TRABZON HAVA KİRLİLİĞİ MÜCADELE

EYLEM PLANI 2014

ÖNSÖZ

Soluduğumuz hava yaşam kalitemizi ve sağlığımızı etkilemekte; hava kirliliğine bağlı olarak ortaya çıkan sağlık sorunları, önemli ekonomik kayıplara yol açmaktadır. Halkın bu konudaki bilinç düzeyi arttıkça kent sakinlerinin konuya olan hassasiyeti ve istekleri de artmaktadır.

Ülkemizde özellikle büyük kentlerde konutlarda ve sanayide kalitesiz kömür yakılmasına bağlı kentsel hava kirliliği sorunları yaşanmaktadır. Alınan bazı önlemlere bağlı olarak bu sorun kısmen ortadan kaldırılmakta ve buna bağlı olarak ulusal kirlilik sınır değerleri sağlanabilir hale gelmiş olsa da pek çok kentte Avrupa Birliği hava kalitesi standartlarının henüz sağlanamadığı da bir gerçektir.

Ülkemizin içinde bulunduğu AB uyum sürecinde, çevresel konularda da uyum aranmakta ve yaşam kalitesinin iyileştirilmesi amacıyla kentlerdeki hava kalitesinin iyileştirilmesi beklenmektedir. 6 Haziran 2008’de yürürlüğe giren “Hava Kalitesinin Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği” (HKDYY) uyarınca ulusal kirlilik sınır değerlerinin 2014 yılına kadar kademeli olarak azaltılması ve 2014 yılına gelindiğinde AB sınır değerleri ile aynı seviyelere getirilmesi planlanmaktadır. Buna göre, 2014 yılında kentlerimizde Avrupa kentlerindeki hava kalitesinin de yakalanması öngörülmektedir. Bu standartların sağlanabilmesi için mevcut hava kalitesinin kademeli olarak iyileştirilmesi gerekmekte, bunun için de temiz hava planlarının hazırlanması kritik önem taşımaktadır.

AB uyum süreci çerçevesinde yapılan çalışmalar kapsamında değişen çevre mevzuatının getirdiği zorunluluk nedeniyle Türkiye’de de temiz hava planlarının hazırlanması son yıllarda daha önemli hale gelmiştir. Hava Kalitesinin Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği, ulusal sınır değerlerin aşıldığı illerde temiz hava planlarının hazırlanmasını zorunlu kılmakta ve bu yükümlülüğü diğer kuruluşlarla eşgüdümlü şekilde çalışmak üzere Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüklerine vermektedir.

Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon Belediyesi, Ulaştırma Denizcilik ve Haberleşme XI Bölge Müdürlüğü, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, Halk Sağlığı İl Müdürlüğü, Meteoroloji Bölge Müdürlüğü, Makine Mühendisleri Odası Trabzon Şubesi ve Aksa Karadeniz Doğal Gaz Dağıtım A.Ş temsilcilerinden oluşan komisyon tarafından 31.01.2013 tarih ve 35 Karar No’lu Temiz Hava Eylem Planı hazırlanarak Bakanlığımıza gönderilmiştir.

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi (HKDY) Yönetmeliğinin uygulanmasına yönelik yayınlanan 04 Temmuz 2012 tarih ve 2012/16 sayılı genelge çerçevesinde hazırlanan Temiz Hava Eylem Planı, 09.09.2013 tarih ve 2013/37 sayılı Hava kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Genelgesine istinaden Bakanlığımızca belirlenen şablona uygun olarak düzenlenmiştir.

ŞEHİR - NÜFUS - ÇEVRE

Trabzon il toprakları, batıdan Giresun'un Eynesil, Güneyden Gümüşhane'nin Torul ve merkez ilçeleriyle Bayburt ili, doğudan Rize'nin İkizdere ve Kalkandere ilçeleriyle çevrilidir. Kuzeyde ise Karadeniz ile komşudur. Karadeniz'in İl sınırları içindeki kıyı uzunluğu 135 km. civarındadır. Trabzon ili, merkez ilçeyle birlikte on sekiz ilçeden oluşur.

Doğu Karadeniz Bölgesi'nde 40 derece 33 dakika ve 41 derece 07 dakika kuzey enlemleriyle 39 derece 07 dakika ve 40 derece 30 dakika doğu boylamları arasında kalan Trabzon ili, 4685km2 lik yüzölçümü ile ülke topraklarının %6'sını kaplamaktadır. Deniz seviyesinden başlayarak güneye doğru artan yükseklik, ilin güney sınırlarında 3.000m.'yi bulur. Kıyı şeridi hariç iç kesimlerde genellikle dağlar, tepeler ve yaylalar yer almaktadır. Genel itibariyle yayla vasfında olan Trabzon İli, Çoruh Vadisi ile Melet Çayı arasında sahile paralel uzanan dağlardan teşekkül eden yaklaşık 325km uzunluğundaki çok arazili platformun kuzey kısmını kaplar. Bu platform güneyde Çoruh-Kelkit vadisi tarafından kesilmiştir. Bu doğal sınırlar içerisinde Doğu Anadolu ile Karadeniz kıyılarını birbirine bağlayan 2.000m. rakımlı Zigana Geçidi meşhurdur. Bu geçidi takiben Harşit ve Çoruh Vadisi ile Kop Geçidi, bölgeyi Erzurum ve İran'a bağlamaktadır.

Trabzon, diğer Doğu Karadeniz Bölgesi illerinde olduğu gibi oldukça dağlık bir yöredir. İI topraklarının %30'u dağlık, %60'ı güneye doğru %25-30 eğimle artan alanlar ve ancak %10'luk bir kısmı düz alanlardan oluşmaktadır.

