VOLTAIRE

SADIK

SAFDL

Franszca'dan eviren:

Bekir Karaolu

"Dncelerinize katlmyorum; fakat onlar syleme hakknz sonuna kadar savunacam."

Voltaire

"Hi bir zaman anlayamayacam dnceleri bana kabul ettirdii iin onu asla balamayacam."

mparatorie Eugenie

"Bu adam kimse susturamayacak m?"

Kral XV. Louis

VOLTAIRE ZERNE BRKA SZ

Yaptlar 18. yzyl Avrupas'nn siyasa, felsefe ve ekin alanlarna damgasn vuran Voltaire (1694-1778) frtnal yaam boyunca, hogrszlk, banazlk, adaletsizlik ve diktatrle kar savam vermitir.

Voltaire'in 300. doum yl 1994 ylnda Avrupa'nn tm mze ve kitaplklarnda kutland. Bu yldnmne bal olarak Oxford niversitesi tarafndan balatlm olan Toplu Yaptlar dizisinin 150 ciltten olumas beklenmektedir!

YAAMI

Asl ad Franois-Marie Arouet olan Voltaire 1694 ylnda Paris'te dodu. Cizvit papazlarnca eitildi, 16 yanda okulu brakp Paris'teki sanat ve yazn evreleriyle tant. 1917'de yazd hkmeti eletiren bir talama nedeniyle Bastille tutukevine kapatld. Burada kald 11 ay iinde ilk tiyatro yapt olan "Oedipe"i yazd.

Daha sonra basklarn srmesi zerine srgn olarak 3 yl ngiltere'de yaad. Paris'e dndkten sonra ngiltere'deki demokrasi anlayn ven "ngiltere Mektuplar" adl bir yapt yazd. Kitabn hkmeti eletirdii yargsna varlnca yine Paris'ten kamak zorunda kald. Uzun yllar birlikte yaayaca Chatelet Markizi'nin Lorraine blgesindeki atosuna snd.

1749 ylnda markizin lm zerine Prusya Kral II. Frederik'in arsn kabul ederek Potsdam'daki Prusya sarayna konuk oldu. Burada ancak iki yl kalabildi, kralla anlaamaynca Berlin'den ayrld.

Voltaire sonunda svire-Fransa snrnda "Ferney" iftliini satn alp yerleti (1753). Burada bir yandan ipekbcekilii ve saatilikle urarken, dier yandan en youn yazarlk dnemini yaad.

Voltaire'in yaam ve yaptlar hogrszlk, banazlk, adaletsizlik ve diktatrlk kart bir ant gibidir. ann en nemli toplumsal, siyasal ve hukuksal olaylar zerine sesini ykseltti, Avrupa'da dncenin egemeni oldu, ileri gelen devlet adamlaryla yazt. nl "Ansiklopedi"ye katkda bulundu.

lmnden ksa sre nce Paris'e arld. Yllarca krallar ve hkmetler tarafndan bakente girmesine izin verilmeyen 83 yandaki Voltaire halk tarafndan ulusal bir kahraman gibi cokuyla karland. ay sonra 30 Mays 1778'de Paris'te ld. Mezar daha sonra Pantheon'da Rousseau'nun yanna tand.

YAPITLARI

Voltaire frtnal yaamndan beklenmeyecek kadar ok sayda yapt vermitir. Yaptlar ok deiik trlerdedir: iir, tiyatro, tarih, yk, roman, makale, bilimsel ve felsefi deneme, ansiklopedi maddeleri, vb... Yalnzca tiyatro dalnda 52 oyunu vardr. Bunlarn arasnda "Oedipe" (1718), "Brutus" (1730) ve "Zaire" (1732) saylabilir. Tarih kitaplar arasnda "XII. Charles'n Tarihi", "XIV. Louis a" (1751),"Byk Petro anda Rusya Tarihi" (1759) nemlidir. Ayrca, yaznsal deer tayan 18.000 adet mektup brakmtr.

ann nemli olaylarn talamak iin yazd roman ve ykler daha kalc olmutur. Gnmzde en ok okunan yaptlar da bunlardr. Bunlar arasnda en bilineni "Candide" (1759) o ada Pope ve Leibniz'in "her ey olmas gerektii gibi gzel" felsefesini alaya almak iin yazlmtr. Dier uzun yklerinden, bir ara saray tarihisi olarak grev yaptktan sonra krallara t vermek amacyla yazd "Zadig" (1747) zyaamsal blmler ierir. O adaki siyasal yozlamay eletirmek iin de, gerek bir ykden yola karak "Safdil" (1767) adl yaptn kaleme almtr.

