“Azərbaycan Hava Yolları”

Qapalı Səhmdar Cəmiyyəti

Milli Aviasiya Akademiyası

“TƏHLÜKƏLİ YÜKLƏRİN DAŞINMASININ TƏŞKİLİ VƏ TEXNALOGİYASI ”

(mühazirə toplusu)

İxtisas: 050613 Avianəqliyyat istehsalatının təşkili mühəndisliyi

Tərtib edən: P.İsmayılov

Bakı -2013

Giriş

Hava nəqliyyatında Təhlükəli Yüklərin daşınması qaydaları haqqında əsas mənbələr İATA-nın qüvvədə olan qaydaları (DGR) mülkü aviyasiyanın Çikaqo konvensiyasının (1944-cü il) 18-ci əlavəsinin tələblərinə əsaslanır.Eyni zamanda İCAO-nun hazırladığı Doc 9284/AN 905 sənədlərinə əsaslanır.Çikaqo konvensiyasının 18-ci əlavəsi və təhlükəli yüklərin daşınması texniki təlimat yeganə mənbə hesab olunur. İCAO və İATA tərəfindən hazırlanmış qaydalar arasında müəyyən fərq mövcuddur. Bu fərq İCAO tərəfindən hazırlanmış qaydalara nisbətən İATA -da olan qaydaların daha sərt olmasıdır. Bu fərqi biz təhlükəli yüklərin siyahısında (göy vərəqlərdə) əl işarəsi olan yüklərin qarşısında görə bilərik. İATA-nın DGR eyni zamanda çin, fransız, alman, ispan dilində çap olunur. İATA-nın DGR kitabı təhlükə xüsusiyyətli maddə və materialları hava nəqliyyatı ilə təhlükəsiz daşınması üçün yük göndərən və operatoru zəruri prosedurlarla təmin etmək üçün nəşr edilir. 1953-cü ildə İATA-nın üzvü olan aviaşirkətlər təhlükə xüsusiyyətli maddə və materialların yoxlanılmadan hava nəqliyyatı ilə daşınmasını qeydə aldılar. Bu da öz növəsində sərnişinlərin, heyyətin hava gəmisinin təhlükəsizliyinə ciddi şəkildə təsir göstərib. Digər nəqliyyat növlərinin təcrübəsi göstərdi ki, bir çox belə maddə və materiallar təhlükəsiz daşına bilər o şərtlə ki, maddə və materiallar düzgün qablaşdırılsın və hər bağlamaya düşən limit miqdarı düzgün müəyyən olunsun.Bu təcrübələrdən sənaye biliyi ilə birgə hava nəqliyyatının xüsusi xarekteristikaları nəzərə alınmaqla İATA 1956-cı ildə təhlükəli yüklərin hava nəqliyyatı ilə daşınması qaydaları kitabını nəşr etdi. Bu qaydalara BMT tərəfindən müəyyən olunmuş hər bir maddə və materialların fərdi xüsusiyyətləri və onların hava nəqliyyatı daşınması üçün şərtlər daxildir. Bəzi təhlükəli yükləri hava nəqliyyatı ilə daşımaq daha təhlükəlidir:

1) Bunların bəzilərini hava nəqliyyatı ilə daşımaq qadağandır ancaq dövlətdən xüsusi icazə almaqla daşına bilər.

2) Bəzi təlükəli yüklər yalnız yük hava gəmisi ilə (CAO- Cargo Aircraft Only) daşınması kimi məhdudiyyətlər tətbiq olunur. Belə ki,bir çox təhlükəli yüklər sərnişin hava gəmisi ilə təhlükəsiz daşına bilər o şərtlə ki, müəyyən tələblərə riayər olunsun.

Qablaşdırma təhlükəli yüklərin hava nəqliyyatı ilə təhlükəsiz daşənması üçün vacib komponentdir. DGR-da hava nəqliyyatı ilə daşınıla bilən bütün təhlükəli yüklər üçün daxili ,xarici və tək qablaşdırma təlimatları var. Bu qablaşdırma təlimatları bir qayda olaraq UN (BMT) spesifikasiyalı qablaşdırma tələb edir.Belə ki, bəzi təhlükəli yüklər “Y” qablaşdırma təlimatına uyğun olaraq adi qabda da daşına bilər. Belə olan halda bağlamaya düşən limitə ciddi riayət olunmalıdır.

Təhlükəli yüklər insan sağlamlığına, təhlükəsizliyə, əmlaka və ətraf mühitə ciddi şəkildə zərər verə bilən və təhlükəli yüklərin siyahısında göstərilən maddə və materiallardır.

BMT – nin ekspert komitəsi radioaktiv maddələr istisna olmaqla digər bütün növ təhlükəli yüklərin daşınması üçün tövsiyyə olunmuş prosedurları hazırlayır. Bu prosedurlar bütün nəqliyyat növləri üçün mövcuddur.

Beynəlxalq atom enerjisi agentliyi (İAEA)

Regulationsfor the Safe Transport of Radioactive Material (İAEATS-R-1)

BMAT baza olaraq bu iki prosedurlardan istifadə edərək təhlükəli yüklərin texniki təlimat kitabını hazırlayır.

İATA isə DGR-ın bütün tələblərindən ibarətdir. DGR – Aviaşirkətlər və yükgöndərənlər tərəfindən istifadə olunaraq təhlükəli yük barəsində işçi sənəddir. Burada istifadəçi üçün köməkçi materiallar daxil olunub. Misal: Daşıma sənədlərinin doldurulma qaydaları və təhlükəli yüklər üçün yükgöndərənin bəyannaməsi.

UN

RİD

Dəmiryolu

ADR

avtomobil

İCAO

Hava nəqliyyatı

İMO

Dəniz

Shipper”s Declaration for Dangerous Goods (DGD).

DGD – nin bu blankı bütün sinif təhlükəli yüklərin daşınması üçün istifadə oluna bilər.

Yükgöndərən aşağıdakılara cavabdehdir.

- Təhlekəli yüklərin təsnifləndirilməsi.- Yükgöndərənin təhlükəli yük üçün bəyannamənin doldurulması.- Qablaşdırma, markalanma və təhlükəlilik nişanlarının (etiketlərinin)

qablaşdırmanın üzərinə vurulması.Yük agenti aşağıdakılara cavabdehdir.

- Awb – nin doldurulması- Yükün yoxlanılması (Check listə əsasən)- Yükün aviaşirkətə çatdırılmasıAviaşirkət və emal xidməti (handling) aşağıdakılara cavabdehdir.

