FRAMLEGG TILREVIDERT FORVALTNINGSPLAN

FOR JOSTEDALSBREEN NASJONALPARK

Utkast til styret for drøfting 27. februar 2017

Versjon 13. januar 2017

Føreord

INNHALD

Oppsummering.......................................................................................................................................................5

1. Innleiing.........................................................................................................................................................6

2. Naturmangfoldlova........................................................................................................................................7

3. Historikk........................................................................................................................................................7

3.1 Verneprosess........................................................................................................................................7

3.2 Historisk bruk av verneområdet............................................................................................................7

3.3 Dagens bruk av verneområdet..............................................................................................................7

4. Kunnskapsstatus............................................................................................................................................8

4.1 Natur- og kulturgrunnlag (verneverdiar)...............................................................................................8

4.1.1 Geologi.............................................................................................................................................8

4.1.2 Vassdrag.........................................................................................................................................11

4.1.3 Klima...............................................................................................................................................11

4.1.4 Planteliv..........................................................................................................................................11

4.1.5 Dyreliv.............................................................................................................................................12

4.1.6 Kulturminne og kulturlandskap......................................................................................................13

4.1.7 Friluftsliv.........................................................................................................................................15

4.1.8 Undervisning og forsking................................................................................................................17

4.2 Truslar mot verneverdiane..................................................................................................................18

4.2.1 Innanfor verneområdet..................................................................................................................18

4.2.2 Utanfor verneområdet...................................................................................................................18

4.3 Overvaking og trong for kartlegging....................................................................................................18

5. Forvaltning av Jostedalsbreen nasjonalpark................................................................................................18

5.1 Forvaltningsmål...................................................................................................................................18

5.2 Bevaringsmål.......................................................................................................................................19

5.3 Planlagde tiltak og skjøtsel..................................................................................................................19

5.4 Brukarinteresser.................................................................................................................................19

5.4.1 Jakt, fangst og fiske.........................................................................................................................19

5.4.2 Friluftsliv.........................................................................................................................................20

5.4.3 Jordbruk og skogbruk.....................................................................................................................20

5.4.4 Tekniske inngrep.............................................................................................................................25

5.4.5 Stølshus, hytter og andre bygningar...............................................................................................25

5.4.6 Motorferdsel...................................................................................................................................25

5.4.7 Reiseliv............................................................................................................................................40

5.4.8 Forsking..........................................................................................................................................40

5.4.9 Formidling og undervisning............................................................................................................40

5.4.10 Ureining, avfall og støy...............................................................................................................40

5.5 Rutinar for sakshandsaming................................................................................................................45

5.6 Naturoppsyn.......................................................................................................................................45

6. Litteraturliste...............................................................................................................................................45

7. Vedlegg........................................................................................................................................................46

OPPSUMMERING

1. INNLEIING

Rettstryggleik.

Forvaltningsplanen er lagt opp med fleire kategoriar av rammer, for lettare å kunne finne fram relevant tekst.

Forvaltningsmål

Dei rosa tekstboksane visar tydelege mål for forvaltninga av Jostedalsbreen nasjonalpark. Desse måla skal bidra til å styrke og/eller oppretthalde føremålet med vernet. Forvaltningsmåla skal også bidra til å oppnå nasjonale og/eller internasjonale mål.

Rammer og reglar

Mørk blå tekstboks visar direkte til relevant tekst i forskrifta for vern av Jostedalsbreen nasjonalpark datert 25.10.1991 nr 691. Forskrifta ligg i forvaltningsplanen som vedlegg 1.

Retningslinjer for forvaltning og bruk

Middels blå tekstboks omtalar retningslinjene for forvaltning og bruk, og forklarar korleis praktiseringa av forskrifta vert lagt opp i enkelttilfelle.

Tiltak

Lys blå tekstboks forklarar kva tiltak som nasjonalparkstyret skal drive med for å oppfylle forvaltningsmåla. Eller skal dette som vedlegg? Som tiltaksplan som vert revidert med jamne mellomrom?

2. NATURMANGFOLDLOVA

3. HISTORIKK

3.1 VERNEPROSESS

3.2 HISTORISK BRUK AV VERNEOMRÅDET

3.3 DAGENS BRUK AV VERNEOMRÅDET

4. KUNNSKAPSSTATUS

4.1 NATUR- OG KULTURGRUNNLAG (VERNEVERDIAR)

Jostedalsbreen er den største isbreen på det europeiske fastlandet. På mange måtar er Jostedalsbreområdet eineståande i sitt slag på grunn av det dramatiske landskapet, med store kontrastar innan korte avstandar frå fjordar og frodige dalar til karrige fjell- og breområde. Her kan ein studere korleis isen har forma landskapet, både i fortid og notid, og langs dalane inn mot breen er det tildels eit rikt plante- og dyreliv. Området er viktig for å ta vare på det genetiske mangfaldet av artar i Norge.

Rundt Jostedalsbreen finn ein heilt spesielle verneverdiar fleire stader. Døme på det unike i nasjonalparken kan være Fåbergstølsgrandane med den største aktive breelvsletta (sanduren) i landet, eller Bødalen med karakteristiske ende- og sidemorener. Dessutan ligg mykje av dei nasjonale verdiane for naturvern og friluftsliv i sjølve storleiken på området, og i at store delar er samanhengande urørd natur. Dette gjer det viktig å ta vare på Jostedalsbreområdet utan ytterlegare oppdeling og reduksjonar. Det ligg også store verdiar i kulturlandskapet og i kulturminne. Fleire verneverdige/ verna vassdrag har sitt utspring i nasjonalparken, som Stryne- og Loenvassdraga, Oldenvassdraget, Gaularvassdraget og Sogndalselvi.

4.1.1 GEOLOGI

Berggrunnsgeologi

Berggrunnen i Jostedalsbreområdet er i hovudsak migmatittisk gneis1, som er ein hard og næringsfattig bergart. Lokalt kan ein finne mindre område med meir næringsrike bergartar som gjev gode veksttilhøve for plantene.

Figur 1: Lyse band som symjer i mørk materie, er dette eit døme på migmattittisk gneis, kanskje?

Landformer

Breane i nasjonalparken utgjer ca. 650 km ² og med det meir enn 50 % av arealet i nasjonalparken. Jostedalsbreen er med sine 487 km ² den største breen i Europa, sett bort i frå Island og Grønland. Jostedalsbreen er ein platåbre, eller kåpebre, som dekkjer eit flatt fjellområde, og sender brearmar ned til alle kantar. Av andre separate brear i nasjonalparken kan nemnast Myklebustbreen/ Snønipbreen, (landets sjuande største isbre på 50 km ²), Tindefjellbreen (22 km ²), Grovabreen (20 km ²), og Jostefonn (11 km ²).

Fjelltoppane i området ligg i omlag same høgdenivå som hovudbreen. Dei er ofte relativt flate og høyrer truleg til det gamle paleiske slettelandskapet. Truleg stakk Lodalskåpa, 2083 moh og høgste fjelltoppen i området, og Snønipa, 1827 moh, opp som nunatakkar2 over iskappa under istida.

1 Migmatitt, bergart dannet ved høyt trykk og høy temperatur dypt nede i jordskorpen (se metamorfose). Oftest gneisaktige bergarter som består av mørke slirer og bånd (paleosom, dvs. eldre materiale) som «svømmer» i en lys, granittisk grunnmasse (neosom, dvs. nydannet materiale). Kjelde: Store norske leksikon.

Brear og smeltevatn har tæra kraftig på landskapet både under istida og seinare. Dalane kring breen har difor karakteristiske trekk som bratte dalsider med U-forma tverrsnitt, relativt flat dalbotn, tersklar og trau, botnar, hengjedalar osv. Av karakteristiske og fint utforma trauvatn (isforma fordjupingar) i nasjonalparken kan nemnast Ryssenipvatnet sørvest for Svardalsbreen i Balestrand kommune og Tverrelvbotsvatna vest for Bjørga i Jølster kommune.

Glasiologi

Breane er ikkje statiske, dei har endra seg og vil halde fram med å endre form og utbreiing. Tidlegare trudde ein at Jostedalsbreen var ein rest frå siste istid, men nyare forsking tyder på at breen var heilt nedsmelta for 8000 - 5000 år sidan. Breane nådde eit nytt maksimum kring år 1750 ("den vetle istida"), og dei dekte då omlag det same området som nasjonalparken. Fleire stader blei då gardar tekne av den framrykkande breen: Brenndalsbreen sine ismassar kalva ned på garden Tungøyane i Oldedalen og garden Nigard blei rasert av Nigardsbreen.

Frå slutten av 1700-talet har breane stort sett trekt seg tilbake. I perioden 1930-1960 var tilbaketrekkinga særleg stor. Nokre stader har brefronten halde fram med å trekke seg tilbake inntil slutten av 1980-åra. Då starta ei ny lita framrykking for fleire av brearmane, mellom anna Bøyabreen. Då Vegvesenet planla tunnellen mellom Fjærland og Lunde var dei uroa for at Bøyabreen kunne vakse så mykje at den potensielt kunne stenge tunnellopninga! Førre framrykking er fleire stader godt synleg. Men sidan 2000-talet har brearmane smelta i rekordfart. Til dømes så gikk Bødalsbreen og Brenndalsbreen i Stryn mest tilbake med høvesvis 67 meter og 60 meter i 2011. I perioden 2011 til 2015 hadde Bødalsbreen (635 m) og Briksdalsbreen (330 m) størst tilbakegong av alle de 30 breane i Sør-Norge som NVE hadde målingar på. Fleire isbrear har smelta så mykje at det både er vanskeleg og risikofylt å halde fram med frontposisjonsmålingane, i 2014 – 2015 - 2016 konkluderte forskarane å avslutte målingane på Briksdalsbreen, Bøyabreen, Bødalsbreen og Store Supphellebreen.

På det meste er istjukna på Jostedalsbreen 500 - 600 meter. Dette mektige isdekket ligg rett nordaust for Kjenndalskruna. Typisk istjukn er 50 - 100 meter på iskulane, 100 - 300 meter langsmed dei bratte brearmane og 200 - 600 meter i dei store flatare bassengformene. Sprekkane er sjeldan djupere enn 30 meter i våre område. Alle brear er i rørsle. Minst er rørsla i dei store flate områda der rørslene kan vere mindre enn 1 meter i året. Størst er rørslene i bratte og tjukke brefall der ismassane kan flytte seg med ein fart på meir enn 1 meter i døgnet.

2 Nunatak er omgrepet vi nyttar på ein fjelltopp eller fjellrygg som rager opp av innlandsisen, der planter og andre organismer kan overleve isolert. Ordet kjem frå Grønland.

Figur 2: Figuren viser endringer i frontposisjonen i perioden 1982–2014 for et utvalg norske breer. Målingane på Briksdalsbreen opphøyrte i 2014 grunna fare for liv og helse. Ill: NVE

Kvartærgeologi

I høgareliggjande område er det lite lausmassar. Lausmassar finn ein hovudsakleg i dalane kring breane. Dei kjem anten frå isen sin aktivitet (morener), (bre-)elvane eller frå skred. I høgareliggande område er det mykje blokkmark.

(bilde?)

Markerte brerandavsetningar både frå isavsmeltingsperioden etter istida (for omlag 10000 år sidan og frå "den lille istida" (ca. år 1750) er eit vanleg landskapstrekk i området. Mange av førekomstane har stor verneverdi, mellom anna i Bødalen, Blåfjellet- Nuken-området i Stryn kommune, Fagredalen ved Dvergsdalstølen i Jølster, Haugadalen i Jølster og i Sogndalsdalen. Særleg fint utforma og markerte endemorener finn ein m.a. ved Flatbreen i Fjærland og i Tverrdalen i Sogndalsdalen. Nigardsbreen naturreservat som grensar til nasjonalparken, vart skipa på grunn av store kvartærgeologiske verneverdiar.

Vassdraga i området er sterkt brepåverka. Dei har stor sommarvassføring, lita vintervassføring og stor materialtransport. Ein finn difor mange godt utvikla elvepåverka (fluviale) formar som delta og sandurar3/ breelvesletter. Fleire stader finn ein førekomstar av stor verneverdi, som t.d. i Erdalen med fem aktive sandurar og Fåbergstølsgrandane, som er den største aktive sanduren i Norge. Før neddemminga i samband med utbygging av Leirdøla i Jostedalen, var sanduren i nordenden av Tunsbergdalsvatnet den største i landet.

Dei bratte dalsidene fører til steinskred, steinsprang og snøskred, og store rasmarker er vanlege. Etter eit stort steinskred ned på Brenndalsbreen, ligg det store mengde lausmassar oppå bretunga. Særleg kan ein sjå hyppige steinskred frå morena på nordsida av Fåbergstølsbreen. Slike stader er tilgangen på næring god, og i sol-lier kan ein finne godt utvikla jordsmonn med rik og varmekjær vegetasjon, særleg i låglandet. Mellom anna Lodalen har stor referanseverdi for ulike skredtypar. Kva retning breen har bevega seg i kan vi ofte sjå på berg

3 Sandur, breelvslette av sand og grus avsatt foran en isbre med smeltevann fra breen. Spesielt vanlig på Island, men også i Norge er det mange gamle sandurflater som ble dannet i sluttfasen av siste istid. Den største aktive sanduren på fastlands-Norge er Fåbergstølssanduren øverst i Jostedalen i Sogn og Fjordane. Kjelde: Store norske leksikon.

eller sva. Nokre stader er det tydelege skuringsstripar, der fastfrossen stein under breen har slipt på underlaget.

Bilete?

4.1.2 VASSDRAG

Sprudlande bekkar, elvar og fossar i fjellsider og dalar kjenneteiknar Jostedalsbreområdet. Her er fleire verdfulle, ikkje utbygde brevassdrag som Stryne- og Loenvassdraga og Gaularvassdraget. Fleire av vassdraga i området kring Jostedalsbreen er meir eller mindre utbygde til kraftføremål, m.a. Jostedøla, Vetlefjordelvi, Breimsvassdraget og Årøyvassdraget. Trollevatnet, Styggedalsvatnet og Tunsbergdalsvatnet er døme på oppdemte bresjøer frå breen som vert nytta til kraftproduksjon.

Stryne- og Loenvassdraga og Gaularvassdraget er mellom dei største vassdraga vi har att her i landet som ikkje er utbygde. Både Stryne- og Loenvassdraga og Gaularvassdraget vart vedtekne verna mot kraftutbygging av Stortinget ved handsaminga av verneplan IV for vassdrag. Stryne- og Loenvassdraga syner uvanleg stor variasjon og og har store og godt dokumenterte verneverdiar, og Gaularvassdraget har svært stor verdi som type- og referansevassdrag. Sogndalselvi vart også verna i verneplan IV. Dette gjer at verneplanane for vassdrag no har brukbar dekning når det gjeld representative brevassdrag frå bre/fjell til fjord. Som oppfølging av Stortinget sitt vedtak om vern Stryne- og Loenvassdraga, blei arbeidet med å innlemme områda med rikspolitiske reglar i Sunndalen, Erdalen og Bødalen i nasjonalparken starta opp hausten 1994.

