های مشترک زندگی یکی از ویژگیست:. حفظ و حمایت خدا کافی36

که چه اتفاقهمهی ما این است که از یک لحظهی بعد خود خبر نداریم. این

خوب یا بدی در راه است، کدام بیماری در کمین ما نشسته، چه مشکلی

رویم، همه و همه ازآید و در کدام سرزمین از دنیا میبرای ثروت ما پیش می

ای خوب یا ناگوار برایمانما پوشیده است و هر لحظه ممکن است حادثه

ها را به دو گروه تقسیم کرد:توان انساناتفاق بیفتد. با توجه به این نکته می

کند وگروهی که ترس و نگرانی از آینده، پیوسته آنان را به خود مشغول می

ای فرا رسد و توماربرند که مبادا حادثههمواره در این اضطراب به سر می

تکشان را در هم پیچد؛ کسانی که اعتقاد دارند جهان و تکخوشبختی ظاهری

افتد، زیر نظرای که اتفاق میای دارد و هر حادثهاجزای آن، پروردگار یگانه

اوست. آنان معتقدند که مؤمنان به خدا، مورد لطف خاص او قرار دارند و از

سپرند وحمایت ویژهی وی برخوردارند. از این رو با تمام وجود به او دل می

دانند که هر اتفاقی هم بیفتد، اوکنند و میترین حوادث، به او اعتماد میدر سخت

کند و در راه پرخطری که از دو جهان دنیا و آخرتآنان را به حال خود رها نمی

رساند. این آیه به همینهایشان را استوار کرده، به هدف نهایی میگذرد، گاممی1

جزء بیست و چهار

آیا خدا برای ]حفظ ودهد که »کند و به مؤمنان نوید میحقیقت اشاره می

«. توجه و ایمان به محتوای این آیه،اش کافی نیست؟حمایت از[ بنده

بخشد و خاطرش را آرامای به انسان میالعادهشجاعت و اعتماد به نفس فوق

کند تا در برابر حوادث سخت، همچون کوه مقاومت کند، از انبوهو مطمئن می

های شدید، آرامشدشمنان نهراسد، از کمی همراهان وحشت نکند و در بحران

انسانهای دینی ما آمده است: »که در آموزهخود را از دست ندهد؛ چنان

-جا نمیباایمان، همچون کوهی استوار است و تندبادها او را جابه

1«کند.

ه`ای مس`لمانان ب`ا کف`ار، در راه،در تاریخ آم`ده اس`ت ک`ه در یکی از جن`گ

ایتنه`ایی اس`تراحت ک`رد و شمش`یر خ`ود را ب`ه ش`اخه زیر درختی بهپیامبر

کرد، شخص مشرکی نزدیک آمد،آویخت. هنگامی که آن حضرت استراحت می

ترسی؟ پیامبر را برداشت، آن را کشید و فریاد زد: از من میشمشیر پیامبر

توان`د در براب`ر من از ت`و حف`اظت کن`د؟فرم`ود: ن`ه. او گفت: چ`ه کس`ی می

آن را برداش`ت وفرمود: خدا. ناگهان شمشیر از دست آن مرد افتاد. پی`امبر

469، ص19 تفسیر نمونه، ج- 12

آری، مردان2تواند در برابر من از تو حفاظت کند؟فرمود: اکنون چه کسی می

ان`د، دیگ`ر از فق`ر، بیم`اری وخدا که به وظیفهی خود در برابر او عم`ل ک`رده

دانند که در هر حالی، مورد لط`ف وحم`ایت خ`دا هس`تند؛ترسند و میمرگ نمی

هرچند در ظاهر سیل حوادث بر آنان فرود بیاید.

146، ص1الخمسه، فیروز آبادی، ج فضائل- 23

بخشترین آرام نام و یاد خدا، اصلی. بیمارانی که از دارو متنفرند:45

هاست. انسان، با توجه به خدای مهربان و نیرومند خود و نیایش و یاریدل

-انگیز میگیرد و به آرامشی روحناشدنی میخواستن از او، قوت قلبی وصف

)آگاه1»اال بذکر الله تطمئن القلوب«فرماید: که قرآن کریم میرسد؛ چنان

شود.( توجه به خدای پاک، انسان را ازها فقط با یاد خدا آرام میباشید که دل

-دهد و بیماریوشو میکند و جانش را در دریای لطف او شستها پاک میآلودگی

فرماید: »یا میبخشد. امیر مؤمنان علیهای اخالقی و روحی او را شفا می

؛ یعنی: ای کسی که نامت دارو و یادت2من اسمه دواء و ذکره شفاء«

گوید کهشفابخش )دردهای روحی( است. این آیه اما از کسانی سخن می

ترین نام هستی،اند که در برخورد با پاکچنان به ناپاکی و آلودگی خو گرفته

کنند! حقیقت این است که عادت به گناه و کارهایاحساس تنفر پیدا می

کند؛ به طوری که زشت راکلی زیر و رو میزشت، درک و فهم انسان را به

همتا، مهربان، دانا و توانا بدشبیند؛ از نام و یاد خدای بیزیبا و زیبا را زشت می

28 رعد،- 1 دعای کمیل- 2

4

جان، احساس سرور و خوشحالیآید و از نام و یاد خدایان سنگی و چوبی بیمی

کند. می

در اشعار مولوی آمده است که روزی شخص دباغی)کسی که پوست

کند( وارد بازار عطرفروشان شد وی چهارپایان را پاکیزه و آماده میکنده

ناگهان بیهوش به زمین افتاد. مردم نزد او دویدند و هر کس برای بهبودش

که برادرش را از حال او آگاه کردند.چیزی آورد؛ ولی او به هوش نیامد. تا این

ای سرگین)فضلهی حیوان( آورد و به بینی برادرش نزدیک کرد، و او بااو تکه

کاران چنین است. درشنیدن بوی تعفن، به هوش آمد! آری، حال و روز گنه

هیچ چیزی مانند گناه،فرمود: » پیوسته میخوانیم که امام باقرحدیثی می

-رو میکند؛ جان آدمی با گناه روبهدل و جان انسان را تباه نمی

شود وکه گناه بر آن چیره میکند تا اینشود، و این ادامه پیدا می

البته موضوع این آیه، تنها به عصر پیامبر1«کند.کلی آن را زیر و رو میبه

شود؛ بلکه در هر عص`ر وپرستان آن زمان محدود نمی و وضعیت بتاسالم

-زمان، افراد منحرف و تاریکدلی هستند که از شنیدن نام دشمنان خدا و مکتب

268، ص2 کافی، ج- 15

های کفرآلود و پیروزی ستمگران خوشحال میشوند؛ در مقابل، نام نیکان و

پاکان و برنامهها و پیروزیهایشان برای آنان دردآور است. باید توجه کنیم که

منظور از نام و یاد خدا، تنها بردن نام مبارک او نیست؛ بلکه هر گونه پرچم و

اندازد. برخی از روایات، این آیه را گویایست که مردم را به یاد او مینمادی

یا پیروی مکتبشانبیتاند که از شنیدن فضایل اهلحال کسانی معرفی کرده

رو شده باشیم که از شنیدن شاید خود ما نیز با کسانی روبه1شوند.ناراحت می

- و احکام و معارف اسالمی بدشان میآیات قرآن، ادعیه، فضایل معصومین

برند. پسآید و از شنیدن سخنان کفرآمیز، شیطانی و زشت و آلوده لذت می

بخشچه خوب است که همهی ما در هر هفته، زمانی را به شنیدن آیات روح

های دینی اختصاص دهیم. و آموزهبیتها، ذکر فضایل اهلقرآن، مناجات

487، ص19 تفسیر نمونه، ج- 16

در ح`دیثی از ام`یرکاران، از رحمت خدا مBBأیوس نشBBوید:. ای گنه53

ای فراگیرتر از این آیBBه وجBBوددر قرآن، آیهخوانیم: » میمؤمنان علی

ده`د ک`ه ب`ه تم`ام خدای مهربان در این آیه به پیامبر خود دس`تور می1«ندارد.

