Wiedza o społeczeństwie

Temat: Demokracja bezpośrednia i pośrednia

Formy demokracji bezpośredniejReferendum to powszechne głosowanie obywateli mających czynne prawo wyborcze, w którym podejmują oni decyzje w ważnych dla nich sprawach. Obecnie jest to najpopularniejsza forma demokracji bezpośredniej.

PODZIAŁ REFERENDUM ZE WZGLĘDU NA:

Treść głosowania• konstytucyjne – przedmiotem jest uchwalenie lub zmiana konstytucji,• ustawodawcze – przedmiotem jest konkretny projekt ustawy,• problemowe – dotyczy rozstrzygnięcia jakiejś konkretnej sprawy, np. budowy dróg,

najczęściej ma charakter lokalny,• arbitrażowe – dotyczy rozstrzygnięcia sporu między najwyższymi organami państwa,• akcesyjne – dotyczy przystąpienia do organizacji międzynarodowych.

Zasięg terytorialny• ogólnokrajowe,• lokalne.

Formy demokracji bezpośredniejWymóg prawny przeprowadzenia• obligatoryjne – jego przeprowadzenie jest konieczne, aby decyzje podjęte przez

władze można było uznać za ważne,• fakultatywne – jego przeprowadzenie nie jest konieczne dla ważności podjętej

decyzji.

Moment przeprowadzenia• zatwierdzające – odbywa się po uchwaleniu jakiegoś aktu przez organy państwa,• konsultacyjne – jest przeprowadzane przed uchwaleniem jakiegoś aktu, aby poznać

opinię społeczeństwa na dany temat.

Formy demokracji bezpośredniejInicjatywa ludowa to prawo części obywateli do zgłoszenia własnych propozycji zmian w prawie. Ze względu na przedmiot inicjatywę ludową dzieli się na:• konstytucyjną,• referendalną,• ustawodawczą.

Weto ludowe to prawo obywateli do wyrażenia sprzeciwu wobec ustaw uchwalanych przez parlament. Polega na tym, że na wniosek określonej grupy obywateli domagających się zniesienia lub przyjęcia jakiegoś przepisu jest przeprowadzane referendum. Obecnie instytucja to nie jest zbyt popularna, występuje m.in. w Szwajcarii i niektórych stanach USA.

Recall to prawo obywateli do odwoływania urzędników pochodzących z wyborów powszechnych. Do odwołania wystarczy zebranie odpowiedniej liczby podpisów (np. 1/3 mieszkańców danego okręgu). Recall dotyczy najczęściej władz lokalnych. Obecnie ta instytucja występuje w niektórych stanach USA oraz państwach Ameryki Południowej.

Formy demokracji bezpośredniejPlebiscyt jest definiowany bardzo różnie. W polityce międzynarodowej pod tym pojęciem rozumie się głosowanie mieszkańców danego obszaru decydujące o jego przynależności państwowej. W polityce wewnętrznej jest to głosowanie, w którym obywatele mogą wyrazić swoje poparcie lub dezaprobatę dla polityki rządu. Najczęściej odbywa się na wniosek rządzących.

Zgromadzenie Ludowe to zgromadzenie obywateli, na którym podejmuje się najważniejsze decyzje dotyczące jakiegoś obszaru. Obecnie ta instytucja występuje w niektórych kantonach Szwajcarii. Zgromadzenia odbywają się kilka razy do roku w stolicy kantonu, a głosuje się przez podniesienie ręki.W Polsce za formę taką można uznać zgromadzenia mieszkańców wsi lub osiedla, których są rozstrzygane sprawy lokalne.

Polski plakat propagandowy z okresu plebiscytu na Górnym Śląsku

Formy demokracji bezpośredniej w PolsceObywatelska inicjatywa ustawodawcza

• obywatelska inicjatywa ustawodawcza jest formą inicjatywy ludowej,

• prawo wniesienia projektu ustawy przysługuje grupie co najmniej 100 tys. obywateli Rzeczypospolitej mających prawo wyborcze,

• czynności związane z przygotowaniem projektu ustawy, zbieraniem podpisów czy kampanią promocyjną wykonuje komitet inicjatywy ustawodawczej,

• projekt ustawy nie może dotyczyć spraw, dla których Konstytucja RP przewiduje wyłączną właściwość innych podmiotów, posiadających inicjatywę ustawodawczą, np. sejmu i senatu,

• formą poparcia inicjatywy ustawodawczej jest złożenie podpisu pod odpowiednim projektem,

• projekt wraz z listą podpisów składa się do sejmu pełnomocnik komitetu. Sejm rozpoczyna pracę nad ustawą nie później niż trzy miesiące po wniesieniu projektu.

