Goethe, Johan Wolfgang

Werther

EUSKO JAURLARITZARENdiru laguntzaz,

dago aterea liburu hau ,Zorigaiztako Wert her-en pasadizuei buruz erídenahal izan dudan guztitl apeta handiaz bíídu etahona hemen eskaintzen dizuet, eskertuk o didazue­lakoan. Ezin izango dituzue haren ieinu eta izaera­rekiko zuen harridura eta maitasuna ezta haren pa8

tuarekiko zuen malkoak uka.Eta zu, atadura berdina nozitzen duzun asima txirohori, haren samintasunetatik hatsaldia lortu eta,adurrak nahita edo zure erruagatik beragatik lagunhurkoagorik eridenen ez bazenu, liburuska hau zurelaguna izango al daJ

o KRISELU

Los Olmos pasealekua, 14-1 .°20016 DONOSTIA

J.S.B.N.: 84 - 7728 - 052 - 5Lege Gordatlua: Donost ta 869/87

lnprlm otzail e: IZARRA Inprl mategla36. lndustrl Pcltqonoa- Usurb il

.. © Soft

GOETHE-ren BIOGRAFIA LABURRA

•

«Sturm und Drang» delakoaren eremuan joera berrienI:araitia behin eta betiko gauzatu zuten literaturagilehandi biak bizi ziren: Goethe eta Schiller.

Alem aniar literaturaren idazlerik nabarmena, JOHANIVOLFGANG GOETHE (1749-1832) Frankfort-en jaio zen,burgeseriako sendi baten baitan Bere aitarengandik,l npcrioko kontseilaria, [okatzeko baretasuna eta ordenacta metodoarekiko atsegina ikasi zituen; bere amaren­1:lmdik, poziasuna, bizitasuna eta umore ona. Leipzig-enrl a Strasburg-en Zuzenbidea ikasi zuen. Azken hirianI/erder-ekiko adiskidetasunari ek in zitzaion, beroneklutrcn idazle legezko lehen urratsetan gidatu zuelarik.IVeimar-eko Duke gaztea zen Karlos Augustok bere kor­t cra eram an, aholkulari pribatu izendatu eta administra­zioaren buruzagitzan jarri egin zuen (1775) .

1786.ean, hogei eta hamazazpi urte zituela, lIaliara­1", bidaia egin zuen eta bidaia honek bera ren ideia es­tct ikoak zabaldu eta aldatu zituen, beraren literatura bi­sitran garai berriaren has tapena izan baitzen. Klas ízis­llIoarekiko harre manak, [rantziar bitartekaririk gabedas tatuak, beraren aurrerromantitzismozko bultzada go­gorrak baretu eta arte lasaiari ekin zitzuion.

Hedadura unibertsaleko jeinua, literatur sorkuntze­11/1/ aritu ezezik, filosofia eta zientzi esperimentalaz erearduratu zen . Beronek beraren obrei edukin eta itxu­rnzko balio iraunkorrak: erantsi zizkien eta literaturaI:llztietako idazle gorenetarikotzat hartua izan dadin es­kub idea damaio . .

© 50ft

•

LEHEN LIBURUA

© Soft

•

/771, maiatzak: 4.

Nokatan pozten naizen joateaz! Ai, ene laguna, nola­koa den gizonaren bihotza! Hiregandik, hainbat maitehaudan horrengandik, banaezina ninduanarengandik,urruntzea eta zoriontsua iza tea! Badiakiat bakartzen di­daala. Patuak, nire bihotza atsekabetzeko xede bakarraz,uire beste lagunekiko harremanetan jarri nauela baino'? dirudik. Leonor gizarajoa! Eta, hala eta guztiz ere,, 'Z duk nire errua. Haren ahizparen xarma liluragarriekinvura tzen nintzen bizkitartean, haren zorigaiztoko arimangrina nagusitzeari ekidin niezaiokean nik? Halaz ere, ez11 1 zioat nire buruari ezer gaitzetsi behar? Ez al diat nikgrina ho ri elikatu? Inolaz ere barregarria ez bazen ere,. arri barregura sorrerazten ziguten haren mintzairaren11 I'a1tasunak eta to lesgetasunak ez al naiate maiz liberoI i I II ? Ez al diat...? Ala! Halakoa duk, bada, gizona, harenhu ruaz kexu egotea onartzen dík eta! Zuzentzea nahidial, ene laguna, eta zin egiten diat egingo dudala; adu­I ta k etengabe eskaintzen dizkigun min iragankorrez be­I t iro haus narrean izango ez naizela agintzen dia t; oraina,'""a tu eta iragana osorik iragana izan dakidala nahi.Iint . Gizonak, orain pairagarria egonarriz jasan beha­r rcan, ez balitzaizkio aintzínako minak oroitzeari hain[ornntsu ekingo (Jainkoak omen diakik zergatik direnhoncla eginak), hemen behean mingostasun urriago izan­"! ' litzatekeela esaten duanean, arrazoia duala aitortzentl j" l.

Esaiok nire amari ez dudala haren arazoa ahaztukod" ahalik eta lasterren haren berri emango diodala. Nirei/t'ha ikusi diat; han aipatu zidaten andre gaizto haren­l'all< lik urrun egoteaz ga ín, bizitasun handia eta bihotzolla dituela segurtatzen diat. Atxekitzen dion jaraunspe-

• © Soft

•

naren zatiaren zíoz, nire amaren arrenkuren oihartzunbilakatu nauk; bere jarrera eta b erau bidezkotzen dutenzioak azalka tu zizkidak; baila baldintza jakin batzurenpean eskatzen duguna baino geh iag o emateko prest da­goela ere esan zidak . Gaurkoz nahikoa duk honetaz;esaio k nire amari dena konponduko dela . Negozio hu­tsal honetan, ene laguna, ezbaiezkoek eta zabarkeriakmunduan sarri tan zuhu rkeri ak eta gaiztakeriak bainomin handiagoa sor rerazten dutela berriro begiztatu d íat.Azkenok , bederen, ez dituk hain oparotsuak.

Bes tela , hemen ezin hobeto niagok. Paradisu hone­tako bakartasuna nire arimarentzako gozagarri ederraduk eta gazta ro honek sar r i penaz ikaratzen den nirebihotza zeha ro nasait zen dik. Zuhaitz bakoitza, landarebakoilza lore txorta bat duk et a norberak erle bilaka­tzea nahi d ík, egura ts lurrinkatu honetan hegalkatzeko,haren gandik beharrezko elikagaia erauziz.

H iria bera gogaikarria duk; haren inguruetan, ordea ,izadia diz-diz betean diagok. H onexegat ik , M...-tar jaun­kunti hilak, haran gogozkoenak eratuz, aurkientza nabareta xarmangarr iaz gurutzatzen diren muino hauetarikobatetan lorategi bat landatu eragin zian. Lorategia xu­m ea duk eta sarrerat ik , kokaera, lorazain aditu batensorkia baino, arima minbera baten, bereaz gozatzeko gu­ra tsua den arima minbera baten elkartea dela behatzenduk . Harena izan eta egun ere nire atsedenleku maila­tuena den zei-itz alpetxo baten hondakinetan malko uga­r i eskaini zioat hildakoaren oroiari dagoeneko. Lasterbatean neu izango nauk lorategiaren jabea; bi egunetanbakarrik lorazainaren oneritzia lortu ahal izan diat etahorretaz damu egingo ez duela segurtatzen d íat,

Malatzak 10.

Nire a riman alaitasun zoragarria nagusi duk, hemenirritsaz gozatzen diludan udaberriko goizalde gozoez an­tzekoa k as ko baitira. Bakarrik niagok eta eskualde ha -

•

uctan, nirea bezalako arimentzako egokiena den hone­tan, bizitzeaz zoriontsua nauk ; honen nauk zor íon tsua,e lle lagun maitea, honen niagok izate lasait suaren sen­1ipcnean murgildua, ezen ni re arteaz aritzen ez naizela.O rain, ez nekike k marrazten, ezta ere a rkatz batez lerroluu egiten ere; e ta, halaz ere, ez nauk sekula ereuuugolar í hobea izan. Harana nire gainea n lurrinczkomihiztaduraz barrandatzen denean; egue rdik o eguzkiakul rc basoaren gerizpe sarkaitzaren gainean, hostoen ar­n-an eta san tu tegiko ostalderaino izpi batzu iraizteahuino lo r tu ez dela , di z-diz egiten duenean; belar hazia­" '11 gainean etzan ík, urjauzitik hurbil, lurretik hurbila­/l." , askotako landare xeheren parras tada er ide ite n du­d:lI lca n; hostoen sus traietan taupaka ari den munduskalunrcn zu r rumu r ru bizidunak ni re b ihotzetik hurbilagol.'.an'¡ cta satz et a marmutxen era zenbaezinak ikustenoI ilnuanean ; gero eta behin , ha ren irudiaren eredura sor­111 ga ituen Oroahalduna au r rean iza tea eta bozk ario eten­!,nbe ba ten bailan eutsi eta ku lu n ka tzen gai tuen rnaita­t znilc m ugagabea ren hatsa igartzen dudanean, ene lagu­uu , ilunabarreko argiak nire begietara irit si eta ingu­u uzc n nauten zeruak eta munduak andere gurtuaren iru­. Il.ucn legez nire ariman atsedena hartzen badute, intzi­,i e la a lda rr ika lu egiten diat: «Igar nezakeena adieraziuh.rl baneza! Nire barnea, honen sutsu ki, honenbesteIIM ) I .isunez idarrausten den oro pape r baten ga inea n, be­11 11 1, nire ispilu bihurtuz, heda ahal baneza !» Laguna...l tninu hain jaulkalak ziren irudion gurentasunak ezenuuriklcgira tu eta go ibeheratu egilen nautela.

AI<lial zak 12.

Ez d iakia t herri honetan maide trufariren batzu ha­I II I honat ari diren, ala inguratzen nauen guztiari pa­I :u lislI untza damaion zerutar irudikizun epela nire bar­' '' ':1 11 den, Hir iti k hurbil liluraturik naukan ilurri batoI l:1 g" k, Melusina haren ahizpekin bezala. Muino txiki

© Soft

baten aldatzari jarraituz, haitzulo baten sarrerara iris­ten duk; geroago, hogeiren bat maila jaitsiz haitz ar te­tik ur gardena sortzen ikusten duk. Haitzuloaren gerrí­koa den murruskak, gerizpetzen duten zuhaitz tantaiek,lekuaren hezetasunak, guzti horiek erakarri eta guzti ho­riek bihotzikara adieraztezina sortzen diate.

Ez nauk inoiz ere hiriko neskak ur bila doazen lekuhonetan ordubetez baino denbora laburragoz egoten:Aintzinako garaietan errege-erreginen alabek ere egitenzuten beharrezko ariketa aratza. Hemen jarrita, maizaitalehenen ohiturez izaten nauk hausnarrean; behinola­ko gizonak haien ezagupenak ka teatuz eta haien andreenbila iturrira joanaz ikusten ditiat; errekasto eta u rbe­gietan biztanleak ziren maide onekin egiten diat amets.Nik igartzen dudana igar ez dezanak ez diakik zer denudako egun batetan saio neketsu baten osteko urbegia­ren hezetasun osasuntsua.

Maiatzak 13.

Libururik bidali behar didaan itauntzen didak? Ala­jainkoa, gizona, ez nazak gogaipen horrezaz nardal Ezdiat gida nazaten, ezta ernaraz nazaten, ezta zirika na­zaten nahi; nire bihotzak bakarrik hartzen dik am asa.Bakarri k urrumakatuko nindukeen kantu bat fa lta iza­ten nian eta nire Homeron irri ka dezakedan lain eridendiat. Zenba teta n jabaltzen dudan haren mintzoaz nireodolaren irak ina ! Ez baituk hik nire bihotza baino ez­berdinagoa ezta aldakorragoa den ezer ezagutzen. Enelaguna, hiri, histasunik pozik bur runbatsuenera eta goi­beltasun gozotik jaidurarik gogorrenera igaro tzen ikusizbehin baino gehiagotan paratu duan horri, esan behardiat? Bihotz txiro hau ume gaiso baten legez hartzendiat; eska tzen didan oro ematen zioa t . Ez inori esa nmai seatuko níndukeenik ez nikek faltako eta.

Maiatzak 15.

Ingurune ha ueta ko gizaki zintzoek ezagutu eta maite..¡.:i ten naiate. Hasieran, haiei hurreratzen nintzaíenean,lugunkíro itaunen bat edo beste zuzentzen niean, baze­I'" an, haren lepora trufatu nahi nuelakoan, zatarki biz­karra erakusten zidanik. Ez nian horregatik etsi egiten:haina orain baino lehenago behatu dudan gauza batez, i ari ninduan hausnarrean, hots, gizarte-leku jakin batdu icnck herriko behe mailako klaseengandik urrun so­uriu irauten diate, haiek ikutzeaz lohitzeko beldur bai­leuden, badiaudek zurrul eta sestokariak gizaki txiroh.ruci hurreratzen ematen dutenak, haien benetako xe­d,'a hantustearen zama indartsuago igarrerazi nahi die­ulu .

Ondotxo diakiat ez garela berdinak, ezta ezin izan~lI i l ezkeela ere; baina, ene aburuz, herritzat izendatzenducnarengandik, beronek begirune izan diezaion, urrunIri l.i lzea beharrezkoa dela uste duena garaitua izan go denIr..ldurragatik haren etsaiengandik ezkutatzen den kol­.larra bezain mespretxagarria duk.

Arextian iturrian izan ninduan eta berean eskilararenI",lrckaldean haren pitxarra eza rriz begiez buruaren gaí­11l'" '' ezartzen lagunduko zion haren lagunen bat en bila¡ ilra rouen neskameska bat topatu nian. Jaitsi eta haren­1''''' nire begirakun ea finkatuz: «- Lagun diezanadanunhi dun, ene alabat xoa? -csan nioan- . - Ala, jauna! .. .

zizokatu zian, mitxoleta bat bezain gorri jarriz-.Ila!, engarak uxa .. ,» . Estualdi hartatik irtetzen lagun­

.1" nioan, eskerra k eman eta joan egin zuan.

s tuiatzak 17.

Mota orotako ezagupenak burutu dit iat, gizarte batuurkitu barík, ordea. Ohartzen ez dudan atseginen batI/a len bide diat , gizaki asko berez hu rrera dakidan etauitaz zale da din; eta, nire aldetik, haiengandik bereiztu

80ft

~ta bi~e berbe~ari lipar labur bat ez bakarri k jarraitu '"ízatea jasat en díat. Herrialde ho ne ta ko gizakiak zelakoakdiren itauntzen badídak, hauxe esango diat : «Alderdiguztietakoak bezalakoak», Giza enda askoaina duk era­batekoa. Gehien-gehienek beren ia asti osoa bizitzekolan egiten erabiltzen diate eta gelditzen zaien as katasunapurrak hainbeste izutzen ditik, ezen galtzeko ahal besteegiten dutela. Ala, gizasemeen patua !

Bestela, gizaki hauek onak dituk. Ba tzutan gizasemeeioraino gelditzen zaizkien plazerrei, ondo horniturikomabai baten inguruko min tzaldi alai, lau eta bihozkorra,edo landarako txangoa, dantzaldiren bat edo beste edo­zein jostaldí bezalakoeí, haiekin ematen banatzaie, be­ronek mreg~n oso ondorio onak sortzen ditik, nireganarreta handiz ezkutatu behar ditudan bestelako ahal­menen za ti bat ote dagoen burura ez badatorkit ez mar- idutzeagatik ezeztatu arren. Enel , honek bihotza estu ­t~en dik; baina gizaseme aren patua ulertua izan gabeh iltzen dut. Ai!.. . Zergatik ez duk dagoeneko nire gazta­r~ko laguna? Zergatik ezagutu nian ? Ezagutu ez banu ,mre buruan hauxe esango niokek: «Txoriburua hala­koa! Lurrean inork erideiten ez duenaren bila dihar­duk» Ba i?a.ezagutu nian; bihotz hori, arima nagusihura eduki mano berorren aurrean naizena baino gehia-go ust e izan nuelarik, nintekeen beste bainintzen . Zeinzua?-,. ene .Jaungoikoa, orduan geldie razita zegoen eneesp írituko indarra? Ezin al nezakean nik haren aurreannir e bihotzak unibertsoa besarkatzeko duen minberata­sun zoragarria zabal? Ez al zit ua n gure harremanaksent ipen hau skorrenen, oldar suharrenen katea etenga­bea izan. ~eintzuen ñabardurek , axalekoanak ba rne, jei­nuaren bnzt egiten zut en? Eta orain .. .• a i! Nik bainourte batzu gehiago zitian eta hil obira lehenago irit siaduk. Ez ditiat sekula ere haren adimen doha itsua cta.giza koia baino gehiago zen, harcn burk.u-rra zrusnnaahantziko.

Duela egun batzu M... V.. . to patu ,,111 " , l:a'.I· lau

16

eta zabala eta aurpegi ederrekoa. Ber e ikasketak amaituditik eta jakitun izat eaz harrotu gabe, guztiak bera be­zain baliotsuak ez di rela sinesten dik, Nire oharpeneklangilea dela begiztatzen dia te; laburki, gizon ikasia duk.Marrazten eta grekera dakidala j akinez gero (izuka ri biherr ialde honetan ), nire adiskide tasuna lantzen dik, sa­rritan jaki ntsuarenaz harrandi eginez; Batteux-engandikWood-enganaino, Piles-engandik Winkelmann-enganainogainazter tu eta Sulzer-en teoriaren lehen zatia ezagutueta Heyne-ren aintzinako arteari buruzko eskuzkrib u batduela segurtatu zidak. Nik mintzatzen utzi zioat.

Printzearen administratzailea ere ezagutu diat, gizoniaioa cta izaera zabal eta zintzoduna. Haren bederatziserne-alabek inguraturik ikustea gozagarria dela dioateeta guztiek alaba nagusia ahome nta tzen diate. Bere etxeaeskaini zida k eta eguno ta riko batetan nire lehen bisitaegingo zioat. Haren andrearen heriot zaren ondoreneman diot en haizugoaz, hiritik leko t 'erdira dagoenprintzearen landetxe batetan bizi duk. Berau eta hart anzuen bizilekua jasanezin bilakatu zitzaizkioan. Azkenik,hemen izaki batzu ere topatu di tia t , be rauengan denagoga ikarri zaida larik, eta ezer baino gogaíkarriago,haien txerazko erakus ketak.

Agur. gutun hau at segingarri izango duk: Benetaz­koa duk hasieratik azkeneraino.

Maiatzak 22.

Sarri askotan bizitza amets bat dela esan duk etaezin ego tz diezakeat niregandik burutakizun hau. Giza­semearen ahalmen era ginkor eta azterkorrak itxírik dau­de n muga estuak gogoan hartzen ditudanean; gure ahale­ginen jomuga gure beharrizanak ase tzeaz datzala, be­ra iek, aldi berean, izak in ilaun bat luzatzeari bakarrikekiten zaizkiolarik; gure ikerkuntzen gune jakin batzuzdu gun lasaitasun osoa ets imen gogoe ta tsua baino ez delaeta espetxeratzen gai tuzten murruetan ikuspegi itsuko-

17

© Soft

~Tak eta irudi nabarrak zirriborratzen luzatzen garelaIk~sten dudanea n; guzti honek, Gíllermo, isileraztennaik. Niregan bam eratu eta ni re barruan mundu bat er i­dei ten diat; baina erreali tateak eta indar biziak b aíno,usmak eta gr ina ilunak biztandu tako mundu bat o Etaguzti hau, orduan, nire zen tzumcnen aurrean kordokatueta munduan zehar ame tsezko irribarre batekin jar rai­tzen nauk.

Maisu eta dokto re guztiek umeek nahi dutena zer­gatik nahi duten ez dakit ela hitzartzen diate: baina ni ­retzat egia burutugabea izan arren, inork e~ dik ~iza.serneak, umeen legez , lur rean haztaka dabiltzalarik non­dik ~atozen eta nora doazen jakin gabe, sine ts i nahi, etaez diate benetako xedeen alde iharduten et a, umeen le­gez, beren buruak jostailu, gozoki eta zar tadez goberna­tzen uzten diate.

Onar tu eg!ten díat , jakina (badakidalako jarki d ieza­dakeala), zor íontsuenak, umeen legez, oraina bizi dute­nak; haien andrakila cgurastu, jantzi eta erazten dute­nak eta, a~rJ.lairu~ren inguruan, non amak gozokiak gil­tzapetu baititu, bira zuhurrak eginez, gura izandako ja­ten a . harrap atzen lor odezatenean rnauka-m au ka jan eta«gehiago» deiadar eg íten dutenak direla. Sorkari haue kzoriontsuak dituk. Haien zereg in hu tsalak edo beharba­da, haien jaidurak ti tulu hanpatuez gares tituz, halen osa­sunerako eta zor ionerako ataza er raldo ire n bat burutubailuten, gizakiengandik eskerronak galdatze n dituzt e­na~ ere badituk. Zorion tsua honelaxe bizi daitekeena!B~ma guz tia nora doan ulertzen duen gizon apala; edo­zemek bere baratza paradisu zein erraz bihurtzen dueneta d~haka.b,:,ak, .ezb,:,harrar~n fardelaren azp ia n, etabe.re bidear i la a.hltun~ , guz t ion legez, eguzkiaren argiam~nutu bat geh íagoz iku steagatik irrikit uz, jarrai tzenzaion behatzen duena lasai d íagok, bere ba rneti k atera­tzen duen mundu bat so r tu eta baita ere zoriontsua dukgizasemea baita. Oso esparru m ugatuan idarrausi ahalizango duk, baina bere b ihotzean askatasunaren senti-

18

1"'11 gozoa eta nah i dezanean es petxe horret at ik urtenoI"/"kcenaren sinesmena bet i eramango ditik b íhot zean .

1I,¡il/lzak 26.

Aspaldidanik ezagutzen duk ni re ostatu harkera , edo­' 111 gune bakartitan borda bat egiteko dudan oh itura,

""" czelango erosotas unik gabe ko katzen bainaiz; hor­, sr, hcmen bereganatu nauen baztertxo bat topatu diat.1111 it ik leko batetara Wahlheim ' herriska diagok. Haren1"I-"pena, muino baten behekaldean, gogoz-gogozkoa duk· l., . her riska ti k irtenaz, m orko batetaranzko bidezidorlo••' ¡ jar ra itzen zaionean, haran osoa be giratu batez eri­01. " en jadisten duk. Atso adei-adeitsu eta umore on-one­1" batek taberna batetan ardoa, garagardoa eta kafea

d i/en dí t ik , Gehien liluratzen nautenak hain adarjelI .. haroaz elizaren ai tzinean dagoen lar rain bat, soloe txez,I"' '''lxcz eta etxolaz ingur atur ik , gerizpea ematen dioten• / 1, ¡ hi dituk. Hain ezk utua eta lasaia den aurkientza1" "xi ezagutzen dial. Nire aterpetik nire mahaitxoa eta11 1, " aulkia era maten eragiten zieat eta han ni re kafea, 01 . t " c ta Ho mero iraku rtzen diat. Adurrak ezkien azpira· """1 nindian lehenengoz, lokuluska ederra zuan eta"1. ,/,, huts ik top atu nian : Herri tarrak soloetan zeudean .1 ,11 1 urt etako adina ei zuen mutiko bat bakarrik ikusi11 1., " . lurrean jarr ia zegoena , haren bularraren kontre­'10'''" sei hilabe te tako be ste ume bat estutze n ari zela .l l .ucn zangoen artean zian, honela aulkiaire b at osatuz.l huc n begi beltzek, alde guztie tara begiratzean, zutenId/il "suna gorabehera, jezarri ta eta lasai ziraua n. Ikus­I 11 111 honek erakarr i n indian , Aitzinean zegoen golde b a­l. tnu jezarri eta anaien pasadizu hau atsegin osoz m a­""'.111 nian . Hurreko oles iak, borda batetak o atea eta1'"' disken zenbait ·gurpil gehituz, guztia zegoen anaba-

I Irakurleak onda jokatuko du hemen aipatzen diren lekuak hila.I • 11 .k-nborartk ematen ez badu, jatorrizkoan aurkítzen ziren benctaz­1" 11.. aldutzea beharrezkoa izan balta.

19

rSoft

sean, ordubeteerean, marrazkiondo osatu eta ernaieraz­penez betea egina nuela, nik asmatutako deus ere gehitugabe, begiztatu nian. Berau aurrerantzean izadia bainoez irudikatzeko nire gogoari eusten atxekitu zitzaidaan.Berori dut bakarra aberastasun akigabea duena; beroriduk bakarra ertilari handiak moldatzen dituena. Anitzesan diaitekek arauen arabera; gizar te zibila goral­duaz esan daitekeen berdintsua. Arauen arabera hezi­tako gizaseme batek ez dik sekula ere taiugabea eztaeraba t txarra den ezer sortuko, hala nola legeei eta gi­zabideari men eginez diharduena ezin izango baita auzo­ko jasanezina ezta gaizto handia ere. Hala ere, eta nahiadina esan bedi, arau orok benetako sentipenak iratoeta izadiaren benetako adierazpidea suntsitzen dik . «Ezhainbes te, esango duk hik; arauak gure muga zehatze­tan ixtea baino ez dik egiten; alferrikako adarrak eba­kitzen dituen inauskailu bat duk» . Ene laguna, aldera­keta bat egiten onar iezadak. Honetan m aitasunean suer­tatzen dena jazotzen duk. Gazte bat neska batez m aite­mindu, egunaren orduoro haren ondoan egon, harenahalmenak eta ondasunak oparo erab iltzen ditik, huraberetzat munduko guztia deJa etengabe frogatzeko. Or­duan filisteo bat, kargu publiko bat duen gizon bat, hel­du eta hauxe ziot sok : «Gizona : Maitatzea gizonezkoenaduk; baina gizonkiro maite behar duk; zatitu hire den­bora, haren zat i batetan lanean ihardun eta h ire maitearihutsarteak baino ez eman; hitaz gogoratu, eta behar dua­na segurtaturik izan dezaanean, ez nauk ni izango so­beran duanaz hire maiteari opariren bat egiten debekahazana; ez, ordea, sarritan : haren santuegunean, esate­rako, edo haren jaiotzaren urtemugan .. .» . Gure maite­minduak jaramonik egin badiezaio, gizon erab ilkor raizatera helduko duk eta neuk ere aholkatuko zioa t prin­tzeari lanen bat eman diezaion; baina, agur maitasuna­ri !.. ., agur a rtea ri !, er t ilar ia bada. Ala en e Iagunok ! Zer ­gatik gainezkatzen den inoiz edo berriz jeinua ren turrus ­ta? Zer gati k irakiten diren hain gu tx itan ha ren uhinak,

20

zuen arimak lilurak dardaraziz? Ene lagunok: Suntsi­Iuak liratekeen zei-itzalpetxo ttukunak, kukupel-txante­lak eta barazki-sailak dituzten auzoko baketsu batzuulde bietan biztantzen 'd ira eta, berauek hori ondotxcdakitela , beraz, mehatxatzen dituen ar riskuar i eustarríezd a urusteko lubakiez alderagiten diote .

Maiatzak 27.

Or ain konturatu nauk, sorgor ra ldia r i, alderaketei etamintzurari emanaz, rnutiko biekin jazo zena amaitu artea ipat zen ahantzi zaida la . Nire atzoko gu tunak, tankeranar rasaz, oharterazi zian a r tezko sen ti penean murgildu­rik, goldea ren ga inean, bi ordu luzez iraun nian jezarri­rik. Neska bat besapean sas ki bat zekar rela , arratsaldezlime koxkorren bila etorri eta urrutitatik hauxe oihuka­lu zian: «Felipe, mutiko zin tzo a haiz». Agu r egin zidaa~

d a nik atzera ere, jagi, harengana hurreratu eta sorkanha ien ama zen it aundu nioan. Baietz ihardetsi eta na gu­siar i opil bat emanez gero, bestea besoetan hartu et~

ama baten samu r tas u n osoaz laztandu zian. «Felipenliaren anaiatxoa za in tzeko ag indua em an nion, esan zi­daan , eta ni, nire semeetariko zaharrenarekin hirian izannaiz ogi zu ria , azukrea eta lapiko bat erost eko. (Guztihau estalkia eroria zuen saskian ikusten zuan) . Gau ho­ne tan zopatxo bat em an nahi diot gure J uan i. (Hau g~Z­

teena ren izena zuan ). Atzo zib izkatzeaga tik Feliperekinbor roka tuz lapikoa apurtu zidana , nagusia, buruarinhat da» . Ea non zegoen nagusia itaundu nioan eta ahatehi kote baten gibeletik landan arineketan ari zela ibar­desten ari zit za idala , ijutiak eginez eta Feliperi urritz­-arbazta zeka rkiola agertu zuan . U par batez iraun nianandre honekin mintzatzen eta eskolako maisuaren alabazela eta haren senarra lehengusu batek utziriko jarauns­penaren bila Su izan zegoela jakin nian. «Atz ípetu na!'izuten , esan zian , eta ez zieten haren gutunei erantzunikema ten ; horrexegatik joan da. Ezer txarrik suertatzen ez

21

© 50ft

bazaio! Ez dut haren berririk jaso». Errenkura handiazurrundu ninduan andre harengandik, umeei txanpon ba­tzu em an eta hari gazteenarentzako beste bat eman niz­kiean, hiritik itzultzean opil bat eros ziezaiola esanez.

Zin dagíat, ene lagu na, ba re egoten ez naizenean, hainlegezko sorkari bat, haren bizitzaren ingurubide es tuaegun batetik bestera, ho stoak jausten ikusiaz uda hurre­ratzen denaz gogo ratu gabe, lasa tasun zorionts uaz zehar­katzen duena egotea nahikoa del a nire sumi naldia itzal­tzeko.

Egun hartaz gero maiz joaten nauk. Umeak n itazohit ura tu dituk. Nik kafea edaten dudanea n azukreaematen zieat et a, arratsaldez, nirekin ogia, urina etagaztanbe ra jaten ditiate. Igandee tan txanponak ematenzizkiea t e ta , elizatik irtetzean etxean ez banago, nire os ­taliersak ematen zíek, ni k aginduri k.

Oso txeratsuak d ítuk, haien kontuak esan eta , batezere, haien jaidurekin eta haien grinen leherketa toles­gabeekin jostatzen nauk, herri skako beste mutiko ba­tzurekin elk artzen direnean. Lan handia izan diat amaumeek «jauna gogoaitzeaz» larri ez dadin sine sterazten .

Maiatzak 30.

Lehen egunean margogintzari buruz esan niana oler­kigintzari egozkarri zaiok: Eder dena ezagutzea eta ad ie­razten au sartzea nahikoak dituk. Zinez, ezin esan diai­tekek hab ororik hitz gu txiagoz. Gaur, ar tez aipaturik,munduko maitemin hoberena litzatekeen ikuskari batikusi diat: Ba ína, olerkia, agcrkaría, maitemi na .. ., zer- Itarako ? Izadiaren agerpen batez jab etu behar garenean , •arte bidez elkarturik egotea beharrezkoa al duk ? i

Mintzaldi honen ondoren ezer handi eta gurena en­tzuterik it xaroten baduk, uste ez huen zakurrak zaunkaegin dik; bakar-bakarrik herriko gazte bat izan duk be­gikoitasun jarkiezina so rrerazi didana ... Beti ko legez,txarto esan go diat eta , betiko legez, uste dudan ez, nabar-

~,

mcn eritziko didak. Wahlheim duk, beti ere Wahlheim,II:lsU arraro hauek sorrerazten dituena.

Bilera bat osatu zuan , ezkien azpian, kafea edateko.Ilarregar ri ez nuenez gero, aitzaki bat asmatu ni an kan­litIra urteteko . .

Ondoko etxe batetatik mutil batek urten eta nikh-hcntxoago marraztua nu cn goldea konpontzeari ekin/ itzaioan . Haren hazpe gia a tsegin nian eta hitz egin ere,harcn bizikeraz it aunduz. Laster batet an adiskidetu gin­ruu n eta , gizaki mo eta honekin beti gertatze n den legez,l.ister batetan izan zuan ustantza bion artean . Zoragarril.udukítzen zuen alarguntsa baten zerbitzuaren pean ze­K0ela esan zidaan. Esan zidanagatik eta hartaz egin zi­tu cn gorespen handien gatik, berehala jakin nian gizar a­joa maitem induri k zegoela . Alarguntsa gaz tea ez zela ,k-hcn senarrarekin handizki no zitu zuela eta bi gar renez'·I.kontzeko burutakizunaren aitzi nean dardaran jartzenlela esan zida an . Bere edasketak bere begietarako zeint'llcr et a xarmangarri a zen eta haren lehen senarrarenhobe nen oro ia ezab atzeko bera hautatzeko erabakitzea/ clako joranaz gura zian ikustarazten zían, ezen nik hitzezhitz er repikatu beharko niake , gizon honen gri na eskuza­halaren, maitasunaren eta zintzotasunaren ganorazko ikus­pcgia em ate ko. Aldi berean, olerkar i hoberenaren adi­mena beharko nikek, adierazkorkiro, haren keinuen bi ­I. itasu na, haren ahotsaren armonia eta haren begiraku­nccn or tze-sua marraz niezazkian. Ez , ez diagok harcnizaki osoa eta adierazpidea gainezkatzen zituen samurta­suna berresateko ; ni k esango nukeen guztia zurbil gel­dituko litzatekek. Bereziki, n ik haren harremanez buru­tupen okerrak ateratzea ren edo ala rgunts aren jarreraumukagabeaz zalantzak egitearen beldur ikusteak kilika­111 nindian . Gazte tasunaren xarma eduki barik, jarkiezin­kiro eraka rri eta kateatzen zituen haren it xuraz eta eder­rasunaz mintzatzen entzu teaz jaso nuen gozamena ezinazalka niezaiokek ni re buruari b iho tzaz ez bada. Ez di­I iat sekula ere gurari hertsakorrik, jaidura suhartsurik

© 50ft

halako araztasun bati loturik iku si. Bai ; esan egin die­zakeat; ez nian ino iz ere honelako arraztasunik izan zi­tekeen ik ametsetan egin. Ez nitaz trufa, errugabetasunho nen eta tolesgetasun honen oroiaz ezkutuko sutan kix­kali , ahunatu eta nahigab etzen nai zela aitor tzen badiat.Orain, laster ezagutzeko aukera to patu nahi diat.. .; ho­beki esanda, eta hausnarketa habororen ondoren ekidinnahi diat. Hobeago du k haren maitalearen begiez ikus­tea ; beharbada, ni reek ez Iikeate orain da kusaten eranikus iko eta, zer irab azten dia t ni re burua irudi ederhonetaz gabetzen?

Ekainak 16.

Zergatik ez diadan idatzi? Heuk itaundu di dak; hi,hire burua jakintsuen ar tekotzat hartzen du an hori!Ondo nagoela susmatu beharko hukeen eta ,.. . hi tz batez:Nire bihot za ernaierazten duen lagun bat egin izan diat.Nik..., ni k ez diakiat .. .

Zail a Iitzatekek aipatzea nola ezagutu dudan sorkarixaloena. Zoriontsua nauk eta pozik niagok; beraz, kon­dairagile kaxkarra izango nauk.

Aingeru bat! BaJ, denek esaten diate berdin maitedutenaz, ez al duk egia?, eta, hala ere, ni k ezin esanizango diat zeinen onbetea den ezta zergatik den hainonbetea ; laburtuz: Nire izaki osoa uztarpetu dik.

Halako errugabetasuna halako adimenarekin! Halakoon tasuna halak o tinkotasunarekin! Eta arimaren atsede­na benetako bizitzaren, bizitza eraginkorrare n bitartean!

Hartaz esaten diada n guztia denaren antzarik ere ezinegin diezaakeen solaskeria txep ela , ab strakzio hutsabaino ez du k. Berriro.. ., ez; bereh ala eda ts i nahi diat.Orain ez badiagiat, ez diat sekula egingo; (gure arteanesanik), gu tun honi ekin natzaionetik, lu ma jaurtit zeko,nire zaldia zelaka tu eta aldegiteko asmoa hi ru b iderizan diat et a. Eta, halaz ere , goiz hon et an nire buruarizin egin zioat ez joatek o; hala eta guztiz ere, behin eta

Iu-r riro leihora urteten diat eguzkia non dagoen íkus­uko.

Ezin izan diat nire burua garaitu; bi sit a bat egitera100.111 nauk. Ba nauk hemen berri r o, Gillermo; afaltzenI 1" ídaz ten ari natzaik. Zelako goz otasuna nire arirna­oo '1I1zat ume xaloen, haren zortzi neb a·ahizpen inguruanrkustea!

Honela jarraitzekotan, ez du k amaieran hasieranhnino gehiagorik jakingo. Entzun , bada, n ire burua ga­" ,ilzen saiatu ko nauk guztia ahalik eta zehatzen esan"h:d diezadaan.

Azkenengoetan S.. . administratzail ea ezagutu eta bereIIheoen leku ra, edo , hobeki esatearren, bere erresumas-

nra bisita egin nezan gon bida pena egin zidala esana"I"n. Ez ninduan bisita honetaz gogoratzen eta behar­h.ula ez nintza tekean inoiz ere gogoratuko , adurrak aur­1n-ntza bakarti honetan ezkutaturiko a1txorra eriden ezIo"lit.

Gazteek landan dantzaldi bat paratu ziaten, nik ber­loo ra joan beharra nuelarik. Bikokide legez, andereño, der eta jeinu onekoa, baina jarrera axo lagabekoa, har­111 nian eta zaldigu rdi batez andereño honen eta lagun­1/ , ' 11 zuen haren izebaren bila jaitok ir a eramateko joan­"" nintzela hitzar tu genian eta, gainera, bidenabar, Car­I"la S .. . bilduko genuela hitzartu ere genian. «-Osouoxka ede rra ezagutuko du zu , esan zidaan nire bikoki­d"ak, oihan zabala zeharkatu eta etxerantz hurreratzeu

indoazela . Kontuz maitemintzeaz --erantsi zian íze­I,,,k-. - Eta zergatik ? -itaundu nian nik-. -Balioh.mdikoa izan eta, haren aita hiltzeagatik. haren arazoakkonpontzekc eta lanbide on bat eskatzeko bidaia bat'T.;n behar izan duen mutil bati hi t za emana baitio'~ '/" haztasun hauek nahikoa aihergabetasunaz entzun m­i inn.

Eguzkia ortzemuga zeh azten duten mendietarantz"" ,11 0 0 jaisten ari zuan , zaldigurdia etxeko atari ko 10­I loan gelditu zenean . Bero handia zuan eta andereak or-

© oft

41 ...... .......

© 80ft

27

Niregandik alde eginez ur runtzen ari zuan, Carlo tak.IlIL'aZ lekora zihoala, hauxe esan zionean : «- Luis, luzakzaiok eskua gizon horri, hire lehengusua duk eta».

Umeak irribarrez jaramon egin zioan eta , sudurrakiuukiz beterik bazituen ere, ez in izan nioan eutsi mu ­urcn batzu emateko nuen grinari.

-Lehengusua? -esan nioan Carlotari, eskua luza­IlIz- . Uste a l duzu zu re ahaidea izateko zoriona me­Il'zi dudala? - Ala! - hots egin zian berak jostalari-,",m c ahaide tasuna oso zabala da eta ni oso do lutuko ni n­It.ateke zu sendiko txarrena izango bazina »,

Ur te tan , Sofia ri, hamaika-hamabi u rtetako umea etah.irez gero ahizpen a r teko zaharrena, u meak ondo zaino.1 11 e ta aitari, egurastetik itzuli takoan, agur eg in zieza ion.igindua eman zioan . Gazteenei Sofiari, bera bailitzan,uicn egin ziezaioten agindu ziean, berau askok erabat.igm du zuelarik; sei u rte ei zituen bihurri ile gorriska­dun batek berehala - «baina hura ez haiz hi, Lota, etav- lIk hi izatea nahiago dinagu» esan zian . Anaia nagusihiak zald igurdira igon zituan eta, n i bitarteko, Carlotakhasoraino laguntzen utzi ziean, zuhurrak izan eta elka­rrckin borrokatuko ez zirela agindu eraginez.

Gu re eserlekuetan jarri gineneko, andereek elkarriugur tu eta janzki ei buruzko, bereziki kapelei buruzko,uhitu razko losingak elkart rukatu eta dantzaldi ra joanbcha rko ziren pertsonak az ter tu zituz te ne ko, Carlotak zal­d igurdia geldierazi eta bere nebei jai stek o ag in du ziean .Hcrauek eskua b er ri ro laztandu nahi izan zioaten : Na­gusiak nerabe baten samurtasun osoaz egin zian; gaz­Icak, bizitasunez eta txorabioz. Haien beste anaia-arre­bc i agu r tzeko berriro aindu eta gure ibilerari jarraitugintza izkioan .

