Cultuur van Romantiek en Realisme in de 19de eeuwInvalshoek 2: Kunst en esthetica

Door: Vera Nijboer, Isebel Kemp en Eva Nijs

1. 'Schoonheid' relatiever begrip: afhankelijk van plaats in historisch proces - tijd - plaats

Beeldende VormingHet alledaagse leven, ten tijde van de Romantiek, werd grotendeels beheerst door de industriële revolutie. Dit betekend handel, industrie en kolonialisme, maar voor de 'gewone'/ werkende mens betekende dit vooral ook hard werken, slechte hygiënische en gezondheidsomstandigheden, lage lonen/armoede, vervuiling van de steden, etc.

Om de dagelijkse sleur te doorbreken probeert men te ontsnappen in de wereld van dromen, religie, fantasie, sprookjes, mythologie, occultisme, het buitenaardse, de idealisering van de natuur en zelfexpressie.

Men ging nadenken over de ideeën van de Verlichting die op dat moment nog de overhand hadden. Het materialisme en rationeel denken maakten plaats voor de intuïtie, emotie, spontaniteit en verbeelding.

Aan het einde van de 18e eeuw en het begin van de 19e eeuw vierde de Romantiek zijn hoogtijdagen in de kunst en het intellectuele leven van met name Duitsland, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk.

Als je als beeldend kunstenaar iets wilde betekenen in de Romantiek moest je of de Prix-du-Rome winnen; een prijs die je op de kunstacademie kon winnen, waarmee je in Rome de oude klassieken kon gaan studeren of je moest geaccepteerd worden tot de Salon; De grootste en belangrijkste expositie van die tijd. Daar werd je werk beoordeeld door een jury die voornamelijk bestond uit aanhangers van het Neo-classicisme. Week je werk te veel af van het schoonheidsideaal van de jury, dan had je meestal geen kans.

Toen er ten tijde van Napoleon wat meer artistieke vrijheid en ruimte voor persoonsontwikkeling ontstond, begon ook de onvrede tegenover het academisme te groeien.Als een reactie op het academisme ontstond het Realisme.

TheaterIn het theater in de 19e eeuw veranderde de focus op wat men mooi vond van perspectivische trucjes en de ‘leugen’ van de toneel illusie naar:

- Theater dat gericht was op historische feiten: echtheid, authenticiteit, werkelijkheid, waarheid. Decors, kostuums en rekwisieten moesten zoveel mogelijk, tot in de kleinste details, in overeenstemming zijn met de werkelijkheid (realisme) of met de voorbije tijd waarin het stuk zich afspeelde (historisch realisme).- Aristotelische principes (eenheid van tijd plaats en handeling) werden achterwege gelaten, hierdoor ontstaat meer ruimte voor vrijheid en natuurlijkheid. De kunstmatige manier van spreken (declameren) en bewegen werd omgebogen in de richting van een natuurlijker speelstijl.- De vierde wand werd ingevoerd. Dit betekende dat de zaal totaal in het donker werd gehuld en

alleen het podium verlicht was, de spelers deden net alsof het publiek er niet was (er bevond zich dus een vierde wand tussen publiek en acteurs. Dit alles om de illusie van echtheid te versterken. Je moest je als toeschouwer zoveel mogelijk kunnen herkennen in het verhaal en de hoofdfiguren. Daardoor werd je meegevoerd en belandde je als het ware in een droom waar je pas na de voorstelling uit ontwaakte. Realistische en herkenbare situaties werden hiervoor gebruikt.

Hier in zitten romantische ideeën en realistische ideeën met elkaar verweven, hier is geen duidelijke scheidingslijn in te trekken. Ook in theater was schoonheid dus een relatief begrip. De realistische/naturalistische ideeën kwamen van Frans schrijver Emile Zola en Andre Antoine, laatste heeft de vierde wand geïntroduceerd. Een voorbeeld van een romanticus uit de 19e

eeuw is een van de grootste schrijvers uit de 19e eeuw:

Victor Hugohij schreef niet alleen toneelstukken maar ook poëzie, romans en essays. Hij kan worden aangeduid als een leider van de romantische beweging in Frankrijk. Hij was een sleutelfiguur in de verandering van het theater. In 1827 schreef hij feitelijk het manifest van de romantiek in de vorm van een voorwoord van zijn toneelstuk ‘Cormwell’. Daarin breekt hij onder meer met de eenheid van plaats, tijd en handeling, de aristotelische principes die voorheen werden gehandhaafd in het theater. Hij pleit voor vrijheid en legt de nadruk op de expressie van de kunstenaar. Echtheid en historiciteit zijn voor hem belangrijk in toneelstuk en decor. Hij wil waarheid op het toneel, dus ook het getrouw weergeven van historische feiten. Hugo slaagde er in om de romantische vernieuwing, die tot dan toe vooral mensen in de salons had geënthousiasmeerd, voor het volk op het toneel te brengen.