Formy demokracji bezpośredniej w PolsceReferendum ogólnokrajowe

• referendum ogólnokrajowe ma charakter fakultatywny. Może dotyczyć zmian Konstytucji, ratyfikacji umów międzynarodowych, na mocy których organy państwa przekazują część swoich uprawnień organom ponadnarodowym, a także innych spraw o szczególnym znaczeniu dla państwa,

• referendum ma prawo zarządzić prezydent za zgodą senatu lub sejm z inicjatywy własnej, Rady Ministrów, senatu lub obywateli. Referendum z inicjatywy obywateli nie może dotyczyć wydatków i dochodów państwa, obronności i amnestii. Obywatele muszą także zebrać co najmniej 500 tys. podpisów pod wnioskiem dotyczącym jego przeprowadzenia,

• referendum przeprowadza się w dzień wolny od pracy, ma charakter wiążący, jeżeli wzięła w nim udział więcej niż połowa uprawnionych do głosowania,

• prawo udziału w referendum mają obywatele polscy posiadający pełnię praw publicznych, którzy ukończyli 18 lat,

• referendum przeprowadza Państwowa Komisja Wyborcza, komisarze wyborczy oraz obwodowe komisje do spraw referendum.

Formy demokracji bezpośredniej w Polsce

Referendum lokalne• w referendum lokalnym mieszkańcy jednostki samorządu terytorialnego wyrażają

swoją wolę co do sposobu rozwiązania określonej sprawy dotyczącej tej wspólnoty,

• referendum jest przeprowadzane z inicjatywy właściwych organów samorządowych, na wniosek 10% mieszkańców gminy lub powiatu albo 5% mieszkańców województwa. W wypadku referendum o odwołanie organów lokalnych inicjatywa należy tylko do mieszkańców,

• w pewnych sprawach referendum ma charakter obligatoryjny, np. samoopodatkowanie mieszkańców na cele publiczne mieszczące się w zakresie zadań i kompetencji organów gminy,

• referendum jest ważne, jeśli wzięło w nim udział co najmniej 30% uprawnionych do głosowania.

Zalety i wady demokracji bezpośredniej

1. Demokracja stwarza obywatelom możliwość bezpośredniego wpływu na bieg spraw państwowych.

2. Umożliwia opozycji wpływanie na bieg spraw państwowych.

3. Referenda pozwalają rozwiązywać konflikty i podejmować decyzje w sprawach kontrowersyjnych, np. aborcji. Organy państwowe często wolą pozostawiać takie decyzje obywatelom w obawie przed utratą popularności

4. Demokracja bezpośrednia przedłuża proces decyzyjny.

5. Formy demokracji bezpośredniej, zamiast zwiększać wpływ obywateli na bieg spraw w państwie, mogą wzmacniać i tak już silną pozycję partii politycznych.

6. Przeprowadzenie referendum jest kosztowne i trudne do zorganizowania.

Demokracja pośrednia - wyboryWybory to proces wyłaniania przez ogół obywateli (elektorat) spośród kandydatów osób, które będę piastować najwyższe stanowiska w państwie (sejm, senat, głowa państwa, organy samorządowe).

Przysługujące obywatelom prawa wyborcze dzieli się na:• czynne – możliwość wybierania,• bierne – możliwość bycia wybieranym.

Wybory są ważnym elementem demokracji, ponieważ dają społeczeństwu możliwość kontroli nad osobami sprawującymi władzę. Aby można je uznać za wolne i demokratyczne, muszą spełniać ściśle określone zasady.

Wybory w Afganistanie

Podstawową metodą dokonywania wyborów jest głosowanie. W Polsce ustawa określająca sposób przeprowadzania konkretnych wyborów nazywane jest albo ordynacją wyborczą, albo ustawą o wyborze np. Prezydenta RP.