- Check listlə yüklərin daşınmağa qəbulu- Axma və zədələnməyi müəyyən etmək- Saxlama - Sərnişin və ya yük hava gəmisinə yükləmə məhdudiyyət- Təhlükəsiz məsafə və təhlükəli yükün uyğunluğu- Təhlükəli yük yerlərinin bərkidilməsi- Təhlükəli yükün daşınması üçün bəyannamənin rəsmiləşdirilməsi- NOTOC – un rəsmiləşdirilməsi- Fövqəladə vəziyyətlərdə infarmasiyanın verilməsi (ERG)- Baş vermiş hadisə barədə hesabatın tərtib olunması- İşçi heyyətin hazırlığı

Packing group

PG – I High danger X

PG – II Medium danger Y

PG – III Low danger Z

Packing Group Flash Point (closed – cup) İnitial Boiling PointI – ≤ 35º CII <23º C > 35º CIII ≥23º C but ≤ 60º C

□ - Yeni növ yükün əlavə olunması

∆ - Həmin bənddə dəyişikliyin olması

- Həmin bəndin ləğv olunması

- Əlavə İATA tələbləri

- Həmin hissə tamamilə radioaktiv yükə həsr olunub

* - Varsa mütləq yükün texniki adı göstərilməlidir

n.o.s. – No otherwise specified

Təhlükəli yüklərin sinifləri və növləri

Sərnişin HG-də təhlükəli yüklərin daşınması

Təhlükəli yüklərin daşınmaya qəbul edilməsinə və HG-nə yüklənməsinə yalnız “İATA-nın təhlükəli yüklərin daşınması” rəhbərliyinin(IATA Dangerous Goods Regulations) tələbləri üzrə xüsusi hazırlıq keçmiş və sertifikat almış işçi personalı buraxılır. Təhlükəli yüklərin yükləməzdən əvvəl aşağıdakı sənədlər təqdim olunmalıdır:● Yük manifesti (CARGO MANIFEST)● Yük qaiməsi (AIR WAYBILL);● Təhlükəli yükü göndərənin bəyannaməsi (SHIPPER’S DECLARATION FOR DANGEROUS GOODS);● Təhlükəli yükün göndərilməsi haqda HG kapitanına bildiriş (NOTOC);● Yoxlama vərəqi - Check-list (radiaktiv, radiaktiv olmayan və quru buz üçün). Təhlükəli yükü göndərənin bəyannaməsinin «Passenger and Cargo Aircraft» qrafasında xüsusi qeydə diqqət etmək vacibdir. Əgər «Cargo Aircraft Only» qrafası X-lə işarə edilməyibsə həmin yük partiyasını sərnişin HG-nə yükləmək qadağandır.Təhlükəli yükü göndərənin bəyannaməsində (SHIPPER’S DECLARATION FOR DANGEROUS GOODS) mütləq aviaqaimənin nömrəsi qeyd olunmalıdır.Yükləməyə başlamazdan əvvəl müxtəlif kateqoriyalı təhlükəli yüklərin bir-biri ilə uyarlığı, həmçinin digər yüklərlə (heyvanlarla, qida məhsulları ilə, nəm yüklərlə, tez xarab olan yüklərlə) uyarlığı Xüsusi yüklərin qarşılıqlı təsir cədvəli vasitəsi ilə yoxlanılır.Təhlükəli yüklər elə nişanlanmalı və elə bərkidilməlidir ki, HG-nin hərəkəti və uçuşu zamanı yük cüzi də olsa yerdəyişməyə uğramasın. Təhlükəli yüklər – elə yüklərə deyilir ki , onlar öz fiziki və kimyəvi xassələrinə görə sərnişinlərin və ekipajın səhhətinə , digər yüklərə təhlükə yaradır. Sərnişin salonunda təhlükəli yüklərin daşınmasına icazə verilmir (quru buz istisna olmaqlaHava daşımalarında nəqli mümkün olan təhlükəli yüklər öz xarakterinə, sayına və qablaşdırılmasına görə 2 kateqoriyaya bölünür :

- Sərnişin hava gəmilərində daşınmasına icazə verilən maddələr;- Yalnız yük hava gəmilərində daşına bilən maddələr (CAO kodu altında yük

göndərmələri) Sərnişin hava gəmisi elə hava gəmiləri hesab edilir ki, onungöyərtəsində,ekipajın üzvü , vəzifə borcunu yerinə yetirən aviaşirkətin əməkdaşı, yükü müşaiyət edən şəxs hesab edilməyən başqa istənilən şəxs daşınır.

Sərnişin hava gəmisi olmayan, yük və əmlak daşıyan istənilən hava gəmisi yük hava gəmisi hesab edilir. Göyərtəsində sərnişin və yük daşıyan sərnişin-yük hava gəmisi (COMBİ) təhlükəli yüklərin daşınması nöqteyi-nəzərindən sərnişin hava gəmisi hesab edilir.

“Yalnız yük hava gəmiləri üçün”

Təhlükəli yüklərin 9 əsas sinifi vardır və onlar aşağıdakılardır

1. Partlayıcı maddələr1.1 tam kütləsi ilə partlaya bilən maddə və məmulatlar. REX1.2 tam kütləsi ilə partlamayan lakin partladığı zaman ətrafındakı əşyalara

möhkəm zədələmə və səpələnmə təhlükəsi yaradan perotexniki maddə və materiallar.

1.3 Alışma ilə müşayət olunan və az miqdarda səpələnən partlayıcı maddə və materiallar. REX, RCX, RXD

1.4 əhəmiyyətli dərəcədə təhlükəliliyi olmayan partlayıcı maddələr. RXB, RXC, RXD, RXE, RXG, RXS

1.5 çox həssas olmayan partlayıcı maddələr. REX 1.6 kütləvi sürətdə partlama ilə xarakterizə olunmayan çox az həssas olan

partlayıcı maddələr. REX2. Qazlar

2.1 tez alışan qazlar RFG misal; butan, hidrogen, propan, asetilen

2.2 alışmayan və zəhərli olmayan qazlar. RNG, RCL misal; carbon iki oksid, neon, yanğınsöndürən.

2.3 zəhərli qazlar RPG

3. Tez alışan mayelər. RFL Misal: krasqa, spirt, yapışqan və s.4. Tez alışan bərk maddələr 4.1 Tez alışan bərk maddələr. RFS kibrit, nitronaftalin, kükürd, selliloid4.2 Normal daşıma zamanı öz – özünə alışan bərk maddələr. RSC misal: ağ

və yaxud sarı fosfor, maqnum dinamit4.3 Nəm olduqda təhlükəli. RFW misal: natrium, kalsium karbit

5.Oksidləşdirici maddələr

5.1 oksidlər. ROX misal:kalsium xlorat və ağardıcılar

5.2 orqanik peroksidlər. ROP

6.Toksit(zəhərli) maddələr

6.1 Zəhərli maddələr. RPB misal: mışyak, nikotin, sionid.

Zəhərli maddələr insan orqanizminə 3 üsulla təsir edə bilər:

1. Dadbilmə ilə 2. Nəfəs alma yolu ilə3. Dəri vasitəsilə 6.2 infeksion maddələr. RİS

UN 3373 “BİOLOGİCAL SUBSTANCE CATEGORY B” göndəriləndə DGD tələb olunmur.

7. Radioaktiv maddələr

Kateqoriya 1 - RRW

Kateqoriya 2 - RRY

Kateqoriya 3 - RRY

8.Corrosiv(aşındırıcı) maddələr RCM

9. Digər təhlükəli yüklər - RMD

Polistrol şüşə - RSB

Quru buz - İCE

Sinif 1- Partlayıcı maddələr.

Kateqoriya 1.1 Kateqoriya 1.2 Kateqoriya 1.3REX RGXRCX

Kateqoriya 1.4 REX

Kateqoriya 1.5 REX

Kateqoriya 1.6 REX

Sinif 2 - Qazlar.

Kateqoriya 2.1 RFG Asan alışan qazlar.

Kateqoriya 2.2 RFG Alışmayan, zəhərli olmayan qazlar.

Kateqoriya 2.3 RPG Zəhərli (toksik) qazlar.

Sinif 3 – Asan alışan mayelər.RFL

Sinif 4 – Asan alışan bərk maddələr.

Kateqoriya 4.1 RFS Asan alışan bərk maddələr.

