Glossae, scholia et commentarii.
Praktyka komentowania tekstu od antyku do redniowiecza -
perspektywa wielokulturowa
Streszczenia referatw
dr Adam Bednarczyk
Pracownia Jzyka i Kultury Japoskiej
Uniwersytet Mikoaja Kopernika, Toru
Mumyzshi jako najstarszy literacki komentarz krytyczny do Genji
monogatari
Genji monogatari najwiksze arcydzieo japoskiej literatury
dworskiej z pocztku XI wieku doczekao si pierwszych interpretacji i
omwie ju niespena wiek po swoim powstaniu. Dwa najstarsze z nich
Genjishaku autorstwa Fujiwara-no Koreyukiego i Okuiri Fujiwara-no
Sadaie s pierwszymi z kilkudziesiciu filologicznych komentarzy do
powieci Murasaki Shikibu, ktre powstay na przestrzeni kolejnych
stuleci. Oprcz tego rodzaju tekstw istniej jednak zabytki o
charakterze przegldowym lub krytycznym. Przykadem dziea, ktre
stanowi krytyczny komentarz do Genji monogatari, ale rwnie innych
wczenejszych dzie literatury okresu Heian, jest Mumyzshi. Celem
niniejszego wystpienia jest prba ukazania sposbu interpretowania i
komentowania treci Genji monogatari w tym najstarszym literackim
dziele krytycznym.
Mumyzshi as the earliest literary critical commentary on Genji
monogatari
Genji monogatari (The Tale of Genji) the greatest masterpiece of
Japanese literature by Murasaki Shikibu from the beginning of the
XIth century has already been interpreted since a hundred years
after its completion. Two earliest texts Genjishaku by Fujiwara-no
Koreyukiego and Okuiri by Fujiwara-no Sadaie belong to several
dozen of philological commentaries on Murasakis work that appeared
within the space of following centuries. Apart from this kind of
texts there are also works of a digest or critical character. An
example of work, which is a critical commentary on Genji monogatari
as well as many other earlier literary works from Heian period, is
Mumyzshi. The aim of the paper is to present method of
interpretation and commenting Genji monogatari in this famous work
on literary criticism.
Dr hab. Krzysztof Bracha, prof. IH PAN
Wykady i komentarze do Dekalogu. Midzy metod a katechez.
Referat dotyczy bdzie konfrontacji metody komentowania tekstu
Dekalogu z dydaktyk religijn (przekazem katechetycznym i
moralizatorskim) w zwizku z wykadni poszczeglnych Przykaza w wietle
Komentarzy do Dekalogu (m.in.: De decem praeceptis, Speculum aureum
decem praceptorium Dei, Gewissenspiegel, Spiegel des Snders),
autorstwa m.in.: Mikoaja z Dinkelsbhl, Tomasza Ebendorfera de
Haselbach, Martina z Ambergu, Jana Geilera z Keisersbergu,
Gottschalka Hollena, Henryka z Friemaru, Mikoaja Wiganda oraz w
wietle kazania z XV w. De praeceptis z wykadem Dekalogu z rkpsu BN
3022.
dr Dominika Budzanowska
Instytut Filologii Klasycznej i Kulturoznawstwa UKSW
Hieronim recenzuje Wiktoryna, Augustyn streszcza Tykoniusza
Hieronim ze Strydonu sam napisa wiele komentarzy do ksig
biblijnych, jednak do Apokalipsy napisa ok. recenzj wczeniejszego
(z ok. 260 roku) komentarza Wiktoryna z Petowium, chiliasty. Z
kolei Augustyn z Hippony streci i poniekd skomentowa Liber
regularum Tykoniusza Afrykaczyka, donatysty chccego da klucze do
rozumienia Biblii. Na tych dwch przykadach wida, jak z szacunkiem
wielcy doktorzy Kocioa podeszli do dzie napisanych przez swych
poprzednikw, ktrzy reprezentowali nieco inny nurt wiary
chrzecijaskiej.
Na wybranych fragmentach chc pokaza, jak Hieronim i Augustyn
docenili to, co za dobre uznali w dzieach innych pisarzy, a jak
przestrzegali przed tym, co uznali za bdy czy niedocigniciami z ich
strony (na przykadzie fragmentw: Komentarza do Apokalipsy i
Recenzji Komentarza do Apokalipsy oraz Liber regularum i De
doctrina christiana).
Victorinus commentary, which is the earliest extant Latin
commentary on the Apocalypse, was written around year 260. Jerome
issued a revised edition of Victorinus text, with chiliastic
elements removed, in 398. Ticonius Afer (330-390) was a great
Donatist exegete. His Book of Rules is a text praised by Augustine
in De doctrina christiana.
Dr Dorota Gacka
Pracownia Literatury redniowiecznej
IBL PAN
CECHY EXPLANATIO W TRZECH KOMENTARZACH Z XV I POCZ. XVI W.
Spostrzeenia dotyczce Commentum Jana z Dbrwki oraz komentarzy do
Teodula i Facetusa z druku Lyon 1505.
W swoim referacie zamierzam si przyjrze, jak zostaa zbudowana ta
cz komentarza literackiego, ktra zwykle nastpuje po accessus ad
auctores, a w ktrej komentator zamieszcza najrnorodniejsze
refleksje dotyczce materii dziea: mog to by objanienia treci
realizowane czworako: dosownie, wedug sensu, alegorycznie i
moralnie; objanienia realiw historycznych, mitologicznych i
biblijnych; objanienia sw, w tym czsto etymologie, wskazwki
dotyczce przynalenoci gramatycznej oraz odmiany, przykady synonimw;
objanienia skadniowe i dotyczce sposobu translacji, np. w jakiej
kolejnoci tumaczy poszczeglne sowa, jak czy je w tworzce sens
grupy.
