زمینه در کتاب چهار معرفیای خانه قهوه نقاشی

نرگس: عشقی دانشجو

جناب: نام فکوهی دکتر آقای استادتحقیق روش درس

ارشد کارشناسیMy email : Narges_iranologist@yahoo.com

تحصیلی اول سال نیم

90-91

ایرانشناسی بنیاد

ا�ز�: ع�ب�ا�ر�ت�ن�د� ش�د�ه� ب�ر�ر�س�ی� ه�ا�ی� ک�ت�ا�ب�

مردم ساز یالیخ ینقاش) نقاش دالن سوته ، 1383، ی،هاد فسینوجوانان و کودکان یفکر پرورش کانون: تهران ،( بازار و کوچه

مکتب نقاش زاده لیاسمع حسن ، 1385، یرجب یوعل کاظم پا،یچل یفرهنگ موسسه :افشار،تهران یمهد ترجمه، یا خانه قهوه

نظر نشر و چاپ یپژوهش (روسیس) کلود ترجمه، خانه قهوه ینقاش ، 1369، یهاد ف،یس

راثیم سازمان_یعال آموزش و فرهنگ وزارت: تهران ، یکرباسیعباس رضا موزه(تهران یها موزه کل اداره)کشور یفرهنگ

Morand,Claude,avec la collaboration du Group 7/Animation , les peintres populaires de la legende persane,paris: Imp.la Photolith

2

، ساز ) ، 1383سیف،هادی خیالی نقاشی نقاش دلان سوتهبازار ( و کوچه پرورشفکری: ،مردم کانون تهران

نوجوانان و کودکان

: سیف هادی کارنامهتیر متولد سیف در . 1326هادی وی است شیراز در

و 1350سال کرد تمام را اصفهان دانشگاه در تحصیلسال و 1354در رفت فرانسه آنجا 3به در سال

نشریه . دبیری ،سر ایران به بازگشت از پس مانداز بعد و گرفت عهده بر را نیاوران فرهنگسرای

ادبی فرهنگی، ای مجله که نور نامه مجله هم انقالب. بود هنری ارشد و کارشناس عنوان به هم مدتی و بود هنر فصلنامه دبیر سر مدتی

کتاب چاپ به هایش مشغولی دل و شد کار به مشغول ارشاد وزارت در هنری اموراز بیش به آنها های شماره تاکنون که انجامید، ایران هنر درباره رسیده 30هایی جلد

است . : : ، شاهنامه پیر نقاش رخسار علی استاد یادمان ، خانه قهوه نقاشی وی آثار جمله از

هفت تکیه تاالر های ،نقاشی ساز مجسمه و نقاش صنعتی اکبر علی استاد یادمانو : ،مینا کاشی روی ،نقاشی گچ روی ،نقاشی ایرانی نگارخانه نخستین شیراز تنان

" " ( ... شماره شدیم تسلیم زود مقاله ، تندیس مجله از برگرفته و ،سال 112پلنگ(11تا 10،صفحه 1386

نوجوانان : و کودکان فکری پرورش کانونماه دی در کانون پهلوی 1344این فرح ریاست به ،هنری فرهنگی سازمان عنوان به

و . نوجوانان و کودکان های کتابخانه ی شبکه ترین گسترده دارای که شد نهاده بنیانبه ایران در نوجوانان و کودکان های کتاب ناشران و کنندگان تولید ترین برجسته از

وزارت . به وابسته و دولتی نهادی عنوان به اسالمی انقالب از پس که رود می شمار. دهد می ادامه خود فعالیت به پرورش و آموزش

شکوفایی و نوجوانان و کودکان خالقیت و رشد برای الزم امکانات ایجاد کانون هدفاست . اسالمی تربیت و تعلیم نظام و ها ارزش براساس آنها هنری های استعداد

3

از ،بیش خود فعالیت دهه چهار در که 1600کانون است، کرده منتشر کتاب عنواناست . ایران در نوجوان و کودک کتاب نشر پیشتاز عناوین و شمارگان نظر از

های زبان به کتاب انتشار خود کارنامه درتولید و بریل خط به کتاب چاپ و ،ترکی ،روسی ،کردی ،فارسی ،عربی 20انگلیسی

. است ... کرده ثبت را و فیلم ، کتاب عنوانجایزه کسب به موفق المللی بین های نمایشگاه از بسیاری در کانون های کتاب

) نوجوانان.) و کودکان فکری پرورش کانون سایت وب از برگرفته شدند: کتاب درباره

مردم میان از که است ندیده مکتب و بزرگ نقاشانی از یادمانی نقاش دالن سوتهکه را مذهبیشان و ملی ،فرهنگ مردم بیداری با همراه تا اند برخاسته بازار و کوچه

. بخشند جال خویش هنر قدرت ،با بود شده سپرده فراموشی انزوای درتوان پر و قلم خوش ،نویسنده سیف هادی از ای مقدمه و پیشگفتار با ارزشمند این

های . هنر نهضت این که است حدی به تا او فرسایی قلم است رسیده طبع بهمی شیدایی حدیث و عشق ،روایت رابطه ،قصه شور حکایت همه را مردمی

به . پایتخت های خانه پز کاشی های کوره پای از که راهبر و آغازگر نقاشانی داندمی ها حسینیه و ها تکیه و ها خانه قهوه در مردم صمیمی و خلوص پر جمع

و . نقاشی با مردم فاصله ایام دراز از بعد که صادق ،نقاشانی عاشق مردانی پیوندندحق . سوی یک از که نقاشانی مافات جبران ،در اند کرده جزم ،عزم آفرینی نقش

دشت رستگار یاران و شهیدان ساالر مبارک شمایل آشکاری در را وآزادگی طلبیو خواهی وطن ندای دیگر سوی از و کشند می فریاد نقاشی بوم عرصه در نینوا،

شاهنامه یالن نقاشی در بزرگ فردوسی زبان و شعر بیان ،از را ایران استقالل. میکنند نمایان

قهوه ساز خیالی نقاشی رهروان و رهبران از یادمانی به ، سخنوری این پس در ویایران . پایتخت گوید،از می خاک این وکوچک بزرگ شهرهای از زند می دست خانه

اندرونی که هایی خانه از بود؛ نداده کف از ،هویت سیمان و آهن هجوم در هنوز کهماالمال که درها آهنین ی کوبه و بود چوبی که های خانه درهای ،از داشت وبیرونی

ای فیروزه تن کاشی اغلب ها خانه در سر بر بود، ختایی و اسلیمی های نقش ازقهوه ...... از و هو ،یا العالمین رب ،یا خدا مبارک اسم با بود شده نصب چشمگیری

گرم دم با که ونقاالنی بود مردم گشاده ودل دست میزبان که پایتخت های خانه. نابخردان و ناراستان با جنگ به را شاهنامه پهلوانان خواندند می فرا خود، مسیحایی

4

می خانه قهوه نقاشی بزرگان سرگذشت از واره داستان ای گونه به ارزشمند اینخانه قهوه نقاشیهای اولین پیدایش و ها خانه قهوه به نقاشان ورود چگونه ،از گوید

ای..کاخ های دیوار و سقف ،نقاش آقاسی قوللر موروثی باعنوان علی محمد استادکه ای صله ،تنها نقاشی قرن نیم از پس که بود قاجاری شاهزادگان و اشراف

در . علیرضا وی ارشد اوالد ناداری و فقر و بود چشم دو هر ،کوری کرد دریافتو درد بی جماعت های ونامرادی ها ظلم تمام از بیزار وی کرد، پدرشاگردی محضر

به ناچیز، مزدی با پایتخت، مساجد های کاشی ونگار نقش ،محو درباری ناسپاس " . عاشقی باید یا آدم وعاشق عابد ؛مردی آورد روی اسماعیل سید خانه پز کاشی

(" . صفحه ندارد وجود هم سومی راه هنر، عرصه در سوداگری یا مالئکه(42کند،دیگر در ذوق ونثار دین ادای به داد سوگند را وی که بود علیرضا استاد همسر خاتون

رزم :" ! های پرده خالق آقاسی قوللر علی محمد پسر تو مرد وارثی تو ها عرصهترا ! های ،نقاشی خوان شاهنامه مردم نباشد ؟حیف کاشی اش همه چرا آقا وبزمی

! ! مردم برای خدابیامرزت پدر خالف تو مرد مردمی هنرمند تو مرد شو رستم نبینند؟ ( " صفحه ؟ چرا تردید پس کنی می به( 53و52نقاشی را همسر پند علیرضا استاد

و " دینداری در ، دیده رستم معرفت در را رستم زور فردوسی آقا خرید جان! علی یا میدانی، مرد بندگان؛ همه مثال خداییست بنده هم رستم ، رستم خداپرستی

