ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

1

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

2

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

3

زنــان و بیـــداری اسالمـــی

اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی مقاالت برگزیده

)جلد دوم(

2932تیرماه 02-02

دبیرخانه دایمی اجالس بیداری اسالمی

تهران _ایران

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

4

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

5

زنــان و بیـــداری اسالمـــی

ری اسالمیاجالس جهانی زنان و بیدا مقاالت برگزیده

)جلد دوم(

دبیرکل اجالس زنان و بیداری اسالمی

دکترعلی اکبر والیتی

اجالس دبیرکمیته علمی

دکترعبداهلل مبینی

اعضاءکمیته علمی و داوران اجالس )به ترتیب حروف الفبا(هینر دکتر محسن اسماعیلی، دکتر مسعود اسدالهی، دکتر اصغر افتخاری، دکترر الهراا امرین هادد، دکترر

پور، دکتر حسین رجبی، دکترر رییر برخورداری، دکتر هادی جمشیدیان، سید مهدی حسینی، علی حمزد

هادد، دکترر مگاران سرخایی، دکترر علیر را رستم پور، دکتر نبری اهلل روحری، دکترر سرید محمرد ر ری

سرینی، سلیمانی، دکتر طوبی شاکری ،دکتر مهرشراد شربابی، فررهان شرهیدی، دکترر سرید ر را صردر الح

هادد، دکترر شریفی طراه کوهی، دکترر فرا زد عمریم صفاوردی، دکتر حسینصدیی، دکتر سوسنابوالفضل

-فراهرانی فریبا عالسوند، دکتر حسن علی اکبری، دکتر عباس علیپور، دکتر عصمت فا لی، دکتر فاطمر

کرمیران، دکترر ابرراهیم عزیز آبادی، دکتر نفیس فیاض بخش، دکتر اصغر یا دان، دکتر نیرد یروی ،سرلمان

متقی، دکترمنوچهرمحمدی، دکتر مصطفی ملکوتیان ، اسماعیل همتیان ، دکتر مهدی ناظمی اردکانی

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

6

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

7

زنــان و بیـــداری اسالمـــی

)جلد دوم( اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی مقاالت برگزیده

سالمیجهانی زنان و بیداری اکمیته علمی اجالسکوششبه

خانیحسینطاهرد هارع هواردهی، معصوم ویراستاران ادبی: فاطم اسدی، سید مریم ر وی

خانیجواد حسین آرا:صفحه خانیجواد حسین جلد: طرح

موسس فرهنگی ابناء روح اهلل )رد( ناشر: 1931تابستان چاپ اول: نسخ 0333شمارگان:

خانیجواد حسینخوانی: چینی و نمونهحروف تهران ، خیابان ولی عصر )عج( خیابان خرسند ، دبیرخان دایمی بیداری اسالمی نشانی :

کلیه حقوق برای دبیرخانه دایمی اجالس بیداری اسالمی محفوظ است.

نقل مطالب با ذکر ماخذ آزاد است

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

8

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

9

فهرست

1 .......................................................................................................................... نیبحر یمورد یبررس: یاسالم یداریب در انزن ینیآفر نقش 11 ................................................................................................................. 1 ی نامه ، یدیشه جعر دیس دکتر ی ترجمه البالغه، نهج. 11 11 ...................................................................................................................................................................................... یماسال یداریب ،یانسان کرامت زن، 12 ........................................................................................................................... یاسالم یداریب در او فعال نقش و زن کرامت و ینید دیعقا 13 ...................................................... یاسالم یاردیب انیجر در مسلمان زن گاهیجا و تیهو حفظ در یاخالق یارزشها ریتأث 21 ............................................................................................................................. ریکشم در یمورد مطالعه مسلمان، خاسته پا به و داریب زنان 73 .................................................................................... یاسالم یداریب موج در ها رسانه قیطر از زنان تیهو ییبازنما نحوه یبررس 31 ..........................یغرب منحرف افکار با مقابله در یاسالم یداریب در زنان نقش تیتقو یبرا مناسب و مؤثر یها طرح 101 .................................. اسالمی - انقالبی های ارزش و مفاهیم اساس بر مسلمان زنان هویت بیبازیا و اسالمی بیداری

112 ............................................................................................................................... یعراق زن یاسالم یداریب در او رهیس ریتأث و یالهد بنت

112 .......................................................................................................... یاسالم یالملل نیب تمدن تحقق در مسلمان زنان نقش و اهگیجا

112 ....................................................................................................................... ییایپا و ییایپو یمبان و اصول زنان، رسالت ،یاسالم یداریب

131 ............................................................................................................................................................ یاسالم یداریب در زن نقش هیعل نرم جنگ

موفقیات در آناان آفرینینقش و اجرایی سیاسی، اجتماعی، های عرصه در زنان حضور فقهی مبانی مقارن واکاوی 131 .......................................................................................................................................................................................................................... مردمی های انقالب

111 ............................................................................................................................................................. اسالمی بیداری بدیل بی الگوی کبری زینب

111 .............................................................. (اسالمی بیداری زنان به بیدارباشی) بالقوه چالش فمینیسم؛ خزش اسالم، خیزش

111 .................................... اسالمی بیداری حفظ و استمرار در مسلمان زن معنویت و حیا عفاف، حجاب، فرهنگ نقش

171 ...................................................................................................... یغرب یها رسانه دگاهید از زنان مشارکت و یاسالم یداریب مفهوم

131 ................................ یاسالم یداریب نهضت در آن تداوم و رانیا یاسالم انقالب در مسلمان زن حضور یها جلوه

113 ........ اش رفتهدست از تیهو بازگرداندن ینحوه و یاسالم جوامع در مسلمان زن یماندگ عقب عوامل یبررس

111 ................................................................................................................ یاسالم یداریب در یاجتماع یها شبکه یسلب و یجابیا گاهیجا

111 ................................................................................................................................................................................................ یاسالم یداریب در زنان نقش

111 ............................................... یاستعمارگرای پسا دیدگاه از یاسالم یکشورها در زنان شدن داشته نگه عقب یچگونگ

121 ....................................................... یاسالم یداریب یها جنبش در مسلمان زنان یدهایتهد و ها فرصت یشناس بیآس

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

11

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

11

مقدمه

-بخش و تاثیراذار دوران پ اه تحروالت برین ای نو ظهور؛ حیاتبیداری اسالمی پدیدد

دارای س موج موثر بودد اسرت. اندیشمندان، این بیداری اذعانالمللی یرن بیستم است. ب

مال الدین اسد آبادی مصلح بزراری های سید جتوان ب تالشموج اول این بیداری را می

ک با سفر ب نقاط مختلف جهان اسالا و دعوت اه مسلمین ب منمور باهاشرت بر هویرت

های اصرالحی سرید جمرال کرد ، نسبت داد. البت افکار و اندیش اسالمی تالش فراوانی می

ب سرعت در بین نخبگان و اندیشمندان اسالمی تاثیراذار شد.

سرید جمرال توانسرت ترا حردودی اسرالمی –اسالمی مبتنی بر فکرر اجتمراعی جنبش بیداری

ارذاری نمایرد. ولری ایرن جنربش فکرری مبانی فکری، معرفتی و نمرری بیرداری اسرالمی را پایر

نتوانست ب یک طرح عملیاتی تبدیل شود و محصول اجتماعی و مدیریتی اعطراء کنرد. بر همرین

هرا ت و شناخت دییق نقاط عف ، یوت، تهدیرد و آسری دلیل بودد است ک اماا خمینی با معرف

موج اول بیداری اسالمی ب ارا الگویی اه اندیش اسرالمی در صرحن اجتمراعی همرت ورهیرد و

-ی ارهشمسیر بیداری اسالمی را هموار نمود و این اندیش را با طرح حکومرت اسرالمی برر پایر

ود برر باهتولیرد اندیشر حکومرت اسرالمی، ریزی مجدد کررد. ایشران عرال های اصیل اسالمی پی

های فراوانی نیز در جهت اجرایری کرردن اندیشر حکومرت اسرالمی نمرودد اسرت کر مجاهدت

باشد کر تراثیرات عمیرق و یرفری را برر جهران ها انقالب اسالمی ایران میمحصول این مجاهدت

ن ویروع انقرالب اسرالمی نمررا الملل بر جای اذاشت است. بسیاری اه صراح اسالا و روابط بین

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

12

-اند ک با عنایت بر ایرن تاثیرارذاری و آمروهد اذاری کرددایران را موج دوا بیداری اسالمی ناا

های ک انقالب اسالمی در طی دوران جنگ سرد و حاکمیت راهبررد ترواهن وحشرت در سرطح

المللی ارا نمودد است . بین

المی ، سیاسرت اسرتقالل و آهادی توان طرح عملی دعوت مسلمانان ب هویرت اسر می

خواهی احیای مجدد عممت و مجد مسلمین، اتکاء بر فرهنگ و تمردن اسرالمی و ... کر

معررادالت روابررط بررین الملررل را دچررار داراررونی کرررد نرراا برررد . فرررو پاشرری تفکرررات

مارکسیستی و نماا کمونیستی در بلوک شرق و خالء اید ولوییک در جهان و واماندای

سخگویی سایر مکات شناخت شدد مدعی و ساخت دست بشر باعر شرد امرواج و عدا پا

-بیداری اسالمی در دنیای اسالا در سطح وسیع منتشر اردد و الگویی بررای همر آهادی

الملل شود .ای بینهای انقالبی چپ در روابط و نماا اندیش خواهان جهان و اندیش

طق خاورمیان با تحوالت جنگ سری و سر روهد و تاثیر انقالب اسالمی ایران در تحوالت من

بیست دو روهد با لبنان و فلسطین با رییم صهیونیستی و شکست ابهرت پوشرالی رییرم باصر بر

اوج خود رسید. و روحی اعتماد بر نفر و خرود براوری را برین مسرلمانان افرزایش و در انردک

سالمی را ریرم هدنرد . ایرن بیرداری همانی مسلمانان کشورهای اسالمی صحف موج سوا بیداری ا

در کشورهای تون ،لیبی ، مصر ، بحررین ، یمرن ، عربسرتان و سرایر کشرورهای دیگرر در حرال

توسع روه افزون است . ب شکر الهی دستاوردهای درخشانی حاصل نمودد اسرت. بری تردیرد در

تی تغییرر معادلر یردرت شاءاهلل محصول چنین تحوالنماید و انآیندد مسیر تکاملی خود را طی می

الملل خواهد بود .ب نفع جهان اسالا در سطح منطق و نماا بین

اجالس سرران بیرداری اسرالمی در شرهریورماد برارزار شرد و مجمرع 1931در سال

جهانی بیداری اسالمی شکل ارفت و در بهمن ماد همان سال اجرالس جوانران و بیرداری

و تعیین کنندد آن اامی اثرر بخرش در مسریر بیرداری اسالمی برازار شد ک نتایج پر ثمر

اردد. اجالس سوا هنان و بیداری اسالمی با شررکت بریش های مسلمان محسوب میملت

در حال برازاری است . 1931کشور در تیرماد 48اه

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

13

نقش و جایگاد هنان ب عنروان نیمری اه جمعیرت مروثر برر تحروالت بیرداری اسرالمی

ها و تهدیردها و ن اجالس ب مو وعات و عناوینی اه یبیل فرصتموج اردید ک در ای

رو ، تفکر اسالمی، ظرفیت هنانر و عمرل انقالبری، تجرارب دسرتاوردها و کارهای پیشراد

المللی هنان و خانوادد و ظرفیرت سراهی مطالبات هنان ، چگونگی تعامالت و ارتباطات بین

هنان در بیداری اسالمی و سرایر عنراوین و نیروهای انقالب ، چشم انداه و تحوالت آیندد

مو وعات مربوط در این اجالس دو روهد ب آن پرداخت خواهد شد .

ب ربم فرصت کوتاد اعالا فراخوان مقال جهت اجالس هنان و بیداری اسرالمی ایرن

ای ک عرالود برر اون المللی مواج اردید. ب اجالس با استقبال بسیار خوبی در صحن بین

هرای یبلری افزایش تعداد مقاالت ارا شدد کمیت و محتوای این اجالس نسبت ب اجالس

المللری هنران و اسرالمی اجرالس برین بسیار باالتر رفت است. اینک دبیرخان دایمی بیرداری

های مختلرف سیاسری ، آفرینی هنان در عرص بیداری اسالمی با هدف تبیین و ماهیت نقش

. در راستای نیل ب اهداف هیر: اجتماعی و فرهنگی و ..

ها و اهداف اسالمی بر اساس شریعت اسالا و یرآن احیاء اصول و پیادد ساهی، ارهش -1

احیاء تجدید عزت و کرامت اسالمی و ملی کشورهای اسالمی -2

تشکیل یردرت برین المللری اسرالمی وایجراد تمردن اسرالمی جدیرد برر پایر ی دیرن، -9

قعقالنیت، علم و اخال

هاها و انتقال تجارب بین جنبشها ، چهردایجاد فضای تعاملی بین جریانات ، شخصیت -8

مقابل با دخالت و تأثیر اذاری جبه کفر و استکبار در ساخت نماا سیاسی جدید -5

ارا الگوی مردا ساالری اسالمی بجای الگوی دموکراسی بربی -6

الملل ارایی نماا سلط ، استکبار جهانی و صهیونیزا بینجانبمبارهد با ظلم ، ستم و یک -7

هرای تبلیغراتی و روانری تقویت روح خودباوری و اعتماد ب نف ملی در مواجه برا هجمر -4

نمران دانشرگاهی ، سیاسری در صردد های صاح ایری اه نمریات و دیداادبا بهرد نماا سلط

محورکلی هیر است : 5رخداد عمیم در حول آفرینی هنان در این تبیین ماهیت و نقش

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

14

مبانی نمری، اندیش ای ، فقهی و حقویی هن مسلمان در موج بیداری اسالمی -الف

های پویای اسالمی و انقالبی هنان در بیداری اسالمیها و ارهشمولف -ب

می آفرینی سیاسی ، اجتماعی ،فرهنگی و انقالبی هنان در حرکت بیداری اسالنقش -ج

ها( هنان مسلمان در نهضت بیداری اسالمی ها و تهدیدآسی شناسی) عف -د

انقالب اسالمی ، الگوها، تجارب و دستاوردهای هنان درموج بیداری اسالمی -د

851اران ، تعداد برال برر در جهت رسیدن ب این اهداف با فراخوان و جل نمر پگوهش

لمری اه کشرورهای مختلرف واصرل اردیرد و توسرط عنوان دیدااد در یالر مقراالت ع

اعضای کمیت علمی و محتوایی و داوران اجالس مورد ارهیابی یرارارفرت کر محصرول

ارران و المللری بررای اسرتفادد پرگوهش است ک بر چنردین هبران برین ازیدد مقاالتیآن

ست باشد بنرابر تعالی این اجالس تواناردد. امید است با عنایت حقورهان تقدیم میاندیش

آفرینران عرصر بیرداری اسرالمی ، روی نقرش های جدیدی را در پیشخویش افقرسالت

خصوصا هنان مسلمان اشرودد باشرد و ارامی در جهرت ارتقراء و رشرد بیرداری اسرالمی

نمرران و اربراب محسوب اردد .کمیت علمی اجالس امیدوار اسرت برا راهنمرایی صراح

های علمی افزودد شود. انشاء اهلل.ها و تالشاون اجالساین اندیش و فکر بر بنای علمی

دبیر علمی اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی

دکتر عبداهلل مبینی

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

1

نقش آفرینی زنان در بیداری اسالمی: بررسی موردی بحرین

1حسین رفیع ! 2ابراهیم شفیع پور !

3جواد جمالی !

چکیده

-های مردمی در منطقاه ای از خیزشناظر مجموعه 1011المللی در سال ی بینجامعه

ی عماومی ی خاورمیانه بوده است. در این تحوالت ماا شااهد حضاور زناان در عرصاه

ای را در هستیم. یکی از کشورهایی که در آن زنان نقش بسیار مهام و تعیاین کنناده

قابال اند، بحرین بوده است. ایان حضاور باه حادی پیشبرد بیداری اسالمی ایفا نموده

اناد. ناام نهااده "رژیم آل خلیفه زنان علیه"توجه بوده است که برخی این قیام را قیام

رویکرد اصلی ما در این مقاله این است تا نقاش آفرینای زناان بحرینای را در بیاداری

اسالمی در این کشور مورد ارزیابی قرار دهیم. در واقع تمرکز ما در این مقاله این است

هاا و یرشدگی مدنی و مبارزات زنان بحرینی را با توجه باه محادودیت تا چگونگی درگ

مشکالت موجود در این کشور مورد ارزیابی قرار دهیم.

گان کلیدیژوا

بیداری اسالمی، زنان، بحرین، الگوی اسالمی، شیعه، عاشورا.

و عضو هیئت علمی دانشگاه مازندران علوم سیاسی استادیار . 1

دکترای علوم سیاسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. دانشجوی 1

علوم سیاسی دانشگاه شهید بهشتی دانشجوی کارشناسی ارشد . 1

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

2

مقدمه

باوعزیزی » وزی از همان آغاز تحوالت جهان عرب موسوم به بیداری اسالمی که با خود سا

ای در ایان ی تونسی آغااز شاد، زناان نقاش بسایار تعیاین کنناده جوان تحصیل کرده«

تحوالت داشتند. نگاه اجمالی به تصاویری که از تظاهرات مردم در کشورهای عربی پخاش

بادیلی کند که زناان در تحاوالت اخیار نقاش بای شود به خوبی این نکته را تصدیق میمی

های اسالمی، که یا خواستار تغییار رژیام و پایاان های خشمگین در پوششاند. چهرهداشته

اند یا اینکه در حال سخنرانی با مردم، درماان مجروحاان و سرکوب و آزادی عزیزانشان بوده

اند، تنها بخشی از تصاویر مخابره شده است که نقاش و غذا رساندن به تجمع کنندگان بوده

دهد.ری اسالمی نشان میاهمیت جایگاه زنان را در بیدا

در بین کشورهای درگیر بیداری اسالمی یکای از کشاورهایی کاه موسام بیاداری

اسالمی به آنجا رسیده، بحرین است. جمعیت زنان این کشور بیش از هر کشور دیگری

اند. زنان در این کشور همانناد ای در این تحوالت داشتهنقش تأثیرگذار و تعیین کننده

های سیاسای و مادنی محرومناد. آناان در جریاان ری از حقوق و آزادیمردان از بسیا

تحوالت انقالبی این کشور تاالش نمودناد تاا حضاور پار رناگ خاود در اجتماعاات و

هاای تظاهرات علیه رژیم آل خلیفه، اعتراض خود را به پایماال شادن حقاوق و آزادی

ت نشاان دهناد. از ایان مشروع که در اسالم برای زنان و مردان در نظر گرفته شده اس

اند. با ایان های وحشتناکی شدهها و شکنجهروی همانند مردان بحرینی متحمل هزینه

ی مباارزه دلسارد و ناا امیاد گیری رژیم نه تنها آنان را از ادامهحال این فشار و سخت

تر نمود.شان مصممنگردانید بلکه آنان را در تعقیب اهداف انقالب

تالش هستیم تا نشان دهیم که زنان بحرینای چاه نقشای در ما در این نوشتار در

اند. ایان مقالاه باه ساه بخاش استمرار مبارزات و بیداری اسالمی در بحرین ایفا نموده

پاردازد و در بخاش شود که در قسمت نخست به مبحث بیداری اسالمی میتقسیم می

و نهایتاا در بخاش ساوم شوددوم به ارائه الگویی از زنان مبارز صدر اسالم پرداخته می

گیرد.نقش زنان در بیداری اسالمی در بحرین مورد تجزیه و تحلیل قرار می

هاا و اطالعاات باا روش تحقیق در این نوع پژوهش، از ناوع اسانادی باوده و داده

هاای مرباوب باه ساایت ها و وبای و منابع اینترنتی و وبالگاستفاده از منابع کتابخانه

تا با استفاده از این روش نقش زنان در بیاداری اساالمی شده است آوری موضوع، جمع

در کشور بحرین را مورد ارزیابی قرار دهیم.

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

3

الف ( بیداری اسالمی

تواناد باه بیداری اسالمی به مفهوم زنده شدن دوباره در پرتو اسالم است کاه مای

الل، عادالت و عنوان تجدید حیات مجدد اسالم نیز تعبیر شود. یعنای در اثار آن اساتق

یاباد) های متعالی، بار دیگار زناده شاده یاا تجدیاد حیاات مای ها و ارزشدیگر آموزه

ای بر آمده از رویارویی (. به تعبیر دیگر بیداری اسالمی را باید پدیده1:1133شیرودی،

جهان اسالم با تمدن غرب و واکنشی در پاسخ به خواب چند صد سااله جهاان اساالم

اعتالی حقیقی خود بازداشته است. بیداری اساالمی بازگشات باه دانست که از رشد و

ای در هویت اسالمی مردمان مسلمان است. هویتی که به صاورت یاه هویات حاشایه

های غربی و تقلیادی در حاشایه قارار گرفتاه اسات ) فهیمای آمده و نسبت به هویت

،13:1110-11.)

ی از اندیشامندان ی بیداری اسالمی موضاوع جدیادی نیسات و برخا طرح مسأله

اند. وی باا الدین اسدآبادی در گذشته بدان توجه کردهجهان اسالم از جمله سید جمال

هایی که در طول چهارده قارن باه وجاود آماده باود هدف اتحاد جهان اسالم با تفرقه

مبارزه کرد. او معتقد بود که روح حاکم بر تمامی ملل اسالمی نیازمناد بیاداری اسات

(.13:1177)مطهری،

ساال قبال مطارح 120الدین اسدآبادی در بحث بیداری اسالمی کاه سید جمال

شمارد:کرده است، هشت محور و نکته زیر را به عنوان بنیادهای بیداری اسالمی بر می

. تأکید بر لزوم مبارزه با استبداد و خود کامگی استعمار1

. لزوم آشنایی با علوم و فنون جدید و مجهز شدن به آنها1

. بازگشت به اسالم اصیل اولیه و اسالم خالص و بدون خرافات و بادون بادعت و 1

بازگشت به قرآن

عنوان مکتبی که تواناایی الزم و کاافی بارای . ایمان و اعتقاد به مکتب اسالم، به1

نجات مسلمانان و رهایی از آنها را دارد

. لزوم مبارزه با استعمار خارجی 2

سالم . ضرورت اتحاد جهان ا7

ی اسالمی . لزوم بازگرداندن روح مبارزه و جهاد به جامعه3

(13:1110. مبارزه با خود باختگی با غرب )حسینی میرسیفی،3

ی بیداری اسالمی مورد توجه بنیانگذار جمهوری اساالمی نیاز قارار گرفتاه مسأله

ریافات. توان از برخی از سخنان ایشان باه خاوبی د است. اهمیت بیداری اسالمی را می

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

4

برای من آنچه مطرح اسات مباارزه باا » عنوان نمونه این جمالت قابل تأمل هستند:به

« ظلم است. هیچ مسلمی حق ندارد که رضایت بدهد به حکومت ظالم ولو یه سااعت

مستضاعفین جهاان، چاه (. »101و 10-11صحیفه ی ناور: 2:ج 1133) امام خمینی،

ی ساایر قدرتمنادان هساتند، اگار زیر سلطه ی آمریکا و چه آنها کهآنها که زیر سلطه

اماام خمینای « ) ی شایطانی رفاع نخواهاد شاد بیدار نشوند ... و قیام نکنناد، سالطه

ی ما باید خود را آمااده کنایم تاا در برابار جبهاه (. »111،صحیفه ی نور:13،ج1133،

قاالب ی متحد اسالمی انسانی، با همان نام و نشان اسالم و انمتحد شرق و غرب، جبهه

«.تشکیل شود و آقایی و سروری محرومین و پابرهنگان جهان جشن گرفته شود

ای رهبار معظام انقاالب نیاز در تبیاین حرکات مردمای اهلل خامناه حضرت آیات

کشورهای اسالمی منطقه دو ویژگی مهم را خاطرنشان کردند: ویژگای نخسات حضاور

می و دینای ایان گیاری اساال ی تظااهرات و دیگاری گارایش و جهات مردم در صحنه

بینای رهبار معظام انقاالب از ایان ماوج ی قابل توجه اینکه پایش هاست. نکتهحرکت

ای ی الهی است. سخنان زیر تنها گوشاه بیداری، پیروزی قطعی این حرکت طبق وعده

از اشارات ایشان به این مسئله است:

ی ساال های دنیا، احساس هویت اسالمی قابل مقایسه باا سا امروزه در بین ملت»

ی این عزت، امروزه قابل مقایسه با گذشاته قبل نیست، احساس عزت اسالمی و مطالبه

(. از 1131اسافند 11دیدار با اعضای خبرگان رهباری، «)نیست. این اتفاق افتاده است

ی بیاداری سوی دیگر مقام معظم رهباری دو شااخص زیار را باه عناوان دو شاخصاه

کند:اسالمی یاد می

هاای ها و بیداریهای بیداری اسالمی این است که مبنای حرکتیکی از شاخصه»

ی دوم ی کاار آنهاا تفکار اساالمی باشاد. شاخصاه خواه و استکبار ستیز و قاعدهآزادی

بیداری اسالمی آن است که مخاطب آن مردم یه جامعه هستند و نه صرفا نخبگان یا

(.1/1/1110ای اهلل خامنه)آیت« های خاصروشنفکران یا گروه

های خودکامهسازی زنان در مبارزه با حکومتب( ضرورت الگو

ویژه در زنان و دختران میهن ما شرایط انقالب اسالمی و تحولی که در جامعه و به

و تأثیری که بر کشورهای منطقه داشته ضرورت شناخت الگوی زن ایرانی را در مبارزه

رت زیناب )س( در قیاام پار حادثاه با جور دوچندان نموده است. نقش تأثیرگذار حض

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

5

های درخشان است که اهمیت و جایگاه زنان را در تاریخ اسالم عاشورا یکی از آن نمونه

و بیداری اسالمی به تصویر کشیده است.

ی کاربال و چاه در کااروان اسارا نقاش آرامش و شکوه حضرت زینب چه در واقعه

ی پیاامبر، در ت. دشمنان خانوادهبسیار مهمی در بر مال نمودن حکومت جور یزید داش

ای از ضعف جو کنند که نشانهوترین واکنشی یا کالمی را جستانتظار بودند تا کوچه

یا پشیمانی خانواده پیامبر باشد. حضرت زینب بعد از شهادت امام حسین )ع( باا نگااه

بااه پیکاارش گفاات: اللهاام، تقباال هااذا القربااان؛ خداوناادا ایاان قربااانی را قبااول کاان

اش تنگ شده (. امام سجاد که با دیدن این واقعه سینه 101-102:1173)چلکووسکی،

پسر برادرم، تورا »داد با پرسش حضرت زینب مواجه شد:بود و باران اشه مجالش نمی

بینم که پیکرهای شهدای ماا باه خاا می» امام سجاد در پاسخ گفت:« شود؟چه می

نی ناالن مباش، به خدا ساوگند ایان پیماانی بیاز آنچه می» زینب گفت:«. افتاده است

است از پیامبر خدا به جدت و پدرت و عمویت، خداوند از ماردم پیماان گرفتاه اسات.

شناسند، اما فرشتگان آسامان آنهاا های زمین آنان را نمیمردی از این امت، که فرعون

در این سرزمین، کند. شناسند، این پیکر پاره پاره و پراکنده و خونین را جمع میرا می

شاود و در گاذر کنند که هایچ گااه کهناه نمای بر فراز مرقد حسین، پرچمی نصب می

کوشند کاه آن بیند و پیشوایان کفر و پیروان گمراه آنان، میروزها و سالها، آسیب نمی

قلاای «)گیااردکنااد و تعااالی ماای را محااو کننااد، امااا همااواره اثاار آنااان بااروز ماای

(.113:1111سپهر،

ا پایان کار برای مردمانی که به خواب غفلت رفتند نبود، ضارورت داشات اما عاشور

ترین اثر را در افشاای ماهیات گونه که جریان خون شهیدان در عاشورا، عمیقکه همان

امیه بر جای نهاده است، عمق آن اثر به درستی تبیین شاود. ی بنیاستبدادی و شاهانه

د. مردمی عهد شکن و سسات عنصار کاه باه ی مناسبی برای ابالغ پیام بوکوفه زمینه

رفتند. ساخنان زیناب، م ال خاون تعبیر امیر مومنان علی )ع( ، با هر باد به سویی می

شهیدان عاشورا برنده و تعیین کننده بود. چگونه زینب چنان سخن گفت، که ساخنان

او تاروپود نظام استبدادی را از یکدیگر گسایخت؟ ساخن گفاتن او شاباهتی تماام باا

ای مات و متحیر بودند کاه خنان علی)ع( داشت و نیز حالت او، حاالت علی بود. عدهس

خورد، با آن خاواب اناد ای نمیشد، لقمهعلی با آن خورا ناچیز، که تا گرسنه نمی

رفات، چگوناه رشاید و جاوی خاواب نمای وآمد، به جستکه تا خواب به سراغش نمی

گوید:جنگید. خودش میدالورانه می

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

6

بینیم که گوینده شما بگوید: اگر پسر ابوطالب را خورا این اسات، نان که میچ»

ناتوانی، او را از کشتن هماوردان بنشاند و از جنگ با دالور مردان باز ماناد. بدانیاد کاه

نماا را هاای خاوش تار باود و سابزه ی ساخت ، شاخهدرختی که در بیابان خشه روید

)نهاج « تر،خاموشای آن دیرتار آتاش، افروختاه تر و رستنی صاحرایی را پوست، ناز

(.113البالغه،

آن همه رنج و مصیبت، جان زینب را صیقل داده باود. او محباوب خداوناد باود و

کند تاا گاوهر ورش میخداوند هرکه را دوست دارد، اورا در درد و رنج و مصیبت غوطه

(.121ق،1101اش شعله ور کند ) کلینی،جانش بدرخشد و آتش فطرت الهی

ی کرد با شهادت امام حسین و یارانش و اسارت خاانواده جریان پادشاهی گمان می

تپش، دیگار ی پیروزی وسلطه رسیده است و در آن خراب آباد و شهر بیپیامبر، بر قله

زیاد خبر داده بودند که زینب با مردم کوفاه بنفریادی برنخواهد خواست،آیا به عبیداهلل

-نه مردم کوفه از درون خرد شدند و به درد و ماتم گریساته چگونه سخن گفت و چگو

خواست با اهانت به امام حسین، پیروزی خود را نشاان دهاد. زیاد میبناهللاند؟ و عبید

ی عکس داد و تبدیل به افشای ماهیت رسوای جریان اساتبداد اما همین صحنه نتیجه

ی آناان در ظااهر ستن روحیاه زیاد شدند. صحنه برای شکشد. اسیران وارد مجلس ابن

ی خود را پوشید. عبیداهلل که به احتمال زیااد ترین جامههیچ کاستی ندارد. زینب کهن

زینب به او پاسخی ناداد. « این زن کیست؟»زینب را شناخته بود، برای تحقیر پرسید:

ا شاالق زیاد، ببار دوم پرسید. بازهم جوابی نشنید. ابهت و رعب مورد انتظار عبیداهلل بن

سکوت زینب آسیب دید. سه بااره پرساید. زیناب همچناان خااموش باود. خاموشای

-بان محاسبه شده و مؤدبانه. یکی از زنان گفت این زینب است. دختر فاطمه. عبیاداهلل

ساپاس خداونادی را کاه » ای خالصه کرد و گفت: ی خشم خود را در جملهزیاد همه

» زیناب گفات: «. شاما را دروغ گردانیاد ی شما را رسوا کارد و کشات و قصاه و فتناه

الحمداهلل الذی کرمنا بمحمد و طهرنا تطهیرا، ال کما تقول انما یقتضح الفاساق یکاذب

الفاجر، سپاس خداوندی را سزاست که ما را به وجود محمد گرامی داشت و مارا پا و

ر، تکاذیب کاار، رساوا و بادکا گویی، بلکه تبهپیراسته گردانید، نه چنان است که تو می

کاار خادا باا خانادانت »زیاد گفات: (. ابن111،ص 1تاریخ االمم والملو ،ج «)شودمی

مارایت اال جمیال، هاوال القاوم کتاب اهلل علایهم القتال، »زینب گفت: « چگونه دیدی؟

زیاد، فتحااجون و تخاصامون، فبروزوا الی مضاجعهم و سیجمع اهلل بینه و بینهم یا ابن

مرجانه؛ جز زیبایی ندیدم، شهادت بارای آنهاا ذ! ثکلت امه یا ابنفانظر لمن الفلح یومئ

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

7

گاه خویش رفتند. به زودی خداوند آناان و تاورا فاراهم مقدر شده بود. به سوی کشتن

آورد تا در پیشگاه خداوند حجت گوید و داوری خواهید دیاد. نگااه کان در آن روز می

«پیروزی و رستگاری از آن کیست؟

اهلل دست ای بر ریشه تباه و رسوای عبیدهمه فخر فروشی قبیله زینب، در میان آن

اهلل فرود آمده بود. زینب از خداوند و معااد و نهاد. پسر مرجانه! گویی سقف بر سر عبید

زیاد خشامگین و بار افروختاه، در حاالی کاه هایچ گوناه پیروزی سخن گفته بود. ابن

(.11،ص1رزمی،جتسلطی به خود نداشت به طرف زینب یورش برد )خوا

امیر! او زن اسات. ساخن زن کاه اعتبااری » عمروبن حریث اورا آرام کرد و گفت:

ای گنجاناده و ندارد! یکبار دیگر خشم فرو خورده و عصبیت جاهلی خاود را در جملاه

سرانجام، خداوند دل مرا از سرکش)حسین(و دیگر سرکشان خاندان تاو خناه »گفت:

به زبان آورد، در اوج عاطفه، تصاویر جااودان عاشاورا، در بار عبارتی رازینب این«. کرد

به جانم سوگند، سااالر مارا کشاتی، » حالی که اشه چشمانش را پوشانیده بود گفت:

ام را برکنادی، اگار اینهاا دل تاورا خناه م را بریدی و ریشهاهای درخت زندگیشاخه

«. گویاد اسات، ساجع مای این زن سجاعه »زیاد گفت:بناهللعبید«. کند، خوش باشمی

توانستند بار مفااهیم را باه شد که میچنان فاخر و مناسب انتخاب میکلمات زینب آن

اهلل بر خا افتاده بود. آخرین کالمش با زیناب ایان دوش کشند. در نبرد سخن، عبید

زیااد را تلاخ و گوید. آرامش و وقار زینب بر روح کلمات، کام ابنبود . این زن سجع می

پیروزی تبدیل به جشن ماتم جریان استبداد شد.جشن

در طول انقالب مردم بحرین ما شاهدیم که زنان شیعی بحرینی نیز با الگوپاذیری

پردازند. آناان همانناد ساخنگوی از حضرت زینب)س( به مبارزه با رژیم آل خلیفه می

یان راه متحمال عاشورا با قلم و اشعار و شعارشان رژیم آل خلیفه را رسوا نمودند و در ا

های بسیاری شدند و بسیاری از عزیزان خود را از دسات دادناد.آنان هرچناد در هزینه

ماند کاه همانناد قیاام عاشاورا کوتاه مدت پیروز نشدند، اما مبارزاتشان مانند آتش می

رژیم جور را رسوا خواهد نمود و بساطش را برخواهد چید.

زات زنان مسلمان بحرینی ج ( بیداری اسالمی و تأثیر آن بر مبار

ماههاست که مردم برخی از کشورهای خاورمیانه با اقدامات اعتراضی خود، در پای

تغییرات اساسی در نظام اجتماعی، اقتصادی و سیاسی کشاور خاود هساتند. ماردان و

هاای غربای رغم تبلیغات دولات زنانی که امیدی جز پایداری ندارند. در این میان، علی

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

8

مشارکت زنان مسلمان در امور کشور خود، حضور آنان همادوش ماردان مبنی بر عدم

های اعتراضی نشان از بیداری زنان مسلمان ماردم منطقاه دارد. یکای از در این حرکت

کشورهایی که در جریان بیداری اسالمی در منطقه، زنان در ادامه و شروع این حرکات

زناان در بیاداری اساالمی در ایان اند، بحرین است. حضور نقش پر رنگی را ایفا نموده

را "انقالب زنان علیاه ظلام آل خلیفاه "کشور به حدی چشمگیر بوده است که برخی

دانند.بهترین تعبیر برای انقالب این کشور می

شایعی در ایان کشاور نگااه –مردم بحرین به دلیل غلبه ترکیب جمعیتی ایرانی

نسابت باه ساایر کشاورهای عربای متفاوتی به زنان و نقش آنان در مسائل اجتماعی

های اخیار در توان این نگاه متفاوت به نقش زنان را در وقایع ماهدارند. به نحوی که می

های درگیار در ایان تحاوالت مشااهده نماود. حضاور بحرین در مقایسه با سایر کشور

ای از زمان رهبری جریان انقالبی توسط زنان اتفاقی است کاه گسترده و حتی در برهه

از آغاز موج بیداری اسالمی در کشورهای منطقه و علی الخصوص در بحرین شااهد آن

رغم سرکوب گسترده آل خلیفه نه تنها کم رنگ نشد، بلکه بر هستیم. حضوری که علی

عزم مردمان برای ادامه انقالبشان افزود. حضوری که اگر برخای از متغییرهاا و عوامال

های غربی نباود، رژیام آل ی دولتپشت پرده خارجی نظیر دخالت آل سعود و حمایت

طاور کاه شد. هرچند همانخلیفه قادر به سرکوب اعتراضات مردمی در این کشور نمی

ماند که در زیر قبال گفتیم، تحوالت کنونی این کشور بیشتر به آتش زیر خاکستری می

های جامعه جریان دارد.الیه

رزات انقالبی این کشور چنان شوری را شرکت گسترده زنان همراه با مردان در مبا

های جور منطقه به این نتیجه رسیدند کاه اگار در بین انقالبیون به وجود آوردکه رژیم

در بحرین دخالت نکنند دیر یا زود بحرین سقوب خواهد کرد. به هماین دلیال ایااالت

مات ی آمریکا برای جلوگیری از ناخشنودی بیشتر متحدان عرب خاود، باا اقادا متحده

(، تا تنها منافعشاان 111:1110عربستان و دولت بحرین هیچ مخالفتی نکردند )فضلی،

داری، به راحتای حفاظ ویژه در رابطه با تأمین انرژی در شرایط بحران کنونی سرمایهبه

شود، بلکه ثبات در بحرین نیز با پابرجایی نظام آل خلیفه تأمین شود، چرا که ثبات در

های نظاامی آمریکاا باا بحارین، در جهات مناافع نظاامی ه پیمانبحرین نیز با توجه ب

آمریکا در منطقه است.

های بزرگ در قبال بحرین کامال متفاوت از عملکارد آنهاا در ی برخورد قدرتاین نحوه

رغام حضاور پار شاور زناان بحرینای قبال تونس و مصر و لیبی است. به همین دلیل علای

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

9

اری اساالمی، ماا شااهد گشاایش چنادانی در فضاای نسبت به سایر کشورهای درگیر بید

هاای هنگفتای شادند،اما ایم و هرچند در ایان راه متقبال هزیناه سیاسی این کشور نبوده

ی ملموسی نرسیده است. به هماین مبارزات زنان برای احقاق حقوق اسالمی خود به نتیجه

نجا رسایده اسات در دلیل زنان بحرینی نسبت به کشورهایی که موسم بیداری اسالمی به آ

-های گساترده رغم بازداشت و شکنجهبرند. زنانی که علییه مظلومیت مضاعفی به سر می

هاای ای که از سوی آل خلیفه بر آنها روا شده است به مبارزات خود برای رسیدن به آرماان

ای است که نشان از پار رنگای ایادئولوژی خااص در شاکل دهند. این مسئلهخود ادامه می

باشد.و تعقیب مبارزات آنها تا سرنگونی رژیم میگیری

هاا و اطاالع عالوه بر سرکوب خیابانی معترضین، دولات بحارین در بخاش رساانه

گرانه عمل کارده اسات. حکومات بحارین در ایان رابطاه باه رسانی نیز بسیار سرکوب

هاای تاوجهی مغرضاانه رساانه های داخلی پرداخته است و نیز بیسرکوب شدید رسانه

های مردمی بحرین در ایان زمیناه قابال توجاه اسات )فضالی ربی و غربی به حرکتع

(. این امر سبب شاده اسات کاه آماار رسامی زناان زنادانی بحرینای و 111:1110،

ی آنان وجود نداشته باشد. باا ایان حاال مناابع غیار ها و نقض حقوق گستردهشکنجه

دهناد. های این کشاور خبار مای نها تن از زنان بحرینی در زندارسمی از بازداشت ده

عالوه بر این، بنا بر اعالم جمعیت الوفاق بحرین، هنوز یازده پزشه زن در بازداشت باه

ماارس 11است که از زماان بازداشات او در "ندا ضیف"برند که نخستین آنها سر می

گذشته تاکنون از او خبری نیست.

ر مبارزات علیه این رژیام پای نظام آل خلیفه که به اهمیت و نقش پر رنگ زنان د

برد، تالش نمود تا با هجوم به آنها این قیام را تضعیف نماید. در این راساتا، ایان رژیام

ی بحرینی را تحمال کناد و او را بازداشات حتی نتوانست اشعار یه دختر بیست ساله

مردم را ی زندان نمود. این رژیم تالش نمود تا با تهدید عفت و حریم زنان، کرد و روانه

از قیام علیه این حکومت دیکتاتوری باز دارد تا بتواند بیداری اسالمی را در نطفه خفاه

ی بحرینای اسات کاه باه جارم دختار شااعره "القرمزیآیات"نماید. هم اکنون خانم

ها قرار گرفت.ترین شکنجهخواندن شعر در میدان شهر ربوده شد و تحت سخت

ی تربیات معلام در ی بحرینی دانشجوی دانشکدهساله 10دختر "القرمزی آیات"

ی اشعاری که بر علیه آل خلیفه سرود، معروف شده اسات. بحرین است. وی به واسطه

-الخصوص حضرت زینب )س( با زبان برندهاو با تأسی به زنان الگوی صدر اسالم و علی

ن نقشای ی خویش، با اشعار حماسی خود، به مبارزه با رژیم آل خلیفه پرداخات. هماا

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

11

ی شوم رژیام که حضرت زینب )س( در کاروان اسرا ایفا نمود و با بیان شیوایش، چهره

شعری بر ضاد 1011ی فوریه 11اموی را بر مال و رسوا کرد. او در یکی از تجمعات در

آل خلیفه سرود که مضمون آن شعر چنین است:

م. ماا مردماانی خواهیم، و هوای ریاسات در سار ناداری ما زندگی در قصر را نمی»

هایی هستیم که بدون اعماال هستیم که ذلت و بدبختی را ازبین خواهیم برد، ما انسان

خواهیم مردم در ضاعف و کن خواهیم کرد، چرا که نمی، نظم را از اساس ریشهخشونت

«.بیچارگی خود باقی بمانند

-ر زنادان علای ی زندان کرد. درژیم آل خلیفه بعد از سرودن این اشعار او را روانه

ی خاود ی او وارد شاد، او دسات از مباارزه رغم فشارها و تهدیداتی که بر او و خاانواده

نکشید. او در زندان همانند سایر زنان مبارز به بدترین شکل ممکن شکنجه شد.

زنان در بحرین، سازمان ملل و شورای امنیت تااکنون یرغم سرکوب گستردهعلی

اناد. تنهاا در یاه رد و محکوم کردن این جنایات انجام ندادهای در برخواقدام شایسته

های خود را از گزارشاات خطاب به رهبران بحرین نگرانی (1)مورد دبیر کل سازمان ملل

آمیز نماید: ما اعمال زور علیه اعتراضات مسالمترسیده از بحرین ابراز کرده و اعالم می

(.1110نیم )غبیشی،کای از دنیا محکوم میمردمی را در هر نقطه

ی عناوان یکای از پرچماداران عرصاه هاای انقالبای باه نقش زنان در رهبری گروه

سازی و یا الگو شدن برای دیگر اقشار، نقش زنان به عناوان ، نقش زنان در الگومقاومت

گاه مباارزه بارای رهبران جهاد، نقش زنان در تربیت اسالمی، نقش زنان به عنوان تکیه

-وضوح همهی الخواجه( از جمله مسائلی است که بهمبارز)مانند خانواده ییه خانواده

توان در مبارزات زنان بحرینی مشاهده نمود. این حضور تفااوت باارزی باا ی آنها را می

حضور زنان سایر کشورهای اسالمی درگیر بیداری اساالمی دارد. ایان تفااوت کاه باه

های اعتقاادی و ، نشأت گرفته از تفاوتگرددحضور زنان در خط مقدم اعتراضات بر می

مذهبی است که خصوصا با الهام از عاشورا و فرهنگ عاشورایی، در بین زناان بحرینای

گر شده است.جلوه

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

11

فرجام سخن

کنناد باا امروزه زنان مسلمان منطقه خصوصاا آناانی کاه در بحارین زنادگی مای

ت علیه جور، به مقاومات در برابار سرمشق قرار دادن الگوی زنان صدر اسالم در مبارزا

پردازناد. ایان حضاور و شاجاعت از یاه ساو یااد آور نقاش های استبدادی مای رژیم

ساز و عظیم زنان مسلمان ایرانی در طاول تحاوالت انقاالب اساالمی در ساه سرنوشت

ی اخیر است. زنان بحرینی امروز دوشادوش مردان و حتای در ماواردی جلاوتر از دهه

ی ارزاتی علیه رژیم آل خلیفه قرار گرفتند. این زنان با حضاور گساترده آنان در خط مب

ی خود، ثابات کردناد کاه خود در تظاهرات و مبارزات مردمی برای احقاق حقوق حقه

گویناد کاذب محاض اسات. در اوج ها در مورد انازوای زناان مسالمان مای آنچه غربی

ابی که نمااد اساالمی باودن سرکوب رژم آل خیفه، زنان بحرینی در کنار مردان با حج

کنند. امروزه ایان زناان این حرکت است، با فریادهای خود سرنگونی رژیم را دنبال می

ی مضااعفی ای حکام جائر برخی از کشورها هزینهای و فرا منطقهبه دلیل منافع منطقه

همین دلیل گفته شد کاه زناان بحرینای در واقاع دریاه مظلومیات پردازند. بهرا می

ی آن اسات کاه آناان برند. حضور آنان در تظااهرات نشاان دهناده به سر می مضاعف

ی غارب های دیکتاتور مأب غرب و وابستههایی هستند که رژیمخواهان رفع محدودیت

برای آنها ایجاد کرده است. این امر حاکی از آگاهی زنان یه جامعه از نقاش حیااتی و

ر تأثیر پذیری گسترده ماردان بحرینای تأثیرگذار خود در جامعه است. رژیم هم با د

احترامای باه زناان و تهدیاد از استقامت و شجاعت زنان بحرینی تالش نمود تا باا بای

کردنشان، مردم را ترسانده و مقاومت آنان را درهم شکند، اما ایان هوشایاری اساالمی

ده است.اثر کرناشی از بیداری اسالمی این زنان مسلمان، تاکنون اقدامات آنان را بی

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

12

منابع

، بیروت، دارالتعاف"االصول من الکافی"ق(، 1101. الکلینی، ثقة االسالم، )1

ی تنظایم و نشار ی نور، تهران: موسسه(، صحیفه1133اهلل، ). امام خمینی، روح1

2،13،11آثار امام خمینی، جلد

ود ی داو، ترجماه "رو در ایاران تعزیه،هنر بومی پایش "(،1173. چلکووسکی،پتر)1

حاتمی،تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی

تحااول جغرافیااای سیاساای و فرهنگاای "(،1110. حسااینی میرساایفی،فاطمه،)1

، ماهنامه روابط فرهنگی،تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اساالمی، ساال "خاورمیانه

ی دوم.نخست پیش شماره

همشاهری ،"سیاسات خاارجی ترکیاه تناقضاات "(،1110.حافظیان،محمدرضا،)2

71ی دیپلماتیه،شماره

(، دیدار با اعضای مجلس خبرگان رهبری 1131ای، سید علی،). خامنه7

(، سخنراتی در حرم رضوی، مشهد1110ای،سید علی،). خامنه3

ی ، فصاالنامه"انقااالب اسااالمی و بیااداری اسااالمی"(،1133. شیرودی،مرتضاای،)3

17ی همطالعات انقالب اسالمی،تهران:سال پنجم،شمار

، "ی شایعیان اعتراضات مردمی بحارین و آیناده "(،1110. غبیشی،عبدالعظیم،)1

المللی مطالعات صلح.مرکز بین

ی ،مجلااه"بسااتآمریکااا و سااعودی در باان"(،1110. فضاالی، محمااد صااادق،)10

20ی همشهری دیپلماتیه،شماره

گ الطارز الماذهب یاا زنادگی باانوی بازر "(،1111. قلی سپهر، میرزا عباس، )11

، قم: انتشارات رحیمیان"اسالمی، زینب کبری

، "بیاداری اساالمی از دیادگاه مقاام معظام رهباری "(1110. فهیمی، فاطمه،)11

مجموعه مقاالت کوتاه دانشاجویی باا موضاوع بیاداری اساالمی،تهران:دفتر مطالعاات

ریزی اجتماعی وزارت علوم و تحقیقات و فناوری، با همکاری معاونات فرهنگی و برنامه

المللی امام خمینی.فرهنگی و اجتماعی دانشگاه بین

های اسالمی در صد سال اخیر، (،بررسی اجمالی نهضت1177.مطهری،مرتضی،)11

تهران:صدرا

4ی ی دکتر سید جعر شهیدی ، نامهالبالغه، ترجمه. نهج14

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

13

زن، کرامت انسانی، بیداری اسالمی

1سیما محمدپور دهکردی !

چکیده

تارین مساائل حاوزه انساان شناسای عصار ه عنوان حق طبیعی از مهمکرامت انسان ب

حاضر است. این اصل مبنای وضع حقاوق و قاوانین جواماع بشاری از جملاه اعالمیاه

جهانی حقوق بشر و قانون اساسای جمهاوری اساالمی ایاران اسات. در ایان دو ماتن

د قارار گرفتاه حقوقی به استناد اصل کرامت انسان، برابری حقوق زن و مرد مورد تأکی

اناد کاه مطاابق آنهاا های اصلی کرامت انسانزیر ساخت« آزادی»و « عقالمیت»است.

انسانیت انسان به میزان پویایی فکر و آزادگی است نه جنسایت؛ زیارا جنسایت اماری

ها و انسانیت نقشی ندارد.گذاریعارضی است و در ارزش

حق اسات « جمال»ش، زن آئینه عربی و پیرواندر عرفان اسالمی، بویژه عرفان ابن

خاصی بر مرد و جامعه دارد؛ بطوری که تعبیر « تربیتی»و « معنوی»و از این جهت اثر

امام خمینی باه زن از « عرفانی»های قرآنی آن است. نگاه یکی از جلوه« لتسکنوا الیها»

؛ اسات «مربای »ایشان متمایز است. در نگاه عرفانی ایشان، زن به عناوان « فقهی»نگاه

ساازی نظیار و همتاا نادارد. در ایان نگااه جاایی بارای یعنی در نقش تربیتی و انسان

ماند.از زن باقی نمی« ابزاری»استفاده

ساازی احیاء عزت نفس ملی، اسالمی، جز با نگاه عرفانی به نقش حقیقی و انساان

زن ممکن نیست. از این رو بیداری، مقاومت و سعادت جوامع بشاری را مرهاون نقاش

اند.نان دانستهز

واژگان کلیدی

بیداری اسالمی، الگوهای اسالمی، زنان اسوه، کرامت انسانی.

دکترای فلسفه تطبیقی - 1

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

14

مقدمه

های آن به همراه نگاه عرفاان اساالمی بر مبنای باور به کرامت ذاتی انسان و زیرساخت

ی عملی اماام خمینای تجلای کارده اسات، به نقش حقیقی زن که در اندیشه و سیره

قیقی زن مسلمان را احیااء نماود کاه در ایان مقالاه باه آن خاواهیم توان نقش حمی

پرداخت.

کرامت ذاتی انسان و مبانی آن

« طبیعی»به عنوان حق (Human Dingily)انسان « کرامت»و « شأن»مسأله

شناسای در شارق و غارب اسات. هار چناد ترین مسائل حوزه انساان از مهم« ذاتی»و

گر تفاوت دارد ولی در اصل مسأله، اتفاق نظر وجود دارد.ها به این مسأله با یکدینگرش

یاه ارزش ذاتای دارد کاه از آن باا واژه « انسان بما هو انساان » مطابق این اصل

شود و از آنجا که اصل کرامت را ذاتی تماام انساانها، یاد می های آنو معادل« کرامت»

کنند.یر میتعب« کرامت ذاتی»دانند از آن به به حیث انسان بودن، می

و مبناای تنظایم « اعالمیاه جهاانی حقاوق بشار »کرامت انسان درون مایه اصلی

جمهوری اسالمی ایران است و مطابق آن در تنظیم حقاوق و قاوانین، « قانون اساسی»

شأن انسانی انسان مورد توجه قرار گرفته و در این مسأله بین زن و مرد تفاوتی نیست.

تارین ساند حقاوقی کشاور در عنوان عالیمی ایران، بهدر قانون اساسی جمهوری اسال

همه افراد ملت اعم از زن و مرد یکسان در حمایات » برابری حقوق انسانی آمده است:

قانون قرار دارند و از همه حقوق انسانی، سیاسای، اقتصاادی، اجتمااعی و فرهنگای باا

رعایت موازین اسالم برخوردارند )اصل بیستم(.

معنا و منشأ کرامات در نظار صااحبان اندیشاه باا یکادیگر تفااوت با وجود اینکه

و دارد« اخالقای »و « انسانی»ها معنایی صرفا اساسی دارد بطوری که در برخی اندیشه

ها و مبانی اصلی ولی در زیرساخت دارد؛« دینی» و « الهی»ها معنایی در برخی دیدگاه

و دیگاری « عقالنیات »ها یکی یرساختاین نظریه اتفاق نظر وجود دارد. از جمله این ز

است که به اختصار به معانی آنها اشاره خواهیم کرد.« آزادی»

ترین زیرسااخت و مبناای کرامات ذاتای به عنوان مبنایی« دانایی»و « عقالنیت»

ای اسات انسان به شمار می آید. مطابق این معیار، جامعه صاحب کرامت و عزت جامعه

کناد خاواه « تولید فکار »ای که ی اندیشه و فکر باشد. جامعهکه ویژگی اصلی آن پویای

این پویایی به حوزه عقل نظری تعلق داشته باشد و در ارتباب با عقل قدسی معنا پیادا

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

15

تعریف شاودو « وجدان اخالقی»کند. یا در ارتباب با عقل عملی و اخالق و در ارتباب با

در این میان بین زن و مرد تقاوتی نیست.

کنایم. ویژگی را به صراحت در تعالیم دینی اسالم و آیات قرآن مشاهده میما این

بار قرآن ما را به تفکر، تعلم، تعقال، تاذکر، تادبر و ... دعاوت نماوده و از 100بیش از

دارد. در کالم وحی هیچ ثروتی همانند علام و داناایی سفاهت و تقلید کورکورانه باز می

انه و خردمند است. شهروند قرآنی صاحب کرامات نیست. هدف قرآن تربیت انسان فرز

و عاازت )اعاام از زن و ماارد( کساای اساات کااه فکاار پویااا داشااته، احساان را گاازینش

ای ( و اهل نوآوری، زایش اندیشه و تولید فکر باشد. در چناین جامعاه 13-13کند)زمر:

ساتحق تر و متر و در نتیجه شریفهر چه پویایی اندیشه بیشتر باشد شهروند آن فرزانه

احترام بیشتر است.

قارآن اسات. قارآن « معقاول »و « مساتور »البته باید توجه داشت عقالنیت چهره

(. ادنی مرتبه و درجاه نازلاه 112: 1131همچون انسان ظاهر و باطنی دارد )مالصدرا،

-ام»یعنی چهره مشهور و محسوس آن نازد عماوم اسات )هماان( و مرتباه عالیاه آن

(. هرچاه درجاه فهام و در یعنای 1باشد )زخارف: می« هللالدی» است که « الکتاب

یابی به حقایق باطنی کالم وحی میسرتر است و بساتر عقالنیت و دانایی باالتر باشد راه

در جامعه فراهم خواهد آورد.« احساس»به جای « منطق»مناسبی برای حاکمیت

مطابق این اصال، حریت و آزادی دومین عنصر و معیار ارج و کرامت ذاتی انسان است.

دینی، نقش مهمی در سااختن شخصایت و هویات -در تعالیم فلسفی« اختیار»و « اراده»

طوری که این عنصر به همراه عقالنیت و دانایی، امتیاز خااص انساان و معیاار انسان دارد به

گردد. به تعبیر حکیم مالصدرا، همه فضایل باه گذاری رفتار و اعمال وی محسوب میارزش

هماان عقالنیات و داناایی و « حکمت(. »33: 1، ج1173و حریت است )مالصدرا، حکمت

دو ماانع و عامال « تعصاب »و « تقلیاد »، آزادی یعنی آزادگی است. در ایان نگااه «حریت»

(.113 -113هستند )همان: محرومیت انسان از رشد و سعادت

در آیاات قارآن، در تعالیم دینی، عقالنیت به همراه آزادی جوهره انسانیت اسات.

(، بطاوری کاه 1معیار ارزش گذاریها، افعال اختیاری انسان معرفای شاده است)انساان:

(. در نگااه قرآنای از 13باشاد )یاونس: ایجاد اکراه و منع اختیار خالف مشیت الهی مای

(، زیارا کسای کاه از ابزارهاای 17پیروی و تقلید کورکورانه نهی شاده اسات )اساراء:

تار از آن کند از انسانیت تاا مرتباه حیوانیات و پاایین داری نمیبرمعرفتی درست بهره

(.131تنزل خواهد کرد )اعراف:

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

16

و رهاایی « طبیعی»البته باید توجه داشت مفهوم آزادی در اینجا به معنای آزادی

همانطور کاه در بعضای جواماع چناین شاده -پیدا کند« ابزاری»حرف نیست تا نقش

رو فیلسااوفی اساات. از ایاان« معقااول»و آزادی « یحقیقاا»بلکااه آزادی، آزادی -اساات

کناد و معرفی مای « خودقانونگذار»و « خود بنیاد»همانند کانت، که انسان را موجودی

دینی( و نیز باه آزادی -کند )نه الهیاخالقی تفسیر می -اصل کرامت را به شأن انسانی

. (Kant,1117:131)که ریشه در اخالق دارد معتقد است نه آزادی طبیعی « عقالنی»

متفکران اسالمی در سایه تربیت قرآنای خاویش، آزادی و آزادگای را اصال اساسای و

وری از ایان اصال باه شود، زیرا بهرهنیز بر آن بنا می« تدین»دانند که اولیه زندگی می

ترین حقوق فطری انسان است کاه در ناوع خلقات وی همراه اصل عقالنیت، از ابتدایی

(. در اینجاا حکمات و حریات دو موهبات 173: 17، ج1131ایی، نهفته است )طباطبا

کنناد) ( و شخصیت و زندگی ما را انساانی مای 33: 1، ج1173همراه همند )مالصدرا،

(.107، 1130بهشتی،

آید کاه اوال : ساخن از کرامات ذاتای انساان و بنابرآنچه در باال گذشت بدست می

ن جهت کاه انساان اسات( تعلاق دارد و انسان ) از آ« انسانیت»های آن، به زیرساخت

گاذاری که امری عارضی است ندارد؛ زیارا جنسایت معیاار ارزش « جنسیت»ربطی به

انساانی و معناوی را در -شود. ثانیا : کرامت مورد نظر، همه ابعاد اخالقای محسوب نمی

گیرد و محدود به بعد خاصی نیست. ثال ا : باور به این اصال، منشاأ عازت نفاس و برمی

با تکیه بار -ویژه انسان مسلمانبه -هااست. انسان -اعم از زن و مرد -جاعت ملت هاش

توانند تمادن اساالمی را بار پایاه علام، دیان، عقالنیات و قرآنی می -این اصل فلسفی

اخالق احیاء و تجدید کنند.

زن در باورهای دینی و عرفان اسالمی

و چهااره دارنااد: چهااره قاابال یااادآور شاادیم کااه انسااان و قاارآن، هاار یااه د

محسوس)ظاهری( و چهره معقول )باطنی(. در فلسفه و عرفان اسالمی مفصاال در ایان

باره سخن گفته شده است و به ما توصیه شده چهره مستور و حقیقی انسان و قارآن را

از ما دعوت شده اسات -به عنوان کتاب جامع انسان شناسی -بشناسیم. در کالم وحی

( و طهاارت 11قایق پشت پرده و مستور آن را شناسایی کنیم)محمد:در قرآن تدبر و ح

شناساانه (. در نگااه انساان 31جان را شرب دستیابی به آن حقایق دانسته اناد )واقعاه:

انسان عصاره همه عاالم -که عمیقا مرتبط با هستی شناسی و خداشناسی است -قرآن

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

17

ت ذاتای برخاوردار اسات است و نسبت به سایر موجودات از کرامات، شارافت و فضایل

(.30)اسراء:

باه اساتناد آیاات وحای، -عربای و پیاروانش بویژه عرفان ابان -در عرفان اسالمی

احادیث قدسی و نبوی، انسان عالوه بر جنبه ناساوتی دارای جنباه الهاوتی و صاورت

داشتن صورت الهی مشرف و ممتااز شاده اسات. در ایان « شرف»الهی است؛ یعنی به

حقیقت وجودی واحد ذومراتبی اسات کاه ظااهرش ناساوت و بااطنش دیدگاه انسان،

-اعم از زن و مارد -(. اینجا نقش حقیقی انسان112: 1131باشد )مالصدرا، الهوت می

به شخصیت حقیقی و انسانی او تعلق دارد نه جنسیت وی. در عرفان اسالمی، انسانیت

انساانیت جاامع ذکاورت و هستند.به ذکورت و انوثت نیست و این دو اعراض انسانیت

انوثت، یا بهتر بگوییم ورای این دو است. از این رو کمال، مقام خالفت و نیابات الهای،

مخصوص مردان نیست. اصوال مقاماات و مادارج باین زن و مارد مشاتر اسات و در

تکامل معنوی تفاوتی بین زن و مرد نیست. به تعبیر بزرگاان هایچ کماالی از کمااالت

وب به ذکورت است نه ممنوع به انوثت؛ زیرا انسانیت مشروب به این دو معنوی نه مشر

صفت نیست.

با استناد باه حادیث پیاامبر، زن را مظهار «فص محمدی»عربی،در بنالدینمحیی

تار از مارد حق معرفی نمود، و معتقد است زن در مظهر بودن خداوند کامال « جمال»

-ر مظهریت زن مشاهده کند شهود او تماماست. از این رو مرد اگر بخواهد خداوند را د

عربای، یاباد )ابان تر است. کمال شهود حق در مرآت وجاود زن تحقاق مای تر و کامل

رو وی زن را آئینه تمام نمای کماالت الهی و مجالی تمام صافات (. از این113: 1130

آناان کند که صحبت بانوان و یااد ورزد و استدالل میاصرار می»داند. ایشان جمال می

گرداند کاه سازد زیرا خداوند چیزی را محبوب پیامبرش میانسان را نزدیه به خدا می

(. بعضای بزرگاان نیاز 117: 1132)جهاانگیری، « مقرب وی به او باشد ناه مبعاد وی

« شارافت »معتقدند تقدم و تشرف زن به تکلیف نسبت به مرد باه واساطه بلاوغ، یاه

تر است از این رو، اگار ل معنوی برای زن آمادهشود و زمینه تکامبرای زن محسوب می

انسان تنزل کند حداقل باید بگوید زن همانناد و همتاای مارد اسات )جاوادی آملای،

1131 :121- 121.)

دهاد ناه های انسانی، انساان باودن را ماورد خطااب قارار مای قرآن نیز در ارزش

کر است و نه مؤناث. ها است که نه مذجنسیت را. خطاب کالم وحی، روح و جان انسان

باشد. انسانیت ویژگای جنسیت مربوب به تن و جسم عنصری است و امری عارضی می

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

18

مشتر زن و مرد و معیار انسانیت است. احساس عزت و هویت یعنی صفت کرامت به

انسان از آن جهت که انسان است به دو ویژگی یاد شده در بخش اول مقاله تعلق دارد.

که به ظاهر احکام تعلق دارد. دیگری « فقهی»نه است: یکی نگاه نگاه قرآن به زن دوگو

که به نقش حقیقای زن اشااره دارد. نگااه فقهای باه زن، الیاه روئاین « عرفانی»نگاه

شخصیت وی است. ما از طرفی احکام فقهی فراوانی در اطاعت زن از شاوهر، در آیاات

زن را « تربیتای »و « معناوی »قرآن داریم و از طرف دیگر تعابیر لطیفی داریم که نقش

هاای آن کشد؛ بطوری که مرد در این نقش، همپای زن نیسات. از نموناه به تصویر می

یه چهره فقهی و صوری « زوجیت»توان به رابطه زن با همسر در خانه اشاره کرد. می

دارد و یه چهره عرفانی و حقیقی. تعریف و تعیین جایگاه زن در ایان دو نگااه کاامال

هایی دارد و مرد بار وی است. در قرآن یه جا، زن به عنوان همسر محدودیتمتفاوت

( در جای دیگر آرامش، تسکین و طمأنینه مرد در گرو ارتبااب باا 11قوام دارد )نساء :

در آیه جایگاه حقیقی، نقش محوری و تاأثیر « لتسکنوا الیها»(. تعبیر11زن است )روم:

-صیت حقیقی زن اینجا ظهور و بروز پیادا مای دهد. شخعمیق زن بر مرد را نشان می

کناد. اینکاه های الهی معرفی میو نشانه« آیات»کند، بویژه اینکه آیه این ویژگی را از

مرد نقاش « تکامل معنوی»عربی و بزرگان عرفان اصرار دارند که زن در بنالدینمحیی

صرفا اشاره به سکون « التسکنوا الیه»دارد، برگرفته از نمونه این آیات است. قدر مسلم

و آرامش ظاهر ندارد. این برداشت جفا به ساحت قرآن است. به استناد آیات دیگر کالم

در کاالم وحای، « ساکینه »را مشخص نماود. « سکینه»توان جایگاه و مرتبه وحی، می

« هاو الاذی الساکینه »شاود: روزی و هدیه آسمانی و معنوی است که از باال نازل مای

آورد همانطور که این تعبیر برای می« انزل»این کریمه برای سکینه تعبیر (. در1)فتح:

رود کاه در جاایی باه کاار مای « انزل»رود. باید توجه داشت تعبیر قرآن نیز به کار می

آن نازل شود. نکته مهم ایان اسات کاه « رقیقه»چیزی در عالم باال باشد و « حقیقت»

مارد، بیانش عمیاق و ثقیلای در معرفای «سکینه »معرفی زن )در نقش همسر( برای

دانیم کاه آراماش روان، سارمایه حقیقای و زن است و می« تربیتی»و « معنوی»نقش

کلید تکامل معنوی جان آدمی است.

ما در تاریخ، بانوانی را سراغ داریم که در تحول معنوی مردان تأثیر عظایم داشاته

در ایان انداشعار عارفانه و شاعرانه بودهبخش های معنوی، الهاماند و با دارابودن زیبایی

دهی بیشتر نیسات، بلکاه برای تبلیغ و بهره« وسیله»نگرش، زن دیگر کاالی تجاری یا

گاه رحمات واساعه الهای اسات. زن در مظهر جمال آفرینش خداوندی و روحش تجلی

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

19

ی معناوی، ناه تنهاا همپاا –های انساانی جایگاه انسانی و مقام انسانیت یعنی ظرفیت

مردان بلکه گاهی توانمندتر است. اگر ما از این حقایق قرآنی فاصله بگیاریم ناخواساته

خاواهیم شاد و زن را در نقاش (Feminism)های رایاج فمینیسام اسیر دام اندیشه

به کار خواهیم گرفت.« ابزاری»

ماداری باا انساان (Humanism)مداراناه اومانیسام باید توجه داشت نگاه انسان

های اومانیسمی، انساان موجاودی قرآنی تفاوت مبنایی دارد. در اغلب دیدگاه -اسالمی

شود. با ایان نگااه انساان صرفا زمینی است و تکامل وی نیز به همین جنبه محدود می

شاود. ایان امروز، ملعبه و بازیچه دست ساودجویان اسات و از او اساتفاده ابازاری مای

های خاصی که زن دارد زمیناه ها و ویژگیاختصاص به زنان ندارد ولی به دلیل ظرفیت

سودجویی از زنان بیشتر است. فمینیسم رایج ریشه در این نگاه دارد.

نقش حقیقی زن در نگاه عرفانی امام خمینی

امام خمینی فقیهی اصولی، فیلسوفی الهی، عارفی ربانی، مرجع تقلیاد ماردم و در

ده خود رهباری نهضات را باه عهاده عین حال بنیانگذار جمهوری اسالمی در ایران بو

داشته است. همراهی فقه، فلسفه و عرفان در ساایه تربیات قرآنای، از ایان شخصایت،

انسانی متفاوت با دیگران ساخته است. کتابهایی چون آداب الصلواه، شرح دعای ساحر،

عرفانی در سنین جوانی، نبوغ فکر و علو درجاات -سرالصلوه، به همراه ابتکارات فلسفی

عنوی ایشان را به تصویر کشیده غلبه نگاه عرفانی ایشان را بار ساایر ابعااد شخصایت م

دهد. حتی در بعد سیاسی و سیاستمداری ایشان نیز عرفان غلباه داشات. وی نشان می

ترین آیات و مظاهر اسماء و صافات حاق و م ال و انسان بزرگ»در نگاه عرفانی ایشان

یعنی شبیه، منازه و مبراسات، « م ل»عالی از آیت حق تعالی است و خدای تبار و ت

)امام خمینی ، « به معنی آیت و عالمت، نباید نمود« م ل»ولی ذات مقدس را تنزیه از

(. دیدگاه امام خمینی درباره زن متناسب با مبانی فکری، فقهی و عرفاانی 717: 1131

از یاه فقیاه عنوان شخصیت جامع فقه و عرفاان، باه زن متفااوت ایشان است. وی به

طوری که زن در هماه جاا و کنند. نگاه وی جامع ظاهر و باطن است؛ بهصرف نگاه می

های متعدد خانوادگی و اجتماعی حضور دارد. این وسعت نگاه حکایت از غلباه در نقش

دیدگاه عرفانی ایشان دارد. نقش امام خمینی در احیاء و تجدید عزت و کرامت انساانی

هاای توجاه هادن به زنان، حقیقتی غیرقابل انکار است. هماه جلاوه زن و تکریم و ارج ن

هاای طور مکرر جلوهایشان به نقش معنوی زن، ریشه در نگاه عرفانی ایشان دارد. ما به

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

21

کنیم که ایشان مشاهده می« سیره عملی»و « اندیشه»توجه به نقش حقیقی زن را در

در اینجا به چند نمونه اشاره می شود:

داناد مینی زنان را رهبر نهضت و خود را دنباله رو و خدمتگزار بانوان می. امام خ1

توان چناین ادعاای ثقیال و (. تنها با یه نگاه عمیق عرفانی می23: 7)امام خمینی، ج

در این نهضت زنان حق بیشاتری از ماردان دارناد، زناان »وزینی کرد. ایشان معتقدند

ساز اسات و زناان نیاز د. قرآن کریم انسانکننمردان شجاع را در دامان خود بزرگ می

چه در آغاز –شود امام زن را عنصر اصلی نهضت همانطور که مالحظه می«. انسان ساز

دانند. این توجه اهمیات نقاش زناان را در تحقاق آرماان می -آن و چه در پیشبرد آن

انی عرفا –کشد؛ به شرب آنکه با همان مباانی فکاری جهانی شدن اسالم به تصویر می

امام خمینی به این امر نگریسته شود.

تکامال »و « ساازی انساان ». از آنجا که در عرفان اسالمی زن نقاش تربیتای در 1

زن مربی »انسان معرفی نموده: « مربی»دارد، امام خمینی )قدس سره( زن را « معنوی

دأ زن مبا »دانناد: ها و خیرهاا مای ، او را مبدأ سعادت«101: 7)همان، ج« انسان است

(. در نگااه عرفاانی اماام خمینای، زن در 111: 7)هماان، ج « ها باید باشدهمه سعادت

« اقتصااد »و همتا ندارد. در تعالیم اسالمی، اگر باار « نظیر»سازی نقش تربیتی و انسان

و « احسااس »بار دوش زن اسات. زن کاانون « تربیات »کشد، باار را مرد به دوش می

ن توانمندی، سرمایه عظیمی در تربیت و ساختن و ای -نه احساساتی -است « عواطف»

ها است.انسان

، «کار پیامبران و قران کریم اسات »سازی در ردیف در این نگاه، نقش زن در انسان

دامان زن »، «روداز دامن زن مرد باه معاراج مای »، «زن مظهر تحقق آمال بشر است»

تواناد ی است که مای زن یکتا موجود» ، «محل تربیت بزرگ زنان و بزرگ مردان است

ها باه از دامن خود افرادی به جامعه تحویل دهد که از برکاتش یه جامعه بلکه جامعه

«.های واالی انسانی کشیده شونداستقامت و ارزش

ساازی، نظیار و همتاا نداشاته باشاد . اگر قرار است زن در نقش تربیتی و انسان1

-ماناد. اماام مای از زن باقی نمای « ابزاری»و استفاده « سوءاستفاده»دیگر جایی برای

دهاد کاه او بتواناد مقاام انساانی خاود را در اسالم زن را تاحدی ارتقاء می» فرمایند:

تواناد در جامعه بازیابد و از حد شیء بودن بیرون بیاید و متناسب با چنین رشدی مای

مقام خواهیم زن به ما می»، « هایی به عهده گیردساختمان حکومت اسالمی مسئولیت

(. 100: 7)هماان، ج « واالی انسانیت خودش باشد؛ ناه ملعباه در دسات مردهاا باشاد

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

21

خواهد شخصیت زن را حفاظ کناد و از او انساانی جادی و اسالم می»ایشان معتقدند:

(.111: 2)همان، ج« کارآمد بسازد

ها، زن یاا همپاای مارد اسات یاا جلاوتر از او. شود در همه این نمونهمالحظه می

فقیه و مرجع تقلیدی در تاریخ سراغ داریم که این وسعت نگاه به زن را داشاته ماکمتر

ساره( در تکاریم و باشد. همانطور که قبال یادآور شدیم، نگاه ویژه امام خمینای )قادس

ارج مقام زن و نقش تربیتی وی، حکایت از اندیشه عمیق عرفاانی ایشاان دارد بطاوری

شان، از این بعاد غفلات گاردد منشاأ ساوء علمی که اگر در تفسیر این اندیشه و سیره

های فراوانی خواهد بود.استفاده و کج فهمی

کارهازن مسلمان، بیداری اسالمی، چالش ها و راه

تارین ساندحقوقی در کشاور اسات. در قانون اساسی جمهوری اسالمی ایران عالی

ماام جهاات دولت موظف است حقاوق زناان را در ت »اصل بیست و یکم آن آمده است:

های مساعد برای رشاد شخصایت زن و احیاای حقاوق ماادی و تضمین نماید و زمینه

«.معنوی او فراهم نماید

ها بوده است و برای اجرای ریزی دولتهرچند این اصل و اصول دیگر، محور برنامه

آن تالش فراوان شده است؛ ولی از آنجا کاه نقاش الگاویی کشاور ایاران در منطقاه و

ملای، تاأثیرات -انکار نیست ناتمامی و ناکارآمدی در اجرای قوانین اسالمیجهان قابل

-منفی عمیقی بر منطقه و جهان خواهد داشت. با توجه به این امر در شناسایی چالش

کارها چند مطلب قابل توجه است:ها و طرح راه

ای است که گاویی هماه آوری ارتباطات و تغییرات سریع آن به گونه. وسعت فن1

طوری که سرنوشت هر ملتای باا تحاوالت کنیم؛ بها در یه دهکده جهانی زندگی میم

کناد کند و مسائل جدیدی در سطح فرا ملی ایجاد مای های دیگر عمیقا تغییر میملت

طلباد. ماا خواساته یاا که دغدغه عمومی بشر است و حل آنهاا همکااری جهاانی مای

ی باور به غناای تعاالیم اساالمی در ابعااد ایم. برمبناناخواسته در این شرایط واقع شده

، «مقاومات »و « مقابله»علمی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و ... شایسته است به جای

ویژه ملل مسلمان فراهم کنیم و ها بهوری صحیح از این شرایط را برای ملتزمینه بهره

-تر را در صاحنه فرهنگای بیشا -های بالقوه، زمینه حضور علمیبا استفاده از توانمندی

ویژه زن مسلمان فراهم نمائیم. المللی برای همه بههای بین

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

22

ترین آفات . سطحی نگری به دین و قرآن و ظاهرگرایی در احکام اسالمی، بزرگ1

-هاا بالندگی، رشد و پویایی ملل مسلمان است کاه در طاول تااریخ عموماا ایان ملات

-امر با باور به کرامت انساان و زیرسااخت اند. اینگرفتار آن بوده -خواسته یا ناخواسته

های ژرف اندیش، پرمغز و به تعبیار های آن تعارض دارد؛ زیرا دین در پی تربیت انسان

است. چنین شخصای -اعم از زن و مرد –( 110)آل عمران: « اولوا االلباب»کالم وحی

ربیتای (. شایوه ت 171باشاد)بقره: می« خیرک یر»و منشأ « حکمت»در جامعه، صاحب

و افزایش فهم و تدبر را در انسان تقویات « جرأت اندیشیدن»ای است که قرآن به گونه

ترین مشوق انسان باه پویاایی اندیشاه و تولیاد کند. خود قرآن با آیات مکرر، بزرگمی

(. باور به جامعیت اسالم و قرآن مستلزم عبور از ظاهر آیات باه 13-13فکر است )زمر:

جز با نگاه همه جانبه به معارف « جهانی شدن اسالم»قق آرمان حقایق درون است. تح

قرآن و دین میسر نیست. بنابراین بازیافت نقش حقیقی زن نیز جز با این نگااه ممکان

طور که امام خمینی چنین کرد.نخواهد بود همان

از فرهناگ وارداتای در « تقلیاد مطلاق »و « بحران معنا»، «هویتیبی». احساس 1

لمان، ناشی از محدودیت نگاه باه زن در حادود فقهای و ظاواهر احکاام کشورهای مس

(universalism)اسالمی است. در نتیجه تأثیرپذیری مطلق از پدیده جهاانی شادن

هاای اصالی حیاات فاردی و اجتمااعی آمدهای م بت و منفی آن در حوزهبا آثار و پی

وظیفه احیااء و -ینی هستندهای امام خمکه امانتداران آرمان–انسان است. ملت ایران

اندیشاه ایشاان را در رابطاه باا « عرفانی»ویژه بعد تجدید حیات، مبانی اندیشه امام به

توجهی به این مبانی موجب شاده اسات احسااس نقش زن به عهده دارند. غفلت و بی

هویتی بر زن مسلمان ایرانی حاکم و تقلید مطلاق از فرهناگ وارداتای غارب رایاج بی

هاای یافت هویت واقعی و نقش حقیقی زن در خانواده و اجتماع و مهار چالشگردد. باز

هویتی زن مسلمان عصر حاضر، جز در سایه مبانی عرفاان اساالمی در جامعاه -فکری

ناممکن است.

« ابزاری»بلکه انسان « غایی». در اندیشه رایج عصر جدید، انسان امروز نه انسان 1

و ابزار فروکاسته شده اسات. در ایان امار « شیء»تا حد « شخص»است که مقام او از

تر است )به دالیلی که تفاوتی بین زن و مرد نیست؛ هرچند نقش ابزاری زنان محسوس

–، نظیر و همتا نداشاته باشاد «مربی»قبال یادآور شدیم(. اگر قرار است زن در کسوت

ین باور یعنای میازان تقویت، ترویج و نهادینه کردن ا -طور که قبال یادآور شدیمهمان

تأثیرگذاری تربیتی زن بر مرد و جامعه در تغییر سرنوشت انسانها، موجب تقویات روح

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

23

ویاژه به –« اسالمی -عزت نفس ملی»و « خودحرمتی»، «خودباوری و اعتماد به نفس»

های تبلیغاتی و روانی نظام سلطه خواهد بود. مسلما ایان در مواجهه با هجمه -در زنان

تضعیف مردان نخواهد شد؛ زیرا در این نقاش حقیقای زن، ساهم ماردان از امر موجب

و امنیت روانی نیز تأمین خواهاد شاد. آرامشای حقیقای کاه کلیاد رشاد و « آرامش»

باشد.بالندگی مادی و معنوی می

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

24

گیری، راهبردها و راهکارهانتیجه

قش زنان است بنابر این بیداری، مقاومت و سعادت جوامع بشری مرهون توجه به ن

به شرب اینکه:

توجه شود.« جنسیت»انسانی زن همپای مرد، ورای « شأن». به ارج و 1

-امام خمینی به زن برگردیم و نقش بی نظیر تربیات انساانی « عرفانی». به نگاه 1

معنوی او را باز یابی کنیم.

« یابزار»زن در تکامل و رشد مرد و اجتماع، نه نقش « حقیقی». توجه به نقش 1

عنوان ملعبه.و به

و خود حرمتی زنان، با بازگشت به نقش حقیقی و تربیتی آنان.« عزت نفس». احیاء 1

و طمأنینه مردان.« آرامش»در تأمین « همسر»عنوان . توجه به نقش حقیقی زن به2

جامعه و تأثیر آنهاا « مربی»سازی زنان در کسوت . توجه به نقش تربیتی و انسان7

مع بشری با توجه به مبانی عرفان اسالمی. بر سعادت جوا

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

25

کرامت زن و نقش فعال او در بیداری اسالمی عقاید دینی و

1نهی عبداهلل !

چکیدهتوجاه قارار ی موضاوع زن ماورد ی اند گذشته به اندازههیچ موضوعی در چند دهه

ساازمان المللی برگازار شاده و به خاطر چنین موضوعی کنفرانسهای بین نگرفته است؛افراد بسیاری واقعیات زنادگی زن را باا .ملل سالی را به اسم زن نامگذاری کرده است

المللای هاای باین نامهاند، پیمانی عقب افتاده یا پیشرفته مرتبط دانستهواقعیت جامعهبسیاری در مورد زن به تصویب رسیده که اعمال هر گونه تبعایض را در ماورد او مناع

هایی را امضا کرده اند.نامهورهای جهان پای چنین پیمانکند. بیشتر کشمی-ی نود به خاطر موضوعات مطرح شاده و بحاث های کنفرانس پکن در اواسط دههبازتاب

کاه ای که جلسات آن به همراه داشته است تاا باه اماروز اداماه دارد، تاا جاایی های گستردهنگرناد و سان مرجع بدان مای کرده و بهکنفرانسهای بعدی دستور العمل خود را از آن اقتباس

دانناد. باا وجاود تماامی ی خاود مای های مصوب در کنفرانس پکان را اساوه نتایج و سفارشاصالحاتی که در قوانین بیشتر کشورهای جهاان در خصاوص موضاوع زن صاورت پذیرفتاه،

قاوق زن باا ی حخااطر رابطاه ها یکبار باه ها همچنان در این زمینه ادامه دارد. این بحثبحثسرشت فیزیولوژیه او و پیامدهایی بوده است که این سرشت بر محادود کاردن )یاا نکاردن(

تواند داشته باشد و بار دیگار منطبق بر توانمندیهای یه زن می های مسؤولیتینقش و جایگاهی بوده است که این حقوق با جامعه و فرهنگ متعلق باه خاود، داشاته اسات. ابه خاطر رابطه

نان که بحث و جدل در مورد الگویی که امروزه بر زنان سایه افکنده نیاز وجاود دارد؛ آیاا همچرسد به تمام آزادیهای فاردی در تماامی ساطوح این الگو، الگوی زن غربی است که به نظر می

، ولی در عین حال روابط خانوادگی و اجتماعی خود را از دست داده است؟ وآیاا چناین رسیدهی دست سینما و وسایل ارتباب جمعی اسات کاه در آنهاا تصاویر زن غربای و الگویی ساخته

زندگیش با تصویر زنی که سرگرم زیبایی و مدهای پوششای خاود و... اسات در هام آمیختاه -است؟ یا الگوی زن مسلمانی است که تصویر دیگری ازشاکل و روش رفتاار باه نماایش مای

معیار واقعی که این دو الگو را تا باه ایان حاد شود: گذارد؟ و در اینجا سؤال دیگری مطرح میاز هم متمایز ساخته کدام است؟ دوباره باید پرسید: شکل واقعی این دو هویات کادام اسات؟

ای اسات یاا کند چیست؟ آیا عنصار یگاناه عنصری که هویت زن مسلمان را از غیر او جدا می د؟توان برشمری کاملی از عناصر مرتبط با هم را میمنظومه

واژگان کلیدی

عقاید دینی،کرامت انسانی، بیداری اسالمی، نقش زن

لیسانس فلسفه و الهیات از لبنان -لیسانس علوم اسالمی . 1

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

26

بحث تصویر استاندارد)الگوی کامل( برای زن:عناوان دیان یاا شود: بحث مظلومیت زن در اسالم بهدر اینجا بحث متفاوتی مطرح می

ایاات ای بر این باورند که اسالم در بعضی از آیات یا بعضی از رودر جوامع اسالمی؛ عدهو احادیث انصاف را در مورد زن رعایت نکرده اسات و برخای دیگار از مسالمانان و ناه

شاوند. دانند که مانع آموزش و خروج او از منزل و... میاسالم را مسؤول ظلم به زن میهاایی بارای در اواسط قرن گذشته و در بیشاتر کشاورهای عربای و اساالمی فراخاوان

هایی کاه آماوزش و کاار زن را محادود و شکستن سنتاو "حجابیبی"و "آزادی زن"هایی و تا حادود کند صورت پذیرفته است. پس شکی نیست که آن تبلیغها از جهتمی

کرده اسات؛چرا کاه زن ناه از آماوزش زیادی واقعیت حقیقی زندگی زنان را تعبیر میاساسی خاود ای برده بود و نه از هیچ مشارکت اجتماعی دیگر؛و نه حتی از حقوق بهره

مانند حق قبول یا رد ازدواج و... ی اروپاا باود کاه باه هاا متاأثر از جنابش زناناه ولی از جهتی دیگر این فراخاوان

ی مساوات کامل باین زن و مارد شهرت یافت که شعارهایی را در زمینه "فیمینیسم"باا های کااری سار داد، آن هام ها و در تمامی فرصتها و مسؤولیتدر تمامی موقعیت

تأکید بر این نکته که فرهنگ و تربیت و نه تفاوت فیزیولوژیکی بایاد شاغل، آیناده یاا -هایی باور داشتند کاه زن بایاد تبعایض ها را تعیین کند. بنابراین چنین فراخواننقش

های فیزیولوژیه را مردود شمرده و برای احقاق حق خود در کسب مساوات بر حسب توانایی وکفایت تالش کند.

یافتاه کااهش عناوان جنبشای ساازمان به "فمینیسم"ی گذشته صدایر دو دههدهاای همچناان اداماه داشاته و باه ذهان "مساوات"یافته است، ولی افکار آن در مورد

دهنادگان فراوانی رساو کارده اسات تاا جاییکاه باه خاود ساازمان ملال و ساازمان تاوان باه یان قبیال افکاار مای ای نیز رسیده است. از االمللی و منطقهکنفرانسهای بینیا اصالت انساانی نادارد اشااره کارد. "پراگماتیسم"که معنایی جز "جندر"طلوع تفکر

این تفکر تفاوتی بین جنس مذکر و مؤنث براساس فیزیولاوژی جسامی قائال نیسات، بلکه توانایی ایفای نقش توسط دو جنس را مرهون تربیت و ناه اخاتالف اساتعدادهای

داند.طبیعی میفیزیولوژیه یا اناد مناع زناان ی نگاه به زن اختالف دارند؛ برخی سعی داشتهگراها نیز در شیوهاسالم

ی هیچ گوناه مشاارکت برای خارج شدن از منزل و کار را شرعی جلوه دهند. عده ای اجازهدهند. در بعضی از کشورهای اسالمی تا باه اماروز زناان از اجتماعی یا سیاسی را به زن نمی

اناد. متأسافانه ست یافتن به حقوق خود در انتخاب )همسر( و حق رانندگی و... منع شاده د

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

27

این واقعیت، انگشت اتهام را نه به سوی بعضی از گرایشهای اسالمی یاا بعضای از متفکارین اناد بلکاه باه ساوی اسالمی و یا حتی برخی از حکومتهایی که چنین حقوقی را منع کارده

ست. دراک ر مواقع صااحبان گرایشاهای فکاری غیار اساالمی ایان خود اسالم نشانه رفته ادهند که اسالم کاری جز نهادینه کردن عقب ماندگی زن انجاام آویز قرا میها را دستنمونه

ی واقعیات زنادگی زناان در گار هماه هاایی نمایاان نداده است. با این وجود چنین تجربههای بارزی از مشارکت زناان در میاادین هتوان به نمونکشورهای اسالمی نیست. چرا که می

های خصوصی و داوطلباناه، و سیاسای مختلف اجتماعی، از مؤسسات دولتی گرفته تا هیأت 1درکشورهایی نظیر لبنان و فلسطین اشاره کرد.

تصویر زن و بیداری اسالمی:هایی کاه در ساطح فکار جهاان اساالم روی داده و قضاایای بدون شه دگرگونی

اند و عادالت اجتمااعی و های مردمی مختلفی که صدای واحدی شدهنقالبسیاسی و اصورت مستقیم یاا زنند، بهسیاسی و فردی و برداشته شدن دست بیگانگان را فریاد می

ی نگرش مسلمانان به خود، زن و غیاره تاأثیر نهااده اسات. ولای غیر مستقیم بر شیوهیست، بلکه اختالف بر سر دو نگرش ی اساسی بر سر احقاق این حق یا آن حق نمسأله

معناا پیادا "چهاارچوب وابساتگی "ای به اسم متفاوت به زن است که بر مبنای قاعدهو ضرورت مشارکت و نیز نیااز هاکند. این چهارچوب، حقوق، تکالیف، وظایف، شیوهمی

کند. منظور از چهاارچوب وابساتگی، آن فردی و اجتماعی به حضور زن را مشخص میصاورت جزئای از صورت یه فرد تنها مد نظر قرار دهیم یاا باه که آیا ما زن را بهاست ای اجتماعی که تاریخ و عقیاده و ای که بدان وابسته است و یا جزئی از منظومهخانواده

ای باشاد؟ بناابراین چناین منظوماه ارزشها و اصول و آموزشهای اصیل خود را دارا میرغام حکومتهاا و هاایش بارآن استواراسات و علای هدارای محور و ستونی است که پای

-کار میقوانین غیر اسالمی، ما همچنان اسم جوامع اسالمی را در مورد این منظومه به

ی بسایاری از بریم ؛ چرا که با در نظر گرفتن عقاید و ارزشاها و اصاول ملتهاا و ریشاه ده کرد. هسته و ساتون توان وابستگی اسالمی را در میان آنان مشاهعادتها و تقالید می

ی آغاز در خالل چیزهایی نماود پیادا مای کندکاه این جوامع کجاست؟ معتقدم نقطهی بدان اعتقاد و ایمان دارند، اختالف نظری در این نکته وجود ندارد که اساس و ریشاه

هاا متناوع و ی جواماع اساالمی مشاتر اسات، هرچناد ماذهب عقیده در میان همه متفاوت باشند. گذاریسیستمهای قانون

22-21،ص13عتریسی، طالل:کدام الگو برای زن؟ مجله نجات [ دانشگاه جهانی مصطفی، ع 1

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

28

امروزه در عصر بیداری اسالمی، هر چند با هم تفاوت داشته باشیم و دوست داشته دانایم ورزان قصد القای اختالف داشته باشند، ما میباشیم که متفاوت باشیم و یا طمع

ای مشتر و واحد هساتیم. ماا بار های عربی و اسالمی دارای عقیدهعنوان ملتکه بهای زشت و نکوهیده از نفاوذ سیاسای در منطقاه ای شیوهاختالفات فرقهاین باوریم که

هاای دور شود که ازگذشاته است و سناریوی این بازی شوم به دست کسانی نوشته می-ریزی کارده در میان مسلمانان برای آن برنامه "عقل مشتر "دست و قبل از بیداری

ی پیامبر)ص( نماود پیادا ودههمان است که در این فرم "عقل مشتر "اند. منظور از ."از ما نیست آنکه به امور مسلمانان اهتمام نداشته باشد"کرده است:

ناپذیر از این اهتمام یکپارچاه باشاد، ولای بر زن نیز واجب است که جزئی تفکیهشود این است: زمینه مشارکت زن چگونه فراهم شود؟... و شایسته سؤالی که مطرح می

دهای مفااهیم انساانی، دیادگاهها، ساازی )شاکل در انساان است که از نقاش عقیاده ی رفتاار، اختیاارات و نقاش انساان در تغییار احساسات و انفعاالت و همچناین شایوه واقعیت و ترسیم آینده( نیز سؤال شود.

ی او را و قسامتی ازآیناده -مارد وزن -آیا این ادعا که تفکر، واقعیت زندگی انسان سازد صحیح است؟می

ت: نقش عقاید دینی در انسان سازینخس عقیاده "اناد: اگر به تعریف مشهوری که علمای اسالمی از اصطالح عقیده ارائه داده

رسد و جوارح آن را به کند و قلب با آن به اطمینان میآن است که عقل بدان حکم میین ابعااد یابیم که عقیده ارتباب مشترکی را بنگاهی بیاندازیم در می "آورنداجرا در می

گردد و اطمینان قلبی باا سازد: اعتقاد در عقل استوار میمختلف وجود انسان برقرار می گردد.زند آشکار میشود و بر رفتارها و افعالی که از انسان سر میآن همراه می

ی اند عقیاده ی ایمان نرسیدهبراین اساس، افکاری که بدانها معتقدیم ولی به درجهتاوان چنین احساس تمایل به چیزی بادون قناعات قلبای را نمای راسخی نیستند. هم

عقیده نامید، با این اوصاف کارهایی که با حکم عاادت و سانت و ناه از روی ایماان و گنجناد. ایان پیچیادگی از کجاا پذیرند نیز در چهارچوب عقیده نمیرضایت انجام می یست؟گیرد؟ و سر ارتباب بین عقل و قلب و عمل در چسرچشمه می

این سؤال کتابهای اخالق و عقاید را پر کرده اسات و در شارح آن مطالاب بسایار توان گفت که دیادگاه اساالمی در ماورد تربیات انساان طور خالصه میو به 1اندنوشته

11-13،ص1002ار الهادی، بیروت،، د1مطهری، مرتضی: تربیت و علم در اسالم، چاپ 1

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

29

ی ابعاد وجودی انسان )عقل و عبارتست از مکانیسمی منسجم و متشکل از تربیت همهگاردد؛ هدایت و باروری توانمندیهایش آغااز مای سازی عقل وقلب و جسم(، که با غنی

بنابراین آیات کریمه و احادیث شریفه بر حقیقت علم و آموختن و تفکر و تأمل و در و این تأکید 1«.هیچ عبادتی مانند فکر کردن نیست»عاقبت کارها تأکید فراوانی دارند:

امور و استقراء بپردازد و خاطر آن است که انسان بتواند به قضاوت و تجزیه و تفکیه بهخود تسلط داشته باشد و این تسلط حاصال 1واجب است که بر دیگر نیروهای نفسانی

شود مگر با سوپاپ اطمینانی که محکم و استوار باشد و رفتار عمومی انساان را باا نمیفرمایند: )ماژده حالتهای درونی پایدار و با بصیرت منسجم نگه دارد، خداوند متعال می

دهناد و از نیکاوترین و ی سخنان گوش فارا مای ه به بندگانم، آن کسانی که به همهبدهستند که خدا هدایتشان بخشایده اسات و کنند. آنان کسانیزیباترین آنها پیروی می 1ایشان واقعا خردمندند.(ی دینی در اسالم باا ابعااد وجاودی انساان یابیم که منظومهاضافه براین ما در می

داناد: عقیاده، اخاالق، سجام است؛ چرا که در سه زمینه انساان را مکلاف مای دارای اندانیم و هنگامی که نمااز را شریعت. به این معنا که ما نمازگزار را ملتزم به شریعت می

آورد که حق آن را ادا کرده باشد، این خضوع و خشوع بار با خضوع و خشوع به جا میگذارند؛ در آغاز نیز اگر از او سؤال شود کاه ثیر میکیان اخالقی و حالتهای درونی او تأ

گذاری؟ جواب خواهد داد که: برای پیروی از فرمان خداوند کاه بادان امار چرا نماز می گیرد. ی او به توحید سرچشمه میفرموده است و این جوابی است که از عقیده

عقل، قلب، جسام( و ی وجود انسان )ای که تنها با عبور از ابعاد سه گانهاین عقیدهشود که دوبااره متوجاه ایان ابعااد گیرد، تکالیفی از آن ناشی میپرورش آنها شکل می

گردد، این تکالیف عبارتنداز: عقاید و اصول فکری اسالمی، اخالق واجاب و وجودی می مستحب و ...، احکام شرعی: مباح، حرام و واجب و ...