Kateqoriya 4.2 – Öz-özünə alışmaya meylli maddələr. RSC

Kateqoriya 4.3 – Su ilə təmasda təhlükəli olan maddələr . RFW

Sinif 5 – Oksidləşdirici maddələr, üzvi peroksidlər.

Kateqoriya 5.1 – Oksidləşdiricilər. ROX

Kateqoriya 5.2 – Üzvi peroksidlər. ROP

Sinif 6 – Toksik (zəhərli) maddələr, infeksiyalar.

Kateqoriya 6.1 – Toksik (zəhərli) maddələr.RPB

Kateqoriya 6.2 – Toksik (zəhərli) maddələr.RIS

Sinif 7 – Radiaktiv maddələr.Kateqoriya 1 – RRW

Kateqoriya 2 – RRY

Kateqoriya 3 – RRY

Sinif 7 – Parçalanan radiaktiv maddələr.

Sinif 8 – Korroziyalı maddələr. RCM

Sinif 9 – Digər təhlükəli yüklər.

RMDRSBİCE

Təhlükəli yüklərin siyahısında olan yüklərin cədvəlinin açılışı.

A – Təhlükəli yüklərin 4 rəqəmli UN – nömrələri yazılır.

B – yüklərin düzgün göndərilmə adı yazılır.

C – təhlükəli yükün mənsub olduğu sinif və yaxud yarımsinif göstərilir.

D – Bu sütunda əlavə təhlükəlilik göstərilir.

E – Yükün üstünə vurulan təhlükə etiketi göstərilir.

F – Bağlama (packing group) qrupu göstərilir.

G – Adi qablaşdırma təlimatı göstərilir.

H – Adi qaba düşən xalis çəkinin maksimal limiti göstərilir. Net weight

I – UN qablarının təlimatı göstərilir.

J – həmin təlimatla qablaşdırılan bağlamada olan yükün max. xalis çəkisi göstərlir.

K – Yalnız yük hava gəmisində daşınan təhlükəli yüklərin qablaşdırma təlimatı (CAO)

L – CAO – aid olan max. net weight

M – Special Provisions DGR 4.4 xüsusi əsasnamə

N – ERG code göstərilir. (emergency Responce Guidance) İCAO DOC 9481 - AN/928

BMT Qablaşbırmasına olan ümumi tələblər, onların qrupları. Section 6.0 C

BMT – nin bütün xüsusi testdən keçmiş bağlamaların hamısında - simvolu

göstərilir, metallarda UN - kimi yazılır.

4G/y145/S/07/NL/VL823

4 – Box (qutu)

G – Material fibreboard (karton)

Y – Packing group

145 – Gross weight

S – Solid or İP (inner package)

07 – Year of manufacture (yaradılma tarixi)

NL – State (ölkə)

VL823 – Manufacturer ( istehsalçı)

OVERPACK 5.0.1.5

5 cl 3 – 5l

3 cl8 – 3l

cl2 – 2kg

cl3 UN 1263 3L/5L PG II

UN 1263 shipper

Point total net 25l ----------

UN ---- consignee

------- -----------

3

8

cl8 UN 3244 5kg/15kg PGIII

cl2.2 UN 1072 5kg/75kg

n1 – yükün faktiki miqdarı (3L, 5kg)

M1 –DGR 4.2 – də həmin yük üçün 1 bağlamada olan max. limitidir. (5L)

Q – böhran əmsalıdır. olmalıdır.

“All packed in one Fibreboard box”

Böhran əmsalı (Q) ancaq All packed used in one” olanda olur. Overpackda Q yazılmır.

Təhlükəli yük bağlamaları örtülü formada (görünməyən materialla) overpack olunubsa, yükgöndərən tərəfindən aşağıdakı tələblərə ciddi əməl olunmalıdır:

- Overpack 9.3A cədvəlinə uyğun olaraq ayırma tələb edən, bir-biri ilə reaksiyaya girmək təhlükəsi olan müxtəlif maddələrdən ibarət olmamalıdır;

- Overpackın tərkibində olan hər bir bağlama düzgün qablaşdırılmalıdır, markalanmalıdır, etiketləşdirilməlidir, zədələnmə və axma halları olmamalıdır və bütün hallarda DGR-ın tələb etdiyi şəkildə düzgün hazırlanmalıdır.

Aşağıdakı hallar istisna olmaqla “CAO” labeli olan bağlamaların overpackda daşınmasına icazə verilmir:

a) Əgər overpackdə yalnız bir bağlama varsa;

b) Overpackdə iki və daha artıq bağlama olduğu halda onlar elə yığılmalıdır ki, bütün məlumatlar aydın surətdə görünsün və lazım olduğu halda yük əlçatan olsun;

c) Aşağıdakı maddələrdən ibarət olan bağlamalar:

- Class 3 PG III əlavə təhlükəizlik olmamaq şərtilə;

- Class 6;Class 7;Class 9;

Qeyd: Soyutma məqsədiylə 904 qablaşdırma təlimatının tələblərini yerinə yetirməklə, overpackdə quru buz da daşımağa icazə verilir.

Hər bağlamanın nəzərdə tutulan funksiyası overpack tərəfindən pozulmamlıdır.

Markalanma və Etiketlənmə(Marking and Labeling)

Yükgöndərənin ümumi məsuliyyəti:

Yükgöndərən təhlükəli yük bağlamalarının və hər təhlükəli yükdən ibarət overpackin DGR bəndlərinə uyğun olaraq lazımi markalanma və etiketlənməni etməyə borcludur. Bağlama elə ölçüdə olmalıdır ki, tələb olunan markalanma və etiketlənməni etmək üçün bağlamanın üzərində kifayət qədər yer olsun.

Markalanma tələb edən hər bele yük və bağlama üçün yükgöndərən aşağıdakıları etməlidir:

- Uyğun markalanmanı bağlamanın və overpackin üzərində düzgün yerdə olduğunu yoxlamalı və qaydaların keyfiyyət və xüsusiyyət tələblərinin yerinə yetirdiyini yoxlamalıdır;

- Bağlamanın və overpackin üzərində olan köhnə markalanmaları ya çıxarılmalı, yada onun üzərinə yeni məlumatları elə yapışdırılmalıdır ki, köhnə məlumatlar görünməsin;

- DGR-ın 5-ci bölməsinin tələblərinə uyğun olaraq istifadə olunmuş daxili və xarici qabların üzərində 6.4 bölməsinin tələblərinə uyğun olaraq markalanmanın olduğuna əmin olmaq;

- Uyğun yeni markalanmanı düzgün yerdə həyata keçirmək və onun oxunula bilməsinə əmin olmaq.

Markalanmanın növləriBağlamalar üçün markalanmalar 2 növdür və onlar uyğun tələbləri yerinə

yetirməlidir (7.1.2.1 və 7.1.2.3)

Bağlamanın dizaynı və xüsusiyyətiylə tanınan markalanmalar (UN specification marking) onun xüsusi yük üçün istifadə olunmasından asılı olmayaraq yəni tərkibi, yükgöndərən, yükalan və s. 6.0.4 və 6.0.7 xüsusi qablaşdırma markalanmalarının uyğun qaydalarını yerinə yetirməlidirlər. Bu

markalanma bir qayda olaraq bağlama istehsalçıları tərəfindən edilir, lakin hələdə yükgöndərənin məsuliyyətində olan məsələdir.

Qeyd: Bağlamanın xüsusi markalanması (UN specification marking) məhdud miqdarda bağlamalar üçün tələb olunmur.

Görünməyən materialla Overpack olan zaman, Overpackin içərisində olan yüklərin məlumatların hamısını Overpackin üzərində göstərmək lazım deyil.