Zasady prawa wyborczego

Zasada powszechnościPrawo uczestnictwa w wyborach mają wszyscy pełnoletni obywatele, którzy posiadają prawa obywatelskie. W przeszłości istniało wiele ograniczeń tej zasady, nazywanych cenzusami.

Zasada proporcjonalnościLiczba mandatów otrzymanych przez partię w wyborach jest proporcjonalnie uzależniona od liczby głosów. Często stosowanym rozwiązaniem odmiennym od zasady proporcjonalności jest zasada większościowa. Zgodnie z nią mandat uzyskuje osoba, która zdobyła najwięcej głosów.

Zasada bezpośredniościObywatele wybierają swoich przedstawicieli bezpośrednio, oddając na nich swoje głosy.

Zasady prawa wyborczego Zasada równościKażdy wyborca dysponuje taką samą liczbą głosów (równość formalna), a każdy głos ma równą wagę (równość materialna). Naruszeniem tej zasady były np. systemy kurialne, które przyznawały w wyborach do parlamentu większą liczbę mandatów kuriom mniej licznym, lecz obejmującym bogatsze grupy.

Zasada tajnościWybory mają charakter anonimowy (karty do głosowania nie są podpisane), głosowanie odbywa się bez udziału osób trzecich. Stwarza to możliwość samodzielnego podejmowania decyzji i wyklucza wywieranie nacisku.

Ważność wyborówW Polsce ważność określa Sąd Najwyższy. Obywatel dysponuje prawem zgłoszenia protestu. Podstawę do wniesienia protestu może stanowić dopuszczenie się przestępstw przeciwko wyborom, naruszenie przepisów ustawy dotyczących:1) głosowania2) ustalenia wyników głosowania3) ustalanie wyników wyborów

Ograniczenia prawa wyborczego W przeszłości w wielu krajach stosowano wiele ograniczeń praw wyborczych, tzw. cenzusów.

Rodzaje cenzusów

Cenzus majątkowy

- prawa wyborcze miały tylko osoby posiadające majątek (powszechnie stosowany w XIX wieku

Cenzus płci - pozbawiał kobiety praw wyborczych (powszechnie występował przed I wojną światową, jako ostatnia zniosła go Szwajcaria w 1971 roku)

Cenzus wykształcenia- pozbawiał praw wyborczych osoby posiadające zbyt niskie wykształcenie

Cenzus rasowy- pozbawienie praw z powodu rasy (był stosowany m.in. w Stanach Zjednoczonych)

Ordynacja wyborcza Ordynacja wyborcza to ustawa, która reguluje ogół zasad, procedur i instytucji związanych z organizacją i przeprowadzeniem wyborów w państwie. Jednym z najważniejszych zagadnień uregulowanych w ordynacji jest system wyborczy, czyli sposób ustalania wyników wyborów.

Ordynacje wyborcze regulują zasady:

• tworzenia i działalności komitetów wyborczych,

• zgłaszania kandydatów,

• finansowania, prowadzenia oraz rozliczenia kampanii wyborczych,• powoływania i działalności komisji wyborczych bądź innych organów

przeprowadzających lub nadzorujących wybory,

• oraz (budzącego najwięcej kontrowersji i często utożsamianego z pojęciem "ordynacja wyborcza") sposobu przeliczania głosów na mandaty, co ma szczególne znaczenie w wyborach parlamentarnych.

Systemy wyborcze

System większościowy

• kraj jest podzielony na okręgi wyborcze, w których wybiera się jednego kandydata (okręgi jednomandatowe),

• wyborcy głosują na konkretne osoby,

• zwycięzcą zostaje kandydat, który otrzymał najwięcej głosów,

• zaletą systemu większościowego jest silny związek kandydatów z wyborcami. Wadą jest zaś zjawisko zmarnowanego głosu, kiedy znaczna część wyborców jest pozbawiona swoich przedstawicieli,

• system większościowy występuje m.in. w wyborach do parlamentu we Francji, w Stanach Zjednoczonych oraz Wielkiej Brytanii.

