11 julitoespraak “Lang zal hij/zij leren”

Gouverneur Jan Briers

Provinciehuis

Dames en Heren,

In het anderhalf jaar dat ik het ambt van gouverneur van Oost-Vlaanderen vervul, heb ik

regelmatig uw aandacht gevraagd. En dat voor heel diverse items, soms zelfs minder

vanzelfsprekende.

'De waarde en de waarden van kunst en cultuur' was een voor de hand liggende keuze voor

mijn allereerste 11 julitoespraak in 2013. Die boeiende en steeds wisselende sector heb ik

dan ook tijdens mijn hele professionele loopbaan vanaf de eerste rij leren kennen en

waarderen.

Ik stel vreugdevol vast dat een aantal accenten en ontwikkelde ideeën met verve worden

herhaald. Ze worden niet alleen herhaald, ze worden met wetenschappelijke argumenten

uitgewerkt! De in 2014 gepubliceerde studie 'De waarde van cultuur' van het

onderzoekscentrum “Arts in Society” van de Rijksuniversiteit Groningen is daar een bewijs

van. In opdracht van verschillende steunpunten die het cultuurbeleid in Vlaanderen vorm

geven, onderzocht een multidisciplinaire ploeg van sociologen, economen en psychologen

onder leiding van Pascal Gielen de échte meerwaarde van cultuur. In die

onderzoeksopdracht is de nutswaarde van cultuur gediversifieerd met aandacht voor een

meer filosofische benadering en de breed maatschappelijke waarden van cultuur in een

veranderende samenleving. In één van de besluiten duiden de onderzoekers cultuur aan als

'zingevend element' in een mensenleven. Meer nog, cultuurparticipatie levert een

substantiële bijdrage aan de mentale en fysieke gezondheid én genereert een toename van

het sociaal kapitaal.

Binnen de sector wordt educatie als een noodzakelijk instrument gezien om cultuur levendig

en in een gemeenschap verankerd te houden. Kennis en vaardigheden doorgeven,

emotionele betrokkenheid, reflectie, zelfreflectie, ontmoeting, uitwisseling, botsende

meningen en attitudes … Kortom het mee vorm geven aan de samenleving. Dàt is de

1

allerbelangrijkste doelstelling van de wisselende vormen van de hedendaagse educatieve

praktijken.

Op deze feestelijke dag is het gebruikelijk u iets mee te geven zodat u daar, in uw

zonovergoten vakantiebestemming, verder kunt over nadenken. Voor dit jaar viel de keuze

van de deputatie op 'onderwijs en educatie', een keuze die door enkele actuele

gebeurtenissen is ingegeven, twee in het bijzonder:

Ten eerste herdenken we dit jaar vier historische gebeurtenissen die stuk voor stuk

'vandaag' hebben getekend: 200 jaar Vrede van Gent, 100 jaar Groote Oorlog, 70 jaar

Bevrijding en 50 jaar migratie. Ook burgemeester Termont verwees er gisteren naar, in zijn

11 julitoespraak in de Pacificatiezaal.

De Provincie is via de erfgoedprojectenwerking die gedeputeerde Jozef Dauwe als speerpunt

van zijn beleid vorm gaf, nauw betrokken bij de herdenkingen. Alle ontwikkelen ze

veelvormige evenementen die de historische gebeurtenissen in het collectieve geheugen van

onze superdiverse gemeenschap plaatsen. Alle zijn het originele en toegankelijke educatieve

benaderingen die ervoor zorgen dat het verleden niet het erfgoed van slechts een

minderheid wordt, maar een plek krijgt in de geest en het hart van elkeen die hier woont en

werkt. Een mooi voorbeeld daarvan is de herdenking van 50 jaar migratie in onze

provinciehoofdstad Gent. Onder de noemer 'Blijven plakken' wekt het STAM van april tot

november 2014 de kleurrijke Gentse migratiegeschiedenis tot leven, niet in een museum,

maar in de stad zelf. Een mooi initiatief, dat ook de steun heeft gekregen van de provinciale

diensten Welzijn en Gezondheid, een bevoegdheid van gedeputeerde Couckuyt.