Zijn toneelstuk Hernani (1830) illustreert Hugo’s ideeën goed, helaas heb ik hier geen vertaalde teksten of beeld materiaal van kunnen vinden om een voorbeeld te kunnen geven.

2. Lyriek en dramatiek

Beeldende VormingLyriek is literatuur/ een dichtsoort, waarbij gevoelens centraal staan.

Literatuur en poëzie speelden naast de beeldende kunst een belangrijk rol tijdens Romantiek. De dichter/poëet en de beeldend kunstenaar werden in hetzelfde genre geplaatst. Zij konden volgens Baudelaire als enige op een juiste manier reageren op de veranderingen in de negentiende eeuw. Hij wenste een kunst die verslag zou doen van deze veranderingen.

Kenmerkend voor de negentiende-eeuwse literatuur waren originaliteit, fascinatie voor het onverklaarbare, het hergebruiken van het verleden; vooral de Middeleeuwen waren een grote bron van inspiratie voor gedichten, romans en schilderijen, contrast en confrontatie.

De Zwarte Romantiek : De wil van het volk om te vluchten, in het gevoel, de fantasie, de verbeelding, de intuïtie, het onderbewuste, het onverklaarbare en het raadselachtige, had een keerzijde. Omdat iedereen zich zo verloor in de emotionaliteit en het verlangen naar het onverklaarbare leidde dit tot een grote hoeveelheid zelfmoorden. Goethe's - Die Leiden des jungen Werthers, dat eindigt

met de zelfmoord van de hoofdpersoon, is hiervan het beste voorbeeld.

Voorbeelden:Johan Wolfgang von Goethe, Charles Baudelaire, William Blake en Emily Bronte.

Theater, muziek, beweging, poëzieEen voorbeeld binnen theater (en eigenlijk ook muziek en dans) hiervan is het gesamtkunstwerk van de Duitse componist Richard Wagner, hij maakte opera’s (die hij zelf liever als muziekdrama’s aanduidde) waarbij de innerlijkste ziel van de mens werd blootgelegd. De uitbeelding op het toneel, zou een openbaring moeten zijn van dat wat als onbestemd wordt ervaren als basis van het bestaan. Hij was niet romantisch zoals Victor Hugo of realistisch zoals Zola of Antoine, hij zocht naar iets anders:Een ideaal samenspel van alle kunsten. Met name de harmonie tussen muziek, poëzie, beweging en acteerwerk. Gesamtkunstwerk verwijst met andere woorden naar de perfecte dramatiek, en is in zekere zin vergelijkbaar met de antieke katharsis. (dit betekent dat de toeschouwer na het zien van het toneelstuk een fysieke, emotionele, religieuze en mentale reiniging heeft ondergaan, door het beleven van angst of beklag.)

Naar het voorbeeld van de Grieken zocht Wagner naar de schoonheid van de nabootsing in de mythe. De mythe stoort zich niet aan de logica of consequentie, zoals het historisch verhaal, maar vermengt op eigen, onafhankelijke wijze begrip en inzicht met gevoel en intuïtie. Zo verbeeldt dat mythische drama een algemene ervaring, die bij de voorstelling in iedere toeschouwer herkenning wekt en hem bewust doet worden wat onder de oppervlakte leeft in hemzelf en alles wat hem omringd.

In 1876 liet hij zelfs een theater in Bayreuth bouwen waar zijn opera’s opgevoerd konden worden. De stoelen waren hierbij trapsgewijs als een waaier naar het podium gericht. Ook ging het zaallicht uit. Er werd echt een andere wereld op het podium gecreëerd.

Voorbeeld van een opera van Wagner:muziek/beeld fragment van ‘Die Walkure’ uit zijn opera ‘Der Ring Des Nibelungen’ die bestaat uit drie dagen, waarvan dit de eerste dag is:

http://www.youtube.com/watch?v=1aKAH_t0aXA

Er is muziek, toneelspel, tekst en bewegingen zijn geënsceneerd tot een geheel, hiermee wilde hij dus tot de perfecte dramatiek komen.

DansHet gebruik van pointes, spitzen zorgde voor extra effect. Zo werd gesuggereerd dat de danseressen zweefden, alsof ze los van de zwaartekracht kwamen. Dit paste natuurlijk precies in het plaatje van het bovennatuurlijke. Dit werd nog extra geaccentueerd door de elevatiedans. In de 17e en 18e eeuw werd hier ook al gebruik van gemaakt, maar hier werd er nog voornamelijk recht omhoog gesprongen. Deze spring techniek, batterie genaamd, werd tijdens de Romantiek uitgebreid met grote, verre, zweefsprongen. Deze nieuwe technieken, gecombineerd met de tutu (die er voor zorgde dat de danseres een luchtige indruk maakte) maakten dat de danseres als het ware als een wolkje over het podium ging.

Het ballet blanc kwam voor in de bovennatuurlijke wereld. Hierbij gaat het om sprookjesachtige of bovennatuurlijke, vrouwelijke wezens die kunnen vliegen of zweven. Kenmerkend is hierbij de aankleding van de danseressen in witte tutu’s. In de choreografie van het ballet blanc ligt de nadruk op het uitbeelden van gevoels- en stemmingsbeelden.

