Upload
others
View
1
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Depressiepreventie: van meten naar verbeteren
Mentaal welbevinden: Sleutel tot integrale zorg
Geestelijke verzorging, wie doet wat?
Levensverhalen: de kracht van narratieve zorgImplementatie en organisatie
Werken aan mentaal welbevindenVijf startpunten voor de zorgorganisatie
Werken aan mentaal welbevinden » Levensverhalen: de kracht van narratieve zorg
2
Het domein ‘mentaal welbevinden’ maakt deel uit van het Kwaliteitskader voor Verantwoorde Zorg. In essentie gaat het om de volgende indicatoren:
• zorgverlenershebbenrespectvoordeeigenidentiteitenlevensinvullingvandecliënt;
• zorgverlenersbiedenondersteuningaancliëntenbijhunpersoonlijkeontwikkeling,levenskeuzenenzingeving;
• erisvoldoendeaandachtvoorcliëntendieeenzaamzijnofdepressief;
• erisvoorbewonersvanverpleeg-enverzorgingshuizenvoldoendegeestelijkeverzorgingbeschikbaar;
• veranderingeninhetmentaalwelbevindenwordentijdiggesignaleerdendoorgegeven.
(Zie:KwaliteitskaderVerantwoordeZorg,Utrecht2007)
Werken aan mentaal welbevinden » Levensverhalen: de kracht van narratieve zorg
3
Opallerleiplaatsenineenouderenzorgorganisatiezijnmensenbetrokkenbijhetmentaalwelbevindenvandecliënten.Verzorgendennatuurlijk,dieindedagelijkseomgangveelmetenvancliëntenmeemaken–endiezichaldannietinstaatvoelenomdaarpassendopintegaan.Dandemeergespecialiseerdebehandelaars(psychologen,geestelijkverzorgersofspecialistenouderengeneeskunde)wiensexpertiseminofmeertijdigwordtingeroepen–endiealdanniethetgevoelhebbenbijtekunnendragenaaneengoedeinbeddingvoordezedimensievandezorg.Maarookmanagersenradenvanbestuur,dieverantwoordelijkzijnvoordeorganisatievanzorgendienstverleningendie‘afgerekend’wordenopdescoresinhetkwaliteitskaderVerantwoordeZorg.Alsmentaalwelbevindenvoorvelenvanheneenwatongrijpbaardomeinis,hoedanaanknopingspuntentevindenomermeeaandeslagtegaan?Welkevisiehelptdaarbijenhoeisdeorganisatieinterichtenophetleverenvandezekwaliteitvanzorg?
Devijfartikeleninditboekjebiedenbestuurdersenmanagementvanzorgorganisatiesstartpuntenomwerktemakenvanmentaalwelbevinden.Nietalleendepressiepreventiekomtaanbod,maarookderolvanidentiteitenzinbelevingindezorg,depositievangeestelijkeverzorging,dekrachtvanlevensverhalenendegevolgenvoorimplementatieenorganisatieontwikkeling. Centralevisieisdatvraaggerichtezorgnietmogelijkiszonderoprechteenaanhoudendeaandachtvoordeidentiteitvandecliënt.Mentaalwelbevindenisgeenextraatjeindezorg,maarhetvormthethartvandezorg.Doorwerkelijkaantesluitenbijdepersoonendezinbelevingvandecliëntwordtzorgdoelmatigerenbevredigender;voorcliëntènmedewerker!
drs. Aad Kosterdirecteur ActiZ
Mentaal welbevinden is één van de domeinen van Verantwoorde Zorg. Naastdezorgvoorhetlichaamenvoorwonenenparticipatie,ervarenvelenmentaalwelbevindenalseenwat‘ongrijpbaar’domein.Endusishetvaakeenondergeschovenkindjeindezorg.Tegenvallendescoresopdeindicatorvoordepressiezijnhetsignaalomerietsaantegaandoen,maarwaartebeginnen?Metdevijfartikelenindezebundel,speciaalgeschrevenvoordepraktijkvandeouderenzorg,geeftActiZstartpuntenomtewerkenaanmentaalwelbevinden.
Voorwoord
Levensverhalen: de kracht van narratieve zorg
4
Werken aan mentaal welbevinden » Levensverhalen: de kracht van narratieve zorg
5
Het KwalIteItsKader
Cliëntenmogenrekenenopaandachtvoorhuneigenidentiteitenlevensinvullingenopondersteuningbijhunlevenskeuzesenzingeving.Zostaathetinhetkwaliteitskadervoorverantwoordezorg.Uitdebijbehorendeindicatorenblijktdatdaareenvormvanzorgbijpastwaarbijzorgverlenersvoldoendeaandachthebbenvoorwiedecliëntisenhoehetmetdecliëntgaat.Endatzorgverlenerseenluisterendoorhebbenvoorhuncliëntenzodatzeemotioneleondersteuningkunnenbiedenalsdatnodigis.Dezevormvanzorgverlenendraagtertoebijdatcliëntenzichthuisvoelenenmindereenzaam.
