THÔNG ĐI P LAO Đ NG C A CON NG IỆ Ộ Ủ ƯỜ

(LABOREM EXERCENS)

C A Đ C GIOAN PHAOLÔ II NHÂN K NI M 90 NĂMỦ Ứ Ỷ Ệ

BAN HÀNH THÔNG ĐI P RERUM NOVARUM (9-1981)Ệ

(d ch t nguyên b n ti ng Pháp c a n b n đa ng ).ị ừ ả ế ủ ấ ả ữ

Vatican ISBN 2.227.43029.X.

Thánh Giáo Hoàng Gioan Phaolô II

***

1

L I GI I THI UỜ Ớ Ệ

(c a Gérard Defois, T ng th ký H i đ ng Giám M c Pháp)ủ ổ ư ộ ồ ụ

Nhân B n Hóa Lao Đ ngả ộ

B n thông đi p c a ĐGH Phaolô II đ c dành đ trình bày v m t đ tài cũả ệ ủ ượ ể ề ộ ề x a nh trái đ t: V n đ lao đ ng, ngay t nh ng trang đ u c a sách Sángư ư ấ ấ ề ộ ừ ữ ầ ủ Th chúng ta đã th y Đ ng T o Hóa g n lao đ ng li n v i con ng i, coi đóế ấ ấ ạ ắ ộ ề ớ ườ nh m t s v , m t t ng lai: “ư ộ ứ ụ ộ ươ Hãy sinh s n hãy gia tăng đ y dãy trái đ tả ầ ấ và hãy b t nó ph c tùngắ ụ ” ho t đ ng c a con ng i trên th gian là ti p t cạ ộ ủ ườ ế ế ụ công vi c t o d ng l u truy n đ i s ng và bi n đ i thiên nhiên đi songệ ạ ự ư ề ờ ố ế ổ song v i nhau.ớ

Tuy nhiên ng i ta không th ph nh n s ti n hóa kỳ l c a các hình th cườ ể ủ ậ ự ế ạ ủ ứ lao đ ng, có t nh ng ngày đ u và nh t là t m t th k – nói cho th tộ ừ ữ ầ ấ ừ ộ ế ỷ ậ đúng là t 90 năm nay – k t khi đ c Giáo Hoàng Lêô XIII phát bi u l nừ ể ừ ứ ể ầ đ u tiên trong l ch s Giáo H i v “v n đ th thuy n”. Ngày nay, vào kầ ị ử ộ ề ấ ề ợ ề ỷ nguyên c a nh ng máy vi phát, máy đi n toán, c a s d phòng xã h i vàủ ữ ệ ủ ự ự ộ các quy n nghi p đoàn, các t ch c đa qu c gia và cu c kh ng ho ng vi cề ệ ổ ứ ố ộ ủ ả ệ làm trên kh p n i, các d ki n hoàn toàn khác h n và các trách nhi m ngàyắ ơ ự ệ ẳ ệ càng thêm l n lao. Th gi i lao đ ng là m t th gi i đ y kh ng ho ng căngớ ế ớ ộ ộ ế ớ ầ ủ ả th ng. Trong s ki n l ch s này ĐGH kêu g i t t c chúng ta ph i l u tâmẳ ự ệ ị ử ọ ấ ả ả ư dùng đ o đ c và ý th c luân lý đ đem l i nhân tính cho ho t đ ng c a conạ ứ ứ ể ạ ạ ộ ủ ng i v i các đi u ki n t ch c và các h p l c t i tân c a ho t đ ng này.ườ ớ ề ệ ổ ứ ợ ự ố ủ ạ ộ

Lao đ ng ph c v cho con ng i ch không ph i con ng i ph c vộ ụ ụ ườ ứ ả ườ ụ ụ cho lao đ ng.ộ

Ngày nay lao đ ng c a con ng i đang đ ng gi a hai ng đ ng. Conộ ủ ườ ứ ữ ả ườ đ ng c a kỹ thu t: Các ngành kỹ ngh phát tri n, nh ng kỹ thu t tân ti n,ườ ủ ậ ệ ể ữ ậ ế đi n t , đi n toán, vi n toán … đã m r ng t m quan h gi a con ng i vàệ ử ệ ễ ở ộ ầ ệ ữ ườ thiên nhiên đ n m c đ bi n máy móc thành tác gi th nh t c a vi c bi nế ứ ộ ế ả ứ ấ ủ ệ ế đ i s v t. Con đ ng c a kinh t : giá c c a năng l ng và nguyên li u, ýổ ự ậ ườ ủ ế ả ủ ượ ệ th c c a con ng i tr c tính ch t h n ch c a tài nguyên thiên nhiên vàứ ủ ườ ướ ấ ạ ế ủ nh ng nguy c c a ô nhi m, s xu t hi n trên chính tr ng th gi i c aữ ơ ủ ễ ự ấ ệ ườ ế ớ ủ

2

nh ng dân t c m i đây còn b l thu c, ngày nay đòi h i ch đ ng trongữ ộ ớ ị ệ ộ ỏ ỗ ứ vi c đ a ra nh ng quy t đ nh qu c t . Vi c phân ph i lao đ ng th gi i trệ ư ữ ế ị ố ế ệ ố ộ ế ớ ở thành m t v n đ đ c bi t và s th t nghi p là d u hi u s th t b i ê chộ ấ ề ặ ệ ự ấ ệ ấ ệ ự ấ ạ ề c a ti n b , s ti n b v n t ph là sẽ đ m b o cho m i ng i đ c s ngủ ế ộ ự ế ộ ẫ ự ụ ả ả ọ ườ ượ ố đ y đ d d t.ầ ủ ư ậ

Đ i v i các Kitô h u, nhân tính c a lao đ ng là tính ch t ch ch t c a t t cố ớ ữ ủ ộ ấ ủ ố ủ ấ ả “v n đ xã h iấ ề ộ ”. Nó đáng đ cho chúng ta d ng chân suy nghĩ đ phán đoánể ừ ể v nh ng phán đoán m i đây theo ý nghĩa hi n đ i c a ho t đ ng conề ữ ớ ệ ạ ủ ạ ộ ng i cũng nh v nh ng công vi c m i đang ch đ i chúng ta.ườ ư ề ữ ệ ớ ờ ợ

ĐGH t h i không bi t có ph i con ng i đã đ o l n b c thang giá tr trongự ỏ ế ả ườ ả ộ ậ ị các xã h i hi n đang tăng tr ng không. Kỹ thu t – t c là lao đ ng theo ýộ ệ ưở ậ ứ ộ nghĩa khách quan – cung c p cho ng i lao đ ng nh ng d ng c gia tăngấ ườ ộ ữ ụ ụ g p trăm s c m nh ho t đ ng c a h , làm d dàng, tăng thêm t c đ vàấ ứ ạ ạ ộ ủ ọ ễ ố ộ hoàn b cho lao đ ng; Kỹ thu t là đ ng minh c a con ng i song nó cũng cóị ộ ậ ồ ủ ườ th ph n l i tr thành m t k thù đ ch khi vi c c gi i hóa h t chân conể ả ạ ở ộ ẻ ị ệ ơ ớ ấ ng i, làm h m t nh ng s ng khoái trong công vi c, ngăn ch n óc sángườ ọ ấ ữ ả ệ ặ t o và gi m b t tinh th n trách nhi m c a h ; phát sinh ra n n th t nghi pạ ả ớ ầ ệ ủ ọ ạ ấ ệ và nô l hóa con ng i, khi n h còn ch là ng i thi hành l nh c a các tácệ ườ ế ọ ỉ ườ ệ ủ ph m c a mình. Nhân ph m c a lao đ ng nh b tha hóa t n g c r khi conẩ ủ ẩ ủ ộ ư ị ậ ố ễ ng i và nhi m v c a h b ch nghĩa duy v t và duy kinh t bi n thànhườ ệ ụ ủ ọ ị ủ ậ ế ế m t th hàng hóa, m t th l c l ng trong lao đ ng, m t th “ộ ứ ộ ứ ự ượ ộ ộ ứ d ng c s nụ ụ ả xu tấ ”. S đ o l n các giá tr là m t s ki n hi n nhiên; trong ch đ t b n,ự ả ộ ị ộ ự ệ ể ế ộ ư ả nó đ c khoác b áo ch thuy t. Ng i lao đ ng đ c đ i x không khác gìượ ộ ủ ế ườ ộ ượ ố ử toàn b các ph ng ti n v t ch t c a s n xu t và không đ c coi là m cộ ươ ệ ậ ấ ủ ả ấ ượ ụ tiêu c a t t c ti n trình kinh t : nói tóm l i, h b khai thác cho các m uủ ấ ả ế ế ạ ọ ị ư l i v v t ch t.ợ ề ậ ấ

Con ng i là ch th c a lao đ ng t c là lao đ ng theo nghĩa ch quan nhườ ủ ể ủ ộ ứ ộ ủ ư Đ c Gioan Phao Lô II nói – có nghĩa là nhân v c a con ng i ph i là m tứ ị ủ ườ ả ộ nhân t đ ng trên. Và đây là v n đ thu c đ o đ c h c. Trong vi c làm,ố ứ ở ấ ề ộ ạ ứ ọ ệ sinh v t t bi u l ra v i chính mình, nh làm ch đ c các s v t và nhậ ự ể ộ ớ ờ ủ ượ ự ậ ờ kh năng quy t đoán c a mình; h nuôi s ng gia đình và tham gia làm giàuả ế ủ ọ ố cho di s n l ch s và xã h i c a đ t n c. H hi u rõ mình liên đ i v i t tả ị ử ộ ủ ấ ướ ọ ể ớ ớ ấ c các ng i lao đ ng trong gia đình nhân lo i. Lao đ ng con ng i liên đ iả ườ ộ ạ ộ ườ ớ

3

chúng ta l i v i nhau. L i Kinh Thánh kêu g i “ạ ớ ờ ọ hãy ch ng trái đ tế ự ấ ” tuy v ng l i t ngàn x a, song v n luôn luôn thúc gi c t t c m i ng i c aẳ ạ ừ ư ẫ ụ ấ ả ọ ườ ủ m i th i đ i và đòi h i ph i l a ch n, ph i phân bi t th t u tiên; đó làọ ờ ạ ỏ ả ự ọ ả ệ ứ ự ư t t c nh ng gì c n thi t đ giúp cho nhân ph m đ c tôn tr ng. Vi c làmấ ả ữ ầ ế ể ẩ ượ ọ ệ tăng giá tr cho v t ch t không th làm cho ng i lao đ ng m t giá tr . T tị ậ ấ ể ườ ộ ấ ị ấ c nh ng vi c trên đây bó bu c chúng ta v tinh th n ph i b t ho t đ ngả ữ ệ ộ ề ầ ả ắ ạ ộ kinh t n m trong m t “ế ằ ộ n n tr t t v xã h i v lao đ ngề ậ ự ề ộ ề ộ ” b i vì, dù kỹở ngh có ti n b tr thành ph c t p đ n đâu, v n đ nghiên c u tìm hi u vàệ ế ộ ở ứ ạ ế ấ ề ứ ể các d ch v có đ c nâng cao t i m c đ nào, thì lao đ ng v n ph c d chị ụ ượ ớ ứ ộ ộ ẫ ụ ị cho con ng i ch con ng i không ph c d ch cho lao đ ng”.ườ ứ ườ ụ ị ộ

“T b n ph c v cho lao đ ng ch không ph i lao đ ng ph c v choư ả ụ ụ ộ ứ ả ộ ụ ụ t b n”ư ả

Mu n giáo hóa, nhân b n hóa lao đ ng ngày nay, đ ng nhiên ph i ti n vàoố ả ộ ươ ả ế m t cu c tranh ch p l ch s : tranh ch p gi a lao đ ng v i t b n. Lòng tinộ ộ ấ ị ử ấ ữ ộ ớ ư ả vào m t Đ ng T o Hóa n n t ng c a m t tr t t xã h i và văn hóa, m tộ ấ ạ ề ả ủ ộ ậ ự ộ ộ quy n c a qu c gia và qu c t , đi ng c l i v i nh ng “ề ủ ố ố ế ượ ạ ớ ữ giáo đi uề ” c a chủ ủ thuy t t do, th ch thuy t giao phó vi c gi i quy t các m i t ng quanế ự ứ ủ ế ệ ả ế ố ươ c a loài ng i cho h th ng trao đ i tài chánh. Th ch thuy t t do nàyủ ườ ệ ố ổ ứ ủ ế ự làm giàu thêm cho m t s nh nh ng ng i n m gi nh ng ph ng ti nộ ố ỏ ữ ườ ắ ữ ữ ươ ệ s n xu t và làm nghèo thêm, c v tài chánh l n văn hóa, các ng i laoả ấ ả ề ẫ ườ đ ng. S cách bi t l i nhu n c a m t s và đ ng l ng c a nh ng ng iộ ự ệ ợ ậ ủ ộ ố ồ ươ ủ ữ ườ khác, gi a s an toàn c a nh ng ng i này và s b t n c a m t sữ ự ủ ữ ườ ự ấ ổ ủ ộ ố khác,t t nhiên sẽ gây ra m t cu c tranh ch p xã h i kinh t . Đó là b i c nhấ ộ ộ ấ ộ ế ố ả c a th k chúng ta. H n th n a, v i s b t bình đ ng gi a hai mi n B củ ế ỷ ơ ế ữ ớ ự ấ ẳ ữ ề ắ và Nam c a trái đ t, tình tr ng căng th ng t nay bao trùm toàn th thủ ấ ạ ẳ ừ ể ế gi i.ớ

T i đây, Đ.G.H không mu n t giam mình trong khung c nh nh ng tranhạ ố ự ả ữ lu n v ý th c h gi a ch đ t do và ch đ Mác Xít; c hai ch đ đ u cóậ ề ứ ệ ữ ế ộ ự ế ộ ả ế ộ ề cùng m t ng nh n, và tùy theo nh ng b c thi t c a s n xu t ho c chínhộ ộ ậ ữ ứ ế ủ ả ấ ặ tr , cũng đ u đi đ n ch làm thu h p nhãn gi i c a con ng i và nhânị ề ế ỗ ẹ ớ ủ ườ ph m c a h . Mu n thành l p m t t ch c xã h i, trong ph m vi m t xíẩ ủ ọ ố ậ ộ ổ ứ ộ ạ ộ nghi p ho c trên bình di n th gi i, và thành l p trên tinh th n đ o đ cệ ặ ệ ế ớ ậ ầ ạ ứ

4

c a con ng i, ph i tìm cách đ nh giá l i các h th ng m u d ch, s n xu tủ ườ ả ị ạ ệ ố ậ ị ả ấ và hùn v n.ố

Ng i ta không th tách r i t b n v i ng i lao đ ng. T b n không ph iườ ể ờ ư ả ớ ườ ộ ư ả ả là m t ch th , m t quy n l c hoàn hành t do không đ m x a đ n nh ngộ ủ ể ộ ề ự ự ế ỉ ế ữ gì nó s n xu t l i ích vô danh đ ch huy v n m nh c a loài ng i. Cácả ấ ợ ể ỉ ậ ệ ủ ườ ng i lao đ ng ph i đ c quy n u tiên trong vi c qu n tr m t xí nghi p,ườ ộ ả ượ ề ư ệ ả ị ộ ệ n u không ch đ kinh t đó sẽ nuôi d ng b t công và h p pháp hóaế ế ộ ế ưỡ ấ ợ nh ng hành đ ng bóc l t nhi u hình th c đ r i nô l hóa ng i lao đ ng.ữ ộ ộ ề ứ ể ồ ệ ườ ộ Và sau đây là hai h u qu c th c c kỳ quan tr ng:ậ ả ụ ể ự ọ

1. Tr c h t v ph ng di n quy n t h u đ i v i các ph ng ti n s nướ ế ề ươ ệ ề ư ữ ố ớ ươ ệ ả xu t. Theo giáo lý truy n th ng c a Giáo H i, quy n t h u không ph i làấ ề ố ủ ộ ề ư ữ ả m t quy n tuy t đ i và b t kh xâm ph m. T t c m i s h u đ u tùyộ ề ệ ố ấ ả ạ ấ ả ọ ở ữ ề thu c và vi c s d ng chung và vào m c đích ph quát c a các c a c i;ộ ệ ử ụ ụ ổ ủ ủ ả quy n s h u đ i v i các ph ng ti n s n xu t ch có ý nghĩa n u nó phề ở ữ ố ớ ươ ệ ả ấ ỉ ế ụ thu c vào lao đ ng và b o đ m đ c vi n nh vi c s d ng chung. Trênộ ộ ả ả ượ ễ ả ệ ử ụ danh nghĩa đó, ph i nói là ngu n m ch c a nhi m v h n là quy n l i. ả ồ ạ ủ ệ ụ ơ ề ợ Ở đây, quan đi m c a th ch đ “ể ủ ứ ế ộ t b n c ng nh cư ả ứ ắ ” trong đ i s ng kinh t ,ờ ố ế là m t quan đi m không th ch p nh n đ c.ộ ể ể ấ ậ ượ

2. Th đ n, v ph ng di n quy n s h u t p th đ i v i các t li u s nứ ế ề ươ ệ ề ở ữ ậ ể ố ớ ư ệ ả xu t, Đ c Giáo Hoàng không dùng danh t “ấ ứ ừ Qu c h u hóaố ữ ”, mà dùng danh t “ừ Xã h i hóaộ ”. Ngài cho r ng đó là vi c h p pháp đ i v i m t s các tằ ệ ợ ố ớ ộ ố ư li u s n xu t, nh t là vì t b n luôn luôn đ c gia tăng thêm nh hànhệ ả ấ ấ ư ả ượ ờ đ ng. Nguyên vi c “ộ ệ Qu c gia hóaố ” các ph ng ti n s n xu t hoàn toànươ ệ ả ấ không đ đ m b o cho s công b ng và cho nhân tính c a lao đ ng, vì m tủ ả ả ự ằ ủ ộ ộ s nhóm ng i có th bóc l t các ng i lao đ ng, nhân danh m t th tố ườ ể ộ ườ ộ ộ ứ ư b n c a Nhà N c, m t th ch đ c p m t óc sáng ki n và ph m cáchả ủ ướ ộ ứ ế ộ ướ ấ ế ẩ c a ng i lao đ ng qua m ng l i c a m t th ch đ văn hóa quan liêu.ủ ườ ộ ạ ướ ủ ộ ứ ế ộ

T b n là đ ph c d ch cho con ng i. Nh th có nghĩa là ng i lao đ ngư ả ể ụ ị ườ ư ế ườ ộ ph i có kh năng khu t ph c đ c t b n nhân danh m t quan ni m cáả ả ấ ụ ượ ư ả ộ ệ nhân và nhân b n v ho t đ ng c a h và nh vào nh ng c c u có tínhả ề ạ ộ ủ ọ ờ ữ ơ ấ cách đ ng trách nhi m khi n h ý th c r ng: h “ồ ệ ế ọ ứ ằ ọ làm vi c cho chínhệ mình”…

5

Nh ng liên đ i v l ch sữ ớ ề ị ử

Đ c Gioan Phaolô II cho r ng “s ph n ng ch ng l i ch đ b t công vàứ ằ ự ả ứ ố ạ ế ộ ấ tác h i mà ti ng kêu báo oán th u t i tr i” trong bu i đ u c a ch đ tạ ế ấ ớ ờ ổ ầ ủ ế ộ ư b n là m t ph n ng chính đáng v ph ng di n đ o đ c xã h i. Phongả ộ ả ứ ề ươ ệ ạ ứ ộ trào th thuy n, xu t phát t ph n ng đó, đ c coi nh vi c ng i ta ýợ ề ấ ừ ả ứ ượ ư ệ ườ th c v quy n ng i lao đ ng. Tinh th n liên đ i này đã t o ra nh ng bi nứ ề ề ườ ộ ầ ớ ạ ữ ế đ i sâu xa trong công vi c phân ph i và các đi u ki n c a lao đ ng. Đ cổ ệ ố ề ệ ủ ộ ứ Giáo Hoàng xác đ nh r ng nh ng quy n l i khách quan c a ng i lao đ ngị ằ ữ ề ợ ủ ườ ộ là tiêu chu n t ng x ng và căn b n trong vi c hình thành b t c m t chẩ ươ ứ ả ệ ấ ứ ộ ế đ kinh t nào. V ph ng di n này, Ngài trình bày r t dài v các đi u ki nộ ế ề ươ ệ ấ ề ề ệ lao đ ng c a con ng i trong th i đ i ngày này, v chính sách qu c gia vàộ ủ ườ ờ ạ ề ố qu c t và nh ng th a c t p th . Ngài xác đ nh m t cách rõ ràng h nố ế ữ ỏ ướ ậ ể ị ộ ơ n a: quy n công đoàn là m t nhân quy n, quy n h p h i, m t s ph nữ ề ộ ề ề ọ ộ ộ ự ấ kh i c a tinh th n liên đ i trong hành đ ng và trong cu c chung s c tranhở ủ ầ ớ ộ ộ ứ đ u ch ng l i gi m giá c a lao đ ng và vi c bóc l t s c lao đ ng. Ngài aoấ ố ạ ả ủ ộ ệ ộ ứ ộ

c trong các xí nghi p, s tham gia vào vi c qu n tr và ki m soát s nướ ệ ự ệ ả ị ể ả xu t đ c m r ng h n. M c đích c a c ng đoàn, trong m t di n kinh t cóấ ượ ở ộ ơ ụ ủ ộ ộ ệ ế khi đòi h i ph i nh m đ n th c t i, là làm th nào đ ng i lao đ ng cóỏ ả ắ ế ự ạ ế ể ườ ộ đ c ch t s ng, tr thành m t ”ượ ấ ố ở ộ h u th nhi u h nữ ể ề ơ ”, m t h u th m nhộ ữ ể ệ danh là nhân ph m.ẩ

T t c phong trào có tính ch t nghi p đoàn, th thuy n và nông dân này làấ ả ấ ệ ợ ề m t trong nh ng l c h p thành c n thi t cho m t “ộ ữ ự ợ ầ ế ộ tr t t xã h iậ ự ộ ” trong đó s lao đ ng, đ c coi nh m t bi u l c a con ng i, ph i tìm đ c v tríự ộ ượ ư ộ ể ộ ủ ườ ả ượ ị

u tiên c a mình trong các ch đ kinh t , dù h là m t ng i khuy t t t,ư ủ ế ộ ế ọ ộ ườ ế ậ di trú hay ch là m t ng i vô s n…ỉ ộ ườ ả

N n đ o đ c h c v lao đ ngề ạ ứ ọ ề ộ

Chúa Kitô c a chúng ta là m t ng i lao đ ng, m t ng i lao đ ng chân tay.ủ ộ ườ ộ ộ ườ ộ M t th ho t đ ng mà c m t th i c xa x a dành cho h ng nô l , đ cộ ứ ạ ộ ả ộ ờ ổ ư ạ ệ ượ Thiên Chúa ch n l y đ ch ng t Ngài g n gũi v i loài ng i. M t “ọ ấ ể ứ ỏ ầ ớ ườ ộ Giáo H iộ c a ng i nghèoủ ườ ”, trong c nh c c nh c c a loài ng i và trong ni m hyả ự ọ ủ ườ ề v ng c a m t th gi i m i, trong lao đ ng v t v cũng nh trong t o d ngọ ủ ộ ế ớ ớ ộ ấ ả ư ạ ự hân hoan, Giáo H i thông ph n v i s c đ ng l c c a s ch t và ph c sinhộ ầ ớ ứ ộ ự ủ ự ế ụ

6

c a chính Đ ng hành đ ng trong tâm h n con ng i, thông ph n v i sủ ấ ộ ồ ườ ầ ớ ự ti n b c a th gi i, b ng uy l c c a Th n Linh Chúa.ế ộ ủ ế ớ ằ ự ủ ầ

GÉRARD DEFOIS

T ng th ký H i đ ng Giám M c Phápổ ư ộ ồ ụ

***

THÔNG ĐI P LAO Đ NG C A CON NG IỆ Ộ Ủ ƯỜ

(LABOREM EXERCENS)

C A Đ C GIÁO HOÀNG GIOAN PHAOLÔ IIỦ Ứ

Cùng anh ch em đáng kính,cùng các con yêu d uị ấ

xin g i l i chào và chúc lành Tòa Thánh.ử ờ

Chính nh lao đ ng mà con ng i ki m ra đ c l ng th c h ng ngày vàờ ộ ườ ế ượ ươ ự ằ đóng góp vào s ti n b liên t c c a khoa h c kỹ thu t và nh t là làm choự ế ộ ụ ủ ọ ậ ấ c ng đ ng xã h i anh em c a mình luôn luôn thăng ti n v văn hóa và đ oộ ồ ộ ủ ế ề ạ đ c. Danh t “ứ ừ lao đ ngộ ” hi u là t t c m i vi c làm cho con ng i hoànể ấ ả ọ ệ ườ thành d i b t c hình th c đ c bi t và hoàn c nh nào; nói cách khác, gi aướ ấ ứ ứ ặ ệ ả ữ muôn vàn sinh ho t phong phú mà ng i ta, h đã là ng i do b n tínhạ ườ ễ ườ ả b m sinh c a mình v n có kh năng, thì t t c ho t đ ng nào có th vàẩ ủ ẫ ả ấ ả ạ ộ ể ph i coi là công vi c làm ăn, đ u là lao đ ng c . Con ng i đ c t o d ngả ệ ề ộ ả ườ ượ ạ ự theo hình nh gi ng nh chính Thiên Chúa đ s ng trong th gi i h u hìnhả ố ư ể ố ế ớ ữ và đ c đ t trong th gi i này đ làm ch trái đ t ; vì th , ngay t đ u conượ ặ ế ớ ể ủ ấ ế ừ ầ ng i đã đ c kêu g i đ lao đ ng. Lao đ ng là m t trong nh ng đ c tínhườ ượ ọ ể ộ ộ ộ ữ ặ phân bi t con ng i v i t t c t o v t khác mà ho t đ ng, vì ch liên h v iệ ườ ớ ấ ả ạ ậ ạ ộ ỉ ệ ớ v n đ s ng còn, nên không th đ c g i là lao đ ng. Ch có con ng i m iấ ề ố ể ượ ọ ộ ỉ ườ ớ có kh năng lao đ ng. Ch có con ng i m i th c hi n đ c lao đ ng, vàả ộ ỉ ườ ớ ự ệ ượ ộ chính vì v y, nh lao đ ng, con ng i m i gây d ng cu c s ng mình trênậ ờ ộ ườ ớ ự ộ ố trái đ t. vì th , lao đ ng mang d u ch riêng c a con ng i và c a nhânấ ế ộ ấ ỉ ủ ườ ủ lo i, d u ch c a m t ng i hành đ ng trong m t c ng đ ng nhân lo i; vàạ ấ ỉ ủ ộ ườ ộ ộ ộ ồ ạ

7

d u ch đó xác đ nh ph m ch t n i t i c a h ; hi u theo m t ý nghĩa nàoấ ỉ ị ẩ ấ ộ ạ ủ ọ ể ộ đó, d u ch này t o thành chính b n ch t con ng i.ấ ỉ ạ ả ấ ườ

I. NH P ĐẬ Ề

1. Lao đ ng c a con ng i. 90 năm sau Thông đi p Rerum novarum.ộ ủ ườ ệ

Vào ngày 15 tháng 5 năm nay, 90 năm trôi qua k t ngày đ c Lêô XIII, vể ừ ứ ị Giáo Hoàng vĩ đ i c a “v n đ xã h i”, đã ban hành b c thông đi p có t mạ ủ ấ ề ộ ứ ệ ầ quan tr ng quy t đ nh b t đ u b ng hai ti ng Rerum novarum. Vì th tôiọ ế ị ắ ầ ằ ế ế mu n dành tài li u này đ trình bày v lao đ ng c a con ng i; h n thố ệ ể ề ộ ủ ườ ơ ế n a, tôi mu n c ng hi n nó cho con ng i trong khung c nh r ng l n mênhữ ố ố ế ườ ả ộ ớ mông c a th c t i là v n đ lao đ ng. Qu v y, nh tôi đã nói trong b củ ự ạ ấ ề ộ ả ậ ư ứ thông đi p Redemptor homonis đ c công b vào nh ng ngày tôi b t đ uệ ượ ố ữ ắ ầ ph c v trên tông tòa Roma c a Thánh Phêrô. “ụ ụ ủ Con ng i là con đ ng đ uườ ườ ầ tiên và là con đ ng căn b n c a Giáo H iườ ả ủ ộ ”. căn c vào m u nhi m khôn dòứ ầ ệ là m u nhi m C u chu c trong Đ c Kitô, chúng ta ph i luôn luôn tr l i vàầ ệ ứ ộ ứ ả ở ạ luôn luôn ti n trên con đ ng y, tùy theo nh ng hình thái khác nhau màế ườ ấ ữ con đ ng y trình bày cho ta t t c s phong phú cũng nh t t c nh ngườ ấ ấ ả ự ư ấ ả ữ khó khăn c a đ i s ng con ng i trên trái đ t.ủ ờ ố ườ ấ

Lao đ ng là m t trong nh ng khía c nh y, m t khía c nh th ng xuyên vàộ ộ ữ ạ ấ ộ ạ ườ căn b n, luôn luôn hi n t i và không ng ng đòi h i chúng ta chú tâm tr l iả ệ ạ ừ ỏ ở ạ và quy t tâm tr thành nh ng ch ng nhân. Luôn luôn có nh ng câu h iế ở ữ ứ ữ ỏ m i, nh ng v n đ m i đ c đ t ra, và nh ng v n đ y luôn làm n y sinhớ ữ ấ ề ớ ượ ặ ữ ấ ề ấ ả nh ng ni m hy v ng m i, nh ng đ ng th i cũng t o ra ni m s hãi, nh ngữ ề ọ ớ ư ồ ờ ạ ề ợ ữ m i đe d a g n li n v i kích th c căn b n c a đ i s ng loài ng i; nhố ọ ắ ề ớ ướ ả ủ ờ ố ườ ờ kích th c đó, s s ng con ng i đ c xây d ng m i ngày và tìm th yướ ự ố ườ ượ ự ỗ ấ trong đó chính ph m giá đ c bi t c a mình, nh ng đ ng th i trong đó cũngẩ ặ ệ ủ ư ồ ờ bao hàm th ng xuyên ph n c c nh c c a con ng i, ph n đau kh , sườ ầ ự ọ ủ ườ ầ ổ ự thi t h i, s b t công ăn r sâu vào đ i s ng m i qu c gia và gi a các qu cệ ạ ự ấ ễ ờ ố ỗ ố ữ ố gia. N u qu th t con ng i ki m s ng b ng đôi tay , nghĩa là nuôi s ngế ả ậ ườ ế ố ằ ố mình không nh ng b ng l ng th c nuôi thân xác mà c b ng ch t b iữ ằ ươ ự ả ằ ấ ồ d ng c a khoa h c, ti n b , văn minh và văn hóa, thì cũng có m t đi uưỡ ủ ọ ế ộ ộ ề không kém hi n nhiên là h ph i tìm ki m l ng th c y b ng chính mể ọ ả ế ươ ự ấ ằ ồ hôi trán c a mình, nói cách khác, b ng s c g ng và lao nh c b n thân gi aủ ằ ự ố ắ ọ ả ữ

8

không bi t bao nhiêu tình tr ng căng th ng tranh ch p và kh ng ho ng.ế ạ ẳ ấ ủ ả Nh ng vi c y liên k t v i th c t i c a lao đ ng khi n cho đ i s ng c aữ ệ ấ ế ớ ự ạ ủ ộ ế ờ ố ủ m i xã h i và c a c nhân lo i b xáo tr n.ỗ ộ ủ ả ạ ị ộ

Chúng ta m ng k ni m 90 năm, ngày ban hành thông đi p Rerum novarumừ ỷ ệ ệ vào m t lúc s p có nh ng phát tri n c a nh ng đi u ki n chuyên môn, kinhộ ắ ữ ể ủ ữ ề ệ t và chính tr , và theo nhi u nhà chuyên gia, nh ng phát tri n này sẽ cóế ị ề ữ ể

nh h ng đ n th gi i lao đ ng và s n xu t không kém gì cu c cách m ngả ưở ế ế ớ ộ ả ấ ộ ạ kỹ ngh c a th k tr c. Ta th y xu t hi n nh ng d ki n có t m phệ ủ ế ỷ ướ ấ ấ ệ ữ ữ ệ ầ ổ quát nh : v n đ t đ ng hóa tr thành ph bi n trong nhi u lĩnh v c s nư ấ ề ự ộ ở ổ ế ề ự ả xu t, vi c giá c năng l ng và các nguyên li u gia tăng; vi c con ng i ýấ ệ ả ượ ệ ệ ườ th c sâu xa h n v tính cách h n ch c a di s n thiên nhiên c a mình vàứ ơ ề ạ ế ủ ả ủ tình tr ng ô nhi m quá đáng; vi c có nhi u dân t c sau bao năm b đô h ,ạ ễ ệ ề ộ ị ộ nay xu t hi n trên chính tr ng đòi ch đ ng cho h và yêu c u đ c h i ýấ ệ ườ ỗ ứ ọ ầ ượ ỏ ki n trong nh ng quy t đ nh có tính cách qu c t . Nh ng đi u ki n và đòiế ữ ế ị ố ế ữ ề ệ h i m i đó bu c ph i t ch c và s p x p l i các c c u kinh t hi n nayỏ ớ ộ ả ổ ứ ắ ế ạ ơ ấ ế ệ cũng nh v n đ phân ph i lao đ ng. Nh ng ti c thay, đ i v i hàng tri uư ấ ề ố ộ ư ế ố ớ ệ ng i có tay ngh , nh ng thay đ i nh th d n đ n s th t nghi p, ít raườ ề ữ ổ ư ế ẫ ế ự ấ ệ t m th i, ho c h h c l i m t ngh m i; đ i v i nh ng n c phát tri nạ ờ ặ ọ ọ ạ ộ ề ớ ố ớ ữ ướ ể h n, v n đ thay đ i y có th sẽ khi n cho v n đ phúc l i b gi m b t điơ ấ ề ổ ấ ể ế ấ ề ợ ị ả ớ ho c phát tri n ch m h n; tuy nhiên, đ i v i hàng tri u ng i s ng trongặ ể ậ ơ ố ớ ệ ườ ố c nh kh n cùng t i nh c và b t x ng thì nh ng thay đ i này mang cho hả ố ủ ụ ấ ứ ữ ổ ọ ni m an i và hy v ng.ề ủ ọ

Giáo H i không có nhi m v phân tách m t cách khoa h c nh ng h u quộ ệ ụ ộ ọ ữ ậ ả kh dĩ có th có c a nh ng bi n đ i trên đ i v i đ i s ng c a xã h i loàiả ể ủ ữ ế ổ ố ớ ờ ố ủ ộ ng i, nh ng c m th y có b n ph n luôn nh c nh ng i ta nh đ nườ ư ả ấ ổ ậ ắ ở ườ ớ ế ph m giá và quy n l i c a ng i lao đ ng, ph i lên án nh ng đi u ki nẩ ề ợ ủ ườ ộ ả ữ ề ệ trong đó có quy n l i này b vi ph m và ph i đóng góp ph n mình trongề ợ ị ạ ả ầ vi c h ng nh ng bi n đ i này sao cho b o đ m s ti n b c a con ng iệ ướ ữ ế ổ ả ả ự ế ộ ủ ườ và c a xã h i.ủ ộ

2. Trong th tri n khai c h u v hành đ ng và l i giáo hu n xã h iế ể ơ ữ ề ộ ờ ấ ộ c a Giáo H i.ủ ộ

9

Có m t đi u ch c ch n là: lao đ ng là v n đ c a con ng i n m ngayộ ề ắ ắ ộ ấ ề ủ ườ ằ trung tâm c a v n đ xã h i. Trong g n trăm năm qua, k t ngày b củ ấ ề ộ ầ ể ừ ứ thông đi p nói trên đ c ban hành, các giáo hu n c a Giáo H i cũng nhệ ượ ấ ủ ộ ư bao nhiêu sáng ki n mà Giáo H i đ a ra đ u h ng v đó. Khi tôi mu n chúế ộ ư ề ướ ề ố tâm đ n v n đ lao đ ng v i nh ng suy t sau đây, tôi không chú ý trìnhế ấ ề ộ ớ ữ ư bày đ c đáo mà ch mu n tr c nh t nêu rõ: nh ng suy t đó có liên h cộ ỉ ố ướ ấ ữ ư ệ ơ h u v i t t c truy n th ng c a l i giáo hu n và các sáng ki n v a nói.ữ ớ ấ ả ề ố ủ ờ ấ ế ừ Đ ng th i tôi làm vi c này theo h ng c a Tin M ng đã rút ra t trong diồ ờ ệ ướ ủ ừ ừ s n c a Tin M ng c cái cũ l n cái m i. Đi u ta có th ch c ch n là: laoả ủ ừ ả ẫ ớ ề ể ắ ắ đ ng là v n đ “x a cũ”, x a cũ không kém gì con ng i trên trái đ t. Tuyộ ấ ề ư ư ườ ấ nhiên, hoàn c nh con ng i trong th gi i ngày nay, n u căn c vào ch nả ườ ế ớ ế ứ ẩ đoán và phân tích d i các khía c nh: đ a lý, văn hóa, văn minh thì hoànướ ạ ị c nh đó đòi h i chúng ta ph i khám phá ra nh ng ý nghĩa m i c a lao đ ngả ỏ ả ữ ớ ủ ộ con ng i và xác đ nh nh ng nhi m v m i ph i làm, vì trong lãnh v cườ ị ữ ệ ụ ớ ả ở ự này, đó là nh ng v n đ đ t ra cho con ng i, m i gia đình, cho m i qu cữ ấ ề ặ ườ ỗ ỗ ố gia riêng bi t, cho toàn th nhân lo i, và cu i cùng cho chính Giáo H i.ệ ể ạ ố ộ

Trong nh ng năm qua, k t ngày công b thông đi p Rerum novarum, v nữ ể ừ ố ệ ấ đ xã h i luôn luôn đ c Giáo H i quan tâm đ n. Chúng ta có nhi u ch ngề ộ ượ ộ ế ề ứ t trong nh ng tài li u c a Hu n quy n, ho c c a các v Giáo Hoàng ho cừ ữ ệ ủ ấ ề ặ ủ ị ặ c a công đ ng Vaticanô II; chúng ta có nh ng ch ng t n i hàng Giám M c;ủ ồ ữ ứ ừ ơ ụ chúng ta có nh ng ch ng t qua ho t đ ng c a nhi u trung tâm t t ngữ ứ ừ ạ ộ ủ ề ư ưở và nh ng sáng ki n tông v c th , ho c trên bình di n qu c t ho c trênữ ế ụ ụ ể ặ ệ ố ế ặ bình di n các Giáo H i đ a ph ng. đây th t khó li t kê m t cách chi ti tệ ộ ị ươ Ở ậ ệ ộ ế t t c nh ng hành đ ng và vi c bi u l s d n thân t n tình c a Giáo H iấ ả ữ ộ ệ ể ộ ự ấ ậ ủ ộ và c a ng i Kitô h u vào lãnh v c xã h i, vì chúng quá nhi u. M t trongủ ườ ữ ự ộ ề ộ nh ng k t qu c a công đ ng là vi c thành l p U ban Giáo Hoàng “ữ ế ả ủ ồ ệ ậ ỷ Công Lý và hòa bình” (justitia et pax), m t u ban đã tr thành trung tâm đi u h pộ ỷ ở ề ợ chính y u trong lãnh v c này cùng v i nh ng c quan cùng v i t ch cế ự ớ ữ ơ ớ ổ ứ t ng ng thu c ph m vi ho t đ ng c a H i Đ ng Giám M c. Danh x ngươ ứ ộ ạ ạ ộ ủ ộ ồ ụ ư c a u ban r t có ý nghĩa và ch rõ r ng v n đ xã h i c n đ c gi i quy tủ ỷ ấ ỉ ằ ấ ề ộ ầ ượ ả ế m t cách toàn b , trong toàn th chi u kích c a nó. Vi c d n thân ho tộ ộ ể ề ủ ệ ấ ạ đ ng cho công lý c n liên k t ch t chẽ v i vi c d n thân cho ho t đ ng hòaộ ầ ế ặ ớ ệ ấ ạ ộ bình trong th gi i hi n đ i. M t bài h c đau đ n khi n chúng ta ph i d nế ớ ệ ạ ộ ọ ớ ế ả ấ thân c hai ph ng di n đó là hai tr n chi n, trong 90 năm qua, đã làm đ oả ươ ệ ậ ế ả l n bi t bao qu c gia không nh ng thu c l c đ a Châu Âu mà m t ph n c aộ ế ố ữ ộ ụ ị ộ ầ ủ

10

các l c đ a khác n a, đ c bi t x y ra trong tr n th chi n th hai, là hi mụ ị ữ ặ ệ ả ậ ế ế ứ ể h a th ng xuyên c a m t cu c chi n tranh nguyên t và vi n nh c aọ ườ ủ ộ ộ ế ử ễ ả ủ m t s t h y di t ghê g m h u qu c a cu c chi n tranh n y.ộ ự ự ủ ệ ớ ậ ả ủ ộ ế ầ

N u chúng ta theo đúng đ ng h ng tri n khai c a các tài li u thu c l iế ườ ướ ể ủ ệ ộ ờ giáo hu n t i cao c a Giáo H i, chúng ta sẽ th y chính trong đó s công khaiấ ố ủ ộ ấ ự xác nh n l i đ t v n đ nh v y. V trí c t y u liên quan v n đ hòa bìnhậ ố ặ ấ ề ư ậ ị ố ế ấ ề trên th gi i, chính là v trí thông đi p Pacem in terris c a Đ c Gioan XXIII.ế ớ ị ệ ủ ứ Ngoài ra n u xét đ n ph ng di n bi n hóa c a v n đ công lý xã h i,ế ế ươ ệ ế ủ ấ ề ộ ng i ta sẽ th y r ng, trong th i gian t thông đi p Quadragesimo annoườ ấ ằ ờ ừ ệ c a Đ c Piô XI, giáo hu n c a Giáo H i đ c bi t chú tr ng đ n vi c gi iủ ứ ấ ủ ộ ặ ệ ọ ế ệ ả quy t v n đ th thuy n m t cách công b ng trong khung c nh nh ngế ấ ề ợ ề ộ ằ ả ữ qu c gia riêng bi t; còn trong giai đo n sau đó, l i giáo hu n m r ng nhãnố ệ ạ ờ ấ ở ộ gi i, bao quát c th gi i. S phân ph i không đ ng đ u v c a c i và sớ ả ế ớ ự ố ồ ề ề ủ ả ự kh n cùng, hi n t ng có nhi u qu c gia , đ i l c phát tri n và nh ng qu cố ệ ượ ề ố ạ ụ ể ữ ố gia, đ i l c không phát tri n, nh ng s vi c y đòi h i có s quân phân choạ ụ ể ữ ự ệ ấ ỏ ự đ u và ph i tìm bi n pháp làm sao cho t t c có th phát tri n m t cáchề ả ệ ấ ả ể ể ộ công b ng. Đó là h ng đi c a l i giáo hu n ch a trong thông đi p Mater etằ ướ ủ ờ ấ ứ ệ Magistra c a Đ c Gioan XXIII, trong hi n ch m c v Gaudium et Spes c aủ ứ ế ế ụ ụ ủ Công đ ng Vat.II và trong thông đi p Populorum Progressio c a Đ c Phaolôồ ệ ủ ứ VI.