Shipper:

Consigner:

Paint UN 1263

Total NET QTY 50 L

CompressedGas UN1072Total NET QTY 30kg

Təhlükəli yüklərdən ibarət hər bir bağlama aydın görünən aşağıdakı yazılarla markalanmalıdır:

a) Düzgün göndərmə adı (proper shipping name) ( mötərizədə texniki adı daxil olmaqla) və qarşısında “UN” və ya “İD” yazılmaqla təhlükəli yükün 4 rəqəmli rəqəmi göstərilməlidir;

b) Yük göndərənin və yük alanın tam adı və ünvanı;

c) 1-ci sinif partlayıcılar üçün partlayıcının xalis çəkisi və bağlamanın brutto çəkisi;

d) 2,3,4,5,6 və 8-ci sinif hər bir bağlamanın üzərində təhlükəli yükün xalis çəkisi göstərilməlidir. Bu tələb bağlamaların sayı 1-dən artıq olduğu halda yerinə yetirilməlidir. Təhlükəli yüklərin siyahısında (DGR 4.2) maksimum miqdar brutto çəkisiylə göstərilibsə, bağlamanın üzərində brutto çəkisi göstərilməlidir. Bu miqdar UN nömrəsi və düzgün göndərmə adının yanında yazılmalıdır;

Qeyd: 9-cu sinfə aid maddə və materialdan ibarət bağlamaların üzərində də xalis çəki və yaxud brutto çəkisi göstərilə bilər. Ancaq onun göstərilməməyi qüsur deyil.

e) UN 1845 quru buz (Dry İce) üçün hər bağlamanın üzərində təhlükəli yükün xalis miqdarı göstərilməlidir;

f) 6.2 yarimsinifi üçün cavabdeh şəxsin adı və telefon nömrəsi göstərilməlidir;

g) 2-ci sinif soyudularaq sıxılmış və ya maye halına salınan qazlar üçün aşağıdakı markalanma həyata keçirilməlidir;

istiqamət bildirən etiket (Label) və “keep upright” sözü 1200 –dən bir bağlamanın üzərinə vurulmalıdır. Bağlama səliqəli formada “DO NOT DROP- HANDLE WITH CARE” yazısı ilə də markalanmalıdır;

h) UN 3373 –dən ibarət bağlamalar “ Biological Substance CATEGORY B”;

Qeyd: Bioloji maddələrdən ibarət bağlamanın üzərində xalis çəkinin göstərilməsi tələb olunur. Lakin soyutma məqsədiylə Quru Buz istifadə olunduğu halda Quru buzun xalis çəkisi göstərilməlidir.

i) Protective Breating Equipment (PBE);

Kimyəvi oksigen generatorudan ibarət olduqda və A144 xüsusi əsasnamə ilə daşındığı halda bağlamanın üzərində düzgün göndərilmə adının yanında aşağıdakı ifadə yazılır:

Aircrew Protective Breating Equipment in Accordance with special probision A144

DGR 2.8 bölməsinin Limited Quantity əsasnaməsiylə göndərilən təhlükəli yük bağlamaları “Limited Quantity” və ya “LTD QTY” yazıları ilə markalanmalıdır.

Hər hansı bir şəxs hava nəqliyyatı ilə Salvage Packing ( xilas olunmuş bağlama) göndərməzdən əvvəl onun üzərində “Salvage” sözünün yazılmasına əmin olmalıdır. Bağlama və Overpack-da istifadə olunan markalanmanın ölçüləri ən azı 12 mm olmalıdır. Əgər yükün çəkisi 30 L və ya 30 kg-dan azdırsa, minimum ölçü 6 mm ola bilər.

Əlavə markalanma DGR 7.1.6

Bağlamanın və overpackin üzərinə “Package Orientation”

(istiqamət bildirən label) vurulduqda, bağlamanın və overpackin üst tərəfində aşağıdakı sözlər yazıla bilər:

“This End Up” və ya “This Side Up”

Bağlamaının emalı və saxlanması ilə bağlı əlavə markalanma və simvollar - misal üçün bağlamanın quru yerdə saxlanmasını göstərən Çətir simbolu müvafiq olaraq bağlamanın üzərində göstərilə bilər. Beynəlxalq Srandartlaşdırma Təşkilatıının (İSO) tövsiyyə olunan simbolları üstünlük təşkil edir.

Labeling 7.2 (Etiketləmə)

Etiketlər 2 növdür:

1) Bir çöx təhlükəli yük sinifləri üçün tələb olunan təhlükəli yük etiketləri;

2) Bəzi təhlükəli yüklər üçün ya tək, ya da təhlükə etiketinə əlavə olaraq tələb olunan emal etmə etiketləri.

Bütün təhlükəli yük siniflərinin etiketlərinin minimum ölçüləri 100x100 mm (4x4 inch) olmalıdır. İstisna hal kimi infeksion yüklərdən ibarət kiçik bağlamalar olduğu halda 6.2 yarımsinifinin təhlükə etiketinin ölçülərinin 50x50 mm olmasına icazə verilir. Bütün təhlükə etiketləri 450 çevrilərək vurulmalıdır. Təhlükə etiketlərinin üzərindəki simvollar, yazılar və rəqəmlər qara hərflərlə yazılmalıdır. Aşağıdakı istisna hallar mövcuddur:

1) 8-ci sinif etiketdə yazı və sinif göstərən rəqəm ağ rəngdə;

2) Tamamilə qırmızı, yaşıl və mavi fonda olan etiketlərin (label) üzərində simbol ağ rəngdə;

3) 5.2 yarımsinifinin etiketinin üzərində simbol ağ rəngdə göstərilə bilər.

1.4, 1.5, 1.6 yarımsiniflərinin üzərində yuxarı yarımhissədə yarımsinifin nömrəsi, aşağı yarımhissədə isə uyğunluq qrupunun hərfi yazılır.

CAO etiketi (labeli) yalnız yük təyyarəsində daşınmasına icazə verilən yük bağlamalarının üzərinə vurulur. Sərnişin hava gəmisində daşınmasına icazə verilən təhlükəli yüklərin üzərinə CAO etiketi vurulmamalıdır. Cryogenic Liquid emaletmə etiketi kriogen mayedən ibarət bağlama və overpacklərin üzərində 2.2 etiketinə əlavə olaraq vurulur. İstiqamət bildirən etiket (Package Orientation label) maye təhlükəli yüklərdən ibarət kombinə edilmiş bağlamaların və overpacklərin üzərinə ya vurulmalıdır ya da həmin bağlamaların üzərində zavod istehsalı olmalıdır.

Aşağıdakı istisnalar mövcuddur:

1) əgər daxili qabda tezalışan mayenin miqdarı 120 ml-ə bərabərdirsə;

2) İnfeksion maddələrin miqdarı 50 ml-ə qədərdirsə;

3) Radioaktiv materiallardırsa .

Yuxarıda göstərilən 3 halda istiqamət bildirən labelin vurulmasına ehtiyac yoxdur İstiqamət labeli ən azı bağlamanın üzərinə əks tərəfdə olmaqla 2 ədəd vurulmalıdır.

“Keep Away From Heat” labeli self reaktiv 4.1yarımsiinifinin və 5.2 yarımsini əks etdirən təhlükə etiketlərinə əlavə olaraq bağlama və overpackların üzərinə vurulur. “Radioaktive material excepted package” labeli bütün radioaktiv maddələr daşınanan boş qabların üzərinə vurulmalıdır.