NarratIeVe beNaderINg
Hetlevensverhaalvancliëntenisbijuitstekgeschiktommetdecliënttesprekenoverhaarpersoonlijkeidentiteitenoverdatgenewathaarlevenwaardevolmaakt.Erisbovendieneennauwverbandtussenlevensverhaalenlevensvragenwaarouderenzichvoorgesteldzien,zoalsdevraaghoemenwaardigheidbehoudtbijhetafnemenvandeeigenmogelijkheden,welkenieuwelevenskeuzesgemaaktmoetenwordenenhoementerugkijktophetgeleefdeleven.Aandachtvoorhetlevensverhaalvandecliëntmaaktdezorgrelatiepersoonlijkerenmaaktzorgverlenersgevoeligervooropvallendeveranderingeninhetwelbevindenvandecliënt.
Levensverhalen: de kracht van narratieve zorgInditartikelbeschrijvenwehoedeverhalendeofnarratievebenaderingkanbijdragenaanmentaalwelbevinden.Ukrijgtinformatieoverwatdenarratievebenaderinginhoudt,wateenlevensverhaalisenhoeopmethodischewijzedeaandachtvoorhetlevensverhaalkanwordengeïmplementeerdinhetzorgproces.
Werken aan mentaal welbevinden » Levensverhalen: de kracht van narratieve zorg
6
Narratieve identiteit Wiewezijnishetverhaaldatweoveronslevenvertellen,ininteractiemetdeverhalendieanderenoveronsvertellen.Iedermensheefteenunieklevensverhaal.Datlevensverhaalheefteenbuitenkanteneenbinnenkant.Debuitenkantvanhetlevensverhaalbestaatuitdemeerobjectievebiografischegegevens:denaam,hetgezinvanherkomst,deopleiding,huwelijk,kinderen,vrienden,werkenhobby’s,pensionering,verhuizingofemigratie,etc.Debinnenkantvanhetverhaalgaatoverwatdiegegevensuitdelevensloopvooriemandbetekenen.Eenechtscheidingisbijvoorbeeldeenfeituitdebiografie,maarhetzegtweinigoverwathetvoordecliëntbetekent.Hetkangevoelensvanschaamteoproepenofvankrenking,ofvanverdrietmaarookvanbevrijding.Debinnenkantvanhetverhaalheeftallestemakenmetpersoonlijkezingevingenisdaaromvooriedereenandersenuniek.Watdegebeurtenisseninhetlevenvooriemandbetekenenmaaktdezinervanuit.Debuitenkantvanhetverhaalisdaarmeenietminderbelangrijk.Gesprekkenoverdebinnenkantkomenimmerstotstandviadebuitenkant:‘UkomtuitCulemborg?Wattoevallig,mijnoverledenzuswoondedaar.’Zorgvuldigeaandachtvoordebuitenkantisvoorwaardelijkomineenlaterstadiumooktesprekenoverde binnenkant.
de buitenkant van het verhaalIngesprekkomenoverhetlevensverhaalvanouderenlooptvaakviadebuitenkantvanhetverhaal,overdefeitenuithetverleden.Ouderenhebbeneenlanglevenachterderug,eenlevendatzichheeftafgespeeldineendynamischeeeuw.Degeneratie75+heeftmeerveranderingenopmaatschappelijk,levensbeschouwelijkentechnischgebiedmeegemaaktdanwelkegeneratiedaarvoor.Reminiscentiebijeenkomstenvormeneengoedmiddelombijouderecliëntenverhalenovervroegerteontlokken.Aandehandvandia’soffotoboekenkunnenzorgverlenersouderenvragenofzeoverdethema’sdiedaaraandeordekomenwillenvertellen.Ditiszowelvoorverzorgendenalsvoordecliënteneenaangenameactiviteit,hetcreëerteengevoelvanverbondenheidenhetbiedtineenlaterstadiumtalvanaanknopingspuntenomoverdeverhalenverdertespreken,zowelvoorverzorgendenalsvoorcliëntenonderling.Inveelverzorgings-enverpleeghuizenwordenreminiscentiebijeenkomstengeorganiseerddoordeactiviteitenbegeleidersofgeestelijkverzorgers.Hetisaantebevelenomhierookverzorgendenenverpleegkundigenbijtebetrekken,juistmethetoogopdieaanknopingspuntenvoorgesprekkenin de alledaagse zorgverlening.
» “Opdevraagnaardezinvanhetlevenantwoordteenmensmethetverhaalvanzijnlevensloop.” György Konrád
» Fotoboekenvoorreminiscentiebijeenkomstenzijnzelfsamentestellen,maarerbestaatookgoedbruikbaarmateriaal,geordendperthema.Kijkdaarvooreensbijuitgeverij MéMé (www.meme.nl)
» Deverhalentafeliseenmanieromdoormiddelvanbeeld-engeluidsfragmentenverhalenovervroegerteontlokkenaanouderen.Uitonderzoekblijktdatditeenpositiefeffectheeftophetwelbevindenvanouderen.