En dat brengt mij bij de tweede reden waarom onderwijs en educatie het voor de hand

liggende onderwerp van deze dag zouden worden. Het spijtige toeval wil namelijk dat een

aantal bevlogen 'mentoren' van die zopas aangehaalde 'bemiddelaars tussen cultuur en

publiek' ons de afgelopen maanden hebben verlaten. Ik denk aan Jan Hoet, Gerard Mortier,

Régine Beer, Dany Vandenbossche en onlangs nog Piet Van Eeckhaut… Allemaal gedreven

enthousiastelingen die van educatie hun missie hebben gemaakt. Daarbij wilden ze zoveel

mogelijk anderen – liefst jongeren – doordringen van de schoonheid van een conceptueel

2

kunstwerk, een uitdagende regie van een eeuwenoude opera of de afzichtelijke gruwel van

een compleet onmenselijk regime.

Nieuw is deze focus geenszins. Drempels wegnemen, zoveel mogelijk mensen bereiken, het

publiek begeleiden, verruimen en verbreden, vaardigheden aanleren, banden versterken,

nieuwe verrassende vormen ontwikkelen om onverwachte geïnteresseerden te ontdekken …

Sinds jaar en dag is het ook de opdracht bij uitstek zowel van de bibliotheken, cultuurcentra

en musea àls van een rijk geschakeerd 'middenveld'. Dat laatste werd vroeger de sociaal-

culturele sector genoemd. Het dient gezegd dat al die gedreven 'bemiddelaars' tussen

creatie en publiek steeds een ruime ondersteuning vanuit het Oost-Vlaamse cultuurbeleid

hebben genoten. De visionaire inzichten van Jan Hoet, Gerard Mortier, Régine Beer, Dany

Vandenbossche en Piet Van Eeckhaut durfden aanvankelijk wel eens botsen met wat de

goegemeente als gangbaar beschouwde. Maar, na verloop van tijd, slaagden ze erin de

meerwaarde van hun keuzes door héél veel mensen te laten aanvaarden. Ze werden echte

boegbeelden, die heel veel mensen inspireerden. Bijvoorbeeld de noodzaak om niet te

vergeten, maar de wreedheden van de kampen aan jonge mensen te blijven uitleggen, is

ondertussen een algemeen aanvaarde stelling.

Herinneringseducatie is vandaag belangrijk in het onderwijs, en wordt alsmaar vaker

opengetrokken naar vredesopvoeding. Sinds de jaren ’90 promoten de Verenigde Naties de

vredescultuur, waarbij ze werken op acht aandachtspunten: mensenrechten,

gendergelijkheid, democratie, verdraagzaamheid en solidariteit, vrije communicatie en

toegang tot informatie, internationale vrede en veiligheid, duurzame ontwikkeling en

educatie. Daarbij beschouwen de VN educatie als zowel een kenmerk van een vredescultuur

als ook een voorwaarde ervoor.

Prettig om te weten is dat dit bewustzijn niet stopt bij het onderwijs. Zo heeft de federale

politie beslist om samen te werken met de Dossinkazerne in Mechelen om er kennis te

maken met het Holocaustmuseum. Catherine De Bolle, commissaris-generaal van de

federale politie, vindt terecht dat politiemensen een bijzondere taak te vervullen hebben in

de maatschappij. Ik citeer: “Door onze politiemensen te laten deelnemen aan dit educatieve

project willen we afstappen van de klassieke lessen ‘mensenrechten en deontologie’ en onze

3

politieambtenaren praktisch leren omgaan met moeilijke ethische situaties waarbij ze leren

om keuzes te maken op basis van realistische scenario’s.”

Van de VN maken we een overstapje naar een andere internationale organisatie, de FIFA.

Die viert de laatste weken een hoogmis met het WK voetbal, hét globale internationale

evenement waar menig voetballiefhebber vier jaar lang naar uitkijkt. Overmorgen (op 13 juli)

weten we wie de nieuwe wereldkampioen voetbal wordt. Dan is de strijd gestreden, een

vreedzame landenstrijd zonder gewonden of doden, met enkel winnaars … Fantastisch toch

hoe verschillende naties verspreid over de hele wereld, elk met hun eigen cultuur, op die

manier samenkomen: Duitsers, Nederlanders, Brazilianen, Argentijnen, Fransen, Nigerianen,

Algerijnen, Belgen, …

Waar mensen samenkomen om zich te ontspannen, hangt magie in de lucht. De samenleving

is zich meer en meer bewust van die magie. De sociale voordelen van een groepssport zoals

voetbal zijn niet te onderschatten. Van jong tot oud leert men snel en vlot mensen kennen

en kan men zijn sociale contacten gemakkelijk onderhouden. Kinderen leren in groepssport

samenwerken en samen omgaan met winst en verlies. Helaas leven veel jongeren vandaag in

isolement en gelukkig zien we dan dat sport of cultuur hun toch een plekje geeft in de

maatschappij van vandaag.