ترین عقاید دینی اسالمیدوم: مهمی ی اسالمی مشتر هستند و این اشاترا هماه مسلمانان در اصول عقیده تمام

آورد، آنان همچنین در بعضی از فروع که از این اصول ی اسالم گرد میآنان را در دایرهشوند نیز مشتر هستند )برای رعایت اصطالح، اصول دین را عقایاد و فاروع ناشی می

112،ص1الطوسی: کتاب امالی.ج 1

بر اساس نظریه دانشمندان اخالق اسالمی که نفس انسان دارای سه نیروست: عصبانیت و شهوت وعقل. 1

13-13سوره زمر: آیه 1

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

31

ر این بین شایسته است کاه ایان نکتاه ماورد گیریم(؛ ددین را احکام اصلی در نظر میهایی است که ما امروزه در بحرین و سوریه ی آغاز کشمکشتوجه قرار گیرد، زیرا نقطه

شاهد آن هستیم. این در حالی اسات کاه دایاره اشاترا بیشاتر و بزرگتار از زوایاای اختالف است. اصول مشتر عبارتنداز:

معاد –نبوت –توحید ی مسالمانان هساتند کاه بار اصاول و اعتقاادات زیار ی در عقیاده سه اصل اساس

اند و تا حدودی نیز با هم مشترکند: ی خود سایه انداختهمجموعهعدالت الهی، رحمت، لطف، یاری طلبیدن، نصرت و امداد، بخشش، رحمت، قضاا -

و قدر، اختیار و عدم اجبار ... اطاعت، التزام و مراقبت ... گیاری سالمی، عصمت، رسالت پیامبری، قرآن کریم، خالفات، شاکل نبوت، رهبری ا -

حکومت اسالمی، حکم اسالمی، احیاء شریعت، قضاوت و داوری، قانون، نظم و والیت .... قیامت، حساب، بهشت و جهنم، مرگ و رستاخیز، مالئکاه، جهاان آخارت، قبار، -

صراب، میزان و ... گیرد کاه عناصار آن را باورها سرچشمه میای از اعتقادات و از هر اصلی، مجموعه

شود که برشمردن این اعتقادات ما را به میدان عمال و دهند. و مالحظه میتشکیل می ی آنان دارای وجه اجرایی واضحی هستند. سازد چرا که همهاجرا رهنمون می

ظار ی مسلمانان بر عناوین ذکر شده اتفاق نظر و بر مراتب و شرح آنهاا اخاتالف ن همهی امامیاه وجاود دارد و ایان اعتقااد از دارند، اما اعتقاد به امامت تنها در میان عقاید شایعه

1اند.ی دالیلی استوار است که علماء آن را بیان کردهشود و بر پایهایمان به نبوت ناشی میدر این جا باید بیشتر از برشمردن اختالفات به ذکر نقاب مشترکی بپردازیم که بار

اند. با این وجود، اصال اعتقاادی ن مسلمان در جنبش بیداری جدید تأثیر نهادهنقش زپوشی نیست و به هنگاام )امامت( دارای قدرت تأثیرگذاری فراوانی است که قابل چشم

عناوان یاه بررسی عقاید دینی مؤثر در بیداری اسالمی باید به آن اشاره شود. مان باه ثیرگذاری ایان اصال، پایش رفاتم واقعیتهاای محقق هرچه بیشتر در بررسی زوایای تأ

عنوان م ال: رهباران بیاداری اساالمی زده کرده است. بهملموس و بیشتری مرا شگفتدهند؟ برای روشن شدن موضوع باید به بررسی چگونه زن را در جامعه خطاب قرار می

ای بپردازیم که پیروز گشته است. تجربه اری نمود پیدا کرده است: ی بیدسوم: عقاید دینی که در خطابه

مظفر:عقائد امامیه،مبحث امامت 1

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

31

پردازیم که در خالل یکی از بارزترین ی اسالمی میی بارزی از خطابهبه نقل نمونه مصادیق بیداری اسالمی ایراد شده است:

ی انقالب مبار اسالمی مورد توجه و اهتمام امام خمینای )ره( باوده زن در سایها باه زن اختصااص داده و ایان است، پس باید بررسی شود که ایشان چاه جایگااهی ر

جایگاه در چهارچوب کدام تفکر و عقیده قرار داشته است؟ باه عباارت دیگار: عنااوین مخصوصاا در -اعتقادی تکرار شده و دارای نمود در بیانات بنیانگاذار انقاالب اساالمی

مناسبتها و محافلی که ایشان در آنها زن ایرانی سهیم در این بیاداری را خطااب قارار کدامند؟ -اده است د

1کند: با نگاهی اجمالی به بخش اعظم بیانات امام )ره(، عناوین زیر خودنمایی میاهمیت اعتقاد به نظارت الهی، اخالص و یقاین و توکال بار خداوناد و اطاعات از او، -

ایان »یابی به رضایت الهی، اهمیت اعتقاد به مرجعیت اساالم و کفایات آن: حرص بر دستی در قرآن چه مسئولیتهای فراوانی به دنبال دارد، مسائولیت بسانده کاردن باه خطاب اله

کند، احکاام اساالمی و اهاداف آن ماا را کفایات اسالم، پیامبر اسالم )ص( ما را کفایت میکنند، ما مکلف به حفظ دین خدا هستیم، مکلف به حفظ اهداف الهای هساتیم و شاما می

انجام این امور اولویت بیشتری دارید، باه راساتی کاه ای بانوان مؤمنه از هرکس دیگری به خداوند تبار و تعالی بر ما منات نهااده کاه در معیات او باه محافظات از دیان اساالمی

1«.خدواند و پیروان مسلمانت تو را بس»فرماید: گونه که میبپردازیم. آنایشاان اهمیت اعتقاد به کرامت حضرت زهراء)س( و ابعاد شخصیتی او و این که -

ای که امام در آنهاا باید الگوی برتر زن مسلمان باشد: این اعتقاد در بیشتر محافل زنانهعناوان روز جهاانی زن حضور یافته تکرار شده است، و روز والدت مبار ایشاان را باه

اند، بلکه بار معرفی کرده است. امام خمینی فقط به ذکر معلومات تاریخی بسنده نکردهو معصوم وجودی حضرت فاطمه و تربیت پا ایشان و گرفتن درساهایی گونهبعد امام

که از شخصیت او تأکید کرده است. تأکید برشخصیت زنی که دارای بعد روحی خاصی در شرایط و موقعیتهای سخت بوده است.

ی امامت از دیادگاه او در همچنین شخصیت حضرت فاطمه، خانه و تربیت، فلسفهگیریهاای قاوی و شاجاعانه، اراده در سبیحات و عبادت، موضعی مشهور فد ، تخطبه

-رویارویی با ظلم، اخالق ایشان و عناوین زیااد و متعاددی کاه در مجاال بحاث نمای

حضرت زهراء زنی معمولی نباوده »گنجند، همواره مورد توجه امام خمینی بوده است:

وتنظیم آثار امام خمینی،سفارت ایران در دمشق.اهلل:جایگاه زن در تفکر امام خمینی.مؤسسه نشر خمینی،روح 1

133)م.ن(ص 1

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

32

ی ی کلمه انسان، نموناه اند، زنی ملکوتی و به معنای واقعاست، ایشان زنی روحانی بودهاند که در عالم وجود انسانی متکامل، زنی حقیقی و کامل. ایشان موجودی ملکوتی بوده

اند کاه باه صاورت زن ظااهر اند، بلکه موجودی الهی بودهبه صورت انسان تجلی یافته 1«اند.شدهی اعتقاد به ائمه و عصمت آنان و محکم کردن روابط روحی باا آناان: ایان عناوان -

ی سرشاار کنیم که ادعیهما افتخار می»است که خیلی در بیانات امام تکرار شده است: کنیم که مناجات شاعبانیه و از زندگی از امامان معصوم ما نقل شده است. ما افتخار می

ی ی ساجادیه )زباور آل محماد( و صاحیفه ی اماام حساین )ع( و صاحیفه دعای عرفهی ال بر زهرای مرضایه الهاام شاده، متعلاق باه ائماه فاطمیه، که از جانب خداوند متع

1«معصومین)ع( هستند.بیاناات »سازی بارای ظهاور: رسو اعتقاد به امام زمان در قلبها و اهمیت زمینه -

انگیز میلیونهاا مسالمان عاشاق ای اار و فاداکاری و من از وصف مقاومت فراگیر و بهتهاا و عااجزم از برشامردن حماساه شهادت در کشور صاحب الزمان، عاجز است. و من

1«ها و برکتهای فرزندان معنوی کوثر زهراء)س( )امام زمان)عج((.پهلوانیاعتقاد به کرامت زن و اهیمت نقشی که زن دوشادوش مرد، و نه پشات سار او، -

هاست و ما دیدیم که نقاش زن در ی تمام خیر و خوبیزن سرچشمه»ایفا کرده است: ود. ما بر این باوریم که این نهضت مدیون زنان است چرا که مردان این نهضت چگونه ب

کردناد و آمدند. زناان همیشاه ماردان را تشاجیع مای با اقتدای به زنان به خیابانها می 1«همیشه در ابتدای صفوف بودند.

آهنگاان: شاجاعت حضارت زیناب، شارکت استوار کردن اهمیت رهبران و پیش - الم، بزرگواری حضرت مریم عذراء و ... کردن حضرت خدیجه در نشر اس

ای که زن در این زمینه به دوش دارد: اما خمینای در اولویت تربیت اسالمی و وظیفه -اناد، ایشاان سخنانش تأکید فراوانی بر این اصل و نقش اسالم در مرجعیت تربیتای داشاته بر طفال، صابر بیشتر از یکبار موضوع حضانت )در آغوش کشیدن( و پیامدهای معنوی آنی شایساته و تربیات مادر، اهمیت خانواده، اهمیت اخالق و برخورد نیه و ارتبااب جامعاه

تواند دنیایی را هادایت کناد و انساان فاساد انسان صالح می»شایسته را مطرح کرده است:

11)م.ن(ص 1

13)م.ن(ص 1

17)م.ن(ص 1

10)م.ن(ص 1

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

33

هاای کشاند. پس فساد و مصلحت از آغوش شاما و تربیات شاما و خاناه دنیا را به فساد می 1«گردد.بینید آغاز میرسی که در آنها آموزش میشما و مدا اهمیت مشارکت اجتماعی و سیاسی و پشتیبانی کردن ... -

خواست در ذهان و فکار و وجادان زناان ایرانای و موارد بسیار دیگری که امام میرسو پیدا کند تا بدین وسیله، ساالمت مسایر اساالمی کاه در پایش گرفتاه باود را

شخصایت حضارت زهاراء)س( باه صاورتی مشاخص و باارز در تضمین کند. ولی چراکرد نمود پیدا کارده اسات؟ و در مراتاب بعادی بحاث سخنانی که برای زنان ایراد می

شود کاه تماامی ایان خانواده و صالح جامعه قرار گرفته اند؟ با اندکی توجه روشن میای عناوان عقیاده ی مرجعیت الهی در زندگی بهکلمات و مصادیق آنها با ت بیت قاعده

است. راسخ، آغاز شده

چهارم: نقش اصل امامت و والیت در الگوسازیبا وجود اختالف مسالمانان –ی اصل امامت ما هرگز دو اصل توحید و نبوت را به اندازه

مورد بحث و بررسی قرار نمی دهیم. هرچند ما موضاوع امامات را نیاز باه -در اعتقاد به آن-کنناده دهیم.اما احتماال این دلیل قانعید و نبوت مورد بررسی قرار نمیدور از دو اصل توح

ای برای بررسی، تحقیق و تأثیرگذاری بیشتر آن در میدان واقعیت باشد.

گر بودن خداوناد، بدون شه اصل ایمان به توحید و عدالت الهی و اشراف و نظاره اطاعت خداوند ملتازم باشایم. شود که ما تکلیف الهی را مقدس بشماریم و به باعث می

ی مسلمانان به این نکته ایمان دارند که در اثناء التزام، خشنود و راضی نیز باشیم. همهخداوند، آنان را با ارسال پیامبران معصوم از جانب خاود ماورد لطاف قارار داده اسات. پیامبرانی که نقش خود را در آموزش ، تبیاین و دعاوت باه ساوی عباادت خداوناد و

اند. در و احساس کاردن ایان شارت دادن و ترساندن بندگان او به خوبی ایفاء کردهبشود که ما اطاعت آنان را الزم بدانیم و باه رسالتشاان ایماان بیااوریم و لطف باعث می

برای پند و اندرز در داستانهایشان به جستجو بپردازیم. اما سر واقعی کجا پنهان است؟ پاذیرد در وی عقال و باا همراهای قلاب و عمال صاورت مای سر التزام حقیقی که از ر

چیست؟ اینکه انسان ملتزم باشد و از این التزام احساس رضایت و عشاق کناد؟ ساؤال ی شاوند، شایوه که علوم با آماوزش فراگرفتاه مای ی دیگر این است: در حالیمطروحه

تناوع و کسب اخالق چگونه است؟ آیا باه الگوهاایی از انساان کامال کاه در شارایط م اند و صلح و جنگ و ثاروت و فقار و زیستهمختلف و رنگارنگ و در زمانهای گذشته می

173)م.ن(ص 1

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

34

اناد، نیااز ناداریم؟ آزادی و اسارت و نعمت و نقمت و سالمت و مارض را تجرباه کارده منظور این است که آیا انسان به نمونه و الگوی کاملی نیاز ندارد تا به او آماوزش دهاد

ی خاود را بنیاان نهاد؟ به مقابله با ظلم بپردازد؟ چگونه جامعهکه چگونه بدون تجاوز چگونه دیگران را یاری رساند؟ چگونه فرزندانش را پرورش دهد و نفس خویش را بارور

ای تربیتی نیاز ندارند تا آنچه که اسالم او را بدان سازد؟ زن و مرد و طفل؟ آیا به برنامه شود؟ ظاهر و باطن؟ روح و جوهر و ذات؟ مکلف ساخته، در این برنامه تطبیق داده

، بناابراین ماا باه «اخالق تقلیدی است ناه آماوختنی »این سخن مشهور است که الگویی نیازمندیم که در شرایط مختلف و متعدد و بیشماری زنادگی کارده باشاد. باه

کنم کاه تکارار ابعااد صورت مشخص سر سخن در همین نکته پنهان است. گمان نمیدهد تصادفی باشاد، رت زهراء)س( در بیاناتی که زنان را خطاب قرار میشخصیتی حض

کنند که در یه سطح مشخص شخصیتی حرکات کنناد و زیرا ایشان به زنان الهام میی عصامت و بخش بودن مبتنی بر این نکته است که حضرت فاطماه از خاناه این الهام

سا که تفسیر ساخن هماین پرورش یافته است، چه ب -منشعب از نبوت -مبدأ امامت دوساتی اهال بیات عباادت »به این نکته اعتقاد دارند که –ی امامیه باشد. زیرا شیعه

و دوست داشتن تنها راه ذوب شدن در مقتدا است. الگو قرار دادن و تقلیاد از او « است پذیراست. ای محکم امکانبا بصیرتی خاص و رابطه

ایرانی را به پایداری و صبر و تواناایی و ی اعتقادی زنممکن است که همین نکته حفظ تمامی تعالیم اسالمی تشویق کرده باشد. همین نکته اسات کاه زن لبناانی را در

به صبر و جهاد و فداکاری سوق داده است و همین نکتاه اسات کاه تماام 1007تموز ا دهد که تحقق عدالت و برچیده شدن ظلام و ساتم ر زنان آزاده را به سمتی سوق می

شوند که نسلهای آینده در انتشار این آگاهی و رسالت ساهیم زنند و باعث میفریاد میخاطر و به یکبااره در مصار و تاونس و همینای شایسته تربیت شوند و بهگونهشوند، به

گر دساتهای کنان نظارهلیبی و بحرین به جوشش درآیند، اما در سوریه زنان فقط گریه ریزند. و کینه بر کشورشان فرو می ظالمی هستند را که خشم

ارزش شرکت زنان در بیداری معیار صحیح برای سنجش مشارکت زنان یاا میازان فعالیتهاای اجتمااعی و اقتصاادی

هاا و رود کاه کمیتاه آنان و ... کسب نتایجی است که خود به آنها اعتقاد دارند. انتظاار مای نسها هستند، توانایی زن در تربیات خاانواده بنیادهایی که سرگرم برگزاری همایشها و کنفرا

بایستی به این نکته توجه داشته باشند کاه ارزش ایان تواناایی باه را نادیده نگیرند. آنها می

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

35

-های اجتماعی و بادون هایچ وجه کمتر از ارزش کاری نیست که زنان دیگر در کمیته هیچ

بدون توجه به این نکته است کاه پردازند. این مسئله گونه درایت یا بصیرت به انجام آن میتأکیاد باار ارزش کااار خااانوادگی و مسائولیتهایی کااه زن در خانااه و در سااطوح تربیتاای و

کناد اهمیات بسایاری در پذیرد و نقشی که در استقرار وضعیت خانواده ایفا میپرورشی مید کاه دار در بعضی از مواقع احسااس کننا تقویت روحی او دارد. زیرا ممکن است زنان خانه

جامعه آنان را فراموش کرده است و یا ارزش چنادانی بارای فداکاریشاان در خاانواده قائال نیست. آنچه که در چهارچوب برقراری ارتباب بین کارکردن زن و مرجعیت خانواده باید باه هاا، آن اشاره شود، تشویق زنان به مشاغول شادن در کارهاای داوطلباناه در قالاب کمیتاه

دهناد. هایی است که قضایای مختلاف جامعاه را ماورد بررسای قارار مای بنیادها و باشگاهای کاه در آن دهاد کاه باا مشاکالت جامعاه مشارکت در چنین اماکنی به زنان فرصت می

ی آناان کنند در ارتباب باشند و بدون اینکه چنین کاری تأثیری منفی بر خانوادهزندگی میی آنهاا ساهیم شاوند؛ زیارا زناان در انجاام لجاه ی توانایی خود در معاداشته باشد به اندازه

کنند مختار هساتند. ایان اختیاار کارهای داوطلبانه، در انتخاب زمان و مقدار تالشی که میشود که انجام کار، تعارضی با نیازهای خانواده و فرزندان نداشاته باشاد و همزماان باعث می

ز احساس تنهایی که در اثر اهتماام اند و ااحساس کنند که نقش اجتماعی خود را ایفا کرده پیوسته به خانواده و فرزندان دامنگیر آنان شده است رهایی یابند.

ی استانداردها و مراجع ی توجه به حضور زن و مشارکت اجتماعی او، مسئلهمسألهی آمارها در بیشتر کشورهای جهاان و در رأس آید. همهارزشی و فرهنگی به شمار می

دهند و به این نکته اشاره دارناد اسالمی از درصد باالی بیکاری خبر میآنها کشورهای التحصایالن هار دو جانس ی کااری بارای فاارغ که این کشورها از فراهم کردن زمینه

میلیاون( و 30ناتوانند. عالوه بر این باید به نسبت باالی بیسوادی در کشورهای عربی )ن آمارهاا ایان اسات کاه در ایان کشاورها مخصوصا در بین زنان اشاره کرد. معنای ای

اولویت با آموزش و تعلیم زنان است؛ زیرا آموزش کال باعاث بااال رفاتن ساطح و تاراز شود. پس آموزش ارزش انسانی بزرگی است که انساان باه انسان، خانواده و جامعه می

1یابد. ی آن واال مرتبه شده و ارتقاء میوسیله

کدام است؟ مشارکت اجتماعی حقیقی زنانپندارند، کار کردن زن و مشاارکت اجتمااعی و سیاسای او گونه که بسیاری میآن

مقیاسی بارای تحاول صاورت گرفتاه در دگرگاونی و پیشارفت جامعاه نیسات. اناواع

عتریسی،طالل 1

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

36

شمرند همیشاه معیارهاای صاحیح و مشارکتهایی که معیارهای غربی برای زنان بر میاهمیت آن نیستند. معیارهاای غربای معماوال گیری حجم مشارکت و ثابتی برای اندازه

-های اقتصادی و غیره را ذکار مای تعداد زنان موجود در پارلمان یا حکومت یا مؤسسه

کنند تا بعد از آن در مورد سطح مشارکت زن و میازان کارآمادی او باه اظهاار نظار و هاای مؤسسهعنوان م ال، زن فلسطینی که در گیری بپردازند. ولی در مقابل و بهنتیجه

رنگای دارد باه صاورت پررناگ و باا پارلمانی یا حکومتی غائب است و یاا حضاور کام سابقه و از طریق تحصن، اعتصاب و تظاهرات و صابر بار اساارت همسار و کارآمدی بی

پردازد. ها میشهادت فرزند به مقابله با اشغال سرزمینش توسط صهیونیستی از مشارکت اجتمااعی محاروم و عقاب توانیم بگوییم که زن فلسطینپس آیا می مانده است؟

ی عدم ارتباب و وابستگی بین مشارکت زن و پیشرفت و دگرگونی آنچه که فرضیهرساند، همان م الها و الگوهایی هستند کاه دنیاای غارب آنهاا را جامعه را به اثبات می

یکاا و حتای ارائه داده است؛ زن در بیشاتر کشاورهای غربای، در اتحادیاه اروپاا و آمر یافتاه ی هارم قادرت دسات ترین مقامها در باالترین نقطهاسرائیل به باالترین و اساسی

ی آمریکا گرفتاه تاا )لیفای( وزیار است. این افراد از )کاندولیزا رایس( وزیر امور خارجهی اسرائیل و )مشیل الیوماری( وزیر دفاع فرانسه، و عالوه بر آنهاا زناان دیگاری خارجه

خارجه انگلیس و سوئد به کار مشغولند و هم چنین )آنگال مرکل( صدراعظم که وزارتشود. همچنین نباید نقش ساربازان زن آمریکاایی آلمان و ... بسیاری دیگر را شامل می

ی در اشغال عراق را نیز نادیده بگیریم. در اینجا باید بپرسیم: بعد از رسیدن زن به همهچه تغییر و تحاولی در راساتای بهتار شادن اوضااع مقامهای باال، در کشورهای غربی

صورت پذیرفته اسات؟ آیاا ایان زناان باه سیاسات کشورهایشاان در محصاور کاردن و چیاره شادن بار "تروریسام "کشورهای دیگر و دفااع از اسارائیل و جناگ بار ضاد

مسلمانان ملتزم نبودند؟ پس نشانه های پیشرفت در جوامع غربای بعاد از رسایدن زن مناصب و پستها و بعد از آنچه بر سر دیگر ملتها آوردند، کجاست؟ به تمامی

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

37

های اخالقی در حفظ هویت و جایگاه زن مسلمانثیر ارزشأت

در جریان بیداری اسالمی

1مهی نصرالدین !

چکیده:

عنوان یه دین برتر بر اساس اصول اخالقی و انسانی و اجتمااعی، قاوانینی را اسالم به

، از جمله زن قرار داده است. در راه رسیدن به این رشد و تطبیق این برای رشد انسانها

قوانین، موانع و مشکالتی بر سر راه وجود دارد.

های متفاوتش، از جمله جنگ روانی، جنگ فرهنگی و سیاسی یکی جنگ نرم با عنوان

هاای ضاعیف منطقاه اساتفاده های دشمن است که ازآن برای تسلط بر کشاور از حربه

د.کنمی

ها و تحریف حقایق و وابسته کردن کشورها از لحاظ فکری و .... دشمن از طریق رسانه

سعی در جهت پیشبرد اهداف خود دارند.

واژگان کلیدی

آفرینیها، بیداری اسالمی، نقشاستعمار، جنگ نرم، رسانه

. محقق و پژوهشگر از لبنان 1

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

38

مقدمهتامرون باالمعروف و کنتم خیر امه اخرجت للناس» فرمایند:خداوند بزرگ در قرآن می

اید، به کاار ؛ شما ای مسلمانان بهترین امتی بودید که پدیدار گشته«تنهون عن المنکر دارید.نیه دعوت کرده و از بدی کاری باز می

اسالم الگویی برتر و نمونه را برای نظام انسانی متکامل ارائه داده است کاه پایبناد باه اعی است و برای خدمت و صالح انسان و جامعاه اصول اعتقادی، اخالقی، انسانی، اجتم

کند. به این معنای معتقادیم کاه شاریعت پاا اساالم در هر زمان و مکان تالش می کند.ها معرفی میی زمانعنوان یه دیدگاه و روش زندگانی برای همهخودش را به

ی مفصل برای بنای تمدنی منحصار باه فارد وجاود جدای از این، در اسالم برنامه

ی خود های اخالقی واال استوار است که به نوبهطور اساسی بر الگوها و ارزشارد که بهدشاود. ی اسالمی بر روی زمین حساب مای خشت اصلی و بنیاد اولیه برای ایجاد جامعه

توان آن را در حدیث پیامبر بشریت، حضرت محمد )ص( یافت این چیزی است که میها و تکمیال مبارکش را در محقق ساختن فضیلتمخصوصا هنگامی که هدف از بع ت

من در میان شما برانگیختاه شادم تاا »طور که فرمودند: کردن اخالق خالصه کرد. آن

بنامند. دین ارزشهاو این باعث شده که بعضی اسالم را « مکارم اخالق را کامل کنم.ساخت در –با مفهوم اسالمی –های اخالقی انسانی سخن از محوریت نقش ارزش

ی انسانی فقط یه شعار محض که مسالمانان آن را در برابار مخالفاان ی فاضلهجامعهها، به یه واقعیت تبدیل شاده ها و تالشاسالم باال ببرند، نیست؛ بلکه در خالل تجربه

های اسالمی است. وجود و پیشرفت کشور جمهوری اسالمی ایران از برکت آیین ارزش

پایه و اساس تشکیل آن و از اهداف ایان کشاور اسات. قرآن محمدی درستی است کهکاه اماروزه –های بیداری اسالمی جنبش –گر های انقالبی و اصالحدر مقابل، جنبش

هاا ، فضاائل و هاست در واقع انقالبی بار عادم وجاود ارزش جهان عرب شاهد وقوع آن. پاس بهتارین شده اسات باشند که از جانب نظام سیاسی حاکم اعمال میانسانیت می

ها و هویات اساالمی های ظالم و فاسد، پایبندی به ارزشسالح برای مقابله با این نظام

واقعی است.ی ماهیت این ها مطرح می شوند که دربارهای از سوالطور کلی اینجا مجموعهو بهتوانند در حفاظ هویات و جایگااه انساان مسالمان ها و انواعشان و نقشی که میارزشویژه زن ) به خاطر محوریتش در ایان هماایش ( داشاته باشاند. همچناین، به عرب، و

شاوند. هار آنچاه از هاا مای خود موانعی که بر سر راه قرار دارند، باعث بروز ایان ارزش

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

39

هاای دیگار توانند در تقویت نقاش سیاستها و اقداماتی که بتوان بر آنها اعتماد کرد میو رسیدن به هادف اصالیش مشاارکت داشاته برای حمایت از جنبش بیداری اسالمی

باشند.

ای از اصاول واال و الگوهاای مجموعاه –از دیادگاه اساالمی –های انساانی ارزشکنناد و در آن متعالی هستند که رفتار انسانی را به سوی فضائل و کماالت رهنمون می

ن زنده، و طوری که بنیاد خیر در آشود؛ بهاحساسات است که اخالق متعالی تغذیه میی انسانی باال رفتاه و پیشارفت در مراحال نیز مبانی انسانیت تحکیم و در نتیجه درجه

هاا باا فطارت شود و هیچ شکی در این نیست که این ارزشکماالت انسانی حاصل می

» باشاند. الهی که خداوند آن را در ما به ودیعه گذاشته است متناسب و هماهنگ مای -؛ باه اند، مقتضای حکمت الهای اسات ر اساس آن خلق شدهها بفطرت الهی که انسان

کناد، آراماش و راحتای و رضاایت درونای ها عمل میطوری که انسان وقتی به ارزشطور مستقیم در هنگام ارتباطش باا اطرافیاانش بار زمیناه کااری کند و بهاحساس میباین ملال و ها درکند. الزم به ذکر است که با وجود اختالف مراتب ارزشمنعکس می

هاای مشاتر ساری ارزش یاه –حداقل در نام ها –جوامع گذشته و حال حاضر، ما

شاان در میاان ی اهمیتهای التزام و درجههای تطبیق و شیوهداریم. هرچند که روشهای جهانی مانند: حق کار، یاادگیری، داشاتن ها، ارزشها تفاوت دارد و این ارزشملت

آمیز، عدالت و حقوق زن و کود هستند. محیطی صلح آزادی، حق قرار داشتن درهاا باه صاورت نظاری باه لحااظ اخالقای و اجتمااعی الزم به ذکر است که ارزش

عناوان سااختاری کامال کاه هاای اجتمااعی باه اند. از ارزشبندی شدهبودنشان طبقه

تشاان ها برای تنظیم رفتارها و مشخص کردن الگوها و تأمین وحدای از انسانمجموعههاای اخالقای، گیرناد. ارزش در میان یه جامعه م ل، همکاری و دموکراسی کمه می

طاور های فردی و شخصی هستند که رفتار شخصی را متوجه کماالت کرده و باه ارزشعنوان یاه فارد او در جامعه به عنوان یه انسان و بر نقشمستقیم بر شخصیت فرد بهطاور مسااوی تاأثیر تواند بر فرد و جامعه باه یشود و این ممؤثر اجتماعی منعکس می

م بت بگذارد. ها: عشق به خداوند ) توحید (، تقوا، عشق به انجام کار نیاه، ی این ارزشاز جمله

پذیری، صبر، راست گویی، ارداه، پا دامنی، استمرار در کاار خیار، بخشش، مسئولیتندرز وتعالی اخالقی اسات. اینجاا اخالص، تواضع، محبت، پشتکار، پرهیز از گناه، پند وا

هاا در شود این است کاه نقاش ایان ارزش ای که در این بحث مطرح میسؤال اساسی

حفظ هویت و جایگاه زن در جریان بیداری اسالمی چیست؟ برای بررسای ایان ساؤال

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

41

-ی سؤال را به کلمات تقسیم کنیم. زن، جریان بیداری اسالمی، ارزشناچار باید جمله

بینیم ی موضوع زن به تحقیق بپردازیم، میآنان. اگر بخواهیم به بحث دربارهها و نقش که زن نقش اساسی و اصلی در جریان بیداری اسالمی دارد.

ایام، باا آن های کشورهای عربی شااهد آن باوده و این چیزی است که در جریانکارده اسات ایم. این نقش، باا نقشای کاه خداوناد تعاالی بارای زن اراده زندگی کردهو اذ قال ربه للمالئکاه انای جاعال » شود: باشد و در این آیه خالصه میهماهنگ می

ها فرمود که من جانشینی را در زمین ، و آنگاه که خدایت به فرشته«فی االرض خلیفه دهم؛ زن قبل از این که زن باشد، به مانند یه مرد، جانشین خداوند بار روی قرار می

طوری که هر آنچه که اسالم به یه انسان داده است شاامل یاه زن باشد. بهزمین میباشد.زن جانشین خداست. زن مورد احترام خدا واقع شده است و او امانت الهی نیز می

کند و به مانند یه مرد، مأمور آباد کردن دنیاست. را حمل میزن یاه » فرمایند:امام خمینی )قدس( در این زمینه سخن پر معنایی دارند و می

امام خمینی ما را به توجه به مقام انسانی و رفتاار « انسان، بلکه یه انسان بزرگ است.کنایم کاه زن باه ما دعا مای »مناسب با زن فرا می خواند، آن هم بر اساس این جمله:

خواهاد کاه رو اسالم از زن و مرد میاز این«. جایگاه واالی انسانی خود دست پیدا کند ل پیشروی کنند.در مراتب کما

هاای گویند: اگار زن کند و میدر کالمی بر محوریت نقش زن در جامعه تأکید میها بگیرید، مطمئناا ایان ملتهاا شکسات ها را از ملتهای انسانشجاع و پرورش دهنده

باشد. ی انسان میروند. پس زن پرورش دهندهخورند و به سوی انحطاب میمی

ی کند؛ از یه سو ساازنده زن یه نقش دوگانه ایفا می بینیم کهدر این صورت، میاست . پس او اینجا سنگ بنای اصلی در مصلحت جامعه و تنهاا -جانشین خدا -انسان

تواند افرادی را پرورش و تحویل جامعه دهد که باه لطاف برکات مخلوقی است که میهاای واالی هاای بسایاری را باه ساوی اساتقامت و ارزش آنها، یه جامعه بلکه جامعه

انسانی پیش ببرند. همچنین صورت عکس این موضوع نیز امکاان دارد. ایان نقاش باا

بینیم که او در یه سوی دیگر طلبد باز میها و قدرتی که میی امکانات و آمادگیهمه باشد.ها و افکارش میها، تالشعنوان یه فرد شاغل، شریه اصلی مرد در همکاریبه

های زنانی بوده است که ساهم زیاادی را در هد شخصیتتاریخ بشریت همیشه شا-هاای اساتعماری و جناگ های طاغوتی و مقابله و مبارزه با طارح مقاومت مقابل نظام

اند.زدگی فرهنگی داشتهطلبانه و غرب

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

41

کناد ایان پس تنها راهی که زن را به انجام و ایستادگی در این نقاش کماه مای تار اخالقی واقعی باشد. هویت و جایگاه حقیقای ی یکسری رفاست که خود زن ساخته

زن در اصل از معنویات سرچشمه گرفته و این نقش ناشی از بعدی از مجموعه فضاائل

ی آن، زن را به جایگاهی می رساند کاه خداوناد بارایش و الگوهایی است که به وسیلهخصاوص مشخص کرده است.در قرآن کریم خداوند تعالی زن و مرد را بار مسااوات در

تقوای الهی و پرهیز از کارهای زشت و انجام امر به معروف و نهی از منکر خطاب قارار و لتکن امه منکم یدعون الی المنیر و یامرون بالمعروف و ینهون عن المنکار » دهد. می

«و اولئه هم المفلحون

ها روشان و بادیهی اسات و احتیااجی باه شارح و جدای از اینکه نقش این ارزشهاای اخالقای ی ارزشتوان در عمق معناای نقاش هماه و استدالل ندارد، نمیتفصیل

طور کاه قابال ذکار کاردیم و اثرشاان را در مشاارکت در جنابش ماردم و رفت. همانآزادیشان تحلیل و بررسی کردیم، با بازگشت به کلمات مورد سؤال این تحقیاق اینجاا

روزه جهاان عارب را در برگرفتاه ای که اما رسیم. بیداریبه جریان بیداری اسالمی می است. ) واقعیت، موانع، پیشنهادات (

-آنچه که جهان معاصر ما شاهد آن است، تجاوز و گذشتن آشکار بشریت از نظریه

ی گرایاناه هاای ماادی بینایم چطاور ارزش طاوری کاه مای گرایانه اسات. باه ای مادیجذابیت گذشاته را نادارد. مارکسیسم و لیبرالیسم و کاپیتالیسم )سرمایه داری( دیگر

ی وحای بیشترین جذابیت، اکنون در حکومت اسالمی برای اساالم و قارآن و مدرساه الهی است و خداوند متعال وعده داده است که مکتب وحی الهی و اسالم قوی تواناایی

فراهم نمودن سعادت بشری را دارد. ایان قارن، قارن اساالم و معنویات اسات. اساالم کناد. اساالم یعنای ها تقادیم مای عنوان هدیه به ملتو عدالت را بهعقالنیت، معنویت

توجه به خدای متعال و توکل بر او، اسالم یعنی جهاد، اسالم یعنی عمل، اساالم یعنای شاود. مشاارکت پشتکار و پیشتازی. این کالم در آنچه که تصور کردید پژوا داده می

ای خاور میاناه یعنای ایان کاه او زن مسلمان در اعتراضات کنونی در بعضی از کشوره

خواستار آزادی از بندهای مادی غربی است و این اعتراضات به خاطر رهایی از حاکمان دیکتاتور وابسته به غرب صورت گرفته است. برای معترضان امیدی جز خدا و ساالحی جز مقاومت نیست و مشارکت زن فعال در این اعتراضات بیاداری اساالمی در نازد زن

خصوص در تاونس، یمان، شود. امروزه زن مسلمان در منطقه و بهان منعکس میمسلمگیرناد و بار ضاد نظاام سیاسای ظاالم، قوت قلب مای سمیهی لیبی و بحرین از اراده

انادازد کاه سازی مای کنند. این مقاومت شجاع ما را به یاد نقش سرنوشتمقاومت می

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

42

اساالمی ایاران از خاود بار جاای سال پیش، در طول انقاالب 11زن مسلمان ایرانی، گذاشت. زن مصری با مشارکتش در کنار مردان در اعتراضات ثابت کرد که انازوای زن

کاه، در خاالل طاوری زند، یه دروغ محاض باود؛ باه ها از آن حرف میعربی که غربی

ی مسالمان در ی زن محجباه اعتراضات بر ضد حسنی مبار شااهد حضاور گساترده داد. همچناین دیم که برای سقوب نظام مستبد در مصار شاعار مای های مصر بوخیابان

های جهانی را باه های تونس، یمن، بحرین و لیبی توجه سازمانمشارکت زن در انقالب خود جلب کرده است.

ی این است کاه زن، خواهاان رهاایی از بنادهای ماادی ی اینها نشان دهندههمه

ز حاکمان مستبد وابساته باه غارب انجاام غربی است و این اعتراضات با هدف رهایی اشده است. توکل کرمان، فعال سیاسی و رهبر زنان شرکت کنناده در اعتراضاات یمان

ی کند. و هدف اول هماه زن عرب مسلمان نقش تاریخی و مؤثری را ایفا می»گوید: میی اول توانسات ها، برکناری نظام استبدادی است؛ باه طاوری کاه زن در وهلاه انقالبهاای های قدیمی و منفی به ارمغاان آورد. در بحارین دساته ی سنتروزی را برهمهپی

انبوهی از زنان محجبه به خیابانها ریختند و برای سقوب نظام آل خلیفه شاعار دادناد.

سااز و ماؤثرش در اصاالح بیداری اسالمی، آگاهی را به زن بحرینی، در نقش سرنوشت جامعه منعکس کرد. القرمزی، زن شاعره و دانشجوی نقالب بحرین برجسته شدند، آیاتاز زنانی که در ا

خواند مشهور شاد و از 1011فوریه 11ای که به خاطر شعری که در اعتراض ساله 10حکومت آل خلیفه انتقاد کرد تا این که از جانب نظام حاکم دستگیر شد. باا توجاه باه

-در ایجااد ایان جنابش باه نقش بسیار مؤثری که زن در بیداری اسالمی و همچناین

-های دیکتاتوری سعی کردند تا از طریق تغییر روشخصوص در بحرین ایفا کرد، نظام

ی آناان را خااموش خواهانههای فکری و عملی و حمله کردن به آنها، فریادهای آزادیکنند. در بحرین، نظام حاکم تالش کرد تا از طریاق اهانات باه آنهاا، جنابش بیاداری

القرمزی، را باه خااطر ی بحرینی ،آیاتشکست مواجه کند. پس زن شاعره اسالمی را با

تارین خواندن شعر بر ضد حکومت آل خلیفه دساتگیر کارد و در زنادان ماورد شادید ها قرار داد. در لیبی نیز، نیروهای قذافی تجاوزهاای بسایاری را بار ضاد زناان شکنجه

پزشاه کاه در یکای از د. یاه روان معترض انجام دادند و آنها را به تجاوز تهدید کردنگوید: در خالل تحقیقاتی که در شهر اجادابیا و کند، میهای بنغازی کار میبیمارستان

زن ماورد تجااوز 112البریقه و سالوم و بنغازی انجام شد، معلوم گردیاد کاه بایش از

در نیروهای قذافی قرار گرفتند. زنان مسلمان ایرانی به خااطر تجااوز باه حقاوق زناان

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

43

ام اردیبهشات طاور م اال در سای خصوص در بحرین، اعتاراض کردناد. باه منطقه و بههاایی در تهران برگزار شد که در آن گروه« و زن ادیان و حقوق انسان»همایشی با نام

از عراق، یمن، سوریه، سودان، بحرین، تونس، لبنان و ژاپن شرکت کارده بودناد. زناان

المللی خواستار فراهم های بیننده در همایش، از سازمانایرانی و غیر ایرانی شرکت کنکردن امنیت برای زنان منطقه شدند و همچناین زناان شارکت کنناده در هماایش از

ها تجاوز می کنند، باه المللی خواستند تا با کسانی که به حقوق انسانهای بینسازمانای برای خواهران و ده نامهی این همایش، زنان شرکت کننمقابله برخیزند. در اختتامیه

برادران مظلوم خود در منطقه و به خصوص در بحرین و لیبی نوشتند که در آن آماده

های ظلام و پیوندد که به زودی کا هر قطره از خون شما به یه رود بزرگ می» بود: «.ی الهی است و شکی در آن نیستکند. این وعدهستم را در جهان نابود می

ری نیاز به تالش زیادی از جانب زن و مرد به یاه انادازه، آن هام بارای این طرح بیدا-هایی کاه اسااس نظاام های بد دارد. سنتای از موانع و مشکالت و سنتمقابله با مجموعه

هاای ماندگی را در کل بخشهاست و همچنان فساد و عقبی آنهای سیاسی حاکم بر پایهکنناد. ایان مواناع و یتای دولات مانعکس مای سیاسی، اجتماعی، اقتصاادی، نظاامی و امن

باا آن روبروسات، –زن و مارد –های قدیمی که ملت عربی باا دو باالش مشکالت و سنتچیست؟ چگونه باید با آن برخورد کرد تا از یه طرف بار آن چیاره شاد و از طارف دیگار

کارد؟ طرح بیداری را بر اساس اخالق متعالی و سوق دادن به سوی تحقق اهدافش تقویات گیرناد بیشاتر بر سر راه اسالم قرار می -داخل کشورهای عربی -موانعی که در داخل کشوری بروکراسی بر جامعاه و عادم اجارای دموکراسای و ها و سیطرهبه موروثی کردن حکومت

نقض حقوق زنان در عدم آزادی بیان و فعالیت سیاسی شباهت دارد. از سوی دیگر مواناع و قبیل: تبعیض اجتماعی و حیف و میل اموال کشاور در جهات مناافع ای ازسنتهای قدیمی

بهداشاتی و مراکاز –هاای آموزشای افتادگی بخشپادشاهان و رهبران حکومت و نیز عقبای که به آناان های کارییها، پایین بودن وضعیت زن از لحاظ فرصتبهداشتی و بیمارستان

ساتفاده از تواناییهاا و اساتعدادهای او، شود، همچنین نبود شرایط مناساب بارای ا داده می

ی دولات، همچناین ی فعالیتش در انتخابات و قدرت مشاارکتش در اداره تنگ بودن عرصهگسترش پدیده های اجتماعی خطرنا از قبیل فقر، بیکاری، دزدی، انحراف و دور باودن از

راهاش قارار های واقعی اسالمی و عمل کردن براساس قدرت و اجبار و تعصب برسار ارزشی قدیمی غرب بر امکاناات داشت؛ اما آنچه که به موانع خارجی بستگی دارد از طریق سلطه

آیناد. وجاود مای هاایش باه ی آنها به نفع خود و تسلط بر داراییکشورهای عربی و مصادره

های هویت اسالمی شان برای از بین بردن نشانههای تاریخیهمچنین است در خالل تالش

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

44

ی غربی و تسالط آنهاا بار های اسالمی و رواج الگوی فکر و اندیشهتسلط بر ارزشو عربی و ی بارز تاالش غارب در خصاوص ی اسالمی که نمونهخصوصیات فرهنگی و اخالقی جامعه

زن عرب است، غرب همیشه خواسته است که نقاش تربیتای، فرهنگای و اجتمااعی او را از

ارزش جلوه دهد. نقشهایی کاه باا آنهاا و بیای، سطحی های حاشیهطریق پراختن به نقشهایی که برای او شایسته است خیلی متفاوتناد. او شود و اینها با نقشبه مانند کاال رفتار می

تواند نقش بزرگی در خدمت به انسان و جامعه ایفاا ی خودش میهای شایستهبا انجام نقش کند واین چیزی است که قبال به آن اشاره کردیم.

شاود و عنوان جنگ نارم یااد مای بخش مربوب به است مار فرهنگی و تربیتی بهاز

هاای ای ست برای مقابله با این جنگ. پاس بایاد تعریاف و روش جریان بیداری وسیله این جنگ را بدانیم؟

باشاد. ایان، یاه اصطالح جنگ نرم، یه اصطالح ناآشنا در کشاور و منطقاه مای رغاام شااباهتش در مضاامون، بااا . و علاایی جهااانی اسااتاصااطالح جدیااد در صااحنه

های دیگری مانناد جناگ روانای، شستشاوی مغزهاا، اصطالحات دیگر، از آن به شکلکاار شود. جنگ نرم، قدرت نارم را باه جنگ فرهنگی، جنگ سیاسی و ... نیز تعبیر می

تسلط بر مطلوب از طریق جاذبیات و ناه از » گیرد، قدرتی که ژوزیف نای آن را به میتارین کناد. ماا از تعریاف آن گاذر کاردیم . چاون برجساته تعریف می« اجبار طریق اناد. همچناین نوشته« قدرت نرم»های امریکایی در این موضوع کتابی به نام شخصیت

گاذرد، های منطقه، در هر لحظه که میهر آنچه که از اقدامات آمریکا در مقابله با ملتکاار که آمریکا قادرت نارم را در آن باه شاهد هستیم، خود، جزئی از جنگ نرمی است

ی گیرد. ژوزیف نای همچنین گفت: قدرت نرم یعنی بازی و کسب امتیاز باه وسایله میکه ویژگی این بازی را آشکار کنی و همچنین دیگران جدول کارهای دیگران، بدون این

واباط، ها و تصورات مخصوص به خودشان مناع کنای. ایان ر را از ابراز اقدامات و برتری روابط جذب و طرد کردن و بیزاری، حسادت و خشنودی هستند.

کارگیری قدرت نرم در ها و ادوات و موارد مورد نیاز را برای بهاو هنگامی که ارزش

چرخد: کرد، گفتند که موارد قدرت نرم حول سه محور میریزی میجنگ نرم پایه، تضاعیف مااوارد رقبااا و هاای آمریکااایی و در مقاباال .تقویات ارزشااها و سااازمان 1 شان.دشمنان

ای و علمی آمریکاا و . گسترش سطح و جاذبیت برندهای فرهنگی، تجاری، رسانه1 در مقابل، کاهش نفوذ رقبا و دشمنان.

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

45

آمریکااایی و ت بیاات هااای ی جاذبیاات. گسااترش و رضااایت و درخشااش وجهااه1المللای خاود و در های خارجی آمریکا و نشان دادن اقدامات و رفتارهاای باین سیاست

های دشمنان.مقابل، کوبیدن سیاست

پس هنگامی که از قدرت نرمای کاه قصاد ناابودی کشاور و هموطنانماان را دارد ایام. قادرت نارم را های معاصار آمریکاا ساخن گفتاه سخن بگوییم، به درستی از طرحداناد قادرت ساخت کاه ایم؛ چون مای نظامی ( کرده –جایگزین قدرت سخت ) مادی

رساند. خطراتای کاه در فایده است، او را به مقصود نمیشود و بیایش گران تمام میبراند و باا تاأثیراتی این نوع جنگ، پنهان هستند، عقل و روان انسانیت را هدف قرار داده

تواناد ی ماردم تاأثیر بگاذارد و بادین طریاق مای تواند بر همهکه بر اشخاص دارد می-طور که شهید ساید محمادباقر صادر مای ت بگیرد. آنطبیعت رفتار انسان را در دس

پس انساان، از اماور « طبیعت انسان، بیش از آنکه عقلی باشد، حسی است.» فرمایند: پذیرد، حتی بعضی اوقات انگار عقل از کار افتاده مادی و محر و قدرت زبان تأثیر می

. های جسمی بر منطق عقلی تسلط دارنداست. بیشتر اوقات نیز شاخص شوند، عبارتند از:ها و وسایل جنگ نرم مربوب میآنچه که به روش

و از اینجاا خطار اعتیااد و » گویاد: ها و ارتباطاات: گوساتاف لوباون مای . رسانه1های جسمی شود. اگر ما را با عاطفه و شاخصای آشکار میتأثیرات منفی وسایل رسانه

تصورات و اعتقادهای خاصی را در مورد و المسه پر کنند، تکرار و تأکید بر یه مسئله،ای و ارتبااطی را باه صاورت آورد. امروزه جنگ نرم وسایل رسانهوجود میآن مسئله به

باو ، تاوییتر، پخش مستقیم و در سطح گسترده و با نامهای مختلاف از جملاه فایس

رد. با کاار مای ای جهانی و غیاره باه های ماهوارهوسایل ارتباب جمعی، تلویزیون، شبکهسااعت باه 1الای 1دهند که بیشتر ماردم روزاناه بعضی از آمارهای میدانی نشان می

-باشد؛ درحالیساعت در سال می 1000کنند که برابر ای جمعی نگاه میوسایل رسانه

سااعت در طاول ساال را در مدرساه و دانشاگاه 300جویاان آموزان و دانشکه دانشینکاه باا میال و رغبات و تاالش باه تقلیاد و کنند. پس باید با توجاه باه ا سپری می

کنند، میزان تأثیر آنها را در کنیم.ها اطالعات دریافت میتأثیرپذیری از این رسانه. تحریف حقایق: از طریق پخش و انتشار شعارها و مفاهیم دروغین و خوب جلوه 1

. از تجادد گیارد دادن آنها و در مقابل بد جلوه دادن مفاهیم غالب بر جامعه صورت میکه منظورشان از تجدد، کنار گذاشتن گذشته و هر آنچه باه آن حالیحرف می زنند؛ در

زنناد تعلق دارد، است؛ به این دلیل که گذشته یعنی عقب ماندگی. از خانواده حرف می

خواهناد های معروف در اداره کاردن آن هساتند. مای و خواهان از هم پاشیدگی قاعده

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

46

های مشتر آزاد باشد و مسئولی برایش نباشد تا سکن و خرجخانواده در چهارچوب مگوناه رابطاه، باا هام ای تبدیل شود که زن و مرد بدون هایچ این نظام خانواده به خانه

کنناد؛ در غاذا، نوشایدنی، زندگی می کنند. در هر موردی، از الگوی غربی صحبت می

تغییار بعضای واقعیتهاا ی پوشش و مدگرایی، که اینها در آخر باه سبه زندگی، شیوهکنند. یکی از طور متفاوت بنا میهای مختلف این اصول را بهانجامد. برای شخصیتمی

-ها و سیاستها، نامگذاری مقاومت با نام تروریست است. آنها در رسانهتحریف واقعیت

کنناد و از زماانی کاه های خود از اسم تروریست برای مفهاوم مقاومات اساتفاده مای کاار مای برناد. تروریسام از دیاد روع شده است، آنها اسام تروریسام را باه مقاومت ش

های آنهاست و هدف آنهاا در واقاع از باین باردن استکبار، مخالفت سیاسی با سیاستآورد . از تحریاف حقاایق، وجاود مای ی آزاد و مانعی است که مقاومات آن را باه گزینه

شود. اماروزه اگار نه حق صادر می دوگانگی معیارهایی است که به مصلحت استکبار، وهای سازمان ملل و آمریکا و اروپا را در هر قضیه بخواهیم ببینیم، که ایان ی بیانیههمه-اند که حق، آنها را اقتضا کرده است، بلکه فقط باه ها، نه به این خاطر صادر شدهبیانیه

اناد؛ رگ بودهالمللی و مصلحت ملت آمریکا و کشورهای بزی بینخاطر مصلحت جامعه

بدون اینکه توجهی به جایگاه حق داشته باشند.

. وابستگی فکری: نظام فرهنگی غربی سعی دارد کاه بار ماا مسالط شاود تاا در 1خالل این وابستگی همه چیز را از ما بگیرد و هنگامی که افکار ماا )رضاایت ماا( م ال

شاویم. اگار باه چیازی یآنها شود، آنها استاد و ما دانش آموز، آنها آقا و ماا رعیات ما شوند. پس، وابساتگی فکار احتیاج داشته باشیم، آنها مفسران و هدایت کنندگان ما می

-ترین چیزی است که در زندگی با آن مواجه هستیم. اماام خمینای مای ی، خطرنا

های بازرگ و ترین وابستگی کشورهای ضعیف به قدرتدرستی، خطرنا به» فرمایند: و درونی است و برای این که به استقالل فکری برسایم و از بناد ظالم، وابستگی فکری

-هاای ملات باه وابستگی به دیگران آزاد شویم، باید از خواب غفلتی که بعضی از گروه

خصوص علما و دانشمندان و فرهنگیان دچار آن هساتند بیادار شاویم و باه هویات و

هاا، افکاار، ا ویژگای افتخارات و آثار ملای و فرهنگای کشاور خودماان دل ببنادیم. ما ی های خاص خودمان را داریم. این باید برای ما آشکار و مهیا شاود. مؤسساه خشنودی

هاای معتادل ایجاد گاروه »پژوهشی دفاعی راند که تابع پنتاگون است سندی با عنوان هایی را برای جلب خشنودی جوانان و علمای کند که در آن توصیهتقدیم می« اسالمی

دهند. از این طریق است کاه آنهاا را یابی شغلی برای آنها ارائه میرصتدین از طریق ف

کنند. آن چنان کاه باه بحاث و های اسالمی دور و آنها را متغیر میها و جنبشاز نظام

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

47

خوانناد و شان فرا مای ی ضرورت حمایت از اسالم معتدل بر طبق دیدگاهتحلیل دربارهت که فرهنگ غربی را با آغوش باز قبول داشته منظور آنها از اسالم معتدل، اسالمی اس

ای را بپذیرندکه شامل همکاری باا اسارائیل در منطقاه های سیاسی غربیباشد و طرح

های استکباری است. اعتدال در نظر آنها یعنی اینکه مسلمانان معتدل در مقابل با طرحن یه شروع است و آنها ایستادگی نکنند. باید بر اساس عقل و قلب و فکر عمل کرد. ای

همین جا به تالش و مبارزه برای ت بیت فرهنگ و عقاید ما دعوت می کند. و نبایاد در کناد تسالیم شاویم. نبایاد برابر فرهنگها و عقایادی کاه اساتکبار آنهاا را مطارح مای

گرایای، جهاانی، معاصار، آمریکاایی یاا هایی چون ملیشعارهایی را بپذیریم که به اسم

ود. بلکه باید خشنودی و فرهنگ خود را داشته باشیم.غربی ارائه می ش

ی عربای و های مستبد موجود در منطقه. وابستگی سیاسی به نفع استکبار: نظام1شوند و در کشورهای تاابع ایان طور کامل از جانب کشور آمریکا حمایت میاسالمی به

های مردمی کومتنظام، خبری از حقوق انسان و آزادی انتخاب و شوراهای ملی و از حجمهور منتخب مردم نیست و تنها خبر موجود، تمجیدهایی است که از آنها و از رئیس

شود. چون استکبار تماام نیازهاای ماالی، نظاامی، فرهنگای، برای معتدل بودنشان می

های کشورهای غربی عقاب ها و طرحکنند. آنها به نفع مصوبهاخالقی آنها را برطرف میو خودشاان حاق هایچ رأی، تصامیم و جایگااهی را ندارناد. مناافع کنناد نشینی می

هاای حااکم آنهاسات، باا مناافع سیاسی این حکومتها که منفعت اشاخاص و خاانواده باشاد. چگوناه یاه ی اینها از روشهای جنگ نارم مای استکبار همسو شده است. همه

لی کاه حتای تواند خواهان برگزاری انتخابات آزاد در یه کشور شاود، درحاا کشور می

باشد. چگونه است که به خاطر دفااع از حقاوق ی انتخابات ممنوع میحرف زدن درباره-که حقوق انسان در کشور دیگر خفاه مای حالیشود، درانسان به یه کشور حمله می

شاوند و هرگوناه اعتاراض و ساخن ها از جانب حاکمان تعیین مای شود. حقوق و سهمباشد. چون وابستگی سیاسی باه نفاع اساتکبار اسات. ی حقوق انسان ممنوع میدرباره

شوند و با آمریکا در جهات این کشورها، اسرائیل اشغالگر را قبول دارند و با آن یکی می

شاوند و در های کشورهای عربی و اسالمی هماهناگ مای هایش بر ضد جنبشسیاستهاای سیاسات دهناد و بار طباق ایستند و بر سر راهش مانع قرار میبرابر مقاومت میگونه در جنگ نارم بار ضاد مناافع و حقاوق نمایند. این کشورها، ایناستکبار عمل می

کنند. های منطقه همکاری میملت

خااطر هاای مختلاف باه های اقتصادی و نظامی: حمایت اساتکبار در زمیناه . حمایت2

-تصاادی هایش، اهداف و دالیلی دارد. حمایات اق بخشنده بودنش نیست. بلکه برای حمایت

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

48

هاا و اش، به خاطر ربط دادن آن کشور به نظام اقتصادی غربی و غارق کاردن آن در قارض خواهند مردم را به نیازهای غیر ضروری عاادت باشد. از این طریق میسود بردن خودش می

شاوند. تشاکیل طارح اقتصاادی ی آنها تبادیل بدهند و این نیازها به سبه زندگی روزمره

که کشور را مجبور به وابستگی دائمای باه اساتکبار و متخصصاان برای قرض گرفتن استشود تا استکبار حق دخالت در اموال کشور را داشاته باشاد. ایان کند و باعث میبیگانه می

تواند خودش تصمیمات مساتقل کند و کشور، نمیطور کامل وابسته میاقدامات، کشور را بهی ترس از کشاورهای همساایه بناا شاده ر پایههای نظامی بو سودمندی بگیرد. اما حمایت

طباق -ی تسلیحاتی به شارب ناابودی تروریسام ایجااد شاود و تروریسام است تا مسابقه

ی افارادی اسات کاه مخاالف سیاساتهای شاامل هماه -اناد تعریفی که غربیها از آن کرده شوند. اسرائیل بوده و از دشمنان آن محسوب می

خواسته است تا از طریق مشغول کاردن زن باه . تضعیف نقش زن: غرب همیشه7-اهمیت نشان دهد و آن را از عمق ارزشای و اخالقای های سطحی، نقش او را کمنقش

هاا و اساتعدادهایی کاه هایی که باعث شوند تا او نتواند از تواناایی اش خالی کند. نقششی خود شاود و پوخوبی استفاده کند و اسیر زیبایی و شیهخداوند به او داده است، به

ی اینها از مد که یه دستگاه روزانه برای اوسات و ی انجام این کارها گردند. همهتشنهاسات و اینجاا یاه های سینما و تلویزیون که الگوی او هستند برگرفته شاده از ستاره

حال، چگوناه گردد. با اینمان آشکار میی تربیتی و ارزشی زنان جامعهاخالل در ناحیهکارد ی سااخت جامعاه عمال ند در عملیات تربیتی و مشارکت با مرد در صحنهتوانمی

دهند. بهتری داشته باشند. چیزی را که گم کرده است به او نمی

هاای گرایای ماادی از طریاق تارویج فرهناگ مصارف و ارزش . گسترش نظام ارزش3و خوشاگذرانی گرا و خریدهای زیبا و مادیخواهی مطلق و شخصی و از طریق ارزشآزادی

های مادی.طلبی و عالقه به خرید برای ترویج ارزشدر اشکال غذا، لباس و رفاهبعد از مشخص شدن کمین خطرنا این جنگ خطری که در کمین باود بیشاتر

هایی است که در جهت مقابله با ایان نیارو از آشکار شد و همچنین تعداد و نوع تالش

ت از آن با تمام قدرت و توان از جهات دیگار، یه جهت و ت بیت طرح بیداری و حمایهاای عنوان کشتی نجاتی است که پایهباید انجام دهیم. چون جریان بیداری برای ما به

آن اسالم و قرآن محمدی واقعی هستند.کنایم را ذکر می -بعضا عمومی و بعضا کاربردی -ای از پیشنهاداتبررسی مجموعه

-ها و عقلهای اخالقی در دلن بیداری در ت بیت ارزشتواند در حمایت از جریاکه می

های مردان مورد استفاده قرار گیرد :

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

49

ی مادنی و ملای و همااهنگی و مشاورت دائمای بارای های جامعه. اتحاد تالش1 ایستادگی جمعی در مقابل نظام سیاسی حاکم

هنمایی آموختگان در آگاه ساختن زن و راگیری جنبش فرهنگیان و دانشکار. به1

هایشاو به سوی مسئولیت

. آشنا کردن نسل جدید با روح اسالم توسط بازگشت باه منباع واقعای خاودش 1ی شریف پیامبر و شخصیت امامان و صالحان از طریق تربیت همان قرآن کریم و سیره

ای و خانوادگیای و رسانهمدرسه

مان جنگ نارم . باید بدانیم که ما همیشه در معرض جنگ هستیم و آن جنگ ه1

ای برای مقابلاه باا ناپذیر و بدون توقف در هر مرحلهاست و باید با کار و تالش خستگی آنان آماده باشیم.

. تأثیرگذاری در هنگام رویارویی، از یه جهت بر بعد تربیتی فرهنگی )یاا هماان 2 ارزشها( و از بعدی دیگر بر تأثیر سیاسی توجه دارد.

ی خاص مقابله کرد، بلکه بایاد تماام خاص یا یه دسته. نباید فقط با یه گروه 7ی ماا در مقابلاه باا جناگ نظاامی و کار ببریم، همهها بهی زمینهتوان خود را در همه

جنگ نرم به کمه هم نیاز داریم.

. جنگ نرم یه جنگ بارز گسترده است و باید با یه دید باز و همچناین بارای 3 جهاد و کار با آن مقابله کرد.بسیج دایمی در جهت تربیت درست،

. تربیت فرزندان آن بار اسااس فرهناگ دینای و مقاومات و ایساتادگی و بااقی 3هاایی بارای گذاشتن آنها بر راه مستقیم برای گرفتن حقوقمان و نیز تخصایص برناماه

های گروهی بسیار مفید است و همچنین معرفای پخش ادبیات مقاومت از طریق رسانه دهند.های واقعی و تربیتی و معنوی افراد را تشکیل میستالگوهایی که خوا

هاای هاای پنادآموزش بارای اساتخراج روش . بازگشت به قرآن کریم و داساتان 1 ها را دارند.ها و آموزشگاهای که شایستگی تدریس در مدارس و دانشگاهاخالقی

گیازه هاای ای و دانشگاهی باا ان های خانوادگی، مدرسه. توجه به تربیت، ارزش10

معنوی و غیبی تعاملی(ی . استفاده از تئاتر برای آموزش ارزشها و رفتارهای اسالم واقعی)نمایشنامه11هایی کاه بعضای سازی از خطرات سمهای آگاه. برگزاری همایشها و گردهمایی11 کنند.ها آنها را پخش میرسانهمتناساب باا مرتباه فارد ای گروهی، تا بتوانناد . توسعه و تقویت وسایل رسانه11

برخورد کنند.

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

51

-کننده بودهجنگند؛ ما دائما یه مصرفها و تولید درام با ما می. در خالل فیلم11

های درامای ها و سریالایم. االن وقت آن فرارسیده که به شکل جدی برای تولید برنامهش کنیم تا ها و اسراییل باشد، تالی کشمکش عربکه در مورد جریان بیداری و مسأله

این مفاهیم در عقل مردم عرب به صورت یه نظر عمومی و انتخابی جای بگیرد.هاای ها در مؤسساات تربیتای و دینای باا روش . تقویت تربیت بر اساس ارزش12

تربیتی جدید و با نشاب، مانند آموزش تصویری و تحلیل نچه که غرب در ای که از حقیقت آ. تالش برای آماده کردن درس ادبی و رسانه17

زمان حال و گذشته بر ضد اسالم و مسلمانان آماده کرده است، پرده بر دارند.

هاای زن در . دادن اهمیت بیشتر به خانواده از طریاق کنتارل زماان و فعایات 13 خارج از منزل

. بازگرداندن ارزش عفت و حیا و بیان آثاار م بتای کاه بار خاود زن و دیان و 13 ه باشدتواند داشتروابطش می. مشخص کردن کارهای مخصوص به زنان در تشاکیالت و ساازمانها از طریاق 11

-هاا و طارح بنیادی کردن و تنظیم کار و تالش برای مشارکت همگی در ساخت برنامه

هاهای این تشکل. اطالع از دستاوردهای زنان فعال چه فردی و چه آنهاایی کاه در مؤسساات و 10 مندی از آنهاتالش برای بهرههای مختلف هستند و نیز تشکلهای زنان به منظاور تعیاین کارگیری زبان گفتگو و ارتباب فعال بین تشکل. به11 ها و کیفیت مقابله با آنهااولویت

دهندهایی که به زن و خانواده اهمیت میی موضوع. رشد کار پژوهشی درباره11ساازی و وقفه، هماهنگ. ت بیت عوامل وحدت بین مسلمانان از طریق تالش بی11

دور کردن آنچه که برای او بد باشد

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

51

خاسته مسلمان، مطالعه موردی در کشمیر پا زنان بیدار و به

1انشاء ملک !

مقدمه

بیداری اسالمی، اصاطالحی اسات کاه روح خفتاه اساالم را در مقاومات ماا در برابار

گااه در جواماع ماا هاای آ آورد. استبدادی که از رشد طبیعی وجدان استبداد به یاد می

پیشگیری کرده است. ظلم و استبداد باعاث باه وجاود آمادن اساتعمار، امپریالیسام و

کند سرمایه، ماواد و مناابع طبیعای جواماع را باه کاپیتالیسم شده است که تالش می

دست بیاورد که این مسائله باه زوال غارت ببرد و کنترل اجتماعی و سیاسی آنها را به

هاای موجاود در کشاورهای مقاومات انجامیاده اسات. بحاران های سیاسی در جنبش

صورت عمیقی با تفرقه و اختالفاتی که در گاذر زماان در ایان کشاورها باه اسالمی به

وجود آمده ارتباب دارند. از شصت سال پیش، اشغال فلسطین و کشمیر شرایطی را باه

اتور هستند. در این های اسالمی شاهد ظلم و ستم حکام دیکت وجود آورده که سرزمین

بایست توجه بیشتری به ایده بیداری اسالمی شود تاا تفاسایر و تعاابیر دوره زمانی می

را به زوال نکشاند. تمامیت طلب در آن بروز نکند و آن

جاا تضمین بقا و سالمت امت اسالم است و این سیاست، یه سیاست اصلی اسالم،

ند زمان است تاا غناای بیشاتری در سیاسات آید. این مسئله نیازم و آنی به دست نمی

های اخالقی بیشتر مورد احترام قرار بگیرد و عاالوه بار ایان، اسالم حاکم شود و ارزش

فضا برای بحث و تبادل نظر باه وجاود بیایاد. شاناخت و در از اساالم سیاسای باه

ناد و ک را از واپسگرایی دور می شناسی تاریخی و گفتمانی آن بستگی دارد که آن روش

رساند. به تعادل می

تحول از مقاومت مسلح به غیر مسلح

صورت کامل با این فرض موافق است که موجودات بشر بردگاان اسالم سیاسی به

یکدیگر نیستند بلکه در خدمت خداوند هستند. بسایاری اساالم سیاسای را ماتهم باه

دوران قارون وساطی روز نیست و باه ای به کنند و معتقدند که اندیشه ماندگی می عقب

های امروز در جوامع مسلمان این نگرش را در پی دارد کاه ماا هماه تعلق دارد. آگاهی

. محقق و پژوهشگر از کشور پاکستان 1

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

52

های سکوالر معتقدناد کاه زماانی وجاود ایم. با این حال هنوز برخی از گروه رشد کرده

های داشت که ما به خدا نیاز داشتیم اما این نیاز دیگر به پایان رسیده است و پیشرفت

را گرفته است. و عقالنیت و منطق خالص جای آن فنی جدید

پرستی انجامیده است و گرایی به نوعی بت های پیشرفت انسانی از چندجانبه جهش

ها فاصله بگیرند و به خداوند متکای موفقیت مسلمانان نیز در این است که از این روش

هاا و نگارش شوند. البته تکوین ناامتوازن اجتمااعی باعاث شاده اسات مسالمانان باه

رویکردهای دیگری چون دگرخواهی در هندوئیسم و بودیسم و ... گرایش پیادا کنناد.

به هرحال این مکاتب فعلی نیز همگی در کنار اسالم وجود دارند و در ادامه نیز وجاود

تاوهمی اسات کاه داناش فعلای را باه مجااری خواهند داشت. تکوین اجتماعی فقاط

بنادد. اماا در کند و برای مصارف خاص به کاار مای یمختلفی تقسیم و آن را تصفیه م

هاای خواهد این نکته را ذکر کند کاه اساالم سیاسای از دل جنابش اینجا نگارنده می

مسلح در مصر، چچن، افغانستان و کشمیر ظهور کارده و حاال باه یاه نظاام فکاری

سازمان یافته رسیده که به شدت با استکبار سیاسی مخالف است.

الب ایران یه نمونه واقعی در این زمینه است. مسلم است که قادرت صد البته انق

سیاسی به مسلمانان این قدرت را داده که به خردمندی قدم بگذارناد. ساردی و عادم

واکنش گرم ما نسبت به اسالم سیاسی باعث شده مشکالت فراوانی چون تک ر غربی بر

تی عادل بار اسااس فارامین خواهد حکوم ما حاکم شود در حالی که اسالم سیاسی می

خدا به وجود بیاورد.

احیای اسالمی

تواناد مباحاث احیای اسالمی فرایندی است متراکم به لحااظ اجتمااعی کاه مای

قدیمی موجود در این زمینه را مجاددا احیاا کناد و قادرت و تسالط سانتی اساالم را

گرایای فاصاله خواهاد اببه عرصه بیاورد. جامعه نیز با این احیای سیاسی از افر مجددا

گرفت. منابع این احیای اسالمی و اصالحات در دوران ماا متناوع اسات و از یاه ساو

دیدة دیگر دلگارم کارده و باه ها نفر را در کشورهای ستم انقالب اسالمی ایران، میلیون

آنها الهام بخشیده است تا آنها مبارزه خود را با الهام از اسالم در ایان چاارچوب اداماه

های مسلح در کشاورهای دیگار نیاز وجاود داشاتند کاه هند. عالوه بر این، مقاومتبد

المسالمین در مصار و شاوند؛ نظیار اخاوان های این مقاومت اسالمی قلمداد مای نمونه

حماس در فلسطین.

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

53

ای در درون های مختلاف اندیشاه بایست فرایند در این مقطع حساس تاریخی، می

اند مقاومت سیاسای را باه رار داد. فرایندهایی که توانستهاسالم را مجددا مورد تأکید ق

هاا از طرق مختلف شکل بدهند. در موارد گوناگون، در جهان امروز شاهد تناوع قرائات

احیای اسالمی هستیم اما دو تفکر اصلی در اسالم در نیم قرن گذشته بیشتر به چشام

ا وجود دارد. با این حاال، آمده است که همان شیعه و سنی است و اختالفاتی میان آنه

ها وجود داشته بسیار کم است. تالش برای پوشاندن شکافی که میان شیعیان و سنی

احیای اسالمی یه طرح و پروژه بزرگی است که هار دو جنباه سیاسای شایعه و

سنی را مورد لحاظ قارار داده اسات. در دورة سیاسای شایعه، انقاالب اساالمی ایاران

کلیدی این تفکر را به جهان عرضه کند. با انقالبای کاه اماام توانست به خوبی مفاهیم

گرایانه اسالمی دکتر شریعتی، این انقاالب نگارش های چپ خمینی به پا کرد و اندیشه

جدیدی را مطرح کرد.

ها اقداماتی انجام دادند و کسانی چون عالماه اقباال نیاز در اسالم سنی نیز وهابی

اند. هجزء پیشگامان فکری اهل سنت بود

های احیاگر داشت و نقش زناان را در تر در این جنبش بایست نگرشی عمیق اما می

طلباناه کساانی چاون های اصاالح ها با دقت بیشتری بررسی کرد و اندیشه این جنبش

مل و دقت نظر داشت.تأدکتر علی شریعی و مطهری بیشتر

ای پیاروانش باوده احیای اسالمی، فرایندی بلندمدت و در عین حال، پردردسر بار

هاای احیااگر تماایز مناسابی های اسالمی و جنبش توان میان جنبش است. گاهی نمی

اند و جادا برقرار کرد چراکه هر دو در بسیاری از حاالت، نقش مکمل همدیگر را داشته

پذیر نبوده است. کردن آنها امکان

الدین افغانی نام جمال ها آن را با الدین اسدآبادی، که افغانی برای م ال، سید جمال

شناسند، یکی از نیروهای بسیار مؤثر در وحدت اسالمی و تجادد اساالمی در قارن می

شود. وی یاه احیااگر باود و در معناای واقعای کلماه، نقاش یاه نوزدهم قلمداد می

هاای فراماساونری وی نیاز کرد. گرچاه اندیشاه طلب را نیز ایفا می طلب و آزادی اصالح

معروف هستند.

گار وی، محمدعبادو اسات؛ قاضای سرشاناس مسالمان و تارین منباع الهاام ممه

های خردمنداناه در قارن ناوزدهم پیوناد خواست اسالم را با اندیشه خواه که می آزادی

ترین پیرو محمدعبدو، رشیدرضا بود که یکی از اندیشمندان زمان خویش نیز بزند. مهم

د کاه تصاویری زاللگارا از اساالم ارائاه شود. وی اندیشه سلفیه را بنیان نهاا قلمداد می

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

54

تاوان باه زدایاد. از جملاه طرفاداران وی مای دهد و همه تأثیرات غربی را از آن می می

گرایان مطرح البنا، سید قطب و سید ابوعال مدودی اشاره کرد که سه تن از اسالم حسن

ا میاان زمان ما هستند. سید قطب و تأثیر وی بر عبداله بان عازام رابطاه مساتقیمی ر

البناا نیاز بار کناد. حسان های تروریست نظامی نظیر القائده و سایرین برقرار مای گروه

هاای گرایان فلسطینی تأثیر گذاشات کاه هماین افاراد در فاصالة ساال برخی از اسالم

حزب التحریر را بنیان نهادند. 1121تا 1121

نای داشات. اقباال از الدین اسدآبادی نیز بر عالمه اقبال، تاأثیرات فراوا سید جمال

پذیرد. شریعتی و مطهری ایادئولوگ اندیشمندان دیگر نظیر علی شریعتی نیز الهام می

های بکر زماان را باا احیاای شوند که توانستند اندیشه انقالب اسالمی ایران قلمداد می

اسالمی شیعه در کشور ایران پیوند زنند.

د امپراطاوری ع ماانی اسات و الدین اسدآبادی در ماور بسیاری از آثار سید جمال

اناد. لاذا اندیشمندانی که در این برهه در ترکیاه ظهاور کردناد نیاز از او الهاام گرفتاه

ها در ترکیاه داشاته اسات. اسدآبادی تأثیر مستقیمی بر ایدئولوژی سکوالر و کمالیست

هاای تجاددطلب عالوه بر این، آثار او در کشور مصر نیاز در بسایاری از ناسیوالنیسات

یر جمال عبداله ناصر و سکوالریسم اجتماعی وی تأثیر گذاشت.نظ

احیای اسالمی و مقاومت در کشمیر

های مقاومت مسلح به افق سیاسی کشامیر وارد شاد احیای اسالمی توسط جنبش

و مبارزه بر علیه اشغال هند در این سرزمین را در دساتور کاار قارار داد. دلیال اصالی

هاای مختلاف ای باود کاه در گاروه سااختارهای ظالماناه فرایند ظهور احیای اسالمی

قومیتی و مذهبی در این منطقه وجود داشت. آخرین حکومت دوگرا در کشمیر، بنیاان

هاا نیاز علیه مسلمانان ایان منطقاه مساتحکم کارد و پانادیت ظلم و ستم را خصوصا

ا باه نحاو حکومت آنها را اداماه دادناد. احیاای اساالمی، ایان سااختارهای ظالماناه ر

چشمگیری از طریاق مکاتاب صاوفی اساالم باه چاالش کشاید. کارکردهاا و قابلیات

در خدمت دربار های این قشر را عوض کند که قبال روحانیان سنتی نیز توانست نگرش

اند. البته مکتب صوفیه نیز در بسیاری از موارد در خدمت رژیم حاکم قارار گرفتاه بوده

ودآگاهی مسلمانان به ایجااد یاه حرکات جدیاد تحات است. در دوران رژیم دوگرا خ

رهبری شیخ محمد عبداله انجامید. با این حال، این حرکت متحوالنه هیچ وقت فارغ از

مشکالت نبوده است.

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

55

زمینة تقاضاهای موجود توانسته احساساات طلب، در پس فرایندهای تاریخی هویت

الم سیاسای جدیاد را در دهاة ملی و مذهبی را به خوبی با هم ترکیب کند و نوعی اس

باعث ایجاد هویات مسالمانان شاد. اندیشامندان بازرگ در نود به وجود آورد و نهایتا

کنناد و ایان های آن اشااره مای های خود به هویت فرهنگی کشمیر و محدودیت کتاب

کنند که چرا این هویت اسالمی نهایتا به اساالم رادیکاال مسئله را به خوبی تبیین می

یده است.انجام

گویناد: ها فیلیاپ سااتون و اساتیفن ورتیگاانس چناین مای در یکی از این کتاب

ها در این منطقه وجود دارد. هر دو گروه هویات های میان مسلمانان و هندی نابرابری»

اند اما تعارضات فراوانی در مورد توزیع منابع میان آنهاا وجاود فرهنگی مشترکی داشته

تر از قبل گردیاده روز روشن الفات شده و این مشکالت روزبهداشته که باعث ایجاد اخت

است و تنها بخش مشتر این هویت در حال حاضار هویات دینای اسات. باه هماین

های مذهبی به منبع شناخت برای مردم تبدیل شده اسات. در دلیل، قومیت و گرایش

فارد اسات حالی که در بسیاری از مناطق دیگر جهان، نظام طبقاتی و منزلت طبقااتی

گرایای، شخصایت وی را باه وجاود دهاد و در کناار ملیات که هویت وی را شکل مای

«آورد. اما مسلمانان کشمیر، تالش کردند بیشتر، خود را از شر هندوها نجات دهند. می

هاا در مقایساه باا خودآگاهی هویتی همواره نقشی کلیدی در تعیین منزلت گاروه

ساواد دوگراها، نود درصد مسلمانان کشمیر بای دیگران داشته است. در دورة حکومت

اند و آقای لورنس نیز در سرشماری معاروف خاود در ماورد درة کشامیر باه ایان بوده

گوید که وضاعیت مسالمانان در ایان منطقاه کند. عالوه بر این، او می مسئله اشاره می

ماوم بسیار وخیم است و بیشتر به کار و بردگی مشاغول هساتند. وجادان خودآگااه ع

باعث شد مسلمانان کشمیر خود را از سالطنت و زور حاکماان دوگارا مسلمانان، نهایتا

خواهانه با برکناری شیخ محمد عبدالاه چنادان دوام نجات دهند. اما این حرکت آزادی

به زندان انداخته شد. 1117نیاورد. او در سال

د ایجااد کناد تاا شیخ محمد توانسته بود نزدیکی ایدئولوژیه را میان کنگاره هنا

گرایاناه نقاش مهمای در حزب وی به یه حزب ملی تبدیل شود. سیاست ملای نهایتا

های مردمی در کشمیر داشته است و به همین دلیل، رهبران مسلمان به دلیال حرکت

اند. نشین شده هایشان حاشیه اندیشه

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

56

مارزی بعد از بیرون رفتن استعمار بریتانیا از شابه قااره هناد، خطاوب 1113در

منطقه به خطوب مذهبی تبدیل شد. کشمیر جزئی از هند، مستعمره انگلستان، نبود و

های مستقل برای خود تبدیل شوند. ها به ایالت پیشنهاد کلی این بود که همه ایالت

پرسای عماومی در آن زمان، قرار شد پیوستن کشمیر به پاکستان یا هند بر اساس همه

ام نشد. ماهاراجه در آن زمان خود را در یه بحاران یافات. اگار وقت انج انجام شود که هیچ

کرد. بایست قدرت را به کنفرانس ملی واگذار می پیوست می کشمیر به هند می

خواساتند کاه کشامیر را باه حادود در آن زمان، هر دو کشور هند و پاکستان می

ناد، بسایاری ا جغرافیایی خود متصل کنند. از آنجا که اک ریت جمعیت کشمیر مسلمان

از آنان خواهان پیوستن به پاکستان بودند چراکه این کشور بر اسااس هویات ماذهبی

گیری مانظم در ماورد کشامیر باعاث شاد شکل گرفته بود اما انفعال و فقدان تصمیم

ای را علیه کشمیر به راه بیاندازد و آن را ضمیمه خاا خاود پاکستان یه جنگ قبیله

الشی بود از طریق پاکستان تا فشاری را به حاکمان کشمیر کند. اولین جنگ کشمیر ت

و احزاب سیاسی آن وارد کند تا به این کشور بپیوندد.

این مسئله، فرایناد امضاای توافقناماة الحااق توساط ماهاراجاه را باه تاأخیر اناداخت و

باه ها نیاز پاکستان نیز آن را نپذیرفت. حاکم مذکور از هندوستان تقاضای کمه کرد و هندی

این شرب قبول کردند که او را کمه کنند تا وی توافقنامة الحاق باه هندوساتان را بپاذیرد و

لشگرکشی هند آغاز شد. با این حال، امضای توافقنامة الحااق باا 1113بدین ترتیب، در اکتبر

پرسای در آن زماان مشکالت دیگری نیز مواجه بود. برای نهایی شدن فرایند الحاق، نوعی همه

سارزمین 1113مردم وعده داده شد. بعد از اولین جنگ میاان هندوساتان و پاکساتان در به

تر تحت کنترل پاکستان تبادیل شاد کشمیر به دو بخش جامو و کشمیر و یه بخش کوچه

ها داده شد. و بخشی نیز از طریق چین به پاکستانی

باا مداخلاه کدام از این تحوالت با موافقت مردم کشمیر شکل نگرفت. جناگ هیچ

1بس برقرار شد و یه خط فرضی کنتارل در نیروهای سازمان ملل پایان یافت و آتش

میان دو منطقه ترسیم شد تا جنگ نخست کشمیر میان هند و پاکستان 1111ژانویه

به اتمام برسد.

مقاومت بومیان کشمیر

باا ساخن گفاتن از پرونادة 1113نخست وزیر هندوستان، جواهر لعال نهارو، در

کشمیر در سازمان ملل وعده اصالحات در آنجا را داد. این مسئله نیز به دلیل حماالت

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

57

11ای بود که پاکستان در آنجا انجام داده بود. نااظران نظاامی ساازمان ملال در قبیله

بس تا حال و به این منطقه وارد شدند و مأموریت آنها نیز نظارت بر آتش 1111ژانویه

پرسای خ عبداله در آن زمان به استقالل کامل از طریق همهفصل کامل موضوع بود. شی

تأکید داشت تا از این طریق بتواند منزلت خاصی برای کشمیر به وجود بیاورد.

مجددا برای اقداماتش بازداشت شد. ایان 1121با این حال، شیخ عبداله در سال

ندوساتان نیاز وزیری بر کنار شد و ه از مقام نخست 1121آگوست 1شخص در تاریخ

پرسی یه جبهه تشریفاتی همه 1122های خود در این منطقه ادامه داد. در به دخالت

پرسی که ساازمان ملال آن را وعاده باود تکلیاف کشامیر تشکیل شد تا از طریق همه

مشخص شود اما هندوستان باز هم از خشونت استفاده کرد و با راهبردهای اشاغالگرانه

خود درآورد.خود کشمیر را به کنترل

با امضای توافقنامة شیمال پایان پذیرفت که 1131جنگ میان هند و پاکستان در

از زنادان آزاد شاد و توافقناماة 1132ادامة همان وضع قبلی بود. شیخ عبداله نیاز در

کشمیر را امضا کرد و تأیید کرد که جامو و کشمیر به اتحادیه هندی بپیوندند.

ق اساتقالل ماردم کشامیر را محقاق کناد. جبهاه ملای نتوانست حا عبداله عمال

خواه جامو و کشمیر که آن را محمد مقبول بنیانگذاری کرد و بعدها با نام جبهاه آزادی

پرسای در هاای جبهاه هماه شناختند تحات تاأثیر اندیشاه ملی جامو و کشمیر آن را

افقنامة توسط شایخ ها از امضای تو های قبلی بود. این گروه نیز در کنار سایر گروه دوره

شد در میدان طاهر حمایت نکرد. مقبول نیز که به عنوان پدر ملت کشمیر شناخته می

دهلی به دار آویخته شد.

تولد مبارزه مسلحانه

گرا در صحنه سیاسی خصوصا در زمان انتخابات و های ملی غلبه و چیرگی سیاست

کشامیر باه وجاود آورد. سپس بعادها باا تقلاب در نتاایج آرا مساائل مختلفای را در

مسلمانان که وفاداری بسیار زیادی به آن داشاتند متوجاه تخطای از قاوانین شادند و

احساساتی علیه دموکراسی هندی در خود ایجاد کردند. خصوصا وقتی که دولت هناد،

هایی چون کشمیر سار ، مباارزان اعضای جبهه متحد مسلمانان را دستگیر کرد. گروه

رای مقابله با اعدام مقبول تأسیس شد.مقدس و المقبول ب

این اعضا کم کم به مقابله مسلحانه روی آوردند. شعار آزادی نیز سر داده شاد و از

هاا بارای اساتقالل و ها، مسلمانان و سایه رسید. هندی همه جای جامعه به گوش می

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

58

تأسیس یه کشور به نام کشمیر متحد شده بودند. جوانان مسلح کشمیری نیاز تحات

دادند. آنها طرفدار عقیده مقبول های بیشتری انجام می های مقبول فعالیت ثیر اندیشهتأ

یاه خودفروشای گفت امضای توافقنامة الحاق توسط شیخ عبداله کاامال بودند که می

سیاسی بوده است. لیگ دانشجویان مسلمان و اعضایی چون اشفاق مجید وانی، حمیاد

هاای عماومی و مباارزه مسالحانه علیاه دهی اقلیت شیخ، جاوید میر و بقیه در سازمان

هندوستان نقش داشتند.

جبهه آزادی جامو و کشمیر نیز تالش برای آزادسازی کشمیر را با هدف اساتقالل

آن از هند پیش گرفت. به موازات باال رفتن خشونت، دولت دهلای ناو اعاالم حکومات

های مسلح نیاز در ه رقم زد. گروهنظامی کرد و تغییر و تحوالت فراوانی را در این منطق

کشمیر تحت حاکمیت پاکستان به وجود آمدناد و علیاه حکومات هناد شاوریدند تاا

هاای مسالح کشمیر را برای پاکستان بردارند. تأثیرگاذاری دولات پاکساتان بار گاروه

مسلمان بسیار باال بود تا نهایتا آن را به بخشی از پاکستان تبدیل کند. این تأثیرگذاری

ائل فراوانی را در مورد جنبش به وجود آورد و اصاالت آن را تحات تاأثیر قارار داد. مس

ها در مورد مسائل مختلف به توافق نرسایدند و ایان مساائل بسیاری از اعضای جنبش

های مشکالت دیگری را به وجود آورد. روی هم رفته این مبارزان نشان دادند که انگیزه

خواهاد ناوع ا استقالل و آزادی نیست، پاکستان نیز میپاکستان از کمه به آنها نه تنه

دیگری از استعمار را در این منطقه به وجود آورد و آن را ضمیمة خود کند. اماا آنچاه

هنوز در شعار آزادی برای کشمیر تا امروز نیز پابرجا باوده اسات، حاکمیات اساالم در

کشمیر است.

ت خداوند را بر مبناای کتااب خواهد حکوم در واقع کشمیر سرزمینی است که می

گرایان ایجاد کند و به حرکت جهاانی بیاداری اهلل از طریق اسالم مقدس و سنت رسول

اسالمی بپیوندد.

احیای اسالمی و زنان

طرح آزادسازی زنان و پاروژه مارتبط باا آن افات وخیزهاای فراوانای را در نقااب

فی از حقوق زنان را نیاز ایجااد مختلف جهان برای زنان به وجود آورده و تفاسیر مختل

کرده است. این اشکال مختلف از فمنیسم، موضوعاتی چون طبقه اجتمااعی، ناژاد و ...

دهد. با این حال, عدم هماهنگی میان ماذهب و فمنیسام بارای را مورد توجه قرار می

همه بسیار مشخص و در مورد اسالم نیز این مسئله کامال واضح است.

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

59

دیاده مورد زنان مسلمان تصویری است که از زنان مظلوم و ستمواقعیت آزادی در

کنند که اصاال آنهاا ای قضیه را منعکس می ها به گونه شود و رسانه در جهان منتشر می

هاای غارب علیاه اساالم دیده مسلمان در تاالش وجود خارجی ندارند. تصویر زن ستم

های سکوالر و لیبرال با ارزشهای اسالمی و عدم توافق آنها نهفته است و ظهور جنبش

تواند این روند را کنار بزند. می

ساپتامبر، کاه احساساات 11نارضایتی عمومی سکوالرها از اسالم پس از حاواد

ضد اسالمی را افزایش داد، تشدید شد. برای تصاحیح در موجاود از زناان مسالمان

بایست رابطه اسالم و زنان را مشخص کنیم. می

اسالم و زنان

اسالم رابطه بسیار م بتی را برای جنس زن قائل است. این واقعیت که خداوناد در

اسالم ارجحیتی به زنان ناداده و رابطاه متقاابلی را بارای آنهاا شاکل داده باه خاوبی

دهنده این تصویر است. ارزش زن و مرد در اساالم برابار اسات و هار کاه بتواناد نشان

تواناد تر خواهدبود. این برابری و تعادل می دمفضیلت بیشتری داشته باشد، نزد خدا مق

گرایی را از میان برداشته و رقابت جنسی میاان آنهاا را از باین ببارد و بادین جنسیت

ترتیب، رقابت اصلی بین زنان و مردان برای کسب تقوا و فضایلت خواهاد باود. اصاول

باه لحااظ های موجود بنیادین اسالم، به نفع جنس خاصی نیست و اسالم همه تبعیض

کند. فیزیکی و جسمی را در جهان نفی می

با این حال، بعد از ظهور اسالم و تحوالتی که اتفاق افتاد، جهان شاهد رخادادهای

هاای ها و اندیشاه گوناگونی بوده است و هنوز بسیاری از جوامع انسانی از سوء برداشت

سالم فراموش شود.افراطی خالصی ندارند. این مسئله باعث شده روح واقعی پیغام ا

برابری از نگاه اسالم در دو منبع اصلی سندین، قارآن و سانت، درج و بیاان شاده

توانند امور جامعه مسلمانان را به خوبی به نظم برسانند و نتاایج است. این دو منبع می

بسیار پرباری را به همراه داشته باشند. مبارزه تدریجی اسالم برای تبادیل مؤمناان باه

هاا غالباا ماورد کیناه و حساد یی اصایل و ایجااد براباری در میاان جنسایت ها انسان

های استعماری در گذر زمان قرار گرفته اسات. ایان فرایناد باعاث جادا شادن حرکت

بسیاری از افراد از حیطة اسالم شده است.

شود با مخادوش نشاان های غربی است که تالش می حقوق زنان نیز یکی از پروژه

هاای اسالم ضربه وارد شود. تصویر مخدوش از زن مسلمان و اندیشاه دادن آن به اصل

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

61

11هاای مسالمان تقویات شاده اسات؛ خصوصاا پاس از اسالمی بعد از ظهور جنبش

هراسی در غرب گسترش پیدا کرده و های اسالم سپتامبر و اندیشة وجود طالبان، برنامه

های ضد زنان افزایش داشته است. پروژه

شود این شوند و تالش می زن، زنان قربانیان اسالم نشان داده میدر این پروژة ضد

هاای غربای کنند و باه اندیشاه ذهنیت به وجود آید که زنان در غرب از اسالم فرار می

گرایند تا حقوق خود را به رسمیت بشناسند. می

هاای فعلای در رابطه میان اسالم و زنان دو سؤال باه صاورت مساتمر در پاژوهش

کناد نظارات مختلاف سیاسای را در ماورد دو در اینجا نگارنده تالش مای وجود دارد.

موضوع به بحث بگذارد.

پرسش حجاب -1

های لیبرال های اندیشه آنان در استعمار و ارزش های سکوالر و ریشه جایگاه فمنیسم -1

های موجود بشری را محدود و زن را به موجاودی ظرفیت حجاب در اندیشه غربی

که نیازمند مراقبت است. حجاب امروزه به سؤال بسیاری از افراد کند ضعیف تبدیل می

های انساانی در جواماع اساالمی تبادیل شاده اسات. در در حوزة دموکراسی و آزادی

گفتمان سکوالر، حجاب با مفاهیمی دیگر ارتباب داشته است. حجااب اساساا مفهاومی

هاای میاان جانس تفاوت رود و به در حوزه پوشش است و بیشتر برای زنان به کار می

کنند حجاب باعاث زن و مرد اشاره دارد. اما بسیاری از آن تعبیر غلط دارند و گمان می

پست نگاه داشتن زن و ستمدیدگی وی در جامعه مردساالر خواهد بود.

کنند استانداردهای اسالم در حوزه زنان یعنای ازدواج ها گمان می بسیاری از غربی

ابطه جنسی قبل از ازدواج و فراتر از آن نوعی تحمیل بر زناان و محکوم کردن هر نوع ر

آورناد هایی نیز برای ادعاهای خاود مای شود و نهایتا م ال است و باعث ستم بر آنها می

نظیر چندهمسری، قدرت طالق زودهنگام در مردان، نابرابری در حقوق ار و مساائلی

از این دست.

با حجاب مطالعات زنان، اسالمی و برخورد آن

طور که گفته شد به معنی پوشاش اسات و هازاران ساال اسات کاه حجاب همان

های مذهب، سیاست و علوم اجتماعی مترتب شده است. معانی مختلفی بر آن در حوزه

شااهد « حجااب و ماردان برگزیاده »در کتاب خاانم فاطماه مرنیسای باا عناوان

یش آن هستیم. این کتااب، یاه پرداختن به موضوع حقوق زنان در اسالم از زمان پیدا

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

61

عینه مطالعات زنان مستقل را برای بررسی برابری میان زن و مرد در اساالم باه کاار

بندد. نویسنده این کتاب به طرزی جالب بعضی از موضوعات بسیار پیچیده در ایان می

شاود و کند. موضوع حجااب نیاز از ابتادای بنیاان آن بررسای مای حوزه را بررسی می

کند. دهد که حجاب نوعی پوشش م بت را میان زن و مرد ایجاد می شان مینویسنده ن

بایسات بحاث در این استدالل نویسنده معتقد اسات کاه مطالعاة متاون ماذهبی مای

جنسیت را در نظر داشته باشد.

های اجتمااعی ارتباب دادن حجاب و عقده»خانم مرنیسی در این کتاب می گوید:

دهاد است. شاواهد فراوانای وجاود دارد کاه نشاان مای به اسالم عملی بسیار نادرست

حجاب قبل از اسالم نیز وجود داشته است و توساط افاراد در جناوب مدیتراناه ماورد

هاای تااریخی باه ایان واقعیات اشااره دارد کاه در گرفته است. تجربه استفاده قرار می

دگی اجتمااعی روزهای اولیه اسالم در عربستان زنان نقش بسیار فعالی در سیاست و زن

کردند. ایفا می

قرآن و حدیث نیز هر گونه احتمال برخورد نامناسب با زنان و منزوی کردن آنها از

ها باه حجااب ای که غالبا غربی کند. مسئله زندگی اجتماعی از طریق حجاب را نفی می

دهند. به عبارت بهتر، بعد از وفات حضرت محمد صلی اهلل علیه و آله حجاب نسبت می

کارد انزوای اجتماعی تا حدودی مورد پذیرش قرار گرفت. انزوا برای زنان تاالش مای و

رساند. در آنها را در محدوده خودشان محدود کند؛ خصوصا وقتی که به سن بلوغ مای

باشاد. واقع پوشاندن سر و صورت در اسالم نوعی حرکت نمادین از جدا کردن زنان می

اسات کاه زنهاا طبقاه ثروتمناد و تجاار این مسائله یاه رخاداد فرهنگای و شاهری

نگریساتند و آن را از توانستند آن را اجرا کنند چراکه زن را به عنوان یه ثروت می می

داشتند. به عبارت بهتر، درصد کمی از جمعیت حااکم ایان کاار را دیگران دور نگه می

انزوای زناان توانستند به های روستایی و کشاورز نمی دادند و بسیاری از طبقه انجام می

گرفتناد تاا نقاش تن بدهند؛ به عبارت بهتر، آنها زنان را نیز مانند مردان باه کاار مای

مهمی در اقتصاد خانوار داشته باشند.

