Onderafdeling der Wijsbegeerte en Maatschappijwetenschappen ... Technische Hogeschool Eindhoven

.J

De machinefabrieken in Nederland tot 1914

Overzicht en bibliografie

G. van Hooff Eindhoven, 1985

DE MACHINENIJVERHEID IN NEDERLAND TOT 1914

OVERZICHT EN BIBLIOGRAFIE

EERSTE DRUK

-BIB!.JOTHEEK . -----·- !1'1) ·• 8 Sftl ,.,, .. -l.H:EtNOHOVEN

Dit rapport is een werkdoeumenl van het Onderzoekscenlrum Techniek,

wetenschap, lnnovatie en Maatschappij (sectie Techniek, wetenschap en

Industrialisatie in Nederland) van de Technische Hogeschool Eindhoven,

in samenwerking met

-bet samenwerkingsorgaan Katholieke Hogeschool Tilburg~-Technische School

Eindhoven en

-bet Doeumentatiecenlrum ten behoeve van een Nationaal Museum voor Industria

en Techniek le Geldrop.

Eindhoven, 1985

VERZOEK

Dit (bibliografiseh) overzicht is het resultaal van een eerste inventari-

satie. Via literatuuronderzoek (nijverheidsstatistieken, adresboeken e.d.) is

een eerste lijst van Nederlandse machinefabrieken opgesteld. Daarna zijn de

gemeenten waar zij gevestigd waren om historische inlichtingen verzocht, ter-

wijl ook zoveel mogelijk bestaande machinefabrieken zijn benaderd. Ook enkele

particulieren hebben informalie verstrekt. Verder is voor enkele gemeenten een

eerste archiefonderzoek (gemeenleverslagen, Verslagen van Kamer van Koophandel

e. d.) verriehl. Het resultaat van deze naspeuringen wordl hierbij in

overzichtelijke vorm gepresenteerd.

Er ontbreken nogal wat gegevens, die wij bij een tweede druk willen aanvullen.

Wij vragen dan ook iedereen zo veel mogelijk aanvullingen door te geven,

schrift,elijk of telefonisch.

Giel van Hooff

'f.H. Eindhoven

HG 9.01

Postbus 513

5600 MB EINDHOVEN

tel. 040-472698

Bij voorbaat hartelijk dank,

INHOUDSOPGAVE Pag.

1 lnleiding - Aehlergrond van bet onderzoek I

- De historiografie van de Nederlandse maehinenijverheid

- De opzel van van de bibliografie en het overzieht

2 Index op bedrijfsnamen VI

3 Index op plaatsnamen XII

4 Overziebt en bibliografie van de Nedertandse maehinefabrieken tot 1914 XVI

1 INLEIDING

De machinenijverheid vervull in bet induslrialisatieproees van een land een

centrale rol. Zij is de leverancier van machinerieen, beschikt over

technologisebe kennis voor de mechanisering, stimuleerl bet innovatieproces en

houdt mede bel machinepark in stand door reparalie en onderboud.

Desondanks is de ontwikkeling van de Nederlandse machinenijverheid een nog

weinig.bestreken lerrein. In de meer recenle geschiedsehrijving van de

Nederlandse industrialisatie komt dil thema sleehts enkele malen explieiet ter

sprake. De Jonge concludeert in zijn standaardwerk .. de lndustrialisalie van

Nederland tussen 1850 en 1914 .. (Nijmegen, 1976 ) dat in de Nederlandse

situatie de machinenijverheid geen uitgesproken stuwende bedrijfslak was. Pas

na 1890, toen bel mechaniseringsproees zieh vrijwel over de gehele nijverheid

begon uit te slrekken, nam de binnenlandse vraag naar maehinerieen dermate toe

dal de Nederlandse machinenijverheid voldoende kansen kreeg om op grotere

sehaal een eigen markt te verwerven. Daarvoor, tot bet einde van de 19de eeuw

dus, werden technologische kennis en machinerieen voor een groot deeel

ge1mporteerd. Griffiths komt in zijn ruim tien jaar later verschenen

disserlatie in bet hoofdstuk over de maehinenijverheid tussen 1830 en 1850

niet verder dan de beseheiden eonclusie dat deze, ondanks haar beperkingen,

gedurende de 19de eeuw toeh een positieve bijdrage aan de nationale

economische ontwikkeling leverde ( .. Industrial Retardation in the Netherlands

1830-1850", Den Haag, 1979).

De huidige stand van zaken in bet onderzoek werpt een groot aantal vragen op.

Wat behoorde precies tot de machinenijverheid? Wat was haar omvang en groei

lot 1914? Wal is de bijdrage van de machinenijverheid (ondanks haar beperkte

omvang} in kwalitatief opzieht geweest? Heeft de beperkte omvang van de

machinenijverheid de meehanisatie in Nederland geremd? Hoe waren de contacten

met potentiele afnemers? Hoe stond zij er in technisch opzicht voor? Dat zijn

uiteraard allemaal vragen die slechts te beantwoorden zijn via een diepgaande

bestudering van de bedrijfstak in haar geheel en de afzonderlijke bedrijven.

Een belangrijke vraag in dit verband is : welke gegevens over de

machinenijverheid van nederland zijn in de literatuur reeds ter besehikking?

I

Al~ O¥erzichten over de machinenijverheid ontbreken vdjwel volledig. Er

zijn·~:e oudere artikelen die een vrij willekeurig opsommend karakter

h:ebt.Mm. Brugmans komt in zijn "Paardenkracht en mensenmacht" ( 's Gr,avenhage,

1961) niet tot een samnenvatting. De al genoetnde reeentere gescbiedsebrijvers

als De Jonge en Griffiths doen dat wel. Griffiths erkent eehter dat zijn

OftellQrzoek nog diepte mist en laeunes bevat. De Jonge geeft voornamelkijk een

bese1rriJving op macro-eeonomiseh niveau. Kenmerkend in dil geval is dat de

Joa:&e (Vt"ijwel) geen bedrijfsarehiefonderzoek heeft gedaan. De fa11ering van de

ontwikkeling van de maehinenijverheid in twee pedodes geschiedl vooral aan de

hand van handelsstatistieken en andere maero-eeonomische gegevens. Ter

vetrkladng van de zodoende geconstateerde sehommelingen en variaties in de

onwikkeling wordt er ook wel op ontwikkelingen binnen de bedrijfstak

ingeg~an. maar De Jonge geeft geen samenhangende analyse vanuit en van de

bderijfstak zelf.

Naast de hierboven genoetnde overziehlsartikelen kunnen de gedenkboeken van en

art.ikelen over de afzonderlijke ondernemingen een eerste basis vormen voor een

b:edrijfstakverkenning voor de periode 1825-19H. Er zijn van een 25-tal

ondernemingen min of meer uitvoerige gedenkboeken versehenen, van sOBDige

beddjven zelfs meerdere. Daarnaast zijn er nog diverse uitgebreide

jubileumnummers van personeelsorganen die vaak uitvoerige bistorisebe

overziehten bevatten. Verder zijn er van versehillende bedrijven

besehrijvingen versebenen in niet-bedrijfsgebonden periodieken, vaak voorzien

van een inleidend historiseh overzieht. Dit vrij uitgebreide seeundaire

materiaal vormt een eerste basis voor verder onderzoek.

11

Van alle ons bekende bedrijven zijn, per bedrijf, zoveel mogelijk gegevens

opgenomen omtrent naam, vestigingsplaats, voorgeschiedenis en

ondernemingsvorm, aard en omvang, produktiepakket en leiding, aangevuld met

gegevens over literatuur en archief.

-!!~...!!!!!!!.!· Bier staat in de eerste regel de oudste naam waaronder het beddjf

funclioneerde. In de regel(s) daaronder zijn eventuele maamswijzingen

opgenomen. De jaartallen aan het begin van de regel geven het oprichtingsjaar,

respectievelijk het jaar van naamswijziging aan. Naamswijzigingen worden

opgenomen als hel om een en helzelfde bedrijf gaat, dat met behoud van

dezelfde leiding of produktiepakket in hetzelfde bedrijfsgebouw wordt

voortgezel. Wordl een bedrijf overgenomen dan wordt hiervoor doorgaans een

nieuw document gecreeerd.

-Plajlts/Pf'_

belekenl dat bel bedrijf sinds de opriehting in de genoemde plaats gevestigd

is geweesl en gebleven. Alleen bij verandering van vestigingplaats is bet

jaartal waarin de verhuizing plaalsvond toegevoegd.

-Voorg_eschied~pj!!_. Hier vindt men gegevens over de bedrijfshistorie voordat er

sprake was van machinefabricage.

-Qnderqgm!ngsvorm. Geefl aan of en sinds welk jaar er sprake is van een

naamloze of conmanditaire vennoolsehap.

-A~r4_Qe~~Jj_~. Uit welke onderdelen bestond een bedrijf? ln welk jaar is ~en ijzergieterij opgericht of is een bedijf als eonstructiewerkplaats of

maehinefabriek te beschouwen? Bij veel bedrijven is het moeilijk om een

jaartal te geven waarin bet gestart is met maehinefabricage en dus als

maehinefabriek te besehouwen is. Veel kleinere en grotere ondernemingen hebben

zich geleidelijk tot maehinefabriek ontwikkeld, zonder dat een jaartal gegeven

kan worden dat het eind- of beginpunt van deze ontwikkeling kan markeren. ',

Bovendien is het moeilijk om exact aan te geven welke producten als maehin~s

III

te beschouwen zijn. Ret .begrip .maebinefabriek is ruim opgevat bij de

aamenatelling van deze lijst. Vrijwel alle grolere metaalbewerkende bedrijven

(.afgezien van instrumentenfabrieken, koper- en zinkverwerkende bedrijven,

kleimae.:ta.albedrijven als sebroef- en boutenprodueenten e.d.) zijn opgenomen.

-Produkten. Geeft de ontwikkeling van bet produkliepakket in de loop van de

jaren voor 1914 weer, zoveel mogelijk voorzien van een datering.

-,LeidiQ&· Van de leiding is naast naam en tijdstip van in- en uitdiensttreding

ook bet beroep van de vader (soeiale berkotnst), de opleiding en bun eerdere

loopbaan vermeld. Onder leiding is niet aleen de directie maar ook de

bedrijfsingenieurs e.d. verstaan

-o.van&/Opgest!!P_J~[!p~!n· om de kwantitatieve ontwikkeling van de bedrijven

en de bedrijfstak enigszins le kunnen benaderen bebben we van alle bedrijven

voor een aantal jaren gegevens over bel aantal arbeiders en bet geinslalleerd

stoomvermogen verzameld, voor zover een bedrijf op bet moment van telling

bestond en er gegevens over voorbanden waren. Daarbij bebben als basis gediend:

-voor 1859: "Staat van de Nederlandsebe Fabrieken, volgens de verslaaen der

aemeenten die aan bet Hinisterie van Binnenland•ebe Zaken werden gevond.en".

(.Haarlem, 1859). Zoals de titel al aangeeft is deze publikatie sleebts een

indirekte bron die gebaseerd is op gegevens uit de gemeenteverslagen over 1858 e

die op bet ministerie van Binnenlandse zaken aanwezig waren. Ook al omdat de

primaire bron, de gemeenteverslagen, vaak onvolledig zijn, niet gespeeifieeerd

of de eijfers niet uitsplitsen naar onderneming is dit overziebt onvolledig en

sleebts gedeeltelijk betrouwbaar. Bovendien doet zieb bet probleem voor dat de

maebinefabricage toendertijd niet als aparte bedrijfstak onderkend werd. Er is

slecbts sprake van enkele fabrieken van stoo~ en andere werktuigen. Onder

vele grofsmederijen e.d. sebuilden diverse bedrijven die zicb ook met de

macbinefabricage bezig bielden.

-voor 1871t:••staUstiek van de Fabrieks- en Alnbacbtsnijverbeid in Nederland"

(•s Gravenbage, 18711). Eveneens gebaseerd op geaevens uit de gemeent.everslagen

op bet ministerie van Binnenlandse Zaken over 1872. Voor wat betrouwbaarbeid

en volle

ingenieurs in heel Nederland bij bedrijven met 10 of meer personeelsleden

slatislieke gegevens verzameld over werktijden, inriehting, soeiale

voorzieningen en omvang van bet personeel, uitgesplilst naar leeftijd en

geslaebt. De gegevens zijn door bezoeken ter plekke verzameld waardoor de

betrouwbaarbeid boog is. Helaas ontbreken in bun onderzoek toeb nog enkele

bedrijven, in ieder geval enkele machinefabrieken. Daarnaast is bet deel over

Limburg verloren geraakt.

-voor 1897:C. F. S'l:ORK'De Neder1andscbe M.aehinenijverbeid'. in:''Gedenkboek van

bet Koninklijk Instituut van Ingenieurs ,1847-1897 .. ( 's Gravenbage, 1891) ,pg.

213-218. ln dit overzicbtsartikel van de hand van de directeur van een van

Nederlands grootste maebinefabrieken is een lijstje opgenomen van een 40-tal

macbinefabrieken met vermelding van bun opriehtingsjaar en bet aantal

werklieden in 1897. Stork geeft zelf aan dat dit overziebt onvolledig is en

noemt al een 17-tal bedrijven die bij om gegevens heeft benaderd maar die niet

bebben gereageerd. D. m. v. gegevens uit gemeenteverslagen bopen wij de

leemtes op te vullen. Het is de bedoeling om uit de laatste periode van bet

onderzoek, ca. 1910, ook nog twantilatieve gegevens te verzamelen. Daarbij zou

de in 1912 uitgegeven nstatistiek van Fabrieken en werkplaalsen vallende onder

de Veiligbeidswet" als uitgangspunt kunnen dienen. Dit statistisch overzieht

geeft ecbter geen cijfers per bedrijf, zodat die via gemeenteverslagen of uit

bet arehief van de Arbeidsinspectie betrokken zullen moeten worden.