Samen sporten en bewegen is niet alleen een zinvolle vorm van vrijetijdsbesteding. Het is

ook gezond, uitdagend en grensverleggend. Daarnaast groeit het besef dat de kracht van de

sport ook kan worden benut om maatschappelijke doelen te bereiken. Sport- en

beweegprogramma’s worden letterlijk en figuurlijk ingezet ter bevordering van

burgerparticipatie, gezond en respectvol gedrag, sociale cohesie, weerbaarheid, enzovoort.

Mevrouw Bruggeman, gedeputeerde verantwoordelijk voor sport, zal ons hierin zeker

bijtreden.

Dames en Heren,

In Oost-Vlaanderen geeft gedeputeerde Peter Hertog het beleid vorm rond onderwijs en

vorming. Hij wees zopas terecht op het verpletterende belang van een gedegen opleiding

voor de opbouw van een menswaardig bestaan. En dat voor elk individu. Hier en overal ter

4

wereld. Vroeger, nu en zeker in de toekomst. De Universele Verklaring van de Rechten van

de Mens uit 1948, artikel 26, is dan ook duidelijk: eenieder heeft recht op onderwijs.

Ook vandaag stelt Raymonda Van Dijck, de topvrouw van het GO Onderwijs van de Vlaamse

Gemeenschap, dat onderwijs een maatschappelijke hefboom moet zijn. Ik citeer:

“Kwalitatief onderwijs vanaf jonge leeftijd moet ervoor zorgen dat elke jongere dezelfde

kansen krijgt. Zijn of haar achtergrond mag daarbij geen rol spelen. Want elk individu

verdient kansen op een optimale ontwikkeling op maat van zijn talenten en competenties.

Daarbij is het natuurlijk belangrijk dat onderwijs jonge mensen wapent met kennis en kunde,

maar het moet hen ook vormen tot volwaardige burgers die hun plek vinden in de

samenleving en daar ook verantwoordelijkheid in opnemen.”

Mieke Van Hecke, directeur-generaal van het Vlaams Secretariaat van het Katholiek

Onderwijs (VSKO), treedt mevrouw Van Dijck bij. Volgens mevrouw Van Hecke is het

natuurlijk belangrijk om jongeren uit het leerplichtonderwijs voor te bereiden op een

beroepsloopbaan of op een geslaagde studieloopbaan in het hoger onderwijs. Maar ook zij

stelt dat de opdracht van onderwijs ‘gelukkig’ veel breder is, waarbij ook aandacht moet zijn

voor volgende aspecten: learning to learn, learning to do, learning to live together en

learning to be…

Naast het formele onderwijs is vandaag de dag het 'levenslang leren' meer dan ooit

noodzakelijk om de nodige competenties en vaardigheden te verwerven én te behouden.

Het is een conditio sine qua non om in een voortdurend wijzigende omgeving de wereld te

bedwingen. Vandaag draait educatie rond mogelijkheden scheppen, kansen bieden. We

moeten mensen voldoende tools aanreiken, zodat ze het heft in eigen handen kunnen

nemen. Zo kunnen ze voor zichzelf en hun naasten een bevredigend leven uitbouwen en als

echt geëmancipeerde burgers een rol opnemen in de democratische samenleving. Juist, u

hoort opnieuw de echo van de Amerikaanse filosofe Martha Nussbaum. Zij stelt terecht dat

daarbij de nadruk weliswaar ligt op elementaire lees-, schrijf- en rekenvaardigheid. Maar ze

zegt ook dat een beperkte verzameling marktgerichte vaardigheden niet volstaat. De

vaardigheden die verband houden met de geesteswetenschappen en de kunsten, zijn

essentieel. Ik citeer: “Kritisch denken, het vermogen om zich op een fantasievolle wijze een

5

beeld te vormen van de situatie van iemand anders en diens situatie als het ware van

binnenuit te doorgronden, plus begrip van de wereldgeschiedenis en de huidige economische

wereldorde”. Enkel met die bekwaamheid is een verantwoordelijk democratisch burgerschap

mogelijk.