3. Verhevigde gevoelsuiting

Beeldende VormingTijdens de Romantiek blijft men dus op zoek gaan naar nieuwe manieren om die verhevigde gevoelsuiting weer te geven.

Hierin zijn twee ontwikkelingen erg belangrijk geweest:1. De (her)ontdekking van de natuur: Friedrich, William Turner en John Constable zijn hier de beste voorbeelden van. Zij lieten zien hoe nietig de mens was tegenover de door God geschapen natuur.

2. De ontdekking van de fotografie in 1816 en de ontwikkeling ervan:De fotografie werd een belangrijk hulpmiddel bij het weergeven van dramatische houdingen die een 'life' model nooit lang vast zou kunnen houden. Deze houdingen versterkten de gevoelens van bijvoorbeeld erotiek, heroïsme, kracht en emotie.

De geboorte van Venus, Alexandre Cabanel, 1863 Je kunt duidelijk zien dat dit model op een tafel heeft gelegen, maar de houding die ze aanneemt zou ze nooit urenlang vol kunnen houden. De houding is sterk erotiserend, maar werd gewoon toegestaan bij de Salon, omdat het om een godin ging.

Door deze versterkte erotiek in het werk, werd het vaak aangeschaft door mannen als een soort 'legale porno'. Dit specifieke werk werd door Napoleon zelf gekocht.

Een belangrijk onderdeel van het Realisme is de aandacht voor de sociale omstandigheden het het alledaagse leven:Tijdens en na de Franse Revolutie en de veroveringen van Napoleon was het gevoel van één volk zijn groot. Bij dat nationalisme hoorde ook een nationale beeldtaal. Kunstenaars gingen in hun eigen land op zoek naar een stijl en beeld dat hoorde bij hun eigen land en die het gevoel van vrijheid, gelijkheid en broederschap uitbeeldden. Vooral in Duitsland en Frankrijk zag je dit veel.

De Vrijheid op de Barricaden - 1830 – Ferdinand Victor Eugène Delacroix

De halfnaakte vrouw met de Franse vlag stelt het nationale gevoel voor dat zijn volk leidt in de strijd.

DansDe romantiek was een tijd waarin men de realiteit wilde ontvluchten (escapisme), naar iets mooiers iets bovennatuurlijks. De nadruk lag op verbeelding en fantasie. Het mysterieuze en metafysische werd aantrekkelijk ter compensatie van de realiteit, wat een periode van rationalisatie en mechanisatie van de wereld was. Emotie, het uiten van gevoel was hierbij ook erg belangrijk. Deze denkwijze had een enorme invloed op het ballet uit die tijd. Dans illustreerde niet langer via gecodeerde rationele passen een idee, de beweging werd van zichzelf emotioneel expressief. Dit kwam mede door de invoering van de vloeiende port de bras. Door het bovenlichaam mee te nemen, beweegt het lichaam van top tot teen. De danseres kan daardoor in haar dans gevoelens suggereren en de dans krijgt hierdoor ook een meeslepend en emotioneel expressief karakter.Door de koppeling aan muziek van goede componisten zoals Tsjaikovsky, werd de dans opgetild tot een hoogstaand niveau.

4. Muzikale principes: absolute muziek tegenover symfonisch gedicht (Hanslick)

MuziekIn de muziek van de Romantiek levert dit vooral veel verschillende tendensen op en er ontstaan soms schijnbaar tegenstrijdige bewegingen. Zoals het symfonisch gedicht en programmamuziek tegenover absolute muziek.

Het symfonisch gedicht (een eendelig muziekstuk voor orkest) is ontstaan door revolutionaire vernieuwingsdrang. Hierbij vond men het buitenmuzikale belangrijk. Componisten die deze vernieuwing nastreefden waren Liszt, Berlioz en Wagner. Liszt was dan ook degene die programmamuziek liet ontstaan. Net zoals bij het symfonisch gedicht beïnvloeden buitenmuzikale gegevens de muziek. Talloze componisten raakten in het begin van de negentiende eeuw onder de indruk van schrijvers, dichters en filosofen. Zij gingen proberen de door deze literatoren opgeroepen romantische gevoelens en gedachten te vertalen in stemmingsvolle, vaak een programma volgende muziek. Ook wilden deze componisten proberen een natuurgebeuren of een schilderij uit te beelden. Zodat er bij de luisteraar bepaalde denkbeelden werden opgeroepen. Daarbij verwees de muziek vaak naar de bovengenoemde inspiratiebronnen van de Romantiek. In de opera kwam hartstochtelijkheid in de muziek vooral tot uitdrukking. Opera’s werden grootse en meeslepende muziekspektakels. Opera werd steeds realistischer met personages die in alledaagse gebeurtenissen en situaties optreden. In de Franse opera ontwikkelde zich na de opéra comique, een Grand Opéra, dit was een volledig gezongen genre dat grootse vormen aannam.