-~jbliografie. Per bedrijf staat de tot nu toe ontdekte literatuur vermeld.

Daarbij zijn kleine krantenberiebten, torte vermeldingen in bladen of boeken -

vanwege bet al le uitputtende karakter- niet opgenemen. Ook teebnische

bescbrijvingen van produkten ontbreken doorgaans. Wij vragen iedereen die nog

niet vermelde literatuur kent, van welke aard dan ook (ook krantenberiebten

e.d.) dit door te geven.

-Ar~bi!f· Van de aebterbaalde arcbieven is zoveel mogelijk omvang, vindplaats

en aard vermeld.

-P.iver~~~· Onder dit boofstuk vindt men bet buidige adres, fusie{data),

liquidalie enz ..

v

INDEX OP BEDRIJFSNAMEN

VI

BJ:.Z NAAM

56 Aberaon, Job 167 A:.D.~. 263 Aikema Junior & co. 2~ AlblallfSJ:W'dam.sehe maehinefa.briek 176 Alkmat•sehe ijzergleterij en maehiftefabriek 191 G. A. Alsehe & Co. 21t7 'De .Amatel' 224 Appinaedammer molorenfabriek 233 Arnhemsehe St.ooasleephellingmaatsehappij 44 Asselbergs en Van der Hoeven 44 Anelbergs,Arn. en Ant. 44 A•selb&rgs en Zonen,Arn. 36 • de Atlas • 77 Backer & Rueb 115 B. Bakker 115 Bakker & Zoon 248 ItakltHijW'erktuigen,Ned. fabriek van 264 Balkster maehinefabriek 39 Bi.r,J.F. 265 Bttrtling en Zn. ,D. 198 Bayer,H.H. 198 Bayer en Vander Sehuyt 83 Beelaerts,G.C.O. 142 Begemaan,E.H. 59 Berg,Joh. 66 aerges,Hk. Jonker & zn. 322 'de Berasehe Maas• 252 Berkel's Patent,van 255 Bernhard 83 Bletterman,E.H. 222 Boe1e Pz,P. 2'2.2 Boele en Pot 2~1 Boele's seheepswerf en maehinefabriek 132 Boezeman,Gebr. 132 Boezeaan,J.H. 212 'Bolnes• 48 Boom,P.J. 266 Boon,c.J. 116 Boon,Kolema en De Coek 332 Boot,D. 244 Ter Borg en Kensinga 168 Botje,Ensing en Co. 3U Braat 328 Brandenburgh,van Rbeenen en voorwalt 189 Brandt,F. 71 'Breda' 102 Brinkhoff,G.B. en J.W. 41 Broetman Lzn,G.H. 40 Brons & Co.,A.

VII

224 Brons,J. 224 Brons en Bonthuis Tonkes 224 Brons en Timmer 224 Brons en Zonen 142 Briiekenhaus 51 Bruyn,H.W. de 51 Bruyn,wed. H.W. de 71 Bruyn Kops en Baeker,de 77 Bruyn Kops en Cie ,de 77 Bruyn Kops,Mannsbaeh en Cie.,de 267 Buiskool,G. 117 Burgerhout en Kraak 117 Burgerhout en zoon 12"1 Burgers, H. 14 Bijla.rd,F.J. 14 Bijlard en Zoon 212 Capellen,J.H. van 209 Cate,J. en J.C. ten 261 Ceuvel & co. 57 Chevalier & Cie. 87 Christie en Nolet 87 Christie ,Nolet en De Kuyper 87 Christie en zoon,D. 144 commereie compagnie 174 •conrad' 256 Constandse,J.G. 253 construetiewerkplaatsen 26$ Cos,A. 60 Cosyn,C. 60 Cosyn & Co. 269 Croles,J.J. 318 Croo en Brauns,du 85 Dal,J. 85 Dalen Zoon,J. 61 Dalhuysen,H. 270 Dam en Gorter,van 165 David,». 271 Dejevy,V.J. 63 'Delfshaven• 339 Delftsehe maehinefabriek 260 Delnoz,H.J'. 79 Dentjens,Hekkens en Thijssen 211 Deprez,Gebr. 305 Deursen,c.w. van 16+ 'Deventer• 163 Deventer,D. van 234 'Deutz• 1 Diepenbroek en Reigers 90 Diepenveen,Lels en smit 177 Dikkers & Co. 36 Dixon & co. 42 Doedens jr.,J. 42 Doedens,Jaeobs en Co. 123 Donkers,J. 123 Donkers,Gebr.

120 Doppler,Gebr. 192 Doppler-Oomes 129 Dorsser en Terhorst,van 160 'Drakenburgh' 213 Duyvis en Co.,P.M. 272 Egmond & co.,van 189 'de Eland' 273 'de Bmer' 138 EMIJ 188 Ensink en Bleeker 188 Ensink en Cie. 10 Enthoven en Co.,L.J. 243 Eriks jr. ,P. 159 'de Etna• 63 Everdingen,Evrard en Co.,van 63 Evrard,Van Duyl en co. 63 Evrard,Van Duyl en De Kruyff 274 'Excelsior' 219 Eysinck,D.H. 25 Figee,H. 25 Figee en Thomassen 25 Figee en Slingerland 25 Figee,Gebr. 174 Figee,Th. 174 Figee en Co.,Th. 86 Flentge,A. 86 Flentge,Gebr. 275 Franken en Van Weel 324 'Fulton• 12 'Fijenoord' 133 Galen,van 276 Gelder,P. en A. can 191 'Gelria' 52 Giesbers,J.M. 52 Giesbers en Van Deun 199 Giessen jr.,c. van der 7 Gips en Zonen,C. 315 Gonnermann & Co. 60 Goudsche machinefabriek 93 Grasso, w. 218 •s Gravenhaagsche machinefabriek 30 Grofsmederij,de Nederlandsche 110 'Gusto• 25 Haarlemsche machinefabriek 215 Hamer & Co.,Jan 317 Hamers & co.,Gebr. 335 Hankamp,H. 65 Harmens en Penning 16't Harte,J. van 103 Hartogh Heys jr.,H. 103 Hartogh Heys Hzn,S.B. 235 Hasselman,D.P.H. 41 Heel en Holtzman,van 277 Hellendoorn,J.F.R. 145 'Belmond'

329 'Hengelo' 23., Hennemean,K.F. 237 Henneman & Co. 256 'Hera' 278 Heyen,H.J. 169 Hillen en Penning 169 Hillen en Co.,Joh. 319 Hoek's machine- en zuurstoffabriek,W.A. 134 'Holland' 316 'Holland' 150 'de Hollandsche Ijssel' 341 Hollandsche Plaatwellerij en Pijpenfabriek 279 Holthuis,Th. 28 ••t Hondsbosch' 262 'Hoogenlande' 280 •t Hooft & Schuytvlot 193 Hoogland & Hassee 142 van Hoorn en Begemann 112 Hormann,P.H. 181 Horn,J. ten 24 Hot.z,H.P. 24 Hotz,J.C.P. 313 Hovers,A. 183 Hubert & Co.,W. 42 'Hubertina• 246 Huiskens en Van Dijk 184 Huygens & Van Gelder 330 Ieperen,H. van 332 'de Industrie' 124 Jaarsma,E.M. 94 Jacob,J.C, 42 Jacobs,W.H. 186 'Jaffa' 42 Jahnus,P. 42 Jahnus en Zoon,J.P. 53 Jenken,W. 216 Jolmers,J.D. 109 Jonge en Plate,de 121 Jongh,D. de 121 Jongh,Gebr. N. en E. 150 Jongh & Co.,de 66 Jonker & Zn.,Hk 306 Jonker & stans 194 Jonker & Zonen,J.C. 320 Kalimas '19 Kamp en Soeten 148 •Katendrecht' 238 Kelderman,c.s. 239 de Keulsche vaart 90 'Kinderdijk' 336 •Kinderdijk' 321 Kips & Co. 216 Klip en Jolmers,van der

VIII

81 Rlinkt~nberg,Gebr. 81 Klinkenberg Jzn,Pieter 119 Kloos en Zonen,F. 281 Klootwijk,A. 282 'de Klop' 156 Konings 15 Koniftl:lijke fabriek van stoom-- en andere werktuigen 157 I

294 Schepper,W.J. 295 Scheuermann & Co.,J. 195 Schie & Co.,van 166 Schiedamsehe kunstsmederij maehinefabriek 159 Schmidt,B.H.W. 87 'Sehoonderloo• 296 Schouten & Co.,J.J. 22 Schretlen,D.A. 22 Schretlen en Comp.,D.A. 22 Sehrellen,Mercer en Comp. 46 Schutte en Co.,J.J. 46 Schutte en Weiler,Gebr. 46 Schutle,Gebr. 200 Schuyl,A. van de 201 Schuyt,Gebr. van der 164 scwullie,J. 103 Senf,Gebr. 103 Senf & Co. 138 Sepp 138 Sepp & Co. 22 Seret & Barneveld 206 Siegel,H.

en

226 Simplex Automatic Machine Cmp. 226 Simplex Rijwielfabriek 74 Slotemaker,Lantinga en Co. 337 Smil Electro motorenfabriek 4 Smit en Zoon,E.J. 147 Smit jr. ,P. 207 smit & Co.,Willem 344 Smit & Co's transformatorenfabriek,Willem 261 smit & Croll 110 Smulders,A.F. 242 smulders,Frans 186 Smulders & Co.,Louis 34 smulders,W.H. 218 Spoor & Wijnvoord 113 Spronk & Zonen 302 •staalwerk' 196 Steffelaar,Corn. 20 Sterkman,A. 20 Slerkman & Zoon,Wed. A. 334 Steijaard en Janette Walen 340 'de Nederlandsche Staalinduslrie' 12 'de Nederlandsehe StoombootMaatschappij' 97 Stork,Meyling & Co. 9"1 Stork & Co. ,Gebr. 70 Stout,G. 310 Straatman,L. 172 suyver,H. en J. 66 Suyver,Hk. Jonker en Zn. 338 swarttouw,Corn. 188 Taphorn,J.G.

X

202 251 333 139 139 139 139 83 139 70 297 71

rattarsall & Holdsworth Thole Thomassen,G. Thomassen,J.H. Thomassen,Th. Thomassen,Th.H. Thomassen,Fa. Th. Thomassen,G.F. Thomassen,Wed.Th. Tielsehe machinefabriek Timmer & Co. ,N. Timmerman,J.C.

71 Timmerman en zoon,Wed. J.C. 13'1 Tjeenk Willink & Co. ,W.A. 220 Traanboer en Thomassen 257 Traast,J. 298 tubantia 131 Unger,Gebr. 101 Utreehtsche ijzergieterij 311 Vaessen en Co.,G. 181 veendammer maehinefabriek 1'19 Veenstra,F. 179 Veenstra en Zonen,F. 180 Ven & Co.,F. van der 214 Verhoeven & Vis 19 Verloop,C. 258 Verloop & Co. 19 verloop & Co.,Joh. 55 Verloop,Soeders & co. 345 Versehure & Co's seheepswerf en maehinefabriek 35 Verveer en Co.,C. 299 Verwer & Zn. 140 Veth 166 Vincent & Co. 145 Vinckers & Stork 300 Vis & Co. , Johan 15 Vlissingen en Dudok van Heel,van 103 Vreede,van Rinsum & co.,de 203 Vries Robbe & co.,de 19'1 'de Vuleaan' 301 'Vuleano' 38 waal & Co.,de 148 Walker,Stronck & Van Delden 101 Wall Bake,H.A. van de 190 weegen,P.A.J. van der 190 Weegen en Zonen,P. van der 240 Werkspoor 302 Westermann,C.J. 173 westrhenen,G.W. van 245 Wiegerink & co.,H.T. 75 Wilton,B. 75 Wilton's maehinefabriek en seheepswerf 303 Windmuller & Co.