پایتخت( .53صفحه") های محله و ها سقاخانه آذین در کرد غوغای چه واستاد مکتب یافته تعلیم دو هر که گوید می جوان دوست دو و نقاش دو از نگارندهمحمد و آقاسی قوللر حسین اند بوده وی راه دهنده ادامه و آقاسی قوللر علیرضا

چه. ،اما بودند شده استاد حیرت ساز سبب خالقیت شور از سرشار دو هر مدبراز " این مگر دید می گران آنروز هنرمندان به را هنر که کار جفا زمانه از عجب

. ! گویند می مردم به پرستها اجنبی دست افتاده ابتکار میدهند امان ها برگشته فرنگعهد . مال ،گچبری شده ،قدیمی رنگ و نقش با کاشی اند افتاده عقب کارها کاشی

سراغ برویم ،باید ندارد طالب دیگر سازی گره های پنجره و ارسی است، عتیقصفحه " ) ها فرنگی ،مثل هدف،( 86سادگی بی دوست دو تا شد سببی ونداری فقر

مرشد . شب آن بروند پدر دیرینه ویار ،رفیق اسکندری صفر مشهدی خانه قهوه به،هم جوان ونقاشان گفت می وسهراب رستم رزم ،از پایتخت آوازه پر نقال محمد

که . ای واقعه واقعه از آفریدند می نقشی لحظه، به لحظه خیال، در مرشد نقل پای " همتای بی یل پسر؟ کشتن و رستم رفتار کج فلک از گوید، می روزگار اطواری بد از

صفحه " ) چنین؟ جنایتی و پدر،یاد( 98شاهنامه وسهراب رستم رزم کاشی یادسهراب پهلوی بر کاشی مجلس آن در را رستم تیغ که پدر پند یاد پدر، معرفت

رستم آن در که انداخت تابلویی کشیدن فکر به را جوان نقاش ؛دو بود نکرده نقاشی ، گفت می عشق از درآن که تابلویی بود، خندان سهراب و سربلند شاهنامه ،پهلوان

5

" .. برای دلمان ما گفتند می زیبا چه و شدن وکشته جنگ از ،نه معرفت ،از گذشت از . آبروی پای ،اما کرده ،روایتی گفته شعری فردوسی آقا است درست لرزید رستم . . کنیم خراب را رستم رستم ویک است ایران یک ناسالمتی است میان در رستم

صفحه " ) بخواهیم؟ که از نامردمان از به( 99داد،داد دست اسکندی صفر پس آن از،پنج " شما از ورنگ ،بوم من از کار جای و دیزی و چای شد سربلند نقاشان دامان

( " ... صفحه محمد؟ استاد قبول آقا؟ حسین قبول من از هم نقاشی هر مزد تومانآغاز( 102 برای شد مبنایی و شد باز ها خانه قهوه به نقاشان پای که بود چنین این و

ای ! خانه قهوه نقاشیدر خبر حتی شد، پیچیده پایتخت در ای خانه قهوه نقاشیهای و نقاشان حضور آوازهپز " کاشی نقاشان پاتوق اسکندری صفر خانه قهوه شد چاپ پایتخت صبح روزنامه

صفحه ") است شده آقاسی قوللر علیرضا ی ،نهضت( . 102خانه ایام گذشت با . به خانه قهوه این از آقا حسین گذارد می فراتر پا ها خانه قهوه از ساز خیالی نقاشی

های روایت بر زند نقشی تا رود می زورخانه آن به زورخانه این ،از خانه قهوه آنهای امامزاده ،زائر تکیه آن و ها حسینیه این نشین محمد،چله استاد و شاهنامه

مذهبی . مقدس مضامین با هایی نقاشی کشیدن سفارش انجام ،در است پایتخترا خانه قهوه نقاشی بزرگان از سخنانی ،نویسنده واره داستان روایت این میان در

و پاک اعتقادات از نشان است،که گنجانده زیبایی ،به اصیل نقاشی این مورد در" ". انا سبز پرچم ،بدون ها ساز خیالی ما را سیاوش دارد بزرگواران این باطنی خلوص

پرچم" همین یمن ،به کند می گذر سربلند اگر دهیم،سیاوش نمی گذر آتش از فتحنا . . علیه علی موال آقایش است موال ،دستگیرش ما رستم است شریفه آیه و سبز

. خیال . است یکی ما اعتقادات با ما نقاشی شده عالم پهلوان که است السالم،صفحه !") همدانی حسین از نقل ماست ایمان آشکاری و ما نیاز یا ( 114ما،عین و

نقاشی :" خورد می چشم به مکتوب این جای جای در علیرضا، استاد از هایی وصیتکه . است ،همین است بیگانه اصول و قائده با شناسد نمی مرز سازی خیالی

و . چنته در چه ،هر که هر است نقاش ذوق گستره میدان سازی خیالی نقاشی " ذوقتان " نثار ،مراقب کنید می نقاشی خیال با و کند رو تواند می دارد استعداد

! ،میان نقش زیبایی شیفته ،نکند کنید نشان جواهر را اشقیا لباس و قبا ،نکند باشیدو ! شکوه چه هر نشوید قائل تفاوتی اشقیا شوم چهره و انبیا مبارک شمایل نقاشی

است پلیدی و زشتی معنای و رنگ چه هر و کنید دین بزرگان ،پیشکش است زیبایی ("! صفحه کنید آشکار اشقیا نقاشی (118در

روز آن ،از گوید می حسین استاد خوانده پسر آقاسی قوللر الله فتح از نویسندهخواندگی پسر به و دید فردوس باغ خانه قهوه پنجره پشت را وی که برفی

رضا .. آقا خانه قهوه به آقا حسین گذر تصادفا وقتی که فر بلوکی عباس از پذیرفت

6

سفارش .. به که همدانی حسین از و کرد پیدا را آقا حسین شاگردی ،افتخار افتاد " ذوق .. که زاده اسماعیل حسن از بود شده مفتخر محمد استاد شاگردی به پدرش

پای داد می اجازه گاه که بود داشته وا تسلیمی چنان به را استاد وی خدادادی ( " صفحه گذارد یادگار به را او رقم کشید می حسن که هایی محمد(.. 124نقاشی از

و ... حمیدی ،محمد نصیری ،یحیی فراهانیسالیان ." شد هنرمندان دامنگیر بیکاری و فقر دوباره که بود دوم جهانی جنگ از بعد

ها . سنت زنجیر های حلقه آخرین شدن پاره سالیان بود آشوب ،سالیان جنگ از بعد (".. صفحه محمد استاد و آقا حسین سرزمین پای دیر رسوم و آداب (135و

("! صفحه" رادیو اسم به نشست جادویی ای ،جعبه نقال جای به ها خانه قهوه در136)

. بی و یتیم ساز خیالی نقاشی در به در محمد استاد و شد نشین خانه آقا حسینآن هنر دوستداری ادای که نشستند هایی آدم ها اسکندری صفر جای و شد ولینعمت

". ،در مردم ساز خیالی نقاشی نهضت راهبران، مرگ با آوردند می در را بزرگوارانصفحه .") شد گم ها آوری نو غوغای و (138شور

نقاشان زبان از ، نقاشان نشیب و فراز پر داستان روایت از بعد سیف هادیواسطه .. ،به وی زند می بزرگواران این با خود آشنایی چگونه به ،گذری بازمانده

به بزرگ مرد این واسطه به سپس و کرد دیدار فر بلوکی عباس با ،ابتدا آشناییحسین . با جو و جست مدتی از بعد یافت راه زاده اسماعیل حسن نقاشخانه

خبر . بی او احوال از ها خیلی ، نبود آسان چندان الله فتح دیدن شد آشنا همدانیدر . صوتی لوازم گاه تعمیر در را او اتفاقی که بود فر بلوکی عباس عاقبت بودند

دیگر .. با کم کم ترتیب همین به و شد باز آشنایی باب و دید اعدام میدان گوشهعنوان . با کتابی که شد آن نتیجه کرد مالقات عرصه این بزرگ قهوه نقاشان نقاشی

آمد .خانه بیرون چاپ ازتجمع حاصل که است شده مزین خیالی نقاشی تابلوی شصت از بیش با مکتوب این

. است نیاوران فرهنگسرای در بزرگوار نقاشان اینخوب :" گفت ماجرا از ،حیران فر بلوکی ،عباس رسید نقاشان به خبر که روز آن

("!.. صفحه رفیق کردی (174رسوایمان

نقاشان تا بود داده ،ماموریت مردمی های هنر ،دوستدار منصبی صاحب بزرگوار. بودن هم با و رفاقت ایام یاد ،به آیند هم گرد نیاوران فرهنگسرای در وارث

7

اندوه ابراز ساز خیالی نقاشان از چندی رفتن گمنام و غریبانه از سیف هادی انتها درمدبر ..!.. ،محمد آقاسی قوللر حسین گیرد می نشانه را ،رفتگان اختیار بی و کند می

... نامشان و فتوح پر یادشان و حمیدی ،محمد قوللر الله ،فتح فر بلوکی ،عباسارجمند.