Bij absolute muziek was dit juist het tegenovergestelde. Deze muziek is niet gebonden aan buitenmuzikale gegevens en is daarbij niet programmatisch. Een groot voorstander van absolute muziek, en daarbij een tegenstander van programmamuziek was de muziekcriticus Eduard Hanslick. Hij vond dat wanneer er teksten aan de muziek werden toegevoegd de luisteraar op een bepaald spoor werd geleid, die juist afleidt van de muziek zelf. Een dwangvoorstelling. De emotionele inhoud vond hij niet belangrijk, maar juist de muzikale eigenschappen van een stuk. Muziek bestaat uit de basis van ritme, melodie, toonsoort, harmonie en klankkleur. Men moest niet componeren vanuit een gevoel, maar vanuit een speciaal ontwikkelde muzikale aanleg. Zodat er een klankwerk werd gevormd met de karaktereigenschappen van de componist. En daarop moet de muziek worden beoordeeld vindt Hanslick.Muzikale schoonheid is niet hetzelfde als het voorstellen van gemoedstoestanden. De muzikale schoonheid ligt juist in de verbinding van de muzikale grondstoffen, als ritme en harmonie. Je kan het muzikale karakter wel aanduiden met een term als ‘melancholiek’, maar het gaat te allen tijde om de muzikale inhoud. Het puur esthetisch horen is een kunst, men hoort de muziek om de muziek, en luistert niet om een bepaald gevoel op te wekken.

‘ De verhouding tot de natuur is voor iedere zaak heet voornaamste, eerbiedwaardigste en het belangrijkste,’ vindt Hanslick. Kunsten hebben een dubbele betrekking tot de natuur. Zowel het materiaal als de inhoud komen uit de natuur. Stof voor de muziek die door de natuur geboden wordt, ligt in het ruwe materiaal: de zuivere, meetbare toon. Maar de natuur biedt muziek geen voorbeeld. Er wordt namelijk geen gebruik gemaakt van het geluid van de dieren, maar wel van bijvoorbeeld hun darmen, staart of blaas. Hier heeft de muziek het meest aan te danken.

De werkelijke inhoud van muziek zijn de muzikale thema’s. ‘Inhoud’ mag dus niet worden verward met ‘onderwerp’.

Voorbeeld absolute muziek:Johannes Brahms – Hungarian Dance 3http://www.youtube.com/watch?v=SjRZ_a67mr4

Hungarian dances zijn 21 stukken die gemaakt zijn voor dans en zijn gebaseerd op Hongaarse thema’s.

Voorbeeld symfonisch gedicht:Franz Liszt – Liebestraum – Love Dreamhttp://www.youtube.com/watch?v=KpOtuoHL45Y

Liszt heeft dit stuk gebaseerd op de gedichten van Ludwig Uhland en Ferdinand Freiligrath. Deze gedichten gaan over drie vormen van liefde. Heilige, religieuze liefde, erotische liefde en onvoorwaardelijke volwassen liefde.

5. Interpretaties van het begrip 'natuur': idealistische en 'materialistische' uitgangspunten (ideale natuur; natuur als godsdienst; natuur als materieel feit; natuur als proces)

Beeldende VormingNatuur, religie, bovennatuurlijke:Zoals we eerder al hebben gezegd, werd de natuurlijke buitenwereld ontdekt. Men begint in te zien

hoe kunstmatig en vervuilend de stadscultuur is en begint de waarde in te zien van de onbedorven natuur en primitieve beschavingen.Men ging de wonderen van de natuur gebruiken om de emoties en gevoelens van de auteur te beschrijven. De natuur was namelijk iets dat de mens niet naar zijn eigen hand kon zetten. Iets zelfstandigs.Kunstenaars gingen specifieke stukken wilde natuur gingen schilderen, die nieuwsgierigheid en goddelijke openbaring brachten tot de toeschouwer.

Vanwege zijn bovennatuurlijke voorkomen gaat de mystieke ervaring tegenover de mens steeds belangrijker worden. Er wordt een religieuze oorsprong aan verbonden. De nietigheid van de mens tegenover de allesomvattende, ongerepte natuur is hierin een veel behandeld thema. De schilderijen zijn niet langer te categoriseren in landschapskunst. De goddelijke symbolen staan nu in dienst van de natuur in plaats van andersom.

Mönch am Meer – 1810 – Caspar David Fiedrich

De aandacht voor het schilderen van wolken werd steeds belangrijker. Alle landschapsschilders uit de Romantiek keken hiervoor naar de wolkenleer van Luke Howard; een Engelse amateur meteoroloog.

Voor schilders als Constable waren wolken het belangrijkste motief van sentiment geworden. Voor Turner hadden ze een symbolische betekenis. In zijn werk werden bijvoorbeeld bloedrode wolken symbolen van verwoesting en vernietiging. Een menselijk lichaam kon hij met geen mogelijkheid schilderen, maar de atmosfeer van een landschap kon hij als de beste weergeven.