221 Wintbouwer 72 Wispelwey & Co. ,G.J. 197 Wi.tzel 3-04 Ydo ,Jt,.ll. 210 'de IJsel' 79 IJzerfabriek van Tegelen,Dentjens & Cie. 122 IJzerpletterij van Capelle a/d Ijsse1 259 Zeister macbinefabriek 5 Zimmer,Bendrik 5 Zimmer & Zn.,J. 314 Zuid-Bo1landsebe macbinefabriek en construetiewerkplaats 323 Zuivel-indust.rie,Ned. fabriek van werktuirs,en: voor de 9 Zwalve

XI

INDEX OP PLAATSNAMEN

XII

231 Alblasserdam 28 Allaaaar H6 Alkmaer 294 Alk:laae~r 296 Altmaar 107 Almelo 209Almelo 298 Almelo 289 Alphen a/d Rijn 332 Alphen a/d Rijn 219 Amersfoort 126 .Amsterda 96 Amsterdam 5 Aasterdaa 15 .Amsterdam 35 Amat.rdam 36 Amsterdam 41 Amsterdam 46 Aasterdam. 54 .AJuterdam 58 Aasterdam 66 .Ams t:.erd-am 123 .AJuterdaa 159 .Amsterdaa 167 .Amsterdaa 11.2 .Amsterdam 1'18 .Amsterdam 180 Aasterdaa 184 Amsterdam 189 . .Amsterdaa 194 Amsterdam 215 Amsterdam 226 .Amsterdaa 227 .Amsterdaa 234 Aasterdam 235 Amsterdam 240 Amsterdaa 247 Amsterdam 271 Amsterdam 280 Amsterdam 285 Amsterdam 300 Amsterdam 318 Amsterdam 320 .Amsterdaa 345 Amsterdam 3 2 8 Amsterdam. 229 Apeldoorn 224 Appingedam 244 Appin&edam 191 Arnhea 220 Arnhell\ 83 Arnhea 233 Arnh8ll\ 33 Arnhem. 264 Balk

267 Beerta 44 Bergen op Zoom 204 Bergen op Zoom 316 Bergen op Zoom 48 Blerilt 169 Blerilt 323 Bodegraven 9'1 Borne 134 Borne 77 Breda 273 Breda 302 Bussem 122 Capelle a/d IJs.sel 276 Deest 63 Delfshaven 87 Delfshaven 10 Delft 39 Delft 103 Delft 339 Delft 59 Delfzijl 224 Delfzijl 2 Deventer 127 Deventer 155 Deventer 236 Deventer 239 Deventer 342 Deventer 140 Dordecht 193 Dordrecht 7 Dordrecht 40 Dordrecht 49 Dordrecht 129 Dordrecht 15"1 Dordrecht 246 Dordrecht 310 Dordrecht 337 Dordrecht 23·1 Ede 153 Eindhoven 51 Enschede 138 Enschede 155 Enschede 197 Easchede 202 Ensehede 251 Enschede 257 Ensehede 307 Ensehede 335 Ensehede 326 Enschede 275 Goes 170 Gorinchem 203 Gorinchem· 60 Gouda 288 Gouda

XIII

10 •s Gravenhace 213 Koog aan de Zaan 20' •s Gravenhage 81 Krommenie 24 •s Gravenhage 92 Leeuwarden 218 •s Gravenhage 2H Leeuwarden 23"1 •s Gravenhage 287 Leeuwarden 248 •s Gravenhace 22 Lei den 2"14 •s Gravenhage 30 Lei den 27 •s Gravenhage 71 Lei den 304 •s Gravenhage 281 Lei den 314 •s Gravenhage 158 Lonneker 321 •s Gravenhage 55 Maarssen 74 Groningen 102 Maarssen 168 Gronincen 291 Mae.ssluis 346 Groninsen 120 Maastricht 250 Grouw 130 Maastricht 25 Haarlem 149 Maastricht 42 Haarlem 192 Maastricht 135 Haarlea 260 Maastricht 141 Haarlem 293 Maastricht 174 Haarlea 317 Maastricht 265 Haarlem. 331 Kaaslricht 315 Haarl• 254 Keppel 65 Harlincen 297 Keppel 142 Helmond 144 Middelburg 145 Helmond 216 Middelburg 306 Hendrik Ido Ambacht 261 Naarden 97 Hencelo 290 Nieuw-Lekkerland 177 Hencelo 255 Nieuwendam 329 Hencelo 308 Nieuwpoort 5"1 '• Hertogenbosch 299 Nieuwwolda 93 •• Hertoaenboseh 139 Nijmecen 106 •s Hertogenboseh 173 Nijmegen 109 's Hertocenboseh 245 Nijmegen 114 •s Hertogenboseh 286 Nijmegen 123 •s Hertogenboseh 305 Nijmegen 248 •s Hertogenboseh 344 Nijmegen 110 •s Hertogenboseh 56 Olst 14 Hilversum 9 Oude Pekela 188 Hilversum 150 OUdewater 4 Hoogezand 201 Papendrecht lOS Hoogezand 232 Papendrecht 116 Hoogezand 185 Ridderk:.erk 266 Hoogezand 115 Ridderkerk 324 Hoogezand 121 Ridderk:.erk 136 Horst 147 lHdderkerk 269 !Jlst 212 Ridderkerk 243 IJmuiden 22 Ridderkerk 256 lJmuiden 249 Ridderkerk 303 IJssel.mond 52 Roermond 61 Kampen 198 Rotterdam 133 Kampen 200 Rotterdam 210 Kampen 12 Rotterdam 90 Kinderdijk 75 Rotterdam 119 Kinderdijk 94 Rotterdam 336 Kinderdijk 113 Rotterdam

XIV

lH Rotterdam 85 Utrecht 125 Rotterdam 86 Utrecht 147 Rotterdam 101 Utrecht 148 Rotterdam 110 Utrecht 164 Rotterdam 112 Utrecht 171 Rotterdam 160 Utrecht 152 Rotterdam 163 utrecht 201 Rotterdam 186 utrecht 228 Rotterdam 206 Utrecht 248 Rotterdam 242 Utrecht 252 Rotterdam 258 Utrecht 263 Rotterdam 262 Utrecht 283 Rotterdam 282 Utrecht 284 Rotterdam 295 Utrecht 309 Rotterdam 132 Veendam 322 Rotterdam 181 Veendam 340 Rotterdam 278 Veendam 334 Rotterdam 2"19 Veendam 330 Rotterdam 196 Velzen 327 Rotterdam 341 Velzen 59 sappemeer 161 Vlissingen 29 Schiedam 325 Voorburg 195 Schiedam 239 Vreeswijk 110 Schiedam 93 Vught 166 Schiedam 311 Weert 283 Sehiedam 179 Winschoten 284 Schiedam 253 Winsehoten 312 Schiedam 81 Wormerveer 319 Schiedam 214 Wormerveer 338 Schiedam 268 zaandam 282 Sliedrechl 302 zaandam 110 Slikkerveer 259 ~eist 207 Slikkerveer 95 Zierikzee 69 Slikkerveer 272 Zoeterwoude 183 Sneek 12 zwolle 199 Stormpolder 13"/ zwolle 156 Swalmen '79 Tegelen 70 Tiel 1511 Tilburg 32 Til burg 34 Til burg n Til burg 131 Tilburg 190 Tilburg 211 Tilburg 165 Tilburg 301 Tilburg 313 Tilburg 270 Uithuizen 108 Ulft 1 Ulft 19 Utrecht 38 Utrecht 53 Utrecht

XV

OVERZICHT EN BIBLIOGRAFIE

VAN DE NEDERLANDSE

MACHINEFABRIEKEN TOT 1914

~I

Naam ~;tedrijf.: 1754 Diepenbroek & Reigers

Plaats Provineie: Ulft/ Gelderland

Voorgesehiejieni s.:

Qnde_rnemingsv...Q.!!!:

Aard_]!edrijf_: 1754 ijzergieterij

ca. 1854-1860 werkluigenfabriek

Produeten:

LeidiJl&:

Sociale herko~st:

Q£l~idin&:

Loopbaan:

ca. 1850 brandspuilen

1854--1860 stoomkelels

na 1860 reparalies

Om.Va.J!.S. BedtijJ: 1859

Opgesteld Verm.: 1859

~iblio~rafi~: 'Tweehonderd jaar DRU, 1754-1954'.Gedenkboek, 58 pgs.

waarvan ea. 1/5 ills.

Arch_ief:

Di vet:_sel_!,:

1

Naam Bedrij f:

Plaats Provinci~:

Voorgescbiedenis:

Q~dernemingsvorm:

Aard Bedrijf:

Produeten:

Leiding:

Social~ berkomst:

Opleiding:

Loopbaan:

Leiding:

~q~iale berkomst:

Q.P.leidiqg:

Loq2baan:

Leiding:

Soci~le herkoms~:

OJ2leiding:

Loo.P.baan:

Leidi!!&:

§oeiak.._herkomst:

Q.P.J.eidins:

Looppaan:

1826 Nederburgb, Nering Bagel en Co.

1850 J. L. Nering Bagel & Co.

Deventer/ Overijssel

1826 oude ijzergieterij overgenomen

1902 naamloze vennootscbap

1756 ijzergieterij

ca. 1840 macbinefabriek

ca. 1840 (land)sloommachines, persen, ketels,

pompwerktuigen, constructiewerk

ca. 1850 stoomketels

ca. 1880 machinerieen suikerindustrie, steenvormmaehines

ca. 1900 papiereilinders, strokokers, verbrandingsmotoren,

drijfwerk, bedrijflocs

1826-1865 Johan Laurents Nering Bagel

1826-1849 H. A. Nederburgh

rechter

1850-1895 Johan Frederik Nering Bagel

?-1861 Herman Hendrik Nering Bagel

2

1865-1904 Willem Frederik Nering Bogel

Soci!1e herk~~: machinefabr~kant

QE_l_.eiding:

Loo2baan:

1907-1910 Johan Laurens Nering Bogel

Sociale herkomst: machinefabrikant

QR.leidin...&:

Loo(!baan:

!,.eiding:

~ocial~-~!rkomst:

O(!leidi!!A:

Loopbaan_:

Leidin&:

Omvang Bedrijf:

0)2gesteld Verm.:

Qmy_a.!llL Bedri jf:

Qpgesteld Venn_.__:

Om'!_ang Bedr lif.: Q.l!.&.~_sleld Ver~:

Omvang Bedt:_ijf:

Bibliografie:

~£hie[:

Di V!_J;:[~.!l:

TH Hannover/ praklijk op ijzergieterij te Isselburg

1904-1909 Johan Frederik Nering Bogel jr.

TH Gent,praklijk ijzergieterij Cockerill te Luik

1910--1932 Jac. Albert constant Nering Bogel

Univ. Sheffield/ praktijk op messenfabriek Nowill le

Sheffield

1859 115 arbeiders

1859 26 pk

1874 182 arbeiders

1874 26 pk

1889 190 arbeiders

1889

1897 2"10 arbeiders

BARBARA S. KAPSENBERG:'Uit ijzer gegolen.Beeld van de

Deventer ijzergieterij Nering Bogel en haar

produkten.(l756-1932)' (Zutphen,1982) (108 pgs.,ills.)(bevat

verdere literatuurverwijzingen)

3

1785 E. J. Smit en Zoon

Plaats Prov~ncie: Roogezand/ Groningen

Voorgesch!~degj~.: 1785 opgericht als scheepssmederij

Ondernemingsvo~:

Aard Bedrijf:

Leiding_:

Sociale herkomst:

Ql:!.,!e i ding:

Loopbaan:

LeidJ.~.&:

Soeiale herkomst:

Opleiding:

Lo_~paan:

omvang Be

Naam Bedrill.: 1790 Hendrik Zimmer

1845 J. Zimmer & Zoon Plaals Provinci~: Amsterdam/ Noord-Holland

y~~rgeschiedeni~:

Ondernem~svorm: 1872 commanditaire vennootschap

!ard ~edrij{: 1790 koper/ klokkengielerij

ca. 1815 ijzergieterij

1845 smederij

ca. 1870 machinefabriek

Producten:

Leid~!l..&: 1815-? Job. Zimmer sr.

Social~herko~st:

Ql!l.!idiM:

Loopbaan:

Leiding: 1845-? Jacob Zimmer Johzn

Sociale herkomst:

Opleiding:

Loopbaan:

5

Leiding:

Sociale herkomst:

9.£leidin_g_:

Loopbaan:

Leidin_g_:

Soeiale her~ms~:

Qe_leidin_g_:

Loopbaan:

Leiding:

Soeiale herkoms~:

Opleiding:

h~iding:

§oeiale herkomst:

Q.pJ_eiqm:

Lq,Q,pbaan:

Leiding:

Sociale herkomst:

Opleiding:

Loop]?aan:

9fl\V!l-J.!.S ... Jiedrti.f: Opgeste!_d Verm.:_:

omvang Bedrijf:

Opgesteld Verm.:

~vang Bedriif:

9~esteld Verm.:

Qmvang Bedrijf:

Bi_bliografie:

Arch!_ef:

Di ver!_e..B:

18'•5-? Job. Zimmer jr.

1872 Karel F. Zimmer

1883-? Joh. Zimmer

praktijk bij Kon. Fabriek van werktuigen en machinefabriek

Ruston Roetor le Lincoln

1884-1917 Jac. Zimmer

1891-? Willem George Lodewijk Zimmer

kweekschool machinisten/ praktijk 'De Scbelde'

1859

1859

187ll

1874

1889

1889

1891

6

1805 c. Gips en Zonen Plaats Provinci~: Dordrecht/ ~uid-Holland

YQorgeschied~nis: 1805 opgericht als reparatie/ nieuwbouwwerf

1826 eerste zeeschip

Ondernemingsvorm:

Aard Bedrijf:

Prg_duclen:

!!eidiB.K:

~ociale ~erkomst:

Q.21.~idi9.&!

LOOJ!b&..!.n!

Leidif!.&:

Sociale herkomst:

Q..e.!eid\.n&:

Looebaan:

1869 laatste houten koopvaardijschip

1805 scheepswerf

1870 machinefabriek

1870 stoomketels

1870 scheepsmachineriein

?-? C. Gips

?-? c. Gips jr.

Leidi~A: ?-? D. Bosch

So~t~le herkoms~:

Qe.]..eiding:

Loopbaan:

Leiding_:

sociale herkomsi,::

oeleidiB.K:

LOQ.'e!!!:ru!:

Q!I!VJ~.I!J:L[edr i J!.: 9.E.g e s te !4..!.!'1..!1!h.:

omvang Bedr.iH:.:

OJ2gesteld Ver_m._:

Omvang BedriJf:

Qp_gesteld Verm..:..:

OmV&.!lJLBedr ijf.:

?-? Gips Jzn

1859

1859

1874

1874

1889 62 arbeiders

1889

1897

Bibqogre.fie:

Arcbief.:

Diverseq:

'Nijverheid en handel in Dordreebt en omstreken' (Dordrecht,

1908),pg. 21 en 29.