وقتی خاورمیانه به لحاظ اقتصاادی تحات تسالط غارب قارار گرفات، 13در قرن

زناان 13حجاب به نوعی نماد از منزلت سیاسی و اقتصادی تبدیل شاد. قبال از قارن

محجبه به طبقه مرفه و باالی جامعه تعلق داشتند. در آن دورة زمانی تعاداد زیاادی از

خانوارهای موفق در طبقه متوسط، زنان محجبه خود را از اجتماع جدا کردناد. چراکاه

وضع رفاه آنها بهتر شده بود. اما وقتی حجاب به زنان در طبقه متوساط نیاز گساترش

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

62

آفارین عوض شد. قبال در این زمینه بکارت زنان چنادان نقاش پیدا کرد معنای آن کال

نبود، اما همین موضوع بکارت به مسئله مهم در ازدواج زنان در طبقة متوساط تبادیل

شد. حجاب و جدا ماندن از اجتماع و تحر فیزیکی محدود، نوعی نماد هراس ماردان

انواده بارود. در پایاان قارن از این مسئله بود که عفاف زنان به خطر بیفتد و آبروی خا

«ای سیاسی تبدیل شده بود. نوزدهم حجاب به مسئله

جایگاه معنوی و دینی

شدگی زنان است، نوعی تصویر گوید حجاب نماد سرکوب مفهوم غالب غربی که می

ساختگی است که به هیچ وجاه تجرباه زناان محجباه را در خاود نادارد. ایان تصاویر

اف سیاسی غرب بوده است و اخیرا نیز تاا پایاان قارن ساختگی همواره در خدمت اهد

ایم. ای بوده بیستم شاهد چنین مسئله

عالوه بر این، نگارنده معتقد است کاه مفهاوم ظالماناه باودن حجااب بار اسااس

های لیبرال در زمینه برابری و آزادی شکل گرفته است که هر گوناه تفکار دیگار آموزه

تواند رویکردی م بت به این مسئله داشته باشاد نقاض در مورد برابری و آزادی را که ب

پذیرد. کند و فقط تعریف خود را می می

ها به ارائاه ایان پس هنوز سؤاالت فراوانی در مورد زنان محجبه وجود دارد و غربی

دهند. تصویر ساختگی خود ادامه می

ها و زنان ها و درگیری جنگ

شویم کاه پژوهشاگران غربای ئله میهای فراوان متوجه این مس با مطالعه پژوهش

هاا های موجود در خاناه رنج و مسائل زنان را محصول مستقیم و غیر مستقیم درگیری

های مختلف بررسی کرد. ها را از نگرش توان پژوهش دانند. در این زمینه می می

ها الف: مقابله مستقیم با درگیری

هاای مختلفای اتفااق لات قربانی شدن زنان و مردان بر اساس این پاژوهش در حا

برند. مردان به صورت روزمره با ها رنج می افتد و هر دوی آنها از تبعات این درگیری می

پذیری بیشتری باه اشاکال مشکالت جسمی و فیزیکی درگیر هستند و زنان نیز آسیب

مختلف خشونت و سوء استفاده جنسی دارند.

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

63

الات نظاامی دارد بسایار سوء استفاده جسمی و فیزیکی زناان در منااطقی کاه ح

بیشتر است. تجاوز جنسی راهبردی است بارای جناگ و سارکوب افاراد؛ خصوصاا در

جوامعی که اصاال زناان در آن منازوی نیساتند و هادف از تجاوزهاای جنسای بسایار

مشخص و مستقیم است که همان تخریاب حاس زالل قاومیتی در جامعاه اسات کاه

کناد گری سعی مای زنان نهفته است. نظامیبسیاری معتقدند این حس زالل در درون

الشعاع قرار دهاد های آنها را تحت دایره وجودی و اجتماعی زنان را محدود کند و نقش

و آنها را برده کند.

توانند از زنان دفاع کنند و مانع سوءاساتفاده از آنهاا در این حالت مردان اصال نمی

کند نقش مردان به عناوان مع سعی میشوند. به عبارت بهتر، فرهنگ حاکم بر این جوا

الشعاع قرار دهد. این جوامع، حالتی را باه وجاود آورده کاه در آن محافظ زنان را تحت

روابط عاطفی بسیار زیاد شکسته شده و مرز زن و مرد از بین رفته است.

خشونت خانوادگی نیز در واقاع امتاداد هماین مشاکالت اسات. در ایان جواماع،

های فراوانی مواجاه هساتند و باه دلیال باه ست که زنان با چالش ی اا وضعیت به گونه

توانناد وظاایف خاود را در قباال شاوهران یاا های مردانه عمال نمی دست گرفتن نقش

رسند. ایان تعارضاات فرزندان خود انجام دهند و نهایتا به نوعی ناتوازنی در خانواده می

برانگیازی را های چالش و زنان نقششود باعث درهم شکستن ساختارهای اجتماعی می

گیرند بدون اینکه به منزلت اجتماعی آنها توجه شود. بر عهده می

ب: تبعات غیر مستقیم

هاای پار تعاداد قاچااق انساانی ها در قالب گاروه زنان در جریان مبارزات و جنگ

اد شوند. به دلیل شرایط بسیار حا شوند و به بخشی از تجارت جنسی نیز تبدیل می می

های جنسی و پذیری بسیار بیشتری در مقابل سوء استفاده فردی و بیماری، زنان آسیب

هاای توانند نقاش وقت نمی قاچاق انسان دارند. از آنجایی که زنان در جوامع سنتی هیچ

اصلی خود را بر عهده بگیرند الزم است که به طعمه آزارهای جنسی تبدیل شاوند و از

این راه کسب درآمد کنند.

هاای پناهنادگان یکای از آوارگی زنان و زندگی در شارایط بسایار ساخت در اردوگااه

های از دست رفتن حقوق زنان است. از دست رفتن هویات آنهاا نیاز در ایان شارایط نمونه

گونه هاویتی ندارناد و بسیار بغرنج است. پناهندگان در واقع گروهی از افراد هستند که هیچ

شوند و مجبورند در شرایط بغرنجی زندگی کنند. شناخته میبه عنوان مهاجر به کشورها

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

64

فرایند احیای اسالمی و مقاومت مسلمانان در برابار حاکمیات اساتبدادی هناد در

کند که همان احیای وضعیت روحانیات کشامیر و کشمیر، دو هدف عمده را دنبال می

مقابله با اشغال هندوستان در کشمیر است.

یدی در پیشبرد فرایناد احیاای اساالمی در کشامیر ایفاا زنان نیز نقشی بسیار کل

کردند. تأکید بر هویت اسالمی زنان در کشامیر، باعاث پیشارفت ایان جنابش شاد و

هاای ای که به خوبی در رسانه مقاومت در برابر استعمار فرهنگی را تشدید کرد؛ مسئله

موجود در جامعه کشمیر و فساد مالی گسترده در آن مشخص است.

اناد و های خود نقش مهمی در احیاای اساالمی در کشامیر داشاته با فعالیتزنان

هاایی خصوصای و عماومی خاود را در اند با تمسه به مفاهیم ماذهبی، نقاش توانسته

های مختلفی از زنان وجاود دارناد کاه تاالش زندگی محقق کنند. در کشمیر، سازمان

هاای دسترسی آنها را باه حاوزه های پوشش اسالمی برای زنان را احیا و اند قانون کرده

هاای جسامی تا آنها بتوانند مقاومت بهتاری را در برابار خشاونت کنندعمومی تقویت

دست بیاورند.ه خصوصا در برابر ارتش هند ب

معرفی مجدد اسالم به زنان این امکان را داده تا قدرت را باه چاالش بکشاند و در

ال بارز در این زمینه وجود دارد که نشان دو م برابر سوءاستفاده از خود مقاومت کنند.

ةاند. یکی در حاوز دهد زنان از بیداری اسالمی برای تحقق منافع خود استفاده کرده می

اجتماعی و سیاسی. ةمعنوی و دینی و دیگری در حوز

های دینی و مذهبی زنان فعالیت

که این پاروژه سازی آن باید به این نکته توجه کنیم قبل از اشغال کشمیر و هندی

های بالیوودی وارد های زندگی غربی از طریق فیلم استعماری بود. سبه یه پروژه شبه

سابه زنادگی و ساختار شکننده جامعه کشمیر شد و هویتی جعلی را در آن رقام زد.

نیاز را سرعت تغییر پیدا کرد و هویت قادیمی و اساالمی آنهاا ه نوع پوشش زنان نیز ب

هاای آیین پوشش قدیمی زناان، از آنهاا گرفتاه شاد و جنابش تحت فشار قرار گرفت.

. ندحجاب زنان را هدف قرار داد ة شصتفمنیسم استعماری در ده

صاورت مساتقیم ه عنوان پوشش زناان مادرن با ه هندی در کشمیر ب ابیپوشش پنج

فقادان در کرد عصاره اسالمی حیا و عفت زنان کشمیری را هادف قارار دهاد. تالش می

های جدید مشاخص حرکت آنها به سمت لباس القی نیز در تغییر پوشش زنان ودینی و اخ

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

65

سرعت این مسئله را محقق کنناد ه ب ة هفتادکردند در ده های سینمایی تالش می بود. فیلم

بردند. ها پناه می جای حضور در مساجد غالبا به این فیلمه و مردم ب

سازی کشمیر را به چاالش بکشاد ندیها تالش کرد فرایند ه مبارزه مسلحانه در آن سال

ها مجاددا احیاا کناد. باه ماوازات گساترش های هویتی و اخالقی را برای کشمیری و پرسش

لحاظ هاویتی ه االت جدید بسیاری را بؤجنبش مقاومت و وقوع خشونت فزاینده علیه زنان، س

جوی یافتن معنای زندگی خود بودند.و کردند و در جست برای خود مطرح می

فرایندهای خشان نظاامی و جنسای حال حاضر نیز تحت تأثیر در کشمیری انزن

زنان کشمیری مشاکالت نحوی هویت ملی آنها به چالش کشیده شود.ه قرار دارند تا ب

شاده اسات و پایماال شاان بسیار زیادی را تحمل کردند و بارها عفات و حیاا و افتخار

اند. دادهدست نیز از خود را بسیاری از عزیزان

دوران خشن مذکور باعث شد زنان به حاالتی از استیصاال برساند و زمیناه بارای

.یدوجود آه های گسترده مذهبی و اجتماعی برای تغییر در حالت آنها ب حرکت

زنان و تحول سیاسی و اجتماعی

تغییرات چشمگیر در زندگی زنان کشمیر تحت تأثیر یه فعالیت مشتر سیاسی

زنان را به گوش همگان رساند و ناوع قرباانی شادن آنهاا را در وجود آمد که عقاید ه ب

جامعه نمایش داد.

. ناد ا های مستقل زنان خواهان آزادی کامل زنان کشمیر از اشغال هند بوده سازمان

دسات گرفتناد و باه هاا آمدناد و شاعارهایی چاون آزادی را باه روی زنان به خیاباان

ی بخشاان رند. زناان پشاتیبانان و آگااهی مجاهدین کمه کردند تا جنبش را به پیش بب

خوبی به دیگران رساندند.ه ها را ب پیغام بودند که

شاود. یکای صورت کامل به رسمیت شناخته نمیه غالبا نقش زنان در این زمینه ب

اتفااق «دختران ملت» از مصادیق مشارکت زنان در مقاومت اسالمی در سازمانی با نام

ایان ساازمان یکای از اولاین باوده اسات. انادرابی م آسایه افتاده که بنیانگذار آن خان

هایی است که بحث آزادی اسالمی برای زنان را به مفهوم واقعای احیاا کارده و سازمان

این ساازمان، تعااریف دانسته است.بخش آزادی های حاکمیت اسالمی را نتیجه حرکت

صاورت کلای ه دد اماا با بنا کار میه ای را در حوزه موضوعات زنان ب بسیار بنیادگرایانه

ساازی و نمایش بگذارد که در برابر نظامیه توانسته تصویری جدید از زن کشمیری را ب

کند. اشغال مقاومت می

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

66

در این زمینه مسائل زیر وجود دارد:

عنوان سالحی برای مقابله با تهدید جنسیه استفاده از حجاب ب

هاای قبلای خاود وشاش سرعت حجاب را جاایگزین پ ه زنان مسلمان در کشمیر، ب

دسات بیاورناد و در برابار حضاور ه د تا بتوانند افتخار و شکوه گذشته خود را بنکن می

اند حجاب را نماادی بارای های سیاسی توانسته نظامیان مقاومت کنند. زنان در فعالیت

.قلمداد کنندمقاومت در برابر تهاجم فرهنگی و سیاسی

و سبه زندگی اسالمی نیاز باه زناان ایان های اصیل و ناب اسالمی اتخاذ فعالیت

امکان را داده تا سرپناهی معنوی و اخالقی در غیاب عزیزان خود و اعضای خانواده کاه

ایان زناان باا ای اار و هدیاه زنادگی خاود در راساتای اند داشته باشاند. از دست رفته

اورند.وجود بیه اند معنا و هدف بهتری برای زندگی خود ب دستورات خداوند توانسته

هاا زناان هاای مقاومات در کشامیر علیاه حاکمیات هنادی در پی گسترش جنابش

عهده داشته باشاند و وجادان و برفعاالنه اند کار حمایت و پشتیبانی از مجاهدین را توانسته

عهده بگیرناد. ایان خوبی بره ضمیر ملت را بیدار کنند و وظایف معنوی و اخالقی خود را ب

توانناد سارپناهی را بارای افارادی کاه علیاه ان جامعه هستند و میرسان زنان در حکم پیام

وجود بیاورند و به ریشه اصلی نجات مردم تبدیل شوند.ه جنگند ب استکبار می

گیری نتیجه

هاای فراوانای را در در کشمیر نیز مانند دیگر نقاب جهان، احیای فرهنگای، تانش

گاری شادید در ست کاه نظاامی وجود آورده اه ساختارهای اجتماعی حساس جامعه ب

کناد آن ها و ساختارهای درهم شکسته سیاسی تالش می منطقه کشمیر توسط هندی

گاری را در . با این حال، این فرایند احیا توانسته حاس پرساش کندرا محدود و پنهان

گری نقشی بسایار مهام و حیااتی ورد که این حس پرسشآوجود ه میان عموم مردم ب

ای کاه روح و تحقق حقوق زنان در کشمیر خواهد داشات؛ مسائله در تکریم اجتماعی

کند. را به مردم گوشزد می خوبی آنه قرآن نیز ب

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

67

بررسی نحوه بازنمایی هویت زنان از طریق رسانه ها در موج بیداری اسالمی

1فاطمه محمدی زاده !

چکیده

میانه بود که هایی درخاورجهان شاهد تحوالت و جنبش 1011در ماههای اولیه سال

هاایی کاه بیداری اسالمی، بهار عربی و... شناخته شد. خیازش مانندبا نامهای متفاوتی

در این جوامع ر داد، از جهات مختلف مذهبی، سیاسای، فرهنگای و اجتمااعی قابال

است.تحلیل و بررسی

هاای سیاسای و در این میان زنان نیز همپای مردان با مشارکت فعاال در عرصاه

در اجتماعات مردمی خواهاان برپاایی حکومتهاایی مردمای و اساالمی شادند. حضور

ها با توجه به ساختار فرهنگی و مرام و مسله سیاسای خاود ایان حضاور را باه رسانه

اند.های گوناگون بازتاب دادهشیوه

هاای آن از دیادگاه پس از طرح نظریه بیداری اسالمی، به مولفاه در این تحقیق

باا اساتفاده از اشاره شده اسات. ساپس ی)قدس سره( و مقام معظم رهبریامام خمین

پرداختاه ماوج بیاداری اساالمی انگاری به نقش ارزش، هویت و هنجاار در نظریه سازه

هاا از طریاق های اجتماعی به نحاوة بازتااب جنابش و با مروری به نظریه جنبش شده

هاای اساالمی زنان در جنبشها اشاره شده و سپس چگونگی بازنمایی مشارکت رسانه

ها مورد توجه قرار گرفته است.از طریق رسانه

واژگان کلیدی

بیداری اسالمی، زن مسلمان، هویت، رسانه، جنبش اجتماعی، هویت اسالمی

کارشناس ارشد علوم ارتباطات اجتماعی-1

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

68

مقدمه:

خاورمیاناه و شامال آفریقاا ةهای مردمای در منطقا وقوع جنبشای که به دنبال شعله

در کشورهای تونس، مصر و های دیکتاتورگونی سران حکومتمنجر به سرن روشن شد و

و یمن گردید، هنوز خاموش نشده و مردم مسلمان بحرین همچنان به اعتراضاات لیبی

دهند. مردم مصر نیز در میدان التحریر نگران از انحراف انقالب به دست خود ادامه می

ایه بیاداری و خیازش رهناگ اساالمی در سا ف .شورای نظامی و عوامل بیگانه هساتند

بازگرداندن تادریجی ها موجبات و این جنبش مسلمانان در حال بازسازی خویش است

اند.را فراهم کردهخودباوری به جهان اسالم

هاای تااریخی، فرهنگای و ارزشای، سارعت ورای برجساتگی -آنچه در مورد این وقایع

بحاث برانگیاز -هاا حاراف در جنابش ان سازی و احیانا تحوالت آنها و نقش بیگانگان در شبیه

خارجی کاه امکاان رویدادهایها در چگونگی بازتاب این تحوالت است. در است، نقش رسانه

اهمیتای دوچنادان ای رسانه بازنماییوجود ندارد، چگونگی حواد تماس مستقیم مخاطب با

است. اخبار و رویدادهایابد. چرا که رسانه مرجع اصلی مخاطب برای دریافت می

هاای با توجه به گرایشات متفاوت و احیانا متعارضی که نسبت باه زن و فعالیات

های مختلف وجود دارد، نحوه انعکااس نقاش زناان در سیاسی و اجتماعی او در رسانه

ها متفاوت بوده است. های اسالمی منطقه نیز از طریق رسانهجنبش

نظریه بیداری اسالمی

هاای های فاسد و نظام مردمی در خاورمیانه و فروپاشی رژیم بعد از وقوع انقالبهای

های مختلفی پیرامون چیستی، عوامل پیادایش، و تشاریح هندسای دیکتاتوری، نظریه

.ترین آنها، نظریه بیداری اسالمی استیکی از مهم که این وقایع مطرح شد

ه انقاالب های اساالمی معاصار معتقدناد کا بسیاری از صاحبنظران در پدیده جنبش

اسالمی ایران یکی از عوامل مهم و تأثیرگذار در پیشبرد روند بیداری و آگااهی مسالمانان و

هاای ماؤثر در جواماع عربای و اساالمی باوده اسات. نظریاه تأثیرپاذیری فعالیات افزایش

نیاز بخش و های آزادی ، مبتنی بر سخنان رهبران جنبشایران کشورهای اسالمی از انقالب

کاه در مای پاردازد تحاوالت و رویادادهایی مطالعهبه ،گوبرداری آنان از انقالبالباتوجه به

واقف بودناد و مسئله خود بر این سره()قدسکشورهای اسالمی ر داده است. امام خمینی

آوای انقالب بازرگ ایاران در کشاورهای اساالمی و دیگار کشاورها »به آن افتخار داشتند.

(.133:1131)شیبانی فر،«انداز و افتخارساز است... طنین

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

69

برخی از موانع بیداری اسالمی از دیدگاه امام خمینی)ره( عبارت است از:

تحریف اسالم و وارونه جلوه دادن مفاهیم دینی -

حکام کشورهای اسالمی -

نماها تحجر و جمود مقدس -

روشنفکرنماها -

(133-137: )همان وابسته به قدرتها دنیا طلب و آخوندهای -

-عظم رهبری نیز در بیانات خود به تشریح نظریه بیداری اسالمی پرداختهمقام م

در بیاناات مهام خاود در نخساتین اجاالس 1110شاهریور 17در تااریخ ایشان اند.

:آن را اینگونه تعریف کردند ،بیداری اسالمی

ی در امت اسالمی که اکنون ا بیداری اسالمی، یعنی حالت برانگیختگی و آگاهی "

هائی را پدیاد های این منطقه انجامیده و قیامها و انقالب ولی بزرگ در میان ملتبه تح

گنجیاد؛ المللای نمای ی و باین ا ی شیاطین مسالط منطقاه آورده که هرگز در محاسبه

های عظیمی که حصارهای استبداد و استکبار را ویران و قاوای نگهباان آنهاا را خیزش

".مغلوب و مقهور ساخته است

به حرکت ملتهاا باا 1110همچنین درحرم مطهررضوی در اول فروردین ایشان

شعار اسالم و اهداف اسالمی تأکید داشتند.

آنچه که من به طور قاطع عرض میکنم، این است که به توفیق پروردگار یاه "

حرکت جدیدى در این منطقه آغاز شده است. این حرکت، حرکت ملتهاسات؛ حرکات

ت با شعار اسالم است؛ حرکت به سمت اهداف اساالمى اسات؛ امت اسالمى است؛ حرک

ى الهى، این حرکت قطعا و یقیناا ى بیدارى عمومى ملتهاست و طبق وعده دهنده نشان

به پیروزى خواهد رسید. ملت ایران سرافراز است، مفتخار اسات و خرساند اسات کاه

. نسال جاوان اماروز ى این راه بوده است و ایستادگى و استقامت کرده است آغازکننده

تار نباشاند، که روى کار آمدند، انقالب را ندیدند؛ اماا از انقالبیاون آن روز اگار محکام

"کمتر نیستند.

مقااام معظاام رهبااری در بیانااات خااود در بیساات و دومااین سااالگرد امااام

اساالمى کشورهای منطقاه را در حرکت مردمىهای عمده سره( شاخصخمینی)قدس

شمرند. با در نظار گارفتن بر می صهیونیست بودن و مردمى بودن بودن، ضد آمریکا و

توان به اهمیت نقش ارزشاها، باورهاای دینای و هویات اساالمی ماردم این عناصر می

منطقه در به وقوع پیوستن جنبش بیداری اسالمی پی برد. لذا برای تبیین نظری ایان

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

71

و هویات در واقعیتهاای شود کاه باه نقاش ارزش، بااور ای اشاره میجنبشها به نظریه

اجتماعی بپردازد.

انگاری:نظریه سازه

شناسی در جامعه ،المللانگاری رویکردی است که پیش از طرح در روابط بینسازه

هاای ریباه یکای از تئاو انگاریسازه 1110و اوایل 1130از اواخر و مطرح بوده است

مبتنای بار این نگارش بار سااخت اجتمااعی تبدیل شده است. المللروابط بیناصلی

هاای انساانی در فضاایی اجتمااعی شاکل همه کنشدر آن، کند که کید میأواقعیت ت

ت کاه باه واقعیاات جهاانی این معنا سازی اسا .در نتیجه،کند یرد و معنا پیدا میگمی

در هاا، هنجارهاا و فرهناگ نقاش مهمای انگاری، هویتدهد. در تئوری سازه شکل می

ها توسط هنجارها، تعاامالت و ها و منافع دولتکنند. هویت های جهانی ایفا میسیاست

.شود ها ایجاد میفرهنگ

وششای الملال در حقیقات ک سیاست باین یانگاری اجتماعی در عرصهظهور سازه

انگااری های انتقاادی. ساازه رویکرد بوده است برای پر کردن شکاف میان خردگرایی و

انسانهاسات و جمعای هاای دساته هاا وپدیاده نگرشی نو به نقش عقالنیت در وضعیت

هایسااختار بارای ورزد،هاای ماادی و اجتمااعی تاکیاد مای همانگونه که بر سااختار

این رویکرد صرفا ،گرایی فلسفیلحاظ آرمان . ازاهمیت قائل استهنجاری ومعنوی نیز

ورزد. باه کید میأها تها واندیشهبلکه بر انگاره ،کندنمیبر شرایط ونیروهای مادی تکیه

گاذاران هساتند کاه باه عوامال سیاسات ها وعبارت دیگر، بر اساس این تحلیل دولت

انگااران شند. سازهبخمعنی می مواردی از این قبیل تسلیحات و فیزیکی نظیر سرزمین،

. هناد دقارار مای هاای داناش، دکترینو االذهانیتمرکز خویش را روی اعتقادات بین

از طریاق یاه ساری از های انسانها هویت ،آنان بر این تصورند که منافع وعالوه بر این

خویشاتن را افراد بر اساس آنهاا که شودگیرد و تبیین میاعتقادات مشتر ، شکل می

کنند. تحت این شرایط ابزارهایی چون نهادهای اجتماعی ا سایرین در میدر روابط ب

(بر اسااس برداشات باازیگران )یا وضعیت آشوب زدگی (مانند حاکمیت دولت)جمعی

(.111:1133)قوام،پرداخته ذهن آنها باشد تواند ساخته ومی که گیردشکل می

ه بودن هویات تبرساخ ت:شناختى اس اصلى هستى فرضانگارى مبتنى بر سه سازه

متقابل میاان کاارگزار و سااختار و رابطه درآن، و اهمیت ساختارهاى معنایى و فکرى

( 132:1131ا )مشیرزاده،ه نقش هویت در شکل دادن به منافع و سیاست

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

71

هاای نظام رتاأثی اهمیات باه دلیال ، بررسی بیداری اساالمی انگاری برای انتخاب سازه

هاا، عقایاد ارزشتأثیر به نظریهاین است؛ زیرا گرانکنشرفتار ذهنی، باورها و هنجارها بر

د.گیرمیدر نظر مستقل آنها را در تجزیه و تحلیل نقشپردازد و میو کارکرد آنها

چاه کسای در حاال باا آنهاا وابسته به این است کاه در این نظریه مطالبات مردم

آموزند، و چگونه ایند تعامل چه مى، تا چه حد به دیگران وابسته هستند، در فر تعاملند

-گاران باین کانش بخشند. ها و دعاوى خود نسبت به دیگران مشروعیت مى به اولویت

کنناد کاه تجسام هنجارهااى خاصاى اى عمل مى در درون ساختارهاى معنایى المللى

پاذیرى نمایناد از طریاق فرایناد جامعاه گرانى کاه در آنهاا عمال ماى هستند و کنش

باه نقال از 1001) لپگویل ونینکیاه، هایى داشته باشند باید چه اولویتآموزند که مى

(.130:1131مشیرزاده،

بارد. از ها در انتقال جنابش بیاداری اساالمی پای توان به نقش رسانهدر اینجا می

کنند و از طرفای گری ایفا میها در ایجاد تعامل بین ملتها نقش واسطهآنجاییکه رسانه

فرهنگ، تاریخ و ساختارهای معنایی مشاترکی دارناد، لاذا ماوج مردم مسلمان منطقه

ها و امواج گسترش یافته است؛ چرا که مبارزه بیداری اسالمی به سرعت از طریق رسانه

با حکومتهای دیکتاتور و اسالم خواهی و عدم وابستگی دولتهاا باه بیگانگاان و برپاایی

ساالها تحات سالطه حکومتهای مردمی خواست مشتر مردم کشاورهایی اسات کاه

اند. حاکمان مستبد و وابسته بوده

هاا، منباع هویات باشاند، اماا از ایان جهات باا توانند مانند دولت ها نیز مى تمدن

هاا بار به بیان تاجیه، تمادن ها متفاوتند که مبتنى بر مرزهاى روشنى نیستند. دولت

آنهاا اند. خاکسترى هاى تمدنى همواره کدر و هویت هاى خاصى داللت دارند، اما هویت

جغرافیاهاا یاا فضااهاى ها هساتند. اى از هویت هاى درهم تنیده شامل مجموعه معموال

زیار چتارآن در در هماه که است هایى فضا و عرصه، انسان ثابتى نیستند: جغرافیاهاى

پردازناد؛ ماى دیگاران ها به تعریف هویت خاود و انسان اند و بر اساس آنهم فرو رفته

)تاجیاه، کنناد و... شهر خاود را ترسایم ماى آرمانو تاریخ خود را روایتسرنوشت و

(. لذا تمدن اسالمی دارای هویتی فراتر از مرزهای سرزمینی است. 111- 113: 1131

مرزهایی که در قرن اخیر برملل اسالمی تحمیل شده است.

هاای هدر بریتانیا ظهور کرد در دها 1120 حوزه مطالعات فرهنگی هم که در دهه

و نقش محاوری ایان مفهاوم را در ، به آن عمق بخشیدههاخیر مفهوم هویت را پروراند

(.1-1 ص :،1133،)دورینگ است مباحث فرهنگی فروملی، ملی و فراملی ت بیت کرده

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

72

یالمللی نیز تبدیل ایان مفهاوم باه هساته پردازی در مطالعات روابط بینبحران نظریه

اسات. اتکینساون و سطح جهاانی را تساهیل نماوده در اصلی مطالعه سیاست خارجی

تارین دیادگاه را تنگاتنگ فرهنگ، هویت و ارتباطات، مناسب یرابوی با توجه به رابطه

اناد. آناان معتقدناد المللی، ارائه کرده ملی برای مطالعات بین -در مورد هویت فرهنگی

دهاد. نماایش مای سازد و برای دیگران فرهنگ تصویری است که هر کشور از خود می

تواند شامل متفاوت است و می ،های در دسترس بنا به فناوریها و رسانه ،نمایش یشیوه

باه باشد. مهم آن است که یه ملت چگونه و...تئاتر، سینما، تلویزیون، رمان، موسیقی،

یاا از گذشاته و آیناده خاود ساخن پاردازد مای آرزوها، آرمانها و امیدهای خاود بیان

این ترتیب هویت هار کشاور نیاز در شایوه و به( 11-11: 1131اتکینسون،) .گوید می

گاران سوی حکومتها یا آوازهازهایی که شود نه در تعریف دستاورد مردم آن متجلی می

فرآورده فرایندهاست نه تعریفها. براساس این دیادگاه ،د. هویتگرد المللی ارائه میبین

ناه –دهد که خود را باا ملتهاای دیگار ن میاست که هویت فرهنگی به هر ملت امکا

ن و منزلت، برابر یا حداقل قابل مقایساه احسااس کناد أاز نظر ش -ازلحاظ ثروت بلکه

(.113: 1131)آشنا،

رسانه و جنبش اجتماعی

یاا بارد مناافع مشاتر ، کوشش جمعی برای پایش توانرا می جنبش اجتماعی

خاارج از حاوزه نهادهاای رسامی و معای ج کردیاز طریق عمل ی مشتر ،تأمین هدف

(.731:1133تعریف کرد )گیدنز،

1وناتال دالپورتا 1و ماریو دیانی

هاای هاای اجتمااعی، شابکه معتقدند که جنبش

هایی هستند که از طریاق اساتفاده غیررسمی مبتنی بر اعتقادات مشتر و همبستگی

شاوند. آنهاا باا بسیج می ،آمیز مداوم از اشکال گوناگون اعتراض حول موضوعات منازعه

کید بر ویژگیهای فوق، به دنبال آن هستند که جنبشهای اجتماعی را از دیگر اشکال أت

آمیاز های مذهبی، وقایع اعتاراض نفوذ، فرقه عمل جمعی از قبیل احزاب، گروههای ذی

(.11:1131)دالپورتا و دیانی، های سیاسی و... جدا کنند موردی، ائتالف

اند: یانی چهار ویژگی اصلی برای جنبش جدید اجتماعی ذکر کردهپورتا و د

1. Donatella Della porta

1.Mario Diani

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

73

غیر تعااملی باین افاراد و ایای، وسیلهشبکه تعاملی غیر رسمی: چنین شبکه. 1

هایی چارخش مناابع شود. چنین شبکه تعدد تلقی میمها یا سازمانهای مختلف و گروه

معناای ها ی( هم چون نظامها، منابع ماد العات، تجربیات و تخصصطاساسی عمل را )ا

کردن بسیج ی در جهتهای ها به ایجاد پیش زمینه کنند، لذا شبکه فراهم می یتر وسیع

.کنند ها کمه می ها و سبه زندگی بینی و فراهم ساختن نظم مناسب برای ارائه جهان

وجاود عقایاد و ،یه هویت جمعای داشتن عقاید مشتر و همبستگی: برای . 1

ای موجود یاا اباداع ایاده ها گاه با بازنگری دو ایده ضروری است. آنهای مشتر تلقی

.دهند این عامل مشتر و وحدت بخش را شکل می ،جدید

گاران درگیار در یاه کنش جمعی مبتنی بر تعارفات: بادین معناا کاه کانش .1

ای اجتماعی چه در سطح سیساتمی جنبش اجتماعی، در صدد ایجاد مخالفت با پدیده

یاه دارد. یکی از آنهاا تعارض اجتماعی وجود در . دو شربهستندیرسیستمی غ و چه

ایجااد نیاز ودومای های مختلفی از آن دارناد که طرفین برداشت است زمینه مشتر

.هستندالجمع ةکه مانع است ییگران به اتخاذ ادعاها و تقاضا تعارض از جانب کنش

هماواره از اشاکال مختلاف های اجتمااعی جدیاد کارگیری اعتراض: جنبشبه.1

عاادی اساتفاده یهاا در فرآیناد گیری و ارائه دیدگاه اعتراض به جای مشارکت در رأی

(.112:1130) بهروز له، کنند می

ماورد بررسای رفتار جمعی های اجتماعی را ذیل مقوله کلیجنبش 1نیل اسملسر

یه عقیده در جهات گران( براساس کنش) دهد. وی رفتار جمعی را بسیج افراد قرار می

گیارد کاه کند. این نوع رفتاار، زماانی شاکل مای بازتعریف کنش اجتماعی تعریف می

شااده جدیااد نباشااند؛ و ساااختارهای موجااود جامعااه، پاسااخگوی وضااعیت حاااد

کاه . هنگاامی دارای سااختار و نهااد مشخصای نیسات جهات، رفتاار جمعای، همین به

اجتمااعی ایجااد نکنناد، باورهاای بنیان محکمی برای عمال ،نظامهای ارزشی موجود

کنند که وضعیت موجود را نادرست دانسته و تاوجیهی بارای اقادام جدیدی ظهور می

سانتی عنوان فعالیتی کاه خاارج از تعااریف بنابراین، رفتار جمعی، به .نمایند فراهم می

شود، رفتاری است که فراتر از هنجارهای فرهنگی و رواباط اجتمااعی زاده می ،اجتماع

(13:1131)صباغ جدید، .کند مند حرکت می سامان

1.Neil J. Smelser

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

74

دهاد: اسلمسر شش شرب را برای پیدایش جنبشاهای اجتمااعی تشاخیص مای

زمینه ساختاری، فشار ساختاری، باورهای تعمیم یافتاه، عوامال شاتاب دهناده، گاروه

(731:1131هماهنگ و کنترل اجتماعی.)گیدنز،

هات فرهنگای ملتهاای مسالمان زمیناه با توجه به تشاب از میان شش شرب مذکور

ساختاری، باورهای تعمیم یافته و گروه هماهنگ، از شروب مشتر در جوامع اسالمی

هاا های مذهبی است. فشار ساختاری وکنترل اجتماعی که منجر به محادودیت و گروه

های دیکتاتوری شده، از عواملی اسات کاه ماردم در احیای شئون اسالمی در حکومت

رساانه نیاز از عوامال شاتاب دهناده باه زنناد. رزه با آن دست به اعتراض میبرای مبا

شود.ها محسوب میجنبش

آلوین تافلر معتقدست که دوران تازه، به انقاالب انفجاارآمیز سیاسای در جواماع

اقتدارگرا و استبدادی خواهد انجامید. از دید او انقالب ارتباطات، با گسترش آگاهیهاای

هاای اقتادارگرا ی، زمینه را برای بررسی چند و چون مشروعیت رژیمسیاسی و اجتماع

،ص. 1137تر خواهاد سااخت )ساردارنیا، ها را متزلزلآماده خواهد کرد و این حکومت

هاای حضاور (. به زعم وی آنچه در جنگ خلیج فارس اتفاق افتاد یکای از عرصاه 111

سازی نشان دادند.ناع و ائتالفها بود که به شکل ابزاری کارایی خود را برای اقرسانه

بر اساس تحقیقی که در دانشگاه مریلناد و باا همکااری شارکت نظار سانجی

های دانش پیرامون جنگ عراق در ایاالت متحده انجام شاد، از پاساخ دهنادگان شبکه

دانستند: الف( هیچ شواهدی مبنی بار رابطاه باین عاراق، القاعاده درباره اینکه آیا می

پتامبر وجود ندارد. ب( افکار عمومی جهان عمدتا علیه سیاسات هاای ایااالت ویازده س

متحده در عراق بود و ج( پس از حمله هیچ شواهدی مبنی بر وجود سالحهای کشاتار

جمعی در عراق به دست نیامده است، ساؤال شاد. در ایان تحقیاق باه عاواملی نظیار

توجاه شاد. نتاایج نشاان داد جذابیت اخبار،گرایشات حزبی و ویژگیهای جمعیتی نیاز

سطح تصورات غلط در افراد به منبع خباری آنهاا وابساته باوده و ایان مسائله نقاش

درصاد بیننادگان 30دهاد. های خبری را در فرایند تبلیغات نشاان مای مستقیم رسانه

درصد خواننادگان 13درصد بینندگان شبکه سی.ان.ان، 22شبکه خبری فاکس نیوز،

درصد شنوندگان رادیو ملی آمریکا دست کم به یاه تصاور 11ها های چاپی وتنرسانه

(.173:1131، به نقل از مرادی،1001غلط و سوء برداشت معتقد بودند )شبکه دانش

کنناد، قاادر باه ارتباطات بهتر، مردمی را که زیر سلطه رژیمهای زورگو زندگی می

ب خود دست یابند. وقتی کند تا به آزادی مطلوانتقال مبارزات خود به جهان خارج می

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

75

(B-11)حکومت صربها سعی کرد تا آخرین ایستگاه رادیویی مستقل 1177در دسامبر

را تعطیل کند به جای آن، یه ایستگاه خبار پراکنای باه زباان صارب و انگلیسای در

اینترنت شروع به کار کرد. چون مخالفان حکومت تاا حادی در دانشاگاهها کاه تعاداد

اناد، ایساتگاه نشجویان به اینترنت دسترسی دارناد متمرکاز شاده زیادی از اساتید و دا

رادیااویی وب نقااش اساساای را در نشاار اعتراضااات ضااد دولتاای بااازی خواهاادکرد

(.112:1131)کارنکراس،

با برقراری ارتباب -همگان شهرتی را به یاد دارند که شورشهای میدان تیان من

در حالی که هنوز شورش آنان سارکوب کسب کرد. -از طریق نمابر با دیگر نقاب جهان

شد آنها با دساتگاه نماابر باا جهاان ارتبااب داشاتند. حتای باا وجاود دوربینهاای می

(.117تلویزیونهای بیگانه دولت تمایل به استفاده از تانه و سواره نظام داشت )همان،

به عقیده کاستلز وظیفه هر جنبشی باید مرتبط ساختن تجرباه هاای محلای باا

های ارتبااب تر باشد و آنچه در این فرایند کامال اهمیت دارد، رسانهر کاری جهانیدستو

شان برای انتقال اطالعات در زمان و مکان است. وی چناین اساتدالل جمعی و ظرفیت

هاای ها در میاان جنابش تواند به ایجاد شبکهای جدید میکند که تکنولوژی رسانهمی

(.11: 1131ن،اجتماعی جدید کمه کند )استیونس

نکته مهم در مورد اینترنت در تحلیل کاستلز این است که اینترنت به طور متقابال از

ای جهاانی، ظرفیات تکنولوژیاه آن و جریاان اطالعاات هاای رساانه طریق قدرت مجتمع

توانند تحت مقررات خاص وضع شاده از جاناب ونمادهایی ساخته شده است که عمدتا نمی

؛ و اینکه اینترنت به مرکزی برای سازماندهی بارای کساانی تبادیل شاده دولتها قرار گیرند

است که در پی مقاومت در برابر سرمایه داری جهانی هستند...منجر باه ساازگاری سیاسات

اطالعاتی با جهانی چند قطبی گردیده است که در آن فرهنگ سرمایه، تشاکیالت سیاسای

هاای عاماه پساند و اناواع چاارچوب های اجتماعی همگی برای جلاب توجاه در و جنبش

(.12پردازند )همان:اطالعاتی به رقابت با یکدیگر می

تاوان شناساایی کارد. نخسات، های اجتماعی میها را در جنبشدو نوع از شبکه

شبکه جنبش میدان روابط اجتمااعی اسات کاه از طریاق توافاق و ماذاکره در میاان

شاود. در ایان میادان ایجااد مای گروههای متعدد مربوب باه سااختار هویات جمعای

های منساجم تعریاف و های کنش در چارچوب شبکهها و محدودیتاجتماعی، گرایش

دهناد. ها افراد را در زندگی روزانه به یکدیگر پیوناد مای شوند؛ این شبکهبازتعریف می

-شاود. شابکه ای است که هویت در آن باز ترکیب و یگانه میدوم شبکه جنبش عرصه

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

76

جنبشی حد معینی از پیوست وثبات در هویت افراد و گروههای مرباوب باه های درون

شاود. که این هویت دائما شکسته یا تقطیع مای کنندرا تضمین مییه نظام اجتماعی

کناد کاه از آن نقطاه جنبش، نکته اتکای نسبتا با ثبات برای افراد وگروهها فراهم مای

هاای متناوع و ظاروف زماانی ، نقاش شکاف هویتی خود در میان عضویتهای گوناگون

(.111-111: 1110تجربیات اجتماعی را بازسازی کنند )ملوچی،

های اسالمیرسانه و جنبش

اساتاد دانشاگاه و مادیر مؤسساه مطالعاات فرهناگ اقتصاادی در دانشاگاه پیتر برگار

ن و جهاانی دیا شناسان دین در جهان نیز از خیازش جامعه بوستون آمریکا، و از مشهورترین

داران نظریه ساکوالریزم باود و پایاان گوید. وی که زمانی از طالیهافول سکوالریزم سخن می

باه تهای 1113سال بعاد در ساال 10کرد، بینی می مناسبات دینی را در دنیای مدرن پیش

بودن سکوالریزم و زوال آن اذعان کرد و تجدید هر چه بیشتر حیات دیان در سیاسات آیناده

توان به برخی از اعترافات نظریاه در این میان، می(. 11-11: 1132)نوروزی، تجهان را پذیرف

اشااره نماود. نیاز پردازان سیاسی غرب در خصوص بازگشت مذهب به صحنه سیاسی جهاان

برای نمونه، ساموئل هانتینگتون نقش اسالم و تمدن اسالمی در جهان آیناده را ماورد تأکیاد

(.11)همان: ر و پایا توصیف کرده استقرار داده و آن را جهشی ماندگا

نکته حائز اهمیات اینکاه در جریاان تظااهرات مردمای در کشاورهای مختلاف

هاا به ویژه اهلل اکبار و اساتفاده از نمادهاای ماذهبی در راهپیماایی شعارهای اسالمی

هاای اساالمی در چناین احازاب و گاروه کار بارده شاده اسات. هام صورت وسیع به به

اند. ایان نقاش در برخای از کشاورها های اخیر نقش داشته ی در نهضتکشورهای عرب

مانناد اخاوان های اسالمی بوده است، زیرا گروه ترمانند مصر، بحرین و تونس چشمگیر

تاری رفیاع مردمای تر و پایگاه دارای تشکیالت منسجم المسلمین مصر و الوفاق بحرین

در مقطع کنونی عامل اصالی و نیاروی میاسالهای آموزه لذا باید اذعان کرد ،اند. بوده

از هاا عموماا این خیازش که واقعیت دیگر این است بوده است.های عربی محرکه قیام

.های الکترونیه گسترش یافته است از طریق استفاده از رسانه زنان و جوانان و سوی

عاه ها در روزهای جمعه و پاس از برپاایی نمااز جم برپایی بسیاری از راهپیمایی

توسط نمازگزاران، حضور زنان با حجاب اسالمی در کنار مردان و وقوع این حرکات باه

صورت مشابه در کشورهای مختلف نشان دهنده این است که هویت اسالمی و ارزشاها

های منطقه است.وباورهای دینی حلقه اصلی قوام جنبش

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

77

رد تعامال تعامل بین دینای در فضاای مجاازی را باا رویکا 2(1001سنکیوگرانی )

دهد. از نظر او، در فضای مجازی جدید، جماعت معرفتی ای مورد مطالعه قرار میشبکه

-های متفااوت گفتاه مای گیرد. جماعت معرفتی به ارتباب اهل دانش و حرفهشکل می

چرخد کاه شود. این ارتباب حول ایمانی واحد، اعتقادات، اصول و هنجاری مشتر می

هستند. در واقع سنکیوگرانی از تعاملی خود آگااه حاول منشأ ظهور اعتقادات مستدل

ارزشهای دینی در فضای مجازی سخن مای گویاد، کاه قومیتهاای دورافتااده از هام،

طبقات اجتماعی متفاوت و گروههای فرهنگی و ملی متک ر را حول ارزشهای مشاتر

آورد گرایی را در عین تک ار فاراهم مای کند.در واقع فضای مجازی نقش جمعجمع می

(.111:1110)عاملی،

از طرفی جماعتهای مجازی از خصیصه تداوم ارتباب و ارزشهای مشتر برخوردار

در اشکال مختلفی از قبیال ارتبااب -هستند. همچنین عناصر ارتباطی به واسطه رایانه

با یکادیگر ارتبااطی قاوی دارناد. عنصار -چهره به چهره و فضاهای گفتگو و یا ایمیل

ارتباب مجاازی وجاود دارد، کااهش تضااد اجتمااعی و افازایش تعامال دیگری که در

کارکردی است. خود این موضوع، تضادهای درونی جماعتها در فضای واقعی را کااهش

تاوان گفات، سازد. به عباارت دیگار مای دهد و زمینه تعامل ماندگارتر را فراهم میمی

ت و معاذوریتهای فضاای جماعت مجازی منشأ خودآگاهانه و انتخابی دارد و محادودی

. بر این مبنا جماعتهاای دینای مجاازی نیاز شودمنشأ جماعتهای تحمیلی نمیواقعی،

(.117-113کند)همان:ظرفیتهای قوی ارتباطات جماعتی و گروهی را امکان پذیر می

نحوه بازنمایی هویت زنان از طریق رسانه ها در موج بیداری اسالمی

المی به سه گونه بوده است:حضور زنان در عرصه بیداری اس

. حضور مستقیم: این حضور از طریق مشارکت بسیجی وار، جمعی و خود جوش 1

تواناد در ساطح عماومی باه گیرد. این نوع مشاارکت مای در عرصه اجتماع صورت می

هایی صورت گیرد که همپای ماردان ها، تظاهرات و تجمعصورت شرکت در راهپیمایی

ان از طریق پذیرفتن مسئولیتهای خاص سیاسی، فرهنگای یاا باشد و یا در سطح نخبگ

اجتماعی صورت پذیرد.

حضور غیر مستقیم: این حضور از طریق نفوذ سیاسی و پشتیبانی از همساران، -1

گیرد.های معنوی صورت میپدران و برادران و کمه

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

78

-های اجتماعی مجازی و وباالگ حضور مجازی: در اینجا حضور زنان در شبکه -1

های شخصی به صورت ابراز هویت مجازی است.

هویت فردی زنان از مجموع هویتهای اجتماعی و هویت شخصی آنها تشاکیل

هاا و شود. هویت اجتماعی تعریفی است که فرد از خودش براساس عضاویت در رده می

اندیشاانه فارد از کند و هویت شخصی باه تعریاف بااز گروههای گوناگون اجتماعی می

کند، یعنی هویت شخصای شود. خود وتعریفی که فرد از خودش میاطالق میخودش

های بعدی است. شاخساری بارای پیوناد هویتی بنیادی و الگویی برای فهم همه هویت

دهد ترین عاملی است که به تجربه فرد سامان میزدن آن هویتها است و جنسیت مهم

ترین وجه هویات فاردی تنی که مهمکند. بنابراین خویشو آن را در خویشتن ادغام می

هاای مهام هاای زنادگی اسات و جنسایت از مولفاه است دربرگیرناده خاود و تجرباه

(.110:1131به نقل از ساروخانی و رفعت جاه، 1131خویشتنی است ) جنکینز،

هاا رساانه های متفاوتی بازنمایی شده اسات. ها به شیوهانواع حضور زنان در رسانه

مربوب باه کنند؛ بلکه بر ساخت اجتماعی عکاس واقعیت عمل نمیهمچون آینه برای ان

گذارند. تأثیر می موجود واقعیت

هاا واقعیت است. بازنمایی نه انعکاس و بازتاب معنای پدیده ای بازنمایی، ساخت رسانه

های مفهاومی و گفتماانی اسات؛ در جهان خارج، که تولید و ساخت معنا براساس چارچوب

،بازنماایی ناوع طارف نیسات؛ چراکاه هر و بی یمعناسازی خن ،یی انمایی رسانهبنابراین باز

گیرد. ای دارد که از آن منظر بازنمایی صورت می ریشه در گفتمان و ایدئولوژی

ی را به همراه تولید، مصارف، هویات و مقاررات، بخشای از چرخاه بازنمایی ،الح

کناد کاه بازنماایی، معناا و زباان را باه ابتدا این ایده را مطرح می داند. اوفرهنگ می

پاردازد و از در ادامه، به بسط ابعاد مختلف ایده بازنمایی مای هد. اودفرهنگ ربط می

12: 1113)هال ددهبه مفهوم بازنمایی ارائه می را های خود نگاهی جدیدخالل تحلیل

(.111:1133گیویان و سروی به نقل از

ی اولایی زن مسالمان در رساانه هاا در وهلاه بر ایان اساس، در ماا از بازنما

ی دوم وابساتگی ایان ها ساخته و ایجاد شاده و در وهلاه ادراکی است که توسط رسانه

د.انها در خدمت آن قرار گرفتهای است که رسانهقدرت و گفتمان ویژه در به

قاه توان شیوه باز نمایی مشارکت زنان در بیداری اساالمی را باه اناواع زیار طب می

بندی کرد:

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

79

ها به صورت مصاحبه با زنان شرکت کننده در . انعکاس مشارکت زنان در جنبش1

تواند باه آمیز در کنار مردان. تصویر زن مسلمان با حجاب اسالمی میتجمعات اعتراض

های اخیار باشاد. از ایان منظار ارزشاهای گرایی جنبشهای اسالمعنوان یکی از نشانه

مسلمان و غیرت دینی و عرق مذهبی آنها به عنوان اعضای فعال واالی انسانی در زنان

گیرد.جامعه با هویت اسالمی فرای جنسیت آنها مورد تأکید قرار می

ها کمتر مورد توجه . انعکاس حضور معنوی زنان در پشتیبانی از مردان، در رسانه1

گرفتاه اسات، بوده است ولی آنچه که در این خصوص در رسانه بیشتر مورد توجه قرار

باشد. به نحوی کاه اخباار حملاه نیروهاای آزار خانواده مبارزین خصوصا در بحرین می

دولتی به خانه مبارزین و هته حرمت خانواده آنان در ساایتهای خباری قارار گرفتاه

های خودی بیشاتر باه منظاور افشاای ماهیات است. انعکاس این اخبار از سوی رسانه

ت می گیرد. در صورتی کاه باعاث ایجااد تارس و رعاب حاکمان جور و ظلم آنان صور

کند.دار میشده و حی یت انقالبیون را نیز خدشه

. بازنمایی مشارکت زنان فعال در عرصه فضای مجاازی: ایان فضاا قابلیات اباراز 1

هویت فردی و اجتماعی زنان به دور از کنترلهای شدید فضای واقعای اجتمااع را دارد.

تعامل با یکادیگر و ارساال ساریع فیلمهاا و عکساهای مباارزات از در این فضا افراد به

پردازناد. باا های مجازی و وبالگهای شخصی میطریق به اشتر گذاری آنها در شبکه

استفاده از امکان دانلود خبر، فیلم و عکس در زمان دلخواه و از مکانهای دلخاواه اخباار

بار آنکاه باه پیشابرد ساریع اهاداف شود. این فضا عالوه انقالبها به سرعت منتشر می

ها کمه کرده، با پنهان بودن هویتهاای مجاازی در القاای اکاذیاب نیاز نقاش جنبش

داشته است.

در این بین دیدگاههای لیبرالی با تاکید بار آزادی جنسای زناان در حکومتهاای

ویج فسااد اند. نظراتی وجود دارند که با تاکید بر آزادی باه تار آتی نیز مجال ابراز یافته

توان به انتشار عکساهای علیاا اند. از آن نمونه میاخالقی و انحرافات جنسی پرداخته

الگ علیاا باا بایش از با واش اشاره کرد. ماجد المهدی دختر مصری در وبالگ شخصی

تارین ن کامنت باا شکساتن رکاورد پربینناده ایه میلیون بازدید کننده در روز و هزار

الگ با ایان و هاای خبر انتشاار عکاس ، ا به نام خود ثبت کردوبالگ جهان این رکورد ر

نویس جوان در زمان بسیار اند قصه و نقل هر مجلس در سراسر جهان عرب شد و با

علیاا ماجاد در های جهانی این خبار باه سراسار جهاان منتشار گردیاد. کمه رسانه

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

81

مصار »و « آزادی دادنی نیست بلکه گرفتنی است» :شعار را گذاشته است ش اینالگبو

که برگرفته از دیدگاههای لیبرالی است. «نه عربی است نه اسالمی، فقط مصری است.

. تأکید بر مشاارکت بیشاتر زناان در دولتهاای آیناده باا تکیاه بار دیادگاههای 1

مسائل زنان یها از طریق انعکاس نظرات افراد فعال در حوزهفمنیستی در برخی رسانه

گاه ارزشهای مدرنیته، خردگرایی، انسان محاوری، آزادی و گیرد. در این دیدصورت می

عام گرایی از طریق جنسیت زدایی از تفاوتهای اجتماعی و فرهنگای و مباارزه باا مارد

به عناوان گیرد.کنند، مد نظر قرار میساالری و هویتی که مردان برای زنان تعریف می

گو با شابکه تروز سه شنبه در گفنگار و نویسنده مصری روزنامه خانم امانی ماجدم ال

زنان مصر هنوز تحت الشعاع تفکر مردساالری رنج می برند، و ماا "العالم اظهار داشت :

امیدواریم با روی کار آمدن رییس جمهور جدید و حاکم شدن آگاهی گسترده سیاسی

"بر کشور ، این مساله برطرف شود.

د ضرب و شتم قرار گارفتن آنهاا . تأکید بر آمار کشته ها و زخمی های زن و مور2

از سوی نیروهای امنیتی نشانگر ظلم و ستم حاکمان مستبد در این کشورهاسات. ایان

-باشند، در سطح وسیعی مخابره میخبرها از آنجاییکه دارای ارزش خبری برخورد می

هاای متحادین درجناگ جهاانی دوم الساول نیاز در تحلیال محتاوای رساانه شوند.

باای رحماای افااراد قساای القلااب در قبااال "و "ن زنااان و بچااه هاااقاااتال"موضااوعات

های متحدین در جنگ با آلمانهاا بارای دانست که رسانهرا از مواردی می "غیرنظامیان

کردند.توصیف خشونت آلمانها بر آنها تأکید می

آنچه که در این میان الزم است مد نظر قرار گیارد، انتشاار خبار تجااوز و ساوء

باشد. به عناوان م اال بای. ی از زنان دستگیر شده در جریان مبارزات میاستفاده جنس

بی. سی فارسی به انتشار خبری مبنی بر آزار و اذیت جنسی زن مصاری دستگیرشاده

توسط پزشه معالجش پرداخت. در این برنامه چهره زن نیز جلو دوربین نماایش داده

بار مربوب به آیات القرمازی دختار شد و جزئیات حادثه از زبان خود او بیان شد. در اخ

هاا خصوصاا ساایتهای شاعره شجاع بحرینی نیز این مساله مورد توجاه جادی رساانه

خبری داخلی قرار گرفته است. پس از آنکه وی در اجتماع مردمی معترضین در میدان

اش منامه برعلیه حاکمین بحرین شعر حماسی خود را خواند، فیلم او وخبر دساتگیری

نفار 7ها پخش شد. اما پس از اند زمانی خبر تجاوز به او توساط در رسانه به سرعت

ها منتشر شد. هرچند این خبر به منظور افشای ماهیت پلید آل خلیفه ماورد در رسانه

توجه سایتهای خبری داخلی قرار گرفت، اما انعکااس آن پاس از باه تصاویر کشایدن

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

81

-حی یت فردی او شد. به نظر میدار شدن شجاعت دختر جوان بحرینی موجب خدشه

ها با تأکید بر هویت زنانگی زنان مبارز و به قیمات ضاربه زدن باه آباروی رسد رسانه

آنها، با ایجاد رعب و وحشت باعث انحراف توجه مخاطب از موضاوع اصالی کاه هماان

های جنسای از زناان مباارز مبارزه بر اساس اهداف عالی انسانی است، به سوء استفاده

شوند. می

نتیجه گیری

شواهد گوناگون تااریخی گاواه مشاارکت ماوثر تاوده زناان مسالمان در تحاوالت

دهد کاه نقاش اصالی در اجتماعی است. مطالعه تاریخ اجتماعی معاصر زنان نشان می

های ضد دولتی و حتی ضد استعماری و نیز مخالفت با استبداد باا زناانی باوده جنبش

های مذهبی و با هدف حفظ کیان کشور و دیان، با انگیزهکه با خواست علمای دینی و

های پای در میدان مبارزه نهادند، و برای پیگیری مطالبات اجتماعی خود جذب اندیشه

های اسالمی در جامعاه و این مشارکت گسترده به موازات گسترش ارزش .نشدند ربیغ

ت.حضاور زناان نیاز در ه اسگرفتا هاای دینای انجاام اقبال بیشتر زنان ایرانی به ارزش

های متفاوتی بازنمایی شده است. برخی با توجاه باه ارزشاهای واالی ها به شیوهرسانه

ای نیاز باا تکیاه بار ارزشاهای اند و عاده انسانی و دینی این حضور را مد نظر قرار داده

اند. لیبرالی به انحراف ماهیت حضور زنان در موج بیداری اسالمی پرداخته

رارائه راهکا

هاای سیاسای و ان فعاال در عرصاه با باه تصاویر کشایدن زنا توانند میها سانهر

به ارائه الگویی مناسب از زن مسلمان بپردازند. اجتماعی به عنوان قهرمان

های مجازی ویژه نقش زن در بیداری اسالمی باا امکاان باه طراحی سایتها وشبکه

-ن در موج بیداری اسالمی و آگااه تواند به افزایش حضور زنااشترا گذاری نظرات می

سازی بیشتر جوامع بینجامد.

تبیین نقش زنان و جایگاه آنان با تأکید بر ارزشهای اسالمی پس از روی کار آمدن

تواند از افتاادن آنهاا در ورطاة تفکارات فمنیساتی ها میدولتهای مردمی توسط رسانه

جلوگیری کند.

ها به جاای انتشاار زنان مبارز در رسانه تأکید بر شجاعت و ارزشهای واالی انسانی

شود. آزارهای جنسی وارد شده به آنها، موجب حفظ حرمت زنان مسلمان می

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

82

فهرست منابع :فرهنگ،ارتباطات و سیاست خارجی، ارائه مددلی بدرای »(، 1131آشنا، حسام الدین) 11، فصلنامه پژوهشی دانشگاه امام صادق)ع(، شماره «دیپلماسی عمومی

، ترجماه ایازدی، «رسانه های جدید و جامعه اطالعاتی»(، 1131ونسن، نیه)استی 71پیروز، فصلنامه رسانه، شماره

بررسی تطبیقدی جنبشدهای جدیدد اجتمداعی بدا »(، 1130بهروزله، غالمرضا) 11مجله قبسات، شماره ،«جنبش های اسالمی معاصر

نشر نى ن:، تهراجامعه امن در گفتمان خاتمى(، 1131)حمدرضاتاجیه، م، ای بدر جنبشدهای اجتمداعی مقدمده ، (1131، مااریو) دوناتال و دیانی ،دالپورتا

کویر: انتشارات ترجمه محمدتقی دلفروز، تهران، زنان و بداز تعریدف هویدت اجتمداعی (،1131ساروخانی، باقر و رفعت جاه، مریم) 1، شماره2مجله جامعه شناسی ایران، دوره

_آثددار سیاسدی فندداوری هدای تددازه ارتبدداطی »، (1137ساردارنیا، خلیال ا..) 27اقتصادی، شماره _، ماهنامه اطالعات سیاسی«اطالعاتی

بیداری اسالمی و موانع آن در اندیشه امدام »(، 1131شیبانی فر، محمد حسن) 10، اندیشه انقالب اسالمی، شماره « خمینی)ره(

11زمانه، شماره ، مجله«و جنبش های اجتماعی 1376»(، 1131صباغ جدید، جواد)مطالعات جهانی شدن؛ دو فضایی شدنها و دو جهدانی (، 1110عاملی، سعیدرضاا)

، تهران: انتشارات سمتشدنها انتشارات سمت :تهرانروابط بین الملل) رویکرد ها ونظریه ها(، (،1133عبدالعلی) قوام،

زوال فاصددله ها؛چگوندده انقددالب ارتباطددات زندددگی (، 1131کااارنکراس، فرانسااس) ، ترجمه جهانگرد، نصرا..وهمکاران، تهران: دبیرخانه شورای عالی اطالع رسانیماراتغییرخواهدداد؟

، نهران:نشر نیجامعه شناسی(،1133گیدنز،آنتونی)بازنمددایی ایددران در سددینمای (، 11133گیویاان، عباادا.. و ساروی زرگاار، محماد)

3، فصلنامه تحقیقات فرهنگی، شماره هالیوود، جناگ «تبلیغات و اشغالگری، ابعاد عملیات روانی در عدرا »..، مرادی، حجات ا

،مطالعات موردی در عملیات روانی، تهاران: معاونات فرهنگای و تبلیغاات دفااعی 1نرم ستاد کل نیروهای مسلح

، مجلاه دانشاکده «گفتگوی تمدنها ازمنظرسازه انگاری»(، 1131مشیرزاده، حمیرا) 71شماره حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران،

، ترجماه سروریان،ساید ابعاد نوین جنبشهای نوین اجتماعی(،1110ملوچی،البرتو) محمد کمال و صبحدل، علی، تهران: انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی

ww.khamenei.ir

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

83

های مؤثر و مناسب برای تقویت نقش زنان در بیداری اسالمی طرح

در مقابله با افکار منحرف غربی

1انمنی عکن !

چکیده

ویژه آمریکا با کشورهای عربی و اسالمی دشمن بوده و در ایان در طول تاریخ، غرب به

کناد کاه ی خود در جهت تخریب فرهنگ این کشورها اعمال می راه اقدامات دشمنانه

ها در این زمیناه تبلیغاات در این میان زن از سوی غرب مورد توجه قرارگرفته و رسانه

د. با پیروزی انقالب ایاران نگارش ضاد غارب در ایان کشاورها باه کنن ای می گسترده

گیاری از تعاالیم رهبری امام خمینی)ره( شکل گرفت که بار خاالف غارب و باا بهاره

دارد. اسالمی در راستای احیای نقش زن و باال بردن جایگاه او گام برمی

واژگان کلیدی

های دینی، نقش زنان، بیداری اسالمی، زنارزش

یکارشناس ارشد از دانشکده مطبوعات و اسناد از دانشگاه لبنان. 1

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

84

مقدمه

هایشان را برای مقابله با این طرح آمریکایی کاافر و ها باید بیدار گشته و حکومت ملت"

هایش را نشان داده است تا آنان را به پیاروی و ظالم بیدار کنند. زیرا این آمریکا دندان

هاا بایاد باه زیاور هشایاری ها بترساند ملات تسلیم شدن مجبور کند... و اگر حکومت

1((13/11/1131شوند.)امام خمینی)ره( ) آراسته

کاه ایان نصحیت من به شما این است که همیشه خودتان را در صاحنه ببینیاد... و ایان

ها باعث غرور و غفلت شما نشود... توصیه دیگرم این است که اصول این انقاالب را باه پیروزی

تاان قرباانی اصول اساالمی شکل دائمی بخوانید... مبادی خودتان را تدوین کنید... نگذارید که

گیارد... ها، از انحراف در شعارها و اهداف سرچشمه مای منافع زودگذر شود... انحراف درانقالب

1(.(13/01/1011ای )دام ظله( ) خامنه )رهبر انقالب اسالمی سید علی "

شادند ایان سی سال است که بین این دو خطاب فاصله افتاده است. اگر عوض می

شد. دان هیچ داللتی پر میفاصله بدون فق

های عربای های بیداری و هشیاری نزد ملت ی شاخص بردارنده خطاب اول که در -

و اسالمی است.

های عمومی بیداری است. خطاب دوم شامل سیاست -

اگر مفهوم مشتر بین این دو خطاب همان بیداری اسالمی باشاد، هادف از ایان

مناسب برای تقویت نقش زنان در بیاداری های موثر و ی پژوهش برنامه اقباس، مقدمه

ی اماام خمینای)ره( و اسالمی برای مقابله با افکار منحرف غربی است کاه در اندیشاه

ی بسیار غنی و عمیقی برای آن یافتیم ... و شاید اشاره اخیار رهبر انقالب اسالمی ماده

ای تحلیلای ها ایشان به بازخوانی اصول انقالب به شکل مستمر، سخن آغازین برداشات

برای مفاهیم بیداری که در این مقاله به آن خواهیم پرداخت ا مندرجات واقعی خواهد

هاای مختلاف ی غربی در راستای نهادینه کردن و گساترش آن باا راه بود ا که اندیشه

ی عنوان یه عنصر فاردی یاا باه جامعاه ویژه مندرجاتی که به زن به دارد، به گام برمی

1کنند . نصر جمعی توجه میعنوان یه ع زنان به

131-131،ص 12صحیفیه امام ،ج . 1

1011از بیانات رهبر انقالب در اولین همایش بیداری اسالمی در تهران . 1

گاهی باا خطااب جمعای هادف قارار مای در اینجا اشاره است به اینکه زن گاهی با خطاب غریزه ای فردی و . 1

گیرد و هر کدام از آنها وسایل فرد را دارد .

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

85

ویاژه تفکاری کاه باه جهاان غارب و ای به این تفکر غربی ) به باید در اینجا اشاره

اسالم مرتبط است( داشته باشیم که آن سبه واحدی در اهداف ندارد و من این اشاره

ی علمی است. تاالش دانم، زیرا تعمیم و عدم تعمیم آن هر دو نیازمند قرینه را مهم می

دست آوریم که ما آنها را افکاار غربای غیار یم آن را از طریق برخی از شواهدی بهکرد

توان برای تفکیه مفاهیم مختلف غربای بار آن افکاار آوریم و می حساب می منحرف به

تکیه کرد .

منظور تأسیس زیر بنایی طرح ایان مقابلاه در در این مقاله تالش خواهیم کرد به

ای از توصیه ها به پایان برسانیم . ، این مبحث را با مجموعهبرابر افکار غربی منحرف

های تغییر شاخص

هاا تغییرات سریع سیاسی در داخل تعداد از کشورهای عربی، تعدادی از شااخص

باشد : را تشکیل داد که به شرح زیر می

ژانویاه ) بهمان ( و در 13، که در تاونس در 1011تقارب زمانی : از آغاز سال -

بهمن به وقوع پیوست . 12 مصر

ای که منجر به هماهنگی نشد : به عناوان م اال : بعاد از تاونس انتظاار تقارب مکانی -

رفت به خاطر جرقه تغییرات سیاسی در تونس همانند آن در مغرب اتفاق بیفتد. می

عدالتی اجتماعی بود... . از جمله دالیلی که باعث تحرکات شد، ظلم و بی -

وجود آورد . ها به ی مشترکی بین این جنبش وسیله تبلیغاتی جدید، -

ها )عربی( سیطره دارد . های پیشرفته، بر این دولت الگوی غربی دولت -

ها هستند. جوانان پیشگامان این جنبش -

هاا ی میادان ها را تشکیل دادناد و تقریباا در هماه زنان جزء اصلی این جنبش -

حضور داشتند.

های مبدئی زیر پاسخ دهیم . دارد که به پرسش می ها ما را بر آن اک ر شاخص

نقش زنان در جنبش بیداری چیست؟ -

ی افکار منحرف غربی کدامند؟ اقدامات بازدارنده -

ای که باید آن را زنان به دست گیرند و به آن آراسته شوند کدام است؟ طرح مقابله -

؟ شود حرف غربی میآیا این طرح، موثر و مناسب بوده و منجر به تفکیه افکار من -

؟ توان استفاده کرد آیا از متخصصان غربی در نقد امپریالیسم می -

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

86

بیداری و زنان

ها شکسات ، به زودی این ملت ها را از زنان شجاع و مربی انسان جدا کنند اگر امت

1. خورده و سقوب خواهند کرد

تو پروردگار چون و» ی خدواند بر روی زمین است ، انسان و خلیفه زن همانند مرد

که مسائولیت الهای را باه 2«گماشت خواهم جانشینى زمین در من گفت فرشتگان به

زمین و ها آسمان بر را تکلیف بار و الهى[ امانت ما »فرماید: کشد خدواند می دوش می

]لى[و شدند آن هراسنا از و زدند باز سر آن برداشتن از پس، کردیم، عرضه ها کوه و

آدم را گرامای داشاتیم و ما بنی» برد، کرامت الهی او را باال می 7«برداشت را آن انسان

های راهوار( حمل کاردیم و از اناواع روزی هاای آنها را در خشکی و در دریا )بر مرکب

هار فاردی از « پاکیزه به آنها روزی دادیم، و بر بسیاری از خلق خود برتری بخشایدیم

باره خدواناد این شود که در تنها با تقوا متمایز می افراد انسانی چه مرد باشد و چه زن،

قبیلاه و ملات ملات را شاما و آفریدیم زنى و مرد از را شما ما مردم اى »فرماید: می

ارجمنادترین حقیقات در کنید حاصل شناسایى متقابل یکدیگر با تا گردانیدیم قبیله

بناابراین هار 3«اه استآگ داناى خداوند تردید بى شماست پرهیزگارترین خدا نزد شما

رسد، زیرا او جانشین الهی اسات، ماورد آنچه اسالم به انسان داده است به زن هم می

کند و مکلف شده است همانند گیرد و اوست که امانت الهی را حمل می اکرام قرار می

تمام مردان، این دنیا را آباد کند.

است، بلکه انسان بزرگی اسات، زن انسان "فرمایند: امام خمینی ) قدس سره ( می

خواهد به مقام انسانی زن توجه شود و بر این اساس با او رفتار شاود: ماا آری، امام می

. "دست آورد خواهیم زن جایگاه واالی انسانی خویش را به می

های اصایل اساالمی، اسااس تفسایر و تأکیاد اماام خمینای ) ره ( در این اندیشه

بسیاری از موارد بود:

ها، انسان و م ل دیگر آزدگان، آزاد باشد؛ ی آدم خواهیم زن همانند بقیه یم -

7/1/1131اقتباس از سخنرانی در جمع زنان قم در تاریخ 1

10بقره / 2

11احزاب/ 7

11مجدات / 3

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

87

وقت با آزدای او مخالف نیست، بلکه تنها اسالم هیچ باشد نه آنچه مختص زن می -

برعکس آن، با تبدیل شدن زن به یه کااال در تعاارض اسات، اساالم، عازت، شارف و

رنوشت و عمل خویش آزاد است . جایگاه زن را به او بازگردانده و او در تعیین س

زن، عضو خارج از جامعه نیست بلکه در قلاب آن جاای دارد و نقاش اساسای و -

زن نقش بزرگی در جامعاه "کند؛ سازنده دارد و امام خمینی)ره( به این نقش اشاره می

."دارد و او مظهر تحقق آرزوهای بشری می باشد

طور سازد. به ور برای زن میسر میی ام اسالم نقشی همانند نقش مرد را، در همه -

تواناد آن را بار کناد کاه زن مای )ره ( به طبیعت این نقش اشاره می کلی امام خمینی

کنیم که زنان و بانوان، کوچه و بازرگ، ما افتخار می"فرمایند: . ایشان می عهده بگیرد

امی هاای فرهنگای و اقتصاادی و نظا ی خویش را در زمیناه جوان و پیر، نقش سازنده

کنند تا اسالم و اهداف قرآن کریم ارتقاء یابد. همانند مردان و یا بهتر از آنان ایفا می

اختصاص دادن نقش زن به ارتقاء و ارجمندی دین اسالم، خود بزرگترین نقاش -

باشد که در مسئولیت مطلوب برای بیداری اسالمی به اعتبار تضاد بیداری یعنی زن می

باشد. می غفلت، که فروپاشی اسالم

نقش استراتژیه زن از دیدگاه امام خمینی)ره (. -

باید اشاره کرد که این نقش با تغییر زمان و مکان ثابت بوده و همیشه مانع غفلات

رود : شمار می ی اصلی بیداری همیشگی به باشد و پایه می

. مشارکت در تعیین سرنوشت 1

گیارد، شایساته اسات زن در رارخواهیم زن در جایگاه واالی انسانی خود ق ما می"

. "تعیین سرنوشت خود مشارکت کند

. فعالیت زن در چهارچوب خانواده 2

کناد، زن هام همانناد آن انساان گونه که قرآن کریم انسان تربیت مای همان" -

بینیم امام هنگاامی کاه نقاش زن و نقاش مارد را در جامعاه بلکه می "کند تربیت می

نقاش زن در "تار و خطیرتار اسات: د که نقش زن مهام کن کند، تصریح می مقایسه می

، زیرا زنان و بانوان، عالوه براینکه یاه گاروه فعاال در تر از نقش مرد است جامعه مهم

هاای فعاال دیگار را هام بار عهاده توانند تربیت گروه ها هستند، آنها می ی زمینه همه

1بگیرند.

131علمات قصار ، ص 1

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

88

ابل آن پاداش زیااد بارای او بینیم که اسالم در مق به دلیل اهمیت این نقش می -

یه شب از بیداری مادر، بارای فرزنادش "فرمایند: قرار داده است، امام خمینی)ره ( می

هاای ناورانی ماادر های زندگی پدر دیندار؛ مهربانی و رحمتی که نگاه برابر است با سال

دارد، تجلی رأفت و رحمت الهی است.

یت انساان باا ابعااد فرهنگای و پس از آن تربیت، زیر بنایی محکام، بارای شخصا

سازد. دهدکه نقش آن را متبلور می اجتماعی و روانی تشکیل می

و در روایتی از امیر مومنان) ع( آمده است: قلب پا همانند زمین بایری است که

کند. هر آنچه در آن انداخته شود، آن را قبول می

بیشتر مفاساد، ناشای "د :کنن امام خمینی)ره ( به این حقیقت این گونه اشاره می

10. "گیرد هایی است که در نزد کودکان شکل می از این گره

تواناد یاه شود مای فرزند صالحی که در آغوش شما تربیت می"فرمایند: و باز می

. "ملتی را به خوشبختی برساند

باشد که امام)ره ( باه ایان به همان اندازه که این نقش اهمیت دارد، خطیر هم می

کناد اما اگر این تربیت، تربیت بدی باشد، خدای نکرده، جامعه را فاسد می"بودند:آگاه

فکر نکنید که او کودکی است، چرا که گاهی این کاود در جامعاه بازرگ شاده و در

گیارد و ساپس آن را باه فسااد و تبااهی رأس آن جایگاه و موقعیتی را به دسات مای

11. "کشاند می

هاای هاای دیگار مقادم اسات و نقاش ی نقش همه طور کلی بر این نقش مهم به

تواند آن را بر عهده بگیرد نباید بار ایان نقاش او تاأثیر بگاذارد، باه دیگری که زن می

ای کاه او را از انجاام ایان نقاش گوناه بینیم که امام با اشتغال زن باه همین خاطر می

ها هساتید کاه در اای زنان شم "گویند: کند. ایشان می دارد، مخالفت می اساسی باز می

این نهضت مشارکت کردید، خداوند شما را حفظ کند و از شما خواسته شاد کاه ایان

نهضت را جلو ببرید و مسئولیت مهم شاما، هماان تربیات فرزناد صاالح اسات... آنهاا

شان دور شوند... بعضی از کسانی که زناان را بارای کاار اند این زنان از فرزندان خواسته

خاطر باه واهند، به دنبال پیشرفت و بهبود کار نیستند بلکه این کا را بهخ ها می در اداره

شاان دور کوشند فرزندان را از دامن ماادران دهند، و می ها انجام می فساد کشیدن اداره

**** 1/3/1131برگرفته از سخنرانی امام در جمعی از زنان اهراز در تاریخ . 10

11/2/1131برگرفته از سخنرانی امام درباره مادران . 11

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

89

خاوبی مراقبات تان باه کنندکه در این صورت با مشکل مواجه خواهند شد... از فرزندان

. "کنید... و آنها را خوب تربیت کنید

یاباد؛ داماان ماادر، از طریق این تربیت، سعادت دینوی و اخاروی جامعاه تحقاق مای

ها باشد. ی این خوشبختی ها است و شایسته است که زن گهواره ی تمام خوشبختی گهواره

. فعالیت زن در جامعه 3

گیرد. صالح یا فساد جامعه، از صالح و فساد زنان آن جامعه شکل می

باشد، اگر صالح باشد از طریق فضاهایی که بر ثری در جامعه میزن عامل بسیار مو

این جامعه به برکت حجاب و عفاف و التزام به حکم شارعی او حکام شاود، منجار باه

شود؛ وجود و مظهر زن محجبه، دعوت به سوی خداوند پا و متعال اصالح جامعه می

اده اسات فضااهای ایان هاایی کاه خدواناد باه او د خاطر ویژگای تواند به است و او می

وجود آورد و اگر خدای نکرده، زن فاسد باشد، باعث فسااد جامعاه ی صالح را به جامعه

تنهاا باه فسااد و خواهد شد و تأثیر و فضایی را در جامعه به جا خواهد گذاشت که ناه

کند. کند بلکه علنا به این کار دعوت می انحراف در جامعه کمه می

ا بر عهده بگیرند و متصدی آن شوند. بر زنان امروز واجاب زنان بایستی این نقش ر

شان را با حفاظ حیااء عماومی ایفاا کنناد و در است که نقش اجتماعی تعهدات دینی

شان را انجام دهند. های اجتماعی سایه عفت عمومی، فعالیت

هاای جهاان و باا کاران ثاروت دلیل تشویق طمع با وجود فساد رایج بین جوامع به

اناد تاا شاان را جماع کارده هایی که تمام نیروی ی وسایل تبلیغاتی و رسانه مهوجود ه

ویژه زنان را باه ساوی انحاراف و گمراهای سپاهی تشکیل دهند که عموما جامعه و به

توانناد تنها می دعوت می کنند، امام معتقد است اگر زنان در این آزمون موفق شوند نه

ی زن سالم و مقااومی بارای راه بردارند، بلکه نمونه تمام آنها را برای پیشرفت جامعه از

کنند. شوند که نقش م بت و مؤثری در جامعه ایفا می تمام دنیا می

. فعالیت زن در سیاست و بناء دولت 4

امام بر ضرورت مشارکت زن در امور سیاسی و بناء نظام و مؤسساات آن باا کاارایی در

توان به موارد زیر اشاره کرد: ها می بارزترین این زمینه اند که از ها تأکید کرده ی زمینه همه

پرسی، انتخابات، کاندیداتوری الف. مشارکت در همه

از مسائل مهمی که شایسته است بر آن تأکید شاود مشاارکت زناان فرهیختاه و »

«پرسی عمومی است. شجاع در مناطق مختلف ایران در همه

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

91

ب. مشارکت در امور سیاسی

ین زنان باید در جامعه مشارکت کنند و حافظ آن باشند، زناان بایاد در همچن»...

« طور مساوی با مردان مشارکت داشته باشند. های اجتماعی و سیاسی به فعالیت

ج. سازندگی کشور :

امروز زنان در جمهوری اسالمی ایران در کنار مردان، در بازسازی خودشاان و در »

«کنند. سازندگی کشور فعالیت می

د . اداره امور کشور :

دارد؟ چه کسی این زنان را از مشارکت در اداره امور کشور باز می

: جهاده.

جهاد بر زنان واجب نیست ولی دفاع بار "فرمایند: امام خمینی)ره( در این باره می

ای بار اگار زماانی حملاه "کنناد: و اضاافه مای "هر فردی در حد تاوان واجاب اسات.

ت گیرد، همه از مرد و زن، باید برای دفاع از آن برخیزند، زیارا کشورهای اسالمی صور

دفاع تنها منحصر در مرد بدون زن یا هرگز غیر از دیگری نیسات بلکاه هماه بایاد در

11. "این مواقع تحر کرده و از کشورها دفاع کنند

"د:گوینا کنند و می هایشان به جهاد اشاره می امام خمینی) ره ( در یکی از سخنرانی

اگر دفاع برای همه واجب باشد، شایسته است مقدمات دفاع هم آماده شود، از جمله ایان

هاای مباارزه بارای کساانی کاه آشانایی ی آموزش نظامی و تعلیم شیوه اقدامات، مسئله

باشد این مسئله به این صورت نیست که دفاع برای ما واجب باشد ولی نادانیم ندارند، می

12. "ه باید چگونه دفاع کردن را یاد بگیریمچگونه دفاع کنیم، بلک

به فضل آنچه که تا اآلن با همت مردان و زناان شاریف "دهند: و امام)ره( ادامه می

محقق شده است، امیدوارم که زنان با تأیید خدواند متعاال در بسایج عماومی، مانناد

ای آموزشی ه آموزش نظامی و عقیدتی و اخالقی و فرهنگی موفق شوند و اگر این دوره

ها و اهداف ملات های نظامی ا میدانی با موفقیت و آمادگی، کامل شود، آرمان و تمرین

. "شود اسالمی محقق می

های زنان، پیش از ماردان اسات زیارا زناان ماا در این پیروزی ما مدیون تالش»

«های جلو و خط مقدم حضور داشتند. صف

. 1استفتات . ج . 11

10/1/1137.برگرفته از سخنان امام به مناسب روز زن مسلمان 12

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

91

رد، بلکاه نقاش محرکای بارای مارد تنها زن به این نقش مستقیم خود اکتفا نک نه

ماا نهضاتمان را "خاوبی ایفاا کناد: داشت، تا مرد بتواند در این نهضت نقش خود را به

هاای ایان شاهر دانیم که مردان به پیاروی از زناان باه خیاباان همچون شهر زنان می

کردند و آن در آغاز ایان نهضات باود. که زنان، مردان را تشویق می حالی ریختند در می

توانند برنیروی شیطانی پیروز شوند. انند این زنان، میهم

. نقش زن در آموزش 5

تارین آورش را به کامال هایی که زن در آنجا حضور فعال دارد و نقش پیام از عرصه

کنناد، گونه که امام)ره( باه آن توجاه مای باشد. همان دهد، آموزش می شکل انجام می

د؛ زنانی کاه در گذشاته از هماه چیاز در جامعاه کنن بلکه به این نقش زنان افتخار می

اناد ای حضور پیدا کارده گونه های اخیر در این میدان به محروم بودند بحمداهلل در سال

هاای اناد و زناان اآلن باه فعالیات ی مباهاات که به همراه حفظ موازین شارعی، مایاه

دهند. خودشان در خواندن و تدریس و تبلیغ ادامه می

ریزی برنامه. نقش زن در 6

نقش زن، تنها به مسائل اجرایی منحصر نشاده اسات بلکاه تواناایی بسایاری در "

ریزی، نوآوری، اندیشاه و نقاد ساازنده دارد: خاواهرانی کاه در مساائل دیگاری برنامه

هااا و کشورشااان و در کنااار بااراداران و در مشااغول بودنااد، امااروز در سرنوشاات ملاات

هاا ریازی، طراحای و اعطاای طارح کاه در برناماه یطور اندیشند، به پیشاپیش آنان می

القلاوب، ایان کنند. خدواند تباار و تعاالی، مقلاب مشارکت کرده، گفتگو و انتقاد می

17."تحول را به وجود آورد

های میلیونی زنان ملتزم را که اسااس و پایگااه ملات زدگان نتوانستند طبقه غرب

دهد بفریبند. مسلمان را تشکیل می

ی زن، در بیداری اسالمی عمومی باشد، های سازنده ها از جمله برنامه نقش اگر این

برده چیست؟ ی نام های استکبار برای رخنه کردن در مجموعه پس برنامه

روش استکبار

تاوان باه هاسات مای با بررسی روش استکبار که به دنبال تضعیف و ترساندن ملت

موارد زیر اشاره کرد:

ر طول تاریخ آمریکاا پیوساته باا اعاراب و مسالمانان ی تجاوزگرانه: د سیطره .1

دشمنی داشته است.

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

92

هاای کشاورها و اعماال کشای و اساتفاده از ثاروت است مار جهان سوم: بهره .2

خشونت.

ها پاس از ور کردن آتش جنگ و ایجاد درگیری برافروختن آتش جنگ: شعله .3

شان و از بین بردن انسانیت. پیشرفت

در بازاریاابی، بارای دساتاوردهای ماادی غارب ظهاور گرایی: این شایوه . مادی1

دهد. ی عالی پیشرفت و برتری نشان می عنوان نمونه کند که غرب را به می

منظور ترساندن مردم . هراس تبلیغاتی: بکارگیری مطبوعات، همچون جنگ نرم به 2

های شارق ها( وجب به وجب سرزمین های ملت: )غربی . بررسی و تحلیل ویژگی7

ای ترسایم مای آوردند، ثبات و بارای آن نقشاه گشتند و هر آنچه را به دست می ا میر

ی ایان لحظاه و اماروز نیسات بلکاه داند زاییده کردند. تمام آنچه امروز غرب از ما می

13ی تجربیات گذشته است. نتیجه

ی اسالم آمریکایی در منطقه: . پدیده3

گیرد. آمریکایی ر مقابل اسالم تندرو صورت میرو د که از طریق تقدیم اسالم معتدل و میانه

رو که از لباس شروع شده و به آزادی فرهنگی و حل کردن شخصایت کردن مصادیق اسالم میانه

گیرد تا گفتمان اسالم لیبرالی به پایان برسد. اسالم با الگوی آمریکایی صورت می

thinkی ) یشاه شمار اضاافه کارد کاه مراکاز اند توان عناوینی بی و همچنین می

Tanksهاا را فاتح کنناد و در های محکم ملات اند تا قلعه ها پیوسته در تالش ( نزد آن

هاا و تناوع پیشاپیش آن جهانی شدن فرهنگ بسته، با فضاای بااز و گفتگاوی تمادن

فرهنگی و پذیرفتن فرهنگ دیگری ...

ند کاه باا بنابر اهمیت این موضوع، امام خمینی)ره( بر مبدأ تفکیه آن تأکید کرد

های صنعتی استکبار و کوچه شمردن آن در برابر ایمان، هدف به حاشیه راندن قدرت

ویژه زناان ایرانای کاه بیاداری زود هنگاامی را در اراده، عزم و اخالص افراد جامعه به

هاای ها و خطبه مقابله با استکبار جهانی آغاز کردند، صورت گرفت و در این میان درس

زیادی بر آگاهی رهبر یگانه داشت.امام راحل تأثیر

مقابله با استکبار جهانی از دیدگاه امام خمینی)ره(:

امام خمینی)ره( از اساس با مبحث قبل و بعاد از پیاروزی انقاالب اساالمی ایاران

شمار زیر اشاره کرد: توان به عناوین بی کند. به عنوان م ال می بسیار مخالفت می

11/01/1131برگرفته از سخنرانی در جمع دانشجویان دختر ، 13

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

93

ها یه برنامه برای ما و برای ور نکنید که اینتص "ممانعت از پیشرفت و رشد: .1

اند و هر کس چنین تصوری داشته باشد جاهال اسات و هار منفعت ما در پیش گرفته

کنناد، ها کشورهای شرق را به سوی پیشرفت راهنماایی مای کند که این کس فکر می

."در اشتباه است

ست: گاروه آزاد و ی سیاسی: آمریکا جهان را به دو گروه تقسیم کرده ا قرنطیه .2

ی سیاسی گروه دیگر تحت قرنطیه

دهناد و سای مااده ها چیزهای جالب و براقای را تارویج مای حقوق بشر: این .3

ی آنها به نفع حقوق بشار اسات ولای باه هایچ یاه از آنهاا عمال نویسند که همه می

هااا و مااردم و فریااب دادن آنهاساات. کننااد! و ایاان کااار نادیااده گاارفتن ملاات نماای

(11/1/1133)

سازمان حقاوق بشار و شاورای امنیات و در کناار آن، تماام مؤسسااتی کاه .4

های بزرگ را به منظور سیطره بار ضاعیفان و از باین باردن شاکوه آنهاا بار پاا قدرت

آیند تا ضعفاء را تحقیر کنند و حق را به قدرتمنادان اند، با تکیه بر حقوق بشر می کرده

(10/1/1131تقدیم کنند. )

نهدف قرار دادن ز

ایم که نسبت به زن بسیار خطرناا ای شده با وارد شدن به حقوق بشر، وارد دایره

دهاد بلکاه تنها زن نصف جامعه را تشکیل مای است، زیرا غرب هم دریافته است که نه

هاای غارب در زن تمام جامعاه اسات و اک ار اهاداف ایجااد شاغل مقارر در سیاسات

جناگ نارم، زن هادف اصالی را های مورد نظر، چه در جناگ ساخت و چاه در دولت

هاا شود و رساانه ریزی می دهد که از طریق حمالتی که از سوی غرب برنامه تشکیل می

دارند، مورد هدف قرار می گیرد: می ها گام بر داوطلبانه، در خدمت این سیاست

حقوق زن -

بالندگی زن روستایی -

تمکین زن -

خشنونت بر زن -

جنسیت -

ازدواج زود هنگام -

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

94

اعتقاد به برابری زن و مرد و رعایت حقوق زنان از ساخنان باطال » د:گوی نیچه می

جنگد و زن باید اسباب سرگرمی این است. اصل همان مرد است، تنها مرد است که می

«مبارزه باشد و برای مرد فرزندان را به دنیا بیاورد.

هاا در بای نگار و کسانی کاه باا غر که پژوهشگران عرب بر روی چندین روزنامه ای بررسی

گارا هاا و مسالمانان اصاول % از آنها معتقدند کاه عارب 3/32اند، اجرا شد نشان داد که اتصال

% آنهاا 1/73% از آنها مخالف زن و معتقدناد کاه 71اند و % از آنان دشمن غرب7/33هستند و

13اند. مانده % از آنها عقب 1/20% از آنها تروریست و 1/77بشر و مخالف حقوق

کند که نگاه غریزی به زن، خشنونت زیااد در حاق او ایجااد این بررسی اضافه می

ای که زن به آن تعلق دارد و تصویری های جامعه گیری عرف کند و در نتیجه سخت می

ای از آن نشاان هاای مااهواره های مختلاف تبلیغااتی و در صادر آنهاا شابکه که رسانه

ای از که این تصویر، مجموعه کند، به ویژه این ونت را بیشتر میدهد، مقدار این خشن می

دهاد احکام و تصورات و تأثیرات قدیمی و جدید را ا چه م بت و چه منفی ا نشان می

گیرد. که فرد یا جامعه، از دیگری، آنها را می

هاای ارتبااطی، کاه متضامن در اینجا ممکن است که این مخالفت گسترده با پیام

ری هستند و نشان دادن تصویر زشتی از زن و ترویج آن با این دیاد کاه زن ارزش دیگ

گاردد، منجار باه تشاویق ایان روش کنناده مای کاالیی اسات کاه باه دنباال مصارف

شاود، و آمیز علیه زن از سوی مرد، در خانه یاا خیاباان یاا در مسائولیت مای خشونت

به او قرار دهد، عالوه بر ممکن است که این روش زن را در معرض آزار جنسی و تجاوز

های او باا این در ایجاد الگویی تخیلی، زن در ذهنیت مرد نقش دارد، مردی که ویژگی

ی خود را در برابر همسرش با بهانه قرار دادن همسرش منطبق نیست و رفتار دشمنانه

د های ماور کند تا از این طریق از احتجاج پنهان و انگیزه مشکالت غیر حقیقی، زیاد می

رود.قبول از قبل، تعبیر کند ، و آن از سطح خشونت خانوادگی فراتر می

هایچ دینای همانناد » نویساد: می 11در کتابش، تاریخ تمدن جلد « ویل دورانت»

اسالم نتوانسته است در تشویق مردم بار تواناایی و قادرت و عزتای کاه مقصاود از آن

ه باشاد کاه کسای نتواناد او را خاوار باشد و اینکه توانایی داشت جایگاه واالی انسان می

کرده و تابع خویش کند، به پای اسالم برسد، اساالم ایساتادگی در برابار دشامنان را

( .70انفال/« وأعدوا لهم)»فرماید: باره می این قرآن در« ستاید. می

13 .name=news s fire=print3sid-www.iraggreen.net/modules.ph

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

95

ی زن فرا خواند و از ساوی دیگار او را چگونه ممکن است غرب از سویی به مسئله

هاای پیشارفت و تواناد در حمایات از طارح الیی در نظر بگیرد و چگونه میهمچون کا

آورد؟ ارزشی به حساب می تملیه زن گام بردارد، حال آنکه زن را چیز بی

کند: ای که امام خمینی)ره( تعیین می های مقابله راه

هاای اماام)ره( متوجاه زناان و ماردان و کنایم کاه بیشاتر ساخنرانی مالحظه می

ی دیگر ایشان فقط متوجه زن بود.ها سخنرانی

. آگاهی و بیداری1

های بازرگ در شارق و غارب دانید که قدرت برادران و خواهران مسلمانم، شما می

های مادی و معنوی ما را غصب کنند و ما را رهاا کارده و ماا ی ثروت خواهند همه می

رامش شاویم.آ متحمل فقر و وابساتگی سیاسای و اقتصاادی و فرهنگای و نظاامی مای

خویش را باز یابید و به دنبال شخصیت اسالمی خودتان باشید، در برابار ظلام سااکت

کاران جهاانی و در رأس آنهاا آمریکاا های شومی را که طمع ننشینید و با آگاهی نقشه

(11/1/1131کند، برمال سازید. ) ترسیم می

انیاد کاه باه ای نبارد، بد این ملت )زن و مرد( اگر از این هشیاری و انساجام بهاره

های بزرگ متعددی محکاوم های فاسد و آمریکای جنایتکار و قدرت ی حکومت سیطره

(11/7/1131خواهد شد.)

. وحدت کلمه2

ای مسلمانان جهان و ای پیروان دین توحیاد، اخاتالف و عادم همبساتگی علات

گونه که رمز پیروزی، وحادت کلماه، بسیاری از مشکالت کل جهان اسالم است. همان

و اعتصاموا بحبال اهلل جمیعاا و ال »فرمایاد: ستگی و اتحاد است. خداوند متعال میهمب

تمسه به ریسمان الهی، بیان اتحاد تمام مسلمانان است. باید همه باه خااطر «. تفرقوا

گرایای اسالم و در راه اسالم و برای منافع مسلمین و دوری از تفرقه و جادایی و حازب

عقب ماندگی است، تالش کنناد و از خدواناد مناان ها و سبب که اساس تمام بدبختی

خواهم که بر اسالم و مسلمانان با عظمت و بر مسلمانان جهان باا اتحااد و وحادت می

(11/1/1131کلمه منت گذارد. )

. غلبه بر ترس3

خواهاد طبال تردیاد آمریکاا نمای ها باید از آمریکا هراسی نداشته باشند، بی ملت

کاری نکند، تمام تهدیادهای آمریکاا پاوو باوده و بکوبد و هیچتوخالی باشد که بر آن

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

96

ها باید این هراس را از خود دور کرده و باه دنباال راه خودشاان هیچ اثری ندارد. ملت

(2/3/1132کند.) باشند، زیرا اسالم با آنهاست و خدواند آنان را یاری می

هااستثمار توانایی .4

اسی، نظامی، فرهنگای و اقتصاادی خاود های سی ی کمین شه، استکبار از همه بی

هاای صایادان را علیه ما استفاده کرده است و انقالب اسالمی ما کمینگاه شیطان و دام

داران از ماا توقاع ها تا به امروز بر مال کرده است. غارتگران جهاان و سارمایه برای ملت

داری ن جاناب ها )اسالم( و سقوب مظلومان، بادو دارند که تنها به خورده شدن شکوفه

ی انقالب اساالمی ماا ایان ی اول ما امروز و وظیفه از آنها به نظاره بنشینم، ولی وظیفه

است که صدایمان را به همه جای دنیا برسانیم و بگویم که:

ای خفتگان بیدار شوید! و ای غافالن، هشیار باشید! باه اطاراف خاود بنگریاد کاه

اید. به پا خیزید، وقتی برای خاواب نیسات، های گرگان گرفته منزلی در همسایگی النه

پاخیزید، چرا کاه از نیرناگ شاکارچیان اماانی وجاود باید فریاد زد و گفت: با عجله به

(10/3/1133ندارد. )

ها دانشگاه و پژوهش علمی و اهمیت روش .5

یاباد کاه خاود ایان مسائله باعاث ها روز به روز افزایش می تعداد زنان در دانشگاه

های آموزشی تعیین شده این متغیر را همانند هدفی بارای حاواد ایان شود شیوه می

ریزی شده بداند.تغییر، برنامه

Seeing isی دینی خاطر تضعیف جنبه پیوند این موضوع به آگاهی و بیداری، به

believing نزد زن اهمیت زیادی دارد. به همین علت، خیزش او علیه آداب و رساوم

گیری نوع آگاهی زن در چهارچوب تجربه، احساس و یق شکلجامعه نیست بلکه از طر

کننده به نتایج م بت زن، غالبا باه های وصلاشاره سریع به بحث علمی و ت بیت شیوه

یاباد. اهمیات کند و از طریق آن نتایج تعمیم مای های تجربی و میدانی اکتفا می شیوه

جز آن برای تفکار علمای و های فکری غربی وحدت و نظمی به آنها، متناسب با مکتب

ها، مباادی ایان تفکار را دهد. عالوه بر این، این مکتب تخریبی برای همه چیز، قرار می

گیرد. دهند که تنها از طریق حس، صورت می شه و یقین قرار می

کناد، ولای این مسئله، دستاوردهای غربی و استفاده و گساترش آن را نفای نمای

اند: گونه تعبیر نموده از این مسئله این )ره( دهد. امام خمینی هشدار می

کنایم ناه از ما تنها از دستاوردهایی که جهان غرب به آنها رسیده؛ استقبال مای "

"نالند. ها از آن می فسادی که غربی

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

97

کناد. در اینجا امام)ره( به میادین حقیقی علوم که همان دانشگاه است اشاره مای "

ساتند کاه دختاران و پساران را در آغاوش خاود ها محیطی ه به اعتبار اینکه دانشگاه

گیرد، دانشگاه اسالمی باید زیر بناهاایی بارای اداره کاردن آن در ساطح تخصصای می

ی معاصار و چاوب وابساتگی شادید علمای باه شابکه ای از چهار تولید کند و تا اندازه

."ی علم در تالش باشد ه پیچید

تنظیم کادرها و نیروی انسانی مناسب: .6

هاای دانشاگاهی باه مرتبط با موضوع قبلی اسات، کادرهاا و صاالحیت این سیاق

های طوالنی از زدگی و به تأثیرپذیری از مصرف علمی، طی سال استعمار فکری و غرب

اند، ی ما مبتال گشته ی استعماری غرب بر جامعه ی علم و تمدن غرب و سیطره سیطره

ی اطالعاات کنناده انناد آن مصارف ی ما و جواماع هم ای که دانشگاه در جامعه گونه به

کند و شگفت اینکه ایان جواماع باه تخصصی شده است که آن را نظام مادی تولید می

11کنند... . ها، افتخار می ی آن ها و تالش برای ترجمه تقلید از دستاوردهای غربی

-ی جدید و تعریفای تاازه از شاکوفایی و راه در هر صورت، اگر جامعه بخواهد ایده

علمی در سیاق تولید علم و زیر بناهای جدید، با استناد به اساس مبادی الهی های حل

دست گیرد کاه باا روح اساتقالل و هایی را به شود کادرها و صالحیت بدهد، مجبور می

شاوند؛ کنند،آراساته مای گونه که حضرت امام)ره(آن را توصیف می خودکفایی یا همان

جدید از معنای زندگی و توسعه و تعیین نسبت ی تفسیری به واسطه "امام می فرماید:

که علام را ی دیدگاهی های معنوی، این کادرها از سیطره آن دو، به خوشبختی و ارزش

"شود. کند،آزاد می در شرق و غرب منحصر می

های مؤثر و مناسب مخالفان امپریالیسم برای مقابله تکمیل راه

ناخت ما از آن کافی نیست بلکه بایاد های آن تنها با ش سخن گفتن از غرب و طرح

های مؤثر ومناسب، آنها را تفکیه کارد. زیارا آن را به خوبی فهمید و برای ایجاد برنامه

ها بدون در نظر گارفتن کاارایی آنهاا در زماان و کافی نیست وقت خود را با این برنامه

آن نداشاته ای از هاا خاا بخاورد و اساتفاده مکان مناسب هدر دهیم تا بر روی برگه

باشیم.