7.2.6 Yük CAO olduğu halda, CAO labeli təhlükə sinfini əks etdirən label olan tərəfə vurulmalıdır.

DGR 8. Sənədləşdirmə

DGR 8.0.1 Tələb olunan sənədləşdirmə

DGR-da başqa cür göstərilməzsə, hər bir təhlükəli yük üçün “Təhlükəli yük üçün yükgöndərənin bəyannaməsi” və “Aviayük qaiməsi” doldurulmalıdır.

DGR 8.0.2 Yükgöndərənin cavabdehliyi

Yükgöndərən təhlükəli yükdən ibarət hər yük üçün DGR-da göstərildiyi kimi bəyannamənin doldurulmasına cavabdehdir. Təhlükəli yüklərdən ibarət hər yük partiyası üçün yükgöndərən aşağdakıları etməyə borcludur:

a) Düzgün formadan və düzgün üsuldan istifadəyə;

b) Göstərilmiş formada olan məlumatların dəqiq, asan və aydın surətdə oxunula bilən və görünən olmasına;

c) Yük partiyası daşıyıcıya daşımaq üçün təqdim olunduqda düzgün imzalandığına;

d) Yük partiyasının qaydalara uyğun olaraq hazırlandığına əmin olmaq

Təhlükəli yük üçün yük göndərənin bəyannaməsi

Yoxlama vərəqi . ( Check-list )

ACCEPTANCE CHECKLIST FOR A DRY ICE

AWB No: No of Pcs: Destination: GYD Tel:

XÜSUSİ YÜKLƏRİN QARŞILIQLI TƏSİR CƏDVƏLİ № 1

CARGOIMPCODE

2.2 6.1 6.2 7

ICE

FIL

HUM

HEG

AVI

EAT

PEM

PEP

PES

PEF

LHO

RCL

RPB

RIS

RRY

2.2 RCL

6.1 RPB

6.2 RIS

7 RRY 1 2 1

ICE

FIL 2

HUM 3

HEG

AVI 3

EAT

PEM

PEP

PES

PEF

LHO 1

Eyni baqaj-yük şöbəsinə yükləmək olmaz

Baqaj-yük şöbəsinin eyni bölməsinə yükləmək olmaz

Minimum ayırma məsafəsi – (ən azı - 1m). 1 Minimum ayırma məsafəsi – IATA DGR 9.3D tablosuna görə.

2 Minimum ayırma məsafəsi – IATA DGR 9.3F tablosuna görə. 3 Minimum ayırma məsafəsi – ən azı 1m (canlı ev heyvanlarını eyni baqaj-

yük şöbəsinə yükləmək olmaz). Təbiətcə düşmən olan heyvanları və labaratoriya heyvanlarını eyni bölməyə yükləmək olmaz.

DGR 8.1.1.1 Format və dil

Bəyamnamənin forması 8.1.7-də göstərildiyi kimi formatda ingilis dilində olan sözlərlə doldurulmalıdır.Əlavə olaraq əgər tələb olunursa ingilis dilində olan sözlər dəqiq şəkildə digər dilə tərcümə olunmalıdır. Sütunlar və xanalar arasında qırıq-qırıq xətlər göstərilir. Bəyamnamənin forması 8.17 də göstərildiyi kimi ağ vərəqdə qara və qırmızı çap oluna bilər və ya ağ vərəqdə qırmızı çap oluna bilər. Bəyamnamənin ya İSO kağızının ölçülərində (A3 və ya A4) və ya Şimali Amerika ekvivalentində çap olunmalıdır. İSO standart ölçüləri:

- A3: 297 x 420 mm

- A4: 297 x 210 mm

-

Şimali Amerika ekvivalenti aşağıdakılardır:

- Ledger: 280 x 430 mm

- Letter: 280 x 215 mm

Yük daşıyıcıya təqdim olunduqda 2 nüsxə bəyamnamə forması doldurulmalıdır və imzalanmalıdır. İmzalanmış nüsxələrdən biri daşıyıcıda qalır. Digəri isə yüklə birgə təyinat məntəqəsinə göndərilir. Bu iki nüsxədən biri imza da daxil olmaqla carbon kopyası ola bilər.

Təhlükəli yüklərin əsas sənədləri aşağıdakılardır:

1) DGD ( Dangerous Goods Documents)

2) Checklist

3) AWB ( airwaybill) aviayükqaiməsi

Yuxarıda göstərilən sənədlər əsasında bir reysdə olan bütün təhlükəli yüklər üçün NOTOC tərtib olunur.

Bəyamnamədə aşağıdakı qaydalar mövcuddur:

- Yükgöndərən

- Yükalan

- Aviaqaimənin nömrəsi

- Səhifələrin nömrəsi

- Yoladüşmə hava limanı

- Təyinat hava limanı

- UN və ya İD nömrə

- Düzgün göndərilmə adı

- Sinif və ya yarımsinif

- Bağlama qrupu

- Bağlamanın miqdarı və növü

- Qablaşdırm atəlimatı

- Dövlət icazəsi

- Əlavə emaletmə məlumatı

- Ad və vəzifə

- Yer, tarix, imza

Quru buz digər təhlükəli yükləri soyrtmaq məqsədilə göndərildikdə onun miqdarı bəyamnamədə göstərilir. Yalnız Quru buz göndərən halda bəyamnamənin tərtib olunmasına ehtiyac yoxdur. Bu halda Quru buz üçün xüsusi ckecklist doldurulur. Yük təhlükəli olduğu halda aviaqaimənin Handling İnformation qrafasına “Dangerous Goods as Per Attached Shippers Decleration” və ya “Dangerous Goods as Per Attached DGD” ifadəsi yazılır.

Təhlükəli yük CAO olduğu halda aviaqaimənin Handling İnformation xanasına “Cargo Aircraft only yazılır.

DGR 8.2.2 Qarışdırılmış yüklər ( Mixed Shippers)

Təhlükəloi yük və adi yükdən ibarət yük partiyasını müşayət edən aviaqaimənin (AWB) Handling İnformation xanasına Dangerous Goods as Per Attached DGD ifadəsindən əvvəl ya da sonra yükün yer sayı göstərilməlidir.

DGR 8.2.3 Shippers Decleration Not Required ( Təhlükəli yükün bəyamnaməsi tələb olunmur)

Təhlükəli yük üçün yük göndərənin bəyamnaməsi tələb olunmadığı halda aviaqaimənin “Nature and Quantity” xanasına aşağıdakı məlumatlar göstərilməlidir. Məlumatların ardıcıllığı azaddır. Lakin aşağıdakı varianta üstünlük verilir.

- UN and İD number

- Proper shipping name

- Class or division number

- Number of package

- Net Quantity per package

Qeyd: UN 3373 üçün isə aşağıda göstərilən cümləni qeyd etmək lazımdır

“Biological Substance Category B” və “UN 3373”

DGR 8.2.4

Carbon dioxid solid (dry ice) digər təhlükəli yükləri soyutmaq məqsədilə göndərildikdə yügöndərənin təhlükəli yük üçün bəyamnaməsi tələb olunur və quru buzun bütün məlumatları bəyamnamədə mütləq göstərilməlidir.

DGR 8.2.5 Excepted Quantities (az miqdarda)

2.7 bölməsinin tələblərini yerinə yetirən “Excepted Quantites of Dangerous Goods” –lar üçün DGR 8.2.1 –dən DGR 8.2.3-ə qədər əsasnamələr tətbiq olunmur.Lakin aviaqaimənin “Nature and Quantity of Goods” qrafasına aşağıdakı ifadə yazılmalıdır.