8

وعلیرجبی چلیپا، حسن ، 1385، کاظمای خانه قهوه نقاشمکتب زاده ترجمه، اسمعیل

: افشار،تهران موسسه مهدینظر نشر فرهنگیپژوهشیچاپو

چلیپا : کاظم کارنامهزاده چلیپا و 1336کاظم ،نقاش تهران

کارشناسی مدرک ،دارای دانشگاه مدرسزیبای های هنر دانشکده از نقاشی ارشد

. پلنگی ناصر کنار در او است تهران دانشگاه،حسین مسلمیان صادقی،نصرالله ،حبیب

نقاشان به دیگر تن چند و خسروجردی . بر دیواری های نقاشی مشهورند انقالب

خیابان و تهران در آمریکا سفارت دیوارمعروف آثار از اعظم ،مسجد قرنی سپهبد . پدرش نزد را نقاشی وی است گروه این

قهوه نقاش زاده اسماعیل حسن مرحوم . نقاشی هنر به بزرگوارش پدر ترقیب به و نوجوانی از چلیپا است آموخته ای خانهماندگار آثار تولید به دهه سه و آموخت آکادمیک صورت به را هنر این و آورد روی

. ) این ) مکتوب آثار جمله از گمارد همت خانه قهوه نقاشی عاشورایی و حماسیهای کتاب به توان می خانه و هیزمهنرمند قهوه مکتب نقاش زاده اسماعیل حسن

(ای (. پدیا ویکی آزاد دانشنامه از برگرفته کرد اشاره: نظر نشر و چاپ پژوهشی فرهنگی موسسه

سال در موسسه سال 1368این از و گردید در 1375تاسیس را خود جدی فعالیت . موسسه اصلی هدف داد گسترش هنری های کتاب انتشار و ،طراحی چاپ زمینه

آثار ارائه و تدوین و هنر مختلف های زمینه در آثاری انتشار برای ریزی برنامه نظر،(. باشد می هنری نشر و چاپ پژوهشی و فرهنگی موسسه سایت از برگرفته متفاوت

( نظر

: کتاب معرفیآثار و برجسته نقاشان از یکی معرفی اثر این پیداست، کتاب عنوان از که همانطور

. شود می شامل را مختلفی های بخش که است؛ ای خانه قهوه نقاشی زمینه در ویدر که ای خانه قهوه نقاشان از تشکر برای ای ،صفحه عنوان صفحه از بعد ابتدا در

9

گرد در که آذری خانه قهوه و آباد سعد موزه مسئولین و اند بوده همراه کتاب تهیه. است شده داده اختصاص داشتند، توجهی شایان کمک تصاویر آوری

. ارشد ،فرزند چلیپا کاظم قلم به اولی هستیم رو روبه مقدمه دو با بعدی صفحات در . و ای خانه قهوه نقاشی معرفی ،به بحث ابتدای در وی زاده اسماعیل حسنعامیانه نقاشی یا سازی خیالی را سبک این دیگر های نام و پردازد می آن تاریخچه

بررسی . از باید ای خانه قهوه نقاشی شناخت و درک برای است معتقد وی داند میشناخت دارای ها نقاش این زیرا کرد، اجتناب زمین مغرب هنر ی شیوه به نقاشیسازی تصویر و طراحی و پرسپکتیو چون هایی مقوله با و نیستند آکادمیک اصول

. ندارند نزدیکی گرا واقع. داراست را خود خاص ضوابط و اصول هنری مکتب هر داشت، توجه باید البته

قرن به نقاشی نوع این که 11سابقه اثری ترین قدیمی زیرا رسد، می قمری هجریگداز و سوز پر وقایع به مربوط و ابریشمی پارچه روی بر شده یافت زمینه این در

. شود می نگهداری مشهد در السالم علیه رضا امام موزه در و عاشوراستبه خانه قهوه نقاشی در را موضوعات کلی طور به کند :2وی می تقسیم دسته

فردوسی. 1 شاهنامه های . 2داستان شاهنامه. های داستان در ونیز اسالم تاریخ وقایع. دارد اشاره مهم بخش دو حماسی. 1به و رزمی های .2داستان بزمی. های داستان

: وقایع ای خانه قهوه نقاشی در مذهبی موضوعات ترین اصلی جمله ازسر بر حسین شام،حضرت ،خرابه مختار سیدالشهدا،خروج حضرت عاشورا،زندگی

... و اکبر علی حضرت نعشبه : سهراب شدن کشته فردوسی شاهنامه از گرفته بر حماسی یا رزمی موضوعات

رستم خان ،هفت آتش از سیاوش سهراب،گذشتن رستم،تولد رستم،تولد دست : و... بیژن مجلس فردوسی شاهنامه از گرفته بر بزمی موضوعات همچنین و

و .. کیخسرو منیژه،مجلسانواع شامل که گوید می سخن ای خانه قهوه نقاشی وسایل ابزارو از ادامه در وی

روی : شیشه،نقاشی روی ،نقاشی پارچه روی نقاشی است بوم یا زمینهو ساخت طریقه و ها رنگ انواع همچنین و سرامیک و چوب روی ،نقاشی دیوار

. آنها استعمالمقایسه و معرفی به آن تاریخچه و ای خانه قهوه نقاشی به پرداختن از پس نگارندهحسین استاد و مدبر محمد استاد پردازد، می حوزه این در پیشرو و نام به استاد دو

" ؛که است اصفهان نقاشان از غفار سید از گرفته تعلیم مدبر استاد آقاسی قوللرداشته گرایش طبیعت به که متاخرتر نقاشان از را خود آموزش از بخشی احتماال

10

استحکام . از مدبر استاد آثار در اندام تناسب و طراحی زیرا است گرفته اند،الهام . در . ایشان پدر آموخت پدرش نزد را نقاشی حسین استاد اما است برخوردار خاصی

وجود . رنگ محدودیت لعاب و کاشی روش در چون بود کاشی روی نقاشی کارنقش خطی گیری قلم و اثر شدن تزئینی جنبه و کمتر گرایی طبیعت جنبه لذا دارد،

. به شود می قلمداد ایرانی نقاشی های ویژگی از روش این که کند می پیدا مهمتریحسن استاد ؛چنانچه کردند تربیت را خود شاگردان و یافتند را یکدیگر دو این حال هر

و فر بلوکی عباس و مدبر محمد استاد شاگردان از همدانی حسین و زاده اسماعیلصفحه ") اند آقاسی قوللر استادحسین شاگردان از آقاسی قوللر الله فتح

یاد( 12 است نو نسل و مدرن هنرمندان از که مارکوگرگوریان استاد از وی همچنیندهه در که کند عنوان 40می به را نقاشان این آثار و داشته مراوده استاد دو این با

داشت . همراهی آنان با و کرد مطرح نوگرای هنرمندان محافل در مردمی هنرمندانمی وی نامه زندگی و زاده اسماعیل حسن استاد معرفی به چلیپا کاظم آخر در

از . علت به و برد سر به زنجان در را کودکی دوران زاده اسماعیل استاد پردازدبه کودکی از که ای عالقه خاطر به سپس کرد مکان نقل تهران به پدر دادن دستبه . او وافر عالقه و عشق شد مفتخر مدبر محمد استاد شاگردی به داشت نقاشیدارای و بشود نقاشی در قدرت و قلم صاحب خود مدتی از پس تا بود عاملی نقاشیمثال . طور به ای خانه قهوه نقاشی های موضوع و ها سوژه در هایی گذاری بدعت

همچنین و ای خانه قهوه های نقاشی در بار اولین برای خانه قهوه موضوع ترسیماستاد آثار های ویژگی از مردم رسوم و آداب و روزمره زندگی های صحنه به توجه

. . است نشده توجهی آن به وی از پیش که است زاده اسماعیلنگاری خیالی مکتب عنوان با رجبی علی مفصل مقدمه با چلیپا کاظم مقدمه از بعد

. شیوا قلمی با را نگاری خیالی مکتب یا خانه قهوه نقاشی ابتدا در وی هستیم روبروروایت . هنرمندانه و ادعا بی گر روایت را نگار خیالی نقاشی وی کند می توصیف

بسته نقش او صاف دل بر که داند می زیبایی های جلوه تصویرگر یا و پیرانجلوه. این تحقق الزمه ،که کند می عربی الدین محی کالم به استنادی سپس است

صاف و پاک اگر آینه زیرا داند؛ می صاف و یافته پاالیش ،قلب را صادقانه هایمرتبه ." این الحسنی عماد میر است شده تابیده آن بر که نماید می را ،همان باشد " مینوی " های جلوه ظهور الزمه ،که را هنرمند قلب پاالیش و نامد می صفا مقام را

. " هنری " اثر که است صورت این در شمرد می بر شان مقام است هنری آثار در (". صفحه شود می کرده نظر یا شان زمینه(. 15صاحب در جالبی بحث به سپس وی