11ی نور،ج امام خمینی ،صحیفه 11

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

98

هاای ضاد ها و متابعت غربی آنچه که بسیار مهم است این است که باید از پژوهش

هایشاان را در راساتای افشاای امپریالیسم اطالع داشته باشید کاه بررسای و پاژوهش

دهند. های آن انجام می ها و تاکتیه توطئه

د کمه خواهم گرفت در اینجا از دو شخصیت که توانایی زیادی در این زمینه دارن

دهیم. ولی نظراتشان را اساس و مبنای مطلق قرار نمی

شناسی دارد. ای که گرایش به مکتب تقلید فلسفی زبان چامسکی: آمریکایی

برمارس: اهل آلمان که به مکتب انتقاادی فرانکفاورت گارایش دارد و از ها یورگن

آید. شناسان معاصر به حساب می ترین جامعه مهم

10(1113ها ) استراتژی برای کنترل ملت 10ی: تعیین چامسک

استراتژیه سرگرم داشتن: این استراتژی، عنصار اساسای در کنتارل جواماع .1

هاای باشد که در تغییر توجه افکار عمومی از مشااکل مهام و تغییراتای کاه نخباه می

هاا مییابد، و از طریق انبوهی از سارگر آورند، تجسم می وجود می سیاسی و اقتصادی به

شود. ارزش اعمال می و اطالعات بی

اش مطالبه کند. ابتکار مشاکل: ... حتی ملت قوانین امنیتی را به حساب آزادی .2

استراتژی تدریجی: تا از این طریق آنچه غیرمقبول است، پذیرفته شاود.کافی .3

است تطبیق آن با ویژگی تدریجی تمام شود.

دار: استراتژی مدت .4

شوند، مقبولیت داد، به این ای که پذیرفته نمی گیری ی تصمیمبرای اینکه بتوان برا

ی آن همانناد داروی تلاخ، ولای ضاروری، شوند و حتی ارائه نوع استراتژی متوسل می

گیرد. صورت می

هایی که ای از کودکان: اک ریت آگهی خطاب قرار دادن ملت همچون مجموعه .5

هاا و خطابی و از دالیل و شخصیتصورت شود، به ی مردم در نظر گرفته می برای عامه

هاا کنند و در بسیاری از ایان ماوارد، خطااب صدای دارای ویژگی کودکانه استفاده می

گیرد. ماندگی ذهنی به خود می سطح عقب

برانگیختن عاطفه به جاای فکار: کاه باه منظاور تعطیلای تحلیال منطقای، .6

شود. استعمال می

10 http://sargincity.wordpress.com/1011/01/10

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

99

ای کاار شاود کاه از گونه ی بهنگه داشتن مردم در حالت جهل و حماقت: یعن .7

های بکارگیری آنها را بدانند تا بتوانند مردم را ها و راه طریق آن مردم نتوانند تکنولوژی

کنترل کرده و مطیع سازند.

تشویق مردم به تجویز تبهکاری .8

شود شخص گمان کند کاه ی احساس گناه: باعث می تبدیل شورش به وسیله .9

کاه دلیال آن، نقاض ذهان و تواناایی و سات و ایان اش ا خودش، تنها مسئول بدبختی

باشد. های او می تالش

های زیست شناخت این افراد بیش از شناخت آنها از خودشان: به فضل دانش -10

شناسی، بیولوژی اعصاب و روانشناسی تطبیقی، نظام )دیکتاتوری( به شاناخت تاازه از

یابد، به این معنا کاه ایان ی فیزیه و روانشناسی، دست می موجود بشری در دو عرصه

تواند بر افراد بیشتر از خودشان بر آنها سیطره یابد. نظام در بسیاری از مواقع می

ای باه ایان توان در هر یه از آنهاا اشااره ی تحلیل این ده استراتژی می به واسطه

ویژه زنای گیرد، به ی افراد جامعه بیشتر مورد هدف قرار می یافت که زن نسبت به بقیه

توان ناام آنهاا را رام کاردن جدیاد های تبلیغاتی جدید ارتباب دارد که می که با رسانه

ها خود بیداری است تا آن را تفکیاه کارده و اهاداف گذاشت و شناخت این استراتژی

مورد نظر آن را خن ی ساخت.

( که به نقد عقالنی اروپا معتقد است:1111برمارس ) یورگن ها

هاایی کاه باه مباحاث های معاصر او و پژوهش ها و پژوهش تبصره: آگاهی از کتاب

بسیار مهمی در رابطه با تکنولوژی دارد، سودمند است، به این اعتبار که آن ایادئولوژی

تارین باشد، این تکنولوژی با وسایل ارتباطی ادغام گشته تا خطرنا جدید استعمار می

ای بارای ضاربه زدن ار که زن وسیلهویژه موضوع زن، به این اعتب ها، به سالح را بر ملت

باشد، تشکیل دهد. های جوامع می به تمام ارزش

ی گویاد: بایاد خرافاه به مناسبت توصیف واقعیت معاصر مای « یورگن هابرمارس»

اش را به های آزادی، دموکراسی و برابری عقالنیت اروپا، شکستش را اعالم کند و ارزش

ز آن کاه امپریالیسام آن را باه مملکات گناهاان اش ا سطل زباله ا بعد ا مکان طبیعی

ها و سرکوب کمونیساتی و دیکتاتورهاای تغییر داد، بیندازد. این امپریالیسم تنها جنگ

های آن فقط در ایجااد کند و ارزش ی استعمار را تفکیه می فاشیستی و نازی و سیطره

شود. معصیت و نابودی نسل بشر موفق می

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

111

باشاد: خشاونت ضاد زن ا خشاونت متضاداا ت مای ی آن، سه نوع خشون و نتیجه

خشونت افراطی یا عادت داشتن مریضان به خشونت.

داری غرب و آمریکا برای غارب ساودآور و نسابت باه جهاان جهانی شدن سرمایه

فایاده باود. زیارا غارب فقاط از شاعار حقاوق بشار عنوان یه کل بی عرب یا اسالم به

آزادی در تمام نقااب تا بتواند برای کاالهایش، با منظور فشار بر دیگران استفاده کرد به

کارد ، غارب باه او تهمات جهان، بازار پیدا کند. پس هر کس شرایط آن را قبول نمی

نشاینی کناد و تسالیم کارد تاا بترساد و عقاب زد و او را بدنام مای ضد حقوق بشر می

اده(را در جهاان آن غرب، چهار چوب زندگی سنتی )خانو های او شود. عالوه بر خواسته

غرب بدون هیچ جانشین و تعویضی نابود کرد.

حل چیست؟ از دیدگاه هابرمارس راه

تاوان باین ی آن مای وسایله برمارس فردا ، تنها تأثیری است که به ها این استمرار

ها ی صالحیت ارتباب این جهان، دوباره ارتباب برقرار کرد؛ جهانی که همه های بی طرح

آن ناچیز است. از دست داده و ارزش انسان در و نقاب قوتش را

ای تواند مشروعیت حقیقی کند که تأثیر مداوم دموکراسی نمی هابرمارس تأکید می

دست آورد؛ مگر اینکاه در چهاارچوب خطااب کند، به ی عقل اکتفا می را که بر سیطره

جویانه باشد. نقدی خالی از الزامات و قیدهای سلطه

ی هابرمارس، شکی نیست که برای در حواد مفیاد با شیوهاین بیداری مطابق

ای )دام ظله( باه است و این همان چیزی است که رهبر معظم انقالب سید علی خامنه

کند: آن اشاره می

برها را برای عبور از اگر بخواهیم ملتی پیشرفته با فرهنگ،آموزش دیده که میان "

کنیم که این ملت، این قابلیت را از نظار نیاروی گذرد و اگر ادعا تمام مواضع ابتالء می

هاا، فرهناگ عماومی و معلوماات مخاتص باه هاا، پاژوهش انسانی دارد، بایاد بررسای

ها دوچندان شود. ی زمینه های نخبگان در همه طیف

استشهاد به نظرات مخالفان امپریالیسم، برای رویدادهای بیداری از نوع دیگر، نازد

سالمی و متهم کردن آن، به دور شدن از دانش و منطق نزاع کسانی که در رد مباحث ا

دارند، ضروری و مهم است.

های عربی آغااز نشاده بلکاه آن در بنابراین پیامدهای این بیداری به همراه انقالب

"کنند. تاریخ بشری امتداد دارد، و رهبر انقالب به بهترین تعبیر از آن تعبیر می

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

111

هاای و زمیناه های تاریخی یای اسالم، جدا از ریشهحقایق رو به رشد کنونی در دن

نگاران همین دلیل بیهوده است که دشمنان یا ساطحی اجتماعی و فکری آن نیست، به

اعتماد کنند و همچناین ای سطحی است، به این اعتبار، که آن موجی زودگذر و حادثه

هاای یال ی تحل هاا باه وسایله ی امیاد در دل ملات تالش برای خاموش کاردن بارقاه

11شان بیهوده است. ی کننده و مغرضانه منحرف

هاا باا شاناخت آنهاا و ای کنایم باه مقابلاه باا خطارات و توطئاه در پایان اشااره

هاای پیشارو شود. زن در طول تاریخ، نقش ریزی سالم برای مقابله با آنها آغاز می برنامه

ی کااملی اسات کاه باا ها ا به این اعتبار کاه زن الگاوی انساان در تحکیم و سد توطئه

گونه که شهید مرتضی مطهاری شود ا داشته است. همان ها ،آراسته می باالترین قابلیت

کند: تعبیر می

های انسانی به همراه یکدیگر و باا انساجام و انسان کامل، انسانی است که ارزش "

ماناد حتای باه کند. یکی از دیگری در کامل بودن و رشد عقاب نمای تناسب رشد می

."رسد ها می ترین سطحباال

. 1011برگرفتاااه از ساااخرانی رهبااار انقاااالب در اولاااین کنفااارانس بیاااداری اساااالمی در تهاااران ، 11

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

112

:منابع

ای، علی: ال وره االسالمیه و الغزو ال قافی، مرکز االمام الخمینی ال قاافی ا خامنه -

.1000بیروت

.1011-رویه االمام الخمینی فی مواجهه الحرب الناعمه، مرکز قیم للدراسات -

.1002-سعد جهاد: حضاره الصدام و ال قافه المقاومه، دار الهادی -

ری، علی اصغر و دیگران، ترجمه الوسطی، محمد حسین: النهضه العلمیاه و کوث -

.1011ال قافیه فی رویه االمام الخمینی، مرکز الحضاره لتنمیه الفکر االسالمی ا

مرکزنون للتألیف و الترجماه: ماواعض مان النهجاه البالغاه فجمعیاه المعاارف -

1011االسالمیه ال قافیه ا بیروت

.1001-کامل، دار الرسول االکرم )ص( مطهری، مرتضی: انسان -

مکانه المرأه فی الفکر االمام الخمینی، سفارت جمهوری اسالمی ایران، د، ت، دمشق. -

العربیاه هیلی، پاتریه، شیخ عبید، نورالدین)ترجمه(: صور المعرفه، المنظمطاه -

بیروت. -للترجمه

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

113

ساسا بر مسلمان زنان هویت بازیابی و اسالمی بیداری

اسالمی - انقالبی های ارزش و مفاهیم

1آباد گلشن قربانی محمد !

چکیده

بیاداری » باه حاق باه کاه آفریقاا شامال و خاورمیاناه اخیار تحوالت به اجمالی نگاهی با

آن محار و مؤثر های مؤلفه ترین مهم از یکی زنان که یابیم یدرم شود، می تعبیر «اسالمی

هاای ارزش و اساالم صادر زناان از کاه ماؤثر البتاه و گسترده حضور این. روند می شمار به

و احیاا اسالم را جهان زنان انقالبی و اسالمی هویت است، شده گرفته الهام الهی، و اسالمی

پیشاانی و تاار بار مجاددا را آنهاا اساالمی بیاداری کاه هایی ارزش. است کرده بازتولید

گرایای، اسالم قبیل از هایی ارزش و مفاهیم. نشاند سیاسی و فرهنگی های جنبش و تحرکات

صهیونیسم. با ضدیت و ضدیت با استکبار خارجی و استبداد داخلی

بازیاابی موجاب اساالمی بیاداری چگوناه کاه پردازیم مقوله می این به حاضر مقاله در

گرچاه اسات؟ شاده اساالمی انقالبای ا های ارزش و مفاهیم اساس بر مسلمان زنان هویت

زناان هویت بازیابی و اسالمی خر زمانی بیداریتأ و تقدم به معطوف ؤالس این که دانیم می

امکاان عماال و اناد تنیده شده هم در اجتماعی شگرف پدیده دو این چراکه نیست مسلمان

ندارد. وجود هم از آنها «زمانی» جداسازی

ی و هاای الها دهد که بیداری اسالمی، باعث شکوفایی و احیاای ارزش ها نشان می یافته

دهنده عازت و کرامات انساان باه م اباه هایی که نشان اسالمی در جامعه شده است. ارزش

ثیار هستند. زناان در رهگاذر بیاداری اساالمی ضامن حضاور و تاا « االرض اهلل فی خلیفه»

هاای هاا، آماوزه بنیادین در آن، هویت اسالمی و انقالبی خود را بار اسااس مفااهیم، ارزش

اند. فتهاسالمی و انقالبی بازیا

واژگان کلیدی

اسالمی انقالبیا های ارزش زنان، هویت، اسالمی، بیداری

ارومیه دانشگاه علمی ئتهی . عضو 1

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

114

مقدمه

اساالم صدر از ها انقالب و ها نهضت تحوالت، ها، جنبش در مهمی بسیار نقش مسلمان زنان

حضارت آورد، ایماان ( ص)اسالم مکرم نبی به که کسی اولین که جایی تا اند داشته تاکنون

همسار سامیه، اساالم، شاهید اولاین نیز و بود اسالم، گرامی رسول باوفای رهمس خدیجه،

اساالم صادر در. باود ( علای)ع امیرالماؤمنین و اساالم پیاامبر باوفای یار عمار، مادر و یاسر

و سیاسای اجتمااعی، تحاوالت در مسالمان زنان گسترده حضور بر مبنی فراوانی گزارشات

در حتای کاه جاایی تاا است شده منتشر سلمانم غیر و مسلمان مورخین توسط فرهنگی

باه « نسایبه » احاد، غازوه در کاه جاایی تا داشتند چشمگیر حضور مدینه زنان هم غزوات

بان خالاد با و کرد دفاع پیامبر جان از نظامی ورزیده مردان تعدای از و زبیر ،(ع)علی همراه

ایشاان را پیاامبر بتاه ال و شاد مجاروح کارد و مبارزه مشرکین، نظامی ارشد فرمانده ولید،

در عموماا اساالم، صادر در جناگ هاای جبهاه در زناان حضور گرچه. بسیار تحسین کرد

فاطماه حضارت حضاور باه توان آن می های نمونه از که است بوده جنگی غیر های فعالیت

طبابات و پرساتاری و آذوقاه تهیاه و زناان گاردان هدایت و فرماندهی قامت در( س)زهرا

.کرد اشاره نمسلما رزمندگان1

قیاام ثیرگذارش درتأحساس و و نقش (س)کبری زینب توان از حضرت طور می همین

جایگااه اهمیات که است درخشانی های نمونه از یکی که برد نام( ع)حسین امام شکوهمند

باه زیناب حضارت تبلیغی -فرهنگی های فعالیت. کشد می تصویر به اسالم تاریخ در را زنان

و روشان تبیاین و عظمات ماندگاری شاکوه، شیعه علمای عموم که است بوده مؤثر قدری

دانند می حضرت آن به معطوف را تاریخی عظیم حرکت آن شفاف

نیاز عصار حاضار و زماناه در اجتمااعی بنیاادین در تحاوالت مسالمان زنان حضور از

ثیرگاذار تأ و مهام بسایار کارد. نقاش اشاره ایران اسالمی انقالب در آنان حضور به توان می

ناه را نقاش این. است ستودنی انکارناپذیر و اسالمی انقالب پیروزی در ایرانی مسلمان زنان

تاوان مای نیاز انقالبای و مباارز نیروهاای تشویق و تربیت در آنان، های مبارزه مورد در تنها

کیدات روشنی بر این حضور مؤثر و البته مداوم از ساوی حضارت تأاشارات صریح و . جست

مینی)ره( و مقام معظم رهبری وجاود دارد کاه مراجعاه باه صاحیفة اماام و پایگااه امام خ

1دهد. اینترنی رهبر جمهوری اسالمی ایران به راحتی آن را نشان می

با گذشت بیش از سه دهه از پیروزی انقاالب اساالمی در ایاران و سارنگونی محمدرضاا

اقادامات با خاورمیانه کشورهای یبرخ پهلوی ا دیکتاتور متکی به غرب ا اینه مردم مسلمان

خاود کشاورهای سیاسی و اقتصادی اجتماعی، نظام در اساسی تغییرات در پی خود، اعتراضی

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

115

اند حاکمان مساتبد و متکای باه هستند و در حال حاضر در مصر، لیبی، یمن و تونس توانسته

تبلیغاات غام ر حضاور زناان مسالمان باه میاان، ایان در غرب را به زیر بکشند و ساقط کنند.

کشور و تعیین سرنوشت در آنان مشارکت نداشتن بر مبنی غربی های دولت ای های رسانه بنگاه

زنانی که با الهام . دارد منطقه مسلمان زنان اسالمی بیداری و مؤثر نشان از حضور ملت خویش،

های دینی پرداختند. از زنان صدر اسالم، به ترویج و تبلیغ ارزش

سمیه، همچون یمن، و تونس بحرین، لیبی، در ویژه به منطقه مسلمان زنان این

یاادآور شاجاعت، و حضور این. اند کرده سپر سینه دشمن اسالم، در مقابل شهید اولین

در سی ایران اسالمی انقالب جریان در ایرانی مسلمان بانوان ساز تاریخ و برجسته نقش

در و تظاهرکنندگان در میان خود پررنگ حضور با مصری زنان. است پیش سال و پنج

گویناد مای مسالمان زناان انازوای ماورد در غربیان آنچه کردند ثابت مصر جای جای

نیست. بیش دروغی

معطاوف خود به را جهانیان توجه نیز یمن و لیبی تونس، انقالب در زنان مشارکت

و غارب ماادی و عرفای بنادهای و قید از آنان رهایی مسلمان زنان حضور. است کرده

دهد. را نشان می سیاسی خودکامگان شر از آزادی کسب برای قیام

خاود، وطناان هام دیگار کناار در مسالمان محجباه زنان از انبوهی نیز بحرین در

درباارة زنان بحرینی آگاهی سبب بیداری. هستند خلیفه آل خاندان سرنگونی خواستار

ای برجساته زناان ملاه ج از. است شده جامعه اصالح در سازشان سرنوشت مؤثر و نقش

آیاات » خاانم اسات، خروشایده خلیفاه آل دولات علیاه اساالمی بیاداری در این که

شاده شاناخته و معاروف ساروده، خلیفه آل که علیه شعرهایی با وی. است «القرمزی

خلیفاه آل بار ضاد انقالبای شاعری ،1011 فوریه 11 در تجمعات از در یکی او. است

.شد دستگیر آن به خاطر که سرود

را سر اسالمی بیداری که منطقه، عربی کشورهای در زنان نقش بینیم می بنابراین،

جنابش این و نیست مردها از کمتر اند، انداخته خواری به را استبداد سران و دهند می

است. ایران مسلمان صدر اسالم و البته زنان انقالبی اسالمی زنان از الگوگرفته

و زیاادی ندارناد سیاسای هاای آزادی زنان عربی کشورهای از بسیاری در هرچند

بایاد از آنان سلب شاده اسات، رأی حق یا و رانندگی مانند اولیه حقوق از بعضی حتی

به نگاهی. دارند اهمیتی حائز نقش اسالمی بیداری تحوالت در زنان که گفت اغراق بی

ایان وبیخا به شود می پخش عربی کشورهای در مردمی های تظاهرات از که تصاویری

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

116

ماردان همپای و دارند بدیلی بی نقش اخیر تحوالت در زنان که کند می تصدیق را نکته

کنند. می پیدا حضور سیاسی مبارزات در خود اساسی حقوق به دستیابی برای

تارین ساخت تحاوالت ایان در زناان کاه دهاد می نشان ها گزارش از بعضی حتی

کارد کاه اعاالم بحارین بشار حقاوق مرکز پیش چندی .کنند می تحمل را ها شکنجه

جناین ساقط از زیادی موارد است، رسیده بشر حقوق مرکز به که هایی گزارش مطابق

ایان .است داده ر آور اشه گاز از گسترده استفاده با امنیتی نیروهای حمله سبب به

عالوه زور و خشونت رویه بی کارگیری به: کرد بیان خود گزارش در بشری حقوق مرکز

و شاده معلولیات ایجااد سابب گذاشات، برجای بسیاری های زخمی و کشته اینکه بر

آماده گازارش ایان در .اسات کارده وارد باردار زنان به ویژه به ناپذیری جبران صدمات

باه ساقط مورد حدود بیست و یه 1011 نوامبر تا مارس ماه بین فاصله در تنها: است

ابازار دیگر و آور اشه سمی، گازهای یکارگیر به آنها علت که است شده گزارش مرکز

.است بوده مختلف مناطق در سرکوب

سارکوب عملیاات در 1011 ماارس در کاه اسات بحارین زنان از ، یکی«فاطمه»

پایش طبیعای کاامال اوضااع : گویاد مای بااره این در وی. بود مردمی، باردار تظاهرات

ایان کردناد، در حملاه مساکونی منطقاه باه امنیتی نیروهای که هنگامی اما رفت، می

باود، شاده گرفته کار به کنندگان تظاهرات علیه که سمی را گازهای از ای توده هنگام

مرا به بیمارستان که برده بودناد، گفتاه که در این موقع بیهوش شدم، کردم مشاهده

.است مرده جنین که شده بود

باه بازداشات رد نفار ها ده و شود می نقض شدت به بحرینی زنان حقوق اکنون هم

آماار اسااس بار نیسات. خباری آنهاا از بسایاری سرنوشات از تاکنون که برند می سر

برند می سر به بازداشت در زن پزشه ها ده ،«بحرین الوفاق جمعیت»توسط شده اعالم

از خباری کناون تا بازداشت زمان از که است« ضیف ندا» ترین آنان یکی از معروف که

.نیست او

قربانیاان از دیگار یکای بحرینای، ساله دختر بیست و هفت ،«مدمح صالح زهره»

پاس از ضارب و شاتم او باه وسایله خلیفاه آل نیروهای است. خلیفه آل های جنایت

ای آهنی، او را در خیابان رها کردند و پس از انتقال به بیمارستان به کماا رفات و میله

رسید. شهادت به مدتی از پس

بیشاتری اثرگاذاری بحارین در حرکات این گیری کلش و اسالمی بیداری در زنان

تضاعیف را مردمای های قیام دارند قصد آنها به هجوم با دیکتاتورها رو، این از اند داشته

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

117

نهضات اداماه از را ماردم تاا کناد می تالش زنان عفت تهدید با خلیفه آل رژیم کنند.

.بازدارد اسالمی بیداری

بیداری تحوالت غرب، در مدرن زن الگوی تشکس با گفت باید امر نهایت در البته

فرهناگ که رسد می نظر به دارد زن جدید الگوی یه از جهان که ای مطالبه و اسالمی

.کند ارائه زنان مسائل خصوص در را جامعی و صریح پاسخ تواند می اسالمی اصیل

دهاد نشان مای آفریقا شمال و خاورمیانه اخیر تحوالت به اجمالی بنابراین، نگاهی

حضاور ایان . روناد می شمار به آن محر و مؤثر های مؤلفه ترین مهم از یکی که زنان

گرفتاه الهاام الهای، و اسالمی های ارزش و اسالم صدر زنان از که مؤثر البته و گسترده

. اسات کارده بازتولید و احیا را اسالم جهان زنان انقالبی و اسالمی هویت است، شده

هاای جنبش و تحرکات پیشانی و تار بر مجددا را آنها اسالمی بیداری که هایی ارزش

ضدیت با اساتکبار گرایی، اسالم قبیل از هایی ارزش و مفاهیم. نشاند سیاسی و فرهنگی

صهیونیسم. با ضدیت و خارجی و استبداد داخلی

گرایی ( اسالم1

ایکشاوره بعضای از در اخیار سیاسای تحاوالت آغااز نخستین روزهای همان از

العابادین زینتونس، دیکتاتور سرنگونی با که خاورمیانه و آفریقا شمال در واقع اسالمی

مورد در رهبری معظم مقام رسید، بحرین و یمن مصر، لیبی، به سپس و آغاز ،بن علی

باه تبادیل تعبیر این تدریج به و بردند کار به را «اسالمی بیداری» تعبیر رویدادها این

و گاران تحلیال از بسیاری همه، این شد. با زمینه این در «سالمیا جمهوری دکترین»

باه و ورزیده خودداری اسالمی جمهوری خاص اصطالح کاربرد از غربی مداران سیاست

هستند.... و «عربی بیداری» ،«عربی بهار» جمله از دیگری تعابیر دنبال

سیاسای کاامال راضاغ و اهداف باشد واقعیت بیان اینکه از بهار عربی بیشتر تعبیر

بتواناد اخیار سیاسای هاای جنابش اگر اند مدعی گران دسته از تحلیل در بر دارد. این

منطقاه در های اساالمی ارزش تبدیل کند، تر لیبرال و آزادتر جوامعی را به عرب جهان

داد و خواهاد دسات از را خاود اصالی میادان گرایای اسالم زیرا تر خواهد شد؛ کمرنگ

تار بیناناه واقاع هاای خواساته و انتظاارات باا نیز ضد اسرائیلی و اییضد آمریک مباحث

ضاد حاکماان جناگ بارای هاا ایرانای تبلیغات به دیگر نیازی و شد خواهند جایگزین

مباحاث این شد ذکر که طور همان. وجود نخواهد داشت ها آن غربی متحدان و منطقه

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

118

طی را دیگری فرآیند عمل در ها انقالب نتیجة و دارد تبلیغاتی و روانی جنگ بعد فقط

.شود می تمام ایران سود به که کرده

اصال بیاان بارای غربای هاای استراتژیسات و مداران سیاست از برخی همه، این با

انگلیسای نگاار روزناماه ،«فیسه رابرت»برای م ال شوند؛ می اعتراف به ناچار واقعیت،

تحریاف بارای لفظای عربای هاار ب اصطالح: »است معتقد خاورمیانه، امور در متخصص

نتاایج اعاالم یاا و .«لرزاناد مای را خاورمیاناه کاه است اسالمی یا عربی بیداری تصویر

:بگویاد صهیونساتی رژیام اسبق جنگ وزیر شد باعث مصر جمهوری ریاست انتخابات

«عربی. نه است اسالمی بهار اخیر، تحوالت کرد ثابت مصر گرایان اسالم پیروزی»

رویادادها این که گذارد نمی برجای تردیدی اسالم جهان کنونی حوالتت در تأمل

هاای ملات فرهناگ و هویات در دار ریشاه تحاوالتی بلکه نیست، آنی و شکلی صوری،

. یاباد نمای معناا اساالم بدون هم ها ملت این فرهنگ و هویت و است منطقه مسلمانان

جهاان در اساتعمار و ساتبداد ا باا مباارزه از صد سال منفه را رویدادها این توان نمی

شایخ » ،«اسادآبادی الادین ساید جماال » همچاون بزرگی رهبران های تالش و اسالم

.کرد تفسیر... و «خمینی حضرت امام» ،«عبده محمد

بیاداری تعبیار از پشاتوانه هماان باا دقیقاا هم انقالب اسالمی ایران رهبر معظم

اخیر تحوالت از بعد را تعبیر این له ممعظ اینکه توجه جالب و کنند می استفاده اسالمی

طای بیسات ساال ایشان گفتمان از بخشی اسالمی بیداری مسئلة بلکه اند نکرده ابداع

.دهد می تشکیل را مسلمین زعامت

در( ره)خمیناى اماام ارتحاال ساالگرد مراسام در در بیاناتشاان ایشان نمونه برای

خاود باه بایاد اسالم دنیاى امروز: »فرمایند می( تحوالت این از قبل پنج سال) 31سال

اماروز . اسات کرده سراسیمه و دستپاچه را جهانى استکبار او بیدارى و قدرت که ببالد

حرکات قدر باید ایران ملت امروز .بدانند را اسالمى بیدارى قدر باید مسلمان هاى ملت

... انشاءا تواند مى و است کرده بیدار مسلمانان هاى دل در را امید که بداند را خود عظیم

دشامنان وسایلة به شدن تحقیر و مزمن ماندگى عقب از نجات و اسالم دنیاى پیشرفت

.«دهد نوید او به را

و ایاران اساالمی انقاالب مانناد اساالم جهان اخیر دهة چند تحوالت از بسیاری

کال و فلساطین و لبناان در اساالمی مقاومات گیاری شکل مانند آن از متأثر تحوالت

و ترکیاه گرایاان اساالم آمادن کار روی فلسطین، انتخابات در حماس پیروزی ه،منطق

عاراق در شایعی و گرا اسالم های جریان آمدن کار روی یا و سکوالرها بر ها آن پیروزی

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

119

و آنای بیاداری ایان بنابراین،. است تبیین قابل اسالمی بیداری این با... و صدام از پس

وجود نیامده است. به شبه یه

وجاود ملموسای هاای شااخص و ها ویژگی منطقه اخیر های انقالب در این، بر افهاض

یاا نگراناه ساطحی هاا، آن ماورد در اساالمی بیاداری از غیار تعبیری از استفاده که دارد

اهلل» شاعارهای مانند اسالمی نمادهای و شعارها از استفاده جمله از است، نگرانه سویه یه

تعظایم و تکاریم قارآن ها، اعتراض شروع برای نماز جمعه نتخابا ،«اهلل اال اله ال» ،«اکبر

و البته حضور زنان مسلمان با پوشش و حجاب اسالمی. مساجد، دادن قرار پایگاه کریم،

واقعیت این است که بیداری اسالمی موجب شاد کاه زناان مسالمان باا بازیاابی

ه باشند. بارای م اال، هویت ممتاز خویش، نقش سازنده و باالیی در این تحوالت داشت

اند و یا در در یمن و بحرین زنان بیشترین میزان حضور را در تظاهرات ضد رژیم داشته

مصر زنان مسلمان با پوشش خاص خاود، باا حضاور در میادان التحریار قااهره رژیام

ها گواه صادق و روشانی بار حسنی مبار را فلج کردند. گزارشات منتشرشده و رسانه

مال جای انکار وجود ندارد. این مدعاست و ع

های دیکتاتوری سابق، زنان مسلمان عمال در حالتی از ساکوت و انازوا اگر در رژیم

قرار داشتند، در طول این تحوالت از آن رخوت درآمدناد و باا تماام ظرفیات خاود در

خدمت اهداف انقالب قرار گرفتند و هویت اساالمی و انقالبای خاود را بازیافتناد و باه

ی نقش خود پرداختند.ایفا

ها در تعلیم و تربیت نسل جدید تر از آن، زنان مسلمان با محوریت در خانواده مهم

شاود گفات کاه بیاداری اساالمی اند. به تعبیری مای ثیر اساسی داشتهتأجوان انقالبی

محصول زحمات چندین ساله مادران مسلمان و انقالبی است کاه باا الهاام از مفااهیم،

ها، مبانی و مصادیق دین مبین اسالم به بازیابی هویت اساالمی خاویش وزهها، آم گزاره

نائل آمده و با تولید نسل جدیدی از جوانان مؤمن و انقالبی عامل اصلی ایجاد بیاداری

اند. باید به این نکته ظریف اعتقاد داشت کاه بیاداری اساالمی و بازیاابی اسالمی شده

مر توأمانی و به عبارتی درهام تنیاده اسات و هویت اسالمی و الهی زن مسلمان، یه ا

امکان تفکیه آن در مقام عمل و واقعیت وجود ندارد.

جامعاه »در شرایط فعلی نیز زنان مسلمان با حضور مؤثر در ساختارهای گونااگون

سازد که ایان ، نقش مهمی دارند. اشاره به برخی مصادیق روشن می«پسا دیکتاتوریسم

های الهی و اسالمی و پیاده شدن آن در جامعه هستند. ی ارزشزنان باعث ارتقا و اعتال

بار همسر دکتر محمد مرسی، رئیس جمهور منتخب مصر، « نجال محمود» برای م ال،

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

111

تمایلی ندارد کاه او گفتهبا یکی از مطبوعات مصر داشته، خیرا اوگویی که اساس گفت

یس جمهاور خاادم ئیم اسالم، راست بر اساس تعال کید کردهتأرا بانوی اول بنامند. وی

آید. بنابراین همسر وی نیز خادم مصر به شمار می ،ملت است

( ضدیت با استکبار و استبداد 2

در تمام نیم قرن اخیر، دیکتاتورهای منطقه متکی به دول استکباری غارب بودناد.

یکاا و در ایران رژیم پهلوی با حمایت آشکار انگلستان بر سر کار آمد و باا حمایات آمر

دیگر دول غربی بر سر کار ماند و با چراغ سبز آنان هزاران جوان ایرانی را باه شاهادت

نشاانده در های دیکتاتور و دست رساند. همین استکبار جهانی عامل ظهور و تداوم رژیم

العابدین بن علی در تونس، حسنی مباار در مصار، دیگر کشورهای منطقه است. زین

سعود در عربستان، علی عبداهلل صالح در یمن و حتای معمار آل خلیفه در بحرین، آل

قذافی در لیبی.

در همین دو سال پیش بود که سران کشورهای غربی به لیبی مساافرت کردناد و

کردناد. های معمر به جشن و پایکوبی پرداختند و همدیگر را رفیق صادا مای در خیمه

وقاات ایتالیااا، ماااجرای بوساایدن دساات معماار توسااط برلوسااکنی، نخساات وزیاار

ناشدنی است . فراموش

بنابراین، استکبار و استبداد، دوقلوی جداناشدنی، همواره در کشورهای مسلمان به

اند. برای م ال در کشوری م ل عربستان که متحاد اساتراتژیه فعالیت خود ادامه داده

د. هایچ شو ویژه به زنان داده نمی ای به مردم و به ترین آزادی غرب و آمریکاست کوچه

هااای اجتماااعی و ماادنی تاارین آزادی انتخاباااتی وجااود ناادارد. زنااان حتاای از کوچااه

اند. دستیابی به مناصب علمی، فرهنگی، اداری و سیاسی محاال و غیار ممکان بهره بی

است. آنان حتی حق رانندگی ندارند؛ حقی که از حقوق اولیه و ابتدایی هر فارد اسات.

ای ول حمایت شدید مالی، سیاسی و البتاه رساانه گسیخته محص استبداد مطلق و لجام

های جائر و مستبد این کشورهاست. غرب از حکومت

ترین مطالبه مردم مسلمان ضدیت با استکبار خاارجی بدیهی است که یکی از مهم

از آنجا که به زنان مسلمان ظلام و ساتم بیشاتری شاده باود، و استبداد داخلی باشد.

د بلندتری در بیداری اسالمی داشته و دارند. آنان با الهاام از طبعا اعتراض بیشتر و فریا

کید دارند. خادای متعاال زن تأهای راستین دین مبین اسالم بر احقاق حق خود ارزش

و مرد را بر یکدیگر تارجیح ناداده و ماال بزرگای و کرامات را تقاوی و پرهیزگااری

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

111

اناد. در قارآن کاریم باوده دانسته است. زنان مؤمن همواره مورد تکریم خادای متعاال

حضرت مریم و حضرت آسیه از زنانی هستند کاه باه نیکای از آناان یااد شاده اسات.

بنابراین، ظلم و اجحاف در حق آنان مغایر و مخالف با آیات الهی در قرآن کاریم اسات.

مبارزه با دستگاه ظلم و اجحاف و احقاق حق مسلم زنان و حفظ احترام و کرامت آنان،

س و مبتنی بر آیات و روایات باوده اسات کاه زناان مسالمان در بیاداری جهادی مقد

هاای الهای و اساالمی باه انجاام آن توفیاق یافتناد. اسالمی با الهام از مفاهیم و ارزش

جهادی که ثمرة آن آزادی و کرامت زنان و البته مردان بوده است.

ضدیت با صهیونیسم3)

ایان حاکماان رابطاة ناوع باه نطقاه، در م مردمی های خیزش اصلی ازدالیل یکی

رژیام باا رابطاه قطاع میاان در ایان . گاردد باازمی اشاغالگر قادس رژیام باا کشورها

ایان اصالی قرار داشات. نماود منطقه معترض مردم های در صدر خواسته صهیونیستی

در قاهره اسرائیل سفارت اطراف بتونی دیوارهای در تخریب توان می را مردمی خواسته

این سفارت و کارکنان سفیر فرار شبانه به که کرد مشاهده سفارتخانه این و نیز تصرف

شد. منتهی رژیم

شدت به عربی های از قیام که است هایی رژیم از یکی اشغالگر قدس رژیم بنابراین،

ماردم انقالب در ابتدای نتانیاهو. است بر خود آن آثار منفی کاهش و در پی ثر شدهمتأ

بارای ماردم از تاالش و ای پدیاده از باروز چناین را خاود انینگر عربی در کشورهای

سااران امیاادهای هااا انقااالب ایاان کاارد. چراکااه اعااالم آزادی و عاادالت بااه دسااتیابی

کند. می س تبدیلیأبه از پیش بیش منطقه در را صهیونیستی

اتخااذ باا برآماد درصادد صهیونیساتی رژیام عربای، هاای قیاام از گساترش پس

رژیام کاه کناد. راهکااری جلاوگیری هاا قیاام ایان رانگیز از تاداوم ب تفرقه راهبردهای

ایان است گرفته در پیش خاورمیانه منطقه مردمی های قیام انحراف برای صهیونیستی

چاون هاایی مقولاه باا را مردمای خیازش کنناد مای تالش رژیم این مقامات که است

بزنند. پیوند گرایی افراب و تروریسم

عربای هاای قیام ها، مقوله این کردن مطرح با است درصدد رژیم این اساس، بر این

را جهاان کال امنیات اشاغالی، فلساطین امنیات تنها نه که تلقی کند ناامنی نوعی را

سااختن ناکارآماد بارای صهیونیستی مقامات کند. راهکار دیگر این است که می تهدید

نشاان کنند تا الشو ت شوند نزدیه قطر و عربستان م ل کشورهایی به عربی های قیام

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

112

از طریاق حاال اند و در عین نرسیده انزوا و به اند کرده مصر پیدا برای جایگزینی دهند

نشوند. مواجه با مشکل نیازهای گاز خود و قطر در مورد تأمین عربستان

آمریکاا و غربای کشاورهای کماه باا کارد دیگرتالش رژیم صهیونیستی از سوی

بار خاود فشاارهای بر میزان تا کند تحریه را قطرو ترکیه عربستان، م ل کشورهایی

بکاهد. بر خود اسالمی بیداری منفی از شدت پیامدهای حداقل تا بیفزایند سوریه

با این اشارة مختصر، روشن شد که یکی از مختصات بیداری اسالمی، ضادیت و نفارت

ایش اسات و از صهیونیسم است. نفرتی که در طول این دو سال به طور مداوم در حاال افاز

ورزند و پرچم اسارائیل های جوانان انقالبی است و که مداوم بر آن تاکید می یکی از خواسته

شود. سفیر اسرائیل، بعد از سقوب سران دیکتاتور، اولاین ها آتش زده می در تمام راهپیمایی

تی کند. واقعا چه نسبتی بین دیکتاتورها و رژیام صهیونیسا فردی است که از کشور فرار می

دهند. وجو دارد که مردم انقالبی به هر دو اجازه حضور نمی

ای سرطانی و الملل که به تعبیر حضرت امام خمینی، غده مبارزه با صهیونیسم بین

هاای بیاداری اساالمی اسات کاه ترین وجوه و شاخصه رفتنی است، از مهم البته ازبین

اند. ائیل درهم تنیدهاساسا بیداری اسالمی و ضدیت با رژیم جعلی و خبیث اسر

زنان مسلمان نیز دوشادوش برادران دینی خود، در مبارزه باا ایان غاده سارطانی

اند. آنان با بازیابی هویت اسالمی و انقالبی خویش از رهگذر این شرکت گسترده داشته

اناد. الملال را دچاار وحشاتی روزافازون کارده حرکت عظیم اسالمی، صهیونیسم باین

ئله مسهای سران این رژیم دربارة تحوالت منطقه این ها و مصاحبه یمراجعه به سخنران

دهد. را به روشنی نشان می

های خبرپراکنای دارناد، ساعی در ها و بنگاه ای که بر رسانه ها با سلطه صهیونیست

اناد. آناان مذبوحاناه مخدوش کردن این حضور مؤثر زنان و بازیابی هویت آنان داشاته

مانده، به دور از اجتماع و سیاسات نشاان مسلمان را زنانی عقبکنند که زنان سعی می

دهند تا از خشم انقالبی آنان قدری کاسته باشند. غافال از اینکاه ماادران و خاواهران

مسلمان، خود بنیانگذار چناین خیازش عظایم انقالبای علیاه رژیام غاصاب و قصااب

اسرائیل هستند.

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

113

گیری نتیجه

ن منطقه در تحوالت موسوم به بیداری اساالمی و حضور روشن و مؤثر زنان مسلما

هاا، الملل بر اساس آموزه مبارزه آن با استکبار خارجی، استبداد داخلی، صهیونیسم بین

های الهی ا اسالمی به بازتولیاد هویات ممتااز زن مسالمان انجامیاده مفاهیم و ارزش

تارام و آزادی و است. چه اینکه اسالم و کتاب مقدس آن، قرآن کاریم، بار کرامات، اح

حااق انتخاااب و تعیااین سرنوشاات انسااان صااحه گذاشااته اساات. بااه دلیاال اجحاااف

هاای خودکامااه و هاای اخیار کاه رژیام تصورناشادنی و شادیدی کاه در خاالل ساال

اند، آنان را از حقوق مسلم انسانی و الهی خاویش نشانده منطقه بر زنان وارد کرده دست

ین، که عموما ملهم از مفاهیم غربای و مادرن اند و هویتی کاذب و دروغ محروم ساخته

اند. هویتی که با فطارت الهای زن ناساازگار اسات و حتای در غارب آنان داده بوده، به

دشمنان و مخالفان زیادی دارد.

در رهگذر بیداری اسالمی، زنان مسلمان که با تربیت نسال جواناان بیادار، عامال

و مفاهیم اساس به بازیابی هویت خویش برروند، اصلی تکوین و تحقق آن به شمار می

اسالمی نائل آمدند و انشاءاهلل و به فضل الهی این هویت روز به روز ا انقالبی های ارزش

بالنده و شکوفا خواهد شد و الگویی برای تمام زنان عالم در راه رهایی و آزادی از قید و

د و آنها را به سرمنزل آیة بند ظلم و جور دستگاه امپریالیستی و صهیونیستی خواهد ش

رهنمون خواهد ساخت.« و کرمنا بنی آدم»کریمة

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

114

منابع و مآخذ :

و نیاز ر : 1131قام، دلیال ماا، تاریخ سیاسای اساالم، ر : جعفریان، رسول، .1

. 137تهران، نشر مشعر، فرازهایی از تاریخ پیامبر اسالم،سبحانی، جعفر،

تهران، مؤسساة تنظایم و نشار حیفة امام،صر : موسوی خمینی، روح اهلل)امام(، .1

khamenei.irو نیز ر : پایگاه اینترنتی: 1133آثار امام خمینی)ره(،

1. http://www.noornews.ir/fa/pages/?cid=1111

همان .1

همان .2

همان .7

3. http://www.borhan.ir/NSite/FullStory/News/?Id=1231

همان .3

شادن محروم سبب عرب جهان در دموکراسی: یافته کاهش نفوذ»خلجی، مهدی، .1

ترجماة پایگااه واشانگتن، خاورمیاناه سیاسات مؤسساة ،«شود می قدرت از ایران

.1110اردیبهشت اشراف، اینترنتی

10/1/1110فارس، خبرگزاری .10

همان .11

1111/1/1فاطمه امیری رز، سایت برهان، .11

11 /1110/01در دیدار معلمان سراسر کشور، ی رهبرمقام معظم بیانات .11

11. http://www.irdc.ir/fa/content/10122/default.aspx

12. http://www.seratnews.ir/fa/news/71101

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

115

الهدی و تأثیر سیره او در بیداری اسالمی زن عراقیبنت

1کوکب العطار !

چکیده

اسات کردهسعی، نگارنده استالصدر موضوع اصلی این مقاله الهدیسیره و زندگی بنت

عاراق ثیر او در بیاداری زناان مسالمان أالهدی، باه تا از زندگی بنتهایی جلوه بیانبا

. کناد های زن عراقی را در انجام وظیفه بیاداری نمایاان تبلیقا ،بپردازد و بدین ترتیب

اوضاع کلی دنیا در دوره معاصر باه تاالش کشاورهای اساتکبار بارای شرحنگارنده با

شاورهای اساالمی و نقاش عقب نگه داشتن کشاورهای اساالمی و بررسای جواماع ک

باه نقاش اشااره عاالوه بار نگارندهراهگشای زن در بیداری این جوامع پرداخته است.

های او به منظور گر ، به تبیین کوششالهدی در مبارزات سیاسی علیه نظام سلطهبنت

است. پرداختهسازی از اهداف کشورهای استکبار و استعمارطلب بیداری و آگاهی

واژگان کلیدی

بیداری اسالمی، زنان مسلمان ،عراق، الهدی صدربنت

. پژوهشگر و محقق از عراق 1

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

116

مقدمه

با آنکه شعارهای بسیاری در خصوص حمایت از حقاوق انساان و آزادی وی هماراه باا

گوناه جایگااه یاا شود، در منطق استکبار جهانی هیچ زندگی شرافتمندانه سر داده می

چناان سالطه و قادرت دیکتااتوری مکرامتی برای مسلمانان عرب وجود نادارد.آنان ها

کنند و با زبان آتش و گلوله باا ماردم ساخن خویش را بر کشورها اعمال و تحمیل می

دهناد کاه خواساتار حقاوق مشاروع خودباشاند، . به هیچ انسانی اجازه نمای گویندمی

برخاوردار درحالی که انسان که در سایه وجود نظام اسالمی عادل از احتارام و کرامات

. استو خداوند او را به عنوان جانشینی شایسته و الیق روی زمین گماردهاست

هایشاان استفاده یا به آنان ظلم کند، ثروتکس حق ندارد از دیگران سوءز این رو، هیچ

را به یغما ببرد و آنها را خوار و خفیف کند. هدف از بع ت انبیا و پیامبران پرورش و هادایت

رسد . کاه ها نوبت به ائمه اکرم میز نقش مهم انبیا در تربیت انسان. پس اانسان بوده است

دهند تا پس از محافظات از عقایاد، احکاام الهای را _چنان به رسالت پیامبران ادامه میهم

آیناد، وظاایف . پس از ائمه عالمانی که وارثان انبیاا باه شامار مای بدون تحریف اجرا کنند

چناین باه ن نمود آشکاری از انقالب اسالمی هساتند و هام رهبری را بر عهده دارند،زیرا آنا

اناد شوند که با تمام اشاکال ظلام و انحاراف و اساتبداد مخاالف عنوان قدرتی برشمرده می

. حتی اگر این امر به بهای جان آنان ختم شود

شان افتخار ایم که به ذکر نامبارها در تاریخ خود الگوهای آرمانی و واالیی را دیده

چاون شاهیدان . اشخاصی هام بالیمکنیم و از اینکه از زمره آنان هستیم به خود میمی

؛ اماام ناظم العاصی شاهدای عراقای ،عبدالعزیز البدری ،آمنه الصدر(الهدی )صدر و بنت

ساید قطاب، حسان البناا و آمناه قطاب شاهدای ؛ خمینی و شهید مرتضی مطهاری

سید عباس موسوی ، شیخ راغاب حارب و ،سطینکف فلبرشیخ قسام و زنان جان مصر؛

ها بلکه صدها نفر از اشخاصی کاه چنین دهو هم ،چنین فتحی یکن، دعوتگر اسالمیهم

. ایناان الگاوی واالی دعاوت باه با تمام وجود، جان خویش را برای انسانیت فدا کردند

-ناان و هام ها و محقق کاردن آرزوهاای آ اسالم و ارشاد برای کاستن از دردهای ملت

چنین انجام تالش برای بهبود زندگی انسان هستند.

هایی که اکنون در بهار عمر خاویش باه سار بر این اساس وظیفه رهبران حکومت

هاا و مفااهیم واالی اساالمی عمال کنناد و ایان برند این است که بر اساس ارزشمی

کردناد، الگاوی که تقریبا در عصری نزدیاه باه آناان زنادگی مای مقام راشهدای واال

،بخشاش، خویش قرار دهند، و از سیره پا آنان کمه گیرند؛ که باه واساطه آگااهی

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

117

های دیگر متمایز شده اسات، زیارا کاه بارای ایان رهباران پاکدامنی و تالش از سیره

چون حضور در عرصه سیاسی و اجتماعی در صفوف ملت خویش باه جاا خصایصی هم

گیاری یخ باید بدانیم کاه اساباب نهفتاه در پای شاکل .اگر برای پند از تارنهاده است

؛گرددهای عربی به عوامل زیر باز میانقالب

هاایی ایان سانت »فرمایاد: : باری تعالی در کتاب خویش مای های جهانیسنت .1

است که پیش از تو برای پیامبران دیگر فرستادیم و برای سنت ماا دگرگاونی و تغییار

«نخواهی یافت.

؛ خداوناد در کتااب خاویش فرماوده شاود ان و جامعه تکرار میتاریخ برای انس .1

«به امتم بگو در زمین بگردید و نیه بنگرید که عاقبت مجرمان چگونه بود. :» است

. اند های عرب طی چند دهه متحمل شدهک رت ظلم و ستمی که ملت .1

سم؛های سیاسی و حضور تروریناآرامی ، سوادیهای واگیردار، بیشیوع بیماری .1

چگوناه تالشای بارای هایی که بر اساس فساد و عادم های برپایی و ایجاد نظام .2

های ملت خویش ندارند و در مقابال گونه توجهی به آرماناصالح شکل گرفته اند وهیچ

. کنندها و دردهای آنان احساس مسئولیتی نمیخواسته

ر حاالی کاه بنادی باه تعهادات، ایان د عدم پای ،های فریبنده و دروغینوعده .7

. دهندحاکمان دائما ادعای اصالح و تغییر در نظام را سر می

هاای اساتکبار جهاانی و در المللی که هرگز به قادرت اوضاع کلی در عرصه بین .3

نهناد و از های دیکتاتوری را بنا مای فرانسه که همواره نظام ،رأس آنان آمریکا و انگلیس

هاای مغلاوب دهد که در مقابل اراده ملتنمی کنند، اجازهآنان حمایت و پشتیبانی می

. های کنونی تسلیم شوندایستادگی کنند، بلکه این کشورها باید در مقابل واقعیت

هاای اصالی حضاور الملل از ایان امار کاه یکای از علات آگاه شدن جامعه بین .3

.های دیکتاتوری استتروریسم جهانی حمایت این سازمان از نظام

هاای خاارجی و چنین نفااق علنای میاان سیاسات آشکار و همنقض و اختالف .1

.دهندشعارهایی که کشورهای استکبار جهانی سر می

های سیاسی خود را در الملل شعارها و تریبونآگاهی از این امر که جامعه بین .10

های نفت کشورهای عربی مبادله کرده اسات خصوص دموکراسی و حقوق بشر با بشکه

.آیدترین تناقضات به شمار میاز بزرگ که این امر خود

ها را ژی روند روابط متقابل میان سایر ملت و سازی و انتشار تکنولپدیده جهانی .11

ها از طریق سایت فیس بو بهتارین کند که شاید ارتباب موجود میان ملتهموار می

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

118

سای مجهازی دلیل بر گفته فوق باشد؛ تا حدی که این ارتباب جایگزین تشاکالت سیا

ترین زمان ممکن حضاوری شود که در راستای بسیج عمومی با حداقل هزینه در سریع

پررنگ در جوامع داشته باشد .

باا وجاود ارتکااب 1111شایان ذکر است در انتفاضاه مردمای عاراق در ساال

چناین های وحشیانه و ننگین از جانب نظام طاغوتی صدام حسین ملعون و هام جنایت

چنان الملل همبین رده شهر از مجموع هجده شهر عراق توسط مردم، جامعهآزادی چها

حزبی عراق بود.حامی نظام مستبد و ته

-خوریم که شخصیتدر نگاهی به گذشته ، به الگویی از شهیدان زنان عراقی برمی

الهادی، زنای بزرگاوار و هایی بی نظیر بودند که برای نمونه،به خانم شهید سعیده بنت

. شدقام بود؛ گویی امتی در این زن خالصه میواالم

-ای کاه از لحااظ علام م در بغاداد در خاانواده 1113الهدی در ساال شهید بنت

فضیلت و ادبیات زبانزد عام و خااص باود و از لحااظ شارایط اجتمااعی، در وضاعیتی ،

از هشات . او فعالیت های فرهنگی و اسالمی خاود را برد، به دنیا آمد دشوار به سر می

هاای ای تاألیف کارد و آن را در نساخه سالگی آغاز کرد.در آن زمان به تنهاایی مجلاه

یمن وی تا آنجا اداماه یافات کاه در مجلاه . این سرنوشت خوشمتعدد به چاپ رساند

-م چاپ مای 1177ایمان و سپس مجله اضواء که از جانب علمای نجف اشرف در سال

رت بر مدارس زهرا در بغداد و نجف اشرف را بار نظا 1173. در سال شد، مطلب نوشت

فعاال و پاکادامن باود ،عهده گرفت. ثمره تالش وی پرورش و تربیت نسلی از زنان آگاه

کشورهای عربی و اسالمی مختلف، در سراسر منااطق جهاان از که عالوه بر حضور در

ین،هماراه بارادر بزرگاوار . عالوه بار ا ، آمریکا، استرالیا و اروپا پراکنده شدندجمله آسیا

های سیاسی،اجتماعی و فرهنگی شارکت باقر صدر در بسیاری فعالیتخود ،سید محمد

:توان به موارد زیر اشاره کردالهدی صدر میهای شهید بنتکرد. از برترین ویژگی

آراستگی و برخورداری از اخالقی نیکو؛ .1

برخورداری از امور واالی اخروی؛ .1

مور و اعمال عام و خاص مربوب به زنان؛پیگیری فعاالنه ا .1

نظیر برخورداری از زبانی رسا در راستای تشریح دروس برای همگان باسبه بی .1

خود به منظور دعوت به سوی عبادت خداوند تبار و تعالی؛

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

119

ها متمرکز کارد وی از هماان ابتادا باه تدریس در دانشگاهوی تالش خود را بر .2

-دانشاگاه را عملای فعاال در راساتای رساالتش مای خوبی نشان داد کاه فعالیات در

.که از این طریق انقالب حجاب به شکوفایی رسیدداند؛چنان

این حجاب که از روی آگاهی و عزم صورت گرفت،خط قرمز حکومات ساتمگر .7

.آمدبه حساب می

ای استوار برخوردار باود کاه تماام ای رهبرانه و ارادهالهدی از روحیهشهید بنت .3

هاا، تاالش و ص در وجود وی در نتیجه ایمان به مقدس بودن هدف و آرماناین خصای

؛ آن هم زمانی که زن اش شکل گرفت پشتکار دائم و احساس مسئولیت در قبال وظیفه

. مسلمان در عرصه جنبش اسالمی حضوری نداشت

وی در عرصه ادبی نیز مطالعاتی داشت تاا جاایی کاه او را باه عناوان پیشاگام .3

چون ذوق ادبی های هنری خود همچنین از دادهدانند. وی همنان در عراق میادبیات ز

های موضوعی تاا های وی به شکل جدلجست. برخی داستانواالیش به نیکی سود می

شود. حدی مطلوب است که افکار منحرف در آن محو می

لکاه الهدی از ناوع آساایش و آراماش ذهنای نباود. ب توان گفت ادبیات شهید بنتمی .1

-نوعی نیاز واقعی و برخوردار از فرهنگی واسع و برگرفته از شناخت گسترده نسبت باه جامعاه

. کرد تا نقش اصلی خویش را ایفا کننداش بود و برای زنان افق دیدی وسیع فراهم می

الهدی تکامل نظاام اساالم را بارای زناان تبیاین و در بسایاری از شهید بنت .10

. وی شاه و تردیادها را بار اسااس دالیال و اشااره کارد های خویش به این امر کتاب

براهین متقن از قرآن کریم و سنت شریف نبوی زدود؛بارها از روی اعتمااد و اطمیناان

-داشت که اسالم دینی است که همواره سعادت و صالح جوامع را محقق مای اظهار می

.داردآن برای زن و خانواده خوشی و آسایش را به همراه کند و افزون بر

الهدی رهبری فعالیت سیاسی زنان عراقای را بار عهاده گرفات و شهید بنت .11

چناین زناان عراقای را از . وی هام پیشه عراق بسیج کردآنان را علیه نظام ظالم و جور

توان نتیجه گرفت کاه ایان های نظام بعث ظالم عراق آگاه کرد، بنابراین میتمام نقشه

های پراکنده زنان عراقای و خاویش از دها، محافل و گروهشهید بزرگوار در ارتباب با نها

.نقش متمایزی برخوردار بوده است

الهادی گفتاه لیال خالد، یکای از زناان فادایی فلساطینی،درباره شاهید بنات .11

زنایم، اماا کردم که ما زنان فدایی حماساه فاداکاری را رقام مای پیشتر فکر می»است:

ین کوه استوار و الگوی واال و مجهز به ایماان الهدی سبب شد که در مقابل اشهید بنت

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

121

چنین عبدالمجید، ادیب و ناقد معاروف هم« و رسالت خیر و اصالح احساس شرم کنم.

زمانی کاه خاون »چنین روایت کرده است: مصری، در خصوص این شهید گرانقدر این

این شهید بنت الهدی در گیوتین حزب بعث در بغداد فروریخت، گویی باری دیگر تولد

. عالوه بر اینکه امروز روز میالد او و سایر زنان مسلمان عراق به شامار شهید رقم خورد

الهادی کتاب و مقااالت بنات « دهاد. آید، از نابودی حکومت طاغوتی بعث خبر میمی

بسیاری از خود به جای گذاشت که اغلب آنها به صورت قصه و داستان است و هماواره

های خود را باا . وی کتابتعالیم اسالمی در آنها غلبه دارد بندی بهجنبه دعوت به پای

سبکی نوین، جذاب و دلربا به رشته تحریار درآورد ،لاذا باا اساتقبال بسایاری مواجاه

ای . در اینجاا بارای نموناه گزیاده ای که نیاز به ترجمه و چاپ مجادد دارد شد،به گونه

امروز چقدر شایستگی و لیاقات ": گویدکنیم.وی میها و وصایای وی رانقل میازنوشته

. اماا بایاد مشاعل دعاوت های مختلف آزموده شودداریم که رسالت محبوبمان به شیوه

اسالمی را برافرازیم و علوم و تعالیم خویش را در راه دعوت به اسالم، همراه با حکمات

د داشاته چنین دائما این نکته را به یاا و پندی نیکو در سراسر جهان منتشر کنیم. هم

باشیم که رسول خدا )ص( همواره ما را به طلب علم وصیت فرمود و آن را وظیفاه هار

مرد و زن مسلمان دانست تا زنان از این طریق باه مبادا و نظاامی جااودان و مانادگار

چنین بتوانند در راستای ممانعت از هدف قارار دادن افاراد مغارض و دست یابند و هم

چون باد باه هار سامت رواناه ،نه آنکه همان خوب عمل کنندگویپاسخ به ادعاهای یاوه

بند . زنان همواره باید به راه مستقیم راهبر و به دین اسالم و عقاید و نظام آن پایشوند

چنین این دین را با تمام وجود در کنناد تاا باه هار آنچاه از پیشارفت و باشند. هم

چناین گز نباید به آداب و رسوم و هم. بنابراین هراند دست یازندشکوفایی چشم دوخته

هدف این شهید بزرگوار این بود که به زنان بیاموزد "افکار بیگانه و وارداتی تکیه کنند.

ای از که در اینجاا نموناه که جوهر اسالم را به خوبی در کنند. خالی از فایده نیست

اشعار جاودان وی را بیان کنم:

ره مملو از خار و خاشا و تهی از خوشی است.دانم که راه و مسیر حق هموامی»

کند؛ اما من هماواره قادم در راه ها پخش میرایحه خود را میان جویبارهاو جدول

.امپیشینیان گذاشته

های انبوه تنهاست. دیرزمانی اسات کاه دیر زمانی است که مجاهد در میان لشکر

.خداوند سربازان اند خویش را یاری کرده است

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

121

آنچاه غیار از حاق باشاد زایال و از باین مواره در عرصه وجود جاودان است و هار حق ه

. رفتنی است

« کنم.بنابراین همواره با نام اسالم سرود سر خواهم داد و هر باطلی را انکار می

الهادی نظام بعث عراق پاس ازشاکنجه باه طاور وحشایانه بنات 1130در آوریل

-داری و هام ی واالترین اسوه پایاداری و خویشاتن الهدصدر،او رااعدام کرد. شهید بنت

توان گفت این شهید بزرگوار به نوعی زیناب چنین تن در ندادن به ظلم بوده است. می

بایسته اوست. "سرآمد شاعران"« الشعراءامیرة»زمانه خویش است و لقب

هاای خااص و شایان ذکر است شاهید باه طاور معماول دارای اسالوب و شایوه

. از این رو ،وظیفه ماست که به طاور دائام باه شایوه ست که دیگران ندارندمتمایزی ا

زندگی این شاعر رجوع کنیم تا دریابیم که چه عواملی سابب شاد کاه وی باه چناین

چنین باید از اعمال وی به خوبی درس بگیریم،زیرا که . همنظیری دست یابدکرامت بی

اند؛ چنان که مدت زمان تعلیم وی بیشتر همواره به عنوان معلم جادوانه باقی خواهد م

.از زمان عمرش بود

آید، اما آنچه باعاث برتاری ایان الهدی برای زنان و مردان الگو به حساب میبنت

رفتن در دریای مقاومت است؛ چنان کاه در تماام مقام از همگنان خود شد. فروزن واال

الهادی . بنات تصاص داده اسات های علمی و عملی رکوردی پیشتازانه به خود اخزمینه

،زیارا از بیانش معناوی و فکاری شاود ای برجسته برای مردان مؤمن محسوب می اسوه

ترین طاغوتی که تااریخ بسیار برخوردار بود. این خصایص در موضعش نسبت به وحشی

خداوناد : »آن را شناخت، به روشنی نمود یافت. خداوند در کتاب خویش فرموده اسات

«ه ایمان آوردند زن فرعون را م ال زد.برای کسانی ک

الهدی، ایان گوناه نیاه درخشاید و بار نردباان چون بنتامروز در عراق زنی هم

تمام جهانیاان مطبوعاتی ، هنری و اجتماعی باال رفت و ،دار شدن مناصب سیاسیعهده

زن ، بیادار سااخت کاه یاه بردندرا نسبت به این امر پس از آنکه در غلفت به سر می

تواند آنچه را خود خواهان انجامش است، محقق سازد. در واقع، زن عراقای الگاو و می

،زیرا وظیفه خویش را با شایستگی و واالیای باه آیدای واال در این باره به شمار میاسوه

هاای ، در واقع ثمره تاالش های موجود نمایان استآنچه اکنون در عرصه . )انجام رساند

.(الهدی استبنتشهید سعیده

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

122

، اماا داریام مای اندیشی برآزاد فرهنگ و ،آمادگی های بلندی در راستایامروز ما گام

. از این رو، بایاد از نقاش زن ایمهنوز به آرزوهای مطلوب و مدنظر خویش دست نیافته

ای کاه حتای در خاناه خاویش در ساختار یه حکومت به خوبی آگاه باشیم باه گوناه

-. در واقع، باید دانست زنی که در خانه به سر مای رای آگاهی زنان بسازیمای بمؤسسه

-، به شامار نمای ماندگی و کسالت باشدتأثیر که نشان از عقبعنوان شخصی بیبرد به

الهدی عالوه بر اینکاه خاناه خاویش را مؤسساه فرهنگای بازرگ و آید؛زیرا شهید بنت

، ارزشای، اجتمااعی و پایگاه تأمین فکاری پرقدرت از وجود زنان و مردان کرد،آن را به

های قوی از جهان عقال را باه قلاب محاول ای که اندیشهسیاسی تبدیل کرد، به گونه

. بناابراین کرد تا با عاطفه و احساس درهم آمیزد و به طور کامل وارد عرصه اجرا شاود

-، بای ظواهر فسااد روند ساخت و بنای یه جامعه را بر عهده دارند تا ،آالت اجراییابزار

. یافته را درمان بخشندبندوباری و انحرافات شکل

الهدی پاداش نیکو بخشاد، زیارا ایان شاهید واالمقاام بسایاری از خداوند به بنت

گیاری و نباود اعتمااد باه نفاس و گوشاه ،مانادگی ، عقب، ضعفهای کفر و الحادحالت

هاای مختلاف انی نادارد باه شایوه اندازهای اجتماعی را که ارتباطی با دین آسام چشم

های گیرا و جاذاب خاویش کاه باا روحیاه .او این کارامر را به واسطه نوشتهدرمان کرد

های هدفمند و چنین با استفاده از حفظ اصول و پایهخوانی دارد و همعصر کنونی هم

انجام داد. ،شدهریزیبرنامه

.ایم، سخنی به گزاف نگفتهقرین شد« ابحج»با امر 11الهدی در دههاگر بگوییم نام بنت

امر حجاب در واقع در آن زمان خط مخالفت در مقابل حکومت ظالم بعاث عاراق

آمد و حاکی از تحولی م بت برای زنان عراق در جهان اندیشه و فکار باود. به شمار می

ه بندی کامل زنان به تعهدات و امور دینای داشات؛ تاا جاایی کا حجاب حکایت از پای

زن عراقی به مقام شریف شهادت نائل شدند. 1000بیش از

گااه . ما هایچ رسدباید یادآور شویم آمار شهدای واالمقام ما به بیش از هزار تن می

ایم که با شور و شوق به سوی طناب دار بارود، اماا چنین حالتی را از زنی مؤمن ندیده

اوان بارای باه دیادار موعاود باه این زنان یکی پس از دیگری همراه با شور و شوق فار

-تمجید و آمرزش سار مای ،، تکبیراهللاالکه شعار الالهسمت طناب دار رفتند، در حالی

-. طبیعی است این زنان شهید به طور مساتقیم یاا غیرمساتقیم از ساعیده بنات دادند

هاا ین گفته. از ااندها تأثیر پذیرفتهها و نوشتهها، نامه،دروس، نشستالهدی در جلسات

-الهدی و سید صدر دوم و هام رسیم که اندیشه سید صدر اول و بنتبه این نتیجه می

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

123

چنین تمام شهدای جنبش اسالمی واالتارین و گرانبهااترین میراثای اسات کاه بادان

های آینده منتقل هایی را به نسل. بر ماست که چنین تفکرات و اندیشهکنیمافتخار می

بااقر کاه مبرهن است که مرجعیت پویای سید شایخ محماد کنیم. برای همگان امری

آمد، بیشتر به امور امت و مراقبات و الهدی نیز در بخش زنان معاون او به شمار میبنت

پرداخت. این امر مستلزم انجام مسوولیتی مهم و صیانت از آن به عنوان یه مرجع می

فکر مسلمان نه یه روشن فکر از دنیای مرجعیت است،زیراخطیر از جانب فردی روشن

تواند بدون کمه از مرجعیت این وظیفه را انجام دهد و نه مرجع به منظور رساندن می

نیاز ببیند.فکر بیتواند خود را از افراد روشنپیامش به امت می

گیاری فرهناگ و الهادی در شاکل از اینجا به خوبی به نقش بارز سید شهید بنت

. کارد وری از علم و معرفت تشاویق مای وی زنان را به بهرهبریم. میمعرفت اسالمی پی

تارین ساالح اسات و زن بارها به این امر اشاره کرد که سالح علم کارامادترین و قاوی

مسلمان همواره باید خود را به این سالح مجهز کند تا بتواند خویشتن را ساود بخشاد

ربط نیست که ساخن جا بیو وظایف خود را به امتش به نحو احسن انجام دهد. در این

الهادی کاه در کننده شهید بنات سید شهید صدر اول را میان گروه زنان انبوه تشییع

مقام پدرش را همراهی کردند،بیان کنم.روزهای سخت از دست دادن این شهید واال

بسم اهلل الرحمن الرحیم؛ای دختران من، مسئولیتی را که اکنون در قلبم نسبت »

. ای کنم این است که مسئولیت شاما در عصار حاضار زیااد اسات می به شما احساس

ای دختران حضرت زهرا)س(، شما الگویی واال برای زن امروز هستید. شما امروز اساوه

، حجااب پااکی ، ارزش،برتر از زنی مسلمان هستید که با یه دست خویش اسالم دین

م برایش حفظ کرده حمال بندی خویش را بر شخصیت اصیل و اسالمی که اسالو پای

.اساتعمارگران از کناد کند و با دست دیگر بزرگی و فرهنگ خاویش را حمال مای می

خواهناد جواناان می -سال پیش 70یعنی از -زمانی که وارد جهان اسالمی ما شده اند

گساری و در پی شهوت رفاتن گونه قانع کنند که فرهنگ نوعی بادهمرد و زن ما را این

. شما رسالت فاطمه زهرا را بار عهاده ، مرجعیت و نماز استالم و مسجدو دوری از اس

. شاما ای . جهان از طریق شما خواهد فهمید که علم باید در کناار ایماان باشاد دارید

دختران زهرا، این مسئولیت را دارید که به جهانیان بفهمانید فرهناگ و علام حقیقای

ایمان نیز همراه با دین و رساالت آسامانی شوند و هستند که همراه با ایمان میسر می

. حضرت زهرا م ال واالی جهاد که فاطمه زهرا آن را به خوبی همراه داشت؛ چناناست

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

124

هاا شارکت هاا و مصایبت . همراه با پدر خویش در تمام سختیو صبر در راه اسالم بود

زدود. وهش را میکرد و اندهایش را درمان می. زخمرفت. با پیامبر به جنگ میکردمی

ای کاه پیاامبر از وی ؛ باه گوناه ها در لحظات دشوار همراه پیامبر بوددائما طی جنگ

ای عاالم و . حضرت زهارا نموناه گرفت و به سخن دیگر، یه زن کامال مسلمان بودنیرو می

. هنگام ضرورت به مسجد پدر خویش رهسپار شاد وخطباه م الی واال در علم و فرهنگ بود

شمندی را بر زبان راند که دانشمندان بازرگ نیاز از گفاتن آن عاجزناد. وی باه خاوبی ارز

شاود و توانست در تاریخ اسالم این نکته را به اسالم رساند که علم همراه با دین میسر مای

شود. بندی به شعائر دینی حفظ میفرهنگ نیز دائما همراه با خدا و پای

ها دست یابد بادون رجه کمال و پیشرفت در تمام زمینهتواند به باالترین دزن نیز می

چنین میرا و رسالت پروردگاارش را از دسات های انسانی خود و همای از ارزشاینکه ذره

. بر شماسات کاه باه کال جهاان کنند شما را منحرف کنند. فرنگیان دائما تالش میبدهد

-راسات هساتید. از خداوناد واال مای ای اشتباه است و شما بار راه بفهمانید که این اندیشه

« خواهم که شما را در راه خویش موفق گرداند و در پناه خویش حفظ کند.

خواهم کاه ماا را در مسایر کنم و از خداوند میدر اینجا سخن خود را کوتاه می

ثبات و پایداری این شهید در دنیا قرار دهاد و شافاعت وی را در آخارت از ماا دریاغ

. کننده است شنوا و اجابت مدارد،زیرا او

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

125

المللی اسالمیتحقق تمدن بین جایگاه و نقش زنان مسلمان در

1علی حمزه پور !

چکیده

عنوان حاکمیت برگزیده صالحان بر روی زمین، نقطه آماال دستیابی به تمدن اسالمی به

اسات کاه ویژه جوامع اسالمی است؛ لذا بدیهی ها در طول تاریخ و بهو آرمان همه انسان

تالش برای تحقق آن نیز اشتیاق و اهتمامی همگانی اعام از هماه اقشاار، اقاوام و حتای

پای داشاته باشاد. تبیاین ویژه صاالحان و مسالمانان را در ادیان و مذاهب گوناگون و به

عنوان بخش مهمی از جوامع انسانی و اسالمی که در قالب حقیقی جایگاه و نقش زنان به

ساازی تواند منجار باه آیناده اند، میجوامع بروز و ظهور پیدا نموده نیمی از جمعیت این

هاای مارتبط در تحقاق فعال و بهینه در جهت متجلی شدن این قشار عظایم در عرصاه

گردد جایگاه و نقش زنان مسلمان المللی اسالمی گردد. در این مقاله تالش میتمدن بین

صت پیش رو در فراگیار شادن جنابش المللی اسالمی با توجه به فرتحقق تمدن بین در

گیری از چارچوب تئوریه مبانی اسالمی مستند به متون اساالمی بیداری اسالمی با بهره

و با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی مورد بررسی و واکاوی قرار گیرد.

واژگان کلیدی:

المللی اسالمی، خانواده، حجاب، جهاد، مشارکتزن، تمدن بین

دانشجوی دکتری سیاسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی .1

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

126

مقدمه

طلبی و حرکت به سوی وضع مطلوب و سعادت باوده قت انسان قرین با تالش بر کمالخل

هااا بااه دنبااال دساتیابی بااه شاارایطی بااه منظااور اسات. از ابتاادای تاااریخ، همااه انساان

هایی از تاریخ ایان نیااز فطاری باا اند. اگر چه در برههحداک رسازی سعادت و کمال بوده

، لکن بع ت پیاامبران الهای مجاددا آناان را باه کاران به گمراهی کشیده شدسلطة دغل

سوی کمال و سعادت راهنمایی نمود تا اینکه در نهایت بع ت پیامبر خاتم)صلی اهلل علیه

منجر به بیداری جهانی اسالمی گردید و والیت امیرالمومنین)علیه السالم( و ساایر و آله(

عمات، کامال شادن رساالت و نیز موجب کمال دین، تکمیال ن ائمة اطهار)علیهم السالم(

کسب رضایت خداوند از دین اسالم گردید.

سال گذشته، با عادم التازام باه 1100زدگان در طول ناسپاسان، دنیامداران و غفلت

والیت، موجبات کفران نعمت و ناخشنودی خداوند را فراهم نمودند و برای دساتیابی باه

لت و گمراهای را بارای بشاریت باه چرب و شیرین چند روزه دنیا، سالهای متمادی، ضال

ارمغان آوردند؛ مگر پیروان راستین و رهروان صدیق.

ساال، برخای 100باه مادت 1120تاا 1320پس از سالها غفلت عمومی از ساال

شاگردان مکتب اسالم در ایران، هندوستان، پاکستان، مصار، ساوریه و ساایر کشاورهای

توانیم جنبش دیگری نیز آغاز گشت که میزدگی قرن نوزدهم اسالمی در برابر موج غرب

آن را نهضت بازگشت به اسالم بنامیم. البتاه همزماان باا ایان نهضات و یاا پایش از آن

هایی چون اقباال مصلحین بزرگ دیگری نیز در جهان اسالم قد علم کردند. با ظهور نابغه

را حتای زدگای کم طلسم غارب البناء موج بازگشت به اسالم گسترش یافت و کمو حسن

در محافل دانشگاهی و روشنفکری شکست. عواملی که موجب بازگشت به اسالم گردیاده

-1031اهلل دهلاوی) اوال پویایی درونی مکتب بوده که اندیشمندان بزرگی چون شاه ولای

الادین سراحمدخان و سید امیرعلی در هند، سید جمال اهلل،ه ش(، حاجی شریعت 1111

ه ش(، رشاااید 1131-1113، ساااید محماااد عباااده)ه ش(1132-1113اسااادآبادی)

-1131ه ش( و سااید قطااب) 1113 -1131ه ش(، حساان البناااء) 1111-1111رضااا)

-ه ش( در ساوریه، محمادبن 1131-1113عبدالرحمن کاواکبی) ه ش( در مصر، 1111

فودیاو در ه ش(، حتای ع ماان دان 1101 -1110احمد سنوسی و عمرمختار در لیبای)

ه 1123-1127ه ش( در لبنان، اقباال الهاوری) 1113لدین عاملی)اشمال آفریقا، شرف

-1113ه ش( در پاکسااتان، اسااتاد مطهااری) 1123-1131ش( و ابااواالعلی مااودودی)

ی وجود آورد که به نوباه ه ش( در ایران را به1127-1111ه ش( و دکتر شریعتی) 1123

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

127

دند و با اندیشه خاویش خود نقش بزرگی در ایجاد انفجار آگاهی در سطح جامعه ایفا نمو

حرکتاای پدیااد آوردنااد تااا اینکااه در نهایاات نهضاات انقااالب اسااالمی بااه رهبااری امااام

گری و بیداری در جهان اسالم پاس ه ش(، دومین جنبش اصالح 1173 -1131خمینی)

آلهاای از صدر اسالم را موجب گردیده که با تأسیس حکومت دینی تحقاق آماال و ایاده

می را تضمین نمود. لذا به تبع ایان پیاروزی عظایم، حاکمیات مسلمانان در جامعه اسال

ویژه کشورهای اسالمی به چالش کشیده ی دنیا بهالمللی در همهگر بینهای سلطهقدرت

های اسالمی دیگر را فراهم نمود.بخشی برای وقوع انقالبشد و الگویی الهام

ن به رهباری پیامبرگوناه ایرااسالمی مقدمات ظهور انقالب 1123تا 1111از سال

ای که با همراهای، اساتقامت و گونهحضرت امام خمینی)رحمت اهلل علیه( مهیا گشت، به

فداکاری امت اسالمی و آبیاری نهال انقالب باا خاون شاهیدان انقاالب، موجباات تاداوم

بخشی، صدور انقالب و بیاداری اساالمی و تجرباه گرانقادر آن در کساب اساتقالل، الهام

عناوان پناهگااه مظلاومین عزت، پیشرفت و اقتدار در مقابل مستکبران عاالم باه کرامت،

عالم؛ فراهم گردید.

اسالمی دشمنان بشریت، تمام تالش خود را در انهدام این گیری انقالبپس از شکل

نهضت اسالمی قرن، متمرکز نمودند و در این راه نیاز از هایچ کااری فروگاذار ننمودناد.

هایی با نقش اسالم همچون از ناامیدی از نابودی آن درصدد ارائه بدیلچنانچه حتی پس

هاای م بات همچاون سازیگری و نیز بدیلتقویت پنهان و آشکار اسالم طالبانی و سلفی

اسالم آمریکایی، لیبرال و سکوالر در برخی از کشورها برآمدند آن هم به این منظاور کاه

-گیری از همه ابزارهای دروغی نظام سلطه و با بهرههاها و ظرفیتی توان، قابلیتبا همه

اساس و تبلیغ علیه موج اسالم وانقالب هراسی ای و با وارد نمودن اتهامات بیپرداز رسانه

به منحرف نمودن جریان و پیام اصیل انقالب اسالمی در اذهان جهانیاان و جلاوگیری از

بخشی آن بپردازند. داری و الهامپرچم

-در مقاله حاضر این است که با عنایت به جایگااه زناان در تمادن باین سؤال اصلی

باشد؟المللی اسالمی، نقش آنان در ایجاد و تحقق آن چه می

عناوان بخاش گردد جایگاه و نقش زنان مسالمان باه بنابراین در این مقاله تالش می

فراگیار شادن المللی اسالمی و با توجه بهتحقق تمدن بین ی اسالمی درمهمی از جامعه

گیری از چارچوب تئوریاه مباانی اساالمی مساتند باه جنبش بیداری اسالمی و با بهره

متون اسالمی، با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی مورد بررسی و واکاوی قارار گیارد و

تعمیم نسبت به گروه زنان در قالب سؤال تحقیق محادود گردیاده شاده اسات. در ایان

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

128

المللی اسالمی، در نظر گرفتاه نکه متغیر وابسته، تحقق تمدن بینچارچوب با توجه به ای

های قابل تصور بارای زناان شده است، لذا با توجه به جایگاه زنان در تمدن مذکور، نقش

عنوان متغیرهای مستقل؛ احصاء و ارائه گردد.المللی اسالمی بهدر تحقق تمدن بین

المللی اسالمیفرایند تحقق تمدن بین

و تمادن حرکت به سمت حکومات صاالحان راه، مسیر تکامل دولت اسالمی و نقشه

اسالمی)در پرتو بیاداری اساالمی(؛ دساتیابی باه المللی اسالمی پس از وقوع انقالببین

باشد: اسالمی به شرح ذیل میاسالمی و کشور نظام اسالمی، دولت

. وقوع انقالب اسالمی1

رگونی بنیادی در جهت حرکات ماردم باه سامت وقوع انقالب اسالمی به معنای دگ

گیاری ایجااد های معنوی و هادف های دینی و آغاز دوران حاکمیت ارزشاهداف و آرمان

باشاد کاه در حکومت اسالمی اولین مرحله از مراحل دساتیابی باه دولات اساالمی مای

و هاای اساالمی بخش همه جنبشی قرن و الهامعنوان معجزهجمهوری اسالمی ایران به

بخش جهان به وقوع پیوسته است و هم اکنون نیز الگوی بیداری اساالمی در حتی آزادی

در ای)مد ظله العالی(العظمی امام خامنهکشورهای اسالمی گردیده است. حضرت آیه اهلل

فرمایند:این خصوص می

]ی هادفها ...خواهیم آن نظامى، آن تشکیالتى و آن حکومتى را کاه بتاوان ما مى

را در آن محقق کرد، به وجود آوریم. این یه فرآیند طوالنى و دشاوارى دارد ی[ اسالم

انقالب یعنى دگرگونى بنیادى. البته این دگرگاونى ...و شروعش از انقالب اسالمى است

پذیر نیست؛ اما هاى دشوار و بدون زورآزمایى، امکانبنیادى در اغلب موارد بدون چالش

بایستى اغتشاش و شورش و ام ال اینهاا باشاد؛ ب حتما معنایش این نیست که در انقال

اى هم معنایش انقالب نیست؛ ج عام و تودهینه، ولى هر شورش و هر اغتشاش و هر تهی

هاى غلطى برچیده جایى است که پایه هر تحولى هم معنایش انقالب نیست؛ انقالب آن

(11/01/1131) اسات. شود. ایان قادم اول ى به جاى آن گذاشته مىیها شود و پایه مى

تر و پرسروصداتر از همه است، ایجاد انقالب اساالمى اسات. کاار قدم اول که پرهیجان

(11/01/1130. )ترین استآسانى نبود؛ لیکن این آسان

. دستیابی به نظام اسالمی 2

پس از وقوع کامل انقالب اساالمی)در پرتاو بیاداری اساالمی(، دساتیابی باه نظاام

تکامل ساختاری و پیاده کردن طرح مهندسی عمومی جامعاه و ارکاان اسالمی به مفهوم

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

129

های اسالمی نیز دومین مرحله از مسیر تحقق تمادن حاکمیت مبتنی بر معیارها و مال

در ای)مد ظلاه العاالی( العظمی امام خامنهاهللدولت اسالمی تبیین شده است. حضرت آیه

فرمایند:این خصوص می

یعنااى منبااع تقنااین و معیااار و مااال اجاارا و ارکااان نظااام اسااالمى یعنااى چااه؟

مقنناه، ةمجریاه، قاو ةقاو -گیرى در کشور معلوم شد چیست؛ ارکاان حکومات تصمیم

اینهاا را ت بیات ةهما چیده شد و قانون اساسى آمد -قضاییه و دیگر ارکان ةرهبرى، قو

ه تحقق پیدا کارد، انقالب ک( 03/07/1131) هاى اصولى انجام گرفت. گذارى کرد؛ لذا پایه

بالفاصله بعد از آن، تحقق نظام اسالمى است. نظام اسالمى، یعنى طرح مهندسى و شکل

کاه وقتاى در کشاور ماا نظاام سالطنتى کلى اسالمى را در جایى پیاده کردن. م ل ایان

استبدادى فردى موروثى اشرافى وابسته برداشته شد، به جااى آن، نظاام دیناى تقاوایى

شود؛ با همین شکل کلى که قانون اساساى بارایش معاین ایگزین مىمردمى گزینشى ج

ةنظام اسالمى، یعنى هندسا (.11/1/1131)کند؛ یعنى نظام اسالمى کرده، تحقق پیدا مى

دین، مایاه و پایاه و محاور (11/1/1130.)عمومى جامعه، اسالمى بشود؛ که این هم شد

هاى دیناى اسات؛ اهداف و آرمانقانون و اجرا در این کشور است. حرکت مردم به سمت

(12/3/1131)این معناى نظام اسالمى است؛ این تحقق پیدا کرد؛ لیکن کافى نیست.

. ایجاد دولت اسالمی 3

تحقق دولت اسالمی به مفهوم تکامل محتوایی و حرکت به سمت تطبیاق و نزدیاه

باشد: ذیل می ها با معیارهای اسالمی و اخالقی دارای دو بعد اساسی گیرینمودن جهت

تطبیق رفتار مسئوالن با معیارهای اسالمی -الف

با وقوع انقالب اسالمی و پس از آن دستیابی به نظام اسالمی آنچه که ماورد انتظاار

باشد سازماندهی رفتار و ارتباطات درونی، داخلی و خاارجی دولت،کاارگزاران نظاام و می

العظمی امام اهللباشد. حضرت آیهاسالمی می گانه بر اساس واقعیتها و معیارهایقوای سه

فرمایند:ای )مد ظله العالی( در این خصوص میخامنه

بعد از آنکه نظام اسالمى پیش آمد، نوبت به تشکیل دولت اسالمى به معناى حقیقى

ى اساالمى؛ چاون گونهتر، تشکیل منش و روش دولتمردان به رسد؛ یا به تعبیر روشن مى

اول فراهم نیست؛ بتادریج و باا تاالش بایاد باه وجاود آیاد. مساؤوالن و ى این در وهله

دولتمردان باید خودشان را با ضوابط و شرایطى که متعلق به یه مسؤول دولت اساالمى

سار کاار بیایناد؛ یاا اگار ناقصاند، -اگار هساتند -است، تطبیق کنند. یا چنان افرادى

ى ساوم و پیش ببرند. این مرحلاه خودشان را به سمت کمال در آن جهت حرکت دهند

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

131

معناى شاعار دولات (11/1/1131.)کنیم است که از آن تعبیر به ایجاد دولت اسالمى مى

خواهیم اعمال فردى، رفتار با ماردم، رفتاار باین خودماان، و اسالمى این است که ما مى

بط اساالمى ى امروز جهانى را به معیارها و ضاوا المللى و نظام سلطه رفتار با نظامهاى بین

(3/7/1131)نزدیکتر کنیم.

تحقق کارآمدی الگوی اسالمی -ب

نمایاندن کارآمدی الگو و مدل حکومتی اسالم جازء اصالی و غاائی مرحلاه تشاکیل

دولت اسالمی بوده و دستیابی به آن زمینه را بارای تکامال و گساترش کارآمادی مادل

ا باه سارمنزل ساعادت حکومتی اسالم در جهت نفی حاکمیات ماادی و هادایت انساانه

-ای)مد ظله العالی( در ایان خصاوص مای العظمی امام خامنهاهللخواهد بود. حضرت آیت

فرمایند:

ى دولات اساالمى و کشاور اساالمى در مرحله ]در جمهوری اسالمی ایران[ ما امروز

ى یعناى مساؤوالن قاوه -را ایجاد کنیم. امروز دولات ماا قرار داریم؛ باید دولت اسالمى

سهم خوبى از -ى مقننه، که مجموع اینها دولت اسالمى است ى قضاییه، قوه یه، قوهمجر

حقایق اسالمى و ارزشهاى اسالمى را دارد؛ اما کافى نیست؛ اولش خود من. باید بیشتر به

سمت اسالمى شدن، مسلمان شدن و مؤمنانه و مسلمانانه زندگى کردن بارویم. بایاد باه

تن به سمت زندگى علوى معنایش این نیسات کاه اگار آن سمت زندگى علوى برویم. رف

رفتند، امروز هم لناگ ببنادیم و راه بارویم؛ ناه، اماروز دنیاا بستند و راه مى روز لنگ مى

پروایى یعنى عدالت، تقوا، پارسایى، پاکدامنى، بى -پیشرفته است. باید روح زندگى علوى

را در خودمان زناده کنایم؛ بایاد باه -در راه خدا و میل و شوق به مجاهدت در راه خدا

سمت اینها برویم؛ این اساس کار ماست و به شما عارض کانم، در آن صاورت کارآمادى

ى که ممکن اسات باراى ا جمهورى اسالمى هم مضاعف خواهد شد؛ چون مشکل اساسى

نظام اسالمى پیش بیاید، کارآمدى در نگاه جهانى است؛ بگویند آیا توانستند ایان کاار را

قدم تحول درونى خود را جادى بگیاریم و به ند، توانستند آن کار را بکنند؟ اگر ما قدمبکن

نشاان دهایم، کاارایى و پیش ببریم و پایبندى خود را باه ارزشاها و اصاول خاود عماال

(7/3/1131)توفیقات ما هم بیشتر خواهد شد.

. ایجادکشور اسالمی 4

تمادن اساالمی باا تحقاق عادالت هاای ایجاد کشور اسالمی به مفهاوم ایجااد پایاه

ی عناوان مرحلاه اجتماعی و آرمانهای اسالمی در جامعه و ایجاد جامعه الگو و نموناه باه

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

131

العظمای اماام اهللباشاد. حضارت آیات درخشش نظام اسالمی و ارزشهای متعالی آن مای

فرمایند:در این خصوص می ای)مد ظله العالی(خامنه

اگر دولت به معناى واقعى کلمه اساالمى شاد، ى چهارم کشور اسالمى است. مرحله

گاه کشور به معناى واقعى کلمه اساالمى خواهاد شاد؛ عادالت مساتقر خواهاد شاد؛ آن

-شود؛ عزت حقیقى براى ماردم باه کن مى تبعیض از بین خواهد رفت؛ فقر بتدریج ریشه

کشاور شاود کناد؛ ایان ماى الملل ارتقاء پیادا ماى آید؛ جایگاهش در روابط بین وجود مى

(11/01/1131)اسالمى.

المللی اسالمی . ایجاد تمدن بین5

ی گاذار از مراحال چهارگاناه قبلای المللی اساالمی کاه در نتیجاه ایجاد تمدن بین

گاردد؛ مشتمل بر انقالب اسالمی، نظام سالمی، دولت اسالمی و کشور اسالمی حاصل می

اگیار شادن فرهناگ اساالمی در سازی جهانی و فربه مفهوم تشکیل دنیای اسالمی، الگو

فضای عمومی بشریت و در نتیجه دستیابی به اوج تکامال بشاریت؛ نقطاه نهاایی مسایر

ای)ماد ظلاه العظمی اماام خامناه اهللتکاملی دولت اسالمی تبیین شده است. حضرت آیه

فرمایند:العالی( در این خصوص می

وقتاى کشاور (7/3/1131.)الملال اساالمى اسات ى بعد تشاکیل تمادن باین مرحله

وقات فرهناگ اساالمى فضااى اسالمى پدید آمد، تمدن اسالمى به وجود خواهد آمد؛ آن

که ]کشاور اساالمی[ از ایان مرحلاه (. 13/02/1131)عمومى بشریت را فرا خواهد گرفت

شاود دنیااى اساالمى عبور کنیم، بعد از آن، دنیاى اسالمى است. از کشور اساالمى ماى

(11/01/1131)آید. شد، نظایرش در دنیا به وجود مى درست کرد. الگو که درست

المللی اسالمیجایگاه زنان در تمدن بین

باشاد. تحقاق تمادن تحقق تمدن اسالمی نیازمند تالش همگانی و از جمله زنان می

المللی اسالمی به معنای بسترسازی برای ظهور حضرت حجت)عجل اهلل تعالی فرجاه بین

انی دیگر تحقق جامع آن نیز تنها توسط ایشاان محقاق خواهاد باشد و به بیمی الشریف(

گونه که زنان در بسترسازی برای ظهور امام عصر حضور دارند، در مدیریت شد. لذا همان

حکومت جهانی موعود در محضر حضارت ولای عصار نیاز حضاور مساتقیم دارناد. ایان

تصریح شده است که: حقیقت در روایتی از سوی پیامبر)صلی اهلل علیه و آله( اینگونه

آورد و مردم همانند کبوترانى کاه اى به حرم امن الهى پناه مىدر آن هنگام پناهنده

شاوند تاا اینکاه در نازد آن برند به سوى او جمع ماى سو هجوم مىاز چهار سمت به یه

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

132

باشند که بار هار جباار و چهارده نفر گرد آمده که برخى از آنان زن مى و حضرت سیصد

(200ص 1المهدى جمعجم احادیث االمام)شود. اى پیروز مىهجبارزاد

نیز این موضوع با قید تعداد زنان حاضر در در روایتی از امام محمد باقر)علیه السالم(

شمار یاران حضرت، مورد تأکید قرار گرفته شده است:

ه آیند که پنجاه نفر از این عده زن هساتند کا به خدا سوگند سیصد و سیزده نفر مى

بدون هیچ قرار قبلى در مکه کنار یکدیگر جمع خواهند شد. این است معناى آیه شریفه:

کناد. زیارا او بار هار کاارى تواناا اسات. هر جا باشید خداوند هماه شاما را حاضار ماى

(111ص 21بحاراالنوار ج)

11همچنین بر اساس روایاتی از امام صادق)علیه السالم( تأکید شده است که تعداد

نمایند و حتی به ناام و ای هستند که از گذشته رجعت میز این تعداد، زنان برگزیدهنفر ا

اند:نوع فعالیت هم مشخص گردیده

باه کاه صلی اهلل علیه و آله وسلم ( سایزده زن خواهناد باود )همراه قائم آل محمد

قناواء و شاامل سرپرستى بیماران را به عهده خواهند گرفات ،مداواى مجروحان پرداخته

احمسایه ،زبیده ام خالد ،ام ایمن حبابه والبیه سمیه مادر عمار یاسر ،دختر رشید هجرى

(170ص هدالئل االمام) باشند.می ماشطه ام خالد جهنیه ،ام سعید حنفیه صیانه

المللی اسالمیجایگاه و نقش زنان در تحقق تمدن بین

ش آناان در ایجااد و تحقاق المللی اسالمی، نقبا عنایت به جایگاه زنان در تمدن بین

آن برگرفته از متون اسالمی عبارتند از:

خودسازی معنوی و تربیت فرهنگی در خانواده. 1

در منظار خاداى از آنجا که به فرموده پیامبر گرامای اسالم)صالی اهلل علیاه و آلاه(:

تر و عزیزتر ازتشاکیل خاانواده بار پاا نشاده اسات متعال، هیچ نهادى در اسالم محبوب

عنوان یه نهاد اساساى در جامعاه، یاه اصال و خانواده به(. 1 ، ص11 الشیعه، ج سایلو)

عنوان رود و باید در بررسى مسایل زنان و ترسیم چهره زن مسلمان، به شمار مى محور به

بنیاان و تعمیاق بدیل به شمار رود و هر آنچه کاه در جهات تقویات ایان یه مبناى بى

اصلى این نهاد، کارسااز اسات عنوان دو رکنژه زن و شوهر بهویهروابط میان اعضاء آن، ب

اى که به تضعیف و سستى این نهاد برنامه توصیه شود و هر توصیه و پیشنهاد و ضابطه و

بیانجامد به کنار رود.