Snow storm: Steam-boat off a Harbour's mout - J. M. W. Turner, 1842

Constable schreef eens: “Er is genoeg ruimte voor een natuurlijke schilderwijze. De grote fout van deze tijd is bravoure, een poging tot iets dat aan de waarheid voorbijgaat... Modes zijn er altijd geweest en zullen er altijd zijn, maar alleen de Waarheid (in alle dingen) zal blijven en kan een terechte claim leggen op het nageslacht”

Harwich Lighthouse, 1820, John Constable

DansInterpretaties van het begrip 'natuur': idealistische en 'materialistische' uitgangspunten In de romantiek werden veel balletten gemaakt met als thema sprookjes. Deze sprookjes speelden zich af in een wilde, exotische en idealistische natuur. Dit was een gevolg van het escapisme. Men wilde zo ver mogelijk weg uit hun eigen wereld. Vluchten naar verre exotische landen met een niet-christelijke godsdienst. Zigeuners bijvoorbeeld pasten perfect in dit plaatje. Een ongebonden volk dat geen burgerlijke beperkingen kende. De verhalen in deze balletten waren vaak idealistisch. Onbereikbare liefde had hierbij vaak een belangrijke rol.

In de balletten uit die tijd zag je dat de twee werelden werden afgewisseld. Het stuk was opgedeeld in twee of vier aktes. Hierbij speelden akte een en drie zich af in de gewone wereld. Akte 2 en 4 speelden zich af in de bovennatuurlijke wereld.

6. Originaliteit tegenover traditie: je eigen tijd reflecteren; individualisme en idee van de geniale kunstenaar; soms virtuositeit

Beeldende VormingOriginaliteit tegenover traditie: Tijdens de Romantiek spelen het academisme en het avant-gardisme een grote rol.

Het academisme was een door de Academie goedgekeurde stijl die berust was op het Neoclassicisme, dat je aangeleerd kreeg op de kunstacademies. Juiste proporties, perfect perspectief en de nadruk op de tekening. Dat was de absolute basis. Schilderen leerde je bij een gevestigde schilder in zijn atelier. Beheersing van het vak was het belangrijkste voor de academisten en dus ook voor de jury van de Salon.

Napoleon zorgde er na de Franse Revolutie (14 juli 1789-1799) voor dat het toelatingsbeleid veranderde, maar de onvrede onder de kunstenaars bleef.

Prachtige, dramatische Romantische schilderijen werden afgewezen door de Salon, omdat het te veel

ophef veroorzaakte of te dicht bij de werkelijkheid kwam, zoals Het vlot van Medusa. Dit werd gezien als spot op de gezagvoerders van het schip De Medusa en er stonden donkere mensen op.

Het vlot van de Medusa – Théodore Géricault -1819

Voor dit schilderij had hij betrokkenen geïnterviewd, lijken bestudeerd en allerlei opstellingen gemaakt in zijn atelier, om maar zo goed mogelijk de omstandigheden, gevoelens en emoties van dit actuele drama weer te kunnen geven.

Verschillende kunstenaars gingen zich afzetten tegen de traditionele kunst van het Academisme, zoals de schilder Gustave Courbet, die we eerder al noemden.

The sleeping spinner, Gustave Courbet, 1853

Hij wilde de mensen weergeven zoals ze waren. Inclusief al hun imperfecties, wat absoluut niet de goedkeuring van de Salon kon vinden. Deze nieuwe stijl noemt men 'Realisme'.

Niet alleen de manier van afbeelden wilden de avant-gardisten veranderen, maar ook hetgeen dat afgebeeld werd moest anders. De geromantiseerde afbeeldingen van godinnen en rijke mensen maakten plaats voor afbeeldingen van de 'gewone' arbeider, die alledaagse dingen deden.

Ondanks alle veranderingen van het Realisme tegenover het Academisme bleef het uitgangspunt van de beeldende kunst het uitbeelden van een verhevigde gevoelsuiting, daarbij behield de Salon zijn belangrijke rol.

Tevens bracht de komst van de fotografie een reeks nieuwe, dramatische houdingen met zich mee.

Idee van de geniale kunstenaar:Tijdens de romantiek veranderde de maatschappelijke status van de kunstenaar. Men wil ontsnappen aan het dagelijks leven in een wereld van schoonheid, fantasie en gevoelens en wie kan die beter verbeelden dan een kunstenaar?!

