What is Participatory Guarantee System of Organic …toaf.bmwbkk.com/userfiles/file/V.pdf · Participatory guarantee system (PGS) is organic agriculture producer certifications procedure

บทความวชาการ (Scholarly Article)

*Corresponding author: [email protected]

มาตรฐานเกษตรอนทรยแบบมสวนรวม คอ อะไร ? What is Participatory Guarantee System of

Organic Standard ?

ดสต อธนวฒน* สาขาการจดการเกษตรอนทรย คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยธรรมศาสตร

ศนยรงสต ต าบลคลองหนง อ าเภอคลองหลวง จงหวดปทมธาน 12120 จนตนา อนทรมงคล และสมชย วสารทพงศ

มลนธเกษตรอนทรยไทย อาคารส านกวจยและพฒนาขาว กรมการขาว แขวงลาดยาว เขตจตจกร กรงเทพมหานคร 10900

ปรญญา พรสรชยวฒนา ชมรมเกษตรอนทรยแหงประเทศไทย อาคารส านกวจยและพฒนาขาว กรมการขาว แขวงลาดยาว เขตจตจกร กรงเทพมหานคร 10900

ลกษม เมตปราณ กรมพฒนาทดน แขวงลาดยาว เขตจตจกร กรงเทพมหานคร 10900

Dusit Athinuwat* Major of Organic Farming Management, Faculty of Science and Technology, Thammasat University,

Rangsit Centre, Khlong Nueng, Khlong Luang, Pathum Thani 12120 Jintana Indramangala and Somchai Visantapong

Thai Organic Agriculture Foundation (TOAF), Rice Research and Development Building, Rice Department, Ladyao, Chatuchak, Bangkok 10900

Prinya Pornsirichaivatana Organic Agriculture Association of Thailand (OAT), Rice Research and Development Building,

Rice Department, Ladyao, Chatuchak, Bangkok 10900 Laksamee Mettpranee

Land Development Department, Ladyao, Chatuchak, Bangkok 10900

บทคดยอ

ระบบการรบรองแบบมสวนรวม (พจเอส) คอ กระบวนการรบรองผผลตอนทรยตามหลกการและมาตรฐานเกษตรอนทรย โดยผมสวนไดสวนเสยตองมสวนรวม วสยทศนรวม ความโปรงใส กระบวนการเรยนร และความสมพนธแนวราบ ระบบพจเอสถกพฒนาขนตงแตป พ .ศ. 2548 และไดน าไปทดลองใชใน 8

Thai Journal of Science and Technology ปท 5 ฉบบท 2 พฤษภาคม - สงหาคม 2559

120

ประเทศ ทมบรบทแตกตางกน ไดแก นวซแลนด ออสเตรเลย แอฟรกาตะวนออก นามเบย อน เดย บราซล อรกวย และฝรงเศส ปจจบนประเทศทน าพจเอสไปใชในการรบรองผผลตอนทรยมมากกวา 72 ประเทศ รวมทงประเทศไทย พจเอสท าหนาทสงเสรมภาคเกษตรอนทรยในชนบทใหเตบโตภายใตวถชวตทแตกตางกน อยางไรกตาม ระบบการรบรองโดยบคคลทสามยงคงมความจ าเปนควบคกน ส าหรบประเทศไทยนน ส านกงานมาตรฐานสนคาเกษตรและอาหารแหงชาต (มกอช.) เปนผก าหนดมาตรฐานเกษตรอนทรยแหงชาตส าหรบประเมนผผลตอนทรยดวยระบบการรบรองโดยบคคลทสาม ขณะทพจเอสถกขบเคลอนโดยองคการนอกภาครฐ โดยมลนธเกษตรอนทรยไทย (มกอท.) เปนหนงหนวยงานกลาง ผซงจดท าระบบพจเอสแกเกษตรกรกลมน ารอง 5 กลม ไดแก (1) กลมสหกรณเกษตรอนทรยทพไทย จงหวดสรนทร (2) กลมพจเอส อนทรยสขใจ จงหวดนครปฐม (3) กลมสหกรณเกษตรอนทรยเชยงใหม (4) กลมวสาหกจชมชนเกษตรอนทรยแมมอก อ าเภอเถน จงหวดล าปาง และ (5) กลมเกษตรอนทรยศรเทพ จงหวดเพชรบรณ รวมมผผลตอนทรยทเขาสกระบวนการรบรองดวยพจเอส ตามมาตรฐานเกษตรอนทรยแหงชาตจ านวน 280 คน บนพนทฟารมเกษตรอนทรย 2,610 ไร ผลตผล ไดแก ขาว พชผก ไมผล สมนไพร ผลตภณฑจากสมนไพร และปศสตว โดยผลตผลทงหมดถกน าไปจ าหนายในตลาดเกษตรกรในแตละทองถน โรงแรมสามพราน รเวอรไซด ตลาดนดเคลอนท โรงพยาบาล และตลาดสนคาเกษตรอนทรยในกรงเทพมหานคร ซงในระยะการพฒนาระบบพจเอส มความจ าเปนตองไดรบความรวมมอจากทกภาคสวนและเครอขายเกษตรอนทรยทวประเทศ ดงนนการพฒนาระบบพจเอสและการพฒนานโยบายทเกยวของจงควรน าไปบรรจไวในแผนพฒนาการเกษตรแหงชาต

ค าส าคญ : พจเอส; เกษตรอนทรย; วถชวต; ภมปญญาพนบาน; อาหารเพอสขภาพ; อนรกษสงแวดลอม

Abstract

Participatory guarantee system (PGS) is organic agriculture producer certifications procedure followed by principles and standard of organic agriculture based on stakeholders participation, shared vision, transparency, trust, learning process, and horizontality. PGS was developed since 2005 and tested in 8 countries including New Zealand, Australia, East Africa, Namibia, India, Brazil, Uruguay, and France under different local contexts. In the present, more than 72 countries of producers certificated by PGS included Thailand. PGS promote the growth of the organic sector under different life style in each rural area, as well as third-party certification is necessity. In Thailand, National Bureau of Agricultural Commodity and Food Standards (ACFS) created Organic Thailand, the national organic standard for certified producers via third-party certification, where PGS was recognized by non-governmental organizations. Thai Organic Agriculture Foundation was the one of central organization set up PGS with 5 groups of farmer leadership including Tubthai, Surin; Sook Jai, Nakhon Pathom; Organic Coorperatives, Chiang Mai; MaeMok, Lampang; and Srithep, Phetchabun. Total 280 PGS farmers and area 2,610 rai of organic farm produced rice, vegetable, fruit, herb, herb products, and livestock followed the Organic Thailand standard. All products certified by PGS system distributed in local farmer market in each province, Sampran Riverside Hotel, mobile

ปท 5 ฉบบท 2 พฤษภาคม - สงหาคม 2559 Thai Journal of Science and Technology

121

market event, hospitals, and farmer market in Bangkok. The PGS development stage needs organic sector collaboration and the regulatory framework in the country. Therefore, PGS certification system and policy development should be integrating into national agricultural development plans.

Keywords: PGS; organic farming; life style; wisdom; healthy food; safe environment 1. ค าน า

เกษตรอนทรย (organic agriculture) คอ ระบบจดการการผลตดานการเกษตรแบบองครวม ทเกอหนนตอระบบนเวศ รวมถงความหลากหลายทางชวภาพ วงจรชวภาพ โดยเนนการใชวสดธรรมชาต หลกเลยงการใชวตถดบจากการสงเคราะหและไมใช พช สตว หรอจลนทรยทไดจากการดดแปลงพนธกรรม (genetic modification) มการจดการกบผลตภณฑโดยเนนการแปรรปดวยความระมดระวง เพอรกษาสภาพการเปนเกษตรอนทรยและคณภาพทส าคญของผลตภณฑทกขนตอน (ส านกงานมาตรฐานสนคาเกษตรและอาหารแหงชาต, 2552; 2554; 2559; IFOAM, 2013) ทงนการบรหารจดการฟารมเกษตรอนทรยเนนการหมนเวยนปจจยการผลตในฟารมหรอทองถนนน ๆ มากกวาการพงปจจยการผลตจากภายนอก ภายใตการเชอมโยงกบวธการปฏบตทเปนวฒนธรรมของทองถน รวมกบการประยกตภมปญญาทองถนกบวทยาศาสตรในการสรางความสมดลทเปนธรรมตอทกสรรพสง ทงทรพยากรธรรมชาต สงแวดลอม และมนษย (common objectives and requirements of organic standards, COROS) ซงองคการอาหารและการเกษตรแหงสหประชา ชาต (Food and Agriculture Organization of the United Nations หรอ FAO) สมาพนธเกษตรอนทรยนานาชาต (International Federation of Organic Agriculture Movements หรอ IFOAM) และการประชมสหประชาชาตวาดวยการคาและการพฒนา (United Nations Conference on Trade

