Wiesław Golnau Wydział Zarządzania Uniwersytet Gdański

Wiesław GolnauWydział ZarządzaniaUniwersytet Gdański

Znaczenie płacy minimalnej dla funkcjonowania rynku pracy

1. Płaca minimalna w aktach prawnych o zasięgu światowym, europejskim i krajowym

2. Wysokość płacy minimalnej w krajach Unii Europejskiej i w USA

3. Wpływ płacy minimalnej na rozmiary zatrudnienia i bezrobocia

4. Propozycja zmiany dotychczasowych zasad kształtowania płacy minimalnej w Polsce

1. Światowe uregulowania płacy minimalnej

1. Artykuł 23 ustęp 3 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka mówi o prawie każdego pracownika do „odpowiedniego i zadowalającego wynagrodzenia, zapewniającego jemu i jego rodzinie egzystencję odpowiadającą godności ludzkiej i uzupełnionego w razie potrzeby innymi środkami pomocy społecznej”.


2. Artykuł 7 Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych ratyfikowany przez Polskę w 1977 r. stanowi, że państwa strony paktu uznają prawo każdego do korzystania ze sprawiedliwych i korzystnych warunków pracy, obejmujących w szczególności wynagrodzenie zapewniające wszystkim pracownikom jako minimum godziwy zarobek i zadowalające warunki życia dla nich samych i ich rodzin.


3. Wstęp do Konstytucji Międzynarodowej Organizacji Pracy (trzynasty rozdział Wersalskiego Traktatu Pokojowego z 28 czerwca 1919 r.) mówi, że pokój powszechny i trwały może być zbudowany jedynie na zasadach sprawiedliwości społecznej, a pewne warunki pracy są dla wielkiej liczby ludzi niesprawiedliwe, powodując nędzę i niedostatek, co rodzi niezadowolenie zagrażające pokojowi i harmonii powszechnej. Dlatego konieczne jest polepszenie szeregu warunków pracy, w tym zagwarantowanie zarobku, zapewniającego przyzwoite utrzymanie.


W artykule III Deklaracji Filadelfijskiej z 12 maja 1944 r. (uzupełniającej Konstytucję Międzynarodowej Organizacji Pracy) wskazano na potrzebę popierania wśród narodów świata programów, które mają na celu osiągnięcie polityki dotyczącej płacy i zarobków, godzin pracy i innych warunków pracy obliczonych na zapewnienie sprawiedliwego podziału owoców postępu dla wszystkich oraz minimalnego wynagrodzenia dla wszystkich zatrudnionych, gdy takie zabezpieczenie będzie konieczne.

1. Światowe uregulowania płacy minimalnej4. Konwencja Nr 26 i Zalecenie Nr 30

dotyczące metod ustalania płac minimalnych z 16 czerwca 1928 r.

5. Konwencja Nr 99 i Zalecenie Nr 89 dotyczące metod ustalania płac minimalnych w rolnictwie z 28 czerwca 1951 r. ratyfikowana przez Polskę w 1977 r.

6. Konwencja Nr 131 i Zalecenie Nr 135 dotyczące ustalania płac minimalnych, zwłaszcza w odniesieniu do krajów rozwijających się z 22 czerwca 1970 r.

1. Europejskie uregulowania płacy minimalnej

1. Artykuł 4 ustęp 1 Europejskiej Karta Społecznej przyjętej 18 października 1961 r. przez Radę Europy i ratyfikowanej przez Polskę (ale z pominięciem tego przepisu) stanowi, że w celu zapewnienia skutecznego wykonania prawa do sprawiedliwego wynagrodzenia, umawiające się strony zobowiązują się uznać prawo pracowników do takiego wynagrodzenia, które zapewni im i ich rodzinom godziwy poziom życia. Za godziwe uznaje się obecnie wynagrodzenie netto, które nie jest niższe niż 60% przeciętnego wynagrodzenia krajowego netto.