Izebak Carlo tari azkenaldian u tzi zion liburua amai­tu zuen itaundu zioan. «- Ez -esan zian honek-, ezdut a tsegin eta berehala itzu liko dizuet; aurrekoa erel'Z nuen gogozkoegi ». Nire jakinmina agertu nian zein ­Izu liburu ziren jakitearren eta Carlotak .. .' ihardestean

tzemugan zamar nabar eta ilunen artean eratzen a ri zelazirudien ekaitza botako ote zuen be ldur zituan . Nire k i­deen herabeak uxatu nitian, nik e re eguraldiari buruzkoezagupen handiak nituenarena eginaz, jaia h is tu ko zi­tza igula usten banuen ere.

Baninduan za ldigurdit ik jai t sia, otsein bat lori okoatarira irits i eta une batez itxaroteko, mesedez, Carlotaande reñoa laster han izango zela esan zigunean. Lorioazeharkatu eta etxerantz hur reratu n induan: Aldamuaigon eta atera iritsi nintzenean , n ire begiek seku la san­tan ikus ia nuen ikuskizun xarmangar r iena beh a tu zia­ten . Ataurrean, se i u me, bi u rtetatik hamaika u rtetarabi tartekoak , garaiera er ta inekoa eta besarteetan eta bu­larraldean la kio a rrosez apa índu tako soineko zuri xum ebatez jantzia zen neska eder ba ten al damenean jauz ikaari zituan. Eskuan ogi-xigor ba t zeu kaan , beroni umeeta­riko bakoitzak bere adinaren eta janguraren heinekozat i bana ebakit zen zio larik . Zerradak gozotasun handie­naz banatzen ziean eta haiek, intzirika, une lu zes ka batezeskuñoak jasota edukiz gero, og ia ebaki au rret ik ere,es ker rak ematen zizkioaten . Azken ík , haien aska riaz hor­niturik, batzu po zarren jauzika urrundu zituan ; bestebatzu, ez hain jostazaleak, lasaikiro lori oko a te ra zihoa­zan, arrotzak eta Carl ota eraman beharko zit uen zal d i­gu rdia ikusteko. Berorrek hauxe esan zidaan: «-Barkaiezazkidazu sartu behar iza tea eta andere hauei itxaroneragi tea . J anzten eta ni ez egoteak etxean beh a r d irenxedape nak hartzen entzungor ne ngoel a , umeei askariaemateaz ahaztu naiz, nire es kutik baino jaso nahi ezdutela ». Agu rreri huts batez ihardets i n ian : Nire a ri maharen gerruntzea, haren aurpegia, ha ren ahotsa, ha renhigidurarik ñimiñoenak behatzen sorgor zegoan. Nireharriduraz askatu gabe nengoeneko, eskularruak eta hai­zemakaria hartzeko beste gela batetan arrapaladan sal"tzen ikustean . Umeak, nahikoa urrundurik, zeharka be­gira tzen ari zitza izk idaan ; ni gazte ena ri hurreratu n ín­tzaioan, beronen karantza ernaierazkarri asko zelarik.

26

80ft

29

Orduan dantzaldiaz mi ntzatu gintuan . «- Dantzarakogrina hutsune bat bada -esan zion Carlotak- tolesga­beki aitortzen dut ez dudala erakarriago den besterikgogoan hartzen . Gauzaren batek gaubelan luzaro gabeizaten naucncan , agotsaren aurrean jarri, ereskaizturikbadago ere, eta nahikoa dut ne ska-dantza batetan ari­tzea guztia ahazte ko ».

Zelako zorame naz finkatu nian nire begirakuneaharen begi beltzet an, hura mintzatu bitartean! Zelan izi­kitzen ziate n nire ari m a haren ezpaine n kalipuak etaharen matrail en pinzt asun alaiak! Zenbatet an , azaltzenuri zen burutakizun dizdi ratsuetan entzungor, azaltzenzueneko hitzei arreta kendu niean!

Hik, ondo as ko ezag utzen nauan horrek, guzti honenantz zehatza har dezakek. Azken batetan, zaldigurd iadantzald iko etxea ren ai tz ínean gelditu zenean, ni, erabatsorgor , lurrera ja it si n induan. Ilunabarreko ordua , nireirudimena harat-honat zebilen amet sen ga lme ndia, denaizan zuan bitarteko arg iztatur iko aretotik gugana iri s­len ari zen mu sikari ia jaramonik egin ez niezaion.

Izebaren eta Carlotaren bikokideak ziren Audranjaunak eta urlia batek .. . (zeinek gogora ditzakek izenguztiak ?), atean jaso gin ti a ten eta andereez jabetu; niuireare kin j ar raitu nintzaiean. Minuén korapil a tu gintuan.Hunan banan andre guz tiak ater a eta gu txien balio zu­rcnek urteten erabaki orduko miliker ia gehien egi tcn zu­Ida begiztatu ahal izan nian. Carl ota eta bere lagunki­<lea ingalaterratar nesk a-dantzari ekin zitzaizkioan. Fi­gura nirekin egitea egokitu zitzaionean jaso nuen goza­mena irudika dezakek. Dantzan egite n ikusi behar duk!li aren bihotz osoaz , haren arima osoaz egiten dik; harengorputz osoa armonia be te-be tean diagok eta no la la­sa tzen duk, nolako berezkotasunaz , ezen harentzat dan­Iza dena del a e ta beste lako burutapen ik ezta be stelakoscnt ipenik ez duela ematen dik. Berak dantzatu bitar­tca n, gainera koa haren begien aurrean aihenatzen duk.

Bigarren neska-dantza eskatu nioan et a hark hiruga-

•

2 Hemendík pasadfzu bat ezabatzeko behartu a nago, zenbait ídaz­ler en minberatasuna ez urratzeko, berauek benetan andereño baten etagazte mirakor baten epaíei [aramon hand lr ík eg tn behar ez badíete ere.

~ Hemcn ere ga ur egu neko alemaníar idazle b atzuren izenak eza­batzen ditut, baina gutun hauek ikus bndi tzate, Carlcta ren laudorioakjaso dltzatenek aipatutzat joko dute beren hum a: Garbi dago ínorkel ditueln gure neskaren lehentasunak ezagutu behar ,

mire tsita gelditu ninduan. Zioen orotan est ra ineko adi­mena er ideiten nian; hitz bakoit zak haren aurpegiari '¡

xa r rna berriak, arimaren briztara berriak eransten ziz- Ikioan eta niregan uler tzen zuen pertsona bat ikusi ahalaatseginago azaltzen zuela begiztatu nian. I

«-Ni gazteago nintzenean ---esan zian- nire irakur- ¡gairi k gogozkoenak elaberriak zire n. Inork gutx i dakisus matzen nu en gozamena igandeetan Miss Jenny-renzorionaz zein zor itxar rez ere nire bihotz osoaz es kuhar­tzeko txokoren batetan jarri ahal iza ten nintzene an. Ezdu beronek literatura moeta honek nire aurrean berexarma guztiak galdu dituenik esan gura ; baina egu no­tan irakur dezakeedaneko ab agaduneak bakanak dire­nez gero, egite n dudanean obra bet e-betean nire atsegi­naren barrukoa izatea na hi dut . Eta nahiago dudan idaz­lea nire mundua harengan er ide iten dudan hura, gau­za k nire inguruan ikusten ditudan legez edasten d ítuena,bere deskripzioez zalan tzarik gabe paradisu izan gab eniretzat ezin esandako zoriontasunare n itur ri a den nireetxeko bi zitzak berak ernaierazten nauena da.

Hitzok sorrerazten ari zitzaizkidan zirrara ezkuta­tzen saiatu ninduan, baina ez n ian luzaro jadetsi, Wa ­ke field-eko Erretoreaz; . . .-z, ... -z', iragaitzean , mintza­tzen entzun nionean, eutsi ezinik, orduan bururatu zi­tzaidan guztia esan nioan eta bakarri k lipar baten ondo ­ren, Carl ota gure lagunkideei min tzatu zitzaienean, b e­rauek , elka r r izketan eskuhartu barik, harnabarño batzu­ren legez egonak zirela ohartu ninduan. Izebak b ehinbaino sar riagotan gogoan hartu ez nuen trufa antzaz be­giratu zidaan,

28

rrena es ka ini, eg iatas un xaloenaz alemaniar ra dantzatzena tsegin izango zuela segurtatuz. «-Hemen - erantsizian- bakoitzak a lemaniarra bere b iko ki dea rekin dan­tzatzea oh itu ra da; eta nire lagunkideak balsea n txartoegit en duenez gero erantzunbeh ar hon etaz as katzea es­kertuko dit. Zure lagunkidea k ere ez daki, ez du a tse­gin ere, eta ing ala terratar dantzan zeh a r bal sean ondoegi ten duzul a begiztatu dut. Beraz, alcmaniar ra nirekindantzatu nahi baduzu, es ka nazazu n ire lagunkidea renaurrean , n i zure lagunk idearekin m in tzatu b itartean»,Harrez gero, eskua luza tu n ioan eta, gu elkar rekin dan­tzatu b it artean, gizonak nire bik okidea lagunduk o zuelah itza r tu zuan .

Hasi eta u ne batez urraskera eta figu ra ezberdinakegiten jostatu gin tuan . Hura dohaia, hura berintasunaharen hi gimenduetan! Balsa heldu eta bikoteka , ortzikobirib il antzo, elkarren artean jira-bi raka hasi zirenean ,nahasp ildura lipar bat suertatu zuan , balsean ondo eg i­ten dutenak bakan batzu baitira. Besteen lehen oldeauzterazteko zuh urtas unez jokatu genian; baina baldarre­nek etsi zu tenean, berriro ekin gintza izkioan eta gureos pea zu tik asko utzi genian; Audranek eta haren lagun­k ideak osatutako beste bi kote hori ondoren zetorrela.Se ku la ere ez nau k a rinagoa izan; n i ez ninduan giza ­semea. Nire beso en artean so rkari rik xaloena edukitzea,harekin ziztu batez hegaran egitea, nire begielati k in gu­ratzen n induen guz tia desagertuz, eta .. ., GilIermo, to­lesge esango diat, n ik maite andreak , eta haren ga ineanes kubide ren bat izan go banu, balsean n irek in ez zen bes-te inorekin eg ingo ez lukeela zin egin n ioan nire bu­rua ri ; sekula ere ez, bi zitza ga lduko banu ere. Aditu ? ,

Are toan zehar beste j ira-bira batzu egi n genitian ar­nasa hartzeko ; gero, h ura jarri eta, hozkiro zedi n, txan­por raua egi ten a ri zela nik banatu eta, horixe ba, gel.ditu azkenak ziren laran ja batzu azaldu zizkioan .

Nire ardura eskertu zuela begiztatu nian ; aldame­n ean, ordea, ande re kaskar in b at zegoan, beroni berak

30

"d..itasun hu tsagatik txatalak eskain tzen zizkio larik, eta1,," tzcn zue n bakoitza bihotza zeharkatzen zidan labain a('" Icn zua n , Hirugarren ingalaterratar neska-dantzan b i­11I rl'en bikotea izatea suertatu zitza iguan . Katea eg iten.uuu itu eta, gozamen betean eta bapatekoenezko adieraz­¡o ldc xaloaz dir-di r eg iten zu ten h aren begietan , (Jau n­1''' ;koak dia kik zelako irristasunareki n), CarIota ren be­»a r- i atxekitu nintzaionean, gazta roaren osoenetik urrun-

1/1 ' 11 zihoan arren, haren karantza edertzen zuen xa lota­1I11 antzagatik oharterazi nintzaion andre baten aurrean

ruuk i tu gintuan. Carlotari irribarrez begiratu , me hatxa-uiko zuenarena egin eta bidenabar, doinutxo misterio­"'., Alber to izena b i b ider eras i zian.

«- Zuh u rtzigabeker ia ri ek idine z - esan nioan CarIo­t.ui-c-, Alber to n or den it aun diezazuket ?» I hardestera, ih" a kidaan , baina bereiztu behar izan gintuan kate h an­dLI cgit eko, eta bata bestearen un doan gurutzatu gi­nvncan , hausnarketan ari zela eman zidaan.

- «Zergati k ezkulatu beharko n izuke ? -esan zidaa nI i':II ra bat egiteko eskua luza tu zidanean-. Alberto mu­ril jator bat da eta hitza em ana diot»,

Niretza t h au berria ez bazen ere, zaldigurdian jakinI,a" ba inuen , ja kingo ez bainuen bezalako h ar ri du ra so ­I rcrazi zidaan; azkar batetan hain maitatua izatera ír it sl, ilz.a ida n Carlotar i buruzko a lb is te horretaz ardu ratu ezuIuduan eta. H itz batez, asaldatu , muilaka tu eta fig urah.iin nian nahastu, ezen Ca rIotaren adorerik gabe elanirc ba lda rker ia k atontzeku egokitasun ik gabe, neska­.l.uu za k ezin izango zuela irau n . Baz iharduan dantzak

»i nnztuek aspalditxotik or tzemuga errainutu eta nik'" cngabe bero bafadei egozten n izkien oinaztuak t inkoa­,·"tu zituan eta ihu rtziria ren ho tsak m usika isilerazizinu. Hiru an de rek, beren lagunkideak jarraiturik, nes­ka-dantza utzi zia ten; nah aspila nagus it u eta musik arrc sna k isildu zituan. Bapate ko izu ikara batek edo us­r.-gabeko islr ipu batek gozamenen artean ozto-oztoanIr a rrapa tzen gaituztenean, gugan eskuarki baino zirrara

31

© 80ft

sako nagoa , berezko den ez, sorrerazte n ziguate, bai índa r­tsu nabarmen tzen den goibe handiagatik , bai, gure zen­tzumenak zaba lduz ge ro, minberadura zoragar ria esku­ratzen dutelako . Orduan andcrceta riko askori egiten iku­s i ni zkion keinu arraroak kari honi egotzi behar ziz­kioat, Zuhur renak txoko bateta ra cscrtzcra egin zian a r i­nck etan, bela rriak es taliz eta leihoa ri b izkarra emane z;beste bat ha ren aurrean belaunika tu eta burua harenaltzoan ezkutatu zian; beste bat bien a r tean sartu etabere ahizpa minak besa rkatu zitian, marraskak isuriz.Batzuk beren etxeetara nah i zia ten; beste batzu k , ado­regetsuago zeudela, ez zia tc n azkorrik ze ruari zuzcndu­tako es kakizu n ik a ratiak ede r atsekabetuen ezpai netatikjoranaz ohosten zihardutc n gaz te zuhurren ausardiariaurre egiteko ere. Gizonen batzu lasa i asko pipaz e r retze­ra ir tenak zit uan eta bilerako besteek etxeko and rcakba r renleih oak eta oihalez tadurak zituz te n leihodun bestegela batetara joateko iza n zue n oneko burutakizuna a l­garaka hartu zia ten. Carlotak , gela ber r ian sartu gine­neko, aulkiak birib ilgunean ipi ni eragin eta joku bat pro­posatu ziguan.

Zenbait gizo nc k, zutundu eta, eginkizunaren epaitzezamets eginez, lehe ndik gozartzen zue la ikusi nian. «Zen­batze n jostatuko ga ra, esan zian berak. Arreta jarrida­zue. Ni ingurubil osoan zchar, bct i es ku inetatik ez ke­rretara, iga roten joango na iz eta zuek, aldi berean, ba­tetik m ila raino zenbatuko duzue, ni iga rotzean bakoi­tzak dagokion zenbakia esan ez. Agu do as ko zenbatubeha r da eta za lantza-malantzatan egon ed o t ronpa da­dinak saplasteko bat ha rtuko du ». Ezer ere ez jostaga­rriagorik. Carlota, besoa lu zaturi k , birib ilgunean barrenahasi zuan ibiltzen -Bat! esan zian lehen engoak- . -Bl!-bigarrenak-. - Hiru! -ondoan zegoenak, eta hone­laxe elk a rren jar raian. Bera ezari-ezarian bere u r raskeraazkartzen di oak . Bat t ronpatu du k. Punpl , sa plastekoa ,jarraikoak barre . Punp!, bes te sapas tc ko bat, eta Carlotageroago eta an txin txiketanago. Ni saplaste ko bi k heldu

32

i

níndiaten eta ezinesanezko gozamenaz besteak baino go­gllrrago jotzen ninduela igarri b ide nian. Jokua, zenba­kcta m ila zenbakira heldu baino leh en, denon b a r re etaa lga ra ren artcan amait u zuan. Elkar geh iago ezagutuzutcn pertsonak aparteko elkarrizk ctari ek in zitzaizkio an ;ckaitza iga ro zuan eta ni Carlotari , are tora itzulia zela,[a rra itu nintzaioan. Bidean hauxe esan zidaan : «Saplas­rckoek enbataz eta beste guz t iaz ahan tz zitezela jaditsidute• . Ezin izan n ioan ezer ihardetsi. «Ni, jarraitu zuan,ikaratuene takoa nintzen; baina, bes te ak alaitzeko ado­rea ren antza emanez, benetan cdukitzera iritsi naíz»,Lcihora hur reratu gin tuan; u r rineko ihurtziriak eta so­loen ga inean jausten ari zen euri nahar oaren hots la­saia entzuten zituan . Egurats epela urrin bigunenenIl kald iez igurtzen ari zit za iguan .

Carlotak u kalondoak leihoaren pautan jarriak zit iane- tu alagu ncrantz begira zegoan; ondoren , zerue tara j asozitian: ondoren, enegan fin katu zitian eta malkoz asetaziluela ikusi nian; ondoren, esku ba t n irearen gaineanipini eta hots egin zian: «Ala , Klopstock! »

Bereha lakoan, Carlotarcn burutakizuna mugonez be­tc tzen ari zen oda gurenaz gomutatu eta o lerkariarenizcnak nire espirituan iratzarri zituen h unkipenen isu ­rían murgildu n induan. Etsi egi n n ioan; Carlota ren es­kurantz makurtu , gozamenczko laztan eta malkoz betee-ra nire bcgiek harenckin bcrriro egin ziaten topo. Ala .olcrka r i duin horrek! Ikusi beharko hukeen begírakunehakar hau nahikoa du k h irc goratzarrcrako . Ez a l-nezabcr rr ro sarri asko tan gerendua izan den hire izena be­rri ro esaten entzun!

lik ainak: 19.

Zein edasketaunetan geld itu ninduan lehen egunean?Ez nauk gomutatzen eta bakar-bakar ri k oheratu n in tze­ncan go iza ldeko ordubiak zirela eta, hi ri idatzi beha r rean ,hirekin h it z egin aha! izan banu , gaua egunduko niakeelacsan di ezaaket.

33

© Soft

35

í zcko, as ma kizun berriak egiteko eta xede barik arine­kctan egite ko du en jo ranaz hamaika gogoeta egin izandia l; ondoren , haren buruari mugak ezartzeko eta pe­I ratutako bideari jarraitzeko, eskuinetara eta ezkerreta­'" dagoenaz arduratu gabe, duen ezkutuko jaiduraz haus­uarrenn izan nauk.

Ni hona eto rri eta muinotik haran eder hau behatunucnean, harenganantz xarma adiezin batek erakarri nin­.lian ... Han behean, basoñoa.. . A, hik haren geri zpean.itscden ik hartu ahal izango bahu! Han goian, mendia­rcn gailurra. A, hik harengandi k aurkientza zoragarriabchatu ahal izango bahu! Eta muinokateok eta haran"akartiok .. . Ala , nor gal Iitekek haren baitan! . .. Niharat-honat ibiltzen ninduan bilatu nahi nuena sekuJavrc topatu gabe. Guregandik urrunean dagoenarekin as ­turuarekín jazot zen den berbera j azotzen da. Azkengabe­ko eta oskorrizko ortzem uga gure arimaren aitzineanhcdatzen duk; harengan, gure begirakuneekin batera,gllre sentipenak murgiltzen dituk eta, ail, gure izakiaosoto ro emateko gurari gorri tan giaudek, zar tada handi,gllren eta bakar baten atseginak haien osotasunean go­l artzeaz amets eginez. Baina iri steko arineketan egin du­gllnean ; han hemen bihurtu denean, dena lehen beza lagelditu deJa diakusaagu, gure ezbeharrean dirauagu, b í­rib ilgunc berberean giltzape turik, eta arima aldegin be­'Tia zaion zorionaz hasperenka ari duk.

Horregatik, bihurrien eta buhameen den gizonak, az­kcn batetan, begiak bere aberrirantz itzultzen ditik eta"e re Jekuan, bere emaztearen besoet an, bere seme-aJa­hcn artean, eta hain izaki maita tu en onerako Ianean ,mundu osoan zehar alferrik bilatu duen zoriona erídeí­len dik.

Eguna urratzean Wahlheim-eko nire habira joatekobidea r í ekin eta nire osta tu ko etxeko Jorategian nik neukilarrak hartu eta Homero irakurtzeaz bat printzak ken­tzeko jar tzen naizenean; eskaratzeko lapiko bat hartu,urina ebaki, níre eJtzekariak sutan jarri, estali eta no í-

I

Ekainak 21.

Jaungoikoak bere hautatuentzat gordetzen dituen eguonak bezain zoriontsuak direnak igarotzen ari nauk, etagerta da kidana gertatu arren, ezin izango diat esan bi­zitzaren gozamenik osoenak dast atu ez ditudanik. Da­goeneko ezaguna duan Wahlheim-eko nire atsedenlekuanosotoro kokatu nauk; handik Carlotaren etxera Iekoerdi bat baino ez diagok. Pozik niagok eta gizonak Iu­rrean goza dezakeen beste gozatzen diat.

Wahlheim nire ibil eren jomugatzat hautatu nuenean,no latan irudika nezakean zeruetatik hain hurren nen­goela? Zenbatetan ikusi dudan, nire ibilaldiak luzeraziz,ibaiaz harantzago, orain menditik, orain haranetik, egunnire gurarien gunea den landetxe hori !

GíIlermo maitea, gizasemeak beregandik Jekora zabal-

Ez diat oraind ik dantzaJditik etortzean jaso zenazezer ere esan, egun ere ez díat hori egiteko nahikoa as­tirik .

Eguna jaukal argituaz zihoaan. Urtantak zuhaitzeta­tik amiltzen ari zituan eta alaguneak hezetasun biziga­rria zerakuskian. Gure bidaikideak kulunkatzen ari zi­tu an eta CarJotak nik berdin egin nahi banuen beraga­tik ez uzteko esan zidaan.

«Begi horiek zabalik ikusi bitartean, nire begiraku­nea harengan finkaturik ihardetsi nioan, ez dago Joakhar nazan arriskurik».

Biok haren etxera iratzarririk heldu gintuan. Otsei­nak zarata rik gabe atea zabaldu zioan eta Carlotaren ¡itaunen aurrean, aita eta neba-ahizpak ondo zeudela etalo egiten zihardutela segurtatu zian. Agur egin nioan, .egun berean berriro ikusteko baimena eskatuaz. Eman .egin zidaan, joan egin ninduan eta, harrez gero, eguzkia,i1argia eta izarrak haien bideetan zehar lasaikiro joandiaitezkek, nik egunez ala gauez den jakin gabe, uni­ber tso osoa nire begien aurretik desagertu duk eta.

34

© 80ft

zean behin as tintzeko hur jartzen naizenean, orduantxeuler tzen diat ezinobe Peneloperen maitale harroek bcrekidiak eta zerriak hil, xehe tu eta erre ahal izatea. Ez dia­gok burutaki zun baketsu eta zinezkocz bete nauenik aita­-ohituren eite hauek baizik, eta, zeruei eskerrak, erabiliahal izaten ditiat nire bizikeran hantustea izan barik.

Zeinen zoriontsua naizen ni re bihotza gizonaren boz­ka rio tolesge eta xumea, hark landutako azalorea beremahaian zerbitzatu eta, lipar hartan jateko gozamenazgain, landatuaz eman zituen egun cderrak, ere in zuengoiz alaia, ureztatu zueneko arrats nareak eta egunezegun hazten ikus i zuen gozoa gogora tuz gizon berorrekizandako beste handiago hori igartzeko gai íza tcanl

Ekainak 29.

Hiriko sendagilea herenegun adminis tratza ilearenetxean izan zuan eta Carlotaren neba-ahizpen artean , Iu­rrean etzanik, aurkitu nindian, non batzu nire gaineanlauazka ari ziren ; beste batzu hatzamurka egin eta nikilikiliak egiten ari nintzaiean, elkarrekin zarata ikara- igarria osatuz. Doktoreak, mintzatu bitartean atorrareneskuturrak eta xingola amaigabea konpontzen dituen an­drakila dogmatikoak, nire at aza ganorazko gizon baten­tzat ezegokitzat epaiztu zian ; haren sudurragati k ezagu­tu nian. Asaldatu gabe, ezta gutxiago ere, haren hitzaldizoragarriak murdukatzen utzi nian, anar tea n , urncek lu­rrera jaurtiki zituzten ka rtazko gaz telutxo ak jasot zenniharduela . Las te r batetan hirian admin istratzailearenseme-alabak txarto hezit a zeudela eta Werther-ek behineta betiko galeraziko zituela esan zian.

Bai , GilIermo rnaitea , ez diagok munduan nire biho­tza ernaieraz ten duenik, um eek beste. Sorkariok behatueta beraiengan egun batetan beharrezkoak izango zaiz­kien birtute guztien , ahalmen guztien ernaminak eri de í­ten ditudanean; haien tematasunean etorkizuneko sen­dotasuna eta zuzentasuna, haien ozartas un bihurrian

umore on a eta aurre rantzean bizit zaren arriskuak gain­ti iluko dituen aihe rgabetasuna ikust en ditudanean.. .;hain duk osoa eta betea ... , o rduan beti, gizasemeen Mai­su handiaren urrezko hitzak errepikatzen ditiat : Haieta­I iko baten antza hartzen ez baduzue! " . Eta, hala ere,«uc laguna, guk umeak, gu bezain berdinak izan eta ere ­.lutzat hartu beharko genituzkeenak , joputzat jotzen jo­rzcn di tiagu . Ez zieagu berekizko borondaterik onartzen,ltadiagu guk, ordea ? Zein duk, beraz, gu re epantsua?Adinezko nagusitasuna eta adimena direa? Ala, Jaungoi­1,0 betidainokoa! Hire zerue tatik ume zahar rak eta umegazteak ikusten dituk; besterik ez, Aspaldi duk hire se­mcak ikus i eragin zigu la zeintzu nahiago di tuan. Bainagizasemeek harengan sinetsi eta ez zioate jararnon ik"giten ; hau ere aintzinako ohitura bat duk eta berenscmeak haiek di ren antzera bihurtzen ditiate eta... Agur,(¡iIlermo; ez diat gai honetaz haborotan burutik erausihchar.

üztailak l .

Minaren erdian ahunatzen ari denak baino gehiagouozitzen duen nire bihotz gizajoak Carlota gaiso baten­Izako zein onuragarri ei den ulertzen dik. Carlotak orain­gotan h irian egun batzu egingo ditik, andre ezinobe batzaintzen , sendatzaileek diotenez, hilzorian omen egon etanzkcn uneotan haren ondoan izatea nahi duena . Iragan­da ko as tean, hemendik leko batetara dagoen mendiankokaturiko basauria den Don e .. .-ko abadea b isitatu ge­uian . Laura k aldera iritsi gintuan. Carlotak berekin bere:tllizpetariko nagusiena zeramaan. Etxeko lor ioan , be­roni intxaurrondo tantai bik gerizpea zemakiotelarik,sa rtu ginenean, agure txo a zizelu batetan, atearen aitzí­nean, eserita zegoa n. Carlota ikustean zuzpertu ei zuan:ha ren makila mazkarra ahantzi eta jasotzeko irtetzena rriskatu zuan . Carlotak harenganantz arineketan egincta jezarri eragin zian, bera haren ondoan eginaz ; bere

37

'PI 50ft

a it a ren a lde tiko goran tziak eman eta abadearen semea,oso umekondo mainadun eta loh ía dena, laztandu zian .Ikusi bahu noIa egiten zucn agure gizajoa pozerazteko,nola ozentzen zuen bere hotsa haren bela rri estalixeetansar rcrazteko ; nola mintzatzen zitza ion bercha la hí l zircngaz te mardul batzuz eta CarIsbad-eko uren ezinobeta­sunaz, abadeak hurren go urteko udan hartzcko zuen as.moa onetsiz; nola agertzen zion azkenean elkar ikusizutenean baino karantz hobeagoa eta antz alaiagoa zi­tuela.. . Anartean, n ik nire eskuminak abadearen andrea riopa nizk ioan. Hura oso poztu zuan eta, gerizpe a tsegin­tsua zemakiguten intxaurrondo ederrak landatzeko gri­nari etsi eginez, ez za iltasunik gabe, haien kondaira edas­teari ekin zitzaioan: «Ez dakigu , esan zian, zei ne k lan­datu duen zaharrena; batzuk halako abade bat izan zeladiote ; beste batzuk bes te haIako bato Gazteenak urria heldadinean berrogei cta harnar urte beteko ditu : Nire anodrearen adinekoa da . Haren aitak, abadego honetan n ireaitzindaria zenak , goiz bate tan landatu eta hura egunbereko gauean ja io zen. Ez in esan diezazucke t zcla tanmaite zuen berak zuhaitz hau; baina gu txiago maite ezdudaIa diotsuet. Ikasle txiro bat nintzcla, hona lehena ld iz, orain dela hogei eta zazp i u rte jin ni ntzen ; egunn ire emaztea denak intxau rrondoa ren az pian galtzak eg i­ten zíharduen. habe baten ga inean jezarrlrtk». Carlotakharen alabaz it aundu zioIa eta, Sc hm idt jaunarekin Ian­gileak ik ustcra Iautadara joana zela esan zian ; ondoren ,haren hitzaldiari jarraitu zitza ioan , nola joan ziren etxehartan maitatzen, nola iritsi zen haren a itzi ndariarenerretore iza tera e ta nola, az ke nean, ordeztu zuen adie­raziz. Haren edasketa amaitu zueneko, lora tegit ik ha renalaba, Schmidt jaunarekin, iris ten ik usi genian. Carlo­tari xa lo tasu n hand ien az ag u r egin zioan eta begiko be­gitandu zitzaidala aitortu beharra diat. Beltzaranskaza in b izi eta Iiraina duk, edozeini landan gogozko sasoiaiga ro eragiteko gauza. Haren senarga ia (Schm ídt j auna,hor ratío, hor takotza t aurkeztu baitzen) itxura oneko gaz-

38

n-n duk , uzkurra, ordca; CarI otak zenbaitetan gure el­I urrizketan eskuhar zezan a lferrik eragin zioan. Gehienh.rsar're tzen n induena haren aurpegian komunikatzearitluudukitzeko zuen go tortasuna adimenezaren alaba ez"'Ia, kasketarena eta umore txarra rena baizik , igarrihidc nue la izan zuan. Tamalez , laster iza n nian abaga­.lunca hori s inesteko; Feder ica nire laguna rekin eta, ira­"lIitzcan , nirekin ere egurastu bita rtean , Schmid t [auna­" ' 11 au rpegiak , berez beltzaranxea zena, hain larmin tzhist u nabaria bereganatu zian, ezen CarIotak maukatik1u- ldu be har izan zidan neska haren ganako hain adeitsu­ki joka ez nezala ul er ta raz ziezadan. Ez diagok hainbes­11' a tsekabetzen nauenik gizonek elkarri zipertzeak b es­11' , batez ere ad inaren betetasunean, bihotzak bozka rio­rusunaren a tsegin guztiei errazki zabal d ak ízkiekeelarik .hnin egun ederrak asaldatzen dituztenean, horrelako za­r ra stalkeriak ez duela konpontzeri k ulertzeke beluegiznn a r te. Burutakizun honek a latzen nindian eta íkula­

i rca n apa iztegira itzuli eta mahai baten inguruan , ber­111 11 csnekiak zerbitzatu zizkigutela, eseri ginenean, b i­/ ltza ren gozamenez eta arrcnkurez mintzatzen ari iza­' ..aren abagaduneaz baliatu ninduan nire indar guztiezumore txarraren aurka heiagora egiteko: «- Gizasemeok

csan nian- maiz egun txarrak onak baino ugari agoak01 i rclako kexu izaten gara, eta ia beti ziorik gabe kexuizaten ga rela uste du t . Gu re b ihotza Jaungoikoak egu­noro emakidatzen d izkigun ondasu nez gozatzeko gertub.rlego , indar as ki izango genuke ezbeharrak jasatekonurkezten direnean . - Umore ona zein txarra ere ez diravlIrc borondatearen menpeko --egin zian de iadar aba­.lea rcn emazteak- . Zenba t gauza dagoen gorputzarenmcnpeko l .. . Denak gogaitzen gaitu ondo ez gaudenean •.Herbera us te nuela adieraz i eta hauxe erantsi nian:« .. .Har dezagun goga ikizun hori eritasuntzat eta ikusdczagu n sendabiderik duen. -Horixe da bidezki mintza­tzca --esan zian Carl otak- , eta, ni re alde ti k, asko egindczakegula uste dut; jakinaren gainean min tzatzen naiz,

39

© Soft

Gauzaren batek nahigabe tu eta goibelt zen hasten naize­nean, agudo joaten naiz lora tegira , neska-dantzaren b a­tzu .kanta-m~rmarrean egurastu eta agur arrenkurari. IHorixe beron esan nahi nuen - erantzun nian b ereha­la-. Umore txarrarekin nagiarekin jazotzen dena sue r­ta tzen da . Umore txarra, zinez, nagi moeta bat da, be­roni gure gorputza makurtzen zaiolarik; baina zuzper­tzeko beste indar badugu, lana em aber r it u eta atazanbenetazko gozamena erideiten dugu». Federica erne askozegoan; haren senargaiak gizasemea hare n jabea beti ezzela eta, bati k bat, sentipenak erabiltzeko bi derik ezda goela ihardetsi zidaan. «-Hemen dago koxka - ihar­detsi nian-: Gizaseme guztiok erauzi nahi dugun zírra­ra gogaikarr ia da eta ezin ezagut dezakegu gure in da­rren hedadura frogatzen ez bad ugu. Gaisorik dagoenaksendatzaileei itaundu eta inork ez d itu tratamendu ne­kagarriena ezta botika minkaitzenak ukatzen , nahi due nosasuna berreskuratu us te badu», Aguretxoa elkarrízke­tan eskuhartzeko be larria eme jartzen ari zela oharte­razíz, ahotsa ozendu eta hitz hauexek zuzendu nizk ioa n :«- Anitz bizioren aurka erasiatzen da: baina ez dut um o- ¡re txarraren ' aurka erasiatu duen inoren berrí», - Horihirietako erretoreei dagokie -esan zian Federicarenai tak-; herritarrek ez dute aj e horren alb isterik. Halaere, ez let orke txarto la ntzean behin halako predikurenbat; bederen , administratzaileare ntzako eta haren emaz­tearentzako ikasgaia izango litzateke», Denok egin ge­nian barre amaiera honekin; berak ere berdin eg in zian ,hainbeste ga ínera, ezen estulka hasi zela; honela, el­karrizke ta zenbait minututan geldierazi zela rik. Harrezgero , Schmidt jaunak egin zian berba eta honelaxe esanzidaan: «- Umore txarrari bi zio izena egotzi diozu etahorri nab armentzea deritzot. Eze lan ere es - ihard etsinian-; nola izendatu behar dugu gure lagun hurkoari

, Egun ~ai hcn! buruz, [onás-cn líburuan oinarritu direnetaríko batden Lavater -en predlku ederra dugu.

40

, l a guri ere kalte egiten digun gauza bat ? Ez al da nahi­I "a guk elkar zoriontsu eg itea ? Nork bere bu ruari"lllan diezaiokeen gozamena mingoiztea ere beharrezkoa,,1 da ? Aipadazue inguratzen dutenen bozkarioa ez asal­.l.uzear ren bakarrik haren umore txarra gordetzen e ta[nsaten dakien behazunts u bato Ez al da, ordea, gurerxikiker iaren semea den amorru ezkutua, guhaurrenga­uuko ezinegona, beti ere hanpurrusker ia ren batek er a­I:i"dako bekaitzen batekin nahastua ? Haien zoriontasu­"a zor ez diguten giza zori on ts uak ikusten di tugu eta[nsanezina zaigu» , Carlotak begira tu egin zidaan, n irerul ntzat zek o suhar tas unaz bar re zegiela, eta Federiearenh"gietan eriden nuen malko b atek jarraitzen bultzatut idaan : «- Madar ikatuak bitez -esan nian- bihotz ba­1"" gainean duten menperap ena harengan sortzen d ire nhozkar ío errugabeak erauzteko erabiltzen dutcnak! Opa­I i guzti ak, litezkeen adiguri guz tiak ez dira nahikoak,'" rc bor reroaren goganbehar bekaiztia samin tasun b ihur­tu ohi duen bapateko gozamenezko lipar bat ordain ­rzcko».

Nire b ihotza une hartan gainezka ari zuan ; ham aika«ro í nire ariman zurrunbiloka ari eta zotina nire be­,'.ietara metaka etorri zuan . Jarraitu egin ninduan:

«- Zerga tik ezin diezaiokegu elkarri honako haucsan ?' : Zure lag unen alde egin dezakezun guz tia haienI'.ozamenak errespetatu eta haien zoriona handítzea da,har tan eskuhartuz. Pozerazteko gozagarri tantaren b atcskain al d íezaíekezu, haien arimak nahigabetzen d ituen[aiduraren batek alatut a, minak hautsita daudenean ?..."'a, azkena , gaisotasunik izu garrienak haren zorionekoorduetan ala tu duzuna harrap a dezanean ; ohean, ahul­.lurar ik goibelenean , bere begi hi tsak zeruetarantz jasoda heriotzaren izerdiak haren bekoki zurbila estali , eta1.11 k , zuti k haren ondean, kondenatuen antzera, zure ahal­men osoaz ezin ezer egin dezakezula íkusi eta haren es­ruasuna zure arimaren bameraino iraiztea igar dezazu­nean, azkenasdunaren b aitan gozaldi izpiren b at , adore

41

• © son

printzaren bat txertatzeagatik dena emango zenukeela '.hausnarrean! .. . })

Hitz hauek nik ikusitako antzeko gertakizun batsuharki gogoraerazi zidaaten , Taldetik urrundu ninduan,mukizapia begietara ne ramala, eta bakarrik Carlotarenaho tsak «Goazen !» deiadar egin zidanean itzuli ninduan.

Bidean zehar orori gogo suharra emateagatik agira­ka egin zidaan .. . Beronek, eusten ez banian, hilgo nauelaziok. Ala, ez, bada, ene aingerual Nik hiretzat bizi guradinat.

Uztailak 6.

Carlota bere lagun azkenasdunaren ondoan uneoroegoten duk eta uneoro bera izaten duk; uneoro sorkarixalo eta onuragarria , beronen begirakuneak, nonahi fin­katu ere, mina arindu eta pertsonak zoriontsu bilaka­tzen dituelarik. Atzo arratsaldez Marianarekin eta Ame­lia gaztetxoarekin egurastera joan zuan. Nik banekian:Berarekin elkartu eta elkarrekin ibili gintuan. Lekot'erdiz-edo ibili ondoren, hirirantz itzuli eta atsegina nianeta orain askozaz atseginago dudan iturr ira iritsi gin­tuan ,

Carlota mur ru txikiaren gainean jezarri zua n; bes­teok zutunik haren aurrean geundean. Nire ingurumarí­ra begiratu et a nire bihotza bakarti zen garaiaz oroituninduan: «I turr i rnaiteal, esan nian nirekiko. Noizdanikez dudan hire samurduraz gozatu eta zenbatetan hirealbotik presaka igaro naizela ez dinadan begiratu ereegin !» Begiak jaitsi eta Amelia gaztetxoa edalontzikadabat urez, ez isur tzeko arretaz, igoten ari zela ikusi nian.Carlota ri begiratu eta bera niretzako zen guztia aditunian. Honetan, Amelia bere ed alontziarekin iritsi zuan ;Marianak kendu nahi izan zioan.

-Ez! -egin zian deiadar neskatilak, adierazpide go­zoenaz-. Ez! Lota, heuk edan behar dun inork bainolehenago.

Neskatilaren hit z hauek esateko egiaz tasunak, otzan­t.isunak hainbat zoriabiatu nindiaten, ezen ni re sentipe­n.rk adierazteko nire besoetan hartu nuela, eta halakoruaitcsarrcaz laztandu nu enez gero, hori baino egiten[nkin ez bainuen, oihuka eta negarka hasi zuan ,

- Hori ez dago ondo egina - csan zidaan Carlotak.Nahastua gelditu ninduan. - Hator , Amelia - jarraituzuan, eskutik oratu eta mailetan behera jaisterazten arif<' larik- . Garb i ezan berehala ur ho tzaz; hori ez dun"/,cr.