Th khai tri n c a l i giáo hu n và hành đ ng d n thân c a Giáo H i trongế ể ủ ờ ấ ộ ấ ủ ộ v n đ xã h i hoàn toàn thích ng v i s quan sát khách quan nh ng tìnhấ ề ộ ứ ớ ự ữ tr ng th c t . Ngày x a, t i trung tâm v n đ , ng i ta làm n i b t v n đạ ự ế ư ạ ấ ề ườ ổ ậ ấ ề “giai c pấ ” còn m i đây, v n đ “ớ ấ ề th gi iế ớ ” đ c đ a lên hàng đ u. Vì th ,ượ ư ầ ế ng i ta không ch quan tâm đ n cái khung c nh giai c p, mà ng i ta chú ýườ ỉ ế ả ấ ườ đ n khung c nh c a nh ng tình tr ng không đ ng đ u, nh ng b t côngế ả ủ ữ ạ ồ ề ữ ấ trên bình di n th gi i, và do đó, không ch còn chú tr ng nguyên đ n chi uệ ế ớ ỉ ọ ế ề kích c a giai c p mà chú tâm đ n chi u kích th gi i c a nh ng nhi m vủ ấ ế ề ế ớ ủ ữ ệ ụ ph i làm đ ti n t i m t tình tr ng công b ng h n trong m t th gi i hi nả ể ế ớ ộ ạ ằ ơ ộ ế ớ ệ đ i. Vi c phân tách đ y đ v tình tr ng th gi i ngày nay làm n i b t ýạ ệ ầ ủ ề ạ ế ớ ổ ậ nghĩa tr c đây c a nh ng b t công xã h i m t cách hi n nhiên, sâu xa vàướ ủ ữ ấ ộ ộ ể tr n v n h n, m t ý nghĩa mà ngày nay ph i đem làm ng d ng vào nh ngọ ẹ ơ ộ ả ứ ụ ữ n l c c g ng thi t l p n n công bình trên th gi i, song không ph i vì thỗ ự ố ắ ế ậ ề ế ớ ả ế

11

mà che d u nh ng c c u t ch c b t công, trái l i ph i c u xét và bi n đ iấ ữ ơ ấ ổ ứ ấ ạ ả ứ ế ổ chúng trên m t bình di n, t l ph quát h n.ộ ệ ỷ ệ ổ ơ

3. Đ tài lao đ ng, then ch t c a v n đ xã h i.ề ộ ố ủ ấ ề ộ

Gi a t t c các di n ti n này – k c vi c ch n đoán v th c t i xã h iữ ấ ả ễ ế ể ả ệ ẩ ề ự ạ ộ khách quan cũng nh l i giáo hu n c a Giáo H i trong v n đ xã h i, m tư ờ ấ ủ ộ ấ ề ộ ộ v n đ ph c t p và đa di n – lao đ ng c a con ng i là v n đ t nhiênấ ề ứ ạ ệ ộ ủ ườ ấ ề ự xu t hi n th ng xuyên nh t. Hi u theo m t nghĩa riêng, nó là m t thànhấ ệ ườ ấ ể ộ ộ ph n c đ nh trong l i giáo hu n c a Giáo H i cũng nh trong đ i s ng xãầ ố ị ờ ấ ủ ộ ư ờ ố h i. Ngoài ra, trong l i giáo hu n đó, v n đ này đ c l u tâm t i t lâuộ ờ ấ ấ ề ượ ư ớ ừ tr c 90 năm qua. Qu v y, giáo lý v xã h i c a Giáo H i b t ngu n tướ ả ậ ề ộ ủ ộ ắ ồ ừ trong Kinh Thánh, b t đ u t Sáng Th , và đ c bi t trong Tin M ng vàắ ầ ừ ế ặ ệ ừ trong các văn b n c a các Thánh Tông Đ . Ngay t đ u, giáo lý y n mả ủ ồ ừ ầ ấ ằ trong giáo hu n c a Giáo H i, trong quan ni m c a Giáo H i v con ng iấ ủ ộ ệ ủ ộ ề ườ và v đ i s ng xã h i, đ c bi t là trong n n đ o đ c xã h i đ c dày côngề ờ ố ộ ặ ệ ề ạ ứ ộ ượ xây d ng tùy theo nhu c u t ng th i kỳ khác nhau. Di s n truy n th ng nàyự ầ ừ ờ ả ề ố sau đó tr thành gia nghi p và đ c khai tri n b ng l i giáo hu n c a cácở ệ ượ ể ằ ờ ấ ủ v Giáo Hoàng v v n đ xã h i hi n đ i, và kh i đ u b ng thông đi pị ề ấ ề ộ ệ ạ ở ầ ằ ệ Rerum novarum. Trong ph n n i dung c a v n đ này, đ tài lao đ ng luônầ ộ ủ ấ ề ề ộ đ c đào sâu, r i sáng thêm m i ngày, nh ng căn b n bao gi cũng v n làượ ọ ỗ ư ả ờ ẫ chân lý Kitô giáo mà ta có th coi nh m t căn b n tr ng t n.ể ư ộ ả ườ ồ

Trong tài li u này, chúng ta tr l i v n đ trên – nh ng không c t ý trìnhệ ở ạ ấ ề ư ố bày t t c các khía c nh, chúng ta không mu n nh c l i nh ng gì đã baoấ ả ạ ố ắ ạ ữ hàm trong l i giáo hu n c a Giáo H i, mà mu n làm n i b t h n bao giờ ấ ủ ộ ố ổ ậ ơ ờ h t s vi c này: lao đ ng c a con ng i là then ch t, có lẽ là then ch t quanế ự ệ ộ ủ ườ ố ố y u c a t t c v n đ xã h i, n u chúng ta quan sát nó d i khía c nh l iế ủ ấ ả ấ ề ộ ế ướ ạ ợ ích c a con ng i. Gi i quy t m t v n đ , hay nói đúng h n gi i quy t t ngủ ườ ả ế ộ ấ ề ơ ả ế ừ b c v n đ xã h i, g p th ng xuyên và ngày càng ph c t p, là n l c cướ ấ ề ộ ặ ườ ứ ạ ỗ ự ố g ng “làm cho đ i s ng con ng i tr nên con ng i h n”, thì v n đ laoắ ờ ố ườ ở ườ ơ ấ ề đ ng c a con ng i đúng là then ch t có t m quan tr ng ch y u và quy tộ ủ ườ ố ầ ọ ủ ế ế đ nh.ị

II. LAO Đ NG VÀ CON NG IỘ ƯỜ

12

4. Trong sách Sáng thế

Giáo H i xác tín r ng lao đ ng mang m t t m vóc c t y u trong đ i s ngộ ằ ộ ộ ầ ố ế ờ ố c a con ng i trên trái đ t. Ni m tin y càng thêm v ng ch c nh căn củ ườ ấ ề ấ ữ ắ ờ ứ vào toàn b di s n c a các ngành khoa h c nghiên c u v loài ng i nh :ộ ả ủ ọ ứ ề ườ ư nhân lo i h c, c sinh v t h c, s h c, xã h i h c, tâm lý h c v.v…t t c cácạ ọ ổ ậ ọ ử ọ ộ ọ ọ ấ ả ngành khoa h c y h u nh ch ng minh th c t i đó m t cách h t s c ch cọ ấ ầ ư ứ ự ạ ộ ế ứ ắ ch n , tuy nhiên, tr c h t Giáo H i có đ c ni m xác tín đó nh L i m cắ ướ ế ộ ượ ề ờ ở ờ ạ kh i c a Thiên Chúa, và vì th ni m xác tín c a Giáo H i v a là m t ni mả ủ ế ề ủ ộ ừ ộ ề xác tín c a tri th c v a là m t ni m xác tín c a đ c tin. Lí do là vì – đây làủ ứ ừ ộ ề ủ ứ đi u chúng ta nên l u ý t i ngay t bây gi – Giáo H i tin t ng vào conề ư ớ ừ ờ ộ ưở ng i: Giáo H i nghĩ t i con ng i, ng l i v i con ng i, không nh ng d aườ ộ ớ ườ ỏ ờ ớ ườ ữ ự vào ánh sáng c a kinh nghi m l ch s ho c d a vào các ph ng pháp c aủ ệ ị ử ặ ự ươ ủ tri th c khoa h c, mà nh t là còn d a vào l i m c kh i c a Thiên Chúaứ ọ ấ ự ờ ạ ả ủ h ng s ng. Giáo H i đ c p đ n con ng i và tìm cách di n t nh ng ýằ ố ộ ề ậ ế ườ ễ ả ữ đ nh muôn đ i và nh ng v n m nh siêu vi t mà Thiên Chúa h ng s ng làị ờ ữ ậ ệ ệ ằ ố Đ ng T o Hóa và là Đ ng C u chu c, đã g n li n vào v i con ng i.ấ ạ ấ ứ ộ ắ ề ớ ườ

Giáo H i tìm th y ngay trong nh ng trang đ u c a sách Sáng th ni m xácộ ấ ữ ầ ủ ế ề tín r ng: lao đ ng là m t chi u kích căn b n c a đ i s ng con ng i trênằ ộ ộ ề ả ủ ờ ố ườ trái đ t. Khi phân tích đo n văn này, chúng ta ý th c đ c r ng ngay cấ ạ ứ ượ ằ ả trong m u nhi m t o thành, nh ng đo n văn y cũng đã bi u l nh ngầ ệ ạ ữ ạ ấ ể ộ ữ chân lí căn b n v con ng i – th nh tho ng v i m t hình th c di n t cả ề ườ ỉ ả ớ ộ ứ ễ ả ổ s . Đó là nh ng chân lí quy t đ nh s ph n c a con ng i ngay t nh ngơ ữ ế ị ố ậ ủ ườ ừ ữ ngày đ u và đ ng th i cũng di n t các đ ng nét chính c a đ i s ng conầ ồ ờ ễ ả ườ ủ ờ ố ng i trên tr n gian, không nh ng trong tình tr ng công chính nguyên th yườ ầ ữ ạ ủ mà c trong tình tr ng t i l i đã phá v giao c nguyên th y gi a Đ ngả ạ ộ ỗ ỡ ướ ủ ữ ấ T o Hóa và t o v t. Khi con ng i, đ c t o d ng “ạ ạ ậ ườ ượ ạ ự gi ng hình nh c aố ả ủ Thiên Chúa…, c nam l n nả ẫ ữ”, nghe l i Chúa phán b o “ờ ả Hãy sinh s n, giaả tăng thêm nhi u đ y d y trái đ t và hãy b t nó ph c tùngề ầ ẫ ấ ắ ụ ” thì m c d uặ ầ nh ng l i đó không tr c ti p hay minh nhiên nói đ n v n đ lao đ ng,ữ ờ ự ế ế ấ ề ộ chúng v n cũng ám ch m t cách gián ti p đ n lao đ ng, coi nh đó là m tẫ ỉ ộ ế ế ộ ư ộ ho t đ ng c a con ng i trên tr n gian. H n th n a, chúng còn ch ng tạ ộ ủ ườ ầ ơ ế ữ ứ ỏ m t cách rõ ràng b n ch t sâu xa c a lao đ ng. S dĩ con ng i là hình nhộ ả ấ ủ ộ ở ườ ả Thiên Chúa, nh t là vì h đ c Đ ng T o Hóa u nhi m cho vi c khu tấ ọ ượ ấ ạ ỷ ệ ệ ấ

13

ph c và cai tr c trái đ t. Khi thi hành l i u nhi m đó, m i ng i ph nụ ị ả ấ ờ ỷ ệ ọ ườ ả nh chính công vi c làm c a Đ ng t o thành vũ tr .ả ệ ủ ấ ạ ụ

Lao đ ng đ c coi nh m t “ộ ượ ư ộ hành đ ng ngo i thiộ ạ ” có nghĩa là nó b t ngu nắ ồ t m t ch th là con ng i, nh ng h ng v m t đ i t ng bên ngoài. Vìừ ộ ủ ể ườ ư ướ ề ộ ố ượ th ph i hi u: lao đ ng chính là vi c con ng i ch ng “ế ả ể ộ ệ ườ ế ự trái đ tấ ” m t cáchộ đ c bi t, con ng i xác đ nh và phát tri n s ch ng đó. Đành r ng, danhặ ệ ườ ị ể ự ế ự ằ t “ừ trái đ tấ ” nói trong Kinh Thánh tr c h t ch m t ph n vũ tr h u hình,ướ ế ỉ ộ ầ ụ ữ n i con ng i sinh s ng, song hi u r ng ra, nó ch t t c cái th gi i h uơ ườ ố ể ộ ỉ ấ ả ế ớ ữ hình n m d i t m nh h ng c a con ng i, nh t là khi con ng i hànhằ ướ ầ ả ưở ủ ườ ấ ườ đ ng theo nhu c u c a h . T ng “ộ ầ ủ ọ ừ ữ hãy b t trái đ t ph c tùngắ ấ ụ ” có t m giáầ tr vô biên. Nó ch t t c m i tài nguyên mà trái đ t (và gián ti p là c thị ỉ ấ ả ọ ấ ế ả ế gi i h u hình) ch a đ ng bên trong và con ng i có th dùng ho t đ ng triớ ữ ứ ự ườ ể ạ ộ th c c a mình đ khám phá và s d ng theo ý c a h . Chính vì th nênứ ủ ể ử ụ ủ ọ ế nh ng l i này, đ t ngay n i trang đ u c a b Kinh Thánh, luôn luôn có giáữ ờ ặ ơ ầ ủ ộ tr hi n t i. Nó áp d ng không nh ng cho các th i đ i văn minh, kinh t đãị ệ ạ ụ ữ ờ ạ ế qua mà cho t t c nh ng giai đo n phát tri n s p t i có lẽ lúc này m i kh iấ ả ữ ạ ể ắ ớ ớ ở s thành hình, nh ng hi n th i ph n l n nh còn n tàng, ch a đ c conự ư ệ ờ ầ ớ ư ẩ ư ượ ng i bi t t i.ườ ế ớ

Th nh tho ng ng i ta có nói đ n nh ng giai đo n “ỉ ả ườ ế ữ ạ gia t cố ” trong đ i s ngờ ố kinh t trong n n văn minh c a nhân lo i hay c a m t s qu c gia, nghĩa làế ề ủ ạ ủ ộ ố ố nh ng giai đo n ti n b đ c bi t c a khoa h c, kỹ thu t và nh t là nh ngữ ạ ế ộ ặ ệ ủ ọ ậ ấ ữ khám phá có nh h ng quy t đ nh t i đ i s ng kinh t , xã h i, nh ng cóả ưở ế ị ớ ờ ố ế ộ ư th nói là không m t giai đo n “ể ộ ạ gia t cố ” nào v t quá n i dung c t y u đãượ ộ ố ế đ c trình bày trong đo n văn r t c nói trên c a kinh Thánh. Khi dùng s cượ ạ ấ ổ ủ ứ lao đ ng đ tr nên ch nhân có uy quy n h n trên trái đ t và khi s d ngộ ể ở ủ ề ơ ấ ử ụ s c lao đ ng đ c ng c uy quy n c a mình trên th gi i h u hình, thìứ ộ ể ủ ố ề ủ ế ớ ữ trong m i b c ti n t i, m i giai đo n ti n b , con ng i luôn luôn n mỗ ướ ế ớ ỗ ạ ế ộ ườ ằ trên con đ ng mà Đ ng T o Hóa đã v ch ra t h i nguyên th y; ch ngườ ấ ạ ạ ừ ồ ủ ươ trình k ho ch c a Đ ng T o Hóa đ c nh t thi t g n li n ch t chẽ v i sế ạ ủ ấ ạ ượ ấ ế ắ ề ặ ớ ự ki n này là: con ng i, nam và n , đã đ c t o d ng “ệ ườ ữ ượ ạ ự Gi ng hình nh c aố ả ủ Thiên Chúa” đây là m t di n ti n có tính cách ph quát, vì nó liên quan t iộ ễ ế ổ ớ t t c m i ng i, m i th h . M i giai đo n phát tri n kinh t và văn hóa;ấ ả ọ ườ ọ ế ệ ọ ạ ể ế đ ng th i đây cũng là m t di n ti n đ c th c hi n trong m i m t conồ ờ ộ ễ ế ượ ự ệ ỗ ộ ng i, m t v t th t o có ý th c. Di n ti n đó liên quan đ n t t c , đ nườ ộ ậ ụ ạ ứ ễ ế ế ấ ả ế

14

m i m t ng i. M i ng i và t ng ng i, tùy theo m t chi u kích thích ngỗ ộ ườ ọ ườ ừ ườ ộ ề ứ và d i muôn vàn th th c, đ u tham d vào di n ti n kh ng l , trong đóướ ể ứ ề ự ễ ế ổ ồ con ng i “b t trái đ t ph i ph c tùng” b ng s c lao đ ng c a h .ườ ắ ấ ả ụ ằ ứ ộ ủ ọ

5. Lao đ ng theo ý nghĩa khách quan: kỹ thu t chuyên môn.ộ ậ

Đ c tính ph quát và đa d ng c a di n ti n “ặ ổ ạ ủ ễ ế Con ng i b t trái đ t ph cườ ắ ấ ụ tùng” làm n i b t giá tr lao đ ng c a con ng i, lý do vì vi c con ng i chổ ậ ị ộ ủ ườ ệ ườ ế ng trái đ t đ c th hi n trong s lao đ ng, và nh lao đ ng. T đó, taự ấ ượ ể ệ ự ộ ờ ộ ừ th y xu t hi n ý nghĩa c a lao đ ng hi u theo nghĩa khách quan, ý nghĩa đóấ ấ ệ ủ ộ ể đ c bi u l tùy theo m i giai đo n c a n n văn hóa và văn minh. ngay tượ ể ộ ỗ ạ ủ ề ừ bu i s khai, con ng i đã ch ng trái đ t b ng cách thu n hóa loài v t,ổ ơ ườ ế ự ấ ằ ầ ậ nuôi chúng và b t chúng ph i cung c p c a ăn áo m c, và cũng b ng khaiắ ả ấ ủ ặ ằ thác t lòng đ t, bi n c nh ng tài nguyên thiên nhiên. D n d n v sau sừ ấ ể ả ữ ầ ầ ề ự ch ng y gia tăng khi con ng i bi t cách gieo tr ng, cày c y và khi bi tế ự ấ ườ ế ồ ấ ế bi n ch các s n ph m đ thích ng v i nhu c u c a h . Và nh th , nôngế ế ả ẩ ể ứ ớ ầ ủ ọ ư ế nghi p đã tr thành m t ngành s khai c a ho t đ ng kinh t , nh lao đ ngệ ở ộ ơ ủ ạ ộ ế ờ ộ c a con ng i, nông nghi p là m t nhân t c n y u c a s n xu t. Và sau đóủ ườ ệ ộ ố ầ ế ủ ả ấ đ n l t kỹ ngh , m t ngành ho t đ ng ph i h p các tài nguyên c a tráiế ượ ệ ộ ạ ộ ố ợ ủ đ t- các tài nguyên còn nguyên ch t c a thiên nhiên, các nông s n, các tàiấ ấ ủ ả nguyên khoáng s n và hóa ch t- v i s c lao đ ng chân tay và trí óc c a conả ấ ớ ứ ộ ủ ng i. C n n kỹ ngh ph c v cũng nh trong ngành nghiên c u thu nườ ả ề ệ ụ ụ ư ứ ầ túy hay ng d ng cũng t ng t nh th .ứ ụ ươ ự ư ế

Ngày nay, trong ngành kỹ ngh và nông nghi p, có r t nhi u tr ng h p,ệ ệ ấ ề ườ ợ ho t đ ng c a con ng i không là ho t đ ng chân tay n a b i vì chân tayạ ộ ủ ườ ạ ộ ữ ở và b p th t đ ph i v t v m t nh c nh vi c s d ng các máy móc, c khíắ ị ỡ ả ấ ả ệ ọ ờ ệ ử ụ ơ m i ngày m t hoàn b h n. Trong kỹ ngh và ngay c trong nông nghi p,ỗ ộ ị ơ ệ ả ệ chúng ta đã ch ng ki n nh ng bi n đ i do s phát tri n đ u đ n và khôngứ ế ữ ế ổ ự ể ề ặ ng ng c a khoa h c và kỹ thu t. Xét chung, v ph ng di n l ch s , s ki nừ ủ ọ ậ ề ươ ệ ị ử ự ệ này t o ra nh ng b c ngo c quan tr ng c a n n văn minh, k t đ u “ạ ữ ướ ặ ọ ủ ề ể ừ ầ kỷ nguyên kỹ nghệ” đ n các giai đo n phát tri n ti p theo đó nh nh ng kỹế ạ ể ế ờ ữ thu t m i nh đi n t ho c các máy vi phát trong nh ng năm g n đây.ậ ớ ư ệ ử ặ ữ ầ

Ng i ta có th cho r ng trong di n ti n kỹ ngh , chính máy móc m i “ườ ể ằ ễ ế ệ ớ làm vi cệ ”, còn con ng i ch có vi c ki m soát máy, giúp nó v n hành ho c trườ ỉ ệ ể ậ ặ ợ

15

giúp nó cách này hay cách khác; nh ng th c s chính s ki n đó mà s phátư ự ự ự ệ ự tri n kỹ ngh đ t ra m t cái m c kh i hành đ có th đ t l i lao đ ng m tể ệ ặ ộ ố ở ể ể ặ ạ ộ ộ cách m i m . Vi c kỹ ngh hóa đ u tiên đã t o ra v n đ lao đ ng cũngớ ẻ ệ ệ ầ ạ ấ ề ộ nh nh ng bi n đ i giai đo n kỹ ngh và h u kỹ ngh x y ra sau đó ch ngư ữ ế ổ ạ ệ ậ ệ ả ứ minh m t cách h t s c rõ ràng, ngay trong giai đo nộ ế ứ ạ  “lao đ ngộ ” c khí hóaơ thêm mãi, ch th th c s c a lao đ ng v n là con ng i.ủ ể ự ự ủ ộ ẫ ườ

S phát tri n c a kỹ ngh và các ngành liên h , k c nh ng kỹ thu t m iự ể ủ ệ ệ ể ả ữ ậ ớ m nh t c a đi n t , đ c bi t là trong lãnh v c vi hóa, đi n toán, đi nẻ ấ ủ ệ ử ặ ệ ự ệ ệ th …,t t c đ u ch ng minh r ng, trong giai đo n c ng h ng gi a chư ấ ả ề ứ ằ ạ ộ ưở ữ ủ th và đ i t ng c a lao đ ng (hi u theo nghĩa r ng nh t) kỹ thu t, m tể ố ượ ủ ộ ể ộ ấ ậ ộ th đ ng minh c a lao đ ng do t t ng c a con ng i tác t o ra, đóngứ ồ ủ ộ ư ưở ủ ườ ạ m t vai trò r ng l n quan tr ng nh th nào? trong tr ng h p này, n u kỹộ ộ ớ ọ ư ế ườ ợ ế thu t đ c hi u là toàn b nh ng d ng c con ng i đem s d ng trongậ ượ ể ộ ữ ụ ụ ườ ử ụ lao đ ng ch không ph i là m t kh năng hay m t tài năng lao đ ng, thìộ ứ ả ộ ả ộ ộ qu th c, kỹ thu t đúng là m t đ ng minh c a con ng i. Kỹ thu t làm choả ự ậ ộ ồ ủ ườ ậ lao đ ng d dàng hoàn b h n, nhanh chóng h n và nhi u h n. Kỹ thu tộ ễ ị ơ ơ ề ơ ậ giúp cho s n ph m c a lao đ ng thêm nhi u h n và ph m ch t c a ph nả ẩ ủ ộ ề ơ ẩ ấ ủ ầ đông cũng t t h n . Ngoài ra có s ki n này là: Trong m t s tr ng h pố ơ ự ệ ộ ố ườ ợ vi c c khí hóa lao đ ng, đã “ệ ơ ộ h t chânấ ” con ng i b ng cách khi n cho hườ ằ ế ọ m t h t ni m th a mãn riêng, h t m i phát huy sáng ki n h t tinh th nấ ế ề ỏ ế ọ ế ế ầ trách nhi m, khi nó làm cho nhi u ng i th không còn vi c làm ho c khi vìệ ề ườ ợ ệ ặ quá đ cao máy móc, con ng i tr thành nô l c a máy móc.ề ườ ở ệ ủ

N u t ng c a Kinh Thánh “ế ừ ữ ủ Hãy b t trái đ t ph c tùngắ ấ ụ  “mà con ng iườ đ c nghe t thu ban đ u đ c hi u trong khung c nh c a toàn th th iượ ừ ở ầ ượ ể ả ủ ể ờ đ i kỹ ngh và h u kỹ ngh ngày nay, thì nh t đ nh nó cũng mang ý nghĩaạ ệ ậ ệ ấ ị m t m i liên quan v i kỹ thu t, v i th gi i c a c khí hóa và máy móc,ộ ố ớ ậ ớ ế ớ ủ ơ m t m i liên h k t qu lao đ ng trí óc con ng i và xác đ nh tính cách l chộ ố ệ ế ả ộ ườ ị ị s vi c con ng i ch ng thiên nhiên.ử ệ ườ ế ự

Th i đ i m i đây c a l ch s nhân lo i và đ c bi t c a m t vài xã h i, t nóờ ạ ớ ủ ị ử ạ ặ ệ ủ ộ ộ ự cũng xác minh: Kỹ thu t là m t nhân t c t y u c a ti n b kinh t ; nh ngậ ộ ố ố ế ủ ế ộ ế ư đ ng th i chính s xác minh y đã và còn luôn luôn làm phát sinh ra nh ngồ ờ ự ấ ữ v n đ có liên h t i s lao đ ng c a con ng i, xét v khía c nh nh ngấ ề ệ ớ ự ộ ủ ườ ề ạ ữ t ng quan c a nó đ i v i ch th là chính con ng i. Nh ng v n đ nàyươ ủ ố ớ ủ ể ườ ữ ấ ề

16

bao hàm m t toàn b riêng bi t nh ng nhân t và nh ng v n đ gay c n cóộ ộ ệ ữ ố ữ ấ ề ấ tính cách đ o đ c và c tính cách đ o đ c xã h i n a. Vì th chúng th ngạ ứ ả ạ ứ ộ ữ ế ườ xuyên tr thành m t thách đ đ i v i nhi u c c u t ch c, đ i v i cácở ộ ố ố ớ ề ơ ấ ổ ứ ố ớ qu c gia và chính ph , đ i v i các ch đ và t ch c qu c t và đ ng th iố ủ ố ớ ế ộ ổ ứ ố ế ồ ờ cũng là thách đ đ i v i Giáo H i.ố ố ớ ộ

6. Lao đ ng theo nghĩa ch quan: con ng i, ch th c a lao đ ng.ộ ủ ườ ủ ể ủ ộ

Mu n ti p t c vi c phân tách v v n đ lao đ ng b ng cách d a vào Kinhố ế ụ ệ ề ấ ề ộ ằ ự Thánh (theo đó con ng i ph i ch ng trái đ t), chúng ta ph i chú tr ngườ ả ế ự ấ ả ọ vào ý nghĩa ch quan c a lao đ ng. Chú tr ng nhi u h n là vào ý nghĩaủ ủ ộ ọ ề ơ khách quan: chúng ta th c s ch m i l t qua v n đ r ng rãi l n lao này,ự ự ỉ ớ ướ ấ ề ộ ớ m t v n đ mà các chuyên gia thu c nhi u ngành và c nh ng ng i thu cộ ấ ề ộ ề ả ữ ườ ộ gi i lao đ ng hoàn toàn hi u rõ t ng chi ti t, m i ng i hi u theo lãnh v cớ ộ ể ừ ế ỗ ườ ể ự mình. Trong vi c phân tách trên đây, nh ng l i trong sách sáng th mà taệ ữ ờ ế trích d n ch nói m t cách gián ti p đ n lao đ ng hi u theo nghĩa kháchẫ ỉ ộ ế ế ộ ể quan, và khi nói đ n ch th c a lao đ ng thì cũng nói gián ti p nh th ;ế ủ ể ủ ộ ế ư ế tuy nhiên, đi u mà nh ng l i Kinh Thánh nói lên r t hùng bi n và súc tích ýề ữ ờ ấ ệ nghĩa.