Systemy wyborcze

System proporcjonalny

• kraj jest podzielony na okręgi, w których wybiera się po kilku kandydatów (okręgi wielomandatowe),

• wyborcy głosują na listy kandydatów zgłoszone przez partie polityczne (wprawdzie najczęściej partie wskazują swojego kandydata, jednak to, czy otrzyma on mandat, zależy od liczby głosów oddanych na całą listę),

• zaletą systemu proporcjonalnego jest większa reprezentatywność (do parlamentu dostają się również mniejsze partie). Wadą jest zaś rozbicie polityczne parlamentu, co utrudnia stworzenie rządu. Aby tego uniknąć, zwykle stosuje się tak zwane progi wyborcze. Oznacza to, że w podziale mandatów uczestniczą partie, które uzyskały określoną liczbę głosów, np. więcej niż 5%,

• system proporcjonalny występuje m.in. w Polsce i Holandii.

Systemy wyborcze

System mieszany

• system mieszany łączy zasady ordynacji proporcjonalnej i większościowej,

• każdy wyborca dysponuje dwoma głosami. Jeden oddaje na konkretnego kandydata w okręgu jednomandatowym, a drugi na listę partyjną. Do parlamentu wchodzą wszyscy kandydaci wybrani w okręgach jednomandatowych oraz część kandydatów z list partyjnych,

• system mieszany z założenia ma eliminować wady pozostałych systemów,

• system mieszany występuje m.in. w Niemczech.

Połowa posłów wybierana jest według zasad reprezentacji proporcjonalnej, pozostali zwykłą większością głosów w jednomandatowych okręgach. Co więcej, w podziale mandatów uczestniczą tylko te partie, które uzyskały poparcie przynajmniej 5% wyborców z wyborów proporcjonalnych lub 3 mandaty z wyborów większościowych.

Zgromadzenia i manifestacje

Zgromadzenia oraz manifestacje to zbiorowe, publiczne wystąpienia obywateli, które są formą wyrażania poparcia lub sprzeciwu dla polityki władz.

Historia pokazuje, że jest to bardzo skuteczny sposób wywierania nacisku. Prawo do zgromadzeń i manifestacji jest jednym z podstawowych praw, jakie gwarantują swoim obywatelom konstytucje państw demokratycznych.

Wolność organizowania pokojowych zgromadzeń opisana jest w art. 57 Konstytucji RP. Wolność zgromadzeń obejmuje wolność organizowania pokojowych zgromadzeń i wolność uczestniczenia w nich.

Wolność organizowania zgromadzeń oznacza swobodę wyboru miejsca i czasu zgromadzenia, ustalania przebiegu zgromadzenia i wolność uczestniczenia w nich.

Podstawowe zagrożenie dla demokracji

DYKTATURA WIĘKSZOŚCI

Jedno z najpoważniejszych zagrożeń  związane jest z samą istotą demokracji, w której decyduje wola większości. Poważnym problemem jest ustalenie, w jakim stopniu  większość ma faktycznie rację i w jakich sprawach nie należy się do niej odwoływać. Historia zna wiele przykładów błędnych opinii większości.

System demokratyczny wykształcił mechanizmy zabezpieczające przed zagrożeniem dyktaturą  większości. Należą do nich przede wszystkim konstytucyjnie zagwarantowane prawa mniejszości, a także ordynacja wyborcza zapewniająca im odpowiednią liczbę mandatów w organach przedstawicielskich. Istotną rolę odgrywa także złożony proces legislacyjny, który wyklucza praktycznie wprowadzenie w życie prawa naruszającego interes mniejszości.

W Polsce taką funkcję pełni między innymi Trybunał Konstytucyjny, orzekający o  prawnych z ustawą zasadniczą. Ważnym zabezpieczeniem jest wprowadzenie ograniczeń dotyczących  zmiany konstytucji. Barierą dla  dyktatury większości są  podpisane i ratyfikowane przez państwo konwencje i umowy  dotyczące ochrony praw człowieka, a także umowy, a także umowy dwustronne z sąsiednimi krajami o prawach mniejszości narodowych.

PRZYKŁADY

W hitlerowskich Niemczech jedynie znikoma część społeczeństwa sprzeciwiała się  eksterminacji ludności żydowskiej. W Republice Południowej Afryki większość murzyńska odwzajemnia się białej mniejszości za lata apartheidu. W Turcji większość odmawia mniejszości kurdyjskiej.

Podstawowe zagrożenie dla demokracji

Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl

Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.