Dier uzun ykleri arasnda, treleri eletirmek iin yazd "Babil Prensesi" (1768), rvet ve gelir dalm dengesizliini eletirmek iin yazd "Krk Liralk Adam" (1768) ve kozmik lekte insann kkln vurgulayan "Micromegas"(1752) da saylabilir.

SADIK yahutALINYAZISI

Bir Dou Masal

(Zadig, 1747)

SADIK YKSNN ERA SULTAN'A ADANMASI

Hicretin 837. ylnda evval aynn 18. gn,

Kirpiklerin bycs, yreklerin coturucusu ve akln ; ayaklarnzn tozunu peyim demiyorum nk siz artk ya yrmyor ya da ran hallar veya gller zerinde geziniyorsunuzdur. Size eski bir bilge kiinin, hibir i yapmadan yaayabilme mutluluuna eritikten sonra, keyif iin yazm olduu SADIK yksnn evirisini sunuyorum. Bu yle bir yapt ki sylediinden ok daha fazlasn anlatyor. Okuyup karar vermenizi diliyorum; nk her ne kadar gzelliiniz ve ona renk katan yeteneklerinizle saduyulu davranmama hakknz elbet varsa da, yaamnzn baharnda olmanza karn bilge bir akla ve ince bir zevke sahipsiniz; sizin ok kez ince uzun sakall dervilerden ok daha akll szlerinize tank oldum. Anlaylsnz, aznz da sk; zayf olmadan yumuak olabiliyorsunuz; iyilii yaparken ayrmcsnz; dostlarnz seviyor ve dman yaratmyorsunuz. Gzel aklnz kullanrken, ok kolay yapabileceiniz halde, ktlk tohumlar ekmiyorsunuz. zetle, aklnzn gzelliiniz kadar saf, biraz da felsefeye eiliminiz olduu yargsna vardm iin bilge bir yazarn bu kitabndan zevk alacanz dnyorum.

Kitap sizin ve benim bilmediimiz Keldani dilinde yazlm. nce, anl Sultan Ulu Bey'i elendirmek iin Arapaya evrildi. Bu, Arap ve Acemlerin Binbir Gece Masallarn yazmaya baladklar zamanlara raslar. Ulu Bey Sadk yksn, hanm sultanlar da Binbir Gece'yi okumay yeliyorlard. "Hibir ey anlatmayan ve bir mant olmayan bu ykleri nasl sevebilirsiniz?" diye sorard Ulu Bey; "Biz de zaten bunun iin seviyoruz," diye yantlard hanm sultanlar.

Sizin ohanmsultanlarabenzemeyeceinizi ve bir Ulu Bey olacanz dnerek mutlu oluyorum. Belki bir gn, Binbir Gece'den pek fark olmayan sudan syleilerden skldnzda, sizinle akl zerine konuma frsatmz olur. Siz, skender zamanndaki Thalestris, Sleyman zamanndaki Saba Melikesi olsaydnz, yollara denler bu krallar olurdu.

Gklere yakaryorum: zevkleriniz katksz, gzelliiniz kalc ve mutluluunuz sonsuz olsun.

SAD

TEK GZL ADAM

Melik Moabdar zamannda Babil'de Sadk adnda zengin ve eitim grm bir gen adam yaard. Zengin ve gen olmasna karn duygularna gem vurmasn ve byklenmemeyi bilen bu adam her zaman hakl olmaya almyor ve insanlarn zayf yanlarna sayg gsterebiliyordu. nsanlar ona ayordu, nk zek ve ekin dzeyi elvermesine karn, bilisiz yarglara, belirsiz szlere, kaba akalara ve o zamanlar Babil'de sylei ad altnda yaplan kuru grltye Sadk hi tepki gstermezdi. Zerdt'n birinci kitabndan renmiti: byklenme, ine batrnca frtnalar karan hava dolu bir tuluma benzer. En nemlisi, Sadk kadnlar aa grmek ve onlar bask altnda tutmakla vnmyordu. Eli akt; iyilik bilmezlere de vermekten korkmuyordu, nk yine Zerdt'n retisine gre davranyordu: Seni sracak olsalar bile, sen yerken kpeklere de yedir. Bilge kiilerle bir arada olmaya alt iin, onlar kadar bilge saylrd. Doa konusunda Keldanilerden kalan fizik ilkelerini biliyordu, metafizik konusundaysa tm zamanlarda herkesin bildiini, yani pek az ey renmiti. O zamanlar geerli olan dncenin tersine, bir yln yz altm be gn alt saat olduuna ve dnyann gne evresinde dndne inanyordu. Kentin ileri gelenleri ona kt dnceler tadn, yln on iki ay olduuna ve gnein merkezde olduuna inanmakla devlete dmanlk ettiini sylediklerinde o, fkelenmeden ve byklenmeksizin susuyordu.