Trabzon’da deniz etkisinde kalan ılıman iklim tipi hakimdir. Buna bağlı olarak ta yazlar genellikle orta sıcaklıkta, kışlar ise ılık geçer, bölgenin kuzey-batı yönündeki depresyonlara açık olması iklim elemanlarının sürekli değişmesine neden olur. Kışın konumu nedeniyle Trabzon bütün Türkiye’de diğer yerlerden ayrı bir özellik arz eder. Kafkas Dağları Trabzon’u güneyden çepeçevre kuşatarak kuzeybatının soğuk rüzgârlarına kapatır. Ayrıca Sibirya’nın soğuk havası ile Kuzey Doğu Anadolu platolarında soğuyan havanın bölgeye girmesini engeller.

TRABZON İLİ VE ŞEHİR MERKEZİNİN

NÜFÜS GELİŞİMİ 1965 yılından itibaren kent, kırsal ve toplam nüfus verileri aşağıda verilmektedir.

SAYIM YILI

TOPLAM KIRSAL KENT

1965 595.782 487.290 108.492

1970 659.120 520.685 138.435

1975 719.008 547.438 171.570

1980 731.045 544.465 186.580

1985 786.194 546.641 239.553

1990 795.849 492.237 303.612

2000 975.137 496.183 478.954

2007 740.569 343.923 396.646

2008 748.982 358.185 390.797

2009 765.127 357.024 408.103

2010 763.714 348.062 415.652

2011 757.353 335.849 421.504

2012 757.898 331.016 426.882

2013 758.237 0 758.237

Tablodan da görüleceği üzere, son 49 yıl içinde kent merkezi nüfusu yaklaşık 7 kat artış göstermiştir.

Kent merkezinde yoğunlaşan insan faaliyetleri ve tüketim kapasitesinden dolayı çevre sorunları oluşmaktadır. Bu sorunlardan birisi de hava kirliliği sorunudur.

HAVA KİRLİLİĞİHava kirliliği, doğrudan veya dolaylı olarak insan sağlığını etkileyerek yaşam kalitesini

düşürmektedir. Günümüzde hava kirliliği nedeniyle yerel, bölgesel ve küresel sorunlar yaygın olarak yaşanmaktadır.

Yoğun şehirleşme, şehirlerin yanlış yerleşmesi, motorlu taşıt sayısının artması, düzensiz sanayileşme, kalitesiz yakıt kullanımı, tomografik ve meteorolojik şartlar gibi nedenlerden dolayı büyük şehirlerimizde özellikle kış mevsiminde hava kirliliği yaşanabilmektedir.

İlimizde özellikle kış dönemlerinde yaşanmakta olan hava kirliliğinin başlıca nedeni ısınma kaynaklı kirletici unsurlar ve taşıtlardan kaynaklanan egzoz kirliliğidir. İlimizde son yıllarda yaşanan nüfus artışı, çarpık kentleşme, sanayileşme, motorlu taşıtların çoğunlukla şehir merkezinde yoğunlaşması, yeterli hava koridorlarının olmaması, yeşil alanların azlığı, tomografik yapı ve durgun havalarda oluşan inversiyon olayı hava kirliliğinin artmasına katkı sağlamaktadır.

1- SANAYİDEN KAYNAKLANAN HAVA KİRLİLİĞİ

Trabzon’da hava kalitesi üzerine etkisi olan başlıca kaynakların Mücavir Alan Sınırlarına yakın olan Taş Ocakları, Çimento Fabrikası, Konutlar ve Motorlu taşıtlar olduğu görülmektedir. Ayrıca kent merkezinde olan Liman bölgesinde kömür ve tahıl yükleme/boşaltma işlemi sırasında havaya karışan tozlarda hava kirliliğine sebep olmaktadır.

Sanayi kaynaklı kirliliği önlemek veya azaltmak için; temiz yakıt ve hammadde kullanımı, kirliliği kaynağında yok edecek teknolojilerin kullanılması, tesislerin yakma ünitelerinde vasıflı yakıtların kullanılması, yeterli yükseklikte bacaların inşası ve bacalarda filtre kullanılması, arıtma tesislerinin kurulması, atıkların değerlendirilmesi, tesislerin mümkün olduğu kadar yerleşim yerlerinin dışına yapılması ve personele çevre konusunda eğitimler verilmesi gerekmektedir. Bunun yanında işletmelerde yeterli alt yapının olmaması ve çevre duyarlılığının hala toplumda ve sanayicimizin bu alana yatırım yapması hususundaki duyarsızlığı sanayiden kaynaklanan kirliliğin standart değerlere indirilmesini geciktirmektedir. Tesislerin denetlenmesi periyodik, haberli veya ani olarak yapılmakta olup, bu konudaki yaptırımlarımız da devam etmektedir.

2- ISINMADAN KAYNAKLANAN HAVA KİRLİLİĞİ

Trabzon İlinde hava kirliliği mevsimsel özellik göstermektedir. İlimizde kış dönemlerinde (Ekim-Mart) özellikle durgun hava koşullarının oluştuğu zamanlarda (İnversiyon) akşam saatlerinde (16.00-20.00 arası) hava kirliliği hissedilir boyutlara ulaşmaktadır. Bu durum hava kirliliği kaynağının sanayiden ve motorlu taşıtlardan kaynaklanan

bir kirlilik değil, ısınmadan kaynaklanan bir hava kirliliğinin etkin olduğunu göstermektedir.