De scholen in het provinciale net zijn vooral gegeerd voor de talrijke hooggewaardeerde

opleidingen, maar ook voor de uitgebreide 'brede school'-werking. Die getuigt van een

doordacht beleid met nadruk op maatschappelijke inzet en betrokkenheid, veel meer dan

louter op kennisgerelateerde competenties.

Het nieuwe 'flankerende onderwijsbeleid' steunt daarnaast tal van interessante projecten in

het bredere scholenveld. U hoorde bevoegd gedeputeerde Hertog daar zopas over. En het

valt u misschien ook op, Dames en Heren, maar taal, fotografie, plastische kunstvormen,

erfgoed, kunsten en cultuur vormen in heel wat projecten de trigger om de aandacht van

jongeren te trekken. Het zijn stuk voor stuk instrumenten om hun complexe identiteit aan te

spreken met de bedoeling om hun zelfvertrouwen op te krikken, hun

samenwerkingsvaardigheden te ontwikkelen, wederzijds respect te genereren. Kortom, het

zijn manieren om van jongeren veelzijdige, mondige en betere burgers te maken. In de

gangen van dit huis kunt u straks enkele resultaten van die creativiteit bewonderen.

Cultuureducatie is een booming business en omvat alle vormen van educatie waarbij cultuur

als doel of als middel wordt ingezet. In Vlaanderen is cultuureducatie het resultaat van

intensief samenwerken tussen Onderwijs en Cultuur. Het is een vast onderdeel van het

leerprogramma in het basisonderwijs en van verschillende projecten in het secundair. Niet-

formele educatie vult de vrijetijd van talloze jongeren en ouderen. De motiverende

leeromgeving daagt hen uit om samen te leren. Er is het deeltijds kunstonderwijs en het

jeugdwerk met een creatieve aanpak, waar het plezier van kinderen centraal staat. Maar er

is ook de uitgekiende publiekswerking van musea, theaterhuizen, cultuurcentra en

bibliotheken. De vele duizenden actief in de amateurkunsten mogen we hier zeker niet

vergeten te vermelden.

6

Kunsteducatie heeft een heel andere bedoeling en opent de horizon. De motor hier is

verandering, verrassing, instinct, experiment, het genot van vorm en kleur, out of the box

denken …. Echter, mensen zullen pas deelnemen aan culturele en kunstgerelateerde

activiteiten als ze interesse hebben. Ze zullen pas deelnemen als ze de bagage hebben om

ervan te genieten. En dat is lang niet altijd een simpel probleem van sociale ongelijkheid. Het

ontwikkelen van die interesse en competenties is een recht van elkeen en start het best op

jonge leeftijd, door jongeren van alles te laten proeven. Het gaat ook levenslang door. Elke

mens heeft cultuur in zijn of haar hart. Met waarnemen, verbeelden, analyseren en

conceptualiseren leert men omgaan met verschil en verandering. Het zijn broodnodige tools

in onze zoektocht naar persoonlijke identiteit, onze omgang met culturele diversiteit en ons

cultureel zelfbewustzijn. Vandaar het enorme maatschappelijke belang voor het samenleven

in onze geglobaliseerde steden en gemeenten.

Hetzelfde geldt trouwens voor natuureducatie. Hoewel er in de naoorlogse periode weinig

aandacht was voor natuur en milieu, veranderde dat in de jaren ’70, onder andere na het

Europees Jaar van de Natuurbescherming. Tal van activiteiten vormden toen de voorbode

van een groeiend bewustzijn. Wat begon met een boomplantactie op initiatief van de

toenmalige BRT, “Plant een boom met Nonkel Bob”, kreeg in heel het land navolging en

vormde de start van een geprofessionaliseerd natuur- en milieubeleid. De overheid nam

daarin een leidende rol op. Ondertussen is natuur- en milieueducatie opgenomen in de

eindtermen en worden er allerlei campagnes georganiseerd om zowel thuis als op de

werkvloer milieuzorg te integreren.