کارش این پیام را برس`اند ک`ه مب`ادا از رحمت و آم`رزش او نومی`دبندگان گنه

های پشت سرش`ان؛ مبادا خیال کنند که تمام پل)ال تقنطوا من رحمةالله(شوند

شکسته و دیگر راه بازگشتی نمانده است؛ چراک`ه گناه`ان آن`ان ه`ر ق`در هم

توان`د تم`ام گناهانش`ان راتر نیس`ت و خ`دا میبزرگ باشد، از رحمت خدا بزرگ

`ا(ببخشد `ذنوب جمیع `ر ال `ه یغف `ان)ان الل `ده و مهرب `یار آمرزن `را او بس ؛ زی

حیم(است ه} هو الغفور الر ترین آیات قرآن. آری، این آیه، یکی از امیدبخش)ان

ده`د. از این رو دراست که به تمام خطاکاران، وعدهی بخشش و آم`رزش می

خوانیم که آن حضرت این آیه را از تمام دنیا بیش`تر میحدیثی از پیامبر اسالم

سبب نیس`ت و هنگ`امی. البته روشن است که بخشش خدا، بی2دوست داشت

ش`ود ک`ه از گن`اه و رفت`ار ناپس`ند خ`ود پش`یمان ش`ود وشامل حال انسان می

تصمیم بگیرد که در آینده، گذشته را جبران و رفتار خ`ویش را اص`الح کن`د. در

784، ص8البیان، ج مجمع- 1338، ص16الجنان، ج روض- 2

7

ش`ود و ب`ارانشک لطف و بخشش خدا نیز ش`امل ح`الش میچنین صورتی، بی

شوید؛ ولی اگر این اظهار پش`یمانی ازهای پیشین او را میرحمت الهی، آلودگی

مرحلهی زبان فراتر ن`رود و در دل انس`ان اث`ری نگ`ذارد و در رفت`ار او ظ`اهر

`ر، در فض`ای بی -نشود، هیچ ارزشی ندارد و همچون میلیاردها موج صوتی دیگ

ماند.کران هستی سرگردان می

اشخداوند از تBBوبهی بنBBده نقل شده است: »در روایتی از امام باقر

اش را در شبی تاریک ]و درست که زاد و توشهتر از کسیخوشحال

حBBال مسBBافرت[ گم کBBرده بBBوده و آن را پیBBدا کBBرده اسBBت. آری،

اش راخوشحالی خدا، از چنین فردی در آن هنگام که زاد و توشBBه

`اقر1«یافته است، بیشتر است. خ`وانیم: می در روایت دیگ`ری از ام`ام ب

-زنBBد و توبBBه میخداوند، کسی را که ]گاهی[ از او گناهی سBBر می»

که ]اصال[ از او گناهی سر نزنBBد،کند، دوست دارد و ]البته[ کسی

- »بازآ ب`ازآ ه`ر آنچ`ه هس`تی ب`ازآ/ گ`ر ک`افر و گ`بر و بت2«از او بهتر است.

435، ص2 الکافی، ج- 1435، ص2 الکافی، ج - 2

8

پرستی بازآ/ این درگه ما درگ`ه نومی`دی نیس`ت/ ص`د ب`ار اگ`ر توب`ه شکس`تی

3بازآ«.

از رباعیات ابوسعید ابوالخیر- 39

خدای مهربان در این آیاتکاران نیست:ای برای گنه. بهانه61 تا 55

ایدهد که به دعوت او پاسخ مثبت دهند و از برنامهبه بندگان خود فرمان می

که برایشان فرو فرستاده، پیروی کنند تا مبادا به سرنوشت دردناک کسانی

گو شمردند و دردچار شوند که پیام خدا را انکار کردند و پیامبران او را دروغ

ها تکبر ورزیدند؛ تا مبادا پس از به پایان رسیدن فرصت عمر و آشکاربرابر آن

تکشان بلند شود که افسوس برشدن راستی دعوت پیامبران، آه از نهاد تک

)یا حسرتی�شد، کوتاهی کردم من که در مورد خدا و آنچه به او مربوط می

؛ آیات قرآن را به مسخره گرفتم و پیامبران وعلی� ما فرطت فی جنب الله(

گو خواندم و سخنانشان را مشتی افسانه و خرافهامامان را افرادی دروغ

پنداشتم. آنجاست که چنین افرادی با دیدن حال و روز شیرین پرهیزکاران

کاش خدا آنان را نیز هدایت کرده بود تا در صف متقین قرارکنند که ایآرزو می

قین(گرفتند می جاست که مغروران، و همان)لو ان الله هدانی لکنت من المت

گشتند و راهکاش به دنیا باز میکنند که ایدیروز دنیا، با التماس و زاری آرزو می

ة فاکون من المحسنین(.گرفتندایمان و نیکوکاری را پیش می )لو ان لی کر

10

رسد که: چرا؛ هدایت من سراغ تو آمد؛در این هنگام، از سوی خدا ندا می

ءتکولی تو آن را انکار کردی و تکبر ورزیدی و از کافران شدی )بلی� قد جا

طور نیست که من تو؛ اینآیاتی فکذبت بها و استکبرت و کنت من الکافرین(

خبرت گذاشته باشم، و این خودت بودی که باات آگاه نکرده و بیرا از آینده

اختیار خودت این راه را انتخاب کردی. در آن روز، کافرانی که در دنیا،

گرفتند و در برابر پیامبرانش روهایش را به مسخره میپروردگار خود و نشانه

)و یومگذارند کردند، با رویی زشت و سیاه پا به عرصهی قیامت میترش می

ذین کذبوا علی الله وجوههم مسوده( ای که و به جایگاه ویژالقیامة تری ال

رین(شوندمتکبران در دوزخ دارند، وارد می م مثوی للمتکب . در)ألیس فی جهن

مقابل، پرهیزکارانی را که در دنیا به دعوت خدا پاسخ نیکو دادند، خدا از

قوا بمفازتهم(دهد عذاب نجات می ذین ات که مشقتی به و بی آن)و ینجی الله ال

-ای را حس کنند، به قص`ر ابدی خود در بهشت پا میآنان برسد و رنج و غصه

هم السوء و ال هم یحزنون(.گذارند )الیمس

11

در قرآن کریم، ده مرتبه از »نفخ صور« سخن به میان آمده. نفخ صور:68

است. نفخ به معنای دمیدن، و صور به معنای شیپور است. از آیات قرآن

شود، و درشود که در پایان دنیا، در چیزی مانند شیپور دمیده میفهمیده می

میرند، و پس از مدتیها و زمین هستند، مینتیجه، تمام موجوداتی که در آسمان

ها زندهشود و بسیاری از مخلوقات از جمله تمام انساندوباره در آن دمیده می

شوند. بر اساس روایات، یکی ازشده، برای حضور در دادگاه قیامت آماده می

ترین فرشتگان خدا به نام»اسرافیل«، وظیفهی دمیدن در صور راواالمقام

میراند، و پس از مدتی،ی خود، خود خدا او را میدارد، و پس از انجام وظیفه

شوند. البته ما تصوربه دستور خدا، در صور دمیده شده، موجودات زنده می

-شک چیزی خارقدقیقی از صور و کیفیت دمیده شدن در آن نداریم و بدون

ای که با دمیدن در آن، تمامالعاده و فراتر از درک معمول ماست؛ زیرا وسیله

ها و زمین ` با آن گستردگی و شمار تصورناشدنی ` در یکموجودات آسمان

ایشوند، پدیدهروند و با دمیدن مجدد در آن، دوباره زنده میلحظه از بین می

صور، شاخخوانیم: » میانگیز است. در حدیثی از امام سجادبسیار حیرت

ست که یک سر و دو طرف دارد و فاصلهی میان طرفبزرگی12

پایین که به سمت زمین است، تا طرف باال که به سمت آسمان

است، به اندازهی فاصلهی اعماق زمین هفتم تا فراز هفتمین

هایی به شمار ارواح خالیق است، وآسمان است، و در آن سوراخ

«دهانهی آن به وسعت بین آسمان و زمین است.

بر اساس برخی از روایات، فاصلهی بین دو نفخ صور، چهل سال است؛

های معمول دنیاست یاها همچون سالولی باز هم روشن نیست که آن سال

ها و ایام قیامت که هر روز آن معادل پنجاه هزار سال است. بههمانند سال

ترین حوادث در جهان هستی، و هشداریهر حال، نفخ صور، یکی از بزرگ

آید؛ زیرا طبق آیات قرآن، ناگهان و بدونها به شمار میبرای تمام انسان

در عظمت این حادثه. امیر مؤمنان علی1پیونددمقدمهی قبلی به وقوع می

ها بیرون آیند وها از تندر صور دمیده شود و جانفرموده است: »

های استوار چنانهای افراشته و صخرهها از کار بیفتد. کوهزبان

ها،فرو ریزند که از دور مانند سراب لرزان به نظر آیند و آبادی

2«زمینی خشک و هموار شوند.

در نگارش این از تفاسیر قمی و نمونه، ذیل آیة مورد بحث استفاده شده است- 1186البالغه، خطبه نهج- 2

13

14

خدای بزرگ در این آیات خود را با هفت ویژگی. توصیف خدا:3 و 2

ها، با آفریدگار خودکند. چه خوب است ما نیز با دقت در این ویژگیتوصیف می

ست که شکست` عزیز: عزیز به معنای شخص توانایی1بیشتر آشنا شویم:

` علیم: علیم به معنای2 1کاری برایش غیر ممکن نیست.خورد و هیچنمی

` غافرالذنب: واژهی غافر، از مصدر غفران است.3 2شخص بسیار داناست.