2. Artykuł 5 Wspólnotowej Karty Podstawowych Praw Socjalnych Pracowników (zwanej Kartą Socjalną) przyjętej 9 grudnia 1989 r. mówi, iż wszyscy zatrudnieni powinni być sprawiedliwie wynagradzani. Aby wprowadzić tę zasadę w życie, w związku z rozwiązaniami stosowanymi w poszczególnych krajach, pracownikom należy między innymi zapewnić godziwe wynagrodzenie, tzn. wynagrodzenie gwarantujące przyzwoity poziom życia.


3. Na mocy artykułu 2 Traktatu z Amsterdamu z 2 października 1997 r. do Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską dodano artykuł 118 (obecny artykuł 137) głoszący, że wynagrodzenia zostały wyłączone z obszarów zabezpieczenia społecznego, w ramach których działania państw członkowskich są wspierane i uzupełniane przez Wspólnotę Europejską.

1. Wewnątrzkrajowe uregulowania płacy minimalnej

Pierwsze regulacje dotyczące płacy minimalnej

a) W Nowej Zelandii w 1894 r. sąd arbitrażowy został upoważniony do rozstrzygania sporów ze stosunku pracy poprzez wydawanie decyzji ustanawiającej poziom płacy minimalnej dla wszystkich pracowników zatrudnionych w danym dziale gospodarki na terenie okręgu administracyjnego, w którym spór ten się toczył. W krótkim czasie identyczny system ustalania płacy minimalnej wprowadzono w granicach szeregu obszarów administracyjnych Australii.


b) W Europie pierwsze próby regulacji najniższych wynagrodzeń podjęto w Wielkiej Brytanii w 1891 r. W celu wyeliminowania nieuczciwej konkurencji o pozyskiwanie publicznych kontraktów poprzez zaniżanie wynagrodzeń, przyjęte wówczas przepisy prawne zobowiązywały pracodawców realizujących takie kontrakty do wypłaty pracownikom wynagrodzeń stosowanych na mocy porozumień zbiorowych w danej dziedzinie działalności bądź na danym obszarze geograficznym kraju. Dużo większe znaczenie miały jednak rozwiązania prawne uchwalone z inicjatywy Winstona Churchilla w 1909 r. (Trade Boards Act), na mocy których, zaczęto tworzyć rady do spraw wynagrodzeń (Trade Boards, a od 1945 r. Wages Councils) uprawnione do ustalania płac minimalnych w poszczególnych działach gospodarki.

1. Wewnątrzkrajowe uregulowania płacy minimalnejc) W Stanach Zjednoczonych pierwsze regulacje dotyczące

płacy minimalnej przyjęto w 1912 r. w stanie Massachusetts, gdzie utworzono stałą komisję do spraw płacy minimalnej i podległe jej rady do spraw wynagrodzeń składające się z przedstawicieli pracowników, pracodawców i rządu. Rady te były uprawnione do ustalania stawek płacy minimalnej dla kobiet i dzieci w poszczególnych działach gospodarki i zawodach na postawie kosztów utrzymania. Wyznaczane stawki płacy minimalnej nie były jednak obligatoryjne w pełnym słowa tego znaczeniu, ponieważ jedyną sankcją, jaka spotykała pracodawców stosujących niższe stawki wynagrodzeń, było ogłoszenie ich nazw w gazetach z adnotacją o nie stosowaniu się do przyjętych standardów. W 1938 r. z inicjatywy F. D. Roosevelta uchwalono Fair Labor Standards Act – ustawę wprowadzającą jednolitą stawkę płacy minimalnej na terenie całych Stanów Zjednoczonych.


d) W Polsce płacę minimalną po raz pierwszy wprowadzono w kwietniu 1956 r.

Obecnie różnego rodzaju regulacje dotyczące płacy minimalnej funkcjonują w 120 spośród 162 krajów dla których są dostępne odpowiednie dane.