Nire arreta neskatilarengan finkatu nian, berau iturriruirnrlkar iak bizar likits batek ikutua izatearen laidoal.cndu, lertzo osoez araztuko zuela sinet sia zegoela, b ere,'sku bus tiez masailak joran handiaz xuka tzen baitzituen.Cnrlotak «Nahi koa dun» esaten zioan eta hark joa idurabcrri cz xukatzen zirauan, gehiagotan egitean hob eahai litzan. Gillermo, ezein ospak izunet an halako begira­uicnaz izan ez naizela segurtatzcn diat.. .; eta, Carlotaigon zenean, gogo onez belaunikatuko nintzat ekean ha­rcn oínetara, herri baten bekatuen igarle jaregile bate­ncn aurrean legez. Ezin izan nioan gauaz zorrotza bainaruinbera izan uste nuen bati ni re bihoztasunaren boz­kurio osoaz gertatua edasteko gurari euts i. Zelatan tronopatu ninduan! Carlotaren jocra mai scatu egin zian;umeei ezer ez zaiela sinestarazi behar esan zian; gehie­gikcriok hutsune eta mireskeria zenbagabeen sorreral ela, txikitandik ekiditeko beharra zegoela... Orduan be­rri tsu honek zortzi egun lehenago ume bat bataiatu era­gin zue la gogoratu nian; beraz, entzun eta gor eginik,nirc bihotz osoaz egia honi zintzo izaten jarraitu nin ­.luan : «Umeekin Jaungoikoak gurekin egiten du en legez,zcinak ez gaituen inoiz hain zoriontsu egiten amets go­gozko batek in zoratzen uzten gaituenean baino, cgitcahcha rrez koa duk»,

© son

Uztailak 8.

Zelako umoak garen! Zela ko su ha r tasu naz h as te n ga­ren h.asperen~a begi rakune baten truke! Oinez, Wahlheim .:e~a joanak gmtuan; andreek za ld ígurdí z u rten eta gureibileran zehar Carlotaren begi belt zak ik usi u ste ni an ...Zoroa nauk; barka na zak. Begi hauek ikusi beharko h i­tuzke. Laburtu egingo di at , logu ra n ireak estaltzen a riduk eta . And reak za ldigurdira igon c ta a lboan W ... gaz­tea, Selstadt, Audran eta laurok geu ndean. Atakatike: oak eta. a xa lekoa k diren buruarinokin fintzatzen a rizitua n . NI Carlotar:n begien bila; ai!, haren begiraku­neak harat-honat zihoazan , orain leku ba tetara , o rainbeste bateta ra , ni regana , beraz ba karri k ni harduela zu­zen du barik. Nire bihotzak «agur» esan zioan hamaíkaaldiz, baina be;ak ez ninkusaan. Zaldigurdia igaro e ta?,alko batek rnre betazalak busti zit ia n . Begiraku neazjarra ítu nintzai oan . Ca rlotak b urua a takati k atera etab~giratz~ra it~uri .. . Ene! .. . Niri zitza ida an ? Ene laguna.a íko-rna íko .mago~; ber~nek em a ten zida k goza m ena .Beharbada íkus mntzan itzul í zuan; beharbada ... Gauon! Ala, zelako umea naizen!

Uztailak 10.

Jendeak Carlotaz hitz egin eta, batik bat, atsegin du­?an ita un tzen ~uene~n j a rtzen dudan m engclo aurpegiaikus heza n nah l.ko ~Ikek . Atsegin! H itz hau b egitan di atgo.r rota tzen : Zem grzon legokek a tsegingo ez lu keenik,zein , gogo kizuna eta bihotza osorik ohostuak ez ditue­?ik?... Atse gín l Lehen egunean Os sían a tsegin n uenitaundu zidaaten ,

Uztailak 11.

M .. . andrea gaiso as~o diagok. Jaungoik oari h a renbizitzaren a lde erregu egin zioat, Carlotak nozitzen due­la iku siz nozitzen baitut , Ez d íat ik u sten, noizean behin

44

" " ren lagunetariko baten etxean ez bada. bertan gau r is­tOl io berezi bat edatsi didalar ik. M.. . jauna bere andreaI'¡,.itza osoan a la tu eta lo tuta izan due n agure zeken,1''' izto eta hi guingarria duk. Senda tzaileak duela egunh.uzu hiletsi zuela eta, bere gizonari deitzeko agindua¡'lI mD eta , .Carlotaren aitzinean honelaxe mintzatu zi­lI;¡ioan : «- Nire heriotzaren ondoren artegatasun eta", "cha rren zío Iítekeen zerbait a itortu b eha r d iat. Gaur­d"i llo etxea aha lik eta tajutue n eta merkeen gobernatu.Ii.u : baina barkamena eskatu behar diat, hogei eta ha­uu u- urteetan zehar atzipetu haut eta. Gure ezkontzazH' T O janar ir a ko gastuetarako eta etxeko bestelakoetara­ko oso ko puru murr itza fin katu huen. Etxeak go ra eg in"Ia gure negozioak hob etu direnean, ezi n izan diat lortuhik aste bakoitzerako esleitutako kopurua geh i hezan;I'¡k bada kik gure gastu handienen garaia n guztia r i egu­1I.. ..oko florin batez aurre egiteko behartzen hidala . Iha r­.lukltzeke men egin di at eta aste ba koitzean diru utxa­t ik nire beharrak betetzeko utziezinezkoa hartzen n ian," l11azte batek bere sena rrari lapurtuko zio la sekula erexusma tu ko ez zelakoan . Ez diat deus ere xahutu eta altor­pcn hau egiteke betieretasu nean lasai sa r tu ko níntzate­kcan : baína, badiakia t etxearen gobernuan jarraituko, a idan a hik em a ten duan ap u r raz konponduko ez delad a ez d iat h ire lehen ernaztea horretaz ados zegoenikuu rpegira diezaioan nah í».

Car lo ta rekin, gizon batek za zpi flo r inez igandet ikiga ndera gastu guz t íak , b erauek bíkoitza ga indit zen du­lela ikusirik , betetzen dituen andre baten ezein zimar­kurik susma ez dczan egiten duen itsutasun sines tezi­" '" h itz egin di al. Hala ere, badiazaguat inor harenrtxea n iragarlearen olio-pegar agorte zina, liluratu gabe,[asoko lukeenik.

I/ztailak 13.

Ez, ez diat nir e burua atzipetzen; haren begi bel tze­tan nik eta nire etorkizunak sorrerazten dioten benetako

45

© 50ft

a;dura ikus ten diat. Badiazag uat eta, honetaz bera ...smestu behar diat. Ala! Hitzo z adierazi ahal izango diateta ausartuko nauk esaten igartzen du dan zeruetako zo­riona? Badiakiat maitatzen nauena.

Maitatua nauk!.. . Bahekusa zelan maitatzen nauenor~i~ ; bahekusa .. ., esan egingo d íat, hik uler tzen jakingobaítidak : Bahekusa zenbat gehiago naizen nire burua­ren aurrean haren maitasunarcn jabe naizencti k! Hauhantl;lstea ala gure benetako harremanen sentipena duk?Ez diazaguat Carlotaren bihotza ebats diezadakeen ezeingizonik eta, halaz ere, bera bere etorkizuneko senarrazsuharki, ahal den maitasun osoaz , mintzatzen denean,haren. tituluez e~a ohoreez gabetu eta haren ezpata erna­nerazra den zongabearen legez aurkitzen nauk .

Uztailak 16.

Ene! Zelako zartada gozoa k betetzen dituen nire zai­n~k, adurra~ nahita ~ire hatzek harenak ikutu edo gureoinek mahaíaren azp ian topo egiten dutenean! Sute ba­tetik bailitzan urruntzen diti at eta indar sek retu batekez nire gogoz , hurbiltzen naik. Zorabioa nire zentzumenguztiez jabetu eta haren errugabetasunak, haren arimatolesgabeak ez zioate kutuntasun hutsalok zelan nozie­razten nauten irudikatzen ere uzten. Mintzatzen gare­nean, bere eskua nirearen gainean jar tzen badu eta el­karrizketaren suhartasunean, haren zeruta r hat sa ni rea­rekin bat egin arte, hurbiltzen bazait, hil uste diat txi­mistak zauritu antzo. Gillermo, eta zeru hau, ust antzahau, ausar banendi. .. Heuk uler tzen nauk. Ez, nire biho­tza ez diagok usteldurik. Ahula duk, ahulegia .. . Baina,honetan, ez al diagok usteldurarik ?

~arlota ni retzat ~akratua duk. Haren aurrean gurariguztiak aldentzen dituk, Sekula ere ez diakiat zer igar­tzen dudan haren ondoan egoten naizcnean : Nire a rimanire kirio guztieta n zehar hedatzen dela ust e d íat

Badiagok berak agotsez aingeruairean jotzen d uen

46

, u-sti bat : Zelako apaltasuna eta xarma dituen ! Nahiago.lucn musika duk eta nahikoa dik lehen no ta jotzea,"1 rcgandik arrabolak, ardurak eta nahigabeak uxatzeko.

Ez zieri tzoat sin est ezin musikaren aintzinako lilurarihuruz esaten den deusi ere. Nola tan uztarpetzen nauenI untu xume honek! Eta nolat an dakien berak jotzen ni kulrc buruan bala bat sar tzeko nukeen lipar haietan!. ..' Irduan, asaldura -eta ilunbeak nire ariman ezereztcn di­" 'Ia , as katasun handiagoaz hartzen diat amasa.

ünailak 18.

Gillermo, maitasun barik , zer litzatekek mundua gurehlhorzarentzat ? Argirik gabcko eskutarg i magiko bato" rgiska sartzen deneko, irudi nabarrenak mihisean age r­11m dituk. E ta maitasuna ib iltari mamuak baino ez ba­111 /. ere, hori berori nahikoa lit zat ekek gure zoriona jo­i r.uzeko, ume alaien legez behatzeko gelditzen gare la,h.iln amets zaragarrieki n txunditzen garencan. Gaur ezin[o.m izan nauk Carlo taren etxera; ezinekidinezko bisitahatc k galerazi di k. Zcr egin? Nire mo rroia bidali diat ,I'"ur ikus ia duen bat en bat hurbil izateko asmoa baino" . nuela , Zelako ezinegonarekin itxaron diod an ! Zela koIoIJzkarioarekin ikusi dudan berriro! Laztanduko nikean,'-rumenaren ga ilurra ez bali tz.

13oIoniako harriak, eguzkia sartzean , izpiak zurgatu,.¡ a gero gaua ren aldi batetan argia eman ei diezakek;honclaxe legokek ni re morroia ni retzat. Carlo taren be­¡' iak haren aurpegian, haren masailet an, haren opular­dure n botoietan eta haren berokiaren idunekoan fin ka­I uak zirela irudikaraztea hain sakratu eta ederra b ihur­I zcn zian guztia niretzat, ezen une hartan ez nituzkeela"lila czkutu ni re morroiaren t ru ke emanen ! Ez inolaz'Te cgin barre! Gillermo, mamu dei geniezaie kek zor íon­1'" egiten gaituztenei ?

47

t&" 80ft

49

ttzu ülak: 26.

Nire buruari behin baino gehiagotan agindu zioathakanago ikusteko; baina, zeinek bet e lezakek? Zirikakq:unero garaitzen naik eta nire buruari sole~nitate han­.Iiaz ere «Bihar ez nauk joango» esaten zíoat: balI~abíhar gaur denean, haren etxera eroaten nauen oso ZlO

hcrri eta indartsua topatzen diat eta konturatu orduko,bcrt an izaten nauk. Bai gauean biharamonean elkar iku­si ko dugun galdetze n dudalako, eta ez joatea zantarke­riu izango li tza tekek ; bai agindu berri~en .bat eman et~nik neu k emaitzaren berri eman nahí diodalako; bat,

¡:o iza zoragarri izanik, Wahlheim-era joaten naizelako,uondik haren etxe ra iri steko leko erd i bat falta eta haren"g uratsak erakartzen bainau .. .. plast l, j~uzi batez berta~nzaltzen na uk . Bazek ian nire amo nak írnanczko me,:,dlbati buruzko ipuin bat o Hurbilegiratzen ziren ontzieklaster batetan galtzen zit ia te n beren burdinkiak; iltzeakmcndiran tz hegaran joan eta marinel gizaj o~k batz':l bes­Icen atzetik urperatzen zire n oho len artean híltzen zrtu a n ,

IlZ/llilak 25.

Bai, Carlota; neuk zaindu eta konponduko dut dena;hakarri k agindu gehiago eta maizago ematea eskatz~ndizu t. Esk e bat ere egin behar dizut: Ez hondarrontzia.uubil idatz diezadazunean. Gaurko gutuna bthozperata-

.1I1CZ laztandu dut eta hondarpuzkak oraind ik hortz-ka­I ras ka a ri dira.

Carlotaren erretra to a hiru aldiz hasi nauk egiten ~tahu m etan urten zidak gai zki. Hau minberakorrago b ila­k.uzcn zaidak, orain dela gutxi antzeko tasuna lortzekounvn er raztasun handia gogoan hartzen den heinean. Az·1' l'IIald ian. haren erretratoa islara egin d iat ; horretaz"los egotea nahikoa izango dial.

i

48

.. .ko enbaxadorearekin joan nadin duzuen gogoa ezduk oraindik nirea. Ez diat inoren menpekoa izatea atse­gin eta , ga ínerantzea n, badiakiagu gizon hori nardaga­rria dena. Nire ama zerbaite tan ikus nazanean poztukodela diok. Utz iezadak barre egítcn . Ez al d iat nahikoazereginik? Funtsean, ez al duk gauza bera ilarrak zeindilistak zenbatzea? Mundu honetako gauza guz tia k zir- I

tzilkiak ditut et a, besteentzako atsegina izatear ren, harengogoaren aurka eta beharrizanik gabe, adu rraren, oho­re en edo beste edozeren atze t ík arinekelan doana be tiduk zoro a.

Uztailak 24.

Marrazki ntza ahan tz ez dezadan agertzen duan grinaikusirik, ia isiltzea nahiago nikek , orain de la denboralu zea horretan ia aritu ez naizela esa tea baino.

Sekula ez nauk hain zorionlsua izan ; sekula ez naikizadiak hain sakonki hunkitu : Harriño bat ere, be lartxortena ere .. . e ta, hal a ere, ez diakiat zelan adierazte n.Hain duk ahula ni re irudimena! Hain dioak dena harat­-honat eta zabuka nire aurret ik, ezen ezin anlzeman deza­kedala in gurune bato Halaz ere. basa edo argizaria eduki­ko ba nu, gogoratzen dudan guz tia ezinobekiro modela­tuko nukecla begitantzen za idak. Honek berone k ba­díharduk, basa arruntaz josl atuko nauk, bolalxoak eginez baditzat ere.

Ikusi egingo diat l, oihu egiten diat pozikaraz goize­tan. alaitasunez betea iratzartzean, nire begirakuneakeguzki sortu berriari zuzentze n dizkiodanean; ikusi eg in­go diatl, eta ez diat bestelako gurar ir ik egun osoan zehar.Gainerakoa desagertzen duk, nire itxaropen honen au­rrean.

Uziailak 20.

Uztailak 19.

"" So

Uztailak 30.

Alberto heldu eta ni joan egingo nauk. Bera gizonena; teko onena eta zin tzoena izan eta nik arlo guz tietanmre burua gutxietsi ar ren, jasanezin li tzaidakek nire be­gietarako hainbeste betegintzar re edu kitzea. Eduki!...Nahikoa, Gillerm o; senargaia diagok hemen. Mai tasun­gura sorrerazten duen gazte on eta zuzena duk. Zorionez,nik ez diat haren iriskera ikusi ; bihotza ur ratuko zida­kean, Hain duk eskuzabala, ezen ez dela nire aur reanCarlota besarkat~en behin ere ausartu. Jaungoikoak or­da inl Hambat dík rnai te, ezen maite behar dudala . Ni­rekin adeits ukiro agertzen duk eta hau berau Carlo tarenlanagoa haren beraren jaiduraren ondorio baino delauste d ía t: andrezkoak apain asko dituk honi buruz etairmo dirau ate: Beren gurtzaileetariko bi harreman one­tan bizi iza tea egin ahal dutenean, berau oso gutxitansuertatzen de la, egin egi ten ditek eta atarramendua baihori xe, beraientzat duk. '

Hala .ere, ezin ga itzets d iezakea t nire Albertorengana­ko onerizpena. Haren kanpokalde lasaia k alferrik ezku­tatu nahi izango nukeen ni re izaera asaldatuarekin kon­traste nabarmena osatzen d ik. Minberatasuna dik etaCarl otarekín duen aIt xorra ondotxo ezagutzen dik. Ezzaiok umore txarrari emana, dakianez, gehien herratzendudan bizioa dela.

Adimenezko gizonezkotzat hartzen naik eta nire Car­l~tarenganako .a? iskide tas unak , gauza guztiei jartzend íedan arreta biz iaz bat, bali o gehiago ematen ziok beregaraitiari eta geroago eta m ai teago dik. Ez diakiat ba­karka jelos-izp iren batez asaldatu ohi duen; baina niharen leku an banengo iga rriko nituzkeela aito rtzen dial.

Zemahi dadila ere, nik Carlotaren alboan igartze nnuen bozkarioa ezereztu duk , Hau erotasuna edo itsuta­suna dela esanen al diat? Baína, zer axola izenari? Gau­za ezin argiago ego n . Egun ez diakia t Alberto iritsiaurreti k nekien baino habororik: Banekian ez nukeela

1 arlota rengan ako uzirik eduki behar eta eduki ere ez ...,'san nahi diat ; bakarrik hainbeste sorgin dura behatzean' f~a rtzea ezinekidinezko dena igartzen nian; hal az etav.llzliz ere, ez diakiat zer gertatzen zaidan bestea helduda anderea jadislen duela iku stean .

Urrumaka ari nauk eta nire gizajoputasunari iseka,'gilen zíoat, a reago, honetaratu behar naizela eta b es­I.-Ia ezin gerta zitekeela esango didan aren gainean nirelvki r ioak jaurtikiko nitizkek... ; p ikutara arrazoiazaleak!Ilasoetan zehar harat-honat joan eta Carlotaren etxera1, itsi eta Alber to haren alboan, lorategitxoko abaroan,[czar rita iku si eta geratu behar naizenean, ezin zoroagohihur tzen nauk eta hamai ka peIloker ia egiten d ial. «Ze­i uarren, esan zidak Carlotak, bardako eginkizuna erre­I'ika ez dezazula eskatzen dizut; beldurgarri jartzen za rahorren pozik jartzen zarenean». Gure arteko, hark zer­lmi t egiteko duen lipar orotan zelatan nagoela esangodial; orduan jauzi batez haren etxean sartu eta hurahakar ri k egoten denean bozkarioarren eroturik jartzenuau k.

Abuziuak 8.

Gillermo mait ea, patuak ger tatzea nahi duena beti('.e rla tzen denean horretaratzea gomendatzen dutenak ja­I,a llezin tzat jotzen nituenean hitaz ar i ez nintzela sinets.lczaan es katzen dial. Zinez , ez zitzaidaan orduan hi abu­' limen berekoa hintzenik bururatu. Arrazoia duk, gero,' Ia behin ; baina entzun iezadak hitz bat, ene laguna,Munduan larrialde bate tik gu txi tan irtetzen duk baialaezb.uez. Sentipene k eta ek intzek sudurkonkor baten etabcste sudur m otz baten artean dagoen maila beste ña­b.u'dura diate.

Ez diat hasarretuko hintzenik uste, hire argudioa atalgllzt ietan onartuz gero, aurkako mutur bien artean sal­h.uzen saiatzen banaiz. «Ala Carlotare nganako itxarope­ncn bat duk, díostak, a la ez duk bat ere. Lehenengoan,

· O L. _5 1-

Soft

Alntrtuak 12.

Alber to , za lantzari k ez, zeruek estalpe tzen du ten gi­l ascmee ta ri ko onena duk ; atzo bera rekin pasadizu bi­rxia suerta tu zitzaidaan . Haren etxera agertzera joanninduan, mendietan bar rena zal diz egurastea irrika tub.rinuen , orain idazten ari natzaian tokitik . Haren gelanI .. har joan-etorriz haren pistolak ikusi nitian. «Utz iezaz­kida k bidaiarako -esan nioan-. - Atseginez -eran­t zun zian . Zamatzeko lana egin nahi baduk; hemen eder­t zcko haltzari baten legez diaudek eta». Bat hartu n ían :

1r.t len legez, umeengandik aita baten legez eta Carlota­lI'lIgandik. .. maitatua izatea, Eta nire zariana ez jelosez• ' 1a umore txar raz ere asaldatzen ez duen benetazko"oi iskidetasuna dadin eta niregan Carlotaz gero munduan''' 'hicn maite duen per tsona ikusten duen Alberto ezinobe1,,' 11 . .. Gillermo, egurasten joan eta hartaz m intzatze nI' ••rcnean guri entzutea gozagar ri a duk; ez duk gure' I;oera bezain barregarria den deu s ere iruditu eta, hala• rc-, malkoek batzutan nire begiak busti tze n ditiate .

Carlotaren ama bi rtutetsuaz mintzatu eta h il bainoh-hcntxoago etxea eta umeak haren zaintzare n pean et aI".,.a renean Carl ota utzi zitue la , ordudanik neskak gai­1,1'11 n sinesga itzak erakutsi dituela ; ordudanik etxeko111azoak zuzentze n benetazko ama bilakatu dela, harenhizitzaren une oro samurtasunak eta lanak markatu r ik".l lIdela , haren umore ona eta bozkari oa sek ula aldatupuhc , adierazten di danean .. . Ni haren alboan niabilek,urratsez urrats topa tzen di tudan loreak bil tzen ari naí­,,· Ia . berauek in loretxor ta polit bat egin eta hurrekothaira jaurtik itzen dudalarik, begirakuneaz jarrait uz uh í­,,,,tan emeki urruntzen den bizkitartean. Ez diakiat Al­hvrtok hiri honetan iraun eta kortetik , bertan maite­mnita tua delarik , ordaintsari onak dituen enplegu onh.ucn za in dagoela esan d iadan. Ordenan eta negozíoeki­1.0 a rdu ran berdin dezan inor gutxi ezagu tzen diat.

egizta~zen saia tu, hi re gur~riak bete ?aitezen ahalegin-]du; bigarrenean, adore had í eta suntsí tuko hauen ondi­kozko jaiduraz askatzen ekin hadí », Ene laguna, ondaasko diagok esanik. . ., eta berehala esaten duk.

Zorigaiztokoari, beronen bizitza apurka-apurka erita­sun geldi baten eragin jarkiezinaz izungitzen delarik ,lipa r bate tan labainkada batez haren minak amait u etaeragin d itzan exij i, exiji , dioat, diezaiokek? Haren inda­rrak ahultzen dituen ga itzak, ez a l ziok a ldi berean har­taz askatzeko azkor raz gabetze n? Antze ko a lderaketaba tez erantzun diezadakeala egia duk. Ba ote diagok besobat ebaki behar rean ezmez eta ko ldarkeriagat ik bizitzagaltzek o arrisku tan jartzea nahiago de zanik ? Ez d iakiat;eta alderaketazko borroka bate ta n sartu beharko ez ga­renez, amaitu egingo diat . Ba i, Gillermo, ba tzutan bapa­teko adore suhartsua izaten dia t et a hau berau ger ta­tzen denean, nahi koa nikek nora joan behar jakitea.. .za lantzak egin barik joan nendin .

Gauaz.

Gaur nire Egunkaria esku artean nuela aurkitu nauk,har taz aspaldidanik arduratzen ez naizela, eta jakinarenga inean, u r ratsez urrats, a razo honetan aurre ra jotzekoera zentzorduraz igartzen dia t, gaz te baten antzera jo ­katuz, nire egoer a beti ga rb i ikusi badut ere. Gaur ber­ton argia bezain ga rb i ikusten diat eta, halaz ere , ezdiagok ari ntzc-aztarnar ík.

Abuztuak 10.

Zoroa ez banintz, b izitza zor ion tsuago eta lasa itsua­go iga ro nezakek. Inguratzen nauten ingu ruabar rak be­zain aldeko direnak gutxi-gutxitan biltzen dituk, arim abat pozteko. Honek beronek gure zoriontasuna gu rebihotzaren beraren menpekoa denaren nire us tea baiez­ten di k . Send i xalo honetakoa iza tea, a ita rengandik serne

© 80ft

bera jarraitu zuan: «Zuhur tasun gehiegi izateagatik motzgeldit u ni~tzenetik, ~z ~iat arma horien berri jakin gu­ra». Istono horren jakin rnin ager tu nintzai oan eta be.rak hauxe esan zian : «Landara lazun batekin hiru hila.bete egite ko joan nintzela eta, pare bat pistola eroannian : Deskargaturik zeudean eta ni lasai ari ni nduanlo. Eze r egiteko ez ni an arrats alde euritsu batetan ez :diakiat zergatik, ustekabean harrapa gintza kete la , pis to. .lak behar genituzkeela, eta .. . burura tu zitzaidaan hik 'badakik zer diren eritzipenak. Armak morroiari ~mannizkioan garbi eta karga zitzan. Hau berau otseinekinjostatzen ari zela, beld urtu nahi izan zitian eta, batekdiakik zelan, danba egin eta kan ioian zegoen iskiluziriajaurtik~z nesk a gizajo ba~ hatzean zauritu zian. Pozaraz- jteaz gam, senda keta ordaindu behar izan nian eta harrez 1g~ro, pis.tolak beti hutsik uzten d ít íat. Zertarako balio 1dik aurrí kuspenak, ene laguna ? Ar riskua ez duk sekulaere bete-be tean ikusten. Hala ere. .. » , Badakik zenbatmaite dudan gizon hau ; haren «hala ere» hori ek neka­razten naiate, ordea. Zein arau orokorrek ez dik sal­buespenik? Alberto hau hain duk punttalakurloa, ezengauza ausartu, erabate ko , ia axioma bat esan uste due­nean ez dakiela etsi egiten mugatzen, aldatzen, kentzeneta ipin tzen, esan duen oro desager tu arte . Ez zian aba.gadune honet an ezberdin jokatu; ni ez en tzuteari emannintzaioan azkeni k eta am et sen it saso batetan kulunka­tzen ari nintzela, bap ateko higimenduaz pi stola batenkanioia nire bekokiaren gainean ip ini nian eskuine kobegia baino gorago. «Ken eza k hori -esan'zia n Alber­tok, pistolari eusten ari zitzaiola-. Zer egin nahi duk ?- Ez diagok kargaturik -erantzun nian- . - Eta , zeraxola horrek? Zer egin nahi duk? -errepikatu zian ezine­gonaz-. Ez dia t garunak su ntsitu nahi dituenik adi­tzen . Pentsatze hu tsak ika ratzen nai k. - Ala, gizasemeak! I

- esan nian deiadarka-; ez al dakizue besterik esaten:hau zoramena da , hori bidezkoa da , hura ona da, beste 'hu ra txarra da ? Zer esan nah i dute epai hori ek ? Erna-

54

tvk o ekin tza baten zio ezkutue tan sakondu al duzue?J1ad~kizue so rrerazte n dituzten kariak eta berez sorrera­1; beharko lituzket enak zehatz-mehatz be reizte n? Horilu- ror i balitz, ez zenukete horren errez epaituko. Hik

csan zian Albertok- ekin tza jakin b atzu, sorreraz di­tzan zioa edozein dela, beti krimenak direla onartuko.lidak. - Onartu egiten diat -erantzun ni an nik, bi zka­I rak uzkurtuz- . Hala ere, ohar hadi, ene laguna, horio. de la erabat egia. Zalantzari k ez, ebasketa krimena.luk: baina gizon bat goseak hiltzear badago, eta bera­I ckin bere sendia, eta gizon hori, haiek eta bera salba­I zcar ren , ebasten ausartzen bada, errukarria ala zigor­!,aia duk? Zeine k sala lezakek min txu ri lizunezko unehatez maitasunaren zorame n jarkiezinei arduragabe tzent.aíen neska m inbe ra? Hantus teak et a mi nberaez ina k di­rc n gure legeek zirrara jasotzen utzi eta zuzentas unaren«zpata geldierazten diate. - Ho ri ezberdina duk -eran·tzun zian Albe r to k- ; jaidura baten oldeei ja r raitzenzaícnak gogoetak egiteko ahalmena galtzen dik eta moz­kor edo zoro baten antzera begiratzen zaiok . - Ala, zen­tzuzko gizasemeok! ----deiadar egin nian barre negiela- .Ja idura ! Mozkorra! Zoramena! Guzti ha u hizki h ila dukzuentza t, moralzale soraiook! Mozkortia kondenatu etazoroa herratzen duzue, sakrifiz ioak egi ten dituen ap aiza­rcn hoztas unaz, eta Jaungoikoari ematen dizkiozue es­kcrrak, farisau en antzera, ez zoro ak ezta mozkortiak ere('/ iza teagati k. Behin baino gehiagotan izan nauk mozokortur ik ; behin baino gehiagotan jarr i naiate nire jai­du rek zoramenaren albo-alboan, et a ez diat damu; mozokorti edo ganoragabe izena zerbait handia, jasanezincmaten duen zerbait egin duten aparteko gizaseme guz­¡ iei ematen zaiela jakin izan diat cta. Bizitza pribatuanere edozein ekin tza zintzo, es kuzabal eta ustegab e bu­ru tu nahi duenaz maiz «Mozkor tu ta dago » «Zoratu tadag o» esaten jasanez in bihurtzen duk. Gu retzako , neu­rriz koontzako, lotsa!; lotsa zuontzat, jakitunontzat!- Txoraska beti ! -esan zian Albe r to k-i-. Den a nabar-

55

© Soft

(f' Soft

57

hiltzen duen gizona ko ldarra dela esa teari; sukar go­I riaz hiltzen denari izen bera ematear i bezainbeste. -Pa­I ••doxa! Paradoxa arraroa! -esan zian Albertok-. Ezhik uste bezainbeste -erantzun nian-. Bat etorrikoh:liz nirekin izad iar i hain gogo r erasoz gero, haren in­.l.urak . zuzpertzeko eta alde ka bilakaeraz bizitzaren ja­i ra itu arrunta berrezartzeko zatiz suntsitu rik , geld íera­, irik uzten dituenari herio-gaitz deitzen diogula .. . Ongi,hada , ene laguna , aplika diezaiogun hau es pirituari . Be­¡¡i ra iezaiok gizasemeari haren esparru mugatuan etatkusiko duk zelan zartadaren batzuk zur eta lu r uzten"liten, zelan uztarpetzen duten burutakizunen b~tzuk ,¡" idura batek haren zentzu osoa eta borondatezko índar»soa erauziz, haren galerara eramaten duten ar te. Arra­/oizko eta odal hotzezko gizasem e batek ezin lezakekIOrigaiztokoaren egoera garbi ikus ; alferrik erna ngo zi~­kiok aholkuak: Gaiso baten ohearen ondoan dagoen gl­IOn osasuntsuaren antzerakoa duk, haren indarren pux­ka txikienik ere ezin eman díeza íokeelarik». Aburu hauei, d mzkabe eritzi ziean Albertok. Arextian itota aurkituuucn neska gazte bat gogoratu eta haren istorioa eda­hi nioan.

Sorkari ona zuan , haren haurtzarotik beti berdina/ ("11 lan mota bereko etxe-zereginen ingurubil estuanltxlrik : gozamenen legez iga ndeetan hirialdeet an zehar .I'i.xkanaka-pixkanaka eskuratu ahal izan zuen arropare­kin apainduri k, batzutan haren la gunekin egurastea edo¡ai nagusietan behin dantzatzea eta ordu batzuz auzokohatekin honelako hizkimizki batez edo horrelako ahakarhatez benetako a rdurazko suhar tasun osoaz mintzatzealurino ezag utzen ez zuena. Haren gaztetasunaren olda­r rnk gizonezkoen lausenguez handitzen diren gurario'Iezagunak sentierazten zizkiok ; haren aintzinako goza­mcnak, bidenabar, motel bilatzen zaizkiok; azkenen ba­'dan, gizon bat aurkitu dik, beronenganantz ezinbeste­ko indarrez berarentzako berria den sentipen batek sa­l..uzcn duelarik, eta bere itxaropen guztiak harengan

mentzen duk eta oraingoan hire burutaldia ekintza han-idiekin buruhilketa, gero eta behin hori izan eta gizase­meen ahuleziaren legez bakarrik ikusi behar baita, al­de ratzeraino daramak: zalantzarik ez, hiltzea samindu­raz be teriko bizit zar i eustea baino errazago duk»,

Elkarrizketa buka eraztear nengoan ; ez diagok niresenetik a teragotzen nauenik nik bihotzez hitz egiten duodan ean oihesk eriez bakarrik erantzuten duenarekin arra­zoiz aritzea baino. Hala ere, eutsi nioan, ez baitzuen n ires<;netik ateratze~ nauten halako arruntkeriak entzuten i,mtuen lehen aldia, Azkartasunen batez erantzun nioan:«- Horri dei tzen al diok ahulezia? Itxurez lilura ez ha- 1

din es katzen diat. Jauntxoren baten uztarpe jasanezina­ren pean ants iz egon eta, azkenean, lehertu eta harenkateak hau sten dituen herr i bati ahul deitzen aus artukohaiz? Bere etxea er re tzen izui karaz ikustean , bere inda­rrak ugaltzen igarri eta, ziztada barik, lur reti k ozta-oztajaso lezakeen pi su bat erraz zamatzen duen gizona ri ;iraina iza teagatik suak hartuta, bere areríoei oldartu etagaraitzen dien gízonarí: gízon bi oi ahul dei al lek iekek?Sincts iezadak, ene laguna, ahaleginak indarraren neu­r ría badituk, zergat ik behar d ik gorengo ahalegin batekbeste zerbait izan?» Albertok be giratu zida an eta berauesan: «- Ez hadi hasarre, baina aipatu dituan adibidehorí ek ez diate hemen benetazko ap likaziorik . -Balite­kek -erantzun nioan-; ez duk lehen aldiz nire logikaberbakeria tzat jotzen dutela. Ikus dezagun ea irudikadiezaiokegun e1karri be stela bizitzaren zamaz, beste ba­tzurentzako hain azkarra denaz, askatzea erabakitzenduen gizonak sentitzen ei duena, Berak senti tze n duenasenti tze n saiatuz bakarrik m intza giai tezkek prestukigaiaz. Giza izaerak - jarraitu ninduan- bere m ugak di­tik; bozkaríoa, pena, mina neurrí batetan jasan ditza­kek, harantzago lur jot zen dik. Ez duk, beraz, gizase­mea ahula ala gogorra den jakitea, bere zorígaiztoarenzabaltasuna, zein m orala zein gorputzezkoa ízanik, jasandezakeen baizik; eta barregarri zieritzoat bere burua

56

finkatzen ditik; mundu osoaz ahazten duk; ez dik eiet:entzut en , ez dik ezer ikusten , ez dik hura baino maite,hura bakarrik ; ha rengatik baino ez dik hasperen egiten,harengatik bakarrik. Ez diagok hutsalkeria aldakor ba­ten gozamen hutsek usteldurik eta haren guraria artezdiagokiok haren xedeari; harena izan nahi dik , betierekobat asunean, falta duen zorion osoa eriden, bozkario gU7.·tiak gu rtzen du enaren alboan gozatu nahi ditik. Behineta berriz egindako agintzek haren itxarop en guztiei zi­gilua jartzen ziea te; igu rtzi ausar tek haren gri nak han­diagotu eta haren arima bete-betean uztartzen diat e; boz­ka rio guztien aurreraturiko burutakizunean sentipen lau­so tu bat zabukatzen duk, gogobero gorene ra iri tsia duk .Zera, bere besoa k luzatzen ditik bere gurari guztiei hel­tzek o .. . , eta haren maitaleak bertan behera uzten dik.Amild egi baten aitzinean dia gok , higitzeke, zoro; gauilunak inguratzen dik; ez diagok ortzemuga rik, ez d ía­gok hatsa ldirik, ez diagok itxaropenik: Haren biz itzazena k ut zi dik. Ez diakusak aurrean du en mundu neur­gabea, ezta galdu duena ahantzeraz liezaioketen lagunugariek ere ; isolaturik, unibertso osoa k lagaturik senti­tzen ari duk bere burua eta be re bihot zaren ma rtiri laz­karriak itsuturik, goitilun, bere arrenkuretatik ihes egi­teko, dena suntsitzen du en heriotzari eman zaiok. Al­berto, hauxe duk askoren istorioa. Ala! .. . Ez al duk haugaisotasunaren kasu berb era? Izadiak ez dik irabiatzenduten aurkako indar nahastuzko laberintotik irtetzekoezein biderik aurkitzen.

Zori goiztokoa, jakinda ere, «Ganoragabea» esan de­zana . Itxaron balu, denborari egiten utzi balio, nareta­sun bihurt utako etsipenak hatsa ldia emango zion gizo­na aurkituko zukean», Berau hurrengoa esateaz berdi­na duk: «Zoroa ! Sukarraz hiltzea! Bere indarrak esku­ratu arte, umore txarrak sendatu arte, bere odolarenbrastakoa arindu arte itxaron balu, dena konpondukoza tekea n eta oraindik biziko Iitzatekek »,

Albertok alderake ta hau zuzeneg itzat hartu ez zuela

d a, inge ra berriak ipini zitian; besteak best e, nik neska"ITugabe bat ez baino hitzik egin ez nuela eta adimenez­kll gizon bat, beronen buruargitasun zabalagoa k gauzenunrrckaldea eta atzeka ldea ikusten errazten diolarik,"!in daitekeela berdin epaiztu esan zidaan. «Ene laguna

dciadar egin nian-, gizasemea beti du k gizaseme eta¡"-ronek edo hark izan dezan adimenaren sugarrak ezer~1I 1 x i edo, hobeto, ezer ez dik balio, jaidura bat sus­r.uzean bere indarren mugetan aritzen denean. Areago ...Ilonetaz hitz egite ra itzuli ko gaituk - erantsi nian, nireI apela ha rtzen ari níntze la->». Nire bihotza lehertzearI('goan eta elkarri aditzera heldu gabe bereiztu gintuan .ltaduk egia mundu honetan bestela gutxitan gertatzendcla ,

Abuztuak 15.

Bakarrik mai tasunak gizasemeak haren kideak beharl/atcn eragiten duela egia biribila duk. Badiakiat niregaltzea Carlotak ez duela atsegin, eta umeek ez diatebiharamonean beti itzuliko naizela baino pentsatzen.(;aur halen etxera joa n nauk agotsa afinat zera, bainacr. diat lortu , um e kox kor rak jarraitzen baitzitzaizkidanlpuinen bat eda ts niezaien eta Carlota ere lehiatu zuanliaren gura be te nezan . Askarirako ogia banatu zieat ,»ra ingotan nire eskuetatik Carlotaren eskuetatik bezainI'lll ik jasotzen dutela, eta soreztaturiko esku batek zer­hitzatua zen printzesa baten ipuina edatsi zieat. Honeklnusko ikasten dudala segurtatu eta edaspenak sorreraz­1('11 dien zirrarak harritzen naik. Batzut an ipuina erre­pikutzean gogoratzen ez dudan pasadizuren bat asma­I l en beharturik egoten nai zenez gero, berehala esaten zi­.laate bestela gerta tzen zela, beraz aldaezintasunez errit­mozko doinu-arauz beti berdina buruz esaten saia tzenunuk, Hone taz , idaz lanen bat en bigarren argita ra pena"gitean egilea k, lit eratur ikuspegitik irabaziarren, bestelibu ruari hal abeharrez gaitza ekartzen diola at erazi

< QL-sR .............. 1:t...J

• Soft

l'ilZen irudikatzen zutelarik , n ire sorkuntza osoa nire'" ima minean alai tuz. Mendi eskergek inguratze n níndia­" '11 ; nire aurrean amildegi sakonak nit ian, non uhol­01, ' enbatatsuak jausten ziren; basoet an eta m endietan111 roeaire bat entzuten nian , lurraren sakontasunetan in­,1: ,0' mister ios guzti hauek irabiatuz eta nahastuz, harengilillcan, eta eguzkiaren azpian, dena hamaika eraz bi z­r.iu tzen duten izakien arraza neurgab eak he ga laka tzentu i ziren artea n. E ta gizasemeek unibertso zabal honen• ucgetza t jotzen ditiate beren buruak, beren bizigu es­ruc iako habi an elkarrekin kurubilkatzen zirela. ZoroI ,,,,joa, dena txatxartzat jotzen duena, ezin txikiagoh.uhaiz! Ora indik ezein oinek zapaldu ez dituen mendihasam ortu helezinet atik it sas zabal ezezagunen hegale­r.unino , betiereko Sortzail earen espiritua berpizten ariduk , bizi eta ul ertzen duten hautsizpi hauetan gozatuz.AH, zenbatetan gura ni an orduan, nire buruaren gai nean11'.a l'Otzen ari zen koartzaren hegalez, it sas mugagabe har­t .rko ertzetara ino joatea, betiere tasunare n gail u r histu­I u-an gozotasun horiek edan eta, une batez bak ar r ik ba­1, 11. ere, nire baitako lekune estuan dena Berarengan eta1k rak sor tzen duen izakiaren zoriontasunaren tanta batcnt ltzeko. Ene anaia , ordu horiek oroitzea nah ikoa duk

1'''10 1' nad in. Are ago: Ezinesanez ko se ntipe n hau ek oroi­I /I 'ko ahaleginek, adierazi ahal dit zadan, nire arima har én...uiucan jasotzen diate eta nire gaurreguneko egoerarenlI :dtigabetasuna birritan igarrerazten zid aate.