Een knap voorbeeld in deze context is de Agri-Olympiade, een Europees project rond

innovatieve landbouweducatie. Die scholenwedstrijd kreeg trouwens steun van de

provinciale dienst Landbouw, bevoegdheid van gedeputeerde Vercamer. Het project kadert

binnen het Interregproject EDUFERM en stimuleert klassen uit het basisonderwijs om een

innoverend, creatief en gezamenlijk werk te maken over de land- en tuinbouw van de

toekomst. Een ander voorbeeld is de Zelfoogstboerderij Wijveld in Destelbergen. Door in het

begin van het seizoen een oogstaandeel te kopen, geef je een boer de kans om zonder

andere zorgen aan je groenten en fruit te werken. Je betaalt dus in het begin van het seizoen

een vast bedrag en daarvoor kan je het hele seizoen lang zélf groenten oogsten op het veld.

7

Richtlijnen om te oogsten krijg je via mail en op het veld. Men leert de seizoenen kennen en

kinderen ondervinden dat groenten niet uit de supermarkt komen.

De link van natuur- en landbouweducatie naar duurzame ontwikkeling is een volgende,

logische stap in het verhaal van vandaag. Het streven naar een duurzame samenleving krijgt

gelukkig steeds meer aandacht. Wereldwijd groeit ook de consensus dat educatie in dit

proces een essentiële rol vervult. De periode 2005-2014 is daarom door de Verenigde Naties

uitgeroepen tot Decennium van Educatie voor Duurzame Ontwikkeling. Als grote groepen

jongeren overtuigd raken van een meer gewetensvolle omgang met onze natuurlijke

rijkdommen, dan zullen vroeg of laat ook de onderhandelaars van de globale

klimaatakkoorden tot ambitieuze, sluitende en gedragen overeenkomsten durven overgaan.

Dichter bij huis, in Oost-Vlaanderen, zijn de voorbeelden van initiatieven rond ecologie en

sociale duurzaamheid legio. Zo zijn in Oost-Vlaanderen 16 LET-groepen actief. LET staat voor

Local Exchange and Trade System en is een ruilsysteem waarbij bewoners elkaar helpen en

aan dienstverlening doen. Ook de Vlaamse overheid is op de kar van de

gemeenschapsmunten gesprongen, met de publicatie van het handboek ‘Maak je buurt

uitmuntend’. Het boek bevat tips en voorbeelden voor de lokale besturen en organisaties

om gemeenschapsmunten ook bij hen in te voeren. Het LET-project Torekes kreeg trouwens

in 2013 de provinciale prijs voor sociaal-cultureel volwassenenwerk. Aan dat project zijn een

sociaal restaurant verbonden met productiekernen van stadslandbouw, een

buurtklusjesdienst, en een babysitcentrale, en er is de mogelijkheid tot het weggeven of

delen van overtollige aankopen.

Een ander voorbeeld is de trend van coconsumptie en deeleconomie. Denk maar aan couch-

surfing, parking panda, book-a-local, samenhuizen, autodelen, je eigen tuin openstellen voor

kampeerders … Alles kan gedeeld worden. Laten we vooral niet vergeten dat deze

initiatieven misschien wel zijn ontstaan uit economische noodzaak, maar dat ze vooral

bijdragen aan een socialere en tegelijk duurzamere maatschappij.

Dames en Heren,

8

Vandaag is het minder vanzelfsprekend, maar Aristoteles stelde het al uitdrukkelijk: “Streven

naar rijkdom is geen toepasselijk overkoepelend doel voor een fatsoenlijke samenleving.

Rijkdom is niet méér dan een middel”. En ook: “Elk fatsoenlijk politiek plan moet streven naar

het bevorderen van ontplooiing en ontwikkeling van typisch menselijke vaardigheden, ten

dienste van het grotere geheel en hemzelf als individu.”

Schatkamers van kennis en wetenschap van die tijd waren de heiligste onderdelen van de

tempels, onder meer van Efeze en Pergamum in Turkije. Later werden ze opgevolgd door de

ingenieus ontworpen bibliotheken en scriptoria van vorsten, kloosters, kathedralen en

abdijen in West-Europa. De fraaiste bibliotheken herbergden niet zozeer schitterend

verluchte boeken, maar kennis, creativiteit en beschouwing. Ze belichaamden het hoogste

wat de mensheid kon en kan bereiken.