Con ng i ph i ch ng trái đ t, ph i b t nó ph c tùng, vì h là “ườ ả ế ự ấ ả ắ ụ ọ hình nhả c a Thiên Chúaủ ”, h là m t nhân v , nghĩa là m t ch th , m t ch th cóọ ộ ị ộ ủ ể ộ ủ ể kh năng hành đ ng m t cách có k ho ch và h p lý, có kh năng t quy tả ộ ộ ế ạ ợ ả ự ế đ nh và h ng t i s thành t u c a b n thân mình. Chính vì là m t nhân v ,ị ướ ớ ự ự ủ ả ộ ị nên con ng i m i là ch th c a lao đ ng, b t k n i dung khách quan c aườ ớ ủ ể ủ ộ ấ ể ộ ủ nó nh th nào, các ho t đ ng này ph i th c hi n nhân tính c a con ng iư ế ạ ộ ả ự ệ ủ ườ và hoàn thành thiên ch c c a m t nhân v hay n g i làm ng i c a mình.ứ ủ ộ ị ơ ọ ườ ủ Nh ng chân lý chính y u v v n đ này m i đây đã đ c c ng đ ngư ế ề ấ ề ớ ượ ộ ồ Vaticanô II nh c l i trong hi n ch Gaudium et spes, đ c bi t n i ch ng Iắ ạ ế ế ặ ệ ơ ươ nói v thiên ch c c a con ng i.ề ứ ủ ườ

Vì th v n đ “ế ấ ề ch ngế ự” đ c nói đ n trong đo n Kinh Thánh mà ta suyượ ế ạ ng m n i đây không ph i ch liên quan đ n khía c nh khách quan c a laoẫ ơ ả ỉ ế ạ ủ đ ng, mà nó còn đ ng th i giúp ta hi u c t m vóc ch quan c a nó n a. Sộ ồ ờ ể ả ầ ủ ủ ữ ự lao đ ng đ c hi u theo m t di n ti n, theo đó con ng i và nhân lo i chộ ượ ể ộ ễ ế ườ ạ ế ng trái đ t, lao đ ng y ch t ng ng v i ý ni m căn b n c a Kinh Thánhự ấ ộ ấ ỉ ươ ứ ớ ệ ả ủ

17

khi trong su t di n ti n đó, con ng i đ ng th i cũng bi u hi n và t xácố ễ ế ườ ồ ờ ể ệ ự đ nh r ng mình là ng i “làm ch ” hi u theo m t ý nghĩa nào đó, s chị ằ ườ ủ ể ộ ự ế ng này liên quan đ n khía c nh ch quan nhi u h n khía c nh kháchự ế ạ ủ ề ơ ạ quan: khía c nh đó là đi u ki n c a tính ch t đ o đ c c a lao đ ng. Quạ ề ệ ủ ấ ạ ứ ủ ộ ả v y, có m t đi u không nghi ng là lao đ ng con ng i có giá tr đ o đ cậ ộ ề ờ ộ ườ ị ạ ứ tr c ti p g n li n, không qua trung gian nào, v i s vi c này là: ng i th cự ế ắ ề ớ ự ệ ườ ự hi n lao đ ng y là m t nhân v , m t ch th có ý th c và t do, nghĩa làệ ộ ấ ộ ị ộ ủ ể ứ ự m t ch th t quy t đ nh.ộ ủ ể ự ế ị

Có th nói: chân lý này là đi m trung tâm và th ng tr c c a giáo lý Kitôể ể ườ ự ủ Giáo v lao đ ng c a con ng i; chân lý đó đã và đang ti p t c có m t ýề ộ ủ ườ ế ụ ộ nghĩa căn b n cho vi c đ t ra nh ng v n đ xã h i quan tr ng trong su tả ệ ặ ữ ấ ề ộ ọ ố các th i đ i.ờ ạ

Trong th i đ i c , con n i đ c phân chia m t cách đ c thù thành t ngờ ạ ổ ườ ượ ộ ặ ừ nhóm tùy theo vi c làm. Ng i ta giao cho nô l làm nh ng công vi c đòiệ ườ ệ ữ ệ h i ph i s d ng s c m nh thân xác, ph i s d ng đ n chân tay và b pỏ ả ử ụ ứ ạ ả ử ụ ế ắ th t, vì ng i ta cho s lao đ ng y không x ng đáng đ i v i ng i t do.ị ườ ự ộ ấ ứ ố ớ ườ ự Kitô giáo đã m r ng t m nhìn có s n trong c u c và đem l i m t s thayở ộ ầ ẵ ự ướ ạ ộ ự đ i căn b n các quan ni m, tuy là Thiên Chúa, đã tr nên hoàn toàn gi ngổ ả ệ ở ố chúng ta đã hi n ph n l n đ i mình tr n gian cho lao đ ng chân tay n iế ầ ớ ờ ở ầ ộ ơ x ng m c c a mình. Hoàn c nh này, t nó, chính là m t “ưở ộ ủ ả ự ộ Tin M ngừ ” hùng h n nh t “ồ ấ v lao đ ngề ộ ”. Do đó, căn b n giúp chúng ta xác đ nh giá tr c a laoả ị ị ủ đ ng con ng i không ph i c t lo i vi c làm mà s ki n này: ng i làmộ ườ ả ố ở ạ ệ ở ự ệ ườ công vi c y là m t ng i. Ngu n g c ph m giá c a lao đ ng không th tìmệ ấ ộ ườ ồ ố ẩ ủ ộ ể th y n i chi u kích khách quan nh ng ph i tìm n i chi u kích ch quanấ ơ ề ư ả ơ ề ủ c a nó.ủ

V i quan ni m nh th , đ ng nhiên ng i ta không còn có th ch p nh nớ ệ ư ế ươ ườ ể ấ ậ căn b n x a đ c dùng đ phân bi t loài ng i thành t ng nhóm, d a theoả ư ượ ể ệ ườ ừ ự lo i công vi c h làm đi u đó không có nghĩa r ng không bao gi có thạ ệ ọ ề ằ ờ ể ho c nên đ nh giá lao đ ng con ng i v ph ng di n khách quan. Đi u đóặ ị ộ ườ ề ươ ệ ề ch có nghĩa r ng căn b n đ u tiên dùng đ đ nh giá lao đ ng là chính conỉ ằ ả ầ ể ị ộ ng i, là ch th c a lao đ ng. Ngay t i đây ta có th rút ra m t k t lu nườ ủ ể ủ ộ ạ ể ộ ế ậ r t quan tr ng có tính ch t đ o đ c: m c d u con ng i đ c ch đ nh vàấ ọ ấ ạ ứ ặ ầ ườ ượ ỉ ị kêu g i lao đ ng th t, nh ng tr c h t có lao đ ng là “ọ ộ ậ ư ướ ế ộ vì con ng iườ ” chứ

18

không ph i con ng i sinh ra c t “ả ườ ố đ lao đ ngể ộ ”. Xu t phát t k t lu n này,ấ ừ ế ậ chúng ta đ ng nhiên sẽ ph i công nh n tính cách u vi t c a ý nghĩa chươ ả ậ ư ệ ủ ủ quan c a lao đ ng đ i v i ý nghĩa khách quan c a nó. và cũng xu t phátủ ộ ố ớ ủ ấ nhìn s vi c trên đây, c ng thêm v i vi c ch p nh n r ng các công vi c làmự ệ ộ ớ ệ ấ ậ ằ ệ do con ng i th c hi n có th có ít nhi u giá tr khách quan, chúng ta tìmườ ự ệ ể ề ị cách đ xác minh r ng: m i công vi c đó ph i đ c đánh giá tr c h t cănể ằ ỗ ệ ả ượ ướ ế c vào t m vóc giá tr c a ch th c a chính công vi c, nghĩa là giá tr c aứ ầ ị ủ ủ ể ủ ệ ị ủ cá th , c a con ng i th c hi n công vi c y. M t khác, b t k công vi c gìể ủ ườ ự ệ ệ ấ ặ ấ ể ệ đ c m i ng i làm (và gi d r ng, công vi c đó tr thành m c đích ho tượ ọ ườ ả ụ ằ ệ ở ụ ạ đ ng c a h )- và th nh tho ng m c đích này chi m h t th i gian, tâm trí hộ ủ ọ ỉ ả ụ ế ế ờ ọ – thì chính m c đích y không mang trong nó m t ý nghĩa quy t đ nh. Vàụ ấ ộ ế ị cu i cùng, m c đích c a lao đ ng – dù là công vi c h t s c hèn m n, m tố ụ ủ ộ ệ ế ứ ọ ộ lao đ ng c c kỳ đ n đi u xét theo b c thang đ nh giá thông th ng, m t laoộ ự ơ ệ ậ ị ườ ộ đ ng t m th ng nh t – m c đích y bao gi cũng là chính con ng i.ộ ầ ườ ấ ụ ấ ờ ườ

7. M i đe d a đ i v i b c thang giá tr đích th c:ố ọ ố ớ ậ ị ự

Nh ng xác đ nh ch y u trên đây v v n đ lao đ ng luôn luôn b t ngu nữ ị ủ ế ề ấ ề ộ ắ ồ t chân lý phong phú c a Kitô Giáo, nh t là t chính b n s đi p c a “Tinừ ủ ấ ừ ả ứ ệ ủ M ng lao đ ng” chúng t o thành n n t ng c a cách suy nghĩ, phán đoán vàừ ộ ạ ề ả ủ hành đ ng m i c a con ng i. Vào th i đ i ngày nay, ngay t đ u kộ ớ ủ ườ ờ ạ ừ ầ ỷ nguyên kỹ ngh , chân lý Kitô giáo v lao đ ng ph i đ i đ u v i nh ngệ ề ộ ả ố ầ ớ ữ lu ng t t ng duy v t và duy kinh t .ồ ư ưở ậ ế

Đ i v i m t s ng i theo các trào l u t t ng này, lao đ ng đ c hi u vàố ớ ộ ố ườ ư ư ưở ộ ượ ể đ i x y nh m t lo i “ố ử ư ộ ạ hàng hóa” mà ng i lao đ ng và đ c bi t là ng iườ ộ ặ ệ ườ th trong kỹ ngh bán cho ng i ch thuê là ng i đ ng th i làm ch v nợ ệ ườ ủ ườ ồ ờ ủ ố nghĩa là làm ch toàn b các d ng c lao đ ng và nh ng ph ng ti n đủ ộ ụ ụ ộ ữ ươ ệ ể s n xu t. Cách quan ni m v lao đ ng nh v y có lẽ đ c bi t ph bi n vàoả ấ ệ ề ộ ư ậ ặ ệ ổ ế đ u th k th 19. R i sau đó, nh ng đ nh th c minh nhiên thu c lo i nàyầ ế ỷ ứ ồ ữ ị ứ ộ ạ g n nh hoàn toàn bi n m t và thay th vào đó là m t l i suy nghĩ và đ nhầ ư ế ấ ế ộ ố ị giá m t cách nhân đ o h n v lao đ ng. S c ng h ng gi a ng i laoộ ạ ơ ề ộ ự ộ ưở ữ ườ đ ng và toàn b các d ng c , ph ng ti n s n xu t đã khi n cho ch nghĩaộ ộ ụ ụ ươ ệ ả ấ ế ủ t b n phát tri n d i nhi u hình th c song song v i các hình th c c a chư ả ể ướ ề ứ ớ ứ ủ ủ nghĩa t p th , trong nh ng hình th c t b n có xen vào nhi u nhân t kinhậ ể ữ ứ ư ả ề ố t xã h i phát sinh do nh ng hoàn c nh th c t m i, do s ho t đ ng c aế ộ ữ ả ự ế ớ ự ạ ộ ủ

19

các liên đoàn th thuy n, c a các c quan chính quy n, do s thành l p cácợ ề ủ ơ ề ự ậ đ i xí nghi p siêu qu c gia. M c d u th , ng i ta v n th y cái nguy c c aạ ệ ố ặ ầ ế ườ ẫ ấ ơ ủ khuynh h ng mu n coi lao đ ng nh m t thướ ố ộ ư ộ ứ“hàng hóa suigeneris” (bi tệ lo i) ho c nh m t th “l c l ng” vô danh c n cho s n xu t (có ng iạ ặ ư ộ ứ ự ượ ầ ả ấ ườ dùng đ n c danh t “l c lao đ ng”) n u ph ng pháp trình bày và gi iế ả ừ ự ộ ế ươ ả quy t các v n đ v kinh t d a trên nh ng nguyên t c c a “ế ấ ề ề ế ự ữ ắ ủ ch nghĩaủ kinh tế” duy v t.ậ

Đ i v i l i suy nghĩ và phán đoán này, cái t o ra m t c h i có h th ng,ố ớ ố ạ ộ ơ ộ ệ ố hay theo m t ý nghĩa nào đó, tr thành m t đ ng c kích thích, chính làộ ở ộ ộ ơ di n ti n phát tri n gia t c c a n n văn minh duy v t phi n di n, trong đóễ ế ể ố ủ ề ậ ế ệ ng i ta quan tr ng hóa khía c nh khách quan c a lao đ ng, trong khi kíchườ ọ ạ ủ ộ th c ch quan – nghĩa là t t c nh ng gì có liên quan tr c ti p hay giánướ ủ ấ ả ữ ự ế ti p v i chính ch th c a lao đ ng đ u b li t kê vào hàng th y u. Trongế ớ ủ ể ủ ộ ề ị ệ ứ ế t t c m i tr ng h p thu c lo i này và trong m i hoàn c nh xã h i thu cấ ả ọ ườ ợ ộ ạ ỗ ả ộ ộ ki u đó, th y xu t hi n m t s h n đ n và h n th , m t s đ o l n tr t tể ấ ấ ệ ộ ự ỗ ộ ơ ế ộ ự ả ộ ậ ự đã đ c thi t l p t nh ng ngày đ u do l i trong sách Sáng th : Lúc đó conượ ế ậ ừ ữ ầ ờ ế ng i b coi nh m t d ng c s n xu t, trong khi h — và ch mình h thôi,ườ ị ư ộ ụ ụ ả ấ ọ ỉ ọ ch không k đ n công vi c h làm — ph i đ c coi nh ch th hi uứ ể ế ệ ọ ả ượ ư ủ ể ệ năng, ng i th th c s và ng i t o thành c a công vi c đó. Hãy b quaườ ợ ự ự ườ ạ ủ ệ ỏ m t bên ch ng trình, danh x ng c a nó, chính ra s đ o l n tr t t đó,ộ ươ ư ủ ự ả ộ ậ ự hi u theo ý nghĩa sẽ gi i thích r ng rãi d i đây, ph i g i là “ch nghĩa tể ả ộ ướ ả ọ ủ ư b n” m i đúng. Chúng ta bi t rõ: ch nghĩa t b n có m t ý nghĩa l ch sả ớ ế ủ ư ả ộ ị ử đ c xác đ nh rõ ràng coi nh m t ch đ kinh t xã h i đ i l p v i “chượ ị ư ộ ế ộ ế ộ ố ậ ớ ủ nghĩa xã h i” ho c “c ng s n ch nghĩa”. Nh ng n u đ ý phân tách th cộ ặ ộ ả ủ ư ế ể ự t i căn b n c a t t c các di n ti n kinh t và tr c h t c a các c c u tạ ả ủ ấ ả ễ ế ế ướ ế ủ ơ ấ ổ ch c s n xu t (và chính lao đ ng là nh th đó!) thì ta nên ghi nh n r ngứ ả ấ ộ ư ế ậ ằ s sai l m c a ch nghĩa t b n s kh i có th l i tái di n b t c n i nàoự ầ ủ ủ ư ả ơ ở ể ạ ễ ấ ứ ở ơ mà con ng i b x p ngang hàng v i toàn b ph ng ti n v t ch t dùng đườ ị ế ớ ộ ươ ệ ậ ấ ể s n xu t, b coi nh m t d ng c mà đáng lý ra theo đúng giá tr c a laoả ấ ị ư ộ ụ ụ ị ủ đ ng ph i đ c coi nh m t ch th , m t tác gi , nói cách khác, nh chínhộ ả ượ ư ộ ủ ể ộ ả ư m c đích c a t t c ti n trình c a s n xu t.ụ ủ ấ ả ế ủ ả ấ

Đ t v n đ nh th r i, chúng ta sẽ hi u r ng: vi c d a vào ánh sáng c aặ ấ ề ư ế ồ ể ằ ệ ự ủ nh ng l i Kinh Thánh liên quan đ n quy n “ch ng ” c a con ng i trênữ ờ ế ề ế ự ủ ườ trái đ t đ phân tách v n đ lao đ ng c a h , vi c phân tách này xen vàoấ ể ấ ề ộ ủ ọ ệ

20

chính trung tâm c a v n đ đ o đ c xã h i. Quan ni m này cũng ph iủ ấ ề ạ ứ ộ ệ ả chi m m t v trí trung tâm c a t t c đ a h t chính tr kinh t xã h i, trênế ộ ị ủ ấ ả ị ạ ị ế ộ bình di n c a nh ng n c khác nhau, cũng nh r ng h n th , trên bìnhệ ủ ữ ướ ư ộ ơ ế di n các m i liên l c qu c t và liên l c đ a, đ c bi t d a vào nh ng tìnhệ ố ạ ố ế ụ ị ặ ệ ự ữ tr ng căng th ng trên th gi i, không nh ng gi a Đông-Tây mà c gi aạ ẳ ế ớ ữ ữ ả ữ Nam-B c. B c Thông đi p Populorum progressio c a Đ c Phaolô VI đã đ cắ ứ ệ ủ ứ ặ bi t chú tâm trên nh ng khía c nh đó c a các v n đ đ o đ c và xã h iệ ữ ạ ủ ấ ề ạ ứ ộ đ ng th i.ươ ờ

8. S liên đ i c a ng i lao đ ng:ự ớ ủ ườ ộ

Nói đ n lao đ ng c a con ng i, hi u theo chi u h ng căn b n c a chế ộ ủ ườ ể ề ướ ả ủ ủ th , nghĩa là con ng i trong t cách m t cá th th c hi n lao đ ng y, ít raể ườ ư ộ ể ự ệ ộ ấ chúng ta cũng ph i th c l ng s qua nh ng phát tri n đã x y ra trongả ử ướ ượ ơ ữ ể ả 90 năm qua k t Thông đi p Rerum novarum, xét trên chi u kích ch quanể ừ ệ ề ủ c a lao đ ng. Qu v y, ch th c a lao đ ng, t c là con ng i, lúc nào cũngủ ộ ả ậ ủ ể ủ ộ ứ ườ là m t, th nh ng đã có nhi u thay đ i đáng k x y ra trong khía c nhộ ế ư ề ổ ể ả ạ khách quan c a lao đ ng. M c dù có th nói r ng, xét v ph ng di n chủ ộ ặ ể ằ ề ươ ệ ủ th , lao đ ng ch là m t (là m t v i m t tính ch t không bao gi có thể ộ ỉ ộ ộ ớ ộ ấ ờ ể kiêm m t cái gì gi ng h t nh th ), nh ng n u nghiên c u các đi u ki nộ ố ệ ư ế ư ế ứ ề ệ khách quan c a nó, ta sẽ th y có nhi u th lao đ ng, có r t nhi u lo i côngủ ấ ề ứ ộ ấ ề ạ vi c khác nhau. V lãnh v c này, s phát tri n c a n n văn minh nhân lo iệ ề ự ự ể ủ ề ạ là m t nhân t phong phú hóa liên t c. Tuy nhiên c n ph i ghi nh n r ng,ộ ố ụ ầ ả ậ ằ trong di n ti n c a s phát tri n này, trong khi có nhi u hình th c lao đ ngễ ế ủ ự ể ề ứ ộ m i xu t hi n, thì đ ng th i cũng có nhi u hình th c cũ bi n m t. Hãy cớ ấ ệ ồ ờ ề ứ ế ấ ứ gi d r ng, trên nguyên t c, đây là m t hi n t ng thông th ng, nh ng taả ụ ằ ắ ộ ệ ượ ườ ư cũng c n tìm hi u xem li u trong hi n t ng đó, có l t vào m t vài s gìầ ể ệ ệ ượ ọ ộ ự b t th ng có tính sâu xa hay ch bên ngoài có th tr thành nguy h i vấ ườ ỉ ể ở ạ ề ph ng di n đ o đ c xã h i không.ươ ệ ạ ứ ộ

Chính trong th k tr c, vì có m t vi c b t th ng gây ra ph n ng quanế ỷ ướ ộ ệ ấ ườ ả ứ tr ng nh th , nên đã n y sinh ra v n đ lao đ ng mà có ng i m nh danhọ ư ế ả ấ ề ộ ườ ệ là “v n đ giai c p vô s n”. V n đ này, cũng nh các v n đ có liên h đãấ ề ấ ả ấ ề ư ấ ề ệ gây ra m t ph n ng xã h i r t chính đáng và làm n y sinh, có th nói làộ ả ứ ộ ấ ả ể làm bùng lên m t m i tình liên đ i nhi t thành gi a các ng i lao đ ng,ộ ố ớ ệ ữ ườ ộ nh t là nh ng ng i lao đ ng trong ngành kỹ ngh . L i kêu g i hãy liên k tấ ữ ườ ộ ệ ờ ọ ế

21

v i nhau và cùng chung s c hành đ ng đ c tung ra t i nh ng con ng iớ ứ ộ ượ ớ ữ ườ lao đ ng, có giá tr c a nó, m t giá tr quan tr ng và có m t s c m nhộ ị ủ ộ ị ọ ộ ứ ạ thuy t ph c v ph ng di n đ o đ c xã h i, nh t là khi nó liên quan đ nế ụ ề ươ ệ ạ ứ ộ ấ ế s lao đ ng có tính ch t khu v c, đ n đi u, phi nhân trong nh ng ph c h pự ộ ấ ự ơ ệ ữ ứ ợ kỹ ngh , khi máy móc có khuynh h ng ch ng con ng i. Đó là s ph nệ ướ ế ự ườ ự ả

ng ch ng l i s gi m hóa con ng i, ch th c a lao đ ng, ch ng l i tìnhứ ố ạ ự ả ườ ủ ể ủ ộ ố ạ tr ng bóc l t ch a t ng th y th ng g n li n vào đó trong lãnh v c l iạ ộ ư ừ ấ ườ ắ ề ự ợ nhu n, đi u ki n làm vi c và công tác chi u c săn sóc cho cá nhân ng iậ ề ệ ệ ế ố ườ lao đ ng. S c ph n ng đó đã liên k t th gi i công nhân l i thành m tộ ứ ả ứ ế ế ớ ạ ộ c ng đ ng có tinh th n liên đ i r t cao.ộ ồ ầ ớ ấ

N ng theo h ng đi c a Thông đi p Rerum novarum và r t nhi u tài li uươ ướ ủ ệ ấ ề ệ giáo hu n sau đó c a Giáo H i, chúng ta ph i thành th t công nh n s h pấ ủ ộ ả ậ ậ ự ợ lý v ph ng di n đ o đ c xã h i c a ph n ng ch ng l i ch đ b t công,ề ươ ệ ạ ứ ộ ủ ả ứ ố ạ ế ộ ấ tai h i mà ti ng kêu oan đã vang th u Tr i, th ch đ đè n ng trên ng iạ ế ấ ờ ứ ế ộ ặ ườ lao đ ng trong giai đo n kỹ ngh hóa mau l này. Tình tr ng xã h i trên đâyộ ạ ệ ẹ ạ ộ l i tìm đ c m t môi tr ng thu n ti n trong ch đ xã h i chính tr t do,ạ ượ ộ ườ ậ ệ ế ộ ộ ị ự m t ch đ ch tr ng nh ng nguyên t c kinh t riêng c a nh ng ng iộ ế ộ ủ ươ ữ ắ ế ủ ữ ườ n m t b n, nh ng l i không chú tr ng đ y đ t i quy n l i c a ng i laoắ ư ả ư ạ ọ ầ ủ ớ ề ợ ủ ườ đ ng, vì h kh ng quy t r ng: lao đ ng c a con ng i ch là m t d ng cộ ọ ẳ ế ằ ộ ủ ườ ỉ ộ ụ ụ s n xu t, r ng: t b n là n n t ng, là nhân t và là m c tiêu c a s n xu t.ả ấ ằ ư ả ề ả ố ụ ủ ả ấ

K t đó, trong nhi u tr ng h p, tinh th n liên đ i c a các ng i lao đ ngể ừ ề ườ ợ ầ ớ ủ ườ ộ c ng thêm vi c có nhi u ng i b t đ u ý th c rõ ràng h n và d n thân h nộ ệ ề ườ ắ ầ ứ ơ ấ ơ đ ho t đ ng cho quy n l i c a các ng i lao đ ng, nh ng y u t đã t o raể ạ ộ ề ợ ủ ườ ộ ữ ế ố ạ nhi u thay đ i sâu xa. Ng i ta nghĩ ra nhi u th ch đ m i, nhi u hìnhề ổ ườ ề ứ ế ộ ớ ế th c tân t b n và t p s n ch nghĩa đ c thành hình phát tri n. Trongứ ư ả ậ ả ủ ượ ể nhi u tr ng h p và nhi u n i, ng i lao đ ng đ c tham gia và th c sề ườ ợ ở ề ơ ườ ộ ượ ự ự tham gia vào vi c qu n lý, ki m soát công vi c s n xu t c a xí nghi p. V iệ ả ể ệ ả ấ ủ ệ ớ nh ng t ch c liên đoàn thích h p, h có nh h ng đ i v i các đi u ki nữ ổ ứ ợ ọ ả ưở ố ớ ề ệ làm vi c cũng nh ch đ l ng b ng và t i c n n pháp ch xã h i n a.ệ ư ế ộ ươ ổ ớ ả ề ế ộ ữ Nh ng đ ng th i, có nh ng ch đ xây d ng trên căn b n ý th c h ho cư ồ ờ ữ ế ộ ự ả ứ ệ ặ trên quy n hành, cũng nh có nh ng m i quan h m i xu t hi n trênề ư ữ ố ệ ớ ấ ệ nh ng bình di n khác nhau c a đ i s ng xã h i, nh ng cái đó đã l u gi l iữ ệ ủ ờ ố ộ ữ ư ữ ạ nh ng chuy n b t công rành rành ho c t o ra nh ng b t công m i. Trênữ ệ ấ ặ ạ ữ ấ ớ bình di n th gi i, s phát tri n c a n n văn minh và các ph ng ti n giaoệ ế ớ ự ể ủ ề ươ ệ

22

thông đã giúp ng i ta ch n đoán đ c m t cách đ y đ h n v các đi uườ ẩ ượ ộ ầ ủ ơ ề ề ki n sinh s ng và làm vi c c a con ng i trên kh p th gi i, nh ng đ ngệ ố ệ ủ ườ ắ ế ớ ư ồ th i nó l i cũng phát hi n ra nh ng hình th c b t công khác còn l n lao h nờ ạ ệ ữ ứ ấ ớ ơ c th i th k v a qua, nh ng b t công tr c đây đã khi n cho các ng iả ờ ế ỷ ừ ữ ấ ướ ế ườ lao đ ng ph i h p nh t l i v i nhau trong m t tinh th n liên đ i đ c bi tộ ả ợ ấ ạ ớ ộ ầ ớ ặ ệ trong th gi i th thuy n. Đó là vi c đã x y ra trong nh ng n c đã th cế ớ ợ ề ệ ả ữ ướ ự hi n m t th di n ti n c a cu c cách m ng kỹ ngh ; và đó là vi c cũng đãệ ộ ế ễ ế ủ ộ ạ ệ ệ x y ra trong nh ng n c mà công tr ng lao đ ng l n nh t v n là côngả ữ ướ ườ ộ ớ ấ ẫ tr ng c a nông nghi p ho c nh ng ho t đ ng t ng t .ườ ủ ệ ặ ữ ạ ộ ươ ự

C n có nh ng phong trào liên đ i trong lãnh v c lao đ ng – m t th tinhầ ữ ớ ự ộ ộ ứ th n liên đ i không ph i khép kín ch ng ch u đ i tho i ho c c ng tác v iầ ớ ả ẳ ị ố ạ ặ ộ ớ ng i khác – nh ng phong trào liên đ i có quan h c v i nh ng t p th xãườ ữ ớ ệ ả ớ ữ ậ ể h i t tr c đ n nay ch a gia nh p chung vào, xong do s hoán chuy n c aộ ừ ướ ế ư ậ ự ể ủ các ch đ xã h i và đi u ki n sinh s ng, đã b th c s “vô s n hóa” ho cế ộ ộ ề ệ ố ị ự ự ả ặ trên th c t đã th c s s ng trong tình tr ng “gia c p vô s n” và th t x ngự ế ự ự ố ạ ấ ả ậ ứ đáng danh x ng đó, m c d u h không chính th c mang danh x ng này. Cóư ặ ầ ọ ứ ư th li t vào h ng ng i này nhi u l p ng i, nhi u nhóm “tri th c” laoể ệ ạ ườ ề ớ ườ ề ứ đ ng,đ c bi t là khi ch đ giáo d c đã đ c m r ng, s nh ng ng i h cộ ặ ệ ế ộ ụ ượ ở ộ ố ữ ườ ọ hành có b ng c p nh vi c h c gia tăng ngày m t nhi u, trong khi ch làmằ ấ ờ ệ ọ ộ ề ỗ vi c ngày m t gi m. Tình tr ng trí th c th t nghi p y x y ra ho c giaệ ộ ả ạ ứ ấ ệ ấ ả ặ tăng, nên ng i ta m r ng c a h c đ ng, song n n giáo d c l i khôngườ ở ộ ử ọ ườ ề ụ ạ h ng v nh ng lo i ch c v và ngh nghi p mà nhu c u th c t xã h iướ ề ữ ạ ứ ụ ề ệ ầ ự ế ộ đòi h i ho c khi lo i công vi c mà ng i ta c n đ c chu n b b ng s h cỏ ặ ạ ệ ườ ầ ượ ẩ ị ằ ự ọ văn hóa hay h c ngh l i không đ c tr ng d ng ho c là không đ c trọ ề ạ ượ ọ ụ ặ ượ ả l ng cao b ng công vi c tay chân. Đã hi n nhiên r ng t nó v n đ h cươ ằ ệ ể ằ ự ấ ề ọ v n bao gi cũng có giá tr và làm cho giá tr con ng i thêm phong phúấ ờ ị ị ườ h n; tuy nhiên không ph i th mà tình tr ng “vô s n hóa” không x y raơ ả ế ạ ả ả theo m t vài di n ti n.ộ ễ ế

Chính vì th nên chúng ta v n ph i ti p t c tìm hi u thêm v ch th c aế ẫ ả ế ụ ể ề ủ ể ủ lao đ ng cũng nh v v nh ng đi u ki n sinh s ng c a ch th y. Mu nộ ư ề ề ữ ề ệ ố ủ ủ ể ấ ố th hi n s công b ng xã h i t i các mi n đ t trên th gi i, t i các qu cể ệ ự ằ ộ ạ ề ấ ế ớ ạ ố gia, trong các quan h gi a các mi n, các n c, chúng ta luôn luôn c n ph iệ ữ ề ướ ầ ả có nh ng phong trào liên đ i m i c a các ng i lao đ ng và v i nh ngữ ớ ớ ủ ườ ộ ớ ữ ng i lao đ ng. Ph i có th tinh th n liên đ i nh th nh ng n i mà giáườ ộ ả ứ ầ ớ ư ế ở ữ ơ

23

tr xã h i c a ch th c a lao đ ng b h th p xu ng, nh ng n i ng i laoị ộ ủ ủ ể ủ ộ ị ạ ấ ố ữ ơ ườ đ ng b bóc l t và nh ng mi n đói kh ngày m t gia tăng. Giáo H i nhi tộ ị ộ ữ ề ổ ộ ộ ệ tâm d n thân vào công cu c này, vì Giáo H i coi đó là s v , là công vi c c aấ ộ ộ ứ ụ ệ ủ mình và là ch ng nghi m cho lòng trung thành c a mình đ i v i Đ c Kitô,ứ ệ ủ ố ớ ứ đ có th th c s tr nên “Giáo H i c a nh ng ng i nghèo”. Và nh ngể ể ự ự ở ộ ủ ữ ườ ữ “ng i nghèo” này d i nhi u d ng th c, xu t hi n nhi u n i và trongườ ở ướ ề ạ ứ ấ ệ ở ề ơ nhi u lúc khác nhau; trong nhi u tr ng h p h là h u qu c a vi c viề ề ườ ợ ọ ậ ả ủ ệ ph m ph m giá c a lao đ ng con ng i: ho c do công vi c làm b h n ch –ạ ẩ ủ ộ ườ ặ ệ ị ạ ế đó là tai h a c a th t nghi p – ho c do vi c ng i ta coi nh giá tr c a laoọ ủ ấ ệ ặ ệ ườ ẹ ị ủ đ ng và các quy n l i c a nó, đ c bi t là quy n đ c h ng m t đ ngộ ề ợ ủ ặ ệ ề ượ ưở ộ ồ l ng x ng đáng, quy n đ c b o v cho b n thân và gia đình ng i laoươ ứ ề ượ ả ệ ả ườ đ ng.ộ

9. Lao đ ng và ph m giá con ng i:ộ ẩ ườ

V n đ ng v khía c nh con ng i là ch th lao đ ng, chúng ta cũng nênẫ ứ ề ạ ườ ủ ể ộ bàn, ít ra m t cách t ng h p, v nh ng v n đ có kh năng xác đ nh sát h nộ ổ ợ ề ữ ấ ề ả ị ơ v ph m giá c a lao đ ng con ng i, vì chúng có th giúp chúng ta bi u thề ẩ ủ ộ ườ ể ể ị giá tr đ o đ c đ c thù c a nó m t cách đ y đ h n. Chúng ta ph i làm vi cị ạ ứ ặ ủ ộ ầ ủ ơ ả ệ đó d i ánh sáng l i Kinh Thánh: “Hãy b t trái đ t ph c tùng”, vì đó là l iướ ờ ắ ấ ụ ờ kêu g i bi u l ý mu n c a Đ ng T o Hóa, đ vi c lao đ ng giúp con ng iọ ể ộ ố ủ ấ ạ ể ệ ộ ườ đ t t i “s ch ng ” theo đúng vai trò c a mình trong th gi i h u hình.ạ ớ ự ế ự ủ ế ớ ữ

Ý đ nh căn b n và đ u tiên c a Thiên Chúa đ i v i con ng i mà Ngài “đãị ả ầ ủ ố ớ ườ d ng nên… gi ng Ngài, theo hình nh Ngài” v n đ c gi nguyên và khôngự ố ả ẫ ượ ữ h b h y b , c ngay sau khi con ng i đã xé b giao c nguyên th y v iề ị ủ ỏ ả ườ ỏ ướ ủ ớ Thiên Chúa r i b tuyên án: “Ng i sẽ đ m hôi trán ra đ ki m mi ng ăn”.ồ ị ươ ổ ồ ể ế ế Nh ng l i này có ý ch s m t nh c đôi khi n ng n đ c g n li n v i laoữ ờ ỉ ự ệ ọ ặ ề ượ ắ ề ớ đ ng k t ngày đó, nh ng nó không làm thay đ i s ki n này là: lao đ ngộ ể ừ ư ổ ự ệ ộ luôn luôn là con đ ng d n con ng i t i ch “ch ng ” th gi i h u hìnhườ ẫ ườ ớ ỗ ế ự ế ớ ữ b ng cách b t trái đ t “ph i ph c tùng”, đúng v i vai trò c a h . S m tằ ắ ấ ả ụ ớ ủ ọ ự ệ nh c y m i ng i đ u đ c bi t và đ u đã tr i qua. S m t nh c làọ ấ ọ ườ ề ượ ế ề ả ự ệ ọ chuy n quá quen thu c đ i v i nh ng ng i lao đ ng v thân xác trongệ ộ ố ớ ữ ườ ộ ề nh ng hoàn c nh đôi khi vô cùng kh c c. S m t nh c là chuy n quá quenữ ả ổ ự ự ệ ọ ệ thu c đ i v i ng i nông dân ph i tr i qua nh ng ngày dài đ ng đ ng càyộ ố ớ ườ ả ả ữ ằ ẵ sâu cu c b m trên nh ng mãnh ru ng nhi u khi ch “sinh ra c r gai góc”,ố ẫ ữ ộ ề ỉ ỏ ả

24

đ i v i nh ng ng i th m trong các m kim khí, khai thác đá đ i v iố ớ ữ ườ ợ ỏ ỏ ố ớ nh ng ng i th luy n kim làm vi c bên nh ng lò nóng cháy; đ i v iữ ườ ợ ệ ệ ữ ố ớ nh ng v t vã n i các công tr ng ki n trúc thu c ngành xây d ng là n i màữ ấ ơ ườ ế ộ ự ơ th ng xuyên tính m ng và an toàn c a h b đe d a. S m t nh c cũng làườ ạ ủ ọ ị ọ ự ệ ọ chuy n quá quen thu c đ i v i nh ng ng i g n li n v i công tr ng laoệ ộ ố ớ ữ ườ ắ ề ớ ườ đ ng trí óc, v i nh ng nhà bác h c, nh ng ng i mang n ng trên vai tráchộ ớ ữ ọ ữ ườ ặ nhi m đ a ra nh ng quy t đ nh h tr ng nh h ng l n lao trên bình di nệ ư ữ ế ị ệ ọ ả ưở ớ ệ xã h i. S m t nh c là chuy n quá quen thu c đ i v i các bác sĩ và y tá,ộ ự ệ ọ ệ ộ ố ớ ngày đêm săn sóc bên gi ng các b nh nhân. S m t nh c là chuy n quáườ ệ ự ệ ọ ệ quen thu c đ i v i các ph n ngày ngày v t vã lo l ng vi c nhà và giáo d cộ ố ớ ụ ữ ấ ắ ệ ụ con cái, n i v t v c c nh c mà ít khi xã h i và chính nh ng ng i thân ch uỗ ấ ả ự ọ ộ ữ ườ ị đ ý ghi nh n. Đúng th , t t c các ng i lao đ ng đ u bi t chuy n m tể ậ ế ấ ả ườ ộ ề ế ệ ệ nh c, vì lao đ ng là m t thiên ch c ph quát, m t thiên ch c chung cho h tọ ộ ộ ứ ổ ộ ứ ế m i con ng i. Th nh ng, m c d u có s m t nh c nh th và có th nói,ọ ườ ế ư ặ ầ ự ệ ọ ư ế ể có lẽ chính vì s m t nh c đó mà lao đ ng là m t cái l i ích c a con ng i.ự ệ ọ ộ ộ ợ ủ ườ

Tuy l i ích đó mang d u n c a m t th bonum arduum, th “l i ích c cợ ấ ấ ủ ộ ứ ứ ợ ự nh c” theo danh t thánh Tôma dùng, thì v i d u n đó, nó v n là m t l iọ ừ ớ ấ ấ ẫ ộ ợ ích c a con ng i. Nó không ph i ch là m t l i ích “h u d ng” mà ng i taủ ườ ả ỉ ộ ợ ữ ụ ườ có th “th h ng” mà nó còn là m t l i ích “x ng đáng”, có nghĩa là nóể ụ ưở ộ ợ ứ t ng ng v i ph m giá c a con ng i, m t l i ích bi u l và gia tăngươ ứ ớ ẩ ủ ườ ộ ợ ể ộ ph m giá đó. Mu n xác đ nh rõ ràng h n ý nghĩa đ o đ c c a lao đ ng,ẩ ố ị ơ ạ ứ ủ ộ tr c h t chúng ta ph i chú tâm đ n chân lý y. Lao đ ng là m t l i ích c aướ ế ả ế ấ ộ ộ ợ ủ con ng i, m t l i ích c a nhân tính h – b i vì, nh lao đ ng, không nh ngườ ộ ợ ủ ọ ở ờ ộ ữ con ng i ch bi n đ i thiên nhiên b ng cách ng d ng nó vào nhu c u c aườ ỉ ế ổ ằ ứ ụ ầ ủ h , mà h còn có th t th c hi n chính mình v i t cách là m t ng i vàọ ọ ể ự ự ệ ớ ư ộ ườ hi u theo m t ý nghĩa nào đó, “h tr nên ng i h n”.ể ộ ọ ở ườ ơ

N u không có nh n đ nh nh th , ng i ta không th hi u đ c r ng: sế ậ ị ư ế ườ ể ể ượ ằ ự thành công trong lao đ ng là m t thi n đ c, nói rõ h n: không th hi uộ ộ ệ ứ ơ ể ể đ c t i sao s nhi t thành trong lao đ ng l i ph i là m t thi n đ c. Quượ ạ ự ệ ộ ạ ả ộ ệ ứ ả v y, thi n ý là đ nh ý đ o đ c giúp cho con ng i có th tr thành t t, v iậ ệ ị ạ ứ ườ ể ở ố ớ t cách là m t con ng i. S ki n này không làm cho chúng ta b t lo l ngư ộ ườ ự ệ ớ ắ băn khoăn trong vi c làm th nào đ cho trong lao đ ng, con ng i khôngệ ế ể ộ ườ b gi m nhân cách trong khi tìm cách nâng cao giá tr v t ch t. Ng i taị ả ị ậ ấ ườ cũng bi t r ng: có th b ng nhi u cách, s d ng lao đ ng đ ch ng l i conế ằ ể ằ ề ử ụ ộ ể ố ạ

25

ng i, ch ng h n b ng cách áp d ng ch đ c ng bách trong các tr i t pườ ẳ ạ ằ ụ ế ộ ưỡ ạ ậ trung, b ng cách dùng lao đ ng đ c ng bách áp b c con ng i, và cu iằ ộ ể ưỡ ứ ườ ố cùng khai thác bóc l t b ng nhi u cách lao đ ng con ng i, t c là chínhộ ằ ề ộ ườ ứ ng i lao đ ng. T t c s vi c đó khi n chúng ta c m th y có trách nhi mườ ộ ấ ả ự ệ ế ả ấ ệ tinh th n ph i k t h p hai s ki n: đ c tính nhi t thành lao đ ng v i m tầ ả ế ợ ự ệ ứ ệ ộ ớ ộ tr t t xã h i v lao đ ng đ con ng i có th “tr nên ng i h n” trongậ ự ộ ề ộ ể ườ ể ở ườ ơ lao đ ng và tránh cho h kh i gi m m t nhân cách qua vi c lao l c (vì đó làộ ọ ỏ ả ấ ệ ự m t vi c, xét theo m t m c đ nào đó, không sao tránh đ c) và nh t làộ ệ ộ ứ ộ ượ ấ làm t n h i ph m giá và tính ch t ch th riêng c a h .ổ ạ ẩ ấ ủ ể ủ ọ