غفران به معنای پوشاندن، و غافر به معنای پوشاننده است. بنابراین،

غافرالذنب به معنای پوشانندهی گناهان است، و منظور از پوشاندن گناهان

. البته خدا گناهان بندگانش را3هاستتوسط خدا، پاک کردن و از بین بردن آن

شود که ایمان، تقوا،بخشد. از آیات قرآن استفاده میبه علل گوناگونی می

پیروی از پیامبران، عفو و گذشت از مردم، انفاق و صدقه، جهاد در راه خدا،

عبادت، پرهیز از گناهان کبیره، دعا و درخواست بخشش از خدا و شفاعت و

`4. 4شوددعای دوستان خدا برای انسان، باعث آمرزش و غفران الهی می

-کارش را میهای خدا این است که توبهی بندگان گنهالتوب: یکی از ویژگیقابل

پذیرد. 340، ص4 قاموس قرآن، ج- 1416، ص12العرب، ج لسان- 2107، ص5 قاموس قرآن، ج- 3211، ص10 تفسیر نور، ج- 4

15

کاران حقیقی مهربان سورهی فرقان، خدا چنان با توبه70بر اساس آیهی

ها در نامهی اعمالشاناست که عالوه بر بخشیدن گناهانشان، به جای آن

` شدیدالعقاب: عقاب به معنای5کند. کارهای خوب و شایسته ثبت می

پذیری،. خداوند پس از معرفی خود به آمرزندگی و توبه1مجازات گناه است

کند که بخشش او بدون منطق و علت شامل کسیاین نکته را نیز یادآوری می

شود، و اگر کسی با اختیار خود راه خطا و نافرمانی او را پیش گیرد، بانمی

الطول: طول به معنای لطف` ذی6 رو خواهد شد. مجازات سخت او روبه

ست که برالطول به معنای کسیکردن و نعمت بخشیدن است، و ذی

نگریم،راستی به هر سو میبخشد. بهمخلوقاتش لطف دارد و به آنان نعمت می

34هایی که به فرمودهی آیهی بینیم؛ نعمتای از لطف و نعمت او را مینشانه

` ال اله اال هو: این7ها نیست. کس قادر به شمارش آنسورهی ابراهیم، هیچ

ترین اصل از اصول هرجمله، نخستین سخن هر یک از پیامبران و بیانگر مهم

ست؛ توحید و یگانگی خدا و نبودن هیچ خدا و معبودی جزیک از ادیان آسمانی

303، ص17 المیزان، ج- 116

ای که به فرمودهی پیشوایان ما، هر کس آن را با توجه و ایماناو؛ جمله

2حقیقی به زبان آورد، بهشتی خواهد شد.

390 ر.ک فقه الرضا، ص- 217

بر اساس آیات قرآن، جهان ما از دو بخش. دعای فرشتگان:9 تا 7

ست که ما آن را. عالم شهود، جهانی1»غیب« و »شهود« تشکیل شده است

ست که از حواس ما پوشیده استکنیم، و عالم غیب، جهانیبینیم و حس میمی

توانیم آن را با چشم مادی مشاهده کنیم. قرآن بارها از عالم غیب وو نمی

ای از موجوداتی هستند کهموجودات آن سخن گفته است. فرشتگان، نمونه

اند. فرشتگان، موجوداتدر دنیا از چشم ما پنهان و مربوط به عالم غیب

؛ ولی آیات مورد بحث2کنندواالمقامی هستند که دستورهای خداوند را اجرا می

فرماید که آنان ضمن تسبیح و ستایش خداوند، برای مردم باایمانی کهبیان می

ای ازکنند و با ادب و احترام ویژهگذارند، دعا میمردی در راه خدا قدم میبا پای

-خواهند که ایشان را مشمول لطف و آمرزش خود قرار دهد و سختیخدا می

های سرسبز و خرمهای روز قیامت را از آنان دور کرده، ایشان را به باغ

بهشت جاودان وارد فرماید. آری، حقیقت این است که نیروهای غیبی این

جهان، همواره یار و مددکار مؤمنان هستند و برای سعادت آنان در دنیا و

کنند. آخرت دعا می

انعام و آیات دیگری که عبارت »الغیب و الشهاده« در آن به کار رفته است.73 مانند آیه - 1 انبیاء27 و 26 براساس آیات - 2

18

کسانی که گفتند: مالکخوانیم: »ی فصلت می سوره31 و 30در آیات

اختیار ما، الله است و پس از آن ]بر این سخن[ پایدارو صاحب

گویند که[ نه ترسیآیند ]و میماندند، فرشتگان بر آنان فرود می

-داشته باشید و نه اندوهی، و به بهشتی که به آن وعده داده می

شدید، خوشحال باشید. ما در زندگی دنیا و در ]جهان[ آخرت،

دوستان و یاوران شما هستیم و هر چه دلتان بخواهد و هر چه

« این حقیقت مهم، بهدرخواست کنید، در بهشت خواهید داشت.

-های حرکت در راه خدا مقاوم میبخشد و او را در برابر سختیانسان روحیه می

-ها، در عالم شهود محدود میداند که تمام این مشکالت و سختیکند؛ زیرا می

ی مهم دیگری کهرسد. نکتهشود و پیوسته از عالم پهناور غیب به او یاری می

کهشود، »وجود شفاعت در دنیا و آخرت« است؛ چه ایناز این آیات فهمیده می

خواهند که افراد شایسته از میانخوانیم که فرشتگان از خدا می می8ی در آیه

های باایمان را که شاید مرتکب اشتباهاتیپدران، همسران و فرزندان انسان

شده و برای ورود به بهشت، دچار مشکل هستند، مورد بخشش خود قرار

ست که ما دردهد و آنان را به بهشت جاودان وارد کند. این همان اعتقادی19

مورد پیشوایان معصوم خود داریم که ایشان نیز برای برخی از مسلمانان

های دنیا نیستبازیکنند. شفاعت البته مانند رابطهکار نزد خدا شفاعت میگنه

طور کهکه امکاناتی را برای شخصی که شایستگی ندارد، ایجاد کند؛ بلکه همان

ی انبیاء، شفاعت سوره28ی اشاره شد و همچنین بر اساس آیه8ی در آیه

1شود.های مؤمن میفرشتگان شامل حال افراد شایسته از میان انسان

در نگارش این متن، از تفاسیر المیزان و نمونه استفاده شده است.- 120

دهد که در این آیه، خدا به ما دستور می. گناه؛ نابودگر دنیا و آخرت:21

در سرگذشت اقوام گذشته بیندیشیم و فرجام تلخ بسیاری از آنان را مطالعه

های بسیاری از خود بهکنیم؛ کسانی که قدرت فراوانی داشتند و آثار و نشانه

-جای گذاشته بودند؛ ولی برای یک چیز، مورد خشم خدا قرار گرفتند و هیچ

کس نتوانست از آنان محافظت کند. آن چیز، گناهانشان بود که ایشان را به

. بر)فاخذهم الله بذنوبهم(خاک سیاه نشاند و دار و ندارشان را بر باد داد

اساس آیات قرآن و روایات پیشوایان معصوم دین، گناهان، آثار مخرب و

گذارند. برخی از این آثار، در زندگی پس ازای بر زندگی انسان مینابودکننده

شوند؛ ولی بعضی از گناهان، زندگی دنیایی انسان را نیز بهمرگ نمایان می

کشند. البته رابطهی بین گناه و مشکالت دنیایی را در برخی ازتباهی می

توان به راحت دریافت. گناهان می

خوانیم که ترک امر به معروف و نهی از میدر حدیثی از امیر مؤمنان علی

شود که اشرار و افراد ناشایست یک جامعه بر مردم مسلطمنکر باعث می

. علت این اتفاق روشن است؛ چراکه امر به معروف و نهی از منکر1شوند

47البالغه، نامة نهج- 121

ی رفتار و ترویج اعتقاداتهمگانی، همچون سدی استوار، جلوی اشاعه

گیرد و به ایشان اجازهی رشد و قدرت گرفتنکار را میناشایست افراد خالف

دهد؛ ولی نبود آن موجب قدرت گرفتن اشرار و طغیان و سرکشی آنان، ونمی

شود. اما شاید ارتباط برخی از گناهان ودر نهایت، تسلطشان بر مردم می

ی بیندرستی نتوانیم رابطههای دنیایی آن بر ما پوشیده باشد و ما بهمجازات

شان بسیارآن دو را کشف کنیم؛ ولی چون پیشوایان معصوم ما ` که آگاهی

اند، به آن ایمان داریم. برای نمونه،فراتر از ماست ` در این باره سخن گفته

کیفر سه گناه، با شتاب به انسانخوانیم: » میدر حدیثی از پیامبر

افتد؛ آزار والدین، ظلم به مردم، ورسد و تا آخرت به تأخیر نمیمی

در روایتی از امیر مؤمنان علی1«ناسپاسی در برابر نیکی ]دیگران[.