» Alleverzorgendenvanhetverzorgingshuiskregen ter gelegenheid van de dag van de zorghetboekEeuwelingenvanSteffievandenOord.Bijdepresentatiehebbentweebewonersverteldoverhuneigenjeugd.
Werken aan mentaal welbevinden » Levensverhalen: de kracht van narratieve zorg
7
Gesprekkenoverdebuitenkant,overwaterallemaalgebeurdisinhetleven,kunnensomsvastlopendoordaterbijmetnamejongerezorgverlenersteweinigkennisisoverdegeschiedenisvandevorigeeeuw.Zekunnenhetsomsnietplaatsenalshetgaatoverdemeisjesvereniging,eenfietsplaatje,honger,Tommies,een7-jarigeverloving,inwoning,eendienstbetrekking,tewerkstelling,vanDreestrekken,wederopbouwetc.Hieriseenvoudigietsaantedoen.Erbestaangoedleesbareboekenenaantrekkelijkedocumentairesdiezorgverlenerskunnenhelpenaaninformatie.
de binnenkant van het verhaalDebinnenkantvanhetverhaalgaatoverdebetekenisvanwatergebeurdis.Hoeishetlevenvoordecliëntgeweest?Watwarendehoogtepuntenendedieptepunten?Welkegebeurtenissenzijnvoordecliëntnogsteedswaardevolendierbaar?Waarkijktdecliëntmettevredenheidopterug?Welkenegatievegebeurtenissen,zoalsverlieservaringen,bepalenhetlevenhierennu?Hoegaatdecliëntommetdienegatievegebeurtenissen?Hebbenzeeengeïntegreerdeplaatsgekregeninhetlevensverhaalofroepenzeiederekeerweerheftigeemotiesop?Isermisschiensprakevanschuldgevoelensofwroeging?
Debinnenkantvanhetverhaalispersoonlijkervankarakterdandebuitenkant.Cliëntensprekennietzomaaroverwathetlevenhengebrachtheeftenoverwathennogsteedsbezwaart.Hetisintiemeinformatie,diejenietzomaarmetiedereendeelt.Cliëntenmoeteneropaankunnendatdegeneaanwiezehunverhaalvertellenzorgvuldigmetdieinformatieomgaat.Datvraagtomeenvertrouwensrelatietussendevertellerendezorgverlener.Dezorgverlenermoetbeschikbaarzijn,zemoettijdhebbenomgoedtekunnenluisterenenzemoetookkunnenaanvoelenwanneerdoorvragengewenstisofwanneerjuistterughoudendheidgepastis.
Nietallecliëntenhebbenerevenveelbehoefteaanomoverdebinnenkanttevertellen.Sommigenzijnnietzulkepratersofhebbengenoegaanfamilieofvriendenomermethenovertespreken.Anderenhebbenzulkeingrijpendegebeurtenissenmeegemaaktdatzeerlievernietaanterugdenken.Hetisechternietgezegddatdetijdallewondenheelt.Detijdbrengtveelwondendichterbij.Danishetfijndatjeeenluisterendoorvindtomdaarovertevertellen.Inhetalgemeengeldtdatbijnaallemensenerbehoefteaanhebbengezientewordenzoalszezijn.Dus,ookalisdebehoefteomtevertellennietbijeeniederevensterkaanwezig,eenomgevingdieuitstraaltdaterruimteisomerdesgewenstwelovertepratenisvoorbijnaiedereenweldadig.Hetiseenkwestievanrespect:eenmensiseenwezendatopzoekisnaareenverhaal.
» MevrouwPyttersonheefthetaltijdmoeilijkaan het begin van de meimaand. Dat komt doordedodenherdenking.DeEVV’ervanmevrouwPyttersonweetinmiddelswaardoordatkomt.MevrouwPyttersonheeftindeoorloghaarmoederverloren,dieomgekomenisdooreenafgedwaaldekogelvaneenEngelsejachtbommenwerper.Nogsteedsvraagtzezichafwaaromdatnoumoestgebeuren.ZepratenerverdernooitoveromdathetvoormevrouwPyttersontepijnlijkis.MaardeEVV’erbenoemthetaltijdweleven:‘Moeilijketijd,hè.’Datisgenoeg.
» “Ikpraaterlievernietover,wantdankomtallesterug,alseenfilminmijnhoofd. Dat maakt me intens verdrietig en ik kan erniksmee.” Overlevende van de Holocaust
» “Ja,natuurlijkdenkikaanmijnouders,bijnadagelijkskomenerdingeninmijop.Maarikdenkookaanmijnkatten,ofaangoedevriendendieoverledenzijn.Diegevoelenswordenalsmaarsterker.Toenmijnbroerwerdbegraven,zeidedominee:‘Detijdheeltallewonden’.Datvondikzógrof.Detijdheelthelemaalniks.Detijdbrengtallesdichterbij.” Jan Wolkers
Werken aan mentaal welbevinden » Levensverhalen: de kracht van narratieve zorg
8
leVeNsVerHaal eN ZINgeVINg
Erligteennauwverbandtussenlevensverhalenenzingeving.