De invloedrijke wetenschapper, schrijver, dichter en filosoof Goethe was van mening dat alleen kunstenaars de verborgen schoonheid van de natuur tot uiting konden brengen. Alleen zij hadden toegang tot zijn subjectieve ervaringen. Bij dichters en kunstenaars zijn deze vermogens sterk ontwikkeld. Originaliteit werd het meest gewaardeerd (binnen de regels van de gevestigde orde)

Het atelier van de kunstenaar, Gustave Courbet, 1855

Het schilderij van Courbet is een mooi voorbeeld van de verhevenheid van de kunstenaar. De schilder heeft zichzelf namelijk in het midden van het schilderij geplaatst. Links van hem zie je zijn inspiratiebron: de 'gewone 'mensen en hun dagelijkse leven. Rechts zie je de bourgeoisie, de mensen die het zich konden veroorloven met kunst bezig te zijn. Aan zijn linkerzijde zie je een jongetje dat staat voor de 'onverpeste' nieuwsgierigheid en rechts van hem staat een vrouw, die de 'naakte waarheid' voorstelt. De schilder is de enige in het schilderij die aan het 'scheppen' is.

Een ander passend voorbeeld is ook van Courbet

Bonjour monsieur Courbet, Gustave Courbet, 1854

Rechts zie je Courbet zelf: Hoofd omhoog, lopend in de zon.Links zie je zijn mecenassen: Een van de twee buigt zijn hoofd en hebben beide hun hoeden afgenomen. Zij lopen in de schaduw.

MuziekVirtuositeit:Niccolo Paganini was een in het Italiaanse Genua geboren vioolvirtuoos en componist. Veel mensen geloofden dat Paganini een 'duivelsviolist' was. Paganini versterkte de legendevorming om zijn persoon door 's nachts op kerkhoven voor de doden te spelen. Hij had ook de gewoonte om voor een concert zijn gezicht wit te schminken om zo nog meer tot de verbeelding te spreken, als lijdend kunstenaar. Een mysterieuze ziekte zorgde voor nog meer mystificatie rondom zijn persoon. Hij leed namelijk aan het Marfan syndroom, hierdoor had hij zeer lange vingers.

Voor een groot deel was hij autodidact, waardoor zijn totaal nieuwe technische vondsten waarschijnlijk te verklaren zijn. Deze hield hij dan ook strikt geheim, niemand mocht hem zien oefenen en zijn werken bleven exclusief in zijn eigen bezit.

Voorbeeld:http://www.youtube.com/watch?v=4TOlOmilwQY&feature=fvst

Nummer 24 uit zijn 24 beroemde viool solo’s (capriccio’s)

7. Voorbeelden

Beeldende Kunst- F. V. E. Delacroix, - J. Constable, - J. M. W. Turner- C. D. Friedrich - F. Goya- W. Blake- T. Gericault– G. Courbet– A. Cabanel– E. Manet

DansRomantische balletten:

La Sylphide:Parijs, 1832Choreograaf: Filippo TaglioniLa Sylphide staat bekend als het eerste romantische ballet. De rol van Sylphide werd vertolkt door Marie Taglioni, de dochter van Filippo. Dit was het eerste ballet waarbij de ballerina, Marie, haar hele rol op de volle pointe uitvoerde.

Verhaal:La Sylphide gaat over de Schotse James die op de vooravond van zijn huwelijk met Effie in contact komt met een elf, la Sylphide. Hij blijft haar zien in zijn dromen, dus volgt hij zijn hart en gaat op zoek naar haar in het bos. Maar als hij daar aankomt en hij haar eindelijk heeft gevonden, ontsnapt zij

Marie Taglioni

steeds. In zijn wanhoop vraagt hij hulp aan de heks Madge. Zij geeft hem een sjaal waarmee hij de Sylphide kan vangen. Maar hij weet niet dat deze sjaal vergiftigd is. Als hij deze over haar schouders werpt vallen haar vleugeltjes af. De Sylphide sterft en wordt door haar soortgenoten opgenomen. Dan slaat de kerkklok en ziet James in de verte de stoet voorbijtrekken. Zijn ex-verloofde Effie trouwt met zijn rivaal Gurn. Behalve zijn ideale liefde is hij ook zijn vroegere verloofde kwijt.

Kenmerken Romantiek in La Sylphide:- De pittoreske situering in de landelijke omgeving in de Schotse Hooglanden. Dat komt tot

uitdrukking in de folkloristische kostumering van James (een kilt), in het decor (het interieur van Engels landhuis) en in de dans door het opnemen van de Schotse volkdans, de 'reel'.

- De tweedeling van de reële wereld en de imaginaire wereld. Dit komt tot uitdrukking in twee verschillende aktes.

- Tegengestelde krachten (goed / kwaad; christelijke / heidens; aardse realiteit / het bovennatuurlijke; cultuur / natuur; verdorven stedelingen / onschuldige plattelanders) zijn typerend voor de Romantiek.

- Het nastreven van een ideaalbeeld, de verheerlijking van wat onmogelijk is. De tragische afloop van het verhaal waarbij de hoofdrolspeler voor eeuwig ongelukkig is. James is echt de wankelmoedige melancholieke zoeker, tevens anti held.