8

1823 zwalve

Plaats .ft'Q.Yin~.ie: Oude Pekela/ Groningen

Voorgeschi~~eni~: 1823 W. J. s. Zwalve koopl grofsmederij 9.n.9erneJl!in.&.~.YQ!1!!:

Aard Begrijf:

1-~idin&:

Sociale herkomst:

0Eleidin&:

LOOEbaan:

Bibliografie:

Archief_:

Diverseq:

ca.

ca.

ca.

ca.

ca.

1890 reparatiewerkplaals

1900 constructiewerkplaals

1890 reparalies

1910 landbouwwerkluigen

1900 conslruetiewerk

9

Naam .. Bedrij f..: 1824 E. B. L. Maritz & Comp.

ca. 1830 L. J. Enlhoven en Co.

1891 Plelterij

Pl~~ts Provinci~: •s Gravenhage/ Zuid-Holland

190'• Delft/ zuid--Holland

yoorgeschie9enis: 1824 opgericht als koperpletterij

Ondernemin~~: 1891 naamloze vennootschap

~ard Bedrijf: 185? machinefabriek ijzergieterij

187? constructiewerkplaats

Producten_:

Leidi!!Z,:

Socia~e herkom~~:

Opleiding:

LooJ!Paan,.:

Leiding:

~ocial~ herkom~~:

Qpleiding:

Loopbaan:

belding:

Sociale herkomst:

Opleiding:

Lo~pbaan:

verder koperraffinaderij/ gielerij/ loodgielerij/ zink-,

lood-, tin-·, en koperpletlerij,1865:fabriek vuurvasle

stenen, fabricage geweerpatronen.

185? scheepslier, schroefpers

186? (land) stoommachines

187? constructiewerk (bruggen, reservoirs, inrichting

(gas)fabrieken)

189? draaiscbijven, onderstellen goederenwagons,

hersporingstoestellen, wissels/ afstandsignalen spoorwegen

1824-1863 Lion Israel Enthoven

1824-1867 Eduard Barlholome Maritz

1838-? P. H. Enthoven

10

Leiding:

So~iale berkoms!:_:

QpleidiJ!&!

LoopbaaJ!:

Leidin&:

Sociale ber~gmst:

Qpleidin_g_:

Loopbaan:

Omv~n.g_ Bedrijf:

Qp_&.esteld Vet'!ll...:..!

Omvang Bed!;:.Ui:

Q~teld_Verm. :

Omva.!!JLBedri j f:

~esteld Verm~:

omvang Bedrijf:

DiverseJ!:

?-1891 K. Enthoven Lzn

187?-? Henri Louis Entboven Hczn

1859 IJ77 arbeiders

1859 115 pk

1874 540 arbeiders

1874 182 pk

1889 721 arbeiders

1889

1897 '/75 arbeiders

JOHAN GRAM:'" s Gravenbage in onzen tijd"( 's Gravenbage,

1893), pg. 80-84

Gemeentearchief •s Gravenhage /periode 1909-1911 (0,13 meter)

Gemeentearchief Delft/periode 1831-1964 (8 meter)

11

Naam Bedrij~: 1825 Nederlandsehe Sloombootmaatsehappij

Plaats Provineie: Rotterdam/ Zuid-Holland

Voorgesehiedeq~Jt:

Ond~rnemingsvorm:

Aard Bedrlif: 1825 seheepswerf, maehinefabriek en ijzergielerij

Produet~Jl: 1826 stoomketels seheepsmaehinerien

1839-1841 spin- en weefmaehines

LeidU!.&.:

[geiale herkomst:

Q2_]_.eiding:

Loopbl!!!!:

Leiding:

S~ial!! her~Q.~st:

Oplei.9-JJ!&.:

~2Qpbaan.:

Leiding:

Soeiale herkomst:

Opleiding:

Loopbaan:

!>~iding:

Social!! herkomst:

Q.plei~ing:

Loopbaan:

!,&iding:

Sociale herkomst:

Opleiding:

Loopbaan:

ea. 1850 rijstpelmolens,baggerboten,sleepbolen

ca. 1880 eonstrueliewerk

ea. 1900 pompwerktuigen waterleidinginstallaties/ gemalen

1825-1849 G. M. Roentgen

1849-1867 J. W. L. van Oordt

1867-1881 D. L. Wolfson

dir. Kon. Ned. Grofsmederij le Leiden

1881-1889 M. Visser

kapitein-luitenant ter zee

1889- David Croll

dir. 'De Haas' te Rotterdam

12

Q!tvs.ng Bedrij {:

QE.&. e s t.e ld_J_~_rm ._:

OmvaQg Bedrijf_:

Ql!.&_est.el,_d Ve!!k_:

QIDvang BedrUf.:

0Egesteld Verm.:

Q}!lvang Bedtli{:

Bibliografie:

Archief:

Diversen:

1859 ca.. 700 s.rbeiders

1859

1874

1874

1889 1345 arbeiders

1889

1897 1185 arbeiders

w. A.M. PIEPERS:'het elablissement 'Fijenoord' der N.S. M. in:'Notulen der vergaderingen van het KIVI'1884,pg. 51-52

F. J. H. EVERS:'Het etablissement Fijenoord' in:'Katholieke

lllustratie' ,jrg. 1898/ 99,pg. 150-151

TH. P. LOHNIS:'De maatschappij voor scheeps- en werktuigbouw

'Fijenoord' te Rotterds.m,voorheen de Nederlandsche

stoombool-Mas.tschappij' in:'Tijdschrift voor Economische

Geographie',jrg. 1916,pg. 133-156

M.G. DE BOER:'Leven en bedrijf van Gerhard Moritz

Roentgen'. (z.pl.,1923)

J. GOUDRIAAN JR:'De maatschappij voor scheeps- en

werktuigbouw 'Fijenoord' voorheen en thans'in:'De

lngenieur•,jrg. 1929,W 35-42

P.J. BOUMAN: 'Gedenkboek Wilton-Fijenoord' (Schieds.m,l954)

13

Naam Bedr;:_ij f: 1826 F. J. Bijlard

ca. 1900 F. J. Bijlard & zoon Plaats P££l~incie: Hilversum/ Noord-Holland

Voorgeschiedenis: 1702 opgericht als boerensmidse •oe Haar•

g~nemingsvorm:

1826 overgenomen door F. J. Bijlard, voortgezet als

familiebedrijf.

Aard Bedrij(: ea. 1900 ijzerhandel en grofsmederij

Prod~cten:

!,.eiding:

Sociale herk~st:

Opleiding:

koopbaan:

Bibliografie:

Arehief:

D i V.!!:.!.!.!!.:

14

1828 Van Vlissingen en Dudok van Heel

1871 Koninklijke Fabriek van stoom en andere werktuigen

Plaats Pr.gy~nsJ~: Amsterdam/ Noord-Holland

!2.~.t:~!?ch i edef!.i s:

Ondernemin~yQ.rm: 1828 commanditaire vennootschap

1871 naamloze vennoolschap

Aard Bedrij(: 1827 reparalieinrichling

1828 machinefabriek en ijzergieterij

1844 scheepswerf

1828 (land)stoommachines machinerieen suikerindustrie

scheepsmachinerieen stoomketels brandspuiten

ca. 1840-184/t locomotieven

ca. 1850 construcliewerk (sluiswerken, bruggen, dokken,

fabriekskappen)

1855-1872 ijzerpletlerij

1872 rollend malerieel

Leiding: 1827-1852 Paul van Vlissingen

s~~tale herkom~~:

Opleiding:

oud-ambtenaar, mede-oprichter Amsterdamsche Stoomboolmij.

Leiding: 1828-1868 Abram Everardus Dudok van Heel

So~! ale Jl~rkotil.!_!;.:

Oplei4Jn.&:

Loopba.!!!.:

!,.,!.idin_g: 182"1-1830 William Jackson

§ociale herkomst:

Qp!~idill:

Loopb~an.: bedrijsingenieur

Lei9JJl&: 1830-1831 Ponton

Sociale herkQmst:

Q.p_leiding:

Loopbaan:

15

Leiding: 1831-1871 Hend~ik Radler

Social! herkomst;._:

Oplei~ing: meubelmaker

Loopbaaq: modelmakersbaas bij Van Vlissingen & Dudok van Heel

Leiding: 1848-1871 Corne1is Fentener van Vlissingen

Soeiale herkQms1:

Qp_M! i d .!n: !&QPP.!l.!-.!!:

Leid_\n:

Soeiale perkomst:

Opleiding:

Loopb!:_!n_:

Leidif!.&:

Soeiale her~omst:

Qp_!,eiding:

1859-1871 Paul Corn. van Vlissingen

1869-1871 J. P. Dudok van Heel

Loopbaan: kostsehool Hilversum, praktijk en tekenles op de fabriek

Leiding: 1872-1884 J. H. van der Hade

Soeiale herkomst:

Opleiding: praklijk op Engelse en Belgisehe fabrieken

Loopbaan: aanleg spoorwegen en gasfabrieken, oud-direeteur gasfabriek

Dordreehl

Leiding: 1883-1891 J. D. van der Hade

Soeiale jlerltomsl:

Qp_leiding:

Loopbaan:

Lei gill: 1872-1879 Corn. van Vlissingen Soeiale h~rkomsl:

Opleiding:

Loopb~~: ing. maehinefabriek

16

h~iding:

Soci~~~ herkoms~:

Opleiding:

Lo_oEbag:

Leiding:

Sociale herkoms~:

OEleidins:

Loop]?~:

Leig,lng:

2_9ci ale hesko~!l!.:

QlliJ.QJl!S.:

LOOP.baaJ!!

~~Jding:

Sociale herkomsh:

OP.leiding:

LOOP.b.!!!!.!

~g_Bedrij_[:

Qpgesteld Verm.:

Q!nvaq __ Bedrij_f:

Q.2gesteld Verm.:

Omvang Beddjf:

Opges~eld Ve~m.:...:

Qmvan.g__Bedrij ~:

1872-1879 Jan Ceuvel

seheepsbouwmeester

18J9-1883 van Vliet

scheepsbouwmeester

1883-1891 John Renton

Sunderland Shipbuilding Yard

1884--1891 F. W. Hudig

1859 (1858) 1000 a 1200 arbeiders 1859

1874

1874

1889

1889

1897

'Verhandelingen en Beriglen belrekkelijk het zeewezen en de

zeevaartkunde • , j rg. l8l18. pg. 5 71-5 78

M.G. DE BOER:'Honderd jaar machine-induslrie op Ooslenburg'

(Amslerdam.l927) (156 pgs., ills.)

Archie{:

Diver!_cm:

I. J. BRUGMANS:'De opkomst der Amsterdamse

machine-industrie'. in: 'Welvaart en Historie' (Den Haag,

1970) ,pg. 51-60

'Werkspoor,l827-1952' (Amsterdam,1952) (beval slechts een

kort algemeen overzicht van ca. 20 pgs. van de geschiedenis

van Werkspoor en zijn voorgangers zoals Van Vlissingen & Dudok van Heel)

1891 gelikwideerd. machinefabriek in gewijzigde vorm

voortgezel door de Nederlandsche Fabriek van Werktuigen en

Spoorwegmaterieel (zie aldaar)

18

1830 C. Verloop

1835 Job. Verloop en Co.

fla:ats __ Prqyincie: Utrecht! Utrecht

Voorgescbiedenis: 1815 c.verloop begint timmermans-/ molenmakerswerkplaats

1827 uitbreiding met ijzergieterij

Qp~~rnemin!svorm:

Aard Bedrjj!: 1830 machinefabriek ijzergielerij

~rod~~t~q: 1830 reparalies

1830 gielwerk

Leiding:

Sociale herkomsl:

9.12J.eijiing:

1oopbaa~:

Arehief_:

Diver~:

183? (land) sloommachines

1830-1840 c. Verloop

limmerman/ molenmaker

J. c. WESTERHANN: .. Geschiedenis van de !Jzer- en

staalgieterij in Nederland", (Utrecht, 1948), pg. 48-50

In 1840 overgenomen door de Waal en Co. (zie aldaar)

19

Naam Bedrij f: ca. 1830 A. Sterkman

1840 Wed. A. sterkman & Zn. 1866 De Prins van Oranje

Plaats Provij!cit: •s Gravenhage/ Zuid-Holland

Voorseschiedenis.: ca. 1830 oprichling ijzergieterij door A.Sterkman

1846 voorlgezet als Wed. A. stertman en Zoon

Ondernemingsvorm: 1866 naamloze vennootschap

Aard Bedrijf: machinefabriek, ijzergieterij

gietwerk (o.a. functioneel werk als molenassen,

fabriekskolommen, oliewalsen>

186? (land) stoommachines

186? sloomketels

186? stoompers, stoombaggervaartuigen, veentretmachines

conslrucliewerk (bruggen,overkappingen,kranen,gashouders)

1870 pompwerkluigen

Leiding: 1859-1897 J. J. van Coeverden

Sociale herkomst:

Oplei!ooopbaan:

Leidins:

Sociale herkomst:

Opleiding:

LoopJ1yJ!:

?-? E. H. H. Post

1866-? H. P. Hotz

LeidJn&: 1866-? w. Huygens Wz socjJ!le herkomst:

Opleid}J!i.: civiel ir.