Het plotInhetvertellenvaneenlevensverhaalvindteenselectieplaatsvandebelangrijkstegebeurtenissenuitheteigenleven.Diegebeurtenissenwordenineenbepaaldverbandmetelkaargebracht.Enzekrijgeneenpersoonlijkewaardering.Deselectie,ordeningenwaarderingisnietgegevenmetdegebeurtenissenzelf.Hetisafhankelijkvandeinterpretatievandeverteller.Mensenvertellenhunverhaalmetbehulpvanbepaaldenarratieveschema’sofplots,diezeontlenenaandecultuurwaarinzelevenendiepassenbijhunvisieopzichzelfenopdewereld.Erzit,metanderewoorden,altijdeenlevensbeschouwelijkelementindeverhalen.Bijditsoortplotsistedenkenaanhetverhaalvandeheld,diemoeilijkhedenhethoofdbiedtentegenslagenoverwint.Ofhetverhaalvandienstbaarheid,waarinjetrouwjewerkdoetinhetvertrouwendathetuiteindelijkallemaalgoedafzallopen.Ofhetverhaalvanhetmiskendetalent,waarinveelspijtovergemistekansensamengaatmeteenuitzonderlijketrotsoverdeeigenpersoonlijkheid.Meestalhelpendieplotsmensengoedomeenzinvolverhaaltekunnenvertellenwaarmeezeverderkunnen.
een samenhangend verhaalMensenhebbenbehoefteaaneenlevensverhaaldatsamenhangendgenoegisomdegebeurtenissenteordenenenflexibelgenoegomnieuwegebeurtenissenteintegreren.Somsechtervoldoethetverhaalnietofnietmeer.Danlukthetnietombepaaldebelangrijkegebeurtenisseneenzinvolleplaatstegeveninhetlevensverhaalofkunnennieuwegebeurtenissennietgeïntegreerdworden.Somsheeftdattemakenmetdeaardvandiegebeurtenissen.Diezijnzoingrijpenddatzezonderprofessionelehulpmoeilijkteverwerkenzijn(zieookartikel2overdepressie).Maarookheefthettemakenmetveranderingendiesamenhangenmethetouderworden.Dan voldoen de kaders die men tot dan toe had niet meer om het leven alszinvolteervaren.Hetlevensverhaalmoetopnieuwbekekenwordenengeherinterpreteerdomvoornuenindetoekomsttewordentoteenbeschermendecocon,eenverhaalwaarinjekuntwonen.Vertellenenhervertellen is een geschikte manier om hieraan te werken.
werK maKeN VaN NarratIeVe ZorgVerleNINg
Deimplementatievaneennarratievebenaderingbegintbijhetformulerenvanhetbelangvandeaandachtvoorverhalenvancliënteninuwvisieop
» MevrouwElsbreeisalskindveelmishandeld.Herinneringen daaraan komen steeds vaker terug.Waaromdeedhaarvaderdat?Waaromdeedhaarmoederniets?Waaromkwamzezelfnietinverzet?Haarlevenisgevormddoordienstbaarheid;altijdheeftzezichopgeofferd.Nuzietzebijnaniemandmeer.‘Waarisaldieopofferinggoedvoorgeweest?Waaromhebiknietmeervoormezelfgezorgd?’Zevoeltdat ze bitter aan het worden is. Ze vertelt vaakoverhaarvader,keeropkeerhetzelfdeverhaal.Zezoektnaareenaanknopingspuntomhaareigenwaardeopnieuwteontdekken.Zeisblijdathaarverzorgendehetnietergvindtdatzesteedshetzelfdevertelt.
» UithetrecentdoorZonMwgefinancierdonderzoek‘levensboekenindeouderenzorg’blijktdathetintensiefterugkijkenopenvertellenoverdeeigenlevenslooppositieveeffectenheeftopdemanierwaaropouderenhunlevensverhaalvertellen.Deverhalenwordenmeersamenhangendendeouderenzijninstaatommoeilijkegebeurtenissenbeterte integreren in het levensverhaal. (www.zorgvoorhetverhaal.nl)
» MeneerGoedeheeftalszelfstandigondernemer‘uitniets’eengrootbedrijfopgebouwd.Hijiseenselfmademanzoalshijaltijdzegt.Nazijnverhuizingnaarhetverpleeghuisheefthijhetmoeilijk.Tweehersenbloedingen hebben ervoor gezorgd dat hijnogmaarheelweinigzelfkan.“Ikkannetzogoedmeteendoodgaan,”zegthij.“Vroegerhoefdeikmaarteknippenmetmijnvingersenkreegisvoorelkaarwatikwilde.Ennumoetikvoorallesnederigopeenbelletjedrukkenengeduldigafwachtenwatergebeurt.”Hetverhaalvandeselfmademanvoldoetnietlangeromhetlevenhierennualszinvolteervaren.Hijmoetopzoeknaareenalternatief,misschiendoorteontdekkendathijvroegerookafhankelijkerisgeweestdanhijdacht.VoorlopigzoektmeneerGoedezijnheilbijdeNederlandseVerenigingvoorVrijwilligeEuthanasie.