Vassdragsnaturen er relativt dårleg dekt innanfor nasjonalparken sine grenser, og det er få vatn her (totalt areal ca. 7,5 km ²). Dei karakteristiske langstrekte vatna (t.d. Oldevatnet, Lovatnet og Veitastrondsvatnet) i hovuddalane ligg utafor verneområdet.

4.1.3 KLIMA

Det er store skilnader i klimaet i Jostedalsbreområdet, både frå den kystpåverka vestsida av breen til dei meir kontinentale områda i aust, og frå lågland til høgfjell. Dette kan ein også sjå av plantedekket, som er prega av stor variasjon både lokalt og i heile området. Kring breen varierer årleg middelnedbør frå 970 mm (Loen) til 2040 mm (Haukedalen i Førde kommune). På sjølve breplatået reknar NVE - Norges Vassdrags- og Energiverk med at nedbøren er mellom 2500 og 3000 mm, mest i vestlege delar.

Årleg middeltemperatur varierer mellom 4,00 C (Jostedalen) og 6,10 C (Loen, Olden). Oppå breen er temperaturen langt lågare - gjennomsnittleg 0,60 C pr. 100 høgdemeter, dvs. ein årleg middeltemperatur på kring -5,0 C oppå breplatået.

Klimaendringane vi har sett dei siste åra har ført til meir nedbør. Dette fører til meir snø på breplatået i løpet av vintersesongen, men den auka tilførsla av snø klarar sjeldan å veie opp for smeltinga i den varme perioden, samt regn, i sommarsesongen. Den einaste breen som har hatt ein liten positiv, kumulativ, massebalanse i perioden 1965 – 2015 er Nigardsbreen.

4.1.4 PLANTELIV

Sogn og Fjordane er det fylket i landet med størst variasjon i vegetasjonen, og av dei 26 vegetasjonsgeografiske områda som Norge er delt inn i, er 22 av dei i vårt fylke. Til samanlikning har heile vårt naboland i sør, Danmark,

berre to. Vegetasjonen i Jostedalsbreområdet er prega av store lokalklimatiske variasjonar grunna dei store høgdeskilnadane og påverknaden frå breane. Det er også stor variasjon i floraen frå aust til vest i området. Ein finn varmekrevjande og artsrike plantesamfunn i låglandet og alpin vegetasjon i høgfjellet. I brenære område i lågareliggjande strøk vert konkurransesterke låglandsartar trua tilbake på grunn av hardt klima eller skrint jordsmonn, medan konkurransesvake artar som t.d. raudsildre og brearve har gode veksttilhøve i dei første suksesjonsstadia etter at breen har trekt seg tilbake. Slike område t.d. framfor Nigardsbreen, Austerdalsbreen og Bødalsbreen er av stor vitskapleg verdi. Særleg i sørvende lier der det er god næringstilgang pga. ras/jordsig og god vasstilførsel, finn ein mange stader relativt rik vegetasjon. Undersøkingar har påvist store botaniske og landskapsøkologiske verdiar i Stryne- og Bødalselvas nedslagsfelt, og området er av dei rikaste og mest varierte på heile Vestlandet.

Bjørk er det treslaget som går høgst i Jostedalsbreområdet, slik det er vanleg elles i Norge. Skoggrensa varierer mellom 700 og 900 moh. Omlag 6 % av nasjonalparken ligg lågare enn 800 moh, av dette arealet er omlag 1/6 bre, men breane minkar fort no i låglandet. Lauvskog dekkjer omlag 23 km ² (2 %) av det verna arealet. Det er storvokst furuskog fleire stader i nasjonalparken, m.a. i Sunndalen og på vestsida av Jostedalen. I det gamle kulturlandskapet vek det fort opp gråor, og denne arten finn vi og i flaummarkskog i lag med hegg, bjørk og rogn.

Vegetasjonen på sandurflater med ulike suksesjonsstadium har stor naturvitskapleg verdi. Flaummarkskog m.a. i Bødalen, Erdalen, Sunndalen og Kjenndalen er verneverdig. Botaniske verneverdiar er dessutan knytt til varme og tørre berg og rasmarker, m.a. i Sunndalen. Heilt opp til fjells, så høgt som på toppen av Lodalskåpa finn vi grønt liv, der issoleia kan bruke mange år på å utvikle seg. I Jostedalen er det funne uvanleg mange artar sopp, fleire av dei svært sjeldsynte. Lav ser vi kanskje mest av i høgareliggande område, og ved hjelp av t.d. kartlav kan ein rekne ut omtrent kor lenge sidan is og snø har trekt seg tilbake frå eit område.

Naturgeografisk dekkjer området region 35 d; "Fjellregionen, underregion Jotunheimen" i søre del av fjellkjeda (jf. Nordisk Ministerråd si naturgeografiske regioninndeling av Norden, NU-B 1977:34). Nokre av dei lågareliggjande delane av nasjonalparken går ned i regionane 37 d og e; "lauv- og furuskogregionen på Vestlandet", høvesvis indre fjordstrøk og ytre og midtre fjordstrøk.

4.1.5 DYRELIV

Høgtliggjande område i nasjonalparken og breane har eit sparsamt dyreliv, men ein kan møte både rype, snøspurv og lemen. Fleire av dei store rovdyra (t.d. gaupe og jerv) og rovfuglane (t.d. kongeørn og fjellvåk) er registrerte i området. Bjørn har også vandra inn i nasjonalparken austfrå ved fleire høve. Mange av stadnamna i rundt nasjonalparken, t.d. Bjørnstegane ved Fåberg, Bjørnalægene i Mundal og Bjørnakyrkjebreen i Langedalen tyder på at bjørnen var talrik i området i tidlegare tider.

Villreinen i Ottadalsstammen har viktige sommarbeite i Rauddalen i Breheimen, og kjem til tider over grensa nord for Kamperhamrane i Oppstryn. På Lustrasida er det eit ønskje å gjere områda inst i Jostedalen meir attraktive for villrein, slik at stamma kan reetablere seg i området på meir permanent basis. Reinen kan trekke ned i dalen under Styggevassdammen, i Vivaskredene, der det er tidleg bart og attraktivt vårbeite. Det er også villrein på Utvikfjellet, som beiter i Svartebotn under Myklebustbreen. Reinen trekker gjerne på breen under varme somrar, for å bli mindre plaga av brems.

Figur 3: Det gråleg-skraverte området på kartet mellom Hjelle og sørsida av Autdalsvatnet syner det registrerte leveområdet til Ottadalen villreinområde. Det grønskraverte området syner leveområde/beiteområde/trekkveg. Den lilla vertikale streken syner grensa mellom nasjonalparkane Jostedalsbreen og Breheimen.

I dalføra der ein finn rikare biotopar, er det registrert fleire truga og sjeldne fugleartar som t.d. kvitryggspett. Det er truleg fleire artar enn ein har registrert, truleg hekkar meir enn 100 artar fugl i nasjonalparken. På Fåbergstølsgrandane er det eit særleg rikt fugleliv. I eit studium blei det registrert så mange som 1028 hekkande par pr. km ², som eit snitt over tre år. Over halvparten av artane i studiet var m.a. bjørkefink, gråtrost og sjølvsagt løvsangaren, landets mest talrike fugl.

I nasjonalparken er det gode hjortebestandar, ei lita elgstamme lever også i Jostedalen. Lågare fauna, t.d. insekt, er dårleg undersøkt. Mnemosynesommarfuglen er kvit med svarte prikkar, og står på rødlista over trua og sårbare artar, er registrert i både Eldedalen og i Langedalen på Veitastrond. Vern av eit stort område med så store og ekstreme variasjonar i lokalklima og vegetasjon som i Jostedalsbreområdet vil truleg vere av stor verdi for å sikre genetisk mangfald og verdiar som ein i dag manglar oversyn over. Ein har t.d. funne to artar fjørmygg (den eine av ei eiga slekt) som ikkje er funne andre stader i verda, i Vivavatnet i Sprongdalen i Jostedalen. Funna indikerer at det kan vere unike genetiske verdiar innan lågare fauna knytte til brepåverka vassdrag og i spesielle miljø i tilknyting til breen.

4.1.6 KULTURMINNE OG KULTURLANDSKAP

Nasjonalparken dekkjer omlag det området som var dekt av Jostedalsbreen og dei tilliggjande breane under "den vesle istida" kring 1750. Ein finn difor få spor frå tidlegare tider innafor sjølve verneområdet, men fleire i tilgrensande område. Dei fornminna som er funne, gjeld i stor grad bruk av utmarka, som t.d. øydestølar, tufter, søydegroper (kokegroper for matlaging frå jernalderen) og kolmiler. Dette er vanleg i vestnorske støls- og fjelldalar. Dei eldste funna ein til no har gjort i området er frå keltertid, dvs. vår eldste jernalder (ca. år 500-100 f. Kr.), og er gjort i Erdalen og Bødalen i Stryn. Områda ved Sunndalsetra i Stryn var i bruk omlag år 600-700 e. Kr. I Vassdalen i Jostedalen er det påvist ei kolgrop frå eldre jernalder. I Liadalen i Jostedalen er det fleire stader påvist hustufter frå mellomalder/ vikingtid. Rundt stølen Øy i Jostedalen er det funne fleire kulturminne, dei eldste frå eldre jernalder. Nyare tids kulturminne er i enno sterkare grad knytt til støls-, beite- og utslåttområde. Område vi i dag kallar utmark, vart i gamle dagar intensivt nytta ved at ein slo gras og lauva nærast overalt der det var noko fòr å hente, og det sto eit utal uteløer i fjellsidene. I dei fleste dalane kan ein finne restar av dette gamle kulturlandskapet.

Fredingsverdige stølar av nasjonal interesse ligg i fleire av dalane kring Jostedalsbreen. Bødalseter er ein av dei. Her ligg sela på den eine sida av ei "gate" og uthusa på den andre. Så langt ein kjenner til, finst ikkje noko betre døme på denne sermerkte måta å organisere ei stølsgrend. Også stølane Øy og Fåbergstølen i Jostedalen er klassifiserte som fredingsverdige av Riksantikvaren. Eit av stølshusa på Befringstølen i Jølster er frå mellomalderen og er automatisk freda etter lov om kulturminne. På Storesetra og Vetledalsetra i Erdalen står fleire stølshus av naturstein.

Langt dei fleste stølane i Jostedalsbreområdet ligg (like) utafor nasjonalparken, som t.d. Befringstølen og Haugastølen i Jølster, Anestølen i Sogndal, Tungestølen på Veitastrond og Vassdalen og Fåbergstølen i Jostedalen. Av stølar med bygningar ligg Ruteflotsetra i Lodalen, Stryn, og Nysetra i Krundalen, Luster, samt Bødalsetra i Bødalen, Vetledalsetra og Storesetra i Erdalen, og Sunndalssetra i Oppstryn innafor nasjonalparken. På mange stølar kring Jostedalsbreen er diverre bygningar (i ferd med å) falle ned. Særleg gjeld dette fjøsane som ikkje lenger er i bruk. På m.a. Gamlestølen og Myrhaug i Supphelledalen i Fjærland i nasjonalparken er bygningane falne ned.

Stølsdrifta kring Jostedalsbreen tok i stor grad slutt, til liks med andre stader i landet, i løpet av 1950-åra. I dag er berre eit fåtal av stølane kring breen i drift, m.a. Anestølen i Sogndalsdalen og Nystølen i Veitastrond. Både på Sunndalssetra, i Bødalen og i Erdalen er det likevel føring av dyr fram til stølane. Stølshus som vert haldne ved like, vert i dag oftast nytta som fritidshus.

Det gamle kulturlandskapet (m.a. stølsvollar og lauvingslier) er mange stader prega av attgroing og forfall som følgje av lågare beitepress og mindre bruk av utmarka generelt. Denne endringa har samanheng med nye driftsformer i landbruket og færre som driv med aktivt landbruk. Dåverande Høgskulen i Sogn og Fjordane v/ Ingvild Austad var prosjektleiar for eit fleirårig prosjekt for verdfulle kulturlandskap i Sogn og Fjordane. Følgjande verdfulle kulturlandskap som ligg i Jostedalsbreområdet er peika ut i rapportane:

- Luster kommune: Gardane Berget og Li ved Fåberg i Jostedalen - Sogndal kommune: Anestølen, Bøyafjellstølen (støl) og Supphelledalen (beitemark) - Førde kommune: Grønengstølen - Jølster kommune: Befringsstølen, Dversgdalsstølen, beitebakke ved Fonn, lauvingsli ved

Kjøsnesfjorden, beitebakke ved Lunde.- Gloppen kommune: Myklebuststølen - Stryn kommune: Yri (heilskapleg gardsmiljø), beitebakke ved Melkevoll, bjørkehage og kulturskog i

Briksdalen, urterik slåtteeng på Avlein, stølen Breng, hagemark i Erdalen, Storesetra i Erdalen, hagemark og utmarksslått på Haugane i Hjelledalen. Som tilleggsområde er teke med Prestestøylen, Bødalssetra, Grønfor og Sunndalsetra.

Av dei ovannemnde områda er Storesetra i Erdalen i Stryn kommune det einaste området som vart vald som prioritert område for kulturlandskap i Sogn og Fjordane.

Gjennom Sunndalen går ein gamal ferdsleveg mot Rauddalen i Skjåk. Ved Kamperhamrane inst i Sunndalen langs ferdslevegen ligg eit par såkalla "herbyrge". Dette er blokk- eller bergheller med murrestar ved inngangen. Truleg går bruken tilbake til forhistorisk tid. Dei gamle ferdselsvegane er også kulturminne, og vitnar om kontakten mellom bygder og sokn. Før kyrkja i Jostedalen vart bygd i 1660 gikk truleg Jostedølene over breen til sundagskyrkja i Oppstryn, og både bryllupsfølgje og handel med husdyr gjekk begge retningar. Ein av dei mest kjende rutene gjekk frå Erdalen i Oppstryn over Lodalsbrekka og til Jostedalen, jf. at denne ferdsla har ført til at jostedalsdialekta er sterkt påverka av nordfjordmål.

Disse rutene var dei mest brukte:

- Ruta Oldedalen - Stardalen over Oldeskaret; framleis vert det arrangert gudsteneste på toppen ein gong ila sommaren. .

- Mellom Lunde og Fjærland over Lundeskaret; på toppen møttast bygdefolk frå begge sider til felespel og dans. Nasjonalparkstyret restaurerte og oppgraderte denne ruta 2014-2015.

- Mellom Oppstryn og Skjåk over Kamperhamrane; nasjonalparkstyret restaurerte dei gamle steintrappane over Kamperhamrane i 2014-2015.