and Development หรอ UNCTAD) ไดรวมกนก าหนดเปนวตถประสงครวมของมาตรฐานเกษตรอนทรยในการเทยบเคยงมาตรฐานของแตละประเทศ (UNCTAD-UNEP CBTF, 2016) นอกจากน สมาพนธเกษตรอนทรยนานาชาต (IFOAM) ไดใหความหมายของเกษตรอนทรย หมายถง การเกษตรทท าตามหลกการเกษตรอนทรยทนานาชาตยอมรบ 4 ประการคอ หลกสขภาพ หลกระบบนเวศ หลกความเปนธรรม และหลกความดแลเอาใจใส เกษตรกรทท าตามหลกการนถอวาเปนเกษตรกรเกษตรอนทรย โดยไมจ าเปนวาตองมการรบรองเทาน น ขนอยกบชองทางการตลาด หากผผลตตองการแสดงถงคณภาพความเปนอนทรยใหกบผบรโภค สามารถขอการรบรองได ทงในระบบการรบรองโดยบคคลทสาม (third party certified body, CB) และระบบการรบรองแบบมสวนรวมพจเอส (participatory guarantee system, PGS) (UNCTAD, FAO and IFOAM, 2012; FAO, IFOAM and UNCTAD, 2016)

การพฒนาเกษตรอนทรยทผานมา มงเนนการพฒนาเพอการสงออก ผผลตและผบรโภคอยหางกน และจะตองไดรบการรบรองจากหนวยตรวจรบรองบคคลทสามเทานน ท าใหเกษตรอนทรยทวโลกไมเกดความยงยนทแทจรง ไมสามารถขยายตวไดทนกบโลกทมการเปลยนแปลง และตามความตองการของผบรโภคท เพมขนอย างรวดเรว (IFOAM, 2016) และพบวาการรบรองโดยหนวยตรวจรบรอง ไมไดเหมาะกบเกษตรอนทรยทก


122

บรบททมความหลากหลายของวถการผลต เพราะมคาใชจายสง และมระบบทซบซอน รวมทง ใหความส าคญกบการบนทกและมเอกสารมากมาย จงเปนขอจ ากดส าหรบเกษตรกรรายยอยทท าเกษตรอนทรยแบบพนบาน ทมผลผลตหลากหลายชนดในปรมาณไมมาก เปนการท าเกษตรอนทรยดวยจตวญญาณและเปนวถชวตการอยรวมกบธรรมชาตและสงแวดลอม ท าใหเกษตรกรเหลานตกจากการส ารวจหรอไมสามารถเขาสระบบรบประกนคณภาพผลตผลและตลาดได บางรายลมเลกไป จงมความจ าเปนอยางเรงดวนในการท าความรจกและเผยแพรองคความรเกยวกบพจเอส เพอเปนรากฐานของการสนบสนนการท าเกษตรอนทรยในทองถนใหเพยง พอตอความตองการของผบรโภคภายในประเทศ ในราคาทคนทกระดบเขาถงไดงาย ซงถอวาเปนการท าเกษตรอนทรยทแทจรง

2. การรบรองมาตรฐานเกษตรอนทรย มาตรฐานเปนเคร องมอในการประกน

คณภาพผลตผล ควบคม และสงเสรมสนคาเกษตร ใหมคณภาพเปนไปตามมาตรฐาน เพอความปลอดภยและคมครองผบรโภค ปองกนความเสยหายทอาจจะเกดแกเกษตรกรหรอกจการการคาสนคาเกษตร หรอเศรษฐกจของประเทศ และเพอใหสอดคลองกบพนธกรณระหวางประเทศ ซงมาตรฐานสนคา เกษตร ทก าหนดขนภายใตพระราชบญญตมาตรฐานสนคาเกษตร พ.ศ. 2551 แบงเปน 2 ประเภท คอ มาตรฐานบงคบ และมาตรฐานทวไป โดยมาตรฐานบงคบ คอ มาตรฐานทมกฎกระทรวงก าหนดใหสนคาเกษตรตองเปนไปตามมาตรฐาน และมาตรฐานทวไป คอ มาตรฐานทมประกาศก าหนดเพอสงเสรมสนคาเกษตรใหไดมาตรฐาน (ส านกงานมาตรฐานสนคาเกษตรและอาหารแหงชาต, 2559) ซงมาตรฐานเกษตรอนทรยของประเทศไทย จดเปนมาตรฐานทวไป ทพจารณา

โดยคณะกรรมการวชาการพจารณามาตรฐานสนคาเกษตรและคณะกรรมการมาตรฐานสนคาเกษตร เสนอรฐมนตรวาการกระทรวงเกษตรและสหกรณ เพอออกเปนประกาศ/กฎกระทรวง และประกาศในราชกจจานเบกษาเพอใหเปนททราบโดยทวกน โดยส านกงานมาตรฐานสนคา เกษตรและอาหารแห งชาตมฐานะเ ปนห นวยรบรองระบบงาน (accreditation body, AB) ใหการรบรองหนวยรบรองในประเทศ (certification body, CB) และหนวยตรวจ (inspection body, IB) เพอตรวจประเมนฟารม โรงคดบรรจ และโรงงาน ภายใตม าตรฐาน เกษตรอนทรยแห งช าต (Organic Thailand), GMP, HACCP และ ISO 22000 ปจจบนมาตรฐานเกษตรอนทรยแหงชาตประกอบ ดวย (1) มาตรฐานสนคาเกษตร เรอง เกษตรอนทรย เลม 1 : การผลต แปรรป แสดงฉลาก และจ าหนายผลตผล และผลตภณฑเกษตรอนทรย (มกษ.9000 เลม 1-2552) (2) มาตรฐานสนคาเกษตร เรอง เกษตรอนทรย เลม 2 : ปศสตวอนทรย (มกษ.9000 เลม 2-2554) (3) มาตรฐานสนคาเกษตร เรอง เกษตรอนทรย เลม 3 : อาหารสตวน าอนทรย (มกษ.9000 เลม 3-2552) (4) มาตรฐานสนคาเกษตร เรอง เกษตรอนทรย เลม 4 : ขาวอนทรย (มกษ. 9000 เลม 4-2553) (5) มาตรฐานสนคาเกษตร เรอง เกษตรอนทรย เลม 5 : ปลาสลดระบบอนทรย (มกษ.9000 เลม 5-2553) (6) มาตรฐานสนคาเกษตร เรอง การเลยงกงท ะ เ ล ร ะ บ บ อ น ท ร ย ( ม ก ษ . 7413-2550) (7) มาตรฐานสนคาเกษตร เรอง เกษตรอนทรย เลม 6 : ผงอนทรย (มกษ.9000 เลม 6-2556) และ (8) แนวปฏบตในการใชมาตรฐานสนคาเกษตร เรอง เกษตรอนทรย เลม 1 : การผลต แปรรป แสดงฉลาก และจ าหนาย ผลตผลและผลตภณฑเกษตรอนทรย (มกษ.9000 เลม 1(G)-2557) (ส านกงานมาตรฐานสนคาเกษตรและอาหาร


123

แหงชาต, 2559) อยางไรกตาม การรบรองมาตรฐานเกษตรอนทรย สามารถจ าแนกไดใน 2 แนวทาง คอ (1) ตามความตองการของตลาดหรอผบรโภค เปนสงกระตนใหเกดการผลต ซงตองมผใหการรบรองระบบการผลต ซงเปนทรจกกนมานานกวา 50 ป เรยกวา “หนวยตรวจรบรองบคคลทสาม” การกลาวอางหรอตดฉลากสนคาเปนเกษตรอนทรยนนจะตองปฏบตตามหลกการเกษตรอนทรย หรอมมาตรฐานเปนกรอบในการปฏบต จงท าใหสนคาเกษตรอนทรยสามารถคาขายไดทวโลก (2) ตามการขบเคลอนจากเกษตรกรผผลตเอง ทตองการพฒนาคณภาพชวต สงแวดลอม ความมนคงทางอาหาร เชน แนวทางเศรษฐกจพอเพยง ท าเพอครอบครวและเหลอขายบรเวณใกลเคยงโดยไมจ าเปนตองขอการรบรองทกกรณ ตามทองคการอาหารและการเกษตรแหงสหประชาชาต (FAO) เรยกวา เกษตรอนทรยไมขอรบรอง (non-certified organic) และการรบรองแบบมสวนรวมพจเอส (FAO/WHO Codex Alimentarius Commission, 2007)