Loopbaan:

20

Leiding:

s~s.J.J!.!_!L_herkomst.:

Q.PleidinjS:

Loopbaan:

Leiding:

Sq~ia).e herkpmst:

Qpl_eidin_g_:

Lo.QP.baan:

Leiding:

Sociale herkomst:

Oplej.din;:

Loopbaan:

Omvan&..~!griif.:

Q~eld Verm .. :

omvang Bedrijf:

Q.pg_esteld Verm.:

Omvang BedrU[:

Qp&es~eld Ver~:

omvang. Bedrii{:

Arcbj~{:

Diversen:

1870-1888 w. Schlusen

construe leur

?-? J. H. Huijgens

?-1889 H. M. van Diggelen

1859

1859

1874 492 arbeiders

1874 28 pk

1889 235 arbeiders

1889

1897 300 arbeiders

F.H.USENER:''Maatschappij IJzergielerij 'De Prins van

oranje•, machinen- en bruggenbouw te • s Gravenhage "

In: • Eigen ltaard • , j rg .1895, pg. 388-392 en 410-·412 (ills.)

1897:opgeheven

21

Naam Bedrijf: 1834-184? Schretlen, Mercer en Comp.

184?-1871 D. A. Sehretlen

1871-1887 D. A. Sehretlen en eomp.

1887-1889 Seret en Barneveld

Plaa£~ Provincie: Leiden/ Zuid-Holland

Voorgeschiedenis: 1834 opgerichl a1s ijzergieterij

Qnde~!!!mingsvo~:

Aard Bedrij(: 1834 ijzergieterij

184? machinefabriek

Leiding:

Soeiale herkomst:

Qlliiding_:

Loopbaan:

Leiding:

Soeiale herkoms~:

QJ?leiding:

Leiding:

Sociale perko~~~:

Ql!leiding:

Loopbaan:

18110 (land) sloommachines

184? constructiewerk (bruggen,gashouders,gietijzeren

vuurtorens)

185? installatie/ beheer gasrabrieken

1834-1883 Dominicus Antonius Schretlen

smid/ koperslager

1834-184? John Mercer

machinewerker

1834-184? Henr. Jae. Hermans

1871-188/ A. D. D. Sehrellen

So~ial~herkom~: machinefabrikant

Qpleiding_:

Loopbaan:

22

Le _i d !!!.&_:

Sq.£J ale herkomst:

~leidii!&:

b_oop~aan:

Leidin&:

Sociale herko~s~:

Opleiding:

Loop~aan:

omvans Bedrtif:

Opgesteld V~~~:

omvans Bedrij!:

~tel!!__ Verm.:

omva!!.&.. Bedrij f:

Opgest.eld Verm.:

omvans Bedr ij£:

BibliografJe:

Ar_~hief:

Div~:

1887-1889 Wouler Adr. Seret

1887-1889 Wouter Barneveld

smid

1859

1859

187/t 8 arbeiders

1874 20 pk

1889 72 arbeiders

1889

1897

ca. 1892 gelikwideerd

23

Naam Bedrijf: ca. 1835 H. P. Holz

ca. 1850 J. C. P. Holz

Plaats Provincie: •s Gravenhage/ Zuid-Holland

Voorge~chiedenis:

Onderneming~vorm:

Aard Bedrij~: smederij/ ijzergieterij

Produeten: boekdrukpersen

1eiding: H. P. Holz

Soeiale herkomst:

Opleiding:

Loopbaan:

Leiding: J. C. P. Hotz

Sociale herkomst:

Opleiding:

Loopbaan:

omvang Bedrijf: 1859

Opgesteld V~rm.: 1859

Bibli_ografie:

Archie£:

Diversen: ca. 1865 opgeheven

24

1836 H. Figee

1857 Figee en Slingerland

ca. 1860 Figee en Thomassen

186? H. Figee

1874 Gebr. Figee

1896 Haarlemsche machinefabriek

Pl~~ls Pro~!nci~: Haarlem/ Noord-Holland

Voo!geschiedeni!: 1836 H.Figee sr. richt kislenfabriek op, o.a. mel

melalen binnenbekleding voor verzending lextielgoederen

overzee.Metaalbewerking geleidelijk steeds belangrijker

onderdeel.

1857 oprichting werkplaats van ijzeren werkluigen door

H.Figee en J.Slingerland (wagenmakerij, smederij, draaierij

en kopergieterij)

Onderneming.!.~: 1896 naamloze vennootschap

~ard Bedrij!:_:

Productert: 185? draaibank/ schaafbank/ snij-ijzers

1860 reparaties

1860 afsluiters/ appendages

1866 injecteurs voor ketelvoeding

186? sloomkele1s

186'1 conslrueliewerk (bruggen, vuurlorens,

1871 conslruetiewerk (stoomkraan)

1873 baggermolen

1876 sloomgemalen

1879 veenmengmacbine

1879 pompwerkluigen

18'19 stoomlier

1880 grondverplaatsingwerktuigen

1880 heimachine

1882 grijperkraan

189? eleelriscbe kranen

draaischijven)

190? smalspoor, tabakspersen, lbeeverflensmaehines

25

Lei g.!!!&: 1836-1894 Hendrik Figee sr.

Soeiale herkomst:

Opleidi_p_g_:

Loopbaan: limmerman bij de kislenmakerij van de fa. Previnaire te

Haarlem

Leiding: 1857-186? J. Slingerland

Soei~le herkomst:

Opl~iding:

Loopbaan:

Leiding: 1874-1889 Jan Figee

So~iale herkomst: maehinefabrikant

Opleiding: ing.

Loopbaan:

Leiding: 1874-1883 Thomas Figee

Soeia~e herkomst: maehinefabrikant

Qpleiding:

Looppaa11:

1874-1903 Hendrik Figee jr.

Soeiale her~~~st: maehinefabrikant

Opleiding:

Loopbaan:

1!_eiding: 1874-? Jacobus Figee

Soei!_l_e herkomst:

Qpleiding:

Loopbaan:

Leiding: 1903-·1932 F .c. Dufour SoeL~le herkomst:

Opleidin,&: ir.

!!oop};!aan:

26

Lei

Sociale herkomst:

Oplel

1836 't Hondsbosch'

Plaats__Provincie: Alkmae.r/ Noord-Holland

Voorgeschiedenis: 1836 opgericht als scheepswerf door J. Bagge en van der Drift

ca. 1880 overgenomen door rederij Bosman

Ondernemi ngsv_Q.rm:

Aard Bedrill:

Producten:

Leiding:

Sociale_ herkoms~:

Opleiding:

Loopb.J!~l!:

Leiding:

Sociale herkomst:

Qpleiding:

Loopbaan:

ca. 1900 schepen stoomketels scheepsmachinerieen

stoomgemalen, inrichting kaasfabrieken

1870-? c. Bosman

ca. 1900-? G. J. Bosman

ir.

Leiding: 1906-1950 Herman Joh. Bosman

Sociale herkomst:

Opleiding: HBS/ Practical Engineering School te Londen

Loopb_!..!J!.!

Omvang Bedrijf: 1889 23 arbeiders

Opgesleld l!F.!!h.: 1889

amvang Bedrijf: 189.1

Bibliogr!lfie:

Archief:

Di'!(tt!!_q: 1950 opgeheven

28

1836 A. Nolet

ca. 1855 C. Nolet

Plaats ~ravine!~: Schiedam/ Zuid-Holland

Voqrgeschiedenis:

o~~ern~mingsvorm:

Aard Bedrijf: 1836 ijzergieterij

Prgducten: ca. 1855 inrichting gasfabrieken

J::.J!iding: A. Nolet

Sociale her~:

Opleidin&,:

Loopbaan:

Leiding:

Sqci ale jlet;!_qmst:

opl~J.dirr&:

Loopba~rr:

C. Nolet

om~ang Bedrijf: 1859 35 arbeiders

9pgest~!d Ve~~= 1859 8 pk

Bibliggrafie:

Archie(.:

Dive~: 1870 opgeheven

29

1837 De Nederlandsche Grofsmederij

Plaat.s _}'rovincie: Leiden/ Zuid-·Holland

Vo~geschieden~s:

Ondernemingsvorm: 1836 naamloze vennootschap

Aard Bedrjj£: 1837 grofsmederij

1838 ijzergiet.erij

1851 kettingfabriek

Leiding:

Soeiale herkomst.:

Opleiding:

~()Op b!:,§A:

Leidi!!,&:

soei~~e herkomst:

Qp]..ei.ding:

Loopbaan:

Leidin..&:

~oeial~ herkomst:

Opleiding:

Loop~~aQ.:

~!.!~.ing:

Sociale herkomst:

QP.leiding:

Loop baa~.:

1860 construct.iewerkplaats

1876 scheepswerf

1837-1875 stafijzer

1842 ankers

1851 ket.tingen

1860 eonstructiewerk

(bruggen,kappen.gashouders.putboortoestellen)

1876 grondverplaalsingwerktuigen I seheepsmaehinerie$n

1836-1840 w. A. Bake

1840-1861 Wolters

1862-1868 D. L. Wolfson

1868-1885 P. van Bleiswijk Ris

30

~idiM:

s~ciale herkomst:

Qp].eidin.,&:

Loopbaan:

Leiding:

socjJI.J._e herkoms~:

QEleidi:.!!A:

Loopbaaq:

omvang Bedriif:

QE.gesteld Verm. :

omvang Be9_di{:

QE&!_steld Verm.:

omvang Bedrijf:

Qe&esteld Verm.:

omvang Bedrij f:

Bibliografie:

Archie(:

Diverse11:

1885-1901 Corn. Bongers

1901-? B. H. J. Hailink

1859

1859

1874 200 arbeiders

1874 43 pk

1889 189 arbeiders

1889

1897

artikel in:'Industrie Leiden Holland' (Leiden,1952),pg.

62-78 (ills.)

'125 jaar Grofsmederij'(Leiden,1961)

Gemeentearchief Leiden.1831-1976 (6 meter)

1976 opgeheven

31

1837 J. A. M.ercx

185? P. M.ercx

1869 Gebr. M.ercx

1903 'Tilburgscbe macbinefabriek en ijzergieterij'

Plaats Prqyincie: Tilburg/ Noord-Brabant

Voor&escbiedenis:

Ondernemingsvorm: 1903 naamloze vennootscbap

Aard Begrij~: 1837 macbinefabriek

1841 ijzergieterij

183 7 reparalies

18? (land) sloommacbines

18? drijfwerk

18? pompwerktuigen

1837-185? Job. Ant. Hercx

Sociale berkomst: (boef)smid

QRJ,_eiding:

Loopbaan: smid

185?-1869 Peter Mercx

Sociale berkomst: maebinefabrikant

OpleidiJ!&:

Loopbaan:

Leidi.!!&: 1866-? Job. Franc. M.ercx

Sociale berkomst:

QpJ._eiding:

Loopbaan:

:k!.iding: 1866-? Job. Lud. Mercx

Soci alJ! __ tJ,erkomst:

OpleidiJ!&:

Lo.QPbaan:

32

Leiding: ca. 1900-? J. K. Mercx

§Q£~a1e herkomsk: machinefabrikanl

Opleiding: werkluigb. ir.

Loopbaaq:

Leidiq&: ca. 1900-? P. A. Mercx

So~l~le herkomst: machinefabrikant

~leiding:

Lo.9.pbaan:

Qmy_an..& Bedrij~: 1859

Qp£esteld Verm. : 1859

Omvang Bedrijf: 1874 (1876) 18 arbeiders

~esleld Verm.: 1874

Omvang Bedrill: 1889 21 arbeiders

~leld Verm.: 1889

Omvang Bedr!ji_: 1897 30 arbeiders

Bibliografi~:

Arcbief:

Dive!,"sen:

33

Naam BedriJ.!.: 1838 w. H. Smulders Plaats Provinci~: Tilburg/ Noord-Brabant

Voorgeschiedenis:

Ondernem!ngsvorm:

Aard Bedri..if:

Leiding:

Soeiale .. herkoll,\st.:

.QRlei_ding_:

LOQ~!.!_~:

1838 smederij • laler reparaliewerkplaats

1859 ijzergieterij

textielmachinerien

1838-1871 Wilh. Hendr. Smulders

gmvang Jle4!Uf: 1859

~.!!.~ld Verm.: 1859

Bibliografie:

Archief:

Diversen: 1871 opgebeven

34

Naam Bedrijf: 1838-1843 c. Verveer en Co. ~}aats_?rovi~ci~: Amsterdam/ Noord-Ho11and

Voorgeschiedeni~: 1836 opgerichl als spijkerfabriek

1837 uilgebreid mel produktie klein-zilver

Qndernem\nssvorm: 1838-1843 eommanditaire vennootschap

~ard Bedrijf: 1838-1843 maehinefabriek ijzergieterij

1838 (land) stoommaehines

1838 reparalies

1838 stoo~etels

1839 boeien

1840 sloomlocomolief

1838-1843 Christiaan Verveer

Sociale herkomst: Kapilein ter zee

Opleid~: Artillerie/ genieschool, Delft

Bibliografie:

Archief:

Diversen:

Luitenant ler zee

J. MAC LEAN :"De luitenanl ler zee der eerste klasse

Christiaan Verveer

1839 Dixon en Co.

1848 'De Atlas•

Plaats.Provincie: Amsterdam/ Noord-Holland

Voorgescniede'Q.l§l_:

Onderne~q!Jlli.f!.'!!.Q.Im: 1848 naamlozc vennoolschap

Produeten:

Leiding:

Sociale herkoms~:

Opl~iding:

Loopbaan:

Leiding:

Soeiale herkomst:

Opleiding:

J.oopbaan:

Leid~J!K:

Soc!,ale _b_erkomst:.:

Opleiding:

Loopbaa_n:

1839 machinefabriek

1842 ijzergieterij

1870 scheepswerf

1841 scheeps- en molenwerken

1841 stoomketels

184? weefgetouwen

184? suikerinstallaties

184? constructiewerk (bruggen)

184? snelheidsmeter

184? wat..erkisten

1848 scheepsbouw en scheepsmaehinerie~n

186? constructiewerk (kranen)

1881 bakentonnen

1883 hydraulische st..eenpers

1886 verbrandingsmot..oren

1839-1847 Job Dixon

1839-1841 Jacq. Ed. Saportas

commissionair

1841-184'1 en 1851-1874 H. P. van Heukelom

36

Leiding: 1848-1851 F. van Vollenhoven pzn

Soci~le herkomst:

QE.!_ei~ing:

Lo~pbaan:

Leiding: 1848-1851 c. van Lennep ,§.Q.ci ~_'!!_her,!.Q!l\S l:

Opleidin,&:

Loopbaan:

Leiding: 1874-? c. H. Strumphler Soeia~e her~omst:

OpleJdin.&: praktijk I tekenkamer

Loopbaan: chef-eonstrueteur

Leiding: 1874-? Jan Maurils Elias

Sociale herkomst:

Opleiding:

LoqE_baan:

Leidin:

~~jale herkomst:

Q.pl~iding:

Loopbaan:

omv~ng Bed~_U.f:

Qp~esteld Verm.:

omvanr;_Begsjjf:

2P£!.!te,gt_~erm.:

Archie#;_:

Diversen:

1874-? c. H. Beyerinek

1859

1859

1874 320/ 330 arbeiders

1874

A. L. van SCHELVEN:'De Dixons op bet continent• .in:

'Textielhislorisehe Bijdragen',dl.12 (1970), pg. 28-35

1842 H. P. van Heukelom brengt de ijzergieterij van de Fa.

Sevenbergen en De Lanoy in

1886 gesloten

37

Naam Bedrij f: 1840 De Waal & Co. Plaats Provin~: utrecht/Utrecht

Voorg~~hiedenis: voortzetting fa. Joh. Verloop & Co.

Ondernemingsvo~: commanditaire vennootsc hap

Aard Bedi!JL: machinefabriek, ijzergieterij,smederij,molenmakerij

(land)stoommachines, gietwerk

Leidi.ng: 1840-1859 G. de Waal

Sociale herkomst:

Qpl~din&:

Loopbaan:

Leiding: 1840-1859 E. van Driest

.[qciale herkoml:'!l:

Opleidin_g_:

Lo_Qpbaan_:

Omvang Bedr~jf: 1859 16 arbeiders

Qpgesteld Verm!.: 1859

Bibliog~af!_~:

~J"chief:

pj._ve!:!,!ill: 1859 overgenomen door H. A. van de Wall Bake

Naam Bedrij f: ea. 1840 J. F. Bar Plaa~s Provineie: Delft/ Zuid-Holland

Y9orgesehi~denis: opgericht als wapenfabriek

Onde.£1!emingsvo.£!1:

!ar

Naam Bedrij(: ca. 1840 A. Brons en Co.

Plaals Provi~cie: Dordrecht/ zuid-Holland

Y..Q...

Ondernerningsvo~m:

Aard @.edr.!.J[: ca. 1840 grofsrnederij.

Produclen:

Leidi.n&: A. Brons

Soc i ale J!.!!K

Naatn Bedrij~: 184? 'Van Heel en Holtzman

1857 G. H. Broekman Lzn

P~aats Provincie: Amsterdam/ Noord-Holland

Voorgeschiedenis: 184? opgericht a.ls grofsmederij

Ondernemin~yg_~:

Aard Bedrij£: 184? machinefabrlek

Producten:

Leidi..B,&:

Soc_i a)..e her_!:,pJ!!Sl:

2E.l~.l9 in...&:

Loopbaan.:

~sleld_Y.!!..!m.:.:

Om.vans Bedrijf:

Qpgesteld Verm. :

Om.vang Bedrij f:

Qp£esteld Verm.:

Om.vans Bedrijf:

Bibliografie:

Archie(:

Div~~a:

1860 ijzergieterij (oude ijzergielerlj van fa. Gebr.Nering

Bogel te Amsterdam overgenomen)

1857 scheepssmeedwerk (ankers, veren, knlen, kombuizen,

beslag, pultingwerk)

1860 gietwerk

18?? (land) stoommachines

1857-? G. H. Broekman Lzn

1859

1874

1874

1889 56 arbeiders

1889

1897

41

ca. 1840 J. P. Jahnus & Zoon 1845 1?. Jahnus

1850 J. Doedens Jr.

1856 Doedens, Jacobs en Co.

1865 W. H. Jacobs

1906 werf 'Hubertina'

Plaats Provincie: Haarlem/ Noord-Holland

Voorgeschiedenis:

Ondernemingsvorm: 1906 naamloze vennootschap

Aard Bedrijf: 1845 machinefabriek

1880 scheepswerf

Producten:

LeiQ.ing:

So~~ale herkomst:

Opleidin.g:

LQ.2.2.paan:

Leiding:

Sociale herkomst:

Opleiding:

!!QOpbaan:

Leidi..n&:

Sociale herkomst:

Opleiding:

J,&opbaan.:

1850 kachels, brandkasten, telegraafhaken, buigmachine,

boekdrukpersen, wastoestellen

1870 reparalies

1880 stoomketels

1880 scheepsmachinerieen

1880 (land) stoommachines

1845-1850 P. Jahnus

1850-1870 J. Doedens

1856-? W. H. Jacobs

Omv~g_~edrijf: 1874

~esteld Y-~~= 1874

omvang Bedsijf: 1889 44 arbeiders

Opgesteld Verm~: 1889

omvang Bedr!if.: 1897 70 arbeiders

Bibliografie: ,.Haarlem als induslriestad" (Haarlem, 1906),pg.54-56 (ills.)

A.rehief:

Diversen,:

43

1841 Asselbergs en van der Hoeven

1852 Arn. en Ant. Asselbergs

1865 Arn. Asselbergs en zn.

Plaats Provineie: Bergen op Zoom/ Noord-Brabant

Voor&es~hiedenis: 1841 opgericht als smederij

Onde~nemingsvorm: 1917 naamloze vennootsehap

Aard Bedrijf: 184J ijzergieterij

LeidJ.n:

Sociale herkomst:

QP.leidin&:

~oopb~~n.:

I,.eid1!!.&:

Soeia!!_herkomsl:

OpleidiJ:t&:

Loopb!.!,!!:

Leiding:

Sociale herkomst:

Ople~di~:

Loopbaan:

Leiding:

so~iale herkomst:

opleidin:

hQQ.Pbaan:

Leiding:

Sociale herkom~~:

Op 1 e i !UJ!.&.:

Loopbaan:

1865 eonstructiewerkplaats

1865 constructiewerk (bruggen, inriehling gasfabrieken)

1841-? Arn. Asselbergs

1841-1852 Adrianus van der Hoeven

1852-1865 Antonius Asselbergs

1865-1913 Joh.Petr. Asselbergs

1865-? Carel Job. Asselbergs

44

Leidi..!!&:

~ociale herkomst:

opleidins:

Loopbaan:

Q~tel_g Ve!:!t!..:

erqyans ___ Bedrij {.:

Opgeste;ld Verm.:

Qmvans Bedr ij {.:

Opgesteld Verm.:

~~lli.il:

Bibliografie:

Archief:

D i VE!!.!!m:

1904-? Joh. Petr. Jos. Asselbergs

1859

1874

1874

1889 52 arbeiders

1889 16 plt'

1897

K.SLOOTHANS :'Arnoldus Asselbergs, 1811-1880'. in:'De

Ghulden Roos• 1969, pg. 108-152.

'Gedenksehrifl bij bet 100-jarig bestaan van de zalten

behoerende lot bel concern Asselbergs te Bergen op Zoom'

(1948).

45

Naam Bedrijf.: 184? J .J. Schutte en Co.

ca. 1848 Gebr. Schutte en Weiler

186?-1882 Gebr. Schutte

flaats Provinci~: Amsterdam/ Noord-Holland

Voorgescqiedenis: 184? begonnen als stoomkoper- en ijzergieterij 'Plaats

Royaal'

Ondernemig!!.Q.D!:

Aa:r_g_!Jedr i H:.:

h~.5!ing:

Sociale )erkomst:

Opleidi!!.&:

Loopbaan:

Leiding:

Sociale herkomst:

Opleiding:

Loopbaan:

185? machinefabriek en ijzergielerij

1857 ?/1868 scheepswerf

185? stoommaehines en scheepsmaehinerieen

1868 reparaties (sehepen)

184?-? J. J.Sehulle

185?-186? Weiler

Leiding: 185?-1882 H. c. w. Schutte Soci~le herkomst:

Qpleiding:

Loopbae.n:

Leiding:

Sociale herko~st:

Opl!}.ding:

Loopba.an:

Qmva.ng Bedrijf:

Opgesteld Verm.:

Omvang Bedrijf:

Qp,g!~j:.eld Verm.:_:

185?-1882 ? Schutte

1859 (1857) 140 arbeiders

1859

1874 80 l 100 a.rbeiders

1874

46

Bibliografie:

Archief_:

Diversen:

Naam Bedrii{.: 1842-1884 P. J. van Boom

Plaats Pro~inci~: Blerik/ Limburg

Voorgeschiedenis:

Ondern~mingsvo~:

Aard Bed~ijf: 1842 ijzergieterij

Product~~: 1844 gielwerk (w.o. fabrieksgereedscbap)

~~iding: 1842-? P. J. van Boom

Sociale herkomst:

Opleiding:

Loopb_l!!!!!: kopergieter

~ing: ea. 1870-1884 J. J. Joiris

Sociale herkomst:

Opleiding:

Loopbaan:

omvang Bedriif: 1859

~esteld Ve~~= 1859

omvang Bedrijf: 1874

~esteld Verm.: 1874

B~bliografi_!.:

Ar~~l~f:

Div~: 1884 overgenomen door Hillen & Penning te Blerik

48

1843 F. J. Penn & Co. 1877 Penn & Bauduin

Pl~ats Provi~eie: Dordreeht/ zuid-Holland

Vo~esehiedeni~: 1843 opgerieht als kopergieterij

1847 uitgebreid met ijzergieterij

Ondernemi~~rm:

~~edrijX: 1855 maehinefabriek ijzergieterij eonstruetiewerkplaats

Produeten: 1855 eonstructiewerk (bruggen>

186? (land) stoommachines

Leidi~.&:

Sociale herkomst:

Qpleiding:

!!gopbaan:

Leid~n.&.:

So~ial~-~erkoms~:

Oplei_ding:

Loopbaan:

Leidin_g:

Sociale her~omjl~:

Qp_l, e i d i !!.&. :

!!9..Q.Ebaan:

186? stoomketels

186? drijfwerk

1900 pompwerktuigen

1900 grondverplaatsingwerkluigen

1900 pons/ wals/ buigmachines

1900 machines voor olieslagerijen en suikerfabrieken

1855-? F. J. Penn

?-? J. w. Hille

1906-? G. van Aardenne

Omvang Bedrij[: 1859 33 arbeiders

Q~~teld Verm.: 1859

omv~Bedrijf: 1874 120 arbeiders

Opgesteld Verm.: 1874

49

omvang Bedrijf: 1889 157 arbeiders

~ste],9_Verm. : 1889

omvang Bedrijf: 1897 200 arbeiders

Bibliograf_ie: "Nijverheid en handel in Dordrechl en omstreken .. (Dordrecht

• 1908),pg. 36-39

Arehief:

"De Bouwrevue" , jrg. 1954 , no. 3

Aanwezig op de Gemeenlelijke Arcbiefdienst Dordrecht, Slek

13, 3300 AS DORDIECHT, te1.078-141188.Archiefnummer 199.