De bibliotheek van de Zwitserse abdij van Sankt Gallen, de kapittelbibliotheek van de

kathedraal van Noyon, de fraaie Bibliotheca Laurentiana van Michelangelo in Firenze, de

universiteitsbibliotheken van Bologna en Leuven. Ze slaagden erin om alle kennis van de

wereld op dat moment te verzamelen. De grootste kunstenaars ontwierpen prachtige

gebouwen om boekbanden veilig ter studie aan te bieden. En dat aan de weinigen die het

gegeven was om van die wijsheid en schoonheid kennis te nemen. Openbare bibliotheken

waren vanaf de 19e eeuw de toegangspoorten tot kennis voor elkeen. Eerst natuurlijk voor

gegadigden binnen de eigen politieke zuil die op zoek waren naar 'volksverheffing'. Nadien

waren bibliotheken toegankelijk voor iedereen die informatie, culturele ontwikkeling en

ontmoeting zocht.

De vraag naar pure informatievoorziening en 'cultuur voor iedereen' is geëvolueerd. Er is nu

de ondersteuning in het zelfstandig zoeken en beoordelen van informatie, creatief gebruik

van verschillende bronnen, strategische vaardigheden en educatie. Met enige fierheid

verwijs ik graag naar de bibliotheken van Herzele en Moerbeke. In april zijn die twee Oost-

Vlaamse bibliotheken nog uitgeroepen tot de beste bibliotheken van Vlaanderen en Brussel.

Bij het uitreiken van de award is uiteraard gekeken naar de aanwezige, fantastische

collecties. Maar daarnaast zijn de intensieve samenwerking met de lokale culturele partners

en het feit dat men een zeer bewuste connectie met de klant nastreeft, de jury niet ontgaan.

9

Waren kennis en informatie in vroegere tijden dus een schaars goed, vandaag de dag is het

helemaal anders. Websites, livestream, blogs, Twitter en Facebook … De nieuwe media

zorgen ervoor dat de hoeveelheid, snelheid en toegankelijkheid van informatie fenomenaal

zijn toegenomen. Let wel: inzetten op digitalisering is onontbeerlijk in een maatschappij

waar iedereen 'connected' is. Anderzijds dienen we steeds vaker in te zetten op 'beleving'. In

2005 slaakte Richard Louv, auteur van 'Het laatste kind in het bos', nog een noodkreet.

Volgens hem is er een totaal gebrek aan contact van de onlinegeneratie met de natuur. De

jeugd opnieuw in contact brengen met de natuur is dan ook dé uitdaging. We moeten het

belerende achterwege laten en de ervaring sterker maken.

Helaas werpen die nieuwe vormen van communicatie ook hindernissen op. Nu zijn we

eerder het slachtoffer van “l’embarras du choix”. Gestructureerd naar betekenisvolle

informatie zoeken, de betrouwbaarheid checken, kritisch analyseren, bewust feiten van

meningen onderscheiden, de info interpreteren en verwerken … Het blijft voor velen heel

ingewikkeld.

In zijn handboek 'Historici en hun metier' presenteert professor Marc Boone, decaan van de

faculteit Letteren en Wijsbegeerte van de UGent, een methode om kritisch om te gaan met

de overvloed aan informatie. Die methode is niet enkel bruikbaar voor historici, maar ook

voor vele andere mens- en sociale wetenschappers. Ze is bruikbaar voor elkeen die verdrinkt

in het aanbod en streeft naar een kritische omgang met de huidige, massale

informatiebronnen. Professor Boone stelt terecht dat het in de kennismaatschappij van

vandaag al lang niet meer voldoende is om te 'kunnen lezen en schrijven' om zich staande te

houden. Om zich adequaat te kunnen handhaven en te kunnen functioneren als burger en

om zijn persoonlijk 'kennen en kunnen' doelmatig te ontwikkelen, zijn talrijke vaardigheden

nodig. Waren geletterdheid en beschikbaarheid van informatie vroeger de belangrijkste

opstappen in de sociale mobiliteit, dan is dat vandaag totaal anders.