3. พจเอส หมายถง อะไร ? พจเอส หมายถง ระบบการรบรองเกษตร

อนทรยโดยชมชน ตามหลกการและมาตรฐานเกษตรอนทรยสากล ดวยการมสวนรวมอยางเขมแขง และตอเนองของผมสวนไดสวนเสยของชมชน ภายใตการสรางพนฐาน ความไววางใจซงกนและกน การเปนเครอขายทางสงคม และการแลกเปลยนเรยนร (IFOAM, 2014; 2015) ในทางปฏบตการตรวจรบรองแบบมสวนรวมเกดมานานแลวอยางไมเปนทางการประมาณป พ.ศ. 2513 (ค.ศ.1970) หรอประมาณ 40 ปเศษ พจเอสมจดเรมตนอยางเปนทางการจากทประชมเชงปฏบตการ “The First International Workshop on Alternative Certifica-tion” เมอป พ.ศ.2547

(ค.ศ.2004) ทเมอง Torres ประเทศบราซล จดโดย สมาพนธ เกษตรอนทรยนานาชาต (IFOAM) รวมกบ MAELA (The Latin American Agroecology Movement) ทประชมมมตใหมการแตงตงคณะท างาน (take force) เพอจดท ารายละเอยดเกยวกบหลกการและแนวทางปฏบตส าหรบพจเอส เพอใหเปนทางเลอกหนงของเกษตรกรในการท าเกษตรอนทรยและเนนตลาดภายในทองถนและภายในประเทศ ซงปรากฏในเอกสารทชอวา “Shared Vision-Shared Ideals” พจเอสไดถกทดลองน ารองใน 8 ประเทศตงแตป พ.ศ. 2548 ไดแก นวซแลนด ออสเตรเลย แอฟรกาตะวนออก นามเบย อนเดย บราซล อรกวย และฝรงเศส และตงแตป พ.ศ. 2551 เปนตนมา พจเอส ไดมการน าไปใชในหลายประเทศ เชน สหรฐ อเมรกา บราซล โบลเวย แอฟรกาใต ออสเตรเลย นวซแลนด อนเดย อกนดา แทนซาเนย หมเกาะแปซฟก มองโกเลย ภฏาน ฟลปปนส จน เมยนมาร ลาว กมพชา เวยดนาม และไทย

ปจจบนมประเทศทน าระบบพจเอสไปใชรบรองเกษตรอนทรยกวา 72 ประเทศ โดยแบงเปนประเทศทใชพจเอสทงหมด/บางสวนของประเทศ จ านวน 39 ประเทศ และอก 33 ประเทศ อยในระหวางการพฒนาระบบพจเอส โดยทงโลกมพนทเกษตรอนทรยเขารวมกระบวนการพจเอสมากกวา 46,000 ฟารม มผผลตและผแปรรปทเกยวของกบ พจเอสจ านวน 109,317 ราย แตมเพยง 46,945 ราย เทานน ทไดการรบรองดวยพจเอส (PGS-certified) และก าลงเพมขนเรอย ๆ เพราะพจเอสท าใหเกดการขยายตวการท าเกษตรอนทรยในชนบทและมชองทางตลาดใหเกษตรกรขายตรงมากขน เชน ตลาดนดสเขยวในพนท ระบบสมาชกลวงหนา (community supported agriculture, CSA) และระบบเครอขายดจตอล เปนตน พจเอสจงจดเปนการพฒนาคณภาพชวตของคนในชนบท ท าให


124

ผบรโภคภายในประเทศเขาถงอาหารอนทรยในราคาทซอหาได รวมทงเปนการฟนฟทรพยากร ธรรมชาต และสรรพสงใหมใชชวลกหลาน พจเอสเปนระบบทแตกตางจากระบบการรบรองโดยบคคลทสาม หรอหนวยตรวจรบรองทคนเคยกนมานาน โดยกระตนใหผผลตเกดการพฒนาการผลตเขาสมาตรฐานเกษตรอนทรย ดวยการแลกเปลยนเรยนร และเกดเครอขายระหวางผผลตและผบรโภค มผลท าใหเกดการวางแผนการผลตตามทตลาดตองการ เมอเกษตรกรรายยอยไดรบการรบรองผลสดทายท าใหมการท าเกษตรอนทรยเพมขน เกดการพฒนาทยงยน ทงตอรายไดของเกษตรกร ฟนฟทรพยากร ธรรมชาตและสงแวดลอม สขภาพของผผลตและผบรโภค และเกดสงคมเขมแขงในทสด

4. หลกการพจเอส พจเอส เปนการรบประกนคณภาพผลผลต

อนทรยโดยชมชน ทเหมาะสมกบสภาพภมสงคม

วถชวต วฒนธรรมและการเกษตรของทองถน ซงวธการรบรองผผลตมหลากหลาย วธปฏบตไมมสตรส าเรจ แตกลมพจเอสตองด า เนนการภายใตหลกการเดยวกนคอ หลกการพจเอสของ IFOAM (กองวจยและพฒนาการจดการทดน, 2558; มลนธเกษตรอนทรยไทย, 2558ก; 2558ข; IFOAM, 2014) ทนานาประเทศยอมรบ (รปท 1) ดงน

4.1 การมสวนรวม บนพนฐานการมสวนรวมของผมสวนไดสวนเสยเปนเจาของโครงการรวมกน สรางเครอขายการมสวนรวม ตงแตเรมวางแผน ตดสนใจรวมกนในการด าเนนกจกรรม ก าหนดกฎระเบยบตาง ๆ เชน ก าหนดมาตรฐานเกษตรอนทรยของกลม ก าหนดบทลงโทษ ก าหนดกระบวนการตรวจเยยมเพอน ก าหนดการประชมโดยผผลตตองเขารวมกจกรรมกลม กระบวนการเรยนรรวมกน การฝกอบรม การมสวนรวมรบผด ชอบ และการไววางใจซงกนและกนในระยะแรกการตงกลมผบรโภคอาจยงไมไดรวมกระบวนการกได

รปท 1 หลกการของระบบการรบรองแบบมสวนรวม (พจเอส)

4.2 การแลกเปลยนความคดเหน เปนจดแขงของกระบวนการ เชน การจดใหมการประชมกลมประจ าเดอน เพอใหมเวทรวบรวมขอคดเหน

แนวคด เปาหมายการท าเกษตรอนทรยของผผลต ก าหนดกรอบมาตรฐานและแนวทางพฒนาไปสเกษตรอนทรย จากเวทท าใหทราบวาผผลตจะตอง


125

พฒนาเรองอะไรบาง อยางไร และสอสารใหผ บรโภคเขาใจการผลตไปพรอม ๆ กน ซงสามารถก าหนดเปนวสยทศนของกลมได รวมทงการแลกเปลยนเรยนรพฒนาการผลตระหวางสมาชก

4.3 ความโปรงใส หมายถง กลมตองก าหนดระบบการรบประกนการผลต ซงจะตองวางรวมกน เชน การมเอกสารทชดเจน ไดแก มาตรฐานขอก าหนด การผลต ระบบการตรวจประเมนภายใน บทลงโทษหากไมปฏบตตาม รายชอ ทอยสมาชกผผลต และรายละเอยดการปฏบตในฟารมของสมาชกแตละราย หรออาจท าเปนแบบสอบถาม หรอการน าขอมลผไดรบการรบรองจดท าเปนฐานขอมลในเวบไซดสวนกลาง หรอสามารถเขาถงผาน SMS หากเปนกลมระดบฐานรากอาจใชกระบวนการจดเวทใหสมาชกมาน าเสนอวธการปฏบตเทยบเคยงกบมาตรฐานและการตดสนใจรวมกนเปนตน

4.4 ความไววางใจ เปนกระบวนการทท าตงแต ขอ 1-3 เพอเปนกระบวนการทม นใจวาผผลตแตละคนปกปองธรรมชาต และสขภาพของผบรโภคดวยการผลตตามหลกการเกษตรอนทรย ซงความไววางใจและเช อมน ( trust) สรางขนไดโดยมกระบวนการท โปร ง ใส ใหผบรโภคสามารถตรวจสอบเขาถงสมาชกผผลตไดทกราย เชน การจดกจกรรม ก าหนดใหมวนเยยมผผลต หรอการน าขอมลผผลตเผยแพรทางสอออนไลน หรอการกลาวค าปฏญญารวมกน เปนตน

4.5 ความสมพนธแบบแนวราบ โครงสราง กลมเปนแนวราบ เปนองคกรของชมชนในทองถน ใชระบบประชาธปไตย ดวยการแลกเปลยน หมน เวยน ความรบผดชอบ ยนยอมใหคณะตรวจสอบตรวจฟารมและยอมรบการตดสนของคณะกรรมการกลม