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

133

گیرناد هر موقعیت اجتمااعى و فاردى و در هار نقشاى کاه قارار ماى زن و مرد در

موقعیات و آن گیارى آن یت، نقاش خاویش را در شاکل عنوان یه اولوبه« خانواده»باید

-کند وجامعه مادنى و توساعه هماه اى که اسالم ترسیم مى نقش، ایفا کند. مدینه فاضله

هااى مختلاف و از جملاه امات باراى ملات عنوان یه آرمان جهانىکه اینه به ایجانبه

و بادون « خاانواده نهاد مقدس »حضور سازنده و فعال بزرگ اسالمى درآمده است، بدون

باراى « خاانواده مطلاوب »گیرى و تحقاق شروب و لوازمى که شکل منظور ساختن همه

(10.)سید ضیاء مرتضوى: کند، امکان ندارد اسالمى ایجاب مى جامعه

رود و خاستگاه مى اولیه جامعه به شمار یعنوان یه نهاد اجتماعى، هستهخانواده به

کیادات أنیست. افازون بار آن هماه ت رهنمودهاى دینى آن فقط یموقعیت ممتاز و ویژه

هاایى کاه است و افزون بر آن همه دستورالعمل دینى و ارزشهایى که براى آن وارد شده

حال مشاکالت و تحکایم رواباط هاا، راه ولیتئتعیاین مسا گیرى صحیح، شکل در جهت

عناوان واقعیااتى اى کاه دارد باه هاى گساترده است، منافع و ارزش خانوادگى، صادر شده

( لیه الساالم همه روشن اسات. ایان اسات کاه در ساخنى از اماام رضاا)ع ملموس، براى

اى نازل نشده بود و سنت و روایتى نیز وجاود ازدواج آیه یحتى درباره خوانیم که اگر مى

دارد باه نداشت، همان نیکى به خویشان و اناس و الفتاى کاه باا دیگاران در آن وجاود

موفاق و کااردان باه به آن کند و انسان ه انسان عاقل و خردمند رغبتاى هست ک اندازه

حضارت یکه باه فرماوده گونه است و بدین( 171 ، ص101 بحاراالنوار، ج) .آن شتاب کند

دارد و است دوسات ماى اى را که خانواده در آن وجل خانهعز وند( خدالیه السالمصادق)ع

(21 ، ص7 کافى، ج ) .دارد اى را که محل طالق است مبغوض مى خانه

حضرت امام خمینی)رحمت اهلل علیه( در خصاوص نقاش تربیتای زن در جامعاه در

فرمایند:مقایسه با مأموریت انبیاء می

خدمت مادر به جامعه از خدمت معلم باالتر است و از خدمت همه کس باالتر اسات

ن قشاری باشاند کاه هماه خواستند که بانواخواستند و میو این امری است که انبیا می

(12/11/21.)و شیرزنان و شیرمردانی به جامعه تقدیم کنندتربیت کنند آنها جامعه را

ای)مد ظله العالی( نیز رکنیت خانواده و تربیات العظمی امام خامنهاهللچنانچه حضرت آیه

فرمایند:ترین نقش زنان تلقی نموده و میفرزندان و تقویت روحی شوهر را برجسته

مسلمان، در عائله وظایفى دارد و آن، هماان رکنیات اساساى خاانواده و تربیات زن

فرزندان و هدایت و تقویت روحى شاوهر اسات ... ماادران در دوران انقاالب و در جناگ

تحمیلى، فرزندان خود را به ساربازان جانبااز و شاجاع در راه اساالم و مسالمین تبادیل

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

134

هاى دوران جنگ تحمیلى، شوهران خود را به انسان کردند و همسران در دوران انقالب و

بر روى فرزند و شوهر. ایان، مقاوم و مستحکم مبدل ساختند. این است نقش و تأثیر زن

هاست و باه تواند در داخل خانواده ایفا کند و جزو بزرگترین نقش مى نقشى است که زن

تار، تربیات مهام ة کارهاى زنتر، همین کار است. از هم مهم نظر من از همة کارهاى زن

(32/ 11/ 13هاى بزرگ است.) فرزندان و تقویت روحى شوهران براى ورود در میدان

ترین نقاش عنوان مهمو در بیانی دیگر ضمن تأکید بر اهمیت نقش زن در خانواده به

فرمایند:گونه تبیین میهای زنان را ایناز نقش

اسات؛ « خاانواده »ول اهمیت قرار دارد، مساألة ى ا آنچه که در درجه ى زن در مسأله

تواند ایفاء مى هایى که زنی نقشعنوان عضوى از خانواده؛ به نظر من از همهبه نقش زن

ی چیزهااى مطلاوب و حق دارد به خااطر هماه کند، این اهمیتش بیشتر است ... آیا زن

سات تصاور شاود، نقاش جالب و شیرینى که در بیرون از محیط خانواده براى او ممکن ا

خود را در خانواده از بین ببرد؟ نقش مادرى را، نقش همسارى را؟ حاق دارد یاا ناه؟ ماا

در هر سطحى از علم و ساواد ترین نقشى که یه زن کنیم... مهم روى این نقش تکیه مى

ماادر عنوان یاه تواند ایفاء کند، آن نقشى است که به و معلومات و تحقیق و معنویت مى

تر است؛ این، ی کارهاى دیگر او مهمتواند ایفاء کند؛ این از همه عنوان یه همسر مىو به

تواند آن را انجام دهد... ایان مسائولیت را آن کارى است که غیر از زن، کس دیگرى نمى

باید مسئولیت اول و مسئولیت اصلى خودش بداناد. بقااى ناوع بشار و رشاد و بالنادگى

این وابسته است؛ حفظ سالمت روحى جامعه به این وابسته استعدادهاى درونى انسان به

هاا باه ایان هاا و تالطام تاابى ها و بى قرارى است؛ سکن و آرامش و طمأنینه در مقابل بى

( 1137/ 01/ 11وابسته است. )

. ترویج فرهنگ حجاب، عفاف و پاکدامنی در جامعه2

و فخر زنان و ماردان عاالم بزرگ معلم انسانیت حضرت فاطمه زهرا)سالم اهلل علیها(

رود. زنانی که باا حجااب و عفااف در اثار سار عصمت، عفاف و نجابت به شمار میچشمه

شناخت گوهر وجودی خویش در برابر حکم الهی تسلیم شدند و به اصطالح تاج بنادگی

کنند و منجار باه نهند، همواره درس وقار و انسانیت را برای جامعه مرور میرا بر سر می

شوند. چنانچاه یای شخصیت زنان و مردان در مسیر بندگی و دستیابی و رستگاری میاح

فرماید:خداوند می

و به زنان با ایمان بگو دیدگان خود را ]از هر نامحرمى[ فرو بندند و پاکدامنى ورزناد

از آن پیداست و باید روسرى خاود و زیورهاى خود را آشکار نگردانند مگر آنچه که طبعا

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

135

سینه خویش ]فرو[ اندازند و زیورهایشان را جز براى شوهرانشاان یاا پدرانشاان یاا را بر

پدران شوهرانشان یا پسرانشان یا پسران شوهرانشان یا برادرانشان یا پساران برادرانشاان

یا پسران خواهرانشان یا زنان ]همکیش[ خود یا کنیزانشان یاا خادمتکاران مارد کاه ]از

اناد و که بر عورتهاى زناان وقاوف حاصال نکارده آشکار نکنند نیازند یا کودکانى زن[ بى

دارناد معلاوم اى به زمین[ نکوبند تا آنچه از زینتشاان نهفتاه ماى گونهپاهاى خود را ]به

.اى مؤمنان همگى ]از مرد و زن[ به درگاه خدا توبه کنید امید که رساتگار شاوید .گردد

هاى خود رانت و به زنان مؤمنان بگو پوشش( اى پیامبر به زنان و دخت11سوره نور، آیه )

را بر خود فروتر گیرند این براى آنکه شناخته شوند و مورد آزار قرار نگیرند ]به احتیااب[

(21سوره احزاب، آیه ) .تر است و خدا آمرزنده مهربان استنزدیه

ن ای)مد ظله العالی( در تبیین نقاش اسات نایی ز العظمی امام خامنهاهللحضرت آیت

در جامعه، معنا پیدا کردن انسانیت در جامعه را منوب به وجود زن همراه با ایمان، عفات

دانند:و پاکدامنی می

که خداى متعاال در وجاود او باه ودیعاه گذاشاته و -ى خود با نقاب قوت زنانه زن

همراه با ایمان عمیق، همراه با استقرار ناشى از اتکااء باه خداوناد و -است مخصوص زن

تواناد در ماى -بخشاد که فضاى پیراماون او را نورانیات ماى -دامنى همراه با عفت و پا

گونه ایفا کند؛ هیچ ماردى قاادر باه ایفااى چناین نقشاى جامعه یه نقش است نائى این

ى جوشانى از عاطفه و محبت حال م ل چشمه نیست. م ل کوه استوارى از ایمان، درعین

ى ى صابر و حوصاله و عاطفاه محتاجان نوازش را از چشمهو احساسات زنانه، تشنگان و

باا توانند تربیت شوند. اگر زن کند. انسانها در چنین آغوش پر برکتى مى خود سیراب مى

و کرد. ایان، معنااى ارزش زن این خصوصیات در عالم وجود نبود، انسانیت معنا پیدا نمى

(1131/ 01/ 12است. ) تشخص زن

جامعاه گردناد و درس توانناد معلام در جامعه در پرتو حجاب خود می لذا زنان مسلمان

حجااب و یاساالم زن را در ساایه ، لطف، صفا و وفا در جامعه را آموزش دهناد. عاطفه، عفت

مانند آن شاود و وفا و ،صفا ،لطف ،درمان ،رقت ،آورد تا معلم عاطفهسایر فضایل به صحنه مى

مین کناد. أعنوان لعبه به بازار بیایاد وغریازه را تا تا زن به دنیاى کنونى حجاب را از زن گرفته

دهد ناه فرمان شهوت مى ،غریزه به جامعه آمد دیگر معلم عاطفه نیست یزن وقتى با سرمایه

لاذا اساالم اصارار دارد کاه ؛شهوت جز کورى و کرى چیزى به همراه ندارد و ؛دستور گذشت

عاطفه بدهد نه ایان کاه عنى بیاید که درس عفت وی .ولى با حجاب بیاید ،زن در جامعه بیاید

(120)جوادی آملی: درس شهوت وغریزه بیاموزد.

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

136

های جهاد و مبارزه با دشمن. مشارکت عینی در عرصه3

ی برخورد با مقوله جهاد و سیره نورانی حضرت فاطمه زهرا)سالم اهلل علیها( در نحوه

فاعی همگانی مسلمین را در این عرصاه گشایی و تبیین نحوه مسئولیت ددفاع موجب راه

و حتای گااهی سرکشای باه رزمنادگان نماید. حضور ایشان در پشت جبهاه حکایت می

ایان جنگ خنادق و فاتح مکاه ویژه در بهاسالم و غذا رسانی به آنها در صف اول جبهه

موضوع را تبیین نموده است.

هااى ارى از غازوات و جناگ حضور زنانى مانند نسیبه، جراحه و ام عطیه که در بسی

دار مسئولیت امداد بودند، راه را باراى ( حضور داشتند و عهدهلی اهلل علیه و آلهپیامبر )ص

عناوان پرساتار و زنان امت اسالمى باز کرد تا در صورت نیاز، بتوانند با حضور مستقیم به

ن امکانات همچنین شرکت غیرمستقیم، مانند تشویق مردان براى رفتن به جبهه، فرستاد

و کمه براى رزمندگان اسالم اقدام کنند.

انگیز زنان در قیام عاشاورا نیاز طیاف وسایعی از آموز و عبرتهمچنین حضور درس

از همکاارى طوعاه در ) مشاارکت در جهااد های جهاد و مبارزه با دشمن از جملاه عرصه

عتاراض و کوفه با نهضت مسلم و همراهى همسران برخاى از شاهداى کاربال گرفتاه تاا ا

(، تارویج روحیاه، هاى شوهرانشان م ل خولىانتقاد برخى همسران سپاه کوفه به جنایت

رفتاار ی بارز آن که نمونه آمیز زنان در جبهه به رزمندگان حضور تشویق صبر و مقاومت،

ای برای نهضت اماام حساین)علیه عنوان پشتوانهبه (الم اهلل علیهازینب کبرى)سحضرت

در به مدینه ى جنایات یزیدیان چه در سفر اسارت و چه پس از بازگشتافشاگرالسالم(،

و مادیریت ، رسایدگى باه بیمااران و ماداواى مجروحاان ، پاسدارى از خون شهدا جهت

را نام برد.هاى آلوده رعایت عفاف و حجاب در برابر چشم ضمن سرپرستى کاروان

هاای گونااگون دفااع هحضرت امام خمینی)رحمت اهلل علیه( حضاور زناان در عرصا

نمایند:مقدس در جمهوری اسالمی ایران را اینگونه تبیین می

بینیم و دیادیم کردند. ما میها هم شرکت میزنان در صدر اسالم با مردان در جنگ

های خاود که زنان همدوش مردان بلکه جلوتر از آنان در صف قتال ایستادند، خود و بچه

خواهیم، زن به مقاام دند و باز هم مقاومت کردند. ما میو جوانان خودشان را از دست دا

ما مفتخریم که بانوان و زنان پیار و جاوان و خاورد و ( 12/11/23).واالی انسانیت برسد

های فرهنگی و اقتصادی و نظامی حاضر و همدوش مردان یا بهتر از آناان کالن در صحنه

و آناان کاه تاوان جناگ دارناد در در راه تعالی اسالم و مقاصد قرآن کریم فعالیت دارند

آموزش نظامی که برای دفاع از اسالم و کشور اسالمی از واجبات مهم اسات شارکت و از

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

137

هایی که توطئه دشمنان و ناآشنایی دوستان از احکام اساالم و قارآن بار آنهاا محرومیت

از قیاد بلکه بر اسالم و مسلمانان تحمیل نمودند، شجاعانه و متعهدانه خاود را رهاناده و

اطاالع از خرافاتی که دشمنان برای منافع خود به دست نادانان و بعضای آخونادهای بای

اند و آناان کاه تاوان جناگ ندارناد در وجود آورده بودند، خارج نمودهمصالح مسلمین به

آورد خدمت پشت جبهه به نحو ارزشمندی که دل ملت را از شوق و شعف به لرزه در می

لرزانااد، اشااتغال باادتر از دشاامنان را از خشاام و غضااب ماای و دل دشاامنان و جاااهالن

(12/1/73.)دارند

ای)مد ظله العالی( نیز در خصوص اهمیات و نحاوه العظمی امام خامنهاهللحضرت آیه

فرمایند:های گوناگون دفاع مقدس میحضور زنان در عرصه

ن شاهدا، العاده بود؛ نقش مادرا ، نقش زنان، یه نقش فوق]جنگ[ دوران سختدر »

نقش همسران شهدا، نقش زنان مباشر در میدان جناگ، در کارهااى پشاتیبانى و بعضاا

هااى العاده بود. زنهاا حتاى در بخاش یه نقش فوق بندرت در کارهاى عملیاتى و نظامى

کارى است که واقعا با هیچ معیارى، با هایچ ةاینها یه مجموع؛ ... نظامى هم فعال بودند

سالم و جوشاان یهاین مادر با همان احساسات مادران ...گیرى نیست. زهى قابل اندایترازو

هاشاان را و پرفوران، آنچنان نقشى ایفاء کند که صد تا ماادر دیگار تشاویق بشاوند بچاه

هاى جوان، شوهران جوان خودشاان را همسران صبور شهدا، زن... بفرستند میدان جنگ

زو از دست بدهند. اوال راضى بشوند ایان شاوهر در آغاز زندگى شیرین خانوادگى مورد آر

ى که ممکن است برنگردد؛ بعد هم شهادت او را تحمال کنناد؛ یجوان بلند شود برود جا

بعاد آنچاه .بدیل اسات هاى بىبعد هم افتخار کنند، سرشان را باال بگیرند. اینها آن نقش

رفتند همسر جانبازان شدند. ى یهاکه تا امروز ادامه دارد، همسرى با جانبازان است. خانم

یه مرد ناقص معیوب احیانا باداخالق باه خااطر وضاع جسامى یاا اخاتالالت ناشاى از

عنوان یه متعهد و یه مسئول، داوطلبانه و بادون هایچ گرفتگى و غیره را انسان به موج

اینهاا ایان ... اش را به عهده بگیارد، خیلاى فاداکارى کارده اسات. اجبارى برود پذیرائى

(12/10/10) شود نقش زنان را محاسبه کرد.فداکارى را کردند. اصال نمی

های سیاسی و اجتماعی. مشارکت فعال در عرصه4

ی نورانی پیامبر)صلی اهلل علیه واله( و ائماه آنچه مسلم است و از قرآن کریم و سیره

)صالی اهلل شود، این است که زنان در عصار رساول اکارم اطهار)علیه السالم( دریافت می

علیه واله( و امامان بزرگوار)علیهم السالم( در جامعه حضور داشته، بعضا در محضار آناان

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

138

نمودند و این یه امار طبیعای و عاادی باوده های خود را مطرح میحاضر شده، پرسش

است .

های سیاسی و اجتمااعی موضاوعی اسات کاه در اوج الگوی مشارکت زنان در عرصه

تأللو نمود. ایشان چاه در دوران حضاور پیاامبر باا م اهلل علیها(ی حضرت زهرا)سالسیره

ای را در جامعاه در ماواردی کاه توطئاه یاری رساندن باه پیامبر)صالی اهلل علیاه و آلاه(

نمود، سرزنش و نفرین ابوجهل و پیروان مشار او در ماأل عاام، حضاور در مشاهده می

ن پس از وفات پیامبر)صلی اهلل علیه مراسم مهم سیاسی و اجتماعی مباهله و چه در دورا

ی عناوان الگاوی هماه النبی و ... بهبا دفاع از حریم والیت، قرائت خطبه در مسجد و آله(

اند.زنان و مردان عالم این مسئله را تبیین نموده

براى انسان یه هویات جمعاى نگرد ودین از آن جهت که بشر را با دید جمعى مى

یه سلساله وظاایفى ،قیقى وجود داشته باشد یا نداشته باشدمعتقد است خواه جامعه ح

-مسلمانان را به انجاام آن وظاایف فارا ماى کند وعنوان مسائل اجتماعى مطرح مىرا به

،ماؤمنین راساتین "کند کاه: اند. قرآن کریم مؤمنین راستین را چنین معرفى مىخوانده

گذارناد و هبرشان را تنها نمىر کسانى هستند که در مسائل جمعى جامعه حضور دارند و

-کنند و اگر هام معاذور بودناد بادون اطاالع نماى بدون عذر موجه صحنه را تر نمى

(7)سوره نور، آیه "روند.

اهلل علیااه( در خصاوص مشااارکت فعااال زن در بنااای حضارت امااام خمینی)رحماات

ند:فرمایی اسالمی با قید ضرورت بازیابی مقام انسانی خود در جامعه میجامعه

تواند مشارکت فعال باا ماردان در بناای عنوان یه انسان میر نظام اسالمی، زن بهد

جامعه اسالمی داشته باشد ولی نه به صورت یه شی، نه او حق دارد خاود را باه چناین

حدی تنزل دهد و نه مردان حق دارند که به او چنین بیندیشند و در مورد آنچاه را کاه

است، اسالم با هر چیزی که انسان را باه پاوچی و از خاود به نام تفریحات شناخته شده

زنان از نظر اسالم، نقاش حساسای در (13/3/23).کندکشاند، مبارزه میبیگانه شدن می

دهد که او بتواند مقاام انساانی بنای جامعه اسالمی دارند و اسالم زن را تا حدی ارتقا می

رون بیایاد و متناساب باا چناین رشادی بودن بی یءخود را در جامعه باز یابد و از حد ش

(11/3/23. )ی به عهده بگیردیهاتواند در ساختمان حکومت اسالمی مسئولیتمی

ای)مد ظله العالی( ضامن تأکیاد بار تقویات نهااد العظمی امام خامنهاهللحضرت آیه

( در خصااوص 1133/ 10/ 11هاااى اجتماااعى) در آن و در صااحنه خاانواده و جایگاااه زن

فرمایند:در جامعه نیز میحضور زن

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

139

مسئولیت حضور در جامعه و فهمیادن دردهااى عماومى جامعاه و ساعى در عاالج

توانناد نیسات؛ زنهاا هام نماى دردهاى عمومى جامعه، مخصاوص مارد و مخصاوص زن

شان را از این مسئولیت خالى کنند. اگر زنها باید در این زمینه کارى انجاام بدهناد، شانه

هااى اختصاصاى هام، اما مسئولیت -محدودیتى هم وجود ندارد -بدهندالبته باید انجام

قارار داده، مهام اسات. یعنى آن کارى که خداى متعال به حسب طبیعت باه عهادة زن

و المؤمنون و المؤمنات بعضهم اولیااء بعاض »گوید: که مى ( اسالم وقتى1137/ 01/ 11)

ی و مؤمناات در حفاظ مجموعاه ؛ یعنى ماؤمنین «یأمرون بالمعروف و ینهون عن المنکر

را اسات ناء نظام اجتماعى و امر به معروف و نهاى از منکار هماه ساهیم و شاریکند؛ زن

را است ناء کنیم. مسئولیت اداره جامعاه اساالمى و پیشارفت توانیم زن نکرده. ما هم نمى

نحوى برحساب ، بر دوش مرد؛ هرکدام به جامعه اسالمى بر دوش همه است؛ بر دوش زن

ى است که ما با آن یچیزها هاشتغال بانوان از جمل( 1137/ 01/ 11هاى خودشان.) توانایى

هاى اجتماعى موافقم؛ حاال چاه از ناوع اشاتغال اقتصاادى موافقیم. بنده با انواع مشارکت

هاى خیرخواهانه و از ایان قبیال باشد، چه از نوع اشتغاالت سیاسى و اجتماعى و فعالیت

اند و خیلى خوب است که اگر ماا بتاوانیم از وب است. زنها نصف جامعهباشد؛ اینها هم خ

اصل را باید ندیاده ...گونه مسائل استفاده کنیم؛ منتها دو ى این این نیم جامعه در زمینه

کاه کاار خاناه و خاانواده و همسار و -نگرفت. یه اصل این است که این کار اساساى را

ی محارم و دوماین مسائله، مسائله ...ع قرار ندهد. الشعا تحت -ى و مادرى است یکدبانو

(12/10/10نامحرم است.)

ی رویکرد اجتماعی زنان در جامعه و ضرورت پرهیز آناان از انازوا لذا در تبیین نحوه

مؤمنین راستین کساانى گونه ترسیم شده است که در ایفای وظایف جمعی در جامعه این

امبرش معتقدناد و هام از نظار در مساائل پیا هستند که هم از نظر عقیده باه خادا و

شناسند و در مسائل جمعى هماواره حضاور اجتماعى و هوش جمعى جامعه را خوب مى

نمااز جمعاه دارند و منزوى نیستند. امر جامع همان مسائل جمعى یه نظام است. ما ال

ى و یید رهبار أت ،حضور در انتخابات ،تظاهرات علیه طغیان واستکبار ،یه امر جامع است

نهاى از منکار یید خدمتگزاران راستین امار باه معاروف عماومى و أت ،مسؤولین اسالمى

نماودارى از وظیفاه ،ایان ... جمعى و صدها نمونه از این قبیل همه امور جاامع هساتند.

کند و در این بخش فرقاى باین زن و جمعى افراد جامعه است که قرآن آن را ترسیم مى

ضور زن در مسائل اجتماعى و سیاساى همانناد مارد اسات و : حاوال بنابراین مرد نیست.

هااى حاکماان زور تواند براى استحقاق حق پایمال شده باه محکماه : زن نه تنها مىثانیا

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

141

تواند حامى حقوق دیگاران باشاد بلکاه موظاف اسات حمایات مراجعه کند و نه تنها مى

ق جامعاه را منکار منهااى حقاو ،حقوق دیگران را معروف بداند و دفاع از حقوق شاخص

(110-107. )جوادی آملی:تلقى کند

آفرینی در هدایت جامعه. نقش5

در ماردان همراه با زنان انگاری جایگاه معنوییکسان در قرآن کریم عالوه برخداوند

داری، پاکدامنی و یاد خدا ایمان، عبادت، راستگویی، شکیبایی، فروتنی، صدقه دادن، روزه

معرفای نماوده اسات. آمارزش و پاداشاى بازرگ آنان را مشمول نماید همگین مىیتبی

(؛ الگوپذیری از زنان الگو و نمونه، همچون همسار ماؤمن فرعاون و 12)سوره احزاب آیه

نماید: حضرت مریم را برای همه زنان و مردان مطرح می

:آنگاه کاه گفات ،اند خدا همسر فرعون را م ل آورده و براى کسانى که ایمان آورده"

اى برایم بساز و مرا از فرعون و کاردارش نجاات ده و خانه پروردگارا پیش خود در بهشت

مرا از دست مردم ستمگر برهان و مریم دخت عمران را همان کسى که خود را پاکادامن

نگاه داشت و در او از روح خود دمیدیم و سخنان پروردگار خود و کتابهااى او را تصادیق

(11-11)سوره تحریم، آیات".بودکرد و از فرمانبرداران

-حضرت امام خمینی)رحمت اهلل علیه( در خصوص نقش زنان در هدایت جامعاه باه

نمایند و فقدان این نقش در جامعه را قرین با شکست ملتها سازی مطرح میعنوان انسان

نمایند:تبیین می

عارب ظهاور اله اسالم نظر خاصی نسبت به شما زنان دارد. اسالم در زمانی در جزیار

کرد که زنان حی یت خودشان را از دست داده بودند. اساالم آناان را ساربلند و سارافراز

کرد. اسالم آنان را با مردان مساوی کرد. عنایتی که اسالم به زنان دارد، بیشتر از عناایتی

است که به مردان دارد. در این نهضت، زنان حق بیشتری از مردان دارناد. زناان ماردان

ساز. ساز است و زنان نیز انسانکنند و قرآن کریم انسانا در دامان خود بزرگ میشجاع ر

ها به شکست و انحطااب کشایده ها گرفته شوند، ملتساز از ملتاگر زنان شجاع و انسان

(12/11/23.)شوندمی

و نیز در جمله تاریخی خود نقش آرماانی و اختصاصای زن در جامعاه را مبنای بار

فرمایند:گونه تبیین میل بشر در سیر کمالی مرد تا معراج، اینمظهر تحقق آما

ده زن نقش بزرگی در اجتماع دارد. زن مظهر تحقق آماال بشار اسات. زن پارورش »

رود. دامان زن محال تربیات مرد به معراج مای ،زنان و مردان ارجمند است. از دامن زن

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

141

هاای خاصای الم از ویژگای نقش زنان در عا ( 13/1/23.«)بزرگ زنان و بزرگ مردان است

برخوردار است. صالح و فساد یه جامعه از صالح و فساد زناان در آن جامعاه سرچشامه

تواند از دامن خود افرادی به جامعه تحویل دهد . زن، یکتا موجودی است که میگیردمی

هاا باه اساتقامت و ارزش واالی انساانی کشایده که از برکاتشان یه جامعه، بلکه جامعه

(12/1/71تواند بعکس آن باشد.)می شوند،

گیری از زنان ایاران دعاوت و در نهایت زنان سایر کشورهای اسالمی را نیز به عبرت

نماید:نموده و آنان را به هدایت و اصالح جامعه خود ترغیب می

امید آن است که جامعه زنان، از غفلت و خواب مصنوعی که از جانب چپااولگران بار

خوردگاان ست، برخیزند و همگاان دوش باه دوش هام باه داد باازی آنان تحمیل شده ا

و امید است کاه زناان ساایر کشاورهای برسند و زن را به مقام واالی خود، هدایت کنند

آسایی که برای زنان ایران در اثر انقالب بازرگ اساالمی حاصال اسالمی، از تحول معجزه

ایند و کشورهای خود را باه آزادی شد، عبرت گرفته و بکوشند تا جامعه خود را اصالح نم

(1/1/70. )و استقالل برسانند

گاری ای)مد ظله العالی( نیز در تبیین نقش هدایتالعظمی امام خامنهاهللحضرت آیه

هااى اخالقاى یاه زن مسلمان در جایگاه مادر در انتقال فرهنگ، معرفت، تمدن، ویژگى

فرمایند:قوم و جامعه می

شود و تا آخر زنادگى انساان اداماه دارد. مل و باردارى شروع مىنقش مادر از دوران ح»

مردى که به دوران جوانى رسیده یا از دوران جوانى هم عبور کرده، باز تحت تاأثیر عطوفات و

ی معرفتى و بیانش و ی مادر است. اگر زنان ما از لحاظ رتبههاى خاص مادرانه محبت و شیوه

این نقش با هیچ نقش دیگرى، باا هایچ ماؤثر دیگارى از معلومات، سطح خود را ارتقاء دهند،

مؤثرات فرهنگى و اخالقى تا آخر قابل مقایسه نیست ... مادر اسات کاه فرهناگ و معرفات و

هاى اخالقى یه قوم و جامعه را با جسم خود، با روح خود، با خلاق خاود و باا تمدن و ویژگى

(1131/ 02/ 02« )کند. ىرفتار خود، دانسته و ندانسته به فرزند منتقل م

شود، اعم از مرد یاا زن دارای چنانچه اوج مقام انسانیت که با انسان کامل معرفی می

شااهدان قابلیت کسب مقام والیت، خالفت الهی و هدایت خلق ترسایم شاده اسات کاه

اناد شهود مراحل سفر را به چهار مرحله تقسیم کرده سالکان شاهد غیب و ساله کوى و

از ک رت به وحادت. حضور دارد. اول: سفر از خلق به حق و، حق، م مراحل آنکه در تما

اوصااف هماان واحاد شهود اساماء و سفر در دریاى وحدت و دوم: سیر از حق به حق و

چهارم: سیر از افعال و از وحدت به ک رت آثار و یکتا. سوم: سفر از حق به خلق و یگانه و

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

142

مراحال یااد ... یر به ک یر در صحبت واحد یگانه.سفر از ک خلق به خلق با صحابت حق و

باشاد وهمسافران ایان سافر دار ترسیم خطوب کلى والیت وآثار والیى آن مىشده عهده

مؤنث نیسات وآنچاه مردند. در این وفد به سوى حق هیچ فرقى بین مذکر و اعم از زن و

رگز بین زن وچهارم مطرح است همانا درجات گوناگون والیت است که ه در سفر سوم و

مرد در آن تفاوتى راه نداشته چه این که الزمه وصول به این درجات یا ملزوم آن نبوت و

-مین ماى أرساالت هام تا چهارم بدون نبوت و رسالت تشریعى نیست. یعنى سفر سوم و

یعناى ؛خالفت مربوب به مقام انسانیت است نه مربوب به شخص یا صانف خااص ...شود

لاذا .اهلل استهاهلل نبود بلکه مقام انسانیت است که خلیفهشخصه خلیفاهلل علیه بآدم سالم

الهى را واجدناد و هالسالم مقام کامل خلیفعترت طاهره علیهم اولیاى الهى خصوصا انبیا و

... گونه که مخصوص باه شاخص نیسات منحصار در صانف هام نیسات. این مقام همان

شهادت غیبت و حاضر است و دائما رد وغیبات ندا عنه حضور وطورى که مستخلفهمان

تواناد شاهد است. کسى نیاز ماى هر چیزى گواه و بر "کل شیء شهید على"ندارد بلکه:

شاهادت یاا خاود غیبات و یخلیفه او باشد که آیت کبراى او باشد یعنى او هم به نوباه

هایچ شاد و ها هماراه با انسان یبا همه شرایط و یدر همه غیاب نداشته باشد و حضور و

(73-73)جوادی آملی: رسد مگر انسان کامل. کسى به این مقام نمى

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

143

گیرینتیجه

با شکست سه دهه مانع تراشی و تخاصم روزافزون نظام سلطه جهانی علیاه انقاالب

اسالمی و امت اسالم در اطفاء نور بیداری اسالمی ایجاد شده، خداوند طعم شکست را به

هاای وابساته کارگماشتن دولتافکنی و بهانگیزی و اختالففتنهآنان چشانید و اگر چه با

-در پارادایم استعمار نو موفق به ایجاد تأخیر در ارسال این پیام مقدس انقالبی باه ملات

هاا، های اسالمی گردید. لکن در نهایت در تقابل با پارادایم استعمار فرانو و نفوذ در ملات

ساتیز مسالمانان طلب و ظلمخواه، عدالتحقیقتمقدمات بیداری مجدد و فراگیر فطرت

رود که این روند منجار باه بیاداری حقیقای هماه ملتهاا جهان فراهم گردید و امید می

هاای مسالمانان مظلاوم های بیداری اسالمی با ظهور جنبشای که روزنهگونهگردیده، به

-هاای عادالت جنبش عالم نیز بر علیه مستبدین وابسته به ظالمین زمان و نیز به تبع آن

خواهی از سوی مستضعفین عالم در آمریکا و اروپا علیه ظالمان زماان نماودار گردیاده و

االعظام حضارت اهللها، و باه سرپرساتی بقیاه اهلل شرایط را برای بیداری نهایی ملتانشاء

عصر )روحی و ارواحنا له الفداه(، منجی کل بشریت فراهم گردد. در این مقاله تبیاین ولی

شد که بیداری اسالمی از زمان بع ت حضرت رسول)صلی اهلل علیه و آله( آغاز و در زمان

رسد. انقالب اسالمی ایاران به کمال خود می حضرت حجت)عج اهلل تعالی فرجه الشریف(

الملل اسالمی، جایگاه زنان در تمدن در قرن حاضر پس از ترسیم مسیر تحقق تمدن بین

بیین قرار گرفت و در نهایت در پاساخ باه ساؤال اصالی مقالاه المللی اسالمی مورد تبین

المللی اساالمی باه ترتیاب در محورهاای پنجگاناه حاضر نقش زنان در تحقق تمدن بین

خودسازی معنوی، تربیت فرهنگی در خانواده، ترویج فرهنگ حجاب، عفااف و پاکادامنی

مشاارکت فعاال در های جهااد و مباارزه باا دشامن، در جامعه، مشارکت عینی در عرصه

آفرینای در هادایت جامعاه احصااء و ارائاه شاد. های سیاسی و اجتمااعی و نقاش عرصه

طلب جو و سعادتبنابراین تحقق نقشهای مذکور با حضور و مشارکت زنان مسلمان کمال

المللای اساالمی باه امامات حضارت در جوامع اسالمی، منجر به تحقق جامع تمدن بین

خواهد گردید. ی فرجه الشریف(عصر)عجل اهلل تعالولی

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

144

منابع

. قرآن کریم1

جامعه مدرسین حاوزه علمیاه قام، دفتار (، 1131ه)الشیع وسایل. شیخ حر عاملی، 1

انتشارات اسالمی

بنیاد معارف اسالمیلد اول، ج،معجم احادیث االمام المهدى(، 1133. سید عباس مهری)1

101و 21لدج، دار الکتب االسالمیه ،نواربحاراال (1133،)محمدباقربن محمدتقی مجلسی. 1

، دارالذخائر قم دالئل االمامة(، 1131. ابو جعفر محمد ابن جریرابن رستم طبری)2

اسراء(، زن در آینه جمال و جالل الهی، نشر1110)عبداهلل جوادی آملی. 7

بوستان کتاب قم، درآمدی بر مسائل زنان(، 1131. سید ضیاء مرتضوى)3

www.khamenei.irای: العظمی خامنهاهلل. پایگاه اطالع رسانی حضرت آیه3

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

145

بیداری اسالمی، رسالت زنان، اصول و مبانی پویایی و پایایی

1السادات میرخانی عزت !

چکیدههای زن مسلمان به موازات جنبش بیداری اسالمی، تبیین روشنی رین رسالتت یکی از عمده

آفرین از هویت و رسالت زنان در عصر کنونی بر مبنای اصول ارزشی و مبانی تفکر عزتبر اساس کرامت انسانی برتافته از « یا اهل الکتاب تعالوا...»توحیدی است که پیام گویای

مبین همین رسالت در عرصه جهانی است. زیرا بر پایه عبودیت و فارغ از اسارت و رقیت،های اومانیسم و بست بحران هویتی که حاصل حاکمیت اندیشه اعترافات اندیشمندان ملل بن

لیبرالیسم و سکوالریسم بر جهان است، امروز بشریت را به انفعالی بر اساس حصر عقلی و کم، تمکین از اصول اخالقی و روش تجربی کشانده که به رغم تئوری سیاستمداران حا

شمارد و خاستگاه بست می رویکرد توجه به معنویت را راهبردی منطقی در خروج از این بن پاسخ به این نیاز جمعی بشر در جامعیت قوانین اسالمی است.

امروز به رغم همه تبلیغات جهانی علیه اسالم، کارآمدی این مکتب در گردانندگی زندگی ی اسالم به نیازهای روزمره او، روندی چشمگیر در توسعه فرهنگ قوی اسالمی گوی بشر و پاسخ

ویژه زنان که را فراهم ساخته، که مجموعه شرایط را برای تالشی مدبرانه از سوی مسلمانان بهها و گلگونی خون ثیر فراوان در تدار این مهم دارند، فراهم کرده است. گویا ثمره مجاهدتتأ

نتظاری جانکاه در حال تحقق است. لذا تدابیری شایسته و اهتمامی بایسته شهیدان در پس او « امت وسط»های نظری و عملی اسالمی الزم است تا بر مبنای رسالت بر اساس آموزه

و به مصداق مسئولیت آیة صدر، تحقق غایات جهانی « کنتم خیر امه اخرجت للناس»جایگاه ادرا صحیح و اعمال تدبیر در جهان کنونی واقع شود و و مقاصد بلند ادیان ابراهیمی با

باشد.« وجاهدوا فی اهلل حق جهاده»نمادی بر های فوق و لحاظ شرایط کنونی در این نوشتار اهتمام بر این است که با توجه به دغدغه

بدیل و نمادین اسالم، جهان و با توجه تام بر اصول و مقاصد و مبانی و وجود الگوهای بیسالت زن مسلمان بر پایه هویت پویا و پایای این دین مبین، به دور از هر گونه انحراف و ر

ها تبیین شود. التقاب و جمود و انسداد در سه عرصه مهم برای سایر ملت

کلیدواژه

زن مسلمان، تحوالت جهانی، بیداری اسالمی، اصول پویایی، مبانی پایایی، الگوهای

مقاومت، موانع بصیرت.

مدرس تربیت دانشگاه زنان مطالعات گروه . عضو1

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

146

مقدمه

ها برای دنیا پیامی دارید، این پیام را دقیق و مسجل کنید و به دنیا بدهید. پیام هم شما خانم

تواند به فقط زبانی و شفاهی و کتبی نیست. بلکه بیشتر پیام عملی است. ... وجود شما می

اسالمی در پیام رهبر فرزانه انقالب». عنوان یه نمونه از پیام جهانی اسالم نشان داده بشود

«1173سال گذاری الهی، های اسالمی و نظام قانون گاه که با دقت، وارد عرصة آموزه انسان آن

ها و مصالح و مفاسد جمعی در ویژه نوع بیان اهداف و مقاصد کالن شرعی و مال به

شود که مقصد اعالی این دین تنها اعتالی انسان و ارتقای اسالم شود، متوجه می

های فرعی و فردی او نیست، بلکه هر مسلمانی رسالتی جامع ی در عرصهمعنوی و ماد

و جهانی در راه تحقق مقاصد و اصول عالیه اجتماعی و ایجاد روح وحدت جمعی در

گذاری بر اساس اصالح جمعی و نظام زندگی بشر دارد و اصل توجه به شاکله قانون

لی بنیادین در اسالم است که و اص« منشور جهانی»سازی غایات دین به عنوان جهانی

با عباراتی رسا و روشن در قالب اصول و قواعد و قضایای کلی به صورت مکرر بیان

گذار یعنی شده و تحقق آن به عنوان اهم وظایف امت برگزیده اسالمی از سوی قانون

خالق طبیعت و جاعل شریعت مطالبه شده است.

الرجال من والمستضعفین الله سبیل فی التقاتلون لکم و ما»تعابیری چون

من لنا واجعل أهلها الظالم القریة هذه من أخرجنا ربنا یقولون الذین والولدان والنساء

م بخشی از مسئولیت امت اسالمی در ترسی 1«نصیر ا لدنه من لنا واجعل ولیا لدنه

ای بر تحقق این برابر مظالم تحمیلی بر جوامع انسانی است. و بیداری اسالمی مقدمه

توان گفت که یکی از علل و عوامل دوام و پویایی و پایایی، امر خطیر است. لذا می

و ستیزی بدیل، همراه با دشمن ها به اسالم همین ویژگی بی ربایش و گرایش انسان

گریزی است. ظلم

مکتبی که مبنای تحقق تفکر توحیدی در آن با پشت کردن به طواغیت شکل

تبین قد»های شیطانی است و بر بنیان گیرد و شرب ایمان به خدا، کفر به قدرت می

استوار 1«الوثقى بالعروة استمسه فقد بالله ویؤمن بالطاغوت یکفر فمن الغی من الرشد

.32. نساء/ 1

.127. بقره/ 1

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

147

شده و به سبب غنا و قوام فرهنگی اصولی دارد که استقالل، صالبت و عزت، جامعیت

میان امور دنیا و آخرت همه در هم تنیده و در آن نهادینه شده و اصول جامعی چون

وسط ا أمة کمجعلنا وکذله»بر آن حاکم است و 1«االسالم یعلوا و ال یعلی علیه»

دینی رسالت جمعی و هویت 1«شهیدا علیکم الرسول ویکون الناس على شهداء لتکونوا

آنان را از 1«وللمؤمنین ولرسوله العزة ولله»سازد و مفاهیمی چون آنان را روشن می

للکافرین الله یجعل ولن»سازد و زت برخوردار میصالبت و اقتداری الهی قرین با ع

راه سلطه و نفوذ کفر و انقیاد در برابر استکبار را بر او تکوینی و 1«سبیال المؤمنین على

کند و پروردگارشان رمز ربوبیت را با صالی استقامت قرین تشریعی مسدود می

زداید، با را با توجه به کنه ایمان از درون آنان میسازد و هر گونه حزن و اندوهی می

مرز میان حق و 2«أولیاء وعدوکم عدوی التتخذوا آمنوا الذین أیها یا»آیات تبری چون

باطل و هدایت و ضاللت و نور و ظلمت و باالخره دوستی و عداوت را بر ایشان تبیین

کره ولو کله الدین على لیظهره الحق ودین بالهدى رسوله أرسل الذی هو»کند و با می

خاستگاه جهانی قیام و هدف غایی این دین جاویدان را ترسیم و برهانی 7«المشرکون

گاه مدهنه و سستی و ضعف و شمارد، تا هیچ بر مجاهدت و تالش مقدس آنها می

نفعال به خود راه ندهند. حرکت مبتنی بر بیداری و بیدارسازی جمعی در آن نهادینه ا

و جزء الینفه آن است.

های ارزشی و پایای بر همین اساس، پیوسته رسالتی عظیم و مبتنی بر تمامی ایده

گذارد تا تدار این غایت و رخداد مهم در زمین از خود را بر دوش امت اسالمی می

نگری بر ریزی جامع و آینده استین او محقق شود. بر این اساس برنامهسوی خلیفه ر

پایه بصیرت و معرفت و مشورت از ضروریات زندگی هر زن و مرد مسلمانی در اجابت

های مقابل به این دعوت الهی و از سویی استجابت مطالبات جوامع بشری و چالش

رسالت الهی در جهان کنونی ها الزمه تدار این گونه گردهمایی آنان است که این

های است و تدار مفهوم انتظار و تحقق وعدة جهانی غلبه حق بر باطل که از ایده

راستین انبیای الهی است در گرو توجه تام به این مهم است.

.137، ص 13. عاملی، ج 1

.111/ . همان 1

.3. منافقون/ 1

.111. نساء/ 1

.1. ممتحنه/ 2

.1. صف/ 7

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

148

ها تالش کردند تا نکتة اساسی آن است که دشمنان آزادگی و حریت قرن

ساز را مخدوش جلوه دهند و میان دیانت و آفرینی این مکتب انسان کارآمدی و عزت

سیاست، دنیا و آخرت، عقالنیت و عبودیت، علم و معرفت دینی انفکا و جدایی قائل

شوند و هر گونه حرکت بر مبنای باور دینی و ایدئولوژی اسالمی را مذموم جلوه دهند.

به صدا ولی بنا بر وعده الهی زنگ جرس بیداری با ظهور انقالب اسالمی در جهان

ای مردم مستضعف جهان آغاز گشت و فریاد های توده دنبال آن حرکت درآمد و به

ستیز زنان و مردان آزاده این حرکت را تداوم بخشید، خون سر شهیدان و دشمن

کفنان تضمینی بر تداوم این نهضت الهی شد و دشمنانی که به زعم خود تا کلگون

پنداشتند، امروز بیداری اسالمی آنان را از می دیروز خود را غالب و پیروز بر جهان

بینند به هر موضع فعال به عرصه انفعال کشانده و چون خطر را در پیش روی خود می

جاءالحق و زهق الباطل »شوند. اما فریاد بیداری امت اسالمی نوید ای متوسل می حربه

ریزی و حرکت هدهد. و امروز وحدت و صالبت و برنام می« ان الباطل کان زهوقا

باورانه ما کلیدهای تسهیل و تدریج در این راه پر فراز و نشیب است. خردمندانه و حق

ها رنج و بیداری اسالمی که یه حرکت جمعی و مردمی و پویا و پایاست، حاصل قرن

مشقت مبارزه و مجاهده اسالف ما بوده تا به اینجا منتهی شده و امروز هدف آن احیای

های اسالمی و اعاده حی یت و عزت مسلمین در جهان است، اما مسیر تکاملی خود زشار

را بایستی همچنان بر پایه هویت ناب اسالمی تداوم بخشد تا منتهی به غایاتی چون

شود. 1«لوارثینا ونجعلهم أئمة ونجعلهم األرض فی استضعفوا الذین على نمن أن ونرید»

ریزی و تدابیر سنجیده از سوی همه اقشار الزمه این بیداری، هوشیاری و انسجام و برنامه

ساز امت اسالمی است. ویژه زنان به عنوان نیمی از پیکره سرنوشت به

مدارانه زنان در سه عرصة اساسی اسالم و احیای حیات عزت

بت به حیات انسانی زنان بود. تصویر ترین نقطه عطف تاریخ نس ظهور اسالم مهم

دوران جاهلیت و ترسیم اوج ستم و خشونت و اعمال زور و قدرت و سلب هر گونه

حق، حتی حق حیات و معنویت بر احدی پوشیده نیست و حرکت منفور زنده به گور

کردن دختران به تبع از سیره یهودیان، نقاب تلخ تاریخ بشریت را در جاهلیت اولی

کند. اما نهضت عظیم پیامبر اسالم)ص( تحولی بنیادین نه در جامعه عرب یترسیم م

.2. قصص/ 1

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

149

ای با هر نوع تفکر جاهلی چه به شکل مدرن و چه به صورت آن روز، بلکه مقابله

جاهلیت اولی بود.

بینانه و پیامبر عزیز اسالم در سه عرصه به احیای حقوق زنان به شکلی واقع

مدارانه اقدام کردند. ارزش

ریم خصوصی.( ح1

ترین حدود و ثغور. ( عرصه اجتماعی با رعایت دقیق1

المللی به عنوان الگوی جهانی. ( عرصه بین1

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

151

عرصه اول: حریم خصوصی و احیای حیات انسانی در خانواده

بدیل پیامبر اسالم در عرصه زندگی خصوصی و احیای حقوق زن در اقدام بی

، اولین تالش ایشان در اعاده «ام»ساس و ریشه و خانواده و ترسیم جایگاه او به عنوان ا

حقوق و منزلت واقعی زنان بود. این رخداد نقطه عطفی در تمام تاریخ بشریت

های رغم فرهنگ مذموم و آمیخته با نگرش شد تا به آنجا که به محسوب می

ده کننده، پیامبر اعظم در نظر و عمل، وجهة دیگری برای زنان در حریم خانوا تضعیف

از جهت شخصیت و امنیت و حرمت تبیین کرد که نمادی از آن در آیاتی چون

تجلی یافت. در این آیه و آیاتی به 1«الله حفظ بما للغیب حافظات قانتات فالصالحات»

م ابه آن ذات اقدس کردگار به رغم تضعیف و تحقیرهای تاریخی نسبت به زنان از

کند و شاید های خبری قرآن یاد می یسته و بایسته آنان در قالب گزارهمختصات شا

جایگاه ارزشی زن را در اسالم تبیین کند. ثانیا ال دلیل این امر آن است که او

آفرینی او را در خانواده با تحقق صفات ارزشی در خود ترسیم کند و ثال ا پذیرش نقش

رد پذیرش قلمداد کند. یعنی زنان صالح و این امر را از سوی آنان امری مقبول و مو

اند و رشید در سایه تربیت الهی پیوسته نسبت به احکام دین و پروردگارشان قانت

تمکین وظایف در خانواده در آنان در سایه رشد عبودیت است و اینان حافظ همه

ها در سالمت نفس و سعادت نسل هستند زیرا حیات در جوهره وجودی او قوام ارزش

ها به دوام صالحیت و رستگاری اوست یعنی طهارت و سالمت یابد و دوام ارزش می

گیرد و حتی اوصافی فرد و جامعه از وجود صفات ارزشی و انسانی در او سرچشمه می

شود و این مفهوم چون صالبت و شجاعت به صورتی مکنون و مستور از او آغاز می

است. 1«حافظات للغیب بما حفظ اهلل»واقعی

پیامبر اکرم در زندگی خصوصی خود با نوع رفتار و استقبالشان از فرزندان دختر،

نوع تعاملش با فاطمه زهرا)س(، بوسیدن دست ایشان و سایر دخترانشان، مذمت رفتار

خشن و ضد انسانی از آنان، تقبح تعامل پدران با دختران، و متقابال ابراز کرامت و ادای

و تکرار عباراتی چند و متواتر در نفی 1،«فداها أبوها»یان کلماتی چون احترام و نیز ب

البنات هن المشفقات المجهزات المبارکات من کانت إبنه واحده »فرهنگ جاهلی چون

.11. نساء/ 1

پس زنان درستکار، فرمانبردارند ]و[ به پاس آنچه خدا ]برای آنان[ حفظ کرده، اسارار ]شاوهران . »11. نساء / 1

«.کنند خود[ را حفظ می

.10، ص 11، ج «بحار االنوار». 132، ص 2، احمد بن حنبل، ج «مسند أحمد. » 1

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

151

رحم اهلل أبا البنات، البنات محببات و البنون » 1،...«جعلها اهلل له سترا من النار

خود بیانگر تحوالت فرهنگی و تربیتی دربارة 1«حاتمبشرات و هن الباقیات الصال

دختران بود.

ابراز عالقه و نیز مالطفت و تعامالت انسانی ایشان حتی در تحمل انتظارات غیر منطقی

های مکررشان به شیوه ارتباب میان مردان و همسرانشان در برخی از همسرانشان، توصیه

صرار اکید بر عدم خشونت، ارج نهادن به حریم خصوصی بر اساس محبت و خدمت به زن و ا

ویژه تجلیل از حضرت خدیجه کبری تا پایان عمر و های همسرانشان، به ها و مساعدت تالش

کید بر تقدیر از خدمات او در امر رسالت به عنوان اولین بانویی که به ایشان ایمان آورد و تا

و موارد « إال کریم و ما أهانهن إال لئیم ما أکرمهن»اکرام زنان و همسران تا به آنجا که فرمود:

1فراوان دیگری که در سنت نبوی و سیره جانشینان ایشان وارد شده است.

حقیقت تلخ و ناگواری در حال تحقق است و آن اینکه جهان امروز در مقوله زن و

خانواده، به شدت دچار آفت شده و در سرآشیبی سقوب است. و این بدان جهت واقع

بعد از عصر روشنگری، تنها به رهاسازی جسم زن تدبیر شد. او ابزاری برای شد که

داران و مطامع اقتصادی و تمایالت جنسی آنان قرار گرفت. تسهیل کار سرمایه

پذیری و نفی عشق و مودت از حریم فردگرایی، اسارت تمایالت و رهایی از مسئولیت

انفکا میان زن و پیوندهای خصوصی، تقدم حقوق جنسی بر رعایت حدود اخالقی،

الوصول کردن طالق، اش زمینه را برای تخریب و تزلزل خانواده و سهل روحی و عاطفی

توسعه فرزندان ته والد، بی هویتی در ناحیه نسب و ... از عوارض مدرنیته برای زنان

در عرصه خانواده بود و حال آنکه در اسالم، تأسیس و تشکیل خانواده از زیباترین

شد بدیل محسوب می مظاهر آفرینش و ازدواج به عنوان پیوندی ملکوتی و عبادتی بی

آمد و سالمت خانواده را متضمن سالمت نسل ترین اعمال به شمار می و طالق از زشت

کرد. و نفس و عقل و دین و دنیا و آخرت محسوب می

موانست و اسالم با نظریة مکملی خود، زمینه را برای زندگی مشتر مبتنی بر

مراقبت متقابل، تسهیل و تناسب، اعتماد و اعتقاد، عشق و ای ار، مودت و رحمت بنا

نهاد که در روند مدرنیته این بنا در جوامع اسالمی بنابر غایات و مطامع و منافع دنیای

.12111، ح «کنز العمال. » 1

.112، ص 12، ج «مستدر الوسائل. » 1

اهلل ، ذبایح «ریااحین الشاریعه . »3، إبان ساعد، ج «الطبقاات الکباری »، عمر رضا کحاله. «أعالم النساء». ر : 1

.1و 1محالتی، ج

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

152

گرا و های تساوی استکبار به شدت مورد تخریب و تهدید قرار گرفت. اندیشه

هایی را از قبیل جنبش اجتماعی فمنیسم، بر بشریت جنبش مدار، جریانات و جنسیت

های تنازع و تقابل تحمیل کرد و تقابل جنسیتی جایگزین تعامل انسانی شد و عرصه

به نام آزادی و حقوق بشر، تساوی و دموکراسی جهان را فرا گرفت. از طرفی زن به

واقع شد و همه صورت یه ابزار سیاسی و اقتصادی در دستور کار استکبار جهانی

طور شد. همان ها در چتری از نفاق و دورویی پیوسته بر بشریت تحمیل و القا می این

ساخت. وران جوامع را به شدت مضطرب و نگران می که روند این حرکت اندیش

بارزترین »گوید: گونه می استاد مطهری در ارزیابی چنین وضعیتی از عصر مدرن، این

های زمان ما ترین کارخانه ، ظاهرترین پدیدة اجتماعی عصر ما و بزرگمشخص عصر ما

ترین پدیدة عصر ما نفاق است. نفاق یعنی بشر جوری فکر کند و جور چیست؟ بزرگ

دیگری حرف بزند. این فاصله میان دل و زبان است که در بشر امروز پیداست، این فاصله

مل. فاصله میان گفتار و کردار است. در کدام میان ظاهر و باطن است. فاصله میان ادعا و ع

عصر و زمان، این مقدار دم از اخالق، صلح، امنیت و آزادی و انسانیت و حقوق بشر زدند و

ها بازی کردند؟ ... با در کدام عصر اندازه زمان ما این مفاهیم را ملعبه قرار دادند و با این

یه آدمیت و خوی انسانی، چقدر جلو ها در مرحله علم و فن، در ناح این همه پیشرفت

1«آمده؟ یه قدم هم نیامده، چون کار علم و فن نیست، کار ایمان است.

قدر به نقش زن در علت اینکه اسالم این»گوید: مقام معظم رهبری در این باب می

دهد همین است که زن اگر به خانواده پایبند شد، عالقه داخل خانواده اهمیت می

های فرهنگی، قصص، احکام، تربیت فرزند اهمیت داد... برای آنان آذوقه نشان داد، به

ها در آن جامعه بالنده و رشید های قرانی، ماجراهای آموزنده فراهم کرد... نسل حکایت

خواهند شد. این هنر زن است و منافاتی با درس خواندن و درس گفتن و کار کردن و

1«ها ندارد. ورود در سیاست و ام ال این

عرصه دوم: اسالم و مجاهدت پیامبر در احیای حیات اجتماعی زنان

مرحله دیگر، تالش پیامبر اعظم)ص( در اعطای حقوق اجتماعی و حق دخالت در

سرنوشت و حقوق شهروندی بر پایه تکریم و شخصیت انسانی بود. پذیرش همکاری و

.13و 13، صص «پانزده گفتار». مطهری، مرتضی، 1

.21ای از بیانات مقام معظم رهبری، ص ، گزیده«زن و بازیابی هویت حقیقی». 1

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

153

ا و فداکاری آنان نظیر ه های زنان و پذیرش مجاهدت ها و مساعدت ارج نهادن به تالش

سمیه، ام شریه، ام فضل، ام سلمه، عایشه و ترغیب و تشویق آنان در حضور علمی،

فرهنگی، سیاسی و اجتماعی آنان بود که شواهد فراوانی در کتب تاریخی اسالمی در

ها، حضور زنان در بیعت با شود. در بسیاری از عرصه مذاهب مختلف به وفور یافت می

شده از سوی اسالم که هجرت از سرزمین کفر به مدینه با غایات ترسیم پیامبر)ص( و

آیة بیعت خود گواهی از حضور زنان در این عرصه است، و در واقع بیعت، پیمانی

بندند تا در راه اجتماعی است که مردم یه جامعه با رهبر خود می -سیاسی

ه دینی از زمان های حکومت و یاری رسانی به رهبری جامع استوارسازی پایه

پیامبر)ص( برای زنان معمول شد.

اولین شهید اسالم، طبق نقل تاریخ، سمیه بود. کسی که رسول خدا را از نقشه

های ایجاد جامعه اسالمی در توطئه قریش مطلع کرد نیز یه زن بود. در برداشتن گام

نده با رسول کن کند. ابن سعد نام زنان بیعت بیعت اول حضور دو زن را تاریخ ذکر می

گرامی اسالم را تعداد چهارصد و هشتاد و نه نفر فهرست کرده است. ابن حجر

عسقالنی به تعداد بیشتری اشاره کرده است. در بیعت رضوان نیز حضور زنان مشهود و

ای ک یری از زنان مکه همراه مردان وارد بیعت سیاسی با نیز در روز فتح مکه عده

اندهی و ساخت جامعه مدنی از تبلیغ، ترویج معارف حضرت شدند. در جریان سازم

های امدادی چه در ها، کمه اسالمی، مبارزه با دشمن، حضور در مراسم و گردهمایی

پشت جبهه و بعضا در صورت ضرورت، حضور رزمی زنان در رویارویی با دشمن و در

ند. کتاب کرد حفظ دستاوردهای مکتب اسالم، گام به گام در کنار پیامبر حرکت می

حدود دویست و دو هزار و ششصد زن را در طول تاریخ اسالم معرفی « اعالم انساء»

اند. هزار و چهارصد زن محدثه و راوی، فقیه، های مختلفی را داشته کند که تخصص می

دانشمند در علوم قرآنی، پانصد و بیست زن اهل ادب و شعر، حدود دویست زن عارف

زن مشوق علم و نیز اهل احسان و نیکوکاری و خدمات و زاهد، حدود دویست و نود

اجتماعی، حدود دویست زن به عنوان مجاهد و مبارز، حدود سی نفر اهل صناعت و

1اند. ای نیز اهل موسیقی معرفی شده هنر و آشنا به پزشکی و عده

تحصیل علوم دینی در قرون اولیه پیوسته »گوید: یکی از محققین اسالمی می

توان گفت در هر قرن صد زن مسلمان راوی و ه زنان مسلمان بوده است. میمورد توج

، عمر رضا کحاله.«اعالم انساء». ر : 1

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

154

پس از قرن نهم هجری سیری نزولی طی کرده 1«محد و فقیه ظهور کرده است.

اند. به مردان و زنان بسیاری تعلیم است. بسیاری از این زنان اجازه روایت داشته

سیوطی، دانشمند عرب در محضر زنی اند. ... کرده اند و اجازه روایت صادر می داده می

به نام ام هانی کسب علم نموده و محمد بن ادریس شافعی از محضر سیده نفیسه

هایی از آثار عنایت ویژة اسالم به زنان است. این موارد گوشه 1کرد. استماع حدیث می

با تحقق نهضت عظیم اسالم تحولی بنیادین و متفاوت از فرهنگ و آداب تمام

های متقارب با آن از ای که عصر رسالت و زمان ام و ملل صورت گرفت به گونهاقو

کید بر تأجهت تحوالت اساسی در زندگی زنان، قابل مقایسه با هیچ زمانی نیست.

ای بود که برای تاریخ تصورناشدنی بود به حضور اجتماعی و سیاسی زنان، مسئله

مور، تردید و یا به حضرتش انتقاد ای که بعضا حتی صحابی پیامبر در این ا گونه

نمودند. مسئله هجرت و تر خانه و کاشانه به منظور حفظ دین و رهایی از آزار می

مشرکان و مخالفان، حرکتی سیاسی بود که خداوند زنان و مردان مسلمان را به تر

ده دارالکفر و ورود به مدینه دعوت کرد. در تاریخ آمده که در هجرت اول به حبشه یاز

مرد و چهار زن شرکت داشتند و پس از آن مسلمانان دیگر به آنان ملحق شدند تا

حضور در 1«آنکه تعداد مردان به هشتاد و دو نفر و زنان به هیجده تن رسیدند.

های سیاسی نکته دیگری بود که رسول گرامی اسالم)ص( زنان را در این عرصه رایزنی

داد. همچنان که مورد مشورت و دخالت قرار میبر اساس هوشیاری و تدبیر و تیزبینی

ای که در آن پس از صلح حدیبیه با همسر خویش ام سلمه به مشورت نشست و گره

شرایط ایجاد شده بود، با توجه به دیدگاه رشید این بانو گشوده شد و حکم صائب او از

منکر که آیات انشقاق میان مسلمانان جلوگیری کرد. در حیطة امر به معروف و نهی از

رسد که زنان قرآن مکرر بر حضور زنان در این عرصه حکایت دارد، کار به جایی می

مکرر در نقد رفتار حاکمان و استدالل عمیق بر اساس قرآن و سنت آنان را به موضع

دارد. مانند حضور سوده دختر عماره بن األسه که به عزم انفعال و پذیرش وا می

أرطاه به دربار معاویه رفت و از بی توجهی به حقوق مردم و شکایت از بسر بن أبی

درخواست عزل او به شکوه و گالیه و امر به معروف و نهی از منکر پرداخت. در پناه

دادن به مشرکان و آزاد کردن اسیران، زنان نیز این حق سیاسی را داشتند حتی حق

.31، شهین ایروانی، ص «تحلیلی بر سرگذشت تاریخی زن. » 1

.37و 32، ص 2، ج «ریاحین الشریعه»اهلل، . ر : محالتی، ذبیح 1

.113، 1عزالدین، ج ، إبن أثیر«الکامل فی التاریخ. » 1

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

155

زینب دختر رسول اهلل)ص( شفاعت و آزاد سازی از مرگ محتوم یا بردگی. برای م ال

1شوهرش، أبوالعاص بن ربیع را که در جنگ بدر اسیر شده بود آزاد کرد.

های نظامی و تدارکات دفاعی که اگرچه جهاد عرصة دیگر، حضور زنان در عرصه

های مختلف پشتیبانی، تدارکات، تشویق ابتدایی از آنان برداشته شده بود، لیکن در عرصه

لیه دشمنان تالش فراوانی را داشتند و در بعض موارد که ضرورت اقتضا به مبارزه، تبلیغ ع

رسانی به رزمندگان آمده کرد م ل حضور ام عماره در معرکه جنگ احد که برای آب می

اندازد و سالح در دست بود؛ با در خطر دیدن جان پیامبر)ص( مشه را به زمین می

دازد و شجاعت و رشادت او همچنان زبانزد پر گیرد و به دفاع از جان پیامبر)ص( می می

ما التفت یمینا و شماال إال و »فرماید: جا که رسول گرامی اسالم می شود تا بدان دیگران می

دیدم شدم مگر آنکه او را می أنا أراها تقاتل دونی؛ در روز احد به راست و چپ متوجه نمی

سال به طول انجامید و آثار این ه های او ی طبق نقل تاریخ درمان زخم« جنگد. که می

جانبازی تا آخر عمر بر بدن او باقی بود. در جنگ خندق نیز چنین رفتاری در برخورد با

1یهودیان بنی قریظه از صفیه، عمه رسول خدا نقل شده است.

ها نماد دیگری از حضور سیاسی و اجتماعی ها و گردهمایی حضور زنان در تجمع

نها در عباداتی چون حج و حضور در مساجد و جمعه و جماعات و آنان بود که نه ت

عید فطر و قربان فعال بودند، در بسیاری از موارد برای استمداد و استحضار محضر

بافی، خیاطی ریسی و پارچه شدند. در اشتغال، رفع حوائج مردم، نخ پیامبر)ص( وارد می

کی و جراحی و خدمات دیگر و دباغی، حضانت و شیردهی، تجارت و بازرگانی، پزش

گونه که اشاره رفت حضوری جدی داشتند. عالوه بر آنکه در عرصه علم و معرفت همان

های مختلف فعالیت چشمگیری داشتند. در عرصه

ثیر در حفظ هویت آنان تأفلسفه مختصات بیعت زنان در اندیشة سیاسی و

هلیت قدیم و چه در موقعیت اش با زنان چه در جا تاریخ بشری در تعامل ابزاری

های مختلف پر از نقاب تعارض و تبعیض و تنقض و تحقیر است. عالوه جدید در عرصه

بر آنکه در عرصة سیاست و دخالت در سرنوشت سیاسی غالبا او مطرود و یا مقهور

گرفته است و در نهایت با از دست دادن هویت و گران قرار می دست سیاسان و سلطه

شده. در تنازعات سیاسی بیشترین جایگاهی ابزاری برای او مقرر می صالبت خود،

آسیب نصیب آنان و اطفالشان بوده که مستندات در این باب از متواترات تاریخی است.

.171، ص 1، ج «تاریخ إبن هشام». جاللی کندری، سهیال، به نقل از 1

.121، ص 1، ج «تاریخ إبن هشام»و 32، ص 2، ج «اعالم النساء». جاللی کندری، سهیال، به نقل از 1

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

156

بر این اساس در بعضی از آیات مرتبط با حق سرنوشت و دخالت در حقوق

های این حق، روی صالحیت اجتماعی و سیاسی م ل آیة بیعت زنان، عالوم بر ت بیت

های انسانی و ورزد و وجود ارزش اخالقی و سالمت فکری و عملی زنان تأکید می

شمارد. و شاکله هویت فردی او را مناب اخالقی را شرب در تحقق بیعت سیاسی می

کند، تا هم از ابزاری شدن و طعمه اعتماد بر تعهد اجتماعی او محسوب می

های ورود افراد ناالیق و بزهکار اخالقی و جنسی و چهره بازان شدن، هم از سیاست

محفوف به نفاق و حیله در بیعت سیاسی ممانعت کند. این همان تحقق سیاست در

عین دیانت همراه با کرامت و عزت دینی و دمیدن روح حریت و آزادگی در زن و مرد

جتماعی و در جامعه دینی و مبین جامعیت شخصیت سیاسی زن مسلمان در عرصه ا

سیاسی به عنوان یه عنصر مستقل و فعال، نه منفعل، اجتماعی است که همراه با

تالش اجتماعی حافظ هویت انسانی خویش است.

یا أیها النبي إذا جاءك المؤمنات یبایعنك على أن ال یشركن بالله »فرماید: لذا می یرن وال یين وال یللن أواللن وال یين ببهان یرینه بين أییهن شيئا وال

این آیه بعد از فتح مکه 1«وأرجلهن وال یعصينك في معروف فبایعهلن واسغر لهلن .

1بیعت آمدند و بنا بر نقل تاریخ در تفاسیر مختلف، نازل شد. وقتی که مردان برای

پیامبر)ص( با آنان مشروب به ایمان و جهاد بیعت کردند، اما وقتی زنان باایمان برای

بیعت خدمت ایشان رسیدند این آیه نازل شد و بیعت زنان مشروب به شش شرب شد.

شرایطی جایگزین شود؛ لیکن در اینجا اگرچه جهاد ابتدایی از زنان برداشته می

کند و نیز از شود که مجاهدت زن مسلمان را با تفکر مسائل اجتماعی دوچندان می می

آفرینی او را در ابعاد مختلف زندگی فردی و اجتماعی پذیری و نقش طرفی مسئولیت

کند. این گونه مختصات نه تنها ایجاد محدودیت نیست، گسترش مسئولیت بیان می

دهد. بیان و اری زنان در ابعاد مختلف زندگی جمعی را نشان میاست و جایگاه تاثیرگذ

بیعت کنند که چیازی را باا ای پیامبر، چون زنان با ایمان نیز تو آیند که ]با این شرب[ با تو. »11. ممتحنه / 1

ای را کاه پاس هاای حرامازاده خدا شریه نسازند، و دزدی نکنند، و زنا نکنند، و فرزندان خود را نکشاند، و بچاه

اند با بهتان ]و حیله[ به شوهر نبندند، و در ]کار[ نیه از تو نافرمانی نکنند، با آناان بیعات کان و از خادا انداخته

«.برای آنان آمرزش بخواه

. قرطبی، الجامع االحکام القرآن و در المنشور سیوطی ذیل آیه.131، ص 1. ر : مجمع البیان، ج 1

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

157

تعدد شرایط و مسائل مهم در این آیه، گویای توجه تام اسالم به جایگاه سیاسی زن

مسلمان در نظام بشری است.

در این آیه ابتدا به سالمت فکر از شر و سپس به نفی تعدی به مال و جان و

تعادل در رفتار اجتماعی و نفی بهتان و افترا و نیز حی یت و طهارت نسل و نفس و

شود و این موارد را شرب بیعت زنان قرار اطاعت عملی از رسول خدا)ص( تأکید می

دهد؛ به رغم آنکه دربارة نفس بیعت در آیات دیگر م ل آیة سورة فتح به کلیت و می

از آن هم در بیعت اهمیت آن پرداخته شده است، ولی در تأکید بر بیعت زنان که قبل

رضوان حضور داشتند بعد از فتح مکه، مبین تعهد میان حکومت اسالمی و اعضای

جامعه بر مبنای صداقت و سالمت درونی و بیرونی است زیرا اگر زنان در عرصه بیرون

سازی و حراست از نفوس توجه الزم را مبذول فعال حرکت کنند، ولی در عرصة خود

لیه آنان و نظم و سالمت جامعه آنان است. ای ع ندارند این بلیه

باید اذعان کرد که در بعد اخالق اجتماعی ساختار همه قوانین جمعی برای

حراست و حفاظت از جایگاه اصیل زنان در بعد زندگی فردی و جمعی است، لذا نفی

تبرج، نفی خودآرایی و زینت، نگاه و غض در صدا و پاکدامنی در تعامل اجتماعی و

گذاری احکام انی احکامی چون حجاب، جداسازی حریم امن خانواده از جامعه و پایهمب

و ضوابط خاص چون محارم نسبی و سببی و رضاعی، عدم اجازه برای ورود به حریم

زندگی شخصی افراد، جعل مقررات مدنی و کیفری و جعل قواعد در مناسبات سیاسی

الل و عزت اسالمی و ... همه برای نفی و اصل استق« قاعده نفی سبیل»المللی و بین

ها اعم از زن و مرد و احترام به آزادی و آزادگی آنهاست تا اینکه نگاه ابزاری به انسان

دستاویز اغراض و مطامع و تمایالت بر محور لذت 1«إنا هلل و إنا إلیه راجعون»در مسیر

و قدرت و منفعت قرار نگیرند.

اسالم و سیاق بسیاری از سور و آیات، گویای آن گذار های مکرر قانون حمایت

جانبة اسالم از های همه گذاری به میزان حمایت است که هیچ مکتب و هیچ نظام قانون

زنان در استیفای حقوق انسانی، مادی و معنوی، فردی و اجتماعی، سیاسی و

واقعی و المللی هرگز نبوده و نخواهد بود؛ زیرا در اینجا علم و حکمت، عرفان بین

بصیرت، عدالت و جامعیت، تناسب میان طبیعت و شریعت، متضمن هدایت و سعادت،

هایی خاص م ل سورة نسا و طالق و کمال دنیا و آخرت شده است و اختصاص سوره

.127. بقره/ 1

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

158

ای از بسیاری سور، چون: ممتحنه، مجادله، تحریم، بقره، های عمده مریم و نیز بخش

آیات مطلق و عامی که احکام آنها شامل همه آل عمران، احزاب و نور، عالوه بر

گذار به اعتال و منزلت و کرامت شود؛ مبین توجه تام قانون ها یا اهل ایمان می انسان

زن مسلمان است.

رهبر فرزانه انقالب اسالمی که پیوسته منادی ندای عزت اسالمی در جهان

کید تأربارة زن مسلمان های مختلف بر این جامعیت اندیشه دینی د هستند در مناسبت

زن مسلمان زنی است که هم دین »مندی او در این باره این است که اکید دارد دغدغه

های خود را ها و لطافت ها و رقت گی خود را، ظرافت خود را و حجاب خود را، زنانه

کند، هم در میدان معنویت و علم و تحقیق و کند، هم از حق خود دفاع می حفظ می

شود الگویی کند... هم در میدان سیاسی حضور دارد این می ا پیشروی میتقرب به خد

زن اسالمی زنی است که راه را درست »گوید: ایشان در همین زمینه می« برای زنان.

دهد و در این راه حاضر به فداکاری است. چنین رود، هدف را درست تشخیص می می

خواهد. اگر الگوی او زینب و فاطمه یآفریند. ... زن امروز دنیا الگو م زنی عظمت می

ها و زهرا)س( باشد، کارش عبارت است از فهم درست، هوشیاری و در موقعیت

چیز برای انجام تکالیف بزرگی انتخاب بهترین کارها ولو با فداکاری و ایستادن پای همه

1«ها گذاشته است. که خدا بر دوش انسان

تفاوتی که میان »گوید: ان امروز میهای پیش روی انس استاد مطهری در چالش

اند تا عالوه بر آزادی های بشری است، در این است که پیامبران آمده مکتب انبیا و مکتب

اجتماعی به بشر آزادی معنوی بدهند و آزادی معنوی است که بیشتر از هر چیز دیگر

زادی معنوی ارزش دارد ... بلکه آزادی معنوی هم مقدس است و آزادی اجتماعی بدون آ

خواهد آزادی اجتماعی را تأمین میسر نیست و این است درد امروز جامعه بشری که می

1«تواند، قدرتش را ندارد. رود. یعنی نمی کند ولی به دنبال آزادی معنوی نمی

زن »گوید: های اخالقی می ایشان در باب حضور اجتماعی زنان در عین مرقبت

یخی خود را مدیون اخالق ویژه جنسی خویش، یعنی نقش سازندگی غیر مستقیم تار

حیا و عفاف و تقوا و دورباش ]عدم اختالب[ زنانه خویش است. آنجا که زن دورباش

حیا و عفاف را حفظ نکرده و خود را ]در جامعه[ به ابتذال کشانده، این نقش تاریخی

های خود را اشرا از دست داده، به حق در مورد حیا و عفاف زن گفته شده: حیا پاد

.77، گزیدة بیانات مقام معظم رهبری، ص «زن و بازیابی هویت حقیقی. » 1

.10، ص «آزادی معنوی». مطهری، مرتضی، 1

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

159

برد و او را به اقدامات مهم کند و در نتیجه نیروی شجاعت مرد را باال می انداز می پس

1«ریزد. دارد و قوایی که در زیر سطح آرام حیات ذخیره شده است بیرون می وا می

بیعت سیاسی زنان در های اخالقی در هویت یا بی کید بر ارزشاینجاست که فلسفه تا

شود. وشن میقران کریم ر

الملل اسالم و استیفای حقو و مسئولیت زنان در عرصه بین عرصة سوم:

ترین تفاوت نظام حقوقی اسالم با سایر مکاتب در آن است که خداوند اسالم را مهم

شمارد و از اینجاست که در نصوص قرآنی و مسئول حفظ کیان بشری بر پهنه روزگار می

کند که آنان در ادیان الهی با جاللت و عظمتی تمام ترسیم می آیات مکرر، چهره زنانی را

اند. نقشی پایدار در جوامع انسانی نه تنها در زمان خود، بلکه برای تاریخ بشریت داشته

دارد که همچنان که در ترسیم الگوهای سیاسی و اجتماعی، پرده از سرنوشت زنانی برمی

اند و الگویی برای هر زن و مرد آزاده در ایستاده های جائرانه تنه در مقابل حکومت آنان یه

وضرب الله مثال للذین آمنلوا امرأة فرعون »فرماید: اند. آیة یازده سورة تحریم می جهان شدهزنان جزء »فرماید: رهبر انقالب اسالمی در زمینه این آیه می 2«... ومریم ابنت عمران

خواهد برای ها هستند. در قرآن وقتی می امان حرکت معنوی انسان به سوی پیشرفتپیشگ

زند، آنجایی که بحث ایمان و اسالم و صبر و های مؤمن م ال بزند، از یه زن م ال می انسان

های انسانی و اسالمی و معنوی است صدق و مجاهدت در راه به دست آوردن ارزش

ين والملمات والمؤمنين والمؤمنات والاين والاات والص اين إن الملم»فرماید: میات ين والمص والص اات والص ابرین والص ابرات والخاشعين والخاشعات والمص

الحافظين فلروجهلم والحافظات والذاكرین الله كثيرا والذاكرات والص ائمين والص ائمات وهای معنوی ذکر در این آیه ده عنوان برای ارزش 3«أع الله لهلم مغرة وأجرا عظيما

ند. بت رو کنند و پیش می شود. زن و مرد در این میدان دوش به دوش حرکت می می

.131، ص 11، ج «مجموعة آثار». مطهری، مرتضی، 1

.11و 11. تحریم/ 1

.12. احزاب/ 1

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

161

شود، ها همیشه به وسیله مردان و حتی به وسیله زنان پرستیده می مردگرایی که در جاهلیت

1اند. سال در این زمینه از اسالم عقب 1100ها شکند. غربی اسالم در این آیات این بت را می

گویند: گونه می مرحوم مجلسی و ابن آشوب در مناقب راجع به زنان قرآنی این

ازده زن را در قرآن کریم، در آیات مختلف به صورت تصریح یا کنایه از خداوند دو»

دارد و هر یه را در امری نمادین از تشخصی خاص مختصات ارزشی آنان پرده برمی

خداوند دوازده زن را در قرآن کریم »گوید: جناب مجلسی می« سازد. برخوردار می

ویژگی خاص مورد سخن حق قرار کند که هر کدام در یه صراحتا با اشاره معرفی می

گیرند، م ال حوا را خدا در توبه، آسیه را در شوق و دختران شعیب در حیا و بلقیس می

1«کند. را در عقل و فاطمه را در عصمت و خدیجه را در احسان ... ذکر می

قرآن کریم در مقابله با انحرافات و تبعیضات فراوان تاریخی چنین الگوهایی برای

پذیری تبیین مان به صورت الگوهای نظری در عرصة رسالت و مسئولیتزن مسل

های جهانی و های عمل، آنان را موظف به رسالت کند و از طرفی در عرصه می

هایی بر اساس احترام و حفظ کرامت و سازد. ابتدا آنان را به گفتمان المللی می بین

ارتقاء در معرفت و خرد در خواند و حتی با تعاملی بر اساس امنیت متقابل فرا می

لل یا أل الكاب عالوا إلى كلمة سواء بيننا و بينكلم أال عب إال الله و »تعابیری م ل: گونه آیات، که در این 3«ال لشرك به شيئا و ال یخذ بعضنا بعضا أربابا من ون الله

کید بر مفاهمات مشتر انسانی و ایجاد اتحاد و هماهنگی بر محور توحید و عدم تأ

المللی است. از طرفی در عرصة گری و استبداد و پذیرش شر و مظالم بین سلطه

رفتار عملی، دنیای اسالم را به نیکوکاری و رعایت قسط و عدالت در رفتار متقابل آنان

گونه تعامل، بشریت نسبت به حقانیت اسالم، منقاد و در این خواند تا شاید فرا می

المللی را تبیین پذیرای اصول ارزشی آن شود. لذا در سورة ممتحنه حریم تعامل بین

الین و لم الذین لم یاللوكلم في الینهاكلم الله عن»فرماید: کند و در ابتدا می میاشاره به 4«ن یاركلم أن برولم و لطلوا إليهم إن الله یحب المطينیخرجوكلم م

اینکه خداوند شما را از کسانی که سر جنگ و مقاتله با دیانت و تفکر دینی شما ندارند

.101ص «. زن از دیدگاه مقام معظم رهبری. » 1

.33، ص 11، ج «بحاراالنوار». مجلسی، 1

.71. آل عمران/ 1

.3. ممتحنه/ 1

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

161

برخاسته و نسبت به وطن و ملیت شما متعرض نیستند، در تعامل با آنان، رفتار نیکو و

از عدالت را در پیش گیرید که خداوند برقرارکنندگان قسط و عدل را در زمین دوست

دارد. لیکن اگر آنها از در عداوت و مقاتله با شما در تفکر توحیدی برآمدند و امنیت

مور به مقابله و نهی آنان از مأملی و میهنی شما را به خطر انداختند، شما در برابر آنان

های عمده حمایت از مظلومان و لمانه هستید. از طرفی یکی از رسالتاین عمل ظا

مستضعفان جامعه بشری مسلمانان را به واکنشی مدبرانه در تقابلی رویارو با دشمنان

خواند و در استفهامات ها فرا می تا دندان مسلح علیه تمامیت عزت و استقالل انسان

ال لاللون في سبيل الله والمضعين من وما لكلم»سوره نساء 32توبیخی چون آیة اء والولان الذین یلوللون رب نا أخرجنا من ذه الریة الظالم أللها الرجال والن

جهان اسالم را به واکنشی 1«صيرا واجعل لنا من لك وليا واجعل لنا من لك

صریح و مقتدرانه در دفاع از مستضعفین از مردان و زنان و اطفال و کسانی که مورد

ترین چالش خواند. امروزه مهم اند فرا می تعدی و تجاوز جانی و خاکی قرار گرفته

کبار المللی در برابر کشورهای اسالمی، رخداد تلخی است که جهان سلطه و است بین

تمام تالش و امکانات خود را در تضعیف و مقابله با ملل اسالمی به کار گرفته است. او

جویی از های متعددی را برای استخفاف و تهدید و تطمیع و بهره ها پیش زمینه از قرن

جا که به عنوان دفاع از آزادی، حقوق بشر، زن و ملل اسالمی فراهم ساخت تا بدان

مور نظارت و تسلط بر جهان گردانید. مأا و نهادهای متعددی را ه دموکراسی، سازمان

الملل در قرون اخیر با همین اهداف استعمارگرانه صورت های بین تشکیل مؤسسه

گرفت. پیدایش مکاتبی چون مارکسیسم، لیبرالیسم، داروینیسم و فرویدیسم با

نقالب اسالمی و های اندیشه سلطه بر جهان صورت پذیرفت. اما با وقوع ا پشتوانه

رو ای روبه های عدیده های آنان علیه اسالم با بحران گیری حکومت دینی نقشه شکل

های سازی و تشکیل دهکده جهانی را متمم نقشه گشت. از این جهت، طراحی جهانی

خویش در جهان کردند و هر چه توانستند در القای ناکارآمدی اسالم به کار بردند. اما

های بیداری اسالمی در جهان و منطقه خاورمیانه نشان م و زمینهتحوالت جهان اسال

های آنان به نتیجه مطلوب نرسیده است. اینجاست که به رغم ادعاهای داد که تالش

ای ننگین و رو در رو با دنیای اسالم برآمدند. به رغم ممنوعیت بشردوستانه به مقابله

.32. نساء/ 1

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

162

زنان و کودکان در حقوق جنگ، قانونی حمله به مناطق مسکونی و مصونیت داشتن

های مختلف را علیه کشورهای اسالمی چون ایران، افغانستان، همچنان هجمه و حمله

شکن به عراق، پاکستان به کار گرفتند، اما امروز حرکت بیداری اسالمی پاسخی دندان

تمامی این دسایس است. در این حرکت جمعی چند مسئله بایستی مورد اهتمام ما

الملل و سپس د. ابتدا توجه تام به مبانی و اصول سیاسی اسالم در عرصة بینقرار گیر

به کارگیری آن در عرصة عمل و دوری از هر گونه تفرقه و اختالف بر مسائل جزئی و

کید بر نقاب اساسی و محوری در این حرکت. بر این اساس در این بخش از نوشتار تا

شود. اندیشه وحیانی پرداخته میبه برخی مبانی حرکت بیداری اسالمی در

مبانی پویایی و پایایی بیداری اسالمی در اندیشه وحیانی

حقیقت شریعت که به معنای ارائه شیوه زندگی است در دل معنای آن جریان و

ها و پویایی و پایایی نهفته است، این مفهوم زیبا از شریعت که عین شریان ارزش

درون خود حقیقت زندگی را که تحر و تحول بر جریان حیات در طبیعت است، در

گویند: دهد. لذا لغویین در تعریف این واژه می هاست، پرورش می محور حق و ارزش

الشرع نهج الطرق الواضح ...و استعیر ذله لطریقه االلهیه ... سمیت الشریعه شریعه »

دور از هر گونه شرع یعنی راه روشن و شیوه واضح زندگی به 1«تشبیها بشریعه الماء

اند چون اصالتا شبیه شریان آب است. در ابهام و توقف ... و شریعت را شریعت گفته

واقع شریان آب حیات در گرو تحقق مفهوم واقعی دین است که الزمة این مفهوم

پویایی و پایایی، شفافیت و حرکت، تحول و تکامل است.

ویایی و پایایی در شریعت، یعنی شود مبانی و اصول پ بنابراین، وقتی گفته می

قواعد و معادالتی که بر محور اندیشة توحیدی شکل گرفته و با ادلة قطعیه و امارات

معتبره شرعیه تعین یافته و به کارگیری آن اصول مبداء حرکت و تحول است و به دور

ه جامع و از هر گونه جمود و انحراف، بدعت و التباس، ایستایی و التقاب با تکیه بر نگا

گذار، گردونه حیات بشری به جوالن و حرکت و کالن و دریافت مقاصد و غایات قانون

گیرد آورد و جریان زندگی مقصد و معنایی حقیقی به خود می جوش و خروش در می

شود. این کننده مصالح جوامع انسانی به دور از تمایالت و گرایشات نفسانی می مینتأو

.173ق، ص 1113، «المفردات». راغب اصفهانی، 1

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

163

دیانت اسالم ساخته نیست. زیرا هر گونه تحول و پویایی که بر امر کارساز جز از عهده

محور عبودیت و توحید برنتابد موجبات رکود و نخوت و مفسده و نفسانیات است.

سازد که از مختصات نگاهی عمیق به آیات و روایات این مفهوم را روشن می

حکم خداست و هر گونه گذاری توحیدی پذیرش توحید در افعال بر محوریت قانون

ان الحکم الا لله یقص »گذاری است. لذا اصل دخالت فرای از این اصول شر در قانون

با توجه به برهانی بودن و تبیین مقاصد و غایات حکیمانه و « الحق و هو خیر الفاصلین

های مستند و مستدل احکام شرعی، این اطمینان و ایمان قلبی را عقالنی و پشتوانه

کند که اعتماد بر نظریات و قوانین بدون پشتوانه مرد و زن مسلمان ایجاد می برای

گوی نیاز جامع او بوده باشد. از تواند پاسخ بشری، بر محور اصول مادی صرف نمی

طرفی به رغم ادعاهای مکاتب اجتماعی برخاسته از اندیشة بشری، این مکاتب هرگز

اصوی وحدی سامان ببخشند. زیرا تک ر در توانند هویت جمعی بشر را بر مبنای نمی

فرضیات و تعدد در مقاصد و غایات خود مبداء اختالف در ارائه نظریات اجتماعی است.

گذاری اسالمی در ترسیم شاکله شخصیت جمعی امت اسالمی نظام قانون

تعریف و مختصات جامعی دارد که پویایی و پایایی از خصایص ویژه آنان ذکر شده

ثیر آن بر موضوع تأیابد و این بخش از نوشتار به پردازش این مهم اختصاص می است.

کند. بیداری اسالمی را بررسی می

مختصات امت پویا در منطق وحی

در آخر سوره فتح وقتی خداوند از مختصات پیامبر خاتم و امت پیرو او سخن به

والذین معه أش اء على الكلار رحماء محم رسول الله»فرماید: آورد می میان میبينهلم رالم ركعا سج ا یبغلون فضال من الله ورضواا سيمالم في وجوهم من أثر

كرع أخرج شطه فآزره فاسغلظ الجو ذلك مثللهلم في الوراة ومثللهلم في اإلجيلمحمد)ص( که پیامبر خداست فاسوى على سوه یعجب الر اع ليغيظ بهم الكلار؛

اند. از مختصات آنان گیر ]و[ با همدیگر مهربان و آنان که با اویند بر کافران، سخت

و خشنودی خدا را خواستارند. این صفت ایشان است عبودیت و رکوع و سجود، فضل

ای است که جوانه خود را برآورد و در تورات، و م ل آنان در انجیل چون زرع و کشته

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

164

آن را مایه دهد تا ستبر دهد و بر روی پا و ساق خود بایستد. دهقانان را به شگفت

1«آورد و کافران را به خشم.ت اسالمی و تابعان سیره نبوی در قالب تم یلی در این آیه پس از بیان خصایص ام

زیبا، صالبت و استواری و غنای فکری و فرهنگی و کارآمدی و پویایی این امت را بیان

های چنین امتی به قرار ذیل است: ترین ویژگی کند. عمده می

اند و بر توسعه و ترویج الف: آنان از فرهنگ دشمنان خدا بیزار و برائت گزیده

اند. نی خود به واسطه متابعت از پیامبرشان تمسه جستهفرهنگ غ

کنند و با نهایت مدارانه را از سوی دشمن مسدود می ب: راه نفوذ و ارتباب سلطه

کیشان صالبت و استقامت بر تحقق فرهنگ الهی خود استوارند. این امت در بین هم

ن یکپارچگی موجب اند و رأفت و خضوع و همبستگی دارند. ای خود یکپارچه و مهربان

انس و الفت میان خود و موجب عزت آنان و غیض و ناامیدی دشمنان است.

ج: عبادت آنان عین سیاستشان و سیاتشان از دیانتشان جدا نیست. عابدان شب و

شیران روزند و در پناه عبودیت و اتکاء به فضل و عنایت پروردگار خود را از هر وابستگی

بندگی به سیمای آنان صفا و جالی خاصی بخشیده است. یابند. این نیاز می بی

های خاص خود، معلوم و گی د: م ل ایشان در میان سایر اقوام و ملل به سبب ویژ

مشهور است و به م ابه یه جامعه متحر ، خود کفا و پویا و پایا، رشدآفرین و بانشاب

خشم و غیظ دارای تحولی م بت است که به واسطه استقالل و استغنای آنان،

سازد. دشمنان افزون و موجبات تعجب و خرسندی پیش کسوتانشان را فراهم می

ه: خداوند به سبب این مختصات الهی به چنین امتی وعده سعادت و نصرت و

موفقیت داده است.

هستند یعنی از کمترین امکانات بیشترین « قلیل الموءنه و ک یر المعونه»و: اینان

ای که بیگانه با اهداف و افکار آنان، ابتدا توانایی ایشان را د. به گونهمندی را دارن بهره

شود، مورد دهند، اما وقتی نتیجه کار آنان ظاهر می مورد تردید یا تکذیب قرار می

گیرند. حسد و غضب قرار می

آیة دیگری در راستای موضوع مذکور در تبیین هویت جمعی و رسالت امت

بارکه سورة حج است که در صدر نوشتار آمد و یکی از آیات اسالمی آخرین آیة م

آفرین نسبت به تحقق اهداف عالیه انسانی در سطح کالن جهانی است و در آن حرکت

.11. فتح/ 1

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

165

های الهی در فرایند بخشی به ارزش سازی اصول اسالمی و فعلیت تبیین شیوه کاربردی

یند به عنوان امت برگزیده و دینی و سپس تالش در راه انتقال این فرا ریزی درون برنامه

مسئول ابالغ غایات ارزشی به سایر ملل و اقوام بشری است. لذا ذات اقدس کردگار

نکاتی اساسی را به قرار ذیل خواستار است:

در راه خدا اقتضا دارد که امت اسالمی تحقق اهداف و « حق جهاده»الف: رسالت

ریزی مستمر و مدام دنبال کند و رنامههای اساسی اسالمی را با اهتمام تمام و ب آرمان

زن مسلمان حامل این پیام است.

برگزیدگی امت اسالمی و تالشی شایسته و متناسب با « هو اجتبیکم»ب: الزمه

جامعیت و جاودانگی آن است.

خیر و افراب و تفریط و حرج و تسامح ج: این تالش بایستی از هر گونه تعجیل و تا

«.ماجعل علیکم فی الدین من حرج»تعادل مقرر شود، زیرا به دور باشد و بر پایه

د: این مکتب ریشه و اساس توحیدی و بنیانگذارانی چون ابراهیم رشید و حنیف

است. پس 1«مله ابیکم ابراهیم هو سمیکم المسلمین»دارد که اقتدا به او به عنوان

م، تدبیر در حرکتی اساسی و آور اسال حق اقتدا به ابراهیم خلیل و خلف راستین او پیام

تحول نمادین بر مبنای اصول علمی و عملی دین حنیف در عصر کنونی است.

کننده خط مشی صرف به مدار و ترسیم گذاری دینی یه نظام فرضیه ه: نظام قانون

های نظری از الگوهای برترین دور از ارائه الگوی کامل نیست. بلکه در راستای آموزش

ساالری الگوی واقعی که در این آیه است. اصل رهبری الهی و شایستهعملی برخوردار

مداری آمده، مبین اهمیت توجه به سلو و والیت 1«لیکون الرسول علیکم شهیدا»با

های ارزشی تام در سیره و سنت نبوی و اوصیا است که غفلت طولی، در وجود مال

ی است. گذاری اسالمی نابخشودن از این امر در نظام قانون

ها در درون جوامع تحقق شایستگی 1«تکونوا شهداء علی الناس»و: الزمه امت برگزیده و

های ارزشی ا الهی است. های رشد و بالنگی زنان بر اساس مال دینی، و ایجاد زمینه

های الزم در خود، ایمان نداشته باشند ز: تا زن و مرد مسلمان بر توانایی و قابلیت

بتنی بر ایمان و عمل در ایشان یقینی نشود، هرگز نخواهند توانست در و باورهای م

عرصة جهانی، موضع فعالی داشته باشند.