Werken aan mentaal welbevinden » Levensverhalen: de kracht van narratieve zorg
9
zorgverlening.Uitonderzoekblijktverderdatbepaaldezorgvisies (zoalsbijvoorbeeldbelevingsgerichtezorg)beteraansluitenbijeennarratieve benadering dan andere. Om de aandacht voor het levensverhaal indezorgorganisatieteimplementeren,onderscheidenweeennarratieveomgeving,eennarratieveattitudeennarratievemethoden.
Narratieve omgevingEnnarratieveomgevingwordtgekenmerktdooreenwoon-enleefsituatievandeouderendievoldoende‘triggers’bevatomverhalenteontlokken.Hiervoor is de inrichting van de instelling en van de woonkamers van de bewonersessentieel.Wordenbewoners,desgewenst,geholpenbijhetinrichtenvanhunpersoonlijkeomgeving?Zijndegezamenlijkeruimtenzoingerichtdatzeaanleidinggeventothetvertellenvanfragmentenuithetlevensverhaal?Uiteraardhoevennietallefoto’saandewandtestammenuitgrootmoederstijd,maarwelkanerbijvoorbeeldrondbepaaldethema’seenfototentoonstellingwordeningericht.Eennarratieveinrichtingvandeomgevingfunctioneertuiteraardalleenalszorgverlenersookbeschikkenovereennarratieveattitude.
Narratieve attitudeZorgverlenersdienengevoeligtezijnvoorhetoproepenvan,luisterennaarenomgaanmetbetekenisvolleinformatieuitdeverhalenvanbewoners.Hetgaatomgevoeligheidvoordebetekenisvanfoto’s,belangrijkevoorwerpenofsieraden,omhetvermogenomuitsprakenvancliëntenoverheteigenlevenoptemerkenenoverdevaardigheidomdaaroveringesprektegaan.Hetisvanbelangonderscheidtemakentussenhetgehelelevensverhaalenfragmentenvanhetlevensverhaal.Hetlevensverhaalvaneencliëntkomtmaarzeldenalsgeheelaandeorde.Dathoeftookniet.Alleeninbijzonderegevallengebeurtdat,bijvoorbeeldindevormvan het maken van een levensboek. In alle andere gevallen gaat het omfragmenten.Aandachtvoordefragmenten,hoekortenincidenteelverteld,isvanwezenlijkbelangomdatindefragmentenhetgehelelevensverhaalresoneert.Sommigezorgverlenersbezittendenarratieveattitudevannature,vooranderenkanhethelpenhiervooreenspecialetrainingtevolgen(ziebijreferenties).Eenbevestigendeenbemoedigendehoudingkandevertellerhelpenombijvoorbeeldeenanderperspectiefintenemen.Datblijktuitonderzoeknaardeeffectenvanhetmakenvanlevensboeken.Luisterenisechternietaltijdeenvoudig.Sommigeverhalenzijnbijvoorbeeldzoklagerigdatzealleenergieuitjedoenwegvloeien.Inzulkegevallenishetgoeddatzorgverlenersermetcollega’soversprekenofomtekijkenofhetmeteenanderezorgverlenermisschienwelklikt.
» MeneerVranckheefterwroegingoverdathijnietbijdebevallingenvanzijnkinderenisgeweest.Hijwasvrachtschipperenwildezijnschipnietaandewalleggenomtewachtenopdegeboortevanzijnkinderen.Danliephijteveelinkomenmis.Hijdenkthiervaakaan: het is een obsessie voor hem geworden. Bijhetmakenvaneenlevensboekkeerthetonderwerpsteedsweerterug.Deverzorgendeluistertiederekeermetaandacht.Zevraagtondermeerhoehetvoorzijnvrouwwasdathijernietbijwasenofzijhethemachterafheeftkwalijkgenomen.Datblijktniethetgevaltezijn,maarhijhadhetvoorzichzelfzograag gewild. Door er vaak over te vertellen krijgthijerlangzamerhandmeervredemee.Hetblijfthempijndoenhijernietbijwas,maarhijneemthetzichzelfnietmeer(zo)kwalijk:“Zowarendetijden,toen”.Uithetonderzoek‘Effectenvanhetmakenvanlevensboeken’
» Eenwoon-enzorgcentruminRotterdamheefteenreminiscentiehuis.Indathuiszijnkamersingerichtindestijlvandejaren’30,’40,’50etc. Bewoners die samen met verzorgenden eenbezoekaandithuisbrengenervarenhetals een weldaad om naar aanleiding van de voorwerpendiedaarstaantesprekenoverhunverleden.