- Het gebruik van spitzen en port de bras.- Ballet Blanc- Tutu’s

Voorbeeld filmpje:Ballet La Sylphide POB Mathieu Ganio Aurelie Duponthttp://www.youtube.com/watch?v=QDxpnRmqKhM

Giselle:Parijs, 1842Choreograaf: Jules Perrot

Verhaal:Giselle speelt ergens in het Rijnland in de Middeleeuwen en gaat over de onmogelijke liefde tussen het danslustige boerenmeisje Giselle en een edelman, graaf Albrecht. Die laatste heeft zich uit verveling in een vermomming van een eenvoudige man op het platteland begeven. Zijn flirt met Giselle loopt ondanks de waarschuwingen van haar moeder uit op een drama. Er lijkt nog niets aan de hand als een adellijke jachtstoet halt houdt bij het eenvoudige boerderijtje van Giselle, waar de stoet iets wenst te drinken. De voorname Bathilda blijkt echter de aanstaande van Albrecht. Die heeft zich verstopt en ziet hoe Bathilda interesse toont in het levendige onschuldige boerenmeisje. Giselle danst voor haar en vertelt dat ze verliefd is. Gecharmeerd door dit eenvoudige meisje geeft Bathilda haar een juweel. Dan onthult boswachter Hilarion – die een oogje heeft op Giselle - Albrechts adellijke achtergrond door te wijzen op de overeenkomstige emblemen op diens zwaard en jachthoorn. Albrecht moet nu wel zijn ware identiteit erkennen. Wanneer de waarheid tot Giselle doordringt, raakt zij waanzinnig. Van verdriet stort zich in zijn zwaard, symbool van zijn adellijke stand. In andere versies sterft zij aan een gebroken hart.

In de tweede akte ontwaakt Giselle in een duistere wereld van de Wili's, geesten van meisjes die voor hun huwelijk bedrogen werden, stierven en als geesten in de nacht uit hun graven komen en wraak nemen op de mannen. Aan het hoofd staat de ongenaakbare Myrtha die de Wili's bij hun wraakzuchtige taak aanvoert. Smeekbeden vermurwen haar niet. Ook Giselle kan zich niet aan haar macht onttrekken en moet met lede

ogen aanzien hoe Hilarion, die spijt kreeg en 's nachts Giselle's graf bezoekt, door de Wili's in het ongeluk wordt gestort. Ook Albrecht staat dit lot te wachten als hij bij haar graf tot inkeer komt. Als hij haar broze verschijning ziet, achtervolgt hij haar tot diep in het bos. Giselle is nu overtuigd van zijn zuivere gevoelens voor haar en helpt haar geliefde om de wraak der Wili's te doorstaan – door te dansen tot de morgenstond. Als de zon opkomt is de magie verbroken is en ligt Albrecht uitgeput, maar levend in het bos. Deze sterveling rest de herinnering aan de zuivere liefde voor Giselle, van wie hij voor eeuwig gescheiden is.

Kenmerken Romantiek in Giselle:- Waanzin (de werkelijkheid niet onder ogen kunnen zien) - Dansen tot aan de dood - Onmogelijke liefde tussen twee mensen van een andere maatschappelijke kom af - Zuivere (kuise) liefde, die alleen bestaat in een imaginaire wereld. - De opbouw van de aktes: - Een dramatisch keerpunt is de waanzinscène, waarbij de vertolkster uitbeeldt hoe de realiteit

langzaam tot haar doordringt. - Gebruik van spitzen en port de bras- Ballet Blanc- Tutu’s

Voorbeeld filmpje:Natalia Osipova & Ivan Vasiliev – Giselle (End)http://www.youtube.com/watch?v=uouK5Klv1ZM

Theater- Emile Zola- Andre Antoine- Richard Wagner- Victor Hugo- Adolphe Appia- Georg II Hertog van Saksen-Meinigen

BronnenlijstBeeldende VormingBoeken: - Algemene kunstgeschiedenisHugh Honor en John FlemmingUitgeverij Meulenhoff, Amsterdam, 13de druk, 2007Gebasseerd op A World History of Art, 1999ISBN 9789029066211Bladzijdes: 646 en 676* Informatie Romantiek en mening van Baudelair

- Kunst, compactJulian FreemanUitgeverij Atrium, Alphen aan den Rijn, Gebaseerd op Art – a crash courseISBN 9061139120Bladzijde: 53 en 54* Afbeelding Turner en uitspraak van Constable: “Er is genoeg... op het nageslacht”

Readerteksten en ander lesmateriaal:- Modern Painting and Northern Romantic Tradition, Northern Romanticism and the resurrection of God: Friedrich and the divinity of landscapeR. RosenblumLonden, 1975, pp. 14-18; 21-31* Informatie natuur in religieuze context

- Academisme versus avant-gardismeOpen universiteit* Informatie verloop van academisme naar realisme/ avant-gardisme

- Historische Tekst Geschiedeniswerkplaats.pdfDe Sociale kwestie, bladzijde 12* Informatie omstandigheden in de Romantiek