. پردازد می اسالمی روایات و آیات در نقاشی ریشهمعلم" اولین که بودند معتقد اسالمی روایات برخی براساس ایرانی شیعه نقاشان

. ) از ) گروه این است بوده ع اولیا و انبیا شمایل نقاشی صور اولین و جبرئیل نقاشی

11

سوره در که است شده گرفته کریم قرآن از که است حقایقی بر مبتنی روایاتآیه صفحه ") 248بقره است به(. 16آمده انصاری عبدالله خواجه از نقل به میبدی

دوست دیباچه از مطلب این تایید برای همچنین و زند می دست آیه این از تفسیریحضرت رحلت از بعد اینکه بر مبنی است؛ آمده نقلی میرزا بهرام مرقع بر محمد

. ) آنجا ) در کردند روم به سفری خود دین تبلیغ برای صحابه از ای عده ص محمدکه دهد می نشان آنان به را دیگر پیامبران و آدم حضرت از ،تصویری امپراطور

چنین ها نقاشی منشا درباره آنان پرسش به پاسخ در و شود می آنان حیرت سببخداوند :" رو این از ببیند را خود زاده پیامبران که بود مشتاق آدم حضرت گوید می

ای تکه روی بر قسمت هر در که داشت قسمت ها صد که فرستاد او برای ای جعبه" " . شهادت لوح جعبه نام به جعبه این شد می دیده پیامبران از یکی تصویر ابریشمی

. غرب در دوری نقطه در که خود گنج در را جعبه این آدم حضرت شود می خواندهتقلید . ها چهره نقاشی از خود انگیز شگفت قلم با نبی دانیال کرد می ،نگهداری بود

صفحه . ") شود می شروع زمین روی بر نقاشی که است زمان آن از (16کرد

را گام اولین حسنه سنت این از پیروی به بودند ایرانی معتقد شیعیان از که بویه آل. برداشتند عاشورایی مضامین خصوصا مذهبی نقاشی های پرده ایجاد جهت در

معروف" مقتل به و شده تشریح آن در عاشورا تاریخ که را متون از برخیزمینه، . این در کتاب های نقاشی ترین قدیمی گرفت قرار نقاشی ،مرجع است

فضولی السعدای حدیقه و کاشفی واعظ الشهدای روضه همچون هایی کتاب تصاویرصفحه .") است چلپی المعی اثر حسین مقتل همچنین و (17و16بغدادی

شیوه در دارد هنرمندان این بلند طبع از نشان که سادگی است معتقد رجبی علی" و " وابی از تعریفی به خصلت این به توجه با بنابراین دارد ظهور و نمود آنان نقاشی

. " زند" می دست ذن نقاشی در سوزوکی سابیاز پاسداری را سنتی های هنر جامعه به ورود اول شرط و آداب مهمترین از وی

در . کاشفی واعظ داند می آنان هنری میراث حفظ و پیشکسوت استادان حرمت ": بر شاگردی بنای پرسند اگر نویسد می شاگرد شرایط باب در سلطانی نامه فتوت

طاعت . و سمع بگوی چیست؟ ارادت که پرسند ،اگر ارادت بر ،بگوی است چیز چهبه و بشنود جان ،به گوید استاد چه هر که چیست؟بگو طاعت و سمع که پرسند اگر

صفحه ") برد فرمان تن به و کند قبول (18دل

داشتند اطهار ائمه به نسبت عرصه این نقاشان که خاصی ارادت و نیت خلوصآن پشت بر شمایلی که را شده نقاشی شیشه قطعه یک که شد اعتقاد بدین منجرو ها پلیدی گزند از را خانه صاحبان تا دادند می قرار ای خانه طاقچه بر شده کار

دارد . امان در ها پستی

12

یک :" کند می بیان موضوع همین در فر بلوکی عباس از سخنی نویسنده این بر عالوهکجا در که است بکشد،معلوم را حسینش امام شمایل خواهد می که زمانی شیعه

جایی همان این و پرده روحانی و عرفانی کامال ،قسمت تابلو قلب ،در کشد میقرار طیبه ارواح و مالئکه نیز اطرافش در و ایستاده حسین امام که است

صفحه .") (19دارند

نیست، متداول و معمول کاری نگاری شمایل نگار، خیالی هنرمندان اعتقاد براساسمغتنم و داند می پروردگار فیض را آن هنرمند و است خداوند سوی از نظری بلکهبه . کند می تصویر اش پرده بر ای اضافه هیچ بی خلوص کمال با و شمارد می

": شمایلی کشیدن برای وضو بی نیست ممکن گوید می فراهانی محمد که طوریبه . . اخالص با ما کشید خواهیم را صورتی چه دانیم نمی ابتدا از ما کنیم اقدام

: تو ،از دست ما از گوییم می و کنیم می آغاز را کار معصوم امامان و خداوند پیشگاهصفحه.") (19تصویر

و ها هنرستان ،ایجاد نقاشی نوع این زوال از افسوس ضمن آخر در رجبی علیاختصاص با که شود می آور یاد همچنین داند می الزم را شایسته شاگردان تربیت

توان می آثار این از ماندگار و زنده مرجعی به نگاری خیالی هنر به ای موزه دادن. زد دست

مهمترین . وی خورد می چشم به ناشر از سخنی رجبی علی مقدمه از بعدقابل را آن وجه دو از و داند می آن بودن مردمی را ای خانه قهوه نقاشی خصوصیتهای آموزش ،که است آثار گونه این هنرمند منظر از ،نخست داند می توجه و تاملمیان در خود هنری عمر آخر تا و است خواسته بر مردم میان از و بیند نمی کالسیک

های نقاشی موضوع دوم منظر و دهد می ادامه خود حیات به بازار و کوچه مردمویژه ،به ادبیات با تنگاتنگی پیوند و است عام پسند مورد است،که ای خانه قهوه

. دارد کربال واقعه خصوصا مذهبی های ،داستان ایرانی های قصهنظر در بدون مرور به آثار این از برداری کپی جریان که است معتقد وی همچنینبی های بدعت به ای خانه قهوه های نقاشی آثار خلق مراحل و شرایط گرفتن

. است شده منجر هنر این در ای پشتوانهمی شامل را کتاب از اعظمی قسمت که اصلی بخش به مقدمات این از بعدزاده اسماعیل حسن بزرگ استاد های نقاشی دربردارنده که رسیم ،می شود

که. . 120است به ها نقاشی این گیرد می بر در را ایشان های نقاشی از 4تصویر : با : مرتبط های نقاشی با که حماسه جهان نخست اند شده بندی تقسیم عنوانشود . می شامل را قسمت دومین که جمال جهان است شده مزین ورزم حماسه

می اطهار ائمه مبارک شمایل و عاشورا واقعه جمله از مذهبی آثار دربردارنده

13

صوفی . و عارف شاه نورعلی شمایل که است عاشقانه جهان بخش سومین باشدآخرین . و شود می شامل را قاجاری زنان همچنین و یزدی اسداله سید آقا و بزرگ،قهوه سلمانی مضمون با های نقاشی شامل جهان بازار و کوچه عنوان با قسمت

قسمت ... . این در که است و طبیعت مناظر و خانی چله،چاوش ،شب ها خانهظهور و نمود ای خانه قهوه نقاشی در زاده اسماعیل حسن نوآوری و گذاری بدعت

. کند می پیداسال به مربوط وی اثر ترین .1320قدیمی عاشوراست واقعه درباره

و اندازه و انگلیسی و فارسی زبان دو به اثر نام ها نقاشی کنار در بخش چهار هر در . آمده آثار کنار در ها نقاشی این با مرتبط اشعار همچنین است شده ذکر آثار قطع

. است افزوده مکتوب این و اثر زیبایی به که استزبان به است آمده کتاب ابتدای در که ناشر و مقدمات متون تمامی کتاب انتهای درمورد تواند می خوبی به ارزشمند کتاب این ترتیب بدین است، شده ترجمه انگلیسی

. گیرد قرار زبانان فارسی غیر استفاده

خانه ، 1369، هادی سیف، قهوه کلود ، نقاشی ( ترجمه ، سیروس) کرباسی _ میراثفرهنگی: سازمان آموزشعالی وزارتفرهنگو تهران

) عباسی) رضا موزه تهران های کلموزه اداره کشور

14

: سیف هادی کارنامهتیر متولد سیف در 1326هادی

سال . در وی است 1350شیرازرا اصفهان دانشگاه در تحصیل

سال در و کرد به 1354تمامو رفت آنجا 3فرانسه در سال

به . بازگشت از پس ماندنشریه دبیری ،سر ایران

عهده بر را نیاوران فرهنگسرایمجله هم انقالب از بعد و گرفت

فرهنگی، ای مجله که نور نامه. بود هنری و دبیر ادبی سر مدتی

به هم مدتی و بود هنر فصلنامههنری امور ارشد کارشناس عنوانکار به مشغول ارشاد وزارت درچاپ به هایش مشغولی دل و شد