خدا را در مورد خانهی پروردگارتان ]کعبه[ در نظرآمده است: »

اید، آن را خالی مگذارید؛ که اگر رها شود، مهلتبگیرید و تا زنده

2«سرعت مجازات خواهید شد[.شوید ]و بهداده نمی

373، ص70االنوار، ج بحار- 147البالغه، نامة نهج- 2

22

`د این سوره، از مردی سخن می44 تا 28 آیات . مؤمن آل فرعون:28 گوی

ب`ود. اوکه در ظاهر از خویش`اوندان فرع`ون، و در ب`اطن از پ`یروان موسی

داد؛کرد و در کن`ار فرعونی`ان ب`ه زن`دگی خ`ود ادام`ه میایمان خود را پنهان می

را ص`ادر ک`رد، دیگ`ر س`کوت راولی هنگامی که فرعون فرمان قتل موسی

-جایز نشمرد و به دف`اع از موس`ی برخاس`ت. او م`ردی هوش`یار، دقی`ق، وقت

ش`ناس، ب`امنطق و س`خنور ب`ود ک`ه در لحظ`ات حساس`ی ب`ه ی`اری موس`ی

شتافت و او را از یک توطئهی خطرناک رهایی بخشید.

بر اساس روایات، او پسرعمو یا پسرخالهی فرع`ون ب`ود و در حک`ومت او،

شود که او ب`رای نف`ود درمنصب واالیی داشت. از آیات این سوره استفاده می

قلب تیرهی فرعونیان و نجات آنان از باتالق ک`بر و غ`رور، س`خنان خ`ود را در

ست منطقی` به آنان یادآوری کرد که سخنان موسی1پنج بخش مطرح کرد:

و او برای اثبات پیامبری خود، معجزه آورده است. بنابراین، عق`ل س`الم حکم

کن`د ک`ه از او پ`یروی ک`نیم. در این ح`ال، اگ`ر او دروغ بگوی`د، ب`ر عه`دهیمی

`ای او درایم؛ ولی اگر راست بگوید، تهدیدخودش است و ما اشتباهی نکرده ه

ی سرگذشت اق`وامی دع`وت` آنان را به مطالعه2مورد ما عملی خواهد شد. 23

کرد که در گذشته به س`بب مخ`الفت کورکوران`ه ب`ا پیامبرانش`ان از بین رفت`ه

` ع`ذاب اق`وام گذش`ته و ه`ول و3بودند؛ اقوامی مانند قوم نوح، عاد و ثمود.

درهراس از قیامت را به آنان یادآوری کرد. همچنین به نبوت حضرت یوسف

، کامال ش`بیه دع`وت اوس`ت و اج`دادکه دعوت موسیمصر اشاره کرد و این

برخ`ورد کردن`د و، ب`ا دع`وت یوسفآنان نیز مانند برخورد ایشان با موسی

` آنان را به ناپایداری زندگی دنیا، ج``اودانگی4دچار گمراهی و انحراف شدند.

`` در5ه`ا در قی`امت متوج`ه ک`رد. آخرت، کیفر بدی و پاداش چن`د براب`ر خ`وبی

ها را کن`ار زد و دیگ`ر نتوانس`ت ایم`ان خ`ود راآخرین بخش از سخنانش، پرده

پنهان کن`د. آنچ`ه را گفت`نی ب`ود، گفت، و دش`منان ن`یز تص`میم خطرن`اکی در

بارهی او گرفتند. در روایات اسالمی، برای او مقام و منزلت بسیار واالیی نزد

`ه ب`ه خدا بیان شده است. داستان او، یکی از دالیل قرآنی »تقیه« اس`ت. تقی

-ست که افشاگری بیمعنای پنهان کردن ایمان خود نزد دشمنان خدا و در جایی

نتیجه است تا از سوی آنان آس`یبی ب`ه انس`ان نرس`د و بتوان`د ن`یروی خ`ود را

. ب`ر اس`اس آی`ات ق`رآن و1 زدن ب`ه دش`من حف`ظ کندب`رای مب`ارزه و ض`ربه

37، ص 3 تفسیر نمونه، ج- 124

روایات، تقیه، امری جایز، و در برخی موارد، واجب است. در ح`دیثی از ام`ام

`وانیم: » میصادق تقیه، راه و روش من، و راه و روش پBBدران منخ

است. کسی که تقیه نBBدارد، دین نBBدارد. تقیBBه، سBBپر خBBدا در روی

-زمین است؛ چراکه اگر مؤمن آل فرعون ایمان خود را آشBBکار می

1«شد.کرد، کشته می

سورة غافر استفاده شده است.44 تا 28 در نگارش این متن از تفسیر نمونه، ذیل آیات - 125

خ`وانیم ک`ه م`ؤمن آل در این آی`ه می. هدایتگران راستین و دروغین:38

از من پیروی کنید تا راه هدایت را به شمافرعون به قوم خود گفت: »

شنویم که به نیز همین جمله را از زبان فرعون می29« در آیهی نشان دهم.

`ومش گفت: » «دهم.من فقBBط راه درسBBت را بBBه شBBما نشBBان میق

ه`ا همیش`ه خ`ود را راهنم`ا وواقعیت این است که افراد مدعی ره`بری انس`ان

کنند و حتی آنان که دش`منان بش`ریت هس`تند و هیچخیرخواه مردم معرفی می

کنندهگر و منحرفها ندارند، هرگز خود را افرادی گمراهای به رشد انسانعالقه

ش`مرند. درشناسانند؛ بلکه همواره خود را افرادی خیرخواه و مصلح ب`ر مینمی

ت`وان ه`دایتگرانآی`د ک`ه چگون`ه و ب`ا چ`ه معی`اری میاینجا این س`ؤال پیش می

`خ دارد. `ؤال، دو پاس `خیص داد. این س `دایتگران دروغین تش `تین را از ه راس

تر این است ک`ه ه`ر انس`انی از س`وی خ`دا اب`زاری ب`رایپاسخ نخست و مهم

شناخت حق و باطل، درست و نادرست، و خ`وب و ب`د دارد. این اب`زار مهم و

اساسی، »عقل« هر انسان است ک`ه در ص`ورت اس`تفادهی ص`حیح و دور از

توان`د ح`ق و حقیقت را ب`ههای بیجا و غرور و تکبر و هواپرس`تی از آن میتعصب

خوبی نشان دهد. 26

ترین مخلوق خدا، دوست هر انس`ان واز این رو در روایات ما، عقل، محبوب

. پس1ترین عامل برای دریافت پاداش و کیفر الهی برشمرده ش`ده استمهم

کار گرفتن عقل برای یافتن ح``قترین دغدغهی هر کس در زندگی باید به مهم

`ق `دایتگران ح `ارو حقیقت باش`د، و پس از آن، ش`ناخت ه `ران، ک `و از دیگ گ

دین خداخوانیم: » میدشواری نیست. در حدیث زیبایی از امیر مؤمنان علی

شBود؛شود؛ بلکBه بBا نشBانهی حBق شBBناخته میبا افراد شناخته نمی

`ه س`ؤال2«پس حBBق را بشBBناس تBBا اهلش را بشناسBBی. پاس`خ دوم ب

یادشده این اس`ت ک`ه پس از ش`ناخت ح`ق، آش`نایی ب`ا س`یره و راه و روش

زندگی مدعیان هدایتگری و ه`دایتگران حقیقی، وس`یلهی بس`یار خ`وبی ب`رای

وگویان است. آشنایی ب`ا زن`دگی حض`رت محمدگویان از دروغشناخت راست

`رت علی `دگی حض `منان او، زن `ام حسندش `دگی ام `منان او، زن و و دش

و دشمنان او و...، به خوبی به هر کس کمکدشمنان او، زندگی امام حسین

گ`و تش`خیص ده`د. از این رو الزم اس`ت ک`ه ه`رگو را از دروغکند که راستمی

مسلمانی با دقت و حوصله، در مورد نحوهی زندگی پیشوایان خود و دش`منان

ر.ک به الکافی، کتاب العقل و الجهل- 1135، ص27الشیعه، ج وسائل- 2

27

`د از آنان مطالعه و تحقیق کند تا حقیقت را چنان که هست، بفهمد؛ نه به تقلی

پدران خود.