İlimizde özellikle kış döneminde yaşanan hava kirliliğinin, alınan önlemlere rağmen meteorolojik şartlara bağlı olarak (inversiyon) ve yeterli hava koridorlarının olmayışı, şehrin topoğrafik yapısı vb. nedenler dolayısı ile çözüme kavuşturulmamış olup, bu sorunun kökünden nihai çözümünün şehrin bir kısım mahallelerinde kullanımına başlanan doğal gazın bütün mahallelere yaygınlaştırılması ile mümkün olacağı düşünülmektedir.

HAVA KİRLİLİĞİNİN AZALTILMASINDA DOĞALGAZIN ETKİSİ

Doğalgaz havadan hafif, renksiz, kokusuz ve büyük oranda metan ve etan birleşiminden meydana gelen bir gazdır. Temiz bir yakıttır, kül bırakmaz. İçeriğinde kükürt bileşeninin yok denecek kadar az olması sebebiyle yanma sonucu kükürtlü gazların atmosferi kirletmesi gibi bir sorunla karşılaşılmaz.

Şehrimizde doğal gaz arzının sağlandığı mahallelerde katı veya sıvı yakıt tüketimi azaldıkça havaya yayılan zehirli gaz ve partikül miktarında ciddi düşüşler olacaktır. Doğal gaza tam geçiş olduğunda ise bu oran motorlu taşıtların kullanımından kaynaklanan kirlilikle sınırlı kalacaktır. Ancak hâlihazırda 31.000 konut-işyerinin önüne gaz arzı sağlanmasına rağmen henüz 17.000 hanenin gaz kullanıyor olması doğalgaz hizmetinin hava kirliliğinin önlenmesine olan katkısını yavaşlatmaktadır.

İLİMİZDE YAPILAN DOĞALGAZ ÇALIŞMALARI

ÇALIŞILAN MAHALLELER

ÇALIŞILAN MAHALLE 20 ADET

ÇALIŞILAN MAHALLELER

Kalkınma, Konaklar, Üniversite, 1. Ve 2. Bostancı, Kanuni, İskenderpaşa, 1. Ve 2. Beşirli, Bahçecik, Yenicuma, Toklu, İnönü, Değirmendere, Aydınlıkevler, Yeşiltepe, Karşıyaka, Erdoğdu, Pelitli, Soğuksu

DOĞALGAZ KULLANILAN MAHALLELER

Kalkınma, Konaklar, Üniversite,Kanuni, 1.2. Bostancı, Pelitli (bir kısım), Aydınlıkevler, Yeşiltepe, 2. Ve 3. Erdoğdu, Soğuksu,1 Nolu Beşirli, 2 Nolu Beşirli, Karşıyaka

DOĞAL ULAŞMA MİKTARI (adet)

BİNA DAİRE İŞYERİ

TOPLAM 3.599 29.012 1.575

Doğalgaz Kullanan Bina Sayısı

Doğalgaz Kullanan Daire Sayısı

Abone Sayısı (adet)

Abone Sayısı (Bağımsız Birim sayısı )

Doğal Gaz Müşteri Sözleşmesi

Sertifikalı Firma Sayısı

2.543 17.072 18.821 19.142 17.309 60

EĞİTİM

Sertifikalı Kaynakçı 90

Sertifikalı Tesisatçı 200

Makine Mühendisi Makine Müh. Odası ile Eğitim verildi

Aksa Karadenizgaz Trabzon tarafından alt yapı çalışmaları çerçevesinde Trabzon şehrinin 15 yıllık doğalgaz ihtiyacını karşılayabilecek 80.000m3/h ‘ lik “ Basınç Düşürme Ölçme istasyonu (RM-A)” nun imalatı tamamlanmıştır.

2014 yılında 1. Nolu Beşirli , 2. Nolu Beşirli, Karşıyaka, Toklu, Fatih, İnönü, Gülbahar Hatun, 3. Nolu Erdoğdu mahallelerinin bazı kısımları programa alınmış olup 2014 yılında 1200 bina ve 12.500 konutun önüne gaz arzı sağlanması planlanmaktadır.

Ancak İlimizde hızla yapılaşması devam eden Yıldızlı, Söğütlü, Kaşüstü ve Şana gibi yerleşim yerlerinde doğal gaz planlamasının yapılmadığı, yaklaşık 20.000 konutun 2015 yılından itibaren faaliyete geçeceği ve bunların ısınma amacıyla merkezi sistem kömür kullanılacağı düşünülmektedir. Bu nedenle doğal gaz hatlarının yeni yerleşim yerlerinde de planlamasının yapılması gerekmektedir.

Özellikle şehrin merkezinde kalan mahallelerde bulunan eski tesisatlı konutlarda doğal gaz hattının döşenmesi, bağlanması ve aktif hale getirilmesi ekonomik anlamda ciddi maliyet gerektirdiği için beklenilen abone sayısına ulaşılmama nedeni olarak düşünülmektedir.

Şehrin merkezinin güneyinden geçen ve Karayolları teşkilatınca yaptırılan 23 km. uzunluğundaki Kanuni Bulvarı Yol projesinde yapım çalışmaları yürütülmekte olup Karayolları teşkilatınca yol güzergahından doğal gaz geçişine izin verilmemesi nedeni ile söz konusu yolun geçtiği çevre mahallelerdeki konutlara doğal gaz intikali mümkün olamamıştır. Bu bağlamda sorunun çözülmesi için ilgili kurum ve kuruluşların koordinasyon içerisinde alternatifleri değerlendirerek bir an önce bu mahallelere doğal gaz verilmesi hususunda gerekli çalışmaları yapmaları gerekmektedir.