» InhetverpleeghuisinScheveningeniseenruimtewaariederemaandeenanderetentoonstelling wordt ingericht. De ene keer gaathetoverrecreatievanvroeger,deanderekeeroverdevisserijdoordetijdenheeneneenvolgendekeeroverhetKoninklijkHuis.
» Hebbijvoorbeeldaandachtvoordefoto’sdieinhetwoonvertrekvandecliënthangen.Ofbijzonderevoorwerpendiezijnopgesteld.Meestal staan ze er niet voor niets en verwijzenzenaarbelangrijkeaspectenvanhetlevensverhaal.opeengeschiktmomentdaarnaarvragen,opeenopenenrespectvollewijze,kaneenopeningbiedenomstukjebijbeetjeeenpersoonlijkerelatieteverdiepen.
Werken aan mentaal welbevinden » Levensverhalen: de kracht van narratieve zorg
10
Narratieve methodenNaastdenarratieveomgevingendenarratieveattitudezijnerspecifiekenarratievemethodenomnarratievezorgteoperationaliseren.Deinzetvanbepaaldemethodenisafhankelijkvandedoelendieunastreeft. Wijonderscheidenvijfdoelen:1. aangenametijdsbesteding;2. versterkingvanrelaties;3. afstemmingvandezorgopdepersoonlijkeidentiteitvandecliënt;4. identiteitsondersteuning;5. balansopmakenvanhetleven.
Aangename tijdsbesteding Reminiscentie,hetophalenvanenvertellenovergezamenlijkeenpositieveherinneringen,isvoorveleneenaangenametijdsbesteding.Vaakwordtdatingroepengedaan,aandehandvanbepaaldethema’s,zoalskoken,wassen,huishouden,werkofhetkoninklijkhuis.Dezebijeenkomstenzijngerichtoppositieveherinneringen.Voordergelijkebijeenkomsteniseenveelheidaanmateriaalbeschikbaar,indevormvanfotoboeken,diaseries,videomateriaalofgedichtenenverhalen.Ookdeverhalentafelishiervoorgeschikt.Daarnaastkuntunatuurlijkzelfeenverzamelingvoorwerpenaanleggendiealstriggersvoorreminiscentiekunnenfunctionerenofsamenwerkenmethetplaatselijkmuseum.
Het versterken van relatiesHetvoerenvangesprekkenoverdelevensloop,hetmakenvaneenlevensboekofeenlevensposterversterkendezorgrelatie.Continuezorgrelatieszijndaarvoorvoorwaardelijk.Hetdelenvanherinneringeningroepsverbandversterktbovendiendeonderlingebandtussenbewoners.Sommigeinstellingenstimulerenreminiscentiebijeenkomstenmetouderen,kinderenenkleinkinderenomdefamiliebandteversterken.Ookkunnenverhaalsessieswordengeorganiseerdmetouderenenkinderenvanbasisscholenofjongereninhetkadervanhunmaatschappelijkestage.Vaakwordenreminiscentiebijeenkomstengeleiddooractiviteitenbegeleidersofgeestelijkverzorgers.Maarhetverdientaanbevelingomhiervoorookverzorgendenintezetten.Hetzijnlaagdrempeligeactiviteiten,diewezenlijkeinformatiegenererenwaarverzorgendenhunvoordeelmeekunnendoen.
» Eengeestelijkverzorgervaneenverzorgingshuisheefteengroteverzamelingvoorwerpenuitvroegertijdaangelegd,variërendvankeukengerei,gereedschap,bonboekjestotkleding.Omdetweewekenbelegthijeenreminiscentiebijeenkomst,waarbijdegroepaandehandvandevoorwerpeningesprekgaatoverherinneringen.
» ScholierenvaneenmiddelbareschoolinDrenthemakenmetouderenineenverzorgingshuiseenlevensboekinhetkadervanhunmaatschappelijkestage.Leerzaamvoor de scholieren en bevredigend voor de ouderen.
» Omdat het maken van een levensboek vaakveeltijdvergtwerktHOF(eenvrijwilligersorganisatieinDenHaag)samenmetzorgaanbiedersommetvrijwilligerslevensboekentemaken.Inmiddelszijnmeerdan150levensboekengemaakt.HetprojectheefteenAppeltjevanOranjegewonnen.