ایران هنر درباره هایی کتاباز بیش به آنها های شماره تاکنون که است .30انجامید رسیده جلد

: : ، شاهنامه پیر نقاش رخسار علی استاد یادمان ، خانه قهوه نقاشی وی آثار جمله ازهفت تکیه تاالر های ،نقاشی ساز مجسمه و نقاش صنعتی اکبر علی استاد یادمان

و : ،مینا کاشی روی ،نقاشی گچ روی ،نقاشی ایرانی نگارخانه نخستین شیراز تنان " " (... شماره شدیم تسلیم زود مقاله ، تندیس مجله از برگرفته و ،سال 112پلنگ

(11تا 10،صفحه 1386

: ) ( کرباسی سیروس کلود کارنامهدر از . 1319اردیبهشت 4وی پس شد متولد سوئیس در دوم جهانی جنگ بحران در

و هنر دانشکده در و کرد دریافت البرز دبیرستان از را خود دیپلم ایران به بازگشت . وسیعی بسیار عمومی معلومات دارای وی داد تحصیل ادامه تهران دانشگاه معماری

. موسیقی و نقاشی به و دانست می خوب را ایتالیایی و ،انگلیسی فرانسه زبان و بودرشته را آن دلیل همین به و داشت ویژه جایگاهی او برای ترجمه ؛ولی داشت عالقه

. از بیش بارش پر عمر مدت در وی داد قرار خود و ) 115کاری ترجمه مقاله و کتاببه( را زمین ایران هنر و هنرمندان از بسیاری هایش ترجمه با و رساند چاپ به تالیف

. شناساند (۱۳۸۸ سال ،۹ شماره مردم، و هنر مجله از برگرفته) جهانیان

15

( _ های موزه کل اداره کشور فرهنگی میراث سازمان عالی آموزش و فرهنگ وزارت:)تهران عباسی رضا موزه

ماه بهمن دهم مصوب قانون استناد به کشور فرهنگی میراث شکل 1364سازماندر وظیفه انجام به ها موزه کل ،اداره سازمان این جدید تشکیالت در و گرفت

. با همزمان اسالمی انقالب از بعد شد مشغول پایتخت در خود تابع های موزه مسطحفرش ،موزه مرمر کاخ ،موزه عالی آموزش و وزارت و هنر و فرهنگ وزارت ادغام

. ... رضا موزه گرفت قرار ها موزه کل اداره پوشش زیر و عباسی رضا ،موزه ایرانسال در به 1356عباسی و یافت گشایش پهلوی فرح وسیله به شریعتی خیابان در

. این انتشارات تاکنون شد گذاری نام عباسی رضا صفوی دوره مشهور نقاش یاد. است رسانده چاپ به ایران تاریخ و هنر درباره را گوناگونی مرجع های ،کتاب موزه

) - فرهنگی) تاریخی منقول اموال و ها موزه کل اداره سایت از برگرفته: کتاب درباره

خدائیت خدائی به رب یارسانم غایتی به عشق کز

کن وا زعشق خو که گویندلیلی روی به مرا تو یارب

برجای هست آنچه ازعمرمن

ئیت پادشا کمال به وانگهنمانم من چه اگر ماند کو

! کن رها دل ز طلبی لیلیمیلی زیاده بده لحظه هر

افزای عمرلیلی وبه بستاننیاز) نقالی،رازو اشعار از ای پاره

مجنون(

لیلی که وی عشق زمزمه و تعالی باری درگاه به مجنون گداز و سوز از پر نوای دربهانه لیلی که ،عشقی ازلی عشقی آشکاری به نهفته رمزی است، گاه تجلی را

. . پای تا را اش سختی آورد نمی بر دم ،ولی کند می فنا که عشقی اوست به رسیدن . که چنان ندارد را آن با مقابله یارای هم ،رستم هیچ که ،مجنون باشد میان در عشق . تا آمدند ریایی و رنگ هر از دور به مخلص و عاشق نقاشانی ای خانه قهوه نقاشان . زدند می پرده بر که قلمی هر در که عشقی نقاشی بوم بر کنند عشق معنای تفسیر

عشق . این تا خریدند جان به را سختی هر که نقاشانی داد می سر حق یا نوای.. آدمی نهاد عرصه در بماند جاودان

16

،بی داشتند چه هر که است عاشق و ادعا بی مردانی سرگذشت خانه قهوه نقاشیاعتقادشان و ایمان و مردی تمام کنند فاش نگاشتند،تا رنگ و زدند نقش چشمداشت

را...رفته یاد از نام و گمنام هنرمندان تمام محضر به است شده پیشکش مکتوب این

خانه قهوه نقاشی مکتب راهبران و پیشگامان آالیش بی و پاک ارواح ،به خاک اینای..

یاد ،به مدبر محمد یاد ،به آقاسی قوللر حسین یاد ،به یادها همه یاد ،به پیشگفتارکتاب این دربرگیرنده تابلوها فهرست و یادگارها یاد ،به .238یاران است ای صفحه

در گرانقدر می پیشگفتارنویسنده سوخته دل و عاشق هنرمندان و نقاشان ازاز ای گونه گرفتار و اسیر که این با مشروطیت غوغای و شور از بعد که گوید

و دوام پر های ارزش به بازگشت وضرورت یابی خود به نیاز بودند شده استبداد . تولد ای هنگامه چنین در بود ربوده آنان از را آرام و قرار سنتی، و مذهبی قدمتدر آنهم وسنتی ملی ای وافسانه مذهبی وقایع ترسیم در خانه قهوه نقاشی هنردیدگان مقابل در را جدیدی انداز چشم مردم باورهای و اعتقادات با تنگاتنگ ارتباط

و شیفتگی سراسر آثاری خلق در دهند نشان غیرتی طریق بدین تا گشود؛ آنانو تحقیرها آنهمه و ها اعتنایی بی و سکوت دراز روزگاران جبران به ،آنهم خلوص

مردم . باور و اعتقاد و ذوق های انگاشتن نادیدهای رابطه یا و کتابی در پایی رد ،هیچ مردم خاطره و یاد در جز آنان که سود چه اما

. نداشتند و نگذاشتند شان زمانه رسمی هنر جریانات باداشتند، دل ودر شنیدند چه هر مداحان چشم در وچشم نقاالن مدد به وجود این با

ها . خانه زور و ها تکیه و ها وحسینیه ها خانه قهوه در بوم و دیوار بر زدند نقشآشکاری " شیفته آنان است نقاشان سرمایه تنها وعارفنه عالمانه پردازیهای خیال،چنان برون های زیبایی خلق کنار در تا کوشند می و اند خویشتن الهام و تفکر

صفحه ") بکاوند نیز را درون متفکر ( 14انسانی

در سابقا که ؛چرا بودند نیافتنی دست و دراز و دور رویایی راوی همگی گویی . ذهن این بود ای مکاشفه و خیال چنین غارها درون ونبات حیوان و آدم کهن نقشهای

و ظهور دوران از که دانست والهامی تفکر مدیون باید را نقاش پرداز خیالسرزمین این هنرمندان وعبادت خلوت و وحدت نوعی ساز سبب اسالم شکوفایی

می بازگو را وعشقشان ایمان پایداری زنند، می که نقشی هر در ،گویی شود میکنند .

17

برابر در وایستادگی مقاومت نوعی ابتدا از را ایرانی نقاشی همچنین نگارندهکه چندان داند، می خاک این به بیگانه اقوام فرهنگی و سیاسی امان بی تهاجمات

نقاشان وسنتی مذهبی مبانی فروپاشی غوغای در مغولها سلطه و یورش هنگامه درونثر نظم کتب سایر و شاهنامه مغولی؛ مینیاتور رونق و رواج بهانه به ایرانی،

مبانی ترویج عامل که کشیدند، تصویر به نگارگری شیوه این معیارهای با را فارسیبی . و گمنام نقاشان هنر وتبلور تولد قطعا شد های سرزمین سایر در ایرانی فرهنگ

ضرورت دلیل به کشان پرده و نگاران شمایل عنوان تحت بازار و کوچه ادعایاست . بوده بیگانگان هنری و فرهنگی دسایس برابر در ایستادگی

به شد، ارزشمند هنر این گیر دامن ابتدا که گوید می مهری بی از نویسنده ادامه درحمایت فرنگی و ایرانی درباری های نقاشی وبرق زرق برابر در که ای گونه

خویش گمگشته آزادگان و قهرمانان دنبال به که مردمی میان در عوض در ،اما نشدوآرزو ها خیال دلشان، زبان بیان پی در و گشتند می کهن های افسانه و ها قصه در

ستودنی ! بس کرد پیدا جایگاهی بودند شان رفته یاد از و شده تحقیر هایاین که بود همینجا در و شان کاشانه و خانه و بود میعادگاهشان ها خانه قهوه