3-MOTORLU TAŞITLARDAN KAYNAKLANAN HAVA KİRLİLİĞİ

Trabzon İlinde , motorlu taşıtlardan kaynaklanan kirleticilerin hava kirliliği üzerine etkisi de mevcuttur. Özellikle şehir içi ulaşımını sağlandığı minibüsler, okul servisleri, belediye otobüslerinin ve özel araçların egzozlarından çıkan dumanlar havayı olumsuz etkilemektedir. Egzoz Gazı Emisyonu Kontrolü Yönetmeliği kapsamında İlimiz merkez ve ilçelerinde faaliyet gösteren 22 adet işletmeye Egzoz Gazı Emisyonları Emisyon Ölçüm Yetki Belgesi düzenlenmiş olup, 2013 yılında toplam 41625 adet egzoz emisyon ölçüm pulu verilmiştir.

Kara Ulaştırması Genel Müdürlüğü'nün Araç Muayenesi Sonucu Belirlenen Eksikliklere İlişkin Kusur Grupları Yönergesi gereğince egzoz gazı ölçümü tüm araçlar için 01.01.2010 tarihinden itibaren ağır kusur olarak kabul edilmiştir.  Bu kararla egzoz emisyon ölçüm yaptırma oranında artış gözlenmiştir.

Her ne kadar motorlu taşıtların egzoz emisyonları periyodik olarak ölçülmekle birlikte; motorlu taşıtlardan kaynaklanan salınımlara ilişkin veriler ve emisyon katsayıları bilinmemektedir. Bununla birlikte, motorlu taşıtlardan özellikle azot oksitler, hidrokarbonlar ve kurşun emisyonları ortaya çıktığı literatürden bilinmektedir.

İLDEKİ HAVA KALİTESİ DURUMU VE TAHMİNİ

İlde bulunan hava kalitesi izleme istasyonları sayısı, tipleri, ölçtüğü parametreler ve koordinatları

İSTASYON ADI

KOORDİNATLARIÖLÇÜLEN HAVA KİRLETİCİLERİ

ENLEM BOYLAM PM SO2

VALİLİK37561510E

4539468 N + +

MEYDAN37559945E,

4539814 N + +

İstasyon Bilgileri

İsim Tür Kirleticiler İşletmeci

VALİLİK Kentsel PM, SO2

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Ulusal Referans Laboratuarı Gölbaşı

MEYDAN Kentsel PM, SO2

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Ulusal Referans Laboratuarı Gölbaşı

MEYDAN İSTASYON VALİLİK İSTASYON

İSTASYONUN TEMSİL ETTİĞİ VARSAYILAN ALANIN TANIMLANMASI

İlimizde hava kirliliğinin boyutlarını tespit etmek amacıyla; şehir merkezinde Trabzon Valiliği park alanı ile Fatih Parkı alanı içerisinde olmak üzere 2 (iki) adet hava kalitesi izleme istasyonu kurulu bulunmaktadır. Söz konusu ölçüm istasyonlarında Partikül Madde (PM10) ve Kükürt dioksit (SO2) kirleticilerinin ölçümleri yapılmaktadır. Ölçüm sonuçları Çevre ve Şehircilik Bakanlığına ait hava kalitesi izleme ağından on-line izlenmektedir. Hava Kalitesi Ölçüm İstasyonlarının yerleri aşağıdaki haritada yer alan uydu görüntüsünde gösterilmektedir.