- Ruta inn Kjenndalen og opp Tjuvskora eller opp Ruteflotdalen og over breen til Krundalen. - Ruta opp Kattanakken i Briksdalen og opp på breplatået til Bødalen, Krundalen, Fåberg eller

Veitastrond. - Frå Tungestølen til Fonn i Stardalen, det går framleis årlege turar i regi av turlag. - Frå Veitastrond til Supphelledalen via Snauedalen.- Mellom Fåberg i Jostedalen ulike ruter til anten Bødalen eller Erdalen.

Det er eit stort tal oppgangar til breplatået, gjerne fleire pr. dalføre, avhengig av kor ein skulle til. I dag ville det mange stader ikkje vere mogleg å nytte breen som ferdsle- og driftsveg, då breen er mindre og dermed brattare og med fleire sprekkar.

4.1.7 FRILUFTSLIV

På 1800-talet kom dei første utanlandske fjellsportentusiastane til Norge for å utforske norske fjell. På same tid byrja også einskilde bønder i området å utforske breen. Jostedalsbreen vart snart den mest kjende og vitja av dei norske breane. Ferdsel i noko særleg omfang vart det først på slutten av 1800-talet, og då til vanleg i form av organisert breføring. Den Norske Turistforening (DNT) starta ordninga med patentførar på breen i 1890, ei ordning som var basert på lokale førarar busette i dalane kring breen. På slutten av 1800-talet vart det også eit oppsving i reiselivet kring Jostedalsbreen. Fleire hotell vart bygde i dalane, og turistane fekk m.a. tilbod om bre- og fjellturar med førar. Framleis er det den kontrastrike, varierte og mektige naturen som er det store trekkplasteret for turistar som kjem til Norge.

(bilde, av Andreas/Anders Lunde som patentførar?)

Sidan dei første sprekingane tok Jostedalsbreområdet i bruk i førre århundre, har friluftslivet utvikla seg mykje. Fram til 2. verdskrigen var det vanlegast å ferdast i området under leiing av ein lokal førar. Jostedalsbreen nasjonalpark blei nettopp verna grunna dei lange tradisjonane og mogelegheitene for å utøve friluftsliv. I forskrifta står det at føremålet med nasjonalparken er (…) å gje høve til naturoppleving gjennom utøving av tradisjonelt friluftsliv som er lite avhengig av teknisk tilrettelegging.

Dei som bur i nærleiken av nasjonalparken nyttar både dalane og fjellstroka som nærtur- og dagsturområde. Toppturar om våren er ein aktivitet som har auka tilnærma eksplosivt, og mange som har flytta til bygdene rundt nasjonalparken seier at muligheitene til å drive med friluftsliv er ei av årsakene til dette. Ulike turlag har mange tilbod til dei som ønskjer å være med på organiserte turar. Det er også ei auke i interesse blant folk å betale for profesjonell guiding, noko som gjev mogelegheiter for folk å kunne lage seg ei leveveg av naturområda. Dei tradisjonelle breoppgangane vert i stor grad framleis nytta, ofte med overnatting i eige telt eller på turlagshyttene som ligg inn mot breen. Josten på langs har lenge vore, og er framleis særleg populært. Ein kan sjå følgje på opp til 50 menneske av gongen på godværsdagar i mai, og store teltleire blir sosiale møtepunkt i Ståleskardet under vandringane.

Det har vore ei rivande utvikling av teknisk utstyr sidan vernevedtaket, og nye ferdselsformar i friluftslivet tek form. Med ballongdekk på sykkelen går det no an å sykle breen på langs. Med paraskiing kan ein delvis stå på ski og delvis fly gjennom istårn på veg frå fjelltoppane og ned til dalbotn. Det som likevel auker raskast i tal og popularitet i både innland- og utland er stisykling, terrengsykling, downhill- eller utforsykling. Meir om dette i kapittel XX. Pr. i dag (januar 2017) er det tilbod om organiserte terrengsykkelturar i Erdalen inne i verneområdet, elles er det mest aktivitet utanfor. På alle dei tilrettelagde gangvegane med universell utforming, t.d. til Bødalen, Kjenndalen, Briksdalen, inn til parkeringsplassen ved Nigardsbreen, er det gode høve til å sykle. Det har vore døme på downhill-sykling frå Skålevatnet og ned til Tjugen, men dette var sterkt uroande for både gåande og for husdyr, noko som ikkje er ønskjeleg.

Mange av (bil-) turistane nyttar om sommaren dessutan dei ytre delane av Jostedalsbreområdet til dagsturar. Hotell- og cruiseskipturistane vitjar i hovudsak berre dei kjende turiststadene, som t.d. Briksdalen, Bøyabreen og Nigardsbreen, som ligg i ytterkantane av nasjonalparken. Mange av disse får flotte naturopplevingar, sjølv om dei går i flokk. Stor grad av tilrettelegging er viktig for dette segmentet besøkande, og dei held seg også stort sett til dei tilrettelagde områda.

Tiltak av ulike slag kan i sterk grad kanalisere ferdsel, og vert dermed avgjerande for kva for område som vert nytta. Ulike tilretteleggingstiltak er gjennomførde mange stader i, eller i ytterkantane av nasjonalparken. Arbeidet med besøksstrategien til Jostedalsbreen nasjonalpark skal vurdere kva stader ein kan tilrettelegge for (meir) besøk, og kva område ein ev kan ta vekk/redusere tilrettelegginga, dersom føremålet med vernet tilseier det. Disse stadane har nasjonalparkstyret brukt større mengder tiltaksmidlar på dei siste åra (sidan 2010), og dermed også tilrettelagt for friluftsliv og opplevingar:

- Skålastien: restaurering av kulturminne og steinsetting av nye delar av stien grunna stor slitasje.- Stien/driftevegen til Bødalsseter, og noko vidare derifrå.

- Stien til Flatbrehytta: omlegging og oppgradering av stien grunna store øydeleggingar frå jøkulhlaupen frå Flatbreen i 2004.

- Kamperhamrane: restaurering av kulturminne.- Stien opp mot Lundeskaret: oppgradering av stien og restaurering av kulturminne.- Stien opp mot Oldeskaret: oppgradering av stien og restaurering av kulturminne.- Gangsti inn Kjenndalen med universell utforming, tilrettelagt for barnevogn og rullestol. - Stien til Bakkedalen i Jostedalen: oppgradering av sti og restaurering av gamal bru. - Prosjekt med auka tilrettelegging for vinterturisme, med betre parkeringshøve og informasjon knytt til

toppturdestinasjonar i Jølster kommune- Stien til Tuftebresteinen i Krundalen (2017)- Driftevegane til Erdalen og til Sunndalen; føremålet er å lettare få fram kyr, men tiltaket gagnar

turgåarar også (2017 ++)- Kva har eg gløymt? - Økonomiske bidrag til Skålatårnet, Vetledalsseter, Flatbrehytta, Kvannebakkbu, samt til fleire utedoer. - Mindre tiltak, som bruer i Sunndalen, Nyestølen på Veitastrond, Austerdalen, Oldeskaret, Haugadalen,

Haukedalen, ved Fåbergstølen (?), med fleire.

Det ligg fleire turlagshytter (hytter eigd privat eller av organisasjonar og som er heilt eller delvis opne for ålmenta) kring breen (sjå vedlegg, kart). I 1993 var Flatbrehytta og Skålatårnet dei mest vitja hyttene med høvesvis omlag 1800 og 1300 vitjingar. I 2016 viser dei same same hyttene besøk på XX (Flatbrehytta) og XXX Skålatårnet. Desse hyttene ligg ikkje langt frå brekanten.

Oversikt over hytter i nasjonalparken:

- Vetledalsseter i Erdalen: eigd av Indre Nordfjord turlag. Ope. - Bødalsseter, privat, tidlegare leigd av turlag? Ope med DNT-nøkkel?- Skålatårnet/ Skålabu, eigd av Bergen turlag, sjølvbetent, ope. - Kvannebakkbu (nødbu), eigd av Jølster Røde Kors? Ope. - Flatbrehytta: privat eige, men ope. - Flatsteinbu (nødbu): privat eige, men ope. - Steinmannen: NVE si hytte. Ikkje ope for ålmenta. - Infimus (nødbu, ingen oppvarming): tidlegare eigd av NVE, no Indre Nordfjord turlag. Ope.

Nokon besøkande får ein fin friluftsoppleving ved å stoppe med bussen sin ved Bøyabreen og sjå nasjonalparken med ein kaffikopp i handa, mens andre treng å føle seg heilt aleine på ein fjelltopp. Skillelinja mellom kva som er reiseliv og kva som er friluftsliv er ikkje alltid like lett å få auge på. Meir om friluftsliv, reiseliv og dei besøkande vert omtalt i besøksstrategien (sjå vedlegg XX).

Reiselivet har hatt ei sterk utvikling, og er ei viktig levevei for mange som bur i områda kring nasjonalparken. Briksdalen med meir enn 250 000 turistar i året er truleg den mest besøkte turiststaden. Saman med Briksdalen er Kjenndalen/Lodalen i Stryn, Nigardsbreen i Jostedalen, Bøyabreen og Supphellebreen i Fjærland, Tungestølen/ Austerdalsbreen på Veitastrond viktige turistinnfallsportar til Jostedalsbreområdet. Grove kalkyler tydar på at det kanskje kjem så mange som 5-600 000 besøkande til Jostedalsbreen nasjonalpark, eller til randsona til nasjonalparken, noko som gjer verneområdet til landets mest besøkte. (250 000 til Briksdalsbreen, kor mange kjem til nasjonalparksentra, Bøyabreen, Nigardsbreen, FERDSELSTELJARANE!)

Figur 4: Grafen viser målsetjinga for vekst i norske gjestedøgn og utanlandske gjestedøgn frå 2008 og fram til 2025. Veksten svarar til høvesvis 4% og 2% årleg vekst.

Ut i frå måla i reiselivsplanen til Sogn og Fjordane vil talet besøkande auke om lag 3 % i året (2 % utanlandske og 4 % norske). Dette vil krevje ein god planlegging av kva område som tåler meir besøk, og kva område som kanskje bør skjermast. Meir om reiselivet og dei besøkande til nasjonalparken i vedlegg XX om besøksstrategi.

4.1.8 UNDERVISNING OG FORSKING

Den store variasjonen i naturtypar, og prosessane og formene knytte til breane sin aktivitet gjer områda kring Jostedalsbreen veleigna til undervisning og forsking. Fleire område vert nytta av m.a. Høgskulen på Vestlandet, fleire universitet til ekskursjonar, feltkurs og fordjupingsoppgåver. Fleire skular og organisasjonar nyttar Jostedalsbreområdet til undervisning og kurs i friluftsliv, oftast med særleg vekt på ferdsel på bre. I tillegg til skulene i nærområdet, nytter også folkehøgskuler, UWC, skuler og universitet på studieturar frå utlandet, mfl. området til å lære om naturen, om prosessane i landskapet og korleis ferdast der.

Forskingsaktiviteten kring breen er monaleg, både når det gjeld tidsavgrensa forskingsprosjekt og langsiktig grunnforsking. Forskinga skjer både i norsk og utanlandsk regi. Det har vore mange forskarar frå utlandet som har oppsøkt Jostedalsbreen spesifikt for å studere klimaendringar, brevariasjon, m.m. Eit enkelt søk på Google Scholar januar 2017 synte 1700 treff på søkeordet «Jostedalsbreen». Nigardsbreen, Fåbergstølsgrandane og Bødalen er særleg viktige for forsking på kvartærgeologiske prosessar og vegetasjonsøkologi. Austerdalsbreen egnar seg t.d. godt til å studere tilbaketrekkinga av breen i landskapet utan å bli «forstyrra» av ein bresjø. Fleire engelske universitet arrangerer årvisst studieturar til Jostedalsbreområdet, m.a. til Austdalsbreen og Tunsbergdalsbreen.

Glasiologisk forsking på Jostedalsbreen har tradisjonar tilbake til midt på 1800-talet. Særleg var utanlandske forskarar svært aktive mange stader på breen. Før siste krig dominerte tyske forskarar, medan engelskmenn har vore meir aktive i tida etterpå. Det er heller lite kjent i Noreg, men i det internasjonale glasiologiske miljøet er Cambridge-ekspedisjonane til Austdalsbreen på Veitastrond i 1950-åra mykje omtala. Dei utførte ei rekkje grunnleggjande undersøkingar som er blitt klassiske innanfor glasiologisk forsking.

Universiteta og Norsk Polarinstitutt har gjennomført ei rekkje måleprogram, særleg for å følgje tilbaketrekking (eller framrykking) av bretungene. Frå tidleg i 1960-åra starta NVE (Norges Vassdrags- og Energidirektorat) detaljerte og langsiktige undersøkingar av massebalanse og ulike breprosessar fleire stader på Jostedalsbreen. Kartlegging av istjukne og botntopografi er gjennomført for mest heile breområdet. NVE sin hovudaktivitet er i

dag konsentrert om Nigardsbreen. Utgangspunktet er den permanente forskingsstasjonen på Steinmannen, men det blir også utført undersøkingar m.a. på Austdalsbreen, Baklibreen og Tunsbergdalsbreen. NVE har med sitt ansvar for forvaltning av norske vassdrag ei særleg forplikting til å produsere ny glasiologisk og hydrologisk kunnskap. Elles har Norsk Bremuseum og andre norske og utanlandske forskingsinstitusjonar mindre program fleire stader på og omkring breen.

4.2 TRUSLAR MOT VERNEVERDIANE

Innleiing

4.2.1 INNANFOR VERNEOMRÅDET

Innleiing og utdjuping

4.2.2 UTANFOR VERNEOMRÅDET

Innleiing og utdjuping

4.3 OVERVAKING OG TRONG FOR KARTLEGGING

Bestandsmål?

5. FORVALTNING AV JOSTEDALSBREEN NASJONALPARK

5.1 FORVALTNINGSMÅL

5.2 BEVARINGSMÅL

5.3 PLANLAGDE TILTAK OG SKJØTSEL

5.4 BRUKARINTERESSER

Innleiing – skriv meir

Verneforskrifta for nasjonalparken (vedlegg 1) er det juridiske grunnlaget for handsaming av søknader om ulike tiltak i parken. I nasjonalparken er landskapet (er) verna mot alle tekniske inngrep (verneforskrifta pkt. IV, 1.1.).

Vi vil presisere at når ulike tiltak som er nemnde nedanfor evt. kan tillatast etter søknad, t.d. merking av stiar, så er det normalt ikkje forvaltningstyresmakta si oppgåve å gjennomføre desse. I dei fleste høve må det kome eit initiativ frå dei som har interesse av tiltaket. Vår oppgåve er å planleggje utviklinga av verneområdet

og innfallsportane, og overvake naturtilstanden. Forvaltningsstyresmakta har eit overordna ansvar for at uheldige tiltak vert unngått, og at naudsynte tiltak for å fremje verneføremålet vert sette i verk.

Alle tiltak både i og utafor nasjonalparken må normalt ha løyve frå grunneigar i tillegg til frå forvaltningsstyresmakta (for unntak, jf. t.d. verneforskrifta pkt. V og friluftslova § 35).