Werken aan mentaal welbevinden » Levensverhalen: de kracht van narratieve zorg
11
Afstemmen van de zorg op de persoonlijke identiteit van de cliëntInhetzorgleefplankaneenbiografischeparagraafwordenopgenomen,metbijelkonderdeelsuggestiesvoordeconcretezorgverlening.Daardoorkandezorgaansluitenbijdepersoonlijkeidentiteitvandebewoner.Bijbewonersdiedementerendzijnofdepressiefkanhierbijspeciaalgedachtwordenaanvroegerehobby’seninteresses.Metbehulpvanderichtlijn‘hetbegeleidenvanmensenmetdementiediedepressiefzijn’kangebruikgemaaktwordenvandezeinformatieomzinvolleactiviteitenaantebieden.Indiebiografischeparagraafkomtvooraldebuitenkantvanhetverhaalaandeorde,zodatdecliëntdemeerintiemeinformatieuiteenlevensboekvoorzichzelfkanhouden.Uitonderzoekblijktnamelijkdatlevensboekendoorcliëntenalsteprivéwordenbeschouwdomaanallezorgverleners ter inzage te geven.
IdentiteitsondersteuningDeverhuizingnaareenzorginstellingkanvoorouderenleidentotdrukopdeervaringvandepersoonlijkeidentiteit.Deveiligeomgevingvandecliënt,metdeeigengewoontenenrituelen,valtweg.Enniemandkenthaarindenieuweomgeving.Dankanidentiteitsondersteuningopzijnplaatszijn.Hetmakenvaneenlevensboek,eenlevensposterofeenlevenskistje(eendoosjemetwaardevollepersoonlijkevoorwerpen)kanhelpenomgriptehoudenopdeeigenidentiteitendieookweereengeïntegreerdeplaatstegevenindenieuweomstandigheden.Ookbijbeginnendedementiekaneenlevensboekeenbelangrijkesteunvormenomgreeptehoudenopdeeigenidentiteit.Ineenverdergevorderdstadiumkanhetlevensboekalshetwareplaatsvervangenddebiografischeinformatieverschaffen,diedecliëntzelfnietmeerkanvertellen.Sommigeouderenvindenhetfijnomjuistmethetoogdaaropeenlevensboektemaken.Ookbijcliëntenmetdementiekangewerktwordenaanidentiteitsondersteuning.Denadrukligtdanophetaansluitenbijfragmentenuitdelevensloop,inplaatsvanhetgehelelevensverhaal.
Balans opmakenVeelouderenvoelenaanheteindvanhunlevenbehoefteomterugtekijkenophetgeleefdelevenendebalansoptemaken.Demethodiekdiehierbijaansluitwordtlifereviewgenoemd.Indiendebewonermeternstigeverwerkingsproblemenkamptrondomhetverledenishetaanteradenvoorzichtigomtegaanmetlifereview.Indatgevalkunnenpsychologenengeestelijkverzorgersadequatebegeleidingbieden.Somskanhetdanbeterzijnhetverledentelatenrusten.
» Ineenwoon-zorgcentrummakendeeerstverantwoordelijkeverzorgendenvooriederebewonereenbiografischeparagraafvoorhetzorgleefplan.Datdoenzenavierkeermetdeoudereingesprektegaanoverhunlevensloop.Bijiederrelevantaspectuitdebiografiewordtgenoteerdwathiervanhetbelangvoordeconcretezorgverleningkanzijn.
» Hetproject‘Levenskunstbijouderen’vanSting/BureauKwiekstimuleerthetmakenvanlevenskistjesdoorverzorgenden.Hetblijkteenuitstekendmanieromdepersoonlijkeidentiteitvandebewonersteherkennen,terespecterenenteondersteunen.
» “Het grootste geschenk dat ik heb gekregen inhetverzorgingshuisishetlevensboekdatMiesmetmijheeftgemaakt.Hetwasnietgemakkelijkomterugtekijken,maarachterafhadikhetnooitwillenmissen!”Deelnemeraanhetproject‘Effectenvanhetmakenvanlevensboeken’,ZonMw.
Werken aan mentaal welbevinden » Levensverhalen: de kracht van narratieve zorg
12
refereNtIes
MethodenReminiscentie- H.Buijssen&K.Poppelaars,Reminiscentie. Een handleiding voor de
praktijk.Baarn:Intro1997.- W.Huizing&M.-E.vandenBrandt,Mijn leven in fragmenten.
Met dementerenden in gesprek over hun levensverhaal. Houten:BohnStafleuvanLoghum2009.
- J.Franssen,Luisteren in je leunstoel. Handboek voorlezen aan ouderen. Houten:BohnStafleuvanLoghum2004.
- Deverhalentafel(www.verhalentafel.nl).
Het maken van levensboeken, levensposters en levenskistjes- H.Buijssen&R.Fiedelaers-Jaspers,Mijn levensalbum.
Een handreiking voor contact.Budel:Damon2008.- Bloemendal,G.,R.Geelen&A.Koot-Fokkink,Levensboeken.
Een handleiding voor hulpverleners in de ouderenzorg. Baarn:Intro1997.
- P.vandenBrink,M.vanUden&G.Jagt,De kunst van het ouder worden. Utrecht:Sting,BureauKwiek2008.
- W.Huizing&T.Tromp,Mijn leven in kaart. Met ouderen in gesprek over hun levensverhaal.Houten:BohnStafleuvanLoghum2007.