4.6 กระบวนการเรยนร รปแบบขนตอนการรบรอง และการตรวจเยยมเพอน เปนการประเมน

ในลกษณะเรยนรรวมกน และเปนการตรวจสอบความเขาใจในมาตรฐาน ทวนสอบวธปฏบตในฟารม และใหค าแนะน า เสนอแนะ แลกเปลยนเรยนรกนถงแนวทางการปฏบตทดของเกษตรอนทรย

4.7 การด าเนนงานในรปเครอขาย การขบเคลอนระบบนอยภายใตการด าเนนงานของเครอขายทหลากหลาย การท าใหระบบมความโปรงใส และเขาถงไดทงจากผประกอบการและผบรโภคนน องคกรจดท าระบบตองพฒนากลม และเชอมโยงเครอขาย ใหมกจกรรมรวมกน และสามารถท าฐานขอมลสมาชกทงหมดรวมทงกระบวนการผลตขนเวบไซทของระบบพจเอส รวมทงมการตรวจตดตามกลมสลบเครอขายอยางตอเนอง

5. ท าไมตองพจเอส ? การรบรองฟารมและผลตผลเกษตรอนทรย

โดยหนวยตรวจรบรอง ไมตอบโจทยการท าเกษตรอนทรยพนบาน เนองจากเกษตรอนทรย หรอ organic agriculture เปนค าทมความหมายเปนสากล ผทจะกลาวอางหรอตดฉลากสนคาเปน “อนทรย” จะตองปฏบตตามหลกการเกษตรอนทรยสากล หรอมมาตรฐานเปนกรอบในการปฏบต ท าใหสนคาเกษตรอนทรยสามารถคาขายไดทวโลก ดวยวธการรบรองทไดรบการพฒนามาเปนเวลานานกวา 50 ป ซงกคอ การรบรองโดยบคคลทสาม หรอเรยกวา หนวยตรวจรบรองนนเอง ซงระบบการรบรองโดยบคคลทสาม มกจะมคาใชจายในการตรวจรบรองสงและมระบบทซบซอน สงผลใหเกษตรกรรายยอยไมสามารถเขาถงมาตรฐานรวมทงไมสามารถเขาสตลาดได ขณะทพจเอสเปนทางเลอกในการรบรองฟารมและผลตผลเกษตรอนทรยทถกพฒนาขนในภายหลง เพอใหเกษตรกรรายยอยสามารถเขาถงตลาดได และเปนการสงเสรมการตลาดภายในประเทศรวมทงท าใหหวง


126

โซการตลาดสนลง ซงเหมาะกบเกษตรกรรายยอย ผซงเรมตนพฒนาเปนเกษตรอนทรย เนองจากพจเอสเปนกระบวนการทพฒนาจากฐานรากการมสวนรวมของชมชนทองถน เครอขายสงคม และการแลกเปลยนเรยนร ผผลตและผบรโภคสามารถสอสารกนไดโดยตรง เกดความสมพนธทด กระบวนการรบรองออกแบบมาใหเหมาะสมกบทองถน เกดเศรษฐกจหมนเวยน การซออาหารในชมชน สรางงานสรางรายได ลดการใชพลงงานในการขนสงอาหารและปจจยการผลต ตลอดจนเปดโอกาสใหผมสวนไดเสย ไดแก ผผลต ผบรโภค และองคกรทองถนไดมสวนรวมในการก าหนดกฎเกณฑตาง ๆ รวมกน ไดแก

5.1 ก าหนดค านยามของมาตรฐานเกษตรอนทรย โดยประยกตหลกปรชญาเกษตรอนทรยสากลใหเหมาะสมกบสภาพเศรษฐกจ-ภมสงคม และทรพยากรในทองถน

5.2 ก าหนดวธการควบคมตรวจสอบผผลตใหปฎบตตามกฎเกณฑทก าหนด ใหสอดคลองกบสภาพเศรษฐกจ-สงคมของแตละทองถน

5.3 ก าหนดขนตอนกระบวนการใหการรบรองการผลตเกษตรอนทรย

อยางไรกตาม การพฒนาระบบการรบรองแบบมสวนรวม (พจเอส) มการสงเสรมกนนอยมาก เพราะไมมผลประโยชน บางประเทศจะตอตาน และบางประเทศบงคบเปนกฎหมายการใชค า ว า “อนทรย” หรอการกลาวอางวาเปนผลตผลหรอผลตภณฑอนทรยจะตองไดรบการรบรองจากหนวยตรวจรบรองทเปนบคคลทสามเทานน เปนการใชกฎเกณฑบงคบการผลต ท าใหเกษตรกรรายยอยทท าเกษตรอนทรยจากจตวญญานไมสามารถเขาสตลาดได ดงนนเพอสงเสรมสนบสนนเกษตรกรปรบเปลยนการผลตและการบรโภคสเกษตรอนทรยจงเกดกระบวนการขบเคลอนพจเอสขนในสงคม

6. พจเอสท าไดอยางไร ? การท าพจเอสจะตองเรมตนจากการรวมกลม

ผผลตเกษตรอนทรยในชมชนเดยวกน หมบานเดยวกน หรอพนทใกลเคยงกน ทสามารถไปมาหาสกนไดสะดวก เพอประโยชนในการเฝาระวงตดตามเพอนสมาชกภายในกลมพจเอสใหปฎบตตามมาตรฐานเกษตรอนทรยสากล อนเปนการรกษาชอเสยงและผลประโยชนของกลม ตลอดจนเกดการยอมรบทางสงคมและไดรบการสนบสนนจากหนวยงานตาง ๆ ทงภาครฐ เอกชน และองคการนอกภาครฐ และขนตอนสดทายตองลงทะเบยนขอรบการรบรองจากองคกรกลางทจดระบบพจเอส โดยมรายละเอยดดงน

6.1 รวมกลมผผลตเกษตรอนทรย เกดจากผผลตทมรปแบบการท าการเกษตรใกลเคยงกน หรออยบรเวณหมบานใกลกน 5 รายขนไปรวมตวกน เพอตองการมใบรบประกนความเปนอนทรย แตไมตองการใชบรการหนวยตรวจรบรองเพราะเสยคาใชจายสงและมระบบบนทกขอมลเอกสารทซบซอน อกทงผลผลตทไดหลากหลายชนดและปรมาณไมมาก และตองการเปดตลาดทองถน เชน ตลาดสเขยว ขายตรงใหสมาชก หรอเหตผลทางเศรษฐกจ-สงคม เชน ตองการสงเสรมการคาทเปนธรรม ความเสมอภาคของการกระจายรายได ไมผกขาดการผลตอาหารโดยบรษทยกษใหญ โดยมหนวยงานของรฐ หรอองคกรสนบสนน รวมสรางตลาดทางเลอกใหกบผบรโภคในการเลอกซออาหารสขภาพทผลตภายใตการดแลสงแวดลอม หรอตองการพฒนาระบบเศรษฐกจทองถน

6.2 การยอมรบและการประยกตใช รวบรวมแนวรวมสนบสนนหรอเปนพเลยง เชน หนวยราชการ องคกรอสระ สถาบนในทองถน นกวชาการ นกสงเสรม และผบรโภค เปนตน ในการเรมตนพฒนาระบบพจเอส การจดท าพจเอสจะตองศกษา


127

มาตรฐานเกษตรอนทรยพนบานแบบมสวนรวมและจดท าแนวทางปฏบตของกลมทเปนภาษาทอานเขาใจไดงาย รวมทงมกฎเกณฑในการควบคมสมาชกใหปฏบตตาม และก าหนดบทลงโทษหากไมปฏบตตาม สมาชกทกรายจะตองยอมรบมาตรฐานเกษตรอนทรยและปฏบตตามกฎกตกาของกลม รวมทงการเขารวมประชมและเขารวมกจกรรมทส าคญของกลม

6.3 ลงทะเบยนขอรบการรบรองจากองคกรกลางทจดระบบ เมอองคกรกลางรบขนทะเบยนแลว จะด าเนนการฝกอบรมทจ าเปนในการจดท าระบบเอกสารและกระบวนการรบรองใหกบกลม หากเปนกลมทคนเคยกบระบบควบคมภายในมาแลว กสามารถด าเนนการไดเลย