5.4.1 JAKT, FANGST OG FISKE

Fisk og anna dyre- og planteliv i vatn på på land i nasjonalparken er ein del av verneføremålet. Vatn der det ikkje er fisk, og heller ikkje nokon gong er sett ut fisk, er generelt verdifulle, sidan fråveret av fisk ofte fører med seg eit særskild dyre- og planteliv. Jakt og fiske er tillate i nasjonalparken i samsvar med viltlova og lov om lakse- og innlandsfiske. Innføring av nye dyreartar, fiskeartar eller næringsdyr for fisk er forbode.

Tilnærma all jakt i parken skjer på privat grunn, først og fremst hjortejakta. I Stryn er det også store område med reinsløyve. Det er noko elg i Jostedalen, nivået på fellingsløyva har vore stabilt på 2-3 dyr pr. år. Dersom det vert oppretta fjellstyre for statsallmenningane i nasjonalparken (andre enn Jostedalen), vil desse administrere jakt- og fiskerettane (jf. fjellova). Sal av jakt- og fiskekort vil truleg gje små inntekter generelt i nasjonalparken fordi det er få jakt- og fiskeinteresser i desse høgtliggjande statsallmenningane.

Avgjerd om ev felling av rovvilt som gjer stor skade, vil bli tekne av Fylkesmannen i Sogn og Fjordane eller av Miljødirektoratet. Dersom det treng helikopter eller motorisert ferdsel til utføring av fellinga treng SNO, eller ev andre som utfører fellinga, løyve frå nasjonalparkstyret, jf. forskrifta. Ved en ev revidering av verneforskrifta, vil det truleg bli ein eigen heimel for denne aktiviteten.

Fiskeinteressene i verneområdet er små. Det er, av omsyn til det naturlege biologiske mangfaldet, ikkje ønskjeleg at det vert utsett fisk i vatn og vassdrag i verneområdet som i dag er utan fisk.

I 2013 gav nasjonalparkstyret løyve til Jølster jakt- og fiskelag til utsetting av innlandsaure av lokal avstamming i Trollebottsvatnet i Fossheimsdalen i Jølster. Løyvet vart aldri nytta, men det vart sagt av kommunal sakshandsamar at det tidlegare, seinast i 2003, også vart sett ut fisk i dette vatnet.

Forvaltningsmål

Jakt og fiske går føre seg i nasjonalparken som eit ledd i berekraftig hausting av naturressursane.

Rammer og reglar – om jakt og fiske (vedlegg 1)

3. Dyrelivet. Jakt er tillate etter viltlova sine reglar. Fiske er tillate etter lakse- og innlandsfiskelova.

3.1 Nye dyreartar må ikkje innførast . Nye fiskeartar eller næringsdyr for fisk må ikkje innførast utan løyve etter pkt 3.2.

3.2 Forvaltningsstyresmakta kan gje løyve til:

- ny innføring av artar som lokalt er utrydda,

- tiltak for fremjing av fiske, når slike tiltak elles ikkje strir mot føremålet med vernet.

Retningslinjer for forvaltning og bruk

Det skal ikkje setjast ut fisk, yngel eller andre ferskvassorganismar i vatn der det ikkje er dette frå før, av omsyn til biologisk mangfald.

I vatn der ein ønskjer å setje ut yngel eller fisk, kan nasjonalparkstyret gje løyve etter verneforskrifta. Det skal i tilfelle kunne setjast ut organismar av stadeiga stamme. Som stadeiga stamme er fisk, yngel eller rogn med opphav frå den lokale bestanden, eller frå same kultiveringssone. Fylkeskommunen skal også gje løyve, jf. forskrift om utsetting av ferskvassfisk mv. Kalking av vatn eller vassdrag, også i fikekultiveringsaugnemed, er forbode, jf. forskrifta. Sjå ev. meir under kapittel 5.4.10.

Dersom det er gitt løyve, frå Fylkesmannen i Sogn og Fjordane eller frå Miljødirektoratet, til felling av store rovdyr, må likevel nasjonalparkstyret gje løyve til motorferdsel jf. verneforskrifta.

I tilfelle der eit jaktlag må frakte ut felt storvilt frå ein utilgjengeleg plass kan nasjonalparkstyret gje løyve til motorferdsel etter naturmangfoldlova si § 48.

5.4.2 FRILUFTSLIV

Her kan vi skrive mykje!

5.4.3 JORDBRUK OG SKOGBRUK

Landskapet i nasjonalparken langs dalbotnane og liene rundt dei har i lange tider vore prega av menneskeleg bruk. Hovudregelen i verneforskrifta for nasjonalparken er at alt planteliv i utgangspunktet er verna. Det har utgangspunkt i eit overordna mål om å ta vare på økosystem og vegetasjonssamfunn i mest mogleg naturleg tilstand i nasjonalparken, men mange stader har beitedyra, historisk sett, vore med å prege dette landskapet. Mykje av det biologiske mangfaldet er avhengig av opne og halvopne område, noko landbruket med både beite og slått har bidrege til.

Landbruk er eit omgrep som både famnar jordbruk og skogbruk. Det har vore ein generell nedgang i tal beitedyr i nasjonalparken dei siste tiåra. Kulturlandskapet, som er ein viktig del av verneføremålet, er avhengig av beitedyr for å ikkje gro att.

Vedhogst

Verneforskrifta for nasjonalparken legg fleire avgrensingar på hogst i nasjonalparken. Utgangspunktet er at vegetasjonen, også daude tre og buskar, er verna mot all slags skade og øydelegging som ikkje kjem av vanleg ferdsle og tradisjonell beiting i utmark (pkt. IV, 2.1).

Vernet av vegetasjonen gjeld m.a. ikkje bruk av nedfalle virke til bål på staden, plukking av bær og matsopp og mindre uttak av trevirke (plukkhogst) til brensel for hytter i nasjonalparken (pkt. IV, 2.2.). Stølar og setre i nasjonalparken har, så lenge det har vore drift, hatt behov for ved til oppvarming, matlaging og ysting. Veden har komme frå nærleiken av stølen eller setra, og det har særleg vore bjørk som tradisjonelt har vore brukt, men også andre treslag.

Hogsten må vere tilpassa landskapet. For eksempel er randvegetasjonen langs vassdraga svært viktig for dyrelivet langs og i vatn. Vidare er gamle og døde tre særleg viktige for det biologiske mangfaldet ved at dei

representerer hekke- og beiteplasser for ulike fugleartar, samt at dei kan ha eit rikt og sjeldan insektliv og ein sjeldan lav- og soppflora. Det er mange store og særmerkte tre i verneområdet. Desse trea har gjerne eit stort tal artar som lever på dei. Slike tre er difor viktige for naturmangfaldet, og dei bør difor ikkje hoggast. Dei har også ein viktig funksjon i landskapsbiletet.

Fleire grunneigarar har vedskogen sin innafor nasjonalparken. Verneforskrifta seier at forvaltningsstyresmakta kan gje løyve til uttak av trevirke til brensel til eige bruk i nærare avgrensa område (pkt. IV, 2.3). Når det gjeld ønskje om vedhogst vil avgrensa plukkhogst dei fleste stader i liten grad kome i konflikt med verneføremålet for nasjonalparken - fleire stader kan det vere positivt for å hindre attgroing. Dessutan vil det på mange måtar vere urimeleg om gardsbruk rett ved nasjonalparken må kjøpe ved frå andre stader. På denne bakgrunnen har nasjonalparkstyret ikkje innvendingar mot avgrensa vedhogst til eigen bruk følgjande stader der det var ønskje om dette under endeleg høyring av verneplanen (dette gjeld ikkje for ved til sal):

- Luster: Styggeli ved Øystølen i Jostedalen, i Krundalen, i Langedalen på Veitastrond, - Sogndal: nokre stader i Supphelledalen i Fjærland (ikkje ved stien til Flatbrehytta),- Jølster: Langedalen i Stardalen- Stryn: Melkevolldalen og Briksdalen i Oldedalen, og Erdalen.

Under oppstartsfasen for revideringa av forvaltningsplanen i 2014 kom det ønskje frå grunneigarar også om å inkludere Brenndalen på denne lista, og gje fleirårige løyve.

Attgroing er eit problem, særleg i kulturlandskapet. Uttak av ved og anna form for hausting av krattoppslag av bjørk og or vil i slike område vere positivt av omsyn til landskapet og for biologisk mangfald. I nokre kulturlandskapsområde kan det vere aktuelt med større hogst enn tynningshogst, for å opne opp landskapet att. Dette må vurderast konkret i det einskilde tilfelle. Det vil vere positivt for kulturlandskapet om også einer, unnateke søyleeiner, vert teke ut og nytta til ved.

Gran er i utgangspunktet ikkje ein naturleg art i Jostedalsbreen nasjonalpark. Grana har anten vore planta, eller så har den spreidd seg inn i verneområdet med frø frå omkringliggjande bestandar. Grana truer det opphavlege biologiske mangfaldet, og har stort spreiingspotensiale, særleg i eit stadig varmare klima.

Beiting

Beiting er tillate, og ønskja i nasjonalparken. Mest all beiting føregår på privat grunn fordi statsallmenningane ligg i høgfjellet med lite vegetasjon. Men dyra går ofte høgare til fjells utover sommaren for å finne proteinrik vegetasjon. Beiting er viktig for å halde kulturlandskapet ope, og beitedyr er dyktige vedlikehaldarar av stiar, særleg viktig der det ikkje er så høgt trykk av turgåarar. Besøkande til verneområdet set også stor pris å møte husdyr i naturen! Grunneigarar i Krundalen i Luster, Suppehelledalen i Fjærland, Melkevolldalen og Brenndalen i Oldedalen, og Erdalen og Sunndalen i Oppstryn ga, under endeleg høyring av verneforskrifta, uttrykk for ønskje om beiterydding. Så lenge det er eksisterande beitemark som er (delvis) attgrodd, og ikkje område med naturskog4, eller der suksesjonen er langt framskriden, ser nasjonalparkstyret dette som heilt uproblematisk.

Oppsetting av beitegjerde krev dispensasjon frå verneforskrifta. Grunneigarar i Brenndalen i Oldedalen og i Supphelledalen i Fjærland har m.a. teke opp dette. Det same har Noregs bondelag i møte i Fagleg rådgjevande utval. Når tal beitedyr går ned, er det ofte lurt med meir styrt beiting på enkelte stader for å konsentrere skjøtselen.

Behovet for bygging av bruer og klopper i beitesamanheng vil bli vurdert konkret når søknad ligg føre. Vurderinga vil vere avhengig av kor urørt det aktuelle området er frå før, tilhøvet til friluftsliv og biologisk

4 Naturskog, skog som i lita eller ubetydelig grad er påvirka av menneske, slik at skogens struktur (t.d. trærnes alderssamansetting), dynamikk (t.d. trærnes levealder og dødsårsak) og artssamansetting er tilnærma som i ein urskog.

mangfald, m.m. Det er viktig at dei som søkjer om å sette opp slik infrastruktur også tek ansvar for vedlikehald, og ev å fjerne det dersom dei blir øydelagde eller ikkje lenger er i bruk. Sjå elles kapittel om tekniske inngrep?…

Fleire grunneigarar tok opp, under verneplanprosessen, ønskje om bygging av gjetarhytte i nasjonalparken. Slike hytter vil måtte leggjast spreidde i terrenget, og vil ikkje få løyve.

Anna

Gjennom vedlikehald og restaurering av stølshus og fjøs vil gamalt bygningsmiljø leve vidare. Disse gamle bygningane vitnar om kor viktig utmarka var for folks liv og virke i gamle dagar, og er framleis viktige for dei som driv landbruk i nasjonalparken i dag. Meir om dette i kap. Error: Reference source not found.

Nydyrking er eit inngrep som er forbode i nasjonalparken. Område som grunneigarane tok opp som aktuelle for nydyrking under endeleg høyring av verneforskrifta, har stort sett store verneverdiar, som t.d. på Fåbergstølsgrandane i Jostedalen og Lonene i Befringsdalen. Bygging av ny fellesfjøs i Bødalen treng ikkje kome i konflikt med verdiane i området, dersom fjøsen vert lagt utafor sjølve stølsområdet i tilknyting til eksisterande veg. I tråd med Stortingsmeldinga "Om nasjonalpark i Jostedalsbreområdet", vil det ikkje bli gjeve dispensasjon for nydyrking i området.

Bruk av kunstgjødsel og andre kjemiske middel endrar på vegetasjonen, slik at nokre artar vil få fordelar og andre artar blir utkonkurrert. Det har m.a. komme spørsmål om bruk av kunstgjødsel langs Skålastien, slik at vegetasjonen i dei størst belasta områda ville gro raskare. Det har også vore spørsmål om bruk av svartkalk på Skåla for å raskare smelte snøen, slik at bygginga av den nye Skålabu kunne komme raskare i gong våren 2016. Mose vil t.d. tape terreng for grasvekstar ved spreiing av kalk. Kunstgjødsel og andre kjemiske middel er såleis ikkje tillate i nasjonalparken, og det vil ikkje verte gjeve dispensasjon for bruk av dette.

I utgangspunktet er det ikkje ønskjeleg å nytte kjemiske midlar i nasjonalparken. Men skal ein kunne redusere gjengroinga, må nasjonalparkstyret vurdere korleis dette er best å gjere. Det er knytt store kostnadar knytt til gjenteken manuell rydding, utan å kombinere ryddinga med andre supplerande tiltak. Ved særs avgrensa, og planmessig bruk av plantevernmiddel etter krattrydding på stølsvoller må nasjonalparkstyre vurdere dette som ein dispensasjonssak etter nml § 48, slik at nytt oppslag av kratt ikkje kjem opp att snarare enn naudsynt. Det er viktig at ev tiltak med «stubbebehandling» ikkje er til skade for verneføremålet, og styret må vurdere om fordelane er større enn ulempene. Slikt avgrensa bruk vil berre være eit supplement rett etter krattryddinga, det viktigaste tiltaket for å hindre krattoppslag vil være konsentrert beiting i det aktuelle området over ein viss tid.

Grunneigarane i Supphelledalen har i fleire år teke ut grus på breelvsletta nedafor Nedre Supphellebre i Fjærland (utafor nasjonalparken). Vi vil oppmode om at grusuttak i hovudsak ikkje skjer i den viktigaste turistsesongen, av omsyn til dei besøkande. Ev grusuttak bør då i tilfelle skje til dei tider på døgeret då turisttrafikken er liten, og maskiner og tilhengjarar bør ikkje bli ståande på breelvsletta gjennom turistsesongen.

Forvaltningsmål

Jostedalsbreen nasjonalpark skal eit godt stad å ferdast for beitedyr i verneområdet generelt, og i kulturlandskapet spesielt.

Jostedalsbreen nasjonalpark skal ha eit biologisk mangfald utan gran og andre svartelista artar.

Kulturlandskapet i nasjonalparken skal være ein stad for mangfald av artar og for menneskeleg oppleving. (?)