İnfeksion və zəhərli yüklərin yerləşdirilməsi və daşınması

6-cı sinif maddələri (zəhərli və infeksion) və əlavə təhlükəliliyi zəhərli olan maddələri aşağıdakı yüklərlə bir yerdə saxlamaq olmaz:

1) Heyvanlarla

2) Ərzaq məhsullariylə

3) Qida məhsullar ilə

4) İnsan və heyvan tərəfindən qəbul edilən maddələr

İstisnalar var:

1) Əgər 6-cı sinif maddə qapalı konteynerə yüklənibsə ərzaq məhsulu və heyvan digər qapalı konteynerə yüklənibsə bu halda icazə verilir

2) Açıq ULD istifadə olunubsa yanaşı saxlanıla bilməz

Təhlükəli yük kimi rəsmiləşdirilmədən sərnişin heyyət üzvləriylə daşınmasına icazə verilən təhlükəli yüklər

Cədvəl 2.3AHər bir sərnişin və heyyət üzvü tərkibində spirtin miqdarı 24%-dən çox lakin 70%-dən az olan alkoqollu içkidən 5 l aparmaq olar. 70% dən çox olduğu halda yük yük terminalında rəmiləşdirilir, NOTOC tərtib olunur və təhlükəli yük kimi daşınır. Spirtin miqdarı 24% dən aşağı olan yüklərin daşınmasına , miqdarına məhdudiyyət yoxdur. 2.2 yarımsinfinə mənsub olan (aerozollar (əlavə təhlükəliliyi yoxdursa)) əgər fərdi isifadəsi məqsədiylə nəzərdə tutulubsa onu qeydiyyatdan keçmiş baqaj kimi rəmiləşdirmək olar.

Radioaktiv olmayan tibbi və toilet ləvazimatları (aerozollar da daxil olmaqla) ,saç lakı, ətir, adikalon və spirtdən ibarət olan dərman prepararatları kimi olan məhsulların ümumi miqdarı 2 kg və ya 2 litri aşmamalıdır. Bu şərtlə ki, hər növ məhsuldan 0.5 kg yaxud 0.5 litr olsun.

CƏDVƏL 2.3.A

Sərnişinlər və ya ekipaj üzvləri tərəfindən daşınan təhlükəli yüklərə qoyulan tələblər(2.3 yarımfəsli)

Baqaj, yaxud əl yükü kimi qeydə alınmış təhlükəli yüklər aşağıdakı hallar istisna olmaqla sərnişinlər və ekipaj üzvləri tərəfindən daşınmamalıdır:

Əl yükündə icazə verilir

Qeydə alınmış baqajda icazə verilir

T/O

T/O

T/O

T/O

YOXÖzünü müdafiə vasitələri, qaz balonları, istiotlu spreylər, qıcıqlandırıcı və ya sıradan çıxaran tərkibli maddələrin özü ilə, baqaj və əl ilə daşımaq qadağandır.

YOX YOX T/O T/O Təhlükəsizliyi təmin edən quruluşları, attaşe-keyslər, nağd pul saxlamaq üçün çanta və yeşikləri və s. 2.3.2.6 bəndlərinə uyğun icazə verilən məmulatlar istisna olmaqla, litium batareyaları və pirotexniki maddələr kimi tərkibli təhlükəli yüklər daşımaq tamamilə qadağandır. Bax 4.2 yarımfəsilinə, Təhlükəli yüklərin sihayısı.

Elektroşok vasitələr (məs. elektroşok kartridclər), partlayıcı maddələr, sıxılmış qazlar, litiumlu batareyalar və s. kimi tərkibli təhlükəli yükləri əl ilə, özü ilə və qeydə alınmış baqajda aparmaq qadağandır.YOX

YOX

YOX

HƏ

HƏ

HƏ

YOX

YOX

YOX

HƏ

HƏ

HƏ

YOX

YOX

YOX

Etibarlı qablaşdırılmış (1.4S kateqoriyasına aid, yalnız OOH 0012 və ya OOH 0014 ) döyüş sursatları (silah üçün patronlar) partlayıcı, yaxud yandırıcı gülləli döyüş sursatlarından başqa, bir nəfərə şəxsi məqsədlər üçün brutto çəkisi 5 kq (11 funt) dan çox olmayan miqdarda. Bir neçə sərnişin üçün yük daşınma normasını bir və ya bir neçə yük yerinə birləşdirmək olmaz. Turist plitkaları və turist plitkaları üçün tezalovlanan maye yanacaq saxlanılan yanacaq kanistrləri (bakları) bu şərtlə daşına bilər ki, turist plitkalarının yanacaq çənləri və ya yanacaq kanistrləri maye yanacaq qalıqlarından tamamilə təmizlənsin, qurudulsun və təhlükənin sıfıra endirilməsi məqsədilə lazımi işlər aparılsın (bax təfsilatı ilə b. 2.3.2.5).Qablaşdırma üzrə 872 təlimatının və A67 xüsusi əsasnamənin tələblərinə müvafiq olaraq kreslo-arabalar və ya sızmayan (quru) batareyalarla təchiz olunmuş anoloji hərəkət (səyyar) vasitələri, bu

YOX HƏ YOX HƏ HƏ

şərtlə ki, batareyanın sıxacları qısa qapanmadan müdafiə olunsun, məsələn, batareyanın qapağına bərkidilib və batareya kreslo-araba və ya hərəkət vasitəsinə etibarlı bərkidilmişdir.Sıza bilən batareyalarla təchiz olunmuş kreslo-arabalar/başqa anoloji hərəkət (səyyar) vasitələri (bax. təfsilatı ilə b.2.3.2.3 və 2.3.2.4).

HƏ YOX YOX HƏ HƏ Dövlət hava bürosu və ya anoloji rəsmi orqanların nümayəndələri tərəfindən daşınan civəli barometr, yaxud termometrlər (bax. təfsilatı ilə b. 2.3.3.1).

HƏ YOX HƏ HƏ YOX İon-litium batareyaları, xüsusi gücü Vatt-saatlarla 100 Vts təşkil edir, amma yığcam (portativ) elektron qurğular üçün 160 Vts-dan çox olmur. Ehtiyat üçün əl yükündə ən çoxu iki batareya aparılmasına icazə verilir. Batareyalar hər biri ayrılıqda mühafizə olunmalıdır ki, qısa qapanmanın qarşısı alınsın. Belə batareyalar qoyulan avadanlıqlar qeydə alınmış baqajda, ya da əl yükündə aparıla bilər.