نقاشی " عنوان تحت نپایید دیری که گردیدند مردمی و اصیل مکتبی بانیان هنرمنران(". صفحه ماند جای به پایدار و واال بس مقامی در ایران هنر تاریخ در خانه (16قهوه

، پیشگفتار پس یادها در همه یاد کس به همه و چیز همه آن در که است عنوانیروایت به زند می پلی شده فراموش یادهای این تمام یاد با نویسنده شوند،و می یاد

. خانه قهوه نقاشان هنرمهجوری" و غریب کاشیکاران سنتی،یاد معماران ،یاد مخلص های چی قهوه یاد به

کردند،به سپری ،عمر داغ های کوره پای و نهادند کاشی تن بر نقش عمر همه به کهشان جانانه گرم صدای چه گر که ها زورخانه مرشدان و ها خانه قهوه نقاالن یاد

و نقش هر در شان مردانه فریاد ،اما گراییده خاموشی به که است درازی سالیان(" صفحه است رسا و ،بلند خانه قهوه های تابلو سوز( 19رنگ پر اشک یاد به

پشت نقاشی ادعای بی نقاشان ،یاد عاشق و زن پرسه داران پرده یاد ،به مداحانخاطره پر یاد ،به سازها گره و ها نجار ،یاد ها سنگتراش ،یاد ها گچبر یاد ،به شیشه

. قهوه از بودند بازار و کوچه کشیده محنت هنرمندان حامی که صادق مردمی مهر وبه " آن در که نداشت یاد به کسی هرگز که هایی خانه قهوه ،از کند می یاد ها خانه

(" صفحه باشد بسته شبی و و( 19روز محله و گذر هر تپنده قلب که هایی خانه قهوه ". که خانه، این صاحب و باشد چی قهوه توانست نمی کس همه بود ایی بازارچهبه ،شهره مردم میان عزت با و خوشنام بودند هایی آدم ها خانه قهوه صاحبان

(" صفحه صداقت و (20امانتداری

18

به بخشیدن تجسم شوق و اندیشه با ها خانه قهوه صاحبان انس پر محفل این در،همان رفتند قوللر حسین گرفتند،سراغ را گمنام هنرمندان سراغ نقاالن های قصهمرگ اش خفته صدای با که محمد مرشد به احترام با که پزی کاشی حسین استاد ! ". حکایت فردا من مردم کشید فریاد و آمد جمع میان به کشید، می فریاد را سهراب ... خیالتان در نامردی به رستم است حیف کشید خواهم دیوار تن بر را سهراب مرگقضای .... بنشاند؟ سهراب پهلوی بر تیغ ،ناجوانمردانه ما رستم شود می مگر بماند

تعبیر رستم نامردی به نباید را اقبال بد ،بازی سرنوشت ،دست روزگارصفحه...") (20کرد

،بر نقاالن کالم از ها قرن پس ،از سهراب و رستم میان جنگ و زد باال آستین حسین ". مرگ سوگ به ایران پهلوان جهان ندامت اشک گرفت جان خانه قهوه دیوار

(" صفحه خشکید خانه قهوه دیوار ،بر پسر مرشد( 20ناخواسته و محمد مرشد یاد بهنقالی و حال و شور عمری حاصل فروتنی و تواضع همه با که پیری نقاالن برزو

. گرامی یادشان ریختند یارانش و حسین زنده و جادویی های نقش پای به را شاهنامه!

که بعدی بخش آقاسی در قوللر حسین یاد مرشد به این است،از گرفته عنوانخانه قهوه نقاشی مکتب گذار بدعت و پیشرو و خانه قهوه نقاشان پیشکسوت و " " ". در بود،که چکیده اش هنری ذوق شاگردانش روایت به که او رود می سخن

از اجدادش،چه و دودمان در ذوق و هنر بودن موروثی به است اشارتی حقیقتهنر به دلش و چشم آقاسی قوللر علیرضا استاد ،یعنی پدر کنار در کودکی هنگام

(". صفحه گیرد می خو هنر با همدلی و مونسی به و شود می (23روشن

می سپری پدر کنار در بچگی شوق و ذوق و تالش و تجربه به حسین استاد کودکیکشد می کاشی بر که را برگی و گل هر ،نقش استاد خود روایت به که گاه ،آن شود

" از " موقع آن گذارد،در می یادگار به آن زیر را علیرضا بن حسین عمل رقم شوق، ،باوقت " ،آن کرد پیدا را هنر با آشنایی معرفت وقتی آدم اما شد می تشویق پدر سوی

. بیامرز خدا نیست هم ماهری شناگر ،چندان بیکران اقیانوس این در که فهمد میکه معرفتی آن به بود رسیده بود، مانده اقیانوس این وسط امروزش پدرم،مثل

صفحه ") رفت نمی زدن رقم به هوا بی و آسان ودلش (23دست

را " خودمان شناختیم را نقش تا چند و رنگ تا چهار اگر داد می تذکر ما به همیشهآنوقت متواضع و بود دار مردم باهنر، مرد اگر که نیست هنرمند مال غرور نکنیم گم

صفحه ....") است هنرمند ( 23اسمش

حسین استاد همراه و میگذارد پزخانه کاشی به پا مدبر محمد روزگاری چنین درو بود حساس هنر کار در و سخت پدر مثل ،حسین شود می آور نام و پرآوازه

19

آب . به ،یکباره بود ساخته دفعات به که رنگی داشت که وسواسی با گاهی متعهدمی پاره بود کرده کار آنها روی طوالنی روزهای که را هایی نقش گاهی و گرفت می

کنم؟ : " کار چه گفت می گرفتند می گالیه باد به را او وقتی ریخت، می دور و کردسختیها . البد شد، عاشق که وقتی آدم هستم نقاشی عاشق من نیست، خودم دست

یک . حکم من برای نقاشی کشد می هم ،منت کند می تحمل هم را هایش بدبختی وچه را خدا خلق جواب بگیرم؟ سرسریش توانم می چطور دارد، را خدادای امانتمن به عمری که بگویم چه پدرم به دنیا آن در را آموختن و زجر آنهمه پاسخ بدهم؟

( ".... صفحه ؟ آموخت را عاشقی این رمز و (24راز

؛ سنتی های هنر تمام افتادن رونق ،از گوید می زمانه وفایی بی از نویسنده ادامه در . تمدن ظواهر و بود برگشته سنتی های هنر هنرمندان همه هنر و کسب از بخت گویی

یکی . یکی روز آن هنرمندان که بود همین یافت چشمگیر رواجی غربی و فرهنگیو . کوچک های عکس از نقاشی به حسین استاد هنگامه این در شدند نشین خانه

. ها قیافه اگر که هایی عکس پرداخت ،می شد می داده سفارش او به گاه که بزرگمی دیگری هوای و حسین،حال نقاشی موی قلم ،در بود شکسته هم در و آلود اخم

ترو و آراسته ها لباس و شد می خنده پر ها لب و شاد ها یافت،صورتدر."..... جور هنر زیبایی با زشتی گوید می من ناقص نیست،عقل خودم دست تمیز

("... صفحه آید (26نمی

اسکندری صفر مشهدی خانه قهوه به شبی وقتی که بود دار و گیر همین در .. صحنه " چند بخرم یکجا را هنرت خواهم می گفت و گرفت را دستش ،وی رفت

و .. من با ات دیزی و چای و وقند نان شاهنامه قصه وچند خواهم می کربال روایت (" .. صفحه تو از (27هنر

مردم . وباورهای اعتقادات گر روایت شد و زد باال آستین فردا از حسین استادهای گرفتن مسخره به و ها خند پوز و ها طعنه همه برابر در تنه یک حسین استاد

؛می بودند نداده آنها به میدانی هرگز و شمرده نادیده را مردم ذوق و هنر ،که جمعیاخالص : " تا آمدیم ما ندارد، مفهومی شکست ما نقاشی در گفت می چندانکه ایستدالشهدا .. سید آقا مگر کنیم ثابت بزرگواریها و ها مردی دادن نشان راه در را خودمان

بوده محرومان ما رس فریاد عمری که او ؟ خورد شکست کربال در السالم علیهزنده السالم علیه الشهدا سید آقا ؟ بخورد شکست تواند می ،مگر است

صفحه ..." ) کنیم می نفرینشان سال هزار که است آنهایی آن مال ،مرگ (30است

داشت : " تازه گرفت خود به ای تازه رنگ زمانه اوضاع باز احوال این تمامی بابه روز هر حکومتی ماموران شد شروع ها شکنی کار که شد می گرم دستهایمان

می جمع ها خانه قهوه از را تابلوها روز یک گذاشتند می سرمان به سر ای بهانه

20

آنها کردن خراب دستور ها خانه قهوه بودن قدیمی و کهنه بهانه به دیگر روز و کردند ..... و شد می گم دیگر رفت می بیرون که ما دست از تابلو و دادند می را