Rammer og reglar – relevante punkt om jordbruk og skogbruk (vedlegg 1)

1.1. Landskapet er verna mot alle inngrep, mellom anna oppsetjing av bygningar, gjerde og anlegg, bygging av vegar, bergverksdrift, regulering av vassdrag, graving og påfylling av masse, sprenging og boring, drenering og anna form for tørrlegging, framføring av luft- og jordleidningar, nydyrking, bakkeplanering, nyplanting, bygging av bruer og klopper, merking av stigar og løyper o.l. Opplistinga er ikkje uttømmande.

2.1 Vegetasjonen, også daude tre og buskar, er verna mot all slags skade og øydelegging som ikkje kjem av vanleg ferdsle og tradisjonell beiting i utmark. Nye planteartar må ikkje innførast. Treslagskifte og granplanting er ikkje tillate.

2.2 Reglane i pkt. 2.1. er ikkje til hinder for:

- bruk av nedfalle virke og tørre kvistar til bål på staden,

- plukking av bær og matsopp og plukking av vanlege blomar og friske kvistar til eige bruk,

- uttak av trevirke (plukkhogst) til brensel for hytter i nasjonalparken.

2.3 Forvaltningsstyresmakta eller den som får fullmakt til det, kan gje grunneigaren løyve til:

- uttak av trevirke til brensel til eige bruk i nærare avgrensa område,

- rydding av beite i nærare avgrensa område,

- rydding av dyretrakk (beitesti).

Det kan stillast vilkår for løyve som vert gjeve etter pkt. 2.3.

4.3 Forvaltningsstyresmakta eller den som får fullmakt til det kan gje løyve til:

- motorferdsle i samband med husdyrhald og vedhogst

5. 1 Ureining og forsøpling er forbode. Avfall skal takast med ut av området. Det må ikkje nyttast kjemiske midlar, medrekna kalking av vatn og bruk av kunstgjødsel som kan påverke naturmiljøet.

Retningslinjer for forvaltning og bruk

Tiltak som fremmer beitebruk og ivaretakinga av kulturlandskapet, særleg rundt stølane, vil som hovudregel få positiv handsaming med omsyn til dispensasjon frå verneforskrifta.

Løyve til vedhogst til eigen bruk på nemnte stader vil bli vurdert etter søknad, og kan gjerne være gjeldande for 4 – 5 år. Vilkåra for løyve vil vere knytt til omfang, korleis og når veden skal takast ut. Ved vurderingar kring løyve til vedhogst, anten til hytte/støl eller til eiga bruk i på nemnte stader kan følgjande leggjast til grunn:

- trea skal kappast ved bakken,

- hogsten skal skje utanom hekkesesongen for fugl,

- tre og busker i randvegetasjonen langs vassdrag skal få stå,

- store og særmerkte tre skal få stå,

- gamle og døde tre og stammar skal få stå urørde,

- ved plukkhogst kan kvist og anna avfall etter hogst skal ligge att spreidd i terrenget, mens ved større ryddeprosjekt kan kvist og kvast samlast i haugar for ev å brennast på seinare tidspunkt.

Søknad om motorferdsel i samband med vedhogst vil bli handsama i lag med søknad om hogst, sjå eige kapittel om motorferdsel 5.4.6. Driftsformer som inneberer varige inngrep, som t.d. bygging av traktorveg vil ikkje bli tillate, og ein må rekne med at tidspunktet for hogst og utkøyring med traktor/ snøscooter skal være på frossen og/eller snødekt mark. Same vilkår vil gjelde for hogst av ved til hytter og stølar i nasjonalparken.

Rydding av beite og dyretrakk (beitesti) må ha dispensasjon frå verneforskrifta, men den ryddinga av beite og dyretrakk som det spesielt kom fram ønskje om under endeleg høyring av verneforskrifta, kan som regel tillatast. Andre stader som det har vore tråkk og beite ved tidlegare tider, men som no er gjengrodd, bør også i hovudsak kunne vurderast positivt. Ryddinga skal skje manuelt eller mekanisk og ikkje kjemisk.

Beitegjerde under tregrensa i ytterkanten av nasjonalparken som ikkje stengjer for allmenn ferdsel (grind, trapp over gjerdet o.l.), vurderer vi som lite konfliktfylt der det er lita ferdsel.

Nydyrking inneberer store inngrep i landskapet, også med endring av floraen. Det vil difor ikkje verte tillate nydyrking i nasjonalparken.

Bruk av kunstgjødsel og kjemiske middel er ikkje tillate i nasjonalparken, og det vil ikkje verte gjeve dispensasjon for bruk av dette. Søknadar om særs avgrensa bruk av middel til stubbebehandling etter rydding av kratt i stølsområda, vil likevel kunne bli vurdert etter nml § 48.

Det vil ikkje være aktuelt å gje løyve til bygging av gjetarhytter i Jostedalsbreen nasjonalpark.

Tiltak

Jostedalsbreen nasjonalpark skal revidere skjøtselsplanen for Bødalen, Erdalen og Sunndalen.

Grunneigarlag, beitelag, med fleire, som ønskjer å rydde kratt, stiar og landskap i samband med beitebruk rundt stølar og setre, der det ligg føre ein god plan for vedlikehald i ettertid, bør få positiv handsaming. Dette er også eit godt føremål for ev. tiltaksmidlar.

Jostedalsbreen nasjonalparkstyre skal lage ein plan for uttak av gran i verneområdet, og i dei tilgrensande områda utanfor der det er fare for spreiing av frø inn i verneområdet.

5.4.4 TEKNISKE INNGREP

5.4.4.1 VEGAR OG PARKERING

Der bomvegen inn til Bødalen sluttar, i forlenginga av parkeringsplassen, er det sett opp ein bom med lås. Denne kan grunneigarane køyre med traktor inn til stølsgrenda i samband med landbruksnæring, etter å ha fått løyve frå kommunen og nasjonalparkstyret.

5.4.4.2 MASTER OG INFRASTRUKTUR TIL FORSKING/OVERVAKING

5.4.5 STØLSHUS, HYTTER OG ANDRE BYGNINGAR

5.4.6 MOTORFERDSEL

Status

Fråvær av motordur er eit godt kjenneteikn for urørt natur og villmarksprega område. Naturen sine eigne lyder er noko folk aktivt søkjer når dei drar på tur inn store verneområde. Det er difor eit mål å halde motorisert ferdsel i Jostedalsbreen nasjonalpark på eit absolutt minimum. Nasjonalparken har ein natur som er prega av store avstandar og mange høgdemeter. Hytter og støler, bruer og jordbruksaktivitet gjer at det av og til er trong for noko motorisert ferdsel for vedlikehald, framkomst, tryggleik og dyrevelferd. Det er ingen vegar i nasjonalparken.

Lov om motorferdsel regulerer motorferdsel generelt, både i og utanfor verna område. Lova sitt utgangspunkt er at all motorferdsel i utmark er forbode, men det finst føremål som opnar opp for denne type aktivitet. Verneforskrifta for Jostedalsbreen er strengare enn motorferdsellova. Det er den enkelte kommune som har mynde etter motorferdsellova. Lova sin § 2 (virkeområde) definerer motorferdsel slik: Med motorferdsel menes i denne lov bruk av kjøretøy (bil, traktor, motorsykkel, beltebil, snøscooter o.l.) og båt eller annet flytende eller svevende fartøy drevet med motor, samt landing og start med motordrevet luftfartøy.

I nasjonalparken er motorferdsel på land og i vatn, også landing med luftfartøy er forbode. Det er nokre unntak frå dette forbodet. Motorisert ferdsel gjeld først og fremst køyring med traktor, bil, motorsykkel, snøscooter, motorbåt, fly og helikopter. Bruk av køyretøy/fartøy drive av elektrisk motor, så lenge den kan frakte ein person, fell også innunder definisjonen. Lista er ikkje uttømmande.

Dei mest aktuelle formene for motorferdsel i Jostedalsbreen nasjonalpark er helikopter og snøscooter på grunn av det bratte landskapet.

Ferdsel med motorisert køyretøy på barmark er lite aktuelt i verneområdet, då det til vanleg lagar kraftige spor i terrenget, og tek lang tid for naturen å reparere att. Sjølv om det er opning for, i motorferdsellova, m.a. å hente ved i utmark på eigen eigedom i jord- og skogbrukssamanheng, så gjeld ikkje dette innanfor verna område.

Sidan vernevedtaket i 1991 og den første forvaltningsplanen vart ferdig i 1994 har den tekniske utviklinga gått framover. I dag har til dømes dronar snart blitt allemannseige. Dronar er ikkje definert som eit køyretøy etter motorferdsellova. Meir om droner står i kapittel 5.4.10. Ikkje-terrenggåande elektrisk rullestol vert ikkje rekna som køyretøy og føl, juridisk sett, reglane for gåande. Jf. nye forskrifter frå Klima- og miljødepartementet blir heller ikkje elektrisk sykkel som oppheld seg på veg eller gangveg med jamt, fast toppdekke, rekna som motorisert ferdsle. Døme på slike gangveger i nasjonalparken kan være inn Kjenndalen og fram mot Briksdalsbreen, så langt gangvegen går.

Sjølv om forvaltningsstyresmakta og kommunen gir løyve til motorferdsel, må også grunneigar gje sitt samtykkje. Grunneigar kan nekte motorferdsel på sin eigedom, og det er søkjar som er ansvarleg for å innhente alle løyve i god tid før den omsøkte aktiviteten skal finne stad.

I nasjonal forskrift om heliskiing frå 1988 står det mellom anna: Det er ikke adgang til å legge ut til landingsplasser fjelltopper, utsiktspunkter, breer og andre liknende steder, som bare har interesse i forbindelse med helikopterskiing, for kortvarig opphold, som utgangspunkt for dagsturer, eller for lignende formål. I verneforskrifta er det presisert at som landing reknast det og når eit luftfartøy hentar eller set av folk eller gods medan det står stille i lufta. Verneforskrifta inneheld også forbod mot lågtflyging mindre enn 300 meter over bakken med mindre akutte vêrtilhøve gjer det naudsynt å gå lågare av omsyn til tryggleiken (punkt IV, 4.1)

Forbodet mot motorferdsel gjeld også bruk av båt med motor, anten den er bensin- eller elektrisk drevet.

Forvaltningsmål

Jostedalsbreen nasjonalparkstyre har som mål å halde omfanget av motorferdsel i verneområdet så låg som mogeleg, og avgrense bruken til eit absolutt minimum. Omfanget av motorferdsel skal ikkje auke over tid.

Rammer og reglar – om motorferdsel i nasjonalparken (vedlegg 1)

Forskrift om vern av Jostedalsbreen nasjonalpark punkt 4.1:

Motorferdsle på land og i vatn, også landing med luftfartøy, er forbode. Som landing reknast òg om eit luftfartøy hentar eller set av folk eller gods medan det står stille i lufta. Lågtflyging mindre enn 300 m over bakken er forbode.

Retningslinjer for forvaltning og bruk - generelt

Reglane er ikkje til hinder for at forvaltningsmyndet, Jostedalsbreen nasjonalparkstyre, kan gje løyve til motorferdsel innanfor verneområdet til særskilte føremål omtalt i verneforskrifta. Følgjande kan gje ein peikepinn om korleis nasjonalparkstyret vil handsame søknadar om dispensasjon frå verneforskrifta om motorferdsel:

Nasjonalparkstyret skal i utgangspunktet ikkje gje dispensasjon for køyring på barmark grunna skade på naturen. Køyring med traktor i elveløp om hausten/vinteren og på frosen mark, eller når marka er dekt av snø gjev lite skade, noko som er viktig del av vurderinga ved søknad om motorferdsel for uttak av ved.

Lågtflyging og landing med helikopter for turistar er forbode, og dispensasjon for dette vil ikkje bli gitt. Nasjonalparkstyret vil heller ikkje gi dispensasjon for snøscooter eller for andre køyretøy brukt i samanheng med turisme/rekreasjon.

Det vil være vanskelegare å få dispensasjon på tidspunkt der mange ferdast i nasjonalparken. Det er viktig å skjerme søndagar, heilagdagar og andre utfartsdagar (t.d. påska og langhelgar i mai) for motorisert ferdsel av omsyn til friluftslivet.

Søkjarar i same område må samordne transportbehova sine i tid og rom. Det vil til dømes være vanskelegare å få dispensasjon til frakt av utstyr kort tid etter at annan motorisert ferdsel har funne stad til det same området. Det er mest aktuelt å gje løyve til grunneigarlag, sameige, beitelag og liknande organiseringar i område der mange har transportbehov.

Ved faste årlege behov, er det aktuelt å gi fleirårige løyve. Løyveinnehavarar må søkje om fornying innan utløpet av løyveperioden. Nye aktivitetar som har behov for motorferdsel som ikkje er så godt kjende, vil normalt få eitt års løyve for utprøving ved første gongs løyve.

Styret vil normalt ikkje gje løyve til reint tilsyn av hytter eller andre anlegg. Eigarar/drivarar av slike anlegg kan føre tilsyn på disse i samband med anna lovleg motorferdsel, eller til fots. Dersom tilsyn er naudsynt grunna ekstraordinære forhold, bør ein kombinere dette med frakt av ved, o.a.

Tiltak

Jostedalsbreen nasjonalparkstyre skal ha ein god dialog med dei som ønskjer å drive motorferdsel i verneområdet. Det er også viktig å ha løpande kontakt med administrasjonen i kommunane rundt nasjonalparken. Sakshandsaming etter verneforskrifta og motorferdsellova kan skje parallelt, spesielt i hastetilfelle.

Jostedalsbreen nasjonalparkstyre kan utarbeide eit skjema for både søknad om motorferdsle og rapportering om gjennomført ferdsel. Disse skal ligge lett tilgjengelege på nettsida til nasjonalparken.

Forvaltninga fører statistikk over utviklinga av motorferdsel i nasjonalparken over tid.

Ulovleg motorferdsel innanfor grensa til nasjonalparken vil bli vurdert meldt til politiet. Dette gjeld a) folk som gjennomfører motorferdsel utan løyve frå nasjonalparkstyret eller b) folk som bryt eitt eller fleire vilkår i løyve gitt av nasjonalparkstyret. Den som først får reie på ulovleg motorferdsel skal vurdere å melde det til politiet, anten det er nasjonalparkstyret eller Statens Naturoppsyn.

DIREKTE HEIMEL TIL MOTORFERDSEL UTAN LØYVE

Motorisert ferdsel i utmark kan være naudsynt både i og utanfor nasjonalparken. Tiltak og aktivitetar som er direkte tillatne i verneområda er fastsett som konkrete unntak frå vernereglane. Dette er tiltak og aktivitetar som det ikkje er nødvendig å søke nasjonalparkstyret om løyve til. Utføring av slike operative aktivitetar kan skje uhindra av vernet.

Rammer og reglar – direkte heimel til motorisert ferdsel utan løyve i verneforskrifta

Forskrift om vern av Jostedalsbreen nasjonalpark punkt 4.2:

Reglane i pkt 4.1 er ikkje til hinder for:

- motorferdsle i samband med politi-, ambulanse- og redningsteneste,

- motorferdsle i samband med forvaltning, tilsyn, skjøtsel og sikringsarbeid med heimel i lov,

- motorferdsle i samband med militær, operativ verksemd.