Trabzon Valilik ve Meydan İstasyonları ve çevresini gösterir harita

PM10- SO2 ortalamalarının tek grafikte gösterimi

YILLARA GÖRE ORTALAMA AYLIK HAVA KALİTESİ ÖLÇÜM DEĞERLERİ

MEYDAN İSTASYONU

OC

AK

ŞUB

AT

MA

RT

NİS

AN

MA

YIS

HA

ZİR

AN

TE

MM

UZ

AĞ

UST

OS

EY

LÜ

L

EK

İM

KA

SIM

AR

AL

IK

YIL

LIK

O

RT

AL

AM

A

SO2 12 12 4 5 - 3 2 1 2 5 34 66 12

PM 66 44 18 31 30 46 - - 14 14 38 82 32

SO2 49 31 35 26 8 5 3 3 - 5 - 37 17

PM 99 81 70 60 42 82 40 38 31 63 74 95 65

SO2 34 33 23 15 8 4 5 6 4 6 13 18 14

PM 91 94 69 59 44 76 100 110 115 135 91 103 91

SO2 17 8 13 8 5 3 3 7 4 5 15 24 9

PM 91 85 84 60 51 38 48 40 42 46 68 128 65

SO2 22 - 15 6 2 5 9 11 11 14 28 36 13

PM 129 - 42 21 55 30 39 48 51 57 88 131 58

SO2 32 24 17 7 3 3 3 1 2 8 17 39 13

PM 103 85 95 92 56 63 53 28 62 81 98 81 75

VALİLİK İSTASYONU

A

YL

AR O

CA

K

ŞUB

AT

MA

RT

NİS

AN

MA

YIS

HA

ZİR

AN

TE

MM

UZ

AĞ

UST

OS

EY

LÜ

L

EK

İM

KA

SIM

AR

AL

IK

YIL

LIK

O

RT

AL

AM

A

SO2 3 6 4 5 2 4 - - - - 6 22 4

PM 94 91 88 65 35 32 27 37 22 32 75 97 58

SO2 41 23 12 9 3 7 8 7 9 11 11 8 12

PM 110 76 63 58 32 36 30 24 23 57 78 110 58

SO2 12 14 11 7 4 4 4 6 5 5 9 11 8

PM 96 105 78 66 46 56 138 97 36 37 83 95 78

SO2 7 7 7 7 8 12 - - - - 4 4 5

PM 80 86 72 59 44 32 33 31 32 - 59 105 53

SO2 4 4 3 6 3 7 5 2 3 3 4 42 7

PM 75 89 67 61 42 35 46 28 29 34 53 90 54

SO2 46 32 27 13 4 2 4 3 3 8 41 163 29

PM 81 76 73 71 40 34 30 34 21 37 69 82 54

İstasyonlardan elde edilen verilere göre, özellikle 17.00-21.00 saatleri arasında şehrimizdeki kirliliğin yüksek değerlere ulaştığı görülmektedir. Bu kirliliğin başlıca nedenleri yakma sistemlerindeki hatalar ve havaların mevsim normallerinin üzerinde seyretmesi sonucu oluşan kararlı hava şartlarıdır. (enversiyon, meteorolojik şartlar )

Trabzon Valilik Makamının 19.01.2009 tarih ve 257 sayılı Genelgesi ile İlimizde belli saatlerde yoğunlaşan hava kirliliğinin insan üzerindeki olumsuz etkilerini azaltmak amacıyla, Trabzon şehir merkezindeki konutlarda kaloriferlerin ilk yakma işleminin saat 16.00’dan önce yapılması, saat 16.00-18.00 saatleri arasında yükleme yapılmaması, şehir merkezinde kamu binalarındaki kaloriferlerin sabah ilk yakmanın 06.00-07.00 saatleri arasında olması ve saat 14.00’dan sonra yakılmaması kararları uygulanmaya başlanmıştır.

Konunun takibi açıcından Trabzon Büyükşehir Belediyesi ile ortaklaşa denetimler yapılmaktadır.

HAVA KİRLİLİĞİ VE METEOROLOJİMeteorolojik koşulların en önemlisi Enverziyon (Sıcaklık Terselmesi) durumunun

oluşmasıdır.

Sıcaklık, normal atmosfer koşulları içerisinde yerden itibaren yükseldikçe her 100 m’de 0.5 ile 1.0 °C arasında azalma eğilimi göstermektedir. Sıcaklığın yükseklikle azalacağı yerde artış göstermesi durumuna sıcaklık terselmesi (temperature of inversion) ya da sıcaklık enverziyonu denilmektedir.

Sıcaklık terselmesi yer seviyesinden itibaren meydana geliyorsa, bu duruma yer seviyesi enverziyonu, yerden daha yukarı seviyelerde meydana gelmesi durumuna ise yüksek seviye enverziyonu adı verilmektedir.

Sıcaklık terselmesinin görüldüğü durumlarda enverziyonun tabanı, yükselen hava hareketlerinin son bulduğu sınırdır. Enverziyon yerden itibaren veya yere çok yakın bir seviyeden başlaması durumunda, dikey hareketler yok denecek kadar az olacağından, su buharı ve atmosferik kirleticiler yükselemeyecek, yatay hava akımlarının da bu olaya bağlı olarak çok az olmasından dolayı yatay yönde de taşınma olmayacak ve sonuçta atmosferde kirletici konsantrasyonu artarak, hava kirliliği sorunu yaşanabilecektir.Oluşan enverziyonun şiddeti, süresi, kalınlığı ve yerden yüksekliği yaşanan hava kirliliğinin yoğunluğunu doğrudan etkilemektedir.

Kararsızlık Durumu (Enverziyon yok)

Karalılık Durumu (Enverziyon var)

"Kentsel Hava Kirliliği Riski için Enverziyon Şiddeti Tahmini" Çalışması

Meteoroloji Genel Müdürlüğünce yürütülen “Kentsel Hava Kirliliği Riski için Enverziyon Şiddeti Tahmini” çalışması ile il merkezleri ve bazı ilçe merkezlerinde, özellikle kış mevsiminde hava kirliliği yaşanma riskine yönelik olarak Enverziyon Şiddeti Tahmini yapılarak kamuoyuna duyurulması ve ilgili kurum ve kuruluşlar tarafından gerekli önlemlerin alınmasının sağlanması amaçlanmıştır.

Kentlerimizde meydana gelen enverziyon olaylarının büyük çoğunluğu, havanın açık olduğu (bulutların olmadığı veya çok az olduğu) durumlarda, yer yüzeyinin hızla soğuması nedeniyle, gece ve sabah erken saatlerde oluşmaktadır. Bu nedenle meydana gelen enverziyon durumu, genellikle öğlen saatlerine doğru yer yüzeyinin ısınmasıyla birlikte ortadan kalkmaktadır.

Özellikle kuvvetli (şiddetli) enverziyonun beklendiği günlerde, sabah saatlerinde kötü kaliteli yakıt kullanılan yerleşim merkezlerinde kalorifer ve sobaların yakılmaması veya düşük kapasitede yakılması, endüstriyel ve trafik kaynaklı emisyonların azaltılması, oluşacak hava kirliliğinin yoğunluğunu düşürecektir. Böyle durumlarda mümkün olduğunca dışarı çıkılmaması tavsiye edilmektedir.

İlimizde 21 Ocak 2014 ve 23 Ocak 2014 tarihlerindeki enversiyon risk haritası

METEOROLOJİ RADARI

Ani oluşan zarar verici kuvvetli meteorolojik hadiseleri (aşırı yağış, dolu ve yıldırım) tahmin etmek için Akçaabat İlçesi Mersin Mahallesinde kurulan Meteoroloji Radarı 12.12.2012 tarihinde hizmete alınmış olup, Meteoroloji Radarımız faal 7/24 saat meteorolojik hava izlenmektedir.