28

از آیات قرآن و روایات استفاده. کار خود را به خدا واگذاریم:45 و 44

فرعون ایمان خود را آشکار کرد و به دفاع ازکه مؤمن آلشود که پس از آنمی

برخاست، فرعونیان برای نابودی او توطئه چیدند. آن مرد باایمان نیزموسی

در مقابل توطئهی قوم خود، یک جملهی بسیار پرمحتوا به زبان آورد و با

سپارم؛ زیرا اواعتقاد واقعی و از صمیم دل گفت: »من کار خود را به خدا می

بیند.«، و در نتیجهی توجه او به خدا و سپردن کار]حال و روز[ بندگانش را می

های دشمنانش نگه داشت و عذابخویش به او، خدا نیز او را از شر توطئه

سخت خویش را بر فرعونیان مسلط کرد. »سپردن کار خویش به خدا«، یکی

از درجات باالی ایمان است؛ چراکه انسان باایمان، در عین تالش و کوشش

برای رسیدن به هدف خود و استفاده از اسباب و وسایل مورد نیاز برای آن،

-باور دارد که تمام اسباب و علل جهان، در اختیار خداست و هموست که به آن

ها قدرت تأثیر داده است. اوست که به چاقو قدرت برندگی، به آب خاصیت

رفع تشنگی و به غذا توان رفع گرسنگی داده است. بنابراین، انسان مؤمن،

سپارد و از اوی آن را به خدا مییابی به نتیجهدر عین تالش برای یک کار، دست

خواهد که چنانچه او خشنود است، آن کار به انجام برسد. بدون شک خدایمی29

کند و آنان را بهمهربان نیز هرگز چنین بندگان باایمانی را به حال خود رها نمی

رساند. البته نباید چنین تصور کردهدف مورد نظرشان یا هدفی بهتر از آن می

که سپردن کار به خدا، همیشه پیروزی ظاهری در پی دارد؛ بلکه همیشه

آورد؛ست، برای انسان ارمغان میخشنودی خدا را که همان پیروزی حقیقی

کههرچند انسان در ظاهر به هدف خود نرسیده باشد؛ مانند امام حسین

هرچند در ظاهر کشته شد، هم خود به پیروزی و سرافرازی حقیقی رسید و

را حیاتی دوباره بخشید. هم سنت و دین پیامبر

در روایات پیشوایان ما، از سپردن کار به خدا بسیار تجلیل شده است. در

ایمان، چهار رکن دارد: توکل بر خدا،خوانیم: » میحدیثی از امام علی

سپردن کار خود به خدا، راضی بودن به خواست خدا، و تسلیم در

کسی که آمده است: » در روایتی از امام صادق1«برابر فرمان خدا.

کار خود را به خدا واگذارد، در راحت ابدی و زندگی جاودانهی

پربرکت است، و کسی که واقعا کار خود را به خدا واگذارد، برتر

2«از آن است که به غیر او بیندیشد.

117، ص20 تفسیر نمونه، ج- 1117، ص20 تفسیر نمونه، ج- 2

30

31

کند که دالیل محکم عقلی و آیات قرآنی ثابت می!:. گناه پیامبر55

اند؛ زیرا اگر از آنان گناهیپیامبران، معصوم و از ارتکاب هر گناهی دور بوده

شد؛زد، به نبوت آنان و هدایت مردم به وسیلهی ایشان ایراد وارد میسر می

کردند و مردم را به اطاعتزیرا پیامبران، خود را فرستادگان خدا معرفی می

زد،ها گناهی سر میخواندند. با این حال اگر از آنچون و چرا از خود فرا میبی

گفتند: ما چطور از شخصی پیرویشد و میاعتماد مردم از ایشان سلب می

شود؛ شاید دعوت او نیز یکی ازکنیم که خودش دچار خطا و اشتباه می

خطاهایش باشد؛ شاید در رساندن پیام خدا به ما اشتباه کند؛ چگونه ما در

چون و چرا؟ قرآنهم اطاعتی بیتمام زندگی از چنین شخصی اطاعت کنیم؛ آن

شمرد و به مسلمانان را با اطاعت خدا مساوی میبارها اطاعت از پیامبر

-. بنابراین بی1کند که حق ندارند در برابر فرمان او چون و چرا کنندیادآوری می

باید از هر گونه خطا و گناه معصوم باشد تا مردم کامال از اوشک پیامبر

پیروی کنند.

نور51 احزاب و 36 نساء، 80 و 65 ر.ک به آیات - 132

وام`ا آیهی م`ورد بحث و آی`ات دیگ`ری از ق`رآن، س`خن از »گن`اه پی`امبر

اند. با توجه به آنچه گفته شد، این آیه و آیات ماننداستغفار او« به میان آورده

آن، معنای دیگری دارند که باید با مطالعه و دقت بیشتر به آن پی برد. ب``رخی

-اند که ع`ذرخواهی همیش`ه نش`انهی خالفاز م`فسران قرآن در این باره گفته

کاری نیست؛ بلکه گاهی نشانهی ادب و توج`ه ب`ه حض`ور در محض``ر بزرگ`ان

ان`د، کس`ی بخواه`د ب`هاست. مثال اگر در مجلسی که افراد مح`ترمی نشس`ته

`رعلت پادرد، پای خود را دراز کند، از همهی حاضران عذرخواهی می کند؛ یا اگ

کند؛ در حالی ک`هخواهی میای کند، از بینندگان معذرتگویندهی تلویزیون سرفه

دانیم که آن دراز کردن پا سرفه کردن گوینده، گن`اه ن`دارد؛ ولی چ`ونهمه می

`دبیند و احس`اس میانسان خود را در محضر بینندگان و بزرگان محترمی می کن

ن`یزکن`د. پی`امبرکرد، از آنان عذرخواهی میبایست جور دیگری رفتار میکه می

دید و اعمال خود را ` هر قدرکه خود را در پیشگاه آفریدگار هستی میبرای این

دانست، پیوسته از او عذرخواهیهم که خوب و خالصانه بود ` الیق او نمی

طورآنکرد: »؛ چنان که از آن حضرت روایت شده که به خدا عرض می1کردمی

اقتباس از تفسیر نور، ذیل آیة مورد بحث- 133

طBBور کBBه سBBزاواری توست، تو را عبادت نکBBردیم، و آنکه شایسته

خ`وانیم ک`ه آن حض`رت، میبیت در روایات اهل1«توست، تو را نشناختیم.

ترین گناهی شده باشد، هر روز هفتاد مرتبه استغفارکه مرتکب کوچکبدون این

3و2کرد. می

23، ص68االنوار، ج بحار- 164، ص5 البرهان فی تفسیر القرآن، ج- 2 غیر از این نظر، نظرات دیگری نیز دربارة استغفار پیامبر وجود دارد. برای اطالع بیشتر ر. ک به تفاسیر المیزان و نمونه- 3

ذیل آیة مورد بحث34

ها و تمام موجودات ما انسان. مرا بخوانید تا دعایتان را اجابت کنم:60

ای از نیازهای گوناگون هستیم؛ نیازهایی که حد و حصرهستی، مجموعه

ها وابسته است؛ نیاز به آب، غذا، انواعندارند و زندگی و خوشبختی ما به آن

ها، اکسیژن، نور خورشید، هدایت الهی و پیامبران، و حل شدنویتامین

مشکالت و ... . خدای مهربان که از نیازهای مخلوقاتش باخبر است، از روی

ها را برایشانآورد و راه رسیدن به آن نیازها را برمیلطف و مهرورزی، آن

ایم و بسیاری از نیازهایمان `ها نیز به لطف خدا زندهکند. ما انسانهموار می

کشیم وشود؛ مثال خودکار نفس میکه خود بدانیم ` به تدبیر او برآورده میبی آن

چرخاند. همچنین راهی قلبمان، غیرارادی خون را در بدنمان میماهیچه

برآورده شدن بخش دیگری از نیازهایمان، در پیش رویمان قرار داده شده؛

ها باید از خود حرکتی نشان دهیم. مثال راه رسیدن بهکه برای رسیدن به آن

رزق و روزی، کار و تالش و فعالیت است.

ها قرار داده،هایی که خدا برای برطرف شدن نیازهای ما انسانیکی از راه

»دعا و درخواست از او« است؛ یعنی انسان با تواضع و فروتنی به درگاه خدا

روی آورد و از او تقاضا کند که نیازش را برآورد. البته برآورده شدن نیازهای35

ست که دعا به برآوردهما به وسیلهی دعا، دو گونه است: نخست، نیازهایی

کند؛ هرچند در ظاهر تأثیر دعا در برآورده شدن آن برای ماها کمک میشدن آن

پوشیده باشد؛ چراکه ما اعتقاد داریم تمام اسباب و وسایل جهان، به خواست

کنیم، ازکه ما از آن اسباب و وسایل استفاده میخدا تأثیر دارند و در عین این

خوانیمخواهیم که در رسیدن ما به مقصود کمک کند. در روایات میخدا نیز می

هر چه را که نیاز داری، از من بخواه؛ فرمود: »خداوند به موسی

بدون شک حضرت1«حتی علف گوسفندانت و نمک خمیر نانت را.