7. พจเอส เชอถอไดหรอไม ? การสรางความเชอมนตอพจเอสนน กลม

ผผลตจะตองแสดงความเชอมนแกผมสวนไดสวนเสยตลอดหวงโซอปทาน รวมทงแสดงความโปรงใสตลอดกระบวนการรบรองโดยท าระบบการควบคมภายใน ไดแก การมเอกสารเปนลายลกษณอกษร มความเขมแขงของกลม สมาชกมสวนรวมในกจกรรมกลม เชน การเขารวมประชมกลม พบปะตรวจเยยมแปลงผลตหมนเวยนกน ทกฟารมมความโปร ง ใส และสามารถตรวจสอบไดท งกระบวนการ การจดใหมวนผบรโภคพบผผลต หรอใหผบรโภคสามารถตรวจสอบยอนกลบไดจากทะเบยนผไดรบการรบรองในระบบสอสารสนเทศขององคกรผจดระบบ เพอใหผบรโภคทวไปสามารถตรวจสอบไดถงวธการผลตและกระบวนรบรองฟารม นอกจากนสามารถสรางความเชอมนดวยระบบการตรวจเยยมฟารมโดยกลมแตงตงคณะผตรวจเยยมเพอน และมหนาทตรวจสอบกนเอง และการมสวนรวมของผมสวนไดสวนเสย เปนเครอขายสงคมของทองถน ภายใตความเชอมนซง

กนและกน ซงอาจมทปรกษากลมหรอผบรโภคเขารวมตรวจดวย รปแบบการตรวจไมใชการจบผดหรอตรวจตามขอก าหนดเทานน แตเปนการตรวจสอบความเขาใจในมาตรฐานและวธปฏบตในฟารม และแลกเปลยนเรยนรกนถงแนวทางการปฏบตทสอดคลองกบมาตรฐานเกษตรอนทรย ฟารมหรอสถานทผลต ตองไดรบการตรวจสอบอยางนอยปละ 1-2 ครง ขนอยกบลกษณะการผลต และมการตรวจตดตามโดยไมแจงใหทราบลวงหนา การตรวจฟารมโดยคณะกรรมการตรวจเยยมฟารมอยางนอย 3 คน ซงในแตละครง เลอกกรรมการตรวจทไมมผล ประโยชนทบซอน เชน ไมตรวจฟารมตนเอง ไมตรวจฟารมญาตพนอง ควรตรวจขามหมบาน ควรเชญทปรกษาหรอนกวชาการรวมตรวจ และเจาของฟารมจะตองอยรวมระหวางการตรวจฟารมของตนเองดวย ผตรวจฟารมไมมอ านาจหนาทตดสนการใหการรบรอง ตองน าผลการตรวจเขาทประชมกลมใหคณะกรรมการใหการรบรองตดสนวาใครควรผานหรอใครจะตองปรบปรง จงอาจกลาวไดวา พจเอสเปนการควบคมโดยสงคม ซงจะเชอถอไดกตอเมอ เกษตรกรผผลตมความเปนเจาของโครงการรวมกน รวมรบผดชอบในระบบรวมกน เชน การปองกนการปนเปอนสารเคมสงเคราะห หากมองคกรภายนอกตรวจพบสารเคมตกคางในผลผลต อาจถกถอนใบอนญาตทงกลมหากกลมไมมค าชแจงหรอเพกเฉยไมแกไข กลมผผลตมการตกลงกฎ กตกา บทลง โทษกนกอน หากไมปฏบตตามมาตรฐาน การไมผานการตรวจประเมนไมไดหมายความวาท าผด แตเปนการใหผผลตตองเรยนรเพอพฒนาการผลตใหสอดคลองกบมาตรฐาน นอกจากนเกษตรกรตองแสดงเจตจ านงการปฏบตตามมาตรฐานเกษตรอนทรยของกลม ซงมวธปฏบตทหลากหลาย เชน การจดท าแผนการผลตเปนเอกสาร เน องจากแสดงกจกรรมในฟารม ตรวจสอบไดงาย การตอบแบบสอบถามตาม


128

ขอก าหนดในมาตรฐาน เพอใชประเมนฟารมเกษตรกร มค าถามทกขอตามขอก าหนด เปนการทบทวนการท าตามมาตรฐานทด การท าสญญาหรอปฏญญาของผผลต ซงอาจเปนสญญาเดยวหรอกลมทมการเซนตชอตอกนในการปฏบตตามมาตรฐานและกฎกตกาของกลม และมบนทกการตรวจประเมนฟารมของกลม ระบวนตรวจ และเซนตชอทงผตรวจและผร บการตรวจ วธนเหมาะกบกลมผผลตทเขยนหนงสอไมได การเสรมสรางความร การประชมก ลมทบทวนกนอย า งสม า เสมอ แลกเปลยนเรยนรเรองเทคนคการผลตตาง ๆ และการจดการดานการตลาด โดยมการบนทกการประชม และผ เขารวมประชมเปนเอกสารไวตรวจสอบ และการมสวนรวมในกจกรรมทหลากหลาย ท าใหมการรวมตดสนใจในแนวนอน โดยแตงตงผน ากลมและสลบเปลยนหนาทกน และการทกลมพจเอสจะสามารถแสดงใหเหนถงการควบคมดแลสมาชกใหปฏบตตามมาตรฐานเกษตรอนทรยได กลมพจเอสจะตองมองคประกอบทส าคญดงน

7.1 มาตรฐานเกษตรอนทรยทใชอางองเปนทยอมรบ (ส านกงานมาตรฐานสนคาเกษตรและอาหารแหงชาต, 2552) หรอมาตรฐานเกษตรอนทรยสากล (IFOAM, 2009; ISEAL, 2009)

7.2 การก าหนด กฎ กตกา ขอก าหนดการปฏบตตามมาตรฐานรวมกน เปนภาษาเขาใจงาย สน ๆ

7.3 การจดการเอกสารทจ าเปน ไดแก โครงสรางกลม ฐานขอมลสมาชกกลม แผนการผลตของสมาชกพรอมแผนผงฟารม เปนตน

7.4 มกระบวนการทพสจนวาสามารถควบคมการผลตของสมาชกทกคนใหปฏบตตามมาตรฐาน เชน กระบวนการตรวจเยยมแปลง การรบรองแปลงผลต รวมทงกฎระเบยบตาง ๆ

7.5 การก าหนดบทลงโทษ กรณไมปฏบต

ตามกฎ กตกา และมาตรฐานเกษตรอนทรยของกลม

7.6 มการกลาวค าปฏญญารวมกน เพอแสดงความโปรงใส

7.7 การก าหนดเครองหมายการรบรอง logo seal ขององคกรจดระบบ และแสดงรหสผไดรบการรบรอง (กองวจยและพฒนาการจดการทดน, 2558; มลนธเกษตรอนทรยไทย, 2558ก; 2558ข) 8. ประเทศทมระบบการรบรองแบบมสวนรวมพจเอส

รายละเอยดกรณศกษาของประเทศตาง ๆ ทมการรบรองมาตรฐานเกษตรอนทรยดวยพจเอส ภายใตบรบททแตกตางกน พจเอสจงเปนระบบทมความเฉพาะของแตละทองถน มวธการทหลาก หลายในการทชมชนจะรบรองผผลต และสมาชกผผลตทกคนมผลลพธทการผลตเกษตรอนทรยดวยการปฏบตจากจตวญญาณ มากกวาการทผผลตตองพสจนใหผตรวจของหนวยตรวจรบรองบคคลทสาม จากการดบนทกและเอกสารเปนหลก โดยกรณศกษาของประเทศตวอยางแสดงใหเหนถงการวเคราะหสถานการณ กระบวนการเรยนร และแนวทางการรบรองมาตรฐานเกษตรอนทรยทแตกตางกน ประกอบดวย อนเดย นวซแลนด บราซล อเมรกา และฝรงเศส

8.1 อนเดย ระยะแรกไดประกาศใชระบบการรบรอง

โดยบคคลทสามในการรบรองผลผลตของชมชน แตหลงการด าเนนงานในระยะแรกพบวาเปนการเพมตนทนแกเกษตรกร และไมเนนการรกษาความสมดลของระบบนเวศและวงจรชวภาพ มลนธคยสโตน องคการนอกภาครฐทท าหนาทส ง เสรมสนบสนนการรบรองผลตผลอนทรยทงผลตภณฑจากปาและผลตผลทางการเกษตร รวมทงเชอมโยง