.33. حج/ 1

. همان. 1

. بقره/ 1

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

166

ح: فحوای این آیه و آیاتی از این قبیل م ل آیات سورة عصر، نصر، فتح، ممتحنه،

مداری گذاری اسالمی یه قابلیت توسعه حشر و ... مبین آن است که در سیستم قانون

ها هرگز نیست. لذا امت اسالمی سازی ویژه وجود دارد که در سایر نظام لو متحو

بایستی از این قابلیت استفاده اصولی و نمادین داشته باشد و به تعبیر استاد مطهری

بایستی تحر و قوام دینامیسمی که در قوانین اسالمی وجود دارد را با تالش خود به

نظیر است. گذاری درصبغه الگودهی بی نمنصه ظهور بگذارند، که این نوع قانو

کالمی از امیر سخن و حکیم بیان علی)ع( و اسوه علم و تقوا فاطمه)س(

« ا فيه المحن ميئا، و ی اصبحنا فى ر عنو، و زمن كنو، یع ا أیها الناس، إئل عما جه نع بما علمنا، و ال حل بناالظالم فيه عوا، ال خوف ارعه حى 1«لنا، و ال

این کالم امیر سخن و حکیم بیان، امیرمومنان، آگاه بر سر و نهان، امام رهیافتگان

است که سیطره پیامش و شهد کالمش، پیوسته کام آزادگان را شیرین و جان

کند. های طالب حقیقت و ساله شریعت را سیراب می انسان

بریم که عنود و ای مردم، ما در روزگاری به سر می»فرماید: او در این کالم می

توز است و ناسپاسی و کفران نسبت به نعمات الهی در آن فراوان، التباس حق و کینه

ها را وارونه ساخته که نیکوکار، زشت و مذموم به شمار آید و گونه پدیده باطل، آن

که[ ما از ذخایر علمی خود ستمگر بر گستره ظلم و سرکشی خود افزاید.]و حال آن

پرسیم. و رسالت خود را در بریم و نه آنچه را که نیاز به دانستن آن داریم، می بهره نمی

دهیم و تا گردد، انجام نمی ای که بر ما واقع می نگری نسبت به حادثه کوبنده آینده

« پردازیم. واقع نشود به دفع آن نمی

ریزی، عالج واقعه نگری و برنامه زبینی، آیندهعلی)ع( امت اسالمی را به فراست و تی

قبل از وقوع، پیشگیری قبل از درمان، فعلیت قبل از انفعال، تدبیر قبل از اندفاع،

گشاید و ای از بصیرت و تیزبینی را بر مسلمانان می کند. این کالم دریچه دعوت می

ای را در تعامل الت ویژهو رس خواند اندیشی فرا می نگری، بیداری و ژرف آنان را بر جامع

گذارد. های عصری خویش بر عهده متفکرین اسالمی می با چالش

باری کفو راستین علی)ع( مظهر عصمت و رسالت زن مسلمان در این زمان نیز

أم عبا اهلل لصب أمره و هيه و حمله ینه و وحيه، و المناء اهلل على »فرماید: می

.1، ف 11. نهج البالغه، 1

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

167

شما ای بندگان خدا! که پرچمداران امر و نهی خدایید، و بلغائله الى االلمم؛ اكم و

« داران حق، و رسانندگان آن به سایر امم هستید. باشید، امانت حامالن دین و وحی می

اند، که رسالت ابالغ را برای مدار تا قیامت های دیانت مخاطب فاطمه)س( همة انسان

اند. د و پرچمدار پیام الهی در عالمها بر عهده دارن سایر ملت

هاست، زن مسلمان، با اتکا بر نیروی الیزال الهی و آری امروز که عصر بیداری ملت

بدیل اسالم و با استمداد از فرهنگ غنی اسالم نیازمند حرکتی با با اقتدا به الگوهای بی

در متون و بصیرت در عین رجعتی صادقانه به حقیقت دین و واکاوی بنیادین

های انحراف و راه دار بیداری است، تا از میان کوره مستندات اسالمی و از سویی طالیه

انسداد و جمود و التقاب جاهلیت اولی و مدرن مسیر اقوم و ارشد و شیوه احسن را

بتواند انتخاب کند و بار دیگر رسالت خود را در تاریخ بشر به منصه ظهور رساند.

برگزیدگی امت اسالمی در ارائه حقایق حیات شایسته، الزم است او به سبب رسالت

ها و بنا نهادن سنگ جدید از اهتمامی بایسته داشته باشد و در ایجاد تحول و توسعه ارزش

باشد. 1«وجاوا في الله حق جهاه لو اجباكلم»تمدن انسانی ا اسالمی، مصداقی بر تحقق

ویژه در پس بیداری اسالمی محقق کند. او بایستی را در عرصه جهانی به سپس رسالت خود

های ابتهاج و پویایی و پایایی اسالمی را در جهان کنونی فراهم سازد و با اقتدا به زمینه

الگوهای راستین اسالمی از موضع انفعال پیشین به عنصری فعال مبدل شود. زن مسلمان

ریزی مان است. بنابراین، بایستی از جهت علم و عمل، برنامهامروز اسطوره مقاومت و شکوه ای

های اساسی بردارد. و تدبیر، اقتدار و عزت اسالمی و رسالت جهانی، گام

بر بخواهد اگر جاودانه قانون یه مسلما »گوید: استاد مطهری در این زمینه می

هر و دهد هئراا را مشکالت تمام حل راه و نماید احاطه زندگی متغیر صور تمام

نوعی از و تحر و دینامیسم نوعی از باید نماید، حل خاصی صورت به را مشکلی

مشکل این بر بتواند تا نباشد ناپذیر انعطاف و جامد و خشه ،دباش مند بهره انعطاف

کامل وابستگی و اسالم منطقی روح رمزها، و رازها همه ما بعامن در .آید قئفا عظیم

1.«استموجود جهان و اجتماع و انسان عتطبی و فطرت به آن

.23. حج/ 1

.31-31، ص 1121. مطهری، مرتضی، ختم نبوت، قم، صدرا، 1

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

168

گیری نتیجه

ها امروز بیداری اسالمی مرهون مجاهدت زنان و مردانی است که قرن الف.

تپیده و اکنون این زمینه در جهان قلبشان برای ایجاد تحر و تحول در سایر امم می

بنابراین، هر گونه فراهم شده است و من و شما وارثان این حرکت عظیم در جهانیم.

سوزی و تسامح در شرایط کنونی گناهی نابخشودنی است. فرصت

الزمه اصل تحول و تکامل و پویایی و پایایی که یکی از اصول بنیادین در ب.

گویی به گذاری است، احیاگری تفکر اصیل اسالمی از درون و پاسخ سیستم قانون

زنان در این عرصه مبلغان و ابهامات و شبهات از بیرون را خواستار است و

سازان واقعی هستند. فرهنگ

های جهانی بیداری اسالمی فراهم شده، ها انتظار، زمینه اکنون که از پس قرن د:

های موجود در جهان اسالم برای به کارگیری همه امکانات و تمهیدات و ظرفیت

ری است. خیر از سوی زنان مسلمان ضرواقدامات اساسی به دور از تعجیل و تا

های انسانی در سراسر جهان مدرن و غنا و با توجه به خأل معنویت و ارزش ه.

های زن مسلمان، طراحی الگوی جامع پویایی و پایایی فرهنگ اسالمی، یکی از رسالت

جهانی بر مبنای اصول ارزشی چون اصل کرامت، اصل عزت و استقالل و حریت، اصل

معادالت کارآمد اسالمی است.محوری و قواعد و خداباوری و حق

برای طراحی الگوی جامع از سوی دنیای اسالم و زن مسلمان بررسی عوامل و.

ویژه سه قرن زای تاریخی و اجتماعی در طول تاریخ اسالم علیه زن مسلمان به انحراف

گری با اسلوب مدرن و به کارگیری نفاق در سایه اخیر که دوران افزایش سلطه

ریزی مللی بوده، ضروری است که در راستای تحقق این امر تداوم برنامهال تبلیغات بین

وران جهان اسالم صورت گیرد تا های اندیش های جمعی و نشست و حرکت

های گذشته تکرار نشود کامی تلخ

امروز جهان در شرایطی است که جوامع بشری دنبال هویت انسانی از طریق دستیابی ز.

نماد عملی آن در زن مسلمان است که مستلزم تالش علمی به معارف اصیل اسالمی با

ویژه در علوم انسانی و ارتباطات مستمر میان مراکز علوم اسالمی است. مستمر به

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

169

فهرست منابع و مآخذ

قرآن کریم (1

ترجمة محمد دشتی، سید کاظم محمدی، انتشارات موعود اسالم، نهج البالغه، (1

.1171قم،

دار احیاء الکامل فی التاریخ،بوالحسن علی بن ابی الکرم، ابن أثیر، عزالدین ا (1

م. 1111ق/ 1111الترا العربی، بیروت،

ق/ 1101جلد پنجم، چاپ اول، دارالکتب العلمیه، مسند،ابن حنبل، احمد، (1

م. 1131

1133جلد دوم و هشتم، دار الصادر، بیروت، الطبقات الکبری،ابن سعد، محمد، (2

م. 1131ق/

چاپ اول، انتشارات دریا، تحلیلی بر سرگذشت تاریخی زن،ی، شهین، ایروان (7

. 1131تهران، بهار

چاپ اول، نشینی یا حضور اجتماعی، زن مسلمان، پردهجاللی کندری، سهیال، (3

.1131انتشارات دانشگاه الزهرا،

وسائل الشیعه إلی تحصیل مسائل الشریعه،حر عاملی، محمد بن حسن بن علی: (3

ه ق. 1101دهم و هفدهم، چاپ اول، مؤسسه آل البیت، قم، جلد شانز

، دار مجمع البیان فی تفسیر القرآنالطبرسی، شیخ ابو علی الفضل بن الحسن، (1

ه ق. 1131احیاء الترا العربی، بیروت،

، مفردات الفاظ قرآنأبی القاسم حسین بن محمد بن مفضل )راغب اصفهانی(، (10

مکتبه الرضویه.

، چاپ پانزدهم، شرکت چاپ رهنگ سخنان حضرت فاطمه زهرافدشتی، محمد، (11

.1133الملل، پاییز و نشر بین

، به تدوین دفتر مقام معظم رهبری، انتشارات زن از دیدگاه مقام معظم رهبری (11

.1132طرفان، چاپ هشتم، بی

، مؤسسه الرساله، بیروت، 7 – 1، چاپ نهم، جلد اعالم النساءکحاله، عمررضا، (11

م. 1131

، چاپ سوم، دار احیاء الترا العربی، بیروت، بحار االنوارلسی، محمدباقر، مج (11

1101 .

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

171

، دارالکتب االسالمیه، تهران.ریاحین الشریعهمحالتی، ذبیح اهلل، (12

، انتشارات صدرا، چاپ بیست و هشتم، قم، مهر آزادی اجتماعیمطهری، مرتضی: (17

1131.

، تهران.1130رات صدرا، آذر ، چاپ اول، انتشاپانزده گفتارمطهری، مرتضی: (13

.1131، انتشارات صدرا، ختم نبوتمطهری، مرتضی: (13

، چاپ اول، بیروت، بی تا.مستدر الوسایل و مستنبط المسائلنوری، میرزا حسین، (11

، جلد هفتم، چاپ دوم، انتشارات صدرا، تهران و قم، های استاد مطهری یادداشت (10

.1131مرداد

یدة بیانات مقام معظم رهبری، چاپ سوم، ، گززن و بازیابی هویت حقیقی (11

.1110انتشارات انقالب اسالمی، چاپ سوم، زمستان

، بیروت، مؤسسه الرساله کنز العمال فی سنن االقوال و االفعالالمتقی الهندی، (11

.1102بیروت،

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

171

جنگ نرم علیه نقش زن در بیداری اسالمی

1زینب عواضه فقیه !

چکیده

زن و جنگ نرم علیه وی در بیاداری اساالمی نقش تا به موضوع این مقاله در نظر دارد

بپردازد. در این مقاله سعی شده است به چگاونگی آماادگی بارای بیاداری اساالمی و

های نویسنده آغاز راه بیداری را پایبندی به ارزش موانع ایفای نقش زنان پرداخته شود.

ای کاه زن در آن نیز جامعاه ی واستکبار جهانو داند اسالمی و اجرای آن در جامعه می

هاای فارا روی زن در مسایر بیاداری اساالمی معرفای اولین چاالش را کند زندگی می

ای و وسایل ارتباطی جدید های ماهواره های وارداتی و شبکه در ادامه از سریال د.کن می

ود.ش نام برده می استبه عنوان دیگر عواملی که مانعی بر سر راه زن و بیداری اسالمی

پرهیاز از تقلیاد کورکوراناه، هایی مانند شناخت دین اسالم، نویسنده راه ،در پایان

کند. را به عنوان ابزارهایی برای مقابله با جنگ نرم علیه زن معرفی می اراده و...

گان کلیدیواژ

.اسالم، وسایل نوظهور ارتباطی، ستکبار، ابیداری اسالمی، زن، جنگ نرم

لبنان رسانه اصحاب . کارشناس و از1

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

172

مقدمه

های ارزشمندی برای بازگرداندن بیداری اساالمی باه جواماع ها و تالش مروزه نشستا

پذیری شکل و مضمون گیرد؛ جوامعی که هر روز در اطاعت و فرمان اسالمی صورت می

گااه کاه اند و آن مردم خواب»گیرند. برای اینکه این حدیث شریف جدیدی به خود می

نکند باید مواظب باشیم و بیدار. آنچه ماا اماروز بر ما صدق 1،«آیند بمیرند به خود می

کنیم چیازی جاز آغااز یاه بیاداری اساالمی در در مناطق عربی اسالمی مشاهده می

دنیای عربی اسالمی نیست. اما متأسفانه این خیزش در برخی از کشورها هناوز کامال

طلبان نشده است و این در حالی است که این قیام در کشورهای دیگر به دست فرصت

افتاده است؛ کسانی که تالش دارند با ظاهر انقالبی خود این انقالب را از مسایر اصالی

منحرف کنند.

جدای از اینکه این انقالب ثمربخش بوده یا نه، حضور مردان و زنان و کودکاان در

میدان التحریر و دیگر مناطق مشابه در جهان عرب به این معناسات کاه دیگار ماردم

منادی از آورند و خواستار آزادی و اجرای قوانین الهی و بهره ا تاب نمیظلم و خواری ر

هاای اساالمی و همچناین خواساتار حقوق بشر و آگاهی و شافافیت در اجارای ارزش

های مذهبی که در گوشه و کناار مقابله با خطرهای پیش روی امت اسالمی مانند فتنه

سوی بیداری اسالمی هستند. های اولیه به ها گام جهان وجود دارد، هستند. این

ییداری اسالمی دارای دو مقوله فردی و اجتماعی است. در ابتدا باید بیدارسازی از

فرد آغاز شود تا جامعه به سمت آن سوق پیدا کند و رفته رفته جامعاه جهاانی را هام

رسااند کاه شااید در بر بگیرد. بدون شه در این امر عوامل متعددی به ماا یااری مای

آورد. و متأسفانه اساتکبار ها گرد هم می ین آنها اسالم است که ما را با دیگر ملتبارزتر

های ما و فرهنگ ما همان نیروی ماسات پی به این نکته برده است که دین ما و ارزش

و در پی این است که با همه توان خود در بین ما شکاف ایجاد کناد تاا دسات از ایان

اند بر سرزمین و ناموس و مقدسات ما سیطره پیدا کند ها برداریم و در نتیجه بتو ارزش

یاابی باه هادف خاویش از و تاریخ و فرهنگ ما را جعل کند. در این راه و برای دسات

گاری، سالب گیرد. پس زبان حاکم، زبان جنگ، تهاجم، اشغال ابزارهای زیادی بهره می

در حالی که شاعار هویت و تاریخ و جغرافیاست. همانند چیزی که در فلسطین ر داد.

دو سال ساپری شاد 1«کنند. میرند و کودکان فراموش می افراد بزرگسال می»این بود:

. الناس نیام اذا ماتوا انتبهوا1

. الکبار یموتون و الصغار ینسون1

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

173

تا اینکه این گفته شکست خود را در عمل ثابت کرد. اماا بزرگسااالن فلساطین بعاد از

آنکه آنچه ر داده بود را در وجدان و روح و قلب کودکان خود حه نمودند، مردناد. و

ار ساده از بی فایاده باودن ایان نیروهاای نظاامی در کشاتن یاا زدودن این م الی بسی

آرمانی زنده در درون هوادران آن است.

دشمن این حقیقت را به خوبی در کرده است، پس بازآماده تاا جنگای دیگار و

نوعی دیگر را علیه ما آغاز کند. جنگی که نه به ارتش نیاز دارد و نه باه تاوپ و تاناه.

تر اسات و آن جناگ نارم اسات کاه تر و خطرنا آن یکی بسیار قوی اما این جنگ از

هاای دولتای شود و شاید ژوزف نای، رئیس مدرسه پژوهش امروز بسیار از آن گفته می

اسات. کندی در دانشگاه هاروارد، از نخستین کسانی باشد که از این جنگ سخن گفته

ریکا بوده اسات. وی اساتفاده وی رئیس شورای ملی اطالعات و نیز معاون وزیر دفاع آم

داناد. نیرویای کاه در المللای مای از یه قدرت نرم را وسیله موفقیت در سیاست باین

هایی که ایاالت متحده آمریکا علیه دیگر کشورها به راه انداخته مقایسه با تمامی جنگ

است برتر است؛ زیرا این جنگ به طور خالصه، جنگ جذابیت و اقناع است ناه جناگ

کند که بار اسااس یاه نظریاه از ژوزف نای از این نیرو به عنوان نیرویی یاد می اجبار.

آغاز خلقت وجود داشته است. بنابراین، این جنگ مبارزه حق است با باطل و مبارزه باا

بندد. فریبی است که شیطان در جان و وجود انسان آن را به کار می

عزت تو سوگند هماناا تماامی به »و شیطان همانی است که قسم یاد کرد و گفت:

اما شایطان در هماین آیاه 1«اند. دهم مگر بندگانی از آنان که مخلص آنان را فریب می

کنند؛ کسانی که خداوند را مخلصاانه کند که بندگان مخلص او را ناامید می اعتراف می

های جدید هم به ایمان و اجرای تعاالیم دیان کنند. ما در برخورد با شیطان عبادت می

نیازمندیم؛ زیرا وضعیت همان است که بود و واقعیت نیز یکی است. ما نیاز باه هماان

ای جاذاب و کشی باطل به شایوه ایم و این به واسطه پیش شیوه مورد هدف قرار گرفته

ها و آمال انساان را هادف قارار داشتنی است. در مرحله نخست غرایز و خواسته دوست

کنناد. ز محتوای دیان و تمادن اساالمی تبادیل مای دهند و او را به ظرفی خالی ا می

افرادی هستند که تالش دارند اسالم را به وسیله ایجاد اختالفات مذهبی بین شایعه و

سنی پاره پاره و کوچه کنند و در هر زمان و مکانی که فرصتی دسات دهاد، باه ایان

. قال فبزعزته الغوینهم اجمعین اال عباد منهم المخلصین1

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

174

ری ببرند و باه تر کنند تا سود بیشت اختالفات دامن زنند و آتش این اختالفات را روشن

اهداف خود برسند.

شده نزد ما همان شیطان سنتی اسات؛ اماا اماروز متأسفانه، هنوز شیطان شناخته

اند و ابزارهای آنان نیز بیشتر. شیطان قادیمی خواسات ماا را اغاوا ها زیاد شده شیطان

ها کند تا مرتکب عمل حرام شویم و با سرنوشتی بد وارد جهنم شویم؛ اما امروز شیطان

های نرم و جذاب تالش دارند تا مردم را وسوسه کنند و آنان را باه زباان حاال با شیوه

های آناان نرمای بیشاتری باه خاود خویش تبدیل کنند و این در حالی است که شیوه

پذیری بیشتری داریام. گرفته است و در حال حاضر نیز ما در برابر خواست آنان اطاعت

اکنون راه حل چیست؟

پاذیری فعاال از ساوی ثیار بیداری، پیوسته گوش به زنگ بودن و تاا راه حل فقط

نخبگان علمی و دینی و فرهنگی است و این بخشی از حضور ما در این مکان است.

شاود، تر می هایی که بیش از پیش نرم های جدید و شیوه بنابراین، با وجود شیطان

دهنده یه جامعاه اساالمی گذاری خود تمامی عناصر تشکیل ثیراین جنگ با نرمی و تا

هاای اساسای و ها را به زن که هماناا از ساتون خواهیم توجه گیرد. حال می را در بر می

بنیادین هر جامعه اسالمی است، جلب کنیم.

چگونه است که امروز زن مسلمان هدف این جنگ نرم قرار گرفته است؟

نقش طبیعی زن در بیداری اسالمی

ز بیااداری فرزناادان آن جامعااه و از تمااام عناصاار بیااداری یااه جامعااه اسااالمی ا

شود و اگر به ساختار جامعه خویش نگااهی بینادازیم حتماا دهنده آن آغاز می تشکیل

دهنده واقعی همه جواماع اسات و نیاز درخواهیم یافت که همانا خانواده عنصر تشکیل

از جامعاه شاود کاه زن نیمای دانیم که زن دریچه اطمینان خانواده است. گفته می می

گوییم که زن همة جامعه است؛ زیرا زن نیمای از جامعاه و ساازندة نایم است و ما می

تواناد کننده نسل است و هم مای دیگر آن است. با توجه به اینکه زن هم مادر و تربیت

پزشه، وکیل، سیاستمدار و ... باشد و همچنین در خانواده و محایط اطاراف و جامعاه

هاای در سطح باالیی از فرهنگ و آگاهی باشد و بر اساس ارزش ثیر بسزایی دارد، اگرتأ

ماناد و در نتیجاه جامعاه اسالم به رشد و تربیت نسل بپردازد، خانواده ایمن باقی مای

سالم خواهد ماند و عکس این موضوع نیز صادق است. اگار زن و جامعاه فاساد شاود،

هرچند که وظاایفی مشاابه شود. زنان خانواده و جامعه نیز به سوی انحراف کشیده می

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

175

ای در محیط خاویش ثیرگذاری ویژهتأکنند، دارای قدرت وظایف مردان در کار ایفا می

گذارد و این در حالی است کاه ثیر میتأهستند. گاهی مادر بیشتر از پدر در پسر خود

شود تاا معلام زده می آموز پسر هنگام ارتکاب خطا در مقابل معلم زن بیشتر شرم دانش

گونه است. ها نیز این د. در دیگر زمینهمر

همه ما تالش داریم تا ایمنی بادن خاود را در مقابال اماراض حفاظ کنایم اماا نبایاد

فراموش کنیم که بر ما واجب است به ایمنای روح و اجتمااع کاه ماا را از بسایاری اماراض

کناار مارد دارد، توجه داشته باشیم. بدون شاه زن نیاز در اجتماعی و رفتاری در امان می

هاای تواند در ساختن این مصاونیت مشاارکت کناد و ایان امار از طریاق ایفاای نقاش می

گوناه کاه در متعددی است که خداوند سبحان و تعالی بر عهاده زناان قارار داده اسات. آن

و این امر باه 1برد سهم شیر را دارد گوییم زن در آنچه که جامعه در آن به سر می لبنان می

های عربی در مصر و تونس و بحرین و یمن نمایان شده است. انقالب خوبی در بیشتر

هایی از زنان مقاوم در لبنان و فلسطین باودیم و چقادر ماا قبل از آن نیز شاهد نمونه

امروز نیازمند زنانی مانند الحاجه، مادر فرماندة شهید عماد مغنیه، هستیم. زنی کاه وظاایف

اناد را در خاود ردانی که کاروان جهاان را هادایت کارده اجتماعی بیرون از خانه و تربیت م

جمع نمود. او مادر سه شهید است و آرزوی شهیدان بیشاتری را دارد. ایان زن نموناه یاه

زن است نایی است. یه باار از وی در روز ماادر از کاودکی عمااد مغنیاه پرسایدم و اینکاه

د: بارای تربیات او خاود را ناچاار کرد در پاسخ جواب بسیار زیبایی دا چگونه او را تربیت می

وگاو شادند و باه بحاث و گفات دیدم که دوستان و نزدیکان او را که در خانه ما جماع مای

کردم. مشغول بودند را تربیت کنم و از دور همه این امور را مشاهده می

ای قهرماان را تربیات کارد و کنند که این زن فرمانده دوست و دشمن اعتراف می

ست که بگوییم به دلیل کشته شدن فرزندان وی در راه آرمانی که بادان تر آن ا شایسه

ای اسات بارای ایمان آوردند، دیگر برای وی فرزندی بااقی نماناده و همچاون مدرساه

تواند در این مسئله شه کند که ایان زن ها. آیا کسی می دختران جوان از تمامی نسل

موفاق نباوده اسات؟ وی وجادان در نقشی که در بیداری اسالمی به او واگاذار شاده،

بسیاری از زنان و مادران شهدا در لبناان و کشاورهای عربای را بیادار سااخت. و ایان

چنین است مادر شهید بوعزیزی، آغازگر انقالب مردم عرب. اما اماروز در ایان دهکاده

جهانی آسان نیست که یه زن انسانی را تربیت کند که ذلت و خواری را نپذیرد و این

ها حصه االسد. المراه ل1

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

176

لی است که سخنان او آتش انقالب و آغاز بیداری نزد زنان در میدان تحریر مصر در حا

ور ساخت. های عزت و کرامت را شعله و میدان لولو بحرین و دیگر میدان

آور بخشای یااد ثیرات است نایی مادارن شهدا را در ایجاد بیداری اسالمی و آگاهیتا

های علم و طب و سیاسات زنان در عرصهثیراتی را که تأشویم بدون اینکه بخواهیم می

سااله مصاری، اند فراموش کنیم. عایشه مصطفی، دختر ناوزده و اقتصاد به دست آورده

های فضایی آیناده ای از آن است. دختری که با اختراع سامانه ویژه پرتاب سفینه نمونه

زده کارد و ها شد. اختراع او دنیاا را شاگفت ای سوخت، نقل زبان بدون استفاده از قطره

موضوع بحث دانشمندان فضایی در هر نقطه از جهان شاد و ایان در حاالی اسات کاه

عایشه از تحقیقاتی که آژانس فضایی ناسا در حال انجام آن است، پیشای گرفات. زیارا

ها به جاای موتاور معماولی ها در نیروی رانش ماهواره این سازمان از برترین تکنولوژی

آنچه باعث کاهش یافتن پسماندهای جهان شاده و سابب مند بوده است، موشه بهره

شود؛ همچنان که یه منبع مجاانی انارژی پاا را شاکل ها می افزایش سرعت سفینه

تواند در این مسئله شه کند که این دختار جاوان باه هار دهد. آیا اینجا کسی می می

ردی را ارائه شکل در راه بیداری اسالمی و با داشتن الگویی نیکو و حجاب و علم دستاو

تواناد نداده است؟ در جهان عرب نمونه بسیار است و از هر زاویه که به زن بنگری مای

نقطة روشن تحول در مسیر بیداری اسالمی باشد.

ای از به شکل خالصه بیداری اسالمی فقط یه نظریه نیست بلکه آن در مجموعاه

شود. نمایان می پذیرد، ثیر میتأاصول و آداب و رفتار یه جامعه که از آن

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

177

موانع پیش روی زن در بیداری اسالمی

ریازی جواماع چاه نقشای دارد و چگوناه در قبال یادآوری کاردیم کاه زن در پای

پردازد و حضاوری فعاال های راهبردی به سوی بیداری اسالمی به ایفای نقش می نقش

خود حضور داشاته دارد. بنابراین، زن در خانواده، جامعه و ملت با انجام وظایف متعدد

شاود؟ است. پس چه چیزی باعث ایجاد ماانع در راه ایفاای نقاش زن در جامعاه مای

کنایم. ای که اگر تحقق یابد پیشارفت بزرگای در بیاداری اساالمی کساب مای وظیفه

کنناد و بیشاتر عقال حقیقت این است که مستکبران از دستان خود کمتر استفاده می

هایی بارای سایطره بار امات و تالش دارند تا راه کنند خود را در اندیشیدن خسته می

اسالمی بیابند. بعد از آنکه ارتش آنها از این امر عاجز ماند، با نگاهی باه عناصار قادرت

ها و اعتقاداتی کاه در جامعه خود دریافتم که آنها )مستکبران( به سدی محکم از ارزش

ند. بدون شاه سرچشامه ایان ا آیند، برخورد کرده هواپیماهای آنان از عهده آن برنمی

باشد. پس آگاهی زنان ما باعث خوشحالی ها خانواده است و کلید خانواده زن می ارزش

استکبار نشد و امروز زن هدف اصلی قرار گرفته است. بعد از زن نیز خاانواده و جامعاه

اند کاه های استکباری به خوبی فهمیده اند و این زمانی است که قدرت هدف قرار گرفته

شاماری را هاای فزایناده و بای زن عنصر قدرت در جوامع اسالمی است. استکبار جنگ

هایی که هدف آن عواطاف و احساساات زن اسات، علیه زن به راه اندخته است؛ جنگ

هایی که فطرت زن و تفکر درونی او را هدف قرار داده است و ابزارهاا نیاز عالقاه جنگ

روز شدن را هدف قارار داده تر به چه سریعزن به وسایل نوظهور و خواست وی برای هر

کش آلوده به سم تمدن را به خاوبی در است. اما متأسفانه زنان خطر این عسل پیش

باار آن را باه شاکل آنای و همچناین در درازمادت کنند، امری که عواقب مصیبت نمی

شاود. اماا کنیم؛ آنچه باعث ایجاد ماانع بار سار راه بیاداری اساالمی مای مشاهده می

شود: تراشی در مسیر انجام وظایف زن در بیداری اسالمی به دو شکل پیگیری می مانع

هاا و غربای های استکباری با آمریکاایی نماودن ارزش . این موانع از سوی قدرت1

سازی تااریخ و سارزمین و نااموس مسالمانان کردن )اروپایی کردن( تفکرات و یهودی

می دشامنان اساالم کاه منتظار اشاتباه گیرد. این در حالی اسات کاه تماا صورت می

ها متوسل باه فسااد مسلمانان هستند برای به فساد کشاندن خانواده و فروپاشی ارزش

روناد و ها باه قهقارا مای اند و در نتیجة این فساد، جامعه و نظام دینی و ارزش زن شده

هاست. ترین جنگ این از کشنده

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

178

ای کاه گیارد. جامعاه دف قرار میکند ه ای که زن در آن زندگی می . متن جامعه1

ای است بارای اجارای آنچاه باا کننده باشد و گاهی بازیچه تواند گمراه به نوبه خود می

شاود، عنااوینی مانناد اساالم معتادل کاه از های مختلف از زن درخواسات مای عنوان

کند، اسالمی که خواهان پیوستن به غرب است. ایان نظریاه فرهنگ غربی استقبال می

های ال اجرای اسالم به شیوه خاص خود است و این امری است که بر اغلب نظامبه دنب

ترین حقوق زن بارای انتخااب و حاکمیتی در جهان عرب حاکم است. کسانی که ساده

کنند، او را از حقوقی که اسالم به وی داده است نامزدی در انتخابات را از وی سلب می

هاای حقاوقی ها قابل سرزنش نیسات و ساازمان کنند. البته رفتار این دولت محروم می

المللی خواهان اعطای حقاوق زن در بعضای از کشاورها های بین آمریکا و حتی سازمان

ها به راحتی تسلیم طرح رژیم صهیونیساتی بازرگ نیستند؛ به این دلیل که این دولت

پیشرفت اند. در اینجا جامعه و سیاستمداران دشمنان حقیقی هستند که زن را در شده

شاود هایی مای کنند و در نتیجه زن قربانی دوگانگی ارزش و بیداری خویش هدایت می

کند. به طاور م اال در بسایاری از پذیر وی، بر او تحمیل می که جامعه مطیع و تسلیم

های ملی، هرچند به صورت غیر عمد، خوانندگان زن و زنان رقصنده مهماناان مناسبت

ای از دنیاپرساتی نازد بعضای از اعث به وجود آمادن گوناه افتخاری هستند و این امر ب

شود. پس در نتیجه به ساوی تقلیاد کورکوراناه از ایان افاراد زنان و دختران جوان می

کنند با هدف اینکه همانند آناان شاوند و از هماان جایگااه برخاوردار گرایش پیدا می

شوند و این مشکلی عظیم است.

ویاژه های مسالمان باه اد مانع بر سر راه بیداری ملتامروزه ابزارها زیادی برای ایج

سازی و عصر دهکاده جهاانی زنان قرار دارد و این در حالی است که ما در عصر جهانی

کند و این پیشرفت بازرگ ای که تمامی بشر در آن زندگی می کنیم، دهکده زندگی می

تر شاده و ها نزدیه و فزاینده در وسایل ارتباطی و تکنولوژی باعث شده است که فاصله

کاه از جناگ ها را فراهم بیاورد. اما زمانی امکان آشنایی منفی و م بت با دیگر فرهنگ

ای اسات کاه در پیشارفت زن ماانع گوییم، روی سخن ما با موارد منفی نرم سخن می

هااا و ابزارهااایی ماننااد تلویزیااون، اینترناات، کنااد. ایاان مااوارد دارای شاایوه ایجاااد ماای

هاای بهداشاتی و هاای آن، شاعارهای غیار واقعای ساازمان تلفن و برنامههای دستگاه

گویند متفاوت است. فرهنگی و حقوقی است که هدف این شعارها با حقیقت آنچه می

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

179

های کاربردی و روزمره که در جهان عربی و اکنون توجه شما را به بعضی از نمونه

کنم و این حقیقت چیزی ب میاسالمی که زن به وسیله آنها هدف قرار گرفته است جل

است که مانع پیشرفت زنان در تکمیل مسیر بیداری اسالمی است.

ایام و ایان کنیم، اخذ کرده ها را از واقعیت جهان، جایی که در آن زندگی می نمونه

های اجتماعی شده است؛ به دلیل اینکه در بیش از یه کشاور ها تبدیل به پدیده نمونه

ها و وسایل متناوع آن و ها در رسانه است. بارزترین این نمونه عربی اسالمی حاکم شده

شود و در موارد زیر مشهود است: بعضی از وسایل ارتباطی نمایان می

های وارداتی. . سریال1

هایی که به طور گسترده با واقعیت ما تفاوت دارد. . برنامه1

ی.های ویژه آرایش و لباس و آشپزی و طراح ها و شبکه . برنامه1

های ارتباب جمعی. . وسایل نوظهور ارتباطی و شبکه1

ای و تبلیغاتی خود را به ها گاهی خورا رسانه ابتدا باید اشاره کنیم که این شبکه

دانند کاه چاه کساانی را باا کنند و با آگاهی کامل می شده پخش می های حساب شیوه

هاا هاایی را در ساطح دولات اند. برای این امر بودجاه ابزارهای نرم خود هدف قرار داده

ها را باه های نرم بپردازند و گاهی نیز این برنامه گونه جنگ دهند تا به این تخصیص می

کنند و این در حالی است کاه در هار دو وضاعیت، صورت تقلیید کورکورانه پخش می

هاا از ایان ناوع جناگ باری شود. ما در اینکه بعضی از شابکه جامعه متحمل زیان می

کناد کی نداریم اما غفلت آنها و پیروی کورکورانه در آنچه غارب پخاش مای هستند ش

شود. باعث به فساد کشیده شدن کارها می

های وارداتی: سریال

هاایی کاه ترین ابزار در زندگی زن است. سریال ترین و خطرنا از نظر ویرانگری، سریع

دور اسات و متأسافانه هاای زن باه طاور کلای شود و از ارزش از گوشه کنار جهان وارد می

شود؛ اما شایسته یه زن مسلمان نیست. گاهی نیز از کشورهای همسایه وارد می

سافانه متأشده به نمایش درآمد که ها سریالی دوبله سال گذشته، در یکی از شبکه

کردند. این ساریال قصاه مردم و به طور مشخص زنان و دختران جوان آن را دنبال می

کرد که بعد از مرگ پادرش، مشاکالت روحای پیادا را بیان میدختر کوچه و زیبایی

شود و بعد از ازدواج و زندگی کند به طوری که وادار به ازدواج با یه مرد مسن می می

کارد در منزل همسر، یه رابطه عاشقانه دیگری را با جوانی که با همسر او زندگی مای

زند نه به این دلیل کاه توباه کند. در پایان این دختر دست به خودکشی می تجربه می

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

181

کرد و سر عقل آمد بلکه به این دلیل که آن پسر جوان از وی دست کشید و باا دختار

دیگری ازدواج کرد.

شاید پخش این سریال در جامعه آمریکا و یا اروپا عادی باشد اما نمایش این فایلم

چگوناه در در کشورهای مسلمان مانند سمی پنهان است. مسئله اساسی این است کاه

این سریال روی دختری که به همسر خود خیانت کارده و مرتکاب گنااه شاده اسات

دهد. پس ما باید با این دختر دیده جلوه می گناه و ستم تمرکز شده و وی را دختری بی

اظهار همدردی کنیم چراکه او قربانی شده است و این حق را دارد که جاوانی همسان

بیند این امکان وجاود برای هر زنی که این سریال را می خود را دوست داشته باشد. آیا

دانایم کاه کند. ما مای دارد که تضمین کند بعضی از این افکار در تفکر وی رسو نمی

تکرار احساس رضایت در هر موضوع هرچند که حارام باشاد ایان اجاازه را باه انساان

نی کاه بار فکار غلباه دهد که به آن موضوع فکر کند و در نتیجه انجام آن کار زماا می

شود و این همان چیزی اسات کاه در رابطاه باا یکای از دختاران یافت روا شمرده می

جوانی که یکی از بستگانش با ما تماس گرفت ر داد. دختر جوان در اظهار همادردی

با قهرمان دختر این فیلم دست به خودکشی زده بود.

ان بادارد زماانی کاه در ایان هاا در اما تواند خود را از ایان ساریال چگونه زن می

ها غرق شده باشد؟ و چگونه ممکن است پسران و دختران خود را با ایان افکاار سریال

تر است و ذکر آن در اینجا آلوده تربیت صحیحی کند و بدون شه ما آنچه را خطرنا

کنیم. گنجد را با این امر مقایسه می نمی

دور هستند:هایی که به طور کلی از واقعیت ما به برنامه

هاا این برناماه 1«اذا ابتلیتم بالمعاصی فاستتروا.»گوید: حدیث شریفی است که می

هایی است که زن الشعاع قرار دادن گناهان و زندگی خصوصی مردم است و برنامه تحت

نشاند و گویی هدف این است که باعاث شاود زن را چندین ساعت جلوی تلویزیون می

کننده را ایفا کناد. در نتیجاه زن را از هار ن وظیفه دریافتشده در آ ای حساب به شیوه

شاود. گیری او می دارد و باعث انزوا و گوشه گونه مشارکت در مسائل جامعه خود بازمی

رود و باعاث قطاع بنابراین، روابط اجتماعی، وصله رحم و دید و بازدیادها از باین مای

در عباادات خاود کوتااهی شود کاه زن شود و نیز سبب می شدن کارهای مستحب می

هاا باه زباان زن مسالمان پخاش تر آن است که برخی از این برنامه کند. مشکل بزرگ

. اگر مبتال به گناه شدید پس خود را بپوشانید1

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

181

که در آن فرد در مقابل دریافات مبلغای دالر « حقیقت»شود مانند برنامه آمریکایی می

کنناد هایی که در این برنامه شرکت می بارتر اینکه زوج سفتأکند. حقیقتی را بازگو می

روند و زن گاهی به روابط خاود باا دوساتان همسارش اعتاراف به دادگاه می مستقیما

شاود و کند یا اینکه مرد با شنیدن اینکه فرزند وی متعلق به او نیست غاافلگیر مای می

سف تأگویی و در مقابل یه مشت دالر است. و آنچه باعث این همه تحت عنوان راست

شاود و زناان در جواماع ماا پیگیاری مای ها از ساوی شود این است که این برنامه می

شاود باه طاوری کاه کارهاا در بینیم چگونه حق با باطل آمیخته مای آنجاست که می

شود. های آن گم می رود و زن در بیراهه یکدیگر فرو می

ها بارای های حرفه ستارگان )صناعة النجوم( و یا اختصاص بعضی از شبکه یا برنامه

گرفته یا آن یکی را بداند یا اینکه چه خاورد و تاره اوجاینکه زن چگونگی زندگی این س

تواند منفعت یا دانشی از این کند که می چه نوشید و چه پوشد. متأسفانه زن گمان می

ای کاه در آن غلاو ها چیزی بایش از یااوه گونه برنامه کند اما در این ها کسب می برنامه

یابیم. شود نمی می

آرایش و لباس و طراحی و آشپزی:های مخصوص ها و شبکه برنامه

ای هستیم کاه هادف از آن غارق کاردن های گسترده در دوران اخیر شاهد تالش

گرایی و زیبایی هر چه بیشتر زنان ما در فرهنگ ظاهربینی است تا زن به دنبال مصرف

گوناه شود. ایان ها ترویج داده می ها و برنامه خانه خود باشد. این موضوع از طریق آگهی

نظیر باشاد و یاا اینکاه چگونه خانه تو خانه رؤیاها شود و اینکه چگونه سفره تو بی که

ای برای زیبایی باشی و دیگر شعارهایی که برای فریب زن و جلاب توجاه چگونه نمونه

شود. پاس در نتیجاه اگار زن باه آرایاش او به خانه و دکور و زیبایی به کار گرفته می

ماناد. بادون شاه خادا پرداختن به امور دیگر باز مای توجه کند و در آن غرق شود از

زیباست و زیبایی را دوست دارد اما مبالغه در کارهاا اغلاب اوقاات باعاث تبااهی کاار

کارد درج کنیم. پژوهشی ثابات شود. همه ما اثر تبلیغات در روحیه زن را در می می

ی باار رو« شاود کشایدن سایگار باعااث پیادایش چارو زودرس پوساات مای »شاعار

کشیدن سیگار باعاث اماراض »های سیگار اثربخشی بیشتری در مقایسه با شعار پاکت

در کاهش کشیدن سیگار در زنان داشته است و ایان دلیلای اسات « شود خطرنا می

دهاد و ایان طبیعای اسات. آرایاش جزئای از که زن به ظاهر خود اهمیت فراوانی می

خاارج شاود تبادیل باه توجاه شاده خاود زندگی زن است اما اگر از حادود شاناخته

شود. گونه می مرض

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

182

امروزه همه چیز آسان شده است. بعضی از زنان به جای آنکه به وظایف اصالحی و

راهبردی خویش بپردازند، به شکل بینی و همااهنگی آن باا لاب و پیشاانی هساتند و

یاز باه ها ن کند و بعضی از بانه گرای ما زن را در این زمینه یاری هم می جوامع مصرف

شاود گذارند. و این همان چیزی است که باعث می همین منظور وام در اختیار زنان می

ایان هماان مفهاوم شایطان اسات و 1«سرکشی کند. 1زن در مقابل آفرینش خداوند

کند در گرداب و وسوسه دائام و نارضاایتی های جراحی می زمانی که زن اقدام به عمل

کناد کاه زن ز با اعتماد به نفس کااذب گماان مای آید و گاهی نی از خویش گرفتار می

نمونه و برتر است و ایان در حاالی اسات کاه وی در شارایطی کاه لیاقات آن را دارد

گونه که نارضایتی تبدیل به یاه بیمااری تواند پایداری الزم را داشته باشد، همان نمی

شود. روحی می

ت بیشاتر از هار های یه زن مسالمان اسا همچنین، موضوع حجاب که از ویژگی

ای از هاای اساتکباری حجااب گوناه زمانی مورد هدف قرار گرفته است. از نظار قادرت

افتادگی است و زن ابزاری است برای ادامه دادن نسل و طبخ و انجام امور منزل و عقب

های زناان محجباه مسالمان باه و موفقیت ها با مشاهده شایستگی خانواده. این قدرت

و حجاب و قداست آن را زیر سؤال بردند و به طارق مختلاف ساعی فکر توطئه افتادند

کردند کاری کنند تا زنان مسلمان از حجاب خود دست بکشند و با فریب دادن و ساوء

دوساتی زناان تاالش کردناد او را درگیار ظاواهر کنناد تاا از استفاده از حس زیباایی

پرداختن به مسائل اصلی بازماند.

کردن زن برای کنار گذاشتن حجاب عااجز ماندناد، باه طارح بعد از اینکه از وادار

مفاهیم و اشکال جدیدی از حجاب تحات عناوان تمادن و ماد، کاه باا قاوانین شارع

انداز زن مسلمان را مخاطاب قارار سازگاری ندارد، اقدام کردند. آنان با شعارهای طنین

ادی است. در بعضای کنند او را قانع کنند که اختالب زن و مرد آز دهند و سعی می می

ای ها که مقدمه ای حجاب همراه با رقص آزادی است. این سیاست های ماهواره از شبکه

ثیار گذاشاته تأبرای عبور از زن است، بر انتخاب دختران ما و انتخاب همسار مناساب

اگر کسی نزد شما آمد که دیان و اخاالق او »گوید: است. برای م ال، قانون اسالمی می

لقد خلقنا االنسان فی أحسن تقویم؛ همانا انسان را در بهترین شکل آفریدیم .1

. آلمرنهم فلیغیرن خلق اهلل و من یتخذ الشیطان ولیا من دون اهلل فقد خسر خسرانا مبینا یعدهم و یمنیهم و ما 1

ر؛ و امر کنم که خلقت خدا را تغییر دهند و هر کاس شایطان را دوسات دارد ناه خادا را یعدهم الشیطان اال غرو

سخت زیان کرده زیانی که آشکار است شیطان وعده بسیار دهد شیطان چیزی جز غرور و فریب خلق نیست.

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

183

گونه شده اسات: اما امروزه این قانون تغییر کرده و این 1«با او ازداج کنید. را پسندیدید

اگر کسی نزد شما آمد که خاناه بازرگ و ماشاین او و حسااب باانکی پار پاول او را »

امروز این همان شرب اولیه برای ازدواج اسات و « پسندیدید او را به عقد خود درآورید.

ران افزایش یافتاه اسات. در عربساتان بایش از این در حالی که موارد طالق بین همس

یابد؛ زیرا اتنخاب همسر بر اساس شصت درصد موارد ازدواج در سال اول خود پایان می

کناد. اگار ذات معیارهای است که بر ظاهر تکیه دارد و اصل و بااطن را فراماوش مای

تواناد بیاداری را میتواند نه انسانی را به بار بیاورد و نه خالی از صفات باشد، ظاهر نمی

پدید بیاورد خواه زن باشد یا مرد.

های ارتباط جمعی: وسایل نوظهور ارتباطی و شبکه

امروز زن همانند دیگران وارد دنیایی شده که همگام با تکنولاوژی و انقاالب ارتباطاات

و توانیم از خبرهای عالم آگاه شاویم است. امروزه با در اختیار داشتن یه تلفن هوشمند می

بو و مانند آن به شاکل مساتمر های ارتباب جمعی مانند توییتر و فیس یا از طریق سایت

با دوستان خود در گوشه کنار دنیا و به شاکل تقریباا رایگاان در ارتبااب باشایم. اماا طارز

استفاده از این تکنولوژی و امکانات مهم است. زنان نیز از این قائده مست نی نیساتند. زناانی

کنند و زنان دیگری وجود دارند کاه نیازهای خود را با این تکنولوژی برطرف می هستند که

باو کاه این پیشرفت تنها مشغله فکری آنان در زندگی شده است. به طاور م اال، فایس

هاا شاد، اماروز باعاث ور شادن انقاالب ها و سرآغازی برای شعله باعث بیداری وجدان عرب

نامیاده « جادا کنناده همساران »ری کاه ایان ساایت ها شده است، به طو تخریب خانواده

شاناس خاانواده، ذکار کارده کاه شود. در عربستان دکتر مسفر الملیص، مشااور و روان می

نسبت طالق در بین زناان ساعودی افازایش یافتاه اسات. وی ایان موضاوع را مارتبط باه

اناد و ایان د هاای آیفاون و چات مای بو و توییتر و برنامه های اجتماعی مانند فیس سایت

اند، عامل بیست و پنج درصد از ماوارد طاالق ذکار کارده ها را، که بسیار فراگیر شده سایت

است. وی بر اساس فرمی که سال گذشته عاقدان شرعی آماار ازدواج و طاالق را ارائاه داده

بو عامال افازایش های اجتماعی نظیر فیس های اینترنتی و سایت بودند، اعالم کرد سایت

این کشور هستند. او تخمین زد که بیست درصد از موارد طالق باه دلیال کشاف طالق در

هاای شخصای های عاشقانه و عکس خیانت یکی از زوجین به وسیله دیگری و از طریق نامه

دهد. در فلسطین نیز آمارها شبیه به این اسات. اگار های ویژه آنان ر می موجود در صفحه

. اذا جاءکم من ترضون دینه و خلقه فزوجوه1

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

184

یاابیم. پاس و کنایم بسایاری از ایان ماوارد را مای وج در کشورهای عربی و اسالمی جست

زناد، رأس خاانواده باشاد و وظاایف گونه امور دست و پا می تواند زنی که در این چگونه می

خود را ایفا کند.

بنابراین، ابزارها متعدد ولی هدف یکی است و آن هم بازداشتن زن از انجام وظایف

ها و تکنولوژی و پیشرفت اسات. ها و سریال اصلی خود و اسیر کردن او در مقابل برنامه

خیازد؟ چگوناه نقاش ها به مقابله بار پس باید چه کنیم؟ چگونه باید زن با این چالش

کند؟ چه کنیم و چگونه بیدار شویم؟ این ساؤالی اسات خود را در بیداری اسالمی ایفا

ه کارد کاه کند اما برای بیداری باید باه نکااتی چناد توجا که هر زنی آن را مطرح می

بارزترین آنها به شرح زیر است:

. به رسمیت شناختن این جنگ واقعی1

نباید اهمال کنیم و باید بپذیریم که جنگی واقعی و پنهان وجود دارد که علیاه ماا

های سیاسای، فرهنگای، ارزشای، اقتصاادی و در حال اجراست، این جنگ تحت عنوان

گیرد در حال اجراسات و در ری به خود میاجتماعی با ابزارهایی که هر روز نرمی بیشت

یابد. ثیر آن بر بیداری اسالمی افزایش میتأنتیجه اهمیت و

های اجرای جنگ نرم . یافتن شیوه2

ها و ابزار جنگ نرم را، که بعضای از آنهاا را بیداری زن باید موجب شود که وی راه

د. این بدان سابب اسات کاه یادآور شدیم، بیابد. و آنها را برای افراد دیگر هم شرح ده

باشند، زنان از دام غفلتی که برایشان پهن شده است و خواهان گرفتاری وی در آن می

آگاه و دور شوند.

. شناخت دین اسالم3

زن باید جوهر اصلی اسالم را بشناسد و با رضایت خاطر روحی و قلبی زندگی کند

رین امت هستیم خودپسند نیساتیم. و در کنار این امت قرار گیرد. ما در عین اینکه بهت

دانش و طب اینجا متولد شده است. خلاق و ادب، عشاق و زیباایی، عازت و آگااهی و

ها اصطالحاتی هستند که در فرهنگ دین اسالمی ما وجود دارد. پاس منطق، همه این

ایم؟ چرا از تاریخ خود غافل شده

. دوری از تقلیید کورکورانه4

دیگران مقایساه کنناد؛ چراکاه اولاین فاردی کاه خاود را زنان ما نباید خود را با

مقایسه کرد شیطان بود. بدون شه هر انسانی در زندگی برای خود الگویی دارد. پاس

های روی زمین گرفت. اگر خواهان الگو باشیم تاریخ ما پر نباید این الگوها را از شیطان

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

185

هساتند کاه الگاو و از زنان بزرگ است؛ بانو زینب)س( و حضارت زهارا)س(، کساانی

اند. نظیر در کل تاریخ بشریت ای بی نمونه

. اراده5

تا زمانی که اراده تغییر در خود را نداشته باشیم نباید از این موارد صاحبت کنایم.

و 1تواند. شود و همانا به اراده نیاز دارد. پس هر که بخواهد می بیداری از زور ناشی نمی

دهایم و از اعتقااد باه بیاداری ارهایی کاه انجاام مای نیروی اراده از ایمان و درستی ک

شود. شود از سوی دیگر ناشی می اسالمی از یه سو و ایمان به آنچه علیه ما انجام می

تراشی بر سر راه بیداری اساالمی های دشمن برای مانع . برای اینکه مراقب شیوه6

فقط شعار نیستند. خود باشیم باید متوجه آنچه در پس شعارها نهفته است باشیم که

های اجتماعی، زیست به طور م ال، زنان زیادی هستند که به برخی از این انجمن

اناد و های دواطلبانه پیوسته های حقوقی و با انگیزه محیطی و بهداشتی و حتی سازمان

شاود ایان هدف این زنان خدمت به جامعه بوده اسات و بعاد از مادتی مشاخص مای

انه، جزئی از طارح آمریکاا در منطقاة خاورمیاناه هساتند. در ها به شکل محرم سازمان

ها، واکسینه کردن مجاانی و یاا اینجا توجه به این موضوع ضروری است که این انجمن

دهند و ایان پیشگیری از سرطان سینه را در دستور کار خود به طور تصادفی قرار نمی

تصادفی اسات؟ و اگار حادثاه افتد. آیا این در حالی است که علیه غزه جنگ به راه می

شود؟ پس در زیر شعار محایط زیسات و است پس چرا در دیگر مناطق دنیا تکرار نمی

هایی برای بازداشاتن ماا از دیگار اماور اجارا ها و کنفرانس ها و نشست بهداشت، برنامه

شود. پس الزم است که آگاهی را سالح خود قرار دهیم تا گمراه نشویم. می

)توهم تمدن مادی( . دوری از توهم7

اعتقاد ما زنان به اینکه تمدن مادی برای مشکالت ما راه حلی دارد، توهمی بایش

نیست و یا اینکه زن حقوقی بیشتر از آنچه اسالم به او داده است دارد. وقتی از نزدیاه

دهاد کاه اساالم واقعیت زن غربی را زیر نظر بگیریم، این احساس به انسان دست مای

های غربی تاالش ها، تبلیغات غرب و فیلم بزرگی است. اما در گذر سال برای زن نعمت

گوناه اند تا چهره زن غربی را زیبا و با کمال نمایش دهند در حالی که واقعیت این کرده

حال هیچ قومی را دگرگون نخواهد کرد تاا زماانی کاه خاود آن . ان اهلل الیغیر ما بقوم حتی یغیروا ما بانفسهم؛1

قوم حال خود را تغییر دهند.

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

186

اند و های که از هم متالشی شده نیست و این امر از طریق افزایش زنان مجرد و خانواده

شود. زنان آمریکایی، آشکار میویژه نزد نیز افزایش افسردگی به

. تربیت و نقش آن در بیداری اسالمی8

تفااوت باین 1«باشاد. همه ما حاکم و هماه ماا پاساخگوی رعیات خاویش مای »

انگاار و ای که در آن مادری ساهل پذیر و خانواده ای که در آن مادری مسؤولیت خانواده

هر چقدر از هر امر تربیتی، پذیر وجود داشته باشد، بسیار عظیم است. پس نباید تسلیم

هم که کوچه باشد، غافل شد. یکی از وزرای خارجه فرانسه گفتاه باود: هماین بارای

هاای ایان کشاور دانشاجویانی مشاغول باه تحصایل آمریکا کافی است که در دانشگاه

کنند. های جامعه این کشور را اخذ می هستند که فرهنگ آمریکا و ارزش

ن است که وقتی این افراد به کشور خود بازگردند تا اماور را هدف او از این کالم ای

کنناد. اگار هار ماادر مسالمانی های امریکایی را اجرا مای به دست گیرند همان ارزش

التحصایل کناد و فرزندانش را از مدرسه خانواده و با فرهناگ و تربیات اساالمی فاارغ

کاارش حتماا از ملات خاود های اسالمی را در تربیت او لحاظ کرده باشد، با این ارزش

محافظت کرده است و این کار نیازمند اراده و پافشاری اسات. اماام علای)ع( باا کسای

مبارزه نکرد مگر اینکه بر او پیروز شد. فردی از وی پرسید: این کار چگونه ممکن است

1پاسخ داد: زیرا من و نفسش علیه او بودیم.

مت ما با ما باشد نه علیه ما. و باید قادرت بنابراین، باید خود را قوی کنیم و باید ه

تواناد باعاث باه دسات آمادن علمی و فرهنگی و معرفتی داشته باشیم؛ امری که مای

پیروزی ما باشد و این همان چیزی است که در جنوب لبنان ر داد زمانی که گروهای

راد از جهادگران با نیرو و ایمان به خدا پیاروزی آشاکاری را باه دسات آوردناد کاه افا

بندی کرده بودند و این همان چالش پایش روی ضعیف ملت بر روی شکست آن شرب

هاای ماادی کاه تاالش هر زن اندیشمندی است که نباید تسلیم شود. باید از خاواب

دارند ما را درآن غرق کنند بیدار شویم.

. تلویزیون و ابزارهای نوظهور ارتباطی 9

ها را آسان کارده اسات. را نزدیه و ارتباب ها امروزه وسایل نوظهور ارتباطی فاصله

پرسید که آیا عاقالنه است که زن مسلمان در حاشیه ایان پیشارفت زنادگی حال باید

. کلنا راع وکلنا مسؤول عن رعیته1

النی کنت انا ونفسه علیه1.

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

187

ای نبرد؟ بدون شه پاسخ منفی است. طبیعی است کاه زن مسالمان کند و از آن بهره

باه همراه با این پیشرفت باشد اما ضروری است که به این امر توجه کناد کاه تبادیل

بنده این تکنولوژی و پیشرفت نشود.

خواهیم از این تکنولوژی بگیریم همگامی با پیشرفت بدین معناست که آنچه را می

خواهند بدان برسیم. ممکن است در این راه به موفقیت برسایم یاا در نه آنچه آنان می

مان در حاال ر دادن جامعهاهداف خود شکست بخوریم. به هر حال نباید به آنچه در

توانیم هر روز زمانی را بارای ارتبااب، بادون اینکاه افاراد توجه باشیم. پس می است بی

پیرامون ما آسیبی بینند، اختصاص دهیم و حتی ممکان اسات کاه در شایوه باه کاار

باو و تاوییتر و گیری این تکنولوژی بر آنها پیشی بگیاریم. و باه جاای اینکاه فایس

تاوان آن را باه ای برای اتالف وقات و شاوخی و بیهاودگی باشاد مای لهآپ وسی واتس

هاا را بیادار و از لغازش ای برای امر به معروف و نهی از منکر تبدیل کرد تا ملت وسیله

های عربی شاهدی بر این امر هستند. همچنین، برای آشنایی آنها باخبر کنیم و انقالب

می و تاریخ اساالم و اخباار مسالمانان در های زیبای اسال با فرهنگ اسالمی و مناسبت

فلسطین و در جای جاای دنیاا و همچناین، بارای تارویج افکاار اساالمی خاویش باه

آنها نازد ماردم از ایان تکنولاوژی ساود بارد. ترین داشتنی ها و دوست ترین روش ساده

ص گونه صحیح خواهد بود ولی نباید تمام وقت خود را به این امر اختصاا رویکرد ما این

داد. پس نباید افراب و تفریط کرد و همواره توازن را در نظر داشت.

هاا بار اثار اما در رابطه با تلویزیون باید گفت که این وسیله در بسیاری از خاانواده

سوء استفاده از آن به شیطان ناطق تبدیل شده است. زن مسلمان نبایاد خاود و افاراد

هاای مفیاد و غارق کناد و بایاد برناماه خواهاد اش را در آنچه کاه غارب مای خانواده

فایده کند. چقدر زیباست که ساریال انبیااء های پوو و بی برنامه سودمندی را جایگزین

ها جذابیت گویند که این سریال و زندگی افراد صالح را مشاهده کنیم. گاهی افرادی می

هاای ساریال شاویم کاه های دیگر را ندارند. در اینجا نکته مهمی را یاادآور مای سریال

های دینای در راساتای بااال کنند و سریال شیطانی در راستای تحریه غریزه عمل می

بردن سطح فکر و تعالی روح. و ایان اوج بیاداری اسات. بارای نموناه ساریال یوساف

هاای رایاج در ها اسام ثیر گذاشت که بعضی از خانوادهها تا چنان بر لبنانی پیامبر)ع( آن

و دیگر اسامی را بر فرزندان جدید خود گذاشتند. بنابراین، ایان این سریال مانند منسا

ویاژه اینکاه ها جذابیت وجود ندارد کالمای نادرسات اسات. باه گفته که در این سریال

تولیدات دینی قابل ذکری خصوصا در ایران وجود دارد، تولیداتی که به ساطح جهاانی

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

188

شاد و نیاز آنچاه را کاه بایاد ببیناد را اند. بنابراین، امروز زن باید اینکه کجاا با رسیده

تار کند که نقش او را در بیداری مساتحکم کند. پس باید چیزی را مشاهده انتخاب می

گردد. کند. و این در آغاز و پایان خود به خواست زن برمی

سرانجام از زن مسلمان و نقاش اساسای وی در سااختن بیاداری اساالمی تشاکر

مسلمان یادآوری کنیم به هویت اسالمی که در وجودش کنم اما همیشه باید به زن می

ثیار بگاذارد. های استکبار جهانی اجازه ندهد که بر وی تا است اطمینان کند و به طرح

شود باشد که مطمئناا هایی که علیه وی طراحی می باید متوجه و گوش به زنگ توطئه

ساالمی و مقاومات در بازنده جنگ نخواهد بود. بنابراین، نقش زن در تحکایم جواماع ا

رسد. بنابراین، هر زن مسلمانی بایاد وظیفاه ها، واضح به نظر می ها و تحریف برابر فتنه

دقیق خود در راه بیداری اسالمی تعیین کند و مسئولیت خود در این امار را بار عهاده

گیرد؛ زیرا مسیر خیزش و بازگشت به خویشتن و هویت اسالمی باید دساتور کاار هار

در هر کجا باشد. در پایان از برگزارکنندگان این نشست که آرزوی تحقاق زن مسلمان

گزاری را دارم و با تشکر از جمهوری اساالمی اهداف آن را برای آنان دارم نهایت سپاس

ایران که آگاهی اسالمی را در میان فرزندان این ملت برانگیخته و با درود به روح اماام

علیه ظلم و استبداد، کسی کاه نقاش زن مسالمان را ها خمینی، آغازگر انقالب وجدان

برای کامل شدن چهره این بیداری اسالمی مبار به او عطاا کارد. والساالم علایکم و

اهلل و برکاته. رحمه

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

189

های اجتماعی، سیاسی، اجرایی واکاوی مقارن مبانی فقهی حضور زنان در عرصه

های مردمی در موفقیت انقالب آنانآفرینی و نقش

1آبادی یدمهدی نریمانی زمانس !

چکیده

شرکت در امور سیاسی، اجتماعی و اجرایی از وظایف خطیری است کاه باه سرنوشات

های آن چه رسد باه و کوتاهی در انجام مسئولیتگردد برمیهمة مردم و مقدرات آنان

ادلة مختلاف از به بررسی نوشتار پیش رو شود. میهای زیاد تقصیر، موجب ضرر و زیان

هاای مختلاف سیاسای، دیدگاه مسلمانان، مبنی بر حضور یا عدم حضور زنان در عرصه

پردازد. میاجتماعی و اجرایی را

هاای هیچ دلیلای بار مناع حضاور باانوان در عرصاه دهد که این بررسی نشان می

هاای خاود را بار اسااس زن مسلمان مسائولیت کهمختلف وجود ندارد. اما مهم است

تر را بار مصالحت سالمی تنظیم کند و همواره مصلحت اهم و اصل مهماصول اخالقی ا

مهم مقدم دارد. تنها از یه بعد به قضاایا نگریساتن جامعاه را دچاار افاراب و تفاریط

کند. می

در شرایط کنونی جهان عرب، حضور فعال زنان بسیار تأثیرگذار خواهد بود، زیرا با

هاای رشاد و بالنادگی صاحیح زن اری زمیناه گاذ در مراحل مختلف قاانون حضوراین

شود. گرفته میخواهی افراد سودجو مسلمان در آینده فراهم و جلوی هرگونه زیاده

واژگان کلیدی

بانوان، حضور زن، امور اجرایی، امور سیاسی، امور اجتماعی، فقه شیعه، فقه اهل سنت

. دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسالمی1

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

191

مقدمه

.، در موارد متعدد باا یکادیگر برابرناد ، خواه زن یا مرد، از دیدگاه شارع مقدسها انسان

ند از: ا آید، عبارت این موارد که با مطالعة قرآن و احادیث به دست میاز برخی

خداوند مردان و زنان را از یه نفس )نور( آفریده و آنها را در مراتب انساانیت و . 1

دانسته است. تقرب به خود یکسان قرار داده و برتری هریه را بر دیگری بر اساس تقوا

الذي خلكم منن »خداوند تصریح کرده که مردان و زنان را از یه انسان آفریده است: اللنه ( »1)ناء « 1س واحة و خلق منها زوجها و بث منهلما رجالا كثينرا و ناء

كم أزواجا و جعل لكم من أزواجكم بنين و حنة و رزكنم منن جعل لكم من أل (.11)حل « 2الطيباتیا آم اسكن أنت »خداوند در آغاز خلقت هر دو را با هم در بهشت جای داد: . 1

.اما شایطان هار دو را فریاب داد (11)اعراف/ «3و زوجك الجنة فكال من حيث شئلما

تر باشد و شیطان بر زن نسبت باه مارد بود که زن از مرد به شیطان نزدیهاین گونه ن

فوسوس لهلما الشيطان ليبي لهلما ما ووري عنهلمنا منن »تسلط بیشتری داشته باشد: ( و به این ترتیب، آنها را با فریب دادن، 10ا 11)اعراف/ «4فلالما بغلرور …سوآهما

شان پایین آورد. مقام از

ا ا اعام از مارد و زن ا وعدة بهشت، و به بدان ا اعم از مرد و زن خداوند به نیکان. 1

إن النبرار لني »وعدة جهنم داده است بدون اینکه میان مرد و زن تفاوتی قائل شود: د باه هریاه از دو جانس کاه خداون (11ا 11)انفطار/ « 5عيم و إن اللجار لي جحيم

و من یعمل من الصالحات من ذكر أو »عمل صالح انجام دهد، وعدة بهشت داده است:

کرد؛ و از آن دو، ماردان و زناان خدایی که همه شما را از یه انسان آفرید، و همسر او را نیز همانند او خلق . »1

«فراوانی را )در روی زمین( پراکنده ساخت.

هایی به وجاود خداوند برای شما از جنس خودتان همسرانی قرار داد و از همسرانتان برای شما فرزندان و نوه. »1

«آورد و از غذاهای پاکیزه به شما روزی بخشید.

«و از هر چیزی که خواستید بخورید. ای آدم، تو و همسرت در بهشت ساکن شوید. »1

«شان پنهان بود آشکار سازد. سپس شیطان آن دو را وسوسه کرد تا آنچه از اندام. »1

«های بد در دوز خواهند بود. دهیم و انسان های فراوانی می یقینا به نیکان نعمت. »2

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

191

میان مردان و زناان در عقال و ( 111)نساء/ « 1ألثي و لو مؤمن فلولئك یخلللون الجنة

هاای بازرگ از پاذیرش و که کوهفطرت و خلقت برابری قرار داده شده و امانت بزرگی

. در هادف (31)احازاب/ حمل آن عاجز ماندند، به عهده هار دو گذاشاته شاده اسات

خلقت، میان مرد و زن برابری قرار داده شاده و آن هادف، عباارت اسات از عباادت و

(.72)ذاریات/ معرفت الهی

ر کارهاای خداوند میان مردان و زنان مؤمن در مغفرت و پاداش عظیم، در برابا . 1

إن »میاان مارد و زن تفااوتی وجاود نادارد: از ایان لحااظ نیه تفاوتی ننهاده است و الملمين و الملمات و المؤمنين و المؤمنات و الناين و الانات و الصناين و

ين و الخاشننعات و المصنننين و الصنناات و الصننابرین و الصننابرات و الخاشننع المصنات و الصائمين و الصائمات و الحافظين فلروجهلم و الحافظنات و النذاكرین

(.12)احزاب/ «2الله كثيرا و الذاكرات أع الله لهلم مغرة و أجرا عظيما

ردان و زنان را مکمل و یار یکدیگر معرفی کرده است و هر یه از این خداوند م. 2

دو جنس تا وقتی به دیگری ملحق نشود ناقص است و نقصش جز با همراهی با جانس

هریاه از ایان (.133)بقره/ «3لن لباس لكم و ألم لباس لهلن »شود: دیگر برطرف نمی

ت و هریه از این دو به دیگری نیازمند بوده و در دو جنس به منزلة پوشش دیگری اس

است.عین حال مکمل آن

با توجه به تساوی زن و مرد در هویت انسانی، زن نیز مانناد مارد از هماة مظااهر

زن و مرد از یه نفاس هساتند و هار دو ،روح و هویت انسانی برخوردار است. در واقع

دارند.قابلیت پیشرفت و ترقی

هاایی میاان ایان دو گاروه شناساان تفااوت جسمانی و روحی، روان البته از لحاظ

اند؛ تفاوت در متوسط قد و وزن و حجم بدن و حجم سر و مغز و قلب و خاون برشمرده

ایمان داشته باشد، این فرد و مانناد آن کسی که عمل صالحی انجام دهد، خواه مرد باشد یا زن، در حالی که . »1

«شوند. داخل بهشت می

یقینا خداوند برای مردان مسلمان و زنان مسلمان، مردان با ایمان و زنان با ایمان، مردان مطیع فرمان خادا و . »1

خاشاع، زنان مطیع فرمان خدا، مردان راستگو و زنان راستگو، مردان شکیبا و زنان شکیبا، ماردان خاشاع و زناان

دا، مردان پاکدامن و زنان پاکادامن، مردانای کاه دار و زنان روزه کننده، مردان روزه کننده و زنان انفاق مردان انفاق

«کنند، مغفرت و پاداش عظیمی در نظر گرفته است. کنند و زنانی که خدا را بسیار یاد می خدا را بسیار یاد می

«)هر دو زینت هم و سبب حفظ یکدیگرید(.زنان لباس شما هستند و شما لباس آنها . »1

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

192

گاناه از های داخلی و حواس پانج و استحکام استخوان و عضالت و اعصاب و سایر اندام

زنهاا باه »نویساد: زمیناه مای السن در ایان دکتر کلیود 1.ستها تفاوت اینهای نمونه

خواهناد هاا مای مندند تحت نظر شخص دیگری کار کنند و نیز زن حسب فطرت عالقه

احساس کنناد کاه وجودشاان ماؤثر و ماورد نیااز دیگاران اسات و دیگاران باه آنهاا

«نیازمندند.

این دو خصلت روحای در زن از واقعیات وجاودی آناان سرچشامه ،به عقیدة من

. چه بسا دیده شده اسات کاه اند ا تابع احساسات و مردان تابع عقله گیرد که خانم می

بلکه گااهی در ایان زمیناه از ،کنند ها از لحاظ هوش نه فقط با مردان برابری می خانم

ها فقط احساسات شدید آنهاست کاه بار ادرا آناان ولی نقطه ضعف خانمند. آنها برتر

کنناد، د، بهتار قضااوت مای کننا تار فکار مای کناد. ماردان همیشاه عملای غلبه مای

کنند. )پس برتری روحی مردان بر زنان دهندة بهتری هستند و بهتر هدایت می سازمان

ها بخواهناد باا ایان واقعیات هر قدر هم خانم است.چیزی است که طراح آن طبیعت

تار از آقایاان هساتند ها به علت اینکه حسااس ( خانم.فایده خواهد بود بی ،مبارزه کنند

«شاان احتیااج دارناد ن حقیقت را قبول کنند که به نظاارت آقایاان در زنادگی باید ای

(.131: 1130)مطهری،

که این تفاوت به منظور اصالح امور جهان تعبیه شده است و هایچ شد یادآور باید

توانناد یه از این دو گروه نمی کند و هیچ فضیلت و برتری برای طرف مقابل ایجاد نمی

علات داشتن روحیة خاص، تفاخر کنند یاا گاروه مقابال را باه علتبه به طرف مقابل

روحیة خاصی که دارد، مورد سرزنش قرار دهد.

هاای با توجه به سیرة معصومان )علیهم السالم( در زمینة حضور بانوان در فعالیات

های سیاسی برای زنان جاایز سیاسی و اجتماعی، بدون شه نه تنها اصل انجام فعالیت

چون روش و سیره حضرت زهرا )سالم اهلل علیهاا( و هم استبلکه گاهی ضروری ،است

حضرت زینب )سالم اهلل علیها(.

بارگ شناسای رشاد؛ محماد حکیمای، دفااع از حقاوق زن؛ آبادی، روان . برای مطالعة بیشتر ر : حسین لطف1

ویل دورانات، لاذات فلسافه، ؛ 111: 1شناسی اجتماعی، ترجمه علی محمد کاردان، نشر اندیشه، اوتوکالین، روان

شناسای اختالفای زن و روژه پیاره، روان ؛ 111ات و آموزش انقاالب اساالمی، ترجمه عباس زریاب، سازمان انتشار

، 1شناسای اجتمااعی، بر اوتوکالین، روان؛ 37 ص ،1130انتشارات جانزاد، مرد، ترجمه محمدحسین سروری،

اهلل صالحی نجف آبادی، قضاوت زن در فقاه ؛ نعمت172 ص نظام حقوق زن در اسالم، ،مرتضی مطهری؛ 111ص

؛ محمد هادی معرفت، تعلیق و تحقیق عن أمهاات مساائل القضااء، ص 13می همراه با چند مقالة دیگر، ص اسال

. 103 ، ص1 مبانی فقهی حکومت اسالمی، علی منتظری، ؛ حسین103

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

193

هاای خاود را بار اسااس مسائولیت باید زن مسلمان آنکهبسیار حائز اهمیت نکته

تر را بار مصالحت اصول اخالقی اسالمی تنظیم کند و همواره مصلحت اهم و اصل مهم

د. تنها از یه بعد به قضاایا نگریساتن جامعاه را دچاار افاراب و تفاریط مهم مقدم دار

هاای سیاسای، وضاعیت خاانوادگی خاود را کند. زن مسلمان نباید به بهانة فعالیت می

این میانه حقای بار او کم توجه باشد. شوهر و فرزندان در آنآشفته سازد یا نسبت به

حقی دارد. پاس از رعایات ایان حقاوق که او نیز بر شوهر و فرزندان خود چنان ؛دارند

رسد. هایی در خارج از خانه می نوبت به پذیرش فعالیت

اصول اولیة تشکیل حکومت. 1

کاه در صاورت شودپیش از ورود به بحث اصلی، الزم است مقدمات و اصولی بیان

گری امور سیاسی، اجتماعی یا اجرایی توساط دلیل قطعی بر منع یا جواز تصدی فقدان

. تشکیل هر حکاومتی دارای اصاول کردبانوان، به آن اصول مراجعه و مطابق آنها عمل

اولیة عقلی است که بسیاری از آنها در آیات قرآن و روایات اهل بیت)علیه السالم( بیان

ایان شاود. ناگفتاه نماناد مای در ادامه به مواردی از این اصول اولیه اشااره .شده است

و تعداد آن را تا حادود چهال ماورد شود مید )اعم از مرد و زن( اصول شامل همة افرا

ند از: ا آیند عبارت اند؛ اما تعدادی از آنها که در این نوشتار به کار می شمرده

آزادی اندیشه؛ . 1

اجتماعی بودن بشر؛ . 1

اجرای حقوق؛ . 1

استیفای فوری حقوق؛ . 1

اصل برخورد عادالنه با همة شهروندان؛ . 2

اطالع و نظارت بر عملکرد حاکمان؛ .7

اکتفا و بسندگی ذاتی و استقاللی؛ . 3

ها؛ بندی بر اصول و ارزش پای. 3

تعیین سرنوشت؛ . 1

حاکمیت قانون؛ . 10

عدالت؛ . 11

عزت و برتری مرتبه؛ . 11

ترین شخص؛ فرمانروایی شایسته. 11

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

194

فعالیت سیاسی؛ . 11

کسب و کار؛ . 12

ترا جهانیان در انسانیت؛ مراعات اش. 17

مشارکت در امور اجرایی و اجتماعی؛ . 13

نبود حق سرپرستی بر دیگران برای شخص؛ . 13

(.3ق: 1101؛ منتظری، 10: 1110)منتظری، نظرخواهی از جمع. 11

ریازی های مختلف، بر اساس این ماوازین و اصاول اولیاه، پایاه الزم است حکومت

می، تنها راهی که برای دست برداشتن از این اصول وجود های اسال و در حکومت شوند

. لاذا در اداماه پاس از اثباات استدارد، اقامة دلیل قطعی شرعی بر خروج مورد خاص

عدم منع مشارکت سیاسی بانوان، به بررسی ادلاة مخاالفین مشاارکت باانوان در اماور

شد. مختلف پرداخته

اجتماعی و سیاسی ادلة جواز مشارکت بانوان در امور. 2

در این قسمت از نوشتار به ادلاة جاواز مشاارکت باانوان در اماور سیاسای اشااره

هاای مختلاف تا از این رهگذر، استبعاد برخی در زمینة حضور بانوان در عرصه شود می

مخدوش گردد و نتوانند ادعا کنند حضور فیزیکی زنان در امور اجتماعی، خالف ماذاق

شریعت است.

رود و از اصول عقلی تشکیل حکومت به شمار مای ت بانوان در امور سیاسیمشارک

های اسالمی، بر جواز بلکه وجوب در بسیاری از آموزه .اسالم نیز آن را منع نکرده است

ای از کتااب و سانت توان به ادلاه مشارکت سیاسی تأکید شده است. در این زمینه می

شود: ره مینها اشاآکه به برخی از کرداستناد

الف( وجوب امر به معروف و نهی از منکر

یعنای نظاارت و مراقبات « امر به معروف و نهی از منکر»یکی از واجبات مهم دین اسالم

همگانی در اصالح جامعه است. همة مسلمانان باید نسبت به یکدیگر احساس وظیفاه کنناد و

ه نیکای و بازدارناده از بادی باشاند. در دستوردهنده ب بدانند وخود را در برابر دیگران مسئول

دارد و ناآگاهاان هادایت ای جامعه در مسیر صحیح خود گام برمی سایة عمل به چنین وظیفه

اسات؛ یعنای « نظاارت همگاانی »های نظام تربیتی اسالم اصل شوند. اساسا یکی از ویژگی می

بااه یکاادیگر گساایختة غرباای، در جامعااة اسااالمی همااة نساابت باارخالف تفکاار آزادی لجااام

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

195

شاود، ای از آن ساورا اند که اگر گوشه زیرا افراد جامعه، مانند مسافران یه کشتی ،ندا مسئول

والمؤمنلون والمؤمنات بعضهلم أولياء بعن ینمرون »فرماید: همة غرق خواهند شد. خدا می (.31ه/)توب «1بالمعروف و ینهون عن المنكر

با توجه به این آیه، مسئولیت امر به معروف و نهی از منکر به صراحت بر عهادة ماردان و

زنان مسلمان قرار داده شده است. خداوند متعال این مقدار از والیات را بارای ماردان و زناان

که به امار باه معاروف و نهای از منکار یکادیگر است مسلمان نسبت به یکدیگر ثابت دانسته

واضح است کاه یکای از مصاادیق معاروف و منکار، معاروف و منکار دیگر،از سوی .دبپردازن

تواند برادر و خواهر دینی خاود را باه انجاام هر زن و مرد مسلمانی می ،. بنابرایناست سیاسی

. ناگفتاه پیداسات کاه تشاخیص باازدارد معروف سیاسی امر کند و از ارتکاب منکار سیاسای

بر اسااس ماوازین اساالمی دیگر چون مسائل سیاسی نیز هم معروف و منکر در زمینه مسائل

در ضمن شرایط و مراحل امر به معروف و نهی از منکر نیز باید رعایت شاود .باید صورت گیرد

(.1133)برای اطالع از شرایط و مراحل امر به معروف و نهی از منکر: ر : خمینی،

ورزی به کار مسلمانان ب( لزوم اهتمام

سلم( فرمود: کسی کاه صابح و شاام کناد و باه اماور آله و اکرم )صلی اهلل علیه وپیامبر

اماور بادون شاه (. 171، ص 1، ج 1171)کلینای، 1ناان نیسات آمسلمانان اهتمام نورزد، از

آلاه و چنین حدیث پیامبر)صلی اهلل علیاه و شود. هم نیز می آنانشامل امور سیاسی مسلمانان

بنابراین نه تنهاا «! هر مرد»بوده نه « هر کس»یرد زیرا تعبیر ایشان گ سلم( زنان را هم دربرمی

بلکه بر ،توانند نسبت به امور سیاسی یکدیگر توجه و اهتمام داشته باشند زن و مرد مسلمان می

از زمره مسلمانان محسوب نخواهند شد. ،در غیر این صورت ،نان الزم است که چنین باشندآ

ج( لزوم تحصیل دانش

روایات متعددی تحصیل دانش بر همگان، اعم از مارد و زن، ضاروری انگاشاته در

پیامبر اکرم )صلی اهلل علیه وآله وسلم( در ایان زمیناه فرماود: ،شده است؛ برای نمونه

(.31ق: 1103)حلی، 1«کسب دانش بر هر مرد و زن مسلمان واجب است»

هاا ها امر کنناد و از بادی همه مردان و زنان مؤمن بر یکدیگر والیت دارند ]در حدی که[ یکدیگر را به خوبی. »1

«مایند.نهی ن

«من اصبح و امسی و لم یهتم بامور المسلمین فلیس منهم.. »1

«قال رسول اهلل )صلی اهلل علیه وآله وسلم(: طلب العلم فریضة علی کل مسلم و مسلمة.. »1

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

196

تحصیل دانش و هجارت بارای در برخی روایات به سفر کردن برای ،دیگرسوی از

،کسب علم سفارش و برکات متعددی برای این کار ترسایم شاده اسات. بارای نموناه

باه دنباال کساب »فرماوده اسات: بارهپیامبر اعظم )صلی اهلل علیه وآله وسلم( در این

)ابن ابای 1«دانش باش، حتی اگر ]برای کسب دانش، ناگزیر از[ مسافرت به چین باشی

(.30: 1 سایی، عوالی اللئالی العزیزیة، جمهور اح

یا در شعر منسوب به امیر المؤمنین )علیه السالم( آمده است:

سفر کن چون در سفر پانج فایاده وجاود .در غربت، به دنبال کسب واالیی باش»

1«برطرف شدن غم و اندوه، کسب روزی و دانش و آداب، و همراهای باا بزرگاان :دارد

(.112، ص 3ق، ج 1103)میرزای نوری،

گمان عمومیت هجرت برای تحصیل شامل زنان مسلمانی که موظف به تحصیل بی

حال که زن برای کسب معرفت و دانش وظیفة فاردی پیادا کارده .شود اند نیز می شده

شود، اگر به داناش است و حتی برای کسب دانش، گاه موظف به هجرت و مسافرت می

گماان لازوم تحصایل داناش نیاز بند نباشد، بای تضای آن پایخود عمل نکند و به مق

عمل یا علمی که انسان را باه ساوی های روایی عالم بی لذا در آموزه .ثمر خواهد بود بی

هاا، باا تهدیاد جادی ای از این آماوزه در دسته. عمل رهنمون نسازد مذمت شده است

امام علی )علیه السالم( در این مورد .دارد شان باز می افراد را از عمل نکردن مطابق علم

اش عمال نشین است؛ هرکس بداند باید مطابق دانایی دانش با عمل هم»فرموده است:

اما در ،ماند اگر عمل پس از دانایی ایجاد شد، علم می .کند؛ دانش به دنبال کردار است

.(130البالغه، )نهج 1«رود صورتی که مطابق علم، عمل نکردی، دانش می

د( سیره معصومین )علیهم السالم(

. ایان های مبارزة اسالم با افکاار جااهلی اعاراب در ماورد زناان باود یکی از زمینه

نه تنهاا این افکار .مسلمانان پا بر جا مانده بود میان بسیاری از تازه ها و خرافات اندیشه

لکه اصوال به چشام ب ،داد های سیاسی و اجتماعی را نمی به زن اجازه بسیاری از فعالیت

«اطلب العلم ولو بالصین.. »1

. متن شعر منسوب عبارت است از:1

خمس فوائد ففی الأسفار سافر و تغرب عن الأوطان فی طلب العلی

و علم و آداب و صحبة ماجد تفرج هم و اکتساب معیشة

«العلم مقرون بالعمل فمن علم عمل و العلم یهتف بالعمل فإن أجابه و إال ارتحل عنه.. »1

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

197

دانسات تاا یاه انساان! گریست و او را بیشتر یه شیء می یه انسان کامل به او نمی

اگرچه پیامبر)صلی اهلل علیه وآلاه وسالم( باا توجاه باه نوظهاور باودن دیان اساالم و

زمان کافی برای تحقق اهاداف 1های متعددی که مسلمانان با آن مواجه بودند درگیری

اما باز هم در موارد متعددی شاهد حضاور ،نسبت به زنان را پیدا نکردمترقی اسالمی،

در ادامه تنها به بخشی از حضور باانوان در . های مختلف سیاسی هستیم زنان در عرصه

که در عصر پیامبر)صلی اهلل علیه شود میهای سیاسی و اجتماعی و نظامی اشاره عرصه

این ماوارد از برخی .علیه السالم( ر داده استوآله وسلم( تا پایان دوران حضرت علی)

ند از: ا عبارت

نخستین کسی که به پیاامبر اسالم)صالی اهلل علیاه وآلاه وسالم( ایماان آورد، . 1

ورزی باه حضارت ختمای مرتبات، آغاازگر ایماان ،در واقع .حضرت خدیجه)س( است

کاه (111ص ،13ق، ج 1101)مجلسی، خانمی از طبقة اشراف شبه جزیرة حجاز بود

رود. های سیاسی به شمار می همین حرکت، به عنوان مصداقی از فعالیت

های تجاری و اقتصادی حضرت خدیجه)س( هرگاز باا مخالفات پیاامبر فعالیت. 1

بلکاه باه واساطة مخاارجی کاه بارای نشاد، اعظم )صلی اهلل علیه وآله وسلم( مواجاه

مادح و تشاویق قارار گرفتاه اسات کرد، در موارد متعاددی ماورد پیشرفت اسالم می

؛ عباس قمی، سافینة 111، ص 11، 71، ص 11، 31و 11و 11و 10، ص17)همان،

«(.خدج»البحار، مادة

؛ محمدبن 13، ص 11ق، ج 1101)مجلسی، بیعت گرفتن از زنان در فتح مکه. 1

کاه در اداماه نیاز مشااهده چناان (؛111ا 170، صاص 3سعد، الطبقات الکباری، ج

گیری پیامبر اکرم )صالی اهلل علیاه وآلاه وسالم( از یه از موارد، بیعت شود، در هیچ می

کاردن ملازم سااخته اسات. بلکه ایشان را به بیعت ،کردن زنان منع نکرده است بیعت

یا أیها النبي إذا جآءك المؤمنت »: حتی در آیاتی از قرآن به این نکته تصریح شده استعليآ أن ال یشركن بالله شيئا و ال یرن و ال یين و ال یللن أولنلن و ال یبایعنك

یين ببهن یرینه بين أییهن و أرجلهنن و ال یعصنينك فني معنروف فبنایعهلن و

هاایی عدد و تعداد سرایا )جناگ 13اند( در آنها حضور داشتههایی که پیامبر )ص( خود . تعداد غزوات را )جنگ1

اناد. باه طاور متوساط در هار ساال از عدد ذکار کارده 30اند( حدود که پیامبر )ص( خود در آنها حضور نداشته

گرفات های حضور مسلمین در مدینه ده جناگ )اعام از غازوه و ساریه( باین مسالمانان و مشارکان درمای سال

(.121، ص 1ج، 1117ک یر، )ابن

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

198

در حاالی کاه بادون شاه ( 11)ممتحناه/ 1«غلنور رحنيم اسغر لهلن اللنه إن اللنه

روز جامعه اساالمی عربساتان )کاه آنحضرت از بیعت با زنان در فضای آنخودداری

گوناه شاد( باا هایچ ن دیده میآاعتنایی به زنان در های افکار جاهلیت و بی هنوز ریشه

اساالم نیاز حتی ممکان باود باه پیشارفت بیشاتر .شد العمل منفی مواجه نمی عکس

، باا ایان حاال داشات ن روزگار، حضرت را به چنین کااری وانمای آ بینجامد! یعنی جو

1پیامبر)صلی اهلل علیه وآله وسلم( خود مایل به انجام این کار بود.

: 130، ص 12ق، ج 1101)مجلسای، بیعت زنان انصار قبل از هجرت در عقبه دوم. 1

با پیامبر اکارم )صالی اهلل علیاه (170تا 111، صص 3محمدبن سعد، الطبقات الکبری، ج

رود. حضور سیاسی و اجتماعی پررنگ بانوان به شمار میدیگر وآله وسلم( از موارد

کنندة به مدینه، پاس از هجارت رساول اهلل )صالی اهلل علیاه های هجرت کی از گروه. ی2

طالاب )علیاه الساالم( باه ابای چهار نفره متشکل از یه مرد با نام علی بن هیأتیوآله وسلم(

های فاطمه بنت محمد )صلی اهلل علیه وآله وسالم( و فاطماه بنات اساد و همراه سه زن با نام

کاه ایان نکتاه باه خاوبی (؛71، ص 11ق، ج 1101بود )مجلسای، فاطمه بنت عبدالمطلب

است.های سیاسی و اجتماعی ر جواز مشارکت زنان در عرصهگبیان

، صص 11، ج 1101)مجلسی، شان از مکه به مدینه شوهران هجرت زنان بدون. 7

(. 111تاا 137، صص 3؛ محمد بن سعد، الطبقات الکبری، ج 10: 11، 131: 10، 120

های اجتمااعی و سیاسای نیز از موارد دیگری است که به حضور پررنگ زنان در عرصه

سلم( نه تنهاا ایشاان را دهد. جالب آنجاست که پیامبر )صلی اهلل علیه وآله و گواهی می

پرداخت! کرد، بلکه با ایجاد تدابیری به تشویق این کارها می مذمت نمی

بیعت زنان مسلمان در جریان صلح حدیبیه با پیامبر اکرم )صلی اهلل علیه وآلاه . 3

هاای نیز از دیگر نمونه( 111ا 170، صص 3؛ همان، ج 111، ص 13)همان، ج وسلم(

. استبانوان بارز مشارکت سیاسی

دزدی ندهند، قرار خدا شریه را چیزی که کنند بیعت تو با و آیند تو نزد مؤمن زنان که هنگامی پیامبر، ای. »1

ای شایساته کاار هایچ در و نیاورناد خود پای و دست پیش افترایی و تهمت نکشند، را خود فرزندان نکنند، زنا و

و آمرزناده خداوناد کاه بطلاب آمارزش خداوناد درگااه از آنان ایبر و کن بیعت آنها با نکنند، تو فرمان مخالفت

!«است مهربان

اند ر. : محمد . برای اطالع از اسامی زنانی که در صدر اسالم با پیامبر )صلی اهلل علیه وآله وسلم( بیعت کرده1

.170تا 111: 3بن سعد، الطبقات الکبری،

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

199

دستور صریح خداوند متعال به پیامبر اعظم )صلی اهلل علیه وآلاه وسالم( مبنای بار . 3

شان شرکت کنند و پافشاری بر حضور بانوان نیاز اینکه در مباهله باید طرفین به همراه زنان

از مواردی است که شارع مقدس ضمن ترغیب و تشویق بر حضور بانوان در مسائل سیاسای

خداوناد متعاال در ایان ماورد باه پیاامبر .ماعی، ایشان را ملزم به حضور کرده اسات و اجت

لل عالوا نع أبناءنا و أبنناءكم و ناءا و » دهد: )صلی اهلل علیه وآله وسلم( دستور میكم ثلم بهل فنجعل لعنت نا و أل (.73عماران/ )آل «1 الله علي الكناذبين اءكم و أل

البته حضور حضرت زهرا )س( در این مورد نیز از نکاات مهام و حسااس واقعاه باه شامار

ایشان که به میل شخصی خویش، تأکید فراوانی بر پوشیده بودن و حضاور نیاافتن . رود می

شود. میدر اجتماع داشت، در این رخداد موظف به حضور

گرفتن پیامبر)صلی اهلل علیه وآله وسلم( از زنان مسلمان در روز غدیر خم بیعت. 1

؛ عالماااه 37، ح101، ص11، ح172، ص11، ح110، ص13ق، ج 1101)مجلسااای،

نیاز (، 170تا 111: 3؛ محمد بن سعد، الطبقات الکبری، 1، ص1ق، ج 1113امینی،

شارکت نمودند. رود که زنان نیز در امور سیاسی م از مواردی به شمار می

است که گاواهی بار دیگری های مختلف، از موارد حضور فعال بانوان در جنگ. 10

دهد. میمشارکت زنان در امور اجتماعی و سیاسی

گوید: هرگاه پیامبر)صلی اهلل علیاه وآلاه وسالم( آهناگ جنگای انس بن ماله می

رساانی و مسائولیت آب بارد تاا سلیم و جمعی از زنان انصار را به همراه مای ام کرد می

1(.1211ق، حدیث 1110)بجستانی، ها را به عهده گیرند درمان زخمی

دعاوت را خاویش زناان ماا را خاود فرزنادان هام شاما کنیم، دعوت را خود فرزندان ما بیایید: »بگو آنها به. »1

لعنات و کنایم مباهلاه گاه آن خود نفوس از هم شما کنیم، دعوت خود نفوس از ما را خود زنان هم شما نماییم،

«.دهیم قرار دروغگویان بر را خدا

بن عبدالمطلب )در فتح خیبر( )محمد رم ه دختر عمرو بن هشام رمی ه یا ام اند از: ام . نام برخی از زنان عبارت1

علی ایمن برکه دختر ثعلبه )در حنین، احد و خیبر( )الحسون و أم (؛ ام113: 3بن سعد، الطبقات الکبری،

: 3(؛ حمنه دختر جحش بن رئاب بن یعمر )در احد( )محمد بن سعد، الطبقات الکبری، 121ق: 1111مشکور،

(؛ لیلی غفاری )در جمل( 103، ص 30ق: ج 1112و ( )ابن عساکر، حبیب نوة عاص قرشی )در یرم (؛ ام111

(؛ زینب بنت 11(؛ اروی دختر حار بن عبدالمطلب )همان، ص 703ق: 1111علی مشکور، )الحسون و أم

چنین بانوانی که در جنگ صفین حضور (. هم112: 3خزیمه )در بدر( )محمد بن سعد، الطبقات الکبری،

سنان (؛ أم111الخیر بنت حریش بارقیه )همان،ص (؛ ام110البراء بنت صفوان )همان، ند از: اما اند، عبارت داشته

(؛ سوده بنت عماره 177(؛ زرقاء بنت عدی )همان، ص 127(؛ بکارة هاللیه )همان، ص 171مذحجیه )همان، ص

(.131(؛ عکرشه بنت األطنش )همان، ص 120همدانی )همان، ص

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

211

های متخلف جسمی و روحی را متحمل خاطر اسالم، شکنجه نان بسیاری به. ز11

نام برخای امادر تاریخ نقل نشده و به دست ما نرسیده است، موارد آنشدند، که همة

غزیه دختر ( و313، ص 1ق، ج 1111)ابن عبدالبر، زنیره از این زنان عبارت است از:

چنین برخی بانوان در ایان دوران هم (.131: 3)محمدبن سعد، الطبقات الکبری، سعد

اسالم به شهادت رسیدند که نخستین آنها سامیه بنات خبااب )همسار یاسار و در راه

(.111ق: 1111علی مشکور، (، است )ر : الحسون و أممادر عمار

گمان موارد مشارکت زنان در امور سیاسی، باا وجاود تعصابات جااهلی، بسایار بی

توان به ذکر همة با توجه به رسالت اصلی این نوشتار، نمی اما ،بیشتر از این موارد است

ق، ساکینه 1111علی مشاکور، )برای مطالعة بیشتر ر : الحسون و أم موارد پرداخت

انجمن شعر حسینی را بر عهده داشت(.بنت الحسین، ریاست

با توجه به اینکه بسیاری از این موارد در برابر دیدگان معصاومان انجاام شاده اسات و

اند، بلکه در بسیاری از موارد، با تأییاد مساتقیم و غیرمساتقیم، باه ایشان هیچ منعی نکرده

مقدس، مشارکت زناان شارع نظرتوان دریافت که از اند، می گسترش این موارد کمه کرده

در امور سیاسی، بدون اشکال است. حتی برخی آیات بر این نکته تصاریح دارد کاه حضاور

چرانی دختاران برای نمونه در داستان گله ،مردانه، نیز اشکال ندارد های کامال در عرصه زنان

حضرت شعیب)علیه السالم( که با امضای دو پیامبر همراه اسات، ایان مطلاب باا وضاوح و

زماان باا در این آیات، رفتن به بیابان، حضاور هام (. 11ا 12)قصص 1شفافیت مطرح است

چران در کنار آب و سخن گفتن با موسی)علیه الساالم(، باه عناوان نماود حضور مردان گله

با این همه، پرهیز دختاران است.فعالیت زنان بیرون از محیط خانه مشروع و روا تلقی شده

ردان و نیز شرم آنان هنگام آمدن نزد موسی)علیه السالم( نیاز مطارح شعیب از اختالب با م

شده است که حکایت از رعایت عفت و حجاب دارد.