یابی به علف گوسفندان و نمک خمیر نانش به دعا اکتفا برای دستموسی

کرد کهکرد؛ ولی در کنار تالش و کوشش خویش، از خدا نیز درخواست مینمی

به او یاری کند. دعا برای شفای بیماران در کنار مداوا و عالج آنان، دعا برای

گشایش روزی در کنار کار و فعالیت و ...، از این گروه هستند. اما فراتر از

این بخش، ما نیازهایی داریم که جز با دعا و درخواست عاجزانه از خدا

شود. شاید برای همهی ما اتفاق افتاده باشد که گاهی تمام درهابرآورده نمی

به رویمان بسته شده و همهی اسباب و علل از کار افتاده و تنها یک راه برای

32، ص7الشیعه، ج وسائل- 136

بسیارما باقی مانده؛ دعا. آری، گاهی تنها راه رسیدن به هدف، دعاست و چه

مواردی که این راه، جواب داده است. همچنین بر اساس روایات، نزد خدا،

ها دست یافت. در روایتیتوان به آنست که جز با دعا نمیهاییدرجات و جایگاه

ست که جز با دعا و تقاضانزد خدا مقامی آمده است: »از امام صادق

ای دهان خود را از دعا فرو بنددتوان به آن رسید، و اگر بندهنمی

و چیزی تقاضا نکند، چیزی به او داده نخواهد شد. بنابراین از خدا

بخواه تا به تو عطا شود؛ زیرا هر دری را بکوبید و اصرار کنید،

البته باید بدانیم که دعا شروطی دارد که1«سرانجام گشوده خواهد شد.

ها وابسته است؛ مانند حضور قلب و پاکی آن از گناه.استجابت دعا بدان

همچنین بر اساس روایات، اگر اجابت دعایی به صالح انسان نباشد، خدا آن

کند، و به جای آن، نیاز دیگری از انسان را در دنیا یا آخرترا مستجاب نمی

.2کندبرطرف می

466، ص2 الکافی، ج- 1151، ص20 ر.ک به تفسیر نمونه، ج- 2

37

روزه دریابی:. ای که پنجاه رفت و در خوابی/ مگر این پنج67

آورد و هدف اینخداوند، در این آیه، مراحل آفرینش ما را به یاد ما می

راستی مراحل خلقت انسان، یکی ازدهد. بهآفرینش را برای ما توضیح می

هاشود و میلیونسرعت تکثیر میکه یک سلول بههای بزرگ خداست. ایننشانه

ماه، یک9آید و پس از وجود میهای گوناگون از آن بهسلول بدن با ویژگی

کندکه آن نوزاد ضعیف و ناتوان رشد میگذارد؛ اینانسان کوچک، پا به جهان می

گذارد و به دورانو دوران کودکی، نوجوانی و جوانی را پشت سر می

شود؛ ورسد و صاحب قدرت فکری و بدنی زیادی میسالی میشکوهمند میان

نشیند و ضعف و ناتوانی برکه گرد پیری آرام آرام بر سر انسان میاین

دارد،که خود بخواهد، به سمت مرگ گام برمیشود و بی آنوجودش چیره می

تک ما راهمه و همه، دلیل بر این است که نیرویی ناپیدا و بسیار قوی، تک

های متفاوت عمر را تجربه کنیم و با اوبرد تا دورانمرحله به مرحله به پیش می

برداری از وی، راه کمال و سعادت را طیبیشتر و بهتر آشنا شویم و با فرمان

کنیم.

38

ه`اکند، این است که انس`انیکی از نکات آموختنی که این آیه بدان اشاره می

رسند، و بعض`ی پیشسالی و پیری میدو گروه هستند: برخی به دوران میان

میرند. این قصه، واقعیتی گریزناپ`ذیر اس`ت ک`ه انس`ان ازاز رسیدن به آن می

ای از مراح`ل زن`دگی،دان`د در چ`ه مرحل`هزمان مرگ خود باخبر نیس`ت و نمی

ای ازدهد. از این رو هر کس در هر مرحلهفرصت طالیی حیات را از دست می

یابی به خوبی و شایستگی رابرد، باید قدر آن را بداند و دستعمر که به سر می

`هخوانیم که پیامبر گرامی اسالمبه فرداهای نیامده وا نگذارد. در حدیثی می ب

ای ابوذر، پنج چیز را قبل از ]فرایار باوفای خود ابوذر غفاری فرمود: »

ات را قبBBل از فBBراBBB جBBوانی1رسBBیدن[ پنج چBBیز غBBBنیمت شBBمار:

BBB3B سBBالمتت را قبBBل از فBBرا رسBBیدن بیمBBاری؛ 2رسBBیدن پBBیری؛

BBB آسBBودگی خBBاطرت4ات را قبل از فرا رسیدن بینوایی؛ ثروتمندی

ات را قبBBل از فBBراBBB زنBBدگی5را قبBBل از فBBرا رسBBیدن گرفتBBاری؛

رسیدن مرگ. ای ابوذر، مبادا به سبب آرزوهBBایت، امBBروز و فBBردا

1«بری، نه در فردا.کنی؛ چراکه تو در امروز به سر می

114، ص1الشیعه، ج وسائل- 139

40

ه`ا، این آیه به نکات مهمی اشاره کرده که از میان آن. سه نکتهی مهم:78

`` ش`مار پی`امبران: طب`ق این آی`ه، ن`ام ب`رخی از1شود: به سه نکته اشاره می

)منهم من قصص`نا علی`ک وپیامبران در قرآن آمده و ن`ام بعض`ی نیام`ده است

پی`امبر آم`ده و ب`ه چن`د26. در ق`رآن ک`ریم، ن`ام منهم من لم نقصص علیک(

`ات،پیامبر دیگر ` بی آن که نام برده شوند ` اشاره شده است. بر اس`اس روای

نفر، »رسول«313 هزار نفر است که از میان آنان، 124شمار انبیای الهی،

`ه، تنه`ا »ن`بی« بودند؛ یعنی وظیفه داشتند پیام خدا را به مردم برسانند، و بقی

ش`د؛ ام`ا وظیف`ه نداش`تند آن را ب`ه دیگ`رانبودن`د؛ یع`نی ب`ه ایش`ان وحی می

نفر »اولوالعزم« ` یعنی صاحب دین و شریعت `5برسانند. در میان رسوالن،

`تندبودند: نوح، ابراهیم، موسی، عیسی و محمد . بقیهی رسوالن وظیفه داش

`` آوردن نش`انهی الهی و معج`زه،2دین رسول اولوالعزم خود را تبلی`غ کنن`د.

`رایوابسته به اجازهی خداست: از آیات قرآن استفاده می `امبران ب شود که پی

آوردند. این معجزات، عالوه بر اثب`اتاثبات نبوت خود، از سوی خدا معجزه می

کرد. البتهنمایاند و حجت را بر مردم تمام میپیامبری آنان، حق و حقیقت را می

41

`امبران انتخاب نوع معجزه و زمان آن، تنها به خواست خدا بستگی داشته و پی

اند آن را به مردم ارایه کنند. صرفا موظف بوده

ک`ه از اوده`د ب`ه کس`انی فرم`ان میاز این رو قرآن بارها به پیامبر اسالم

`ان آم`دنمعج`زات عجیب و غ`ریب می `وع و زم `ه ن `د ک خواس`تند، پاس`خ ده

ی یک معجزه نیز برای اثباتی خداست، و ارایهمعجزات، تنها وابسته به اراده

س`ت و الزم نیس`ت ک`ه او ه`ر روز معج`زهی جدی`دیپی`امبری ی`ک نف`ر ک`افی

اذن الل`ه(بیاورد ة اال ب `` اج`رای حکم خ`دا در3. )و ما کان لرسول ان یأتی بآی

ک`ه پی`امبر ه`ر ام`تی،شود ک`ه پس از آنها: از آیات قرآن فهمیده میبارهی امت

معجزات الهی و دالیل آشکار او را به مردم نشان داد و حجت خدا را بر مردم

ش`ود، وتمام کرد، فرمان الهی در م`ورد مؤمن`ان و ک`افران آن امت ص`ادر می

ش`وند، و در این هنگ`امیابند و کافران با عذاب الهی ن`ابود میمؤمنان نجات می

`ه است که پیروان باطل و کسانی که تمام تالش خود را برای انکار پیامبران ب

فهمن`د ک`هکنن`د و میک`اری خ`ود را ب`ا تم`ام وج`ود درک میبس`تند، زی`انک`ار می

`ده -سرمایهی عمر خویش را در بازار دنیا از دست داده و کامال ورشکسته ش

42

،. بر اساس آی`ات ق`رآن و روای`ات معص`ومین)و خسر هنالک المبطلون(اند

. 1 نیز سرانجام مشمول این داوری الهی خواهد شدامت پیامبر اسالم

سورة یونس استفاده47 در نگارش این متن از تفاسیر المیزان و نمونه، ذیل آیة مورد بحث و تفسیر المیزان، ذیل آیة - 1شده است.