I3adirudik ni re arimaren aurrean errezel bat jasoaoI"la, eta bizitza mugagabearen es kena to kia nire begie­r.u:a betiere zabalik ego te n den hil obiko amildegia b i­l.ika tzen duk. «Hau baduk » esan dezakek, dena iga ro ,.k-ua txim ista ren azkartasunarekin jau si, sekuIa ere bereíudu rrak gordetzeke , eta ail, ka teaturik, uholdeak iren­tvirik et a haitzen kontrenean xehetu rik ikusten denean?"l..diagok unerik sunts itze n ez hauen a, h ireak sun ts itzen"/. d ituena , ez diagok unerik hi ez hadila , su nts itzaileai/.;l ll behar ez haizena; hi re egu rasterik errugab cenak

Abuztuak 18.

diat. Lehen irudia otzantasunaz jasotzen diagu , gízase-Tmea hain baitago honela eginda, ezen gauzari k arraroe­nak egia direla sines tarazten d iola bere buruari; e ta ,jakina , harengan hain sa ko nki ir artzen dituk, ezen zori­gaiztokoa dela suntsitu edo ezabatu nahi duena ,

1i

Gizasemearen zor iona dena haren ezbe harraren sor­burua ere izatea beharrezkoa, al duk ? Ni re bihotzakizadi biziaren aurrean zuen sentipen epel eta betea, ezen .nire arima gozotasunen turrustez nire ama ase e ta in­gu ratzen nauen mundua paradisu bihurtzen zuela , nire­tzat borrero jasanezin, asalda tu eta alde guztietan zeharjazar tzen nauen espir itua iza tera heldu duk. Beste ba­tzutan , hait zen gandorretatik, ibaiaz harantzago, urruti­tako muinoet araino, ha ran joria behatu eta nire ingu­ruan dena mardult as unez zil tzen zela ikusten nuenean;barrenet ik tontorreraino zuhaitz usu eta tanta iez josi­tako mendi hauek, haien inguruneetan loretza arraiazzipristinduriko haran hauek; arratsaldeko aizekirri b igu­nak zeruetan kulunkatze n zit uen hodei ñabartuak isla­datuz, ses kadien marmarizak loak harturik irristatzenzen errekas to ade itsua, ikusten nituenean; txor iak, haientxorrotxioez hostopea ala itzen dutela, en tzu ten nit ue­nean, insektutxoen saldo ugaria eguzkiaren azken ízpie­tan ala ikiro jostatzen ari ziren bitartean , haren azkendirdaiaren ondoren lehen txoago belar ra ren azpian ezku­taturik zegoen kak alardoak, burrunbaka, bere espe txeauzten zue la; za ra tak eta bizitzak lu rreran tz erakarr i e tabere elikagaia haitz gogor retik erauzten due n goroldioaketa hondarrezko mui no leho rreko maldan hazten direnisa tzek izadiaren bameko bizitza, suhar eta sakratua eri­dei ten zida tenean, zelako poz ikararekin besarkatzen zi­ti an izakari guz ti hauek nire bihotz sugartuak! Ni Jaun­goi ko baten legez nengoan aberastasunen itsaso honet an,unibertso neurgab e bonet an, beronen forma guren ek hí-

60 61

milaka insektu gizajo hiltzen dik; hire eguras teetarikobakar batek inurrien era ikin landuan sun ts it u et a m un­du xehea hilobi batetan murgiltzen dik .

Ene!, ez. dituk munduko hondamen eskerga eta ba­kanak, ez dituk zuen hi riak iresten dituzten uhelak Iu­r r ikarak dardarazte n nautenak , ez horixe. Nire bi hotzakarraskatzen didana izadi osoan ezku tatzen den indar~rkatzailea. duk, beronek bere kidea eta bera ere sun­tsí tze n ez dituen deus sortu ez dueIarik.

HoneIa , aurrera nioak ni nahigabeturik ni re bide za­la~tzaga:riafol barrena, zeruak, lu rrak eta haren indarekmtzanek mguraturik; eta ez diat gurka tze n e ta sun­tsitzen betiere a ri tutako munstro ba t baino ikusten.

Abuztualc 21.

Goizet an lokamuts baten uztarria as tin tzean, haren­ganantz besoak luzatzea al ferrík duk; al ferrik gauaz nireohean bilatzea, amets zorion tsu eta xume batek landannagoel a, haren alboan jezarrita , haren es kua hertsiz etalazt anez bete tzen ari naizeIa , sine starazten didanean.Ene! , oraindik ametsak mozkorturik egon eta iratzartzennaizenean, nire bihotz atsekabetutik malko-turrusta sor.tu eta pozgarri r ik gabe nega r egiten diat, etorr i beharre­koaren ilunbeetan hausnarrean .

Abuztuak 22.

Zorigaiztokoa duk, GilIermo. Nire ekintzak sorgor­tasun art~gatsu batetan ezeztatzen d ituk; ezin ego n niai­~eke~ as n ts u eta, hala ere, ezin eg in diezakeat ezer. Nireirudimena eta ni re minberatasuna ez d ituk izadiarenaur: ean dardarazten eta liburuek as per tze n naiate. Gi­zaki~k bere . buru~ aurkitzen ez duenean, ez dik ezeraurkitz,:,n. Zin dagíat askot an alokai rupekoa iza teak paz.tuko nindukeela, gutxiencz, goi zero iratzartzean egunbete , zio bat, itxaropen ba ten sus moa eduki dezadan.

Mll iz Alber toren bekaizti izaten nauk, begietaraino pa­1"'l cztatu r ik ikusten dudanean, eta haren lekuan egonez' " iontsua nintzatekeeIa uste dial. Behin baino gehiago­

t.ru izan nauk hiri eta Enbaxadoreari idaztekotan, segur­1" I/cn didaanez, berehala emango lidakeen norale ku hori, k.uzeko. Honelaxe uste dial. Minist ra riak aspaldidanik"II" rizten naik eta orain baino lehenago enpleguren bat"".0' nezan es katu zidak. Honek ordubetez ardura tzenuulk: baina gogoet ak egin eta, askatasunaz asperturik ,, 1" cta hedeak ja rtzen utzi eta gerotxoago nekadurak

Il ltilllrik dagoen zaldia ren ipuina gogora tzen dudanean .. ., , diakia t zer egin. Bestalde, Gillermo maitea, egoera al­,1., I/.cko gurar i honek uztarpetzen naik, ez ote duk, behar­I."da, a lde guz tietan zehar jazarriko nauen ezinegon ja­Illlczin ezkuturen bat iza ngo l

vlnutuak 28.

Zalantzar ik ez, gure gaitzak sendabiderik balu, gizakih.iuck senda tuko likeate. Gaur nire urtebetetzea duk etaH"izcan goiz Albertoren farde Itxo bat jaso dial. Ireki­I/..un n ire begiak mindu d ituen lehenengoa CarIotak,¡klls; nuen lehen aldian, zeramatzan ar rosa kolorezkokoru piloeta r iko bat izan duk, geroago gehiagotan eska­lila nioan korapiloa; bi garrena, liburuki b i, hamabire­urt an: Ho mero , Wet stein-en a nire egurasteetara Ernes­1I rcna ez zamatzeko hainba t irrikitu dudan argitarape­11 11 . Badakusak nola aur ri kus ten dituzten nire guraria k;1I "l a b ila tzen dituzten bideak op aritzen digunarenarenhutsalker iak m akurtzen gaitueneko opar i ezinobeak bainonvkozaz eder ragoak di ren adiskide tasun froga txiki hauekrrun tcko. Korapiloa hamaika aldiz laztantzen diat egu­'''"'0 eta hasperen bakoitzean beti rako iga roak diren"1:1111 zoriontsu bakan horiek mozkortu ninduteneko zo­rlon tasunen oroia gozatzen dial. GilIermo, honeIaxe behardik izan eta ez ni agok arrenkuraka: Bizitzaren loreak,., ditu t itxura hutsak bai no. Zenbat zimeItze n den az-

L62------- ---oIlL... 6.L-

© Soft

tarna arinenik ere utzi gabe! Zitua gutx i askok ematcndi k et a zit u hauengandik gutxi asko heltzen duk. Eta,hala ere, ase gelditzen dituk .. ., ala, ene anaia !.. ., hcl.dutako zituei jaramonik egin ez, muzin egin eta haíetasgozatu barik, ustentzen utz al ditzakegu?

Agur. Uda ikaragarria zua n, Batzutan Carlotaren Ioraetegiko zuhaitzetara haztap arka igon eta haga luze bate4gorengo adarretako madariak harrapatzen ditiat. Carlolta zuhaitzaren azpian egoten duk eta nik haren oinetarajaurkitzen ditudan zituak biltzen ditik.

Abuz tua k 30.

. Zorigaiztokoa, ez al hago eroturik ? Ez al duk hiro.burua atzipe tzen? Nora eroango hau jaidura zebaezín,eta xedegabe honek? Ez diat hari zuzendutako otoitz;"baino egit en; ez dik dagoeneko beste figurak lekuriknire irudimenean eta inguratzen nauen guztia ez dialharenganako baino ikusten ,

Honek beronek elkarrengandik bereiztea beharrezko 'da din bezain laster amait u behar ko diren zoriontasunez­ko ordu batzu zia karzkida k. En e, Gillermo, nora eramaten nauen tatarrez nire bihotzak sarri askotan! Harenondoan, ha ren figura , haren hi gidurak, haren hitzetanjartzen duen zerutar adier azkunea behatzen sorgor, biedo hiru ordutan egoten naizenetan, nire zentzumen guz-]tiak ezari -ezarian kilikatzen dituk, gerizpe bat nire au-írrean hedatzen duk eta nire belarriak sorgortzen dituk}nire bihot zak, bere taupad a ar ine tan, nire zentzume~ihertsatuentzako pozgarria bila tu eta anabasa igo tea bainojez dik Jortzen.. . ;

Gillermo, askotan ez diakiat munduan na goen. Eta ;goibeldurak ku zkurtzen ez nauenean eta Carlotak, beru,eskua nire zotinaz bustitzen uzten didaJa, nire martiria'arintzeko pozgarri goibela ematen didanean, urten behardiat, ih es egin behar diat eta urruti-urrutian, landetan,ezkutatzera egite n diat arineketan. Orduan mendi zut bao

l<'\au gora haztaparka egiten gozatzen diat, baso zehar­1,I\ '¡.in batetan barrena, zaintzen nauten sastraken ar­1" 1111, xehetzen nauten sasien artean igaropidea zabaltzen.ludala. Orduan hobetoxe izaten nauk, hobetoxe!, eta' I'a rri et a neke bizian egoten naizenean, lur jo ~tahulcan gelditzen nauk ; gau ilunean, ila rgi betea mrehuruaren gainean dizdiz ari dela, b aso bakartian nire.u-rastatuei a tsedena em ateko enb or zeihar b aten gai-

uc. ui jartzen naizenean, edo ikularreko argitasunean" ,llar lo na rcari ematen natzaionean .. , Ala, Gille rmo!' ,,'!aska baten aterpe istla, fa rdal bat eta zilizioa nire,11imak hatsatzen dituen pozgarri bakarrak dituk . Agur.I¡acra ezbehartsu honetarako, azkenerako, ez díat hilo­Ioia baino ikusten .

h ailak: 3.

.loan behar nauk, Gillermo; nire eba zpen zalantza­I .. rra finkatzea eskertzen diat. Hamabost egune tan díhar­duat uzteko as moarekin j íra-bíraka . Joan behar nauk,¡"'rr iro diagok hiri an , lagun baten etxean ; eta Albe r to ... ,O'I a . .. Joan behar nauk.

t ini lak JO.

Zelako gaua, Gillermo; zelako gau ikaragarria jasandudan! Orain badiat adorer ik dena jasateko. Ez diat be­r iiro ikusiko. Ala! Haren besoetara jaurtikitzera hega­raü ezin joan izatea ; ni re bihotza es tu tze n duten sen­1ipcnak zotin andana batez hiri, ene laguna , ezin adi~­I az izatea! Hementxe ni agok, mahai baten aurrean, la

luusik gabe; lasaitzen ahalegindu eta egunsentiari itxa­I .. len ari natzaiola , zaldiak eguna urratzean jantziriklzungo baitira .

Ene! Carlota axola gabe ari duk lotan, sekula erelkusiko ez nauela sus matu gabe . Na hikoa adorea izandia l ordu b itako elkarrizketa batetan zehar nire sekre-

© Soft

tua ezagutarazi gabe harengandik bereizteko. Eta zelak«elkarrizketa, a lajainkoa!

Albertok, afaldu ostean, lorategira Carlotarekin joango zela iragarri zidaan . Ni lautadan, gaztainondo mardulen azpian, azkenengoz, haran arraiaz harantzago el.kutatzen den eguz kia, ezari-ezarian irristatzen den ibaiaikusten ari ninduan. Hainbatetan izana n induan harekinaurkientza hartan! Hainbatetan behatua ni an ikuskizuuezin ob e bera! Eta orain . .. Nire tzat hain maitatua zen zu­mardi hartan barrena harat-honat hasi ninduan, bertanCar lota ezagutu aurretik sekretu erakarkor eta begikobatek maiz atxekitzen ninduelarik. Zela ko gozamenaz,gure adiskidetas una loratzean, eman gen ioan elkarri arotearen sorkun tzen artetik ezagutzen dudan erromanti­koeneta rikoa den leku honek sorrerazten zigun lehenta­sunaren berri!

Gaztainondoetan zehar heineraketa zabala erideitcnduk .. . Ene! Nire gutunet an bagozko murru garai hauetazeta zumardiaz, bertan arg ia amaiera den basotxo bat ge·roago eta hurbil agotzean ezar i-ezar ian desagertzen joaneta be rtan bakartasunaren malenkolia guz tiez bustirikematen omen duen lar rain batetan nahasten delarik, minotzatu na tzaiala gogoratzen dial. Oraindik d iraukidak,harengan lehen aldiz sartu nintzenean, eguzkia la sterke­taren ga ilu r rea n zegoen unean igarri nuen zir ra ra defi­niezinak; orduan ere, aurkitzen hura niret zat min muogagabe eta bozkario nagusien antzokia izango zenarenzuzmur uherra izan nian.

Ordu erdi zuan joanaren eta itzu leraren pentsarnen­du gozo eta ankerrei emana nintzaiela, lautadan goraigoten ikusi nian. Harenganantz egin nian arineke tan,hunkipen handienaz Carlotaren eskua oratu eta laztan­du egin nioan. Gorenera iristear geunde1a, muina es tal­tzen zuten lahardien gib eletik ilargia agertu zuan. Zen­bait gaitaz mintzatu eta larraineko kerizpera hurreratugintuan. Car lota sartu eta jarri egin zuan; Alberto harenalboe tariko batean jarri zuan, eta ni bestean; nire ar-

66

Io ','.alasunak , ordea, ez zidaan luzaro jezarrita i~autenuzt c rt . Jagi, haren aurrean jarr i; urratsen batzu eg~n ~ta

¡"' ITiro jarri ninduan. Ni hiltzoriaire igartzen an mn­dll"n. Carlotak bagoen puntetatik lautada osoa argizta­1/(' 11 ari zen ilargiaren islada eder ra behatu eragin zi­pru m, lrudia ikaragarria zuan eta hainbat gure nago gure­1/ .11. iluntasun astuna inguratzen ari zitzaigun heinean .lIarik eta laburrera, b itartean denok isilik izan gine la ,1 .ul ota bertan hasi zuan : «- Sekula ez --esan zian-s-,"k llla ez dut ilargiaren dizd iraren pcan nire hil maiteez

' 11 oi tzeke egu ras ten, heriotzaren eta etorkizunaren idei~khuukitu r ik igartze ke . Gainbizi urtengo dugu ! -zirrar~nkl .iziena sumaerazten zuen doinuaz erant si zian-. Baina ,\Verther , berriro topatuko al dugu elkar? Zer uste duzul.onetaz? Zer diozu? »

«- Carl ota -deiadar egin nian, ni re eskua aurkez tu,.¡ a begi ak malkoz bl ai ni tuela-; bai, berriro e:ce i~u­hiko dug u elkar! Bizitza honet an eta be stean ere ikusikodllgu berriro elkar!»

Ezin esan izan nian besteri k , Gille rmo. Beharrezkoa,,1 zuan berak ni ri galdera hor i egitea, nire ari ma osoa¡"' rcizketa ankerraz blai zegoela ?

«- Eta gure hil maiteek - jarra itu zuan Carlota-,h" al daki te ezer gu taz? Ba al dakite gure zori ontasunnneetan maitasungura handiaz gogoratzen ditugula? Ala!Ni re amare n irudía harat-honat joaten da nire inguruan/c har , haren ondoan elkartzen ziren legez, nireareneanr-lkar tzen diren haren seme-alaben, nire seme-alaben arolean gauaz lasaikiro jezarrita egoten naizenean. Orduannirc be giak, gurarizko malko batek bla i, zeruetara zu­l entzen baditu t, hare n hil ohantzean haren seme-al aben.nna izateko eman nion hitza nola be te tzen dudan ikus.lczan irr ik itan hunkipenez beterik hauxe csaten dut.lciadarka : «Barka nazan, ama m aitea, haientzako hiizan hin tzena ez banaiz. Ene! Nik ahal be ste egit en di­na t: jan tzi eta janda diauden cta , bati.k b~t , zain~u etaiua ite egiten ditinat; gure batasuna ikusi aha l izango

(,7

© oft

bahu, ala, arimaren maitemina! Jaungoikoarí, beronimalkorik mingotsenez, hire begietatik sor tu ziren azkcnez , hire seme-alabak zorio ntsu gorde zitzala eska tzenhiolarik, eskerremanik bizienak jasoko hizkioke... »

Hau berau zioan Carlotak. Ala, Gillermo! Zeinek errepika diezakek hark zioena ? Zelan berregin litzakek hizkihotz eta minberagaitzak haren arimaren zeruta r loreakziren haren hitzak? Albertok geldierazi zian, samurtasu­nez zioela:

-Carlota, honek gehiegi hunkitzen hau. Badiakinatburutakizun horiek maite dítunala, baina eske daginat ...

-Alberto --esan zian Carlota k-, badi akiat ez dítua­la beilargiaren inguruan jartzen ginen gau haiek, aitakanp oan izan eta umeak oheratu genituenean, ahantzi.Hik ia beti liburu onen bat edukitzen huen eta ez huenia inoiz berean irakurtzen. Sorkari guren haren elkarriz­keta ez al duk ezer baino guragarriago? Zelako andtea?Xal o.a, ederra, be ti .alai eta be ti langile.. . Jaungoikoakdíak ík zenbate tan mre ohearen gainean belaunbiko etamalkoak isu riz eska tu diodan nire amaren antzera itxuranazan!

-Carlota --egin nian deíadarka, haren oinetara jaur­tiki eta zotinaz blaitzen ari nintzen haren eskua hertsa­tzen ari nintzela-; Carlo ta, betirako lagun zai tzatcIaJaungoikoaren bedeinkapenak eta zure amaren espiri­tuak.

-Ezagutu bazenu! --esan zian, eskua hertsatzen arizitzaidala-s-. Zuk ezagutzeko aina zen .

Ez tantzen ari nintzela begitandu zitzaidaan: Ez huens~kula e;e ene laudorioan hitz handiagorik, loriatsuago­rik oguzia. Carlota honelaxe jarraitu zuan:

-Eta andre hau bere gaztetasun betean, bere azkenseme ak sei hil abeteak eginak ez zituela, hil da! Harengaisotasunak ez zuen luzaro iraun ; etsia eta lasaia ze­goen; haren pena bakarra haren seme-alabak, batez eregazteena, utzi beharra zen. Hiltzorian sartzean «Ekaríezazkidan» esan zidan . Nik eraman egin nituen ; gaz-

68

1o "'lIck haren at sekabea ulertu ez; nagusiak hunki-hun­I i rurik zeuden . Haren ohea inguratu zu tenean, eskuak,·, uctara jaso eta haien alde erregu egin zuen, ondoren.

h.un bes tearen atzetik, laztandu egin zituen ; ondoren,nzkcn agurra eman zien eta hauxe esan zida n: «HeuI''' "go haiz haien ama». Erantzun bakartzat haren es­Lila hers tutu nuen. «Hagitz agintzen didan, ene alaba­I ",a, esan zidan : Maiz hi re ulertze-malkoetan ama bat enlH'g irakune eta bihotzean dagoena adi tzen dunala ikus i.liuat. Bata zein bestea eduki hi re neba-ahizpentzat, etahin, aitarentzat emazte baten zoriontasuna eta esane­Inlasuna. Haren pozgarria ízango haiz». Nire aita, gain­.Iitzcn ari zit zaion min eskerga ezkuta ziezagun irtena, d a. sar zedila es katu zuen; bihotza txikiturik zuen. Hi,Al lic r to, gelan hengoen. Baten bat haron zeb ilela entzun;"' ;11 zen itaundu eta hurrera hendin eskatu zian. Bioritlnko begiratu ziguan eta bere begirakune lasaiak elka­, i ckin zorionts ua k izango ginela adier azi ziguan»,

Alberto haren besoetara jaurtiki zuan, deiadarka :- Haga itun l Izango gaitun! » Alber to gibelandia haren se­lle! ik irten a zegoan; nik ez nezaguan nire burua ere .

- Wer ther -jarraitu zua n Carlo ta- , eta andre hauhil behar ote zen? Ala, ene Jaungoikoa! Bat zut an mun­rluan gehien maite duguna nola uzten du gun ohos tenhnusnarrean aritzen naizenean. .. Eta ezeinek ez duiuncek bezain gogor igartzen; nireek, hagitzez geroago ,,'il.On beltzek ama eroana zute lako kexu zeuden.

Carlota jagi egin zuan; nik, dardaraka, baina uztar­pctzen ari zitzaida n lozorrotik u rtenik, jezarririk etah.ircn eskuak n ireen artean herstutuz iraun nian.

-Etxera behar da --esan zian- : Bada garaia.Bere eskua kendu nahi izan zian eta nik adoretsuago

ru tsi nioan :- Berri ro ikusiko du gu elka r! --egin nian deiadar-.

ltcrriro aurkituko dugu elkar ! Gure itxura edozein izannrren, ezagutuko dugu elkar. Banoa -jarraitu nin­duan- , nik nahita noa; baina gu bereiztea betierekoa

69

50ft

izango litzatekeela liste ízango banu, ezin jasan izangonuke burutakizun hau . Agu r , Carlota; agu r , Alb erto! Be­rriro ikusiko dugu elkar.

-Bihar uste dut -esan zia n berak txantxetan-.Bihar h onek bihotza zulatu zídaan. Ene! Berak ez zc­k ían , bere eskua ni retik kendu zue ncan ... Zumardia nzeh ar urrunduz zihoazen.. . Nik hi gitzeke, begi rakuneazjarraítuz, ilargiaren dizt iraren azpian iraun nian. Belaun­bikatu, n íre m alkoak as ka tu, agu do jagi , lautadarantzantxintxiketan joan eta arduan, urrutítan, ezki tantaicngerizpean , lorategiko a te ti k hur, haren soine ko zu r ia rendizdira iku si o ían . Besoak harengan antz luzatu . ." etadesagertu egin zuan.

BIGARREN LIBURUA

70

• © Soft

1171 , urriak 20.

Atzo iritsi gintuan. Enb axad orea larri dia gok eta«lu-an izango duk egun batzuz. Bederen, harreman one­,..ko gizona balitz, dena Iegokek ondo. Badiakusaat,h.ullakusaat : Adurrak fro ga gogorra k gorde zizkidak.' l:lina, adorea izan dezadan! Axaleko izaera batek de­u.ui eusten ziok . Axaleko izaera! esaera honek nire lu­1I1:1 lik urtetea k barregura ema ten zidak. Ene! axalekoa­,'osea baníntz, lurreko gizonik zoriontsuena izango nin­I/alekek. Bain a, bai zera! Beste bat zu, indarrez eta adi­mcnez urriago, nire aurrean burgoikeria erakus ten dioa­" 'k askatasun antza erakutsíz eta ni ets i eginik niagok11 ire indarrez eta nire gaitasunez. Hik, Jaungoikoa, on­.l.isun guztiok ema n dizkidak , zergatik ez hidan haien""Iia ukatu, baina niri neu rekiko ustantza et a gozaldia«makidatuz?

Egonar ria, egonarria! Dena hobetuko duk. Bai, enel.rguna , arrazoia duala us te d íat : egunero jendetzarekinuahast urík egoten naizenetik eta besteak zer di ren etauola jo katzen duten ikusten dudanetik, hagitzez pozagoniagok naizena izateagatik. Zalan tzarik ez, dena guhau­I rckín ald eratzeko eta guhaur denarekin alderatzeko,. rin gaituztenez gero, ontasuna edota gaiztasuna aIdera­ízcko baliozko ditugun izakarietan diaudek eta, beraz,cr. zieri tzoat deusi ere bakartasuna bezain kaltegarri.

Gure irudirnenak, bere jiteagatik asaldabera, olerkí­I'.¡ ntzaren ametsezko irudiek elikatua, izaki sa ldo batcra tzen d ík, berauen artean azken lekua bete eta gugan­dik lekora dena handiago eta pertsona guztiak gu ba inohobeak begitant zen zaizk igularik. Zalantzarik ez, haunrru nta du k: Urratsez urrats gauza asko falta dugulaikusten diagu eta, izan ere, falt a duguna bes teak beha r

73

_. ~ II-_""'_© Soft

ei dik ; guk dugun guztia iratxiki eta, horretaz gain, erakarpen biribil bat erideiten zioagu. Honela, bada, gizaseme zoriontsu hau ezinobea duk; gure amesmenarcnsorkuntza duk.

Aldiz, gure ahulezia osoaz eta gure ahaleginez gurolanean gogoa barreiatzeke ihardutean, maiz geldiro elaertzetik joanez beste batzuk bela eta arraunen indarrazbaino aurrerago joaten garela ikusten diagu ... Eta, halaere, beti egoten duk norberarekin pozik besteen albotikjoan edo aurrea hartzea lortzen duena.

Azaroak 26.

Egia esan, hemen ondo iza ten hasia nauk. Onena lanafalta ez dudala eta niretzat berriak diren moeta orota­ko gizaki hauek eta karantz hauek jostagarri ditudaladuk. C.. .-ko jaunkuntia ezagutu diat, egunez egun onc­riztenago dudana. Adimen handiko pertsona, ez duk,ordea, bihotz hoztuna, haren gurariek esparru zabalak es­kuhartzen badituzte ere. Haren gizabideak adiskidetasuneta samurtasunerako hezitako arima somaerazten ziguk.Konpontzeko agindu zidaten negozio bat zela bide, ni­taz zaletu zuan. Lehen esal dietati k elkar aditzen genuelaeta besteei ez bezala hitz egin ziezadakeela begiztatuzian. Ez diat hitzik begirunea erakusten didan lautasunagoraipatzeko, ez diagok munduan ezer hain bozkariohandi eta benetazkorik sorrerazten digunik, haren ateakzabaltzen dizkigun arima dohaitsu bat erideitea baizik.

Abenduak 24.

En? axadoreak zenbait larriunetan jartzen naik, berauaurret ík banekiela. Munduko Ielorik txirripitinena duk;urratsez urrats ibiltzen duk eta neska zahar bat be zaintxirripitina duk; ez diagok sekula ere bere buruarekinere pozík, ez diagok ere poz dadin biderik. Lana azkaregitea eta idazten dudana berriro ez ikutzea atsegin di-

74

1 al: Bera gauza duk niri laburkia itzultzeko, honelax~.hos tala : «-Ondo dago, baina berriro begiratu: BetiI"I'atzen da adierazpide hoberik, hitz egokiagorik» .l l .iu suer tatzen denean, araoka arituko nintzatekek. Ez.llk konjuntziori k falta behar; batzutan ihes egiten di­.lntcn gramatikazko bihurduren egundoko arerioa duk;vr. dik usadiozko erritmoaren doinu-arauaz idazten den,ddirik baino aditzen. Mingaitza duk halako gizasemeh.uckin ulertu beharra.

Pozarazten nauen bakarra C..-ko jaunkuntiarengana­110 adiskidetasuna duk. Orain egun batzu lautasun osoe­'"'' nire enbaxadorearen berezko gelditasunak eta ñimi­uutasunak ezinago gogait zen dituela esan zidaan . «-Gi­/ ukiok beraientzako eta besteentzako sits eztenkariak.Iira - ziostaan-; baina jasan egin behar zaie, edozeinhidalari k mendian estekua jasaten duen bezala. Berau, ' 1. balego, bidea, zalantzarik ez, errezago eta laburragoIltzateke; baina m endia b ada eta gainditu behar ere".

Agureak ondotxo diakik beraren gainean jaunk~ntiak",uaten didan lehentasuna; beronek ernegarazten dik etaII/.altzen zaizkion abagadune guztiez baliatzen duk nireuurrean hartaz txarto esateko. Bidezko denez, nik aurka'"I ~ i ten zioat eta badiagu matraka. Atzo, adibide~, ~ereLasa harrapatu eta nire senetatik zeharo atera nindian..-Jaunkuntiak - zioan- munduko negozioak ondo asko"zagutzen ditik, lanerako erraztasuna dik eta. ondo idaz­len dik ; baina, ertilari gehienen antzera, ez d ík ezagupensakonik ». Gero, «geziak hi harrapatu al hauo-tzat itzullitekeen imintzio bat egin zian; baina ez nioan axolarik,·gin. Muzin egiten zioat honela ?entsatu .et~ jotz.en due­nnri , eta nahikoa b izitasunaz, [aunkuntiari, bai harenizacragatik baita haren prestakuntzagatik ere, begiruneosoa dio dala ihardetsi nioan . «-Ez dut -erantsl man­hizitza arrunterako behar den adore osoa gordez, harenadi mena garatu eta makina bat xedetarako jartzen ja­dctsi duen inor ezagutu». Tentel honi honela mintzatzeagrekeraz mintzatzea zuan eta agur egin nioan kaikukeria

75

• © Soft

gehiago esanaz samin ez nintzan. Eta errudun bakarra kihardueraren zoragar rit as unak esanaz uz tarpetu nauzueno k za re te. Iharduera! Orain lotzen nauen ga leran harnarurte gehiagotan nire gogo z arraunketan egingo nikek,bakarrik patatak zuri tu eta hi rian bere garaua saldubehar dituenak nik baino hab oro rik egiten ez ba dik. El"dakusadan ezbehar diztiranta, gizaki esmoil hau en a rtean nagusi den asp erdura, batzu be steen gainetik igoteko ab agadunea zela tu eta barrenda tu eragiten dicnklase-tartarika , biluzik aurkezten diren ja idura hutsalaketa urrituak? He men, esaterako, badiagok andre bat inorib~re nobleziaz eta bere soroez baino berbet an egit en ct.

diona, honela arrotze k berekiko hau xe esango bide du­tela: «Hau noblezia apurño batek eta lu r puxka bakaubatzuk sena bihurritua duen angurria da ». Hau ez duktxar re na, ordea ; hori bero ri ingurune hauetako eskr i­bau baten alaba baino ez duk eta. Ezin uler diezak eathain se n urría , hain ziztrinkiro prostuitzen den giza enda.Zinez, ene Gillerm o maitea, best eak epaiztu nahi izateazein zoroa den geroago eta sine ts iago di at. Gauzata n dialegiteko neronekin et a ni re bihotz asaldariarekin! Ene!Haiei haien bideari jarraitzen gago onez utziko niekek,beraiek niretik zehar ibiltzen utzi nahi izango bali datc.

Geh ien amorratzen nautenak giza r tez ko bereizketaziztri nak di tuk. Edozeine k bezain onda diakiat zeinbeharrezkoa den klase-ezberdintasuna eta haren aban.tailak, berberez ni ere bali atzen naizela, diazaguzkiat;baina ez ni kek igaropidea eragozte n etortzea nahi izan.go, oraindik bozkario txikiren batez, zoriontasun antzenbatez goza nai tekeela. Azke na ldian, eguraspidean B ...andereñoa ezagutu di at, b izi de n mundu hantust earenminean nahikoa berezkotasun gorde tze n duen sorkarixaloa. Gure elkarrizketa bion atsegin garri izan zuan et abereiztu ginenea n bi sita nezan haizugoa es ka tu ni oan .Hainbat lau tasunez eman zidaan , ezen ozta-ozta ikustekoordu egokiari itxaro n ahal izan niola. Ez duk hemengoaeta haren izeba batekin bizi duk. Atsoaren ka rantzak

76

"",ckabe eman zidaan; ni harekin adigu ri tsu agertu n!n­rlunn cta ia uneoro mintzatu nintzaioan eta ordu erdiraru duko lobak geroago aitor tuko zidana igarri ni an , hau xeduk, izebak, bere adinean, ez duela ezer ere: Ez ab e­1,"lasunik, ezta adime nik ere. Ez dik aitona-amonen ze­I " 'uda luze bat baino, beronen atzetik murru baten,,' I.can bailegoen geriztatzen dela, eta ez dik ~ere ba~.I ..ipctik igarotzen den jende xumeari handikenaz begi­Il ll:t.ca baino jostagarriagori k. Haren gaztaroan ederra• i zuan eta bere bi zit za purtzilkeriatan ernan dik ; h~renI usketaga tlk , zor igaiztoko zenbait gaz te re n ala dura lz~nru.m eta , geroago, heltzaroan, edozelan igarotzeagatlkh.uc kin brontzearoa nazitu eta hil zen ofiz ial zahar b a­... 11 uzta r r ia apalki onartu zian ; orain, ordea, berak , bur­dlllaroan , bere burua bakarrik ikusten dik ~ta har~n1..1>'1 ha in xaloa ez balitz inork ez Iíokek jaramonik

l'J..',inen,

1772, urtarrilak 8.

Zelako giza seme giza joak di ren haien azkor osoaz .b.e....kizunetan aritu eta irrika bakarraz mahaiko aulkiriktl.usgar riena eduki nahi dute~ak ! Hain~e~te joranaz ek~." ' 11 za izkiek txat xukeri a hau ei , ezen astirik ez dutela be­nctan garran tzi tsuak diren gauzetan p~n~satzeko . ~rge~­kcria horietariko batek azken astean jai bat lur JO zi-

J.,: lIun . .Tentelak ! Ez diate lekuak ezer esan nahi ez duela

.-l a lehen lekua edukitzen duenak paper nagusia oso gu­h ilan eg iten duela ikusten. Zenbat e.rr.ege dagoen h~renrulnist r ar iek gobe rnaturik! Zenbat mi rriat r 'art haren ídaz­kuriek i Eta zein duk lehena? Nire ustez, best een . buru­w litasuna bereaz m enperatu eta, bere ízaeragatik eta!lr lczitasunagati k , inoren indarrak eta jaidurak bere gu·r.ul-t resna bilakatzen dit ue na .

77

• © 50ft

Urtarrilak 20.

Idatzi beharra d ízut, ene Ca rlota rnaitea, hemen, herriska bateta ko os ta tu txiro bateta ko bazter bate ta n,bertan ekaitza bate tatik ihes eg inez babesten nai zelarikD...-ko a terpe go ibe l honetan, per tsona ezezagu nen atean, nire b íhotzarentzako erabat ezezagunak di renen al'tean , nagoenetik, ez dut lipar batez, lipar batez ere, zu riidazteko beharrizan p rem ia ts ua igarri. Baina borda hanetan, ba ka rtasun honetan, espetxe honetan , elurra elatxingorra nire leiho a ri oldartze n za izkion b itar tea n, nirlehen pentsamendua zurea izan da. Hona sartu nin tzcnetik , a la , Carlota!, zure irud ia eta zure oroia , hain bizia e ta h a in santua den oroi hau, nitaz jabetu dira e la,ene Jaungo ikoa! , gure lehen e1karriskusketaren bozkarioguzti ak igarr i uste izan ditut.

Ikusi ahal izango baninduzu , Ca rlota maitea, h es it zcnnauten jostaldien turrustaren erdian! Nire zartada gu ztíak m askaldu eta sorgortzen dira . Pozu ne bat ere ez nir..b ihotza ren tzat , josta keta hutsalena ere ez ni re arim a re ntzat. Ezer ere ez, ezer ere ez: banago hemen tx inata rgerizpeko ikuskizun batetan baine ngoen. Nire aurret ikgizonskak eta za lditxoak igarotzen eta berrigarotzen íku s­ten ditu t eta askotan n ire buruan berau ikuslilura ba tez ote den ga ldetzen di o t. Ni pertsonaietariko bat naizeta n ire jokua eg iten dut ; hobe esanda: joku a betetzenerag ite n za it, a u to mata bainintzen hi gitu eragite n zait.Hurren dudanaren eskua oratzen badut, izuikaratur ikjotzen d ut a tzera, egu r rezkoa delakoan.

Gauaz biharamoneko egunsentia ikustera joateko as­moa dut: Eguna urratu eta ohean geratzen naíz. Egunezgeroago ila rgia ikusteaz iharduten dut hausnarrean e taga ua heItzen denean nire ge lan hartaz ahazte n nai z. Ozta­-ozta aza l dezaket zergati k jagiten n ai zen eta zergat ikoheratzen naizen .

Nire bizitza m ug ierazten zuen indarra hautsi da ;gaueko ilunbeetan iratzarrir ik iza n eta goizetan esnaraz­ten n induen xarma d esagertu da.

78

Andre izena merezi duen sorkari bat baka r r ik au rk i-

I lut o B andereñoa. Nire Carlota maitearen antzekoa"' . ... b d E t -esango,l.r, zure an tza ezertan edu ki a~al . a eza..a .

" II/.U - zertan za tozkit orain giza pide honeklI~~ ~al , ez,l.• hau guztiz aizuna; denbora ja~in. bateta t í .ausen­ll.lri-Iausengaria naiz .. . , ezin izan bainaiteke besten~ . lru~dhucntsu a ntzak ernaten ditut eta andere~k n~rk ezm derukccla laudoriorik n ik baino finagonk egm , diote. Ha~~e1 1.m ts ezazu : Ez ta gezurrak es atea ere, bata. bestearc l~\...ti lotua egote n da eta. B . .. a ndereñoaz m m tzatzen a~1

1I •• tza izula uste du t. Ha ren begi u rd ine? suan, h aren ,a:~ruaren indarra so rnaerazten da. h orra t io .. Haren egocr _".•higabetzen du, haren bihotza ren gurari ~at ~re ez as.el/l.ko nahikoa ez balta. Gizarte zurrunb ilo t ik aldegin""hi du eta zor ion tas u n hutsa rekin landaren erdl~n egi­" '11 dugu amets . Ene! Zenbate tan , Carlota, zu m ireste n""1 in diodan! Beha r tu ? Ez: Haren miresmena be:ezko~,1. ,gNola m aite duen Carl otaz m íntzarzea! Oso maíte du!,\ 1" , ni zure oinetan jezarrita banengo, ídazgu tx o hlura:¡' '' ITi eta las ai hartan , u meak gu re I~gurua~ [olasten an.Iirc la! Aterako luketen zara tak gogattuko zl~tuzkeene~n ,uik elkartu eta ipuin ha r r iga r r iren bat .eda ts lz ¡ ~llerazlk~

' 1 ke Eguzkl'a elur diztiratsuz estahtako mumoen os11 1 uz . . . ' d t .u-an nagusik iro makurtzen da; ekaitza I~aroa ~ e ~bm .. .k ha r rezkoa da ni re kaiolara i tzul nadm . .Agur. A ~to/urc alboa n dago ? Zer diot ? Jaungoiko ak it aun hau ar-

ka biezat.

t n sailak: 8.

Aste bateta tik honantz eguraldia ezin kaxkarragoa da, la horretaz pozte n naiz, hemen nagoenetlk ez .baltu t

n bat ere mutiriren batek apu r tu edo ebats i gabe,¡'gun o , . . 1 d11-. ," Bede ren curia marra-marra an dencan , e urra e-

lI SI" . oztu edo gesaltzen denean, nirekiko «Hebe to nagoIl can , l Z d E d . emeekd sea n lekorean baino » esaten u t , z ago gl7as

l ' l ~gararik gabe kentzen duten ezer: Osasuna, izen ona,

79

(f' Soft

bozkari oa, a tsedena. Jakina, bada, ia beti tentelkeríagatik, herskeriagatik eta zekenkeriagatik eta, haíek diolnez, gurari on arekin. Batzutan erraiak hain ku pidagabki xehe ez ditzaten eska tu nahi izango nieke.