Materia, ktry zamierzam przebada to trzy rne komentarze, powstae
u schyku redniowiecza, z ktrymi zetknam si w trakcie pracy
translatorskiej. Commentum Jana z Dbrwki, napisane midzy 1430 a
1436 r., jest komentarzem do dziea historycznego, a mianowicie
Kroniki polskiej biskupa Wincentego zwanego Kadubkiem, powstaej na
przeomie XII / XIII w., a obejmujcej wydarzenia od prehistorycznych
pocztkw pastwa polskiego do roku 1202. Komentarz do Teodula z druku
Lyon 1505 to z kolei komentarz do dziea literackiego. Teodulus jest
bowiem eklog powsta w IX w. pod pirem anonimowego autora. Opisany w
niej agon na pieni jest pretekstem do zestawienia wtkw
mitologicznych i biblijnych oraz wykazania wyszoci tych drugich.
Komentarz do Facetusa ze wspomnianego ju druku, Facetusa, ktry jest
podrcznikiem dobrych manier, powstaym w kocu XII w. pod pirem
prawdopodobnie cysterskiego mnicha Jana, a pomylanym jako
dopenienie Dystychw Katona., jest objanieniem krtkich poetyckich
sentencji. W swojej pracy zamierzam zidentyfikowa i pogrupowa
uwagi, ktrymi komentatorzy opatrzyli wspomniane utwory, a take
przytoczy ich przykady. Zamierzam take przyjrze si, ktre cechy
explanatio s wsplne dla kadego z tych komentarzy, a ktre pojawiaj
si tylko w niektrych z nich. Praca moja zapewne nie wyczerpie
problematyki zwizanej z tym zagadnieniem, jako e mj przekad
wspomnianych komentarzy mia charakter fragmentaryczny, jednake
przetumaczony materia jest na tyle duy, e mona si pokusi o
generalizacj pewnych zagadnie i przedstawienie ich na konferencji w
celu konfrontacji z innymi obserwacjami.
THE FEATURES OF EXPLANATIO IN THE THREE COMMENTARIES
FROM THE DECLINE OF THE MIDDLE AGES. The observations on the
Commentum of John of Dbrwka and on commentaries from the print of
Lyon 1505 to Theodulus and to Facetus.
In my paper I am going to observe, how this part of the
commentary is built, which usually follows the accessus ad auctores
and in which a commetator puts various reflections on materia
operis. In this place we can enumerate explanations of contents of
a composition explanations realized in four ways: literally,
according to the sense, allegorically and morally; explanations of
historical, mithological and biblical realities; expalanations of
words: etymologies, directions on the declension and on the grammar
belonging, examples of synonyms; and in the end explanations on the
syntax and on the way of a translation, for instance: in which
order we should translate an each word and how to connect words
into groups, which create a sense.
I am going to search three various commentaries, which came into
existence in the decline of the Middle Ages and which I became
acquainted with as a translator. Commentum of John of Dbrwka,
written between the 1430 and the 1436 year, is the commentary to a
historical work Chronica Polonorum of the bishop Vincentius named
Kadubek; this Chronica was written in the XII / XIII century and
includes events since prehistorical origines of Polish state to the
1202 year. The commentary from the print: Lyon 1505 to Theodulus is
a note to literary work, because the Theodulus is the ecloga,
written in the IX century by anonymous carolingan author. The songs
rivalization, described in it, is a pretext to presenting and
comparing mithological and biblical motifs and to demonstrating the
superiority of the biblical matter. The commentary from the
mentioned print to Facetus, which is a book of good manners,
written probably by the cistercian monk John in the end of the XII
century as the continuation of Disticha Catonis, is a note to the
short poetical sentences.
In my work I want to identify and to group notes, which
commetators have wrote on margines of the mentioned compositions,
and also to give examples of them. I am going to observe, which
features of an explanatio are common for each of those commentaries
and which appeare only in one or in two commentaries. I am afraid,
that I will not describe all problems connected with that question,
because I have translated only fragments of mentioned commentaries,
however the translated material is so big, that we can find some
general rules in making those notes.
Mgr Anna Izdebska
Katedra Arabistyki i Islamistyki
Wydzia Orientalistyczny UW
Komentarz jako wstp do filozofii: Jamblich i Hierokles
rda takie jak ywot Plotyna Porfiriusza i ywot Proklosa Marinosa
powiadczaj, e pnoantyczne filozoficzne komentarze powstaway przede
wszystkim w kontekcie szkolnym. Podczas lekcji w szkole
filozoficznej czytano fragment klasycznego dziea i pniejsze
komentarze wybrane przez nauczyciela, a nastpnie wykada on swoj
wasn interpretacj. Std te wybr komentowanych tekstw cile zalea od
obowizujcego w szkoach filozoficznych curriculum. Ponad podziaami
doktrynalnymi i religijnymi jako podstawa byy zawsze dziea
Arystotelesa, nastpnie dla bardziej zaawansowanych wybrane dialogi
Platona i tajemne teksty takie jak Wyrocznie Chaldejskie i hymny
orfickie. Poza tym komentowano i wykadano w szkoach inne uznane za
klasyczne, a jednoczenie uyteczne pedagogicznie teksty.
Cae neoplatoskie curriculum byo propedeutyczne, Arystoteles by
wstpem do Platona (mae i wielkie misteria), Platon do tekstw
natchnionych. Jeszcze przed lektur Arystotelesa czytano
przygotowawcze teksty etyczne takie jak Encheiridion Epikteta i
pitagorejski Zoty poemat, a take przygotowujc do lektury Organonu
Arystotelesa Izagog Porfiriusza. Zwaszcza te dwa pierwsze teksty
opatrzone odpowiednimi komentarzami odgryway rol wstpu do
filozofii. Miay umocni adeptw filozofii w pierwotnym postanowieniu
i przygotowa ich do podjcia trudu mozolnej nauki.