43

یکی از موضوعاتی کههای آفرینش آسمان و زمین:. دوران12 تا 9

ها و زمین وبارها در قرآن به آن اشاره شده، توجه به آفرینش آسمان

هاآفریدگار دانا و توانای آن است. در این آیات، خدا به مراحل آفرینش آسمان

توانند به چنانکند که چگونه میو زمین اشاره کرده، کافران را توبیخ می

پروردگار مقتدری کفر ورزند. نکتهی مهمی که در مورد فهم این آیات باید

مورد توجه قرار گیرد، این است که هرچند واژهی »یوم« در اصل به معنای

ایزمان بین طلوع و غروب خورشید است، بسیاری از اوقات برای محدوده

. خداوند در آیات1رودفراتر از این معنی ` و گاه بسیار طوالنی ` به کار می

ة ایام(ها و زمین را در شش دوره فراوانی از قرآن بیان کرده که آسمان )ست

ها اشاره فصلت( به چهار دوره از آن12 تا 9. آیات مورد بحث )2آفریده است

اند. بر اساس این آیات، آفرینش زمین و آماده شدن آن برای زندگیکرده

هاها از آبساکنانش، در دو دوره به انجام رسیده است. در این دو مرحله، کوه

سر بر آوردند و بر روی زمین شکل گرفتند و آنچه برای زندگی ساکنان زمین

سازی، به شکلی بسیار استادانهها ذخیره شد. البته این ذخیرهالزم بود، در آن

ر.ک به مفردات راغب ذیل ریشه یوم و تفسیر المیزان و نمونه، ذیل آیة مورد بحث- 1 حدید4 ق، 38 سجده، 4 فرقان، 59 هود، 7 یونس، 3 اعراف، 54- 2

44

ها به مرور زمان و به شکل بارش باران،که آن ذخیرهصورت گرفت؛ چنان

ها، و ... آرام آرام در اختیارها و طیور و ماهیرویش گیاهان، پرورش دام

گیرد. ها قرار میجانوران، حیوانات و انسان

ترین عوامل وجود مواد غذایی گوناگون برای به یکی از مهم10آیهی

کند؛ چهار فصل. آری، چهار فصل بهار، تابستان، پاییز وجانوران اشاره می

زمستان، باعث پدید آمدن انواع و اقسام مواد غذایی با خواص گوناگون

.1بریمها بهره میها و جانوران دیگر این کرهی خاکی از آنهستند که ما انسان

خوانیم که آفرینش می12 و 11پس از آگاهی از آفرینش زمین، در آیات

هایی که شاید میلیاردها سالها در دو دوره انجام شده است؛ دورهآسمان

ی گسترده و بزرگها چون توده، آسمان11ی طول کشیده باشد. بر اساس آیه

اند. این یافته، با آخرین تحقیقات علمی در مورد آغاز آفرینش،از گازها بوده

اکنون نیز بسیاری از ستارگان آسمان، همچون تودهیکامال هماهنگ است. هم

درستی روشن نیست که منظور خدا ازای از گازها هستند. هرچند بهفشرده

دانیم که این فرموده، از جانب کسی صادرشش دورهی آفرینش چیست، می

البته این قول براساس یکی از دو نظر تفسیری در مورد»اربعة ایام است«. برای اطالع بیشتر ر.ک به تفاسیر مجمع- 1البیان و نمونه، ذیل آیه مورد بحث

45

ها و زمین را آفریده است. بنابراین در عین تالش برایشده که خودش آسمان

ها ایمانآوریم و به آنها سر تسلیم فرود میفهم بهتر این آیات، در برابر آن

.1ایمها ناآگاهداریم؛ هرچند در حال حاضر از اسرار آن

در نگارش این متن از تفاسیر قمی، المیزان، نمونه و نور استفاده شده است.- 146

ست که قیامت، دادگاه بزرگی. گواهی اعضای بدن در قیامت:21 و 20

هایشود. البته در دنیا نیز دادگاهها در آن بررسی میی اعمال انسانهمه

شدنی نیست؛یک با دادگاه قیامت مقایسهفراوانی وجود دارد؛ ولی هیچ

ست، و افراد مورد رسیدگی، تمامدادگاهی که حاکم آن، پروردگار جهان هستی

شان در آنگناهیها از ابتدا تا پایان دنیا هستند. کسانی که پاکی و بیانسان

شوند، و افرادیناشدنی بهشت جزا داده میدادگاه ثابت شود، با پاداش وصف

ناپذیر دوزخ فرستاده خواهند شد.کاریشان ثابت شود، به زندان وصفکه گناه

نظیر اما شاهدان متنوعی نیز دارد؛ شاهدانی که لحظه به لحظهاین دادگاه بی

اند و در حالی که او در دنیا از حضور آنان غافل بوده،همراه انسان بوده

اند. کارهای او را زیر نظر داشته

ترین گواه، خداوند داناست که از تمام اسرار انسان خبر دارد.البته مهم

و امامان، زمین، زمان و حتیگواهان پس از او، فرشتگان اعمال، پیامبر

! آری، به فرمودهی قرآن، زبان، دست، پا، گوش،1اعضای بدن انسان هستند

چشم و پوست خود انسان نیز از گواهان دادگاه قیامت هستند. در آن هنگام

255، ص20 ن.ک به تفسیر نمونه، ج- 147

تک اعضای بدن انسانتوان از خدا پنهان کرد؛ زیرا تکدیگر هیچ حقیقتی را نمی

-دارند. زبان لب به سخن میهای خویش برمیآیند و پرده از کردهبه زبان می

گوید. دستهایش میها، ناسزاها و دل شکستنها، تهمتها، غیبتگشاید و از دروغ

هایی به چه کسانی کرده یا چه مطالبگوید که چه ظلمآید و میبه سخن می

کند که در راه نافرمانیناحقی را بر صفحات کاغذ نوشته است. پا اعتراف می

های ناروای خودها و دیدهخدا، به چه جاهایی رفته؛ گوش و چشم از شنیده

دارد. درهای خویش پرده برمیدامنیکنند؛ و پوست، از خطاها و ناپاکحکایت می

کنید وشود که ای اعضای من، با خود چه میکاران بلند میاین هنگام، فریاد گنه

هایدانید که با این گواهیدهید؛ مگر نمیچرا بر ضد من و خودتان شهادت می

کنید؟ اما آنان به صاحبان خویش پاسخراست، حکم عذاب خویش را صادر می

گوییم؛ بلکه همان خدایی که هر موجودیدهند که ما با اختیار خود سخن نمیمی

را به نطق درآورده، ما را نیز گویا کرده است. البته از روایات معصومین

شود که افراد باایمان، به لطف خدا و به سبب شایستگی واستفاده می

48

شان، از گواهی اعضای بدن معاف هستند و از دادگاه عدل الهینیکوکاری

.1سرافراز و خوشحال به بهشت روانه خواهند شد

)و لیست تشهد الجوارح علی المؤمن ....(31، ص2 ر.ک به الکافی، ج- 149

در بعضی از روایات آمده. اوج ناتوانی کافران در برابر قرآن:26

در مکه صدای خود را به تالوت قرآن مجید و کلماتاست که هر گاه پیامبر

کرد، مش`رکان، مردم را از او دورشیرین و جذاب و پرمحتوای خداوند بلند می

گفتند: سر و صدا کنید و سوت بکشید و بلند شعر بخوانید تاکردند و میمی

مردم سخنان محمد را نشنوند. این آیه، از اوج ناتوانی کافران در برابر قرآن

توانند، سخنی همانندگوید؛ چراکه قرآن از آنان دعوت کرد که اگر میسخن می

آن بیاورند و دلیل درستی ارایه کنند که مطالب قرآن را باطل کند؛ اما آنان

های غیرمنطقی روی سبب ناتوانی در مقابلهی منطقی با قرآن، به راهبه

کردند و از یکدیگر خواستند که در هنگام تالوت قرآن هیاهو کنند تا حواس

هایشان نرسد. البته اینمردم از شنیدن به آن پرت شود و سخن حق به گوش

ترتر و خطرناک صورتی گستردهروش قدیم، امروزه نیز با کمی تغییر شکل به

ادامه دارد که برای منحرف کردن افکار مردم از دعوت پیامبران و خفه

کنند کهکردن صدای منادیان حق و عدالت، محیط را چنان پر از جنجال می

ها را نشنود؛ گاه با جار و جنجال و سوت و هیاهو، گاه باکس صدای آنهیچ

انگیز؛ و گاه ازهای عشقی و هوسهای خرافی و دروغین، گاه با افسانهداستان50

-مرحلهی سخن فراتر رفته، با ساختن مراکز سرگرمی و فساد و انواع فیلم

های دروغین سیاسی وکننده و بازیمحتوا و سرگرمهای مبتذل و مطبوعات بی

کند،که افکار مردم را از حق منحرف میهای کاذب، و خالصه، هر چیزی هیجان

دهند. به فعالیت خود ادامه می

دهد که اسالممطالعهی قرآن و سیرهی پیشوایان معصوم دین نشان می

خواهد که باکند و از مردم میهمگان را به تفکر و اندیشهی منصفانه دعوت می

های مختلف، تفکری را که به حق و حقیقتی اندیشهطرفانهمطالعهی بی

46تر است، انتخاب کنند. این رویکرد چنان مهم است که خدا در آیهی نزدیک

دهد که اگر یکی از مشرکان از اوسورهی توبه به پیامبر خویش دستور می

پناه خواست تا در مورد دین اسالم تحقیق کند، به او پناه بدهد تا پیام خدا را

ی دین تحقیق کند؛ آنگاه او را به جایگاه امنش برساند وبشنود و در باره

. آری، این راه و روش یک مکتب حق است؛ اما1اختیار را به خود او بسپارد

وجوی حقیقت، در برابراساس، به جای بحث منطقی و جستمکاتب باطل و بی

ایستند و با هیاهو و غوغا، افکار عمومی را به سویجویان میگویان و حقحق

در نگارش این متن از تفاسیر المیزان و نمونه، ذیل آیة مورد بحث استفاده شده است.- 151