صفحه ...." ) بود معلوم نا (34سرنوشتش

های ودالل فروشها عتیقه تنها روزها آن در کرد استاد به رو که بود نشینی خانه باز و! ؟ .... آوردند می در صدا به را اش خانه در کوبه که بودند یهودی

در اینکه تا انداخت، درد رختخواب به را آقا ،حسین بیماری و پیری چندی، از بعدسال ماه آذر روزهای از یکی پر 1345غروب فانی دنیای این از و داد کف از طاقت

کشید ....مدبر محمد یاد حسین " به اگر است پرداخته آن به نویسنده که است بعدی عنوان

چراغ و چشم مدبر ،محمد بود خانه قهوه نقاشی پیشکسوت و مرشد آقاسی قوللرناکامی به را عمری حسین اگر خانه؛ قهوه نقاشی آبروی و سرمایه بود، نقاشی این

بود، رنج خود بود، رنج واقعی مفهوم و نشانه وجودش همه ،او گذرانید ورنج درد وو . وغربت تنهایی این در رفت تنها و کرد زندگی تنها آمد، دنیا این به تنها چراکه

صفحه " ) رسید دادش به که بود نقاشی شور تنها ( 43غریبی،

وخلق وآرمان مرام خالف ،بر نهاده تنهایی الک در سر و خموش همیشه محمد استادبه و کند نمی باور را کس ،هیچ گریزد می کس همه و چیز همه ،از دوست خوی و

ولی . کنند می متهم خواهی خود و طلبی جاه به را او جمعی بندد نمی دل پیمانی هیچبه" عشق از ماالمال دلش ومهر، بود افتادگی بود تواضع وجودش همه مدبر

این تلخی پاس به و گذاشت عصیان به سر که بود عشق این راه در و بود محرومانصفحه ") نسپرد خیالی بی و آسودگی به تن و نخندید دل ته از هرگز که بود عشق

43)

عشق با که گو بذله و راه به سر شد آدمی شد، گرفتار محبت کمند به روزگاری بهدوباره محمد و نیاورد زیادی دوام صفا و عشق این بد اقبال از ،اما کرد می کار

در . رفت، مشهد به و گریخت تهران از مدتی شد گذشته تلخ و عاصی محمد همامدرویشی پرده چند حمیدی محمد ازجمله مشهد ای خانه قهوه نقاشان کنار در آنجا

مشهد، ای خانه قهوه نقاشان که جایی تا گرفت قرار پسند مورد زود خیلی و کشید . در دوباره تهران به برگشت از بعد گرفتند اورا شیوه ،پی محمد استاد سلیقه آلوده

کرد می کار نقاشی سفارشات روی و گرفت قرار خانه قهوه در حسین استاد کنارقلم".... دستش یک در کرد می نقاشی را محشر روز و عاشورا محمد استاد وقتی

. این در ریخت می که اشکی از خیس دستمالی دیگرش دست در و بود نقاشی مویهمراهش ... هم ،آنها بودند برش و دور نفری چند اگر خواند می هم یی نوحه اوقات

... تابلو دست روی ،که کشید می مخلصانه طوری محمد استاد افتادند می گریه به

21

. قبولش هم آقا حسین خود نشد بلند کسی او محشر روز و عاشورا هایصفحه..") به( 50و49داشت کلمه بند پای سخت شاهنامه حکایات نقاشی کار در استاد

. جلد شاهنامه دادند،سراغ می سفارش او به وقتی است توس بزرگوار شاعر کلمهبعد و خواند می را اشعارش سطر سطر و رفت می علیرضا استاد یادگار چرمی

نقاالن . نقل به توجهی اصال کشید می نقش به کرد می انتخاب که را حکایتیکساد. هنرش بازار هم محمد ،استاد حسین استاد نشینی خانه ایام در نداشت

.... گرفتند . نیز را محمد استاد سراغ فرهنگ بی های واسطه و ها دالل شدتنها محمد استاد عمر اواخر که گوید می آقایی علی حاجی از ادامه در نویسنده

: . سال زمستان گفت می زد می او به سری گاهی و بود آشنایش و بود 46مونس . به سری که رفت بود دیده دیشب که کابوسی هراس از بود آمده سنگینی برف

": همیشه ،مثل بود نشسته دکان ،گوشه کردم باز را دکان در آهسته بزند استاد ... که بود بار اولین بود افتاده اش شانه روی سرش و بود گرفته بغل در را زانوهایش

("... صفحه خندد می دارد دیدم مسگرآباد( 55می ،گورستان سرگشتگی عمری از بعد... شد استاد عاشق و نحیف جسم پذیرای

یاران یاد خانه به قهوه نقاشی پیشکسوتان صادق پیروان از ،یادیدل." هنر مونسی و دیدار ،به آسودگی سر از کدامشان هیچ که شاگردانی است

صفحه") به( 59نبستند را هنرشان و ذوق پر دل و دست که بود زندگی ضرورت چه . این راه در پای عاشقانه که شاگردانی گماشت بزرگواران آن شاگردی و خدمت

خانه قهوه نقاشی تعالی در که کوششی کردن عنوان از فروتنی با و نهادند نقاشی : " که اول از ما زاده اسماعیل حسن استاد روایت به چه پوشیدند ،چشم داشتند

قسم هم ماندن این ،روی نبود نام ماندن به ،قرارمان کردیم را ها آن شاگردیصفحه...") " 60نخوردیم نقاشی( این در نام دنبال که بود داده تذکر بارها آقا حسین

فدای . ... ما همه نام و یاد و اسم باشید نقاشی این آبروی حفظ دنبال نباشیدصفحه..") رهروان( 60اعتقادمان و شاگردان این تک تک معرفی به ادامه در و

: . زاده،فتح اسماعیل فر،حسن بلوکی عباس جمله از پردازد می خانه قهوه نقاشیو .. حسن اسکندر،میرزا ،میرزا عباسی رضا ،حاج قوللر الله

مکتوب این پایانی یادگارها عنوان یاد معرفی به به که از 65ست نقاشی پرده . اختصاص تابلو به تمام صفحه یک است پرداخته خانه قهوه نقاشی پیروان و بزرگان

کیست به منسوب اینکه و اثر ابعاد و تاریخ و نام کناری صفحه در و است شده داده . این بر عالوه است شده قید آن نگهداری مکان و است کسی چه فرمایش به و . انگلیسی زبان به اثر نام همچنین است پرداخته اثر آن درباره چند نکاتی ،به مقدمات

. است شده نوشته نیز

22

مشخصات با تصاویر از فهرستی پایان دربه درج 2کامل انگلیسی و فارسی زبان

به ،پیشگفتاری این بر عالوه نیز و شدهدر انگلیسی که 3زبان است آمده صفحه

هنر این دوستداران استفاده مورد تواند می. بگیرد قرار نیز ها ملیت سایر در

Morand,Claude,avec la collaboration du Group 7/Animation , les peintres populaires de la legende persane,paris: Imp.la Photolith

: کتاب دربارهزمین ایران های افسانه و معروف های نقاشی به کتاب که است زبان 2،کتابی

زبان به جلد روی در عنوان که صورتی است،به شده تهیه انگلیسی و فرانسه،در آن در شده نوشته متون و است آمده انگلیسی زبان به جلد پشت در و فرانسه

گرفته قرار ستون دو در انگلیسی به آن کنار در سپس و فرانسه به ابتدا صفحه هراست.

قرن اوایل ای 19در خانه قهوه های نقاشی مضمون با نمایشگاهی بار، اولین ،براینمایش_ _ به پاریس در ایران فرهنگ خانه در آید در نمایش به تهران در اینکه از قبلآوری جمع ها دار کلکسیون از تعدادی ،توسط آن های نقاشی که شود می گذاشته

از . آرشیوی ،که بود ایران وقت ملکه پهلوی فرح آنها میان در نفر اولین بود شدهمجموعه از ها نقاشی سایر و داد، قرار نمایشگاه اختیار در را خودش های نقاشی

. بود فرمانفرماییان شاهرودی منیرموراند ) کلود توسط مذکور گروه( )Claude Morandکتاب با همکاری /7در

Animation ) افسر و عصار آقای ایران نقاش هنرمندان کمک با و رسید چاپ بهبه زاده نادر آقای و معمار و طراح عنوان به فروغی ،آقای مشاوران عنوان به زرین

. شد سازماندهی پاریس در ایران سفارت فرهنگی وابسته عنوان

23

کتاب دربردارنده 45این ای آن 93صفحه در که است ای خانه قهوه نقاشی آثار. گرفت قرار عموم معرض در نمایشگاه

نقاشی توصیف و معرفی به آن در که شده داده اختصاص ای مقدمه به کتاب ابتدای . بسیار ها نقاشی این که است معتقد نویسنده پردازد می ای خانه قهوه نقاشان و،سادگی نباشد متخصص که چشمی هر که طوری ،به اند تکلف بی و ساده و جذاب