Otsa ilak 17.

Enbaxadorearekin lu zaro ezin jarrai naitekeela su.matzen diat.

Gizon hau zeharo jasanezina duk. Haren lan egikcr»hain duk barregarria, ezen harekin gutxienik matrakanegin behar duda!a eta maiz, berezko denez, sekula pOI

ten ez duen iharduteko kasketari eus ten . Azken aldiau,kortera ar renkuraka joan duk eta ministrariak agirak«egin zidak; biguntasun osoz, bai, baina agiraka egin zidak et a banian nire karguzketa aurkez teko asmoa, . ..-ek 'bidali didan gutun bat eskuetara iritsi zaidanean; gutunhonek haren espiritu zintzo, jakitun eta go ía gurtzek..belaunbikatu eragin naik. Nola deitoratzen duen niregehiegizko minberatasuna! Nola laudatzen duen iharduera, besteenganako eragiketa eta negozioetarako indarrari buruzko nire ideia gogob erotuen gar gaz te et a berezkoa; ideia hauek sunts itu gabe , haien benetazko garapena aurkitzeko eta haien eragina gauzatzeko guneraepe ltzeko eta eroate ko bidearen bila! Ban auk zor tzi egu ­ne z pozturik eta nihaurrekin baketurik! Ederraren edc­rra da ari mare n bakea eta, goibe laren goibela , ene lagu­na, halako bitxia hauskorra be zain ede r ra eta berekiz­koa izatea!

Otsailak 20.

Jaungoikoak bedeinka zaitzatela, ene lagunok, eta niriukatzen dizkidan egun zoriontsuak eman die zazkizuela .

:. Pertsona horiei begiru nea zar d iegul ako, cz d ttugu edaspen honc­tan gut un hau ezta ge roago afpa tuko den beste bat ere bam esartu.j endea ahalik e ta nag usfen gogoan hartzenk (,-'7. Iuke , gure cri ta íz ar -gitaratzeko ausardía garbí tuko. •

80

11 ic rto : Atz ipetu izateagatik es kerrak ema.ten d ízk íat./ ' ''' u ezkontzaren egunaren albistearen zam. ~engoan,

' 1 111 1 ho rretan hormatik Carlotaren isla ha?dlklro esk~.ui ctu nire paperen artean ezkutatzea del íberatua b.al­IIII <' U. Ezko nduak zare te eta oraindik. hementx~ dla~h.uc n erretratoa ! Hementxe ir aungo dik, Zergatik ez.1I ." liaki a t zuekin ere nagoela, badiakiat, hire kalteta?

ihc Carl ota ren bihotzean leku a dudala. Bai ; berean b i­I : II T~n lekua diat eta gorde nahi eta behar dial. Ala!

»ra tuko nintzateke k berak ah antzi ahal izango balu.1\ 1 ¡'~ rlo : Burutakizun honen barnean infernua barnesar",'11 duk. Alberto, agur. Agur, Carlota ; agur, zeruetakouiugcr u hori.

'\/a/"Ixoak 15.

llem endik jaurtikiko nau en hildura jasan diat. Amo­" " bizian niagok. Esana, ba da : Hau egina duk eta zu~k" lZliaren errudunak zare te; zuek, aztoratu, alatu eta nikunhi ez nuen patua hartzen behartu nauzuen?k. Ederra"giu diagu, Et a ni re hurutakizun nabarJ?en~km dena ga­l.-razten dudala esan ez diezad aan, banioakí k, ene lagunruaitea , kronikari ba ten xumetasun eta zehaztas unez, ge r-l aI utakoa adi eraztera. . '

C.. .-ko jaunkuntiak gura eta hobesten naik: bada~lk,nskotan esan diat eta. Atzo haren etxean bazkaldu manoAudcre eta jaun hobetsienak joaten diren~ko sol~saldlaivntcn dutenetariko halako eguna zuan. Nik ez man ha­luko zerbait su smatu eta ezin som aeraz nezakean .sekularrc gu , kopetadun ginenok, hain sobera geundemk. Au­rrcra, Bazka ldu egin nian eta bazkaldu ostean are.to han­dian zehar jaunkuntiarekin eguraste n ~r~ tu. ninduan.( iure autuan tartekatu zen B... koronela I~JtSI .'uan eta,uzkenik, eza ri-ezar ian solasaldirako ordua JO zian. Ondo.isko diakik ez nuela horretaz pentsatu! 5 ... -ko anderet xit nob lea, haren senarrare kin eta bularra ohol batenlegez e ta gerrun tze ez den gerruntzea duen haren alab a

81

• © son

© 80ft

83

Banuen buruan joatea baina ez dakit zein esp iri tuuiztok atxekitu nauen».

Ja unkuntiak eskua, esan zezakeeen oro aditu eragi te-" craz he rs tu tu zidaan . Ezari-ezarian ilki eta , batzar

I'" rcn hartaz lekora ncngoela . n ire zaldigu.rdira igo etaM.. .-ra joan ninduan muinotik eketzaldea ikusteko , Ho­III<' rok Ulises urdeak zaintzen zituen batek nola aterpetu/lIcn edasten duen kantu izugarria iraku rtzen ari nin­u. 'Ia. Ho naino, dena ond o.

Gaua zela ni re os tatura itzuli ninduan afaltzera . Jan­,,' Iall. mahai baten angelu batetan, dadotan jokatzen a ri/lrcn pe r ts ona batzu bakarrik idoro ni ti an , horretarako.uuauak jasoxeak zituztela . Adelin maitagarr ia sar tu,

h.-rc ka pela laga zian, aldi berean begira zitzaidala; n i­".lila etor r i et a ahap eka hauxe esan zidaan: «----:Ezbeha­r rc-n bat iza n duk, ez da ? - Neuk ? -Jaunkuntlak bereolasaldit ik jaurti ki hau. - Deab ruak eroango al dik.

Al llasa hobeto hartzeko urten ni an. -Pozten nauk ga­r r.mtzir'ik ez duenaz ez arduratzeaz: Jaramonik jendau­ucan egitea bakarrik sentitzen diat ». Honek beronekIl halyadunea ekarri zian nire amo rrua niregan iratzar ze­"i ll .

oJc ndea mahaian jezartzeko etorri ah ala, b egir atzen

/ lI laaten eta nik nire baitan hauxe nioan: «Bilerakoaga­111< begiratzen didaate». Eta honek beronek su eta gar[art zen nindian . . . . .

Eta orain aurkezten naizen edonora, mre bekaiztí dí-u-uck txaloak jotzen dituztela entzuten diat; hantusteci,Iltlimenen batez zuzkiturik daudelako , begiramen guzt íak¡'azlerruzteko baimenduta egon uste dutela, suerta tzenz.ricnaren eredutzat aipatzen nautela cta. ga ine ra , bes­u-lako antzeko ergelke riak entzuten ditudanez gero, gogo" IICZ sar tuko ni kek labaina b íhotzean, Izaera arduraga­hccz esan ak esan arren, nik jakin nahi izango nikekzein den hainbat doilorrek hartaz honela gaizki esa tea[asan dezakeena. Bakarri k gaizkiesana funs kabea denean,f'aizkiesaleei muzin egitea erraza duk.

mengeloarekin sartu duk. Nire aurreti k bereizten dutenitxu ra ufakariarekin igaro zituan . Honelako leinuko gizakiek ezinikus i gorria baino sorrerazten ez dida tel a eta,hand ik ilkitzea ebatzi n ian eta bakarrik jaunk untia haienberbakeria gogaikarriaz as ka tzearren zain nengoan B. ..andereñoa sa r tu zenean. Ikuste n dudan oro tan n ire bihotza apurño bat hunkitzen denez gero, bertan geratu ctaharen jezarlekuaren ostean jartzera joan ninduan. Ohi­turaz baino lautasun txikiagoz eta halako gelberatasunczmintzo zitzaidala begiztatu nian . Ho ne k beronek harritunindian. «Bera gizaki ho ri en legczkoa al duk ?» itaundunioan nihaurri. Minduta nengoan eta joan na hi nian :hala ere. bertan nirauan, zuzenduko zidan esaldircn batez nire itauna zuzengabe ote zen sinez nezan itxaroten •.. . n ik dakita. Anartean, aretoa bete zuan. F.. . baro ía , ga inean Franc isco I koro atu zen garaiko arropa·gordekia zeramana; R... . jauregiko kontseilaria, bere bu­rua «bere gorentasuna-z iragarri erag iten duena , gorraden bere emaztearekin, etab .. . Ezi n ahantz d ieza kealJ . . .• bere janzki gotikoaren zuloak eguneroko oihal txa­talez es taltzen dituen narrasa. Hauek eta bestc per tso ­na asko sa r tzen ari zi tuan, hizlabur asko er itzi ni eannire ezagu n batzurekin mintzatzen ari n in tzen artean.B .. .-z hausnarketan eta berberaz bakarr ik íhardunez, el.n induan andereak aretoko bazte r bate tan txit xímutxí knari zirela eta jaunen arteko apar te ko zerbait ger ta tzenari zela ohartu ; ez ninduan S ...-ko anderea jaunkuntia­rekin bakarka ari zela ohartu. (Hau guzt íau geroago esanzidak B .. . andereñoak)) . Azkenik, jaunkuntia h urreratuzitzaidaan eta leiho baten ondora eram an nindian : «- Ba­dakizu --esan zida an- zelakoak diren gu re ohitura bi­txiak. Solaskide gutz iek hemen zu egotea atsegin ez duotela begizta tu dut eta nik ezergatik ere nahi ez ar ren ...- Barka nazazu , jauna --egin nian deiadarka , hura etennuela-. Horret az jabetu beharko nintzatekeen , badakitoharkabekeri a hau bait a barkatuko dídazula ». Adeit su­kiro makurtuz eta barre eginez, hauxe erantsi ni an :

82

•_ .... ...t.JL-_ _ .....::~Soft

MI/ rtxoak 24.

Nire utziliartza eskatu diat, lortzeko eta, zuei ahol­l.ua eskatu gabe egin arren, barkatuko didazuen itxa-1upenean. Hemendik urten behar diat eta badiakiat eki­.litcko esan hidakeen guztia ; honela , bada, esaiok nireli mad jazotzen dena, errietan egin ez dezan eran . Nor­hcrarekin ere ados ez dagoenak bera ez asetzea ego­u.u-riz jasatea beharrezkoa duk. Honek arrenkuratuko.lucla ziur niagok. Haren semea zuzenean kontseilari eta"lIbaxadore postuetara zeraman karrera diztirantean ba­putean geldierazten dela ikus tea! Bidetik sai hesten delalkustea l,.. Otu dakizkian ingera guztiak eta zergatik ja­1 raitu ahal eta behar nuen hemen froga dezaten bestel-urutak izun egin itzak; joatea erabaki diat eta banioak .Nora jakin dezaan, nire laguntasuna ...-ko printzeak oso" 1scgin eta ni re deliberamenduaren berri izan dueneanlu-rc Esta tueta ra berarekin udabe rrian egon nadin eska­111 didala dioat. Askatasun osoa ízango dudala agindu/ ídak: eta ia gauza guzt ietan ados gatozenez gero, adu ­I rari eutsi eta banioak berarekin.

Eta guzti hori haren ahotik entzutea, Gillermo; be-1.ui entzutea, berarekin grina ni retzat benetazkoa eta,, 1kuna delarik! Zur eta lur geratu ninduan eta suminak..raindik badiharduk sutagartzen nire bularrean. Haie­i.niko bat zuk nire au rrean hitz baten bat aldarrikatzeko.ulorea izan zezatela nahi izanen nikek , nire ezpataz ba­u-t ik bestera zulatzeko. Odola borborka ikusiko banu,l.isaituko nintzat ekek . Ene! Hamaikatan baino sarriago.. ra tu diat aiztoa ito tzen nauen haspitura ahitzeko . Go­'" bero tuegi eta nekatuegi egoten direnean, arnasa as­kvago hartzeko senez zain bati haginka egiten dion zal­.Il -lcinu noble bat egoten duk. Sarri askotan berdin aur­kitzen nauk. Betiereko askatasuna ekarriko lidakeen/II in bat zabaldu nahi izango nikek .

Martxoak 16.

Den!,k jo tzen dik nire aurka . Gaur egurastean B...anderenoa idoro diat. Hurreratzen beharturik izan nauketa besteengandik apur bat urrutiratu gareneko, herencgun ~~ra;ekm ger tatu zitzaidanaz hamaika arrenkuraj aurt~kl zíoat . «Ala, Werther! -esan zidaan samurtasunhandlen~z-, no la ule rtu zenuen hain txarto nire asalduhura, .ham on do ezagutzen nauzun zuk? Nola jasan duda"zugat~k aret~an ikusi zintudan unetik! Dena igarri nuen:hamaíka aldiz esatear Izan ninduzun. Banekien S.. . etuT... andereak haien senarrekin joango zirela zurekin elegoteagatik; banekien jaunkuntia ez zela h~iekin haust~n aus artuko .. ., eta orain kontu ak eskatzen ari zatzaizkit! - Nolatan , andereñoa! -esan nian , nire asaldua elkutatu eta Adelinek. etxera sartzean esana zidan guztiagog~ratzen an zitzaidanarekin batera nire zainetatik tII'

irakinaren antze~o zerb.ait igar tzen ari nintzela. - Gogurra~en gogorra Izan zait hau! - deiadar egin zian surkan eder hark, begiak malkoez blai zituela. Ez n induanordurako nihaurrean jab ea eta gutxi falta izan niauharen oinetara jaur tiki nendin. Azal ezazu -esan nioan .Haren malkoak amilka joan zituan ; nire sene tatik ka npo nengoan. Zotina batu zian, ezkutatzeko arduratu elzela . Nire izeba - jarraitu zuan- , dagoeneko ezagutzcnduzuna, bertan zegoen. Oso hasarretu zen ni re alboauik';lsi baitzintue~ ! We~ther, at zo arratsaldean eta gau r?OlZean ~tarrald l b~t ~ asan behar izan dut zure laguna~zateagat1k eta zu iramtzen eta umil atzen ikusi beharIzan dut, ezin defendi niezazukeela , erdizka baino defen ­ditzen ausartzeke»,

Esana zuen hi tz bakoitza nire bihotza zulatzen zueuezpa~a zuan. Gauza guzti hauek ezkutatuko bal ízkit, egin­go. zidakeen ona adítze ke, nitaz ahopekatua zutena etuzemtzuk gozatu zuten garaitiarekin, ospatuz, eta ni rebes~eenganak.o ~arrokeria eta mespretxua, aspaldian aur­pe?lratuak .zlzkldatenak, zigortu zituztela jakin eraz iz..adierazten jarraitu zuan.

~84 ..L 8.w

Apirilak 19.

Hire bi gutunak eskertzen dizkiat. Ez ziea t erantzunik eman, hau bidaltzeko korteko karguzketaren za in bainengoen; nire amak minist raria eragin eta ni re as moaklur joko zl;'ten~ren bel du r ninduan; baina de na diagokkonpondunk, mre uzketa onar tua izan baita. Ez diat ningurariak zelako nardagarritasunaz onartu dituzten aipatuko, ezta ministrariak idazten didana ere zuen zinkulinak areagotuko bailirateke. Erregegaiak ' agur-haborokína eman zidak: Hogei eta bost du kat, negar eragiuarte samurtu nauten hitzak idatzi dizkidala , Ez dial,bada, azkenaldian, nire amari eskatu nion dirua behar,

Maiatzak: 5.

Bihar urtengo diat eta nire jaioterria bakarrik seimila tara dagoenez gero, berriro ikusi eta amets antzoigaro ziren nire haurtzaroko aintzinako egunak gogoratunahi ditiat.

Nire amare kín, berau alargunduz gero , hiri izugarrihorretan íxteko, he rriska maite eta nasai hau utzi zuc­nean, ir ten nintzen ate beretik sartu nahi diat.

Maiat zak 9.

Erro mes bat en jaiera osoarekin jaio nintzen herríabisitatu nahi d íat , ust egab eko sentipen batzuk lilurarazinau.tela . ~erritik, .Hegoaldean, leko laur denera dagoeuezkí handi bat etatik hurbil zaldigurdia geldierazi n ían:jaitsi eta zaldigurdiko gida ria ri aurretik joan zedin agin:du nioan, nik oinez jarraitu eta be rri tasunaren bizitasuneta betetasun osoez gogora kizun guztiak dastatu nahibainituen . Nir~ haurtzaroan ni re egura st een xede eta jomuga zen ezkíaren azpian geldi tu ninduan. Hura ezbc r­dintasuna! Orduan, ezjakintasun zoriontsuaz, nire biho ­tzaren tza ko elikadura osoa, nire gurarien irakadura aseeta gainez ka tu behar zuten adur guztiak idoro itxaron

uitueneko mundu ezezagun hartara oldar hmldiz ]Hurt!-kitzcn ninduan. Orain baniatorrek mundu zabal hartatik, la , ala, ene laguna!,zenbat itxaropen galdurikl, zcnbat1\1110 suntsituri k! Hementxe diaudek nire aur rean n ireIlIra rien xedearen legez hamaika aldiz behatu nituenuu-ndiak. Orduan leku hauetan ordu luzez egon ahal iza­10'11 nínduan , garaiera ho rie k igoteaz hausnarrean, nire1" .goctak ikularreko lits bigunen artean antzematen ni­11I ,'n haranen eta zumardien sakoneraino eramaten ni-1licia; eta etxera itzultzeko unean aurkientza maite hau, anezinezko oinaze handiarekin uzten nian. Herri ra ntztuu-reratzean, lorategiet ako zei-itzalpe zaharrei, nirc ain­tzinako ezagunei agur egin zíeat, Etxe berriek gogaitzenuuiate, behatzen di tudan aldaketa guztien legez. Herri­r.iko sarrerati k ígaro eta orduan baninduan nire gogo­iak izune kin aurkitu . Ene laguna: Ez diat xehetasunetan1"'lditu nahi ; zerrenda igarri dudan gozamenaren handialu-zain astuna litzatekek . Plazan, izan ere, gure aintzi­unko etxearen ondean, os tatua hartzea pentsatu nian.unncnbllela. eskola , bertan atso on batek umetan ba­I " 'n gintuelar ik, ongailudenda bila katua zela bcgiztatuuian. Zuloaire hartan jasan nituen artegatasun , herabe­r.isun , larritasun eta axanpez oroitu ninduan . Ez nianurratsik egiten , hunkitzen behartzen ez ninduenik. Erro­mes batek ez dik erlij iozko oroimenek sakraturiko hain­hnt lekurik Lur San tuan aurkitzen eta haien arimek hain1II II Ikipen hutsak igartzeaz zalantzak egiten ditiat. Honaln-men askotar íko bat o Ibaier tzetan barrena etxalde ba­u-taraino jaitsi ninduan , nora aintzinean sarri joaten¡'ainintzen; aurkientza txikia duk , non mutikook urgai­llera harriak jaurtikit zen , ea zeinek ibiltzen zituen ho­lx-toen ikusteko, jost atzen baíkinen . Batzu tan uraren[ouna ikus teko geldi tzen nintzela biziki gogoratu n ían ,harc n joanaz burutakizun zoragarrienak egiten nituela;111' joan hori hel du ko zene ko herriez egiten ni tuen irudiunbarrak gogoratu nitian ; nire irudimenak herri honenII111gak berehala aurkitu eta ni, ordea, urrutirago, beti

87

© Soft

urrutirago joan eta urruti tako b azter ralde lausotua behutzen galtzen nintzela gogora tu nian. Ene laguna , honcla,bada, zoriontasun honekin, giza endaren arbaso agurgarriak bizi zituan : Honelako umekoiak zituan halenaburumenak et a haien olerkigintza , Ulises itsaso atzcmanezi n eta lur mugagab eaz mi ntzatzen dencan, harcnmintzaira benetazkoa, gizakoía , barnekoia, liluragarriaeta misteriosa duk. Zertarako balio dik ikastetxeko um cguztiekin lurra biribila dela behi n eta berri z esateak?Lurra! Gizasemeak hura lupertzeko burlzinada bat zubaino ez dik behar , are gutxiago haren be tiereko atse denerako.

Orain Printzearen landetxean niagok. Gizon honekinondo asko bi zi iza ten duk: Giza bihurtutako egia e taapaltasuna; baina erabat ul ertzen ez ditudan gizaki be­reziek inguraturik diagok. Zurrul karantza eduki gabc ,ez diate onezko gizonena. Batzuri batzutan agurgarri erizoten ziea t eta, hala ere, ez nauk haietaz erabat fidatzen .Printzeak entzun edo, irakurtzen duenaz mintzatzeak go·gaitzen naik, irakurri eta entzun duena bet i zur ikeri azberresaten duel a. Honetaz ga ín , gorago dik nire adírnc­na nire bihotza baino, hau bihotzau, harrotzen naue ngauza bakarra, indar osoaren , zor iontasun osoaren etatamaltasun osoaren iturri bakarra dela. Ene! Nik da ki­dana edozeinek jakin diezakek; bain a nire bi ho tza ne­ronek bakarr ik d íat.

Maiatzak 25.

Buruturik izango nuenean adieraztea pentsatua nianas moa neukaan; ezer lortuko ez dela diakusaal orain etani re sekreluaren berri emango diat : Gudukatzera joangura nian, Denbora luzez hausnartu diat asmo hau,,..-ko gudalostearen generala den printzeari jarraitzekohigierazi nindutenetariko karirik indartsuena. E lkarre­kin egurastean n ire egingogoa azaldu zioat ; baina bu­rutik kendu zid ak eta kaskela hutsa b aino ez dena be-

88

d b lit bakarrik egingo ni ekean ezentzu-lIl'i azko jai ura a l zu.ircna haren zioe i.

it-tailak 11.Nahi duana esan, b aina hemendik aldegin b ehar diat,

. . di t ' ten eta Pnnlzeanire burua gogmlu baino er. la egr .' k h"/ in izan daitekek dena baino hobea;. ez .mago arenII lIdoan pozik, ordea , eta gero ela behin bion .arteko anoIIcko tasunik ez dagoelako duk, Adimeneko glzon~ ~~k,,,,limen arruntekoa, ordea. Haren elkarrizk~ta ~m o I ~

' .'k I n bat baino atseginago dial. Oramdlk heme11111 o a . , harat-h o-l-este zor tzi egunez iraungo dial ; ~garoz ~ero " d d .

. 1 hasiko nauk berriro. Etorri nmtzenetIk egm u an11 .1 k P . t duk arounena marrazteari ekitea izan duk. no zea, ez .1,"" kanpokoa eta formula zientifiko gogmkarnez et:.k rbakunde hutsalaz hornitur ik ez b alego , b~rrura:o ru­I'okek. Behin baino sar ri agotan , arte eta ízadiaren ~r kI i -z dudan irudimen zoroak erakartzen duela , ezpa~nah~~inkatzen ditiat, zerbait nabarmen egiten duel~ sines­unik, elkarrizketan hit z teknikor~n bat sartze o ero­I('an.peroetan geldierazten nauela ikustean

ü ztailak: 16.

Bai: munduan dagoen bidaiaria, er romesa baino ez, I h . ?uauk. Eta hi ? besterik a aiz .

üztaiiak 18.Nora joan nahi d iat? Ustantzaz esango dial. Heme~

hesle hamab ost egunez ir~un bel:ar diat. Ondore,n, ~ll:I ckiko .. .ko mea tzeak íkusi nahi dltuda la ~san d~at, egialan ez diagok deus ere, ordea; nik bakarn~ nah~ du~~~:Carlotarenganatzea duk, Hauxe duk g.uztla . . Nire .I/ az barre eta agintzen didan guzti a egrten diat.

89

•_ . ..........,. ""Soft

91

trailuk: 3.

Ez di at batzutan u lertzen mait e deza keen beste giz~n

1,,, 1, nola ausartzen den b este gizon b at maita:zen, nikhnlako maitasun ezinobe, sakon eta zabalaz mal.te ~uda­"can; bera ba ino ezagutzen ez dudanean, bera baino ikus­1l'1! ez dudanean ezta b eregan baino pentsatzen ez duodanean.

AI'I/zl uak 21.

Zeharo al datu nauk. Nire bizitzan arg í bigune?, b~te~nrnztasu naz batzutan argitzen bada ere, ez duk, al .,' lip ah.rtcz baino . Nire ame tsei ema ten natzaien ean eZIO uxa,Iiezakeat hurrengo burutak izu n hau: «Eta ~er,. Albe:tohilgo balitz, ezin izan h inteke hi ... , hu ra ezm ~za~ lIt,:­k.-k.. . ?» E ta honela gerizpe lausotu honen atzeti k jarrar­i zcn nau k aríneketan , amildegiko ertzera eroaten nauennrlc non izuikaratu r ik geldit zen bainaiz.

Zeinen ezberdin begit an tzen zaidan dena, Carlotare.n1,,1'1, dantzaldira eramateko, joan ni ntzenean le~en aldizlhili nuen bi de t ik hiritik irtetean! Dena aldatunk; dena.k-sager tu . Egun hura gogoerazten didan izadiko aztar­n.u-ik ez, nire b ihotzean taupadarik ez. Berak be~t:- ga­r" í batetan handitasun eta apaztasun os~ez ~ral~! et~upaindu tako jau regira itzultzean serne .malteml11ar~ ut.Z!f i/. kion zoragarri tasun itzelak hondatunk eta sunts!tunkuurk itzen dituen printzearen gerizpeairea nauk.

Ondo ! Ondo asko! Dena zoragarri diagok. Neu ! Harc nsenar ra! Ala jainkoa! Bizitza eman didaan hik halako zori on tasuna gorde bahit, nire iza tea gurkapen etengabcaei litza tekek . Ez diat haren au rka kexu ego n nahi; barka iezazkid ak malkook; barka iezazkidak nire al ferrikako gurariok . Hu ra nire emaztea! Zeruen azpian dagocnsorkar irik xaloena nire besoen artean herstutu bariklGillerrno, Albertok haren gerruntze liraina besa rkatzenduenean, goitik behera jartzen nauk da rda raka.

Esaten ausartuko nauk? E ra, zergat ik ez? Carl ota zorionts uago litzate kek ni rekin harekin baino . Ez; ez dukAlbe r to aingeru horren gurari guztiak ase ditzakeen gi­zona. Minbe ratasu nez apu r ra, ... zkoez apurra (itzul ezakhau nah i du an legez). Nik haien ar imak elkarren gogokoez direla diakusaat; nahiago ditugun liburuetariko ba liraku r tzen dugu la , Car lotaren eta bion bihotzak baterataupaka ari direla diakusaat; eta inoren ekintzek sor re­razten dizki guten sentipenak azalerazten dit ugun hamai­ka abagadunetan diakusaat . Ala, GilIermo! Egia duk Al­bertok hura bere arima osoaz m aite duela. Eta zer, er.al dik halako m aitasuna merezi? Mutiri bat bitarteansartu zaidak. Nire m alkoak lehortu dituk; n ire m alenko­ni a desager tu du k. Agur, lagun maitea.

Abuztuak 4.

Ez nauk kexu dagoen baka rra . Gizaseme guzt iek be.ren itxa ropen ak trufatu ri k ikusten ditiate eta gura du­ten horretan atzipetuak izaten dituk. Ez kietako andrezintzoa ikusi berri diat; m utikoen a rteko nagusia enebila etorri duk a rineketan. Haren pozotsek eraitsi askodagoen amari n ire iri tsiera iragarri zio a te. Haren lehenhitzak hauexe k izan dítuk: «Ai, ene jaun ona! Ene Juanh il egin da». Juan umeen arteko gazteena zuan, Ni is il­du egin ninduan. «Ene senarra, erantsi zian, Suizat ik

90

...-_~_ ...._. ....... .-------------------- - r _ ""'uaK-Ouruau llZ,Ull U4;-grL e:tl't" 11 V U .. b ....." ..........e.....aa_ - _ '

'f. balitz, eske ka etortzen behar turik ego ngo ~ate.keen ,I".lean zehar su kar rak hartu zuen eta» . Ez ~!tzaldaan, fc r esatekor ik bururatu, baina haren semean opantxohut egin nioan. Berak saga: batzu .onar n itzan er regu: uf idaan; hartu eta hain oroimen goibeleko leku h artatIk,t1 dcgin nian .

• © Soft

lrailak 4.

Bai, halaxe duk. Izadiak udazken a laster dugula ira­gartzeaz bat , udazkena nire barnean eta ni re inguruetanigartzen d iat. Nire hostoak hori skatzen ari di tuk eta ondo ko zuhaitzena k dagoeneko eroriak dituk. Aur kientzahauetara lehen aldiz etorri nintzenean ezagutu nuen he­rritar gaz te hartaz berriro mintzatu natzaik? Wahlheim-enharen berriak es katu ditiat eta, morroi legez ari zenetxetik jaurtikia izan zela , berari buruz berriro ikusi el.duela es an zidaate . Atzo ustegabean topatu n ian, besteherriska batetarako b idean; mi ntzatu nintzaioan, bereistorioa eda ts i zidak , beronek handizki harritu nauela,adieraziko diadanean ondo asko ul ertuko duan legez .Baina, zer ta rako xehetasunok? Ez al nikek ats ekabetueta nahigabetzen nauena niret zat gorde beharko? Zerga­tik atsekabetu behar haut h i ere? Zerga tik eskain i behardia t abagaduner ik etengabean urrikaldu eta agiraka egindiezadaan? Ba! Ez omen duk nire errua, nire adurrer iabaizik.

Gizon honek nire lehen it aunei goibe ltasun Ilunazeran tzun ziean , berorren nahasketaren bat som atu bidenuel a; laburki, ordea, norekin ari zen mi ntza tzen etaezagutu ninduela , lautasunez, bere hobenak ai tor tu etabere zorigaiztoa deitoratu zian. Ezin nik banan bananharen hitzak gogora! Bere ugazabaren tzako maitasuna,zer egiten zuen, haren rnintzairaz ari natzaiak, ezta bu­rua non zuen ahantz i arte, handitzen joan zela aitortu,ad ieraz i zidaan (hori gogoratzean alaitasun e ta gozamenantzeko zerbai t igarriz) , Ezin edan, jan ezta lo ere ze­zakean; beronek oinazkatzen zian eta eg in behar ez zuenaegin eta agindu ziona ahanzte n zian; gorpu tzean deabru­ren bat ei zian e ta , azkenik, hura goi solairuko gela ba­tetan zegoe n egun batetan, berak jakin eta jar rai tu zi­tzaioan, edo, ego kiago, haren atzetik erakar ria izarri zianbere burua. Alferri k erregu tu eta indarra erab ili nahiizan zian. Ez zekian nola heldu ahal izan zen hartaraino

92

,'la harengan beti garbitasun osoaz pe?~satu e ta -~e,reV" rar ir ik suhartsuena haren ondoan bi zitza oso.a ego­,','ko ezkontzea zenare n lekukotzat JaungOlkoa JUr.lze~lian , Honela une batez mintzoz ger,o, ezmezean jar rr1I,'m esateko zerbait falta eta jarraltzen ausar tzen ezdC; lU~en antzera. Azkenik , gelberakiro, ha~k ustantzarenIl lllzekoa onartu ohi ziola eta ontarte anJ: batzu. ema­kidatu zizk iola aitortu zidaan. Edasp~na bi edo hU;Uha~.ti!. cten zian hau «txarto uzteko» egíten ez zuela, e. ehesle maite zuela esateko eten zian; ez zuela sekula ino­u-kin ere honetaz hitzik egin eta bera galzt oa ezta ga:

ragabea ez zela b egizta nezan bakarrik adierazten ar~n~ l) id la Eta orain ene laguna, nire betiereko leloan/.1zal a . ' . leze .,.kilen natzaiok berriro: MUlII hau zego cn egez, ,nue¡, 'giek ora indik ikusten duten legez marra~tu ahal Izan­1'0 banik ! Nik dena crabat ondo esan ahal ¡zango ba;uk,uola ernaierazten nauen, no la ernai~razi b.eha r naIze~In rgati k ul er hezan ! Nahikoa; badakik zer jazotrn zaid:1l1 ezagu tze n nauk eta ondotxo dakik nola er,a artzenlI ;lU~en zorigaiztokoek eta, denen ga ine ti k , míntzatzen

lI ri natza ia na k. dai k 'Idatzitakoa berrirakurtzean, erraz soma arte een. IS-

lorioa ren amaiera esale n ahantzi za idala erreparatu dlU~Alarguntsa defenditu; bere neb a heldu , zu.an , ~e:one .lI spald idanik morro ia gorrotatu eta etxe tik jaurtiki na.hl

.la a r rebaren ezkontza berri batek fe re funtsean ja­1.lI" , ' h k bai t .I'aunspena itxarot en zuten sem e-alabeí. ,ar ez al zi-tuen zuzene ko ondorengorik, gabeluko. ZlC?aren beldu­rragatik ; neba honek m orroia kalean jar r i, jazotakoazhuin matraka handia egin zian, ezen ala rguntsak mutilahcrri ro jaso nahi izan balu ere horret~rako ~usartuko, . la Aipatut akoak duen beste morroi batekin ere ~u­

; ~I:~a~oela diote, et a hura harekin ezkonduko dcl~ dio­icnez gero, ain tzinako ak hatsa duen bltartean ez dik no-

zitu nahi, d dertu ere 'Ez diat istorio hau ez nabarmen u ezta e ,

93

,_ ....._ .....l..L_--1_~~oft

ahulkiro, ezin ahulago edatsi dudala eta haren xu metasun handia galdu duela esan di ezakeat, gure ohiturazkoeta zenlzuzko m intzairaren barruan itxi eragin baitu t

Hainbat maitasun eta hainbat zintzotasun irud ikatzen duen jaidura hau ez duk olerkizko itxura hutsa :guk, zibilizaluriko gizakiok, ezer ez izaterainoko zibi lizatuok, ezjakin eta zazkartzal izendatzen ditugun gizasemeongan haren ga rbitasun osoaz bizi, dizd iz ari du k.

Istorio hau bamek iro irakur ezak; eske dagiat, Ni.gau r gauza hauek id azten ari naízela, nare n iagok, íkusi ; ez urduri ezta, oh itura bezal a , korapilatsu ere. Irakuieza k, Gillermo maitea, eta gogoan har hau, gainera, lagun baten istorioa dela . Bai, hauxe duk jazo zaídana:hauxe du k niri, gizajo honen adore eta erabakimen el"dia ere ez dudala, berorrekin alderatzen ausartzen elnaizeIa, jazoko zaidana.

lrailak 5.

Carlotak bere senarrari, landan zegoela, berlan riego­zio batzuk atxckitzen zutelarik, gutun bat idatzi zioan . Gu­tuna honelaxe zuan hasia: «Ma lte a, ene maitea: Ahaliketa lasterren itzul hadi; ezin egonaz niagok hire zain ....Iri tsia zen batek zereginen batzuk Albertori hain goizit zultzen eragotziko ziotenaren bcrrt ekarri zian. Gu tu na ,amaitzeke, mahaia ren ga inean geld itu eta gauaz n irees kuetara irilsi zuan . Irakurri e ta barre egin nian. Cal"lotak zerga t ia itaundu zidaan. «I rudim ena ja inko-izaka­r ia da , esan n ia n deiada rka; une ba tez id azk i hau ni ­retzat zela irudikatu dut ». Ez zia n deus ihardctsi: nireburutakizunak goga itu zuela uste diat. Isildu egin nin­duan.

lrailak 6.

Carlolarekin lehen ald iz dantzatu nuenean neramanfrak u rdina uzten erabakitzea nekelsu bilakatu za idak;baina bazuan ezexa.

0'

Iduneko eta hegaldura berdinak dituen bes le be~riI...rdi n bat eta nituen bezal ako upularda eta kaltzontzlloI",,;ak egileko agindua em an d ial. Ondotxo diakiat ?ata.1. , bestea eramatea berdina ez dela; hala ere . . . zemekI.•kin? Denbora igaroz gero , berri~ri haren txa nda heIdu, l .• nah iago ízango dudala uste diat.

u ailak 12.

Carl ota Alberto ikustera joan zenez gero, ez duk he­!lIl 'U egun batzutan izan . Gaur , ni haren g~lan sartzean.Il lvanantz irten eta esk ua czinesanezko pozikaraz [aztan-

t111 zioat. .lspilu baten gainea n haren sorbaldela ra hega ran egm

IK'n xilis ta bat zegoan. Bere hatzen artean oratuz, ~auxe• " 111 zidaa n : «Níre umeentzako dudan lagun bern. bat.1., . Oso polita da; begira iezaiozu. Ogia em ate n dioda­ucun , nola eragiten dituen hegalak eta nola mokcka­l/en duen íkustea pozkarria da. Baita Iaztantzen erenau; ikus ezazu ». Bere ahaa txoriñoari hurrerat~ etaI"-rau haren ezpain bigunen konlrenean arnoltauki ma­raldu zuan, zuen zori on las u na adituko b ailuen.

«- Zu ri ere laztan bal em a n diezazun nahi dut ---esanl ;a" berak, txoria nire ahora hurreralzen ari .zitzaidala.Ih' ronek bere m okoñoa Carlotaren ezpainetatik ní r-eeta­1 .1 eka r r i zian ela bere mokokadak zcruetako zorion ta-

1111 hatsaren legezkoak zituan . . .- Ha ren laztana k -esan nian- ez dira erabat ]a­

n-ia k : J ana ren b ila doa eta egiten d izk ioten igu rlzielanu.patzen ez duenean, nahigabeturik. bazlert~en d a .

- Nire ahoan ere jaten du - delUda r eg in zian Car­lotak, bere ezpain ertzedegietan ogi·puska batzu aurke~­1 ' 11 ari zitzaiola ezpain horien gainean clkarrerantzum­k'o maitasu n er.:ugabearen gozam ena k irri zegielarik».

Bu rua it zuli ni an. Berak ez likek zeg iena egin behar:hcra k ez likek nire irudimena bozkario garbienezko ga­1 ra io lolesgeoz nire irudimena sugarlu beharko, ezta

95

•

nire bihotza bizitzaren ai he rgabetasunak batzutan urru­makatzen duen ametsetik iratzarri behar ere. Eta, zerogati k ez? Nitaz fidatzen duk, berak badiakik nola ma ítsdudan eta.

lrailak 15.

Zinez, Gillermo, biraoka hastekoa duk, adimen etusentipenez hutsik egoteagatik mundu honetan baliotsu.•den ap ur ra ezagutzen ez duten pertsonak ikusten dironean. Apaizetxeko intxaurrondoak, berauen gerizpe auCarIotarekin jezartzen nintzelarik, gogoratzen bi de dituk. Nola pi zten nauen bihotza zuhaitz bikain hauckikusteak eta nola edertzen zuten lorioa! Hozkirritasunaren hozkirrit asuna zegoan haren gerizpean eta goitasunaren goi tasuna ha ren abaroan; Aintzinatasunean landatuzituz ten erretore agurgarrien oroiga rri bi ziak zituan . Eskolako maisuak berorien a r teko baten izena askotauaipatzen zíguk, izen hori bere amona r i aipatzen en tzunzioan eta pertsona duintsu-duíntsua ei zuan . Honegat ik,intxaurrondoen azpian jezartzen nintzenean, oroime n hunetan n iretzako zerbait maite eta sak ra tu zegoan, Atz»haiek ebakitzea deitora tu geni an; es kolako m aisua negarrez ari zuan, Ebakirik! Hain niagok saminduta , ezc ulehen aizkorakada eman zien zitala hilgo nukeela.

Halako zuhait z biren jabea banintz, bat zeha r tasu nazahitzen ikust ea nahikoa izango ni kek etsipenari ernannekion. Honen arabera epaiztu nola hunkitu nauen burututako donauste honek. Zerta rako giza-barrenak > Her r itar guztiak murmurikatzen a ri dituk eta ga ur egunekuabadearen emazteak her r it a r zin tzoen senetan ireki duc»za uria gantza ., arrault zak eta borondatezko best elakulakak batu ditzanean uler tuko dik. Beror], erretore be­rri a.ren emaztea (nik ezagutu nuena ere hila duk) egikan a duk eta; bera, sorkari meh esk a e ta er iska mu nduko inortaz ere arduratzeagatik ezer egiten ez duena,hargatik ernaierazteko ergelkeria inork egiten ez baitu;

nL

I liza ren kanonei buruz mintzatzen eta kristautasunarcn. , .•ldakcta kritiko-moralcrako lan egiten ausartzen denur.uimaisua, Lavater-en ide ien aurrean soinak goratzen,10 1licia ; andre bat, gero e ta behin, berorren osasun her­h.r lak jostald i er ruge ena ere jasa ten ez duelarik. Baka­, . ik halako zizan ia ausar diaitekek intxaurrondoak eba­l.uzc n. Adi tzen al duk? Andre honen lor ioa ren gaineanuniltzen ziren hostoek, hura zikin tzeaz ga ín, hezetasu­".•/. blai jar tzen bide ziaten , Gainera , adarrek argia muo,. ' /..Iu eta intxaurrak umotzen zirene an, ume koxkorrakIi. urikadez jaurtikitzen jolasten zituan, berak gizagaixoa­" ." kiri oak dardarazten zit uelarik, Kennikot, Semler eta

uchuelis , denak batera , beharbada a lderatu eta erka­rzcu zit uenean , haren gogoe ta sakonetan naretasuna, loas len ziote la . Herriskako jendearekin topo egitean, hauI riclcitza politaren ondoren, batez ere, atso-agureei zcr­11IIik ona r tu zuten galdetu niean.