10. Lao đ ng và xã h i: gia đình và qu c gia.ộ ộ ố

Sau khi đã xác đ nh chi u kích cá nhân c a lao đ ng con ng i, chúng taị ề ủ ộ ườ ph i nói đ n m t khu v c th hai c a các giá tr g n li n v i các v n đả ế ộ ự ứ ủ ị ắ ề ớ ấ ề trên. Lao đ ng là n n t ng xây d ng đ i s ng gia đình l i là m t quy n tộ ề ả ự ờ ố ạ ộ ề ự nhiên và là thiên ch c c a con ng i. Hai khu v c giá tr này – m t khu v cứ ủ ườ ự ị ộ ự g n li n v i lao đ ng, m t khu v c phát xu t t tính ch t gia đình c a đ iắ ề ớ ộ ộ ự ấ ừ ấ ủ ờ s ng con ng i, ph i liên k t v i nhau và nh h ng t i nhau m t cáchố ườ ả ế ớ ả ưở ớ ộ đúng đ n. Có th nói, lao đ ng là đi u ki n giúp cho gia đình có th thànhắ ể ộ ể ệ ể hình, vì mu n t n t i, gia đình ph i có nh ng ph ng ti n sinh s ng mà conố ồ ạ ả ữ ươ ệ ố ng i ph i nh lao đ ng m i có đ c. T t c di n ti n giáo d c cũng ch uườ ả ờ ộ ớ ượ ấ ả ễ ế ụ ị

nh h ng c a lao đ ng và c a lòng nhi t thành trong lao đ ng, lý do chínhả ưở ủ ộ ủ ệ ộ là vì m i ng i “tr nên ng i” l i là m c tiêu chính y u c a ti n trình giáoỗ ườ ở ườ ạ ụ ế ủ ế d c. Có th nói, chính đây, ta th y xu t hi n hai khía c nh lao đ ng: tr cụ ể ở ấ ấ ệ ạ ộ ướ tiên là lao đ ng đ b o đ m s sinh s ng cho gai đình và th đ n, lao đ ngộ ể ả ả ự ố ứ ế ộ đ giúp th c hi n các m c tiêu c a gia đình, nh t là m c tiêu giáo d c. Tuyể ự ệ ụ ủ ấ ụ ụ nhiên, hai khía c nh lao đ ng này k t h p và b túc cho nhau v nhi uạ ộ ế ợ ổ ề ề đi m.ể

Nói chung, ta ph i nh và xác đ nh r ng: gia đình là m t trong nh ng căn cả ớ ị ằ ộ ữ ứ đi m quan tr ng nh t mà tr t t xã h i và đ o đ c c a con ng i ph i d aể ọ ấ ậ ự ộ ạ ứ ủ ườ ả ự vào đ hình thành. N n giáo d c (giáo lý) c a Giáo H i luôn luôn dành sể ề ụ ủ ộ ự quan tâm đ c bi t cho các v n đ trên, và trong tài li u này, chúng ta c nặ ệ ấ ề ệ ầ ph i nh c nh , bàn lu n t i. Lý do vì gia đình v a là m t c ng đ ng thànhả ắ ở ậ ớ ừ ộ ộ ồ hình và t n t i đ c nh có lao đ ng đ ng th i cũng là tr ng h c đ u tiênồ ạ ượ ờ ộ ồ ờ ườ ọ ầ d y cho m i ng i lao đ ng.ạ ọ ườ ộ

26

Còn khu v c giá tr th ba mà chúng ta g p th y trên khía c nh đang nghiênự ị ứ ặ ấ ạ c u – khía c nh ch th lao đ ng; khu v c này liên quan đ n đ i xã h i màứ ạ ủ ể ộ ự ế ạ ộ con ng i là thành ph n tr c thu c do nh ng m i dây văn hóa l ch s đ cườ ầ ự ộ ữ ố ị ử ặ thù liên k t l i. C trong tr ng h p xã h i này ch a hoàn toàn mang tínhế ạ ả ườ ợ ộ ư hình th c c a m t qu c gia, nó v n là m t trung tâm “giáo d c” l n c a conứ ủ ộ ố ẫ ộ ụ ớ ủ ng i, m c d u m i ch giáo d c m t cách gián ti p (b i vì trong gia đình,ườ ặ ầ ớ ỉ ụ ộ ế ở m i ng i đ u ti p thu các nhân t và giá tr ma toàn b sẽ t o thành n nỗ ườ ề ế ố ị ộ ạ ề văn hóa c a m t qu c gia nh t đ nh) và m i xã h i là m t hi n thân có tínhủ ộ ố ấ ị ỗ ộ ộ ệ cách l ch s và xã h i c a lao đ ng qua t t c các th h . K t qu c a t t cị ử ộ ủ ộ ấ ả ế ệ ế ả ủ ấ ả các s vi c trên là: con ng i g n ch t nhân cách tính sâu xa nh t c a mìnhự ệ ườ ắ ặ ấ ủ v i vi c h tr c thu c vào qu c gia; h cũng nh n th y vi c h lao đ ng làớ ệ ọ ự ộ ố ọ ậ ấ ệ ọ ộ m t ph ng th làm gia tăng l i ích chung mà ng i đ ng bào cũng góp s cộ ươ ế ợ ườ ố ứ vào và bi t r ng, nh ph ng th đó, lao đ ng sẽ làm gia tăng di s n c a cế ằ ờ ươ ế ộ ả ủ ả gia đình nhân lo i, c a t t c m i ng i s ng trên tr n th .ạ ủ ấ ả ọ ườ ố ầ ế

C ba khu v c giá tr này luôn luôn gi tính cách quan tr ng c a chúng đ iả ự ị ữ ọ ủ ố v i lao đ ng con ng i v khía c nh ch quan c a chúng. Khía c nh đó,ớ ộ ườ ề ạ ủ ủ ạ nghĩa là th c t i c th c a con ng i khi lao đ ng, có u th h n khíaự ạ ụ ể ủ ườ ộ ư ế ơ c nh khách quan, vi c “ch ng ” th gi i thiên nhiên đ c th c hi n tr cạ ệ ế ự ế ớ ượ ự ệ ướ tiên và công vi c này, con ng i đã kêu g i th c hi n ngay t h i nguyênệ ườ ọ ự ệ ừ ố th y, căn c theo l i chép trong sách Sáng th . N u công vi c ch ng tráiủ ứ ờ ế ế ệ ế ự đ t, có nghĩa là vi c lao đ ng d i khía c nh kỹ thu t, trong l ch s , nh t làấ ệ ộ ướ ạ ậ ị ử ấ trong nh ng th k g n đây, đã n i b t h n v i s phát tri n c a cácữ ế ỷ ầ ổ ậ ẳ ớ ự ể ủ ph ng ti n s n xu t, thì đó là m t hi n t ng có l i và tích c c, v i đi uươ ệ ả ấ ộ ệ ượ ợ ự ớ ề ki n là khía c nh khách quan c a lao đ ng không l t th ng h n chi u kíchệ ạ ủ ộ ướ ắ ẳ ề ch quan b ng cách làm cho con ng i m t đi ho c làm gi m sút ph m giáủ ằ ườ ấ ặ ả ẩ và các quy n l i b t kh nh ng c a h .ề ợ ấ ả ượ ủ ọ

III. CU C TRANH CH P GI A LAO Đ NG VÀ T B NỘ Ấ Ữ Ộ Ư Ả  TRONG GIAI ĐO N L CH S HI N T IẠ Ị Ử Ệ Ạ

11. Chi u kích c a cu c tranh ch p:ề ủ ộ ấ

Có th nói b n c trình căn b n v lao đ ng đ c phác h a trên đây, cănể ả ướ ả ề ộ ượ ọ c vào nh ng đo n văn đ u tiên trong Kinh Thánh, là cái s n c a giáoứ ữ ạ ầ ườ ủ hu n Giáo H i, nó không h thay đ i qua bao th k gi a bao kinh nghi mấ ộ ề ổ ế ỷ ữ ệ

27

và bi n thiên c a l ch s . Tuy nhiên trên t m màn b i c nh nh ng kinhế ủ ị ử ấ ố ả ữ nghi m thâu th p đ c tr c và sau khi ban hành thông đi p Rerumệ ậ ượ ướ ệ novarum, l i giáo hu n đó đã có thêm đ c m t kh năng di n t đ c bi tờ ấ ượ ộ ả ễ ả ặ ệ và m t tính ch t th i s nóng b ng. Qua s phân tích này, lao đ ng xu tộ ấ ờ ự ỏ ự ộ ấ hi n nh m t th c t i l n có nh h ng căn b n đ i v i vi c hình thànhệ ư ộ ự ạ ớ ả ưở ả ố ớ ệ (hi u theo nghĩa loài ng i) th gi i, cái th gi i đã đ c Đ ng T o Hóaể ườ ế ớ ế ớ ượ ấ ạ giao phó cho con ng i, cũng nh đ i v i vi c nhân tính hóa h , lao đ ngườ ư ố ớ ệ ọ ộ cũng là m t th c t i g n li n ch t chẽ v i con ng i nh v i ch th riêngộ ự ạ ắ ề ặ ớ ườ ư ớ ủ ể c a nó, và v i ph ng pháp hành đ ng h p lý c a h . Trong di n ti nủ ớ ươ ộ ợ ủ ọ ễ ế thông th ng c a m i s v t, th c t i đó tràn ng p trong đ i s ng conườ ủ ọ ự ậ ự ạ ậ ờ ố ng i và có nh h ng m nh mẽ đ i v i giá tr và ý nghĩa c a nó. M c dùườ ả ưở ạ ố ớ ị ủ ặ dính li n v i s m t nh c và s c g ng, lao đ ng v n luôn luôn là m t l iề ớ ự ệ ọ ự ố ắ ộ ẫ ộ ợ ích khi n cho con ng i phát tri n thêm trong lúc yêu lao đ ng. Tính ch tế ườ ể ộ ấ hoàn toàn tích c c và sáng t o, giáo d c và h u công trên đây c a lao đ ngự ạ ụ ữ ủ ộ con ng i ph i tr thành n n t ng cho nh ng l ng giá và quy t đ nh c aườ ả ở ề ả ữ ượ ế ị ủ con ng i đ i v i lao đ ng, ngay c tr ng h p h d a vào nh ng quy nườ ố ớ ộ ả ườ ợ ọ ự ữ ề ch quan c a con ng i, đúng nh nh ng l i xác quy t c a các b n Tuyênủ ủ ườ ư ữ ờ ế ủ ả ngôn qu c t và các B lu t lao đ ng đ c so n th o do các c c u l pố ế ộ ậ ộ ượ ạ ả ơ ấ ậ pháp h u quy n c a các qu c gia cũng nh các t ch c chuyên trách vữ ề ủ ố ư ổ ứ ề v n đ xã h i ho c khoa h c xã h i liên quan đ n c trình c a lao đ ng.ấ ề ộ ặ ọ ộ ế ướ ủ ộ Có m t c quan lo đ xu t nh ng sáng ki n t ng t trên bình di n qu cộ ơ ề ấ ữ ế ươ ự ệ ố t : đó là t ch c lao đ ng qu c t , m t t ch c chuyên môn lâu đ i nh tế ổ ứ ộ ố ế ộ ổ ứ ờ ấ c a liên hi p qu c.ủ ệ ố

Tôi d đ nh, trong m t ph n liên quan đ n các nh n đ nh này, sẽ tr l i bànự ị ộ ầ ế ậ ị ở ạ m t cách chi ti t h n v các v n đ quan tr ng trên, và sẽ nh c s qua đ nộ ế ơ ề ấ ề ọ ắ ơ ế nh ng y u t căn b n c a giáo lý Giáo H i đ i v i v n đ này. Nh ng tr cữ ế ố ả ủ ộ ố ớ ấ ề ư ướ đó, chúng ta nên đ c p t i ph m vi r t quan tr ng c a nh ng v n đ dùngề ậ ớ ạ ấ ọ ủ ữ ấ ề làm khung cho s hình thành c a l i giáo hu n này mà th i đ u, theo m tự ủ ờ ấ ờ ầ ộ nghĩa t ng tr ng nào đó, thích ng v i năm đ c ban hành Thông đi pượ ư ứ ớ ượ ệ Rerum novarum.

Chúng ta đ c bi t, su t trong giai đo n này (hi n v n còn đang ti p di n)ượ ế ố ạ ệ ẫ ế ễ v n đ lao đ ng đ c đ t ra, liên quan t i v tranh ch p l n x y ra vàoấ ề ộ ượ ặ ớ ụ ấ ớ ả th i gian kỹ ngh phát tri n, và có liên h t i nó, v tranh ch p gi a “thờ ệ ể ệ ớ ụ ấ ữ ế gi i t b n” và “th gi i lao đ ng” nghĩa là gi a m t nhóm ng i h n ch ,ớ ư ả ế ớ ộ ữ ộ ườ ạ ế

28

nh ng r t có nh h ng, là các nhà th u, các s h u ch , các ng i n mư ấ ả ưở ầ ở ữ ủ ườ ắ gi các ph ng ti n s n xu t, và m t nhóm th hai là s đông qu n chúngữ ươ ệ ả ấ ộ ứ ố ầ r ng l n h n thi u nh ng ph ng ti n y, nên ch tham gia vào ti n trìnhộ ớ ơ ế ữ ươ ệ ấ ỉ ế s n xu t b ng s c lao đ ng c a mình mà thôi.ả ấ ằ ứ ộ ủ

Cu c tranh ch p này b t ngu n t vi c các ng i lao đ ng đ t s c l c c aộ ấ ắ ồ ừ ệ ườ ộ ặ ứ ự ủ mình d i quy n s d ng c a nhóm các ng i th u, trong khi nhóm ng iướ ề ử ụ ủ ườ ầ ườ này, d a trên nguyên t c làm sao thu đ c nhi u l i nhu n nh t, luôn luônự ắ ượ ề ợ ậ ấ tìm cách gi cho đ ng l ng ph i tr cho công vi c làm c a nh ng ng iữ ồ ươ ả ả ệ ủ ữ ườ lao đ ng m c th p nh t. Đó là ch a k nh ng ph ng th bóc l t khácộ ở ứ ấ ấ ư ể ữ ươ ế ộ g ng li n v i s thi u an toàn trong lao đ ng, thi u b o đ m v nh ngắ ề ớ ự ế ộ ế ả ả ề ữ đi u ki n s c kh e và đ i s ng c a ng i th và gia đình h . M t s ng iề ệ ứ ỏ ờ ố ủ ườ ợ ọ ộ ố ườ gi i thích s tranh ch p này d i hình th c m t cu c tranh ch p kinh t xãả ự ấ ướ ứ ộ ộ ấ ế h i có tính giai c p; cu c tranh ch p này di n ti n trong cu c tranh ch p ýộ ấ ộ ấ ễ ế ộ ấ th c h gi a ch nghĩa t do, đ c coi nh ý th c h c a ch đ t b n vàứ ệ ữ ủ ự ượ ư ứ ệ ủ ế ộ ư ả ch nghĩa mác-xít, đ c coi nh ý th c h c a ch đ xã h i khoa h c vàủ ượ ư ứ ệ ủ ế ộ ộ ọ ch đ c ng s n, là ch đ t cho mình là phát ngôn nhân c a giai c p thế ộ ộ ả ế ộ ự ủ ấ ợ thuy n, c a toàn th giai c p vô s n th gi i. Và nh th , cu c tranh ch pề ủ ể ấ ả ế ớ ư ế ộ ấ th c s gi a th gi i lao đ ng và th gi i t b n và bi n thành cu c chi nự ự ữ ế ớ ộ ế ớ ư ả ế ộ ế tranh giai c p có h th ng đ c ti n hành v i nh ng ph ng pháp khôngấ ệ ố ượ ế ớ ữ ươ nh ng ch có tính cách ý th c h mà nh t là v i tính cách chính tr . Chúng taữ ỉ ứ ệ ấ ớ ị đ u bi t rõ cu c đ u tranh này, cũng nh bi t rõ yêu sách c a hai phe đ iề ế ộ ấ ư ế ủ ố ngh ch. Ch ng trình đ u tranh c a Mác-xít, d a trên thuy t c a Mác vàị ươ ấ ủ ự ế ủ Ăng-ghen, coi cu c đ u tranh giai c p nh m t ph ng th duy nh t độ ấ ấ ư ộ ươ ế ấ ể lo i tr b t công giai c p trong xã h i và đ ng th i cũng h y b luôn chínhạ ừ ấ ấ ộ ồ ờ ủ ỏ các giai c p đó. Đ th c hi n ch ng trình này, tr c tiên ng i ta chấ ể ự ệ ươ ướ ườ ủ tr ng “t p s n hóa” các ph ng ti n s n xu t đ có th gi i t a lao đ ngươ ậ ả ươ ệ ả ấ ể ể ả ỏ ộ kh i s bóc l t sau khi đã chuy n các ph ng ti n s n xu t t tay t nhânỏ ự ộ ể ươ ệ ả ấ ừ ư sang tay t p th .ậ ể

Đó là m c tiêu cu c tranh đ u ti n hành b ng nh ng ph ng pháp v a ýụ ộ ấ ế ằ ữ ươ ừ th c h v a chính tr . Theo đúng nguyên t c “vô s n chuyên chính” và b ngứ ệ ừ ị ắ ả ằ cách gây nh ng nh h ng v nhi u m t, k c b ng áp l c cách m ng, cácữ ả ưở ề ề ặ ể ả ằ ự ạ nhóm đ c t p h p l i thành nh ng chính đ ng, theo ý th c h Mác-xít, tìmượ ậ ợ ạ ữ ả ứ ệ cách chi m đ c quy n và quy n bính trong m i xã h i và đem áp d ng t iế ộ ề ề ỗ ộ ụ ạ đó ch đ t p s n b ng cách lo i tr quy n t h u các ph ng ti n s nế ộ ậ ả ằ ạ ừ ề ư ữ ươ ệ ả

29

xu t. Theo ch tr ng các lý thuy t gia và các lãnh t phong trào qu c tấ ủ ươ ế ụ ố ế r ng l n này, m c đích c a ch ng trình ho t đ ng trên là th hi n cu cộ ớ ụ ủ ươ ạ ộ ể ệ ộ cách m ng xã h i và du nh p vào trong toàn th th gi i ch nghĩa xã h iạ ộ ậ ể ế ớ ủ ộ và cu i cùng là ch nghĩa c ng s n.ố ủ ộ ả

Khi bàn đ n m t lãnh v c g n nh ng v n đ c c kỳ quan tr ng nh th ,ế ộ ự ầ ữ ấ ề ự ọ ư ế nh ng v n đ không ch t o thành m t ch thuy t, mà c m t chu i dàiữ ấ ề ỉ ạ ộ ủ ế ả ộ ỗ đ i s ng kinh t , xã h i, chính tr và qu c t , c a th i đ i, chúng ta khôngờ ố ế ộ ị ố ế ủ ờ ạ th đi sâu vào chi ti t đ c; v chăng, vi c đó xét ra cũng không c n thi t,ể ế ượ ả ệ ầ ế vì đây là v n đ khá quen thu c do không bi t bao nhiêu sách v tài li u đãấ ề ộ ế ở ệ nói t i ho c đã đ c bi u hi n qua nh ng kinh nghi m th c hành. Trái l i,ớ ặ ượ ể ệ ữ ệ ự ạ chúng ta ph i ng c dòng, đi t n i dung c a chúng tr l i v n đ căn b nả ượ ừ ộ ủ ở ạ ấ ề ả là lao đ ng con ng i mà t t c các nh n đ nh c a t p tài li u này nh mộ ườ ấ ả ậ ị ủ ậ ệ ắ vào. Th t v y, đây là v n đ ch ch t (v n hi u theo ph ng di n loàiậ ậ ấ ề ủ ố ẫ ể ươ ệ ng i), m t v n đ t o thành m t trong nh ng chi u kích căn b n c a đ iườ ộ ấ ề ạ ộ ữ ề ả ủ ờ s ng con ng i trên trái đ t và n g i c a h , m t v n đ ch có th gi iố ườ ấ ơ ọ ủ ọ ộ ấ ề ỉ ể ả thích đ c b ng cách n m v ng t t c n i dung c a th c t i hi n đ i.ượ ằ ắ ữ ấ ả ộ ủ ự ạ ệ ạ

12. u tiên c a lao đ ng.Ư ủ ộ

Đ i di n v i th c t i hi n đ i này, m t th c t i mà c c u đã ghi sâu khôngố ệ ớ ự ạ ệ ạ ộ ự ạ ơ ấ bi t bao nhiêu cu c tranh ch p do con ng i gây ra và trong đó có ph ngế ộ ấ ườ ươ ti n kỹ thu t, k t qu c a lao đ ng con ng i, đóng vai trò quan y u nh tệ ậ ế ả ủ ộ ườ ế ấ ( đây ng i ta liên t ng đ n c vi n t ng c a m t th m h a chung choở ườ ưở ế ả ễ ượ ủ ộ ả ọ c th gi i n u x y ra m t cu c chi n tranh nguyên t v i kh năng pháả ế ớ ế ả ộ ộ ế ử ớ ả ho i kh ng khi p không t ng t ng đ c), tr c h t chúng ta c n nh cạ ủ ế ưở ượ ượ ướ ế ầ ắ nh l i m t nguyên t c mà Giáo H i luôn luôn d y. Đó là nguyên t c “laoở ạ ộ ắ ộ ạ ắ đ ng” có u tiên h n “v n li ng”. Nguyên t c này liên quan tr c ti p v iộ ư ơ ố ế ắ ự ế ớ chính ti n trình s n xu t trong đó lao đ ng luôn luôn là nguyên nhân hi uế ả ấ ộ ệ năng, trong khi “v n li ng”, t c là toàn b các ph ng ti n s n xu t, ch làố ế ứ ộ ươ ệ ả ấ ỉ m t d ng c , m t nguyên nhân khí c . Nguyên t c này là m t chân lý hi nộ ụ ụ ộ ụ ắ ộ ể nhiên xu t phát t th c t i l ch s c a con ng i.ấ ừ ự ạ ị ử ủ ườ

Trong ch ng th nh t c a Thánh Kinh, chúng ta đ c th y r ng con ng iươ ứ ấ ủ ọ ấ ằ ườ ph i b t trái đ t ph c tùng mình và chúng ta bi t r ng nh ng l i này chả ắ ấ ụ ế ằ ữ ờ ỉ t t c các tài nguyên ch t ch a trong th gi i h u hình và đ c đ t d iấ ả ấ ứ ế ớ ữ ượ ặ ướ

30

quy n s d ng c a con ng i. Th nh ng con ng i ch có th s d ng cácề ử ụ ủ ườ ế ư ườ ỉ ể ử ụ tài nguyên y b ng s c lao đ ng. Ngoài ra, ngay t nh ng ngày đ u, v n đấ ằ ứ ộ ừ ữ ầ ấ ề t h u là m t v n đ g n li n v i lao đ ng, b i vì, mu n s d ng và mu nư ữ ộ ấ ề ắ ề ớ ộ ở ố ử ụ ố cho nh ng ng i khác s d ng các tài nguyên ti m tàng trong thiên nhiên,ữ ườ ử ụ ề con ng i ch có m t ph ng ti n là s c lao đ ng c a mình, con ng iườ ỉ ộ ươ ệ ứ ộ ủ ườ chi m h u m t ph n nh các c a c i thiên nhiên: trong lòng đ t, d i đáyế ữ ộ ầ ỏ ủ ả ấ ướ bi n, trên m t đ t và trên không trung. Con ng i chi m h u nh ng th đóể ặ ấ ườ ế ữ ữ ứ và bi n chúng thành công tr ng lao đ ng c a h . H dùng lao đ ng đế ườ ộ ủ ọ ọ ộ ể chi m h u và nh đó có th ti p t c lao đ ng thêm n a.ế ữ ờ ể ế ụ ộ ữ

Nguyên t c trên đây đ c áp d ng cho các giai đo n ti p theo c a di n ti nắ ượ ụ ạ ế ủ ễ ế đó, và giai đo n đ u tiên luôn luôn v n là m i t ng quan gi a con ng iạ ầ ẫ ố ươ ữ ườ và nh ng tài nguyên c a c i thiên nhiên. T t c nh ng c g ng tìm tòi đữ ủ ả ấ ả ữ ố ắ ể khám phá các c a c i đó, đ xác đ nh nh ng kh năng s d ng khác bi t doủ ả ể ị ữ ả ử ụ ệ con ng i và cho con ng i, cho chúng ta ý th c r ng: t t c nh ng gì trongườ ườ ứ ằ ấ ả ữ toàn b công cu c s n xu t kinh t do con ng i làm ra, c s c lao đ ngộ ộ ả ấ ế ườ ả ứ ộ l n toàn b nh ng ph ng ti n và kỹ thu t s n xu t (nghĩa là kh năng cóẫ ộ ữ ươ ệ ậ ả ấ ả th v n d ng các ph ng ti n y trong lao đ ng) gi thi t đã có: các tàiể ậ ụ ươ ệ ấ ộ ả ế nguyên c a c i c a th gi i h u hình do con ng i tìm ra đ c, ch khôngủ ả ủ ế ớ ữ ườ ượ ứ ph i t o d ng nên. Có th nói, khi h tìm ra chúng, chúng đã có s n, đãả ạ ự ể ọ ẵ đ c chu n b đ đ c khám phá ra và đem s d ng t t trong di n trìnhượ ẩ ị ể ượ ử ụ ố ễ s n xu t. Trong t t c m i giai đo n phát tri n b ng lao đ ng, con ng iả ấ ấ ả ọ ạ ể ằ ộ ườ g p m t s ki n này là: h nh n đ c t t c do n i thiên nhiên, nói ki uặ ộ ự ệ ọ ậ ượ ấ ả ơ ể khác, xét cho cùng là do n i Đ ng T o Hóa. Ngay t kh i th y lao đ ng conơ ấ ạ ừ ở ủ ộ ng i, đã có huy n nhi m t o d ng. Đi u kh ng đ nh này chính là kh iườ ề ệ ạ ự ề ẳ ị ở đi m là h ng đi c a tài li u này; đi u kh ng đ nh y sẽ đ c qu ng di nể ướ ủ ệ ề ẳ ị ấ ượ ả ễ d i đây, trong ph n cu i cùng c a các suy t này.ướ ầ ố ủ ư

Nh n xét ti p theo v cũng m t v n đ này sẽ giúp chúng ta v ng tin r ng:ậ ế ề ộ ấ ề ữ ằ lao đ ng c a con ng i có giá tr đ i v i cái mà v i th i gian, ng i ta quenộ ủ ườ ị ố ớ ớ ờ ườ g i là “v n li ng”. Qu v y, n u v i ý th c đó, ta quen s p x p các tài guyênọ ố ế ả ậ ế ớ ứ ắ ế thiên nhiên v n có s n ch con ng i s d ng v i toàn b các ph ng ti nố ẵ ờ ườ ử ụ ớ ộ ươ ệ mà con ng i chi m h u b ng cách ch bi n d n d n tùy theo nhu c u c aườ ế ữ ằ ế ế ầ ầ ầ ủ mình (có th nói b ng cách “nhân tính hóa”) chúng ta sẽ nh n th y r ng t tể ằ ậ ấ ằ ấ c toàn b các ph ng ti n này đ u là di s n l ch s c a lao đ ng conả ộ ươ ệ ề ả ị ử ủ ộ ng i. T t c các ph ng ti n s n xu t, t cái thô s nh t đ n cái t i tânườ ấ ả ươ ệ ả ấ ừ ơ ấ ế ố

31

nh t, đ u do con ng i t o ra d n d n, nh kinh nghi m và s hi u bi tấ ề ườ ạ ầ ầ ờ ệ ự ể ế c a con ng i. Và nh th chúng ta th y xu t hi n không nh ng các d ngủ ườ ư ế ấ ấ ệ ữ ụ c đ n gi n nh t dùng đ canh tác, mà nh có s ti n b đ ng đ u c aụ ơ ả ấ ể ờ ự ế ộ ồ ề ủ khoa h c và kỹ thu t, c nh ng d ng c t i tân và ph c t p nh t nh : máyọ ậ ả ữ ụ ụ ố ứ ạ ấ ư móc, nhà máy, các phòng thí nghi m, các máy đi n toán. Vì v y t t c nh ngệ ệ ậ ấ ả ữ gì dùng cho lao đ ng, tát c nh ng gì t o thành “khí c ” ngày càng hoàn bộ ả ữ ạ ụ ị theo m c đ kỹ thu t th i gian nay c a lao đ ng. Khí c kh ng l và v nứ ộ ậ ờ ủ ộ ụ ổ ồ ạ năng này, nói cách khác, toàn b các ph ng ti n s n xu t, có th đ c coiộ ươ ệ ả ấ ể ượ là đ ng nghĩa v i “v n li ng”, đ u phát xu t ra t lao đ ng và mang nhãnồ ớ ố ế ề ấ ừ ộ hi u c a lao đ ng. V i m c ti n b hi n th i c a kỹ thu t, khi con ng iệ ủ ộ ớ ứ ế ộ ệ ờ ủ ậ ườ ch th c a lao đ ng, mu n s d ng toàn b các khí c t i tân, nghĩa làủ ể ủ ộ ố ử ụ ộ ụ ố mu n s d ng các ph ng ti n s n xu t, đ u ph i b t đ u dùng tri th cố ử ụ ươ ệ ả ấ ề ả ắ ầ ứ đ ti p nh n t t c nh ng k t qu lao đ ng c a nh ng ng i đã khám phá,ể ế ậ ấ ả ữ ế ả ộ ủ ữ ườ x p đ t, ch t o hoàn b các khí c và ngày nay v n ti p t c làm nh v y.ế ặ ế ạ ị ụ ẫ ế ụ ư ậ Kh năng lao đ ng _ nghĩa là kh năng tham d m t cách h u hi u vào ti nả ộ ả ự ộ ữ ệ ế trình hi n đ i c a s n xu t – đòi h i ph i có m t s chu n b kỹ h n, vàệ ạ ủ ả ấ ỏ ả ộ ự ẩ ị ơ nh t là m t trình đ ki n th c t ng x ng h n, đi u hi n nhiên là b t cấ ộ ộ ế ứ ươ ứ ơ ề ể ấ ứ ng i nào tham d vào ti n trình s n xu t, m c dù ch th c hi n m t côngườ ự ế ả ấ ặ ỉ ự ệ ộ vi c không đòi h i m t ki n th c và chuyên môn đ c bi t, h v n là m tệ ỏ ộ ế ứ ặ ệ ọ ẫ ộ ch th có hi u năng th c s trong ti n trình đó, trong khi toàn b các khíủ ể ệ ự ự ế ộ c dù là lo i tinh x o hoàn b nh t, v n hoàn toàn ch là m t khí c l thu cụ ạ ả ị ấ ẫ ỉ ộ ụ ệ ộ vào s c lao đ ng c a con ng i.ứ ộ ủ ườ

Đó là m t chân lí thu c di s n b t di b t d ch trong giáo lý c a Giáo H i vàộ ộ ả ấ ấ ị ủ ộ c n đ c nh n m nh m i khi bàn đ n v n đ ch đ lao đ ng cũng nhầ ượ ấ ạ ỗ ế ấ ề ế ộ ộ ư v i t t c ch đ kinh t xã h i. C n ph i nh n m nh và làm n i b t tínhớ ấ ả ế ộ ế ộ ầ ả ấ ạ ổ ậ cách u tiên c a con ng i trong ti n trình s n xu t, s u tiên c a conư ủ ườ ế ả ấ ự ư ủ ng i trên các s v t. T t c nh ng gì bao hàm trong ý ni m “v n li ng”,ườ ự ậ ấ ả ữ ệ ố ế hi u theo nghĩa h p, ch là m t trong toàn b c a các s v t. Vì là ch tể ẹ ỉ ộ ộ ủ ự ậ ủ ể c a lao đ ng và d u b t c làm công vi c gì, con ng i, và ch duy nh t cóủ ộ ầ ấ ứ ệ ườ ỉ ấ mình con ng i mà thôi, m i là m t nhân th . T trong chân lý này, ng iườ ớ ộ ể ự ườ ta rút ra nh ng quy k t quan tr ng và quy t đ nh.ữ ế ọ ế ị

13. Ch thuy t duy kinh t và ch thuy t duy v t.ủ ế ế ủ ế ậ

32

Tr c h t, d i ánh sáng c a chân lý này, ta th y rõ: không th tách “v nướ ế ướ ủ ấ ể ố li ng” kh i lao đ ng , cũng nh không có cách nào đ i l p lao đ ng v i v nế ỏ ộ ư ố ậ ộ ớ ố li ng và v n li ng v i lao đ ng, và – nh sẽ gi i thích d i đây – càngế ố ế ớ ộ ư ả ướ không th đ i l p nh ng con ng i c th , hi u theo quan ni m lao đ ngể ố ậ ữ ườ ụ ể ể ệ ộ và t b n (t c là v n li ng). Ch đ lao đ ng đ c g i là công b ng, nghĩaư ả ứ ố ế ế ộ ộ ượ ọ ằ là h p v i chính b n ch t c a v n đ , ho c xác th c t b n ch t và đ ngợ ớ ả ấ ủ ấ ề ặ ự ự ả ấ ồ th i h p pháp v m t đ o đ c, là m t ch đ , t căn b n n n t ng, v tờ ợ ề ặ ạ ứ ộ ế ộ ự ả ề ả ượ qua đ c s đ i kháng gi a lao đ ng và v n li ng b ng cách thi t l p cượ ự ố ữ ộ ố ế ằ ế ậ ơ c u t ch c trên nguyên t c k ra trên đây v u tiên t b n ch t và hi uấ ổ ứ ắ ể ề ư ự ả ấ ệ năng c a lao đ ng, v khía c nh ch quan c a lao đ ng con ng i, v sủ ộ ề ạ ủ ủ ộ ườ ề ự tham gia có hi u qu vào ti n trình s n xu t dù ng i lao đ ng đóng gópệ ả ế ả ấ ườ ộ b ng b t c lo i vi c nào.ằ ấ ứ ạ ệ

Tính ch t đ i kháng gi a lao đ ng và v n li ng không b t ngu n c c uấ ố ữ ộ ố ế ắ ồ ở ơ ấ c a ti n trình s n xu t cũng không c c u c a ti n trình kinh t nóiủ ế ả ấ ở ơ ấ ủ ế ế chung. Ti n trình này bi u l s h t ng thâm nh p gi a lao đ ng và cáiế ể ộ ự ỗ ươ ậ ữ ộ ng i ta quen g i là v n li ng, nó ch ng t gi a hai bên có m t s i dây liênườ ọ ố ế ứ ỏ ữ ộ ợ k t không gì tháo g n i. Dù làm b t c công vi c gì, ho c m t công vi cế ỡ ổ ấ ứ ệ ặ ộ ệ t ng đ i thô s hay ng c l i, m t công vi c h t s c hi n đ i, con ng iươ ố ơ ượ ạ ộ ệ ế ứ ệ ạ ườ v n có th d dàng nh n th y r ng: nh công s c lao đ ng c a mình, hẫ ể ễ ậ ấ ằ ờ ứ ộ ủ ọ đ c th a h ng hai di s n: th nh t là đ c th a h ng nh ng gì mà t tượ ừ ưở ả ứ ấ ượ ừ ưở ữ ấ c m i ng i đ c h ng, là các tài nguyên thiên nhiên, và th đ n, t t cả ọ ườ ượ ưở ứ ế ấ ả nh ng gì mà ng i tr c đó đã t o ra t nh ng tài nguyên đó b ng cáchữ ườ ướ ạ ừ ữ ằ tr c tiên là phát tri n kỹ thu t, nghĩa là th c hi n các d ng c làm vi cướ ể ậ ự ệ ụ ụ ệ m i ngày m t hoàn b h n. trong khi lao đ ng, con ng i đ c “th a h ngỗ ộ ị ơ ộ ườ ượ ừ ưở công s c c a ng i khác”. Nh trí khôn suy nghĩ và d i ánh sáng c a L iứ ủ ườ ờ ướ ủ ờ Chúa soi d n đ c tin, chúng ta sẽ d dàng ch p nh n l i nhìn đ i v i lãngẫ ứ ễ ấ ậ ố ố ớ v c và ti n trình lao đ ng nh v a k . Đây là m t l i nhìn m ch l c, có tínhự ế ộ ư ừ ể ộ ố ạ ạ cách th n h c và nhân b n. Qu v y, con ng i xu t hi n v i t cách “chầ ọ ả ả ậ ườ ấ ệ ớ ư ủ nhân ông” c a các t o v t, đ c đ t d i quy n s d ng c a h trong thủ ạ ậ ượ ặ ướ ề ử ụ ủ ọ ế gi i h u hình. N u trong ti n trình c a lao đ ng, chúng ta nh n th y có cáiớ ữ ế ế ủ ộ ậ ấ gì l thu c, thì đó chính là s l thu c đ i v i Đ ng ban phát t t c các tàiệ ộ ự ệ ộ ố ớ ấ ấ ả nguyên đã đ c t o thành, và s l thu c y sẽ l i tr thành s l thu c đ iượ ạ ự ệ ộ ấ ạ ở ự ệ ộ ố v i nh ng ng i khác, nh ng con ng i đã dùng công s c lao đ ng và cácớ ữ ườ ữ ườ ứ ộ sáng ki n c a h , đ l i cho công vi c c a chúng ta nh ng kh năng đãế ủ ọ ể ạ ệ ủ ữ ả đ c hoàn b và gia tăng. Đ i v i t t c nh ng gì,trong ti n trình s n xu t,ượ ị ố ớ ấ ả ữ ế ả ấ

33

t o thành m t toàn b nh ng “s v t” nh ng d ng c , v n li ng, chúng taạ ộ ộ ữ ự ậ ữ ụ ụ ố ế ch có th qu quy t r ng chúng là “nh ng đi u ki n” c a lao đ ng conỉ ể ả ế ằ ữ ề ệ ủ ộ ng i. Nh ng ta không th qu quy t r ng chúng nh m t th “ch th ”ườ ư ể ả ế ằ ư ộ ứ ủ ể vô danh b t con ng i và s lao đ ng c a h ph i l thu c.ắ ườ ự ộ ủ ọ ả ệ ộ