UZUN YILLAR RÜZGARIN YÖNLERE GÖRE TOPLAM ESME SAYISI ORTALAMASI

YÖNLER

K

KK

D

KD

DK

D

D

DG

D

GD

GG

D

G

GG

B

GB

BG

B

B

BK

B

KB

KK

B

RÜ

ZGA

RL

Toplam Esme Sayısı

183 332 440 422 339 296 257 403 494 1293 735 250 368 492 330 237

6871

UZUN YILLAR İLKBAHAR AYLARI RÜZGARIN YÖNLERE GÖRE TOPLAM ESME SAYISI ORTALAMASI

YÖNLER

KK

D

KD

DK

D

D

DG

D

G

GG

B

GB

BG

B

BK

B

RÜ

ZGA

RL

Toplam Esme Sayısı 51 116 164 177 148 120 72 75 71 170 104 52 95 139 85 63

1702

UZUN YILLAR YAZ AYLARI RÜZGARIN YÖNLERE GÖRE TOPLAM ESME SAYISI ORTALAMASI

YÖNLER

KK

D

KD

DG

D

G

GG

B

GB

BG

B

BK

B

KB

RÜ

ZGA

RL

Toplam Esme Sayısı 79 120 119 84 55 50 49 90 106 322 182 61 91 111 114 98

1731

UZUN YILLAR İLKBAHAR AYLARI RÜZGARIN YÖNLERE GÖRE TOPLAM ESME SAYISI ORTALAMASI

YÖNLER

K

KK

D

KD

DK

D

D

DG

D

GD

GG

D

G

GG

B

GB

BG

B

B

BK

B

KB

KK

B

Toplam Esme Sayısı

368 632 1210 1350 1452 1348 1380 2003 2896 7176 3881 1410 1758 2553 1138 558 0

UZUN YILLAR YAZ AYLARI RÜZGARIN YÖNLERE GÖRE TOPLAM ESME SAYISI ORTALAMASI

YÖNLER

KK

D

KD

DG

D

G

GG

B

GB

BG

B

BK

B

KB

RÜ

ZGA

RL

Toplam Esme Sayısı 79 120 119 84 55 50 49 90 106 322 182 61 91 111 114 98

1731

UZUN YILLAR SONBAHAR AYLARI RÜZGARIN YÖNLERE GÖRE TOPLAM ESME SAYISI ORTALAMASI

YÖNLER

KD

DG

D

GG

D

G

GG

B

GB

BG

B

BK

B

RÜ

ZGA

RL

Toplam Esme Sayısı 32 62 89 84 55 52 60 129 157 404 234 60 84 101 69 45

1717

UZUN YILLAR KIŞ AYLARI RÜZGARIN YÖNLERE GÖRE TOPLAM ESME SAYISI ORTALAMASI

YÖNLERK

D

DG

D

GG

D

G

GG

B

GB

BG

B

BK

B

RÜ

ZGA

RL

Toplam Esme Sayısı 21 34 68 77 81 74 76 109 160 397 215 77 98 141 62 31

1721

Trabzon Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık

Uzun yıllar Toplam Yağış

Ort. (mm)33,1 19,2 21,5 28,7 12,6 12,5 12,4 9,3 25,2 39,6 29,6 23,4

Trabzon Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık

Uzun yıllar Ort. Nisbi Nem (%)

66,2 66,7 71,1 74,4 77,1 74,2 74,2 73,7 73,4 72,5 68,1 65,3

Trabzon Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık

Uzun yıllar Ort. Sıcalık

(°C)7,4 7,3 8,5 11,9 15,8 20,2 23 23,1 20,1 16,4 12,7 9,6

DEĞERLENDİRME

Avrupa Birliği uyum süresince, 06.06.2008 tarih ve 26898 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği ile hava kalitesi sınır değerlerine yıllara göre kademeli azaltma getirilmiştir. Bu çerçevede, SO2 (Kükürtdioksit) Sınır değer, 01.01.2014 tarihinde başlayarak 01.01.2019 tarihine kadar 125 μg/m3 (sınır değerin %50’si) olana kadar her 12 ayda bir eşit miktarda yıllık olarak azalması gerekmektedir.

2014 ve 2019 Yılları Arasında Kış Dönemlerinde Sağlanması Gereken Ortalama Eşik Değerlerdeki Değişim Tablosu

2014 2015 2016 2017 2018 2019SINIR DEĞER (μg/m3) SO2 250 225 200 175 150 125

SINIR DEĞER (μg/m3) PM 100 90 80 70 60 50

Tabloda görüldüğü üzere, ilgili yönetmelik gereğince, illerin 2014 ile 2019 yılları arasındaki 6 yıl süresince, kış aylarında atmosferde yer alan kükürtdioksit ve partikül madde miktarlarını, eşik değer oranında kademeli olarak düşürmeleri gerekmektedir.

Bu çerçevede kükürtdioksit eşik değeri %50, Partikül Madde eşik değeri %50 düşüş göstermektedir.

Emisyon değerlerini düşürmenin en temelde iki yöntemi mevcuttur;

1- Emisyon kaynaklarını azaltmak,

2- Emisyon kaynaklarından oluşan gaz atıkların kontrollü, düşük seviyede ve standartlar çerçevesinde salınımını sağlamaktır.