«Eta , zer nahi duzu ?, eran tzun zidaa ten; alkateak, ....ba it ag in tzen duenean, nork iharduki hari ?» Badiagok,1o .. la ere, ga i honetan alde barregarria. Alkateak eta aba­,l"ak (berone k , bere emazteak, beronek maiz su eta ga r[u rt zcn duela, bu rutu tako gangarkeriaz a tarramenduren1"'1 atera uste zian eta), alka teak eta abadeak, badioat,"¡'akitako zuhaitzen ek oizkina elkar rekin banatzea nah in ,len ; erren ten adminis tratzaileak , ordea, jakin eta as­I J lt la gainbehera bota zian, intxaurrak egon zireneko" I'a izetxeko lorioa ren ga ineko aintzinako eskubideak na­" lIsierazi baitzituen, horiek enkante publiko ba tetan sa l­0111 zirela . Laburbilduz, ez diagok dagoeneko intxaurron­oI ' JI'ik .. . Ala, ni printzea banintz.. .l, abadearen emaz tea ri,ulka tea r i eta a dm in is t ra tza ileari esan egingo niekek ...I'ri ntzea l Bal , ni printzea banintz, zer axola, orduan, niriuirc he r ri ko zuha itzak?

IIrriak 10.Haren begi beltzak ikustea nahikoa díat, zoriontsua

I,a lcko . Arrenkuratzen nauena Albertok berak itxaron

97

© Soft

© 80ft

QQ

lI,r iak 26.

Bai, ene laguna ; geroago eta sinetsiago n iagok sor­I .ui baten bizitzak ezer gutxi balio duela. Atzo Carlotaluu'cn lagu n batek bis itatu zian. Ondoko gela ?atetan.ut u cta Iíburu bat hartu nian dostatzeko; ez man bu­

' 11". ordea , beha r bezain garbi irakurgaian finkatzeko.I 11lila ha r tu nian idazteko. Ahapeka mintzatzen ari zi­Il' la entzun nian , Gauza arruntez, herrian gertatzen zi­,,'11 berri tas unez, urlia ezkondua zenaz eta sandia gai­«ri k, ga iso-gaisori k zegoenaz hi tz egin ziaten. «Eztul"I" rra din -esan zian lagu nak- masaila sartuak, aur­I"'gia luzeago . Batzu tan , konortea ga ltzcn din. Ez nikenlpa ba t ere emango haren bizit zagatik. M. N .. . -esan1. 11 1 Carlotak- ere nahi ko a ga lduta diagon. Eg ia duncrrepika tu zian besteak-. gorputza ik aratzen nauen

I 1;\11 din hanpaturik».Honelaxe ari zituan lasa ikiro rnintzo, ni irudimen az

,,, riga iztoko hauen albora nindoaan eta nolako larritasu­11011. igartzen zie te n b izitza bazihoakiela , eta n~la e~sten

" " aten itxa ropen ahulenari ere. Gero eta behin , Giller­11 111. gaz te hauek gaiaz gizaki guztiek arrotz baten herio­1'" denean h itz egiten duten legez ari zituan berbetan.Ník, bcgiak ni re ingurutik jart-iaz, Carlotaren jantziakh.uon eta Albertoren paperak aldakuntza ñimiñoenaI" a rtzeraino ene ki de izatera heldu di ren haltza ri hauen

fl". iak 19.

Ai ene! Nire arimak igartze n duen hutsa , huts ika­" 'I'arri hau .. .! Asko tan nirekiko esaten diat : «Une ba tez,I,,,;ez bakarr ik, ni re b ihotzaren kontrenean hit z egin ahal1III IIgO banu , huts hau osorik bet eko litzatekek».

I "Id ia den bizitzaren atsekabeez askatu nahi ízango n i­I , . ~ ondoren nire burua zaurituko dudala, nire arima

~ ;Iluriko heroearen atzetik bidaltzeko.

eta berak ere uste bezain zoriontsua ematen ez duclduk. Ene! Ni ba .. . Ez diat isilkein u rik erab iltzca at sgin, baina ezin ad ieraz diezakeat bestela... . et a nah íkoaargitasunaz azaltzen dudala uste diat.

Urr iak 12.

Nire esp iri tuan Oss ian-ek Homerori lekua kendu zio ],Zer nolako mundura eroaten ga it uz ten olerkar i harcukantu gurenek! Txapartegietan zehar harat-honat ib iltzea, hodeiet an arbasoen gerizpeak ilargia ren izpi ZI IIbiletan kulunkatzen d ituzten ekaitzaizeen hatsa hartzca:mendian oihaneko turrustaren hotsa, haien leizezuloetauespirit ue n an tsi so rgorrak, goroldioz es taliriko lau han;ren gaí nbehean, berauen azpian haren m aitalea izan zcnheroe goreskarria da tzal a rik, h ilzorian dagoen neska renahuenak arrenkuraka entzutea! Ala. basamortu har tanharen gurasoen az tamak bilatu eta bakar ri k h ilobiakaurkitzean, erauntsian datorren itsasoaren uhinen ar reanerdi ezkutaturiko arratseko izarrerantz begirakunea itzultzen duen urteek urdindu tako iledun koblaria behatzcndudanean; heroearen arirnan, izar berbera gudalari bipilen gainean d iz-díz edo ilargiak berarizko argitasunazhaien untzi garaileen it zulera laguntzen zueneko gara ictan bezala, iragana birsortzen ikust en dudanean; harcnbekokian mi n gorria irakurri eta munduan bakarrik,hilobirantz dardarati dabilela , haren gurasocn mamu hlgiezinen agerkundean bozkario guren eta mingarria dastatuz, ikusten dudanean; lu r lehorrean eta haizeak to lestu tako belarrean begiak tinkoturik, deiadarka hauxe CIItzuten diodanean: «Bidaiaria etor ri ko da: Nire gorentasunean ezagutu nauena etorriko da et a kobla ria nondagoen itaunduko duo Fingal-en semearekin zer sue r ta tuden itaunduko duo Eta haren oinak n ire hil ob ia zanpatuko duo haren ahotsak a lperrik dcituko duen artean... . .Orduantxe, ene lagu na. ezkutari zintzo baten an tze ra,ezpata atera eta, hura erab iliz, nire printzea heriotza

98

gainean ezarrita ikusiaz, ni k , banioan nirekiko: «Etxehonetan guz tientzako laguna haizela segurta li tekek; hin 'lagunek begimnea diate, h i poztu daitezen ahalegintzcnhaiz, eta badi rurik batzuak besteak barik ezin b izi zai tczket ela .. ., zenbat denboraz igarri ko Jitekek hire galera khaien bizitzetan utziko lukeen hutsunea ? Ene !, gizascm ea berez hain a ldakor ra denez gero, leku bate tan ezertan oneritzia denaz ziur egon arreo , hartan ere maitutuak dituenen gogoan eta a ri man haren bizitza edo igaroaren gogokizun sakona u tzi ahal izan arren, har tan

.ere ilaundu eta desagertu behar da ; eta hau berau, ai ,goízegí».

Urriak 27.

Elkarrenganako gare n apurra gogartzean bula rrnurratu eta burua apur tze koa duk. Ai ene! Nire ba rncunez ditudan maitasuna, bozkarioa, zoriontasune n go zarncnak ez zizkidak inork emanen . Eta ni k arima zartad.•gozoenez beteta izango banu ere, berau ezer izango '"lukeena ez nekikek zoriontsu egiten.

Urriak 27, gauaz.

Hainbat gauzatan igartzen di at .. ., eta nire jaidu rakberagatik den" suntsitzen dik! II ainba t gauzatan ! ..Eta , bera barik, dena ezereztatzen duk.

Urriak 30.

Hamaika aldiz baino geh iagotan haren samara hutatzear izan nauk. Jaungoi koak bakar r ik diakik zenb.ukostatzen za idan hainbeste xarma begira tzea eta ber ru ub egíra tzea , n ire besoak haren ganantz luzatzen ausarrubarik. Gu re begiei es ka ini eta liluratzen ga ituenaz iabetzea, ez a l duk gizateriaren berekizko jaidura? Ez aldik umeak atsegin duen guz tí a oratzen? Eta ni !. ..

1M

\caroak 3.

Jaungoikoak bakarrik d iakik zenbatetan hartu nauenI..ak , sekula ez ira tzartzeko gurari eta grinarekin. Eta,hilmramonean , begiak ireki, eguz kiaren argia berriro iku­i era n ire ezb eharraren za ma berrlro igartzen diat.

En e! Kasketatsua banintz, ni re b ihozmina eguraldil.axkar rari, gai no ntzeko batí , lurjotako a taza batí lepo­I • • tu ko nieke k eta nire itunald ia re n hondar jasanezina

1. nikek nire gainean erdizka baino iga r r iko. Tamalez,, •rua nirea bakarrik dela ul ertzen dial. Errual Ez. Nahi­~ C1a duk o igan mio guzt ien iturria erarnatea, oraín gutxi1" -zam en guztien turrusta neraman legez. Ez al nauk1..-1í mi nberadu ra bikainaren gozamen garbienekin besteh.•tzutan dostatze n zen gizon hura, sarritan paradisuh.rt er ide n uste zuena, eta harcn bihotza, mugarik ga­¡"'ko ma ítasunarí zabaJik, mundu osoa besa rkatzen gau­l.' zen a? Bihotz hau orain hila, zartada guz tiei itxir ik,hagok; nire begiak lehorturik diaudek eta ni re min go­. , iek, arintzerik ez dutenek, ni re bekok ia goiz-zim au r rez¡''''ctzen diate. No la pairatzen d udan! Nire bizitza berezdcrtzen zuen zeruetako dohaia , nire ingurumarian mun­

duak sortu eragiten zizkidan indar bizigabe hori ga lduaklu iat . Nire leihotik ortzemuga behatu eta muinoen gaí ­

1"rren ostetik eguzkiak goizeko ga nduak garb itu etaIw rc lehen izpiak haranen muinean zehar irristarazten.ll tucnean, ibai lasaia niganantz ezari-ezarian datorrela,urats bilustuen enbor zaharren ar tean siga-saga ib iliz:

11 uspegi miresga rr'i honek, oraingoan, kolorezt aturiko" I'azki bat bezain bizigabea eta hotza ; ikuskizu n ezinobeIIUllck. bcst e batzutan nire bíhotza gainezka eragin due­11. t , ez du oraingoan gogobero ezta poz ttanttarik ere1 urt zen. Hantxe duk gizaseme higigea ; latz, haren Jaun-»ikoaren aurrean, pu tzu hutsa , lehor tea re kin batera

h.uus i den urontzi bat, dela. Sarri belaunikatu nauk,I umgoikoar i malkoak eskatzeko, nekaza riak bere burua­1I I1 gainean zeru gorraila eta bere oinen azpian Iurra¡''''Tiz ahitzen ari dela ikusten duenean cur ia izan da-

101

© Soft

dil a erregu egiten duen antzera. Baina, ai! , Jaungoikoakez ziek euria emakidatzen ezta eguz kia ere gure garaivkanpoko er reguei. Zergatik ga ra i hori , hura oroitzeakhiltzen nauela, hain zuan niretzat zoriontsua? Orduauzerua nitaz ah antziko zela itxaron eta es kerronez bete­r iko bihot zean zoratzen ninduten gozotasunak bi ltzcunituen eta .

Azaroak 8.

CarIotak nire gehiegiker ia k ga itze ts i ditik .. . H u rajaiera samurra, ordea ! Nire gehiegike r iak! Edalont zikada ba t ard o zehatz-mehatz irentsiz gero , batzu tan botilaosoa amaitu arte edaten jar ra itzen bainaiz.

«- Ez hori be rriro egin -esan zidaan-; Carlota>oroi zaitez.

-Oroitu! -esan nian dei ad arka-. Zergatik gogo ra tubehar didazu, oroituz zein oroit u gabe, nire a riman bctiego ten baitzara? Gaur, beste garai batetan zaldigurditi kjaitsi zinen leku berean jezarri naiz.. . »

Elkarrizketa aldatu egin zian, ga iaz hitz egin Cl.

nezan.En e laguna, nolatan nagoen hem en , honako an dre

honek nitaz nahi duena egiten duelarik.

Azaroak 15.

Eskerrik asko, Gillermo , agertzen didaan jaiera sa­murragatik eta emate n dizkidaan aholku onengatik:baina ikara ez hadin, larrialdia eroaten utz diezad aanerregu da gíat, Nire ahuldura bada ere, nahikoa ind arradiat az keneraino iristeko. Erlijioari da gokiolarik, ond«txo dakik : Konortea galtzen duenarentzako laguntzaduk; ega rr ia k ahituta da goenarenlzako bi zitzeko gozagarr ia duk. Baina, guz tiei osasuna eman behar edo ah alizaten ziek? Zenb ati ez ziok ernan eta zenbati ez zioksekula eman go, ezagutuz zein ezagutu gabe? Eta ni , sal ,

102

luuuko al naik ? Jaungoikoaren semeak berak ez dik Be­i .rrekin bere Aitak emango dizkionak bakarrik egongo.lircla esan? Eta haren Aitak beretzako gorde nahi ba­""U, nire bi hot zak sumatzen duen bezala... ?

Ez txarto nire hitzak uler, ezta burutaki zun apalah.iino ez den honetan trufatzeko grinarik ikus, arren!lIihotz-bihotzez a ri natzaik berbet an. Honela balitz, iail­rzca nahiago nikek, ez baitut besteek nik bezain gaizkiulertzen dituzten gai ez hitz hutsalak esaten denbora egi­n-u atsegin. Ba al d ik gizasemeak beste paturik berehidca minez bete eta bere kali za hondakinekin ere, bere~. i l.a ezpainetara hurreratu zuenean , garratz sucrtatu zi­I/a ionez gcro, zergat ik antzeko tu behar diat gizaz gain­,1>1<0 indarra, gozo eta gogoz koa dudala sinestaraziz? Zer­",,[ik ez diat ni re a tsekabea aitortu behar, n íre izakiatzutea eta ez izat carcn artean ikaran eta hara-hona ari" " 11 oraingo unean; iragana asturuaren amildeg i iluneanuinaztu antzo isladatzen den oraingo unean; inguratzcnu.urcn guzti a amildu eta mundua nirekin amaitzen bide01('11 oraingo unean? Ez al duk, haren alferrikako borro­1" gorabe hera, gar razki «Ene Jaungoikoa! Ene Jaungoí­I,oa! Zerga tik utzi nauk bertan behera? oihukatzen due­l.i . nahitaez erasat en den unatu, abaildutako sorkariarenihotsa ezag utzen? Eta hasperen honek lotsatu beharu.iik eta ni re ahotik ihes egin dezan unearen iriskerarenlu-ldur izan behar nau k, haiet an hilator batetan bezala"' (ali den Harengandik, zeruetako semearengand ik, ihes¡'I'in bazuen ?

vraroak 21.

CarIotak ez dik berak biontzako pozoin hilgarria1"cstatzen duela ikusi ezta jakiten ere , eta nik hark azal­1/" 11 didan zorig aiztoko kopa irristasunez zehatz-rnchatz, 00a len diat . Zer esan gura dik maiz begiratzen didan on­tusun antzak? Ez maiz!, batzutan" Zergatik erakuste n"ik onerizpena bera ikusteak ni gorabehera sorrerazte n

103

•Soft

u fk jarriko ez Duela zin egin nio an nirc b urua r i. .. , zc ­"" 'Iako serafinek hegalclatzen cluten aho hartan. Eta ,h .1a ere, nik nahi diat .. .Ez; nire arimatik banatzen duen1" vi helezin bat diagok . Garbitasun hori suntsitzeaL ..1 la , gero, bekaluari darraion zigorra .. . Bekatua?

105

I: I/roa k 30.

Nire es piri tua ezin lasaitu izango duk sekula, sekula, le. Ibiltzen ditudan leku guztietan ni re senetik atera­1" '11 nauen zerbait idoroten cliat. Gaur ere .. ., ala, patuhori! Ala, gizateria gizajo horiL.. Ibaiaren hegaletara¡o:ln ninduan egurastera, otorduan , jangartsu nengoanda. Ez zegoan inor. Menclitik haize ho tz eta he zea zuan ;hod ei urdinarre batzuk harana inguratzen ziaten. Urru­ri.i u haitzetan zehar, zerbaiten bila baili tzan makurtuta/l' hilen gizon txarto jantzia nabaritu nian. Hari hurre­1.uu nintzaioan eta nire ur ratsen hot saz it zuli zuan, Ka­I .rntz ernaierazgarria zian, bihotz prestua somaerazten/ inn, histasun itxuratsua. Haren ile beltzak kapete b itan.urk ulez loturik zeuclean eta atzekoak bizkarreraino jais­1<'11 zituan , kopeta trinkoa eratzen zutela. Haren janzkiakhcrr iko gizona zela ad ierazten zuenez gero, hartaz arduoI atzeak gogaituko ez lukeela uste eta zer tan ari zen gal­. lctu nioan.

Haspe ren sako na eginaz, hauxe ihardetsi zidaan :«Loreen bila ari naiz eta ez ditut aurkitzen.

1. 1/ roak 26.

Nire buruari hauxe esan ohi zioat: «Hire patuak ez.1 111 parekorik ; hirekin beste gizon guztiak erkaturik, zo­lIolllsuak dituk: ezcin hilkor ez baita hi beste alatua11111 1» . Orcluan, ain tzinako eclozein olerkar ir i irakurri etaulrc bi hotzaren berare n Iiburua clela bide duk. Zer ?n ruind ik hai nbeste pairatu behar diat? Eta ni baino lehe-

o, honen zorigaiztoko gizonik izan duk?Jaungoikoar i nire erreguak egitean, ezin esan diczu

keat «Gordeidazu !» Eta, hala ere, batzutan nirea dclauste di at. Honako hau ere ezin esan diezakeat: «Emuidazu! », beste batena baita. Honelaxe astintzen nauk etcngabe nire minezko ohean, Nire oldarrak eramango hanindu, antitesi amaigabeen saldoa hariztatuko nikek.

Azaroak 22.

Azaroak 24.

CarIotak pairatzen dudana ondotxo diakik . Haren begirakunea gaur nire bihot z erdiraino sartu duk. Bakarrikt?pa~u nian; ~ik aho~ it xiri k ni an eta bera tinko bcgirnZI tza ída an. Ja icra mal tagarri eta urrikaltasun gozo az heter iko begirakune guren haren aurrean sorgor, ez nekusaan orduan haren eder tasun eraka rkorra, ezta harc ubekokia argitzen duen ad imena ere . Zergatik ez nindua nharen oinetara jaur ti edo nire besoetan es tutu , lazt anc zes taliaz? Pianoaren aurrcan jarri zuan; haren akordcarmoniatsuei bere ahots gozo eta melodia tsua erantsizioan . Ez ditiat haren ezpainak gurgarriagorik iku si;aunatu rik zirrikatzen bide zituan, hots gozoak hartu etaberriro jaurtitzeko, haren hatsak bigundurik. Ene! Oroduan igarri nuen a nirekin berak eskuhartzea lortu aha lbaneza! Burua abailduta makurtu eta abo hartan lazta-

L..-_.J...,D4 ...L -1~

© 80ft

-Bai horixe -erantzun nioan barrezka- ora in c rda lore sasoia eta.

- Asko daga -erantsi zian, niri hurreratzen ari zitzaidala- . Nire lora tegian a rrosak eta ezkerra ihen mueta bi ditut.. . Bat ni re aitak opar itu zidan; berau belartxoak bezain azkar hazten da eta, hala ere, orain dcl.iegun bi baten bila iha rdun eta ez dut aurkitzen. Hemcuere badaude lore ak gara í guzt ie tan: Horiak, u rdinak ,gorria k... eta loreño poli t-poli tak diren lubeazunak en'badaude. Alferrik, bada, ari naiz haien bila; bat ere cr.dut aurkitzen eta ».

Ni ha ren hitzet an eta antzean hezka itz eta anker zcnha lako zerba it igar tzen ari ninduan eta a marruz loreakzer tarako nahi zitue n itaundu ni oan. Estraineko eta da rdarazko irribarreak haren karantza txikortu zian .

«- Tradit uko ez nauzu la agin tzen badidazu -esallzian, ha tz bat ahoaren gai nean j a rtzen ar i ze la- , nircemaztega iari lore-txor ta bat es ka in i nah í diodal a esangodízut .

- Ondo , ondo asko! -eran tzun nian,- Ala!, hark oso ga uza onak ditu.. .; abe ratsa da.- E ta , hal a ere, jaramon egiten dio zure lo re-txorta ri.- Diaman tea du .. ., eta koroa bat.. .-Nor da, bada ? Zelan deitzen da?»,Honi itaunoni ihardes tek e, hauxe eran ts i zia n:«- Gobe rnuak o rdaindu nahi izango balit ni beste-

lako gizona ',1intzateke. Bai ; ez nintzen gar~i batetanondo izan: bama egun ... . egun den a da amaitua. Ez naizdagoeneko .. .»

Haren beg íak , mal koz bl ai , zeruetan itxura b iziaz fin ­katu zituan.

«- Zoriontsua zinen arduan? -itaundu nioan ...- Ene!. Oraintxe izan ahal n intzateke. Bai ; pozik, a la i

biz itze n nrntzen , arraina uretan dago en bezain arin.- Enri ke! -deiadar egin zian lipar hartan gugana

hurrcratzen a ri zen a tso batek-. Non sar tu haiz ? Leku

106

uzt ictan zeha r niabilek h irc bila. Aupa, etor hadi baz­k.rltzer'a.

- Beror ren semea al da ? - it aundu n ioan , harenga­u.u i tz aurreratzen ari nintzelarik.

- Bai, jauna; nire seme gizaj oa da. Jaungo íkoak gu­1111 1. nah ikoa ast una eman dit .

- Den bora luzean a l dago honela ?- J aungoikoa r i esker , orai n dela sei hilabete lasaita-

II l1a berres kuratu duo Lehenago, oste ra, u rtebetcz, hasa­1 re egoten zen eta eroetxe batetan giltzapetu behar izan"'11. Ora in ez dio ino ri kal ter ik egiten; beti egoten da ,»rdca, errcge eta enperadoreez ame tsetan. Hain zen ona• la txeratsua ! Bere lanaren ete kinaz lagu ntzen zidan b i­/ irzcn , b izkimolde zo ragarr ia baitzuen.. . Bapa tean , go­¡:oetatsu suertatu zen ; gaisori k jarri zen , sukar izuga­11 iurekin , eta orain .. " badakusazu zelan dagoen. J aunakuik esa tea nahi izango bal u .. .»

Hitz erasan hau geldierazi nian, haren semea zorion­h u asko izan zela esatean, zcin garai aipatua zuen ítaun­i zcko.

«- Ene, [auna ! Gizajoak zeharo zo ra tu ri k zcgoe n ga­"da aipa tzen du; os pitalean egin zuena, bere ba itarakokontzíen tzia r ik ez zuena. Egun haiek etengabe gogora­rzcn ditu ... »

Hitzok tximist a baten antzera zaur itu nindiaten.lu antzitxiketan urrutiratu ninduan .

Orduan txe izan hintzen zoriontsu! , hausnarketan.II ·i n induan herrirantz azka r nenbile la . Orduantxehizi hintzen a rin , arraina u ret an beza la ! Baína, Jaun­I',,tlikoa , gizona ren patuan arrazoinbidea eduki bainokhcn edo ga lduz ge ro bakarr ik zorion tsu izan dai­rckccla idatzirik ote diagok? Burtzoro gizarajo bori!11 ire zorotasu naren bekaizt i n iagok; ga ltzen baien bu­ur-laberi ntoaren bekaizt í niagok. Hi k itxaropenez be­lea urteten duk hire erreginarentzako loreak biltze­k<l , negu minean eta etsi egiten duk ez bait ituk ido­ruten, eta ez du k ez-au rkitzearen karia ul ertzen .. . Baina

107

50ft

ni k .. ., ni k itxaropenik gabe, xeder ik gabe urtetendia t eta .nire etxean berriro urte ten dudan legez sar tzennauk. Hí k arnetseta n egl ten duk izango hintzenarekin,Gobemuak ordaínduko balik; sorkar i zoriontsua gorpu­tzezko oztopoan bakar ri k hire ezbeharra idoroten duanh?~i , h ire gaitza h ire buruhezurraren ga lbidean, hire es­pi ritua ren nahas-m ahasean dagocl a ez dakian hori, lu­r reko errege guzti ek ere as katuko ez hautelarik! Etsiegi ní k hi l dadila haren abu ruz, osas unare n b ila ur m i.ra~ulu tsuetara joanaz haien ga isotasunak areagotu etahalen azkena az kartzen duten gaisoez trufatzen dena!E ts í eginik hil dadila haren zimikoez askatu eta ha renengarak eta ezak baretzeko hilar robi san tua b isit atzekozin egiten duen arirna es tu tudun sorkar i gizajoa irain­tzen duen a ! .Erromesak lur latz eta landugabearen ga i­nean, bere oinak urratzen dituzten bidez ídor lakarretanbarren a, egiten duen urrats bakoit za bere ari maren zau­riaren ga inean jaurtiki ri ko gozagarri tanta bat duk eta ,egun bakoitzeko saioare n ondoren, kuzkurtzen duen za­maren za ti batez b ihotza arinduta duela ohe ratzen duk .Eta zuok, bar riketari zoriontsuok, hon i ardura ga nora­gabea de itzen ausartzen al zarete? .. . Ardura! .. . En eJaungoi koa , hik nire mal ko ak ikusten dituk. Nola , gi­zasemea hain txiki sortzean, ematen dizkiok haren m in­gosta~u.netan ohos.tu egiten duten anaiar rebak, higan ,neurri r fk gabe maí te ga ituan h igan jar ri duen us tantzaebas ten d iotela ? Se ndalandare baten inda r rean edo m aha­tsondoak inaus iak izanez gero, isu r tzen duen urean da ­tzan fedea , zer duk higanako fed ea baizik , gaitzaren al­boan hain ba t behar di tugun sendabidea eta pozbideaja r ri dituala?

Ala, ene Ait a , ezagutzen ez dudan hori l Ene Aita , bes­te batzutan nire a r ima osoa bete eta oraingoan n iga nd ika lden tzen haízen hori ; de i egin iezadak Iast er h ire al .bora. Eta gizasameen artean edozein aita bere serneabere a lbora adie razitako ordua baino leh en etorri eta

108

«ndorengoa deiadarka botako litzatekeelako ezin hasarreI,alcdi: «He rnentxe nau it zulia , ene Aita; ez gero hasa r reur uaitzen ag ind u zidan bidai a gcldie razi dudal ako; mun­.lua bera da alde guztietan : Mina eta lanaren ostean,"aria eta gozamena ... Niri, ordea, zer axola? Ni ez nauhcror i izango den lekuan baino , ondo egonen; berorre nuurrean gozatu eta nozitu nahi dut. .. » Hi, Aita zerutar,-la urr íkaldun hori, ga itz ets nintzakek?

,1benduak J.

Ala, Gillermo! Mintza tu natzaianeko gizon horrek,<"I. beha r tsu zori ontsu horrek Carlotaren aitaren etxean<"IIplegua zian eta ha rengatik sortu zue n zorigaiztoko jai­.lurak... , harengatik!, denbora luzez ezku tatu eta azke­ucan kanpora eragin zuen jaidurak haren patua ga lera­1; zian . Hauxe izan duk haren erotasunare n jatorria .I Ii tz bakan hauek, lehortasunez beteok, pasadizu honek,Alber tok, h ik, beharbada, irakurriko duan bezain hotz"guzi zidanean, go ibeheratu nauena u lertu eragin die­zuaketc,

Abenduak 4.

Nitaz urrikal hadin erregu dagiat, berau egina baita :I'.zin jasan izango diat haborori k nire egoera.

Gau r haren hurbil jezarririk nengoan, haren agotsazhalako itxuraz.. ., zenb ait soinu jotzen ari zela. Halakoitxura batez!. .. Nola m argoz niezaiake ? Haren ahizpeta­rik o gaz tee na bere panpinek in bere belaunen gaineanari zuan jostatzen. Bapatean , mal koek urten zidaatend a burua makurtu nian; orduan haren hatzean ezkon­Icraztuna ikusi eta nire zot ina naharoki barreiatu zuan,Une berean hainb at zirra ratzen ninduen ai ntzinako soí ­IIU hura jotzen hasi zuan eta ni re b íhotzak halako poz­hid e bat iga rri zian , musika hark nire belarriak gogozzaur ítu zuen garaia oro itzen ari nin tzela; zoriontasun

109

• © 80ft

garaía, orduan arrenkurak gutx i zirela; las ter ihes eginzuten itxarop en orduak. Jagi eta gelan zehar Firrl-farmhasi ninduan egurasten . Itotzen ari ninduan.

«- Nahikoa --egin nian deiadar- nahikoa, Jainkoa­rren! »

Carlota gelditu eta ni gan iker tze-begirakunea finka tuzian.

«Werther --esan zian-, benetan gaisor ik izan beha rzara zure musika atseginenak honelaxe goga itzen za itu c­nean. Joan zaí tez, erregu dagizut eta saia zaitez baretzen »,

Harengandik aldendu ninduan et a .. . Ene Jaungoikoa !Hik, nire pairamenduak ikusten dítuana, heuk amaitubehar dituk.

Abenduak 6.

Haren irudiak jazartzen naik: Zein lo zein jagotcnegon, berak bakarrik betetzen dik ni re arima osoa. Be­tazalak ixten d itudanean, buruhezur rean, bertan Ikusmc­naren indarra datzalarík, haren begi beltzak garbikironabaritzen dit iat. Hau ezin azal ka diaitekek. Loak har tueta orduan ere ikus ten di tiat: Be ti egoten dituk hall,beti amildegia bezain liIuragarri . Nirc izaki os oa, oso..haicngatik sorgor diagok. Zer duk, bada, hain jainkoaircgora ldu hau ? Ez al dituk indarrak gehien behar di tuc­nean galtzen? Eta bere hcgalak gozamenen zeruetan era­giten dituenean, et sipen ean mu rgiltzen denean bezal a , czal dik beti bere burua geldi erazirik eta ahula eta txik iadela ikusten, berak, mugagabetasunean ga ltzea ust e zue­nak?

110

ARGITARATZAILEAK IRAKURLEARI

.. © Soft

,

Nolatan nahi izango nu ke, gure zorigaizto ko lagun a­" ' 11 azken egunez, hark berak idatziriko xehetasun nahi­koak edukitzea , utzi dizkigun gutunen ondoren harrema­uik tar tejarri behar ez nezan!

Hobetoen ezagutu behar zuten gizakien xehe kapen/chatzenak biltzen ahalegindu naiz eta xehekepenok orocrubereko izaera dute. Edaspenak zertzclada ñimiñoetan'Te dira komenigarri. Aburuak pertsonaien sentipenenrpa izkeran bakarrik apurtxo bat bereizka tzen dira.

Bada, gure ikerket ek ezagun eragin digutena leialta­" 111 osoz aipatzea bakarrik falta dugu, beroni ez dagoe­uuk utzi dituen gutunak edo gutunen zatiak erantsikodizkiogularik.

Ezin mespret xa dezakegu agiri kauto ñimiñoena ere,vkinrza, xehena bada ere, benetako zio, ezkutuko eragin­~arrietan sakontzea eta haiek ezagutzea zeín zail diren,.uruntasunetik at dagoen halako gizabanako bati darí o­ucan kontuta n harturik.

Ets ipena eta arrenkura Werther-en ariman sa konkisustraituak zeuden eta, apurka apurka, haren izaki osoazjabetzcn joan ziren. Haren aha lmenen oreka erabat hau­Isia zen. Nahas pilatzen zitucn asa ldura itsu eta sukar­Isuak harengan hondamen han dien ak sorreraz i zituen,ordura arte borrokatuak zituen gaitzak baino jasanezi­llago zen ah idura hits batetan murgildu zuen arte.

Haren bihotzaren atsekabeek geratzen zitza izkion in­dar bakanak ahitu zituzten. Haren bizitasuna eta eme­lasuna izungi ziren , Geroago eta uzkurrago eta ezkib elagoagcrtzen zen eta zorigaiztokoago zen neurrian zuzenga­beago bihurtzen zen . Honelaxe, bada, segurtatzen duteAl berto ren lagunek , hauek bcrauek Werther-ek azkeneanluzaro desi ra tu ta ko zoriona gozatuz bakarik haren bizi-

lH

Soft

80ft

115

d.uu zuela ust e eta, zio hau dela eta, bere buruari agio.. ika bortitzenak, senarraren aurkako su min gorra rekinuahasirik . egozten zizkion. Bidean zehar haren gogoetakhOllctara eto rri ziren: «- Ene! - zioen berekiko, hor­I/ak furrindaz estutzen zitue la- ; hortxe datza hau­tvi rik hain barneko, hain xalo, hain bapateko bata­

1111 hori. Zer jazo da ernaiera zpen xamur hartaz,uklaezin ematen zuen ustantza lasai har taz? Egun ez.1" gogaitaldia eta aihergabetasuna baino . Gairik ñi­IJI iiíoenak gizon hau ernaieraztenagotzen du, haren an­.lrcak baino . Hain andere gurgar ria! Baina, ba al dakihcrak onerizten? Sumatzen al du, ur rutitatik ez badar-re, zenbat balio duen? Eta hura harena da, harena dal .. .Ala! on dotxo dakit. Buruta pen ho rretaz usaturik egonl.eharko nintzat eke eta , ha la ere, etsi eta hil egingo naunzkenean. Eta Alber tok agindu zidan ad iskidetasuna, zerI"ZO da hartaz? Ez al dakuski n ire Carlo tarenganako11 1xikiduran bere eskubideen aurkako erasoa eta n ire.ureta eta zainkc teta n gaitzespen kukutua? Badaki t etalI'arri ere: Nahigabekiro ikust en nau; lekutan eduki nahiizango ninduke; harentzat ni egotea zama bat da».

Honelaxe ari zela rnintzatzen , orain azka rtzen zuenbere ibi lera, ora in geldierazten . Ba tzutan atzera nahizuela ematen zuen ; baina berriro ek iten zitzaion berehidcari, bere ezpaineta tik urteten zuten hitz eten ba­izurenga tik bakarrik somatzen ziren gogoeta ilunetanbcti murgildurik. Honelaxe iritsi zen etxera hartaz iakonturatzeke. Agureagatik eta CarIotagatik itaunka sar­tu eta gizaki guztiak asaldaturik ido ro zituen . Carlota­i cn nebarik nagusienak Wahlhe ím-en ezbehar bat sue r­latu zela jakin eraz i zion: Herritar bat eraina izan zela.Albiste honek ez zion zir rara handirik sorrerazi eta on­do ko gelara joan zen, bertan Carlo ta bere 'lita, gaisorikcgon arren, jazok ízunaren lekura orduan ezagungabeazcn egiledun erahilketa hari buruzko lehen eginb ideakburutzeko berehala joan nahi zuela, atxitzen saiatzen ari

,

•

114

tzaren asturua tinkotzen gura zuen bihotz zuzeneko gizon hura oneriz ten jakin ez zuela diotelarik. Zelan ulcizezakeen halako irrika bat bere arimaren altxorrak, gcroagorako estuasunak eta pairam enduak baino gordbarik, adurraren arabera xahutu eta ematen zituenak?

Alberto denbora labur hartan ezin aIda zitekeela etuelkar ezagutzen hasi zirenean Werther-ek hain oncritzieta maita turiko gizon bera beti izaten zela ere baieztendute. Carlota gauza guztien gainetik maite zuen ; harta 'harro egoten zen eta hurreratzen zitzaion orok sorkanezinobearen Iegez miretsiri k gura zuen. Harengandik susrno baten itzala uxa tzen saiatu edo, harreman errugeenean ere hain ondasun maitatu aren ed uk itzan ame reematen nahi ez zuelako gai tzets zekiokeen? Albertok bercemaz tearen gela , Werther hart an azaItzen zene an, ma ízuzten zuela aitortzen dute, zinez ; ez zen , astera, diotcnarabcra , haren lagunarenganako gorrotoagatik ezt a aihergabetasunagatik ere, bakar-bakarrik bera egoteak Wer ·ther-i sorre razten zion ezkutuko arrenkura igarri a ba i­tzuen baizik .

Egun b atetan, Carlotaren ai ta gaisorik zegoela , etaohean geratu behar izan zela , zal digurdia bidali zuenbere alab aren bilao Neguko goiz ederra zen. Lehen elur­teak naharoki izanak ziren eta landa al fonbra zuri ba­tez estalla zegoen .

Werther biharamonean ekin zitzaion bideari Carlo ta.rekin elkartu eta haren etxera Iaguntzeko, baldin etuAlberto harekin ez bazihoan.

Goizeko haize hozkirri eta ga rbiak ia ez zuen harenadorea ukitu. Zama astun batek estutzen zuen har énbihot za ; haren espiritua irudirik hitsenak alaturik egoneta haren burutakizunen mugimenduak gogoeta anke­rren artean harat-honat eka r ta raz ten zuen. Haren bu­ruarek iko betiereko gogait aldian bizi zenez gero, bes­teen egoera berea bezain gogorrezko eta asa ldatua be­gitantzen zitzaion. Alberto eta Carlo taren oreka ona asal-

zela topatu zuel arik . Hilotza goizean goiz, landetxe ba­tetako atearen aitzinean eriden zen eta susmoak ordu­rako baten-baten gainean zeuden. Hildakoa alarguntsabaten zerbitzupean egona zen , beronek arextian nahiga­be handi baten zioz beste morroi bat bota zuela.

Werther ingumabar hauetaz jabetu zenean, bapateanjaiki zen honelaxe ari zela deiadarka:

«Baliteke? Beharrezkoa da ni joatea berandutza ba­ribo

Bere oroi guztiak bilduz gero, Wahl heim-era abiatuzen erahilketaren egilea askotan mintzatu eta bere go·goa suharki beretu zuen gazte hu ra zela sine tsiri k. Hilo­tza gordailatu zuten txiologara iristeko ezkie tati k igaro­tzea derrigorrezkoa zenez gero, beste garai batetan hainmaitatuak izan zituen leku haiek ikusteaz bat harakoasaldura igarri zuen . Atondoan, bertara um eak maiz jos.tatzera joaten zirela , odolaz beteta zegoen . Honela mai­tasuna eta leial tasuna, gizasemearen sentipenik ederrc­nak, bortxakeria eta erahilketa endekatu ziren. Zuhaitzmardulak, haien hostoez biluzturik, ihin tziaz estaliak zi­ren; hilerriko murruak inguratzen zituen hesi biziak berckolore orlegi ederra galdua zuen eta, ateska zabaletatikhilobietako harriak elurrez beteak ikusten uzten zuen .

Werthe r txiologara agertzean, bertara herri osoa joa­na zelarik, murmurio astuna entzun zen.

Urrutian gizon arma tuen ta lde bat nabari tzen zeneta guztiek erahilea zeka rtela uler tu zuten .

Werther-ek atx ilotuari begiratu bezain laster , berezalantza guztiak garbitu ziren.

Bai, bera zen ; haren ugazabaz hain maitemindurik ze­goen morroi hura zen, orain egun gutxi malenkonia beltzbaten biktima eta ezkutuko etsipen baten aurka borro ­ketan idoro zuena.

«Zer egin duk, zorigaiztoko horrek?» -itaundu zionhurreratzean.

116

Atxilotuak Werther-i begiratu zion ezpainak irekiI'.abe; gero hozkiro honelaxe esan zuen :

«- Hura ez da inorena izango, ezta inar harena izan­t!,O ere».

Erahilea haren biktimaren aurrera eraman zuten etaWcrther ta rrapataka hastandu zen . Jaso berria zuen es­I raineko eta gogo rrezko hunkipenak haren ulerpideauahaspilatu zuen: Gazte hark sorrerazt en zion ernaieraz­pcn jarkiezinak eta salbatzeko gurari suhartsuak beresortasun malenkoniatsutik erauzia igarri zuen bere bu­rua. Erahilketara bultzatu zuen ets ipena hain ondo uler­I n zuen ; hainbat aitzaki topatzen zion eta zorigaiztokoharen egoeran hain sakonki sar tzen zen, ezen gizasemeguztiei haren sentipenen berri eman ziezaiekeela ustezuela.