Hoe moeten we bronnen op het spoor komen? Hoe moeten we ze kritisch 'lezen'? En vooral,

wat moeten we doen als de bronnen onderling contradictorische informatie geven? En

verder. Hoe kan men zo dicht mogelijk komen bij een aan zekerheid grenzende interpretatie

10

van de feiten en de motieven? Die vragen loslaten op een middeleeuwse oorkonde, een

19de-eeuwse roman of een gegoogelde wikipedia-omschrijving is in essentie eenzelfde

historisch-kritische benadering.

Studies wijzen uit dat 15 tot 18% van de Vlaamse volwassenen te lage competenties bezit

om volwaardig te kunnen meedraaien in de samenleving. En dat gemis is niet enkel het

probleem van de sociaaleconomisch zwakkere groepen in de samenleving. Het is niet enkel

het probleem van eenoudergezinnen, laaggeschoolden of senioren. Naarmate tal van

vernieuwende maatschappelijke projecten via internet opgang maken, is mediawijsheid voor

velen dé voorwaarde tot sociale participatie en opbouw van een sociaal netwerk.

Onderzoeken van de FOD Economie tonen aan dat 7% van de Belgische huishoudens met

kinderen geen internetverbinding heeft. Bij eenoudergezinnen is dat zelfs 20%! Uit de boot

vallen voor nieuwe media kan aanleiding geven tot eenzaamheid aan de rand van het sociaal

gebeuren ...

Bij empowerment van het individu en de opbouw van een nieuw maatschappelijk

middenveld verliezen de traditionele organisatievormen terrein. Ten voordele van meer

vrijblijvende, eerder spontane en toevallige, maar zeker virtueel gegroeide en

georganiseerde contacten. Alle met grote impact op het dagelijkse leven. Aan de overheden

de uitdaging om deze switch te detecteren en een beleid te ontwikkelen dat de essentiële

boodschap van inclusie hertaalt naar de nieuwe vormen van vandaag. Het is ook aan de

overheid om ervoor te zorgen dat er geen nieuwe groepen 'achterblijven' in deze evolutie.

Levenslang leren, educatie, mediawijsheid ontwikkelen …

Onder meer door onze bijdrage aan de bibliotheek van de 21ste eeuw, de Krook, die een

voortrekker in dit verhaal zal zijn, bewijst Oost-Vlaanderen de vinger aan de pols te houden.

Gedeputeerde Geert Versnick zal met mij beamen dat hier veel meer dan een nieuw gebouw

wordt opgetrokken.

In het Krookproject krijgt een compleet nieuw, toekomstgericht concept van

stadsvernieuwing, innovatie, technologie en economie vorm. Het is een speerpunt van

culturele ontwikkeling en economische vernieuwing. De Krook wordt het gezicht van de

11

transitie van de stad en de provincie van het industriële tijdperk naar de kenniseconomie. De

site stimuleert innovatieve interactie en kruisbestuiving tussen cultuur, onderwijs en

onderzoek. Studenten, ondernemers, start-ups en cultuurminnende Oost-Vlamingen zullen

er samenkomen. Het wordt dé plek voor nieuwe multimediale ervaringen, digitale

leescultuur, exposities, kennisdeling, kenniscreatie, inspiratie en ontmoeting.

De Krook geeft daarenboven een verloederde plek een nieuw gezicht. In een functionele

nieuwbouw zullen de bibliotheek, het digitale onderzoekscentrum iMinds en de UGent er

samen voor zorgen dat de organisatie permanent leert en evolueert. Het is hun ambitie om

een rol te spelen in de digitale wereld van morgen, via een verruimde en verrijkende

invulling van hun opdracht.

Het Wintercircus is het tweede deel van dit ambitieuze project, met een nieuwe

ondergrondse concertzaal, een incubatiecentrum voor digitale mediabedrijven (iCubes) en

het Vlaams Instituut voor Audiovisuele Archivering. Vooral het eerste en het laatste maken

mij gelukkig. Een concertzaal op die plek is, weliswaar in grondig aangepaste vorm, de

droom van Gerard Mortier en vele melomanen met hem. Het VIAA is daarnaast opgebouwd

rond de onschatbaar rijke archieven van de VRT, waarvan mijn vader één van de pioniers

was.