L i nhìn m ch l c này, trong đó nguyên t c con ng i chi m u th trênố ạ ạ ắ ườ ế ư ế ở s v t đ c b o v nguyên v n đã b phá v trong t t ng c a con ng i,ự ậ ượ ả ệ ẹ ị ỡ ư ưở ủ ườ đôi khi sau m t th i gian ch n b khá dài trong th c hành. trong quá trìnhộ ờ ẩ ị ự đó, lao đ ng đã b tách r i và tr thành đ i l p v i v n li ng, cũng nh v nộ ị ờ ở ố ậ ớ ố ế ư ố li ng tr thành đ i l p v i lao đ ng, g n nh hai l c l ng vô danh, haiế ở ố ậ ớ ộ ầ ư ự ượ nhân t s n xu t đ c nh n đ nh riêng bi t trong cùng m t vi n t ngố ả ấ ượ ậ ị ệ ộ ễ ượ “kinh t h c” đ i v i cách đ t v n đ nh th , ng i ta th y có m t sai l mế ọ ố ớ ặ ấ ề ư ế ườ ấ ộ ầ căn b n có th m nh danh là s sai l m c a “ch thuy t duy kinh t ” làả ể ệ ự ầ ủ ủ ế ế m t ch thuy t ch nh n xét s lao đ ng c a con ng i nguyên d i khíaộ ủ ế ỉ ậ ự ộ ủ ườ ướ c nh c u cánh kinh t . Chúng ta có th và ph i g i sai l m căn b n c a tạ ứ ế ể ả ọ ầ ả ủ ư t ng này là s sai l m c a ch nghĩa duy v t theo ý nghĩa này là: “chưở ự ầ ủ ủ ậ ủ thuy t duy kinh t ” ch tr ng, m t cách tr c ti p ho c gián ti p, tính cáchế ế ủ ươ ộ ự ế ặ ế

u th , tr i v t c a nh ng gì là v t ch t, trong khi nó đ t, m t cách tr cư ế ổ ượ ủ ữ ậ ấ ặ ộ ự ti p ho c gián ti p, nh ng gì có tính cách thiêng liêng và nhân linh (nhế ặ ế ữ ư hành đ ng c a con ng i, các giá tr đ o đ c ho c t t ng) trong m t vộ ủ ườ ị ạ ứ ặ ư ưở ộ ị th l thu c đ i v i th c t i v t ch t. Quan ni m đó th c s ch a ph i làế ệ ộ ố ớ ự ạ ậ ấ ệ ự ự ư ả ch thuy t duy v t lý thuy t theo tr n v n ý nghĩa c a nó; nh ng ch củ ế ậ ế ọ ẹ ủ ư ắ ch n nó là m t ch thuy t duy v t th c hành; ch thuy t duy v t th cắ ộ ủ ế ậ ự ủ ế ậ ự hành này ít căn c vào m t l i phán đoán nh t đ nh v m t giá tr – và nhứ ộ ố ấ ị ề ặ ị ư th d a vào m t h th ng l i ích, d a trên s c thu hút mãnh li t và t c th iế ự ộ ệ ố ợ ự ứ ệ ứ ờ c a nh ng gì là v t ch t; th ch thuy t duy v t th c hành đ c coi nh cóủ ữ ậ ấ ứ ủ ế ậ ự ượ ư th th a mãn các nhu c u c a con ng i.ể ỏ ầ ủ ườ

L i suy nghĩ sai l m theo các ph m trù c a “ch thuy t duy kinh t ” đi đôiố ầ ạ ủ ủ ế ế v i s xu t hi n c a tri t thuy t duy v t và s phát tri n c a tri t thuy tớ ự ấ ệ ủ ế ế ậ ự ể ủ ế ế này t giai đo n s b và thông th ng nh t (cũng đ c g i là thuy t duyừ ạ ơ ộ ườ ấ ượ ọ ế v t thô s vì nó ch tr ng qui hóa th c t i tâm linh thành m t hi n t ngậ ơ ủ ươ ự ạ ộ ệ ượ d th a) đ n giai đo n m nh danh là ch nghĩa duy v t bi n ch ng. Tuyư ừ ế ạ ệ ủ ậ ệ ứ nhiên, trong khung c nh c a nh ng nh n xét này, đ i v i v n đ căn b nả ủ ữ ậ ố ớ ấ ề ả này c a lao đ ng con ng i và đ c bi t đ i v i vi c phân tách và đ i l pủ ộ ườ ặ ệ ố ớ ệ ố ậ “lao đ ng” và “v n li ng”, coi nh hai y u t s n xu t đ c xét nghi mộ ố ế ư ế ố ả ấ ượ ệ

34

trong cùng m t vi n t ng “kinh t h c” mà ta v a nói, thì hình nh “chộ ễ ượ ế ọ ừ ư ủ thuy t duy kinh t ” có m t t m quan tr ng quy t đ nh và nh h ng l nế ế ộ ầ ọ ế ị ả ưở ớ đ n cách đ t v n đ m t cách không nhân b n này, tr c c h th ng tri tế ặ ấ ề ộ ả ướ ả ệ ố ế h c duy v t. M c d u th , hi n nhiên r ng ch nghĩa duy v t, ngay c d iọ ậ ặ ầ ế ể ằ ủ ậ ả ướ hình th c bi n ch ng, cũng không đ s c cung c p cho nh ng ai suy nghĩứ ệ ứ ủ ứ ấ ữ v đ tài lao đ ng con ng i, nh ng căn b n đ y đ và quy t đ nh đ cóề ề ộ ườ ữ ả ầ ủ ế ị ể th ki m ch ng m t cách t ng x ng và th t v ng ch c, và th t s b oể ể ứ ộ ươ ứ ậ ữ ắ ậ ự ả đ m r ng con ng i có u th trên d ng c v n li ng, và nhân v có u thả ằ ườ ư ế ụ ụ ố ế ị ư ế trên s v t. Ngay c trong ch nghĩa duy v t bi n ch ng, con ng i tr cự ậ ả ủ ậ ệ ứ ườ ướ tiên cũng không ph i là ch th c a lao đ ng và là nguyên nhân hi u năngả ủ ể ủ ộ ệ c a ti n trình s n xu t nh ng nó đ c coi và đ c hi u là thành ph n lủ ế ả ấ ư ượ ượ ể ầ ệ thu c vào v t ch t; H là k t qu h p thành c a các quan h kinh t vàộ ậ ấ ọ ế ả ợ ủ ệ ế quan h s n xu t đang th nh hành.ệ ả ấ ị

Dĩ nhiên, tính ch t đ i kháng nh c t i đây gi a lao đ ng và v n li ng –ấ ố ắ ớ ở ữ ộ ố ế th đ i kháng n m trong b i c nh lao đ ng b tách r i và đ i l p v i v nứ ố ằ ố ả ộ ị ờ ố ậ ớ ố li ng, và đ c coi nh là m t th c th và m t nhân t trong ti n trình kinhế ượ ư ộ ự ể ộ ố ế t – tính ch t đó b t ngu n không nh ng tri t h c và các thuy t kinh tế ấ ắ ồ ữ ở ế ọ ế ế c a th k XVIII, mà h n th n a, còn b t ngu n th c t i kinh t xã h iủ ế ỷ ơ ế ữ ắ ồ ở ự ạ ế ộ c a th i đ i kỹ ngh s khai r i phát tri n m t cách t. Trong tình tr ngủ ờ ạ ệ ơ ồ ể ộ ồ ạ ạ kỹ ngh hóa đó,ng i ta c m th y ngay cái kh năng gia tăng m nh mẽ c aệ ườ ả ấ ả ạ ủ c i v t ch t, t c là các ph ng ti n, trong lúc đó, ng i ta l i quên m t c uả ậ ấ ứ ươ ệ ườ ạ ấ ứ cánh là chính con ng i, con ng i mà các ph ng ti n y ph i ph c v . Sườ ườ ươ ệ ấ ả ụ ụ ự sai l m v ph ng di n th c hành đó, liên quan tr c tiên đ n lao đ ngầ ề ươ ệ ự ướ ế ộ c a con ng i, đ n con ng i đang lao đ ng và gây ra m t ph n ng xã h iủ ườ ế ườ ộ ộ ả ứ ộ r t chính đáng v m t đ o đ c mà ta đã nói trên, s sai l m đó t nayấ ề ặ ạ ứ ở ự ầ ừ mang m t s c thái l ch s nh t đ nh, g n li n v i th i đ i ch nghĩa t b nộ ắ ị ử ấ ị ắ ề ớ ờ ạ ủ ư ả và t do s khai; s sai l m đó có th tái di n trong không gian và th i gianự ơ ự ầ ể ễ ờ n u, trong lý lu n, ng i ta l i kh i đ u t nh ng ti n đ lý thuy t và th cế ậ ườ ạ ở ầ ừ ữ ề ề ế ự hành nh trên. Không th th y có cách gì giúp chúng ta d t khoát thoát kh iư ể ấ ứ ỏ th sai l m đó n u không có nh ng thay đ i t ng x ng trong lãnh v c lýứ ầ ế ữ ổ ươ ứ ự thuy t cũng nh th c hành, nh ng thay đ i n m trong đ ng l i tin t ngế ư ự ữ ổ ằ ườ ố ưở v ng ch c và tính u th c a nhân v trên s v t, c a lao đ ng con ng iữ ắ ư ế ủ ị ự ậ ủ ộ ườ trên v n li ng (đ c hi u theo nghĩa: toàn b các ph ng ti n s n xu t).ố ế ượ ể ộ ươ ệ ả ấ

14. Lao đ ng và s h uộ ở ữ

35

Ti n trình l ch s đ c trình bày v n t t đây v t kh i giai đo n đ u,ế ị ử ượ ắ ắ ở ượ ỏ ạ ầ nh ng nó v n ti p t c và lan r ng trong m i quan h gi a các qu c gia vàư ẫ ế ụ ộ ố ệ ữ ố đ i l c. Nó c n đ c gi i thích rõ thêm v m t khía c nh khác. Đã hi nạ ụ ầ ượ ả ề ộ ạ ể nhiên r ng khi ta nói đ n s đ i kháng gi a lao đ ng và v n li ng, thì đâyằ ế ự ố ữ ộ ố ế không ph i ch nói đ n nh ng ý ni m tr u t ng ho c nh ng “l c l ng vôả ỉ ế ữ ệ ừ ượ ặ ữ ự ượ danh” tác đ ng trong s n xu t kinh t . Đ ng sau nh ng ý ni m đó, có conộ ả ấ ế ằ ữ ệ ng i, nh ng con ng i s ng đ ng c th . M t bên là nh ng ng i làmườ ữ ườ ố ộ ụ ể ộ ữ ườ vi c nh ng l i không ph i là s h u ch c a các ph ng ti n s n xu t, vàệ ư ạ ả ở ữ ủ ủ ươ ệ ả ấ m t bên là nh ng ng i đóng vai th u khoán, là s h u ch c a cácộ ữ ườ ầ ở ữ ủ ủ ph ng ti n hay ít ra thay m t cho các s h u ch y. Chính vì th , trongươ ệ ặ ở ữ ủ ấ ế toàn b ti n trình l ch s khó khăn này và ngay t lúc đ u, đã th y xu tộ ế ị ử ừ ầ ấ ấ hi n v n đ s h u. Thông đi p Rerum novarum trình bày v đ tài xã h i,ệ ấ ề ở ữ ệ ề ề ộ cũng nh n m nh đ n v n đ trên b ng cách nh c l i và xác nh n giáo lýấ ạ ế ấ ề ằ ắ ạ ậ c a Giáo H i v s h u, v quy n t h u ngay c trong lãnh v c cácủ ộ ề ở ữ ề ề ư ữ ả ự ph ng ti n s n xu t. Thông đi p Mater et Magistra cũng gi m t l pươ ệ ả ấ ệ ữ ộ ậ tr ng nh v y.ườ ư ậ

Nguyên t c trên đây, Giáo H i đã nh c l i lúc b y gi và bây gi cũng v nắ ộ ắ ạ ấ ờ ờ ẫ luôn luôn d y b o, t căn khác bi t v i ch ng trình t p s n hóa do chạ ả ự ệ ớ ươ ậ ả ủ nghĩa mác xít đ x ng và đ c đem th c hi n trong m t s qu c gia trongề ướ ượ ự ệ ộ ố ố nh ng th p niên sau thông đi p c a Đ c Lêô XIII. Nguyên t c đó cũng khácữ ậ ệ ủ ứ ắ bi t v i ch ng trình c a ch nghĩa t b n, m t ch nghĩa đ c ch đ tệ ớ ươ ủ ủ ư ả ộ ủ ượ ế ộ ự do và các ch đ d a theo đem áp d ng. Trong tr ng h p th hai này, sế ộ ự ụ ườ ợ ứ ự khác bi t căn c cách hi u v quy n s h u. Truy n th ng Kitô giáoệ ứ ở ể ề ề ở ữ ề ố không bao gi ch tr ng đó là quy n tuy t đ i, không gì ch m đ n đ c.ờ ủ ươ ề ệ ố ạ ế ượ Trái l i, quy n này đ c hi u trong bình di n r ng l n h n thu c quy nạ ề ượ ể ệ ộ ớ ơ ộ ề l i chung c a m i ng i đ c s d ng các l i ích c a c i c a toàn th t oợ ủ ọ ườ ượ ử ụ ợ ủ ả ủ ể ạ v t: quy n t h u ph thu c vào quy n công ích, vào vi c s d ng chungậ ề ư ữ ụ ộ ề ệ ử ụ các l i ích c a c i.ợ ủ ả

Ngoài ra, theo giáo hu n c a Giáo H i, s h u không bao gi coi nh là m tấ ủ ộ ở ữ ờ ư ộ duyên c mâu thu n có tính cách xã h i đ i v i lao đ ng. Nh đã nh c đ nớ ẫ ộ ố ớ ộ ư ắ ế trên đây, s h u có đ c, tr c tiên là nh có lao đ ng và cũng đ ph giúpở ữ ượ ướ ờ ộ ể ụ lao đ ng. Đi u này đ c bi t liên quan đ n v n đ quy n s h u đ i v i cácộ ề ặ ệ ế ấ ề ề ở ữ ố ớ ph ng ti n s n xu t. Không th xem xét chúng nh là m t toàn b c aươ ệ ả ấ ể ư ộ ộ ủ nh ng t h u riêng bi t v i m c đích đem chúng ra d i hình th c “v nữ ư ữ ệ ớ ụ ướ ứ ố

36

li ng” đ đ i l p v i “lao đ ng”, và h n th , đ khai thác s c lao đ ng; làmế ể ố ậ ớ ộ ơ ế ể ứ ộ nh th là đi ng c l i v i b n tính các ph ng ti n y và c a s chi mư ế ượ ạ ớ ả ươ ệ ấ ủ ự ế h u chúng. Không th chi m h u chúng đ ch ng l i lao đ ng, cũng khôngữ ể ế ữ ể ố ạ ộ th chi m h u đ chi m h u b i vì, dù là s h u riêng hay s h u chungể ế ữ ể ế ữ ở ở ữ ở ữ ho c t p th , ch có th dùng danh nghĩa duy nh t h p pháp sau đây đặ ậ ể ỉ ể ấ ợ ể chi m h u, đó là chi m h u v i m c đích dùng chúng cho lao đ ng. V iế ữ ế ữ ớ ụ ộ ớ vi c giúp cho lao đ ng, chúng có th đ t đ c nguyên t c c t y u c a v nệ ộ ể ạ ượ ắ ố ế ủ ấ đ này là: c a c i ph i đ c dùng chung và ph i giúp ích chung cho m iề ủ ả ả ượ ả ọ ng i. V khía c nh này, khi xét đ n lao đ ng c a con ng i và vi c cùngườ ề ạ ế ộ ủ ườ ệ chung c a c i dành cho con ng i, ng i ta cũng không th ph nh n vi củ ả ườ ườ ể ủ ậ ệ xã h i hóa, v i nh ng đi u ki n h p lý, m t s các ph ng ti n s n xu t.ộ ớ ữ ề ệ ợ ộ ố ươ ệ ả ấ Trong kho ng th i gian nh ng th p niên gi a th i gian chúng ta và th iả ờ ữ ậ ữ ờ ờ gian ban hành thông đi p Rerum novarum, Giáo H i luôn nh c nh cácệ ộ ắ ở nguyên t c y, b ng cách d a vào nh ng lu n c có t lâu đ i trong nh ngắ ấ ằ ự ữ ậ ứ ừ ờ ữ truy n th ng, thí d nh nh ng lu n c quen thu c c a b T ng lu nề ố ụ ư ữ ậ ứ ộ ủ ộ ổ ậ Th n H c (Somme Théologique) c a thánh Tôma Aquinô.ầ ọ ủ

Trong tài li u này, v i đ tài chính là lao đ ng con ng i, ta c n xác nh nệ ớ ề ộ ườ ầ ậ n l c mà Giáo H i đã hu n giáo v quy n s h u, đã tìm m i cách và cònỗ ự ộ ấ ề ề ở ữ ọ luôn luôn tìm cách b o v tính cách u tiên c a lao đ ng, và t ch đó, b oả ệ ư ủ ộ ừ ỗ ả v tính ch t ch th c a con ng i trong đ i s ng xã h i, và đ c bi t trongệ ấ ủ ể ủ ườ ờ ố ộ ặ ệ c c u năng đ ng c a t t c ti n trình kinh t . V ph ng di n này taơ ấ ộ ủ ấ ả ế ế ề ươ ệ không th ch p nh n ch tr ng c a ch nghĩa t b n “c ng r n”, đòi b oể ấ ậ ủ ươ ủ ủ ư ả ứ ắ ả v quy n t h u có tính cách đ c chi m đ i v i quy n t h u s n xu t coiệ ề ư ữ ộ ế ố ớ ề ư ữ ả ấ đó nh là m t “giáo lý” b t kh xâm ph m trong đ i s ng kinh t . Nguyênư ộ ấ ả ạ ờ ố ế t c tôn tr ng lao đ ng và đòi h i quy n đó ph i đ c duy t xét l i v i ýắ ọ ộ ỏ ề ả ượ ệ ạ ớ nghĩa xây d ng c m t lý thuy t l n th c hành đ t ch c l i. N u qu th tự ả ặ ế ẫ ự ể ổ ứ ạ ế ả ậ v n li ng đ c hi u nh là toàn b các ph ng ti n s n xu t, đ ng th iố ế ượ ể ư ộ ươ ệ ả ấ ồ ờ cũng là s n ph m lao đ ng c a các th h , thì cũng ph i nh n r ng: v nả ẩ ộ ủ ế ệ ả ậ ằ ố li ng đó không ng ng gia tăng nh lao đ ng th c hi n v i toàn b nh ngế ừ ờ ộ ự ệ ớ ộ ữ ph ng ti n s n xu t, xu t hi n nh m t x ng th l n, n i ngày này quaươ ệ ả ấ ấ ệ ư ộ ưở ợ ớ ơ ngày khác, th h c a nh ng ng i lao đ ng hi n th i đang làm vi c. Lẽ dĩế ệ ủ ữ ườ ộ ệ ờ ệ nhiên, đây là đ m i th công vi c, không nh ng công vi c tay chân mà conủ ọ ứ ệ ữ ệ nh ng công vi c trí óc khác, k t công vi c suy nghĩ sáng tác đ n công vi cữ ệ ể ừ ệ ế ệ qu n lý.ả

37

D i ánh sáng đó, nh ng b n đ án do nh ng nhà chuyên môn v giáo lý xãướ ữ ả ề ữ ề h i Công giáo và c a l i giáo hu n t i cao c a Giáo H i đ a ra, mang m t ýộ ủ ờ ấ ố ủ ộ ư ộ nghĩa đ c bi t. Đó là nh ng đ án liên quan đ n v n đ đ ng s h u cácặ ệ ữ ề ế ấ ề ồ ở ữ ph ng ti n lao đ ng, v n đ các ng i lao đ ng tham gia vào vi c qu n trươ ệ ộ ấ ề ườ ộ ệ ả ị hay vào s l i t c c a gi i th u, mà ng i ta m nh danh v n đ c đ ngố ợ ứ ủ ớ ầ ườ ệ ấ ề ổ ộ c a ng i th … Dù các đ án trên đây đ c đem áp d ng vào trong th c tủ ườ ợ ề ượ ụ ự ế nh th nào đi n a, thì có m t đi u hi n nhiên là, vi c công nh n v thư ế ữ ộ ề ể ệ ậ ị ế chính đáng c a lao đ ng và c a ng i lao đ ng trong ti n trình s n xu tủ ộ ủ ườ ộ ế ả ấ đòi có nh ng s thích nghi khác nhau ngay c trong lãnh v c quy n s h uữ ự ả ự ề ở ữ các ph ng ti n s n xu t. Nói nh th là ph i xét đ n, không nh ng ch cácươ ệ ả ấ ư ế ả ế ữ ỉ hoàn c nh cũ x a, mà tr c tiên ph i xét đ n các th c t i và c trình m iả ư ướ ả ế ự ạ ướ ớ hình thành trong h bán th k này và có liên quan đ n th gi i th ba cũngạ ế ỷ ế ế ớ ứ nh m t s qu c gia đ c l p, không nh ng ch Châu Phi mà c các n iư ộ ố ố ộ ậ ữ ỉ ở ả ở ơ khác, tr c đây là nh ng n c thu c đ a.ướ ữ ướ ộ ị

Vì th n u c n ph i th ng xuyên duy t xét l i ch nghĩa t b n “c ngế ế ầ ả ườ ệ ạ ủ ư ả ứ r n” đ c i t o l i, d a theo các quy n l i c a con ng i, nh ng quy n l iắ ể ả ạ ạ ự ề ợ ủ ườ ữ ề ợ đ c hi u theo nghĩa r ng nh t và trong m i quan h c a chúng đ i v i laoượ ể ộ ấ ố ệ ủ ố ớ đ ng thì ng i ta cũng ph i xác quy t cùng trên m t ph ng di n y r ng:ộ ườ ả ế ộ ươ ệ ấ ằ các c i t v a nhi u v a đáng mong c y không th th c hi n đ c b ngả ổ ừ ề ừ ướ ấ ể ự ệ ượ ằ vi c tiên quy t h y b quy n t h u đ i v i các ph ng ti n s n xu t. Quệ ế ủ ỏ ề ư ữ ố ớ ươ ệ ả ấ ả v y, ta ch vi c quan sát và nh n đ nh r ng nguyên m t vi c giành l i cácậ ỉ ệ ậ ị ằ ộ ệ ạ ph ng ti n s n xu t (v n li ng) t tay các s h u ch t ch a đ đ th cươ ệ ả ấ ố ế ừ ở ữ ủ ư ư ủ ể ự hi n vi c xã h i hóa m t cách th a đáng. Chúng không còn ph i là s h uệ ệ ộ ộ ỏ ả ở ữ c a m t nhóm ng i trong xã h i (t c là các s h u ch t ) mà tr thànhủ ộ ườ ộ ứ ở ữ ủ ư ở s h u c a m t xã h i có t ch c và n m d i s qu n tr và ki m soátở ữ ủ ộ ộ ổ ứ ằ ướ ự ả ị ể tr c ti p c a m t nhóm ng i khác. Nhóm ng i này tuy không ph i là sự ế ủ ộ ườ ườ ả ở h u ch , song nh vào quy n hành mà xã h i trao cho, h s d ng cácữ ủ ờ ề ộ ọ ử ụ ph ng ti n trên bình di n kinh t toàn th qu c gia hay đ a ph ng.ươ ệ ệ ế ể ố ị ươ

Có th nhóm ng i ch huy và h u trách này thi hành nhi m v c a mìnhể ườ ỉ ữ ệ ụ ủ m t cách th a đáng v ph ng di n b o v tính ch t u th c a lao đ ng,ộ ỏ ề ươ ệ ả ệ ấ ư ế ủ ộ nh ng cũng có th h làm sai trái b ng cách v a giành l y đ c quy n qu nư ể ọ ằ ừ ấ ộ ề ả tr và s d ng các ph ng ti n s n xu t, v a l n chi m vi ph m vào nh ngị ử ụ ươ ệ ả ấ ừ ấ ế ạ ữ quy n c a con ng i. Và nh th là vi c các ph ng ti n s n xu t trề ủ ườ ư ế ệ ươ ệ ả ấ ở thành s h u c a Nhà N c trong ch đ t p s n hóa, t nó, không ph iở ữ ủ ướ ế ộ ậ ả ự ả

38

đ ng nhiên có nghĩa là: quy n s h u đã đ c xã h i hóa. Ta ch có thươ ề ở ữ ượ ộ ỉ ể nói “xã h i hóa” khi tính cách ch th c a xã h i đ c b o đ m nghĩa làộ ủ ể ủ ộ ượ ả ả n u m i ng i, v i công vi c c a mình, đ ng th i có t cách đ y đ đ coiế ỗ ườ ớ ệ ủ ồ ờ ư ầ ủ ể mình nh m t ng i đ ng s h u đ i v i công tr ng lao đ ng r ng l n,ư ộ ườ ồ ở ữ ố ớ ườ ộ ộ ớ trong đó, h cùng d n thân làm vi c v i t t c m i ng i. M t trong nh ngọ ấ ệ ớ ấ ả ọ ườ ộ ữ ph ng pháp có th dùng đ đ t t i m c tiêu y có lẽ là tìm h t cách liênươ ể ể ạ ớ ụ ấ ế k t lao đ ng v i quy n s h u v n li ng và hình thành m t s c c u trungế ộ ớ ề ở ữ ố ế ộ ố ơ ấ gian có m c đích kinh t , xã h i và văn hóa. Các c c u y ph i đ c h ngụ ế ộ ơ ấ ấ ả ượ ưở m t quy n t tr h u hi u đ i v i chính quy n, sẽ theo đu i các m c tiêuộ ề ự ị ữ ệ ố ớ ề ổ ụ chuyên bi t b ng cách gi nh ng quan h v i nhau trong tinh th n c ng tácệ ằ ữ ữ ệ ớ ầ ộ chân thành và tuân ph c nh ng yêu sách c a công ích; sẽ mang hình th c vàụ ữ ủ ứ b n ch t m t c ng đ ng s ng đ ng. Nh th các thành viên c a c ng đ ngả ấ ộ ộ ồ ố ộ ư ế ủ ộ ồ sẽ đ c đ i s và coi nh nh ng nhân th và đ c khuy n khích tích c cượ ố ử ư ữ ể ượ ế ự tham gia vào đ i s ng c a h .ờ ố ủ ọ

15. Lu n c nhân vậ ứ ị

Nh v y, nguyên t c lao đ ng có u th trên v n li ng chính là m t đ như ậ ắ ộ ư ế ố ế ộ ị t c thu c ph m vi đ o đ c xã h i. Đ nh t c này có ph n quan tr ng chắ ộ ạ ạ ứ ộ ị ắ ầ ọ ủ ch t không nh ng trong ch đ đ t căn b n trên nguyên t c gi quy n tố ữ ế ộ ặ ả ắ ữ ề ư h u đ i v i các ph ng ti n s n xu t mà c trong ch đ quy n t h uữ ố ớ ươ ệ ả ấ ả ế ộ ề ư ữ này b h n ch t trong căn b n: theo m t khía c nh, lao đ ng g n li nị ạ ế ừ ả ộ ạ ộ ắ ề không th r i v i v n li ng, và nó không ch p nh n m t hình th c đ iể ờ ớ ố ế ấ ậ ộ ứ ố kháng, nghĩa là s tách r i và đ i l p v i các ph ng ti n s n xu t. M t thự ờ ố ậ ớ ươ ệ ả ấ ộ ứ mâu thu n k t qu c a nh ng ti n đ hoàn toàn kinh t và đè n ng trênẫ ế ả ủ ữ ề ề ế ặ đ i s ng con ng i trong nh ng th k v a qua. Khi con ng i làm b ngờ ố ườ ữ ế ỷ ừ ườ ằ cách s d ng toàn b các ph ng ti n s n xu t, h mong mu n r ng k tử ụ ộ ươ ệ ả ấ ọ ố ằ ế qu c a công s c lao đ ng mình có l i cho c chính mình l n cho ng iả ủ ứ ộ ợ ả ẫ ườ khác và làm sao cho trong chính ti n trình lao đ ng, h có th t coi mìnhế ộ ọ ể ự nh m t ng i đ ng trách nhi m và là ng i c ng s trong công tác mà hư ộ ườ ồ ệ ườ ộ ự ọ ph trách.ụ

T nh n xét này, ta th y xu t hi n nhi u quy n chuyên bi t c a ng i laoừ ậ ấ ấ ệ ề ề ệ ủ ườ đ ng, nh ng quy n t ng ng v i nghĩa v lao đ ng. V đi m này, đ iộ ữ ề ươ ư ớ ụ ộ ề ể ướ đây, chúng ta sẽ bàn t i. Nh ng ngay t bây gi , ta c n ph i nh n m nhớ ư ừ ờ ầ ả ấ ạ t ng quát v đi m: con ng i khi lao đ ng mong mu n r ng không nh ngổ ề ể ườ ộ ố ằ ữ

39

đ c h ng s ti n l ng tr cho công vi c c a mình, mà còn đ c ng iượ ưở ố ề ươ ả ệ ủ ượ ườ ta làm th nào đ trong chính ti n trình s n xu t, h có th ý th c đ cế ể ế ả ấ ọ ể ứ ượ r ng d u h làm vi c trong m t c s t p th , h cũng đ ng th i làm vi cằ ầ ọ ệ ộ ơ ở ậ ể ọ ồ ờ ệ cho chính h . Ý th c y b bóp ngh t n i h khi h làm vi c trong m t chọ ứ ấ ị ẹ ơ ọ ọ ệ ộ ế đ t p trung quan liêu quá đáng, đó ng i lao đ ng có c m giác nh mìnhộ ậ ở ườ ộ ả ư

trong m t gu ng máy kh ng l đi u khi n t trên cao và nhi u tr ngở ộ ồ ổ ồ ề ể ừ ề ườ h p ch nh m t d ng c s n xu t t m th ng h n là m t ch th th c sợ ỉ ư ộ ụ ụ ả ấ ầ ườ ơ ộ ủ ể ự ự c a lao đ ng, có nh ng sáng ki n riêng. Trong giáo hu n, Giáo H i luônủ ộ ữ ế ấ ộ luôn bi u l s tin t ng sâu xa v ng ch c r ng lao đ ng c a con ng iể ộ ự ưở ữ ắ ằ ộ ủ ườ không ph i ch liên quan riêng t i kinh t , mà còn bao hàm tr c nh t làả ỉ ớ ế ướ ấ nh ng giá tr nhân b n n a. Chính ch đ kinh t và ti n trình s n xu tữ ị ả ữ ế ộ ế ế ả ấ cũng đ c l i n u các giá tr cá nhân y đ c tôn tr ng. Trong t t ngượ ợ ế ị ấ ượ ọ ư ưở c a Thánh Tôma Aquinô, Ngài đã dùng lý do trên đây đ bi n h cho quy nủ ể ệ ộ ề t h u đ i v i các ph ng ti n s n xu t. N u chúng ta ch p nh n r ng vìư ữ ố ớ ươ ệ ả ấ ế ấ ậ ằ m t vài lý do xác đáng, có th có nh ng chuy n ngo i l đ i v i nguyên t cộ ể ữ ệ ạ ệ ố ớ ắ quy n t h u, và trong th i đ i c a chúng ta, chúng ta cũng ch ng ki nề ư ữ ờ ạ ủ ứ ế th y ch đ s h u “xã h i hóa” đã du nh p vào đ i s ng r i; th nh ng,ấ ế ộ ở ữ ộ ậ ờ ố ồ ế ư lu n c nhân v v n không m t s c m nh c a nó c trên bình di n cácậ ứ ị ẫ ấ ứ ạ ủ ả ệ nguyên t c, c trên bình di n th c hành. Mu n có giá tr thu n lý và có hi uắ ả ệ ự ố ị ầ ệ qu , b t k bi n pháp xã h i hóa các ph ng ti n s n xu t nào cũng ph iả ấ ể ệ ộ ươ ệ ả ấ ả quan tâm đ n lu n c trên đây. Chúng ta ph i làm m i cách đ cho ngayế ậ ứ ả ọ ể trong m t ch đ nh th , con ng i v n gi đ c ý th c là làm vi c choộ ế ộ ư ế ườ ẫ ữ ượ ứ ệ mình. Tr ng h p ng c l i, ti n trình kinh t sẽ g p nh ng tai h i khôngườ ợ ượ ạ ế ế ặ ữ ạ sao l ng n i, nh ng tai h i không nh ng v kinh t mà nh t là đ i v i cườ ổ ữ ạ ữ ề ế ấ ố ớ ả chính con ng i n a.ườ ữ

VI. QUY N L I C A NG I LAO Đ NGỀ Ợ Ủ ƯỜ Ộ

16. Trong lãnh v c r ng l n c a nhân quy nự ộ ớ ủ ề

V nhi u ph ng di n, lao đ ng là m t s bó bu c, có nghĩa là m t nghĩaề ề ươ ệ ộ ộ ự ộ ộ v , nh ng đ ng th i nó cũng là ngu n g c c a nhi u quy n l i cho ng iụ ư ồ ờ ồ ố ủ ề ề ợ ườ lao đ ng. Nh ng quy n đó c n đ c nghiên c u trong bình di n r ng l nộ ữ ề ầ ượ ứ ệ ộ ớ c a toàn b các nhân quy n, nh ng quy n l i có tính ch t đ ng t nhiênủ ộ ề ữ ề ợ ấ ồ ự v i con ng i và nhi u quy n l i đã đ c nhi u th m c p qu c t côngớ ườ ề ề ợ ượ ề ẩ ấ ố ế nh n và luôn luôn đ c chính ph b o đ m cho công dân c a mình. S tônậ ượ ủ ả ả ủ ự

40

tr ng toàn b các nhân quy n là đi u ki n căn b n cho n n hòa bình trongọ ộ ề ề ệ ả ề th gi i hi n đ i; hòa bình trong n i b m i n c, m i xã h i cũng nhế ớ ệ ạ ộ ộ ỗ ướ ỗ ộ ư trong lãnh v c bang giao qu c t , đúng nh Giáo H i đã nhi u l n l u ý t iự ố ế ư ộ ề ầ ư ớ trong các l i Giáo Hu n, đ c bi t là t sau th i kỳ ban hành Thông đi pờ ấ ặ ệ ừ ờ ệ Pacem in terris. Các quy n c a con ng i xu t phát t lao đ ng n m trongề ủ ườ ấ ừ ộ ằ toàn b r ng l n các quy n l i căn b n c a con ng i.ộ ộ ớ ề ợ ả ủ ườ

Nh ng, trong toàn b đó, chúng mang m t đ c tính riêng bi t t ng ngư ộ ộ ặ ệ ươ ứ v i b n tính đ c thù c a lao đ ng con ng i nh ta v a phác h a nh ng nétớ ả ặ ủ ộ ườ ư ừ ọ ữ đ i c ng trên đây và chúng ta ph i quan sát chúng b ng cách căn c vàoạ ươ ả ằ ứ các đ c đi m y. Nh ta đã nói, lao đ ng là m t vi c bó bu c, nghĩa là m tặ ể ấ ư ộ ộ ệ ộ ộ nhi m v c a con ng i d i nhi u danh nghĩa. Con ng i ph i làm vi c vìệ ụ ủ ườ ướ ề ườ ả ệ Đ ng T o Hóa đã ra l nh cho h nh th và cũng vì chính nhân tính c a h ,ấ ạ ệ ọ ư ế ủ ọ m t nhân tính ch có th t n t i và phát tri n nh vào lao đ ng. Con ng iộ ỉ ể ồ ạ ể ờ ộ ườ ph i làm vi c vì l u tâm đ n tha nhân, nh t là đ i v i gia đình mình, cũngả ệ ư ế ấ ố ớ nh đ i v i xã h i mà h tr c thu c, đ i v i đ t n c mà h là con dân, đ iư ố ớ ộ ọ ự ộ ố ớ ấ ướ ọ ố v i t t c đ i gia đình nhân lo i mà h là thành viên, lý do vì h là ng iớ ấ ả ạ ạ ọ ọ ườ th a h ng công s c lao đ ng c a nh ng th h đi tr c và đ ng th i cũngừ ưở ứ ộ ủ ữ ế ệ ướ ồ ờ là ng i đ ng lao c ng tác trong vi c t o d ng t ng lai cho nh ng k đ nườ ồ ộ ệ ạ ự ươ ữ ẻ ế sau trong ti n trình l ch s . T t c các đi u y, tuy hi u cách r ng rãi nh t,ế ị ử ấ ả ề ấ ể ộ ấ cũng là m t lu t luân lý b t bu c con ng i ph i lao đ ng. Khi ph i xét đ nộ ậ ắ ộ ườ ả ộ ả ế các quy n l i tinh th n c a con ng i đ i v i lao đ ng, nh ng quy n l i điề ợ ầ ủ ườ ố ớ ộ ữ ề ợ đôi v i nhi m v , chúng ta c n luôn luôn có tr c m t toàn th chi c vòngớ ệ ụ ầ ướ ắ ể ế tròn c a nh ng đi m tham chi u, t ng tr ng cho vi c làm c a m i chủ ữ ể ế ượ ư ệ ủ ỗ ủ th trong lúc lao đ ng.ể ộ

Qu v y, khi nói đ n nhi m v ph i lao đ ng và nh ng quy n l i đi đôi v iả ậ ế ệ ụ ả ộ ữ ề ợ ớ nhi m v y, chúng ta nghĩ ngay đ n m i quan h gi a ch thuê – t c làệ ụ ấ ế ố ệ ữ ủ ứ ng i có vi c cho làm, ho c tr c ti p ho c gián ti p – và ng i lao đ ng.ườ ệ ặ ự ế ặ ế ườ ộ

S phân bi t gi a ch thuê tr c ti p và ch thuê gián ti p có v r t quanự ệ ữ ủ ự ế ủ ế ẻ ấ tr ng xét v ph ng di n t ch c th c s c a lao đ ng cũng nh vọ ề ươ ệ ổ ứ ự ự ủ ộ ư ề ph ng đi n kh năng l p nh ng m i quan h công b ng hay b t côngươ ệ ả ậ ữ ố ệ ằ ấ trong lãnh v c lao đ ng.ự ộ