کنند. در تاریخ آمده است که در روز عاشورا، وقتی امامدیگر منحرف می

خواست با لشکریان عمر بن سعد سخن بگوید، از آنان خواست کهحسین

سکوت کنند؛ ولی آنان سکوت نکردند و صدایشان را پایین نیاوردند. امام

شوید و بهوای بر شما! چرا ساکت نمیناراحت شده، فرمود: »

کنید؛ در حالی که من شما را فقط به سمتسخنانم گوش نمی

اید وکنم؟ شما از فرمان من سرپیچی کردهنمایی میرشد راه

-هایتان از لقمهکنید؛ زیرا شکمخواهید کرد و سخنم را گوش نمی

هایتان مهر نهاده شده است. وای برهای حرام پر شده و بر دل

1«شنوید؟کنید؟ آیا نمیشما! آیا سکوت نمی

8، ص 45 بحار االنوار، ج- 152

ای از تربیت صحیح افرادی که بهره. بدی را با نیکی دفع کن:35 و 34

رسانند.اند، در برابر یک بدی، معموال چند برابر آن را به طرف مقابل مینبرده

اند و چراغ عدالت و انصاف در وجودشانافرادی هم که درست تربیت شده

دهند. قرآنروشن است، معموال هر بدی را با مجازاتی مانند خود آن پاسخ می

کریم اما فراتر از این دو راه ` که یکی غیر منصفانه و دیگری عادالنه است `

دهد که هرچند گام نهادن در آن،راه سومی را پیش پای پیروان خود قرار می

تر و تأثیرگذارتر از راهدر ابتدا سخت و دشوار است، در نهایت، بسیار شیرین

عادالنهی دوم است.

کند که در برابر رفتار ناشایستخداوند در این آیه به پیامبر خود توصیه می

هایشان را بزرگوارانه و با نیکی کردن بهمردم، صبر و تحمل نشان دهد و بدی

شود که دل سنگ دشمن،آنان پاسخ دهد. این اخالق پسندیده باعث می

هایهمچون موم در دست انسان قرار گیرد، و خارهای کینه و نفرت، به گل

تربیتی که گاه یک بدی راویژه آدم بدکردار و بیدوستی و محبت تبدیل شود. به

تنها بدی را با بدیبیند طرف مقابل نهدهد، هنگامی که میچند برابر پاسخ می

دهد، بلکه با خوبی و نیکی سراغش آمده، توفانی در وجودش به پاپاسخ نمی53

گیرد،شود، انقالبی در درون وجودش جان میخیزد، وجدانش بیدار میمی

-کند و طرف مقابل را به عظمت میشود، احساس حقارت میشرمنده می

ستاید. البته این توصیهی زیبا و مهم اخالقی که در بسیاری از موارد کارساز

است، همیشه مؤثر نیست؛ زیرا همواره گروه اندکی وجود دارند که از این

کند و تا زمانی که درد شالق مجازات را حس نکنند، ازروش سوء استفاده می

شک حساب این گروه جداست و بایددارند. بیاعمال زشت خود دست برنمی

در برابر آنان از شدت عمل استفاده کرد. نباید اما فراموش کنیم که این

دسته در اقلیت قرار دارند و قاعدهی دفع بدی با نیکی، در بسیاری از موارد

دهد. داستان فتح مکه، سند بسیار روشنی برای اثبات این شیوهپاسخ می

ها دوری از خانه و کاشانهی خویش، که مسلمانان پس از سالاست. هنگامی

دستور قتل عامکردند که پیامبرمکه را فتح کردند، دوست و دشمن فکر می

کاری برای نابودی اسالم و مسلمینعمومی مشرکان مکه را ` که از هیچ

اندازد؛ اما درکند و در مکه، حمام خون راه میفروگذار نکرده بودند ` صادر می

` صرف نظر از تعیین مجازات برایزدهی مردم، پیامبرپیش چشمان حیرت

چند نفر که شایستگی بخشوده شدن را نداشتند ` فرمان عفو عمومی صادر54

نظیر، مردم مکه با دل و جان اسالمکرد، و در نتیجهی همین بزرگواری بی

1آوردند، و به فرمودهی قرآن، گروه گروه به دین خدا وارد شدند.

در نگارش این متن از تفاسیر نمونه و نور، ذیل آیات مورد بحث استفاده شده است.- 155

480

کتاب، یکی از. قرآن؛ کتابی که هیچ باطلی در آن را ندارد:42 و 41

برند.ها برای کسب علم و دانش از آن بهره میست که انسانترین ابزاریمهم

ست که بعضیهای مثبت، دارای ایرادها و اشکاالتیهر کتابی، عالوه بر ویژگی

توان گفت ازکنند؛ به طوری که میها اشاره میاوقات نویسندگان دیگر به آن

ها و شاید میلیاردها کتابی که تاکنون نوشته شده، کتابی را سراغمیان میلیون

ها ادامهگونه ایراد و نقصی به حضور خود در عالم انساننداریم که بدون هیچ

دهد؛ برخی بر اثر مرور زمان، با نسخهی اصلی خود سازگار نیستند؛ بعضی

ها باخوانی ندارند و اشکاالت آناند؛ برخی با علوم روز همکلی تحریف شدهبه

شود؛ بعضی دیگر نیز به بارها ویرایش و اصالحات نیازپیشرفت علم آشکار می

-کنیم که بسیاری از نویسندگان معروف، در چاپدارند. از این رو مشاهده می

نویسند »با ویرایش مجدد«؛ یا »همراه باهایشان، با افتخار میهای مجدد کتاب

ستاضافات«؛ یا »با اصالحات جدید« و... . در حقیقت این خاصیت آثار بشری

که پیوسته نیازمند رفع عیوب و نقایص، و حرکت به سوی رشد و کمال است.

کتابی اما در دست بشر وجود دارد که پدیدآورندهی آن با اطمینان کامل

ادعا کرده که هیچ عیب و نقصی در آن وجود ندارد و اثرش از هر گونه56

گاه به ویرایش و اصالحات نیاز ندارد.تحریف، خطا و اشتباه مبراست و هیچ

های ما نیست و آن را یکاین اثر هرچند در دستان ما قرار دارد، از سنخ کتاب

اند؛ بلکه خدای فرزانه و ستوده نازل کرده است؛ خدایییا چند انسان ننوشته

که در زمان و مکان محدود نیست و به رشد و کمال نیاز ندارد؛ بلکه خود،

گیرد. آری، آنکمال مطلق است و هر گونه رشد و کمالی از او سرچشمه می

ی خویش نازلمنبع علم و قدرت، کتابی را از جانب خود بر بهترین بنده

فرموده و تضمین کرده که از آن در برابر هر گونه تحریف و تغییری محافظت

قرآن را نازلخوانیم: »ما سورهی حجر می9که در آیهی کند؛ چنانمی

« آیات مورد بحث نیزکنیم.کردیم و خودمان هم از آن محافظت می

روشنی گویای این حقیقت است که قرآن از هر گونه تحریف و خطا مصونبه

است و تا پایان دنیا همچون خورشیدی فروزان در آسمان علم و دانش

،کند. البته به یاد داشته باشیم که به فرمودهی پیامبر اسالمنورافشانی می

آیات ارزشمند قرآن باید همیشه در کنار خاندان معصوم آن حضرت قرار

گونه ایرادی ازتواند هیچکس نمیصورت است که هیچداشته باشند. در این

شود که معنای بسیاری از باعث میبیتقرآن بگیرد؛ و اال جدایی قرآن از اهل57

آیات آن برای ما همچنان مبهم و نامفهوم بماند. البته تاکنون بسیاری از

اند؛ اما خیلی زودمدعیان علم و دانش، به گمان خود، ایراداتی از قرآن گرفته

معلوم شده که آن ایرادات، یا ناشی از اطالعات ناکافی آنان از احکام

بوده، یا از روی دشمنی با قرآن وهای پیشوایان معصوماسالمی و فرموده

برای فریب افکار مسلمانان بیان شده است.

58