قالتا لا اء مدین وجد علیه أمة من الناس یسقون ووجد من دونهم امرأتین تذودان قال ما خطبکما ولما ورد م. »1

إنی لما أنزلت إلی من خیر فسقی لهما ثم تولی إلی الظل فقال رب *نسقی حتی یصدر الرعاء وأبونا شیخ کبیر

اءه وقص فجاءته إحداهما تمشی علی استحیاء قالت إن أبی یدعو لیجزیه أجر ما سقیت لنا فلما ج *فقیر

و چون به آب مدین رسید، گروهی از مردم را بر آن یافت « )المینعلیه القصص قال لا تخف نجوت من القوم الظ

کردند. میدادند و پشت سرشان دو زن را یافت که ]از درهم آمیختن با جمعیت[ دوری هاشان را آب می که دام

پیر و دهیم تا شبانان برگردند و پدر ما موسی)علیه السالم( گفت این چه کار است؟ گفتند: ]ما گله را[ آب نمی

سالخورده است. پس ]موسی[ برای آن دو آب کشید، آن گاه به سوی سایه برگشت و گفت پروردگارا من به هر

داشت چیزی که به سویم بفرستی سخت نیازمندم. پس از آن یکی از آن دو زن ا در حالی که به آزرم گام بر می

( .پدرم تو را طلبیده تا پاداش دهد :گفت و ا نزد وی آمد

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

211

مار )عجال اهلل اال حضور زنان در میان یاران خاص حضارت صااحب باید یادآور شد

دهاد مشاارکت زناان در اماور تعالی فرجه( از مواردی است که به خاوبی گاواهی مای

امام باقر )علیه السالم( در این ماورد فرماود: .اسالم، بدون اشکال است نظراز مختلف،

که پنجاه نفر آنها ند نفر 111همراهان مهدی )عجل اهلل تعالی فرجه( ،به خدا سوگند»

(.113: 1113)مرندی، «اند بانوان مؤمن

هایی از مشارکت بانوان در امور اجرایی نمونه .3

خباری کاه هدهاد سابب نقل داستان بلقیس، با وجود آنکه باه خداوند متعال در

گاه کند، اما هیچ آورده است، به حضور زنی در رأس قدرت سیاسی یه کشور اشاره می

چنین حضارت سالیمان هم 1کند. گیرد و ایشان را مذمت نمی بر این مسئله خرده نمی

توان ادعا کرد که خداوناد رد نمیگیرد! در این مو )علیه السالم( به این مسئله ایراد نمی

زیرا اگر حضور زن در رأس قدرت سیاسی یه کشور، ،متعال در مقام بیان، نبوده است

بایست به محض نقل این واقعاه، در مقابال آن با اهداف شارع مقدس در تضاد بود، می

وان نباید به این مطلب تصریح کناد کاه یاه زن باه عنا کم دستگیری کند! یا موضع

تاوان از ساکوت شاارع در مقاام نقال ایان کند. لاذا مای پادشاه، بر ایشان حکومت می

گری پی برد. داستان، به رضایت او از این تصدی

گری اماور اجتمااعی در جامعاة مسالمانان اشااره هایی از تصدی نمونه به در ادامه

ساتقیم قارار نگرفتاه این موارد از جانب معصوم مورد تأییاد م از اگرچه برخی شود. می

دهناده نشاان تواناد چنانچه پیش از این بیان شد، عادم رد و نهای ایشاان، مای ،است

ها باشد. تأییدی بر این عملکرد

هانی به نیابت از گروه مسلمانان )به برخی کاافران( پناهنادگی و اماان داد و رساول ام. 1

هار ،هاانی ام ای»رد با ایان گفتاه کاه خدا)صلی اهلل علیه وآله وسلم( نیز آن را امضا و تأیید ک

(.111، ص 1ق، ج 1111)دارمی، « کس را تو پناه دادی ما نیز پناه دادیم.

های فراوانی اشاره کرده کاری . در این چند آیه، خدا به نکات متعدد و ریزه11تا 11ر. قرآن کریم، نمل: . 1

است، حتی در موارد بسیاری از این زن و کارهایش با مدح سخن به میان آمده است، یا در مواردی بر ایشان

گوید: چرا یه زن را به عنوان حاکم نمیخرده گرفته است )مانند جزو کافران بودن(، اما هرگز به ایشان

اید؟ پذیرفته

توان امضای شارع در مورد تصدی امور حکومتی را نیز استفاده کرد. با توجه به این سکوت، می

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

212

نظار او باه سلمه مشورت کرد و پیامبر)صلی اهلل علیه وآله وسلم( در صلح حدیبیه با ام. 1

(.113ص ، 1ق؛ ج 1112)مناوی، عمل کرد. ،که دربارة قربانی و سرتراشی داد و درست بود

اش جزء قصاص معاروف و نااب تااریخ دختر عمار بن االسه همدانی که قصه ،سوده. 1

است، هم از هوش اجتماعی برخوردار بود و هم شارکت در صاحنه سیاسات را وظیفاة خاود

های وقت یعنی امیرالمؤمنین )علیه السالم( و معاویاه دانست. او طی دو جریان، نامة خلیفه می

(.110، ص 11ق، ج 1101)مجلسی، ل آن دو رسانیدرا به والیان معزو

را ،بازار مکه مکرماه ،«حسبه»پیامبر )صلی اهلل علیه وآله وسلم( مسئولیت امور . 1

واگذار کرد. وی مردان و زنان را امر به معروف و نهای از ،دختر نهیه اسدی ،به سمراء

کارد )هی مای، مای اش ادب هبا تازیانا کرد میکه با او مخالفت را کرد و کسی منکر می

؛ اباان عبااد الباار، 111، ص 11؛ طبراناای، المعجاام الکبیاار، ج 171، ص 1ق، ج 1103

، 12ق، ج 1110؛ صفدی، 131، 11ق، ج 1112؛ تستری، 1371، ص 1ق، ج 1111

1(.112، ص 1ق، ج 1110؛ مقریزی، 131ص

ن قرب بان رزاح ابان ام شفاء دختر عبدالله ب ام سلیمان شفاء یا عمر بن خطاب،. 2

ابان ) گماشات در بازار مدینه مناوره 1«حسبه»عدی بن کعب العدویة را به مسئولیت

، ص 1، ج 1110؛ مقریازی، 131، ص 11ق، ج 1102قرطبای، ؛ 131، ص 1عربی، ج

.(132، ص 1ج اإلداریة فی نظام الحکومة النبویه، التراتیب ؛ عبدالحیکتانی،112

داده است؛ اند این اتفاق در زمان عمر ر برخی مدعی»نویسد: اهلل منتظری در مورد این نقل، چنین می آیت. 1

، 1ق، ج 1107)منتظری، « یز ادعا کرده این والیت در کار خاصی بوده که مربوب به زنان استقاضی بن سعید ن

؛ 131، ص 1اند )ابن عربی، احکام القرآن، ج (. حتی برخی به دنبال انکار اصل این حدیث برآمده172ص

الف نقل صریح اما این توجیهات، خ (.112، ص 1ق، ج 1110؛ مقریزی، 131، ص 11ق، ج 1102قرطبی،

تاریخ است که در کتب مختلف تاریخ و فقه ذکر شده است.

اموری که بدانیم شارع مقدس اسالم راضی به تعطیل و روی زمین ماندن آنها نیست و باید انجام داد و . 1

سعادت فرد و جامعه بستگی به تصدی و انجام آنهاست و از طرفی، مسئولیت انجام آنها متوجه شخص خاصی

ده و به نحو واجب کفایی مسئولیت انجام آنها بر عهده واجدین شرایط گذاشته شده به طوری که اگر همة نش

شوند، مانند امر به معروف و نهی کار و مؤاخذه می مکلفین از تصدی و قبول مسئولیت امتناع کنند، همه معصیت

اخالقی، قضاوت و حکومت و اجرای حدود، از منکر، دفاع از حوزه اسالم و مسلمین، حفظ نسل جوان از انحرافات

الماله در موارد مقرر، حفظ اموال ایتام و غیب و قصر حفظ موقوفات عامه و بدون متولی، حفظ و صرف مجهول

که مسئولیت انجام هر یه از آنها را به عهده بدون ولی و تجهیز اموات بدون ولی و ام ال آنها. چون کسی

اند دهد، لذا به آنها امور حسبیه اطالق فرموده د و به امید اجر و ثواب الهی انجام میگیرد برای رضای خداون می

(.73، ص 1 ، ج 1131لنکرانی، )

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

213

ا ساال بار یمان حکومات کارد. او م االی اسات بارای حااکم ه دختر احمد، ده ،اروی .7

کند، و در فضایلت و حکمات و برتاری عقلاش مصلحی که به خوبی مدیریت و فرماندهی می

، صاص 1، ج 1130برای مطالعاة بیشاتر ر : زرکلای، ) های زیادی نگاشته شده است کتاب

(.37ق: 1113األمین، ؛ 131، ص 3، ج 102، 131، 131

لة مخالفیننقد اد .4

هاای های افراطی مبنی بر عدم حضاور زناان در عرصاه در میان مسلمانان، برخی دیدگاه

هاای اساالمی اناد ایان دیادگاه را از آماوزه اجتماعی، سیاسی و اجرایی وجاود دارد و مادعی

شود. پرداخته میای اجمالی به بررسی این ادله در ادامه با اشاره .اند گرفته

ترین دلیل در اشتراب ذکوریت در مسائل متعددی مانند والیت و ترین و عمده مهم

الرنجال وامون علي الناء بما فض ل الله بعضهلم علني »: حکومت این آیة شریفه است (.11)نساء/ 1«بع و بما ألوا من أموالهم

دیادگاه نخسات کاه میاان :جاود دارد در تفسیر و تبیین این آیاه دو دیادگاه کلای و

مفسران و فقهای متقدم وجود دارد عبارت است از اینکه آیه درصادد بیاان وظاایف ماردان

، ج القارآن ألحکام قرطبی، الجامع؛ 112، ص 1ابن براج، المهذب، ج ) است نه برتری ایشان

در (111: 1110؛ جااوادی آملاای، 113، ص 1ق، ج 1113 خمیناای، ؛ نجفاای173، ص 2

مقابل این نظریه، مشاهور مفساران و فقیهاان ایان آیاه را باه معناای سالطة مارد بار زن

؛ فخرالادین 121، ص 1ق، ج 1131)فیض کاشاانی، اند، خواه در خانه یا در اجتماع دانسته

؛ ابان 173، ص 2؛ قرطبای، الجاامع ألحکاام القارآن، ج 137 ، صمجمع البحرینطریحی،

، 1؛ کااظمی، ج 33، ص 10ق، ج 1103؛ فخر رازی، 172، ص 1ج ک یر، تفسیر ابن ک یر،

(.113، ص 1ق، ج 1111؛ حسینی تهرانی، 111 ، ص1ج طباطبایی، ؛ 123 صتوان به شیخ طوسی و قاضای ابان باراج ترین طرفداران دیدگاه نخست می از مهم

ال وامنون علني الرنجن »نویسد: شیخ الطائفة اإلمامیه در تبیین این آیه می .اشاره کردشان که بار عهادة ماردان قارار گرفتاه یعنی همسران باید در ادای حقوق زنان الناء

(.111، ص 1، ج 1133)طوسی، « است، تالش کنند

مردان بر زنان قوامیت دارند، بدان سبب که خداوند برخی از آنان را بر برخی برتری بخشایده و بادان جهات . »1

«کنند. که از اموال خویش انفاق می

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

214

توان به اقوال ذیل اشاره کرد؛ زمخشری در ذیال ایان از طرفداران دیدگاه دوم، می

واسطة فضیلت باه مردهاا داده شاده ه ت باین دلیل است بر اینکه والی»نویسد: آیه می

واسطة قدرت و سیطره و قوت خاارجی، تغلاب پیادا ه طور نیست که مردها ب است. این

بلکه آنهاا بار ،ها قیمومت پیدا نمایند کرده و بلندمنشی کنند و با قهر و قهاریت بر زن

حکاامی اکناد، و ایان از یبما فضل الله. آیه قرآن سبب تفضیل را بیان ماند ها قیوم زن

(.202، ص 1)زمخشری، ج «است که از روی شاهد و دلیل است

دانند نه یکی از معاصرین پس از نقل اقوال مفسران و فقهایی که آیه را عمومی می

رسد این اسات کاه از ایان آنچه به نظر می»نویسد: مختص همسران، در این مورد می

ن نازول شأ زیرا اوال ، گردد همسر خویش استفاده نمیمرد بر سلطهآیه چیزی بیشتر از

سیاق آیه ]با توجه به جملة و بما انفقوا... آیه در ارتباب با مسائل خانوادگی است و ثانیا

پردازند[ داللت بر حاکمیت مارد بار که مهریه و نفقة همسران خویش را می علتبدان

شویم کاه چاون مارد دارای عقال توانیم ملتزم نمی، همسر خویش دارد. از سوی دیگر

پردازد بر همة زنان حتای زناان اجنبای سالطه و ذاتی است و نفقة عیال خویش را می

صرف احتمال و شاه، بارای عادم ،قیمومیت داشته باشد و اگر شه هم داشته باشیم

گوناه کاه از ... اگر گفتاه شاود عماوم علات، آن جواز استدالل به عموم آیه کافی است

ن نقل گردید، موجب تعمیم حکم است، پاس بایاد عماوم را گرفات مگار تفسیر المیزا

اینکه خالف آن ثابت گردد.

( «و بمنا ألنوا منن أمنوالهم »در علات دوم )یعنای جملاه در پاسخ باید گفات: اوال عماوم را ثانیا .انفاق مرد به همسر خویش ارتباطی به سایر زنان ندارد زیراعمومیتی نیست،

گرفتن و موارد خالف را است نا کردن به اصطالح، تخصیص اک ر ]بیشاتر ماوارد را از دایاره هیچ مردی را بر سایر زنان مگر در ماوارد حکومات یاا زیراآید، حکم خارج کردن[ الزم می؛ بارای مطالعاه بیشاتر ر : 113، ص 1ق، ج 1101)منتظری، «قضاوت قیمومیتی نیست

(.11( ص 70، عدد )مجله المنطلقاهلل، فضل؛ 177: 1110جوادی آملی، نیز در این زمینه استناد شاده کاه ( 112)بقره/ 1به آیات دیگریشایان ذکر است

شود. نمیتر از آیة فوق است، به مباحث مربوب به آنها اشاره چون داللت آن ضعیف

و زناان را بار شاوهران حقاوق « )م ل الذی علیهن بالمعروف و للرجال علیهن درجة و الله عزیز حکیم و لهن. »1

مشروعی است چنانچه شوهران را بر زنان، لکن مردان را بر زنان افزونی و برتاری اسات و خداوناد دارای عازت و

ای از وظاایف م دو نظریه وجود دارد: نظریة نخست، خدا در مقاام بیاان وظیفاه (. در ذیل این آیه هحکمت است

؛ 21، ص 1؛ کاااظمی، ج 111، ص 1 ق، ج 1101؛ جرجاانی، 123، ص 1محولاه بار همسار اساات )سایوری، ج

: 1 ق، ج 1111؛ موسوی اردبیلی، 111، ص 1 ق، ج 1111همدانی، ؛ حسینی113، ص 1ق، ج 1117طریحی،

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

215

ادلة رواییالف(

بانوان از تصادی اماور اجرایای منع دربارهدر ادامه روایاتی که ممکن است به آنها

شود. میاستناد شود، ابتدا در دو دسته بیان و سپس به صورت یکجا، نقد و تحلیل

روایات شیعهد

حکومات باا …گیارد کاه زمانی مردم را فارا مای »امیرالمؤمنین )علیه السالم(:ا

البالغاه، )نهاج « گاردد مشورت زنان و فرمانروایی کودکان و تدبیر خواجگاان اداره مای

(.101حکمت

زیارا نظار آناان نااقص و ،با زنان بپرهیز هاز مشاور»امیرالمؤمنین )علیه السالم(: ا

تر حجاب آنها را سالم زیراشان ناپایدار است و با حجاب مشاهدة آنان را بپوشان تصمیم

ت کاه دارد. خارج شدن و بیرون رفتن آنها ]از منزل[ بدتر از این نیسا تر نگاه می و پا

ایان کاار را ،اگر بتوانی جز تو کسی را نشناسند .افراد غیرمطمئن را بین آنان راه دهی

بکن. به زن بیش از حد توان وی باار مسائولیت مناه، زیارا زن شااخه گال اسات ناه

(.11البالغه، نامه )نهج «قهرمان

هم از جهات ،همانا زنان هم از نظر ایمان ،ای مردم»امیرالمؤمنین )علیه السالم(:ا

اماا گاواه بار کمباود .ای کمتر از مردان قارار دارناد بهره و هم از موهبت عقل در رتبه

شان برکنار بودن از نماز و روزه در ایام عادت است و اما گواه بر نقصان عقل آناان ایمان

این است که شهادت دو نفر آنان معاادل گاواهی یاه مارد اسات، پاس از زناان باد،

در کارهای نیه تسلیم آنان نباشید تا در کارهای .نیکان آنان باشیدبپرهیزید و مراقب

(.30البالغه، خطبه )نهج «بد، انتظار اطاعت از شما نداشته باشند

روایات اهل سنب(

زمانی که به پیامبر اکرم )صلی اهلل علیه وآله وسلم( خبر رسید دختر کساری »ابی بکره: ا

ت، فرمود: قومی که زنای را باه حکومات خاویش انتخااب حکومت اهل فارس را بر عهده گرف

، 1ق، ج 1101؛ ترمذی، 117، ص 2ق، ج 1101)بخاری، «د شدنکنند، هرگز رستگار نخواه

، 1ای، ج پاور قمشاه ؛ اسماعیل70، ص 1ق، ج 1113. برای مطالعة بیشتر ر : سبحانی، 23: 1131، ؛ آصفى11

ق، 1103(. نظریة دوم، این آیه برتری جنس مذکر در برابر جنس مؤنث را مطرح کرده است )فخار رازی، 11ص

(.170، ص 1ق، ج 1111؛ حسینی تهرانی، 133، ص 1ق، ج 1102؛ راوندی، 12، ص 7ج

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

216

ص 1؛ بیهقی، ج 111، ص 1؛ حاکم نیشابوری، ج 113، ص 3ق، ج 1131؛ نسائی، 170ص

(.113ص ،3حجر، ج ؛ ابن111، ص 3ق، ج 1103؛ هی می، 113، ص 10و ج 10

آن زماان کاه رهباران شاما نیکانتاان، و »پیامبر اکرم )صلی اهلل علیاه وآلاه وسالم(: ا

شاود، ترین افرادتان، و کارها باین شاما باا مشاورت حال و فصال ثروتمندان شما بخشنده

زندگی کردن سطح زمین برای شما از دل خا بهتر است. اما آن هنگام که رهباران شاما

ترینتان، و کارهای شاما باه دسات زنانتاان باشاد پاس ندان شما بخیلبدترینتان، و ثروتم

(.171، ص 1ق، ج 1101)ترمذی، «تر است داخل خا برای شما از سطح آن زیبنده

بررسی ادلة رواییج(

ند از: ا رسد که برخی از آنها عبارت با بررسی روایات فوق، چند اشکال کلی به نظر می

)بارای مطالعاه بیشاتر ات، از لحاظ متنی، دارای ضعف است. سند اک ر این روای1

حتاای مفاااد برخاای احادیااث آن قاادر بااا (.110، ص 1ق، ج 1101ر : منتظااری،

های اسالمی در تعارض است که برخی از مراجع تقلید انتساب این احادیث را باه آموزه

یشاان خاالف ساحت اهل بیت )علیه السالم( ناشایست و صدور چناین مطاالبی را از ا

(.117ق: 1117دانند )فیاضی، میواقع

یه از این روایات بر نهی از تصدی امور اجرایی توسط بانوان داللت ندارد. . هیچ1

. برخی روایات در موارد خاص صادر شده و مختص به همان شرایط بوده است و 1

عمومیت ندارد.

ن )علیه الساالم( نقال شاد . در میان این احادیث فقط حدی ی که از امیرالمؤمنی1

و نهی از اینکه به زن بیش از حد توان وی )مبنی بر نهی از بیرون رفتن بانوان از منزل

بر نهی از تصدی امور اجرایی داللات از دید برخی،بار مسئولیت گذاشتن( ممکن است

د. ناما این موارد نیز صراحت در نهی از تصدی امور اجرایی ندار ،کند

عا کند وقتی قرار شد زن از خانه بیرون نارود و بیشاتر از تاوانش هام اگر کسی اد

کاری به او محول نشود، به طریق اولای نبایاد در اماور سیاسای، اجتمااعی و اجرایای

زیرا هم زمینة خروج او از منزل فراهم شاده اسات و هام کااری بایش از ،شرکت کند

وجاه باه قرائنای کاه در کاالم : باا ت باید گفتدر پاسخ ، توانش به او محول شده است

اگار »آور نیسات، زیارا حضارت باا تعبیار گمان نهی آن تکلیاف وجود دارد، بی مذکور

در ضمن .کند و هرگز به طور کلی از آن منع نکرده است این موارد را بیان می« بتوانی

که مطرح شد، حضرت علی )علیه السالم( برخی امور اجرایی را باه زناان واگاذار چنان

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

217

چنین با واگذاری امور حسبة بازارهای مکه و مدینه به زنان، در زمان خالفت و هم کرد

عمر، مخالفت نکرد.

در ضمن فرض ما در جایی اسات کاه خاانمی تواناایی مشاارکت در ایان اماور و

باشد، نه اینکه بدون وجود صالحیت به تصدی این اماور داشتهصالحیت تصدی آن را

زمینة دیدگاه اسالم در پذیرش مسائولیت بیاان شاد، الزم اسات که در بپردازد. چنان

کناد آن شاخص ترین فرد باشد، حال تفاوتی نمای که شایسته شودکسی متصدی امور

شایسته، مرد باشد یا زن.

حدود و نحوة مشارکت. 5

ترین مسائلی که شاید دلیل استبعاد بسیاری از علما نسبت به حضاور زناان از مهم

خوف ایشان به ایجااد فسااد باشد، های مختلف سیاسی و اجتماعی و اجرایی در عرصه

های دینی از آن نهی شده اسات. لاذا بار همگاان اخالقی است که در جای جای آموزه

های اجتماعی فراهم آورند تاا در های فعالیت صحیح بانوان را در عرصه الزم است زمینه

ختلف توسط بانوان، نبود جاو ساالم باعاث صورت وجود شایستگی برای تصدی امور م

. در ادامه برخی حدودی کاه شاارع مقادس نشودمحرومیت اجتماع از حضور این قشر

تا باا رعایات صاحیح شود میدر مورد حضور زنان در اجتماع ترسیم کرده است، اشاره

. آیداین مسائل، زمینة فعالیت سالم بانوان در مشاغل و مناصب مورد نیاز فراهم

آدابی را که شارع مقدس برای مشاارکت و حضاور زناان در اماور اجرایای و اجتمااعی

ایان آداب میاان زن و مارد از برخای .ترسیم کرده، در ذیل چند بخش قابل تقسیم اسات

ند از: ا این وظایف عبارت از جمله .است و هر دو گروه ملزم به رعایت آنها هستند مشتر

؛ . دوری از نگاه آلوده1

. پرهیز از دست دادن به جنس مخالف؛ 1

ریز از ازدحام زنان و مردان؛ گ. 1

انگیز؛ های غیر ضرور و مفسده . رها کردن سخن1

. حفظ حجاب و پوشش توسط مردان و زنان؛ 2

. در حد توان رعایت جنسیت ارباب رجوع با کارمند؛ 7

برخی وظایف مختص زنان عبارت است از:

ی از جلب توجه؛ . خوددار1

. رعایت عفاف؛ 1

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

218

. طنازی نکردن در گفتار؛ 1

؛ 113ا 173: 1133)باارای مطالعااة بیشااتر ر : مهریاازی، . وقااار در کااردار 1

(.12ا 110: 1131نیا، طاهری

دستاورد

شرکت در امور سیاسی، اجتماعی و اجرایی از وظایف خطیری است کاه باه سرنوشات

های آن چه رسد باه و کوتاهی در انجام مسئولیت شود می بوبهمة مردم و مقدرات آنان مر

گردد. با توجه به اینکه یکی از اصول عقلی تشاکیل های زیاد می تقصیر، موجب ضرر و زیان

هیچ دلیال معتباری بار ،از سوی دیگر ،است« مشارکت همگانی در امور اجرایی»حکومت،

اعی و اجرایی اقامه نشده است، حتی مصاادیق منع بانوان از مشارکت در امور سیاسی، اجتم

را توان بخشی از جامعاه لذا نمی ،های مختلف، حکایت دارد فراوانی از حضور بانوان در عرصه

که همان بانوان هستند، از مشارکت در این امور بازداشت.

اساالمی تنظایم ا های خود را بر اساس اصاول اخالقای مسئولیتباید زن مسلمان

تر را بر مصلحت مهم مقادم دارد. تنهاا از یاه مواره مصلحت اهم و اصل مهمکند و ه

کناد. زن مسالمان نبایاد باه بعد به قضایا نگریستن جامعه را دچار افراب و تفریط مای

ن کام آهای سیاسی، وضعیت خانوادگی خود را آشفته سازد یا نسابت باه بهانة فعالیت

تواناد در دیریت امور منزل و خانواده نمای چنین زن مسلمان به بهانة م توجه باشد. هم

ی امور سیاسی، اجتماعی یا اجرایی شرکت نکند؛ بلکه در شرایطی، این شرکت از اهمیت

تر داشته باشند. تر و پررنگ باید حضوری فعال آنانبرخوردار است و یژهو

، زیارا در شرایط کنونی جهان عرب، حضور فعال زنان بسیار تأثیرگذار خواهد باود

تصویب قاانون بحبوحهیافته از سلطة دیکتاتورهای عرب در اکنون که کشورهای نجات

توانناد شان مای ساز قرار دارند، بانوان مسلمان با حضور فعال اساسی و قوانین سرنوشت

را های رشد و بالندگی صاحیح زن مسالمان گذاری مؤثر باشند و زمینه در جریان قانون

خواهی افراد سودجو را بگیرند. ند و جلوی هرگونه زیادهدر آینده فراهم ساز

چناین حضاور در هاای تخصصای، هام زنان مسلمان با تشکیل انجمن و کمپینگ

های مشروع خود را بیاان و حقاوق خاود را از تجمعات و محافل سیاسی، باید خواسته

ه زن گماان جایگاا نشاینی ایشاان، بای ، زیرا با ساکوت و گوشاه کنندمسئوالن مطالبه

یاباد و در تصاویب قاوانین، ایان جایگااه مسلمان، چنان که شایستة اوست، بروز نمای

شود. نادیده گرفته می

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

219

منابع

قرآن کریم. ا

نهج البالغه. ا

.، قم: دفتر انتشارات اسالمیالمهذب، ق( 1107) ابن براج طرابلسی، قاضی عبد العزیزا

.یروت: دار المعرفة للطباعة والنشر، بفتح الباری، تا( )بی ابن حجرا

.، بیروت: دار صادرالطبقات الکبری، تا( )بی ابن سعد، محمدا

.، بیروت: دار الجیلاالستیعاب، ق( 1111) ابن عبد البرا

.، بیروت: دار الفکر للطباعة والنشراحکام القرآن، تا( )بی ابن عربیا

.، بیروت: دار الفکر للطباعة والنشر والتوزیعشقتاریخ مدینة دم، ق( 1112) ابن عساکرا

.، بیروت: دار المعرفة للطباعة والنشر والتوزیعالسیرة النبویة، ق( 1117) ابن ک یرا

.نا ، قم: بیالبراهین الواضحات، تا( )بی ای، محمد علی پور قمشه اسماعیلا

، قام: ین الطوسیاإلسماعیلیون والمغول ونصیر الد، ق( 1113) امین، حسنا

.مرکز الغدیر للدراسات اإلسالمیة

.، بیروت: دار الکتاب العربیالغدیر، ق( 1113) امینی، عبد الحسینا

، ترجمه: علی محمد کاردان، نشر اندیشه. شناسی اجتماعی روان، تا( )بی اوتوکالین، برگا

.النشر، بیروت: دار الفکر للطباعة وصحیح البخاری، ق( 1101) بخاریا

.، بیروت: دارالفکرالسنن الکبری، تا( )بی بیهقیا

.یروت: دار الفکر للطباعة والنشر والتوزیعب، سنن الترمذی، ق( 1101) ترمذیا

.، قم: مؤسسة نشر اسالمیقاموس الرجال، ق( 1112) تستری، محمد تقیا

.تهران: انتشارات نوید، تفسیر شاهی، ق( 1101) جرجانی، سید امیر ابوالفتح حسینیا

.، قم: اسراءجمال زن در آینه جالل و، (1110) جوادی آملی، عبداهللا

.، پاکستان: حیدریهالمستدرك، تا( )بی حاکم نیشابوری، حافظ ابو عبداهللا

والیدت فقیده در حکومدت ، ق( 1111) حسینی تهرانی، سید محمد حساین ا

.اییانتشارات عالمه طباطبمشهد: ، اسالم

.تهران: لطفی ، انوار درخشان، ق( 1101) حسینی همدانی، سیدمحمدحسینا

.، تهران: اسوهاعالم النساء المؤمنات، ق( 1111) ام علی مشکور حسون، محمد، وا

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

211

، های فردی و اجتمداعی زن حقو و مسئولیت، (1110) نیا، محمود حکمتا

.اسالمیتهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة

.، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسالمیدفاع از حقو زن، (1131) حکیمی، محمدا

عدة الدداعی و نجدا ، ق( 1103) حلی، جمال الدین احمد بن محمد اسادی ا

.، بیروت: دار الکتاب العربیالساعی

.، قم: دفتر انتشارات اسالمیاستفتائات، (1130) اهلل خمینی )امام(، سیدروحا

.، قم: دارالعلمتحریر الوسیله، (1137) اهلل خمینی )امام(، سیدروحا

، قام: دفتار رسدالة توضدیح المسدائل ، (1133) اهلل خمینی )اماام(، سایدروح ا

.انتشارات اسالمی

.، دمشق:الحدی ةسنن دارمی، ق( 1111) دارمی، عبداهلل بن بهراما

اب، تهاران: ساازمان انتشاارات و ، مترجم: عباس زریلذات فلسفهدورانت، ویل، ا

.آموزش انقالب اسالمی

، قم: کتابخانه آیاة فقه القرآن، ق( 1102) الدین سعید بن عبدالله راوندی، قطبا

.اهلل مرعشی نجفی

، ترجماه محمدحساین شناسی اختالفی زن و مدرد روان، (1130) روژه پیرها

.سروری، انتشارات جانزاد

.، بیروت: دار العلم للمالییناألعالم، (1130) زرکلی، خیرالدینا

.، بیروت: دارالبالغهتفسیر الکشاف، تا( )بی زمخشریا

نظام القضاء و الشهادة فی الشریعة اإلسدالمیة ، ق( 1113) سبحانی، جعفار ا (.، قم: مؤسسه امام صادق )علیه السالمالغراء

.، بیروت: دار الفکرن ابی داودسن، ق( 1110) سجستانی، ابوداود سلیمان بن اشعثا

.نا ، قم: بیکنز العرفان فی فقه القرآن، تا( )بی سیوری، مقداد بن عبد اللها

قضاوت زن در فقاه اساالمی هماراه باا »، (1131) اهلل آبادی، نعمت صالحی نجفا

. امید فردا، تهران: «چند مقالة دیگر

.دار إحیاء الترا دار إحیاء الترا ، ، بیروت:الوافی بالوفیات، ق( 1110) صفدیا

د اقتصادی از های اجتماعی حضور زن در عرصه، (1131) نیا، احماد طاهریا ، قم: مؤسسة آموزش و پژوهشی امام خمینی )ره(. نگاه آیات و روایات

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

211

.، بیروت: اعلمیالقرآن المیزان فی تفسیر، تا( )بی طباطبایی، محمدحسینا

، قاهره: دار إحیاء الترا العربی و مکتبة ابن تیمیة. م الکبیرالمعجطبرانی، ا

.، تهران: کتابفروشی مرتضویمجمع البحرین، ق( 1117) طریحی، فخر الدینا

، المبسوط فدی فقده اإلمامیدة ، ق( 1133) طوسی، ابو جعفر محمد بن حسنا

.تهران: المکتبة المرتضویة إلحیاء اآلثار الجعفریة

.له ، قم: دفتر معظمجامع المسائل، (1131) نکرانی، محمدل فاضلا

.، قاهرهتفسیر کبیر، ق( 1103) فخر رازیا

، کویات: مؤسساه مرحاوم المسائل المسدتحدثة فیاض کابلی، محمد اساحاق، ا

.محمد رفیع حسین

.، تهران: إسالمیهتفسیر صافی، ق( 1131) فیض کاشانیا

.، بیروت: دار الترا العربیتفسیر القرطبی، ق( 1102) بن احمدقرطبی، ابوعبداهلل محمد ا

.، تهران: مرتضویمسالك األفهام إلی آیات األحکام، تا( )بی کاظمی، جواد بن سعدا

، التراتیب اإلداریدة فدی نظدام الحکومدة النبویده ، تا( )بی کتانی، عبد الحیا

.بیروت: دار إحیاء الترا العربی

.، تهران: دارالکتب االسالمیهالکافی، (1171) جعفر محمدکلینی، ابوا

.، بیروت: دار إحیاء الترا العربیبحار األنوار، ق( 1101) مجلسی، محمد باقرا

.نا ، قم: بیمجمع النورین، (1113) رندی، أبوالحسنا م

.، تهران: صدرانظام حقو زن در اسالم، (1130) مطهری، مرتضیا

.نا ، قم: بیتعلیق و تحقیق عن أمهات مسائل القضاء، تا( )بی حمد هادیمعرفت، ما

إمتداع األسدماع بمدا للنبدی ، ق( 1110) مقریزی، تقی الدین أحمد بن علیا

، بیاروت: )صلی اهلل علیه وآله وسلم( من األحوال واألمدوال والحفددة والمتداع

.دار الکتب العلمیة منشورات محمد علی بیضون و

، فیض القدیر شدر الجدامع الصدغیر ، ق( 1112) ی، محمد عبدالرؤوفمناوا

.بیروت: دار الکتب العلمیة

دراسات فی والیة الفقیده وفقده الدولدة ، ق( 1101) منتظری، حسین علیا

.، قم: دفتر تبلیغات اسالمیاإلسالمیة

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

212

، تلخایص: گروهای از نظام الحکم فی اإلسالم (،1130) منتظری، حسین علیا

.سندگان، قم: دفتر معظم لهنوی

: ترجماه ، مبانی فقهی حکومدت اسدالمی ، ق( 1101) منتظری، حسین علیا

.صلواتی، محمود و شکوری، قم: مؤسسه کیهان

.، زن، قم: خرم(1133) مهریزی، مهدیا

، قام: مؤسساة آل البیات علایهم مستدرك الوسائل، ق( 1103) میرزای نوریا

.السالم إلحیاء الترا

.له ، قم: دفتر معظمفقه القضاء، ق( 1111) موسوی اردبیلی، سید عبد الکریما

. ، تهران: انتشارات اسالمیه تفسیر آسان، ق( 1113) نجفی خمینی، محمد جوادا

.، بیروت: دار الفکر للطباعة والنشر والتوزیعسنن النسائی، ق( 1113) نسائیا

.نا ، ترجمة بهزاد رحمتی، تهران: بیسی افسردگی زنانشنا روان، تا( )بی هاید، ژانتا

.، بیروت: دار الکتب العلمیةمجمع الزوائد، ق( 1103) هی میا

مقاالت

، مؤسساه دائارة «زن و والیت سیاسی و قضاایی »، (1131) آصفی، محمد مهدیا

مجلده فقده اهدل بیدت ، المعارف فقه اسالمی بر مذهب اهال بیات علایهم الساالم

.11، ش السالم همعلی

، فصلنامة تخصصی فقده و حقدو ، «والیت زن»، (1133) ارسطا، محمدجوادا

، پاییز.13ش

شخصیه المراه القرآنیه و دورها االسالمی فی »، (1111) فضل اهلل، محمد حسینا

.70االتحاد اللبنانی للطلبه المسلمین، ش ،مجله المنطلق ،«حرکه الحیاة

های فشرده لو

فشردة جامع التفاسیر نور. لوح ا

فشردة مکتبه اهل البیت )علیهم السالم(. لوحا

.فشردة جامع فقه اهل بیت )علیهم السالم( لوحا

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

213

بدیل بیداری اسالمی زینب کبری الگوی بی

1محسن رفیعی ! 2معصومه شریفی !

چکیدهه جا ماورد تو خیار هاای ا از جمله مسائلی است کاه در ساال « بیداری اسالمی» مسئله

قارار گرفتاه مانشناسان، فقیهان و متکل ان، جامعهمدار نگاران، سیاست بسیاری از تاریخ

هاای کناونی در منطقاه و پیوسته اسات و انقاالب به هم یجریان است. بیداری اسالمی

23تا بهمن 11حتی اروپا و آمریکا، امتداد انقالب شکوهمند اسالمی ایران ا از خرداد

اگار نقاش حضارت زیناب بدون تردیاد . هستندحضرت اباعبداهلل الحسین ا و نهضت

ساالری و روشنگری نبود، نفاق پنهان حاکماان غاصاب رسانی، قافله در پیام کبری)س(

نشست. شد و نهضت حسینی به بار نمی امیه افشا نمی بنی

سرایی و گریه بار نعاش اماام شاهید، برگازاری مجاالس زینب کبری)س( با مرثیه

رسانی خویش را های آتشین رسالت پیام پوشی، مدیریت بحران و خطبه واری، سیاهسوگ

های بیداری اسالمی و انقالب شکوهمند امام حساین)ع( باه انجاام استحکام پایه برای

زینب کبری از میان خاندان عصمت و طهاارت است رساند. در این پژوهش تالش شده

. شودالمی معرفی بدیل برای بیداری اس به عنوان الگویی بی

های قهرمان کربال موجب تزلازل و فروپاشای ها و افشاگری گونه که روشنگری همان

امیه و باعث حفظ اسالم نااب محمادی)ص( شاد، باا الگاو قارار های حکومت بنی پایه

د نا های مردمی نیز به بیراهاه نخواه گرفتن عقیلة بنی هاشم، بیداری اسالمی و انقالب

د رفت. نپیش خواه های کمال د شد و تا رسیدن به قلهنرفت و مصادره نخواه

واژگان کلیدی بیداری اسالمی، زینب کبری، کربال، عاشورا، انقالب اسالمی ایران، بیداری اسالمی

. دکتری تخصصی علوم قرآن و حدیث1 . دکتری تخصصی علوم قرآن و حدیث1

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

214

مقدمهو ارتباب آن با نهضت حضارت اباعباداهلل ،به ویژه در دهة اخیر ،بیداری اسالمی مسئله

مساائلی اسات کاه ذهان می ایاران، از برجساته الحسین)ع( و انقالب شکوهمند اساال

ماان را باه خاود فقیهان و متکل شناسان، مداران، جامعه نگاران، سیاست بسیاری از تاریخ

است. کردهمعطوف

ریشاه در واقعاة 1123و بهمان 1111تردیدی نیست که نهضت مردم در خارداد

انقاالب موضاوع، ضامن تبیاین ایان )ره(عظیم عاشورای حسینی دارد. اماام خمینای

الشأن در سالروز شوم ت عظیممل»داند: اهلل)ع( می هاسالمی را مقدمة جهانی حضرت بقی

باود باا الهاام از عاشاورا آن قیاام 11خارداد 12این فاجعة انفجارآمیزی که مصاادف

کوبنده را به بار آورد. اگر عاشورا و گرمی و شور انفجاری آن نبود، معلاوم نباود چناین

هجاری تاا 71شاد. واقعاة عظایم عاشاورا از ون سابقه و سازماندهی واقع میقیامی بد

ا در هار مقطاع ، و از آن تا قیام عالمی بقیاة اهلل ا ارواحناا لمقدماه الفاداء 71خرداد

(.131ا 133و 170: 11، ج 1171)امام خمینی، «.ساز است انقالب

آسایا و شامال ها و بیاداری کناونی در غارب تردیدی نیست که خیزش چنین هم

در این (حفظه اهلل)ای آفریقا ریشه در انقالب شکوهمند اسالمی ایران دارد. امام خامنه

گوناه ایان ایشان« .بیداری کنونی عمق حرکت عظیم ملت ایران است»فرماید: باره می

تاا قلاب این حرکت بیداری قطعاا »کند: ها تا قلب اروپا اشاره می به امتداد این حرکت

مداران و زمامداران خود که آنها را های اروپا ضد سیاست تپیش خواهد رفت و ملاروپا

اند، باه پاا کرده ها های فرهنگی و اقتصادی آمریکا و صهیونیست تسلیم محض سیاست

(.11/1/11)بیانات رهبر، «خواهند خاست

هر قیام و انقالبی به طور عام و قیاام و انقاالب حساینی باه طاور خااص دو رکان

رسانی. پیامرکن دوم جهاد و شهادت؛ رکن اول سی دارد: اسا

نهضت »دربارة ،«البقاء الحدو ، و حسینی نبوی»اند: گفته« اسالم»چنان که درباره

اگار نقاش حضارت زیناب «. البقااء الحادو ، و زینبای حسینی»نیز باید گفت: « کربال

چهارة نفااق بنای افشاای ساالری، روشنگری بصیرانه و قافله رسانی، کبری)س( در پیام

بادیل حضارت رسید. هر چناد نقاش بای امیه نبود، نهضت امام حسین)ع( به ثمر نمی

از بادیهیات اسات و قابال ی حسینی)ع(زینب کبری)س( پیش، هنگام و پس از کربال

ولی دردمندانه باید اعتراف کرد که بسیاری از زوایای ایان نقاش تااکنون ،انکار نیست

های گسترده است. اگر این زوایاا باه خاوبی ها و پژوهش ند واکاویپنهان مانده و نیازم

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

215

هاا و باه ویاژه خیازش ،ای ارزشمند برای مدیریت جهان معاصر مکشوف شود، گنجینه

های اخیر در منطقه و جهان خواهد بود. بیداری

بیاداری »و « الگاوی زینبای »بیان این نکته ضروری است کاه نبایاد رابطاة میاان

بلکاه ،فقط الگوی زنان نیسات نگاه جنسیتی نگریست. زینب کبری)س(را با « اسالمی

بدیل برای همة بشریت اسات. هار الگویی بی چون مادر گرانقدرش فاطمه زهرا)س( هم

اتر از نگرش ولی این نوشتار فر ،مرهون زنان است چند سهم عظیمی از بیداری اسالمی

نگرد. شده میجنسیتی به موضوع یاد

اب میان بیاداری اساالمی باا قارآن کاریم، سانت شاریف رساول پرداختن به ارتب

ن، باه سالمی ایارا نهضت امام حسین)ع( و انقالب ا به ویژه ،و سایر معصومین خدا)ص(

و از عهدة این نوشتار خارج است. ایان نوشاتار تنهاا نیازمند استهای مستقل پژوهش

المی در جهاان برای بیاداری اسا در پی بررسی نقش الگویی حضرت زینب کبری)س(

معاصر است.

دادن انسانی وارساته که با الگو قرار دارداهمیت بدان علت پرداختن به این موضوع

توان به راهبرد و راهکارهاای مناساب بارای باه باار نشساتن می نب کبریچون زی هم

یافت. رفت از موانع دست بیداری اسالمی، و برون

چاه نقاش کاه زیناب کباری)س( ترین پرسش در این پژوهش ایان اسات اساسی

؟الگویی در بیداری اسالمی دارد

چنان که دربارة بیاداری های بسیار صورت گرفته؛ س( پژوهشدربارة زینب کبری)

د نظر یعنی ارتباب الگاویی ولی در خصوص موضوع م .است کار انجام شدهاسالمی این

با بیداری اسالمی پژوهشی یافت نشد. میان زینب کبری)س(

تحلیلای ا ای( و روش به لحاظ هدف از روش تحقیق بنیادی )پایاه ن پژوهشدر ای

استفاده شده است. ای کتابخانهها، از روش و به لحاظ نحوة گردآوری داده تبیینی

بادیل حضرت زینب کبری)س( الگویی مناسب و بی: فرضیة پژوهش عبارت است از

برای بیداری اسالمی است.

بدیل زینبی)س( بیبیداری اسالمی و الگوی رسانی بیدارگرانة عقیلة بنی های پیام تنها به پنج مورد از نمونه در این بخش از پژوهش

شود. به عنوان الگو برای بیداری اسالمی اشاره می هاشم)س(

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

216

سرایی و گریه بر نعش امام شهید . مرثیه1

( را دیاد، در روز عاشورا وقتی ضعف جسمانی برادرش امام حساین)ع زینب کبری)س(

باار و دلای پارغم، باه ندباه و نالاه از خیمه به سوی میدان شتافت و با صادایی انادوه

وا أخااه! واسایداه! وا أهال بیتااه! لیات »داد: گونه نوحه سار پرداخت و دردمندانه این

،سارورم ،)بارادرم «السماء أبطقت علی األرض، ولیات الجباال تدکادکت علای الساهل

هام هاا از وای کاش کاوه !شد ای کاش آسمان بر زمین خراب می ،ام سرپرست خانواده

(.123؛ قزوینی، ص 120: ص 1131طاووس، )ابن ریخت( پاشید و بر زمین می می

م، هنگامی که دشمن خواست قافلة زنان خانادان رساول روز یازدهم محرچنین هم

رو داد. زیناب کباری)س( را از کربال به کوفه ببرد، آنها را از کنار قتلگاه عبور خدا)ص(

صالی علیاه ،یا محمداه»ناله و زاری پرداخت: این گونه به و کرد به مدینة النبی)ص(

مالئکة السماء، هذا حسن بالعراء، مرمل بالدماء، مقطع األعضاء، و بناته سبایا، إلای اهلل

ء، وإلای المشتکی، وإلی محمد المصطفی، و إلی علای المرتضای، و إلای فاطماة الزهارا

ای جد بزرگوار که درود فرشتگان همواره بر تو باد! ، ای محمد«:)حمزة سید الشهداء...

این حسین توست که در خون خود غلتان است و اعضایش از یکدیگر جدا شده است و

ها به خداوند و به محمد مصطفی اند. از این ستم اینان دختران تو هستند که اسیر شده

طااووس، ص )ابان کنم...( زه سیدالشهداء شکایت میطمة زهرا و حمو علی مرتضی و فا

(.131؛ قزوینی، ص 123

به های خود گوید: به خدا سوگند، زینب هر دوست و دشمنی را با این ناله راوی می

(.170: 1131طاووس، )ابن گریه انداخت

، اگر حساینی و «کل یوم عاشوراء، و کل أرض کربالء»ه به این شعار ماندگار با توج

ت ایاران و کربالست. نمادها و شعارهای اما زینبی فکر کنیم، همیشه و همه جا عاشورا

تاکنون چه به صورت شاعارهای شافاهی یاا دیاوار و 23اسالمی از دوران انقالب سال

ت معصومین و به ویژه نهضات م و سیره و سنپارچه نوشته عموما برگرفته از قرآن کری

الحسین)ع( و سیرة زینب کبری)س( بوده است. برخی از این نمادهاا حضرت اباعبداهلل

یا أبا عباداهلل »؛ «إن الحسین مصباح الهدی و سفینة النجاة»و شعارها از این قرار است:

حسین حسین شعار ماسات، شاهادت »؛ «یا قمر بنی هاشم»؛ «یا أباالفضل»؛ «الحسین

خاون »؛ «هیهات منا الذلة»؛ «پذیریم میریم، ذلت نمی جنگیم، می می»؛ «افتخار ماست

خاون حساین »؛ «نهضات ماا حساینیه، رهبار ماا خمینیاه »؛ «بر شمشیر پیروز است

ماه شهادت، آمریکاا مظهار ظلام و محرم، ماه خون، »؛ «خروشد جوشد، خمینی می می

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

217

، از قتل حسین آگاه است، تا خاون مظلوماان هر کس که عدالتخواه است»؛ و «جنایت

«. ، آوای عاشورا به گوش استبه جوش است

باه 23از جمله نمادها و شعارهای برگرفته از نهضت حسینی که از انقاالب بهمان

گردد، این شعارها است: بعد میان امت اسالمی ایران، زبان به زبان می

ه شده کارببال، مهادی دو( غز بیا مهدی بیا؛ یه( ایران شده کرببال، مهدی

بیا مهدی بیا.

گاذاری ت، معموال در تشییع جنازة شهدای جنگ تحمیلی یا هنگام بمبشعار نخس

شد. شعار دوم نیز برگرفته از یا عملیات تروریستی توسط منافقان پشت جبهه گفته می

ه و یام اشاغالگر قادس باه ماردم مظلاوم غاز شعار نخست است که در زمان حملاة رژ

دوسات و ، توسط مردم نوعت جانانة آن دیارروز مقاوم 11شکست مفتضحانه آنان طی

توان فهمید: شد. از این شعارها چند نکته می داده می غیرتمند ایران اسالمی سر

سارایی و گریاه امام حسین)ع( مرثیاه تبا تأسی بر زینب کبری)س( که بر شهاد ا

امت اسالمی نیز بر نعش شهیدانش چنین کرده است. ،سر داد

اداماة مسایر کاربالی ی اساالمی در منطقاه هاا انقالب اسالمی ایاران و نهضات ا

است. برای ظهور حضرت مهدی)عج(ی ا و مقدمه 3حسینی

. برگزاری مجالس سوگواری2

ه و هماواره ماورد توجا داشتن مصیبت جانسوز کربال مجالس سوگواری برای زنده نگه

ه، اهتماام ورزیاد مسئلهتأکید اهل بیت بوده است. از جمله کسانی که به نیکی بر این

حضرت زینب کبری)س( بوده است.

آن هنگام که در مجلس یزید، سر بریدة امام حسین)ع( را بار تشات طاال نهادناد،

پا کرد و با صدایی انادوهنا مجلس عزا بر آن سر بریده افتاد، بر چون نگاه زینب)س(

یا ابان ،یابن مکة و منی ،یا حبیب رسول اهلل ،یا حسیناه»لرزانید گفت: ا را میه که دل

ای حبیب رسول ، )ای حسین جان «،فاطمة الزهراء سیدة النساء! یا ابن بنت المصطفی

ای فرزند دختر محمد مصطفی(. ، ای فرزند فاطمة زهراء، ای فرزند مکه و منی ، خدا

هماة کساانی را کاه در مجلاس یزیاد بودناد باه گریاه گوید: زینب)س( راوی می

ا لعنت اهلل علیه ا ساکت باود. در ایان موقاع، زنای از بنای انداخت، در حالی که یزید

شروع به گریه و ناله کرد و با صدای بلناد )ع( هاشم که در خانة یزید بود، برای حسین

یا قتیال أوالد ،یا ربیع األرامل والیتامی ،یا محمداه ،یا سید أهل بیتاه، یا حبیباه»گفت:

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

218

ای بهار امید پیر زنان ، ای فرزند محمد ، خویش ای سرور أهل بیت ، )ای عزیز «،األدعیا

طااووس، )ابن کس صدای او را شنید، گریه کرد ( و هر،ای کشتة فرزندان زنا ، و یتیمان

1131 :111.)

پس از بازگشت از شام، به کربال آمدند. چون باه )ع( اهل بیت امام حسین چنین هم

ای از جمعای از بنای هاشام و عاده سرزمین کربال رسیدند، جابر بن عبداهلل انصااری و

آماده بودناد، در آنجاا مالقاات )ع(مردان خانوادة رسالت را که برای زیارت قبر حسین

ای عازاداری کردند. همه شروع به گریه و ناله نمودند و سیلی به صورت زدند و به گونه

رب کاه کرد. جمعی از زنان ع دار می ها را جریحه زد و قلب کردند که جگرها را آتش می

گوشه و کنار کربال ساکن بودند نیاز گارد آمدناد و چناد روزی را باه ایان ترتیاب در

مدتی اهل بیت (.111ا 121؛ قزوینی، صص 111: 1131طاووس، )ابن عزاداری کردند

طااووس، )ابان مشاغول بودناد )ع(عزاداری امام حسین بهدر شام بودند، پیوسته را که

طااووس، )ابان ریه و زاری و عزاداری پرداختندبه گ در مدینه نیز همگی(. 111: 1131

(.112؛ قزوینی، ص 111ا 113صص

هاای شاام را در خراباه با زیناب کباری)س( ،همسر یزید ،نگاران مالقات هند تاریخ

اند که هند چگونه پس از این مالقات، بر یزید شورید تا جاایی کاه یزیاد گزارش کرده

را باه عهادة ابان زیااد )ع(نه، گناه قتل اماام حساین مجبور شد از سر انفعال و ریاکارا

ا از آن خاناة ر اهال بیات شاد یزید پس از اصرار همسارش مجباور چنین همبیندازد!

جای دهد. در این هنگام، زنان خاندان ابوسفیان از آناان اساتقبال ویران، به خانة خود

را ساول خادا)ص( ها و پاهای دختران ر و با شتاب به سوی ایشان رفتند و دست ندکرد

و گریستند و هر چاه زیاور و زینات ندسرایی کرد نوحه )ع(بوسیدند و در عزای حسین

کردناد خود دور کردند و به مدت سه روز مراسم سوگواری و عازاداری برپاا داشتند از

(.113ا 110)قزوینی، صص

ع برای نکوداشت شهدای انقالب اسالمی ایران و شهدای بیداری اسالمی نیاز تشایی

سارایی و مجاالس مرثیاه های باشکوه برگازار و باه تأسای از زیناب کباری)س( جنازه

خوانی بر پا شد. نوحه

پوشی . سیاه3

بیداری اسالمی، این بود برای و مدبرانه زینب کبری)س( های شگفت از جمله مدیریت

ه که باه برگازاری مجاالس ساوگواری اقادام کارد، با که در شام و مدینه، افزون بر این

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

219

ها دستور داد تا مردم با مشاهدة این صحنه، به عمق فاجعه پی محمل کردنپوش سیاه

. این ساخن زیناب کنندرا در )ع(و نهایت ظلم یزید و یزیدیان به امام حسین ببرند

اجعلوها سوداء حتی یعلم النااس، إناا فای مصایبة وعازاء »است که فرمود: کبری)س(

پوش کنید تا مردم بدانناد کاه ماا در مصایبت و ها را سیاه )محمل «لقتل أوالد الزهراء

هستیم(. شدگان فرزندان زهرا)س( عزاداری برای کشته

ارزش شاید از دید دشمنان اسالم، ساده و بای این تصمیم حضرت زینب کبری)س(

و مدبراناه موجاب خاارج شادن ماردم از کرختای، و اقدامات بجانمود؛ ولی همین می

و )ع(اری مسلمانان و قیام و انقاالب مردمای علیاه قااتالن اماام حساین ساز بید زمینه

. شدفروپاشی کا یزید

که پس از ماجرای کربال و ساکونت اهال بیات در است های تاریخی آمده در کتاب

به خصاوص نسابت باه ،آن دیار نسبت به حکومت بنی امیه شام، نظر بسیاری از مردم

یم گرفتند به خانة یزید هجاوم ببرناد و او را باه مردم تصم»یزید برگشت تا جایی که

در شام باه آنانماندن »مروان که از این جریان آگاه شد، به یزید گفت: «. قتل برسانند

باه سابب فراگیار شادن ایان حاس «. آناان را باه حجااز باازگردان .صالح تو نیسات

هال بیات تغییار انة مردم، یزید مجبور شد در ظاهر موضع خود را در برابار ا جوی انتقام

اش و تماام خانادان ابوسافیان هیجان و اضطرابی را که بر خانواده دهد تا بدین وسیله

هاا تمام خانه»وارد شده بود، فرو بنشاند. با توجه به این فرصتی که به دست آمده بود،

کاه بااقی نماناد، مگار این قریشای های دمشق خالی شد و هیچ زن هاشامی و و حجره

پوشیدند و هفت روز برای آن حضارت ساوگواری سیاه )ع(م حسینهمگی در عزای اما

(.111ا 111)قزوینی، صص «کردند

پاوش شاد و در سایاه بود، سراسر ایران 1123سال در محرم و صفری که مصادف

نمااد مظلومیات و رهباری اماام )ره(همة شعارها، شاه نماد ظلم یزید و اماام خمینای

ی به با تأس اسالمی و جنگ تحمیلی، مردم فهیم ایران بود. در دوران انقالب )ع(حسین

کردند و پوشی مساجد، تکایا، و کوچه و بازار می ، اقدام به سیاه)س(سیرة حضرت زینب

همواره در تقارن محرم و صفر با عید نوروز، لبااس سایاه بار تان کارده و از برگازاری

اند. مراسم جشن و شادمانی پرهیز کرده

پاوش و هاا را سایاه تاابوت ی اسالمیرهای شهدای بیدا ع جنازهاکنون نیز در تشیی

کنند. رخت عزا بر تن می

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

221

. مدیریت بحران4

ها خوردن توزان و تناسب میان پدیده هم و اختالل در زندگی و بهنظمی را بی« بحران»

مااجرای خونباار کاربال و حاواد پاس از آن، دتردیا بای ،های متعارف بنامیم و انگاره

ط بار باید با خلاقیت و تسل مدیر بحران .مد بودادهشتنا نیازمند مدیریتی کار بحرانی

، 11: 37)کبیاری، آذر ترین تصمیم را بگیرد ترین و سریعخطا بتواند بهترین، کم اعاوض

تردیدی وجاود نادارد کاه نقاش چنین هم (.1171؛ سعادت، 72ا 31: 1131مظلومی،

کربال و پس از آن بسیار برجسته است. در ماجرای مدیریت حضرت زینب کبری)س(

توان از چند زاویاه نگریسات: در روز عاشورا را می مدیریت بحران زینب کبری)س(

دوم، .گار اسات حضور دارد و معرکه را نظااره « تل»لندای دیدبانی: از یه سو بر ب اول،

چون اماام هم ،تیمارداری: از دیگر سو، به مراقبت از کودکان، زنان، مجروحان و بیماران

یاباد و نهایات تاالش پاسداری از امام: در قتلگاه حضور مای سوم، .پردازد می)ع( سجاد

باه )ع(حق خویش حضرت اباعباداهلل الحساین جلوگیری از قتل امام بر برایخویش را

گیرد. کار می

نیابات در اول،تاوان ترسایم کارد: گونه می این مدیریت را پس از واقعة عاشورا این

را وظیفة مراقبت از قافلة اسیران اهل بیت )ع(ساالری: به دلیل بیماری امام سجاد قافله

و کفر و ستم یزید و )ع(رسانی: به تبیین مظلومیت امام حسین پیام دوم، .به عهده دارد

، در هماان روز و )ع(پاسداری از امام: پس از قتل امام حساین سوم، .پردازد یزیدیان می

محافظات )ع(العابادین ز جاان اماام برحاق خاویش حضارت زیان در بارگاه ابن زیاد، ا

کند. می

، استکبار و صهیونیسات حال حاضراز پیش، حین و پس از انقالب اسالمی ایران تا

ار ذجهانی از هیچ راهکاری بارای فروپاشای یاا ایجااد بحاران و انحاراف انقاالب فروگا

بدین قرار است: اقداماتاند که برخی از آن نکرده

ها و برپایی قائلة کردستان و سیاهکل و...؛ ریه قومیتتح. 1

کودتای نوژه؛ . 1

جنگ تحمیلی؛ .1

های گسترده و مستمر تاکنون؛ تحریم .1

انفجار هواپیمای مسافربری؛ .2

تربیت جاسوس و تروریست؛ .7

.پراکنی و انحراف افکار شایعه. 3

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

221

جهانی با نهایات تالشای کاه اردوگاه استکبار غرب به رهبری آمریکا و صهیونیست

اند، نه تنها موفق به نابودی یاا مصاادرة انقاالب ماردم در طول بیش از سه دهه داشته

؛ بلکه این انقاالب باه رهباری اماام اند دار و شکیبای ایران اسالمی نشدهم بصیر، والیت

ش رفتاه تر و شکوفاتر به پای ، روز به روز بالنده(حفظه اهلل)ای و امام خامنه )ره(خمینی

نما برای منطقاه و جهاان تبادیل شاده اسات. اکناون ایان تا جایی که به الگویی تمام

هاای گونااگون هاای اساالمی منطقاه از راه ها و جنابش اردوگاه در پی مصادرة انقالب

هاا، توالر، پیچیدن نسخة بدل بارای ملا های سک چون دخالت نظامی، ایجاد جنبش هم

ت یا یاری گرفتن از حاکمان دیکتاتور و وابستة منطقاه های انتقالی و موق تحمیل دولت

. است. برای مادیریت ایان بحاران .مانند آل سعود و آل خلیفه و مله عبداهلل اردنی و.

ن کاریم و سانت آشایسته و بایسته است که سیرة قهرماان کاربال کاه برگرفتاه از قار

مدیریت بحاران و رایبمعصومین است، الگو قرار گیرد. برخی از راهکارهای پیشنهادی

ها از این قرار است: ها به فرصت تبدیل چالش

آمدن بر محور رهبری واحد؛ گرد. 1

ای و مذهبی؛ های طایفه وحدت کلمه و پرهیز از تفرقه و نگرش. 1

المللی در برابر استکبار؛ ایجاد جبهة بین. 1

ا انقالبی؛ حفظ روحیة اسالمی. 1

ع و مشکالت؛ شکیبایی در برابر موان .2

شناسی؛ شناسی و دشمن دوست. 7

جانبه؛ بصیرت و آگاهی همه .3

؛خودباوری .3

آموزی؛ شناسی انقالب و عبرت آسیب. 1

هاای هاا و کارگااه ارتباب میان انقالبیون کشورها از طریاق برگازاری هماایش . 10

المللی. آموزشی بین

های آتشین . خطبه5

(131ا 133: 1131طااووس، )ابنتشین خود در کوفه های آ با خطبه زینب کبری)س(

که سرشار از معارفی بلناد و آکناده از آیاات ناورانی (110ا 111)همان، صص و شام

های نظام سالطه را متزلازل و موجباات بود، پایه )ص(ن کریم و سنت شریف نبویآقر

. کردبیداری اسالمی را فراهم

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

222

گر حکمات، فصااحت، بالغات، شاجاعت، به خوبی بیان های زینب کبری)س( خطبه

هاا عرفان، عزت نفس، و دانش واالی ایشان است و شایسته است هر یه از این خطباه

بارای پرهیاز از 1های مستقل مورد بررسی قرار گیارد. از زوایای گوناگون و در پژوهش

د توانا که مای های زینب کبری)س( مایة خطبه ویسی، تنها به چند نمونه از درونن زیاده

شود. به عنوان الگو برای بیداری اسالمی مطرح باشد، اشاره می

حمد و سپاس خداوندالف(

، عقیلاة بنای شدبا آن همه فشار، گرسنگی و نامردمی که بر اسیران اهل بیت: تحمیل

اوناد متعاال مازین طلیعة خطبة خویش را با حمد و سپاس باه درگااه خد هاشم)س(

هاا و مصاائب شود. مسلمانان نیز در برابر ناامالیمتی یگزاری غافل نمکند و از شکر می

باشند. پروردگارباید همواره شکرگزار به درگاه

های اصیل انتساب خویش به ریشهب(

ترین اصل نباوت خود را منتسب به اساسی پس از حمد و ثنای الهی، زینب کبری)س(

والصالة علی أبی )جدی( الحمدهلل »فرماید: کند و می می )ص(یعنی شخص پیامبر اکرم

«. محمد و آله الطیبین األخیار

افتخار خویش را انتسااب باه اساالم و پیاامبر باید انقالبیون در بیداری اسالمی نیز

تأییاد اکرم و اهل بیت ایشان بدانند و نه ناژاد و زباان و ماذهب. از جملاه دالیال بار

، «ال الاه اال اهلل »، «هلل اکبار ا»تاوان شاعار هاا را مای عملکرد انقالبیون در ایان خیازش

و محور قرار گارفتن مسااجد و نمااز جمعاه و « هیهات منا الذلة»، «محمد رسوله اهلل»

جماعت دانست.

شناسانه گیری از اصول روان بهره ج(

به جهانیان، به بهترین وجه )ع(دن پیام امام حسیندر پی رسان)س( 1عقیلة بنی هاشم

تر، باه تحقیار دشامنان، گیرد و با زبردستی هر چه تمام می شناسی بهره از اصول روان

پردازد. به م ل، با مخاطاب قارار دادن تکریم دوستان، تحریه عواطف و احساسات می

ای باا ، کنگره ملی حضرت زینب)س( برقرار شد که نگارندگان نیز توفیاق داشاتند مقالاه 1111. در خرداد سال 1

، به نگارش درآورند. بارای آگااهی بیشاتر « های زینب کبری)س( تجلی آیات نورانی قرآن کریم در خطبه»عنوان

.111ا 31، صص 1هاشم زینب کبری)س(، ج ر : عقیله بنی

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

223

ای »کاارگیری لفاظ و پرهیاز از باه « یا یزید!« »یا ابن الطلقاء»یزید بن معاویه با لفظ

باه تحقیار «یاا ابان مرجاناة »ظ ابن زیاد با لفا چنین مخاطب قرار دادن و هم «خلیفه

پردازد. دشمن می

چاراغ راه »، «درماان دردهاا »چون با استخدام صفات دقیق و ظریفی هم چنین هم

پاردازد. می )ع(و... به معرفی و تکریم جایگاه واالی امام حسین« پناهگاه جمع»، «امت

حزب »هیانش به و تشبیه یزید و سپا« حزب اهلل»و یارانش به )ع(با تشبیه امام حسین

و 1«اقتباااس»و 1«مقابلااه»چااون از بساایاری از صاانایع ادبای هاام « الشایطان الطلقاااء

کند. گیری می بهره 1«تلمیح»

، از یه ساو «تبری»و « تولی»مسلمانان در بیداری اسالمی نیز باید با رعایت اصل

شاان را حاکماان فاساق هیمناه به تحقیر دشمنان و افشاگری نفاق آنان اقدام کنناد و

ساعة صادر و درشکنند و از سوی دیگر، به تکریم دوستان و گسترش فرهنگ مادارا و

1گذشت میان خود بپردازند.

. مقابله به معنی نشان دادن تقابل و تضاد میان دو کلمه در کنار یکدیگر است. در اینجاا زیناب کباری)س( باه 1

تقابل ایجاد کرده است. برای آگاهی بیشاتر از « الشیطان حزب»و « اهلل حزب»خوبی از این صنعت استفاده و میان

.111ا 117العلماء گرگانی، أبدع البدایع: صص ، ر : شمس«مقابله»صنعت ای در اصطالح بدیع، صنعتی است متکلم، در نظم یا ن ر، چیزی از قرآن یا حدیث بیااورد؛ باه گوناه « اقتباس. »1

، یعالمعاانی و البیاان و الباد جواهر البالغاه فای که تصریح نکند از قرآن یا حدیث است. ر : سیداحمد هاشمی، العلمااء ؛ شامس 111و 111، صاص البلیغ فی المعانی و البیاان و البادایع ؛ احمد امین شیرازی، 170ا 171صص

الادین هماایی، ؛ جاالل 137، ص رساله بیان بدیع؛ میرزا ابوطالب فندرسکی، 31ا 33، صص ابدع البدایعگرگانی،

؛ 10، ص 1، ج آیااین بالغااتازی، ؛ احمااد امااین شاایر131و 131، صااص 1، ج فنااون بالغاات و صااناعات ادباای

27را زیناب کباری)س( از آیاه « الشایطان حازب »و « اهلل حازب ». واژگان 117، ص درراألدبعبدالحسین ناشر،

اقتباس کرده است.« مجادله»سوره 11و 11سورة مائده و آیات لم در نظام یاا ن ار باه در لغت به گوشه چشم اشاره کردن و در اصطالح بدیع، صنعتی است که ماتک « تلمیح. »1

المعاانی و جواهر البالغه فای ای معروف یا م لی مشهور یا شعری مشهور اشاره کند. ر : سیداحمد هاشمی، قصه؛ 117و 112، صاص المعانی و البیاان والبادیع البلیغ فی؛ احمد امین شیرازی، 172و 171، صص البیان والبدیع

؛ 112، ص رسااله بیاان بادیع ؛ میارزا أبوطالاب فندرساکی، 173ا 130، صص أبدع البدایعالعلماء گرگانی، شمس

، سایروس 113، ص درراألدب؛ عبدالحسین ناشر، 113، ص 1، جفنون بالغات و صناعات ادبیالدین همایی، جالل

.121ا 171، صص هنجار گفتار؛ نصراهلل تقوی، 111، ص نگاهی تازه به بدیعشمیسا،

که زینب کبری)س( خطاب به یزید گفته، اشاره به ماجرای گذشات رساول « قاءیا ابن الطل»و « الطلقاء»اصطالح

)برویاد « اذهبوا فاأنتم الطلقااء »خدا)ص( از خطاهای قریش در ماجرای فتح مکه است که خطاب به آنان فرمود:

مه که شما از آزاد شدگانید(. برای آگاهی بیشتر از چگونگی و اساناد ایان مااجرا، ر : رفیعای، محسان و معصاو

.111، ص 1111های زینب کبری)س(، تجلی آیات نورانی قرآن کریم در خطبه»شریفی، ...«محمد رسول الله والذین معه أشداء على الکفار رحماء بینهم »سورة فتح: 11. اشاره به آیة 1

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

224

شهامت و شجاعت در برابر دشمند(

باا شاهامت و 1داناد، همه چیز را جز خداوناد حقیار مای زینب کبری)س( از آنجا که

کناد و باه شاان مای تاوبیخ ،ناد ز حاکمان ستمگر فریاد می ناپذیر بر سر شجاعتی وصف

از برق شمشیر و مقام و قدرت ستمگران و پردازد. عقیلة بنی هاشم)س( میشان تحقیر

گویاد: نامد. خطاب باه ابان زیااد مای هراسد و فاسق و فاجر و کافرشان می کافران نمی

ق الحمد هلل الذی أکرمنا بنبیه محمد وطهرنا من الرجس تطهیرا ! و انما یفتضاح الفاسا »

)ص( )سپاس خدای را که ما را به واسطة پیامبرش محماد «هو غیرنا و یکذب الفاجر و

شاود و بادکار ها پا نمود؛ همانا این فاسق است که رسوا می گرامی داشت و از پلیدی

گوید و او کسی غیر ماست(. است که دروغ می

ش اش را باه نماای در برابار ساخنان کفرآمیاز یزیاد، شاجاعت حیادری چناین هم

ولئن جارت علای الادواهی مخاطبتاه، إنای ألستصاغر قادر »گوید: گذارد و می می

اگرچاه شاداید و پیشاامدها و فشاار ،)ای یزیاد «وأستعظم تقریعه وأستک ر توبیخه

تار اما تو را کوچاه ،ام با تو حرف بزنم روزگار مرا در شرایطی قرار داده که مجبور شده

.دانم( ا بسیار سزاوار توبیخ میبینم و تو ر ات می از آن مقام ظاهری

جاز یاز هایچ قادرت نبایاد های خاویش مسلمانان نیز برای به ثمر رساندن انقالب

النذین یبلغلنون رسناالت اللنه و »خداوند فرموده اسات: بهراسند، زیراخداوند متعال (.11)احزاب/ «الله حيباب یخشوه وال یخشون أحا إلا الله وكي

افشای چهرة نفا هد(

ناپذیر، به افشاگری نفاق پنهان در حاکماان با فصاحت و بالغتی وصف زینب کبری)س(

پردازد. آن حضرت با تالوت این آیه از قرآن کریم در طلیعة خطباة غاصب بنی امیه می

أن ن عابة الذین أساءوا النوءي ثلم كا»کند: زید، وی را کافر قلمداد میخویش نزد یگااه پایاان کاار کساانی کاه )آن( 10)روم/ « كذبوا بآیات الله و كالوا بهنا ینهئلون

)آفرینناده « م الخالق فی أنفسهم؛ فصغر مادونه فای أعیانهم اعظ». اشاره به این سخن امیرمؤمنان امام علی)ع(: 1

.131البالغه، خطبه در جان آنان بزرگ است؛ پس جز او در چشمشان حقیر است( ر : نهج

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

225

اند و آنها را اند، به جایی رسید که آیات خدا را دروغ شمرده زشتکاری و گناه انجام داده

به استهزا و مسخره گرفتند(.

و سيعلم من بوأك و مكنك »چون: هایی ویژه هم با استخدام گزاره زینب کبری)س(اللهم خذ بحنا، و ام لنا »و « من راب المؤمنين إذا كان الحكم هلل و الخصم محما

حکومت بنی امیه را از اساس زیر ساؤال «صالك ملكنا و سلطالنا»... و « ممن ظلمنا

ه سازد. یا باا با می ن حکومت آنان به ویژه معاویه و یزید را بر مالبرد و غاصبانه بود میو انتساب کاروان « ذریة رسول اهلل»و « بنات رسول اهلل»کارگیری واژگان کلیدی مانند

)ص(نشناسی و ستم یزید را بار شاخص رساول خادا ، نمه)ص(اسیران به رسول خدا کند. میگوشزد

ن، لیبی، بحرین، عربساتان، اردن و... بایاد مسلمانان در کشورهای تونس، مصر، یم

هاای با هوشمندی و بصیرت، به افشای فسق و کفر پنهان سران سرنگون شده و دنباله

باا اردوگااه را و رواباط آشاکار و نهاان آناان کنناد آنان، یا سران کنونی خویش اقدام

استکبار و صهیونیست جهانی برمال سازند.

ای کاه هاای اقلیمای و منطقاه دشده، جدا از تفاوتبیداری اسالمی در کشورهای یا

، «یاستبدادسااتیز»، «خااواهی اسااالم»چااون هااای مشااترکی هاام از ویژگاای ،دارنااد

هاا برخوردارند. به دلیل وجود هماین ویژگای « زدایی صهیونیست»و « ستیزیاستکبار»

کنایم کاه شاعارها، گیارد، مشااهده مای که از مبانی و اهداف مشتر سرچشمه مای

آنان نیز همگرا و همسو است و در رفتار و گفتارشان عموماا های ، اشعار و خطابهنمادها

برپاایی ،محوریات مساجد ،ها تأکید دارند: عمل به شرع مقدس اساالم بر این خواسته

ساارنگونی حاکمااان دیکتاااتور ،حجاااب و حیااا و عفاااف ،نمازهااای جمعااه و جماعاات

قطاع ،نفای سالطة بیگاناه ،یست جهانیشده از سوی اردوگاه استکبار و صهیون گماشته

.و... توجه به آرای عمومی ،رابطه با رژیم اشغالگر قدس

ریشاه در انقااالب اساالمی ایااران و نهضاات هاای مااردم منطقااه شاعارها و خطابااه

و قرآن کاریم دارد و سایر اهل بیت های عقیلة بنی هاشم)س( و روشنگری )ع(حسینی

شود.تر ها عمیق گیریها و الگو طلبد که این همگرایی و می

، پاسداری از نهضت خونین )ع(وظیفة مهم زینب کبری)س(همزمان با شهادت امام حسین

برای همة جهانیان بوده است. « هیهات منا الذلة»سرور و ساالر شهیدان، و رساندن پیام

اکنون نیز در عرصة بیداری اسالمی، اصل انقالب، گاام نخسات اسات کاه بایاد باا

ی به کمال برسد. رسان پیام

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

226

گیری نتیجه آید: از آنچه در این نوشتار مورد پژوهش قرار گرفت، رهاوردهای زیر به دست می

انقاالب اساالمی »در جهان به ویژه در منطقاه، تأثیرپاذیر از « بیداری اسالمی. »1 است. « )ص(نهضت حسینی»گرفته از و انقالب اسالمی ایران نیز نشأت ،«ایرانهاا در طاول تااریخ، اماری هاا و انقاالب در جریان خیازش « زنان»ری . تأثیرگذا1

انکارناپذیر است. رساانان و حافظاان نهضات أباعباداهلل از بهتارین پیاام . حضرت زینب کبری)س(1 «. ماند اگر زینب نبود کربال در کربال می»اند: جایی که بجا گفته است؛ تا )ع(الحسینخواهاان، باه ویاژه مناسب بارای عماوم آزادی تواند الگویی می . زینب کبری)س(1

بیدرای اسالمی باشد. باا الگاو قارار گارفتن زناان باا عظمتای مسئلهزنان مسلمان در بناد یا ، زنان به کرامت و مقام واالی انسانی خویش دست می)س(چون زینب کبری هم تأثیرگذار باشند. توانند بر جهان و تاریخ و می

هاپیشنهادمرباوب باه پیشانهادهای عاام باه دو دساتة توان میین پژوهش را در ا هاپیشنهاد

هماین پاژوهش مرباوب باه اصال و پیشنهادهای خااص مسائل پیرامونی این پژوهش تقسیم کرد.

عام هایپیشنهادهای ملی و فراملی در خصوص برگزاری کنگره برای. ضرورت ایجاد دبیرخانة دائم 1

اطالعاات درباارة شخصایت واالی و تشاکیل باناه جاامع حضرت زیناب کباری)س( های گوناگون معناوی، الگوگیری از ایشان در عرصه به منظور حضرت زینب کبری)س(

؛.عرفانی، سیاسی، اجتماعی و..ی بیاداری هاای ملای و فراملا برگزاری کنگره برای. ضرورت ایجاد دبیرخانة دائم 1

این مهم. دربارهاسالمی و تشکیل بانه جامع اطالعات

خاصهای دپیشنهاهای عمیق با موضوعات جزئی در خصوص میازان تأثیرپاذیری بیاداری . پژوهش1

)ص(؛های قرآن کریم و سیرة پیامبر اکرم اسالمی در کشورهای مختلف از آموزههای عمیق با موضوعات جزئی در خصوص میازان تأثیرپاذیری بیاداری . پژوهش1

)س(؛به ویژه زینب کبری های اهل بیت رهای مختلف از آموزهاسالمی در کشو بارای شناسی انقالب در کشورهای منطقه و اروپا و آمریکا، و ارائه راهکاار . آسیب1

)س(.ر سیرة حضرت زینب کبریبرون رفتن از موانع، با تأکید ب

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

227

منابع فارسی

قرآن کریما

.1130قم: اتقان، ،ق(. ترجمه محمد دشتی 10)شهادت: )ع(امام علی ةالبالغ نهجا

ترجماه، ،اللهدوف علدی قتلدی اللفدوف ،ق(771ا231ابن طاووس، علی بن موسی )ا

قم: دفتر نشار نویاد اساالم، چااپ ششام، بهاار ،تعریب و تصحیح و تحقیق:عقیقی بخشایشی

1131.

.فروغ قرآن ،البیان و البدیع البلیغ فی المعانی و ق(،1111) امین شیرازی، أحمدا

.قم: دفتر انتشارات اسالمی ،آیین بالغت (،1132) امین شیرازی، احمدا

اصفهان: ،هنجار گفتار )در فن معانی و بیان و بدیع فارسی( (،1171) تقوی، نصراهللا

.فرهنگسرای اصفهان، چاپ دوم

ایثار و شهادت در مکتدب امدام خمیندی ، (1132) خمینی )امام خمینی(، روح اهللا

چااپ ،دهم(، تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثاار اماام خمینای )تبیان ا آثار موضوعی، دفتر یاز

.چهارم

تجلاای آیااات نااورانی قاارآن کااریم در »، (1111) شااریفی و معصااومه رفیعاای، محساانا

)منتخب مقاالت کنگره ملای عقیلة بنی هاشم زینب کبری)س(« )س(های زینب کبری خطبه

.قم: انتشارات تهذیب ،حضرت زینب)س((

.110، ش ماهنامه دانش مدیریت« مدیریت بحران» (،1171) یارسعادت، اسفندا

تارین کتااب در علام بادیع )جامع أبدع البدایع ،شمس العلماء گرکانی، محمد حسینا

تبریز: انتشارات احرار تبریز، ،دکتر جلیل تجلیل با مقدمة ،به اهتمام: حسین جعفری ،فارسی(

1133.

تهاران: فاردوس، چااپ سایزدهم، ،ه بده بددیع نگاهی تاز (،1131) شمیسا، سیروسا

.ویرایش دوم

مقدمه، تصاحیح و تحشایه: سایده ماریم ،رسالة بیان بدیع ،فندرسکی، میرزا أبوطالبا

.1131قم: دفتر تبلیغات اسالمی، ،روضاتیان

مدن المهدد إلدی زینب الکبری)س( ،ش(1131ا 1103قزوینی، سید محمدکاظم )ا م. 1001ق/ 1111ی قزوینی، قم: دارالغدیر، چاپ دوم، تحقیق:سید مصطف، اللحد

از والدت تا زندگانی زینب کبری)س( ،ش(1131ا1103قزوینی، سید محمدکاظم )ا ش. 1133ترجمه محمد اسکندری. تهران: مهریاس شمیم، ،شهادت

.، آذر33، ش مجلة تدبیر« مدیریت بحران» (،1137) کبیری، علیرضاا

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

228

مجلدة مطالعدات ، «مادیریت بحاران، رهیاافتی اساتراتژیه »(، 1131) مظلومی، نادرا .، بهار و تابستان17و 12، ش مدیریت

قم: ،)در فن معانی، بیان و بدیع( درر األدب ،ناشر، عبدالحسین )حسام العلماء آق اولی(ا

.الهجره

إشاراف: ،جواهر البالغة فی المعانی والبیان والبدیع ق(،1111) هاشمی، سید احمدا

.بیروت: دارالفکر ،صدقی محمد جمیل

.تهران: توس، چاپ دوم ،فنون بالغت و صناعات ادبی (،1171) همایی، جالل الدینا

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

229

خیزش اسالم، خزش فمینیسم؛ چالش بالقوه

)بیدارباشی به زنان بیداری اسالمی(

1سید علی موسوی !

چکیده

گیاری و تاداوم آن، جساته زناان در شاکل در پی گسترش جنبش بیداری اسالمی و نقش بر

لبناان، بارای « نساوان »هاا و تشاکالت فمینیساتی نظیار شابکه های مذبوحانه کانون تالش

برقراری ارتباب با زنان جنبش در راستای الگوسازی و اشاعه تفکرات خود شدت گرفتاه اسات.

ری فئاودالی و در نبال تعصبات نابخرداناه کلیساا، پدرسااال فمینیسم که در واقع در غرب به د

هاای زناان و در بساتر ا معرفتای نسابت باه حقاوق و خواساته های ماذهبی نظری کل تنگ

های خاود دسات یافات، اماا باه سکوالریته و اومانیسم به وجود آمد، گرچه به برخی خواسته

بااری نظیار تزلازل خود، نتایج فاجعاه های دلیل دوری از معنویات و افراب در مطالبه خواسته

های فاردی و مادنی باه دنباال داشاته و در اداماه اخالقی انواده، تقابل زن و مرد و بینظام خ

داری و صهیونیسام بادل شاده اسات. در ایان مسیر خود به ابزار دست نظام زرساالر سارمایه

آن نیاز هاای رایششادن، فمینیسام و گا داری بر بستر جهانی راستا با گسترش نظام سرمایه

. فمینیسم اسالمی شکل باه اصاطالح کردکشورهای اسالمی راه پیدا اشاعه جهانی یافت و به

اسااس اسالمی بر هایشده فمینیسم است که بیشتر متمایل به تفسیر احکام و دستور اسالمی

رود مبانی فمینیستی بوده و در کشورهای اسالمی به شدت در حال فعالیت است. بیم آن مای

چاون لیل تشابهات ظاهری این نحله فکاری هام که زنان فعال در جنبش بیداری اسالمی به د

های اسالمی و بدون توجه به تمایزات مبناایی ایان دو و نیاز ادعای برابری زن و مرد، با ارزش

بار ،رو های حاکم در کشورهای خود، باه داماان آن فروغلتناد. از ایان استبدادی نظام ویژگی

تشاکیل مانندمختلف های به شیوهمتفکران و فعاالن جنبش بیداری اسالمی است که زنان را

هاای گروهای و... نسابت باه کاارگیری رساانه ه های علمای و آموزشای، با ها و گارگاه انجمن

های مختلف فمینیستی آگاه کنند. های نفوذ گرایش مطالبات واقعی، نتایج عملی و راه

واژگان کلیدی

بیداری اسالمی، زنان، فمینیسم، فمینیسم اسالمی

شناسی . کارشناس ارشد جامعه1

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

231

مقدمه

پای خودساوزی محماد باوعزیزی در اعتاراض باه فسااد و کاه در تاونس در جنبشی

بدرفتاری پلیس آغاز شد، به دلیل وجود شرایط مشابه در ساایر کشاورهای منطقاه در

هاا، ساابقه و در حاال جریاان از قیاام ای بی مجموعه مدت زمانی نه چندان طوالنی به

و جناوب غارب شمال آفریقاا نشین و اعتراضات در کشورهای عمدتا عرب ها راهپیمایی

، «الشاعب یریاد اساقاب النظاام »که در آن غالاب مخالفاان باا شاعار شدتبدیل آسیا

-Korotayev A ،Zinkina J ،1011:111های مستقر ناد ) خواهان برکناری رژیم

سرشت اسالمی جوامع مذکور، این جنابش باه معتقدند به دلیل(. اغلب متفکران 172

را بیاداری در واقع باید آن است وهای اسالمی و احیای اسالم دنبال بازگشت به ارزش

رود در ادامه این جنبش، با باه ثمار رسایدن (. انتظار می1111اسالمی نامید )والیتی،

شاود فاارس نیاز آغااز مردمی بحرین، دومینوی سقوب پادشاهی منطقه خلیج انقالب

(. 1111یی، )سنا

اند. ایان در امور اجتماعی و سیاسی این حرکت داشته برجسته و متمدنانه یزنان نیز نقش

، ایران است که اماام خمینای)ره( خطااب 23حضور یادآور نقش زنان در انقالب اسالمی سال

)مجماع جهاانی تقریاب « شما زنان این انقالب اساالمی را باه پایش بردیاد »به آنان فرمود:

، لیبای، بحارین، تاونس و یمان، مناطق مصر (. اینه زنان مسلمان در1110مذاهب اسالمی،

هاا و اند. آنها عالوه بار حضاور فیزیکای در خیاباان مقابل دشمن ایستاده دوشادوش مردان در

های جدید ارتبااطی نظیار نشانده، با به کارگیری فناوری اعتراض به سیستم استبدادی و دست

گااهی مادیریت هاا کماه شاایانی کارده و حتای به ثمر رساندن انقالب اینترنت، در تداوم و

اند. چنان که اسما محفوظ، دختار ها را در عرصه مجازی برعهده گرفته های این انقالب فعالیت

جوان مصری، با انتشار فیلمی روی صفحه شخصی وبالگ خود در اینترنت، مردم را به قیاام و

ق زنان مصری خواست برای تحقا ت دعوت کرد و با لحن حماسی از مردان وانتفاضه علیه دول

سااله 10دختار ، ها بریزند. خانم آیاات القرمازی کرامت انسانی خود به خیابان حقوق مدنی و

سارودن شاعرهایی علیاه آل نیز به واساطه بحرینی و دانشجوی دانشکده تربیت معلم بحرین

(. 1110)سپهری، شدخلیفه دستگیر

باا اناد های منطقاه ساعی کارده دنبال این حضور گسترده و اثربخش، حکومته ب

چون واکنش خشن متعصبین مذهبی باه تظاهرکننادگان زن در توسل به اقداماتی هم

« شایطان »روز جهانی زن در مصر، تعبیر حضور نمایندگان زن در پارلماان باه حضاور

دید عفت و حاریم زناان توساط ها پس از پیروزی در انتخابات مصر، یا ته توسط سلفی

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

231

میان آنان، از حضور هر چه بیشتر زنان حکومت بحرین، و در کل ایجاد رعب و وحشت

(. 1110)اعتضادالسلطنه، کنند در صحنه جلوگیری

صهیونیسم و نظام سلطه و عوامل آنان در پی دشمنی دیرینه خود با ،در این میان

باه بیراهاه کشااندن آن، برایبه نقش زن در روند تداوم این جنبش، توجهبا اسالم و

آنان از اهداف اصلی خود داشته و عاالوه کردننان و دور سعی در به انحراف کشاندن ز

افازاری و غیرمساتقیم های نرم افزاری و خشن، از روش بر حمایت از برخوردهای سخت

هاای برند. استفاده از شبکه می خود بهره میا اسال های ضدانسانی برای گسترش اندیشه

چااون ا اجتماااعی هاام ای و اینترناات، یااا فعالیاات در قالااب مکاتااب فرهنگاای ماااهواره

هاست. پرستی، فمینیسم و... از جمله این روش شیطان

فمینیسم که در غرب باا داعیاه براباری حقاوق زن و مارد باه میادان آماد، و در پای مفهاومی و باا مطالباه تشاابه از ادعاای ای ا در مغالطاه ا به عمد یا به سهو گسترش خود

و تضعیف نظام خانواده در راستای خادمت باه برابری، حاصلی جز به انحطاب کشاندن زنان هاای داری و صهیونیسم جهانی نداشته است، اکنون نیاز باا تشادید فعالیات اهداف سرمایه

هاای ا اساالمی حکومات یرانساانی استفاده از تمایالت غ خود در کشورهای اسالمی و با سوءچاون هام ودتشاابهات ظااهری برخای مطالباات خا منطقه در سرکوب زنان و با توسل به

های ساخیف های اصیل اسالمی، سعی در گسترش اندیشه با ارزش برابری حقوق زن و مردو ضد بشری خود دارد که باید آن را خطری بالقوه برای جنبش بیداری اسالمی تلقی کارد؛

در « نساویه »ست که تااکنون شابکه فمینیساتی ا متعدد حاکی از آن های که گزارش چنانهاای متعاددی از جملاه برگازاری هاای ساکوالری خاود، همکااری لبنان به رغم گارایش

وگو و... با زنان تونسای، مصاری و لیبیاایی نمایشگاه، کارگاه آموزشی، جلسات بحث و گفتسات ا ضاروری ،رو (. از ایان 1111)اماین، پس از وقوع انقالب در این کشورها داشته است

ات واقعای آن، موضاع آن در قباال هویت واقعی این نحله فکری، مطالبا کردنآشکار برایادیان، پیامدهای گسترش آن در غرب، میزان نفوذ آن در کشورهای اسالمی و تحرکاات آن

فاوق هاای سؤالدر جنبش بیداری اسالمی مورد واکاوی قرار گیرد. این مقاله سعی دارد به . کندجلوگیری از گسترش این پدیده راهکارهایی ارائه برای و دهدپاسخ

ست؟ا نیسم چیست و مطالبات آن کدامفمی

یاا (1131:7)فریادمن، )زن( femmeای است فرانساوی از ریشاه فمینیسم واژه

feminine آسا، زن، جانس موناث( کاه از ریشاه التاین )زنانه، مادینه، زنfemina

(. 1131:12نژاد و سبحانی، )زیبایی گرفته شده است

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

232

ان انگلیسی، آلمانی و فرانسوی به یه معناا باه این واژه با اند تغییری در لفظ، در زب

رود. در انگلیسی دو معنا برای آن آمده اسات: اول، وجاود صافات زناناه در ماردان؛ کار می

قتصاادی و اجتمااعی هاای سیاسای، ا ای که معتقد به برابری زن و مرد از جنبه دوم، نظریه

، «وری زن»، «گرایای نز»هاایی چاون (. در زباان فارسای معاادل 2: 1131)فریدمن، است

تاوان برای این واژه پیشنهاد شده است که البتاه نمای « خواهی زنان آزادی»و « نگری زنانه»

هااا را در بیااان حقیقاات فمینیساام نادیااده گرفاات )تقااوی دهاقااانی، نارسااایی برخاای واژه

و از فمینیسام ایادئولوژیه باه « تحریر المرأة»عربی از نهضت زنان به (. در زبان1131:12

(. 1110:12شود )شورای عالی حوزه علمیه و دیگران، تعبیر می« نسویه»

پزشکی به زبان فرانسه بارای توضایح یو در متن 1331این واژه اولین بار در سال

کاه از اینکاه نوعی وقفه در رشد اندام و خصوصیات جنسی بیماران مردی به کار رفت

بودند. سپس الکساندر دومای پسر، در کند، در رنج خصوصیات زنانه پیدا میجسم آنها

ا زن، درباره زنای محصنه این واژه را برای تشریح ای با عنوان مرد در جزوه 1331سال

(. 11: 1131کردند )فریدمن، ای مردانه رفتار می زنانی به کار برد که به گونه

ر معنای فمینیسم، خصوصیات زنانه یافتن مردان باود، د گرچه در فرهنگ پزشکیا

یافتن زنان به کار رفات. اصطالح سیاسی این واژه ابتدا برای توضیح خصوصیات مردانه

های زناناه مرساوم برای اشاره به تشکل 1130و 1170های استفاده از این واژه تا دهه

هاایی خااص داشات. از آن مسائل خااص و گاروه اب بانبود و کاربردی محدود در ارتب

هاای مارتبط باا مسائله حقاوق زناان ن واژه برای تمام گروهزمان به بعد، استفاده از ای

(. 11: 1110متداول و فراگیر شده است )شورای عالی حوزه علمیه و دیگران،

قاوق یافتاه بارای احقااق ح های سازمان در حال حاضر، فمینیسم را گاه به جنبش

صاادی، هاای سیاسای، اقت ای کاه باه براباری زن و مارد از جنباه گاه به نظریاه زنان و

(. جنابش زناان 11کنناد )هماان، ص اجتماعی و حقوقی معتقاد اسات، اطاالق مای

های فرهنگای، اجتمااعی، مجموعه تحوالتی است که از نیمه دوم قرن نوزدهم در حوزه

ا اجتمااعی ی. این جریان از جنبشاقتصادی و سیاسی در بستر مدرنیته روی داده است

هاای جتماعی و از آن به طارح فلسافه و داناش پردازی ا سیاسی آغاز و به مرحله نظریه

شناسی فمینیستی منتهی شده است. آباوت و واالس فمینیستی و در نهایت به معرفت

هادف دانند که با رویکردی زناناه و باا ( آن را جنبشی می1130:111)آبوت و واالس،

ت. در رفع انواع تبعیض و ستم نژادی، طبقاتی و جنسیتی علیه زنان به وجود آمده اسا

تعریفی دیگر، آن را نوعی مخالفت باا هرگوناه تبعایض فاردی، اجتمااعی و اقتصاادی

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

233

(. Bouchier ،1131:1برناد ) شان از آن رناج مای دانند، که زنان به دلیل جنسیت می

های اومانیسم و سکوالریسم، با تأکیاد بار انگاره چنین دفاع از حقوق زنان مبتنی بر هم

های موجود، و حرکت به سمت برابری یا موقعیت برتر زنان غیرطبیعی دانستن نابرابری

( از تعاریف دیگر فمینیسم است. 11: 1110)شورای عالی حوزه علمیه و دیگران،

مانوئل کاستلز فمینیسم را تعهدی برای پایان بخشایدن باه سالطه جانس ماذکر

کاه داناد کند. وی جوهره نهضت فمینیسام را باازتعریف هویات زناان مای تعریف می

هاای زیساتی و فرهنگای، و گااه زدایی از تفااوت تواند با برابری دو جنس، جنسیت می

های ذاتای زناان هماراه باشاد. بناابر تعبیار او، هار چناد در جنابش تأکید بر ویژگی

شود، اماا تعریاف مجادد از هویات زناناه در ه میفمینیسم تنوع و تک ر زیادی مشاهد

هاای فمینیساتی دانسات مشاتر اناواع اندیشاه توان وجه تقابل با پدرساالری را می

(. 113ا 113: 1130)کاستلز،

هاای فلسافی و فمینیساتی باه مکتاب هاای ها و گرایش به علت وابستگی دیدگاه

های متفاوتی از فمینیسم به وجود آماد کاه هار کادام باا منظاری سیاسی غرب، نحله

ای لیبارال، مارکسیسات، ه نگرند. فمینیسم خاص و جداگانه به مسائل حقوقی زنان می

فمینیساتی هساتند. اعتقااد های ترین گرایش رادیکال، سوسیالیست و فرامدرن از مهم

هاای داوری های جنسیتی و پیش این است که نقش پیروان مکتب فمینیست لیبرال بر

هاای طبیعای در جانس و رواباط شاده دربااره تفااوت پذیرفتاه آمیز، باورهاای تبعیض

هاا زند. در نتیجه، لیبارال شت متفاوتی برای زن و مرد رقم میاجتماعی است که سرنو

در خانواده و جامعه هستند، اصال را بار آزادی عملکردهاا، ای های کلیشه مخالف نقش

نقش مادری و همسری در و نسبت به جویی و رضایت خودمحورانه افراد قرار داده لذت

. اناد ت افراد خانواده اسات، بادبین رو که محدودکننده تمایال های سنتی، از آن خانواده

(. 1130)آلیسون،

های مارکسیست، توجه به نقش اختالفاات طبقااتی و محور اصلی توجه فمینیست

تحول ابزار تولید در وقوع تحوالت فرهنگی و اجتمااعی اسات. ایان فمینیسام حاصال

برای تالش زنانی است که مارکسیسم را گسترش دادند تا از عهده توضیحی قابل قبول

داری برآیند. به نظر مارکس و انگلاس، کشی از زنان در جوامع سرمایه فرودستی و بهره

گید و باید نابود خانواده اولین نهاد اجتماعی است که تقسیم کار نابرابر در آن انجام می

داری و مشخصاا باه خانواده برای رفع نیازهای نظاام سارمایه »گوید: شود. مارکس می

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

234

)ریتازر، «ان برای انتقال میرا خود به وارثان مشروع شاکل گرفات دلیل خواست مرد

1131:131 .)