41

N u ch thuê tr c ti p là ng i ho c là c quan ký k t v i ng i th giaoế ủ ự ế ườ ặ ơ ế ớ ườ ợ kèo lao đ ng theo nh ng đi u ki n n đ nh rõ ràng, thì ch thuê gián ti pộ ữ ề ệ ấ ị ủ ế ph i hi u là nh ng nhân t khác bi t nhau, cùng v i ch thuê tr c ti p, t oả ể ữ ố ệ ớ ủ ự ế ạ m t nh h ng nh t đ nh đ i v i cách th l p thành giao kèo lao đ ng, vàộ ả ưở ấ ị ố ớ ế ậ ộ do đó, là nh ng m i quan h công b ng hay b t công trong lãnh v c c aữ ố ệ ằ ấ ự ủ con ng i.ườ

17. Ch thuê: “tr c ti p” và “gián ti p”ủ ự ế ế

Ý ni m ch thuê gián ti p bao g m nh ng ng i, nh ng c c u t ch c cácệ ủ ế ồ ữ ườ ữ ơ ấ ổ ứ lo i cũng nh nh ng kh c t p th v lao đ ng, nh ng nguyên t c x tríạ ư ữ ế ướ ậ ể ề ộ ữ ắ ử do nh ng ng i và c c u t ch c nói trên thi t l p ra đ xác đ nh c m tữ ườ ơ ấ ổ ứ ế ậ ể ị ả ộ h th ng xã h i kinh t , ho c xu t phát t h th ng đó. Vì th ý ni m chệ ố ộ ế ắ ấ ừ ệ ố ế ệ ủ thuê gián ti p d a vào nhi u y u t khác nhau. Trách nhi m c a ch thuêế ự ề ế ố ệ ủ ủ gián ti p v i ch thuê tr c ti p – chính các t ng cũng ch rõ nh th :ế ớ ủ ự ế ừ ữ ỉ ư ế trách nhi m sẽ không tr c ti p b ng- nh ng đó v n là m t trách nhi mệ ự ế ằ ư ẫ ộ ệ th c s : ng i ch thuê gián ti p n đ nh b n ch t hình thái này hay hìnhự ự ườ ủ ế ấ ị ả ấ thái khác c a quan h lao đ ng và nh th , h sẽ xác đ nh luôn cách x tríủ ệ ộ ư ế ọ ị ử c a ch thuê tr c ti p, khi ng i này n đ nh m t cách c th b n kh củ ủ ự ế ườ ấ ị ộ ụ ể ả ế ướ và các quan h lao đ ng. Nh n xét đó không m c đích gi i t a trách nhi mệ ộ ậ ụ ả ỏ ệ cho ng i ch thuê tr c ti p, vì h có trách nhi m c a riêng h , nh ng có ýườ ủ ự ế ọ ệ ủ ọ ư l u tâm đ n nh ng y u t ch ng ch t nh h ng đ n cách x trí c a h .ư ế ữ ế ố ồ ấ ả ưở ế ử ủ ọ Khi c n đ a ra m t chính sách lao đ ng h p v i đ o đ c, c n ph i l u ýầ ư ộ ộ ợ ớ ạ ứ ầ ả ư đ n t t c nh ng y u t đó. Chính sách này đ c coi là h p v i đ o đ c khiế ấ ả ữ ế ố ượ ợ ớ ạ ứ các quy n l i khách quan c a ng i lao đ ng đ c tôn tr ng.ề ợ ủ ườ ộ ượ ọ

Ý ni m ch thuê gián ti p có th đem áp d ng cho m i xã h i riêng bi t vàệ ủ ế ể ụ ỗ ộ ệ tr c h t cho chính ph . Qu v y, chính ph có nhi m v ph i đ a ra ápướ ế ủ ả ậ ủ ệ ụ ả ư d ng m t chính sách lao đ ng th t công b ng. Tuy nhiên, chúng ta đ cụ ộ ộ ậ ằ ượ bi t, v i h th ng quan h kinh t hi n th i trên th gi i, có nhi u s liênế ớ ệ ố ệ ế ệ ờ ế ớ ề ự l c gi a các chính ph khác nhau, nh ng liên l c đ c bi u l b ng các vạ ữ ủ ữ ạ ượ ể ộ ằ ụ xu t nh p kh u, nghĩa là trao đ i cho nhau các c a c i kinh t , ho c nh ngấ ậ ẩ ổ ủ ả ế ặ ữ nguyên li u, ho c nh ng bán s n ph m hay nh ng toàn ph n kỹ ngh .ệ ặ ữ ả ẩ ữ ầ ệ Nh ng quan h đó t o ra s ph thu c và th t khó có th nói t i chuy nữ ệ ạ ự ụ ộ ậ ể ớ ệ hoàn toàn t túc, dù là đ i v i m t qu c gia h t s c hùng m nh v kinh t .ự ố ớ ộ ố ế ứ ạ ề ế

42

Tình tr ng l thu c l n nhau nh th , t nó, cũng ch là chuy n th ng; thạ ệ ộ ẫ ư ế ự ỉ ệ ườ ế nh ng nó có th đ a đ n nh ng hình th c khai thác, bóc l t b t công và gâyư ể ư ế ữ ứ ộ ấ

nh h ng đ n chính sách lao đ ng c a các qu c gia, và cu i cùng, đ nả ưở ế ộ ủ ố ố ế chính cá nhân ng i lao đ ng là ch th chính c a lao đ ng. Ch ng h n nhườ ộ ủ ể ủ ộ ẳ ạ ư nh ng n c kỹ ngh tiên ti n, và h n th n a, các xí nghi p ki m soát trênữ ướ ệ ế ơ ế ữ ệ ể m t ph ng di n đ i quy mô các ph ng ti n s n xu t kỹ ngh (ng i taộ ươ ệ ạ ươ ệ ả ấ ệ ườ m nh danh đó là nh ng công ty đa qu c gia ho c siêu qu c gia) có th sẽệ ữ ố ặ ố ể tìm cách bán các s n ph m c a h v i giá th t cao và đ ng th i đòi mua cácả ẩ ủ ọ ớ ậ ồ ờ nguyên li u và các bán s n ph m c a v i giá r m t. Đó là m t trong nh ngệ ả ẩ ủ ớ ẻ ạ ộ ữ nguyên nhân t o ra tình tr ng không đ ng đ u ngày càng gia tăng gi a cácạ ạ ồ ề ữ ngu n l i t c qu c gia c a các n c. S cách bi t gi a đa s các n c giàuồ ợ ứ ố ủ ướ ự ệ ữ ố ướ và n c nghèo h n không gi m b t, không san b ng đ c, trái l i, c tăngướ ơ ả ớ ằ ượ ạ ứ lên mãi và t t nhiên, s thua thi t là phía các n c nghèo. Hi n nhiênấ ự ệ ở ướ ể r ng s ki n này không th không gây nh h ng đ n chính sách lao đ ngằ ự ệ ể ả ưở ế ộ đ a ph ng và đ n tình tr ng c a ng i lao đ ng t i các n c b thua thi t.ị ươ ế ạ ủ ườ ộ ạ ướ ị ệ Trong m t ch đ nh th , ng i ch thuê tr c ti p t t nhiên sẽ n đ nhộ ế ộ ư ế ườ ủ ự ế ấ ấ ị nh ng đi u ki n lao đ ng d i t m m c đòi h i khách quan c a các ng iữ ề ệ ộ ướ ầ ứ ỏ ủ ườ lao đ ng, nh t là n u h mu n thu đ c th t nhi u l i nhu n xí nghi pộ ấ ế ọ ố ượ ậ ề ợ ậ ở ệ h đi u khi n (ho c nh ng xí nghi p mà h đi u khi n trong tr ng h pọ ề ể ặ ở ữ ệ ọ ề ể ườ ợ là m t c s đã “xã h i hóa” các ph ng ti n s n xu t).ộ ơ ở ộ ươ ệ ả ấ

Chúng ta có th k t lu n m t cách d dàng: khung c nh c a nh ng l thu cể ế ậ ộ ễ ả ủ ữ ệ ộ liên quan đ n các ý ni m ch thuê gián ti p là m t khung c nh r t r ng l nế ệ ủ ế ộ ả ấ ộ ớ và ph c t p. Mu n xác đ nh, ph i m t ph n nào đ ý t i toàn b các y u tứ ạ ố ị ả ộ ầ ể ớ ộ ế ố quy t đ nh c a đ i s ng kinh t trong b i c nh c a m t xã h i ho c qu cế ị ủ ờ ố ế ố ả ủ ộ ộ ặ ố gia nh t đ nh; nh ng đ ng th i cũng ph i quan tâm t i nh ng m i dây liênấ ị ư ồ ờ ả ớ ữ ố l c, nh ng tình tr ng l thu c r ng l n h n nhi u. S v n d ng các quy nạ ữ ạ ệ ộ ộ ớ ơ ề ự ậ ụ ề c a ng i lao đ ng không th gò bó, coi đó là h u qu c a các ch đ kinhủ ườ ộ ể ậ ả ủ ế ộ t , mà tiêu chu n có lẽ ch là làm th nào đ đ t đ c m t l i nhu n t i đa,ế ẩ ỉ ế ể ạ ượ ộ ợ ậ ố theo m t quy mô l n hay nh m t chút. Trái l i, c n ph i căn c vào nh ngộ ớ ỏ ộ ạ ầ ả ứ ữ quy n l i khách quan c a ng i lao đ ng b t k h làm công vi c gì: laoề ợ ủ ườ ộ ấ ể ọ ệ đ ng tay chân, trí óc, kỹ ngh , nông nghi p v.v…đ đ a ra m t tiêu chu nộ ệ ệ ể ư ộ ẩ t ng x ng và căn b n đ hình thành ch đ kinh t , ho c là c a m t xãươ ứ ả ể ế ộ ế ặ ủ ộ h i, m t qu c gia, hay đ đ ra toàn b chính sách kinh t th gi i cũngộ ộ ố ể ề ộ ế ế ớ nh nh ng h th ng và quan h qu c t tùy thu c.ư ữ ệ ố ệ ố ế ộ

43

Hành đ ng c a các t ch c qu c t , k t t ch c liên hi p qu c, c n ph iộ ủ ổ ứ ố ế ể ừ ổ ứ ệ ố ầ ả đi theo h ng đó, đúng v i thiên ch c c a mình. R t có th các t ch c laoướ ớ ứ ủ ấ ể ổ ứ đ ng qu c t (OIT), L ng nông c a liên hi p qu c (FAO) và các t ch cộ ố ế ươ ủ ệ ố ổ ứ t ng t , sẽ giúp đ c nhi u ngay chính trong lãnh v c này. Trên bình di nươ ự ượ ề ự ệ qu c gia, chúng ta có các B , các c quan chính quy n và nh ng t ch c xãố ộ ơ ề ữ ổ ứ h i thi t l p v i m c đích đó. T t c nh ng chuy n đó đ u ch cho chúng taộ ế ậ ớ ụ ấ ả ữ ệ ề ỉ th y rõ tính cách quan tr ng – nh đã nói trên – c a ch thuê, gián ti pấ ọ ư ở ủ ủ ế trong vi c v n d ng và tôn tr ng các quy n c a ng i lao đ ng, vì cácệ ậ ụ ọ ề ủ ườ ộ quy n c a cá nhân con ng i là nhân t ch ch t c a t t c n n tr t tề ủ ườ ố ủ ố ủ ấ ả ề ậ ự đ o đ c xã h i.ạ ứ ộ

18. V n đ ki m vi c làmấ ề ế ệ

Trong vi c nghiên c u các quy n c a ng i lao đ ng trên khía c nh liên hệ ứ ề ủ ườ ộ ạ ệ v i “ch thuê gián ti p”, nghĩa là liên h v i toàn b th m quy n các c pớ ủ ế ệ ớ ộ ẩ ề ấ ch u trách nhi m, trên bình di n qu c gia và qu c t , v chi u h ng chínhị ệ ệ ố ố ế ề ề ướ sách lao đ ng, chúng ta c n l u tâm tr c nh t đ n m t v n đ căn b n.ộ ầ ư ướ ấ ế ộ ấ ề ả Đó là v n đ ki m đ c vi c làm, nói cách khác, v n đ tìm công ăn vi cấ ề ế ượ ệ ấ ề ệ làm thích ng cho t t c m i ng i có th làm đ c. N u không th c hi nứ ấ ả ọ ườ ể ượ ế ự ệ đ c tình tr ng công b ng và đúng đ n trong lãnh v c này, thì sẽ x y raượ ạ ằ ắ ự ả n n th t nghi p, nghĩa là không đ vi c làm cho nh ng ng i có kh năngạ ấ ệ ủ ệ ữ ườ ả lao đ ng. S thi u công vi c làm có th là m t tình tr ng chung ho c x y raộ ự ế ệ ể ộ ạ ặ ả trong m t vài ngành ngh . Nh ng th m quy n đ c nói t i đây d iộ ề ữ ẩ ề ượ ớ ở ướ danh t ch thuê gián ti p có nhi m v ph i hành đ ng ch ng l i n n th từ ủ ế ệ ụ ả ộ ố ạ ạ ấ nghi p vì đây là m t tai h a, và khi x y ra trên m t quy mô r ng l n, nó sẽệ ộ ọ ả ộ ộ ớ tr nên m t th m c nh xã h i. V n đ càng tr nên đau lòng, não n khiở ộ ả ả ộ ấ ề ở ề n n nhân là nh ng thanh niên, sau khi đã đ c chu n b , hu n luy n v vănạ ữ ượ ẩ ị ấ ệ ề hóa, kỹ thu t và ngh nghi p thích ng r i, l i không ki m đ c vi c làmậ ề ệ ứ ồ ạ ế ượ ệ và c m th y đau kh vì không đ c làm vi c nh lòng mình chân thànhả ấ ổ ượ ệ ư mong c và không đ c lãnh ph n trách nhi m trong cu c phát tri n kinhướ ượ ầ ệ ộ ể t và xã h i trong c ng đ ng. vi c chi u c lo l ng cho nh ng ng i th tế ộ ộ ồ ệ ế ố ắ ữ ườ ấ nghi p, nghĩa là làm tròn b n ph n b o đ m nh ng món ti n ph c p c nệ ổ ậ ả ả ữ ề ụ ấ ầ thi t cho h và gia đình t m s ng, là m t nhi m v căn c trên nguyên t cế ọ ạ ố ộ ệ ụ ứ ắ căn b n c a n n tr t t đ o đ c trong lãnh v c này, t c là nguyên t c cùngả ủ ề ậ ự ạ ứ ự ứ ắ chung s d ng các c a c i l i ích, ho c nói m t cách đ n gi n h n, quy nử ụ ủ ả ợ ặ ộ ơ ả ơ ề s ng và t n t i c a con ng i.ố ồ ạ ủ ườ

44

Đ đ i phó v i n n th t nghi p và đ m b o công ăn vi c làm cho m iể ố ớ ạ ấ ệ ả ả ệ ỗ ng i, các th m quy n trong v n đ này t c là gi i ch thuê gián ti p –ườ ẩ ề ấ ề ứ ớ ủ ế ph i đ ra m t k ho ch toàn b thích h p v i công tr ng lao đ ng nhi uả ề ộ ế ạ ộ ợ ớ ườ ộ ề lo i này là n i hình thành đ i s ng không nh ng kinh t và c văn hóa c aạ ơ ờ ố ữ ế ả ủ m t xã h i nh t đ nh; ngoài ra các th m quy n y còn ph i l u tâm sao choộ ộ ấ ị ẩ ề ấ ả ư công tr ng này đ c t ch c m t cách thích đáng và h p lý. N i lo âu t ngườ ượ ổ ứ ộ ợ ỗ ổ quát này cũng đè n ng trên vai Nhà N c, nh ng nh th không có nghĩa làặ ướ ư ư ế ph i có m t ch đ t p trung m t chi u hoàn toàn do chính quy n li u lý.ả ộ ế ộ ậ ộ ề ề ệ Trái l i, đây ph i là m t công tác ph i h p công b ng và h p lý trong m tạ ả ộ ố ợ ằ ợ ộ khung c nh kh dĩ b o đ m đ c sáng ki n c a con ng i, c a các nhómả ả ả ả ượ ế ủ ườ ủ t do, các trung tâm và toàn b lao đ ng đ a ph ng đ c đ m b o, b ngự ộ ộ ị ươ ượ ả ả ằ cách chú tr ng đ n nh ng đi u đã đ c trình bày trên vì tính ch t chọ ế ữ ề ượ ở ấ ủ th c a lao đ ng con ng i.ể ủ ộ ườ

Vi c các xã h i và các qu c gia ph i l thu c l n nhau và s c n thi t ph iệ ộ ố ả ệ ộ ẫ ự ầ ế ả c ng tác trong nhi u lãnh v c đã đ a đ n m t nh n đ nh này là: m c dùộ ề ự ư ế ộ ậ ị ặ v n ph i b o v quy n t i th ng c a m i n c v ph ng di n k ho chẫ ả ả ệ ề ố ượ ủ ỗ ướ ề ươ ệ ế ạ hóa và quy n t ch c lao đ ng t i m i xã h i, ng i ta v n ph i nghĩ đ nề ổ ứ ộ ạ ỗ ộ ườ ẫ ả ế vi c hành đ ng trong tinh th n h p tác qu c t trong lãnh v c quan tr ngệ ộ ầ ợ ố ế ự ọ này, và ký k t v i nhau nh ng hi p c hay th a hi p qu c t . Chính trongế ớ ữ ệ ướ ỏ ệ ố ế công vi c đó, v n đ lao đ ng c a con ng i ngày càng ph i tr thành tiêuệ ấ ề ộ ủ ườ ả ở chu n c a các hi p c và th a hi p đó, và lao đ ng c a con ng i ph iẩ ủ ệ ướ ỏ ệ ộ ủ ườ ả đ c coi nh quy n căn b n c a t t c m i ng i, th lao đ ng mang l iượ ư ề ả ủ ấ ả ọ ườ ứ ộ ạ cho t t c nh ng quy n l i t ng t , đ cho m c s ng c a ng i lao đ ngấ ả ữ ề ợ ươ ự ể ứ ố ủ ườ ộ t i các xã h i ngày càng đ chênh l ch quá đáng khi n cho tình tr ng b tạ ộ ỡ ệ ế ạ ấ công ngang ng c có th gây ra nh ng ph n ng quá m nh mẽ. Các t ch cượ ể ữ ả ứ ạ ổ ứ qu c t có nh ng nhi m v vô cùng l n lao trong lãnh v c này, và c n ph iố ế ữ ệ ụ ớ ự ầ ả d a vào m t s c tính chính xác v s ph c t p c a tình hình cũng nhự ộ ự ướ ề ự ứ ạ ủ ư nh ng đi u ki n thiên nhiên, l ch s , xã h i .v.v… Đ i v i nh ng ch ngữ ề ệ ị ử ộ ố ớ ữ ươ trình hành đ ng cùng chung nhau thi t l p ra, h c n ti n hành t t h n,ộ ế ậ ọ ầ ế ố ơ nghĩa là làm sao cho có hi u qu th c nghi m h n.ệ ả ự ệ ơ

Chúng ta có th theo chi u h ng đó đ v n đ ng cho m t k ho ch xúcể ề ướ ể ậ ộ ộ ế ạ ti n đ y m nh đà ti n b hòa h p toàn th cho h t m i ng i, đúng theoế ẩ ạ ế ộ ợ ể ế ọ ườ tinh th n Thông đi p Populorum progressio c a Đ c Phaolô VI. Chúng taầ ệ ủ ứ c n nh n m nh r ng: y u t c u thành và đ ng th i cách ch ng nghi mầ ấ ạ ằ ế ố ấ ồ ờ ứ ệ

45

đ y đ nh t s ti n b này trong tinh th n công lý và hòa bình mà Giáo H iầ ủ ấ ự ế ộ ầ ộ c võ và không ng ng c u xin Cha chung c a m i ng i và m i dân t c banổ ừ ầ ủ ọ ườ ọ ộ cho, chính là vi c liên t c đ nh giá v lao đ ng con ng i v khía c nh c uệ ụ ị ề ộ ườ ề ạ ứ cách khách quan cũng nh v khía c nh ph m cách c a ch th c a t t cư ề ạ ẩ ủ ủ ể ủ ấ ả m i lao đ ng, t c là con ng i. S ti n b nói trên đ c th c hi n do conọ ộ ứ ườ ự ế ộ ượ ự ệ ng i và cho con ng i, và nó ph i t o đ c nh ng k t qu n i con ng i.ườ ườ ả ạ ượ ữ ế ả ơ ườ M t cách đ ch ng nghi m s ti n b y là vi c nh n th c ngày m t rõộ ể ứ ệ ự ế ộ ấ ệ ậ ứ ộ ràng h n v c u cánh c a lao đ ng và s tôn tr ng ngày càng ti n b h nơ ề ứ ủ ộ ự ọ ế ộ ơ đ i v i các quy n l i g n li n lao đ ng, x ng h p v i ph m cách con ng iố ớ ề ợ ắ ề ộ ứ ợ ớ ẩ ườ và ch th lao đ ng.ủ ể ộ

M t ch ng trình k ho ch h p lý và m t t ch c lao đ ng con ng iộ ươ ế ạ ợ ộ ổ ứ ộ ườ t ng x ng thích h p v i các xã h i và các qu c gia cũng đ kh năng giúpươ ứ ợ ớ ộ ố ủ ả chúng ta khám phá ra nh ng s phân ph i t ng x ng gi a các lo i ho tữ ự ố ươ ứ ữ ạ ạ đ ng nh : lao đ ng nông nghi p, lao đ ng kỹ ngh , các d ch v , lao đ ng tríộ ư ộ ệ ộ ệ ị ụ ộ óc nh lao đ ng khoa h c và ngh thu t tùy theo kh năng c a m i ng iư ộ ọ ệ ậ ả ủ ỗ ườ đ có ích l i chung cho xã h i và cho c nhân lo i. Đ i v i vi c t ch c đ iể ợ ộ ả ạ ố ớ ệ ổ ứ ờ s ng con ng i tùy theo kh năng c a lao đ ng, c n ph i có m t h th ngố ườ ả ủ ộ ầ ả ộ ệ ố giáo d c thích h p, c nh m m c đích phát tri n nhân tính và giúp nóụ ợ ố ằ ụ ể tr ng thành, nh ng đ ng th i cũng ph i hu n luy n đ c bi t cho m iưở ư ồ ờ ả ấ ệ ặ ệ ỗ ng i tùy l i ích c a mình gi đ c m t ch làm vi c trong công tr ng laoườ ợ ủ ữ ượ ộ ỗ ệ ườ đ ng r ng l n và cũng r t khác bi t v m t xã h i.ộ ộ ớ ấ ệ ề ặ ộ

Khi đ ý ng m nhìn toàn b gia đình nhân lo i s ng r i rác trên kh p tráiể ắ ộ ạ ố ả ắ đ t, ng i ta không th không th y m t s ki n kỳ l có s t l l n lao:ấ ườ ể ấ ộ ự ệ ạ ự ỷ ệ ớ trong khi m t đàng có nh ng tài nguyên thiên nhiên quan tr ng ch a đ cộ ữ ọ ư ượ khai thác h t, thì đàng khác v n có t ng đoàn ng i th t nghi p, nh ngế ẫ ừ ườ ấ ệ ữ ng i không đ c s d ng đúng m c trong lao đ ng và bi t bao ng i đóiườ ượ ử ụ ứ ộ ế ườ kh . S ki n đó ch ng t m t cách rõ ràng r ng: trong n i b c a m i c ngổ ự ệ ứ ỏ ộ ằ ộ ộ ủ ỗ ộ đ ng chính tr cũng nh trong các m i quan h gi a các c ng đ ng y trênồ ị ư ỗ ệ ữ ộ ồ ấ bình di n đ i l c hay th gi i đ i v i t t c nh ng gì liên quan đ n vi c tệ ạ ụ ế ớ ố ớ ấ ả ữ ế ệ ổ ch c lao đ ng và v n đ ki m vi c làm- có m t giá tr không n, nh t là vứ ộ ấ ề ế ệ ộ ị ổ ấ ề nh ng đi m gay c n nh t, quan tr ng nh t v ph ng di n xã h i .ữ ể ấ ấ ọ ấ ề ươ ệ ộ

19. L ng b ng và các chi u c xã h iươ ổ ế ố ộ

46

Sau khi trình bày đ i c ng vai trò quan tr ng c a v n đ tìm ki m vi cạ ươ ọ ủ ấ ề ế ệ làm cho các ng i lao đ ng đ gi lòng tôn tr ng các quy n l i b t khườ ộ ể ữ ọ ề ợ ấ ả phân ly c a con ng i đ i v i lao đ ng, chúng ta nên đ c p tr c ti p đ nủ ườ ố ớ ộ ề ậ ự ế ế nh ng quy n l i cu i cùng đ c hình thành trong t ng quan gi a ng iữ ề ợ ố ượ ươ ữ ườ lao đ ng và ch thuê tr c ti p t t c nh ng gì đã đ c trình bày trên đâyộ ủ ự ế ấ ả ữ ượ v ch thuê gián ti p đ u có m c đích đ làm sáng t nh ng m i t ngề ủ ế ề ụ ể ỏ ữ ố ươ quan này nh s hi n di n c a nhi u d ki n trong đó các m i t ng quanờ ự ệ ệ ủ ề ữ ệ ố ươ

y đ c hình thành m t cách gián ti p. Tuy nhiên s trình bày nói trênấ ượ ộ ế ự không ph i ch có giá tr suông; nó không ph i là m t b n tóm l c v kinhả ỉ ị ả ộ ả ượ ề t hay chính tr ; chúng ta ch mu n nh đó đ làm n i b t khía c nh thu cế ị ỉ ố ờ ể ổ ậ ạ ộ nghĩa v và đ o đ c. Trong vi c này, v n đ ch ch t c a n n đ o đ c xãụ ạ ứ ệ ấ ề ủ ố ủ ề ạ ứ h i là tr l ng x ng đáng cho m t công vi c đã đ c th c hi n. Trong c cộ ả ươ ứ ộ ệ ượ ự ệ ụ di n ngày nay, không có cách nào quan tr ng h n n a đ th c hi n s côngệ ọ ơ ữ ể ự ệ ự b ng trong các m i quan h gi a ng i – lao đ ng và ch thuê cho b ngằ ố ệ ữ ườ ộ ủ ằ vi c tr l ng cho lao đ ng. B t c lao đ ng đ c th c hi n trong m t chệ ả ươ ộ ấ ứ ộ ượ ự ệ ộ ế đ c a quy n t h u và các ph ng ti n s n xu t hay trong ch đ quy nộ ủ ề ư ữ ươ ệ ả ấ ế ộ ề s h u đã đ c “xã h i hóa” ít hay nhi u , m i quan h gi a ch thuêở ữ ượ ộ ề ố ệ ữ ủ (tr c nh t là tr c ti p) và ng i lao đ ng đ u đ c gi i quy t trên cănướ ấ ự ế ườ ộ ề ượ ả ế b n đ ng l ng, nghĩa là b ng cách tr l ng x ng đáng cho m t công vi cả ồ ươ ằ ả ươ ứ ộ ệ đã đ c th c hi n.ượ ự ệ

Ta cũng ph i l u ý m t đi u là t u chung ng i ta đánh giá s công b ngả ư ộ ề ự ườ ự ằ c a m t h th ng xã h i kinh t , và ho t c ng v n hành c a nó, b ng cáchủ ộ ệ ố ộ ế ạ ộ ậ ủ ằ quan sát xem lao đ ng c a con ng i trong h th ng đó đ c tr công cóộ ủ ườ ệ ố ượ ả x ng đáng hay không. V đi m này, chúng ta l i ch m trán v i nguyên t cứ ề ể ạ ạ ớ ắ th nh t c a t t c m i ch đ tr t t đ o đ c xã h i, nghĩa là v i nguyênứ ấ ủ ấ ả ọ ế ộ ậ ự ạ ứ ộ ớ t c cùng chung s d ng các c a c i. Trong b t c h th ng nào, và dù cácắ ử ụ ủ ả ấ ứ ệ ố quan h căn b n gi a t b n và lao đ ng ra sao, thì đ ng l ng, nghĩa làệ ả ữ ư ả ộ ồ ươ vi c tr l ng cho lao đ ng v n là đ ng l i c a đ i đa s loài ng i ph iệ ả ươ ộ ẫ ườ ố ủ ạ ố ườ ả s d ng đ đ c h ng m t cách c th nh ng c a c i dành cho vi c sử ụ ể ượ ưở ộ ụ ể ữ ủ ả ệ ử d ng chung, k c c a c i thiên nhiên hay c a c i do s n xu t t o ra.ụ ể ả ủ ả ủ ả ả ấ ạ Ng i lao đ ng có th v i t i c hai c a c i đó nh đ ng l ng mà h đ cườ ộ ể ớ ớ ả ủ ả ờ ồ ươ ọ ượ h ng coi nh công xá tr n cho công vi c c a h . Xu t phát t đó, ta cóưở ư ả ợ ệ ủ ọ ấ ừ th nói: trong m i tr ng h p, đ ng l ng x ng đáng là m t ch ng nghi mể ỗ ườ ợ ồ ươ ứ ộ ứ ệ c th c a s công b ng. Lẽ t t nhiên đây không ph i là cách ch ng nghi mụ ể ủ ự ằ ấ ả ứ ệ

47

duy nh t, nh ng đây là cách ch ng nghi m quan tr ng và có th nói là chấ ư ứ ệ ọ ể ủ ch t.ố

Cách chính nghi m này nh m tr c nh t vào gia đình. M t đ ng l ngệ ắ ướ ấ ộ ồ ươ x ng đáng cho vi c làm c a ng i tr ng thành có trách nhi m đ i v i giaứ ệ ủ ườ ưở ệ ố ớ đình là m t th l ng b ng đ đ thành l p và đ đ nuôi s ng m t cáchộ ứ ươ ổ ủ ể ậ ủ ể ố ộ x ng đáng gia đình h và b o đ m đ c t ng lai cho gia đình y. Vi c trứ ọ ả ả ượ ươ ấ ệ ả công cho ng i lao đ ng có th th c hi n ho c b ng ph ng pháp g i làườ ộ ể ự ệ ặ ằ ươ ọ l ng b ng gia c nh, nghĩa là m t s l ng duy nh t tr cho ng i ch giaươ ổ ả ộ ố ươ ấ ả ườ ủ đình có công lao đ ng, đ cho nhu c u gia đình h mà không bu c ng i vộ ủ ầ ọ ộ ườ ợ ph i làm thêm m t công vi c nào ngoài gia đình đ ki m thêm ti n; ho cả ộ ệ ể ế ề ặ b ng nh ng bi n pháp xã h i khác, nh ph c p gia đình hay ph c p choằ ữ ệ ộ ư ụ ấ ụ ấ ng i m trong gia đình, nh ng ph c p t ng x ng v i s nh ng thânườ ẹ ữ ụ ấ ươ ứ ớ ố ữ nhân ph i nuôi bao lâu h ch a đ kh năng m u sinh m t cách x ng đángả ọ ư ủ ả ư ộ ứ cho chính h .ọ

Kinh nghi m cho th y, chúng ta c n ph i c g ng tìm cách mang l i giá trệ ấ ầ ả ố ắ ạ ị xã h i cho các nhi m v c a ng i m , cho công s c khó nh c ph i dànhộ ệ ụ ủ ườ ẹ ứ ọ ả cho các nhi m v đó, cho nhu c u đòi h i c a con cái, cho tình th ng, thânệ ụ ầ ỏ ủ ươ ái đ chúng có th tr nên nh ng ng i có tinh th n trách nhi m, tr ngể ể ở ữ ườ ầ ệ ưở thành v m t tinh th n và đ o đ c, và quân bình v tâm lý. Xã h i ph i coiề ặ ầ ạ ứ ề ộ ả là vinh h nh đ c b o đ m cho ng i m – b o đ m nh ng không c n trạ ượ ả ả ườ ẹ ả ả ư ả ở quy n t do, không kỳ th tâm lý hay th c hành, không đ ng i m b thuaề ự ị ự ể ườ ẹ ị thi t so v i các ng i ph n khác – b o đ m cho h có th d y d con cái,ệ ớ ườ ụ ữ ả ả ọ ể ạ ỗ chăm lo giáo d c chúng tùy theo nhu c u c a t ng l a tu i. N u đ ng iụ ầ ủ ừ ứ ổ ế ể ườ m ph i b công vi c đó đ tìm vi c làm ngoài gia đình h u ki m thêmẹ ả ỏ ệ ể ệ ầ ế ti n, thì đó là m t đi u b t công xét v ph ng di n l i ích xã h i c a giaề ộ ề ấ ề ươ ệ ợ ộ ủ đình, khi công vi c đó mâu thu n làm c n tr nh ng m c đích đ u tiên c aệ ẫ ả ở ữ ụ ầ ủ nhi m v làm m .ệ ụ ẹ

Trong n i dung v n đ này, ta c n nh n m nh r ng: nói chung, ph i tìmộ ấ ề ầ ấ ạ ằ ả cách t ch c và thích nghi t t c ti n trình lao đ ng đ th a mãn đ c cácổ ứ ấ ả ế ộ ể ỏ ượ nhu c u đòi h i c a con ng i và tôn tr ng các hình th c đ i s ng c a h ,ầ ỏ ủ ườ ọ ứ ờ ố ủ ọ tr c h t là đ i s ng gia đình tùy theo l a tu i và tùy theo phái nam hayướ ế ờ ố ứ ổ phái n . M t d ki n c n chú ý là trong r t nhi u xã h i, ng i ph n làmữ ộ ự ệ ầ ấ ề ộ ườ ụ ữ vi c trong h u h t m i đ a h t c a đ i s ng. Tuy nhiên, chúng ta nên thuệ ở ầ ế ọ ị ạ ủ ờ ố

48

x p sao cho h có th th c hi n công tác h p v i tính ch t riêng c a h ,ế ọ ể ự ệ ợ ớ ấ ủ ọ nh ng ph i bi t tôn tr ng nh ng nguy n v ng có tính cách gia đình và vaiư ả ế ọ ữ ệ ọ trò đ c thù c a h bên c nh ng i đàn ông trong vi c xây d ng l i íchặ ủ ọ ạ ườ ệ ự ợ chung c a xã h i. S thăng ti n đích th c c a ng i ph n đòi h i laoủ ộ ự ế ự ủ ườ ụ ữ ỏ đ ng ph i đ c t ch c th nào đ h có th thăng ti n mà không bu cộ ả ượ ổ ứ ế ể ọ ể ế ộ ph i t b đ c tính riêng ho c gây tai h i cho gia đình; là n i mà vai trò làmả ừ ỏ ặ ặ ạ ơ m c a h không th thay th .ẹ ủ ọ ể ế

Bên c nh đ ng l ng, đây còn có nhi u ng kho n xã h i khác có m cạ ồ ươ ở ề ứ ả ộ ụ đích đ m b o đ i s ng và s c kh e cho ng i lao đ ng và gia đình. Tr cả ả ờ ố ứ ỏ ườ ộ ướ nh ng phí t n đ b o v s c kh e, nh t là trong tr ng h p tai n n laoữ ổ ể ả ệ ứ ỏ ấ ườ ợ ạ đ ng, ng i lao đ ng c n đ c d dàng trong vi c h ng s chăm sóc v yộ ườ ộ ầ ượ ễ ệ ưở ự ề t v i m t giá r và n u có th không ph i m t ti n. M t lãnh v c chi u cế ớ ộ ẻ ế ể ả ấ ề ộ ự ế ố khác là quy n đ c ngh ng i: tr c h t là vi c ngh hàng tu n m t cáchề ượ ỉ ơ ướ ế ệ ỉ ầ ộ đ u đ n, g m ít ra là ngày ch nh t và ngoài ra, m t s ngh ng i dài h nề ặ ồ ủ ậ ộ ự ỉ ơ ơ th ng đ c g i là phép năm, ho c chia ra làm nhi u kỳ ngh ng n trongườ ượ ọ ặ ề ỉ ắ m t năm. Cu i cùng là quy n h ng h u trí, đ c đ m b o tu i già và b oộ ố ề ưở ư ượ ả ả ổ ả hi m tai n n. Trong lãnh v c nh ng quy n l i chính này; có c m t hể ạ ự ữ ề ợ ả ộ ệ th ng các quy n l i riêng bi t cùng v i l ng b ng, chúng là d u hi u c aố ề ợ ệ ớ ươ ổ ấ ệ ủ m t th quan h công b ng gi a ng i lao đ ng và ch thuê. Trong s cácộ ứ ệ ằ ữ ườ ộ ủ ố quy n l i y, không bao gi quên quy n đ c h ng nh ng đ a đi m vàề ợ ấ ờ ề ượ ưở ữ ị ể nh ng ph ng pháp lao đ ng không tác h i cho s c kh e th xác và khôngữ ươ ộ ạ ứ ỏ ể xúc ph m đ n tính ch t thanh toàn đ o đ c c a h .ạ ế ấ ạ ứ ủ ọ

20. S quan tr ng c a các nghi p đoànự ọ ủ ệ

Căn c vào t t c các quy n trên đây và cũng vì ng i lao đ ng ph i có đứ ấ ả ề ườ ộ ả ủ s c b o v các quy n đó, ta th y xu t hi n m t th quy n l i khác: quy nứ ả ệ ề ấ ấ ệ ộ ứ ề ợ ề h i đoàn, nghĩa là quy n đ c liên k t, hi p h i đ b o v các quy n l iộ ề ượ ế ệ ộ ể ả ệ ề ợ sinh t c a nh ng ng i làm vi c trong các ngành ngh khác nhau. Cácử ủ ữ ườ ệ ề hi p h i y đ c g i là nghi p đoàn. Cho t i m t m c đ nào đó, các quy nệ ộ ấ ượ ọ ệ ớ ộ ứ ộ ề l i sinh t c a nh ng ng i lao đ ng đ u chung nh nhau; th nh ng đ ngợ ử ủ ữ ườ ộ ề ư ế ư ồ th i, m i th lao đ ng m i ngh nghi p l i có đ c tính riêng, ph n ánhờ ỗ ứ ộ ỗ ề ệ ạ ặ ả cách riêng bi t khác nhau trong các t ch c y.ệ ổ ứ ấ