Periode : 1840-1920 (26 meter)

50

Naam Bedri.M.: ca. 1845 H. W. de Bruyn

ca. 1880 Wed. H. w. de Bruyn Plaal~ Provinci~: Enschede/ Overijssel

Voorge~s_hied~nis: begonnen als koperslagerij/ gieterij

Ondernemings~:

Aard_BedrJjf: 1874 koperslagerij/ gieterij en draaierij

Producten: ca. 1850 (land) stoommaehines

1885 reparaties

Leidi~: 1885-? G. H. de Bruyn

Sociale herkomst:

Opleiding:

Loopbaan:

Leidin&: 1885-? J. F. de Bruyn

Sociale herkomst:

Opleiqing:

Loopbaag:

Omvan& @ed~!i£: 1889 10 arbeiders

Q.E.&!§telJLVerm. : 1889

omvang Bedrijf: 1897

Bibliografie:

Archief:

D ~.!!1'...§.!!1.:

51

Naam. Bedrijf: ea. 1845 J. M. Giesbers

ea. 1855 Giesbers en Van Deun

Plaats Provinei~: Roermond/ Limburg

Vo~sesehiedenis:

on~ernemingsvorm:

Aard Bedrij_£: ca. 1845 smederij en ijzergieterij

Prqducten:

Leiding:

Sociale herkomst:

QR.leiding:

Loopbaan:

&,eiding:

§Q~iale herkomst:

O_pleiding:

LQ.Qp_paan:

Leiding:

s~~j~le herkqms~:

OpleidY!.&:

Loopbaatt:

ea. 1845 brandkaslen en slot.en

ca. 1845 (land)stoommachines

ca. 1845 grondverplaatingwerkluigen

ca. 1845 plet..molen

ea. 1850 landbouwworktuigen

ea. 1850 pompwerkt.uigen

ea. 1860 draaiboor/ snijbank

1862 locomotief

ea. 1845-1866 J. M. Giesbers

ir.

ea. 1855-1866 L. J. van Deun

ea. 1855-1866 P. J. van Deun

(graanmolens,dorswerktuig)

omvantL~ed~ijf: 1859

QRgestE!_ld Vf!!!l-!..: 1859

~ibli~!$afie: G. c. P. LINSSEN:' Verandering en Versehuiving' (Tilburg, 1969),pg. 161-163

Archief:

Diversen: 1866 gelikwideerd

52

1846 w. Jenlten Plaats Provipcie: Utrecht/ Utrecht

Voorgeschiedf!nis:

Onde.!_J!!!!lings~:

Aard Bedrijf: metaal- en houtbewerkingsaleller

P~oducte~: 1846 landbouwwerkluigen

1860 gas/ waterleidingbuizen

Leiding: 1846-? Willem Jenken

!_oeiale h.!fkomst: kuiper

0Eleifting: zelfstudie

Omvang Bedrijf:

Qpgesteld __ Verm.:

OmV.I!Jl& Bedr .!..if: OE&es~eld Verm.:

Bibliograflt:

Ar:~hief:

Diversen:

kuiper

1859 30 arbeiders

1859

1874

1874

Hr.W.B.BERGSMA:'De ltoninklijlte fabriek van

landbouwwerlttuigen te Utrecht'. in:'De Economist',jrg.2

(1853),pg. 111-114.

J.H.G.van der POEL:'Honderd jaar landbouwmechanisatie in

Nederland' (Wageningen, 1967),pg. 118-123

ca. 1875 opgeheven

53

Nawn Bedrijf: 1846 L. van der Meulen zoon & Bennet Plaats Provineie: Amsterdam/ Noord-Holland

Voorgesebiedenis:

OndernemiA&SVQ£m:

Aa,rd Bedrijf:

Produelen.:

!_.eill..Q&:

sqei~le berkomst:

Opleidin&:

Loopbaafl:

Leiding:

Sociale berkomst:

Opl!,idi,!!&:

Loopbaan:

Omvang _Bedrijf: 1859

oegesteJ.d Verm.: 1859

B i bli ogr:afi e:

Arcbief:

Diversen: ca. 1860 opgebeven

54

1846 Verloop, Soeders & Co.

Plaats P~ovincie: Maarssen/ Utrecht

Voorgeschiedenis:

Ond~~in&s'!~:

Aard Bedrijf: ijzergieterij en metaalgielerij,molenmakerij,smederij

Progucle~: (land)stoommachines ,stoomketels ,persen, molenwerken,

eonstructiewerk (gebouwen, bruggen, sluizen),

verwarmingstoestellen, drijfwerk ,schepen, funclioneel/

siergietwerk

Leiding: 1846-? K. M. Verloop

Sociale her~omst:

Opleiding:

Loopbaan:

Leiding: G. Soeders

Sociale herltomst:

Opleidin.&:

Loopbaan: rijtuigfabrikant

Omvang Bedrijf: 1859

Opgesteld Verm.: 1859

Bibli~~afi~: J. MAC LEAN:'Geschiedenis van de rijtuigenfabriek van

Soeders te Maarssen•. in:'Mededelingen van Gewina',jrg. 1977

Archie(:

Divers..!!!,: ca. 1860 opgeheven

55

Naam J:!.edrijf: 1849 Johs. Aberson

Plaats Provincia: Olst/ overijssel

yoorgeschiedenis: 1849 opgericht als smederij

Ondernemi~votm: 1908 naamloze vennootschap

Aard Bedr~f: ca. 1870 machinefabriek

Leiding:

Soeiale htrk~sl!_:

Opl4tiding_:

Loopbaa!l:

Leiding_:

Soc iale herk_9!1lSt:

Opleiding:

Loopbaan:

Omvang Bedrijf:

Opgesteld Verm.:

Omvang Bedrij f:

QR&~te1,d Verm.!..:

Omvang Bedrjjf:

Bibliografi~:

Arehief:

Di!!£.!.!.P.!

1870 stoomsteenvormmachines

189? machines voor steenfabricage (walswerken, elevators,

kleimolens, mengmaehines, stoomlieren, spoel- en

spuitinriehtingen)

189? drijfwerk

1900 machines voor machinaal vormen dakpannen

1900 machines voor sigarenfabricage Cvorm- en brandpersen,

papier-/ ettiquetleermaehines)

1900 machines voor vleeswarenfabrieken (hak -en snijmaehines)

1874

1874

1889

1889

1897

'Devenler als industriestad' (Devenler, 1907), pgs. 144-145

(met ills.)

56

1849 Chevalier en Cie

Pl~als Provincie: •s Hertogenbosch/ Noord-Brabant

voorgeschiedenis:

Ondernemin£!vorm:

Aard _Qedrijf:

Producten:

Leid~..n&:

Socia]._' her_koms l:

Q.21eiding:

Loopbaa.n:

1849 ijzergielerij

185?-? ma.chinefa.briek

1849 gielwerk (zowel sier- a.ls functioneel)

185? (land) stoommachines

1849-? J.Chevalier

omvang Bedrijf: 1859 36 arbeiders

~stel.ti_ Verm.: 1859 8 pk

BiblJQ&rafie:

~hie_!:

Diversen: 186? alleen weer ijzergieterij

188? gelikwideerd

5'1

Naam Bedrijf: 1850 Jan F. Meursing

Plaats Provincie.: Amsterdam/ Noord-Holland

Voorgesebiedenis: 1850 overname van de seheepswerf 'De Nagtegaal' te Amsterdam

door de uil Hoogezand afkomstige seheepsbouwers w. en A. H. Meursing

Ondf!!:n.!ffiingsV.Q!'!!:

Aard Bedrijf: 1882 scbeepswerf machinefabriek en kelelmakerij

Pro~uct£q: sloomkelels, scheepsmachinerieen, schepen

Lei .9.i.f!&: Sociale herkoms~:

~leiding:

Loopbaan:

Omvang Bedrijf:

~esteld Verm.:

Omvang Bedrij f:

Bibliografi£:

Archie(.:

Di~en:

ca. 1900 sloomdynamo's, condensors en conslrucliewerk

ca. 1880-1911 Jan F. Meursing

1889 52 arbeiders

1889

1897

58

ca. 1850 Joh. Berg

Plaats Provineie: Sappemeer,De1fzijl/ Groningen

Vo~r~eschiedenis:

Ondernemingsvorm:

Aard Bedrijf:

Productel!,:

Le\.,~in..s.:

Sociale herkomsl:

QP.!eiding:

Loopbaan:

Onlvang Bedri;i..f: 1859

Qpgesteld v,~~: 1859

Omvang Bedrlit: 1874

Opgesteld Verm.: 1874

~q..&...,Bedrijf: 1889

Qpgesteld Verm.: 1889

Om!!_!!L Bedrij f: 1897

J!i21iografie:

Ar_cht~r:

Diver!!.!!.:

59

185? C. Cosyn

18'1? Cosyn & Co

1883 Goudsehe maehinefabriek

Plaats PrQYinei~: Gouda/ Zuid-Holland

Voorgesehiede~is:

Onderneming~y~rm: 1883 naamloze vennootsehap

Aard ~edrij£: 185? smederij/ brandkastenfabriek

1853 ijzergieterij

186? machinefabriek

188? pompwerktuigen

Leiding: 185?-1882 c. cosyn

Sociale herkomst:

Opleiding:

LoQpbaan:

Leidin&: 1883-? H. E. van Gelder

Soci~erkoms1:

Opleiding: ir.

Loopbaan:

~eiding: ?-? Hendrik Cosyn

Sociale herkoms~:

Opleiding:

Loopbaan:

omvang Bedrijf: 1859

Opgesteld Verm._: 1859

QmVaJ!&. Bedrijf: 1874 45 arbeiders

Qpg~steld Ve~-~: 1874 6 pk

Omvang Bed~ijf: 1889 35 arbeiders

Opgesteld Verm.: 1889

Bi bl \..QS.rafie:

Archief:

Diyersen:

60

Naam Bedrijf: 185? H. Dalbuijsen

Plaats Provin~_ie: Kampen/ Ov~rijssel Voorge~~biedenis: 185? opgericbt als ijzergielerij

Ondernemingsvo~:

Aard_ Bedrij f:

Producten_:

185? ijzergieterij

186? macbinefabriek

188? eonstrueliewerkplaats

1864 steenvormmaebines

188? construetiewerk

Leidi~: 185?-? H. Dalbuijsen

Sqciale berkomst:

Qpj.eiding:

Loopbaan:

Leiding: 1880-1886 Diederich Arn. Mauritz

Sociale berkomst:

Qp_leiding: civ.-ing.

Loopbaan:

Leidi!!.&: ca. 1880 D. A. M. Doublet

Socia~e herkomst:

Qple i.

Loopbaan:

Leidi&&: 1885-? B. P. Tideman

§.Q_eial~ herls_Q!tst:

Qp.l e i.,2ill: Loop~.!J!:

Lel9JM: 1885-? H. J. Croetewil Sociale herkomst:

Opleidi..!!.&:

Loopbaan:

61

Omvang Bedrij(.: 1859

02gesteld __ Verm.: 1859

Omvang Bedrij,f: 1874

Ql!&estel.!LY!m.!_: 1874

Omvang Bedr ij f: 1889 arbeiders

Q~eld Verm. : 1889

Omvang Bedrijf: 1897

Bibliogr_!Afie:

Archief:

D i "[.!!" s ~!l:

62

ca. 1850 Van Everdingen, Evrard en Co.

1866 Evrard, van Duyll en Co.

187"1 Evrard, van Duyll en de Kruyff

1885 machinefabriek 'Delfshaven'

Plaats Provi9eie: Delfshaven/ Zuid-Holland

Voq~geschiedeni~:

Ond!rnemi~gsvo~: 1885 naamloze vennootsehap

Aard Bedrijf:

Leiding:

Sociale h~£komst:

Opleiding:

Loopbt!-_an:

Leidif!.g:

Soel~le herkomst:

Oplet9JJ!&:

Loo.,Pbaan:

1850 steenvotmmaehine

187? stoomkaapstander

187? hooi- en stropers

1856-? F. J. B. van Everdingen

1856-? L. F. D. Evrard

Leidi~: 1866-? Van Duyl

Socia'!!!_ he~komst.:

QP.leidin_g_:

Loop~a~:

Leidif!K:

Sociale_her~omst:

QP.:t.ei!fing:

ko.QPJla~n:

Lei Q.!.!!&:

So.\!J..ale herkomsii:

Op lej._

omvang Bedrijf: 1859

Oegesteld Verm.: 1859

omvang Bedrijf: 1874

Qe.g_esteld_Verm.:...: 1874

omvang Bedrij (: 1889 80 arbeiders

Q,R&esteld JTer.m.:_: 1889

omvang Bedrij f: 189'1

Bibliografie:

Archi~f:

Div~q:

64

ca. 1850 Ha~ens en Penning

Pl~als Provi~ci~: Harlingen/ Friesland

Voorg~J!iedel1i!.:

Qn~ern~mingsvorm:

Aard J3edrijf_: machinefabriek

Produclen:

Lei4l{!.&:

Soei~le herkoms~:

QpJ.eidifl&:

Loopbaan:

~idln&:

Sociale be~~omsl:

Opleiding:

Loop baa~:

omvang Bedrijf:

Ql?.&e.steld Ve~.:

Bibliografie:

Arebi~.[:

D i..Y!.!:!..~!l:

1859 50 arbeiders

1859 12 pk

ca. 1865 opgebeven

65

185? Hk. Jonker en Zn.