W swoim wystpieniu chciaabym przyjrze si dwm przykadom
pnoantycznych wstpw do filozofii, ktre jednoczenie s komentarzami.
Jest to Protreptyk (Zachta do filozofii) Jamblicha i Komentarz do
Zotego poematu Hieroklesa. Pierwszy tekst nie jest komentarzem
sensu stricto, ale skada si na niego kilka czci komentujcych
wybrane lemmata z pism pitagorejskich: Zotego poematu, O mdroci
Archytasa i pitagorejskich sentencji (symbola). Naley czyta go w
kontekcie opus magnum Jamblicha Zbir dogmatw pitagorejskich,
prezentujcym w zamierzeniu cao filozofii pitagorejskiej. Jamblich
postrzega pitagoreizm jako najdoskonalsz szko filozoficzn, wrcz
filozofi per se. Ukad ksig odpowiada wic w pewien sposb cursum
filozoficznemu. Sam Jamblich pisze w Zachcie, e jest to
wprowadzenie w filozofi w ogle na materiale tekstw pitagorejskich,
jako najlepiej t filozofi ukazujcych.
Z kolei Komentarz do Zotego poematu Hieroklesa jest klasycznym
komentarzem szkolnym skadajcym si z cytowanych kolejno lemmata
tekstu klasycznego, opatrzonych filozoficznymi interpretacjami
komentatora. Jednoczenie jest to rwnie wstp do filozofii jako
takiej, gdzie tekst pitagorejski stanowi jedynie punkt wyjcia.
Hierokles wybra go poniewa, jak pisze we wstpie, obejmuje on cao
filozofii, zarwno praktycznej jak i kontemplatywnej, poprzez ktr
czowiek moe osign prawd, cnot, oczyszczenie i podobiestwo do boga.
Jego zdaniem gwnym celem Zotego poematu jest wycisn na uczniach
swego rodzaju filozoficzne pitno, zanim przystpi do innych lektur.
Sam wstp rozpoczyna Hierokles ogln definicj filozofii, a w dalszym
komentarzu stara si przedstawi w prosty i skrtowy sposb cao
filozofii, tak jak sam j postrzega.
Na kilku przykadach poka jak Jamblich i Hierokles uywaj
komentarza w celach propedeutycznych i jak podporzdkowuj ten rodzaj
literatury filozoficznej specyficznym wymaganiom innego rodzaju
teje literatury, czyli wstpu do filozofii. Dla kontrastu porwnam
take te dwa pitagorejskie komentarze z take pitagorejskim
komentarzem arabskim przypisywanym Jamblichowi. w pniejszy
komentarz znacznie bardziej stara si objani klasyczny tekst
filozoficzny (Zoty poemat) w nowym kontekcie kulturowym, ni za jego
pomoc przedstawia wasn wizj filozofii.
Commentary as introduction to philosophy: Iamblichus and
Hierocles
There is no doubt that in Late Antiquity commentaries were
composed for pedagogical purposes, in order to be used in
philosophical education we can see this phenomenon in sources such
as the Life of Plotinus by Porphyry or the Life of Proclus by
Marinos. A classical lesson in a philosophical school started with
reading from a classic text, followed by commentaries of
philosophical authorities respected by the teacher, finally
commented by the teacher himself. Consequently, the choice of the
commented texts was defined by the curriculum of a particular
school and philosophical tradition. Regardless of doctrinal or
religious divisions, everyone began with Aristotle, more advanced
students read Plato and esoteric texts such as the Chaldean Oracles
or orphic hymns. In addition to that, many teachers and schools
used texts considered both classic and useful for pedagogical
purposes.
Thus, the whole Neoplatonic curriculum was propaedeutic:
Aristotle served as introduction to Plato (small versus great
misteries), while Plato led to divinely inspired texts. Before
commencing Aristotle, however, quite often teachers chose to read
ethical writings, such as Epictetus Enchiridion or the Pythagorean
Golden Verses, as well as Porphyrys Isogoge, conceived as
preparation to reading Aristotles Organon. In particular the first
two texts accompanied by commentaries functioned as introduction to
philosophy. They were meant to increase the steadfastness of
beginners, making them ready to engage in laborious philosophical
education.
My presentation will analyse two late antique introductions to
philosophy which at the same time are commentaries to classic
texts: Iamblichuss Protrepticus (Exhortation to philosophy) and
Hierocless Commentary to the Golden Verses. The former is not a
commentary in a strict sense, but it consists of a few parts
commenting selected lemmata from Pythagorean writings: the Golden
Verses, Archytas On wisdom, and Pythagorean sentences (symbola). It
should be read in the context of Iamblichus opus magnum, the
Collection of Pythagorean doctrines, that were meant to present the
entirety of Pythagorean philosophy. In Iamblichus view,
Pythagoreanism was the most perfect philosophical tradition, it was
philosophy per se. The order of the books of his Collection follow
the general philosophical curriculum, and as Iamblich himself
writes he introduces philosophy on the basis of Pythagorean texts
because their way of presenting philosophy is the purest.
On the contrary, Hierocles text is a typical school commentary,
it consists of lemmata of the classic text followed by
philosophical interpretations of the commentator. At the same time,
it is also introduction to philosophy in general, and the commented
text is just a starting point for the commentators presentation of
his own vision: the commentary deals with entire philosophy, both
practical and contemplative, that can help the human to achieve
truth, virtue, purification and similarity to god. In his opinion,
the main purpose of the Golden Verses is to bring about a deep
change in students attitudes and way of thinking, to turn them into
philosophers-in-the-making before they start engaging with other
philosophical readings. Unsurprisingly, Hierolces begins his
commentary with a general definition of philosophy, and continues
by presenting in a cursory and simple way the entirety of
philosophy, just as he himself conceived this discipline.