HƏ

HƏ

HƏ

HƏ

HƏ

HƏ

HƏ

HƏ

YOX

YOX

YOX

YOX

HƏ

HƏ

HƏ

HƏ

YOX

YOX

YOX

YOX

Xilasedici ləvazimatla təchiz olunmuş arxa çantası (rükzak), hər sərnişinə həcmi 250 ml-dən artıq olmayan 2.2 kateqoriyalı sıxılmış qaz balonu və 1.4S kateqoriyalı, tərkibində ən çox 200 mq partlayıcı maddə olan pirotexniki tətik mexanizmi ilə təchiz edilmiş bir (1) xilasedici ləvazimatlı arxa çantası. Arxa çantası (rükzak) elə qablaşdırılmalıdır ki, tətik mexanizmi təsadüfən işə düşə bilməsin. Arxa çantasında olan hava kisələri təzyiqin azaldılması klapanları ilə təchiz olunmalıdır. Rəsmi səfərlər zamanı kimyəvi silahların qadağan olunması üzrə Təşkilatın (ОЗХО) əməkdaşları tərəfindən daşınan zəhərli maddələrə nəzarət avadanlıqları (bax. b.2.3.4.5.).İstilik ayrılan elementlər, məsələn, yüksək gərginlikli sualtı fənərlər və lehim alətləri (bax. təfsilatı ilə b.2.3.4.7).Bərk karbon 2-oksid (quru buz) tez xarab olan məhsulların soyudulması üçün istifadə zamanı hər sərnişinə ən çoxu 2,5 kq (5 funt) miqdarında, hansı ki həqiqi qaydalar şamil olunmur. Hər baqaj yerinə “quru buz” və ya “bərk karbon 2-oksid” nişanlanması, həm də quru buzun netto kütləsi, yaxud netto kütlənin 2,5 kq və ya az təşkil etməsi işarə edilməlidir.

HƏ HƏ YOX HƏ YOX Termo-qablaşdırılma, soyudulmuş maye azot olan (“quru” tipli daşıma konteyneri) tamamilə məsaməli materiala salınmış və aşağı temperaturlu təhlükəsiz yüklərin daşınması üçün nəzərdə tutulmuşdur, həqiqi qaydaların təsiri altına düşmür, bu şərtlə ki, termo-qablaşdırılmanın konstruksiyası konteynerin daxilində təzyiqin qalxmasına və onun yerləşmə yerindən asılı olmayaraq, soyudulmuş maye azotun sızmasına yol vermir.

CƏDVƏL 2.3.A

Sərnişinlər və ya ekipaj üzvləri tərəfindən daşınan təhlükəli yüklərə qoyulan tələblər (2.3 yarımfəsli) (davamı)

Əl yükündə icazə verilir

Qeydə alınmış baqajda icazə verilir

Özü ilə yanında icazə verilir

İstismarçının icazəsi tələb olunur

Hava gəmisinin komandiri yerləşmə barəsində xəbərdar olunmalıdır

HƏ HƏ HƏ HƏ YOX Özüdoldurulan xilasedici jiletlərə qoyulan yanmayan qazla dolu balon. Içərisində karbon 2-oksid və ya 2,2 kateqoriyasına müvafiq olan qaz, bir sərnişinə ikidən (2) çox olmayan balaca balon və ən çoxu iki (2) kartridj.

HƏ HƏ YOX HƏ YOX Tibbi məqsədlər üçün lazım olan hava və ya oksigen qazı balonları. Hər balonun brutto çəkisi 5 kq-dan artıq olmamalıdır.Qeyd: İçərisində maye oksigen olan qurğuların daşınması qadağandır.

HƏ HƏ HƏ HƏ HƏ Portativ (yığcam) tibbi elektrik qurğuları, içərisində litium-metal və ya ion-litium elementləri, yaxud batareyaları olan (Avtomatik xarici defibrilyator (AED), Ağciyərlərin süni ventilyasiyası aparatı (CPAP)) daşına bilər (bax. təfsilatı ilə b.2.3.4.8).

YOX

HƏ

HƏ

HƏ

HƏ

HƏ

HƏ

HƏ

HƏ

HƏ

YOX

YOX

HƏ

HƏ

HƏ

HƏ

HƏ

HƏ

YOX

HƏ

HƏ

YOX

YOX

YOX

YOX

HƏ

HƏ

HƏ

HƏ

HƏ

HƏ

YOX

HƏ

HƏ

HƏ

HƏ

YOX

YOX

YOX

YOX

YOX

YOX

YOX

YOX

YOX

YOX

YOX

YOX

YOX

YOX

YOX

YOX

YOX

YOX

YOX

YOX

YOX

YOX

YOX

YOX

Idman və məişət məqsədilə istifadə üçün əlavə təhlükəsiz 2.2 kateqoriyalı aerozollar. Radioaktiv olmayan dərman və ya tualet ləvazimatları (aerozollarla birlikdə), belə ki, saç üçün spreylər, ətirlər, odekolonlar və spirttərkibli dərmanlar.Bütün məmulatların ümumi netto miqdarı 2 kq (4,4 funt) və ya 2l (2 kvart)-dan artıq olmamalıdır. Hər ayrıca məmulatın ümumi netto miqdarı 0,5 kq (1funt) və ya 0,5l (1pint)-dən artıq olmamalıdır. Aerozollu balonların buraxma klapanları özbaşına buraxılışın qarşısını almaq məqsədilə qapaqla, yaxud başqa vasitə ilə mühafizə olunmalıdır.Pərakəndə ticarət üçün nəzərdə tutulmuş, tərkibində alkoqolu 24%-dən çox, amma 70%-dən çox olmayan, həcmi 5l-dən çox olmayan tutumlarda spirtli içkilər qutuda, amma belə içkilərin ümumi netto miqdarı bir nəfərə 5 l təşkil edir.Sahibkar və ya evdə istifadə üçün nəzərdə tutulmuş enerjiyə qənaət edən lampalar, bağlamada.Süni əl, ayaqların hərəkətə gətirilməsi üçün yanmayan, zəhərli olmayan qaz balonları. Anoloji ölçülərdə ehtiyat balonlar, əgər bu bütün səfər vaxtı lazımi ehtiyatı təmin etmək məqsədilə lazımdırsa.Litium elementləri, yaxud batareyaları olan portativ elektron qurğular, belə ki, saatlar, kalkulyatorlar, telefonlar, noutbuklar, videokameralar və s., o halda ki, onlar ekipaj və ya sərnişinlərin şəxsi istifadəsi üçün daşınır.Yalnız əl yükündə daşınmasına icazə verilmiş məişət elektron qurğuları üçün ehtiyat litium-metal və ya ion-litium elementləri, ya da batareyaları. Həmin batareyalar ayrıca elə mühafizə olunmalıdır ki, qısa qapanmanın mümkünlüyü kənar edilsin.Saç burmaq üçün içərisində karbohidrogen qaz olan maşa, bir sərnişin və ya ekipaj üzvünə ən çoxu bir (1) maşa, bu şərtlə ki, qızdırıcı elementin etibarlı mühafizə qapağı olsun. Həmin maşalar hava gəmisində istifadə olunmamalıdır. Belə maşalar üçün qaz doldurma elementlərinin nə əl yükündə, nə də qeydə alınmış baqajda daşınmasına icazə verilmir.Civəli kliniki və tibbi termometrlər, əgər o mühafizə qabında yerləşirsə, sərnişinin şəxsi istifadəsi üçün bir (1) ədəd.Daşına bilən elektron qurğuların qidalanması üçün istifadə olunan yanacaq elementləri sistemi və yanacaq elementlərinin ehtiyat kasetləri (məsələn, fotokameralar, mobil telefonlar, noutbuklar), bax. təfsilatı ilə b.2.3.5.10.Ürək əzələləri stimulyatoru və ya başqa radioaktiv izotoplu qurğular, müalicə nəticəsində insan bədəninə implant olunmuş litium batareyaladan qidalanan qurğular da daxil olmaqla, ya da radioaktiv əczaçılıq preparatları.Təhlükəsiz kibritlər (bir balaca qab) ya da şəxsi istifadə üçün nəzərdə tutulmuş və ayrıca şəxslər özü ilə daşınan, maye qaz müstəsna olmaqla, hopdurulmamış maye yanacaqsız siqaret üçün alışqanlar. Alışqan və doldurma elementləri üçün yanacaq daşınmasına nə özü ilə, nə qeydə alınmış baqajda, nə də əl yükündə aparılmasına icazə verilmir.Qeyd. “Termokibrit”, “göy alovlu” və ya “siqar” alışqanların daşınmasına nə özü ilə, nə qeydə alınmış baqajda, nə də əl yükündə icazə verilmir.