- Inleiding Beeldend 1.pdfDia's: 9, 12, 25, 29 en 45

Websites:http://www.digischool.nl/mu/leerlingen/geschiedenis/romantiek/algemeen.htm* Informatie over omstandigheden Romantiek

http://www.schooltv.nl/eigenwijzer/project/2293595/kunst-is-mensenwerk-kunst-uit-de-19e-eeuw/2157317/ckv/item/2293039/het-realisme-1840-1880/*Basisinformatie Realisme

http://nl.wikipedia.org/wiki/Romantiek_(stroming)

*Informatie Zwarte Romantiek

http://www.literatuurgeschiedenis.nl/lg/19de/literatuurgeschiedenis/lg19003.html* Informatie Literatuur in de 19de eeuw.

http://www.digischool.nl/ckv2/romantiek/romantiek/originaliteit.htm* Afbeelding Het atelier van de kunstenaar – 1855 – Courbet

http://www.shafe.co.uk/crystal/images/lshafe/Courbet_Bonjour_Monsieur_Courbet.jpg* Afbeelding Bonjour monsieur Courbet - 1854 – Courbet

http://www.strabrecht.nl/sectie/ckv/08/Romantiek/Frans/2.1_Gericault_Jean_Louis_Theodore,_Het_vlot_van_de_Medusa_1819_491x716.jpg* Afbeelding Vlot van Medusa - 1819 – Gericault

http://www.artinthepicture.com/artists/Gustave_Courbet/spinner.jpg* Afbeelding The sleeping spinner – 1853 – Courbet

http://www.strabrecht.nl/sectie/ckv/08/Realisme/Salonkunst/3.1_Cabanel__Alexandre,_De_geboorte_van_Venus_1863_130x225.jpg*Afbeelding De geboorte van Venus – 1863 – Cabanel

http://www.kunstkopie.nl/kunst/ferdinand_victor_eugene_delacr/die-freiheit-auf-den-barrikaden_ferdinand-victor-eugne-delacr.jpg* Afbeelding Bevrijding van de barricaden – Delacroix

http://www.kunstkopie.nl/a/casper-friedrich/monch-am-meer-friedrich.html* Afbeelding Mönch am Meer – 1810 – Caspar David Friedrich

http://christophervolpe.blogspot.com/2010/08/constables-clouds-redux-big-dutch-skies.html* Afbeelding Harwich Lighthouse – 1820 – John Constable

http://www.allposters.com/-sp/Snow-Storm-Steam-Boat-Off-a-Harbour-s-Mouth-Posters_i1515717_.htm?aid=85097&LinkTypeID=1&PosterTypeID=1&DestType=7&Referrer=http%3A%2F%2Fwww%2Eartcyclopedia%2Ecom%2Fartists%2Fturner%5Fjoseph%5Fmallord%5Fwilliam%2Ehtml* Afbeelding Snow-storm: Steam-boat off a Harbour's mout - J. M. W. Turner, 1842

TheaterWebsites:- http://www.antiqbook.info/nl/tips/Victor_Hugo.phtml*Informatie Victor Hugo

- http://nl.wikipedia.org/wiki/Victor_Hugo* Informatie Victor Hugo

- http://www.kunstcontext.com/ckv/sd4read.htm*basis informatie theater in de 19e eeuw

- http://artikelen.foobie.nl/kunst/theatercultuur-in-de-19e-eeuw/* Informatie theater in de 19e eeuw: Wagner, naturalisme, symbolismeMuziek- Hartmann, von E. Eduard Hanslick en zijn aesthetisch-formalisme.Met notities bij de visie van Eduard Hanslick van M. Blom

Websites:- Steffelaar, W. Muzikale Stijlgeschiedenis, Kunstcontext. Geraadpleegd op 15-01-2012. http://www.kunstcontext.com/ckv/sd4read.htm- ‘Absolute muziek’, Wikipedia, laatst bewerkt op 19-12-2011. Geraadpleegd op 15-01-2012. http://nl.wikipedia.org/wiki/Absolute_muziek - http://nl.wikipedia.org/wiki/Niccol%C3%B2_Paganini* Niccolo Paganini- http://componisten.net/default.asp?c=paganiniNiccolò Paganini- ‘Liebesträume’, Wikipedia, laatst bewerkt op 09-12-2011. Geraadpleegd op 15-01-2012.http://en.wikipedia.org/wiki/Liebestr%C3%A4ume - ‘Hungarian dances (Brahms)’, Wikipedia, laatst bewerkt op 13-01-2012. Geraadpleegd op 15-01-2012. http://en.wikipedia.org/wiki/Hungarian_Dances_(Brahms)

DansWebsites:- Geraadpleegd op 05-01-2012, http://www.kunstcontext.com/ckv/sd4read.htm

- Romantisch Ballet 19de eeuw. Geraadpleegd op 05-01-2012, www.Danstijd.slo.nl

Boeken:- Utrecht, L. (1988). Van hofballet tot postmoderne-dans. De geschiedenis van het akademisch ballet en de moderne dans. Zutphen: De Walburg Pers.

- Westra, B. Dansgeschiedenis – de ontwikkeling van de westerse theaterdans. Kunstcontext.