129

ดานการตลาดใหกบชมชนพนเมอง ตลอดจนการสงเสรมใหมการแสดงฉลากและกลาวอางวาเปนผลตผลอนทรย เพอเชอมโยงและลดชองวางระหวางผบรโภคและชมชน มลนธคยสโตนเปนผจ ดการระบบการรบรองแบบมสวนรวมโดยยดมาตรฐานเกษตรอนทรยแหงชาตอนเดย ตลอดจนการเยยมฟารมเพอน เพอใหเกดกระบวนการเรยนรและยอมรบรวมกนในชมชน โดยมเจาหนาทและผประสานงานคยสโตนบนทกการจดการฟารมและตรวจสอบบนทกการจดการฟารม (สมาพนธเกษตรอนทรยนานาชาต, 2558) ปจจบนรฐบาลอนเดยใหการยอมรบเปนทางการวา พจเอสเปนอกหนงระบบการรบรองเกษตรอนทรยอนเดยควบคไปกบระบบการรบรองโดยบคคลทสาม เพอสงเสรมและขบเคลอนเกษตรอนทรยและตลาดภายในประเทศ โดยมองคกรจดการระบบพจเอส 2 กลม ไดแก PGS India ด าเนนการโดยองคกรภาครฐ รฐบาลสนบสนนงบประมาณใหองคกรจดท าฐานขอมลและการตดตามกลมเกษตรกรและเกษตรกรรายยอย นอกจากนเกษตรกรทเขารวมโครงการจะไดรบเงนอดหนนรายป เปนเวลา 3 ป และ PGS Organic Council ด าเนนการโดยกลมองคการนอกภาครฐทมเกษตรกรอยในเครอขายการผลตและการตลาดอยแลว (Chandra, 2014)

8.2 นวซแลนด พจเอสในประเทศนวซแลนดเกดขนมา

จากกลมเกษตรกรรายยอยผซงถกละเลยจากการหนวยตรวจรบรองบคคลทสาม ทมงเนนมาตรฐานการสงออกทมาพรอมกบคาใชจายสง ภาคเกษตรอนทรยทวประเทศนวซแลนดจงรวมตวกนพดคยเกยวกบการรบรองมาตรฐานเกษตรอนทรย ท าใหเกดกระบวนการขบเคลอนและขอก าหนดของสมาคมดนและสขภาพ (Soil and Health Associa-tion) เพอสงเสรมเกษตรกรรายยอยและตลาดภายในประเทศ รฐบาลสนบสนนงบประมาณผาน

สมาคมดนและสขภาพใหเปนผด าเนนการจนเกดเปนระบบการรบรองแบบมสวนรวมทเกษตรกรทกคนเปนผออกแบบระบบขน แตยงไมไดรบการประกาศเปนทางการ การด าเนนการพจเอสในนวซแลนดใชมาตรฐานของ Biogro Standards (ผใหการรบรองมาตรฐานในนวซแลนดทยอมรบโดย IFOAM) และมาตรฐานเกษตรอนทรยแหงชาตนวซแลนด ขณะเดยวกนมาตรฐานเกษตรอนทรยแหงชาตนวซแลนดเปนมาตรฐานทวไป การกลาวอางวาเปนเกษตรอนทรยในตลาดภายในประเทศจะตองเปนความจรง ผลตภณฑจะตองเปนไปตามมาตรฐานเกษตรอนทรยแหงชาต โดยมองคกรตรวจสอบในตลาดตามกฏหมาย Fair Trading Act หากพบการไมเปนไปตามกฏหมายจะถกฟองขนศาลมความผด ส าหรบตลาดสงออกเปนไปโดยเสร รฐบาลมระบบการจดการกระบวนการรบรองเปนทยอมรบของสหภาพยโรป สหรฐอเมรกา และญป น (IFOAM, 2015)

3.3 บราซล ระบบการรบรองแบบมสวนรวน (พจ

เอส) ในประเทศบราซลขบเคลอนในระยะเรมตนโดย อโควดา อะโกรอโคโลจ เนตเวรก (Ecovida Agroecology Network) ซงเปนเครอขายทไมเปนทางการ เพอหลกเลยงผลกระทบของการปฏวตเขยว การพฒนาระบบการรบรองแบบมสวนรวมของอโควดาสมพนธกบเกณฑการปฏบตของกระทรวงเกษตร เมอป ค.ศ. 1999 (Normative Instruction หรอ NI 07/99) ซงการรบรองตามกฎเกณฑ NI 07/99 มตนทนการตรวจสอบรบรองทสงและไมเหมาะสมกบชาวนาและเกษตรกรรายยอย (สมาพนธเกษตรอนทรยนานาชาต, 2558) อโควดาไดรบการยอมรบจากรฐบาลและผบรโภค เนองจากเปนตนก าเนดของการขายตรง ใกลชดกบผบรโภค และไดรบความไววางใจจากผบรโภค พจเอสถกขบเคลอนควบคกบมาตรฐานบงคบเกษตรอนทรย


130

แหงชาตบราซล ป ค.ศ. 2003 โดยการขายตรงระหวางผผลตและผบรโภคมระบบควบคมทเหมาะสมของสงคม สามารถตรวจสอบยอนกลบไดในแหลงผลตและแปรรป และขนทะเบยนกบหนวยตรวจทเหมาะสม ตอมามการพจารณาขอก าหนดตาง ๆ ป ค.ศ. 2007 ระบวาผลตผลทขายตรงสามารถใช national organic logo seal ได หากไดรบการรบรองทงจากหนวยตรวจบคคลทสามและพจเอส หากไมไดรบการรบรองตองระบวาไมไดรบการรบรองตามกฏหมาย (Chandra, 2014)

8.4 สหรฐอเมรกา ระบบพจเอส เซอรตฟายด เนเชอแรลล

โกรน (Certified Naturally Grown, CNG) เกดขนจากการทรฐบาลสหรฐอเมรการะบไวในมาตรฐานบงคบแหงชาต National Organic Program (NOP) ยอหนาท 205.101 วา ผผลตหรอผประกอบการทกลาวอางผลผลตวาเปน “อนทรย” หากรายไดต ากวา 5000 เหรยญสหรฐตอป ไมตองขอการรบรอง แตตองเปนไปตามขอก าหนดเกษตรอนทรย การจดการ และการตดฉลาก และผลผลตนนๆ ไมสามารถใชเปนสวนประกอบของผลตภณฑอนทรยได จงเกดการท าโครงการพจเอสของครอบครวเกษตกรทขายตรงสนคาของตนเองทไดรบการรบรองจากกลมผผลตดวยกนภายใตความโปรงใสทกขนตอน ผลผลตหรอสนคาทผานการรบรองจะขายตรงในตลาดชมชนและขายตรงสรานอาหาร ครวเรอน และสถานประกอบการอน ๆ ผานระบบเกษตรกรรมทเกอหนนโดยชมชนหรอซเอสเอ (Community Supported Agriculture, CSA) CNG ด าเนนการรบรองผลผลตตามมาตรฐานเกษตรอนทรยแหงชาตและมสถานะทางกฎหมายในฐานะองคกรไมแสวงหาผลก าไร แตไมไดรบการยอมรบอยางเปนทางการจากทางภาครฐ (Chandra, 2014)

8.5 ฝรงเศส

เนเจอรแอนดโปรเกรส (Nature and Progrès) หรอ แอนแอนดพ (N & P) กอตงโดยกลมเกษตรกร แพทย และผบรโภค เมอป ค.ศ. 1964 เพอประชาสมพนธใหผบรโภคทราบถงปญหาสขภาพทอาจเกดจากการบรโภค และสรางเวทแลกเปลยนดานเทคนคการผลต ตลอดจนสงเสรมเกษตรกรรายยอยและการท าเกษตรอนทรยในชนบทอยางแทจรง แอนแอนดพ จะปฏบตตามมาตรฐาน 13 รายการ ของ เอนแอนดพ ทมความเฉพาะเจาะจงตามสาขาของกจกรรม เชน พช แพะ/แกะ วว หม เปด ไก ไวน เครองดมทผานการหมก น าผง อาหารแปรรป ขนมปง เครองส าอาง เกลอ และปจจยการผลต เอนแอนดพเปนองคกรไมแสวงหาผลก าไรอยางเปนทางการและเปนสหพนธนานาชาตทองถนทมสาขาในประเทศสเปน โปรตเกส และมขอตกลงเปนหนสวนกบกลมในประเทศ (สมาพนธเกษตรอนทรยนานาชาต, 2558)

9. การขบเคลอนพจเอสของไทย พจเอสในประเทศไทยเกดขนมาจากความ

ตองการของกลมเกษตรกรอนทรยวถพนบานทงกลมผผลตทท าการปลกพช ปศสตว และประมง ทมผลผลตหลายชนดในปรมาณไมมาก ไมสามารถเขาสมาตรฐานเกษตรอนทรยแหงชาตจากหนวยตรวจรบรองบคคลทสาม เน องจากบคคลากรและงบ ประมาณจากภาครฐไมเพยงพอตอการตรวจรบรองผผลตเกษตรอนทรยตามการขยายตวของตลาดสนคาเกษตรอนทรยได เกษตรกรจงตองพงพาอาศยหนวยตรวจรบรองเอกชน แตเนองจากคา ใชจายสงและมระบบเอกสารทซบซอน จงไมเกดการขยายตวของการท าเกษตรอนทรยในประเทศไทย มลนธเกษตรอนทรยไทย Thai Organic Agriculture Foundation (มกอท. หรอ TOAF) เปนองคการนอกภาครฐ จงจดท าระบบการรบรองแบบมสวนรวมและพฒนาระบบภายใตรปแบบทมความ