49

Có th nói các nghi p đoàn xu t x t nh ng ph ng, v n th thuy n th iể ệ ấ ứ ừ ữ ườ ạ ợ ề ờ trung c ch các t ch c y t p h p nh ng ng i cùng chung m t ngh ,ổ ở ỗ ổ ứ ấ ậ ọ ữ ườ ộ ề nghĩa là s h p h i căn c vào ngh nghi p. Nh ng nghi p đoàn khác cácự ợ ộ ứ ề ệ ư ệ ph ng, v n đi m: các nghi p đoàn ngày nay phát tri n nh s tranh đ uườ ạ ở ể ệ ể ờ ự ấ c a th thuy n, c a gi i lao đ ng, và nh t là c a các ng i lao đ ng trongủ ợ ề ủ ớ ộ ấ ủ ườ ộ ngành kỹ ngh đ b o v nh ng quy n l i chính đáng c a h ch ng l iệ ể ả ệ ữ ề ợ ủ ọ ố ạ nh ng nhà th u và gi i ch nhân các ph ng ti n s n xu t. Nhi m v c aữ ầ ớ ủ ươ ệ ả ấ ệ ụ ủ nghi p đoàn là b o v nh ng quy n l i sinh t n c a ng i lao đ ng trongệ ả ệ ữ ề ợ ồ ủ ườ ộ t t c m i lãnh v c có dính dáng đ n quy n l i c a h . Kinh nghi m l ch sấ ả ọ ự ế ề ợ ủ ọ ệ ị ử cho bi t, các t ch c thu c lo i này là m t nhân t c n thi t c a đ i s ngế ổ ứ ộ ạ ộ ố ầ ế ủ ờ ố xã h i, nh t là trong các xã h i kỹ ngh tân ti n. Lẽ dĩ nhiên đi u đó khôngộ ấ ộ ệ ế ề có nghĩa là ch có các th thuy n ngành kỹ ngh m i có th thành l pỉ ợ ề ệ ớ ể ậ nh ng nghi p đoàn ki u nh v y. Vì trong th c t , chúng ta th y có cữ ệ ể ư ậ ự ế ấ ả nh ng nghi p đoàn nông dân và nghi p đoàn trí th c, và cũng có nh ngữ ệ ệ ứ ữ nghi p đoàn c a ch nhân. các nghi p đoàn l i phân chia thành nh ng chi,ệ ủ ủ ệ ạ ữ nhóm nh căn c theo các chuyên môn trong ngh .ỏ ứ ề

Theo giáo lý xã h i c a công giáo, nghi p đoàn không ch là ph n ánh c aộ ủ ệ ỉ ả ủ m t c c u “giai c p” xã h i và không ph i là nh ng phát ngôn nhân c aộ ơ ấ ấ ộ ả ữ ủ m t cu c đ u tranh giai c p có ch tr ng ph i t t y u n m quy n chiộ ộ ấ ấ ủ ươ ả ấ ế ắ ề ph i đ i s ng xã h i. Ch c ch n nghi p đoàn là nh ng phát ngôn nhân c aố ờ ố ộ ắ ắ ệ ữ ủ m t cu c tranh đ u cho công b ng xã h i, cho các quy n l i chính đáng c aộ ộ ấ ằ ộ ề ợ ủ ng i lao đ ng tùy theo ngh nghi p khác nhau c a h . Tuy nhiên, cu cườ ộ ề ệ ủ ọ ộ “tranh đ u” y ph i đ c hi u nh là m t s d n thân thông th ng “v iấ ấ ả ượ ể ư ộ ự ấ ườ ớ m c đích” đ t t i m t l i ích chính đáng, và đây là s l i ích t ng ngụ ạ ớ ộ ợ ở ự ợ ươ ứ v i các nhu c u và công lao c a nh ng ng i lao đ ng h p h i l i v i nhauớ ầ ủ ữ ườ ộ ợ ộ ạ ớ theo ngh c a mình; nh ng nó không ph i là “m t cu c đ u tranh ch ngề ủ ư ả ộ ộ ấ ố l i” nh ng ng i khác. N u trong nh ng v n đ b tranh ch p, nó mangạ ữ ườ ế ữ ấ ề ị ấ tính ch t c a m t s đ i l p l n nhau, thì đó ch là m t cu c đi tìm l i íchấ ủ ộ ự ố ậ ẫ ỉ ộ ộ ợ t c là s công b ng xã h i ch không ph i là đ u tranh đ tranh đ u hay làứ ự ằ ộ ứ ả ấ ể ấ vi c tìm cách di t tr l n nhau. Đ c đi m c a lao đ ng tr c h t là vi cệ ệ ừ ẫ ặ ể ủ ộ ướ ế ệ k t h p loài ng i và s c m nh xã h i c a nó chính đi m đó: s c m nhế ợ ườ ứ ạ ộ ủ ở ể ứ ạ xây d ng m t c ng đ ng. Vì cu i cùng, chính trong c ng đ ng y, các ng iự ộ ộ ồ ố ộ ồ ấ ườ lao đ ng và nh ng ng i làm ch các ph ng ti n s n xu t ph i tìm cáchộ ữ ườ ủ ươ ệ ả ấ ả k t h p v i nhau cách này hay cách khác. D i ánh sáng c a c c u t ch cế ợ ớ ướ ủ ơ ấ ổ ứ căn b n c a t t c m i th lao đ ng-ánh sáng chi u soi làm n i b t sả ủ ấ ả ọ ứ ộ ế ổ ậ ự

50

ki n: “lao đ ng” và “t b n”, xét cho cùng là nh ng l c h p thành c n thi tệ ộ ư ả ữ ự ợ ầ ế c a s n xu t trong b t kỳ m t h th ng xã h i nào, chúng ta th y s loàiủ ả ấ ấ ộ ệ ố ộ ấ ự ng i k t h p v i nhau đ b o v các quy n l i c a mình, s k t h p phátườ ế ợ ớ ể ả ệ ề ợ ủ ự ế ợ xu t ngay t các đòi h i c a lao đ ng, v n luôn luôn là m t y u t t oấ ừ ỏ ủ ộ ẫ ộ ế ố ạ thành n n tr t t xã h i và nghĩa h p qu n, m t y u t không sao có thề ậ ự ộ ợ ầ ộ ế ố ể b qua đ c.ỏ ượ

Nh ng c g ng chính đáng đ b o v quy n l i c a các ng i lao đ ng h pữ ố ắ ể ả ệ ề ợ ủ ườ ộ ợ h i trong cùng m t ngh nghi p, c n luôn luôn đ ý đ n nh ng h n ch doộ ộ ề ệ ầ ể ế ữ ạ ế tình tr ng kinh t chung trong n c gây ra. Nh ng đòi h i c a nghi p đoànạ ế ướ ữ ỏ ủ ệ không th tr thành m t th thái đ ích k c a phe nhóm hay giai c p, m cể ở ộ ứ ộ ỷ ủ ấ ặ dù nó cũng ph i nh m t i vi c s a ch a t t c nh ng gì khi m khuy tả ắ ớ ệ ử ữ ấ ả ữ ế ế trong h th ng s h u các ph ng ti n s n xu t ho c trong cách qu n trệ ố ở ữ ươ ệ ả ấ ặ ả ị và s d ng các ph ng ti n y vì l i ích chung c a toàn th xã h i. Đ iử ụ ươ ệ ấ ợ ủ ể ộ ờ s ng xã h i và kinh t xã h i đúng là m t h th ng “bình thông đáy” và m iố ộ ế ộ ộ ệ ố ỗ ho t đ ng xã h i có m c đích b o v quy n l i c a các nhóm riêng bi tạ ộ ộ ụ ả ệ ề ợ ủ ệ đ u ph i thích ng theo.ề ả ứ

Theo nghĩa đó, ho t đ ng c a các nghi p đoàn t t nhiên n m trong lãnhạ ộ ủ ệ ấ ằ v c c a chính tr , đ c hi u nh là vi c khôn ngoan lo l ng đ n ích chung.ự ủ ị ượ ể ư ệ ắ ế Th nh ng, cùng lúc y vai trò c a các nghi p đoàn không ph i là đ làmế ư ấ ủ ệ ả ể chính tr theo nghĩa ngày nay ng i ta th ng hi u. Các nghi p đoàn khôngị ườ ườ ể ệ có tính ch t đ ng chính tr tranh đ u giành l y chính quy n, và chúng cũngấ ả ị ấ ấ ề không bao gi nên tùng ph c các quy t đ nh c a các chính đ ng ho c liênờ ụ ế ị ủ ả ặ h quá ch t chẽ v i h . Th t v y, n u các nghi p đoàn ho t đ ng nh th ,ệ ặ ớ ọ ậ ậ ế ệ ạ ộ ư ế chúng sẽ d m t s liên l c ti p xúc v i vai trò riêng c a chúng, t c là vaiễ ấ ự ạ ế ớ ủ ứ trò b o v các quy n l i chính đáng c a ng i lao đ ng trong khung c nhả ệ ề ợ ủ ườ ộ ả l i ích chung c a c xã h i, và trái l i sẽ tr thành m t d ng c đ th cợ ủ ả ộ ạ ở ộ ụ ụ ể ự hi n các m c đích khác.ệ ụ

Khi nói đ n vi c b o v các quy n l i chính đáng c a ng i lao đ ng theoế ệ ả ệ ề ợ ủ ườ ộ ngh nghi p c a h ,lẽ đ ng nhiên ph i luôn đ ý nhi u h n đ n nh ng gìề ệ ủ ọ ươ ả ể ề ơ ế ữ mà tính ch t ch quan c a lao đ ng l thu c vào tùy theo m i ngh nghi p,ấ ủ ủ ộ ệ ộ ỗ ề ệ và đ ng th i, ho c h t s c ph i l u tâm đ n nh ng gì nh h ng t i ph mồ ờ ặ ế ứ ả ư ế ữ ả ưở ớ ẩ cách riêng c a ch th đang lao đ ng. V đi m này, ho t đ ng c a cácủ ủ ể ộ ề ể ạ ộ ủ nghi p đoàn có r t nhi u kh năng, k c kh năng d n thân ho t đ ngệ ấ ề ả ể ả ả ấ ạ ộ

51

cho n n h c v n, giáo d c và c võ cho vi c t giáo d c. Ho t đ ng c a nhàề ọ ấ ụ ổ ệ ự ụ ạ ộ ủ tr ng, c a cái ng i ta g i là “đ i h c th thuy n” ho c “đ i h c bìnhườ ủ ườ ọ ạ ọ ợ ề ặ ạ ọ dân”, c a các tr ng trình và các khóa hu n luy n đã và đang giúp phátủ ươ ấ ệ tri n lo i ho t đ ng y, th t r t đáng bi u d ng. Chúng ta ph i luôn luônể ạ ạ ộ ấ ậ ấ ể ươ ả mong c r ng nh ho t đ ng c a các nghi p đoàn, không nh ng ng i laoướ ằ ờ ạ ộ ủ ệ ữ ườ đ ng có th “có” nhi u h n, nghĩa là có th hi n di n tr n v n nhân tínhộ ể ề ơ ể ệ ệ ọ ẹ c a mình h n, d i m i hình thái c a nó.ủ ơ ướ ọ ủ

Trong vi c b o v các quy n l i chính đáng c a ng i lao đ ng, các nghi pệ ả ệ ề ợ ủ ườ ộ ệ đoàn cũng s d ng ph ng pháp đình công, nghĩa là ng ng vi c lao đ ng,ử ụ ươ ư ệ ộ coi nh m t t i h u th g i cho các c ch th m quy n và tr c h t choư ộ ố ậ ư ở ơ ế ẩ ề ướ ế các ch thuê. Đó là m t ph ng pháp mà giáo lý xã h i c a Công giáo côngủ ộ ươ ộ ủ nh n là h p pháp, v i m t s đi u ki n và trong nh ng h n đ nh chínhậ ợ ớ ộ ố ề ệ ữ ạ ị đáng, quy n đình công ph i đ c b o đ m cho các ng i lao đ ng và cáề ả ượ ả ả ườ ộ nhân h không th b tr ng ph t vì đã tham gia vào ho t đ ng y. Đây làọ ể ị ừ ạ ạ ộ ấ m t ph ng phát chính đáng và h p pháp, nh ng ng i ta cũng ph i nh nộ ươ ợ ư ườ ả ấ m nh r ng nó v n ch là m t h sách. Ng i ta không nên l m d ng quy nạ ằ ẫ ỉ ộ ạ ườ ạ ụ ề đình công, và đ c bi t là không nên l m d ng đ nó tr thành lá bài chínhặ ệ ạ ụ ể ở tr . Ngoài ra, ta đ ng bao gi quên r ng, đ i v i nh ng d ch v c t y u choị ừ ờ ằ ố ớ ữ ị ụ ố ế đ i s ng c a xã h i, ta ph i luôn luôn đ m b o và n u c n, ph i s d ng cờ ố ủ ộ ả ả ả ế ầ ả ử ụ ả nh ng bi n pháp t ng x ng. S l m d ng quy n đình công có th làm têữ ệ ươ ứ ự ạ ụ ề ể li t t t c đ i s ng xã h i kinh t , và nh th là ng c v i nh ng đòi h iệ ấ ả ờ ố ộ ế ư ế ượ ớ ữ ỏ c a công ích xã h i, mà công ích xã h i l i là đi u đ i ng v i chính b nủ ộ ộ ạ ề ố ứ ớ ả ch t – m t b n ch t đ c hi u đúng nghĩa – c a chính lao đ ng.ấ ộ ả ấ ượ ể ủ ộ

21. Ph m cách c a lao đ ng nông nghi pẩ ủ ộ ệ

T t c nh ng gì đã nói trên đây v ph m cách c a lao đ ng, v t m vócấ ả ữ ề ẩ ủ ộ ề ầ khách quan và ch quan c a lao đ ng con ng i, cũng áp d ng tr c ti pủ ủ ộ ườ ụ ự ế cho v n đ lao đ ng nông nghi p và cho tình tr ng hoàn c nh c a ng iấ ề ộ ệ ạ ả ủ ườ v t v v i công vi c ru ng v n. Qu v y, đây là m t v n đ r ng l n c aấ ả ớ ệ ộ ườ ả ậ ộ ấ ề ộ ớ ủ m t tr ng lao đ ng trên trái đ t c a chúng ta, m t lãnh v c không ph iộ ườ ộ ấ ủ ộ ự ả h n ch đ i l c này hay đ i l c khác, cũng không ph i h n ch cho riêngạ ế ở ạ ụ ạ ụ ả ạ ế nh ng xã h i đã đ t t i m t trình đ nào đó trong s phát tri n và ti n b .ữ ộ ạ ớ ộ ộ ự ể ế ộ Th gi i nông nghi p, m t th gi i cung ng cho xã h i nh ng nhu c uế ớ ệ ộ ế ớ ứ ộ ữ ầ l ng th c c n thi t hàng ngày, có m t t m m c quan tr ng c b n. Cácươ ự ầ ế ộ ầ ứ ọ ơ ả

52

đi u ki n c a đ i s ng nông thôn và c a lao đ ng nông nghi p các n iề ệ ủ ờ ố ủ ộ ệ ở ơ không đ ng đ u và hoàn c nh xã h i c a các ng i lao đ ng nông nghi pồ ề ả ộ ủ ườ ộ ệ m i n c m t khác. Vi c đó không ch l thu c vào m c đ phát tri n kỹỗ ướ ộ ệ ỉ ệ ộ ứ ộ ể thu t nông nghi p mà còn l thu c, có lẽ r t nhi u, vào s có công nh nậ ệ ệ ộ ấ ề ự ậ hay không các quy n l i chính đáng c a ng i lao đ ng nông nghi p, vàề ợ ủ ườ ộ ệ cu i cùng vào m c đ ý th c trong toàn th n n đ o đ c xã h i và laoố ứ ộ ứ ể ề ạ ứ ộ đ ng.ộ

Công vi c đ ng áng g p nh ng khó khăn l n nh vi c ph i v n d ng s cệ ồ ặ ữ ớ ư ệ ả ậ ụ ứ l c th xác lâu gi và c c nh c, vi c xã h i th ng coi nh giá tr c a ng iự ể ờ ự ọ ệ ộ ườ ẹ ị ủ ườ nông dân khi n h có c m giác mình là con gh c a xã h i và thúc đ y r tế ọ ả ẻ ủ ộ ẩ ấ đông nông dân b đ ng ru ng lên thành th , và do đó lâm vào tình tr ngỏ ồ ộ ị ạ m t nhân cách h n n a trong đ i s ng. Đó là ch a k tình tr ng thi u hu nấ ơ ữ ờ ố ư ể ạ ế ấ luy n ngh nghi p cho đ y đ , thi u nông c thích ng, m t th tinh th nệ ề ệ ầ ủ ế ụ ứ ộ ứ ầ cá nhân ch nghĩa ng m ng m và c nh ng hoàn c nh khách quan b t côngủ ấ ầ ả ữ ả ấ n a. T i m t s qu c gia đang phát tri n, hàng tri u ng i bu c ph i canhữ ạ ộ ố ố ể ệ ườ ộ ả tác trên đ t đai c a nh ng ng i khác và b các đ i đi n ch bóc l t, khôngấ ủ ữ ườ ị ạ ề ủ ộ hy v ng gì trong t ng lai có đ c m t m nh đ t riêng cho mình. Cá nhânọ ươ ượ ộ ả ấ và gia đình ng i lao đ ng nông nghi p không đ c h ng m t hình th cườ ộ ệ ượ ưở ộ ứ pháp lu t nào b o v khi già y u, b nh t t hay th t nghi p. H ph i làmậ ả ệ ế ệ ậ ấ ệ ọ ả vi c lam lũ c c nh c qua nh ng ngày tháng dài mà ti n công l i r m t.ệ ự ọ ữ ề ạ ẻ ạ Nhi u đ t canh tác b các ch đi n b hoang, quy n s h u h p pháp c aề ấ ị ủ ề ỏ ề ở ữ ợ ủ m t vài m nh đ t nh xíu, t lo l ng canh tác trong bao nhiêu đ i, th ngộ ả ấ ỏ ự ắ ờ ườ b c p đo t ngang x ng tr c lòng tham không đáy “ham m r ng đ tị ướ ạ ươ ướ ở ộ ấ canh tác” c a nh ng cá nhân hay nh ng nhóm ng i quy n th h n. Ngayủ ữ ữ ườ ề ế ơ c nh ng n c kinh t phát tri n, là n i các nghiên c u khoa h c, cácả ở ữ ướ ế ể ơ ứ ọ khám phá v kỹ thu t, ho c chính sách c a nhà n c đã đ a nông đân đ nề ậ ặ ủ ướ ư ế m t m c đ phát tri n r t cao, quy n lao đ ng v n b vi ph m khi ng i taộ ứ ộ ể ấ ề ộ ẫ ị ạ ườ không cho ng i nông dân đ c quy n tham d vào vi c l a ch n ph nườ ượ ề ự ệ ự ọ ầ công tác lao đ ng c a mình ho c quy n đ c t do h p h i đ xây d ngộ ủ ặ ề ượ ự ọ ộ ể ự m t cách chính đáng vi c thăng ti n xã h i, văn hóa và kinh t c a ng iộ ệ ế ộ ế ủ ườ lao đ ng nông nghi p.ộ ệ

Vì th trong nhi u tr ng h p và hoàn c nh, c n ph i c p t c có nh ngế ề ườ ợ ả ầ ả ấ ố ữ thay đ i t n g c r n n nông nghi p và ng i lao đ ng l y l i đ c giá trổ ậ ố ễ ề ệ ườ ộ ấ ạ ượ ị xác đáng, coi nh n n t ng m t n n kinh t lành m nh trong toàn b sư ề ả ộ ề ế ạ ộ ự

53

phát tri n c a c ng đ ng xã h i. Do đó, ta ph i xác nh n và tuyên d ng cể ủ ộ ồ ộ ả ậ ươ ổ võ ph m cách c a s lao đ ng, c a t t c m i th lao đ ng, đ c bi t là laoẩ ủ ự ộ ủ ấ ả ọ ứ ộ ặ ệ đ ng nông nghi p là th lao đ ng giúp cho con ng i “ch ng ” m t cáchộ ệ ứ ộ ườ ế ự ộ th t hùng h n trái đ t là th Thiên Chúa đã trao t ng cho và c ng cậ ồ ấ ứ ặ ủ ố “quy n ng tr ” c a h trên th gi i h u hình.ề ự ị ủ ọ ế ớ ữ

22. Ng i khuy t t t và lao đ ngườ ế ậ ộ

Trong nh ng năm g n đây, các c ng đ ng qu c gia và các t ch c qu c tữ ầ ộ ồ ố ổ ứ ố ế đã đ ý l u tâm t i m t v n đ g n li n v i lao đ ng, và có nhi u h u qu :ể ư ớ ộ ấ ề ắ ề ớ ộ ề ậ ả v n đ nh ng ng i khuy t t t. H cũng là nh ng ch th có đ y đ nhânấ ề ữ ườ ế ậ ọ ữ ủ ể ầ ủ tính và v i danh nghĩa đó, h có nh ng quy n thiên phú b t kh xâm ph m.ớ ọ ữ ề ấ ả ạ M c d u thân xác h có nh ng ph n b h n ch và đau kh h n trên thânặ ầ ọ ữ ầ ị ạ ế ổ ằ mình và năng l c, nh ng quy n đó càng làm n i b t ph m cách và s caoự ữ ề ổ ậ ẩ ự quí c a con ng i. Vì ng i khuy t t t là m t ch th đ y đ có quy n l iủ ườ ườ ế ậ ộ ủ ể ầ ủ ề ợ nên chúng ta có nhi m v ph i dành m i s d dàng đ h có th tham giaệ ụ ả ọ ự ễ ể ọ ể vào đ i s ng xã h i trên m i khía c nh, m i bình di n mà kh năng choờ ố ộ ọ ạ ọ ệ ả phép h tham d . Ng i khuy t t t là m t ng i trong chúng ta và thôngọ ự ườ ế ậ ộ ườ ph n đ y đ vào nhân tính c a chúng ta. Th t là m t đi u h t s c b t x ngầ ầ ủ ủ ậ ộ ề ế ứ ấ ứ đ i v i con ng i. Và là m t l i ph nh n nhân tính chung n u chúng ta chố ớ ườ ộ ờ ủ ậ ế ỉ ch p nh n cho vào đ i s ng xã h i và lao đ ng nh ng thành ph n còn giấ ậ ờ ố ộ ộ ữ ầ ữ đ c đ y đ các ph ng ti n kh năng. Làm nh th , chúng ta sẽ l i r iượ ầ ủ ươ ệ ả ư ế ạ ơ vào m t hình th c kỳ th l n, kỳ th gi a nh ng ng i kh e và lành m nhộ ứ ị ớ ị ữ ữ ườ ỏ ạ v i nh ng ng i y u đu i b nh t t. Ngay trong tr ng h p này, lao đ ngớ ữ ườ ế ố ệ ậ ườ ợ ộ theo nghĩa khách quan ph i l thu c vào con ng i, vào ch th c a nó chả ệ ộ ườ ủ ể ủ ứ không vào m i l i v kinh t .ố ợ ề ế

Vì th b n ph n c a các th m quy n h u trách trong th gi i lao đ ng, c aế ổ ậ ủ ẩ ề ữ ế ớ ộ ủ ch thuê tr c ti p cũng nh ch thuê gián ti p là ph i dùng nh ng bi nủ ự ế ư ủ ế ả ữ ệ pháp hi u nghi m và thích ng đ nh ng ng i khuy t t t s d ng đ cệ ệ ứ ể ữ ườ ế ậ ử ụ ượ quy n c a mình b ng cách đ c hu n luy n v ngh nghi p đ có th laoề ủ ằ ượ ấ ệ ề ề ệ ể ể đ ng và có đ c ch đ ng trong ho t đ ng s n xu t mà h có th đóng gópộ ượ ỗ ứ ạ ộ ả ấ ọ ể vào đ c. T i đây nhi u v n đ có tính ch t th c hành, pháp ch và kinh tượ ạ ề ấ ề ấ ự ế ế đ c đ t ra; nh ng nhi m v c a c ng đ ng, nghĩa là c a các nhà c mượ ặ ư ệ ụ ủ ộ ồ ủ ầ quy n, các hi p h i và các nhóm trung gian, các xí nghi p và chính nh ngề ệ ộ ệ ữ ng i khuy t t t là ph i góp ý ki n và c a c i đ đ t t i m c tiêu mà m iườ ế ậ ả ế ủ ả ể ạ ớ ụ ọ

54

ng i ph i ti n t i, nói cách khác, đ nh ng ng i khuy t t t có đ c m tườ ả ế ớ ể ữ ườ ế ậ ượ ộ vi c làm tùy theo kh năng, lý do vì ph m cách con ng i và ch th laoệ ả ẩ ườ ủ ể đ ng c a h đòi h i nh th . M i c ng đ ng c n thi t l p nh ng c c uộ ủ ọ ỏ ư ế ỗ ộ ồ ầ ế ậ ữ ơ ấ thích nghi đ tìm ki m và t o c s làm vi c cho nh ng ng i đó, ho cể ế ạ ơ ở ệ ữ ườ ặ trong các xí nghi p công, t v i m t công vi c th ng l hay thích nghi v iệ ư ớ ộ ệ ườ ệ ớ hoàn c nh c a h , ho c trong các xí nghi p và môi tr ng đ c “b o tr ”.ả ủ ọ ặ ệ ườ ượ ả ợ

Cũng nh đ i v i các ng i lao đ ng, ta ph i h t s c chú tâm đ n các đi uư ố ớ ườ ộ ả ế ứ ế ề ki n lao đ ng th xác và tâm lý c a ng i khuy t t t, đ n vi c tr l ngệ ộ ể ủ ườ ế ậ ế ệ ả ươ x ng đáng cho h , đ n kh năng thăng ti n c a h cũng nh đ n các trứ ọ ế ả ế ủ ọ ư ế ở ng i c n ph i san b ng. ta không t d i mình và ta công nh n đây là m tạ ầ ả ằ ự ố ậ ộ công vi c ph c t p và khó khăn, nh ng ta hy v ng r ng m t quan ni m xácệ ứ ạ ư ọ ằ ộ ệ đáng v lao đ ng theo nghĩa ch quan có th d n t i m t tình tr ng t tề ộ ủ ể ẫ ớ ộ ạ ố đ p, trong đó ng i khuy t t t có th c m th y mình không ph i bênẹ ườ ế ậ ể ả ấ ả ở ngoài l th gi i lao đ ng ho c ph i l thu c vào xã h i, mà là m t ch thề ế ớ ộ ặ ả ệ ộ ộ ộ ủ ể lao đ ng có đ y đ quy n và h u ích; ph m cách con ng i c a mình đ cộ ầ ủ ề ữ ẩ ườ ủ ượ tôn tr ng, đ c kêu g i góp s c vào công cu c ti n b ,làm ích cho gia đìnhọ ượ ọ ứ ộ ế ộ và cho c ng đ ng theo kh năng c a mình.ộ ồ ả ủ

23. Lao đ ng và v n đ di trúộ ấ ề

Cu i cùng, ít ra chúng ta cũng ph i có đôi l i nói v v n đ di trú đ tìmố ả ờ ề ấ ề ể vi c làm. Đây là m t hi n t ng x a cũ nh ng v n tái di n không ng ng vàệ ộ ệ ượ ư ư ẫ ễ ừ h n th n a ngày nay v n ti p t c v i m t m c đ gây ra nhi u ph c t pơ ế ữ ẫ ế ụ ớ ộ ứ ộ ề ứ ạ cho đ i s ng hi n th i. Con ng i có quy n lìa b nguyên quán vì nh ng lýờ ố ệ ờ ườ ề ỏ ữ do khác nhau – cũng nh có quy n tr v nguyên quán – đ có đ c nh ngư ề ở ề ể ượ ữ hoàn c nh s ng t t h n m t x khác. Lẽ t t nhiên là s ki n này khôngả ố ố ơ ở ộ ứ ấ ự ệ ph i là không ph i là không g p nh ng khó khăn khác nhau. Tr c h t, đóả ả ặ ữ ướ ế là m t s m t mát đ i v i x s mà ng i ta lìa b . Đó là s ra đi c a m tộ ự ấ ố ớ ứ ở ườ ỏ ự ủ ộ ng i, cũng là thành viên c a m t c ng đ ng l n đ c k t h p v i nhauườ ủ ộ ộ ồ ớ ượ ế ợ ớ b ng m t dòng l ch s , m t truy n th ng, m t n n văn hóa chung, đ đ nằ ộ ị ử ộ ề ố ộ ề ể ế l p l i cu c đ i gi a m t xã h i khác đ c k t h p v i nhau b ng m tậ ạ ộ ờ ở ữ ộ ộ ượ ế ợ ớ ằ ộ n n văn hóa khác và th ng th ng cũng b ng m t ngôn ng khác. Trongề ườ ườ ằ ộ ữ tr ng h p này, th là m t đi m t ch th lao đ ng là ng i đáng lẽ sẽườ ợ ế ấ ộ ủ ể ộ ườ dùng n l c c a t t ng và bàn tay c a mình đ góp công tăng gia l i íchỗ ự ủ ư ưở ủ ể ợ trong x s mình; và bây gi n l c và s đóng góp y và đ c mang đ nứ ở ờ ỗ ự ự ấ ượ ế

55

cho m t xã h i khác có th nói là không có quy n h ng b ng quê h ngộ ộ ể ề ưở ằ ươ b n quán.ả

Th nh ng, m c d u vi c di trú, d i m t và khía c nh, là m t tai h a, songế ư ặ ầ ệ ướ ộ ạ ộ ọ tai h i này, trong nh ng hoàn c nh nh t đ nh, l i là m t tai h i c n thi t.ạ ữ ả ấ ị ạ ộ ạ ầ ế Chúng ta ph i làm đ m i cách và qu th t ng i ta đang làm r t nhi uả ủ ọ ả ậ ườ ấ ề trong lãnh v c trên – đ tai h i này (hi u theo ý nghĩa v t ch t) khôngự ể ạ ể ậ ấ mang l i nh ng gì tai h i tinh th n n ng n quan tr ng h n, mà trái l i cònạ ữ ạ ầ ặ ề ọ ơ ạ có th mang ph n nào l i ích trong đ i s ng cá nhân, gia đình và xã h i c aể ầ ợ ờ ố ộ ủ ng i di trú, cho x s h t i cũng nh cho x s mà h b ra đi. V lãnhườ ứ ở ọ ớ ư ứ ở ọ ỏ ề v c này r t nhi u vi c ph i tùy thu c vào m t n n lu t pháp công b ng,ự ấ ề ệ ả ộ ộ ề ậ ằ đ c bi t là trong đ a h t các quy n l i c a ng i lao đ ng. Chúng ta hi uặ ệ ị ạ ề ợ ủ ườ ộ ể r ng v n đ này ph i đ c đ t trong n i dung các đi u đang đ c bànằ ấ ề ả ượ ặ ộ ề ượ lu n đây, nh t là v ph ng di n này.ậ ở ấ ề ươ ệ

Đi u quan tr ng nh t là ph i làm sao cho nh ng ng i lao đ ng n cề ọ ấ ả ữ ườ ộ ở ướ ngoài v i t cách nh ng ng i di trú th ng tr c ho c nh ng ng i laoớ ư ữ ườ ườ ự ặ ữ ườ đ ng t ng mùa (t m th i) không b thi t thòi trong lãnh v c quy n l i laoộ ừ ạ ờ ị ệ ự ề ợ đ ng so v i các ng i lao đ ng khác c a xã h i này. Không th đ cho vi cộ ớ ườ ộ ủ ộ ể ể ệ di trú vì lý do tìm vi c làm tr thành m t c h i cho ng i ta khai thác vệ ở ộ ơ ộ ườ ề tài chánh ho c xã h i d i b t c hình th c nào. t ng quan lao đ ng đ iặ ộ ướ ấ ứ ứ ươ ộ ố v i ng i lao đ ng di trú c n đ c xây d ng trên cùng nh ng tiêu chu nớ ườ ộ ầ ượ ự ữ ẩ nh đ i v i các ng i lao đ ng khác c a xã h i đó. Giá tr c a lao đ ng c nư ố ớ ườ ộ ủ ộ ị ủ ộ ầ đ c c l ng b ng cùng m t h th ng đo l ng ch không th căn cượ ướ ượ ằ ộ ệ ố ườ ứ ể ứ vào s khác bi t v qu c t ch, tôn giáo hay ch ng t c, ph ng chi càngự ệ ề ố ị ủ ộ ươ không nên khai thác hoàn c nh bó bu c c a nh ng ng i di trú. T t cả ộ ủ ữ ườ ấ ả nh ng hoàn c nh đó đ u ph i lùi b c – lẽ t t nhiên sau khi đã cân nh cữ ả ề ả ướ ấ ắ các ph m ch t riêng – tr c giá tr căn b n c a lao đ ng, th giá tr g nẩ ấ ướ ị ả ủ ộ ứ ị ắ li n v i ph m ch t c a con ng i. Chúng ta c n nh c l i m t l n n aề ớ ẩ ấ ủ ườ ầ ắ ạ ộ ầ ữ nguyên t c căn b n: h th ng các giá tr , ý nghĩa sâu xa c a lao đ ng đòi h iắ ả ệ ố ị ủ ộ ỏ t b n ph i ph c v cho lao đ ng ch không th đ lao đ ng ph c v choư ả ả ụ ụ ộ ứ ể ể ộ ụ ụ t b n.ư ả

V. NH NG Y U T NG D NG CHO M T N N Đ O Đ C C A LAOỮ Ế ỐỨ Ụ Ộ Ề Ạ Ứ Ủ Đ NG.Ộ

56

24. Vai trò đ c bi t c a Giáo H i.ặ ệ ủ ộ

Trong đ tài nói v lao đ ng nhân d p k ni m 90 năm ban hành thông đi pề ề ộ ị ỷ ệ ệ Rerum novarum, chúng tôi mu n dành ph m c m nghĩ cu i cùng đ trìnhố ầ ả ố ể bày v n n đ o đ c c a lao đ ng theo ý nghĩa Kitô giáo. Căn c vào vi c:ề ề ạ ứ ủ ộ ứ ệ Lao đ ng xét theo kích th c ch quan c a nó, luôn luôn là m t hành đ ngộ ướ ủ ủ ộ ộ thu c nhân v – actus personnae – ta có th qu quy t r ng: Toàn th conộ ị ể ả ế ằ ể ng i , c th xác l n tinh th n, đ u tham d vào lao đ ng, d u là lao đ ngườ ả ể ẫ ầ ề ự ộ ầ ộ chân tay hay trí óc. Đ ng th i chính vì l i ích cho toàn di n con ng i mà l iồ ờ ợ ệ ườ ờ Thiên Chúa h ng s ng và s đi p Tin m ng c u đ đã đ c ban đ n choằ ố ứ ệ ừ ứ ộ ượ ế h , trong đó có nhi u l i giáo hu n nh nh ng ánh sáng đ c bi t liên quanọ ề ờ ấ ư ữ ặ ệ đ n s lao đ ng c a con ng i. Vì th , chúng ta ph i th u tri t nh ng l iế ự ộ ủ ườ ế ả ấ ệ ữ ờ giáo hu n đó: c n ph i v n d ng trí khôn d i ánh sáng c a đ c tin, c y vàấ ầ ả ậ ụ ướ ủ ứ ậ m n đ nh vào nh ng l i giáo hu n này, làm cho lao đ ng c a con ng iế ể ờ ữ ờ ấ ộ ủ ườ c th mang đ c ý nghĩa mà nó ph i có tr c m t Thiên Chúa, mà nh đóụ ể ượ ả ướ ặ ờ tr thành m t trong nh ng y u t v a thông th ng v a đ c bi t quanở ộ ữ ế ố ừ ườ ừ ặ ệ tr ng c a công cu c c u đ .ọ ủ ộ ứ ộ

N u Giáo H i cho r ng mình có nhi m v ph i xác đ nh quan đi m v giáế ộ ằ ệ ụ ả ị ể ề tr nhân b n c a lao đ ng, v tr t t luân lý mà lao đ ng có ph n đóng gópị ả ủ ộ ề ậ ự ộ ầ vào; n u Giáo H i công nhân r ng vi c xác đ nh quan đi m đó là m t trongế ộ ằ ệ ị ể ộ nh ng nhi m v quan tr ng c a toàn b s v truy n bá rao gi ng Tinữ ệ ụ ọ ủ ộ ứ ụ ề ả m ng, thì đ ng th i Giáo H i cũng nh n th y mình có b n ph n ph i hìnhừ ồ ờ ộ ậ ấ ổ ậ ả thành m t n n đ o đ c lao đ ng kh dĩ giúp m i ng i nh đó ti n g nộ ề ạ ứ ộ ả ọ ườ ờ ế ầ đ n v i Chúa, là Đ ng T o thành, Đ ng c u chu c, tham d vào ch ngế ớ ấ ạ ấ ứ ộ ự ươ trình c u r i loài ng i và th gian, đi sâu vào đ c đ i s ng thân h u v iứ ỗ ườ ế ượ ờ ố ữ ớ Đ c Kitô b ng cách nh đ c tin s ng đ ng thông ph n v i ba s v Linhứ ằ ờ ứ ố ộ ầ ớ ứ ụ m c, Tiên tri và V ng gi c a Ngài, đúng nh công đ ng Vaticanô II đãụ ươ ả ủ ư ồ giáo hu n chúng ta b ng nh ng t ng tuy t v i.ấ ằ ữ ừ ữ ệ ờ

25. Lao đ ng xét trên ph ng di n là s tham d vào công vi c c aộ ươ ệ ự ự ệ ủ Đ ng T o thành.ấ ạ

Công đ ng Vaticanô II d y r ng: “Đ i v i các tín h u, ch c ch n sinh ho tồ ạ ằ ố ớ ữ ắ ắ ạ cá nhân cũng nh t p th c a nhân lo i, ho c n l c vĩ đ i c a con ng iư ậ ể ủ ạ ặ ỗ ự ạ ủ ườ v t v qua các th k nh m c i thi n hoàn c nh sinh s ng, t nó, v n phùấ ả ế ỷ ằ ả ệ ả ố ự ố

57

h p v i ý đ nh c a Thiên Chúa. Th t v y, con ng i đ c tao d ng gi ngợ ớ ị ủ ậ ậ ườ ượ ự ố hình nh Thiên Chúa, nên đã nh n m nh l nh chinh ph c trái đ t cùng t tả ậ ệ ệ ụ ấ ấ c nh ng gì ch a đ ng trong đó, cai qu n vũ tr trong công bình và thánhả ữ ứ ự ả ụ thi n, và khi nhìn nh n Thiên Chúa là Đ ng t o d ng m i loài, h quiệ ậ ấ ạ ự ọ ọ h ng chính b n thân mình cũng nh vũ tr v Ngài. Nh th , khi conướ ả ư ụ ề ư ế ng i chinh ph c t t c thì danh Chúa đ c tôn vinh kh p đ a c u (GS, 34).ườ ụ ấ ả ượ ắ ị ầ

Qua nh ng l i Thiên Chúa m c kh i, ta th y ghi kh c sâu xa chân lý căn b nữ ờ ạ ả ấ ắ ả sau đây: Con ng i, đ c t o d ng theo hình nh Thiên Chúa, tham d vàoườ ượ ạ ự ả ự công vi c c a Đ ng T o thành b ng lao đ ng c a mình, và hi u theo m t ýệ ủ ấ ạ ằ ộ ủ ể ộ nghĩa nào đó, cũng nh tùy theo kh năng c a mình, h ti p t c phát tri nư ả ủ ọ ế ụ ể và b túc công cu c t o thành b ng cách luôn luôn ti n xa h n n a vàoổ ộ ạ ằ ế ơ ữ công cu c khám phá nh ng tài nguyên và nh ng giá tr ti m tàng trong toànộ ữ ữ ị ề b th gi i đã đ c t o d ng. Chúng ta tìm th y chân lý đó ngay t nh ngộ ế ớ ượ ạ ự ấ ừ ữ dòng đ u tiên c a Kinh thánh, trong sách Sáng th : đây, công cu c t oầ ủ ế Ở ộ ạ thành đ c trình bày d i hình t c m t “công vi c” c a Thiên Chúa làmượ ướ ứ ộ ệ ủ trong “sáu ngày” (St 2,2; Xh 20,8; Đnl 5,12-14), và k t thúc b ng vi c “nghế ằ ệ ỉ ng i” vào ngày th b y (St 2,3). Ngoài ra cu n sách cu i cùng c a b kinhơ ứ ả ố ố ủ ộ thánh cũng vang lên nh ng l i bi u l s tôn tr ng công cu c c a Thiênữ ờ ể ộ ự ọ ộ ủ Chúa khi Ngài “làm công vi c” t o d ng. Qu v y sách kh i huy n vi t:ệ ạ ự ả ậ ả ề ế “L y Thiên Chúa toàn năng, công cu c c a ngài vĩ đ i và l lùng” (Kh 15,3).ạ ộ ủ ạ ạ L i tung hô này nh m t ti ng vang làm v ng l i l i tung hô chép trongờ ư ộ ế ọ ạ ờ sách sáng th khi vi c miêu t công cu c t o d ng c a m i ngày đ u đ cế ệ ả ộ ạ ự ủ ỗ ề ượ k t thúc b ng câu: “Và Thiên Chúa th y r ng m i s đ u t t lành” (Stế ằ ấ ằ ọ ự ề ố 1,4.10.12.18.21.15.31).