- C.Jansen,Een reis door de tijd.Kampen:MéMé1999.- I.-R.Uytenbogaardt,Ieder mens is een verhaal, altijd de moeite waard:
ouderen (die lijden aan versluierende geestkracht / dementie) en hun levensboek.Utrecht:Pharos2004.
- www.rietfiddelaers.nl
Levensbalans- W.Huizing&T.Tromp,Mijn leven in kaart. Met ouderen in gesprek over
hun levensverhaal.Houten:BohnStafleuvanLoghum2007.- J.Franssen&E.Bohlmeijer,Op zoek naar zin. Een cursus rond het eigen
levensverhaal voor ouderen met depressieve klachten. Utrecht:Trimbosinstituut2003.
Materialen en Websites- FotoboekenUitgeverijMéMé(www.meme.nl)- FotoboekenIntroBaarn- www.kleurrijkverleden.nl- www.destijds.nl- www.zorgvoorhetverhaal.nl
Werken aan mentaal welbevinden » Levensverhalen: de kracht van narratieve zorg
13
- www.reminiscentie.nl- www.meme.nl- www.bureaukwiek.nl- www.netwerklevensvragen.nl- www.ikzorgvoorouderen.nl- www.verhalentafel.nl- www.age-exchange.org.uk
Training en scholing- Reliëf(www.relief.nl)- BureauKwiek(www.bureaukwiek.nl)
Literatuur- F.vanBeek&M.Schuurman,Werken met levensverhalen en
levensboeken. Praktische handleiding voor begeleiders.Houten:BohnStafleuvanLoghum2007.
- S.vandenOord,Eeuwelingen. Levensverhalen van honderdjarigen in Nederland,2002.
- E.Bohlmeijer,L.Mies&G.Westerhof,De betekenis van levensverhalen. Theoretische beschouwingen en toepassingen in onderzoek en praktijk, Houten:BohnStafleuvanLoghum2007.
- E.Bohlmeijer,De verhalen die we leven. Narratieve psychologie als methode,Amsterdam:Boom2007.
- R.R.Ganzevoort&J.Visser,Zorg voor het verhaal. Achtergrond, methode, en inhoud van pastorale begeleiding,Zoetermeer:Boekencentrum2007.
- W.Huizing&T.Tromp,‘Werkenmetlevensboekenindepraktijkvandeouderenzorg’,in:E.Bohlmeijer,L.Mies&G.Westerhof(red),De betekenis van levensverhalen. Theoretische beschouwingen en toepassingen in onderzoek en praktijk,Houten:BohnStafleuvanLoghum2007,401–414.
- Voormeerliteratuurziewww.zorgvoorhetverhaal.nlen www.netwerklevensvragen.nl
Werken aan mentaal welbevinden » Levensverhalen: de kracht van narratieve zorg
14
Colofon
AuteursWoutHuizing,Reliëf,ChristelijkeverenigingvanzorgaanbiedersThijsTromp,Reliëf,ChristelijkeverenigingvanzorgaanbiedersGerdienkeUbels,ActiZ,organisatievanzorgondernemers
EindredactieActiZ,organisatievanzorgondernemers
OntwerpCascade–visuelecommunicatie,Amsterdam
DrukLibertas,Bunnik
Publicatienummer:10.002Publicatiedatum:januari2010
©ActiZ2010
DezeuitgavemagzondertoestemmingvanActiZvoorniet-commercieelgebruikwordengedownloadenverveelvoudigd.Voortsallerechtenvoorbehouden. Dezeuitgaveismetgrotezorgvuldigheidenmetgebruikmakingvandemeestactuelegegevenstot stand gekomen. Het is evenwel niet geheel uitgeslotendatdeinformatieindezeuitgaveonjuisthedenen/ofonvolkomenhedenbevat. ActiZaanvaardtgeenaansprakelijkheidvoordirecteofindirecteschadeontstaandooreventueleonjuisthedenen/ofonvolkomenheden.Aandeinhoudvandezeuitgavekunnengeenrechten worden ontleend.
ActiZenReliëfzijnkernpartnersinhetExpertisenetwerkLevensvragenenOuderen. HetExpertisenetwerkbevordertdeaandacht voormentaalwelbevindeninzorgenwelzijn doorkennis,scholingenpraktijkuitwisseling. Zie www.netwerklevensvragen.nl DebundelisvoorledenvanActiZtedownloadenvanwww.actiz.nl.GedrukteexemplarenkuntubestellenbijReliëf(www.relief.nl)enExpertisenetwerkLevensvragenenOuderen(www.netwerklevensvragen.nl/producten).
Reliëf, Christelijke vereniging van zorgaanbiedersNeckardreef63562CNUtrecht
Telefoon(030)2610454Fax(030)[email protected]
ActiZOudlaan43515GAUtrechtPostbus82583503RGUtrecht
Telefoon(030)2739393Fax(030)[email protected]