131

หลากหลายของการผลต ตามสภาพเศรษฐกจ ภมสงคม ระบบนเวศ และการตลาด ซงไมมสตรส าเรจ แตทกกลมผผลตตองด าเนนการภายใตหลกการพจเอสของ IFOAM และประยกตใชมาตรฐานเกษตรอนทรยแหงชาตไทย มกษ. 9000 เกษตรอนทรยเลม 1 และเลม 2 ในการอางอง โดยการด าเนนการน ารองในประเทศไทยรวมกบกรมพฒนาทดน กรมสงเสรมการเกษตร ส านกมาตรฐานสนคาเกษตรและอาหารแหงชาต มหาวทยาลยธรรมศาสตร และหนวยงานตางๆ ทสนใจ ภายใตการสนบสนนงบประมาณจากธนาคารพฒนาแหงเอเซย (Asian Development Bank, ADB) โดยมกลมเปาหมาย 5 กลมจงหวด ดงน (1) กลมสหกรณเกษตรอนทรยทพไทย จงหวดสรนทร (2) กลมพจเอสอนทรยสขใจ จงหวดนครปฐม (3) กลมสหกรณเกษตรอนทรย เชยงใหม (4) กลมวสาหกจชมชนเกษตรอนทรยแมมอก อ าเภอเถน จงหวดล าปาง และ (5) กลมเกษตร

อนทรยศรเทพ จงหวดเพชรบรณ โดยทกกลมตองด าเนนการจดระบบการรบรองแบบมสวนรวมทมหลกการเดยวกน ภายใตการใชตราสญลกษณเดยวกน เงอนไขการใชตราสญลกษณ อายการรบรอง 12 เดอน นบจากวนทไดรบการรบรองจากกลม การตออายการรบรองใหมนบจากวนทตดสนจากกลม หรอการยอมรบจากเครอขาย การตดตราสญลกษณบนผลตผล/ผลตภณฑ ตองมหมายเลขสมาชก/กลม/เครอขาย ทมการจดการผลผลต การแปรรป การบรรจหบหอภายในกลมเทานน ในกรณทขายผลผลตใหกบผประกอบการนอกพนท กลมตองสามารถควบคม ตรวจประเมนการปนเปอน และการปะปนกบผลผลตปกตได ตราสญลกษณตดไดเฉพาะ ชนดและปรมาณผลผลตทไดรบการรบรองเทานน รปแบบการก าหนดรหสไดรบการรบรอง ดงแสดงในรปท 2

รปท 2 การก าหนดรหสไดรบการรบรองมาตรฐานเกษตรอนทรยแบบมสวนรวม

ปจจบนมผผลตอนทรยเขารวมโครงการ

280 คน คดเปนพนทฟารม 2,610 ไร ซงมราย ละเอยดของแตละกลมจงหวดน ารอง ดงน (1) กลมสหกรณเกษตรอนทรยทพไทย จงหวดสรนทร มสมาชก 76 คน พนท 1,200 ไร ผลตขาว พชผก ไมผล และปศสตว ขายในตลาดนดเกษตกร 5 ตลาดตอสปดาห (2) กลมพจเอสอนทรยสขใจ จงหวดนครปฐม มสมาชก 68 คน พนท 750 ไร ผลตขาว พชผก ไมผล และปศสตว ขายในตลาดสขใจ ครวโรงแรมสามพราน รเวอรไซด และ mobile market

event (3) กลมสหกรณเกษตรอนทรยเชยงใหม มสมาชก 73 คน พนท 500 ไร ผลตขาว พชผก ไมผล และปศสตว ขายในตลาดนดเกษตกร 4 ตลาดตอสปดาห และตลาดสนคาเกษตรอนทรยในกรงเทพมหานคร (4) กลมวสาหกจชมชนเกษตรอนทรยแมมอก อ าเภอเถน จงหวดล าปาง มสมาชก 55 คน พนท 60 ไร ผลตขาว พชผก สมนไพรและผลตภณฑสมนไพร ขายในโรงพยาบาลเถนและโรงพยาบาลอน ๆ ในจงหวด และ (5) กลมเกษตรอนทรยศรเทพ จงหวดเพชรบรณ 8 คน พนท 100


132

ไร ผลตขาว พชผก และไมผล ขายในตลาดทองถน นอกจากนยงมผผลตอนทรยวถพนบานอกจ านวนมากทตองการน าพจเอส ไปประยกตกบวถชวตของตนเองและชมชน เชน กลมเกษตรอนทรยจงหวดนาน เครอขายแตงโมอนทรย จงหวดยโสธร และกลมผผลตเกษตรอนทรยจงหวดตรง เปนตน ตลอดจนองคกรตาง ๆ ทงภาครฐและเอกชน ตองการพจเอสส าหรบสงเสรมการท าเกษตรอนทรยอกหลายพนท

10. ทศทางการขบเคลอนเกษตรอนทรยในโลกปจจบน

การล าดบเหตการณการขบเคลอนเกษตรอนทรยทวโลกชวง 100 ป ในชวงแรกเรมตนจากการสงเกตเหนปญหาเกยวกบทศทางของการ เกษตรในตอนทายของศตวรรษท 19 และตนศตวรรษท 20 ซงเลงเหนความจ าเปนในการเปลยนแปลงทรนแรง จงเกดการเชอมโยงระหวางการใชชวต การอปโภคบรโภค และการท าการ เกษตรกบสขภาพของมนษยและสขภาพพช เรยกชวงนวา “Organic 1” และจากการขบเคลอนเกษตรอนทรยภายใตมาตรฐานและกฎระเบยบขอบงคบตาง ๆ โดยหนวยตรวจรบรองบคคลทสาม กอให เกดการท าเกษตรอนทรยใน 82 ประเทศ คดเปนมลคากวา 72 พนลานดอลลารสหรฐ อยางไรกตาม พบวาการขบเคลอนและพฒนาเกษตรอนทรยทผานมายงไมประสบความส าเรจเทาทควร เกดความลมเหลวอยางสนเชงในการตอบสนองตอหลกสขภาพ ระบบนเวศ และความเปนธรรม ซงเปนปรชญาพนฐานของเกษตรอนทรย เน องจาก (1) การละเลยผผลตเกษตรอนทรยวถพนบานทไมไดขอการรบรองผลผลตจากหนวยตรวจรบรองบคคลทสาม ซงเปนเกษตรกรรายยอย ชาวนาชาวไร และมกจะอยในประเทศทพฒนาแลวทางใตของโลก ซงเปนผมบทบาทส าคญในการผลตอาหาร

เลยงคนทวโลก และ (2) การจ ากดโอกาสของการพฒนาเกษตรอนทรยอยางยงยน เน องจากไมสอดคลองกบระบบการตรวจรบรองบคคลทสาม ไดแก ระบบเกษตรเชงนเวศ การคาทเปนธรรม หวงโซอปทานใหม การขบเคลอนเกษตรกรรายยอย ระบบเกษตรกรรมทเกอหนนโดยชมชน (CSA) เกษตรกรรมในเมอง และอน ๆ อกมากมาย การขบเคลอนทผานมาแมจะไดรบการยอมรบจากผผลตและผบรโภค แตในความเปนจรงแลวพนททไดรบการรบรองตามมาตรฐานเกษตรอนทรยดวยหนวยตรวจรบรองบคคลทสามไมถง 1 เปอรเซนตของพนทการเกษตรทวโลก เรยกชวงนวา “Organic 2” การขบเคลอนในชวงตอไปมความจ าเปนอยางเรงดวนในการขยายฐานการผลตและการบรโภค จงเขาสชวง “Organic 3” โดยมเปาหมายขยายระบบการท าเกษตรอยางยงยนทแทจรงและขยายดานตลาด บนพนฐานและหลกการเกษตรอนทรยทมการประยกตนวตกรรม เพอการน าไปสแนวปฏบตทดทสดภายใตความโปรงใส การท างานรวมกน ระบบองครวม และการก าหนดราคาจากตนทนแทจรง เรมตนจากการล าดบความส าคญและความทายทายของสถานการณตาง ๆ ทเปนอยในปจจบน เชน การเปลยนแปลงของสภาพอากาศและการปรบตวของสงมชวต การเขาถงเงนทนและรายไดทพอเพยง สวสดภาพสตว ความพรอมของทดน น า เมลดพนธ อาหารทดตอสขภาพ รวมทงหลกเลยงการมสารพษตกคางในอาหารและการท าฟารม จงมความตองการโมเดลหรอองคความรแบบองครวม เพอน ามาขบเคลอนเกษตรอนทรยใน Organic 3 ทใจความส าคญคอ ไมใชเปนการก าหนดกฎเกณฑตาง ๆ แตเปนการสอความหมายของการท าเกษตรอนทรยตามมาตรฐานสากลททวโลกยอมรบและมการบงคบใชกฎระเบยบตาง ๆ ใหนอยทสด เพอใหเกดการปรบตวและประยกตไดจรงอยางตอเนองและเหมาะสมกบบรบทของแตละทองถน (IFOAM,