- lågtflyging under 300 m over bakken dersom akutte vertilhøve krev det for å sikre tryggleiken.

Øvingskøyring for ovannemnde føremål er ikkje tillate.

Det skal gjevast skriftleg melding til forvaltningsstyresmakta etter at motorferdsle i samsvar med pkt. 4.2 har funne stad.

Med militær, operativ verksemd meiner ein militær verksemd som er naudsynt for å planlegge, førebu og gjennomføre overvaking av land-, sjø- og luftterritoriet, forsvarsplanar, beredskapstiltak, støtte til det sivile samfunn og politi som krev innsetting av styrkar og reine militære operasjonar i spesielle situasjonar, også søk og redningsteneste, jf. brev frå Forsvarets overkommando, operasjonsstaben av 01.07.1997 (ang. militær operativ verksemd i verneområd). Vanlege, militære øvingar er ikkje omfatta av dette unntaket. Det skal gjevast skriftleg melding til forvaltningsstyresmakta etter at motorferdsel i samsvar med pkt. IV, 4.2 har funne stad.

Miljøverndepartementet og Justisdepartementet har utarbeidd retningslinjer om redningstenesta sin bruk av snøskuter i verneområde i eit eige rundskriv datert 31.01. 2013. I følgje desse retningslinene kan naudsynt motorferdsel i samband med avsperring eller skilting av eit særleg rasfarleg område koma inn under den aktuelle unntaksregelen i verneforskriftene for eit verneområde. Det same gjeld naudsynt motorferdsel i

samband med istilhøve eller isgang heilt utanom det vanlege. Det er politiet som avgjer når dette ev er naudsynt

Verneforskrifta gir direkte heimel til motorisert ferdsel i samband med forvaltning, tilsyn og skjøtsel. Forvaltning av offentleg mynde kan til tider krevje hjelp frå motorfartøy. Til dømes har merking og oppmåling av trigonometriske fastpunkt og anna oppmålingsarbeid i offentlig regi direkte heimel til å nytte helikopter eller anna motordriven farkost. Dette går fram både av rundskrivet til motorferdsellova og meir direkte av lov om eigedomsregistrering (matrikkellova) § 42. Motorferdsel i samband med forvaltning vil berre være aktuelt ved heilt spesielle arbeidsoppgåver, til dømes fjerning av store mengder avfall frå utilgjengelege stader.

Nyare forskrifter nyttar omgrepet oppsyn i staden for tilsyn. Sjølv om det er ulike ord, vert dei tolka likt i denne samanheng. Tilsyn/oppsyn gjeld oppsyn med verneforskriftene, og anna oppsyn etablert med heimel i lov. Anna oppsyn omfattar ein del av dei andre oppsynsoppgåvene som Statens naturoppsyn og fjellstyra gjer, t.d. kontroll i medhald av motorferdsellova, hundelova og viltlova. Tilsyn med til dømes hytter, privat kontroll av fiskekort, eller tilsyn med sau på utmarksbeite og liknande er ikkje omfatta av denne heimelen. Naturoppsynet i Jostedalsbreen nasjonalpark har tradisjonelt nytta motorferdsel i svært liten grad til utføring av arbeidsoppgåver. Skjøtsel kan utførast direkte av naturoppsyn, eller på oppdrag frå forvaltning/naturoppsyn. Det offentlege myndet, som i samband med forvaltning, tilsyn, skjøtsel og sikringsarbeide med heimel i lov, vil basere seg på minst mogleg bruk av motorisert ferdsel.

Øvingskøyring med politi-, ambulanse-, og redningsteneste, forvaltnings- og skjøtselsoppgåver, og militær verksemd er ikkje tillate i følgje verneforskrifta. Slike øvingar må i utgangspunktet leggjast til andre (fjell-) område som ikkje er verna, eller søkje om dispensasjon. Meir om dette under kap. XX Eit direkte unntak nemnt i verneforskrifta er motorferdsel i samband med øving i redning frå bresprekk.

Retningslinjer for forvaltning og bruk – direkte heimel

Forskriftene er ikkje til hinder for motorisert ferdsle for operativ verksemd som nemnt ovanfor, verken på vinterføre, på barmark eller i lufta.

Omgrepet redning omfattar alle redningsoppdrag ved ulykke, skade og nødssituasjonar, og verneforskriftene set inga grense for kven som kan køyre i slike oppdrag, men slike oppdrag bør koordinerast gjennom Politiet og Røde Kors Hjelpekorps. Den direkte heimelen omfattar ikkje øvingskøyring til dei nemnde formåla.

Tilsynsomgrepet gjeld oppsyn med verneforskriftene, og anna oppsyn etablert med heimel i lov. Oppsyn og forvaltning legg opp til å nytte motorferdsel berre i dei tilfella det er absolutt naudsynt. Jostedalsbreen nasjonalparkstyre skal ha etterfylgjande melding om motorferdsle der denne heimelen har vore brukt.

Figur 5 Det finst gode alternativ til motorisert ferdsle når ein treng å frakte materialar inn i nasjonalparken.

Løyve etter spesifiserte heimlar i verneforskrifta

Rammer og reglar – spesifiserte heimlar

Forskrift om vern av Jostedalsbreen nasjonalpark punkt 4.3:

Forvaltningsstyresmakta eller den som får fullmakt til det kan gje løyve til:

- motorferdsel i samband med husdyrhald og vedhogst

- motorferdsle for transport av materialar til hytter, klopper m.m., og av brensel, utstyr og proviant til hytter og buer

- motorferdsle i samband med vitskaplege granskingar etter oppdrag frå granskingsinstitusjon

- motorferdsle i samband med øving frå bresprekk

Før eventuelt løyve vert gjeve skal trongen for transport vurderast mot moglege skadar og ulemper og i høve til eit mål om å redusere motorferdsla til eit minimum. Andre transportmetodar og kombinasjonar av fleire transportoppdrag skal òg vurderast.

Det kan stillast vilkår for løyve som vert gjeve etter pkt. 4.3

HUSDYRHALD OG VEDHOGST

For å halde kulturlandskapet ved like, stiar opne og stølsvollar utan for mykje kratt er det veldig viktig med beitedyr i nasjonalparken. Nasjonalparken har vore stad for beitedyr i lange tider, og breen var den viktigaste ferdselsåra i gamle dagar for folk som skulle selje husdyr på marknader i bygd og by. Vedhogst til stølane er også eit godt tiltak for å halde stølsvollane opne, og for å sleppe å transportere ved langvegs inn dalane.

Lov om dyrevern krev at ein kvar som treff dyr som openbart er sjukt, skadd eller hjelpelaust, skal så langt det er mogeleg hjelpe dyret. Av og til kan ulukker skje, og krevje naudsynt motorferdsle for å hente ut sjuke/skadde husdyr. Løyve til frakt av slike dyr skal få positiv og rask handsaming frå nasjonalparkforvaltninga. I brev datert

10.01.2007 frå dåverande Direktoratet for naturforvaltning er det presisert at Det er imidlertid en forutsetning at dyret ikke kan ta seg frem til bygda ved egen hjelp eller at det er mulig å bære dyret. Det er også en forutsetning at det ikke vil være mer hensiktsmessig å avlive dyret på stedet.

Med mange beitedyr i fjell og ulendt terreng er det lett at nokon set seg skårfast. Med omgrepet skårfast meiner vi husdyr som har forvilla seg opp på ei fjellhylle eller liknande, og som folk ikkje lukkast å lokke ned att. Det skal då være låg terskel og rask handsaming av førespurnad om helikopter for å få henta ut disse dyra dersom andre metodar har mislukkast.

Etter søknad kan nasjonalparkstyret gi løyve til bruk av snøskuter eller helikopter for utkøyring av saltstein og liknande i nasjonalparken. Utkøyring av slikt utstyr må samordnast i beitelaget/ grunneigarlaget eller i liknande organiseringar der slikt finnes. Enkeltpersonar kan få løyve om det ikkje eksisterer beitelag.

Etter søknad kan nasjonalparkstyret gi løyve til naudsynt bruk av snøskuter i samband med hogst av ved til hytter og setrer i nasjonalparken. Rundt stølar der attgroing er eit trugsmål mot stølsvoll og nærliggande beiteområde, kan nasjonalparkstyret gi løyve til for å rydde disse områda.

Retningslinjer for forvaltning og bruk – husdyrhald og vedhogst

Sjuke, skadde og hjelpelause husdyr i nasjonalparken skal gi grunnlag for rask sakshandsaming og løyve til motorferdsel dersom alle nemnte vilkår er fylt. Døme på vilkår er at dyret er lokalisert på førehand, dyret kan ikkje ta seg fram sjølv, og det er vurdert at avliving ikkje er aktuelt. Ev køyretøy for transport skal være skånsomt mot markoverflata.

Løyve til transport av saltstein og liknande beitedyrrelatert utstyr vil bli gitt der utkøyringa er samordna i beitelag, eller liknande, der det finst. Løyvet vil gjelde det framkomstmiddelet som er mest skånsamt mot naturen i kvart enkelt tilfelle.

Etter søknad kan nasjonalparkstyret gje løyve til lågtflyging i spesielle tilfelle i samband med leiting etter beitedyr, men det vil i utgangspunktet ikkje vere tillate å setje av/ut personell, då formålet er å lokalisere dyra.

Etter søknad kan det gjevast løyve til naudsynt bruk av snøskuter i samband med hogst av ved til hytter og setrer i nasjonalparken. Det skal da være ein plan for arbeidet, og det bør gå føre seg i nærleiken for å minimere bruk av motorisert transport.

Ved årlege behov knytt til jord- og skogbruksnæringa, er det aktuelt å gi løyve på inntil fire år for bruk av snøskuter eller helikopter. Nasjonalparkstyret vil kunne setje vilkår i løyvet.

TRANSPORT AV MATERIAL, BRENSEL, UTSTYR OG PROVIANT TIL HYTTER OG BUER

Etter verneforskrifta er det søknadspliktig å nytte motorisert ferdsel for å transportere materialar til hytter, klopper med meir.

I omgrepet «materialar» tolkar vi bygningsrelaterte ting og verktøy som skal nyttast for å kunne bygge, ombygge og drive vedlikehald. I omgrepet «hytter» tolkar vi turlagshytter, private hytter, sikringsbuer, stølshus og andre bygg i tilknyting til landbruket. Klopper er klopper, men i omgrepet «med meir» kan vi tolke all infrastruktur som allereie finst eller skal etablerast etter særskilt løyve i verneområdet, som til dømes bruer, steintrapper, og likande.

Motorisert ferdsel i samband med drift og vedlikehald av opne (turlags-)hytter skal kunne halde fram som før. For private hytter som verte brukte privat eller til utleige, vil det verte følgt ein noko meir restriktiv dispensasjonspraksis for frakt av mat, ved o.l.

Løyve for naudsynt frakt av material til vedlikehald og byggearbeid vil det til vanleg ikkje vere vanskeleg å få. Styret vil ikkje gje løyve til rein persontransport. Handverkarar som skal arbeide på større vedlikehalds- eller byggeprosjekt, der material og utstyr også vert flydd inn, er lov å frakte. Til vanleg må det søkjast om ekstraturar etter § 48 med tilsvarande vurdering.

Av hytter i nasjonalparken er drifta av Flatbrehytta og Skålatårnet så omfattande at det er aktuelt å gje løyve for fleire år om gongen for eit fast tal helikopterturar. Bergen turlag, som eig og driv Skålatårnet, har fleirårige løyve for å frakte opp ved, proviant og anna utstyr for å kunne drifte og halde bygningen ved like. Løyva blir gitt med vilkår. I periodar med større vedlikehaldsprosjekt på tårnet, til dømes bytte av tak, får Bergen turlag særskilte løyve til dette arbeidet for frakt av material og handverkarar. Flatbrehytta har også årlege behov for å

frakte proviant, brensel og utstyr. Dei har også fått fleirårige løyve, med vilkår. Hytta har vore utvida med eit nytt skot, og fekk eige motorferdselløyve til bygningsarbeidet. Vetledalsseter og Bødalseter er også aktuelle.

Retningslinjer for forvaltning og bruk – transport av utstyr m.m.

Frakt av material til vedlikehald av hytter, klopper, m.m. vil i utgangspunktet få positiv handsaming.

Motorisert ferdsel for transport av varer og utstyr til hytter som er tilgjengelege for ålmenta i området krev løyve. Etter søknad kan det gjevast inntil fireårige løyve for transport av brensel, utstyr og proviant. Det er eit mål å samordne tidsperiode med kommunale løyve etter motorferdsellova.

Det vert berre gitt løyve til nyttetransport. Det er ikkje høve til å gje løyve til persontransport, men personar kan sitje på så lenge dette ikkje medfører ekstra behov for køyring ved transport av materialar, utstyr eller ved til hytter og stølar (setrer) i verneområdet. Lastekapasiteten skal utnyttast maksimalt for å minimere tal turar.

VITSKAPELEGE GRANSKINGAR

Jostedalsbreen nasjonalpark har tradisjonelt vore mykje besøkt av forskarar og vitskapeleg interesserte. Målingane på og framfor brearmane har i verdssamanheng ei lang historie. Sidedalane er også hyppig i forskarane sitt søkjelys mellom anna innan fag som geologi, botanikk og økologi. Det er høve til å gi dispensasjon frå verneforskrifta til motorisert ferdsel i samband med innsamling av data til vitskapleg bruk.

Til dømes har Noregs vassdrags- og energiverk (NVE) eit transportbehov for forskinga som er drive frå stasjonen på Steinmannen (sjå fig. XX). NVE har i fleire omgangar hatt fleirårige løyve til motorferdsel i samband med måling av snødybde og bresmelting. Forvaltningsstyresmakta har god nytte av resultata frå NVE sine undersøkingar. Siste periode hadde NVE løyve til å nytte helikopter (lågtflyging og landing) ved Nigardsbreen, Austdalsbreen, Baklibreen og Brimkjelen, og nytte snøskuter på Nigardsbreen og Austdalsbreen. Periodane er spreidd utover året; januar/februar (1-2 dagar), april-mai (3-6 dagar), juli/august (2-4 dagar) og i september/oktober (2-3 dagar). NVE rapporterer til nasjonalparkforvaltninga om observasjonar dei gjer ute i felt, anten det er jervespor, turfolk og snøforhold. Det blir gitt vilkår, t.d. om at ferdsla ikkje skal uroe dyreliv og friluftsliv.

Figur 6: Oversikt over boltar, målestasjonar og transportruter som NVE nyttar i si overvaking av Jostedalsbreen (ill: NVE).

Retningslinjer for forvaltning og bruk –granskingar

Nasjonalparkstyret kan gi dispensasjon for motorisert ferdsel i samband med forsking og vitskapleg arbeid i regi/oppdrag for granskingsinstitusjon. Transportbehov i samband med forsking må dokumenterast, og nytten må vere større enn ulempene for miljøet.