Bylece Sadk, zenginliine, dostlarna, salna, sevimli yzne, lml ve aklc dncesine, iten ve soylu yreine gvenerek mutlu olabileceine inand. Babil'de gzellii, soyluluu ve servetiyle nl Samira ile nianland. Ona erdemli bir sevgiyle balyd; Samira ise Sadk' tutkuyla seviyordu. Evleneceklerine yakn bir gn, Frat kylarnda palmiyelerle ssl Babil kaplarndan birinin yaknlarnda kol kola gezinirken, kl ve oklarla kuanm bir bek adamn yaklatn grdler. Bunlar, vezirlerden birinin yeeni olan Orcan'n adamlaryd. Kendi dalkavuklarnca her eyi yapabileceine inandrlm olan Orcan, Sadk'n tersine, erdemden ve incelikten nasibini alamam bir adamd. Kendini o kadar beenirdi ki, Samira'nn kendisini sememi olmasndan duyduu kskanl Samira'ya kar besledii bir sevgi sanyordu. Adamlarna onu karmalarn sylemiti. Adamlar Samira'y yakalamak istediler; kan kargaada Samira'y yaraladlar ve sevgilisinin kann akttlar. Kzn lklar gkleri sarsyordu: "Sevgilim! Beni sevdiimden ayryorlar!" Kendi karlat tehlikeyi umursamadan sevgilisi Sadk' dnyordu. Bu arada Sadk onuru ve aknn verdii gle gen kz savunuyordu. ki klesinin yardmyla saldrganlar kamaya zorlad; sonra baygn ve yaral Samira'y evine gtrd. Gen kz gzlerini atnda kurtarcsn grd: "Ey Sadk! Seni kocam olarak seviyordum; imdi yaam ve namusumun kurtarcs olarak seviyorum." Hibir yrek Samira'nnki kadar duygulanamaz, hibir az en byk iyiliklerin ve en namuslu sevginin esinledii duygular bu kadar dokunakl syleyemezdi. Samira'nn yaras hafifti, ksa srede iyileti. Sadk daha kt yaralanmt; gznn kysna gelen bir ok, derin bir yara amt. Samira sevgilisinin iyilemesi iin srekli yakaryordu. Gece gndz gzleri yal, Sadk'n gznn iyileecei gn bekliyordu. Fakat, yaral gzde kan bir ban durumu ciddiletirdi. Memfis'te byk hekim Hermes'e haberciler gnderildi. Hekim kalabalk yardmclaryla geldi, hastay inceledi ve gzn yitireceini syledi. stelik bu ykmn ne zaman olacan da belirtti: "Eer sa gz olsayd kurtarabilirdim; ancak, sol gz yaralarn iyiletirmek olanakszdr." Tm Babil halk, Sadk'n yazgsna zlrken Hermes'in bilgisine de hayran kald. ki gn sonra ban kendiliinden patlad; Sadk tmyle iyileti. Hermes, niin iyilememesi gerektiini kantlayan bir kitap yazd. Sadk bu kitab okumad; dar kacak duruma gelince, mutluluunun kayna ve gzleriyle bakmaya deer grd tek ey olan sevgilisini ziyaret etmek iin hazrland. Samira gndr kent dndayd. Sadk yoldayken bu hanmn tek gzllerden nefret ettiini ve ayn gece Orcan'la evlendiini rendi. Bu haberi iiten Sadk bayld; acs onu lmn eiine getirdi, uzun sre hasta yatt. Sonunda akl acsna stn geldi; hatta duyduu irenmeyle avunmasn bildi.

"Madem ki saray eitimi grm bu soylu hanmn alaka bir kaprisiyle karlatm, yleyse bir halk kzyla evleneyim." dedi. Kentin en olgun ve iyi yetitirilmi kz olan Azora'y seti. Onunla evlendi ve bir ay sreyle mutlu bir yaam srdler. Fakat Sadk karsnda biraz hafiflik sezer gibi oldu; Azora en akll ve erdemli genlerin en iyi giyinenler olduuna inanyordu.

BURUN

Azora bir gn gezintiden eve fkeyle dnd: Sadk ona "Sizi byle k