İLİMİZDE HAVA KİRLİLİĞİ KONUSUNDA YAŞANAN SORUNLAR

İlimizde özellikle kış mevsimlerinde yaşanmakta olan hava kirliliğinin başlıca nedeni ısınma kaynaklı kirletici unsurlar ve taşıtlardan kaynaklanan egzoz kirliliğidir. İlimizde son yıllarda yaşanan nüfus artışı, çarpık kentleşme, sanayileşme, motorlu taşıtların çoğunlukla şehir merkezinde yoğunlaşması, yeterli hava koridorlarının olmaması, yeşil alanların azlığı, topografik yapı ve kararlı/durgun havalarda oluşan inversiyon olayı hava kirliliğinin artmasına sebep olmaktadır.

***Kış mevsiminde özellikle soba ve kaloriferlerin yakıldığı sabah ve akşam saatlerinde hava kirliliği artmaktadır.SORUNLARIN NEDENLERİ Kaloriferlerin yakılmaması gereken saatlerde yakılması, Ateşçilerin yöneticiler tarafından gerekli zamanlarda denetlenmemesi, Şehir merkezindeki merkezi ısıtma sistemine sahip binaların tümünün denetlenememesi, Ateşçilerin yakma teknikleri konusunda ya yetersiz bilgiye sahip olması ya da bilgilerini

kullanmamaları, Kalorifercilerin yeterli eğitim almadan işe başlaması nedeni ile kazanların yanlış yakılması, Ateşçilerin çalıştıkları siteden başka sitelerde de çalışması nedeniyle, kaloriferleri yakma saatlerine

uymamaları. Çarpık kentleşme nedeniyle hava koridorlarının yeteri kadar olmaması, İthal kömür fiyatının artması nedeniyle daha ucuz kalitesiz kömür kullanımı artması, Binalardaki yalıtımın yetersiz olması nedeniyle yakılan kömür miktarının artması.

*** Taşıtlardan kaynaklanan egzoz gazı hava kirliliğine sebep olmaktadır.

SORUNLARIN NEDENLERİ Şehir içi taşımacılığının dolmuşlar ile yapılması,

Şehir içi dolmuşlarının trafikte kalma süresinin fazla olması,

Trafik sıkışıklığı ve sinyalizasyon sisteminin verimli olmaması,

Trafik akışının sürekli olacak şekilde kavşakların tanzim edilmemesi.

***Liman bölgesinde kömür ve tahıl yükleme/boşaltma işlemi sırasında havaya karışan tozlar hava kirliliğine sebep olmaktadır.

SORUNLARIN NEDENLERİ Liman ve çevresinin topoğrafik yapısı nedeniyle denizden gelen rüzgarların, oluşan tozu şehrin içine

yayarak kirlilik oluşturması,

Liman çevresinin yeterli yükseklikte rüzgar kalkanlarıyla çevrili olmaması nedeniyle, tozun mahalle içlerine ulaşması,

Limanda kömür boşaltma esnasında vinçlere yerleştirilen fıskiye sistemi ve yerlerdeki tozu bastırmak için kullanılan arozözlerin sürekli çalıştırılmaması,

Kömürün kamyonlarla depolara nakliyesinde tekerlekler, kasa ve zeminde biriken tozların ıslatılmaması sonucu tozuma oluşması.

***Sera gazı emisyonları giderek artmaktadır.

SORUNLARIN NEDENLERİ Trafik sıkışıklığı, sera gazı salınımlarını arttıran bir etmendir.

Binaların bir çoğunda yalıtımların yetersiz olması, yakılan yakıt miktarını, dolayısıyla hava kirliliğini ve sera gazı salınımlarını arttırmaktadır.

HAVA KALİTESİNİN İYİLEŞTİRİLMESİ VE BU KALİTENİN SÜRDÜRÜLEBİLİRLİĞİNİN SAĞLANMASI

HEDEF-1 Trabzon’daki Kalorifer Kazanların Verimli Ve Usulüne Uygun Şekilde Yakılmasının Sağlanması

Apartman ve site yöneticilerine yönelik toplantılar yapılması, el kitabı ve internet sayfası hazırlanması (yönetici rehberi oluşturulması ve dağıtılması, eğitimlerin ve rehberin, kazanların yakılması, bakım ve onarımları, yakma saatleri, sertifikasız ateşçi çalıştırılmaması, binalarda enerji verimliliği, yasal sorumluluklar ve yaptırımlar konularını içermesi)

Denetim personeli sayısının arttırılması.

Belediye zabıtasının da konuyla ilgili yetkilendirilmesi.

Kaloriferlerin yanlış yakılmasından oluşan hava kirliliğinin önlenmesi.

Kazan daireleri ve bacaların usulüne uygun tutulması.

Ateşçilere staj yaptırılması

Ateşçilerin kazan yakmada ehil hale gelmelerinin sağlanması

HEDEF 2 : Trabzon Büyükşehir Belediyesi Sınırları İçindeki Binaların Doğal Gaza Geçirilmesi

Doğalgazın bulunduğu yerlerde resmi kurumlarda doğalgaz kullanımının zorunlu hale getirilmesi.