Når faste, årlege transportbehov er dokumenterte, vil det være aktuelt med fleirårige dispensasjonar. Omfanget skal vurderast i høve til nytten, både for nasjonalparken og for generell samfunnsnytte.

Det er låg terskel for å gje dispensasjon for motorisert ferdsel i samband med forsking og vitskapleg arbeid. Også transportbehov i samband med forsking må dokumenterast.

ØVING I REDNING FRÅ BRESPREKK

Eit direkte unntak nemnt i verneforskrifta er motorferdsel i samband med øving i redning frå bresprekk. Dette er naudsynt for å oppretthalde ei kvalifisert alpin redningsgruppe i Jostedalsbreområdet, då det er få eigna område for øving utanfor nasjonalparken. Heimelen har ikkje vore nytta i veldig stor grad, m.a. fordi Nigardsbreen (naturreservat under myndet til Luster kommune) har vore mest nytta til dette.

Retningslinjer for forvaltning og bruk – øving i bresprekk

Det vil vere ein låg terskel for å gje løyve til motorferdsel i samband med øving i redning frå bresprekk. Øvinga skal vere planlagt i samråd med politiet, og ha som mål å auke kompetansen lokalt/regionalt/nasjonalt på breredning.

Løyve etter generell heimel i verneforskrifta § 48 i naturmangfaldlova

Naturmangfoldlova si § 48 har erstatta den generelle dispensasjonsheimelen i verneforskrifta. Løyve etter denne heimelen blir nytta i tilfelle ein ikkje tenkte på under, då forskrifta var under utarbeiding. Dette gjeld som oftast media i oppdrag og kjentmannskøyring for Røde Kors.

Rammer og reglar – andre særskilte tilfelle

Transportbehov for andre særskilte tilfelle vil nasjonalparkstyret handsame etter den generelle dispensasjonsheimelen § 48 i naturmangfaldlova og vil bli vurdert konkret i kvart tilfelle.

MEDIA

Jostedalsbreen nasjonalpark har ein unik natur som kan danne eit godt grunnlag for filmar, dokumentarar og andre medieprodukt. Det store breplatået har vore nytta i fleire samanhengar, den spesielle geologien i sidedalane har også vore tema i ulike dokumentarar om naturprosessar og landskapsforming.

Mellom andre har disse fått løyve til motorisert ferdsle i samband med filming:

- Fjordfilm/BBC Natural History Unit i 2003 for film om geologiske prosessar utformar landskapet- Société Européenne de Production/ National French Channel FRANCE 2 i 2006 for film om natur og

miljø, med fokus på utfordringar med stor bresmelting- Reisemål Stryn og Nordfjord/FjordNorge/Innovasjon Norge i 2012 for innspeling av vandrefilm på

Skåla med fokus på friluftsliv og naturområder- NRK i 2014 for dokumentar om korleis Norge vart danna, og korleis breane framleis påverkar

landskapet

Felles for alle mediaaktørar som har fått løyve til motorisert ferdsel har vore at produktet har formidla verdiar knytt til natur, landskap og enkelt friluftsliv. Der føremålet med filminga har vore marknadsføring av ein særleg destinasjon, har også søkjar normalt sett fått løyve etter nml § 48. Døme kan være Norsk Bremuseum/ Reiselivslaget i Fjærland som fekk løyve til å filme med drone ved Bøyabreen, eller Oldedalen Skyss AS som fekk løyve til å filme med drone ved Briksdalsbreen.

Figur 7: Det er ikkje alltid ein kan filme utanfor nasjonalparken, når føremålet er spesifikt knytt til ein konkret stad.

Etter opprettinga av vernet i 1991 var det ofte stor pågang frå media om å filme på Jostedalsbreen i ulike samanhengar. Då viste ofte dåverande forvaltningsmynde, Fylkesmannen i Sogn og Fjordane, til Spørteggbreen

i Luster, som låg utanfor eit verna område. Då Breheimen nasjonalpark vart oppretta i 2009 vart Spørteggbreen innlemma i nasjonalparken, men dei laga då ei opning i verneforskrifta der Spørteggbreen framleis kunne bli nytta i visse tilfelle av media, etter løyve frå Breheimen nasjonalparkstyre.

Innspeling av reklamefilm og spelefilm har ikkje fått løyve til motorisert ferdsel. Unntaket var filmen om Jostedalsrypa, Trollsyn, frå 1994. Då vurderte Fylkesmannen at føremålet med filmen var så tett knytt opp til føremålet med vernet og området sin historie, at filmen fekk løyve til motorferdsel og andre tiltak på svært strenge vilkår.

Retningslinjer for forvaltning og bruk – media

Transportbehov for media vil nasjonalparkstyret handsame etter den generelle dispensasjons-heimelen § 48 i naturmangfaldlova og vil bli vurdert konkret i kvart tilfelle. Det er avgjerande om den omsøkte aktiviteten uroer dyreliv og/eller friluftsliv.

Det er avgjerande at filminnspeling formidlar naturverdiar i tråd med verneføremålet, og at det kjem fram at det filma området er del av ein nasjonalpark. Innspeling av dokumentarar og liknande kan på den måten få ein nytte- og formidlingsverdi.

Innspeling av reklamefilm, spelefilm og andre kommersielle aktørar vil i utgangspunktet ikkje få løyve til motorisert ferdsel fordi formålet ikkje kan knytast til verneformålet.

Ved eventuelle løyve til helikopter eller snøscooter skal det være vilkår om at det motoriserte fartøyet ikkje være synleg eller bli omtalt på det ferdige medieproduktet.

Der drone kan nyttast i staden for helikopter, vil dronefilming være å foretrekke. Meir om dronefilming i kap. 5.4.10.

PERSONAR MED FUNKSJONSNEDSETTING

Jostedalsbreen nasjonalpark har i fleire stiar/ferdselsveger som er spesielt laga til med tanke på universell utforming. Både fram mot Briksdalsbreen og inn eit stykke i Kjenndalen er det fullt mogeleg å komme seg fram til eit utkikkspunkt innanfor vernegrensa dersom ein har rullestol, eller også til dømes barnevogn. Det skal også gå greitt å komme seg til Bødalsseter med barnevogn.

Rundskrivet til motorferdsellova (T-1/96) omtalar bruk av elektrisk rullestol: Motorferdselloven tar ikke sikte på å regulere bruken av ordinære, ikke terrenggående, elektrisk drevne rullestoler. Som svar på førespurnad frå ein importør gjeldande ein elektrisk rullestol, uttalte Miljøverndepartementet at motorferdsellova berre er aktuell på motoriserte rullestolar i den grad dei er så robuste at dei kan nyttast i terrenget. Personar med vanleg elektrisk rullestol er såleis like velkomne som andre til å ta seg ein tur på dei tilrettelagde ferdselsvegane i nasjonalparken!

Å være ein person med funksjonsnedsetting, å være sjuk eller gamal er i seg sjølv ikkje god nok grunn til å få dispensasjon for motorferdsel. Det er mange andre stader utanfor verneområdet i attraktive høgfjells- og dalområde som er lettare tilgjengelege med bil. Heller ikkje etter lov om motorferdsel i utmark er det høve til å gje løyve til dette.

I kommentarutgåva til naturmangfaldlova (Inge Lorange Backer 2010) er omsynet til søkjaren sine interesser

generelt, og funksjonshemming spesielt, omtalt slik: Søkerens egne interesser er ikke tilstrekkelig til

at dispensasjon kan gis. Det gjelder både for personlig og næringsmessig (økonomisk) interesse. I praksis kan hensynet til søkeren selv lettest ivaretas ved dispensasjon etter det første alternativet, nemlig når tiltaket ikke strider mot verneformålet og heller ikke skader verneverdiene nevneverdig. Funksjonshemming er altså ikke i seg selv tilstrekkelig til å gi grunnlag for dispensasjon til motorferdsel i et verneområde. Både verneformålet og prinsippet om samlet belastning vil i mange tilfelle gjøre at det ikke er rettslig adgang til å gi slik dispensasjon for funksjonshemmete generelt. Dette kan ikke anses for å stride mot forbudet mot indirekte diskriminering i lov 20. juni 2008 nr. 42 om forbud mot diskriminering på grunn av nedsatt funksjonsevne § 4 første jf. tredje ledd. Men har den funksjonshemmete en nærmere tilknytning til området, kan det få betydning ved skjønnsutøvingen og gi grunnlag for dispensasjon for enkeltstående turer.

Retningslinjer for forvaltning og bruk –personar med funksjonsnedsetting

Det er høve til å nytte vanleg elektrisk rullestol på spesielt tilrettelagde stiar/ferdselsveger. Andre motoriserte køyretøy tilpassa funksjonsnedsette for køyring i terrenget, til dømes Terrengen, er definert som motorisert ferdsel i utmark, og er ikkje lov.

Transportbehov for personar med funksjonsnedsetting vil nasjonalparkstyret handsame etter den generelle dispensasjonsheimelen § 48 i naturmangfaldlova og vil bli vurdert konkret i kvart tilfelle. Unntak skal vurderast strengt, og det er viktig å skilje mellom varig funksjonsnedsetting og uførheit/sjukdom som er ei naturleg følgje av alder. Nasjonalparkstyret vil vurdere høg alder som eit kriterium dersom ferdsla bidreg til formidling av natur- og kulturhistorie til familie, media og liknande.

Ved søknad i samband med transport av personar med funksjonsnedsetting er det krav om legeattest/konkret vurdering frå lege som bekreftar at vedkommande ikkje kan komme seg fram sjølv. Dersom den funksjonsnedsette ikkje klarar seg sjølv, til dømes ved helikoptertransport, vil løyvet også kunne dekke ein medhjelpar. Eventuelt løyve og tal turar skal sjåast i samanheng med dei turane som vert gitt for frakt av utstyr osv.

KJENTMANNSKØYRING FOR REDNINGSTENESTA

Sjølv om operative verksemder ikkje har heimel til å drive øvingsverksemd i verneområdet, er det mogeleg å søkje om dispensasjon i spesielle tilfelle. For å være i stand til å redde liv og ivareta eiga sikkerheit ved redningsoperasjonar, vil redningstenesta til ei viss grad være avhengige av moglegheit for øvingskøyring og i praksis særleg køyring for å bli kjent («kjentmannskøyring») innanfor verneområde. Køyring i samband med øvingsverksemd, til dømes for Røde Kors Hjelpekorps, krev løyve etter søknad. Det betyr at øvingsverksemd som hovudregel skal leggast utanfor verneområda, jf. rundskriv frå Miljøverndepartementet og Justisdepartementet om redningstenestas bruk av snøscooter i utmark og i verneområde, datert 31.01.2013. Med øvingskøyring meiner vi naudsynt køyring med snøscooter under organisert redningsøving. Grunnopplæring i bruk av snøscooter inngår ikkje i dette. Øvingskøyring skal ev gå føre seg i dei delane av verneområdet der ein kan forvente mogelege redningsoperasjonar.

Øvingskøyring og kjentmannskøyring innanfor eit verneområde kan skje dersom det vert gitt løyve frå verneforskrifta etter den generelle unntaksregelen i naturmangfaldlova. Forvaltingsmyndet skal vurdere slike søknader etter § 48 første alternativ, som gjeld løyve for køyring som ikkje er i strid med verneformålet, eller

som kan skade verneverdiane nemneverdig. Nasjonalparkstyret skal som hovudregel berre kunne gi løyve til øvingskøyring og kjentmannskøyring som er ledd i ein øvingsplan som er vurdert av politimeistrane.

Røde Kors Hjelpekorps har behov for kjentmannskøyring og har søkt dei åra dei har ønskje om det. Både Jølster Røde Kors og Vikane Røde Kors har køyrt med snøscooter for å bli kjent på populære utfartsområde innanfor vernegrensa, for slik å stå betre rusta viss det blir ein leiteaksjon. Det vert stilt strenge krav til slike løyve.

ANNA

Det er sjeldan det har vore handsama sakar om motorisert frakt av felt elg, hjort eller rein. Dei fleste jegerar parterer byttet sitt og fraktar viltet ned til bygda på ryggen. Dersom motorisert ferdsel er heilt avgjerande for å kunne frakte felt storvilt i bratt lende, vil helikopter i dei fleste tilfelle vere den mest skånsame for naturmiljøet.

Det har ikkje vore tradisjon i Jostedalsbreen nasjonalpark for å stikke og preparere skiløyper. Motorisert ferdsel til dette vil i utgangspunktet ikkje bli gitt.

Bruk av båt med motor har vore lite omsøkt i nasjonalparken, og vil i utgangspunktet ikkje bli gitt.

Korleis kan ein søkje om dispensasjon for å utøve motorferdsel i særskilte høve?

Søknad må være nasjonalparkstyret i hende i god tid før køyring skal finne stad. Søkjarar må rekne med ei sakshandsamingstid på inntil tre veker.

Søknad om løyve skal være skriftleg og skal gjere greie for:

- Formålet med transporten

- Kva utstyr som skal være med på ferdsla

- Tal turar det er behov for

- Kva tid transporten er planlagt gjennomført

- Kven som skal køyre og eventuelle passasjerar

- Registreringsnummer på motorkøyretøy

- Dersom søkjarar ønskjer å bruke snøscooter skal dei teikne inn køyretraseen på kart vedlagt søknaden. Dersom helikopter er aktuelt må dei beskrive flyruta best mogeleg.

- Eventuelle andre forhold som forvaltningsmyndet bør ha kjennskap til.

Aktuelle vilkår ved løyve for bruk av motorkøyretøy

- Ved løyve om bruk av motoriserte køyretøy skal det være maksimal utnytting av lastekapasitet for å redusere talet på turar, med krav om at motorferdsla vert avgrensa til det som er absolutt naudsynt.

- Vi kan sette vilkår om tal turar, køyretrasé og tidspunkt når det er relevant av omsyn til dyreliv, friluftsliv med meir.

- Nasjonalparkstyret kan sette krav til samkøyring for fleire brukarar som har aktivitetar i same område til same tid.

- Vi skal i utgangspunktet ikkje gi løyve til motorferdsel på helgedagar, i ferietider og på heilagdagar grunna faren for å uroe friluftslivet. I løyvet stiller vi også alltid vilkår om å minimere uro av dyreliv og friluftsliv, det kan være aktuelt å sette krav om særskilte trasear for å unngå dette.

- Søkjar skal melde frå til Statens naturoppsyn om køyring seinast dagen før køyringa finn stad, eller anna avtalt tidspunkt. Aktuelle telefonnummer er oppgitt i løyvet. Dersom SNO ikkje er tilgjengeleg skal løyveinnehavar varsle nasjonalparkforvaltar eller annan som er avtalt på førehand.

- Løyveinnehavar må ha med seg løyvet for framvising i tilfelle kontroll frå naturoppsyn eller politi. Løyveinnehavar skal også fylle ut køyreskjema med dato og rute på førehand og ta denne med.