1. Trzy metody kształtowania płacy minimalnej:

• w sposób ustawowy,

• za pomocą układów zbiorowych pracy,

• za pośrednictwem specjalnie do tego celu utworzonych rad do spraw wynagrodzeń.

1. Metody ustalania płacy minimalnej wykorzystywane w krajach należących i kandydujących do Unii Europejskiej oraz w pozostałych krajach OECD

Metoda ustalania płacy minimalnej

„Stare” kraje Unii Europejskiej

„Nowe” kraje Unii Europejskiej Kraje kandydujące

do Unii Europejskiej

Pozostałe kraje OECD

Ustawowa 1) Belgia 2) Francja 3) Grecja 4) Hiszpania 5) Holandia 6) Irlandia 7) Luksemburg 8) Portugalia 9) Wielka Brytania

1) Bułgaria 2) Czechy 3) Estonia 4) Litwa 5) Łotwa 6) Malta 7) Polska 8) Rumunia 9) Słowacja 10) Słowenia 11) Węgry

1) Turcja 1) Australia 2) Japonia 3) Kanada 4) Korea Południowa 5) Meksyk 6) Nowa Zelandia 7) Stany Zjednoczone

Układy zbiorowe pracy

1) Austria 2) Dania 3) Finlandia 4) Niemcy 5) Szwecja 6) Włochy

1) Cypr

1) Islandia 2) Norwegia 3) Szwajcaria

2. Wysokość miesięcznej ustawowej płacy minimalnej brutto w krajach Unii Europejskiej, USA i Turcji w styczniu 2007 r. w euro

217

230

246

258

288

298

470

522

585

666

676

730

1254

1259

1301

1361

1403

1570

114

92 172

174

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600Bu

łgar

ia

Rum

unia

Łotw

a

Litw

a

Słow

acja

Esto

nia

Pols

ka

Węg

ry

Cze

chy

Turc

ja

Portu

galia

Słow

enia

Mal

ta

His

zpan

ia

USA

Gre

cja

Fran

cja

Belg

ia

Hol

andi

a

Wie

lka

Bryt

ania

Irlan

dia

Luks

embu

rg

2. Relacja ustawowej płacy minimalnej brutto do przeciętnego wynagrodzenia brutto w przemyśle i usługach w krajach Unii Europejskiej i USA w 2005 r. w %

32

,0

32

,6

33

,2

33

,6

34

,4

37

,0

38

,2

38

,3

39

,1

40

,4

40

,5

45

,5

45

,6

46

,4

49

,6

50

,6

50

,7

52

,0

33

,7

0

10

20

30

40

50

60U

SA

Rum

unia

Esto

nia

Łotw

a

Pols

ka

Sło

wacja

Wie

lka B

ryta

nia

Węgry

Litw

a

Czechy

His

zpania

Port

ugalia

Hola

ndia

Sło

wenia

Belg

ia

Bułg

aria

Malta

Luksem

burg

Irla

ndia

2. Odsetek pełnozatrudnionych pobierających wynagrodzenie w wysokości nie większej niż ustawowa płaca minimalna w krajach Unii Europejskiej i USA w 2005 r.

1,3

1,5

1,7

1,8

2,0

2,2

2,8

2,9

3,3

4,7

4,8

8,0

9,7

10,3

11,0

12,0

16,0

16,8

0,8

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18H

iszp

an

ia

US

A

Ma

lta

Sło

wa

cja

Wie

lka

Bry

tan

ia

Cze

ch

y

Ho

lan

dia

Sło

we

nia

Po

lska

Irla

nd

ia

Po

rtu

ga

lia

Esto

nia

Wę

gry

Ru

mu

nia

Litw

a

Lu

kse

mb

urg

Ło

twa

Bu

łga

ria

Fra

ncja


Ch. Brown, C. Gilroy i A. Kohen, członkowie specjalnej komisji do spraw płacy minimalnej (Minimum Wage Study Commission) powołanej w 1977 r. przez Kongres USA, na podstawie syntezy dostępnych wówczas opracowań ustalili, że 10% wzrostu płacy minimalnej prowadzi do:

• spadku zatrudnienia młodzieży (osób w wieku 16–19 lat) w granicach 1–3%,

• wzrostu stopy bezrobocia młodzieży od 0 do 0,75%, • spadku zatrudnienia młodych dorosłych (osób w wieku 20–

24 lat) - poniżej 1%. Kierunek oddziaływania wzrostu płacy minimalnej na

rozmiary zatrudnienia osób dorosłych (powyżej 24 roku życia) uznali za nieokreślony pomimo, że znaczna część pracowników wynagradzanych według płacy minimalnej należy do tej kategorii wiekowej.

3. Skutki wprowadzenia płacy minimalnej na konkurencyjnym rynku pracy

Q0 Ilość pracy

Sta

wka

wyn

agro

dzeń

QB QA

WM

DL

L

SL

W0

E0

Na konkurencyjnym rynku pracy wprowadzenie jednolitej stawki płacy minimalnej dla wszystkich pracowników w danej gospodarce będzie miało istotne znaczenie tylko wówczas, gdy jej wysokość przekroczy poziom płacy równowagi W0.


D. Card i A.B. Krueger z Princeton University w opublikowanej w 1995 r. książce (Myth and Measurement. The New Economics of the Minimum Wage, Princeton University Press, Princeton 1995) przedstawili dowody wskazujące, że wzrost płacy minimalnej nie musi prowadzić do spadku zatrudnienia, a w pewnych okolicznościach może nawet spowodować jego wzrostu.

Tablica 1. Przeciętne zatrudnienie w przeliczeniu na pełne etaty w restauracjach szybkiej obsługi w New Jersey i Pensylwanii przed i po podwyżce stanowej płacy minimalnej w New Jersey z 4,25 do 5,05 USD na godzinę z dnia 1 kwietnia 1992 r.

Przeciętne zatrudnienie w przeliczeniu na pełne etaty

Wyszczególnienie ogółem w New Jersey w Pensylwanii

Różnica pomiędzy

przeciętnym zatrudnieniem w przeliczeniu na pełne etaty w

New Jersey i w Pensylwanii

Przed podwyżką płacy minimalnej Po podwyżce płacy minimalnej Różnica

21,00

21,05

0,05

20,44

21,03

0,59

23,33

21,17

-2,16

-2,89

-0,14

2,76 Źródło: D. Card, A.B. Krueger, Minimum Wages and Employment: A Case Study of Fast-Food Industry in New Jersey and Pennsylvania, American Economic Review vol. 84, nr 4/1994, tablica 3.

3. Wpływ płacy minimalnej na sytuację występującą na monopsonicznym rynku pracy

WM

MCL

QB Q0 Ilość pracy

Sta

wka

wyn

agro

dzeń

QM

A

DL = MRPL = VMPL

L

SL= ACL

W0 E0

C

B W1

Wprowadzenie płacy minimalnej na zmonopsonizowanym rynku pracy może mieć różne konsekwencje dla rozmiarów zatrudnienia i bezrobocia, zależnie od jej wysokości w relacji do stawki wynagrodzeń ustalonej w punkcie równowagi E0, gwarantującej jedynemu pracodawcy danego rodzaju zasobów pracy maksymalizację zysku.


Na mocy ustawy z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę, 1 stycznia 2003 r. w Polsce wprowadzono zredukowane stawki płacy minimalnej w wysokości:

1) 80% stawki podstawowej - dla osób w pierwszym roku pracy zawodowej,

2) 90% stawki podstawowej – dla osób w drugim roku pracy zawodowej.

Według projektodawców wyżej wymienionej ustawy, obniżenie płacy minimalnej dla tych grup osób miało doprowadzić do wzrostu zatrudniania i spadku bezrobocia młodych pracowników.