Qeyd:T/O- tətbiq olunmur

Təhlükəli yüklərin sənədləri.

Təhlükəli yüklərin sənədləri aşağıdakılardır:

1. Yəhlükəli yük üçün yükgöndərənin bəyannaməsi - Shipper̉s declaration for dangerous goods (DGD)

2. Check list. (yoxlama siyahısı)3. Hava gəmisi kapitanına bildiriş. (NOTOC)

- Dangerous Goods Notification to Captain

4. Aviaqayimə. (Airwaybill)

DGD – də aşağıdakı məlumatlar göstərilir:

Yükgöndərənin adı və ünvanı, yük alanın adı və ünvanı, AWB – nin nömrəsi, səhvələrin nömrələri.

Göndərilmə hava limanı, təyinat hava limanı

Cargo aircraft only or passenger and cargo aircraft, yükün UN nömrəsi, düzgün göndərilmə adı, təhlükəli yükün mənsub olduğu sinif, packing group (varsa), bağlamanın sayı və növü, bir bağlamaya düşən xalis və yaxud brutto (gross) çəkisi, Additional Handling information qrafasında - əlavə emaletmə məlumatı,

Keep away from heat – işarəsi4.1 – in (self reactive) və 5.2 – nin organic peroksidlərinin üzərinə vurulur.

İnfeksion və zəhərli yüklərin yerləşdirilməsi və daşınması.6- cı sinif maddələr (zəhərli və infeksion) və əlavə təhlükəliliyi zərərli olan maddələri aşağıdakı yüklərlə bir yerdə saxlamaq olmaz.

1. Heyvanlarla2. Ərzaq məhsulları ilə3. Qida məhsulları ilə 4. İnsan və heyvan tərəfindən qəbul edilən maddələr ilə

İstisnalar var:

1. Əgər 6-cı sinif maddə qapalı kanteynerə yüklənibsə və ərzaq məhsulu və heyvan digər qapalı kanteynerdə yüklənibsə ona icazə verilir.

2. Açıq ULD istifadə olunarsa bu ULD-lər yanaşı saxlanıla bilməz

Quru buzun yüklənməsi qaydaları. (DRY İCE)

Quru buz digər məhsulları soyutmaq məqsədi ilə daşındıqda A/Ş-lər hava gəmisinin ventilyasiya, qablaşmanı və saxlama metodunu eyni reysdə heyvanın olmaması ilə daşınması üçün razılıq əldə edilməlidir. Daşıyıcı GHC-nın işçisini quru buzun Hava gəmisinə yülənməsi barədə məlumatlandırmağa borcludur.

904 qablaşdırma təlimatına təlimatına uyğun olaraq quru buzdan ibarət olan ULD əgər bir yükgöndərən tərəfindən göndərilirsə daşıyıcı quru buzun miqdarını NOTOC-da göstərməyə borcludur.

Əgər quru buz tez xarab olan ərzaq məhsullarını büküb daşımaq üçün nəzərdə tutulubsa onda quru buzun çəkisi 2.5 kg – mı keçmməməlidir. Bu hər sərnişinə düşən miqdardır.

Quru buzdan ibarət hər bir baqaj aşağıdakı kimi nişanlanmalıdır.

“CARBON DİOXİDE, SOLİD” və ya “DRY ICE”

Məlumdur ki, quru buz müəyyən temperaturda soyudularaq sıxılmış karbon qazıdır. O intensiv buxarlanmaya malikdir və buxarlanaraq Hava gəmisinin salonuna yayılır. Ventilyasiya və kandisioner sisteminin işləməsinə baxmayaraq sərnişin salonunda normadan artıq quru buz oduqda karbon qazının miqdarı artır və oksigenin miqdarı azalır. Bu da öz növbəsində yorğunluq, boğulma, yuxulama halına səbəb olacaq.

Təhlükəli yük kimi rəsmiləşdirilmədən sərnişin və yaxud heyyət üzvləri ilə daşınmasına icazə verilən təhlükəli yüklər. Table 2.3.A

Hər bir sərnişin və heyyət üzvü tərkibində spirtin miqdarı 24%- dən çox 70%-dən az olan alkoqollu içgidən 5 litr apara bilər. 70%-dən çox olduqda yük terminalında rəsmiləşdirilir NOTOC tərtib edilir və təhlükəli yük kimi daşınır.Spirtin miqdarı 4%-dən aşağı olan içgilərə heç bir məhdudiyyət yoxdur.2.2 Yarımsinfinə mənsub olan aerozollar (əlavə təhlükəliliyi yoxdursa) əgər fərdi istifadəsi məqsədi ilə nəzərdə tutulubsa, qeydiyyatdan keçmiş baqaj kimi rəsmiləşdirmək olar: radioaktiv olmayan tibbi ləvazimatlar və tualet ləvazimatları (aerozollar daxil olmaqla) misal: saç lakı,ətir, adekalon və spirtdən ibarət olan dərman preparatları kimi olan məhsulların ümumi miqdarı 2kg və ya 2 litri aşmamalıdır. Hər növ məhsullardan isə 0.5 litrdən

DRY ICE 2.5 kg or less of dry ice

çox olmamaq şərti ilə.Hidrokarbon qazından ibarət saçburan avadanlıqdan bir ədəd ağzıbağlı hər sərnişinə icazə verilir, Təyyarə bortunda istifadə etmək qadağandır! Həmin saçburan üçün ehtiyyat qaz balonlarının qeydiyyatdan keçmiş baqaj kimi aparmaq qadağandır.Hər bir sərnişin və heyyət üzvü tez xarab olan ərzaq məhsullarını əl yükü və qeydiyyatdan keçmiş baqajda aparmaq üçün 2.5 kg quru buzu həmin ərzaq məhsulu ilə bir yerdə apara bilər.

Qablaşdırma quru buzun buxarlanmasına mane olmamalıdır.

Fərdi istifadə üçün nəzərdə tutulmuş üzərində daşınan təhlükəsiz kibrit və alışqanlar. Belə kimyəvi yanacaqdan ibarət olan alışqanı nə üzərində nə də qeydiyyatdan keçmiş baqaj kimi daşımaq qadağandır. Və termokibritlərin (kavboyski) daşınması həmçinin qadağandır.Süni ətrafların hərəkətə gətirilməsində istifadə olunan alışmayan zəhərli olmayan qaz balonları eyni zamanda analoji ölçüdə ühtiyya qaz balonunun (əgər səyyahət zamanı ehtiyac olarsa) hər bir sərnişin özü ilə Aviaşirkətdən icazə almadan apara bilər.Müalicə məqsədi ilə insan bədəninə implantansiya edilmiş radioizotop və ya ürək stimulyatoru kimi qurğular o cümlədən litium batareyası ilə idarə olunan qurğuları sərnişin yalnız özü ilə apara bilər.Tibbi məqsəd üçün lazım olan qaz formasında və hava ilə dolu kiçik qaz balonları. Bu qaz balonunu brutto çəkisi 5 kg – ı aşmamalıdır.

Fərdi istifadə üçün oksigendən ibarət tibbi qurğuların daşınması qadağandır.