133

2016) กลยทธของ Organic 3 ประกอบดวย 6 หลก

ทแสดงถงความเปนเกษตรอนทรยทเนนความหลากหลายและไมมรปแบบทตายตว ไดแก (1) การประยกตใชนวตกรรมเพอดงดดเกษตรกรใหหนกลบมาท าเกษตรอนทรยและใหเกดการยอมรบแนวปฏบตทด เพอผลตผลตผลทไดปรมาณเพยงพอและมคณภาพด (2) ปรบปรงอยางตอเนองไปส การปฏบตทดทสดในระดบทองถนและภมภาค (3) วธการตรวจรบรองทหลากหลายทแสดงใหเหนความซอสตยและโปรงใส นอกเหนอไปจากหนวยตรวจรบรองบคคลทสาม ซงจะสามารถขยายฐานการผลตเกษตรอนทรยไดอยางยงยน (4) การพฒนาอยางยงยนในวงกวางผานการขบเคลอนขององคกรพนธมตรทมวธการทเกอกลตอการพฒนาระบบอาหารและการท าฟารมอยางยงยนอยางแทจรง (5) เสรมสรางพลงแบบองครวมตลอดหวงโซอปทานทงในระดบทองถนและระดบประเทศ เพอใหเกดการพงพาซงกนและกน รวมทงเหนประโยชนของการเปนหนสวนทแทจรง และ (6) แสดงความโปรงใสของตนทนทแทจรง ราคาทเปนธรรม และการแสดงฉลากทชดเจนแกผบรโภค 11. สรป

พจเอสเปนระบบทสหพนธเกษตรอนทรยนานาชาต หรอ IFOAM พฒนาขนและยอมรบวาเปนอกระบบหน งของการรบรองผผลตเกษตรอนทรยทแตกตางจากระบบการรบรองโดยบคคลทสาม หรอหนวยตรวจรบรองทคนเคยกนมานาน ซงท าใหเกษตรอนทรยทวโลกไมเกดความยงยนทแทจรง ไมสามารถขยายตวไดทนกบโลกทมการเปลยนแปลง และตามความตองการของผบรโภคทเพมขนอยางรวดเรว โดยเฉพาะอยางยงพจเอสสงเสรมใหเกดตลาดทองถนและภายในประเทศ โดย

กระตนใหผผลตเกดการพฒนาการผลตเขาสมาตรฐานเกษตรอนทรย ดวยการแลกเปลยนเรยนร และเกดเครอขายระหวางผผลตและผบรโภค มผลท าใหเกดการวางแผนการผลตตามทตลาดตองการเมอเกษตรกรรายยอยไดรบการรบรองโดยพจเอสท าใหขยายชองทางตลาดได ผลสดทายท าใหมการท าเกษตรอนทรยเพมขน เกดความยงยนทงตอรายไดของเกษตรกร ฟนฟทรพยากรธรรมชาตสงแวดลอม สขภาพของผผลตและผบรโภค และเกดสงคมเขมแขงในทสด 12. รายการอางอง กองวจยและพฒนาการจดการทดน, 2558, คมอ

แนวทางการรบรองเกษตรอนทรยแบบมสวนรวม (พจเอส), กรมพฒนาทดน กระทรวงเกษตรและสหกรณ, กรงเทพฯ, 71 น.

มลนธเกษตรอนทรยไทย, 2558ก, มาตรฐานเกษตรอนทรยแบบมสวนรวม, กรงเทพฯ, 28 น.

มลนธเกษตรอนทรยไทย, 2558ข, แนวทางการตรวจเยยมฟารมเพอนในระบบการรบรองแบบมสวนรวม, กรงเทพฯ, 23 น.

สมาพนธเกษตรอนทรยนานาชาต, 2558, ระบบการรบรองอยางมสวนรวม : กรณศกษาจาก บราซล อนเดย นวซแลนด อเมรกา ฝรงเศส, ส านก พมพสวนเงนมมา, กรงเทพฯ, 112 น.

ส านกงานมาตรฐานสนคาเกษตรและอาหารแหง ชาต, 2552, มาตรฐานสนคาเกษตร มกษ. 9000 เลม1-2552 เกษตรอนทรย เลม 1 : การผลต แปรรป แสดงฉลาก และจ าหนายผลตผลและผลตภณฑเกษตรอนทรย, กระทรวงเกษตรและสหกรณ, กรงเทพฯ, 41 น.

ส านกงานมาตรฐานสนคาเกษตรและอาหารแหง ชาต, 2554, มาตรฐานสนคาเกษตร มกษ. 9000 เลม 2-2554 เกษตรอนทรย เลม 2: ปศ


134

สตวอนทรย, กระทรวงเกษตรและสหกรณ, กรงเทพฯ, 31 น.

ส านกงานมาตรฐานสนคาเกษตรและอาหารแหง ชาต, มาตรฐานสนคาเกษตร, แหลงทมา : http://www.acfs.go.th, 9 กมภาพนธ 2559.

Chandra, K., 2014, The global PGS newsletter IFOAM: PGS India-PGA operated by the government of India 4(8): 1-8.

FAO/WHO Codex Alimentarius Commission, 2007, Guidelines for the Production, Processing, Labeling and Marketing of Organically Produced Foods, CAC/GL 32-1999, Rome.

FAO, IFOAM and UNCTAD, Summary Report International Task Force on Harmonization and Equivalence in Organic Agriculture 2003-2008, Available Source: http://r0. unctad.org/trade_env/itf-organic/meetings/ itf8/ITF_Summary_Report_081216db_%20final.pdf, February 9, 2016.

IFOAM, International Federation of Organic Agriculture Movement: Principle of Organic Agriculture, Available Source: http://www. ifoam.org, March 4, 2009.

IFOAM, The Full Diversity of Organic Agriculture: What We call Organic, Available Source: http://www.ifoam.org/press/positions/full-di versityorganic-agriculture.html, February 1, 2013.

IFOAM, PGS, Available Source: http://www.ifoam. org/about_ifoam/standards/pgs.html, May

14, 2014. IFOAM, Policy Brief: How Government can

Support Participatory Guarantee System, Available Source: http://www.ifoam.bio/sites /default/files/page/files/policybrief-howgove rnmentscansupportpgs_0.pdf, February 21, 2015.

IFOAM, ORGANIC 3.0 for Truly Sustainable Farming & Consumption, Available Source: http://www.ifoam.bio/en/organic-policy-guar antee/organic-30-next-phase-organic-deve lopment, February 9, 2016.

ISEAL, P035 ISEAL Common Requirement for the Certification of Producer Groups, Public Version 1, November 2008, Available Source: http://www.isealalliance.org/resources/p035-iseal-common-rqmts-for-producer-group-cert-v1-nov08, March 11, 2009.

UNCTAD, FAO and IFOAM, 2012, Guide for Assessing Equivalence of Organic Stan-dards and Technical Regulations (EquiTool) Version 2 by Global Organic Market Access.

UNCTAD-UNEP CBTF, Best Practices for Organic Policy: What Developing Country Governments can do to Promote the Organic Agriculture Sector, Available Source: http://www.ifoam.org/growing_org anic/cbtf_bestpractices_unep_unctad. php, February 9, 2016.

http://www.acfs.go.th/

http://www.ifoam.org/press/positions/full-diversityorganic-agriculture.html

http://www.ifoam.org/press/positions/full-diversityorganic-agriculture.html

http://www.ifoam.org/about_ifoam/standards/pgs.html

http://www.ifoam.org/about_ifoam/standards/pgs.html

http://www.ifoam.bio/sites/default/files/page/files/policybrief-howgovernmentscansupportpgs_0.pdf



Documents

What is Participatory Guarantee System of Organic …toaf.bmwbkk.com/userfiles/file/V.pdf · Participatory guarantee system (PGS) is organic agriculture producer certifications procedure