Akusatua ahozgoraz defenditzeko grina gorritan ze­guen ordurako; mintzo ederrenezko hitzaldia haren ez­painetatik sortzekotan zegoen . Carlotaren aitaren etxeraJuan zen antxintxiketan, haren jaiera at xilotuaren aldeipintzeko zituen argudio grinatsuak buruan kirian-kirianI:ar tzen ziohala.

Aretoan sartzean Alberto topatu zuen, hura, hau ego­icak lipar batez nahastu zuen; bere onera etorri bezainlaster, as tera, eta agureari zuzenduaz, jazokizun izugarrihartaz zuen eritzia agertu zion, adoretsu egotearen ígar­Izeak emandako sineskarritasunaz eta berotasunaz.

Administratzaileak edaspenean zehar burua aldi ba­rzu tan higitu zuen; eta Wer ther-ek indar guztiak, gizakibatek bere kide baten alde erabil dezakeen eragindarosoa, erabili bazituen ere, magistratuak, bidezko zenezgero, ez zuen ez minberadurarik ezta aiko-maikorik ereagcrtu. Gure lagunari amaitzen uzteke, haren doktrinake' rruz ezezta tu zituen eta erahile baten hain babesle etsi­etsian agertzeagatik gaitzetsi zuen. Ha lako sistema ba­lez lege guztiak baliogabetu eta segurantza publikoa cten­I,.abean arriskutan egongo zela frogatu zion. Halako gai

117

1'\ Soft

as~un batetan, erantzunkizun handia bereganatu barik ,ezm eskuhar zezakee1a eta prozedura bere bide arrunta njarrai zek ion beharrezko zela erants i zuen.

Werther-ek, hala ere , ez zuen etsi egin eta administratzaileari atxilotuak ihes egin zezan ez ikusiarena egiten onartzea eskatu zion ; magistratua honetaz ere tink oagertu zen , ordea.

Albertok, ordura arte isilik egon zela, eztabaidan eskuhartu zuen agureak esandakoare n alde agertzeko.Werther, hau ikusirik, isildu eta bihotza samindurak zulatua zuela hastandu zen, administratzaileak behin el"berriro «-ez, ez; ezerk ezin sa lba dezake«, zioe1arik.

Zalantzarik gabe egun berean idatzi eta haren pap er,:n artean eriden di tugun esaldi batzu ezagutuz gero,hí tz hauek Werthe r-en adorean sorrerazi zuten zirraraez da zaila írudikatzen.

«- Ezin salba hinteke, zorigaiztoko hori! Ez ; ondotxodiakusaat ezerk ezin salba gintzakee1a• .

• •

Albertok administratzailearen aurrean erahileaz esanzuenak Werther-I aparteko arrarotasuna sorrerazi zion.H~ren hitzetan berari eta bere sentipene i buruzko aipuaeriden uste zuen eta gogoe ta he ldu batzuk gizon bi hauekzuzen egon ahal zirela ulertarazi bazioten ere, ez zituenbere asmoa eta bere burutakizunak bertan behera utz inahi, bertan behera uztea bere izate bera eta barnekoie­nari uko egitea baili tzan .

Haren paperen artean zertze1ada hau aipatu eta behar­bada bere Albertorenganako ben etazko sentipenak adie­razten dituen beste ohar bat eriden dugu .

«Zertarako dira ona eta prestua de1a esatea eta erre­pikatzea? Ene!, bihotza hone1axe urratzen zaidanean,zuzena al naiteke?

Arratsaldea gogozkoa zen eta eguraldia gesaltzera jo­I ve- n ari zen , Carlota eta Alberto oinez it zuli ziren . Harkuoizean behin atzera itzultzen zuen burua, Werther-en la­"lllltza faltako bailuen. Albertok bere lagunari buruzko«lknrrizketa ekarri eta gai tze ts i zuen, zuzentasuna egi­uaz, Haren zorigaiztoko jaidu raz mintzatu eta, baliteke,harcn onagatik beragati k hastan tzea nahi zue la esan11Icn.

«Gugatik ere nahi dinat -erantsi zuen-; eta erregu.l.igínat Carlota , haren buruta kizunak eta higanako harre­munak alda ditzanan, haren bisitak urriagotzeko esanaz.t lcrrikoak honetaz arduratu ditun dagoeneko eta ni khadiakinat honetaz batzutan hitz egiten dela »,

Carlotak isilik iraun zuen eta Albertok isil tasun ho­ucn zioa ulertu liste zuen. Harrez gero, ez zuen Wer­thcr-ez berriro hitz egin: Hark, ezus tean edo nahita, be­ra ien lagunaren, izena esaten bazuen, bera mututu edo el­karrizketa geldierazten zuen. Zorigaiztoko herritarra sal­hatzeko Werther-ek egin zuen alferrikako saiakuntza ama­rut zear dagoen garraren azken diztira bezalakoa izan zen .I ;eroago eta ahuldura sakonagoan jausia zen eta etsipenItaretsua beraz jabetu zen haren erahilketa ezeztatzendefenditu nah i zen erahilearen aurka aitortzeko beharba­da, dei egingo ziotela jakin zuenean. Ordura arte , lia renIt izitza azkarrean zehar nozitu zue n guztia, haren En­haxadako atsekabeak, haren lur jotako asrnoak, azkenbatetan , zauri t u edo gogaitu zuen guztia trumilka etorriziren haren burura eta izugarriro eragit en zuen. Behind a berriro jasandako goga itasunek ezer ez egite ra kon­denatua zela uste zue nez gero, igaro ahala dena itxitaikus i eta bizitza jasateko gauza ez ze1a igartzen zuen.Ilonela , bada, betierean beraren barnean itxia, jaidurabakar batetako burulakizun finkoari osotoro emana..itsedena asaldatzen zuen andere gurtuaren ganako egu­neroko harremanengatik irteerarik gabeko laberinto ba­retan galdua, haren indarrak alfe rrik agortzen eta itxa-

•

~ ..I.... -l..1q_

ropenik gabe ahultzen geroago eta hurreragonatzen Zl'lI

haren amaiera hi t sera.Hemen hark utzi eta haren asaldura, haren zoraldi,

haren atsekabe ank er , haren borro ka goren eta bi zit zanzion muzinaren ulerpide zehatza ematen duten gutunbatzu sartuko ditugu.

Abenduak 12.

Gillermo maitea : Aintzinean espirit u gaiztoak j abe turik zeudela uste zuten zorigaiztokoenare n antzerakoa <'Í

den egoeran niagok. Ez duk biho zmi na; ez eta jaidurasuhartsua ere, bularra urratu, eztarria lotu eta ito tzcnnauen amorru gor eta izengabea baizik . Nozitu egitcnd íat, ni neuregandik aldegin nahi izan go nikek, e ta gauctan aro et sai hau naharoa den aurkien tza bakar eta ilunhauetan hara t-honat ibiltzen nauk.

Atzo urten egin nian. Gesaltzea bapatean etor ri c t«ibaia arruatik ur ten, Wahlheim-eko errekasto guztiakgainez katu eta uhela nire haran maitean erabatekoa zelajakin nian. Gauerdi aldera hartara abia tu eta ikusk izuuizugarr ia ikusi ni an. Haitz baten ga ílur retí k, ilargíarenargi tan, uhaitzak soloet an zehar, zelaietan zehar et ahesiztaketen artean, dena irentsi eta murgilduz, iraultzcaikusi ni an ; harana desagertzen ikusi nian; haren ordez,ziri molen putzaz jotako it saso orroegile eta b istuna ik u­si nian, Geroago, ilunbe sakonak; geroago, ilargia, iru d iberebi ziko eta lazkarri haren gainean argitasun gorbi­zia j aurtikitzeko berriro agertua zela. Uhinak azan tzazzihoazan iraulka.. .. nire oinetara bortizki jot zera zeto­zan . Nit az dardara arraro bat et a tentaldi azalkagabeajabetu zit uan. Hantxe nengoan besoak amildegiran tz Iu­za tuak nituela, bertara jaurtikitzeko burutakizuna haus­nartzen. Bai, jaurtiki eta nirekin har én hondoan ni reminak eta pairamenduak lurperatzea . Ba ina, ai!, zor igaiz­tokoaren zorigaizto koa naiz! Ez nian indarrik izan b ehinet a betiko nire ga itzak amaitzeko; nire ordua ez duk

120

"mino heldua ; badiakiat. Ene, GilIermo! , gozamenarenI:llzamenarekin em ango nikek giza b izi hau zir imolekinha t egin eta harekin it sasoak urratu eta haren uh inakirahia tzeko! Ene!, ez al diagu sekula zorio ntasun hau" lIre espe txean sunts itzen ga renok? Hura histura ni­I az j abetu zena, nire begiak CarIotarekin egu rasteluzc baten ondoren at sedena hartu nuen leku an, sa­rats baten azpian, fin katu zire nean ! Uhe la haraxe'TC hcl dua zuan eta saratsaren adarburua ozta-oztauabaritu ahal izan nian, Orduan Carlotaren etxeaz, harenzclaíez gogoe tak egin nitian.. . Uhaitzak gure etxetxoak'Te erauzi eta gure belarrezko ohantzak suntsitu b idezitian. Iraganaren izpi diztiratsuak diz-diz egin zian nireurimaren aitzinean, katigu baten ame tse tan zelaiak, ab e­reak edo bi zit zaren handitasunak irudikatzen dizkion ar­..izko uhin batek diz-diz egiten ducn antze ra. Ni bertanncngoan , zutunik ... enel , adorea falta al diat hiltzeko?Nik behar.. . Eta, hala ere , hem entxe niagok, lu r retikliaren piltzarrak bildu eta ate ri k ate haren bizit za doha­kabea lip ar batez geh iago euts i eta luzatu eragiteko ogi :cske joaten den atso gaiso antzo.

Abenduak 14.

Zer duk hau, ene laguna ? Ni neu re beldur niagok.Ilark so rre razten di da n mait asuna , ez al duk maitasu­netar ik garbiena, santuena eta anaikorrena? Gorde aldiat sekula ni re arimako bazter ezkutuenean gurari erru­du nik? Ene! Ez nintzatekek segurta tzen ausartuko. Orain­t xe bainago ametset an! Zenba t arrazoi duten indar m is­Icri os eta aurkakoen jos tailu baino ez garela diot enek!

Bart. . ., esateko beldur niagok ... , nire besoetan ni an,nire bihotzaren kontrenean bor tizki estu turi k .. . ; harenezpainak maitasun hitzak zizotu, hamaika laztanek gel­d ieraziak : e ta nire begiak harenetan gainezka tzen zenzoriontasunaz gozatze n zituan. Er rud una al nauk, en eJaungolkoa, halako zoriontas unaz gogora tzeagatik eta

12 1

© Soft

berriro berdina amets egin nahi baitut? Carlota! Ca l"lota! .. . Orain zortzi egunetatik nire zen tzumenak as al­datu. dituk ; ~z diau~aat dagoeneko gogoetak egiteko indarnk ere; rure begiak malkoz bJait zen ari di tuk. Ez niagok !non er~ ondo eta , hala ere, ondo niagok den eta n,Ez d iat ezer itxaroten, ez di a t eze r gu ra. Ez a l du k hobcan i joatea ?

Mundu hau bertan behera uztek o erabakia Werther-enariman go to r tuz eta ba iezt uz joan zen . Carlotare n a lborait zu li zene t ik, her iotza ha ren ga itzen amaiera tzat eta betierabil lezakeen azke n baliabidetzat ha r tua zuen . Ha la erehura bortizki e ta bortxakorki ez erab iltzea erabaki;zuen . Azk en urrats hor i baretasun handi az eta sines kerati nkoen ak bultzatua egin nahi zuen. Haren ezmezak ha.r~n bo:rokak, ha ren laguna rentzako gutun baten ha~ierab íde diren lerro ba tzu tan is lada tzen d ira, P aperak ez duezein data rik.

«Hu ra egoteak .. ., haren egoerak .. ., n ire adurragat ikager tzen duen erna ierazpenak n ire buruhezu r harrízt a tu­tik azken mal koak erauz ten di tiate.

Oihala jaso eta aurrera jarraitzea : Horixe du k dena .. .Zergatik beldurtzea?, ze rgatik zalan tzak egitea? Haran­tzago .dagoenaz ezer jakiten ez delako, edo gu re j itearenberekizkoa ezezagu na den horretan dena nahasketa etailunbe deJa uste iza tea delako ?»

Hurko-hurko b ilakatu zitzaizkion ondiko zko gogoetoige roago eta ernanago zitza ien. Ha ren as moa, azke n ba­tet,,:n ,. a Jd~ez~nkiro zehaztua izan zen. Froga bere lagu­nari idatzi zron es angu ra bikoiztun hurrengo gutuneandatza.

122

Abenduak 20.

GiJlermo mal tea , n ik esan nahi nuena hire ad iskideta­sunak ha in ondo u le rtzea eskertzen d ia l. Arrazoi a duk:"gin dezaked an onena joatea duk. Zuen ondora itzu l na­din egin did aan gonb idapen a , oste ra, ez di atorrek bateranire gogoe te kin. Lehenago txa ngo Jaburra egingo diat ,hcrone ra it xa ron beharreko hotz ja rrai tuak eta egoeraonean a men dauden bideek gonbidatzen dutelarik . Nirehila etor tzeko duan grina oso diat gogoko; baina , hama­host egunetako epea emakidatu eta nire azken a lbi steakjakineraziko dizki an bes te gu tu n bat jasotzek o itxarondiezadaan erregu dagiat. Esaiok nire amari haren se­mea ren alde Jaungoikoa r i er regu d iezaion ; esaiok eresorreraz] d izk iodan a r re n kura guz tiengat ik barka nazancska tzen di odala. Nire patuan zoriontsu bilakatu nahinituzkeen giza k iak a ts ekabetzea zegoan, zalantza barik .Agur , ene lagun mina ; ze ruak bere bedeinkapenak hiregainean isur d itza la . Agur.

Ez gara orain Carlotaren bihotzean gerta tzen zenaezta berean haren senarrak eta haren zorigaiztoko lagu­nak iratzarri zituzte n sen ti penak deskribatzen ahalegín­du ko, haren izaera eza gu tuz gero, gu tx i go ra behera iru­dika badezakegu ere.

Ar ima zin tzoa duen edozein andre ha rekin bat etorri­ko da eta nozitu beh a r izan zuena ulertuko . Zal antza r ikgabe , bere aldet ik eg in ahal izango zuen guzt ia egite koprest zegoen. Werther-ek a ldegin zezan. Orduan aiko­-maiko b azegoen e re, haren en ura er ruk itasu n mai tako­rraren alaba zen: Bazekien zenbat kosta tuko zitza ionbere laguna r i urra ts goren hura , haren inda r rak noraino­koak ziren bazekien eta. Eta, hala ere, erabaki bat ha r­tzen berehala ikusi zuen bere burua beharturik. Beresena r ra k gaiari buruz isilik zirauen eta berak beste hain­beste ere; hau berau, ostera, zio berria zen, egitateen

123

© Soft

bitartez beraren sen t ipenek Albertorenen duintasun b cibe ra zu te la froga zez an .

Werther-ek bere lagu nari a ldatu dugun gu tu na idatvlzion eguna Gabon aurreko igandea zen . Arrats a ldez Callotaren etxera joan eta bakarrik aurkitu zuen , Gauberriauberaren neba-ahizpei egin nahi zizkien opari batzu geltatzen ari zela. Zio hori zela eta, hura, umeck , atea he'rehala za baltzean, Gabonetako zu ha itza kandela, gozokieta jostailuz beterik agertzen ikusiko zu tcnean jasok«zuten pozaz mintzatu zen ,

-Zeuk ere -esan zue n Carlotak, irribarre batez We lther egotea sor rerazten ari zitza ion uzkurtasuna ezkutatuaz- izango duzu zeu re gabon-sa ria, zu hur ra bazara :Kandela bat eta beste zerba it.

- Zer da zu retza t zuhu rra izatea? -itaundu zucnhark-. Nola beh ar dut, noJa izan na iteke ni, Carlota ?

-Osteguna -erantzun zuen berak- Gabon bezpc­ra izan eta umeak nire ait arekin e tor ri ko dira. Orduanbakoitzak j asoko du bere gabon-sar ia . Etor zaitez ZlI

ere egun horretan.. . . ez lehenago , ordea.Wethe r izuturik gcratu zen .- Erregu dagizut -erantsi zuen Carl otak- honelaxe

egin dezazu n eta er regu dagizu t , nire lasaitasunak honc­laxe behar baitu. Beronek ezin iraun dczake, Werther;ez, ezin iraun dezake.

Hark begia k jaitsi eta gelan zeh ar urrats handiz egu orasten barbar mintzatzen ari zen : «Beronek ezin iraundezake».

Carlota, bere hitzek murgildu zuten gogorrezko egoc­ra ikustean, era guz t ia k eta bost erab iliz haren gogoetczalde ntzen sa ia tu zen; alferrik izan zen , o rdea .

-Ez, Carlota -esan zuen deiadarka-, ez za itu t be­rriro ikusiko.

-Zergatik. Wether? Ikustera etor r i ahal eta behariza ten duzu ; ba ína , bai ta ere saiatu behar zara zu re b u.ruaren jabeago iza ten . E ne! Zelan jaio zara zu zebaezineta zu re hunkipenetan erakusten duzun bortxatasun

124

uhar tsu horrekin? Erregu dagizut -erantsi zuen esku­tik oratuaz- zu re baitaratzen sa ia za itezen. Zure adi­.ucnak , zure harr emanek, zure hezierak gozamen askoI'.orde di zute. Gizona izan za itez .. . eta zuga t ik urrikalduhaino ezi n egin dezakeen andre batenganantz halabeha­rrcz eroa ten zaituen zorigaiztoko jaiera horretaz ga raileurtengo duzu .

Werther-ek hortz-karraska eta betilunkiro begiratu/ ion , Carl ota, oste ra , bere eskue n artean bere laguna re­na atxek itzen ari zen ,

-Bare za itez -esan zion-. Ez al duzu u lertzen zu reoncz hondamenera lasterka zoazela ? Zerg a t ik izan beharuaiz ni, neu izan ere ... , best e gizon batena naizena .. . ?I ~ ne ! Nire mait asuna ezin lortu izatea zure jaidura bero­tzcn duena ote den beldur nago ,

Wer ther-ek bere eskua kendu eta Carlotari nahigabe­kiro begiratu zion ,

-Ondo dago -esan zuen deiadarka-; oharpen j a­kintsu hori Albertor i otu zaio, za lantza r ik gabe. Politi­koa da .. ., politiko-po litikoa!

- Edonork egin dezake -eran tzun zue n hark-. Ezotc dago mundu osoan zure bihotzaren nahiak ase di­Izakee n gaz terik? Bila ezazu : Topatuko duzula seg urta­Izen di zut. Aspa ldidanik , zuga ti k eta gugat ik kondenatuzareneko isoladu ra ga itzes ten dut. Aupa , apurtxo bate­tan sa ia zaitez; bidaia batek gogoa barreia di ezazuke;ondo bila badezazu , zu re maitasunaren gai daitekeen izakar iren bat topatuko duzu cta orduan itzul zintezke de­nok egiazko adiskidetasunak sor tzen duen zoriontasunlasaiaz goza dezagun.

- Zu re h itzak mold iztu -esan zuen Werther-ek, su­min du raz barre zegiela- eta irakaskuntzan aritzen direnguzt iei gomenda lekizkieke . Ene, Ca rlota maitea!, ep e la­bur ra emakidaidazu eta dena konponduko da.

- E makidatu r ik ; ez zaitez, ordea, Ga uber ria rc n bez­perera arte it zul.

Werther erantzu tera zihoane an Alber to sartu zen ,

125

• © Soft

Lazkiro eta za kark iro agur egin clkarri eta biak egurasten hasi ziren, bata bestearen ondo ti k, gelbe ra tasun nabarian . Werther-ek amaitzek e utzi zituen hutsalkericzhitz egin zue n: Albertok, beste hainbeste eginez gero ,bere andreari aginduak zizkion mandatu batzuri b uruzgald etu zion.

Burutuak ez zirela jakitean, Werther-ek hotz ezezikgogortzat jo zituen hitz batzu zuzendu zizkion. Berone kjoan náhi izan zuen eta indarrak fa lt a zituen . Han zor­tziak arte iraun zuen , haren umo re txarra areagotzcnzela; mahaia ger ta tu zu te la ikusi zuenean, bere makilaeta kapela ha r tu zitue n . Albertok gera zedin gonb ida tuzion, bain a berak gonbidapena derrigorturiko adeitasu­nez ko egintzaren legez hartu eta hozkiro es kerrak erna ­nez joan zen. Beraren etxera itzuli zencan , kandela arogiztatu nah i zue n bere morroiari hartu eta bere logelaraigo zen . Harta ra ezkero, urrats handiz zeharkatzeari ek inzit za ion, zoti n ka eta bakarrizketan , ozenki eta suharki ,ordea; azkenean ohearen ga inera jantzirik jaurtiki zen,bertan morroiak hamaiketan topatu zuclarik, botak ken­tzea nahi zuen galde tze ra sartu zenean . Werther-ek eg inzeza la onartu zion, a ldi berean biharamonean berakdeitu arte sar ez zed in deb ek atu zio larik.

Astel ehen goizean , abenduaren 21ean , Carlotari bercmahaiaren gaine an it xirik topa tu e ta zuzendua zihoakiongizakia ri bidalia izan zitzaion hurrengo gutuna idatzizíon. Hemen za t ika sartuko dugu, berak ida tzi ornenzuen legez:

«Erabak ítako gauza dun , Carlota: Hil nahi dinat etaerromantitzismozko asaldurarik gabe jakin eraz ten d i­nat, burua lasai dudala , azkcn aldiz íkusiko haudan egunberean.

Lerro hauek irakur ditzanan ean, ene Carlota gu r tua .hilobian haren bizitzaren azke n liparretan gozamen go­zoentza t h irekin buruz hitz egiteko gozamen a baino eri­dei ten ez duen zo rigaiztoko honen hondakinak etzanenditun. Gau izugarria igaro dinat ; halaz eta guz tiz ere.

126

onerako izan dun, nire erabak ia finkatu din cta . H iluahí dinat!

Atzo hire aldamenetik hastantzean, hotz aza lkagabeanire izaki osoaz jabetu zu nan; nire odola bihotzera ze­iorrenan , eta am as es tuka h igandik hur a laitasu n ik gabed a itxaropeni k gabe suntsitzen den n ire bizitzaz ari nin­dunan hausnartzen . E ne!, izuak izozturik nengonan. Oz­ia-ozta nire logelara ir itsi aha l izan ninan , bertan belau­niko jausi nin tzela , zeharo zora turik, Ala, ene Jaungoi­koa! Azken orduan negar egiteko gozagarria heuk erna­kida tu hidan. Haiek mal ko ga rra tzak, ordea! Hamaikabu rutakizun, hamaika as mo tarrapataka asalda tu zi tu­nan ni re a ri man, az kenean denak bat egin zirela; bai narinko, a ldaezina: Hil tzea ! E rabaki honekin oheratu ni n­du nan : erabaki honekin, atzo bezain tinko eta a ldaezina,íra tza rri naun : Hil nahi dinat ! Ez dun e tsi pena, sines­kor tasu na dun; nire last erketa amai tua dun eta hi rega­rik sakr ifikatzen naun : Bai, Carlota, ze rgatik ezku ta tubcha r dinat? Hiru tarik bat hil beh ar d un eta n i izannadin nahi dinat. Ala , ene b izitzaren bizitza ! Nire arimaurratuan burutakizun izugarri hau bchi n baino sar r iag o ­tan sar tu dun: Hire senarra hiltzea . . ., hi .. ., n i. Neu izannadin , neu bakarrik , honclaxe izan go dun.

Udako egun eder baten ilun tzean mendira igon hadi­ncan , neutaz cgin gog oc ta, eta ha rana as ko tan zeha rka tududa la gogora ezan; begira ezan geroago h ilerrirantz etasar taldcko eguzki a ren azken izpiak, ikus beza te hi re be­giek nola jotzen duen hai zeak n ire h ilobiko belarra . Gu­tu n honi hasiera ematcan lasai nengonan eta ora in umcbaten legez diaginat negar. Honelaxe nekarazten dutenburutakizunok ni re bihotz gizajoa!».

Werther-ek hamarrak ald era bere mor roiari dei eginzion ; janzt en a r i zen bitartean egun batzuta rako bidaiacgingo zuela eta, beraz, arropa atondu eta maletak p res­tatzea beharrezko zela esan zion; ga inera, kontuak kon-

127

t¡;' Soft

pondu, u tzi zuen liburu asko bildu eta astean behin so­rosten zitue n txiro batzurí hilabet e b itako amoinarenaurreratu ri ko zenba tekoa ematea agindu zion.

Gosaria bere gelan zerbitza ziezaion ag indu eta janondo re n, adm inis tra tza ilearen etxera zuze ndu zen, bero­r i aurkitu ez zuela . Lo ra tegian zehar, bere sumindurakbizia gotzeko gai ziren burutakizun guztiak bate tan ur­tzeko grina adierazten zuela zirudien gogoetazko itxu ra­re kin egurastu zuen. Um eek ez zu te n luzaro bakar r ikutzi : Pozaz jauzika harengana urten eta biharamonean.etz i eta etzidamu helduko zenean, Carlotak gabon-sari akemango zizkiela esan zioten; honetaz beren irudimenakagin tzen zizkien zoragarritasun guz tiak esan zizk ioten ,«Bihar l, esan zuen deiadarka Wertber-ek , eta etz i.. . • etaondoren beste egun batl».

Maitekiro besarkatu zitue n eta uzteko prest zegoe­nean, gaz teenak belarrira zerba it esan nah i ziola ziru­dien. Isilpekoa beraren anai arre bek Ur te Berrirako zo­r ion gu tunak idatzi zituz te la baino ez zen : Ba t a ítaren­tzat, beste bat Alberto eta Carlotaren tzat eta bes te batWerther jaunaren tzat. Denak go izean go iz, urteko lehenegunean, emango zituzt en. Hitzok sam ur tu zu ten ; de­nei opari batzu em an eta haien a itari gora n tzí ak emanziezazkioten ag induz gero , zald ira igon eta negarrez joanzen.

Boste tan haren etxera bihurtu zen ; otse inari gaueraarte tximiniako sua zain zezala gomendatu eta morroiariliburuak eta arropa zuria bildu eta m alet an janz kiak Sal'zitzala agindu zíon , Badirudi honez gero Carlotarentzakobere azken gu tune ko hur rengo lu r ra ldea id atzi zue la :

«H í ez hago nire za in ; hik men egin et a hire etxeraGauberriaren bezperera arte it zuliko ez naizela ustcd un . . . Ene. Carlota!. . . Gaur a la inoiz ere ez. Gauber r iegunean papel' hau hi re esku darda ratí etan eduki etahire malko ede rrez bustik o dun . Nahi di na l.. .. beharrez­ko dun. Ala, pozik asko nagoen ni re erabakiarekin! »,

128

Anartean, Carlota gogozko egoe ra a r ra roan zegoen.Wer ther-ek in izan zuen azken elkarr izkusketan has tanduzcdin zelako za ila izango zen uler tu zue n eta zo rigabeakberegand ik bazterturí k no zit uko zituen a ladurak se kulahaino hobeago iga r ri zituen.

Bere senarrari, albotik bezala , Werther Gauberriarenbezperera a r te bihurtuko ez zela jakineraziz gero, Alber­lo ondo ko barruti batet a ko funtzionari ba t ik us tera joanzen , biharamonera a rte atxekituko zuen ga i bat kon pon­tzcko,

Carlota bakarrik zegoen: haren ahizpetarik bat ere ezzegoen haren ondoan. Zertzelada honet az bali a tu z, bereburu takizuneta ra eman eta esp iri tua iraganaldi eta orain­aldiko maitasunen artean hara t-hona t ibiltzen utzi zue n .

Bere burua gizon bati beti ko lotua ikus te n zue n,haren maitasuna eta zintzo tasuna ezagun-ezagunak zi­luela ela ha rengana ko maitasun handia zue la: Harenizaera bete e ta baretsuaga t ík , andre pres tu baten zorion­lasuna segurta tzeko hezi rik omen zegoen gizon bati lo­Iua, Gizon hau beret zako eta be re sendiarentzako zenaeta be t íko iza n behar zena ule rtzen zue n . Best e alde ba­le t ik Werther elkar ezagutu zu ten uneti k hain zue n be­giko eta hain maitatua íza tera iri ts i zítzaíon : batzen zí­tuen gri na hain zen bapatekoa eta bi en artean izan zenharrem an luzeak hal ako barnekoitasuna sortu zuen , ezenCarlotaren bihotzak haren zarta da zebaezinak gordetzenzituela , Gogoeta guztiak , igartzen zuen guztia esa tenohera tu zen,

Hura joateak, beraz, Carlota ren biz itzan ezerk ezinbete lezakcen hutsa sor tuko zuen . Ene! Hark bere nebabihu r tu aha l izan balu, zoriontsuaren zorionts ua litza­leke! Bcre laguneta riko ba ten-batekin ezkondu ahal izan­go ba lu! Alberto eta haren ar tean izan zen ulerpide onaber reza r r i ahal izango balu ! Bere burua bere lagun gu z­tiak ber riro ikuskatu eta guz tiengan akatsak eride itenzituen . . .. bat ere ez zitzaion Werther-en maitasunarendina begitandu. Luza ro hausnarketan izanez gero, nahas-

129

.. 'E' 80ft

kiro, bere buruari aitortzek o ausartu gabe, bere biho ­tzaren ezkutuko gri na beret zat gordetzea zela, iga rtzenamaitu zuen, berekiko ezin ezta beh ar ere ez zue la ba­zioen ere. Bere arimak, hain ga rb ia eta hain eder ra e taordura arte histasunarentzako helezina zena, orduan zau­r i ankerra jaso zue n. Bere bi hotza iko ld uz igarri et ahod ei beltz bat bere begien aurrean heda tu zen .

Se i t'erdietan Werther , mailadietan gora zetorrela ,bere galdezka en tzun zuen. Bereh a la, haren ur rat sak etaahotsa nabaritu eta bere bihotza lehen aldiz, esan de­zakegu, mutilarengana hurreratzean taupaka bizik i has;zen, Etxean ez zegoela es an zieza ioten gogo onez agin­d uko zukeen eta sa rtzen ikusi zue nean, nahasi-nahas irik eta hunkipen ez honako hau esan zue n deiadarka:

- Ene! , ez duzu zure hitza bet e .- Nik ez ni zun ezer agindu -eran tzun zue n hark.- Baina ni re er regue i jaramonik egin beharko zenie-

keen , bion onerako egin n izkizul a ko ntu tan hartuz.Ez zen zegienaz eta zarionaz ere kon turatzen ari, eta

lagun biren bila agindu zuen Werthe r-ekin bakarr ik ezegoteko. Beronek eramanak zitue n liburu batzu utzieta beste batz u eskatu zitue n.

Carlota gura handiarekin bere lagunak noiz heldukozein zegoen , berehalaxe, ostera , bestela nahi zue n. Otseinait zuli zen eta bietarik inork ere ezin atsegin zezakeelaesan zuen.

Orduan otseinari ondoko gelan josten geld i zedinagindua ematea otu zitz aion ; bereh a la aldatu zue n as­m oa, ordea,

Werther gelan zehar ziri-zara a r i zen egurasten .Carlota agotsaren aurrean ja rri zen eta minué bat

jo nahi izan zue n; bere hatzak sa ia ldia ri eusteko jarokitzen ari ziren . Agotsa bertan beh era utzi eta Wer·ther-en ondora , et zataulkian betiko Iekuan zegoela , jarotzera joan zen.

-Ez al duzu irakurtzekorik? -esan zuen Carl otak .Ez zekarren ezer.

130

- Hor, nire arasan -jar rai tu zen- , Ossian-en kantaba tzuta t ik egi n zenue n itzulpena dut, Ez d ut ora ind ikikusi, zuk irakurtzeko zain bainengoen; ora in arte, os ­lera , ez da abagadunea izan.

Werther-ek bar re eta es kuz kribuaren bila joan zen ,lIar tzean lardazki nah igabe igarri zue n ; or rialdeak iga­ro tzean begiak malkoz bete zitzaizkion. Gero ago , saia­luz, hur rengoa irakurri zuen :

«Ilunaba r reko Izarra, Sar taldean orozgainetik diz­-diz ari ha izena , hire karantz dirdiratsua hodeien a r te­tik agertu eta muinoaren ga inetik handi-handirik egu­ras ten dunana!. . . Zeri begira a r i ha tzaio hos toen arte­lik ? Haize zebaezinak baretu ditun; uhaitzaren hotsaurruti ko r en tzu ten dun ; bi stun uhinek ha izpeetan jo­Izen d ínate eta gaueko insektuen asots nahastua hai­zcetan kulunkatzen ditun. Zeri begira ari ha tzaio , ederhor i? Barre eta hi re bideari harraio, Uhinak gozamenezbetea higana ino jagiten ditun, hire adats dizti ratsuaba ina tzen dutela . Agur, a rg i izp i, goza eta lasaia ! E tahi, Oss iane n ari maren a rgi guren hori, d íz-díz egin, n irebegien aurrean ager hadi!

Ikus ezazue; hu ra haren handitasun osoan age rtzenda. Dagoene ko nire lagun hilak nabaritzen ditut; Lora-nbil tzen dira, egun nagu siet an bezala ... Fingal gandu he­rrenka heze baten legez doa aurrerantz; beraren ondoanbere ordongoak daude . Ikus it zazue koblari gozoak : UIi­no , haren ile urdinarrearekin: Ryno handitsua; Alpino,zerutar kanta ri a, eta hi, Minona zinkulina. Nolaz aldatuza rete , ene lagunok, Selma-ren jaien ondoren , bertan kan­latzeko ohoreagati k borrokatzen ginela, udaberriko egu­ta izeek , batzuk besteen ondoan, mendiko belar mardu­Iak zabukatzen dituzten legez!

Min ona, haren edertas unaren hand itasun osoa n, be­giak makur eta begiak malkoz beterik aurreratu zen .Haren adatsa muinotik zeto r ren haizearen gogara ari zenzabuka . Heroeen arima haren kantu samurra entzuteangoibeldu zen, Salga r-en h ilobian askotan eta Colma zu-

131

11" Soft

133

datu; hait zak araztu , ga ilurrak argitu ; baina ez diaku­saat nire rna itea, Haren zakurrek, aurrea beti hartzendiotenak, ez didaate haren etorrera iragartzen. Ene! Sal­gar, zergatik uzten nauk bakarrik ?

Baina, zein tzu dira han behean, txartaken artean na­bari tzen diren haiek ? Nire maitea? Nire neba ? Mintzazaitezte, ene lagunok ... Ene!, ez dute ihardesten.. . Nirear ima larrialdi it zelean dago!... Hilik daude! Haien la­ba inak borrokaldiko odolaz gorriturik daude. Ala, neba,ene neba!. . ., zergatik hil duk ene Salgar? Eta hi , eneSalgar maitea, zergatik hil duk ene neba? Biak hainmaite zin tuztedan! Hi hain eder hengoen mendeko milagudukar ien artean! Eta hura hain zuan ordongo borro­kan! Entzun iezadazue nire ahotsa eta ihardets iezada­zue, ene maiteok. Baina, ai ene!, mutu daude, betirakomutuo Haien bihotzak lurra bezain izoztu rik daude,

Ala ! Haitz garaietatik, ekaitzak eratzen diren gai­Iur reta tik , mintza zakizkidate zuo k, hildakoen espirituhoriek. Nik izutu bari k entzungo dizuet . Nora joan za­rete atsedena hartzera? Mendian zein leizetan eridenahal izango zait uz tet ? Ene ahotsek ere ez du haizeet anhasperenik egit en; ezein ants ik ere ez du ekaitzean ne­¡gar ri k egiten. Hemen, ene oinazean amildua, 'zotinazblai, egunsentiaren zain nago . Sakon ezazue haren hilo­bí a, h ildakoe n lagunok; ez itxi, os tera, ni ber tara jaitsna din ar te .

Nirc bizitza amets baten antzera aihenatze n da. Gain­bizi ote nit zak e? Hernen, morkoitzen arte ti k jauzi egi­ten duen uhaitzetik hur , haien artea n egoteko nahi du­dan lekua dago. Gaua mendiaren gainera am ildu eta hai­zeak basamor tuan txi stua jo dezan ean, nire espiri tuahaizeetara jaurtikiko da, nire lagunen heriotza dei tora­tuz. Ehiz tariak bere hostozko etxolatik entzungo dit ;nire ahotsaren beldur gelditu eta, ostera, maiteko nau,haien gatik negar egin dezan bitartean, gozoa izango bai­ta. Hainbat maite nituen!

Honela ari hintzen kantatzen, ala , Minona, Torman-

132

riaren.. ., mendian bertan behera utzia, haren aho ts ar­moniatsuaren oihar tzuna lagun bakarra baino ez zuela ,Colma-ren bizileku basa tia ere askotan ikusia bai tzuten .Sa lgar-ek joango zela agindu zuen; heldu orduko, ordea,gauak bere ilunb eet an Colma estali zuen. Entzun ezazucharen ahotsa ; entzun ezazue mcnditik harat-honat ze­bilela kantatzen ari zena:

«ColmaGauez da; bakarrik nago, mendietako tontor ekaiz­

tsuet an galduri k. Haizeak mendian txi stua jotzen du oUhaitza zarata handiaz haitzen goietati k beherantz da­tor. Ez dut euritik babestuko nauen etxolar ik ere ez,eta ekaitzak jotako morkaitzon ar tean bertan beherautzia nago. Hauts eza n, ala, ilargia !, hire hodeizko es­petxea . Sor zaitezte, gaueko izarrok! Argi izpi batek arokua haren oinetan jareginda eta zakurrak haren ondoanarn as behartuka dituen nire maitasunaren jabeak ehiz a­ren nekeez atsedena hartzen duen lekura gida nazala!Beharrezkoa al da nik hemen, bakarrik eta haitzarengainean, ur jauzi ahurraren gainean, irautea ? Uhaitzak etazirimolak orroe dagite; bai na, ai l, ez da nire belarrietaranire maitearen ahotsa.

Zergatik belutzen da horrenbeste ene Sal gar? Bereagintza ahantzi ote du? Hauek haitza eta zuha itza dira;hauek bistun uhinak. Hik gauerakoan etorriko hintzelaeskaini hi dan .. . Ene! Non hago, ene Sa lgar? Nik hirekinaldeg in na hi nia n, nik higa ti k nire aita harro a eta ni reneba harroa bertan behera utzi na hi ni tian. Gure sen­diak aspald idanik dituk arerioak; gu , ordea, ez gaitukareríoak, Salga r.

Bare hadi pixkate n, zirimo la hori! Mutu hadi apurbatetan , urj au zi indartsu hori! Utz ezazue nire aho tsakharan osoan zeh ar durunda egin eta ene bidaiariak en­tzun dezan. Sa lgar, neu nauk dei egiten diana. Hementxediaudek zuhaitza eta haitza . Salgar, ene jabea, hem en­txe nauk; hator. .., zergatik belutzen haiz?

Ilargiak urten; uhinek haranean haren izpiak isla-

50ft

'PI 50ft

135

Mendiak ahantziko hau eta hire arkua harresi baten go i­ka ldetik eskeg iri k egongo duk. Ala, Morar!, hi muinoansar rioa bezai n arina hi ntzen, zeruetako sua gaueko ilun­tasunean bezain izugarria; hire hasarrea ekaitza zuan ,hire ezpata tximista borrokan, hire ahots a uhaitzarenorroea euriare n ondoren, mendien ga inean iraulka doanoinazturia rena. Asko jausi duk hire besoet an zunpaz ;hire hasarrearen garrak suntsitu dit ik... Bai na gudatikhento rrenean, baret suaren bare tsua zua n hire bekokia !Hire au rpegiak eguzkia ekaitzaren ondoren zirudian:iJargiak gau baretsu a argitzen zirudian . Hire bularra íts a­soa bezal ak oa duk, eragiten duen haizea baretzen de­nean. Bai estua eta iluna orain hire bizilekua! Arex tianhain es kerga izan zenare n hil obia hiru urratsez neur­tze n duk. Hire monumentu bakarra goro ldioz estalirikolau harri duk . Hostorik gabe ko zuhaitz bat, haizekirriakzabukatzen dituen belar garaiak. Hau xe duk Morar in­dartsua datzan lekua ehiztari adituar i somaerazten dionguz tia. Hik ez duk negar egingo dian arnarík, ez etarnai t alerik ere: Erdit u hinduena hil zuan; Morglan-enalaba ere hil zuan. Zein duk makilari goibelk iro eus tenari zaion gizon hura? Zein duk adina k zuritur iko buruaeta zotinak gorrituriko begiak dituen gizon hura? Hireaita duk, ala, Morarl, h ire aita, beste seme rik ez zuena.Askotan hire adoreaz, hire ezpatare n zunpez jausi zirenarerioez mintzatzen entzun zian; askotan Morar-en os­peaz mintzatzen entzun zian . Ai! Zerga ti k eman zioatenere hire heri otzaren berri ?