My presentation will deal with selected passages from both
texts, with the aim of demonstrating how both Iamblichus and
Hierocles made use of commentary for the purpose of achieving their
own propaedeutic goals; in other words how they subordinated the
genre of commentary to another genre of philosophical literature,
that is introduction to philosophy. In order to make this even
clearer, I will compare these two Pythagorean commentaries with one
more Pythagorean yet Arabic commentary, by chance attributed to
Iamblichus. This later text aims much more at explaining a
respected, popular philosophical text (the Golden Verses) in a new
cultural context, than at presenting the authors own vision of
philosophy with the help of a classic.
dr Gabriela Kurylewicz
(Fundacja Forma Instytut Sztuki i Bada Filozoficznych)
Commentaries of Thomas Aquinas on the texts of the
Neoplatonists: their style and influence on Aquinass own
philosophical work
Plato proposed a metaphysical theory of creativity which aimed
towards the reality (idea) of transcendent being which he had found
aequal with transcendent truth, unity, good and beauty. Plato's
work was continued by Aristotle and, many centuries later, by
Thomas Aquinas. Thomas the Aristotelian and Platonist, who was an
outstanding commentator on Aristotles philosophical works and a
keen expositor of the thought of Plato (but mostly indirectly via
the texts of the great Neoplatonists: Boethius, Proclus and
Pseudo-Dionysius) is the intriguing subject of my paper.
I will consider especially Thomass comments on the texts of
Boethius, Proclus and Pseudo-Dionysius, that is Super Boetium De
Trinitate expositio, Super Librum de causis expositio and In De
divinis nominibus commentarium, seeking to discover the method or
style in which he approached both their words and their thoughts.
Above all, and most challengingly, I will endeavour to show how
their inspiration benefitted his own philosophy, and more precisely
his metaphysics and aesthetics.
dr Gabriela Kurylewicz
(Fundacja Forma Instytut Sztuki i Bada Filozoficznych)
Komentarze Tomasza zAkwinu do tekstw neoplatonikw ich charakter
i wpyw na wasn prac filozoficzn Tomasza
Platon zaproponowa metafizyczn teori twrczoci, ktrej celem jest
rzeczywisto (idea) transcendentnego istnienia, ktre uwaa za rwne
transcendentej prawdzie, jednoci, dobru i piknu. Dzieo Platona
kontynuowa Arystoteles i wiele wiekw pniej Tomasz zAkwinu. Tomasz
zAkwinu arystotelik i platonik, wybitny komentator filozofii
Arystotelesa i rwnie wytrawny interpretator Platona (cho przewanie
nie bezporednio, lecz poprzez teksty wielkich neoplatonikw:
Boecjusza, Proklosa i Pseudo-Dionizego) jest tematem gwnym mojego
wystpienia.
Wezm pod uwag zwaszcza komentarze Tomasza do pism Boecjusza,
Proklosa i Pseudo-Dionizego, a wic Super Boetium De Trinitate
expositio, Super Librum de causis expositio i In De divinis
nominibus commentarium. Bd si staraa odkry metod lub sposb, w jaki
Tomasz podchodzi do ich sw i myli. Nade wszystko, a zarazem
najbardziej zobowizujco, sprbuj oceni korzyci zich inspiracji dla
jego wasnej filozofii, w szczeglnoci metafizyki i estetyki.
Dr Maria Marcinkowska-Ros
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
Instytut Filologii Klasycznej
Ancient commentators on Aristotle:
exegetical strategies and their methodological basis
In his physical and metaphysical treatises Aristotle a
philosopher who successfully established the conception of the four
elements of the sublunary world (earth, water, air and fire)
mentions ten times a puzzling stuff between the regular elements, .
Because of the shortness and vagueness of these references even
such fundamental issues as the nature of the intermediate element,
its relation to the four elements and the authorship of this
concept remain highly controversial in modern research on ancient
philosophy. The problem of the intermediate was already encountered
by the ancient commentators of Aristotle: Alexander of Aphrodisias,
Themistius, Porphyry, Philoponus, Simplicius and Asclepius. In my
paper I will first present and compare the solutions offered by
these authors; my main aim, however, is to show how their solutions
depend on their methodological decisions and commenting strategies:
an exegetical difficulty generates a situation that most
efficiently reveals the implicite suppositions of the author about
the aim, sense and the right method of commenting a text as well as
his assumptions concerning his own status and the possible limits
of his knowledge.
Antyczni komentatorzy Arystotelesa:
strategie egzegezy i ich uwarunkowania metodologiczne
W dziesiciu miejscach pism fizycznych i metafizycznych
Arystotelesa filozofa, ktry skutecznie ugruntowa nauk o czterech
elementach wiata podksiycowego (ziemia, woda, powietrze i ogie)
pojawiaj si zagadkowe wzmianki o elemencie porednim, . Zdawkowo i
niejasno zawartych w nich informacji nie pozwalaj wspczesnym
badaczom osign consensusu na temat nawet tak podstawowych kwestii
jak natura elementu poredniego, jego stosunek do czterech elementw,
czy autorstwo tej koncepcji. Na problem ten natrafili ju antyczni
komentatorzy Arystotelesa: Aleksander z Afrodyzji, Temistios,
Porfiriusz, Filoponos, Simplikios i Asklepios. W proponowanym
referacie postaram si zarysowa i porwna proponowane przez tych
autorw rozwizania problemu elementy poredniego oraz przede
wszystkim ukaza, w jaki sposb ich interpretacje s uwarunkowane
przez powzite przez nich decyzje metodologiczne oraz przez
charakterystyczne dla nich strategie egzegetyczne: wanie w sytuacji
interpretacyjnej aporii rzadko tematyzowane zaoenia na temat celu,
sensu i waciwej metody komentowania tekstu, a take na temat statusu
i moliwych ogranicze wiedzy samego komentatora staj si najlepiej
obserwowalne.