Nieuwe ideeën staan centraal in de Krook. Techneuten kunnen hun baanbrekende ideeën

polsen bij studenten, mediabonzen in de dop, gezinnen met kinderen, collega-uitvinders,

aanstormende ondernemers … Het is een creatieve hub, die multimediale en technologische

bedrijven confronteert met kunstenaars, ontwerpers, specialisten en gebruikers. Een open

netwerk, waar verleden, heden en toekomst elkaar raken. Op die plek wordt

geëxperimenteerd en ondernomen, en komen muziek, film, kunst, technologie en innovatie

samen. Zo leggen we de basis voor de kenniseconomie van morgen.

Het Krookproject is in wezen een emancipatorisch project, dat op een nieuwe manier

omgaat met erfgoed, en dát in het hart van de studentenbuurt. Bovendien streeft de Krook

naar een verwevenheid van functies en wil het de rijkdom die daaruit voortvloeit, op een

innovatieve manier ten goede laten komen van economie en creatie. Het project wordt

12

ongetwijfeld een katalysator voor de culturele ontwikkeling en de economische vernieuwing

in onze provincie.

En zo kom ik ten slotte graag terug op datgene waarmee ik ben begonnen: kunst en cultuur,

en wat ze teweegbrengen. Jan Hoet stelde terecht dat 'kunst' de overtreffende trap is van

'kunnen'.

Dames en heren,

Het is een eer en een waar genoegen om op deze Vlaamse feestdag twee Oost-Vlamingen te

huldigen voor het behalen van een Vlaamse Cultuurprijs. Graag uw applaus voor de heren

Stefan Hertmans en René Jacobs.

Hertmans kreeg die prijs voor zijn bejubelde roman 'Oorlog en terpentijn', gebaseerd op de

memoires van zijn grootvader. De jury, bestaande uit voorzitter Pieter Verstraeten, Sofie

Gielis, Mustafa Kör, Tom Van Imschoot, Joseph Pearce en secretaris Linda De Geyter, prijst

Hertmans’ roman onder meer omdat hij meesterlijk heen en weer navigeert "tussen het

kleine en het grote, tussen de biografische anekdote en de grote bewegingen van de tijd,

tussen het Vlaanderen van toen en nu, tussen het met zorg geschetste detail en de brede

penseelstreken van de verbeelding." Ze noemt 'Oorlog en terpentijn' "een boek over een

familiegeschiedenis en een oorlog", maar tegelijk "ook een boek over schilderen en

schrijven, over de manieren waarop een kunstenaar in goedgekozen lijnen en kleuren of

dwingende metaforen iets van de hel en de hemel van het leven kan oproepen."

Stefan Hertmans kon er, wegens een vakantie in het buitenland, vandaag helaas niet bij zijn.

Wie we hier echter wél in levenden lijve kunnen begroeten is die andere provinciegenoot die

in het voorbije voorjaar een Vlaamse Cultuurprijs in ontvangst mocht nemen: zanger en

dirigent René Jacobs.

Net als Hertmans is René Jacobs geboren en opgegroeid in onze provinciehoofdstad Gent,

waar hij zijn eerste stappen in de muziek heeft gezet in de Schola Cantorum van de Sint-

Baafskathedraal. En net als Hertmans kan ook Jacobs prat gaan op een hele reeks

bekroningen en onderscheidingen, met als voorlopig hoogtepunt dus de Vlaamse

13

Cultuurprijs voor klassieke muziek. De jury van die prijs stond onder het voorzitterschap van

Jerry Aerts en verder maakten Liesbet Vereertbrugghen, Rudy Tambuyer, Hendrik Storme,

Jeroen Vanacker, Petra Vermote, Inge Spinette, Filip Rathé en secretaris Margot Van

Neyghem er deel van uit. Die jury noemt Jacobs niets minder dan een "geniaal musicus", een

"dirigent op wereldniveau", die pionierswerk heeft verricht "door het streven naar

authenticiteit op de internationale operascène te introduceren." "Toch blijft hij", naar het

oordeel van de jury, "een eeuwige zoeker naar beter, juister en relevanter. Nooit meent hij

de waarheid in pacht te hebben." En de jury besluit: "bovenal verstaat René Jacobs de kunst

om, zoals zijn grote leerling Andreas Scholl getuigde, musici en studenten te doen zingen en

spelen 'alsof hun leven ervan afhangt'."

Mijnheer Jacobs,

Graag wil ik u, maar ook Stefan Hertmans, op deze Vlaamse feestdag nogmaals van harte

feliciteren met uw bekroning met een Vlaamse Cultuurprijs.

14