Vi c di n t công cu c t o d ng chúng ta đ c đ c trong đo n th nh tệ ễ ả ộ ạ ự ượ ọ ạ ứ ấ c a sách Sáng th , có th coi nh b n “tin m ng đ u riên nói v lao đ ng”.ủ ế ể ư ả ừ ầ ề ộ Qu v y, đo n văn này ch ng t lao đ ng quý tr ng đi m nào; đo n vănả ậ ạ ứ ỏ ộ ọ ở ể ạ này d y r ng: con ng i ph i dùng s lao đ ng c a mình đ b t ch cạ ằ ườ ả ự ộ ủ ể ắ ướ Thiên Chúa là Đ ng t o thành mình, vì con ng i mang trong mình – và chấ ạ ườ ỉ có con ng i m i làm đ c nh th – m t y u t riêng bi t làm cho h nênườ ớ ượ ư ế ộ ế ố ệ ọ gi ng ngài. Con n i ph i b t ch c Thiên Chúa khi làm vi c cũng nh khiố ườ ả ắ ướ ệ ư ngh ng i, vì chính thiên chúa đã mu n trình bày công cu c t o d ng c aỉ ơ ố ộ ạ ự ủ ngài d i hình th c lao đ ng và ngh ng i. Đúng nh Đ c Kitô đã nói: “Chaướ ứ ộ ỉ ơ ư ứ th y luôn luôn hành đ ng…” (Ga 5,17), công vi c c a Thiên Chúa trên tr nầ ộ ệ ủ ầ

58

gian v n luôn luôn ti p di n; v i quy n năng t o d ng c a ngài, Thiênẫ ế ễ ớ ề ạ ự ủ Chúa hành đ ng b ng cách tr giúp tr n gian hi n h u sau khi ngài b iộ ằ ợ ầ ệ ữ ở không mà d ng nên cho có; v i quy n năng c u đ c a ngài, Thiên Chúaự ớ ề ứ ộ ủ hành đ ng trong tâm h n con ng i, nh ng t o v t mà ngay t nguyênộ ồ ườ ữ ạ ậ ừ th y, Ngài đã d tính cho đ c” ngh ng i” (Dt 4,1.9-10), h p nh t v i ngàiủ ự ượ ỉ ơ ợ ấ ớ “trong nhà c a Cha” (Ga 14,2). Chính vì th nên v n đ lao đ ng c a conủ ế ấ ề ộ ủ ng i không nh ng ch ngh ng i m i ” ngày th b y” (Đnl 5,12-14; Xhườ ữ ỉ ỉ ơ ỗ ứ ả 10,8), mà ngoài ra không ch đòi ph i v n d ng s c l c c a con ng i trongỉ ả ậ ụ ứ ự ủ ườ hành đ ng bên ngoài, mà còn ph i t o ra đ c m t tâm tr ng bên trong khiộ ả ạ ượ ộ ạ con ng i tr nên đúng v i ý mu n c a thiên chúa h n, h có th chu n bườ ở ớ ố ủ ơ ọ ể ẩ ị cho m t s “ngh ng i” mà Thiên Chúa dành cho các tôi t , b n h u Ngàiộ ự ỉ ơ ớ ạ ữ (Mt 15,21).

Nh Thánh Công Đ ng đã d y: “Nh ng ho t đ ng th ng nh t nh t c aư ồ ạ ữ ạ ộ ườ ậ ấ ủ con ng i ph i bi u l đ c ý th c r ng: lao đ ng c a h là vi c tham dườ ả ể ộ ượ ứ ằ ộ ủ ọ ệ ự vào công cu c c a Thiên Chúa. B i vì trong khi lao đ ng đ nuôi s ng mìnhộ ủ ở ộ ể ố và gia đình, đ ng th i cũng đ ph c v cho xã h i, t t c m i ng i nam,ồ ờ ể ụ ụ ộ ấ ả ọ ườ n đ u ph i nh n th c đ c r ng: “Lao đ ng c a h là vi c ti p di n côngữ ề ả ậ ứ ượ ằ ộ ủ ọ ệ ế ễ vi c c a Đ ng t o Thành, là vi c ph c v cho anh em đ ng lo i, là s đóngệ ủ ấ ạ ệ ụ ụ ồ ạ ự góp c a cá nhân vào vi c th c hi n ch ng trình k ho ch c a Thiên Chúaủ ệ ự ệ ươ ế ạ ủ đ i v i l ch s ” (Vat.II GS. 34).ố ớ ị ử

Vì th n n đ o đ c Kitô giáo này v lao đ ng ph i tr thành m t gia s nế ề ạ ứ ề ộ ả ở ộ ả chung cho m i ng i. Đ c bi t trong th i đ i hi n nay n n đ o đ c laoọ ườ ặ ệ ờ ạ ệ ề ạ ứ đ ng này ch ng t m c đ tr ng thành c n thi t gi a lúc tình hình căngộ ứ ỏ ứ ộ ưở ầ ế ữ th ng và trí khôn, tâm h n m i ng i băn khoăn lo âu. “Ng i Kitô h uẳ ồ ọ ườ ườ ữ không nh ng không coi các công trình do con ng i dùng tài năng và s c l cữ ườ ứ ự riêng đ th c hi n các ch ng đ i quy n năng c a Thiên Chúa không coi thể ự ệ ố ố ề ủ ụ t o có lý trí nh m t đ ch th c a T o hóa, mà còn xác tín r ng các th ngạ ư ộ ị ủ ủ ạ ằ ắ l i c a nhân lo i là d u hi u bi u d ng Thiên Chúa cao c và là k t qu ýợ ủ ạ ấ ệ ể ươ ả ế ả đ nh khôn l ng c a Ngài. Tuy nhiên, quy n l c con ng i càng gia tăng,ị ườ ủ ề ự ườ trách nhi m cá nhân hay t p th l i càng n i r ng. Do đó, chúng ta th y sệ ậ ể ạ ớ ộ ấ ứ đi p Kitô giáo không làm cho con ng i quên công cu c xây d ng th gi iệ ườ ộ ự ế ớ ho c khi n h không còn thi t tha đ n l i ích c a đ ng lo i, trái l i, cònặ ế ọ ế ế ợ ủ ồ ạ ạ làm cho h c m th y đó là m t nhi m v c p bách h n (Vat.II, GS, 34).ọ ả ấ ộ ệ ụ ấ ơ

59

Chính ý th c đ c tham gia vào công cu c t o d ng b ng lao đ ng c aứ ượ ộ ạ ự ằ ộ ủ mình tr thành đ ng l c sâu xa nh t thúc đ y con ng i lao đ ng trong cácở ộ ự ấ ẩ ườ ộ lĩnh v c. Hi n ch Lumen Gentium đã vi t: Chính vì th , tín h u ph i nh nự ế ế ế ế ữ ả ậ bi t b n tính sâu xa c a nh ng giá tr c a chúng, là ca t ng Thiên Chúa;ế ả ủ ữ ị ủ ụ đ ng th i ph i giúp nhau s ng đ i s ng thánh thi n, nh nh ng vi c tr nồ ờ ả ố ờ ố ệ ờ ữ ệ ầ th , đ th gian th m nhu n Th n khí c a Chúa Kitô và đ t t i cùng đíchế ể ế ấ ầ ầ ủ ạ ớ m t cách h u hi u h n trong công lý, bác ái và hòa bình…nh kh năngộ ữ ệ ơ ờ ả chuyên môn trong nh ng vi c tr n th , nh các ho t đ ng c a h , các ho tữ ệ ầ ế ờ ạ ộ ủ ọ ạ đ ng đ c ân s ng Đ c Kitô siêu nhiên hóa, giáo dân hãy đem toàn l c h pộ ượ ủ ứ ự ợ tác đ nh lao đ ng c a con ng i, kỹ thu t và văn hóa nhân lo i khai thácể ờ ộ ủ ườ ậ ạ nh ng c a c i đ c t o d ng…theo ý đ nh c a Đ ng T o Hóa và s soiữ ủ ả ượ ạ ự ị ủ ấ ạ ự sáng c a Ngôi L i Ngài (LG, 36).ủ ờ

26. Đ c Kitô, con ng i c a lao đ ngứ ườ ủ ộ

Con ng i dùng lao đ ng đ tham gia vào chính công cu c c a Thiên Chúa,ườ ộ ể ộ ủ Đ ng t o thành mình. Đó là m t chân lý đã đ c Chúa Giêsu làm n i b tấ ạ ộ ượ ổ ậ cách đ c bi t, Đ c Giêsu Kitô mà nh ng thính gi đ u tiên c a Ngài ặ ệ ứ ữ ả ầ ủ ở Nazarét đã ph i ng c nhiên và b o nhau: “T i sao ông này l i đ c nhả ạ ả ạ ạ ượ ư v y? B i đâu ông ta đ c khôn ngoan nh th ?… ch thì ông ta ch ng ph iậ ở ượ ư ế ớ ẳ ả là ng i th m c hay sao?” (Mc 6,2-3). Qu v y, Chúa Giêsu đã rao gi ng vàườ ợ ộ ả ậ ả nh t là đã đem th c hành “TIN M NG” đ c u thác cho Ngài, th c hànhấ ự Ừ ượ ỷ ự nh ng l i c a Đ ng Khôn Ngoan vĩnh c u. Vì lý do đó, đây qu th t là “TINữ ờ ủ ấ ử ả ậ M NG C A LAO Đ NG”, vì ng i rao gi ng Tin M ng y chính là m tỪ Ủ Ộ ườ ả ừ ấ ộ ng i lao đ ng, m t ng i th nh ông Giuse quê thành Nazarét (Mtườ ộ ộ ườ ợ ư 13,55). M c d u qua nh ng l i Chúa đã rao gi ng, chúng ta không th y câuặ ầ ữ ờ ả ấ nào nói th ng l nh ph i lao đ ng – mà trái l i, có m t l n, chúng ta cònẳ ệ ả ộ ạ ộ ầ th y Chúa c m không đ c quá lo l ng làm ăn m u s ng (Mt 6,25-34) –ấ ấ ượ ắ ư ố nh ng c cu c đ i c a Chúa là m t ch ng ngôn hùng bi n không ai ch i cãiư ả ộ ờ ủ ộ ứ ệ ố đ c: Ngài thu c v “th gi i lao đ ng”; Ngài a chu ng, tôn tr ng s laoượ ộ ề ế ớ ộ ư ộ ọ ự đ ng c a con ng i. H n th n a, ta có th nói: Ngài âu y m thi t tha laoộ ủ ườ ơ ế ữ ể ế ế đ ng và các hình th c c a lao đ ng. Ngài nh n th y trong m i hình th c đóộ ứ ủ ộ ậ ấ ỗ ứ m t ph ng cách đ bi u l vi c con ng i là hình nh Thiên Chúa là Đ ngộ ươ ể ể ộ ệ ườ ả ấ T o Hóa và là Cha. Chính Ngài đã nói: “Cha Th y là ng i tr ng nho…” (Gaạ ầ ườ ồ 15,1), và qua l i giáo hu n c a Ngài, b ng nhi u ph ng cách, ta th y toátờ ấ ủ ằ ề ươ ấ

60

lên chân lý căn b n v v n đ lao đ ng, m t chân lý đã đ c di n t trongả ề ấ ề ộ ộ ượ ễ ả t t c truy n th ng c a C u c, ngay t sách Sáng Th .ấ ả ề ố ủ ự Ướ ừ ế

Trong các sách c a C u c, không thi u gì đo n nh c nh đ n lao đ ngủ ự Ướ ế ạ ắ ở ế ộ cũng nh các ngh nghi p c a con ng i: Th y thu c (Hc 38,1-3), d c sĩư ề ệ ủ ườ ầ ố ượ (Hc 3,4-8), th thuy n, ngh nhân (Xh 31,1-5; Hc 38,27), th rèn (St 4,22; Isợ ề ệ ợ 44,12) – ng i ta có th đem áp d ng nh ng l i trong Thánh Kinh liên quanườ ể ụ ữ ờ đ n lao đ ng, vào vi c làm c a nh ng ng i th luy n thép ngày nay,ế ộ ệ ủ ữ ườ ợ ệ ng i th g m (Gr 18,3-4; Hc 38,29-30), ng i nông dân (St 9,20; Is 5,1-2)ườ ợ ố ườ nhà hi n tri t kh o c u Kinh thánh (Gv 12, 9 12; Hc 39,1-8), th y th (Tvề ế ả ứ ủ ủ 107,23-30; Kn 14,2-3a), th n (St 11,3; 2V 12,12-13; 22,5-6), nh c sĩ (Stợ ề ạ 4,21), m c t (St 4,2; 37,3; Xh 3,1; Is 16,11). Ngoài ra ng i ta còn nhụ ử ườ ớ nh ng l i t t đ p bi u d ng lao đ ng c a ng i ph n (Cn 31,15-27).ữ ờ ố ẹ ể ươ ộ ủ ườ ụ ữ Trong các d ngôn v N c Thiên Chúa, Đ c Giêsu Kitô luôn luôn nói v laoụ ề ướ ứ ề đ ng: d ngôn ng i m c t (Ga 10,1-16), ng i nông dân (Mc 12,1-12),ộ ụ ườ ụ ử ườ thày thu c (Lc 4,23), ng i gieo gi ng (Mc 4,1-9), ch nhà (Mt 13,52), ng iố ườ ố ủ ườ làm công(Mt: ; Lc 12,41-48), ng i qu n gia (Lc 16,1-8), ng i đánh cá (Mtườ ả ườ 13,47-50), ng i buôn bán (Mt 13,45-46) ng i th (Mt 20,1-16) . Chúa soườ ườ ợ sánh công vi c truy n giáo v i công vi c tay chân c a th g t (Mt 9,37; Gaệ ề ớ ệ ủ ợ ặ 4,35-38); ho c c a nh ng ng ph (Mt 4,19). Chúa cũng d a vào công vi cặ ủ ữ ư ủ ự ệ c a các thày ký l c (Mt 13,52).ủ ụ

L i giáo hu n c a Đ c Kitô v lao đ ng d a trên m u g ng đ i s ng c aờ ấ ủ ứ ề ộ ự ẫ ươ ờ ố ủ Ngài trong nh ng năm s ng Nagiarét và còn đ l i m t âm vang r t m nhữ ố ở ể ạ ộ ấ ạ mẽ trong l i giáo hu n c a Thánh Phaolô. Có th Thánh Phaolô đã làm nghờ ấ ủ ể ề may l u, vì Ngài đã t hào dùng ngh này đ (Cv 18,3) v a có th làm vi cề ự ề ể ừ ể ệ tông đ v a có th m u sinh (Cv 20,34-35). “Ngày đêm chúng tôi làm vi cồ ừ ể ư ệ v t v lam lũ, đ không ph i phi n toái đ n ai trong anh em” (2Tx 3,8).ấ ả ể ả ề ế Xu t phát t quan ni m đó, nh ng l i giáo hu n c a Thánh Phaolô liênấ ừ ệ ữ ờ ấ ủ quan đ n lao đ ng có tính cách khuyên b o và ra l nh: “Đ i v i nh ngế ộ ả ệ ố ớ ữ ng i đó… chúng tôi nài xin, căn d n hãy âm th m làm vi c và ăn c m c aườ ặ ầ ệ ơ ủ mình” (2Tx 3,12). Nh n th y có m t s tín h u thu c c ng đoànậ ấ ộ ố ữ ộ ộ Thesssalônica “s ng vô tr t t …không làm l ng gì c ” (2Tx 3,11), Thánhố ậ ự ụ ả Phaolô đã vi t th b o: “H ai không mu n làm vi c thì đ ng có ăn” (2Txế ư ả ễ ố ệ ừ 3,10). Trái l i trong m t th khác g i cho C ng đoàn Côlôssê. thánh nhân l iạ ộ ư ở ộ ạ khuy n khích r ng: “Dù anh em làm vi c gì, thì hãy th t lòng th c thi nhế ằ ệ ậ ự ư

61

th làm cho Thiên Chúa ch không ph i làm cho loài ng i, vì bi t r ng anhể ứ ả ườ ế ằ em sẽ đ c h ng ph n gia tài Chúa th ng cho” (Cl 3, 23-24).ượ ưở ầ ưở

Ta nh n th y rõ l i giáo hu n c a v Tông đ dân ngo i có m t t m quanậ ấ ờ ấ ủ ị ồ ạ ộ ầ tr ng đ c bi t đ i v i n n luân lý và đ o đ c c a lao đ ng. Nh ng l i giáoọ ặ ệ ố ớ ề ạ ứ ủ ộ ư ờ hu n đó là m t b túc quan tr ng cho Tin m ng v lao đ ng, m t Tin m ngấ ộ ổ ọ ừ ề ộ ộ ừ l n lao tuy kín đáo mà chúng ta tìm th y trong đ i s ng c a Đ c Kitô, trongớ ấ ờ ố ủ ứ các d ngôn c a Ngài, trong “Nh ng gì Ngài đã làm và gi ng d y” (Cv 1,1).ụ ủ ữ ả ạ

Xu t phát t ánh sáng b t ngu n m ch, Giáo H i luôn luôn tuyên gi ng m tấ ừ ắ ồ ạ ộ ả ộ giáo lý mà ta th y bi u l d i hình th c c n đ i trong l i giáo hu n c aấ ể ộ ướ ứ ậ ạ ờ ấ ủ Công Đ ng Vaticanô II: “Vì phát xu t t con ng i nên sinh ho t c a conồ ấ ừ ườ ạ ủ ng i cũng quy h ng v con ng i. Th t v y, khi làm vi c, con ng iườ ướ ề ườ ậ ậ ệ ườ không nh ng bi n đ i s v t và xã h i mà còn c i thi n chính mình. H h cữ ế ổ ự ậ ộ ả ệ ọ ọ bi t đ c nhi u đi u, phát tri n tài năng cũng nh thoát ra đ c và v tế ượ ề ề ể ư ượ ượ kh i chính mình. N u đ c hi u cho đúng thì s tăng tr ng này đáng giáỏ ế ượ ể ự ưở h n m i c a c i có th thu tích đ c … Vì th tiêu chu n sinh ho t c a conơ ọ ủ ả ể ượ ế ẩ ạ ủ ng i là m i sinh ho t c a con ng i ph i phù h p v i l i ích đích th c c aườ ọ ạ ủ ườ ả ợ ớ ợ ự ủ nhân lo i theo nh ý đ nh và ý mu n c a Thiên Chúa, và ph i giúp cho conạ ư ị ố ủ ả ng i, cá nhân cũng nh t p th , trau d i và th c hi n n g i toàn di n c aườ ư ậ ể ồ ự ệ ơ ọ ệ ủ mình”. (GS, 35).

Khi đã ý th c đ c giá tr lao đ ng c a con ng i nh th , nghĩa là khi đãứ ượ ị ộ ủ ườ ư ế có m t n n đ o đ c v lao đ ng, chúng ta có th th u tri t l i giáo hu nộ ề ạ ứ ề ộ ể ấ ệ ờ ấ c a Công đ ng Vaticanô II trong hi n ch M c v liên quan đ n ý nghĩaủ ồ ế ế ụ ụ ế đích th c c a s ti n b : “Giá tr c a con ng i h t i “cái mình là” h n làự ủ ự ế ộ ị ủ ườ ệ ạ ở ơ

” cái mình có”. Cũng v y, t t c nh ng gì con ng i làm đ đ t t i m tở ậ ấ ả ữ ườ ể ạ ớ ộ m c đ công bình cao h n, m t tình huynh đ r ng l n h n, m t tr t tứ ộ ơ ộ ệ ộ ớ ơ ộ ậ ự nhân đ o h n trong t ng quan xã h i, đi u quí tr ng h n các ti n b khoaạ ơ ươ ộ ề ọ ơ ế ộ h c kỹ thu t b i vì các ti n b y tuy có th cung c p ch t li u cho vi cọ ậ ở ế ộ ấ ể ấ ấ ệ ệ thăng ti n c a con ng i, nh ng t chúng mà thôi, chúng không th th cế ủ ườ ư ự ể ự hi n đ c công cu c thăng ti n y”( GS, 35).ệ ượ ộ ế ấ

Giáo lý v v n đ ti n b và v n đ phát tri n là m t đ tài đ ng hàng đ uề ấ ề ế ộ ấ ề ể ộ ề ứ ầ trong tâm tr ng hi n đ i. Giáo lý y ch có th th u tri t khi coi nó nh làạ ệ ạ ấ ỉ ể ấ ệ ư m t k t qu c a m t n n đ o đ c lao đ ng đ c th thách, và giáo lý yộ ế ả ủ ộ ề ạ ứ ộ ượ ử ấ

62

ch có th th c hi n và đem áp d ng n u đ t căn b n n n t ng trên m tỉ ể ự ệ ụ ế ặ ả ề ả ộ n n đ o đ c nh v y. Giáo lý này, ch ng trình ho t đ ng này ăn r sâuề ạ ứ ư ậ ươ ạ ộ ễ trong “TIN M NG V LAO Đ NG”.Ừ Ề Ộ

27. Lao đ ng c a con ng i d i ánh sáng c a th p giá và ph c sinhộ ủ ườ ướ ủ ậ ụ c a Đ c Kytô.ủ ứ

N n đ o đ c lao đ ng d a trên phúc âm ăn r sâu trong m t khía c nhề ạ ứ ộ ự ễ ộ ạ khác c a lao đ ng con ng i là m t trong nh ng khích th c quan y uủ ộ ườ ộ ữ ướ ế nh t c a nó. B t k lao đ ng nào dù là tay chân hay trí óc, đ u nh t thi tấ ủ ấ ể ộ ề ấ ế n i li n v i s v t v . Sách Sáng th đã di n t m t cách h t s c sâu s c số ề ớ ự ấ ả ế ễ ả ộ ế ứ ắ ự vi c đó khi đem so sánh, đ i l p vi c lao đ ng, t nguyên th y đã đ cệ ố ậ ệ ộ ừ ủ ượ chúc phúc (m t s chúc phúc ti m tàng ngay trong m u nhi m c a t oộ ự ề ầ ệ ủ ạ thành và liên quan đ n đ a v c a con ng i đ c nâng cao nên gi ng hìnhế ị ị ủ ườ ượ ố

nh c a Thiên Chúa) v i vi c lao đ ng đã b chúc d do t i l i gây ra. “Đ tả ủ ớ ệ ộ ị ữ ộ ỗ ấ sẽ b nguy n r a vì ng i!” “Ng i ph i lam lũ v t v c đ i m i có c aị ề ủ ươ ươ ả ấ ả ả ờ ớ ủ nuôi thân !” (St 3,17). S v t v g n li n v i lao đ ng này v ch ra conự ấ ả ắ ề ớ ộ ạ đ ng mà con ng i sẽ ph i đi trong cu c đ i trên tr n gian và cũng báoườ ườ ả ộ ờ ầ tin vi c con ng i sẽ ph i ch t. “Ng i sẽ ph i đ m hôi trán ra m i có ănệ ườ ả ế ươ ả ổ ồ ớ cho đ n khi ng i tr v v i đ t vì ng i t đó mà ra” (St 3,19). Nh m tế ươ ở ề ớ ấ ươ ừ ư ộ ti ng d i vang l i t nh ng l i trên đây, m t trong nh ng tác gi c a sáchế ộ ạ ừ ữ ờ ộ ữ ả ủ Khôn ngoan đã nh c l i t t ng này khi vi t: “Tôi quay l i nhìn t t c m iắ ạ ư ưở ế ạ ấ ả ọ vi c tay tôi đã làm và công lao tôi đã ph i lao nh c gây lên” (Gv 2, 11). Trênệ ả ọ tr n gian này không m t ng i nào không có th áp d ng câu đó choầ ộ ườ ể ụ tr ng h p c a mình.ườ ợ ủ

Ngay c đ i v i v n đ này, có th nói Tin m ng đã công b l i cu i cùngả ố ớ ấ ề ể ừ ố ờ ố trong m u nhi m V t qua c a Chúa Giêsu Kitô. Chúng ta ph i tìm đó câuầ ệ ượ ủ ả ở tr l i cho nh ng v n đ này, th t là quan tr ng đ i v i n n đ o đ c laoả ờ ữ ấ ề ậ ọ ố ớ ề ạ ứ đ ng c a con ng i. Trong m u nhi m V t qua có bao hàm v n đ thánhộ ủ ườ ầ ệ ượ ấ ề giá Đ c Kitô, Vi c Ngài đã vâng l i cho đ n ch t, s vâng l i mà Thánh Tôngứ ệ ờ ế ế ự ờ đ đã đem ra đ i l p v i s b t tuân l nh đè n ng t nh ng ngày đ u tiênồ ố ậ ớ ự ấ ệ ặ ừ ữ ầ trong l ch s con ng i trên trái đ t (Rm 5,19). Cũng trong M u nhi mị ử ườ ấ ầ ệ V t qua, có bao hàm c s vi c Đ c Kitô đ c nâng lên Đ c Kitô đã đi quaượ ả ự ệ ứ ượ ứ ng ng c a là s ch t trên th p giá đ tr l i v i các môn đ trong quy nưỡ ử ự ế ậ ể ở ạ ớ ệ ề năng c a Chúa Thánh Linh b ng vi c Ngài s ng l i.ủ ằ ệ ố ạ

63

M hôi và v t v lao lung g n li n v i lao đ ng trong tình tr ng đi u ki nồ ấ ả ắ ề ớ ộ ạ ề ệ s ng hi n th i c a nhân lo i, là nh ng y u t kh dĩ giúp cho ng i Kitôố ệ ờ ủ ạ ữ ế ố ả ườ h u và t t c nh ng ai đ c kêu g i theo chân Đ c Kitô, có th dùng tìnhữ ấ ả ữ ượ ọ ứ ể th ng thông ph n vào công cu c mà Đ c Kitô đã đ n đ hoàn t t (Gaươ ầ ộ ứ ế ể ấ 17,4). Công cu c c u đ này đ c th c hi n qua s đau kh và qua cái ch tộ ứ ộ ượ ự ệ ự ổ ế trên th p giá. Có th nói, con ng i c ng tác m t cách nào đó v i Con Thiênậ ể ườ ộ ộ ớ Chúa trong công cu c c u chu c nhân lo i b ng cách ch p nh n s v t vộ ứ ộ ạ ằ ấ ậ ự ấ ả khó nh c trong lao đ ng, v i tinh th n hi p nh t v i Đ c Kitô ch u đóngọ ộ ớ ầ ệ ấ ớ ứ ị đinh vì chúng ta. Con ng i ch ng t mình đích th c là môn đ Chúa Giêsuườ ứ ỏ ự ệ khi h vác thánh giá h ng ngày trong sinh ho t c a riêng mình (Lc 9,23).ọ ằ ạ ủ

Đ c Kitô l y g ng sáng d y chúng ta, khi Ngài ch p nh n ch u ch t cho t tứ ấ ươ ạ ấ ậ ị ế ấ c chúng ta là nh ng ng i t i l i; Ngài d y chúng ta cũng ph i vác th p giáả ữ ườ ộ ỗ ạ ả ậ mà xác th t và th gian đ t n ng trên vai nh ng k m u tìm hòa bình vàị ế ặ ặ ữ ẻ ư chân lý, th nh ng, đ ng th i, “Đ c Kitô đ c tôn vinh làm Chúa khi s ngế ư ồ ờ ứ ượ ố l i và đ c lãnh nh n toàn quy n th ng tr trên tr i d i đ t, t nay Ngàiạ ượ ậ ề ố ị ờ ướ ấ ừ ho t đ ng trong lòng con ng i nh quy n năng Thánh Th n c a Ngài ….ạ ộ ườ ờ ề ầ ủ Ngài tinh luy n và c ng c nh ng c v ng qu ng đ i thúc đ y gia đìnhệ ủ ố ữ ướ ọ ả ạ ẩ nhân lo i hoán c i cu c s ng c a mình tr nên nhân đ o h n và qui ph cạ ả ộ ố ủ ở ạ ơ ụ tr i đ t v cùng v i m c đích y (Vat.II, GS,38).ờ ấ ề ớ ụ ấ

Trong lao đ ng, ng i Kitô h u tìm g p th y m t ph n nh c a thánh giáộ ườ ữ ặ ấ ộ ầ ỏ ủ Đ c Kitô và vui lòng đón nh n trong tinh th n c u chu c mà Đ c Kitô đã cóứ ậ ầ ứ ộ ứ khi Ngài đón nh n vác thánh giá và t i l i chúng ta. V i ánh sáng chi u soiậ ộ ỗ ớ ế c a Ph c sinh Đ c Kitô, chúng ta luôn luôn tìm th y trong lao đ ng m t tiaủ ụ ứ ấ ộ ộ sáng cho đ i s ng m i, m t c a c i l i ích m i; chúng ta tìm th y nh thờ ố ớ ộ ủ ả ợ ớ ấ ư ế m t l i loan báo “Có tr i m i đ t m i” (2P 3,13;Kh 21,1) mà con ng i vàộ ờ ờ ớ ấ ớ ườ th gian đ c thông h ng nh nh ng v t v nh c nh n c a lao đ ng.ế ượ ưở ờ ữ ấ ả ọ ằ ủ ộ Ph i nói: Nh v t v m i đ c, và không bao gi đ c n u không v t v .ả ờ ấ ả ớ ượ ờ ượ ế ấ ả M t ph n, đi u đó xác quy t r ng thánh giá là m t chuy n c n thi t trongộ ầ ề ế ằ ộ ệ ầ ế n n đ o đ c lao đ ng; ph n khác, trong thánh giá là s v t v nh c nh nề ạ ứ ộ ầ ự ấ ả ọ ằ này, xu t hi n m t c a c i l i ích m i, m t c a c i l i ích kh i s v i chínhấ ệ ộ ủ ả ợ ớ ộ ủ ả ợ ở ự ớ lao đ ng, m t s lao đ ng đ c hi u v i t t c ý nghĩa sâu xa. D i m iộ ộ ự ộ ượ ể ớ ấ ả ướ ọ hình th c; và không có lao đ ng thì không có c a c i l i ích m i y đ c.ứ ộ ủ ả ợ ớ ấ ượ

64

Ph i chăng c a c i l i ích m i đó, m t k t qu c a lao đ ng con ng i, đãả ủ ả ợ ớ ộ ế ả ủ ộ ườ chính là m t ph n nh c a “đ t m i” n i công b ng ng tr (2P 3,13). N uộ ầ ỏ ủ ấ ớ ơ ằ ự ị ế qu th c nh ng v t v nh c nh n muôn m t c a lao đ ng con ng i làả ự ữ ấ ả ọ ằ ặ ủ ộ ườ m t ph n c a th p giá Đ c Kitô, thì c a c i l i ích m i có t ng quan thộ ầ ủ ậ ứ ủ ả ợ ớ ươ ế nào đ i v i vi c Chúa Kitô Ph c Sinh?ố ớ ệ ụ

Công đ ng đã tìm câu tr l i cho v n đ này b ng cách ti p nh n ánh sángồ ả ờ ấ ề ằ ế ậ t ngu n L i M c Kh i. “Qu th t, chúng ta bi t r ng: đ c l i lãi c vàoừ ồ ờ ạ ả ả ậ ế ằ ượ ờ ả th gian mà chính mình ph i h m t thì ch có l i gì (Lc 9,25). Nh ng sế ả ư ấ ả ợ ư ự trông đ i đ t m i không đ c làm suy gi m, trái l i ph i kích thích n l cợ ấ ớ ượ ả ạ ả ỗ ự phát tri n trái đ t này, n i thân th c a gia đình nhân lo i m i đang tăngể ấ ơ ể ủ ạ ớ tr ng và tiên báo m t vài hình nh c a th i đ i m i. Vì th tuy ph i phânưở ộ ả ủ ờ ạ ớ ế ả bi t rõ ràng nh ng ti n b tr n th v i s bành tr ng V ng quy n Đ cệ ữ ế ộ ầ ế ớ ự ướ ươ ề ứ Kitô, nh ng ti n b này r t quan tr ng đ i v i N c Thiên Chúa” (Vat.II,ư ế ộ ấ ọ ố ớ ướ GS, 39).

V i nh ng suy nghĩ trên đây v lao đ ng con ng i, chúng tôi đã tìm cáchớ ữ ề ộ ườ làm n i b t t t c nh ng gì xem ra c n thi t, vì lý do nh lao đ ng, khôngổ ậ ấ ả ữ ầ ế ờ ộ nh ng “các hoa qu c a ho t đ ng chúng ta” ph i đ c gia tăng trên tráiữ ả ủ ạ ộ ả ượ đ t, mà c “nhân ph m c a con ng i”, “S thông c m huynh đ và s tấ ả ẩ ủ ườ ự ả ệ ự ự do” cũng ph i đ c tăng thêm n a (Vat.II, GS. 39). ch gì ng i Kitô h u,ả ượ ữ ớ ườ ữ nh ng k đang l ng nghe l i thiên chúa h ng s ng và liên k t lao đ ng v iữ ẻ ắ ờ ằ ố ế ộ ớ c u nguy n, ch gì h hi u đ c đ a v mà lao đ ng c a h gi đ c trongầ ệ ớ ọ ể ượ ị ị ộ ủ ọ ữ ượ ti n b tr n th và c trong v n đ phát tri n m mang n c Thiên Chúa,ế ộ ầ ế ả ầ ề ể ở ướ là n i mà quy n năng Chúa Thánh Linh và l i c a phúc âm kêu g i t t cơ ề ờ ủ ọ ấ ả chúng ta hãy ti n vào.ế

Đ k t thúc nh ng suy nghĩ này, tôi sung s ng ban phép lành Tòa Thánhể ế ữ ướ cho t t c anh em, các ch huynh đáng kính và anh ch em thân yêu.ấ ả ư ị

Tôi đã chu n b tài li u này đ ph bi n vào ngày 15 – 5 v a qua trong d pẩ ị ệ ể ổ ế ừ ị k ni m 90 năm ban hành thông đi p Renrum Novarum; nh ng tôi đã ch cóỷ ệ ệ ư ỉ th duy t l i m t l n chót sau th i gian n m b nh vi n.ể ệ ạ ộ ầ ờ ằ ệ ệ

Ban hành t i Castel Gandolfo, ngày 14 – 9 – 1981, ngày l kính Thánh Giá,ạ ễ  năm th III tri u đ i Giáo Hoàng c a tôi.ứ ề ạ ủ

65

GIOAN PHAOLÔ II

(B n d ch trích t quy n Các Thông Đi p Xã H i, chúng tôi có ch nh s a l iả ị ừ ể ệ ộ ỉ ử ạ vài t )ừ

66