Mgr Monika Miazga
De Seraphim et De Cherubim komentarz jako forma kontemplacji w
syryjskich wersjach tekstw egzegetycznych Ewagriusza z Pontu
Ewagriusz z Pontu znany jest zarwno w przekazie Ojcw, jak i w
dzisiejszej wykadni gwnie zeswych pism ascetycznych (Practicus,
Sententiae ad monachos, Ad virginem, Deoratione, De octo
spiritibus, De spiritibus malitiae, Antirrheticus), z drugiej za
strony zkatalogu enigmatycznych sentencji spekulatywnych (Kephalaia
gnostica, Gnosticus, Capita cognoscitiva). Tymczasem znaczn cz, moe
nawet wikszo jego dzie stanowi obszerne komentarze do wybranych
ksig Pisma witego: Scholia in Psalmos, in Proverbia, in Genesim, in
Iob, in Canticum Canticorum, inEcclesiasten, in Lucam. Co wicej,
myli zawarte w tekstach egzegetycznych pozwalaj nierzadko na
rozszyfrowanie wielu jego twierdze gnomicznych.
Z kolei Ewagriusz, jako uznany mistrz ycia duchowego i ojciec
literatury ascetycznej, ktrego nauka wymagaa nie tylko wiernego
przekazu, lecz take zachcaa do objanie iinterpretacji, sam doczeka
si licznych komentarzy swoich uczniw i spadkobiercw. Doniektrych z
jego pism, zachowanych jedynie w wersjach orientalnych, najczciej
wprzekadzie syryjskim bd armeskim, mamy dostp czsto wskutek
wyuskania ich wanie z towarzyszcych tumaczeniu komentarzy
(przykadem o wakim znaczeniu s Kephalaia gnostica, odzyskane z
komentarza Babaja Wielkiego), ktre znakomicie obrazuj dzieje
recepcji myli Ewagriaskiej oraz jej szczegln form w syryjskiej
mistyce i doktrynie V/VI wieku .
Dwa krtkie scholia De Seraphim oraz De Cherubim, przekazane
wanie w syryjskich rkopisach (VI-IXw.), stanowi doskonae exemplum
tego zjawiska, a zarazem sposobno do zarysowania fundamentalnych
tez Ewagriusza na temat kontemplacji. Dziki bowiem skondensowanej
kompozycji owe teksty, okrelane mianem dzie najbardziej
filozoficznych, zbieraj jego zasadnicze kategorie pojciowe oraz
metafizyczne, stanowice baz koncepcji ogldu (thera) Stwrcy
istworzenia. Egzegeza perykopy z Ksigi Izajasza oSerafinach (Iz
6,2-3) oraz z Ksigi Ezechiela oCherubinach (Ez1,18; 10,12) staje si
zapisem modlitewnej wizji, odczytujcej odwieczne racje z Ksigi
Pisma i z Ksigi Natury. Oddany za czytelnikowi do osobistej
kontemplacji komentarz, prowadzony lektur dosown ialegoryczn,
odnoszon do praktyki, fizyki oraz najwyszej teologii, stopniowo
urzeczywistnia Ewagriaski model duchowego wzrastania poprzez ascez
(praktik) oraz poznanie (gnstik) ku Bogu: od zmysowego ogldu wiata
przez kontemplacj duchow stworzenia iodkrycie zasad istnienia
rzeczy a do apofatycznego uniesienia i chway Trjcy witej.
De Seraphim et De Cherubim commentary as a form of contemplation
in the Syriac versions of Evagrius Ponticus exegetical texts
Evagrius Ponticus is known both in the transmission of the
Fathers, and in today's interpretation mainly for his ascetic
writings (Practicus, Sententiae ad monachos, Ad virginem, De
oratione, De octo spiritibus, De spiritibus malitiae,
Antirrheticus) and, on the other hand, for his enigmatic and
speculative sentences (Kephalaia gnostica, Gnosticus, Capita
cognoscitiva). Infact, biblical scholia represent a very large
part, perhaps the majority, of his literary output: Scholia in
Psalmos, inProverbia, in Genesim, in Iob, in Canticum Canticorum,
inEcclesiasten, in Lucam. What is more, the ideas contained in
exegetical texts allow us inmany cases to decipher a lot of his
gnomic statements. In turn, Evagrius, as a renowned master of
spiritual life and father of monastic literature - whose teaching
not only needed to be faithfully transmitted, but also encouraged
his disciples and successors to explain and interpret it - himself
was crowned with many commentaries. Some of his writings were
preserved only in Oriental versions, mostly inSyriac or Armenian
translations, and sometimes they are indeed exactly these
commentaries accompanying the translations that provide us access
to them (a good example are Kephalaia gnostica recovered from the
commentary of Babai the Great). We can track here the history of
the Evagrian thought's reception and its unique form in Syrian
mysticism and doctrine of the 5th and 6th centuries. These two
short scholia: De Seraphim and De Cherubim, which survived only in
Syriac and Armenian manuscripts (6th-9th century), can be used as a
great exemplum of this phenomenon, and also as anopportunity to
depict Evagrius' fundamental theses on contemplation. Due to
condensed compositions, these texts, which are called his "the most
philosophical works", amass the basic conceptual and metaphysical
categories underlying the concept of the contemplation (thera)
ofcreature and its Creator. An exegesis of the pericope of the
Seraphim (Isaiah 6: 2-3) and of the Cherubim (Ezekiel 1: 18; 10:
12) becomes areport of the commentators contemplative prayer
recognizing the hidden lgoi, the divine intentions and meanings, by
reading the "Books" of Scripture and Nature. The commentary, that
is given to a reader to intimate contemplation, is following both
the literal and allegorical meaning regarding the ascetical
practice, physics and highest theology. This exegetical method is
to explicate biblical text wholly in terms of the scheme of
spiritual life, but it also allows - gradually within the
commentary - to realize this growth: from sense-perception of the
world and contemplative knowledge of corporeal and incorporeal
beings tovision of God inapophatic rapture and glory of the Holy
Trinity.