Kazanı, kazan dairesi ve bacası standartlara uygun olmayan binaların öncelikle doğal gaza dönüştürülmesi

Resmi binalar da dahil olmak üzere, Trabzon’daki bütün binaların kazanlarının, kazan dairelerinin durumunun, bacalarının kazana uygunluğunun yerinde incelenip, uygun olmayanların tespit edilmesi ve bu binaların doğal gaza öncelikli olarak geçmesi

Sorunlu binalarda kalorifer sistemini doğalgaz dönüşümüyle yenileyerek hava kirliliğine etkilerinin azaltılması

Trabzon’un hava kalitesini etkileyen bölgelerin hava kirliliğine etkilerinin doğalgaz dönüşümüyle azaltılması

Trabzon genelinde doğalgaz kullanımına geçilmesi için teşvik araçlarının belirlenmesi,

Doğalgazlı ısıtma sistemleri üreticileri, bankalar, belediyeler gibi aktörleri biraraya getirerek uygun finansman (kredi) seçenekleri üretilmesi için önayak olunması,

Binalarda ısı yalıtımının yaygınlaştırılması, mevcut binalarda ısı yalıtımının yaygınlaştırılması için kampanyalar yapılması,

Doğalgaz kullanımıyla ısıtma kaynaklı hava kirliliğinin azaltılması Daha az fosil yakıt yakılması sonucu havaya olan emisyonların azaltılması Isı yalıtımının hane halkına getireceği kazanç konusunda bilinç oluşması.

HEDEF 3 : Taşıtlardan Kaynaklanan Hava Kirliliği ve Sera Gazı Emisyonlarının Azaltılması

Kent genelindeki trafik sinyalizasyon sisteminin sürekli çalışır tutularak ihtiyaç olan yerlere yenilerinin yapılması

Kent trafik düzenlemelerinde kullanılabilecek her türlü araç, gereç ve ekipmanın alınarak kentin trafik sorunlarının etkin bir şekilde giderilmesi

Kentte trafikten kaynaklanan hava kirliliğini azaltan ve kentsel yaşam kalitesini artıran tedbirlerin belirlenerek uygulanması

Kent vizyonuna uygun olarak kent içi ulaşımın emniyetli, konforlu, ve çevre dostu (az emisyonlu ve az gürültülü) olarak sağlanması; ulaşımda harcanan sürelerin kısaltılması yönetim planının hazırlanması ve belediye meclisince onaylanması.

Trafikten kaynaklanan hava kirliliğinin izlenmesi, trafikten kaynaklanan azot oksitler, hidro karbonlar, ozon, benzen, karbon monoksit gibi kirleticiler için kritik noktalara izleme istasyonları kurulması,

Trabzon’da yaşanan trafikten kaynaklanan hava kirliliğinin boyutları konusunda nesnel bilgi sahibi olunması

Toplu taşıma ve kamu araçlarından kaynaklanan kirliliğin azaltılması Belediyeye ait otobüs ve diğer motorlu taşıtlardan kaynaklanan emisyon ve gürültünün azaltılması

ve egzoz ölçüm sonuçlarına göre hava kalitesi değerlendirme ve yönetimi yönetmeliğinde yer alan tedbirlerin alınması

Alternatif yakıtlı araçların toplu taşımada ve kamu hizmetinde kullanılmasının etüd edilmesi. Trafik akışının sürekli hale getirilmesi, bunun içinde araçlı alt geçit ve üst geçitlerin yapılması. Şehir içinde mevcut tüm hız kesicilerin kaldırılması. Stadyum ve otogar gibi yerlerin şehir dışına taşınması. Belediye tarafından ulaşım mastır planının ivedilikle yapılması.

HEDEF 4 : Limandaki Yükleme ve Boşaltmalardan Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Önlenmesi

Limanın emisyon izni sürecini tamamlaması Limanda başta kömür ve tahıl olmak üzere yük boşaltımları sırasında ortaya çıkan tozumanın

engellenmesi Limandaki madenlerin bekleme süresinin kısa tutulması

HEDEF 5 : Halkın Bilinçlendirilerek Hava Kirliliğini Oluşturan Etkenleri Ortadan Kaldırmak ve Tedbirlerin Uygulanmasında İşbirliği Sağlamak

Hava kirliliğinin boyutları hakkında halkımız bilinçlendirilmeli. Bu konuda ilgili kurum ve kuruluşların işbirliği ile eğitim seminerleri düzenlenmeli, el broşürleri hazırlanmalı ,kirliliğin boyutları ve sağlık üzerindeki olumsuz etkileri medya aracılığı ile halkla paylaşılmalı.

Özellikle hava kirliliğinin yoğun olduğu günlerde, kirliliğin yoğun yaşandığı semtlerde bulunan Yavuz Selim, Faroz, Beşirli sahalarında yapılan amatör müsabakalar ve antrenmanlar ertelenmeli yada kazanların yanmadığı saat aralıklarında yapılmalıdır. Konu ile ilgili kurumlarla bu saatlerin belirlenmesi amacı ile işbirliği yapılmalıdır. Spor klüplerininin de hava kirliliği konusunda dikkatleri çekilmelidir.

Güneş enerjisi kullanımı ile ilgili bilgilendirme ve teşvik edici yayınlar yapılmadır.

Ali Vedat ÇİFTÇİ Çetin NEBİOĞLU

Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Trabzon Büyükşehir Belediyesi

İl Müdürü Mühendis

Yrd. Doç. Dr. Cevdet DEMİRTAŞ İlkay YAMAK

K.TÜ. Rektörlüğü Ulaştırma Denizcilik ve Haberleşme

XI. Bölge Müdürlüğü

Mühendis

Dursun BOZKURT Turhan SULA

Meteoroloji Bölge Müdürlüğü Halk Sağlığı İl Müdürlüğü

Bölge Müdür Yrd. Şube Müdürü

İsmail ÖZSALİH Bilgehan KUL YAHŞİ

Makine Mühendisleri Odası Trabzon Şubesi Aksa Karadeniz Doğal Gaz Dağıtım A.Ş.

Başkan Yrd. Mühendis