1866 Berges, Hk.Jonker en Zn.

1868 Suyver, Hk. Jonker en Zn.

1877 Hk. Jonker en Zn.

Plaats Provincia: Amsterdam/ Noord-Holland

Vqorg~schiedenis: 1755 slot.enmaker/ smid Lucas Jonker uit. Vriezenveen

ingeschreven in smidsgilde te Amsterdam

1806 vestigingsvergunning voor zoon Hendrik Jonker als smid

Ondernemingsvorm: 1902 naamloze vennootschap

Aard_Bed£11{: 185? machinefabriek

1866 scheepswerf

185? scheepssmeedwerk/ ankers

186? (scheeps)reparaties

186? droog- en verwarmingstoestellen

187? stoomboten

187? stoomketels

187? stoomheimachines

187? boekbindergereedschappen (w.o. papiersnijmachines)

187? inrichting van fabrieken (w.o. brouwerijen,

diamantslijperijen, kistenmakerijen, oliefabrieken,

distilleerderij, suiker/ chocoladefabrieken, rijstpellerij);

hop- en bierkuipen, machines ler bewerking van rameh,

tabakspersen enz.

ca. 1900 speculaasvormmachines, automatische

stookinrichtingen, petroleuminjectors, toestel om

kunstbaleinen te maken, waterijsinstallatie, toestel om

carbon te splijten, stoomkraanslellingen, inrichting voor

verandering munlwatermeters

1806-? Hendrik Jonker

Social!_ her~omst: smid

Ople!ding: praktijk

Loopbaan: smid

?-? Lucas Jonker

Socia_!e he!:_~.Q!llsl: smid

OpleiQ.ing:

LO.Q.Pbaan:

66

Le!~ing: 1865-1868 Berges

Sociale berkomst:

Opleig_~:

LoQpbaan:

Leiding: 1866-187'1 suyver

social,_e beJ."ko~~.:

Qp,le t

L.Udin.&,:

Soci1le herkomst:

oeleidin.&,:

Looebaan:

Leiding_:

Sociale herkomst:

Q.t!J.e i9.1!!&: Loopbaan:

Omvane; Bedrijf:

!?.P.&!..f.!:e ld.J~:

Q!m!:!.u_ Bedr ij.f:

Qe&'sleld Ve~:

Omvane; Bedrli£:

oegest~J.d Vet'!h.:

OmvanJL Bedr.lif.:

Archief:

Diversen:

?-? M. E. Jonker

1902-? Lucas Jonker MEz

Technische school Luik/ praklijk in Duitsland

1859

1859

1874

1874

1889 81 arbeiders

1889

1897 125 arbeiders

•Nederlands Economisch Cultureel Archief•, deel 5 (z.pl.,

z.j. =ca. 1955),pg. 137-140.

68

Na.am Bedt:_U£.: ca.. 1850 M. van der Kuyl

Plaals Prov_!pcie: Slikkerveer/ Zuid-Holland

voor..&.~J!..S:hie~...P.J.!.:

Ondernemin&[Y.Q_~:

Aa.rd Bedrjj_{:

Leidi!,lA:

sociale herkomst:

o..eleidin.&:

J:&9pbaan:

~~drijf:

QpAesteld Verm.:

Q!!!!!n.&...]edr i j ~:

Qp&!.!~eld Ve~.:

~vang Bedrijf:

QJ!&!!h~ld Verm.:

omyang Be9-rj._i!:

Bib]. io&r~J.'.ie:

Arc~ief:

D i Y.~.r.!.!m:

ijzergieterij ,machinefabriek en scheepswerf

gaskelels/ inrichting gasfabrieken

houlen/ ijzeren schepen

M. van der Kuyl

1859

1859

1874

1874

1889

1889

1897

69

ea. 1850 G. Stout.

1907 Tielsehe maehinefabriek

Plaats Provineie: Tiel/ Gelderland

Voorgesehiedenis:

O~ernemingsvorm: 1907 naamloze vennootsehap

Aar~ Bedrijf:

landbouwwerktuigen

Leidins: 1845-? G. Stout

Soeiale herkomst:

Opleid}Jl..&:

Loopbaan:

Leiging: 1907-? E. von Glahn

Sociale herkomst:

Opleiding: ing.

Lo.opbaan:

Omvang Bedrijf: 1859

Opgestel,,!i Verm.: 1859

Omvans Bedrijf: 1874

Opgest_eld Verm. : 1874

Omvans BedriJ.[: 1889 23 arbeiders {exel 2 personen in de houtzagerij)

Qpse s t._e ld..:!.f!£!1\....:..: 1889

Qmvans Bedrij_{: 189'1

Bibliogra{ie:

Arch~ef:

D i V8!.!,!!\.:

70

185? J. c. Timmerman 1873 Wed. J. c. Timmerman en Zn.

Pla~ts Pr~vincie: Leiden/ Zuid-Holland

Voorgescbiedenis:

Ondernemingsvorm:

Aar2_ Bedrij f:

Producten:

~~!ding:

Sociale berkomst:

Opleig_ing:

Loopbi!!J!.:

Leiding:

§oclalf!.J!~rkomst:

Qp_leidin_g,:

Loop!!aan:

om.vang Bedrijf:

Opgesleld Verm. :

omvagg Bedrijf:

Opgesteld Verm.:

Bibliografie:

Arch_ief:

D i v .!!£!.!..!! :

1858 macbinefabriek en ijzergieterij, later ook fineerzagerij

185? tabakskerfbanken

? (land) stoommacbines?

1858-1873 Job. Conrad Timmerman

1873-·188? J. G. Webeler, wed. J. C. Timmerman

1859 10 arbeiders

1859

1874 8 arbeiders

18"/4 5 pk

11

~_P.edrijf: 1851 G. J. Wispelwey en Co.

1914 'De Nijverheid'

Plaals PrQyincJe: zwolle/ overijssel

Voors!§chiedenis: 1851 opgerichl als ijzerglelerij

Ondernemingsvorm: 1914 naamloze vennootschap

Aard Bedr!if: 185? machinefabriek en ijzergieterij

189? eonstrueliewerkplaals

? (land) stoommaehines

? st.oomket.els

189? eonst.ructiewerk (bruggen, ijzeren kapppen, lieht.torens)

ca. 1890 inrichting gasfabrieken

? sloomlieren

? hooi/papier/t.abakspersen

Leid~q&: 1851-1886 G. J. Wispelwey

Sociale herkomst:

Opl~_iding:

Loopbaaq:

Leid~..na.: 1851-1886 J. Grieven

~oc!al~ herkomsl:

Oplei~JJ!&:

Loopbaan:

Leidin&: 1868-1872 A. Wispelwey

Soei§.le herkomst.:

Opleidin.a.:

LOO..P.Q!:!:B,:

1886-? Gerrit. Jacobus Wispelwey jr.

~9ei~le herkomst.: maehinefabrikant

QpJJ~lding:

LO~PJI.JlJl:

72

Leiding: 1912-? Reinhard Oscar August Wispelwey

so_eiale herkomst.: maehinefabrikant

0Eleidin&: HBS/praktijk op machinefabriek in Zwitserland. Duilsland en

vs

0mV&J1& Bedri,.i[:

~leld Verm.:.:

omvans Bedriif:

OE&esteld Verm.:

omvang .Bedr!j_f:

0Egesteld Verm.:

omv.!!!L]edr Jj£:

Bibl_iografie:

Arehi!f:

Diver~~:

1859

1859

1874

1874

1889 109 arbeiders

1889 8 pk

1897 155 arbeiders

"Zwolle als industriestad in 1914", pg.36-39

Op Gemeentelijke Archiefdienst Zwolle (Voorstraat 26-28,

8011 ML ZWOLLE lel.05200-982488) enkele stukken onder

fondsnummer BAO 18

1968 onderdeel van Van der Horst Europa BV

1979 gesloten

73

Naam Beifrijf: 1854 Slotemaker, Lanlinga & Co. Plaats . .Provineie: Groningen/ Groningen

Voorgeschiedtnis:

Ondernemingsv~~:

Aard Bedrijf: machinefabriek

Produ~: sloommachine ijzeren sehepen molenwerken eonstruetiewerk

(sluizen/bruggen)

Leiding: 1854-? H. A. N. L. Slotemaker

sociale herkomst:

QP.leidJJ!&:

bQ5?pbaan:

Leiding:

Soci~~~ herkom~i:

QpJ.eidiqs_:

Loopbaan:

1854-? Lanlinga

omvang Bedrijf: 1859

QE.usteld Verm .. : 1859

Bibliografie:

Arehi~[:

Diversen: ea. 1860 opgeheven ?

74

1854 B. Wilton

1895 Willon•s machinefabriek en scheepswerf

~laa~s ProJrincje: Rotterdam/ Zuid-Rolland

Voorgeschiedeni£: 1854 Bartel Wilton neeml bestaande huissmederij over

O~dernemingsvo~: 1895 naamloze vennootschap

Aard BedrijX: 1854 scheepssmederij

1876 scheepswerf

1904 ijzergieterij

Producten: ca. 1880 scheepsmachineriein stoomketels

1882 schepen

1912 verbrandingsmotoren

Leiding: 1854-1893 Bartel Wilton

Sociale herkoms~:

Qpleiding:

Lo~baan: smid

Leidin&: 1884-1930 Bartel Wilton jr.

so_c;,iale .~st:

Opleiding: smid/ scheepstekenaar

Lqopbaan:

L~Ji!in&:

§oci~le he~~~.:

Opleiding:

~9..9pbaan:

Leiding:

§.oc iale herk:oms t.:

Qpleiding:

Loop_Qy~:

1894-? John Henry Wilton

praktijk op bedrijf vader en machinefabriek Richardson le

Rartlepool

1906-? William Wilton

praktijk , vnl in Engeland

Omva!!.&__!led.t:!Jf.: 1859

QE&!Is_!:.eld Ve~...:..: 1859

75

Omva.!!&._j!dr ij f:

~steld Verm.:

Omva~.g_Bedt:ll!::

Qp&esteld Verm. :

Omvang Bedr.ii_~:

Archief:

Diversen:

1874 (1875) 35 arbeiders

1874

1889 160 arbeiders

1889

1897 575 arbeiders

'De Ingenieur', jrg. 1906,pg.92-95

'Wilton's maehinefabriek en scheepswerf te Rotterdam'.

in:Tijdschrift der Maatschappij van Nijverheid, jrg. 71

(1904}, pg. 199-204

A. T. DE GROOT:'Hel nieuwe etablissement te Schiedam van de

N.V. Wilton's maehinefabriek en scheepswerf •.in:'De

Ingenieur•, jrg. 1921, pgs. 819-835

M. J. BRUSSE:'Wilton, 1854-1929. Vijfenzeventig jaar

geschiedenis van Wilton's machinefabriek en scheepswerf '

Nederlands Kconomisch-Cullureel Arehief, deel II (ea. 1952),

pg. 419-426

P. J. BOUMAN:'Gedenkboek Wilton-Fijenoord' (Schiedam,1954}

1929 fusie met 'Fijenoord' tot Wilton-Fijenoord

76

~~ Bedr iJJ.: 1855 De Bruyn Kops, Mannsbaeh en Cie

1859 De Bruyn Kops en Cie

1861 De Bruyn Kops en Backer

1870 Backer en Rueb

1884 machinefabriek 'Breda'

Plaats Provineie: 1855-1862 Tilburg

1862 Breda

Voorg!!!_ehiedenis:

OndernemingsVQ~: 1884 naamloze vennootsebap

Aard Bedrij£: 1855 maebinefabriek en ijzergielerij

186"1 conslructiewerkplaats

Leiding:

Sociale berkoms~:

1855 (land) stoommaehines

1855 reparalies

1858 stoomkelels

186"1 eonstruct.iewerk (bruggen)

1880 pompwerktuigen

1883 sloomlram- en rangeerlocomotieven

1900 electro-lechniese apparaluur (eleelromotoren en

dynamo's)

1900 eacaomolens, boulbereidingsinstallaties, lichtbokken

1900 drijfwerk

1855-1859 F. Mannsbacb

Oplei..Q.J.ng: werktuigb. ir.

b_q_opbaan:

1855-1868 C.M. de Bruyn Kops

Soeiale ~eikomst:

QP.::Leiding: civ. ir.

Loqp'Q_~:

Leidig&: 1861-? Ferdinand Backer

SOciJlJ,_e herkoms t:

QP.leiding:

!&9..PJ:t~: jonkheer

77

~!J.di,!l~:

Social_e he~);~!:_:

02leiqing:

Leidiy:

Sociale herkomsl:

1870-? Johann Gerhard Rueb

Polylechnische school Hannover/ praklijk bij machinefabriek

'Borsig'

1869 ingenieur blj Backer & Rueb

1901-? A. C. H. Uggla

Opleiding: ing.

Loopbaan:

Leiding_: 1902-? G. c. c. Rueb Social~ __ berk~: maehinefabrikanl

Qpleiding: ir.

Loopbaan.:

Le~ding: 1909-? A. F. J. Beukers

~ocj~l~ herko~s~:

Opleidiru~: ir.

Omvang Bedt"ijf:

Qa!!.!:_~ld ve.m_._:

Omvang Bedrill.:

2P.&!_steld Verm.:

Omvang_ Bedrijf:

Opgesteld Verm.:

Omvang J~!!drijJ.:

Bibliografie:

Archie£:

Di~~.!!!.:

1859

1859

1874 70 arbeiders

1874 6 pk

1889 252 arbeiders

1889 14 pk

1897 350 arbeiders

'N.V. Maehinefabriek v/h Backer en Rueb'. in:

'Noord-Brabanl', jrg.l (1957),pg.l43-148

'100 jaar "Breda'" .Jubileumnummer van 'Het Peilglas'

(personeelsorgaan machinefabriek 'Breda'),l.g.v. bel

100-jarig jubileum in 1962

78

Naam Bedrijf: 1855 Kamp en soelen

1890 Dentjens, Hekkens en Thijssen

1891 IJzerfabriek van Tegelen, Denljens & Cie

Pla~?rov!.ll.cie: Tegelen/ Limburg

voorgeschiedenis:

Qngernem!J!&!Y...2!!!:

Aard Bedrijf:

Prod11clen:

!,.eiding:

Soc ia}...!_herkomsl:

OpleidiJ!&:

Loop~.aan:

h_eid.i~..&:

Sociale he£komst:

QE.l~iding:

Loopbaan:

Lei.!!!!!&:

Sociale herkQmsl:

Oplei!!1!!&:

Loopbaan:

Le_iding:

!.o.ci !lle h!.rJ

omvang BedrJ.i(:

02gesteld Verm.:

omvang Bedri j f :

QR.gesleld Verm.:

011J!.l!!&_Bedrij f:

QE.&!steld Verm .. :

omva