Dr Krzysztof Morta
Instytut Studiw Klasycznych,
rdziemnomorskichi Orientalnych UWr
Staroytna literatura komentujca a Etymologie Izydora z
Sewilli
Treci wystpienia bdzie ukazanie kwestii wykorzystywania
komentarzy gramatycznych i pism egzegetycznych ( komentarzy
historycznych) przy pisaniu dzie nalecych do innych gatunkw
literackich, zwaszcza prac encyklopedycznych. Na przykadzie
Etymologii Izydora z Sewilli chcemy przedstawi w jakim stopniu w
poredni sposb wpyna literatura tego rodzaju na umysowo i kultur (w
tym symbolik ) Europy doby redniowiecza, a czsto i pniej.
Dokonywanie wycigw i skrtw z materiaw rdowych przez autorw
komentarzy (Serwiusz) pocigao nieraz za sob zmiany w treci
pierwotnej informacji lub otwierao drzwi do rnej interpretacji
przez autorw korzystajcych z tych komentarzy. Wybrane przykady
pozwol w czci przedstawi i zilustrowa ten problem.
The topic of the speech will be the question of taking advantage
of grammar commentaries and exegetic writings (literal
commentaries) while creating works that belong to other genres,
especially encyclopedic writings. Based on the example of Saint
Isidore of Sevilles Etymologiae, we would like to present to what
extent this sort of literature influenced the mentality and culture
(including symbolism) of the mediaeval Europe, and quite often even
of subsequent ages. Extracts and abridgements drawn from the source
materials by the commentaries authors (Servius) many a time
resulted in changing the original contents of information or in
enabling the authors profiting from these commentaries to interpret
them in different ways. The examples selected will allow us to
depict and illustrate this problem.
dr Dorota Muszytowska
Zakad Literatury Biblijnej przy Katedrze Literatury
Staropolskiej, Retoryki i Bada nad Bibli UKSW
Qumraskie peszery jako przykad komentarza akomodacyjnego
Peszer (per) zarwno w jego postaci ustnej, jak i literackiej
jest zjawiskiem dziaalnoci wsplnoty z Qumran. W zachowanej
literaturze qumraskiej wystpuje w dwch podstawowych formach:
continuus oraz thematicus. Odzwierciedlaj one dwa sposoby
komentowania witych tekstw judaizmu komentarz cigy do tekstu oraz
komentarz o charakterze monograficznym, ze sprecyzowanym
praktycznym celem. Peszery komentoway biblijne teksty w celu
budowania etosu wsplnoty, posugujc si takimi technikami, jak
przywoanie, reinterpretacja, identyfikacja i dostosowanie.
Pesher (per) is a phenomenon of the Qumran community as an oral
and literary form of activity. Qumran literature has two basic
forms of pesher: continuus and thematicus. It reflects two ways of
commenting on the sacred texts of Judaism continuous commentary on
the text, and thematic commentary aiming at a practical purpose.
Peshers commented on biblical texts in order to build community
ethos using references, reinterpretations, identifications, and
adaptations.
dr Monika Nowakowska,
Katedra Azji Poudniowej, Wydzia Orientalistyczny UW
Komentujc komendy - indyjska tradycja mimansy
Indyjska literatura, zwaszcza naukowa i filozoficzna jest ze
zrozumiaych wzgldw w duej mierze rwnie literatur komentatorsk.
Szacunek dla komentowanych dzie poprzednikw, cho wpywa na formalne
ramy procesu interpretacyjnego, niekoniecznie ogranicza
intelektualn aktywno wasn komentujcych i nie musia nadawa kolejnym
warstwom komentarzy tylko wtrne czy podrzdne znaczenie, wrcz czasem
przeciwnie. Jedna z najwczeniejszych bramiskich tradycji
interpretacyjnych, mimansa, wedyjska hermeneutyka, rozwijaa si, jak
i inne nurty indyjskiej myli filozoficznej, wanie jako tradycja
komentatorska. Wypracowane przez ni metody i techniki analizy
tekstu rdowego okazyway si przydatne przez wieki w rozmaitych
dziedzinach, na przykad w zakresie rozstrzygni prawnych. W
niniejszym wystpieniu przedstawimy podstawowe zasady analizy i
interpretacji wedle mimansy na tle szerszego kontekstu bramiskiej
literatury komentatorskiej.
Commenting on commands the Indian tradition of mimamsa
Indian literature, especially in science and philosophy, is for
understandable reasons for the most its part of a commentarial
character. Regard for the commented works of predecessors ,
although I would influence the formal structure of interpretation
processes, did not necessarily curb the intellectual activities of
the commentators and would not condemn successive layers of
commentaries only to a secondary and subordinate role, quite the
opposite. One of the earliest brahmanical interpretational
traditions, mimamsa, Vedic hermeneutics, sprouted and evolved, like
other currents of Indian philosophical thought, just as a
commentarial tradition. The methods and techniques of source text
analysis it had developed proved useful for ages in various fields,
for example in legal reasoning. In this presentation we shall look
at the fundamental rules of analysis and interpretation according
to the mimamsa against the broader context of brahmanical
commentarial literature.
dr Agnieszka Macig
Pracownia aciny redniowiecznej
Instytut Jzyka Polskiego PAN, Krakw
Spiritu ambulate, id est racione ductu. Pitnastowieczne aciskie
glosy do Listw apostolskich.