- Nasjonalparkstyret kan inndra løyve dersom vilkår vert brotne eller omsyn til naturmiljøet tilseier det.

Lov om motorferdsel i utmark og vassdrag, motorferdsellova, gjeld i tillegg til verneforskriftene. Til vanleg må det difor også innhentast løyve til motorisert ferdsle frå kommunen. Sakshandsaminga etter båe lovverka vil vanlegvis skje parallelt. Om søknaden gjeld i fleire kommunar skal det sendast søknad både til nasjonalparkstyret og til kvar av dei aktuelle kommunane.

Rapportering

Frist for rapport/tilbakemelding av køyreskjema til nasjonalparkstyret er til vanleg 1. juni eller 1. desember kvart år, dette blir spesifisert i kvart enkelt løyve. Ved fleirårige løyve skal løyveinnehavar rapportere kvart år.

Manglande tilbakemelding på køyreskjema kan føre til at det ikkje blir gjeve løyve neste gong.

5.4.7 REISELIV

5.4.8 FORSKING

5.4.9 FORMIDLING OG UNDERVISNING

5.4.10 UREINING, AVFALL OG STØY

Status

Det er generelt sett lite avfall og forsøpling i Jostedalsbreen nasjonalpark. Langs stiane i nasjonalparken er det lite bos, til tross for dei stadvis store mengdene menneskje som kvart år besøkjer nasjonalparken. Ureining inkluderer også støy, jf. ureiningslova. I Noreg er støy det ureiningsproblemet som rammar flest menneskje, truleg også internasjonalt. Mange av dei som besøkjer nasjonalparken er ute etter naturens eigne lyder.

Den store mengda med turistar og friluftsfolk tilseier at det potensielt kan bli ein del avfall i enkelte område. Dei stadene med ureiningspotensiale er ved dei viktigaste innfallsportane og i områda der ferdsla er størst oppe på breplatået. På breplatået er Ståleskardet under Lodalskåpa og Høgste Breakulen mest utsette for forsøpling. På førstnemnde stad har det vore meir enn 120 telt same natt under høgsesongen for vårskiturar.

Det kan tyde på at toalettpapir er eit større problem enn ekskrement i Ståleskardet. Men dersom det har vore mykje fint vær i mai og juni, og mange menneskje har gått Josten på langs, er også det menneskjelege «restavfallet» ei utfordring. Ikkje minst for trivsla for overnattande på denne populære plassen.

Dersom protozoen (eit ein-cella dyr) Giardia lamblia skulle dukke opp også her i Norge, vil desse spørsmåla måtte vurderast på nytt. Dette mikroskopiske dyret fører til alvorleg diarè og langvarig sjukdom, og vert overført med ekskrement spesielt i vatn. Sjukdommen kallast "giardia". I Nord-Amerika er det no naudsynt å koke drikkevatnet sjølv langt uti villmarka for å unngå han. Så langt vi kjenner til, er giardia ikkje registrert i norsk natur. Dersom han kjem hit til landet, kan det verte naudsynt med påbod om at alle ekskrement må berast ut av nasjonalparken (sjå elles litteraturlista, K. Meyer: "How to shit in the woods").

Figur 8: Med mange overnattande i Ståleskardet i mai/juni kan det fort bli hygieniske utfordringar av den ikkje-trivelege sorten. Utsikta er høgst triveleg likevel!

Ved turiststadene med stor turisttilstrøyming (Briksdalsbreen, Nigardsbreen m.fl.) har turistverksemdene og kommunane eit juridisk ansvar (etter forureiningslova § 35) for opprydding og for at naturen ikkje vert utskjemt av søppel, både i og utafor nasjonalparken. Sidan turistbedriftene tener på tilstrøyminga av folk, har dei også eit moralsk ansvar, og det er naturleg at dei står for opprydding. Til dømes så plukkar Jostedalen breførarlag konsekvent opp sjokoladepapir og liknande langs stien inn til Nigardsbreen, fordi søppel avlar ny søppel. Til vanleg vil dette truleg ikkje vere eit problem, då turismen på mange måtar lever av rein natur.

Vi meiner utsetting av søppelkassar o.l. ute i naturen ikkje er ei spesielt god løysing i høve til søppel i nasjonalparken, også der det ferdast relativt mykje folk. Ofte fører slike søppelkassar til opphoping av søppel med tilhøyrande tilgrising, og det er dessutan ei kostnadskrevjande løysing som ofte vil krevje motorferdsel i samband med tømming. I tillegg er det ei løysing som står i motsetnad til det viktige haldningsskapande arbeidet som må gjerast med å få folk til å ta med seg alt avfall heim att.

Ureining inkluderer også støy. Både helikopterdur, snøscootere, droneflyging eller høgtalarar kan skape uro for dyre- og fugleliv, særleg skadeleg kan det være i ruge- eller yngletida om våren. Slik støy skapar også kraftig irritasjon hos folk på tur, og kan øydelegge inntrykket dei har av nasjonalparken som villmark. Droner har etter kvart blitt allemannseige, og utviklinga går fort framover. Dei generelle nasjonale reglane pr. des. 2016 (uavhengig av at området er verna eller ikkje) er at ein t.d. skal styre droner minst 150 meter frå personar, køyretøy, eller bygningar som ikkje er under fartøyføraren si kontroll, med unntak av under start og landing. All flyging med droner skal skje på ei omsynsfull måte som ikkje utset luftfartøy, personar, fugl, dyr eller eigedom for risiko for skade, eller for øvrig er til sjenanse for ålmenta.

Ein del stader, m.a. i Vetledalen i Stryn og ved Austerdalsbreen i Veitastrond ligg ein del søppel att etter undersøkingane i samband med kraftutbyggingsplanane på 60- og 70-talet. Rundt Skålatårnet ligg det og att avfall frå tidlegare tiders bruk, dette må Bergen turlag rydde opp. I 2015 hadde SNO, Norsk Bremuseum, Luster kommune og nasjonalparkstyret eit prosjekt for å samle i saman og frakte ut store mengde avfall ved Tunsbergdalsbreen/Røykjedalsbandet frå ein engelsk ekspedisjon på 1950-talet. Tre big bags fulle av bos vart flydd ned frå nasjonalparken. Noko av det finaste frå oppryddinga fekk Breheimsenteret til utstillingane sine. Nasjonalparktenesta vil ta initiativ til opprydding dei aktuelle stadene.

Figur 9: Uthenting av gammalt bos frå ein engelsk ekspedisjon frå 1950-talet. Oppryddinga var eit samarbeid med engelske studentar, Norsk Bremuseum, Luster kommune og nasjonalparken med SNO.

Det er trong for toalett på dei mest vitja turiststadene kring breen. Toalett ved parkeringsplassen i Kjenndalen vart ferdigbygd i 1993, Nigardsbreen fekk oppgradert til vassklosett i 2016. Arbeidet med bygging av toalett ved hesteskyssplassen i Briksdalen starta hausten 1993. Fylkesmannen løyvde friluftslivmidlar til bygging av toalett på Bødalsetra i 1994, då mange overnatta der før dei begynte å Josten på langs. På Sunndalssetra vart det gitt løyve til bygging av utedo, samt løyvd eit mindre tilskot til det som vart kalla «onkel Toms hytte». Det kom toalett i kommunal regi på Bergset, etter at grunneigarar opplevde at folk «gjødsla» på innmarka ved stien. På parkeringsplassen for utgangspunktet til Skåla, ved Tjugen camping, har det vore etterlyst eit toalett. Det same har vore etterlyst ved Bøyabreen. Forvaltningsstyresmakta vil ved søknad vurdere å gje tilskot til toalett på dei mest vitja turiststadene, der det ligg føre ein plan for tilsyn og vedlikehald.

Nasjonalparkstyret løyvde tiltaksmidlar til utedoen på Haugafjellstølen i 2015. Det er ønskjeleg at "gammaldasser" på stølane står opne slik at fotturistar kan nytte desse i staden for å gjere frå seg i terrenget.

Forvaltningsmål

Jostedalsbreen nasjonalpark skal være rein, og fri for ureining og avfall.

Det skal være god handsaming av avfall frå hytter, setrer, tekniske installasjonar, arrangement, osv.

Nasjonalparken skal være ein stad fri for unaturleg støy, der besøkande kan høyre naturens eigne lydar.

Rammer og reglar – om ureining og avfall i nasjonalparken (vedlegg 1)

Forskrift om vern av Jostedalsbreen nasjonalpark punkt 5:

5. 1 Ureining og forsøpling er forbode. Avfall skal takast med ut av området. Det må ikkje nyttast kjemiske midlar, medrekna kalking av vatn og bruk av kunstgjødsel som kan påverke naturmiljøet.

5.2 Unnateke frå reglane i pkt 5.1 er utslepp som det er gjeve løyve til etter ureiningslova.

5.3 Forvaltningsstyresmakta eller den som får fullmakt til det, kan gje løyve til brenning av avfall frå hytter.

Retningslinjer for forvaltning og bruk - generelt

All ureining og forsøpling av natur og vassdrag i nasjonalparken er forbode. Dette medfører mellom anna at:

- bruk av kjemiske midlar, medrekna kalk og kunstgjødsel, som kan påverke naturmiljøet er ulovleg- installasjonar som ikkje lenger er i bruk, eller som er øydelagde, skal fjernast av ansvarleg tiltakshavar. - unødig støy er forbode. Dette inkluderer også bruk av t.d. høgtalarar, modellfly og droner.

Det vil ikkje være aktuelt å etablere ordningar med søppeltømmingsstader inne i verneområdet, då slike tiltak kan føre til opphoping av søppel.

Turisthytter, som til dømes Skålatårnet og Flatbrehytta, må fly avfall ned att. Bergen turlag må også fly ned toalettavfall frå Skåla.

Der det er restaurerings- og vedlikehaldsprosjekt på stølshus, løer, turisthytter, med meir i nasjonalparken, kan tiltakshavar søkje om løyve til å brenne reint, ubehandla trevirke. Løyvet kan gje vilkår om at brenningsstaden skal være i utkanten av der folk ferdast, slik at spora i landskapet ikkje blir skjemmande.

Søppel skal ikkje gravast ned eller deponerast innanfor verneområdet. Toalettavfall frå tradisjonelle utedoer kan deponerast på staden.

Bruk av droner til medieoppdrag, der elles helikopter hadde vore alternativet, kan søkje om dispensasjon frå verneforskrifta. Det vil då være krav om at dronefilminga skal gå føre seg på ein måte som ikkje uroar dyreliv eller friluftsliv. Sjå meir om vurderingane kring helikopter og droner i mediesamanheng i kapittelet om motorferdsel – media.

Det er høve til å fly drone i Nigardsbreen naturreservat, då vernereglane ikkje stenger for slik bruk. Dei nasjonale retningslinjene for bruk av drone gjeld uansett om flyginga går føre seg innanfor eller utanfor eit verneområde.

Tiltak

Jostedalsbreen nasjonalparkstyre vil vurdere om det er praktisk mogeleg å setje i gong tiltak for «do-besøk» i Ståleskardet dersom talet besøkande fortsetter å stige, eller dersom det blir eit potensielt helseproblem.

Der det ligg att søppel og avfall frå tidlegare tiders bruk av området, t.d. vêrstasjonar og liknande, er det viktig å rydde opp og få dette fjerna. Der slikt gammalt bos kan være kulturminne, bør kulturminnemyndet involverast i vurderinga. Nasjonalparkstyret tar kontakt med dei som har avfall liggjande, slik at dei kan ta del i oppryddinga.

Nasjonalparkstyret vil vurdere å gje løyve til bygging av utedo på stølsområde der det ikkje har vore frå før. Styret vil også vurdere å gje tiltaksmidlar der det, med kommunalt eller lokalt eigarskap, blir sett opp toalett ved parkeringsplassane ved innfallsportane til verneområdet. Det må ligge føre ein plan for drift og vedlikehald før ein kan vurdere å gje tiltaksmidlar.

Nasjonalparkstyret må vurdere korleis ein best kan informere om forbodet mot unødig støy i nasjonalparken, som også inkluderer droneflyging.

5.5 SAKSHANDSAMING

5.5. 1 FORVALTNINGSSTYRESMAKT – LOKAL FORVALTNING

5.6 NATUROPPSYN

6. LITTERATURLISTE

(Denne er ikkje ferdig! Trengs ein kraftig opprensing)

Med mindre anna er spesifikt nemnt, er bileta teke av Anne Rudsengen og Maria C. Knagenhjelm.

LOV-1977-06-10-82 Lov om motorferdsel i utmark og vassdrag.

FOR-1988-03-14-225 Forskrift om bruk av kommunens myndighet etter lov om motorferdsel i utmark og vassdrag - forbud mot helikopterskiing og liknende.

LOV-2009-06-19-97 Lov om dyrevelferd

LOV-1996-06-21-38 Lov om statlig naturoppsyn (naturoppsynsloven)

LOV-1957-06-28-16 Lov om friluftslivet (friluftsloven)

FOR-1993-11-11-1020 Forskrift om utsetting av ferskvannsfisk mv

Matrikkellova

MD 31.01.2013 Retningslinjer om redningstjenestenes bruk av snøskuter i utmark og i verneområder

DN 10.01.2007 Motorferdsel i utmark i tilknytning til sauenæringen

Veileder M-420\2015. Miljødirektoratet og Riksantikvaren. Kulturminner i områder vernet etter naturmangfoldloven.

Hjermann, Dag Øystein. (2009, 3. juli). Naturskog. I Store norske leksikon. Hentet 13. januar 2017 fra https://snl.no/naturskog

Forvaltningsplan for Breheimen og tilhøyrande verneområde

Kongelig resolusjon

Kommentarutgåva til naturmangfaldlova Inge Lorange Backer 2010

www.allemannsretten.no

Migmatitt. (2009, 14. februar). I Store norske leksikon. Hentet 13. januar 2017 fra https://snl.no/migmatitt.

(Kjelde: Atlas over breer i Sør-Norge, NVE 1988)

Liestøl, Olav & Hagen, Jon Ove. (2016, 13. oktober). Isbre. I Store norske leksikon. Hentet 13. januar 2017 fra https://snl.no/isbre.

Hagen, Jon Ove. (2015, 23. oktober). Sandur. I Store norske leksikon. Hentet 16. januar 2017 fra https://snl.no/sandur.

Rapport nr 88 – 2016. Glaciological investigations in Norway 2011 – 2015. NVE. Kjøllmoen, Bjarne (Ed.)

Abrahamsen, J., et al. "Naturgeografisk regioninndeling av Norden. Nordiske utredninger B 1977, 34, Stockholm." (1977).

www.nve.no

www.bre.museum.no

Presedensarkiv og samleside for regelverk knytt til motorferdsel i utmark, laga av Fylkesmannen i Finnmark http://www.fylkesmannen.no/Finnmark/Miljo-og-klima/Motorferdsel/Regelverket-for-motorferdsel-i-utmark---presedensarkiv/

7. VEDLEGG

Vedlegg 1. Forskrift om vern av Jostedalsbreen nasjonalpark

Temakart?