Przeprowadzone badania wykazały, że redukcja płacy minimalnej nie spowodowała wzrostu zatrudnienia i spadku bezrobocia wśród osób, których dotyczyła.


w osobach w % w osobach w % w osobach w % w osobach w %Ogółem 256491 3,95 4528 0,07 274739 4,42 279267 4,49o stażu:poniżej 1 roku 12274 12,02 1123 1,07 8430 8,01 9553 9,081 rok 16250 9,52 1549 0,79 17157 8,77 18706 9,562–4 lat 39862 7,24 520 0,1 41570 7,97 42090 8,075–9 lat 50027 5,47 310 0,03 57852 6,39 58162 6,4210–14 lat 36442 4,51 240 0,03 40728 5,29 40968 5,3215–19 lat 30598 3,31 182 0,02 33044 3,98 33226 4,0120 lat i więcej 71038 2,36 604 0,02 75958 2,63 76562 2,65

Tablica 2. Pracownicy pełnozatrudnieni pobierający miesięczne wynagrodzenie w wysokości niewiększej niż minimalne wynagrodzenie według stażu pracy i wysokości minimalnego wynagrodzeniaw Polsce w październiku 2002 r. i w październiku 2004 r.

Wyszczególnienie

10. 2002 10. 2004Minimalne

wynagrodzenie Wysokości minimalnego wynagrodzenia w PLN

659,20–823,99 824 659,20–824,00


Dlaczego należy utrzymać płacę minimalną w Polsce:• zapobieganie wyzyskowi,• zwalczanie biedy wśród pracowników,• zapobieganie dyskryminacji ze względu na określone cechy

demograficzno-społeczne pracowników,• motywowanie ludności do podejmowania pracy zawodowej i

uniezależniania się osób pobierających świadczenia społeczne od pomocy finansowej państwa,

• wzrostu produktywności pracy (przesunięcie działalności gospodarczej z obszarów charakteryzujących się niskim zaangażowaniem kapitału, niską wartością dodaną i niskimi wynagrodzeniami do obszarów cechujących się wysokim zaangażowaniem kapitału, wysoką wartością dodaną i wysokimi wynagrodzeniami),

• zwalczanie nieuczciwej konkurencji, polegającej na oferowaniu produktów po zaniżonych cenach dzięki obniżonym ponad wszelką miarę wynagrodzeniom.


Warunkiem uzyskania pozytywnych skutków stosowania płacy minimalnej dla funkcjonowania naszego państwa jest ustalenie jej na odpowiednim poziomie. Wraz ze wzrostem stawki płacy minimalnej wzrasta bowiem jej potencjalny wpływ na redystrybucję dochodów, ale równocześnie wzrasta ryzyko utraty miejsc pracy przez nisko wykwalifikowanych pracowników. Dlatego za celowe należy uznać odejście od dotychczasowych zasad kształtowania płacy minimalnej.


Cztery modele ustalania stawek ustawowej płacy minimalnej:• polityczny;• indeksacji;• negocjacji;• wszechstronnej oceny.

Stosowany w Polsce model indeksacyjnej nie daje możliwości ustalania najniższego wynagrodzenia na racjonalnym poziomie z punktu widzenia interesów pracowników, pracodawców i całej gospodarki. Raczej przypomina metodę prób i błędów, która może prowadzić albo do pozornej ochrony interesów nisko opłacanych pracowników, albo do spadku zatrudnienia. Dlatego należy go zastąpić modelem wszechstronnej oceny.


Ponieważ nadmierny wzrost płacy minimalnej nieuchronnie prowadzi do spadku zatrudnienia i nie przyczynia się do ograniczania biedy, aby przynajmniej częściowo rozwiązać problem powiększających się rozmiarów ubóstwa wśród pracowniczych gospodarstw domowych w Polsce, za konieczne należy uznać wprowadzenie kredytu podatkowego o cechach zbliżonych do stosowanego w USA Earned Income Tax Credit.

Documents

Wiesław Golnau Wydział Zarządzania Uniwersytet Gdański