Tematem referatu bd aciskie glosy do Listw apostolskich
znajdujce si w kodeksie acisko-polskim z poowy XV w., wydanym w
1880 roku w Sprawozdaniach Komisji Jzykowej Akademii Umiejtnoci
(rkopis oo. Dominikanw we Lwowie znajduje si obecnie we Wrocawiu
pod sygn. 413). Glosy, od jednowyrazowych: caro id est sensualitas,
po jednozdaniowe opisy lub komentarze stanowi interesujcy materia
zarwno z punktu widzenia jzykowego jak i kulturowego.
Listy apostolskie wraz z glosami i tumaczeniem polskim stanowi
cz realizowanego obecnie projektu: Pitnastowieczne przekady Nowego
Testamentu elektroniczna konkordancja staropolska. Internetowa baza
danych, ktry rwnie chciaabym krtko przedstawi.
Spiritu ambulate, id est racione ductu. 15th century Latin
glosses to the Apostolic Letters.
The article presents Latin glosses to the Apostolic Letters in
the code of Latin-Polish from the mid-15th century, published in
1880, in Sprawozdania Komisji Jzykowej Akademii Umiejtnoci, (the
manuscript of the Dominicans in Lww is currently in Wrocaw, ref.
413). Glosses, from those of one word, e.g. caro id est
sensualitas, to the descriptions or comments are interesting
material both from the point of view of linguistic and
cultural.
The Apostolic Letters with Latin glosses and Polish translation
are the part of the project: The 15th century translations of the
New Testament the Old Polish electronical concordance. Online
database. I would like to present shortly this project as well.
mgr Tomasz Sjka
doktorant, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
Wydzia Filologii Polskiej i Klasycznej
Zakad Komparatystyki Literackiej i Kulturowej
Expositio hermetica. Interpretacyjny porzdek w redniowiecznym
komentarzu do Asclepiusa (Glosae super Trismegistum)
Jedna z gwnych inspiracji wrd rozlegego dziedzictwa antycznego w
redniowiecznej kulturze pochodzia od tradycji hermetycznej. czya si
ona ze studiami interdyscyplinarnymi (filozofia, teologia, poezja,
medycyna, alchemia, astrologia) i multikulturowymi (pisma arabskie,
greckie, aciskie). W redniowieczu najwaniejszym pismem hermetycznym
by Asclepius.
Do pocztkowych partii tego tekstu powsta w XII/XIII wieku
anonimowy komentarz (Glosae super Trismegistum). Egzegez
przeprowadzono zgodnie z okrelonym porzdkiem. Poczwszy od
wyjanienia literalnego, poprzez liczne aluzje intertekstualne, a po
prezentacj rnych moliwoci interpretacyjnych, autor komentarza
stwarza spjny hermetyczny wykad (expositio hermetica).
W proponowanym referacie omwi ten interpretacyjny porzdek zarwno
od strony teoretycznej, jak i praktycznej.
Expositio hermetica. The interpretative arrangement in the
medieval commentary to Asclepius (Glosae super Trismegistum)
One of the mainly inspiration among the widely ancient
inheritance in the medieval culture was emanating from the hermetic
tradition. It related to the interdisciplinary (philosophy,
theology, poetry, medicine, alchemy, astrology) and multicultural
study (Arabic, Greek, Latin writings). The primary hermetic writing
in the medieval was Asclepius.
To the initial parts of this text in XII/XIII century was made
the anonymous commentary (Glosae super Trismegistum). The exegesis
was conducted in accordance with definite arrangement. Beginning
from the literal explanation, through the numerous allusions, up to
the presentation of different possibilities of interpretation, an
author of the commentary was making the coherent hermetic
exposition (expositio hermetica).
In the proposed paper I will discuss this interpretative
arrangement in the theoretical point as well as the practical.
dr hab. Joanna Komorowska, prof. UKSW
Katedra Literatury Greckiej i Bizantyjskiej
Instytut Filologii Klasycznej i Kulturoznawstwa
Sofoniasz i wczesniejsza tradycja komentarzy do de anima
Powstay midzy XIII a XIV wiekiem komentarz Sofoniasza rozpoczyna
refleksja na temat wczeniejszej tradycji egzegetycznej. Wymienia
zatem komentator imiona swoich poprzednikw, klasyfikujc ich jednak
wedle typu pozostawionego komentarza. W konsekwencji, w dziele
Sofoniasza rozrnione zostaj dwa typy egzegezy, reprezentowane
odpowiednio przez Aleksandra, Symplicjusza i Filopona, z drugiej za
strony przez Psellosa i Temistiusza. Zasadne wydaje si w
konsekwencji przeanalizowanie tak przyczyn takiego podziau, jak i
jego faktycznego funkcjonowania w dalszych partiach Sofoniaszowego
komentarza, ze szczeglnym uwzgldnieniem sposobu wykorzystania
spucizny Aleksandra z Afrodyzji, autora tak autonomicznego traktatu
de anima, jak i interlinearnych commentaria in Aristotelis de
anima.
prof. dr hab. Katarzyna Pachniak
Katedra Arabistyki i Islamistyki
Wydzia Orientalistyczny UW
Komentarze Ibn Ruszda (Awerroesa) do dzie Arystotelesa na tle
muzumaskiej tradycji komentarzowej
Muzumanie przejli tradycj komentowania dzie filozoficznych z
kultury greckiej, za porednictwem ruchu tumaczeniowego. Ruch
komentarzowy okaza si bardzo wany dla rozwoju falsafy, czyli
filozofii odwoujcej si do greckiej, oraz filozofii ruchw
ezoterycznych, gdy z czasem komentarze staway si coraz bardziej
samodzielne i doprowadziy do rozwoju niezalenych dzie
filozoficznych.