. در گو قصه یا نقال که دهد می توضیح وی شود می آنها محو و کند می درک را ها آن،ولی کرده می نقالی صداست به ما توجه تمام و دارد صدا فقط که فیلمی مثل ابتدا

را داستان نقال که ،همزمان داشتند همکاری هم با ها نقاش و ها نقال وقتی بعد درنشان که کشید می بوم روی صحنه به صحنه را داستان نقاش کرد، می تعریف

. اولیه هندسی های شکل مبنای بر ها نقاشی این روش است داستان روند دهنده. است بوده مربع مربع های صحنه یا ایتالیایی

شلوغ های مکان و عمومی های میدان در ندیده مکتب و خودآموخته هنرمندان اینتامین ها چی قهوه توسط ها آن پناه سر و غذا بعضا و کردند می پهن را خود بساط

. است شده میوجود ساده مردم ذهن در که ماندگاری میراث با رابطه در هایشان نقاشی با آنان

. اعتقاداتی و ها ،باور ها ،داستان اشعار ماندگار میراث این کردند می صحبت داشتهشامل ،که داشت گسترش ایران عوام مردم میان در پیش از بیش که بودند

. به نسبت ها نقاشی و موضوعات این جذابیت دلیل شد می عشق و ،مذهب حماسهعاری و بودن رمانتیک و داشتنی ،دوست بودن رنگی توان می را غربی های نقاشی

. دارد می اذعان البته برشمرد احساسات محرک و بودن کینه و ریا و حقد گونه هر ازاین . اثبات برای و کرد ایجاد تشابه غرب سلیقه با ها نقاشی این بین توان نمی که

به را آثارش خصوصیان و ها ویژگی و زند می فرانسوی نقاش یک از مثالی قضیه. شمرد می بر اجمال

و : عارفانه ،عالم ای افسانه قهرمانان شده پرداخته آن به که عناوینی مقدمه از بعد. است عاشقانه های داستان

بخش ای در افسانه که: قهرمانان ای افسانه قهرمانان به را ایرانیان نگاهقهرمانان به فرانسویان نگاه با شدند کشیده تصویر به قاجار مشهور نقاشان توسط

کند،نقاشی می مقایسه کرده پیدا نمود ورسای کاخ های نقاشی در که ای افسانه. اند شده بزرگ ها آن با کودکی از که هایی

. نینچمه رد دروم ناناولهپ و یگژیو یاه نآ حیضوت یم دهد سپس هب غارس متسر یمدور( هک رد ردص تاماهال ناشاقن هوهق هناخ یا رارق دراد و نآ ار دننامه لیشآ

24

Achilles ) ( زیگفرید و یونان های افسانه روالند( )Siegfried در و آلمان درRoland . )کمال تجسم ایرانیان برای رستم داند می فرانسه های افسانه در

. است شجاعت و قدرت و جوانمردینمایش به است ایرانی سنتی باشگاه نوعی که ها زورخانه در ها نقاشی این بیشتر

جنگی . : به توان می شده منجر وی پیروزی به که رستم های جنگ جمله از آید می دررستم و گرفت صورت رستم با افراسیاب توسط شده آوری جمع ارتش هفت از که

به آن در رستم که اسفندیار با رستم ،جنگ شود می پیروز وی بر اسب بدون و تنها " ،هدف " بود نشده رویین که را اسفندیار چشمان سیمرغ ای افسانه پرنده کمک

سهراب .... پسرش با رستم جنگ از آخر در و و برد می بین از را وی و دهد می قرارتولد و دشمن کشور دختر با ازدواجش و رستم زندگی وقایع از شرحی به و گوید می

گذاشته یادگار به همسر نزد سهراب شناسایی برای که ای نشانه و سهراب. زند می ،دست بود

او سرگذشت و معرفی به و کند می یاد سیاوش نام به دیگری قهرمان از نویسنده . مربوط اتفاقات و ایرج داستان بیان به گذری فردوسی زبان از همچنین پردازد می

بین جهان چطور ،اینکه زند می وی دامنگیر 3به حسادت و شود می تقسیم برادراز . . این بر عالوه پردازد می تورانیان و ایرانیان های جنگ بیان به سپس ایرانیان

. داستان ... به ادامه در وی برد می نام و بهمن و فرامرز مانند دیگری قهرمانانوی . کند می اقدام آن توضیح به مختصری و پردازد می اندام گل و بهرام عاشقانه

معروف نقاشان وسیله به که داند می فردوسی ذهن خالق را قهرمانان این آخر، درتثبیت ها ذهن در را ها آن زیبا اشعار خواندن با نقاالن و اند شده کشیده تصویر به

. کند میقوللر 35سپس حسین پیشرو نقاشان از قهرمانی و حماسی مضمون با نقاشی

. نام نقاشی هر کنار در آورد می دو این شاگردان همچنین و مدبر محمد و آقاسی . درباره توضیحاتی به بین این در است ،آمده شده استفاده ابزار و قطع و ،اندازه اثردرک .. و فهم تا زند می دست و نظامی و بزرگ فردوسی و شاهنامه از ها داستان

. بگیرد صورت راحتی به همگان برای نقاشی موضوعبعدی عارفانه بخش تاریخ عالم از بخشی شرح به آن در و است گرفته عنوان

می . زمانی از وی است شده پرداخته کربال واقعه مخصوصا شیعه امامان و اسالمعلی حضرت اینکه با و رسیدند شهادت به علیه الله صلوات محمد حضرت که گوید

دیگر خلیفه دو و ابوبکر ولی بودند کرده انتخاب جانشینی به بارها را السالم علیهکه بود السالم علیه علی حضرت آنها چهارمین و رسیدند خالفت به ای عده توسط

نقاشی موضوع السالم علیه علی حضرت مظلومانه زندگی ،داستان رسید خالفت به

25

که السالم علیه حسین امام فرزندش سپس و بود ای خانه قهوه نقاشان هایها نقاشی مهم و اصلی موضوعات جمله از رسید شهادت به کربال دشت در فجیعانه

السالم. : اصغرعلیه علی حضرت شدن کشته شده پرداخته موضوعات دیگر از بودامام برادر علی بن عباس حضرت شدن ،کشته السالم علیه حسین امام فرزندحسین امام خونخواهی به ثقفی مختار امیر خروج و انتقام و السالم علیه حسین

. است کربال دشت در یارانش و السالم علیهبه الشهدا روضه کتاب در کاشفی واعظ حسین جمله از شاعران توسط کربال واقعه

علیه حسین امام سر بریدن لحظه شامل که آن از بخشی که است آمده در نظمبه دردناک و انگیز غم کامال صورتی به کتاب این است،در ملعون شمر توسط السالم

. شود می متاثر آن خواندن از ای خواننده هر که ای گونه به است، آمده تفضیلعنوان این ادامه واقعه 38در خصوصا اطهار ائمه و اسالم تاریخ مضمون در اثر

ابزار و ،اندازه نقاش و اثر نام گذشته های نقاشی همانند که است آمده عاشورامحتشم از اشعاری و توضیحات با ،همراه است شده قید آثار کنار در استفاده مورد

افزوده آثار زیبایی به که تعزیه اشعار همچنین و اصفهانی الدین جمال ،سید کاشانیاست.

که آخر عاشقانه عنوان های داستان داستان بیان به ابتدا است گرفته نامو ها غربی میان در یوسف مقایسه به و پردازد می زلیخا و یوسف عاشقانه

یک . توسط که بود یهودی برده یک یوسف غربیان نگاه از زند می دست مسلماناناست پیامبری وی مسلمانان دید از شود،ولی می بزرگ و خریداری مصری شاهزاده

داستان شرح به اینجا از و دارد واال مقامی و شود می انتخاب خداوند سوی از کهتوسط خریداری سپس و حسود برادران توسط افتادن چاه به و کودکی از یوسف

. است معتقد این بر عالوه پردازد می آن سرانجام و وی به زلیخا عشق و شاهزادهمی تصویر به را آن نقاشان که نبوده عاشقانه موضوع تنها زلیخا و یوسف که

قهوه نقاشان نزد که بود دیگری های نمونه از مجنون و لیلی داستان بلکه کشیدندلیلی . به وی عشق داستان و مجنون معرفی به سپس داشت طرفدار بسیار ای خانه

. پردازد میادامه در . 18وی جا این در کشد می تصویر به را عاشقانه مضمون با نقاشی تابلوی

کنار ،در شده برده کار به ابزار و ،قطع آن نقاش و اثر نام گذشت آنچه مانند نیزالدین . ،رشید جامی از اشعاری همچنین است شده قید ها تابلو

خواننده روح که ای گونه به کند می آثارجلوه بین ما رودکی و ،حافظ ،عطار وطواط. بخشد می رهایی روزمره زندگی های دغدغه از را آن و بخشد می جال را

26

27