Egik negar, Morar-en ai ta, egik negar , hire se meakez baitu entzunen. Hildakoen loaldia sakon-sa kona duk;haien hautsezko burkoa hondo-hondean diagok . Hire se­mea ez duk hire aho tsa entzutcan jagiko; ez duk híreoihuez iratzar ri ko. Ene! Noiz sartuk o duk argia hilobian?Noiz esan ahal izango zaiok ber tan lo dagoenean : ' Ira­tzar hadi '? Agur, gaz te zintzo hori ; agur, gudukari 0 1'­

dongo hori! Guduze la íek ez haute berriro ikusiko; basoiluna ez duk berriro hire ezpataren dirdiraz argituko. Ez

-en alaba eder eta zurbil hori! Gure malkoak Colma-ren­gan zehar ari dit un lasterka eta gure arima gaua bezainilun bilakatzen dun .

Ulino arpare kin agcri zen eta Alpino-ren kantua en.tzun eragin zigun. Alpino kantari melodiatsua izan zeneta Ryno-ren arima suzko izpia zen. Baina bata eta be s­tea hildakoen bizigu es tuan zeutzan eta haien aho ts ckez zute n ordurako Selma-rengan durunda egiten.

Egun ba tez, Ulino ehizeta tik zetorrela, heroe biak hilbaino Iehen, muinoan kantatzen entzun zien. Haien kan ­tua gozoa zen, hit sa, ordea . Morar-en her íotza, heroeta­rik handiena, deitoratzen ari ziren . Mora r-en arima Fin ­ga l-enaren bikia zen; haren ezpata, Oskar-en ezpatarenantzerakoa, 'Hil zen', antsiz esan zuen haren aita k etaharen arreba Monina-ren be giak malkoz bete ziren: UIi­no -ren kantua en tzu tean. Minona-k atze ra jo zuen, ilar­gia k ekaitza sumatzen duenean, hodeien ostean bere bu­rua ezkutatze n duenaren antzera. Ni arpaz deitorapene nkantua laguntzen ari nintzen.

«Ryno

Haizea ct a curia geld itu egin dira da goeneko; egunazer repe la da ; hodeiak desagertzen ari dira ; cguzki a, sa r­ka ldirantz da bilela, bere azken izpiez mendien gandorrakurreztatzen ari da . Hi re marmara gozo duk, ala, erre­ka! ; gozoago duk, ordea , Alpino-ren ahotsa, berau hilda­koei kantatzen dantzudala. Haren burua urteen eraginazrnakurturik diagok eta haren begiak, zo tinaz galdostu­ri k. Alpino, zeruetako kantari hori , zergatik habil harat­-ho nat bakarti mendí bakartian zehar? Zergatik dagikants i, haizea basoan legez, eta urrutitako hondartzan jo­tzen duen uhinaren legez?

«AlpinoNire zotina, Ryno , hildakoengatik diariok. Nire abo­

tsa hil obi ko biztanleengatik jagiten ari duk. Hi trebeeta lerdena haiz, Ryno; ede rra haiz mendiko semeen ar­tean; Morar bezala jausiko haiz, ordea, eta nahigabeta­suna ere hire zerraldoarcn gaine ra jar tze ra joango duk.

134

kar ra gu duzela ian, h ire begi raku nea indartsua, uhinenga inean ira u lkitzen den hodeia bezalakoa; hire er redolakekait za ren baitako os tag ia zirud ian .

Armar-ek, ospetsua borrokald íetan, Daura-ren mai­tas una es ka tu zian eta berehala jadetsi e re . Ederrak zi­luan haien lagunen itxaropenak. Erath, Od gall -en se mea ,ordea , amor ruaz ari zuan dardaraka, haren anaia Arma r­-ek hila baitzen. Txalupakariaren legez mozorroztaturiketorri zuan; haren unt ziska uhínen gainean txa írotasu­nez ari zuen kulunka. Ile zuria zekarran: Haren karantzabenazkoa era lasaia zuan. 'Ala l, hi , gaz teen a r tean ede­r rena , Armino-ren alaba xaloa, esan zian; han be hean,haitz batetan, hegal etik ez urrutian , Armar ha ren Dauramait earen zain hago!' Bera jarraitu zitzaion eta dei eginzioan Armar-i ; baina, oiha r tzunak bakarrik ihardetsizioan haren ahotsa r i. 'Armar, ene jabea , ene ondasuna ,zerga t ik nahigabetzen nauk honela ? Entzun iezadak.Am ath-en se rnea, entzun iezazkidak nire erreguak . .. HireDau ra duk dei ka ari za iana.'

Erath traditoreak haitzaren ga inean utzi zian eta ba­r rezka lu rreratu, Daura oihuka lazer iatu zuan , haren aitaeta haren nebari deika a ri zela : 'Ar lndal, Armino eza l da bi ot arik inor ere zuen Daura sa lba tze ra? ' Harenahotsak itsasoak zeharka tu zitian . Ari ndal, ene se rnea,menditik ehiza-sariarekin zamaturik jaitsi zuan , a lbotikgeziak eskegirik zituela , arkua es kuan eta bost zakurbeltzek inguraturik . Hegalean Erath ausarta nabarituzian ; hartaz jabetu eta ha ri tz bat etan hes tekailu gogo­r rez lotu zian. Erath espazioa ants iz betetzen ari zenbit a r tean, Arindal, ha ren untziskaz jabetuz gero , Daurazegoen haitzera abiatu zuan. Orduan, Armar iritsi, hasarrebizian gezia gertutu, azkonak tx istua jo eta hi , ene se­mea, Erath ga iztoa ren tzako zen zunpaz hil hintzen. Un­tziska haitzeratu zenean , Arindal-ek az ken hasperenaegin zian, Ala, Daura! Hire nebaren odola h ire o inenazp ian barreiatu zunan. Nolakoa ote zu nan hire etsipe ­na? Untz íska , haitzaren kontrenean suntsiturik,- amilde-

137136

d uk seme-alabarik laga; koblarien kantuak, ostera, hireizen a gorde eta etorkizunari igorriko ziok . Etorkizunekoaroek hire egitsar iez m intza tzen entzun eta Morar eza­gu tu ko diate.

Gudukarien atsekabea sakona zen ; baina Armino-rennegar-zotinek menderatzen zu ten . Kantu honek ga rer­dian hildako seme baten galera gogoraz ten zion . Carmorheroearen alboan zegoen : Carmor, Ga lmal-eko printzea.

Zergatik a ri haiz honela hasperenka? , es an zion . Hauduk negar egiteko lekua? Entzuten uzten di ren musikaeta kantua, ez al dituk espiritua bi ziagotzek o, ah uldubeh arrean? Aintziratik ihes egiten duen lurrun arinarenlegezkoak dituk, basoaz jabetu eta loreak gai nb us tenditik; eguzkia diztiratsu agertu eta lu r runak desagertzenari dituk. Zergatik hago goi bel, al a, Armino!, hi Gorman,uhinek inguraturik, errege haizen hori?

«ArruinoGoibel ni agok eta honela egoteko zio as tu nak ditiat .

Carmor, hik ez duk semerik ga ldu ezta ed ertasun dizti­radun alabaren her iotzaga ti k negarrik egin behar ere.Colga r, gaz te ausarta, ora indik bi zi duk e ta beronen le­gez, Annira ed erra. Hire endaren kimuak loratzen d ítuk,Carmor ; baina Armino haren leinu ko az kena duk. Il unadu n hire ohantza, Daura; iluna h ire loa hilobian. No iziratzarriko haiz? Noiz egingo din hots h ire aho ts melo­di atsuak? Jagi zaitezte , udazken ek o haizeok . .. , sasi tzailu naren ga inean zapar t egizue.. . Oihaneko uhaitzak,ga inezka egizue .. . Zírimolok , egizue orroeka arteen ada­bu rueta n ... Eta hi , ilargía , hodei za r ras ta tuetat ik zeharhire aurpegi zu rb ila txandaka eraku ts eta ezkuta ezan .Gogo ra iezadan n ire seme-alabak, ene Arindal ordongoae ta ene Daura maltea, h il ziren gau izugarria.

Daura, ene a laba; h i Fu ra-ko muinoak zu riz ta tzen d i­tuen zilar re zko artizarra bezai n ederra h intzen ; elurra be.zain zuria eta gozoa, goizeko haizekirri lurrindua bezaingozoa.

Arindal! , hire arkua ga raiezina zuan, hire gezia az-

'E' So

gian murgildu zunan. Armar-ek bere burua uretara jaur­tiki zian Daura salbatu edo hiltzeko. Mendit ik haizebolada jaisten ari duk, uhinak zurrunbilatu eta Armarbetirako desagertu zuan. Ni re alaba zorigabea babesikgabe geratu zuan, bakarrik, uhinek jotako morkaitz ba­ten gainean. Nik, bere aita, haren aihenak nentzuzkianeta ezina nuen dena hura sorosten saiatzeko. Gau osoaniraun nian hegalean, ilargiaren izpi abailduez beha nen­gokiola. Gau osoan izan ninduan haren deiadarrak en­tzuten. Haizeak txistua jo, ura uholdean jausi eta Dau­ra-ren ahotsa eguna hurreratu ahala ahultzen zihoan.Berehala erabat amaitu zuan, arratsaldeko haizekirriamendiko belarren artean it zaltzen den legez. Etsipenaksunt situr ik, azkena egin zian, Armino munduan bakarrikuzten zue la . Nire adorea, nire indarrak eta nire harro­tasuna harekin batera hil zituan.

Ekaitzak menditik jaisten direnean; haizeak uhinal­dea nahaspiltzen duenean, ni it sasondoan jarri eta nirehegiak zorigaiztoko haitzean finkatzen ditiat. Askotan,ilargia zeruetan agertzen denean, espazioan zehar I anaia­-besarkadaz loturik , harat-honat ibiltzen diren nire se­m e-alaben arimak erditzal diztiratsuan igari katze n ikus­ten ditiat. »

Carlotaren begietatik jario zen negar-turrusta batek,haren bihotz et situa arinduz, Werther-en irakurketa gel­dierazi zuen. Beronek eskuzkribua albo batetara jaurtikizuen eta, gaztearen eskuetarik batez jabetuz, zot in ga­rratza ere isuri zuen. Carlotak, burua beste eskuan ja­rriz, aurpegia bere mukizapiaz estali zuen. Biek, asal­dura izugarriaren b iktimak, beren zorigaiztoa Ossian-enheroearen adurrean zekusaten eta elkar rekin negar eginzuten. Haien malkoak nahastu ziren . Werther-en ezpainsutsuek Carlotaren beroa ikutu zuten; berori ikaratu zeneta hastandu nahi ere; minak eta urrikaltasunak, ostera,haren jarlekuan iltzaturik zuten, berunezko ore batek

138

haren buruan zama bailuen. Ito eta bere burua m ende­ra tu nahi zuela, negar-zotinka, Werthe r-i irakurtzen ja­rrai zedin erregutu zion; haren ahotsa zeruetako doinuazari zen erreguka.

Werther, beronen bihotza hain gogor ari · zela tau­paka ezen bularretik urten nahi bide zuela, artegatuarenlegez ari zen ikaran. Liburua berriro hartu eta ahot sziurgabeaz irakurri egin zuen :

«Zergat ík iratzarri nauk, udaberriko putz lurrinduhorrek? Hik igurtzi eta hauxe diostak : Nire kin zerue­tako antzigarra diakarrat ; baina la ster izango nauk zi­meldua, nire ho stoak kenduko dizkidan ekaitza las teretorriko baila . Bihar bidaiaria helduko duk; nire eder­tasun osoan ezagutu nauena etorriko duk; haren begira­-kuneak beraren ondoan bilatuko naik, bilatuko naiketa ez naik topatuko»,

Hitzok Werther sakonki atsekabetu zuten. Carl otarenoinetara jaurtiki zen erabat eta lazkiro etsitur ik, et aes kuak oratuz bere begien kontrenean, bere bekokiarenkontrene an estutu zituen.

Carlotak orduan gura dohakabearen sus mo arina iga­rri zuen. Bere adimena asaldaturik, berak Werther-enes kuak ora tu eta bere bihotzaren gainean ezarr i zítuen.Harenganantz xamurtasunez makurtu zen et a haien ma­saila kiskaliek elkar egin zuten topo. Mundua beraien­tzat desagertu zen; Werther-ek bere besoen artean estu ­tu, bere bihotzaren kontrenean hertsatu eta bere maitea­ren ezpain dardaratiak, berauek hitz ete nak zizokatzenari zirela, laztan erosuarrez es tali zituen.

«Werther», ari zen Carlota marmaraka eta saihes tcn:«Werther », behin eta berriro zioen, eta higidura bigunazhastantzen ahalegintzen ari zen. «Werther!», esan zuendeiadarka hirugarren aldiz, dagoeneko doinu duintsu etahandiaz.

Werther-ek bere burua menderaturik igarri zuen; ja­re gin zuen et a haren oinetara jaurtiki zen zoro antzo,Carlota jagi zen eta, erabat asaldaturik, maitasunaren

139

• © Soft

141

na, a i ene! Ez dinate berriro eguzk ia ren argia ikusiko;hode i usu eta ilunaz estalirik egongo dit un . Bai, izadiabelt zez dun jantzia! Hire semea, hire laguna , hire m ai ta­lea haren amaierara hurreratzen a ri dun . Ene, Carlota !,ezeren itxurar ik ez duen zer ba it dun eta bakarrik ametsbatetako atzemankizun nahastuekin aldera diaitezken,«Honako goiz hau azken a dun! » esa ld iak , Carl ota , duenesanguraz ozta-ozta hauteman di ezakenat: Azke na ! N i,ora in ni re indarren oso tasuna dudanau , bi har zu r run etabizige etzanen naun lu r ra ren gai nean . Hiltzea! Zer esangura din honek ? Badakusan: Gizasemeok heri otzaz minotzatzen garenean , amets eragiten din agu. Giza ki askoh iltzen ikusi dinat ; hain ga itun adirnenez urriak, ostera,ezen ez dakigu la eze r bi zitza ren hasie raz ezta amaierazere . Orain neurea naun.. ., oraindik heurea naun , bai ,heu rea, Carlota maite a ; eta laster .. ., bana turik .. ., berei­zir ik, betirako beh a rbada! Ez, Carlota , ez ! No la u tz die­zaiokedan iza teari? Bagaitun, bai. !zaten uztea ! Zer es angu ra din horrek? Esaera bat geh iago, nire bihotzak uler­tzen ez duen za rata hutsal a dun. Hila , Ca rlota! Lur ho­tzak estalia, bazter estu eta ilunean! Nire nerabearoann ik utzitako gazte tasunaren euska r r i eta gozag a rr i zenlagu n bat izan ninan . Hil eta h ilobiraino lagundu n inan,zer raldoa ja it si zutenean bertan nen goela ; sokak, ja regineta bildu zituztenean , irringatzen en tzun ninan . Gero­xeag o lehen lu r palata ra jau r tiki eta hilkutxak za ra tagorra sortu zinan; ge roxeago, gorrago eta ondoren aregorrago, lu rrez erabat es talirik gelditu zen arte . Hobiarenalbora jausi n ind unan, burutik ga ldur ik , hertsaturik etaha lsarrak txi ki egin ik nituela . Bain a ez n inan jazo zitzai­danaz, jazoko za idanaz ezer jakin .. . Heriotza ! Hilobia !Ez ditinat h itzok ulertzen.

Ala ! Barka nazan, barka nazan! Atzo . .. , hura ni rebizitzaren az ken u nea izan bide zu nan. Ala , ai ngeru hori !Lehen a ldi z izan zunan , bai, bozka r io ga rb i eta m ugaga­beak ni re izaki osoa bete zuen lehenengoa.

Maite nau, maite nau . .. Oraindik n ire ezpainak ha-

Hiriko a teetara iri ts i zen: za in tzaileek , hura ikustenohitu ra tur ik zeude nez gero, igarotzen utzi ziote n . Elu r­mal uta txikiak jausten ari ziren; bera , os tera , ez zenb iztangu ra it zu li gauerdirako ordu bat fa lta arte.

Bere e txera iritsi, zenean, morroia kapela ez zerama­naz oh artu zen, baina ez zen esaten ausartu. Eranzten la­gu ndu zion: Arropa guzt iak blai-blai zeude n . Gcroxeago,ka pela mendiko guz t ien ga ine t ik nabarmendu eta ha ra­ne ti k bereiziko dela dirudien morkaitz batetan topatu zu­ten . Ez da ulertzen zelan heldu ahal izan zen halako gaueu r itsu eta ilunean harain o amildegit ik jausi barik.

Oheratu eta luzaro egin zuen lo; morroia biha ramo­nean, iratzartzeko , gelara sa r tu zenean idazten a urk ituzue n. Werther-ek kafea eskatu zion, berau berehala eka­rri zitza iola.

Orduan, We rthe r-ek Carl otarentzako hasia zuen gu­tuna ri lerro a ld eok erantsi zizkion :

«Hauxe dun begiak ireki d itudan azke ne ngoa; az ke-

eta hasarrearen a r tean a iko-maiko, hauxe esan zion :«Azkena da, Werther; ez nauzu berriro ikusiko.» E ta zo­ri ga iztoko haren ga inera maitasunez beteriko begirakunebat egozten ari zela, ondoko gela ra joan zen antxin tx i­ketan eta bertan gil tza petu zue n bere burua.

Werther-ek bere eskuak lu za tu zituen, geldieraztenausar tu barik. Lu r rean eta, lurra etzataulk ian zuela , or­dubetean ba in o lu zeago iraun zuen zirkin ik egin barik.

Denbora horren buruan, ba itaratu zen. Mahaia ger ta­tzera zetorren otse ina zen , J agi eta gelan zeha r egu ras­teari ekin zitzaion. Berriro bakari k geld itu zenean, Car­lota desager tua zen a tera hurreratu zen eta ahapek a oihuegin zuen: «Carl ota ! Carl ota! Hitz bakar bat , ag ur rabede ren .. .»

Hu ra isildu zen. Itxaron, erregu tu , berriro it xaronzuen Azken ik, atetik urrundu zen oihuka: «Agu r Ca rolota , agur bet íko !»

140

•

• © Soft

143

Carlota ga isoak aurreko gauean ozta-ozta egin ahalizan zue n lo . Ordura a r te haren zainetan zeh ar lasaiki roibili a zen haren odol garbia sutsu ki ari zen eragiten.Hamaika dartada ezbe rdinek hunkitzen zuen haren bi­ho tz zintzoa. Werther-en igu rtzien berotasu nak bere bai­ta kiskal tzen zuela ala haren au sa rdiak haserre erazirikzegoe la zen? Orduko egoera ir agandako b izitzarekin , be­re errugetasun, baretasun eta ustantzazko egunekin al­deratzeak nahigab et zen zuela zen ? No la azaldu harensenarrare n au r rera ? Nola aitortu beregan atu nahi ez zuenpasa dízua, berak lotsatzeko ziorik ez baz ue n ere? Aspal­did an ik ez zuten senarrak eta emazteak Werther-ez hitzegiten eta bcr ak , izan ere, apurtu beharko zuen isi laldianekagarri bezain ezusteko zen aitorpena egiteko . Wer­ther-en b isita iragartze hutsa Alber to rentzako nahi gab ehandia ote zen beldur zegoen. Zer jazoko lit zat eke suer­tatutakoa jak inez gero? Gauzak jaierar ik gabe epaiztueta ger tatu bezala ikustea itxaro n ahal izango zue n ? Berear ima ren barruan argiro iraku rtzea gura lezake ? Eta,bestet ik , nola egin itxurak halako gizon b at en aitzinean,be ro nentzako bere bularra beti beira gardena izan etaburutakizun ñimiñoena ere sekula sa nta n ezkutatu ez

Hamai ketan Werther-ek bere morroiar i dei egin etaAlberto itzuli a zen itau ndu zion; morroiak za ld iz egu­rasten iku sia zuela ihardet si zion. Orduan hurrengo hi­tzak zeuzkan es kuti tz ireki hau bidali zion:

«Hire pistolak utzi nahi al d izkidak egin nahi dudanbida ia batet arako ? Ongi zaindu. Agur.»

Berr iro ikusiko dinagu elkar ! Hire ama ikusiko dinagueta ni re bihotzaren arrenkura guztiak edatsiko ditina t !Hire ama! Hire irudi osoa!

142

renengandik jari o zen su santu ak erre egiten ditu ; go­zagarr i kiskalgarri hauek oraind ik ni re biho tza asetze nari dira . Barka nazan, barka nazan ! Ban ekinan mait enindunala ; banekinan hi re lehen begir akun eak egotzizgero, hire arimaz bet eriko begirakune haiez gero; bane­kinan nire es kua estu tu hidan lehen ald iaz gero. Eta,hala ere. higandik hastandu edo Alberto hire ondoanikusten nuenean, zalan tza sutsue k eraso tze n nindinaten .

Ez eskua luzatu ez eta hitz baka r bat ere ezin esa nhi dan bilera gogaikarr i haren egunean bidali hizkidanloreez gomutatzen al haiz? Gau erdia lo reen aurrean be ­launikaturik egi n ninan, n iret zako hi re maitasunarenad ierazgarria bait zen ; baina, ai! zar tada hauek ezabatuzitunan, sines tedunaren bihotzean Jaungoikoak ikur ikus­gar riz ematen dion duin-sentipena , apur ka apurka, ezez­ta tzcn den lcgez, Dena hil tzen dun , dena ; baina betiere­tasun ak berak ere ezin suntsi diezaken atzo hire ezpai­ne tan bildu eta nire bai tan igartzen du dan b izitzasuharra. Maite nau ! Nire besoek hertsa tu dut e; nire ahoadardaran jarri da, haren ah oaren gainean maitasun hitzetenak zizotu dit uzte. Neurea da ! Neurea haiz! Bai, Car­lot a ; neurea betiko. Zer axola Alberto hi re senarra iza­teak ? Hire senarra! Mundurako baino ez dun; munduhorrek, berríz, h i maitatzea eta hi re senarra ren besoe­tatik erauztea, nireetan jasotzek o, bek atua dela dion.Bekatua l, izan bedi , Baldin bad a, ni garb itze n ari naun.Nik bekatu hori haren gozamenetan h aren birloraldimugagabeetan da statu dinat . Bizitzaren gozagarr ia ar­na st u dinat et a haren bidez nire arima gotor tu. Harrezgero, neu rea haiz; neurea haiz, ala , Ca rlo ta ! Hire aitzi­nean nioan; nire aitarekin , hi rea ere denareki n batzeranioan; kexu izango naun eta pozeraziko nai n hi etor ha­d in a r te. Orduantxe egingo di nat hegaran hire bila , nirebesoetan har tu eta Betierekoaren aurrea n batuko gaitun ;sekula amaierari k izango ez duen besarkadaz batukogaitun . Ez nab ilen ametsetan ezta zoraketan ere . Hilo­biaren hegian ari dun diz-diz niret zako zinezko argia .

"" "'Soft

eta nahi ere ez zuelarik? Gogoelok agoatzen zuten, ziur­gabezia anker rean murgilerazten zu tela , eta bere gogoabeti Werther-enganantz, gurtzen zuenarenganantz, b ihur ­tzen zen; Werther-enganantz, bertan behera ezin utz etabertan behera utzi behar zuena . Ene! .. . Hura hutsuneaberarentzat !

Haren espi ri tua ren ezinegonak gauzen egiatasuna gar­biro ikusten utziko ez balio ere, bere gainean beresenarra eta Werther banatzen zituen zorigaiztoko bat ezetortzea zuela ulert u zuen ; hain gizon on eta adimen tsubi ezen, sentipenen azaleko inkimakoetatik hasirik el­karrenganako gibelasmo eta aihergabetasun hotzera ir i­tsi zirela. Bakoitza bere eskub idearen eta bestearenok erren eremuan ixten zen . Etenbeharra alde bieta tikhanditu zen, halako egoera bortxakeriaz baino ezin ko n­po n zitekeela . Lehen uneetan zori on eko ustantzak ge­hiago bat u balitu; adiskidetasunak eta barkazalet asunakhaien arimak hatsaldi gozoeta ra zabaldu balituzte, zori­gaiztoko gaztea salba zitekeen, beharbada. l nguruabarberezí batek areagotzen zuen Carlotaren ezba ita suna.Werther-ek, bere gutunetan, ikusi du gun bezala, ez zuensekula mundua bertan behera bere grina ezkuta tu . Al­berto burutakizun honen aurka askotan borrokatu zeneta hari buruz bere emazteareki n maiz estabaidatu zuen .Buruhilketa rako zuen berezko higuintasunak bultzatu­rik, Albertok sarri ulertu eragin zuen , izaerazko arinta­sun moeta batez, gaiari buruz isekaren bat ere eginazuen, honela bere sineskabetasuna Carlo tarengan ere ís­lada zedin lortu zuela. Bero nek apur batetan lasaitzenzuen haren espirituan irudi ikaragarriak agertzen zire­nean; baina honek beronek bere senar ra ri bere bel du rra­ren berri ematea galerazten zion.

Alberto be rehala iritsi eta hura jasotzera ir ten zen,harrera k halako gelberatasuna zuelarik. Alber tok gogai­luri k zirudien. Bere negozioak ezin burutu izan zituen,funtzionariaren izaera ezkibe l eta pu nttalakurloaren on­dorio ziren zailtasun bat zuren zioz. Bideen egoera txa-

144

rrak umore txarrez jarri zuen azkenerako. Bera kanpoanizan zen bitar tean jazo zenaz itaundu eta bere emazteakberehala bezpera arrat saldez han Werther izan zela esanzion. Bere gelan erarnan zizkioten gutun eta far del bat zuzitueIa jakinez gero, Carlota bakarrik laga zuen. Osomaite eta begirune osoa zion gizona egoteak beronenespirituan iraulpen berria sorre razi zuen. Haren eskuza­baltasunaren, haren maitasnnaren eta haren on tasnnenoroiak baretasuna ekarri zion berri ro . Jarraitzeko ezku­tu ko grina igarri zuen eta hartarako erabakia hartuzgero, askotan egiten zuena egin zuen: Gelara haren bilajoatea . Gut unak zabaltzen eta irakurtzen topatu zuen;batzu albis te gogaikarriez aserik omen zeude n . Beroniburuz zenbait itaun egin eta hark laburkiro erantzunzíon, on doren idazteari ek ín zitzaiola. Ordubetez is ilikiraun zut en, biak elkarren aurrean. Carlotaren adoreageroago eta ilunagotzen ari zen. Bere senarra mundukoonenean balego ere, be re b iho tzak sentitzen zuenarenberri emateko larri egongo zela kon turatu eta bere mal­koak ezkuta tu eta irensten ahalegintzen ari zen heineangeroago eta sakonago bilakatzen ari zen ahulduran jausizen.

Werther-en morroia etortzeak igartzen ari zen arte­gatasuna areago tu zuen. Hark bere ugazabaren gutunaeman eta Alberto, irakurri ondoren , aihergab e bereemaztearenganantz bueltat u zen, hauxe ziotso la: «Emaiz­kion pistolak.» Ondoren morro iari zuzendua zegokiola,«Es aiozu zure ugazab ari bidaia ona izan dezan opa dio­dala» erantsi zuen.

Hitzok Carlotarengan tximist aren ondorio a izan zu­ten . l a jagiteko indarrik ere ez zuen. Geldiro hormarantzzuzendu , armak deseskegi eta esku dardaratiz garbitu zi­t uen . Aiko-maiko zegoen eta luzaro izango zatekeen mo­rroiari eman gabe, Albertok galde-beg iraknneaz or duanme n egiten behartu ez balio. Carlotak morroiari pis to lakcman zizkion ezin hitzik egin izan zue la . Hura irten ze­nean, Carlotak jostekoa berriro hartu zuen eta be re ge-

145

@ 50ft

"PI 50ft

147

Gauaz bere paperak lardaska tzen ihardun zuen; sutarabotako zuen asko apurtu eta GiJlermori zuzendutako ídaz­ki batzu itx i zit uen . Berauen edukina hitzald i labur rez etagogokizun bakane z bakarrik osatzen zen. berauen zatibat baino ez dezagudala. Hamarrak al dera sutara egurgehiago jaurtikitzea eta b otila bat ardo eraman ziezaio­ten agindu eta bere morraia lo egitera bidali zuen . Bero­nen Iogela, etxean bi zi ziren guzti enen legez, Werther-ene­tik urrutian zegoen, Morraia jantzirik ohe ra tu zen goí­zea n goiz ger tu egoteko, bere ugazabak bidaia-zaldiakgoizeko seiak baino lehen helduko zirela esana baitzion.

Bazkaldu ondo ren, morraiari dena fa rdeletan sartzenama í zezan agindu zion. Paper asko apurtu zuen. Egitekezit uen konturen batzu ordaintzera irten eta ondoren bereetxera itzuli zen. Beranduago, eur ia bazen ere. berri roirten eta M'" -ko jaunkunti hilaren lorategíraíno, bi ztan­gutik kanpo, iritsi zen. Inguruetan zehar luzaro eguras­ten ibili eta i1unabar rean bere etxera b ihurtu zen. Orduanidaztear i ekin zit zaion:

«Gillermo: Zelaiak , zerua eta basoak azken aldiz ikusidi tia t. Hir i heuri ere agur egingo diat azken aldiz. Hi,ene ama . barka nazan. Pozeraz ezak, Gillermo, Jaungoi­koak bedeinkapenez ase zaitzatela . Nire arazo guztia kkonponduak dira. Agur; be rriro ikusiko dugu elkar... •eta orduan zoriontsuago izango gara. »

«Txarto ordaindu dia t h ire adis kidetasuna, Alber to;badíakiat, ordea, barkatzen nauala. Hire etxeko bakeaasaldatu dia t ; zuen arteko mesfidantza sartu dia t.. . Agur;orain banioak hutsune horiek zuze ntzera. Zeruak nahidezala ni re heri otzak zoriontas una ekar diezazuen be r ri ­ro. Alberto! Albertol , zoriontsu egik aingeru hori , Jaun­goikoaren bedeinkapena hire gainera etor dadín .»

146

• • •

lara joan, artegatasun izugarr ia rekin eta bi hotza zorigaiz­toko susm oek asa ldaturik zuela .

Orain bere senara ren oinetara jaurtiki eta bezperakopasadizua, bere gogoaren asaldura eta bere beldur izu­garriak aitortu nahi zituen, orain amore emate n ziol a.urra ts horrek zertarako balioko zuen bere buruari it aun­tzen ari zitzaiola. Be re senarrak, bere erreguei arretaegínez, Werther-en etxera berehala lasterka joan zedinitxa ron lezake ?

Bazkaria mahaian zegoen . Carlot aren lagun bat ir itsizen eta, ikusteko baino beste xeder ik ez zuenez gero, go­gaituko zuelak oan, joan nahi zuen . Carl otak berek in atxe­kitu zuen. Beronek bazkari a girotu zuen elkarrizketa so­r reraz i zuen eta, ahalegindu izan arren, m intzatu eta ,azkenerako, dena ahantz i zuen.

Wer the r-en morroía pistolekin haren etxera heldu zeneta bere ugazabari emano beranek Carlotaren eskueta ti kzetozela jakin zuenean halako gozamen berezia rekin har­tu zituela,

Ogia et a ardoa eraman ziezazkioten agindu zue n et aondo ren bere m orroiari bazkaltzera joan zedin ag índuz,idazteari ek in zitzaion:

«Hire eskuetatik igaro ditun; h ik heuk kendu dienhautsa; hi k heuk ikutu ditun.. .• eta nik orain behin etaberriro laztantzen ditinat. Zeruetako aingeru horrek , hikheuk aldezten dun nire erabakia! Hi heu .Carlota, heuhaiz arm a suntsigar ri hau aurkezte n didana; honela he­ri otza j aso nahi nuenarengandik jasoko dina t. Mor ro ía­ren bitartez xehetasun guztiez jabetu naun! Dardaraka arihintzen arma hauek ematean . ..• baina «diosal» bat ere ezdidan bidali. Ai ene l, «d iosals ik ere ez. Gorratoak hi re­kin betiko lotu ninduen liIura lipar harengatik hire biho­tza itxi ote zidanan? Ene. Carlota l, giza ldien igaroak ezdin zirrara hura ezabatuko; eta hi k , horretaz ziur níagon,ezin gorrotatu izango dun honela itsu-itsuan maite hauena.

149

Auzoko batek garra ldia ikusi eta danbada entzun zian;baina, denak bare iraun zue nez gero, ez zen jazo zenaikertzen a rdura tu . Biharamoneko go izeko se ieta n morroiaa rgi ba tekin logelan sartu zen eta bere ugazaba lur reanetzanik , odoletan bl ai e ta pi stola bat haren a ldean zuelaikusi. Dei egin eta ez zuen ihardespeni k jaso, Jaso nah iizan eta amasa zuel a behatu zue n. Lasterka joan zen sen­dagileari eta Alb ertori berria emateko. Ca rlotak deitzenentzun zuenean, darda razko keinua haren gorputz osoaz

nato Ene! Hire alde sakrlfikatzcn h illZl'a q~" l- i l ll h;II II/ .IIllPozik, gogoberotsuk i utziko n ikcn muudu hall . uin- 11\ 'riotzak hire atsedena eta hi rc bizil za usou rcu /1) 1 i ll lll. l ~ 11

na tínkotuko balitu. Baina, a i!, iza ki d" lI" il '''1 h,,11II1­bakarrik jades ten dinate, beren odo ln 1I 1;¡jI" lIil1 l/.I' ·I\('11alde eman eta suteetan beren bu rua cs kniu tzc u, h e n 'tlizate bali otsuen gozamenak ehunkoizteko . Curl o tu : .1 " 11tzia dudan janzkiareki n lu rpera nazatela gu ra d inat , h íkikutzeaz bedeinkatu baitun. H ire ai tari es kac ra herbc rndiagiona t. Nire arima zerraldoarcn ga inca n iza tcn d un ,Nire sakelak arakatzea debekatzen dinat. Batean hi n :umeek ingura turik ikusi h indudan lehenen go cguncan bu­larrean huen arrosa kolo rezko zinta- korap ilo hura d iaru­manat. .. Ala !, besarka it zan hamaika aldiz eta ha ien zo­rigaiztoko lagunaren nah igabea edats iezaien . Nola maítcditudan! Oraindik diakuskinat nire ondoan el ka rtzen. Ai!Nola m ai te haudan ikusi hindudan lehenengotikl Ordu­danik n ire bizitza osoa bete ko hukeela u lertu ni nan . ..korapiloa nirekin lurperatu erag in ezan . .. Nire urteb ete­tzearen egunean eman h idan eta gomutagarri san tuarcnlegez gorde d ínat. E ne!, ez n in an seku la ere hasiera harkamaiera honetara ekarriko ninduen ik. Bare hago, e rregudaginat, ez ezan ets . .. zamat ur ik diauden . .. Hamabiakdantzuzk inat . .. Izan bedi izan beh arko dena! Carlota .. .Carlota .. . Agu r ! Agur!»

Hamaikak eta gero.«Dena diagon lo ni re ondoan eta nire arima lasai dia­

go n . Eskerrik as ko, Jaungoi koa ! u ne goren honetan na­higabeak etsi one an eramaten emakidatzeagatík . Leihorair te ten naun, ene maitea, eta ekaitzezko ho de ien artetikzeruen neu rgabetasunean barrciaturik a rgi batzu naba­ritzen dit inat. Zue k ez za rete desager tuko, a rtiza r hilez­korrok ! Betíerekoak zaramazkite , nire legez. Maiteen du­dan izar-m ultzoa den Hartzemearen izarrak diakuski na t ,ga ua , hire etxetik irtetzean beti aurrean edukitzen b ai­nuen. Gozamenaren gozamenareki n beha tu di tudan ha­maikatan! Zenbatetan jaso ditudan ni rc eskuak harenga­nantz orduan nuen zoriontasunaren lekukoaren legezhartzeko ! Ala, Car lo ta ! Ba al diagon munduan h ire oroiani re burura ez dakarrenik? Ez al hago inguratzen nauengu ztian? Ez al dinat, u me bat bezain ír rí tsu, ikutzc hu­tsaz santu bilakatua hauen m akina bat ga uza xehe ebatsi?

Hire erretratua, erretra tu maite hau damainat gordodezanan erregu daginada!a . Berean hamai ka laztan irar rieta nire gelan sar tu eta u rtetean hamaika aldiz aguregin zio nat. Hire a itarentzako idatziriko gutun bat u tzidinat , nire b ihotza babes dezan erregutzeko. Hilerrikoam aierak, landarako aldean , ezk i bi zeudenan, atsedenaberauen gerizpean hartu nahi dudala . Berau egin d ieza­ken h ire ai tak lagun bategatik eta egingo duela ziur n ia­gon . Eskaion heuk ere, Carlota. Ez dinat kristau cr rukio­rrek zorigaiztoko baten go rpua beren gorpuet at ik hurbiljartzen u tz deza ten eskatzen . Nire hilobia bide baten he­ga lean, edo haran bakarti batetan egon ledin nahi izangoniken , abadeak edo elizgizonak, haren ondoan igarotzean,beren besoak zeruetara jasotzeko, ni b edeinkatuaz, etau rrikaldunak bere m alkoez u rezt a lezan. Carlota : Ez n ía­gon dardaraka heriotzaren lilura emango di dan kaliz izu­gar ri eta hotza hartzean . Heu k azaldu didan eta ez d íau­kanat zalantza r ik. Honela nire bizitzaren itxaropen guz­t iak eta n ire gurar i guztiak, b ai , guzt iak beteko di tun.

Hilobiko b rontzezk o atean bare eta lasa i deituko di-

148

©' Soft

151

Administratzailea egoteak eta hartu zituen ncurrie kedozein nahas-mahas eragotzi zuten. Hilo tza gauaz Iurpc­ratu eragin zuen , hamaiketan, Wer ther-ek adierazíu zucnlekuan . Agureak eta bere serne-alabek hil arian eskuha rtuzuten; Albertok ez zuen horrenbest erako adorcrik izan.

Denbora batez Carlot aren bizitzaren bel dur izan ziren.Werther alogereko bat zuk gidatua izan zen harcn hi­

lobiko lekuraino; ez zuen ezein abadek lagundu.

150

jabe tu zen. Bere senarra iratzarri eta jagi ziren . Morroiak,negarrez eta intzirinaka, zorigaiztoko albistea jakinerazizien : Carlota bere senarraren oinetara konorge jausi zen .

Sendagilea Werther dohakabearen ondora iritsi ze­nean, artean lurrean topatu zuen , inongo salbab iderikgabe . Tintinak artean taupaka ziharduen , baina harenme nbru guzt iak geldierazirik zeuden . Bala eskuineko be­giaren gainetik sartu zen , garunak kanpoerazi zizkiola.Beso bat odolustu zioten : Odola irten zen ; artean bazuenarnasarik. Haren aulkiko gibelean ikust en ziren od ol ler­tzo batzuk egintza idazten ari zen mahaiaren aitzineanjezarririk burutu eta hilzori aren dardaretan lurretik joa­na izan zela frogatzen zuten . Aratean zegoen etzanik, Iei­hotik hurbil, jantzirik eta galtzaturik, frak urdina etagorontz horia zituela.

Etxekoak eta auzotarrak eta, geroxeago, herri osoahigitzen hasi ziren. Alberto iritsi zen . Werther haren on­doan ezarria zuten , burua lokarri zturik. Haren aurpegiakbazuen heriotzaren ezaugarria. Ez zen higitzen ; bainaharen bi rikiak bazebiltzan artean, izugarriro; bat zutan,ia ezar í-ezarian : bestetzutan, bortxat asun ozenarekin . Ha­lako un e bate tan azken hasperena egingo zuenaren zainzeuden.

Mah aiaren gainean zuen botilatik edalontzikada batardo baino ez zuen edan . Emilia Galott i liburua idazrna­haiaren gainean irekirik zegoen, Albertoren izuikara etaCarlotaren etsipena ezinesanezkoak zíren ,

Adminis tratzaile zaharra asalda turik eta hunkiturikiritsi zen . Hil zori an zegoena besarkatu zuen, aurpegiabere malkoez bustit zen ari zela. Ha ren seme-alaba nagu­siak laster bildu zitzaizkion eta ohearen ondoan belau ni­katu ziren , zauri tua ren eskuak eta ahoa laztandu eta mingorri berberak jabeturik zeudela erakusten ari zirela.Nagusiena, beti Werther-en maiteena izan zena, bere 1'1­gunaren samatik eskegi zen eta hari besarkaturik iraunzuen hil arte. Indarrez kendu behar izan zuten. Eguer­diko ham abietan hil zen Werther.

@ "'Soft