Szczeglny przypadkiem s komentarze Ibn Ruszda, aciskiego
Awerroesa (zm. 1198) do dzie Arystotelesa. Day one impuls rozwojowi
caego nurtu tumacze na hebrajski i acin, samodzielnych prac,
komentarzy do komentarzy itp. Omwione zostan trzy typy komentarzy
Ibn Ruszda, ze wskazaniem na ich najistotniejsze cechy oraz prby
pogodzenia filozofii Stagiryty z wymogami islamu.
Ibn Rushds commentaries to the Aristotelian corpus on the
background of the Muslim commentary tradition.
The Muslim commentary tradition of philosophical texts has its
origins in the Greek culture, and had been commenced in the
framework of the translation movement. The latter in turn had
contributed both to falsafa, the Greek-style thread of the Islamic
thought, and to esoteric philosophy. In the course of time the
Muslim commentaries to the Greek philosophical works became more
original which finally led to the emergence of completely
independent corpus of the Muslim philosophy.
I will focus on Ibn Rushds (Averroes; d. 1198) commentaries to
Aristotle. They were translated to Hebrew and Latin, giving rise to
subsequent original works, and even supracommentaries. Three types
of Ibn Rushds commentaries will be discussed, and their most
important features, including attempts to harmonize religion and
philosophy will be emphasized.
Rafa Tichy
Zakad Historii Filozofii Staroytnej i redniowiecznej IF UW
Komentarz Bonawentury do Heksaemeronu jako wykad teologii
historii
Zazwyczaj kiedy mylimy o samym Heksaemeronie oraz o
patrystycznych i redniowiecznych komentarzach do niego, to przed
naszymi oczyma staje problematyka kosmologiczna, zwaszcza za
metafizyka stworzenia. Ambroy z Mediolanu, Grzegorz z Nyssy,
dwunastowieczni mistrzowie z Chartres, analizujc pierwsze rozdziay
biblijnego objawienia, zastanawiaj si dlaczego tak a nie inaczej
Stwrca urzdzi wiat, rekonstruuj ca hierarchie bytw wznoszcych si od
ziemi do nieba, gosz wspaniao czowieka stworzonego na obraz i
podobiestwo Boga. Jednak nie wszystkie komentarze zatrzymyway si na
tego typu problematyce. Powiecone Heksaemeronowi konferencje
Bonawentury stanowi jeden z najwspanialszych przykadw tradycji majc
pocztek w De Civitate Dei Augustyna kiedy refleksja heksaemeralna
jest przede wszystkim punktem wyjcia do rozwaa historiozoficznych.
W swoim referacie pragn ukaza na podstawie analizy owego ostatniego
dziea Bonawentury, dlaczego i w jakim sensie biblijne objawienie o
powstaniu wiata mogo stanowi dla niektrych teologw staroytnych i
redniowiecznych punkt wyjcia dla wyjaniania sensu historii od jej
pocztku do samego koca.
Istniej jeszcze co najmniej dwa powody zwrcenia uwagi na w
komentarz (a cisle rzecz biorc Konferencje o szeciu dniach
stworzenia). Jak podkrela Alois Dempf autor monumentalnej Sacrum
imperium, konferencje Bonawentury naley uzna za najwaniejsz
filozofi historii i spoeczestwa w redniowieczu. A jednak - jak
dodaje z kolei Josef Ratzineger pozostao one dotd w znacznej mierze
ksig zamknit. Jest to wic wci dzieo domagajce si wikszego
zainteresowania ze strony mediewistw i teologw. Ponadto i to jest w
drugi powd Konferencje zostay cztery lata temu wydane w przekadzie
na jzyk polski. W tym samym czasie ukaza si te w jzyku polskim
najwnikliwszy wspczesny komentarza do nich autorstwa Josefa
Ratzingera (praca ta stanowi jego habilitacj). Mona jednak odnie
wraanie, e owe dwie wyjtkowe publikacje przeszy bez nalenego im
echa w polskim rodowisku naukowym. Dlatego te warto o nich
przypomnie.
dr Micha Zembrzuski
Katedra Historii Filozofii Staroytnej i redniowiecznej
Wydzia Filozofii Chrzecijaskiej UKSW
Paraphrasis, ad litteram i quaestiones Alberta Wielkiego,
Tomasza z Akwinu i Piotra z Owernii komentarze do De memoria et
reminiscentia Arystotelesa
Albert Wielki, Tomasz z Akwinu i Piotr z Owernii na rne sposoby
komentuj Arystotelesowski traktat O pamici i przypominaniu. Ich
komentarze s rne nie tylko w formie wyjaniania twierdze Filozofa,
ale rwnie w przywoywanej erudycji, ktra spenia odpowiednie funkcje,
podejmowanych problemach i ich rozwizaniach, ktre bardziej lub
mniej odbiegaj od tekstu komentowanego. Parafraza Alberta Wielkiego
nastawiona jest na skonfrontowanie sw Arystotelesa z innymi
perypatetykami (szczeglnie filozofami arabskimi Awicenn i
Awerroesem), by lepiej uchwyci wypowiedzi Arystotelesa nazwanego
ksiciem perypatetykw. Tomaszowy komentarz literalny stanowi
ekspozycj nowego tumaczenia Wilhelma z Moerbeke oraz wypracowanie
na jego podstawie koncepcji zmysw wewntrznych, ktr Akwinata bdzie
peniej rozwija w innych swoich dzieach. Kwestie Piotra z Owernii s
ju zupenym sproblematyzowaniem O pamici i przypominaniu do postaci
16 zagadnie, opatrzonych argumentami przeciwnymi, posiadajcych
rozwizania poszczeglnych kwestii i wyjanienia przedstawionych
wtpliwoci. We wszystkich tych trzynastowiecznych komentarzach
przebija jednak jedna wsplna cecha jest ni ch dotarcia do waciwego
ujcia intencji autora i intencji dziea O pamici i
przypominaniu.
19