فمینیست رادیکال جنبشی انقالبی برای رهایی زنان است. هاواداران ایان جنابش

ای از جامعه نیست که مردان در آن دخالت نداشاته باشاند. در معتقدند که هیچ حوزه

هاای جنسایتی ین است کاه ناابرابری نتیجه، هسته مرکزی عقاید فمینیست رادیکال ا

تارین شاکل ناابرابری اجتمااعی اسات. محصول یه نظام مقتادر و مردسااالر و مهام

عامل فرودستی زنان در طول تاریخ را مساائل بیولاوژیکی زناان، 1شوالمیت فایرستون

گویاد: اماا مای ،داند یعنی وضعیت خاص زایمان، عادت ماهیانه، پرورش کود و... می

جدید، با میسر ساختن لقاح بدون آمیزش، پرورش جناین خاارج از رحام و تکنولوژی

بزرگ کردن بچه خارج از خانواده، زنان را آزاد خواهد کرد. در ایان روناد، خاانواده باه

ای آزاد از عنوان واحدی برای تولیاد م ال و اقتصااد، از میاان خواهاد رفات و جامعاه

(. 1117حیدی، )تو های مبتنی بر جنسیت شکوفا خواهد شد نقش

فمینیسم سوسیالیستی تلفیقی از دو دیدگاه فمینیسم مارکسیسم و رادیکال اسات

داری در ساتم علیاه که معتقد است هم نظام جنسیتی پدرساالرانه و هم نظام سارمایه

نان جنسیت، نژاد، سن و ملیت را عامل ستم بر زنان و فقادان کنند. آ زنان نقش ایفا می

دانند کاه قلمروهاای عماومی و خصوصای بار آناان ل کنترلی میآزادی زنان را محصو

کند. آنان برای رهایی جنس زن خواساتار اصاالح نظاام اقتصاادی جامعاه و اعمال می

حاکمیت سوسیالیسم و نیز اصالح در ابعاد فرهنگی و روانکاوانه جامعاه و رفاع تقسایم

ینیسام سوسیالیسات، توان گفت فم کار جنسی در همه قلمروها هستند. از این رو، می

و مباارزه طبقااتی و نظام اقتصادی و سلطه پدرساالرانه را عامل فرودساتی زناان مای

(. 1131)ظهرابی کالنتری، دانند می حل وضعیت زنان جنسیتی را راه

مدرن به دفاع از خانواده، نقاش ماادری و های پست فمینیسم 1130از اواخر دهه

های قبلی خود اذعان کردند. ند و به اصالح دیدگاههای طبیعی زن و مرد پرداخت تفاوت

هاای ها و مقاالت فراوانی نوشتند که رنگ و بوی پشیمانی و تغییر در دیدگاه آنها کتاب

هایی که قابال خاانواده را بازداشاتگاهی رسید. فمینیست شام میفمینیستی از آنها به م

توانناد ی کاه در آن زناان مای های ارتبااط دانستند، آن را جزیی از شکل برای زنان می

گرایای، شاخصاه اصالی ایان دیادگاه شان را برآورند، برشمردند. نسبی نیازهای عاطفی

1 . Firestone. Sh

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

235

فااوتی بارای مقابلاه باا هاای مت است. لذا زنان در شرایط و منااطق مختلاف، بایاد راه

های زنانگی تأکید دارند فکران این گروه بر حفظ ویژگی پدرساالری بیابند. برخی روشن

مدرنیسام عتقدند که زن نیازمند خانواده و برخورداری از نعمت فرزند اسات. پسات و م

داند کاه از بادو تولاد میاان دختار و پسار علت فرودستی زنان را وجود رفتارهایی می

کاه داناد مای ای دو جنسایتی کند. از این رو، جامعه مطلوب را جامعه تفاوت ایجاد می

)همان(. ه باشدتشابه حقوق زن و مرد در آن تأمین شد

دلیال آنکاه ایان ه که ب شده این است های مطرح اما نکته مشتر در همه گرایش

بینای غارب جدیاد باا محوریات نهضت در اصل مولاود رنساانس و مبتنای بار جهاان

است و چون در دیدگاه اومانیساتی انساان ماادی و زمینای تنهاا موضاوع « اومانیسم»

فارض هاای فمینیساتی بار ایان پایش گرایشارزشمند برای تالش و تفکر است، تمام

در نتیجاه در .دانناد نیااز هادایت وحای مای استوارند که انسان را مصدر تشریع و بای

ها توسل به وحی و اعتقاد به حاکمیت قوای ماورایی در شئونات یه از این گرایش هیچ

ت، ( و باه هماین علا 10ا 11: 1137نژاد و سابحانی، )زیبایی اجتماعی پذیرفته نیست

کنند. های مختلف آن، انتقادات تندی به مذهب وارد می این مکتب و گرایش

فمینیست و ادیان

عتقاد داشتند موضوع جنسیت و دین بایاد ها از اولین کسانی بودند که ا فمینیست

مورد توجه خاص قرار گیرد و مطالعه عادات و نمادهای دینی بادون توجاه باه تجرباه

ها بر این باور پذیر نیست. فمینیست ت زنان و مردان امکانفرهنگی وجود مفهوم جنسی

هاای جنسایتی را در بوده و هستند که ادیان نهادهای قدرتمنادی هساتند کاه نقاش

هاای دهند. آنها نه تنها چگونگی شرکت زناان و ماردان را در فعالیات عه شکل میجام

ه آنان در جامعه شده ب های جنیستی اختصاص داده کنند، بلکه نقش مذهبی تعریف می

کنند. بنابر تعاابیر فمینیساتی، ادیاان عموماا بخشند و تقویت می را نیز مشروعیت می

های زنان و ماردان باه کاار امعه درباره نقشهای پدرساالرانه ج برای حمایت از دیدگاه

شوند و در همین راستا تبعیض علیه زنان بر پایه جنسایت را ماورد حمایات گرفته می

د. بر همین اساس، انتقاد از ادیان سنتی برای در و بررسی رابطه دین و دهن قرار می

سات ها ترین مسائل مطالعات دینی و اجتماعی از سوی فمینیست جنسیت یکی از مهم

(Toft, 1112: 227 – 270). درباره ماذهب طور کلی در فمینیسم دو نظریه مهمه ب

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

236

خلاق اتوپیاای ؛ دوم،و رساوم موجاود نقد رفورمیستی لیبرالی از رسم اول،وجود دارد:

شدن دین. ایده زنانه براییکرویه جدید

اولاین فعالیات 1( نوشاته الیزابات کادی اساتانتن 1313) «کتاب مقادس زناان »

ایجاد تغییرات در مذهب بود. به اعتقااد اساتانتن، تفسایر قطعااتی از برایفمینیستی

تار های اصلی موقعیت پست هشود یکی از سرچشم کتاب مقدس که به زنان مربوب می

، «شناسای زن باوم »( و 1173، )«کلیسا و جانس دوم »در 1زنان بوده است. مری دیلی

مساایحیت مااذهب خاادای مؤنااث را بااا جااادوی مردساااالری»( اعتقاااد دارد: 1133)

های جدیدی که از هار ناوع قادرت مؤناث تهای گنجاندن برخی عناصر آن در اسطوره

برای نمونه، اقانیم ثالثه، صالیب و تولاد عیسای از یاه کرده است.]ساز[ شده مسئله

. مری دیلی مدعی است که پیام «باکره، عناصری بودند که از خدای مؤنث گرفته شدند

، )خودآزاری و دیگرآزاری( است که به شاکنجه «مازوخیسم و ساد»محوری مسیحیت،

(. 171 :1131و گمبل، )هام مشروعیت بخشیده است

هاا در بااب دیان ایان اسات کاه آنهاا در نگرش فمینیست دربارهتوجه نکته قابل

را در ایجااد اناد، بلکاه تماام ادیاان انتقادات خود تنها به آیاین مسایح بسانده نکارده

دهند. اینان معتقدناد کاه در دنیاای پدرساالری و تبعیض علیه زنان مورد نقد قرار می

مل یهودیت، مسیحیت و اساالم کارانه از ادیان ابراهیمی شا های محافظه جدید برداشت

هاای ایان در تعارض و تضاد با مدرنیته و اشکال لیبرال دین قرار دارند. یکی از ویژگای

ها ایجاد تمایز میان خدا و جهان، بلکه میان زن و مرد است. بر اسااس ایان ادیان نه تن

خادا گونه که بشار از شود، همان بندی که از سوی ادیان مقدس نیز نمایانده می تقسیم

(Woodhead, 1001: 111- 27برد، زنان نیز باید از مردان پیروی کنند ) فرمان می

های مطالعاتی فمینیستی کشف سنت و تااریخ بادیعی اسات یکی دیگر از حوزه هدف

شناسی و پژوهش تاریخ جواماع که بتواند از زنان دفاع کند. این حوزه منابع خود را از انسان

آورد. محققاان فمینیسات باه ویاژه نی خدا ا ماادر باه دسات مای ساالر و مذاهب باستا زن

اند که چطور مذاهب ابتدایی کنار گذاشته شاده یاا باه مند به دانستن این مسئله بوده عالقه

(. 171: 1131نفع مذاهب مردساالر سرنگون شدند )هام و گمبل،

مدرن، اند در باورهای مذهبی جامعه شناسان فمینیست مدعی در حال حاضر، دین

شان با طبیعت وجاود دارد. بناابر ها و در روابط الگوهای تغییر مشابهی در روابط انسان

1. Stanton. E. C. 1. Daly. M.

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

237

جهت احیای نوعی توازن اجتماعی و طبیعی بارای ادعای این محققان، مذاهب باید در

پرساتی جاذابیت آشاکاری بارای برخای رو، بات ایان آیناده متحاول شاوند. از بقای

های طرفدار محیط زیسات گرا و فمینیست نیسم ذاتفمینیستی نظیر فمی های گرایش

تواند درباره وحدت دوبااره، )اکوفمینیسم( دارد؛ به این اعتبار که برخی مضامین آن می

هاای را بازنمایی کند و بازگشاتی باشاد باه ارزش یه مادر زمین یا منشأ خدای مؤنث

طلبی و پارورش ل صلحهای زنانه م مادرساالرانه مانند احترام به جهان طبیعی و ارزش

(. 130 ص و تغذیه )همان،

ای برجسته در تلفیاق چندخادایی، هاو ، نویسنده و فعال آمریکایی، چهره استار

، ورقاص ماارپیچی »هایی مانناد وی در کتاب است.محیطی فمینیسم و مسائل زیست

چناین در گردهماایی و هام (1131) «احیای ماذهب باساتانی خادای بازرگ مؤناث

، ماذهبی باا محوریات خادای مؤناث را «اردوهای ساحران»پرستی با نام ی بتها گروه

گرداناد )هماان، کند که تقدس را هم به انسان و هم به جهان طبیعی بازمی موعظه می

(. 111 ص

پس از آنکه تغییرات نیز معتقد است که ادیان بزرگ پدرساالر دقیقا 1آندره میشل

و انحصاار قادرت بر هام زدناد ی زندگی جوامع را سیاسی، اقتصادی، فنی و ایدئولوژیک

(. 1131:12)میشال، استقرار یافتناد ،خدایان مؤنث دوره نوسنگی کهن را نابود کردند

هاا و باورهاای ها زیار ساؤال باردن ارزش های عمده فمینیست یکی از فعالیت ،در واقع

دهد. نگاه دین به زن را مورد انتقاد قرار می دینی است که اساسا

فمینیسام چاه باه عناوان یاه جنابش اجتمااعی چاه ناوعی نظاام ،در هر حال

ری باه بخش ساختار پدرساال شناختی، دین را به عنوان عامل اساسی مشروعیت معرفت

کیاد بار أادیاان و ت از تماام چالش کشیده است. متکلمان فمینیست با انتقادات شدید

. اینان رهیافت جدیدی ندکردجنسیت، مقوله جدیدی در مطالعات دینی مطرح مسئله

شادن دیان در مطالعاات دینای طارح کردناد عنوان الهیات فمینیستی و ایده زنانه با

جناابش بااا طاارح موضااوعاتی از قبیاال سااقط جنااین، (. البتااه ایاان 1132)موحااد،

باا نگذاشاته و بازی زنان، مادر میانجی و... جایی برای تعهدات اخالقای بااقی جنس هم

اند. باری در جوامع غربی به بار آورده یج فاجعهگسترش خود آثار و نتا

1. Michelle.A.

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

238

گسترش فمینیسم و نتایج حاصل از آن در غرب

هایی بود که در غارب بار ها و نابرابری واکنشی در برابر ستمظهور فمینیسم اساسا

هاای فمینیساتی گاواه شد؛ در عین حاال، تغییار و تحاول در گارایش زن تحمیل می

رفتاه زناان اسات. نتاایج نظریاه در تاأمین حقاوق ازدسات روشنی بر ناکارامدی ایان

ینیساتی در درون آیاین دهاد کاه گساترش رویکارد انتقاادی فم ها نشان می پژوهش

مسیحیت، گسترش مشارکت زنان در جامعه، به ویژه طرح ایده زنانه شدن دین، تأکید

نیادگرایی، ارائه بر تک ر ادیان و ارائه ادیان شخصی دارای رویکرد زنانه، تقابل شدید با ب

فمینیساتی کاه در آنهاا هایی مؤنث برای خداوند، و ارائه عناصر ساختاری الهیات بدیل

است، شدهتأکید بر این جهان و زندگی بشر در آن جایگزین رویکردهای اخروی دینی

)همان( کاه البتاه ایان شدن در دنیای غرب به همراه داشته تأثیراتی بر فرایند دنیوی

داشته است. در پید تبعاتی ثیرات، خوأت

خااص ای جنبش در حدود دو قرن فاراز و فارود و مباارزه باه مرحلاه این هرچند

های خود در راستای احقااق برخای حقاوق رسیده و توانسته است تا حدی به خواسته

باار آن بایش از دساتاوردهای مشروع زنان دست پیدا کناد، اماا اماروزه نتاایج فاجعاه

چاون خصاومت و تقابال زن و مارد، از دسات وارض سوئی همم بتش مشهود است. ع

خصایت انساانی زن از آن جملاه اسات. نگااهی باه های اخالقی و تنزل ش رفتن ارزش

دهد که طرح مسائل جنسای باه طاور آزاداناه و آماوزش نشان می جامعه امروز امریکا

آن را ها سالیان ساال در پای آن بودناد و نباود زودهنگام آن در مدارس که فمینیست

10دانستند موجب شده است تا حادود رویی و نابلدی زنان می دلیل اصلی ضعف و کم

درصاد باه طاور هفتگای ماورد آزار جنسای قارار گیرناد 11درصد دختران هر روز و

(Irene, 1111: 1010 .)

بر اثر تبلیغات و جایی فرهنگی عظیم صورت گرفته است هجاب یامروز نوع ،در واقع

اند و باه دنباال ها زنان و دخترانی که دچار حیا و عفاف باشند، ناقص تمستمر فمینیس

پدرساالر است که مردها برای یگردند. آنها معتقدند که پاکدامنی مفهوم راه درمان می

اند. این موضوع موجب شده است که زناان و سرکوب و تحمیق زنان ساخته و پرداخته

به نیازهای جنسی خود بر بخورناد. زناان مردان به چالش بسیار بزرگی در پاسخگویی

مورد آزارهای جنسای ،نند و از طرف دیگرک پاکدامنی را به عنوان یه تبعیض نفی می

فشاارند و بار گیرند. بنابراین، بیشتر بر احقاق حقوق خاود پاای مای و رفتاری قرار می

یتی نیاز ( تا جایی که حتی رفتارهای حماا 1133افزایند )پیشوایی، های خود می آزادی

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

239

کاه رأی داد 1131شوند. دیوان عالی قضاایی امریکاا در ساال آمیز قلمداد می تبعیض

حمایت مالی زنان بعد از طاالق ،ثر باشد و در نتیجهؤجنسیت نباید در پرداخت نفقه م

تعداد زنان محکوم ،1113در سال وال استریت ژورنالممنوع شد و به گزارش روزنامه

(. Glommour, 1113) شان به سرعت باال رفت رانبه پرداخت نفقه به شوه

زمان با پدیده رشد و توسعه تمدنی و به عنوان نتیجه تغییری که زنان عالوه همه ب

جانس باا یکادیگر( )ازدواج دو هم گرایی جنس خوانند، پدیده هم فمینیست بدان فرامی

کاوم کاردن دادن روابط جنسای میاان زناان و مح نیز مطرح شده است؛ طبیعی جلوه

چناین روابط خانوادگی سنتی یکی از موضوعات مورد طرح در فمینیسام اسات و هام

باروری و آزادی سقط جنین. بادین سابب در ساطح رسامی در ایااالت حق تسلط بر

گرایان و حمایت جنس ای برای حمایت از حقوق هم های گسترده متحده آمریکا کوشش

ازدواج، و نیز برخی ایااالت آمریکاا قاانون است. در چندین کشور اروپایی آنان شدهاز

)مجماع بازان تدوین شده اسات جنس گرایان و هم جنس ار و فرزندخواندگی برای هم

(. 1110جهانی تقریب مذاهب اسالمی،

بنابراین آنچه امروز به عنوان فمینیسم مطرح است، تهی کاردن هار یاه از زن و

که در این نگرش، بازناده حقیقای زن . روشن است است شان مرد از خصوصیات فطری

بلکه برای اثبات تساوی خود با مرد، ،کند چون مطابق نظام آفرینش حرکت نمی ،است

و در نتیجاه کردهدر عرصه اجتماع مشاغل مختلف را پذیرفته و عرصه خانواده را تر

/ 11در شاماره السافیر است؛ چنان که روزنامه مورد سوءاستفاده و بیگاری قرار گرفته

وانباا عنا 1002/ ماه / 11المللی کاار در به نقل از گزارش صادره دفتر بین 1002مه /

100میلیاون و 11کام دست»، آورده است: «المللی علیه کارهای اجباری ائتالف بین»

درصد آنان از میان زناان و 27هزار نفر قربانیان کارهای اجباری در جهان هستند که

ایان « ساال نیسات. 13شان بایش از کانی هستند که سندرصد از کود 10دختران و

دو جانس ساختمان هار های کشاورزی و در بخش گزارش حاکی است که کار اجباری

برداری تجاری غالباا شاامل زناان و ولی بهره ،گیرد طور مساوی دربرمیه مرد را ب زن و

)همان(. شود میدختران

خانه به اجتماع، نیروی کاار و فعالیات کشاندن تمتعات جنسی از محیط ،عالوه بر این

آوریال /1 در تااریخ ارش روزنامه لبنانی النهار (. بر اساس گز31کند ) اجتماع را تضعیف می

میلیارد کارون )معاادل 1/1 ،1001ها در سال گوید که سوئدی دفتر آمار سوئد می ،1002/

شاایان اناد. هزینه کرده گری هزار دالر( بابت تجارت مواد مخدر و روسپی 110میلیون و 1

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

241

گیارد و گری و فاحشگی صاورت مای هایی برای خانگی کردن روسپی است که گرایش ذکر

کارها با تصویب قوانین و مقرراتی در راستای قانونی کردن این حرفاه، شود به این تالش می

جنبه قانونی و مشروع داده شود. اینها همه در کنار سردی عاطفی و احساسی میان اعضاای

ناه این اسااس کاه رابطاه آنهاا اجتمااعی و فرزندان بر خانواده جدید و میان این خانواده و

بیولوژیکی است، وجود دارد )همان(.

خالصه کردن زن به عنوان اندامی که یکی از عناصر اصلی باازار در دوران جهاانی

ام هاای فمینیساتی اسات. اناد از دیگر نتایج گسترش اندیشاه دهد شدن را تشکیل می

روحای ]زن[ از گرمی و خصوصیتی که به دنبال لذت حالل است به جسم سارد و بای

که به عنوان انارژی مبادلاه اقتصاادی در فضاای تشاویق و تهدیاد، عمال تبدیل شده

کند. با این تبدیل و تحول، جسم از مهارت تولید، قدم باه مهاارت اقتصااد ساکس می

هاا[ ا کاه ]روساپی «بردگاان سافید » است. این امر با رشد و توسعه مافیاای گذاشته

کند ا همراه شاده اسات. ایان باازار میلیارد دالر عاید مافیای خود می 3سالیانه حدود

Le nouvelدهاد. مجلاه پس از تجارت مواد مخدر تشکیل مای را دومین بازار سیاه

Observateur که تجارت دختران اروپاایی )سفیدپوسات بلوناد( کند میخاطرنشان

ها و مافیاهای آلبانیایی است و جنایتکارانی که از ایان زناان و دختاران یار گروهدر اخت

کنناد کاه ای همکااری مای یافتاه های استخدام ساازمان کنند با آژانس استفاده می سوء

گاری را کنند که خود نر شاغل روساپی محرمانه به حساب مافیاهای پنهان عمل می

با افزایش نیروهای کار و فشار روحی رقابات باا )همان(. از سوی دیگر، کنند تعیین می

های قلبی و عصبی در زنان افزایش یافته است. مردان، میزان سرطان، بیماری

به طور کلی باید گفت که فمینیسم در طول نزدیه به دو قارن فعالیات خاود در

سات. اشده های اخالقی و... غرب باعث تزلزل نهاد خانواده، تقابل زن و مرد، نفی ارزش

اکنون با توجه به گذشت چند دهه از عمر فمینیسم در جهان، عمال شاهد هستیم کاه

اند، بلکاه معضاالت و مشاکالت های خود نرسیده زنان نه تنها به بیشتر اهداف و آرمان

آنان چند برابر شده است.

شود که در عصر جاهلیت مدرن، نه تنها زن از مظلومیت و محرومیات مالحظه می

تار شاده اسات. باه گفتاه شاهید تر و محروم یافته، بلکه در بعضی ابعاد مظلومرهایی ن

های دیگاری بارای ها را از زن گرفت، اما بدبختی قرن ما یه سلسله بدبختی» مطهری:

باود کاه انساان باودن زن باه فراموشای بدان علات های قدیم او ارمغان آورد. بدبختی

زن باودن زن و یاا ساهوا ست کاه عمادا های جدید از آن ا سپرده شده بود؛ و بدبختی

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

241

اساتعدادهای و اش اش، رساالتش، مادارش، تقاضااهای غریازی موقع طبیعی و فطاری

ها توجه نشد (. در این نهضت11 ص )مطهری،« اش به فراموشی سپرده شده است ویژه

ناد، ناه ا که مسائل دیگری غیر از تساوی و آزادی هست و تسااوی و آزادی شارب الزم

. تساوی حقوق یه مطلب است و تشابه حقوق مطلب دیگر. برابری حقاوق شرب کافی

شاکلی و های مادی و معنوی یه چیز است، و هماننادی و هام زن و مرد از نظر ارزش

باه کاار «تشاابه »به جاای «تساوی» یا سهوا همسانی چیز دیگر. در این نهضت، عمدا

قارار «کمیت» تحت تأثیر «تکیفی» شد. دانستهیکی «همانندی»با «برابری»رفت و

(. 13 ص )مطهری،شد وی « زن بودن»گرفت و انسان بودن زن موجب فراموشی

گفتنی است در تمدن غربی، اگر چه تساوی حقوق مدنی و قضایی دو جنس زن و

باره بعید اسات و بار توافق در این عموما ،مورد قبول واقع شده، با این حال مرد تقریبا

گیرد. در واقع، انگیزه طرح این شاعارها، بیشاتر یمی و کهنه انجام میمحور تعاریف قد

المللی و است مار اقتصاادی و جنسای زناان های بین اسی در عرصههای سی برداری بهره

جهان از جمله کشاورهای اساالمی سایر مناطقبوده است که گسترش این تفکرات به

د این مسئله است. های سیاسی و اقتصادی خود مؤی برداری در جهت بهره

ینفوذ فمینیسم به کشورهای اسالم

فمینیسم واکنشای باود کاه زناان غربای باه های که گفته شد، اولین زمینه چنان

های مختلف از خود نشان دادند. اما در ادامه، فمینیسم شرایط فرهنگی موجود در دوره

ا الیگارشای زرسااالر داری یا ای برای ظهور و بروز بسیاری از اهداف نظام سرمایه عرصه

وقاایع ، در واقاع یهودی در غرب گردید و به تدریج از شکل ابتدایی خویش خارج شد.

حاد و مارز از زناان باا هادف باه های بی که حمایتاست سه دهه گذشته ثابت کرده

اصطالح پایان بخشیدن به تمام انواع تبعیض علیه آنان، بخاش پنهاان برناماه جهاانی

د؛ چنااان کااه هماادلی خااارجی بااا مسااائل زنااان وجااه دیگاار دا شادن را تشااکیل ماای

های می و آن تصویر منفی و تاریه نهفته در بخشهای سیاسی با جوامع اسال رویارویی

هاای ای از افکار عمومی جهان در ازای جهان عرب و اسالم و فرهناگ و ارزش گسترده

(. 1110)مجمع جهانی تقریب مذاهب اسالمی، آن بوده است

برانگیخت. از همان بدو ورود به جهان اسالم واکنش متفکران اسالمی را فمینیسم

نفوذ فمینیستی در همه کشورهای اسالمی یکسان نبوده اسات. مباحاث ،حالدر عین

های قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم وارد جهاان اساالم شاد. ینسم در واپسین روزیفم

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

242

ه اندیشاه فمینیساتی باه آن راه های مسلمانی باشد کا شاید مصر در زمره اولین کشور

و به نشانه دادندرا تشکیل فمینیستیلین سازمان زنان مصری او 1111یافت. در سال

اعتراض به سنت مردساالرانه حاکم بر جامعه مصر، حجاب خود را برداشاتند. در اداماه

با هدف اشاعه سواد و آموزش در زمیناه 1111( در سال NFBحزب فمینیست ملی )

در میان طبقه پایین قاهره و آزادسازی سقط جنین قانونی و کاهش نر زاد و بهداشت

(. در لبنان 1110دهد )اعتضادالسلطنه، چنان به فعالیت ادامه می و هم سیس شدأولد ت

تشکیل شده است. نسویه شبکه فمینیستی نسویه )فمینیست( نیز چند سالی است که

که اعضای آن به صورت غیرمتمرکاز ن استتنها سازمان فمینیستی زنان جوان در لبنا

سایس أین شبکه یه سازمان سکوالر است که از هنگاام ت کنند. ا و مستقل فعالیت می

هاای سیاسای و با تمرکز بر جنبه کند تالش میایجاد تغییرات اجتماعی برایدر لبنان

رد های فرهنگای فعالیات دا حقوق زنان از طریق تظاهرات، کمپین، سخنرانی و فعالیت

(. 1111)امین،

اما بافت دینی و مذهبی اغلب کشورهای اسالمی نظیر ایران اجازه فعالیت مستقیم

فمینیسام بارای بقاا و دوام، و ،رو های فمینیساتی ناداد. از ایان را به جنبش و عریان

فمینیسم »بندی جدیدی به نام و در شکل و بسته کردترویج و تک یر خود قالب عوض

مبارزه با اسالم بپردازد. چناان ورهای اسالمی شد، تا با اسم اسالم به وارد کش« اسالمی

مختلاف در حاال فعالیات در یهای فمینیستی نیز به انحاا گرایش ، سایرکه گفته شد

آمیز آنها غافال باود، اماا نگارناده معتقاد اند و نباید از نتایج مخاطره کشورهای اسالمی

بیاداری دینی خاود خطاری باالقوه بارای است که گرایش اخیر به دلیل رنگ و لعاب

شود. اسالمی محسوب می

یناد فعالیات دو گاروه اسات: گاروه اول، افارادی افمینیسم به اصطالح اسالمی بر

هستند که توجه به اسالم را به عنوان یاه سیاسات راهباردی بارای توساعه مفااهیم

د، زیرا در جواماع ان گرایی در کشورهای اسالمی برگزیده فرهنگی غرب و مقابله با اصول

گیرد. ادبیات فمینیسم رادیکال و لیبرال به شکل عریان مورد پذیرش قرار نمی اسالمی

های فمینیساتی و اعماال تعادیلی در ایان به کار گرفتن ادبیات دینی در طرح دیدگاه

ای اسات کاه های زنانه های فمینیستی و ایجاد جنبش ها، تنها راه دفاع از آموزه دیدگاه

هاای دهند و به ایجاد تشکل دستور کار خود قرار می گرایی اسالمی را در با اصولمقابله

(. 1133کنند )اسحاقی، زنانه و شرکت در مطالعه زنان اقدام می

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

243

فکران مسلمان هستند که آشنایی با فرهناگ مادرن، ای از روشن گروه دیگر دسته

واجاه کارده اسات. آناان از آنان را با چالشی اساسی درباره رابطه میان تجدد و سنت م

هاای مایه یه سو، به دلیل داشتن پیوندی عاطفی با دین و از سوی دیگر، با پذیرش بن

نجش اصطالحات دینای را باا تارازوی فرهنگ مدرن به عنوان محصول عقل بشری، س

ای دانند. بر این اسااس، باا عاریات گارفتن از مفااهیم پایاه فرهنگ مدرن ضروری می

گرایای، ساعی در معرفای کاردن د آزادی، فردگرایی، برابری و عرفیفرهنگ مدرن مانن

های کام های متفاوت، برنامه دین در عرصه اجتماعی دارند. این دو گروه با وجود زمینه

بیش یکسانی برای بومی کردن مدرنیسم غربای دارناد. پساوند اساالمی پاس از واژه و

نه تالش برای دفاع از حقاوق نیستی از اسالم استیتفسیری فم دهنده فمینیسم نشان

های اساالمی )هماان(، در اداماه خصوصایات و اهاداف ایان ناوع زنان بر اساس آموزه

: شود های اسالمی نقل می فمینیسم از زبان یکی از فمینیست

فمینیسم اسالمی اصطالحی است که سالیان اخیر به ادبیات دفاع از حقوق زناان »

می جایی برای خود باز کارده اسات. ایان گارایش راه یافته و در برخی کشورهای اسال

پردازد و از آنجا که دین مدارانه از اسالم می ای از فمینیسم است که به تفسیر زن شاخه

بیند، دستیابی به اهداف ترین رکن فرهنگ در کشورهای اسالمی می همرا نافذترین و م

ی باا فرهناگ دینای طلبانه خویش در این کشورها را در گرو همسویی و همراه تساوی

ها و راهکارهای خود را در حال و هوای مباحاث دینای و از پندارد. از این رو، آرمان می

یشاه و راهکاار خاود را برآماده از گیرد؛ هرچناد اسااس اند دینی پی می ای درون زاویه

داند. به عبارت دیگر، در ایان انگااره، ادبیاات دینای بساتر طارح های دینی نمی آموزه

گیرد نه آنکه تفکر دینی منشأ حرکت دفاع از حقاوق زناان نیستی قرار میمباحث فمی

(. 1137:111)توحیدی، « باشد

و بر ایان هستندبه اعتقاد آنان، مصالح و مفاسد در احکام اجتماعی قابل شناسایی

گویند احکاامی کاه در شارایط خااص پردازند و می اساس به جعل احکام و قوانین می

رة العرب وضع شدند و مصاالح خااص خاود را داشاتند، در دنیاای زمانی و مکانی جزی

کنونی قابل اجرا نیستند. صاحبان این تفکر احکام مسالم اساالمی مانناد تفااوت زن و

سرپرستی مارد در خاناه را ماورد و دیه، پرداخت مهریه به زن، لزوم نفقهمرد در ار ،

قوق زن از هیچ الگوی ثابتی تاأثیر دفاع از ح ،دهند. از نگاه آنان خدشه و تردید قرار می

هاای همگاانی و زیرا اعاالم مواضاع یکپارچاه ابادی بار مبناای خصوصایت گیرد، نمی

تابند و در نتیجه، ثیرپذیری از شرایط اجتماعی و تاریخی را برنمیأشمول، بدون ت جهان

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

244

دیان و کنند. از دید آنان، اعتقاد به ناپایادار باودن گاوهر وجود احکام ثابت را انکار می

های فمینیسم اساالمی، اعتقاد به جدایی دین از شؤونات اجتماعی در رسیدن به آرمان

یان کنناد کاه د (. آنان به صراحت اعاالم مای 103الزم و ملزوم یکدیگرند )همان، ص

کند و نباید حوزه دخالت دین را به مسائل اجتماعی رابطه خالق و مخلوق را ترسیم می

د. حکومت نباید زیر نظر هیچ دین و مذهبی باشد، حتی باید و تنظیم قوانین سرایت دا

های مذهبی در حوزه مساائل سیاسای پرهیاز داد شهروندان را از دخالت دادن گرایش

(. 107)همان، ص

گراست و دین را جادای های اسالمی به دین نگاهی تفکیه نگاه فمینیست ،در کلبه قرائت جدیاد از دیان هساتند. ایاده ترین منظر، قائل دانند و از مالیم از سیاست می

اسات و در ایان راساتا بارای رفاع « تشاابه و براباری »آنها در مبحث تساوی حقوقی، ظ خلقت فرقای میاان زن و دارند. در حالی که اسالم از لحا مرزهای جنسیتی گام برمی

اه داند کاه در ر پذیر می طلب و مسئولیت بیند و هر دو را صاحب اختیار، کمال مرد نمیمعناای تشاابه وظاایف و ه اما اشترا در خلقات با ،رسیدن به کمال باید گام بردارند

هاای مختلاف و باه تباع آن، های متفاوت تکاوینی، تکلیاف تکالیف نیست، بلکه جنبهحقوق متفاوتی را به دنبال دارد. اسالم بر اساس وحی بنا شده، اما فمینیسام انساان را

داند. فمینیسام صافات زناناه را نیاز از وحی می را بیدهد و خود مصدر تشریع قرار میکند؛ در حاالی کاه داند و جنس مذکر را عامل فرودستی زن معرفی می صفات برتر می

کدام برتر از دیگری نیست و اسالم راه رفع ظلم باه در اسالم، صفات مردانه و زنانه هیچیت یکادیگر و تادوین ها، آشنایی زن و مرد باه حقاوق و شخصا زنان را اصالح ذهنیت

(. 1131داند )ظهرابی کالنتری، محور می های اخالق برنامههاای فمینیساتی در کشاورهای به هر حال تاکنون کمترین نتیجه فعالیت شااخه

های جنسایتی باوده کاه در پیوناد باا تبلیغاات و ون به نمایشاسالمی، گرایش روزافزدر همه ابعاد خود بارای فاروش (زنان)برداری از اندام فرهنگ مصرفی و عبارت از بهره

شود تا رابطه کوشش می .کاالی مصرفی در چارچوب روند بازتاب شرطی پیچیده استهاای هاا و داده هاا، نقاش ای پیوساته باا ارزش زنان با جسم خود که در واقع مجموعاه

خاود بگیارد و بارای هرگوناه ه فرهنگی است، حضور ماادی و مصارفی هدفمنادی با کاالی دیگری در بازار و براساس عرضه و تقاضاا چون هر برداری هم و بهره استفاده سوء

به نقال از مجماع جهاانی ،1001، شود )مرکز المراة العربیة للتدریب و البحو مطرح ( که در درازمدت به انحطاب زنان، تزلزل نظاام خاانواده 1110تقریب مذاهب اسالمی، و... خواهد انجامید.

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

245

فمینیستی در حال فعالیات و های جنبش بیداری اسالمی نیز گرایش سفانه در روندأمته تااکنون با 1130عضوگیری در کشورهای اسالمی هساتند. جنابش زناان مصار از دهاه

ای باه شادت در حاال ، شابکه «نساویه »صورت فعال در حال فعالیت بوده است. در لبنان، الت عربای، فرانساوی و گسترش است، وب سایت این شبکه حاوی اطالعات زیادی باا مقاا

های خود را به الگاویی بارای فعالیات زناان در انگلیسی است. این شبکه سعی دارد فعالیتباا زناان تونسای، مصاری و هاای متعاددی خاورمیانه تبدیل کند و در این راستا همکااری

از جملاه برگازاری نمایشاگاه، لیبیایی پس از وقوع انقالب در ایان کشاورها داشاته اسات، هایی در آینده زناان در وگو و از این دست. تأثیر چنین سازمان ه، جلسات بحث و گفتکارگا

(. 1111خاورمیانه بدون شه بسیار زیاد خواهد بود )امین،

هاپیشنهاد گیری و نتیجههای کهن غربی، خشونت و کژاندیشی اربابان کلیساا، تفکارات ظلم و تحقیر تمدن

داری سبب خیزش زناان و ایجااد نهضات فمینیسام مدار و نظام سرمایه الحادی انسانشد. اماا فمینیسام کاه فاقاد ایادئولوژی و پشاتوانه علمای مشاخص اسات، متاأثر از

با مبانی وحیاانی در پردازد که عمدتا میبینی غرب، به طرح راهکارهایی مختلف هانجی مادار و اومانیساتی اسات )ظهرابا ، فمینیسام جریاانی انساان رواز ایان .تضاد اسات (. این جریان که با اندیشه برابری حقوق زن و مرد پا به میدان نهاد باا 1131کالنتری،

هاای طبیعای و روحای و بدون در نظر گارفتن تفااوت نگاهی افراطی به حقوق زنان و ها و تضعیف نهاد خانواده ندارد. حاصلی جز نابودی ارزش جسمی میان زن و مرد، عمال

های فمینیستی در مناطق مختلف رش و نفوذ اندیشههای اخیر شاهد گست در سالهاا و گاروه ای و اینترنت، های ماهواره ایم. شبکه جهان، از جمله کشورهای اسالمی بوده

های دوستی و تفریحی مجازی و واقعی، اشاعه نمادهای مبلغ و... فرصت باروز و انجمنو ذهنی اعضاای کشاورهای های عمیق فکری ها و نفوذ آنان را تا الیه ظهور این اندیشه

هاا و احکاام متعاالی اساالمی نظیار اسالمی فراهم کرده است. به سخره گرفتن ارزشهاای مختلاف تحات ها و ساایت قانون ار و... در این شبکهحجاب، احترام به همسر،

های گسترش این تفکر است. لوای برابری حقوق زن و مرد از جمله نمونهکاه برپایاه اساالمی اسات ای نو در جوامع می پدیدهفمینیسم اسال ،از سوی دیگر

های دینی و تطبیق آن باا سکوالریسم و تجددگرایی بنا شده و به تفسیر و تأویل آموزههای واهی، بنیااد فرهنگ غرب پرداخته و سعی کرده است با ایجاد شبهه و طرح سؤال

های اینترنتای در سایتجویی گذرا و خانواده و اجتماع مسلمین را از بین ببرد. با جست

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

246

توان به حضور جدی این نحله فکاری و تاالش بارای ساوق دادن زناان باه سامت میهایی با عنااوین مختلاف نظیار . هم اکنون مقالهکردده های فمینیستی را مشاه اندیشه پردازند. و... به ترویج این تفکر می« شوند آیا زنان عرب آزاد می»، «رهایی زنان عرب»

های اساالمی در زمیناه حاق آزادی میان تفکرات فمینیستی با اندیشهمرز باریه طوح خارد و هاای سا زن، حق فعالیت اجتماعی زنان، اهمیت دادن باه زن در تصامیم

کالن اجتماعی و... خطر التقااب و درغلتیادن زناان مسالمان باه داماان فمینیسات و ود که زناان کشاورهای ر کند. بیم آن می میگرایش به انحطاب ناشی از آن را برجسته

هاای پوشای از تماایزات مبناایی گارایش سازی صاورت مسائله و چشام عربی با ساده بخورناد این مکتب فکری را های شعارها و گرایش فمینیستی با تفکرات اسالمی، فریب

که مرز اصول و معیارهای تفکارات فمینیساتی و به سمت آن گرایش یابند. در صورتیبایاد از آن نشاود، ل اسالمی مربوب به زنان به روشنی مشخص ها و حقوق اصی با ارزش

به عنوان خطری بالقوه برای جنبش بیداری اسالمی نام برد که قادر است باه ساهولت ،رو بند تعصبات جاهلی حکام عرب را در خاود فروکشاد. از ایان زنان عربی آزادشده از

ز آن در میاان زناان جنابش و تفکرات ناشای ا مقابله با نفوذ گسترش این جریان برای شود: میزیر ارائه هابیداری اسالمی پیشنهاد

مبناایی و جاوهری هاای تفااوت خصوص زناان در ماورد ه جوانان ب کردن. آگاه 1 ؛های اسالمی های فمینیستی با ارزش و خواست ها گرایشداری و هاای فمینیساتی باه سارمایه ها و فعالیات وابستگی جنبش کردن. برمال 1 یسم جهانی؛صهیون ؛. آشکار ساختن نتایج و دستاوردهای منفی فمینیسم در غرب برای جوانان و زنان1هاای فمینیساتی های نفوذ و اشاعه اندیشه جوانان و زنان در مورد راهسازی . آگاه1

های دوستی مجاازی و واقعای، های اینترنتی، انجمن ای، سایت های ماهواره نظیر شبکه .؛ های تفریحی و.. گروههای تفسیر و تبیین مبانی نظری اساالم در ماورد حقاوق زن در . تشکیل انجمن2 ؛ها و مدارس دانشگاههای اصیل اساالمی در راساتای . نمادسازی و برگزیدن شعارهای برآمده از ارزش7

؛حقوق زنان در جنبش بیداری اسالمیهاا و... در نشسات ها، ها، کارگاه های گروهی و برگزاری کالس کارگیری رسانهه . ب3

راستای اهداف فوق.

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

247

فارسی منابع، ترجماه منیاژه نجام شناسی زندان جامعه ،(1130) واالسکلر آبوت، پامال و ا

عراقی، تهران: نشر نی. مجلده ،س، امیاری ترجماه ،«چهار تلقی از فمینیسم» ،(1130آلیسون، جه )ا . 11و 13شماره ،زنانملی باار پیکااره و پیاماادهای فمینیساام أتاا» ،(1133اسااحاقی، سااید حسااین )ا

. 11 ش. مجله روا اندیشه ،«اسالمیآیا بهار عربی باه زمساتان زناان عارب خواهاد » ،(1110اعتضادالسلطنه، نوژن ) ا

قابل دسترسی در:، 17/11/1110 ،شناسی و فرهنگ سایت انسان «انجامید؟ http://anthropology. ir/node/11110 قابل دسترسی در: ،«شبکه فمینیستی نسویه در لبنان» ،(1111د )امین، شهرزاا http://ir اwoman. net . فمینیسم اساالمی چالشای دموکراتیاه یاا چرخشای » ،(1137توحیدی، نیره )ا

. 1ش ،آمریکا ،کنکاش ،«تئوکراتیه ،چااپ اول ،گرایدی فمینیسم، دموکراسی و اسدالم ،(1117توحیدی، نیره )ا س،کتابسرا. آنجل لوسدامنای، ارمغاان نابودی عفااف و پاا ،تارهای تردید» ،(1133پیشوایی، فریده )ا

. 11، ش مجله طوبی« فمنیسم! منهاج. :قم و تهران ،شناسی دینی فمینیسم آسیب ،(1131) دهاقانی، سید حسین تقویا ه ترجما ،شناسی در دوران معاصدر های جامعه نظریه ،(1131ریتزر، جورج )ا

علمی. :تهران، محسن ثالثیدرآمددی بدر نظدام ،(1131) سابحانی محمادتقی زیبایی نژاد، محمدرضاا و ا

دارال قلین. :قم ،، ج اولشخصیت زن در اسالم «:زنان و بیداری اسالمی در کشورهای خاورمیانه» ،(1110سپهری، عصمت )ا

http://unfeminism. persianblog. ir/post/1372 ،(«مصاحبه باا خبرگازاری دانشاجویان ایاران )ایسانا » ،(1111، اردشیر )سناییا 10/1/1111:

http://isna. ir/fa/news/0000071311 هاای علمیاه خاواهران، دفتار شورای عالی حوزه علمیاه، مرکاز مادیریت حاوزه ا

ترجماه و نقاد ،های فمینیستی فمینیسم و دانش ،(1110مطالعات و تحقیق زنان ) دفتر مطالعات و تحقیقات زنان. ،رف فلسفی روتلیجاالمع مقاالت دایرهتعدادی از

مرکااز جهااانی علااوم ،اسااالم و فمینیساام ،(1131ظهراباای کالنتااری، خااداداد )ا :کتابخانه دیجیتال ،باشگاه اندیشه ،اسالمی

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

248

www. bashgah. net . آشیان :تهران ،فیروزه مهاجر ترجمه ،فمینیسم ،(1131فریدمن، جین )ا عصر اطالعات: اقتصاد، جامعه و فرهنگ، قددرت ،(1130کاستلز، امانوئل )ا

طرح نو. :تهران ،ترجمه حسن چاوشیان. جلد دوم ،هویتجایگاه زناان در جهاانی شادن و ،(1110مجمع جهانی تقریب مذاهب اسالمی )ا

قابل دسترسی در: ،بیداری اسالمی http://www. taghrib. org/pages/content. php?tid=111 «العولماة و اناواع االجتمااعی »، (1001مرکز المراة العربیة للتدریب و البحاو ) ا

کوتر. ، گزارش توسعه زنان عرب انتشارات صدرا. :تهران ،نظام حقو زن در اسالم تا(، )بی مطهری، مرتضیا یشاه اند فصالنامه «الهیات فمینیساتی و دنیاوی شادن »، (1132موحد، مجید )ا . 31ا 107. 10پیاپی ،دانشگاه شیراز ،دینی نیکا. :مشهد ،ترجمه هما زنجانی زاده ،جنبش اجتماعی زنان ،(1131میشل، اندره ) ا (، سخنرانی هماایش ملای تحاوالت خاورمیاناه و آیناده نظام 1111اکبر ) والیتی، علی ا . 1/1/1111نظام، ای، تهران: مرکز تحقیقات استراتژیه مجمع تشخیص مصلحت منطقه، ترجماه هدای فمینیسدتی هنگ نظریهرف ،(1131گمبل، )سارا هام، مگی و ا

داغی، تهران: توسعه. فیروزه مهاجر، نوشین خراسانی احمدی و فر قره

منابع التین- Bouchier ،David (1131), The Feminist Challenge: The

Movement for Womens Liberation in Britain and United State, London: Macmillan .

- Glommour (1113), ”Should a Woman's life be Spared

Befare a Man's?", May. - Irene (1111), ”A U اS Survey Shows Wids Harassment of

Girls in School,” Boots Globs, March 11. - Korotayev A ،.Zinkina J. (1011), Egyptian Revolution:A

Demographic Structural Analysis, Entelequia. Revista Interdisciplinar .

- Toft ،Evelyn (1112), ”Gender and Religion” ،in

International Encyclopedia of Sociology, Fitzroy Dearborn Publishers .

- Woodhead ،Linda (1001),”Women and Religion" ،in

Religion in the Modern World،, (Ed) L. Woodhead ،Rout

ledge.

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

249

نقش فرهنگ حجاب، عفاف، حیا و معنویت زن مسلمان در استمرار و

حفظ بیداری اسالمی

1حسین حشمتی موالیی !

چکیدهباه انقالب اسالمی به همت زنان و مردان مسلمان و به رهباری حضارت اماام خمینای)ره(

. اناد شاده آغاز انقالب تاکنون به عنوان محرکی بسیار قدرتمند تلقی از زنان ووقوع پیوست اند. دانسته «سهمی بزرگ در نهضت»امام خمینی)ره( در بیانات خود این نقش آگاهانه را

در طاول آیاد. باه شامار مای جدید یهای اسالمی نقش نقش زنان در بیداری و انقالبر)س( و از زینب )س( تاا نقاش حسااس زناان تا زهرای اطه از هاجر)س(نقش زنان تاریخنهضت انقالبی جنگال یا حکم تنباکو که توسط میرزای شیرازی صادر شد، در تأیید معاصر برجسته بوده است.حمایت از رهبری امام خمینی)ره( وپیشگامی در انقالب اسالمی یا

ا زنان با حجااب پویاای خاود نهضات بیاداری را در سراسار جهاان برپا نیزامروز در رسد ادامة انقالب اساالمی ایاران باا پیشاگامی زناان محجباه نظر میه ب .اند داشته

های استعماری را چنان به وحشت انداخته که بارخالف سراسر جهان، حاکمان و قدرت اند. ، در مقابله با این حجاب پویا به تکاپو افتادهدارندادعای آزادی که

تردیاد هااجر)س(، ماریم)س(، فاطماه)س( و الگوی زناان مسالمان انقالبای اماروز بای هاای ساخت و ابزار باهای غرب استراتژیست علت،و به همین ند زینب)س( و زنان بزرگ دیگر

اند. تدار دیده پیچیده یهای نرم برای سرکوب و به انحراف کشیدن زن مسلمان برنامهولی زنان بیدار ما بایاد ،رسد نظر میه تر ب اگرچه عبور زنان انقالبی از موانع سخت سادههای نرم را که با عناوین منافقانة فمینیسام با نگاه به تجارب زنان بزرگ تاریخ اسالم، چالش

کنند.های کاذب دیگر به میدان آمده است بالفاصله شناسایی و نابود اسالمی یا عرفان اسات، کردهبرای انحراف زنان و مردان ایجاد خطرهایی امروز ارتباطات الکترونیه

تواند نقاش زناان را در ولی این ابزار اگر هوشیارانه مورد استفاده خودی قرار گیرد، می . کندبیداری اسالمی تقویت

واژگان کلیدی

هاای هاای کااذب، چاالش یداری اسالمی، حجاب پویا، فمینیسم اسالمی، عرفاان ب افزار های نرم سخت افزار، چالش

. مدرس و عضو هیأت علمی دانشگاه1

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

251

مقدمه

متقابل آنهاا در توساعه کمهاسالمی نقش زنان و مردان و علت وقوع بیداری تردید بی

و بهبود شرایط اجتماعی و سیاسی طباق ضاوابط عادالناه اساالمی اسات. در ادبیاات

زاییاده بیناناه و پایاه، غیرمساتند، کوتاه بای یاسالمی برترانگاری مارد یاا زن، تصاور

غربی است. تمهیدات استعمار

شاود و ظهاور زناان و بالناده تعریاف مای زمانی که هدف جامعه بر اساس تقوای

، ناوعی بیاداری کناد میمردان در راستای این هدف، تغییری نفسانی در جامعه ایجاد

کناد، و باه مصاداق قارآن کاریم: برای وقوع انقالبی رشدیابنده تحقق خارجی پیدا می

د تغییار ندهنا خداوند شرایط اجتماعی جوامع را تا زمانی که شرایط نفسانی خاود را »

(.11ا 11)رعد/ « کند نمیدگرگون

بلکاه ایان حیاات طیباه کاه در ،مدیون مردان یا زنان دانست این تغییر را نباید صرفا

و ایان بساتگی دارد من ؤزناان ما شود به همت ماردان و فضای بیداری اسالمی حاصل می

ثي ولنو منؤمن من عمل صالحا منن ذكر مسئله نیز در نصوص قرآنی قابل اثبات است: أو ألهار کاس از ( )13)نحال/ فلنلحيينه حياة طينبة ولنجینهلم أجرلم بحن ما كالوا یعمللون

(.کنیم را حیاتی پا و پاداشی بهتر عطا می زن و مرد و بر مبنای ایمان کار نیکی کند، او

ای(، ناه رتباه نظار ترتیبای )و سااز تغییار اولیاه از ه بسترک کردتوان استدالل می

در تارین زمیناه تغییار براساس این دکترین، ابتدایی .تحول در زنان بوده است معموال

تاریخ تحوالت اجتماعی از دامن زنان آغاز شده است. تغییر نگرش زنان، به م ابه تحول

(111)بقاره/ « حار »تعبیر قرآنای ترین شالوده محصول، یعنی کشتزار، یا به در اصلی

. شدتکاملی خواهد نتایج انقالبی و باروری سایر موجباست که بالفاصله

توان گفات کاه ن کریم، میآدر قر «حر »با تشابه زمین با زن در واژه ارتبابدر

خیاز و زناده بارای کاه حاصال را. زمین استمصدر و به معنای زراعت «حر »کلمه

کاه چناان ؛ هاسات نامند. زن پرورشگاه بذر انسان بذرهاست، حر میها و پرورش دانه

زن ،)هماان(. بادین ترتیاب «نساءکم حار لکام »خوانیم: سوره بقره می 111در آیه

هاا نیاز از زماان نه تنهاا تکاوین جسام بلکاه تعاالی روح انساان .مزرعه آدمیت است

محل تجلای و دمیادن شود. پس بهتر است حر را بندی در رحم مادر آغاز می صورت

تکامل انسانی منقطع انسان و قطعا ،روح از ناحیه خدا در انسان بدانیم و اگر زن نباشد

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

251

بناابراین .کناد بذری در خا نشو و نما نمی ،طور که اگر کشتزار نباشد همان ؛شود می

اگر زنان از مجموعه جامعه حذف شوند، هیچ انسانی در کره خااکی بار جاای نخواهاد

پایگاه هویتی جوامع انسانی و جاوهر عبارت است از تر حر به مفهوم وسیع سماند. پ

(. 1133حیات بشریت )منصوری الریجانی،

کیاد قارار أبیداری برای رشد ماورد ت آنچه اهمیت نقش زنان را در آغاز ،به این ترتیب

،اسات حجاب پویا یا حجاب آگاهانه اساالمی با حفظجلوه شخصیتی آنان ، طبیعتا دهد می

را تحریاه، و تماامی جامعاه را در معارض هاای تغییار زیرا بالفاصله این تظاهر نرم، روزنه

دهد. این مسئله در مردان معموال آنقدر کاه از طریاق زناان اثرگاذار اسات بیداری قرار می

کند.را اعالن اعتنا طلب و بی سکوالر، رفاه ای جامعهتواند بروز تحول در نمی

زه گرفتن یه زندانی نوعی اعتراض به شرایط زنادان اسات، حجااب گونه که رو همان

هاا و انفعالی اساارت انساان اعتنا سکوالر اعالن اعتراض به وضعیت بی ای زنان نیز در جامعه

بالفاصله تغییر شکل ظاهری در زنان نویدبخش شرایطی عادالناه در چارچوب غریزه است و

این اسارت رهایی بخشد. تواند انسان را از و رشدآمیزی است که می

حتای از آزادی تاا های استعماری که ظااهرا قدرت ،یندابا توجه به اهمیت این فر

کاه مناافع عام و استعمال مواد مخادر های غیراخالقی در مال حد آزادی قمار، پوشش

کنند، در مقابل روسری یاه دانشاجو بالفاصاله ، دفاع میکند میمین أظالمانه آنها را ت

ساازی ایان گذرانند و باا تماام قاوا باه محادود ترین سطح حکومتی قانون می یدر عال

کنند. اقدام می، برخالف قوانین اساسی خود، «پوشش شخصی»

حجااب های لیبرال باا پدیاده بنابراین مقابله زودهنگام و غیرمنطقی سران غربی و رسانه

غیرقابل تردید است. ، پویا یا حجاب آگاهانه که اولین محر در بیداری اسالمی است

روش نظاران علاوم اجتمااعی، شده توسط صاحب های تعریف به طور کلی از بین روش

هاای آماری، پیاام است. در این تحقیق جامعه 1ای و پیمایشی تحقیق حاضر از نوع کتابخانه

1002تاا 1112ا حجاب اسالمی در طول یاه دهاه های غربی است که در ارتباب ب رسانه

های پاژوهش خاانم براساس یافته و آمار مربوب است های غربی صورت گرفته نهتوسط رسا

است. شده( استخراج 1131دکتر سوسن صفاوردی )صفاوردی،

گفتاه و بار اسااس روش هاای پاژوهش پایش در تحقیق پیش رو با استفاده از یافتاه

گرفته است. استنتاجی فرضیه مورد پژوهش، با توجه به شواهدی تجربی مورد اثبات قرار

1 . Survey

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

252

نقش تاریخی زن در بیداری اسالمی

ناپذیر همواره تقوای زنانه عنصری اجتناب ،ها نگاه کنیم اگر به تاریخ بیداری انسان

هاای اساالمی زمان با انقاالب در وقوع تحول اجتماعی بوده است. از ابتدای تاریخ و هم

ات زناان را در دتمهیا هاا و تاوان پشاتوانه که توسط پیامبران صورت گرفته اسات مای

. کردتحکیم و بیداری اسالمی مشاهده

. هاجر)س( اسوه بیداری1

دار جریاان دار اسالم زنان همپای مردان و گاهی پویااتر عهاده در طول تاریخ ریشه

اند. تقوا و صبر جمیل هاجر در تداوم بیداری اسالمی در کناار اباراهیم)ع( بیداری بوده

ها مسلمان زن و مرد در سعی صفا و ماروه انه و ساالنه میلیونروز ای از آن است. نمونه

کنند. هفت بار خاطرنشان می کم دستاین الگوی بازمانده از هاجر را

توان از الگاو و اساوه باودن هااجر)س( در از نگاه دینی و قرآنی می ،به این ترتیب

حنة في إبرايم و الذین كات لكم ألسوة»معیت ابراهیم)ع( سخن به میان آورد. برای شما مؤمنان بسیار پسندیده و نیکو است که به اباراهیم و ( )1)ممتحنه/ «معه...

(.اند، اقتدا کنید کسانی که با او بوده

اسوه بودن هاجر با توجه به اقتدا به عمل او در حج از مصادیق بارز یاران و کسانی

براساس نصوص قرآن کریم، اسوه و نمونه باودن هااجر .اند ( بودهاست که با ابراهیم )ع

به عنوان یه الگوی زنانه، نه تنها برای زنان و مردان ماؤمن و باا ایماان بلکاه الگاویی

باه شایوه ایان اساوه رفتاری برای پیامبران اولوالعزم است که همواره در عملیات حاج

. اند کردهعمل

توانند است که آیا زنان می ایندر فرهنگ دینی ما انگیز و قابل تأمل از نکات بحث

الهی باشند؟ در ادیان غیراسالم از زنانی چون دبوره، حلده، حناا، ماریم نبیاه یاز انبیا

کاه از برخای بین متفکران اسالمی نیاز .خواهر هارون و... به عنوان نبی یاد شده است

الهای )در کناار یکای از انبیاا کنند. در این نگاه، هااجر ی نبوت بانوان چندی دفاع می

)مبلغای ؛(1131آسیه، مادر موسی، ساره، مریم و...( قلمداد شده است )فهیم کرمانی،

.(1137آبادانی،

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

253

بااز و خاداگرایی هاا، توکال هاا، پایاداری آزمون به توفیق او در ن هاجرأش عظمت

ی مرباوب اماروز زباان گردد که عمدتا به فضای مکه و مناساه و مراسام حاج باه می

شود. حرکات این زن متوکل و راضی به قضای الهی، گاه عینا در مناسه حاج الگاو می

هاای خادا یااد شاده از این رو، در آیات قرآن، صفا و مروه از نشانه شود. میقرار گرفته

ال جننا علينه أن إن الصا و المروة من شعائر الله فمن حج البيت أو اعمر ف»: استصفا و مروه از شعائر و ( )123)بقره/ «یطو ف بهماو من طو ع خيرا فإن الله شاكر عليم

ماانعی ،دهناد کسانی که حج خانه خدا یا عمره انجام می ،ینابنابر .های خداست نشانه

ر انجام کارهاای نیاه اطاعات ندارد بر آن دو طواف کنند و کسانی که فرمان خدا را د

(.کنند خداوند در برابر عمل آنها شکرگزار و از افعال آنها آگاه است

شاود لازوم این عمل در فرهنگ دینی و شیعی، مطرح مای انجام مهم که در نکته

فلسفه این حکام طباق روایاات متعادد، بیدارساازی .هروله در سعی صفا و مروه است

)تفسایر نموناه، اناد تکباری به خواب غفلت فارو رفتاه متکبرانی است که در فضای اس

(. 1جلد

.های مکه تنها ماند و به ایان فرماان الهای رضاا داد خدا در بیابان برای هاجر)س(

سپاری؟ گفت: خدایی که مرا فرمود تاا ما را به که میکه پرسش او بهپاسخ ابراهیم در

رضایت بقضااءاهلل و »ضی شد و گفات: را . هاجر نیزشما را به اینجا آورم و رها کنم و...

انبیا و سایرباید مزارش در کنار به همین علت، .(1الجنان، جلد )روض «امت لت المراهلل

ها انساان در حاال عباادت باشاد و یااد ایان زن اولیا، سالیان سال محل طواف میلیون

. بردار خدا، در قلب عاشقان حق زنده و جاویدان بماند فرمان

در نهضت موسی و عیسی)ع( . آسیه و مریم)س(2

وی هاجر)س( که به طور مساتمر در عملیاات حاج گال در ادبیات اسالمی عالوه بر

زنان دیگری در دوران موسی )ع( و عیسی)ع( باه بزرگخواند، میها را به بیداری انسان

هاای ت. ادبیاات اساالمی شخصای اناد کیاد قارآن کاریم أعنوان الگوی بیداری ماورد ت

را باه عناوان الگاو باه جامعاه بشاریت معرفای ،همسر فرعون ،زنانی چون آسیه بزرگ

و حامی پیامبر زمان خود و الگوی مقاومت در برابر طاغوت عصر خویش بود او .کند می

وضرب الله م ل ا للاذین آمناوا امارأة »جز رضای خدا به هیچ امر دیگری توجه نداشت.

عون إذ قالت رب ابن لی عند بیت ا فی الجنة ونجنی من فرعون وعمله ونجنای مان فر

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

254

زن فرعاون را م ال آورد [آسیه]منان ؤو باز خدا برای م( )11)تحریم/« القوم الظالمین

ای در بهشات بارای و خانهو ت [من از عز دنیوی گذشتم]که عرض کرد خدایا هنگامی

(.من بنا کن و مرا از شر فرعون و کردارش و قوم ستمکار نجات بخش

حاامی قیاام عیسای)ع( که به عنوان مصدق کلمات الهای و حضرت مریم )ع( نیز

شود از الگوهای قابل اتباع در آیین اسالم است. معرفی می

رجها فنفخنا فیه من روحنا وصادقت بکلماات ومریم ابنت عمران التی أحصنت ف»

یااد آر ماریم دختار عماران را کاه و( )11)تحاریم/ « ربها وکتبه وکانت من القاانتین

کاه کلماات چناان ؛آن از روح قدسای خاود بدمیادیم رحمش را پاا داشاتیم و در

(.و از بندگان مطیع خدا بود کردتصدیق را پروردگار خود و کتب آسمانی او

در تاریخ اساالمی ناه فقاط کمتار از ماردان زن دیگراین زنان و صدها شخصیت

نیستند بلکه از بسیاری مردان برترند. این رسالت انکارناپذیر الهی است به همه بشریت

هآنکه طبیعت بشری اقتضاهای ب جز ،نظر گرفتن جنسیت و نژاد و رنگ است بدون در

خصوصی دارد.

ین توحیدی ابراهیم، موسی و عیسی)ع( و با ظهور مجدد انقاالب یپس از تحریف آ

باه خصاوص ،نقاش زناان ، المرسلین حضرت محمد بن عبداهلل)ع( اسالمی توسط خاتم

سازی و حمایت از رسالت مکتب توحید غیرقابل انکار است. خدیجه)س( در بیدار

. خدیجه)س( آیینه بیداری3

های گوناگون در بیداری مردم، پیشارفت و اساتواری خردمند حجاز از جنبهبانوی

.ساز داشته است سرنوشت یاسالم نقش

پرساتی و رفااه خدیجه)س( هرگز روند انحرافی جریان آن زمان را به نفاع تجمال

بین نبود، و در بیانش نکرد. او به شرایط تیره و تار روزگارش خوش تأییدشخصی خود

با مردم زمانش بسیار متفاوت، و سخت مخالف جریان انفعالی تااریخ و و منش و کردار

گرای ابراهیم ایمان داشت، و هماره به آیین حق علت،روند جاری جامعه بود. به همین

در اندیشه رهایی مردم از سلطه ساتمگران، جهاال و مشارکین باود. او پاس از ظهاور

یز در گرایش به آیین جدیاد پیشاگام برانگ اسالم و با تعمق در آن، با شجاعتی تحسین

ها را به آیین جاهلیت متزلازل، شد و این پیشتازی با آن اعتبار اخالقی و اقتصادی، دل

. کردو به دین جدید متمایل

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

255

گیری دلیرانه و کارساز خدیجه)س( در حمایت از آیین اساالمی و در دفااع موضع

یگری بود که به تدریج راه را گشود و آورنده آن در آن توفان جهل، گام بلند د از امنیت

معرفی کند.همگان بهرا خود سازی کرد تا آیین برای پیامبر فرصت

هاا، و پایداری قهرماناناه خدیجاه)س( در برابار توفاان مشاکالت، کارشاکنی صبر

در پای پیاامبر ها پابه ها، تبعیدها و رنج ها، داغ و درفش ها، تمسخرها، خشونت زبان زخم

سااز در این گام دیگار آن باانوی تااریخ ثبت است.افظه تاریخی پژوهشگران تاریخ و ح

پیشرفت دین و نجات جامعه بود. برای سازی جامعه خود بیدار

سیاساای و مشاارکت راهبااردی خدیجاه بااا محمااد)ص( در سااازی ماالی و زمیناه

کاران بیترین شرایط، نوید به او در برابر فشارها، زدودن گرد اندوه از گستره دل سخت

پیامبر با درایت و ایمان به خدا، گام بلند دیگر خدیجه)س( در این راه بود.

ثاروت وسازی مردم در مبارزه اسالم با کفر، و انفاق ماال مواجهه مستقیم در بیدار

و امکانات و جایگاه و آسایش و جان در راه خدا و آزادی بندگان، کار سترگی است کاه

باه او را )ص(پیاامبر ،به همین دلیال مبادرت کرد.آزاده به آن آن بزرگ بانوی نوگرا و

را مالمات پیاامبر و به نقش وی در دورانی کاه دیگاران کند توصیف میبدیل یاری بی

داد. او را بانوی خرد و کمال، سرمشق ایمان و پروا، آراساته می اهمیتبسیار کردند می

بی و ساالر زنان رشدیافته خواناد و طل های انسانی، نمونه آزادگی و سمبل حق به ارزش

از جانب خدا به او سالم آورد، و نوید بهشت و پاداش پرشکوه داد، و بهشات خادا را در

ایمان و ای اار به دلیلو خبر داد که خدا بر فرشتگانش کردشور و شوق دیدار او وصف

ام علای ا کاه کند. پیامبر کار سترگ خدیجه را در کنار جهاد پرشکوه ام او مباهات می

تنها پاداش یه شمشیرش، برابر عبادت آدمیان و پریان وصف شده است ا برشمرد. در

مد فرهنگی و اجتماعی خویش برگزیاد، و اها و وزیر کار میدان عمل او را شریه دغدغه

. پس از مرگ او بارای نامید «سال اندوه»فقدان او را فاجعه و سال رحلت جانسوزش را

فقدان خدیجاه دیگر با زیرا، و سرانجام هم به مدینه هجرت کرد؛ نشین شد مدتی خانه

نویساد: خدیجاه و در ایان ماورد مای « طبرسای »و ابوطالب جایی برای مانادن نباود.

هار دو در یاه ساال جهاان را ،ابوطالب، دو یار پراعتبار و دو پشتیبان راستین پیامبر

فت: مصیبت مارگ ابوطالاب بدرود گفتند و بدین سان پیامبر هدف دو مصیبت قرار گر

و خدیجه! و این در حالی بود که خدیجاه)س(، وزیاری خردمناد و شاجاع باود، و آن

اش بر انباوه مشاکالت و مواناع چیاره دریغ و شجاعانه حضرت به یاری او و حمایت بی

.یافت )کرمی، پایگاه حوزه( ناپذیر او آرامش خاطر می شد و با مهر وصف می

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

256

ای محکام در بیاداری اساالمی آن زماان پشاتوانه باه عناوان )س(نقش خدیجاه

است و آنچه او را در پیشگاه خداوند و رسولش قدر و منزلت بخشاید، تنهاا ناپذیرانکار

کاه خداوناد وی را )س( یا داشتن دختری به نام فاطماه )ص(به سبب همسری محمد

را باه )ص(کاه محماد باود بلکه او اولاین زنای ،پا و مطهر از هر پلیدی آفرید، نبود

وی به خالق یکتا موجب شد کاه باه و عشق خالصانه کردآور وحی تصدیق عنوان پیام

برای ستایش و تمجید خداوند یگانه به نماز بایستد. )ص(تأسی از پیامبر

دهنده چون وزیری صادق و ناصح و یاری مشفق و تسکین حضرت خدیجه)س( هم

دارایای خاویش و حمایات معناوی از کننده رسول خدا بود و با تمام ثاروت و و تقویت

و ایان م ال »، به طوری کاه پیاامبر فرماود: کرددر گسترش اسالم تالش )ص( پیامبر

.(1)سفینه البحار، جلد 1«خدیجه، صدقتنی حین کذبنی الناس

چاون حتی پس از پیامبر)ص( پشتوانه تداوم دفااع از اساالم را زناان بزرگای هام

شاان زناان حجااب زینب کبری)س( به عهاده داشاتند. ایان بازرگ زهرای اطهر)ع( و

ساازی بیادار نشد کاه در هرگز این مسئله مانع وشان بود، شاخصی از مکتب توحیدی

. ت، اقدام نکنندگرف مسلمین در انحرافی که از خط والیت صورت می

ساز سترگ . زهرای اطهر)س(، بیدار4

این الگوی پویاای بیاداری .است سلمانزن مای از بیداری حضرت زهرا)س( نمونه

عالوه بر دفاع از اصالت والیت و مبارزه برای احقاق حقوق سیاسی مردم با مشارکت در

(، با حفظ 1)سپهر، جلد های متعدد رسانی و نیز ایراد خطبه ها به منظور خدمات جنگ

یات بعادی سازی انحرافات، راه را برای تحقق وال انسانی زن و با روشن کرامتحجاب و

. کردباز

زینب کبری)س(، اسوه حجاب پویا . 5

زنانی که با حجاب پویای خود درخشش باارزی در بیاداری ای دیگر از بزرگ نمونه

زینب کبری)س(، عقیله بنی هاشم و دختر امیرالماومنین)ع( اسات. اند، داشتهاسالمی

آن عادم تعادی باه زینب)س( تنها یه خواسته از دشمن داشت و ،از واقعه کربال پس

حجاب همسران و خواهران شهدای کربال بود.

شود؟ روزی که همه مردم مرا دروغگو خواندند، او مرا راستگو خواند. . کجا م ل خدیجه یافت می1

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

257

بایاد ،ایان اساوه بیاداری نیسات دربااره امکان بحث اند این فرصت هرچند در

هاای ایراد خطبه رفتار صبورانه و ،حجاب پویای خود یادآور شد که زینب کبری)س( با

ساتین را بارای جامعاه شجاعانه، انحراف راهبردی بنی امیه را در نطفه خفه و اسالم را

عظیم نجات داد چیزی جز فاداکاری بالییاسالم را از کرد. در واقع، آنچه آنروز تبیین

. در بیدارسازی نبودری)س( بشهدای کربال و مداومت زینب ک

کید قرار داد: أتوان مورد ت در چهار جهت می کم دستاین حرکت بیداری را

؛حفظ حجاب و کرامت زنانه. 1

؛ازی تبلیغات دروغین دشمنس رسوا .1

؛اسالمی یتبیین خط سر شهادت به عنوان سنت. 1

را شکستند و مرتکاب خیانات شادند سرزنش و مالمت مردمی که پیمان خود. 1

.(1131)محالتی،

رفتار عقالنی و اسالمی حضرت زینب در قالب حجابی پویا اوج الگوهاای اساالمی

به آید. به شمار میخفتگان مکتب سکوالریسم سازی در طول تاریخ اسالمی برای بیدار

نظام ظالمانه برآمده از انگاره سکوالریسم با ایان جلاوه بیاداری بالفاصاله علت،همین

باه وجاود بعادها خواه ابی عبداهلل)ع( کاه های خون بازد و ظهور توابین و نظام رنگ می

بودند.سازی و بیداری اسالمی این آگاه ، ثمرهندآمد

پاردازد: مای زناناه باه بیاان دو ویژگای المیزانتفسیر مه طباطبایی درمرحوم عال

این خصوصایت او را از مارد کهپدیدار شدن نوع بشر برایمنزله حر ه زن ب نخست،

های اجتمااعی و اختصاصای متفااوتی کاه باه مسئولیت کید برأت ،دوم .سازد ممتاز می

های پرمخاطره به مردان ئولیتاختصاص مس ،است. به تعبیری گذاشته شدهعهده زنان

بخشی باه پایگااه واالیای اسات کاه بادون آن تاداوم نسال بشاری نیز برای مصونیت

نخواهد بود. پذیر امکان

ثرترین مظهر بیداری در جهان امروزؤحجاب اسالمی م

تارین با وقوع انقالب اسالمی در ایران، زن محجبه در فاصله زمانی کوتاه، به بزرگ

انقالب اسالمی ایران در جهان تبدیل شده است. این پرچم برخالف اراده پرچم آرمانی

مختلف جهان برافراشاته مناطقناپذیر در های غربی و به صورت عنصری اجتناب قدرت

از بیشاتر ای و حرکت بیداری اسالمی در کشورهای منطقه های منطقه است. قیام شده

. این پرچم بزرگ است هر زمان دیگری دربرگیرنده

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

258

کجای عالم که دیده شود، قبل از حجااب در جهان امروز در هر البته زن محجبه

. کناد مای چنان تضمین مزین به صفات حسنه دیگری است که اهتزاز این پرچم را هم

حاصال به طور کلی اک ر هوشمندان و تمام نخبگان جهان اسالم این گوناه حجااب را

قدند تا قبل از انقالب ایران حتی بین شایعیان، دانند و معت انقالب اسالمی در ایران می

شیوع پیدا کرده بود که حجاب رو به فراموشی بود. چنانتهاجم فرهنگ غرب

های فاسد و مبلاغ فحشاا، حجاب در جهان امروز با توجه به اقیانوس عظیم رسانه

ایی حجاب خود باه تنها .تنها و تنها اعجاز دین اسالم و عمق اعتقادات مسلمانان است

بادان ها با حجااب مخالفت .غرب و سران استکبار عالم است اعالم جنگ با نظام سلطه

تمام زندگی است که حجاب ضرورتا علت آنبلکه ،نیست که این پوشش بد است علت

حجاب با خود گی دیگر را هم به واسطه ها صفت و ویژ کند و زن محجبه ده را متأثر می

دست تولیدکنندگان و دارد، مانکن و آلت عفاف را نگه می زن محجبه حریم حیا و .دارد

های دارای دیدگاه ،دهد شود، خود را در معرض مردان نامحرم قرار نمی تجار بزرگ نمی

به معنای ها اجتماعی، اقتصادی، قومیتی و سیاسی برابر احکام اسالم است که تمام این

،بناابراین اسات. تزویار و سالطه ظام ظلام، داری و سقوب ن سرمایهرکود اقتصاد لیبرال

ریشاه قادرت ساران اساتکبار را منهادم کاه گیرد حمله غرب قرار می بدان علت مورد

(. 1111سازد )خواجه پور، می

شاود بسایاری از مخاالفین زیرا مشااهده مای ،دلیل این مسئله بسیار روشن است

ی بازرگ بارای مریکا از حجاب زنان مسلمان باه عناوان زناگ خطار ااسالم در اروپا و

این دسته از افراد کاه پاس از . کنند تمدن سکوالر باختر در برابر اسالم سیاسی یاد می

ناکامی در نابودی حجااب در جواماع اساالمی توساط افارادی چاون کماال مصاطفی

آتاتور در ترکیه و رضاخان در ایاران باا افازایش گارایش زناان مسالمان در جواماع

بسیاری از آرزوهای خاود را نقاش بار آب ،یی به حجاباسالمی و بانوان مسلمان اروپا

ای را بارای محادود کاردن شاده بینند، در چند سال اخیر برخوردهای ساازماندهی می

اناد. جلوه حجاب بانوان مسلمان در جوامع اروپایی در صدر راهبردهای خاود قارار داده

کاه در غارب باه دکن القا میتبلیغات گسترده در غرب علیه حجاب مسائلی را به مردم

هاای غیرعلمای و شود. طبق برخی بررسای ای خاص و اتهامی به زن محجبه نگاه گونه

از دختران محجبه به عنوان کسانی یااد ،سسه دورافتاده غربیؤدر یه م ساختگی م ال

و حتی آنان را به عناوان تهدیادی باالقوه معرفای اند شود که از حقوق خود محروم می

هاای مان اروپا و آمریکا در بسایاری مواقاع فقاط باه عناوان ساوژه . زنان مسلکنند می

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

259

هاای های اجبااری، خشاونت ای چون قربانیان ازدواج پاافتاده پرستی و مفاهیم پیش نژاد

نشاان داده 1«هراسای اساالم »تلقای و تبلیاغ های شرافتی به منظاور خانگی یا جنایت

.(1007شوند )زاین جامین، می

10هاای غارب علیاه اقلیات شده و منسجم رساانه زماندهیکار سا ،به این ترتیب

میلیونی مسلمانان در جوامع اروپایی، و نیز اقلیت رو باه گساترش مسالمانان در قااره

حجاب بانوان مسلمان در کشاورهایی چاون فرانساه، بلژیاه، در زمینه ویژه ه آمریکا ب

وسایله مسالمانان ه با ایتالیا، هلند و آلمان، به تشدید حساسیت به توهم تسخیر اروپاا

منجر شده است.

شاود، ها منتشر مای آنچه امروز در جریان بیداری اسالمی از زنان محجبه در رسانه

ماالی و های شرکتهای تسلیحاتی و حجاب را به کابوسی برای سران است مار و قدرت

بدون تردید آنها در برخاورد باا حجااب روناد است واقتصادی چندملیتی تبدیل کرده

تجربه نشان داده حجاب پویای اسالمی باالخره به زیرادیدتری پیش خواهند گرفت، ش

باه دنباال شاان کاه فطرتاا ای مستقیم یا غیرمستقیم بر ملل غارب و شاهروندان گونه

. خواهد گذاشت، تأثیر اند حقیقت

برانگیاز ای تعجاب امروز حجاب بانوان مسلمان در جوامع سکوالر اروپایی به گوناه

از زمانی که اسالم »نویسد: نگار معروف فرانسوی، می ، روزنامه«تیری دوبومن»ه است ک

را مورد مطالعه قرار دادم، مسئله مسلمان شادن زناان فرانساوی هماواره تعجاب مارا

شده فرانسوی باه حادود صاد هازار زن ویژه که تعداد زنان مسلمانه انگیخت؛ ب برمی

هاا ه چگونه زن فرانسوی که ثمره تاالش ده کردم ک ال را میؤرسید. من همیشه این س

آورد، باه دینای روی دست می در زمینه آزادی و برابری زنان به تدریج بهرا ساله خود

(1111)خواجه پور، « کند؟ حقوق زن را پایمال می ،ها آورد که طبق گفته غربی می

بااره کاه در خاود در پاسخ به پدر یهاودی ،دختر فرانسوی ،در همین بررسی، آلما

.آزارد ها مرا مقداری مای انتخاب بچه»مسلمان و محجبه شدن او و خواهرش گفته بود:

کنم این بدفهمی دنیاسات. مان نگارانم. کنم این یه اشتباه است. فکر می من فکر می

گویاد: محکام مای « یه زن در اسالم ممکن نیست به خودباوری او بینجاماد. زندگی

.)همان(« کردیم داد، آن را انتخاب نمی میاگر اسالم به ما خودباوری ن»

1. Islamophobia

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

261

باا ،هاای غربای و ساکوالر پاشی حکومات رغم سم بهالبته جنبش حجاب اسالمی

کنناده سرعت بیشتری در تمام نقاب جریان دارد و این توساعه بسایار ساریع و خیاره

(. 1000است )عارف زین،

ثر غربای )انگلایس، ؤهای کشورهای م های رسانه با پیام ارتبابطبق بررسی که در

صاورت گرفتاه 1002آمریکا، آلماان، ساوئد و فرانساه( در یاه دهاه اخیار تاا ساال

ها باا رویکاردی تهااجمی نسابت باه حجااب گرایش پیامهرچند (، 1131)صفاوردی،

نوعی وحشت نسبت به سمبل بیداری دهنده نشانها ولی تفکیه نوع پیام ،مطرح شده

اسالمی در این کشورهاست.

ناوعی گارایش دربرگیرناده ای هاای رساانه همه پیام ،(1ین بررسی )نمودار طبق ا

با ایان ارتبابگونه گرایش ارادی یا مطلوبیتی در هیچ و اصوال استتهاجمی به حجاب

شاده در وجود قضاوت ارزشی از قبل تعیاین دهنده مسئله مطرح نشده و این امر نشان

ازایان مسائله . در واقاع، اب در غارب اسات ای مربوب به حج های رسانه با پیام ارتباب

کند. میکه غرب نسبت به بیداری زنان احساس حکایت داردوحشتی

های غربی های مرتبط با حجاب در رسانه درصد موضوع مورد تأکید در پیام د 1نمودار

(1131صفاوردی، ) ماخذ:

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

261

تاوان ب مای باا حجاا ارتبااب هاای غربای در های رسانه پیام محتوایبه در نگاهی

ها با رویکرد سیاسی تنظایم شاده و ای از این پیام که درصد قابل مالحظه کردمشاهده

های ساختگی حقوقی نیز به منظور توجیه گارایش سیاسای برخی رویکرد تا حد امکان

.است رفتهبه کار

اببا حج ارتبابای غربی در های رسانه ی نماد سیاسی و حقوقی در پیامامحتو د 2نمودار

(1131)صفاوردی، ماخذ:

ی پیاام را در امهام از محتاو ینماد سیاسی بخشا ،شود گونه که مالحظه می همان

به طوری که در انگلستان که اعجوبه پیر ،های غربی به خود اختصاص داده است رسانه

حقوقی بیشتر باوده اسات. درصد از محتوای 70ی سیاسی حدود ااستعمار است محتو

و به طاور کلای ایان کردتوان با نسبتی کمتر در آمریکا مشاهده یهمین وضعیت را م

هاای مرباوب باه وجود قضاوت ارزشی قوی در پاس پیاام دهنده نی نشااتفکیه محتو

های غربی است. حجاب در رسانه

یند بیداری زناناهای معاصر در فر چالش

فریبکارانه با حویبه ننظام سکوالر نه تنها قادر به دفاع از حقوق زنان نیست، بلکه

بارداری راهباردی از زناان تحات عناوان استفاده از عاطفه قوی زنان به است مار و بهره

گوناه هاایی سااختگی و ساراب جنبش ،د. به همین دلیلنز آزادی و مساوات، دامن می

. اگرچاه گرفتناد برای دفاع از حقوق زنان در جهان غرب تحت عنوان فمینیسم شاکل

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

262

اما ، های اجتماعی شکل گرفت د خود در اعتراض به برخی نابرابریدر بدو تول فمینیسم

هاای مشاخص با گذشت زمان به جریانی فرهنگی تبادیل شاد کاه بار اسااس انگااره

، ولای در عمال پرداخات مای های زنانه به تحلیل نابرابری زنان و آرمان اعتقادی، ظاهرا

های اصیل زنان مسالمان جنبشخاص را آگاهانه یا ناخودآگاه در مقابله با یراهبردهای

کرد. میدنبال

آساا( از زباان فرانساه و از ریشاه )زناناه، زن Feminineواژه فمینیسم از ریشاه

وارد زبان فرانسه 1331این واژه اولین بار در سال .گرفته شده است Feminaالتینی

آزادی شد. واژه یادشده در فارسی به معاانی طرفاداری از زناان، هاواداری از حقاوق و

ساالری مطرح شده است. گرایی و زن خواهی زن، زن چنین آزادی زنان، هم

ای از ها چناین برداشات کارد کاه فمینیسام باه مجموعاه شاید بتوان از مجموع تعریف

شود که با هدف احقاق حقوق زنان و رفع تبعیض و های اجتماعی گفته می ها و فعالیت حرکت

(. 1133گیرد )اسحاقی، ه وسیله خود زنان انجام میب تضییق از آنان است که معموال

راهباردی ناد و بارای آزادی آناان بایاد ا ها در این باره که زنان فرودسات تمام فمینیست

رسایدن باه راهبردهاای ولی در مورد علل این ستمدیدگی و ،اند عقیده مناسب اتخاذ کرد، هم

.(1137)ابوت، پالما، شود آزادی بین آنان اختالف نظرهای اساسی مشاهده می

در چناد ساال اخیار در «فمینیسام اساالمی »عنوان باواژه جدیدی ،در این حال

کشورهای اسالمی به ادبیاات دفااع از حقاوق زناان راه یافتاه و در برخای کشاورهای

ایان واژه ،اسات. در هار حاال کارده اسالمی نگاه گروهی از زنان را به خاود معطاوف

ای اسالمی و نیز ایران است که عمر آن در کشور ما حدودا ای نوظهور در کشوره پدیده

ها و رفتارهایی در زمینه اجرای مسااوات رسد. برخی آن را روش به کمتر از دو دهه می

)باارالس، اناد هاای اساالمی دانساته ارزش های قرآنی و و عدالت جنسی در قالب گزاره

اساالمی را باه تفسایری البته این تعریف نارساسات و بهتار اسات فمینیسام .(1001

مدارانه از اسالم تعریف کنیم. گروهی که پس از انقالب اسالمی کوشایدند باا تفکار زن

های مذهبی در زنان ایرانی الئیکی به دفاع از حقوق زنان بپردازند، دریافتند که گرایش

تواند راهگشاا قوی است و هیچ تحول اساسی در ایران بدون در نظر گرفتن مذهب نمی

(. 1133)اسحاقی، د. بر این اساس، به طرح فمینیسم اسالمی پرداختندباش

تحلیل و بازخوانی این جریان بایاد گفات گروهای در تعامال با تجزیه و ارتبابدر

فرهنگ اسالمی و غربی با بحران هویت مواجه شدند. در این تقابل، جمعی با دلبستگی

ند و با طبقاتی یا خرافی دانستن ایان های دینی پرداخت به فرهنگ غربی به انکار آموزه

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

263

های ماتریالیستی پرداختند و برخی دیگر هم کاه باه اساالم اعتقادات به ترویج دیدگاه

ایمان داشتند ولی متأثر از فرهنگ غرب بودند، دیدگاه رایج اسالمی و قاوانین مادنی و

برای آنان. نستندداو نیازمند بازبینی قرار دادند جزایی جمهوری اسالمی را مورد انتقاد

ای هماهنگ باا فرهناگ تفسیر متون دینی را به گونه تالش کردندخروج از این بحران

فکران دینی( داخال و جدید ارائه دهند؛ در نتیجه فمینیسم اسالمی )با مشارکت روشن

هاای المللی هم که درصادد تحمیال دیادگاه نهادهای بین گذاری شد. پایهخارج کشور

ئل زنان و ایجاد الگویی جدید در روابط زناان و ماردان بودناد، ایان خود در عرصه مسا

را سازی حجاب، که بیشاترین مخااطره جریان )فمینیسم اسالمی( را به منظور محکوم

، در دستورکار خود قرار دادند. داردبرای آنها

فمینیسام کاه حتای تحات رکیاد با أحجاب و ت کردن های غربی با محکوم رسانه

پذیرند، مردساالری را مسأله اساسی زنان در خانواده را می اسالمی آن عنوان فمینیسم

رفتناد طلبانه و به اصطالح تبعایض های تساوی و به سمت آرمان کردنداجتماعی تلقی

. دادناادهااای زن و ماارد مساالمان را در احکااام و قااوانین مااورد انتقاااد قاارار و تفاااوت

نیسم، سکوالریسم، حقاوق بشار و تشاابه پردازان این دیدگاه، مفاهیمی چون اوما نظریه

کنناد و تالش مای اند زن و مرد را با تفسیرهای متداول در جهان غرب به عاریت گرفته

هاا و های جدید از آیات قرآن، قرائتی از دین ارائه دهند کاه باا نگارش با ارائه برداشت

الگوهای غربی سازگار باشد.

بیاق متاون دینای باا اعتقاادات و اساالمی بارای تط هاای فمینیست ،در این حال

پردازناد؛ در حاالی کاه روش ساخته خود به تأویل آیاات قرآنای مای های پیش اندیشه

شاده عقیادتی و اجتهادی تفسیر آیات قرآنی و روایات تنها در چارچوب اصول پذیرفته

چنین دخالات دیان در شاؤونات زنادگی اجتمااعی از ماواردی شرعی معتبر است. هم

هاای شاخصاه ،آشنا در آن تردیدی داشته باشند. با این حال دان دیننیست که خردمن

وجاو توان در راهبرد استعماری غرب در کشورهای اسالمی جست اصلی این تفکر را می

کرد.

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

264

گیری نتیجه

هاا به طور کلی آنچه امروز در جریان بیداری اساالمی از زناان محجباه در رساانه

نارم ولای بسایار پرنفاوذ در یه عناوان عنصار شود، نقش عفاف و حجاب با منتشر می

علمی ی های جهان است. این نقش، یعنی حفظ حجابی پویا که مانعی برای ارتقا کشور

ماالی های حرکتهای تسلیحاتی و به کابوسی برای سران است مار و قدرتنیست، زنان

و اقتصادی چندملیتی تبدیل شده است.

ا حجااب پویاای زناان مسالمان روناد ساران سالطه در برخاورد با ،بدون تردیاد

تجرباه نشاان داده ایان حجااب پویاای اساالمی زیراشدیدتری پیش خواهند گرفت،

باه شان کاه فطرتاا ای مستقیم یا غیرمستقیم بر ملل غرب و شهروندان باالخره به گونه

، تأثیرگذار است. اند دنبال حقیقت

انگیز است ای تعجب ی به گونهامروز حجاب بانوان مسلمان در جوامع سکوالر اروپای

که بسیاری از نخبگان اجتماعی غارب کاه بای طرفاناه باا مساائل اجتمااعی برخاورد

و باه نوشاتن مقااالت اناد پی برده فراگیرواقعیتی بالنده در باطن این پدیده ،کنند می

اند. کردهبخش مبادرت آگاهی

تهای غربی و مپاشی حکو رغم سم بهجنبش حجاب اسالمی ،طبق تحقیقات علمی

با سرعت بیشتری در تمام نقااب جریاان دارد و ایان توساعه بسایار ساریع و ،سکوالر

(. 1000کننده است )عارف زین، خیره

بینناد بیکاار ریزان سکوالر که منافع خود را در معرض خطر می برنامه ،با این حال

مکن با این پدیاده هر نحو مه کوشند ب های نرم و سخت می و از طریق ابزار اند ننشسته

. کننداسالمی مبارزه

بزرگ که بیداری اسالمی را هم برای مردان و هم برای زنان با خطر مواجه یچالش

ات شخصی است. یسازد، تفسیر احکام اسالمی بر اساس نظر می

، کنناد مای های اساالمی مطارح آنچه مخالفین بیداری اسالمی در قالب فمینیست

باه معناای حااکم باودن دیان در شاؤون به اساالم ضارورتا این تلقی است که اعتقاد

کند و نباید حوزه دخالت اجتماعی بشر نیست. دین رابطه خالق و مخلوق را ترسیم می

نظار هایچ زیار دین را به مسائل اجتماعی و تنظیم قوانین سرایت داد. حکومت نبایاد

هاای ماذهبی در دین و مذهبی باشد، حتی باید شهروندان را از دخالات دادن گارایش

حوزه مسائل سیاسی پرهیز داد.

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

265

پذیرد؛ طبق این فرهنگ التقاطی، دفاع از حقوق زن از هیچ الگوی ثابتی تأثیر نمی

شامول، های همگانی و جهان اعالم مواضع یکپارچه ابدی بر مبنای خصوصیتآنان زیرا

وجاود ،یان میاان تابناد و در ا بدون تاثیرپذیری از شرایط اجتماعی و تاریخی را برنمی

شود. از دید آنان، اعتقاد به ناپایدار بودن گوهر دیان و اعتقااد باه احکام ثابت انکار می

هاای فمینیسام اساالمی، الزم و جدایی دین از شؤونات اجتماعی در رسیدن به آرماان

ملزوم یکدیگرند. در حالی که با نفی احکام ثابته مکتب، اسالمی باقی نخواهد ماند و در

چناان در سالطه اصول مبهم سکوالریسام جواماع اساالمی را هام ورت، مجددا این ص

. کرداست ماری خود حفظ خواهد

ارائه راهکار

آنچه زنان فکور و هوشمند اسالمی به پیروی از زنان اسوه تاریخ اسالم در مقابله با

که از هایی است ها و روش نظر قرار دهند شناخت ترفندباید ستیز مد های اسالم چالش

وجودآمده را به انحراف بکشاند. بیداری به بیرون اعتقادات اسالمی درون و

یکی از ضروریات در برخورد زنان مسلمان با مسئله بیداری و موضاوعات سیاسای،

هاا و بازنگری در تعریف وضعیت آرمانی زن امروز در جهاان و تعریاف مجادد شاخصاه

المی است کاه در زنادگی ماادی متعاارف های اس ارزش و معیارهایی مطابق اخالقیات

بندی کشورها ندارد. معرفی چنین معیارهایی برگرفته از تعاالیم جایگاه خاصی در رتبه

تواند به نظام و می ،تکاملی بشر استی ترین نسخه در جهت ارتقا که اصلی ،الهی اسالم

ای ببخشد. دهی تازه گیری و جهت المللی سمت ساختار بین

در توانناد از طریق توسعه فرهنگی با محوریت اساالم مای محجبه زنان مسلمان و

ماورد امروز نقش زناان کشاورهای اساالمی .دنبیداری اسالمی نقش مهمی داشته باش

های ویژه باانوان در عرصاه تکامال المللی قرار گرفته و از توانمندی های بین نهاد توجه

المللای یااری گرفتاه منیات باین جامعة جهانی و در راستای برقراری توازن، تعاادل و ا

ویاژه حضاور زناان مسالمان در ه تعامالت کشورهای مسلمان، ب ،شود. در این میان می

تار در ات و تأثیرگاذاری قاوی یا کشوری خود باعث همگرایی بیشتر نظر های بین رایزنی

. شود میالمللی محوری در نظام بین راهبردهایسیستم جهانی و اتخاذ

چون زینب کبری)س( باه توانند هم زنان می ،عالمانه اسالمیهای با تقویت نشست

. کنناد های غربی مبادرت ساخته و پرداخته رسانهو افشای بسیاری از اتهامات دروغین

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

266

توان به دختران و زنان جوانی که به تدیج وارد فضای اجتماعی و جهاانی با این کار می

شوند روحیه و انگیزه بخشید. می

هاای رود براساس الگوی بنیادین اسوه زنان اسالمی، از تواناایی مینهایت امید در

باا توجاه ،در راستای جهانی شدن بیداری اسالمیشان بانوان در ارتقا و بهبود وضعیت

استفاده کرد.جوامع مسلمان های بومی و ملی حاکم بر به زیرساخت

،کناد ن ایجاد میبرای انحراف زنان و مرداهایی ارتباطات الکترونیه خطر هرچند

تواند نقش زنان را در بیداری اساالمی تقویات می شود،این ابزار استفاده اگر عالمانه از

، دشامنان از آن علیاه کارد این ابزار نوین به نفاع بیاداری اساتفاده اگر نتوان از . کند

کناد تاا زناان اینجاست کاه وظیفاه شارعی حکام مای .بیداری زنان بهره خواهند برد

خفته بلکه با حجابی پویا قادر شوند با یااری گارفتن از ذات یتنها با حجابمسلمان نه

علمی، هر چه بیشتر برخاوردار یزوال الهی، از منافع مادی و معنوی حاصل از ارتقا بی

شوند.

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

267

فارسیمنابع

هدای شناسدی )نگدرش درآمدی بدر جامعده ،(1137ابوت، پالما و کلار واالس ) ا

دنیای مادر. )ایان کتااب :یم خراسانی و حمید احمدی، تهران، ترجمه مرنیستی(یفم

با ترجمه خانم منیژه نجم عراقی، توسط شناسی زنان جامعهعنوان با 1130در سال

(.انتشارات نی و با افزودن ترجمه سه بخشی که در کتاب قبلی نیامده بود، منتشر شد

، «ای فمینیسام اساالمی تأملی بار پیکاره و پیاماده »(، 1133) حسن اسحاقی، سیدا

.11ش ، مجله روا اندیشهپایگاه حوزه، به نقل از

سوره بقره. 123، ذیل آیه 1تفسیر نمونه، جا

، لوس آنجلس، چااپ «گرایی فمینیسم، دموکراسی و اسالم»، (1117توحیدی، نیره )ا

.اول

اتی وظیفهپایگاه اطالع ،«حجاب مظهر قدرت نرم»(، 1111خواجه پور، دکتر جواد )ا

سوره بقره. 117ذیل آیه ،1، جروض الجنان و رو الجنانا

.کتاب فروشی اسالمیه :، تهرانریخاناسخ التوزامحمد تقی، رسپهر، میا

.1ج ،سفینة البحارا هاای بازنماایی حجااب زن مسالمان در رساانه »(، 1131) صفاوردی، دکتار سوسان ا

.، تابستان13 ش ،11 س، مطالعات راهبردی زنان، «غربی

، دفتر نشر فرهنگ اساالمی )چااپ آوری زن و پیام(، 1131مرتضی ) ،فهیم کرمانیا

دوم(.

.قرآن کریم ا

پایگااه ،«نقاش خدیجاه )س( در پیشارفت اساالم و انساان » ،کرمی، علی )بای تاا( ا

.اینترنتی حوزه

.حر )چاپ دوم( (، تاریخ ادیان و مذاهب جهان، انتشارات1137مبلغی آبادانی )ا

.دارالکتب االسالمیه :، تهرانریاحین الشریعه(، 1131محالتی، ذبیح اهلل )ا

فصدلنامه شدورای (، پایگاه اطالعاتی حوزه، باه نقال از 1133منصوری الریجانی )ا

.3 ش، فرهنگی و اجتماعی زنان

«.ران وومنای»(، جایگاه بانوان در اسالم، مهدی موعود، پایگاه 1131نوری همدانی)ا

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

268

منابع التین

- Ahmed ،Leila(1111), Women and Gender in

Islam:Historical Roots of a Modern Debate, New Haven,

CT.:Yale UP. - Arif Zain, Malappuram (1000), “Muslim Women in Hijab

on the Road to Progress”, The Milli Gazette, Indian Moslims’

Leading English Newspaper Jan .

- BarlasTasma, (1001), The Qur’an ،Sexual Equality, and

Feminism, University of Toronto, January 11.

- Mernissi ،Fatima(1132), Beyond the Veil:Male دFemale

Dynamics in a Modern Muslim Society, New York:John

Wiley and Sons. - Sabbah ،Fatna, (1131), Women in the Muslim

Unconsciousness, Trans, Mary Jo Lakeland, New

York:Pergamon Press. - Zine, Jamin(1007), Unveiled Sentiments: Gendered

Islamophobia and Experiences of Veiling among Muslim Girls

in a Canadian Islamic School, Equity & Excellence in

Education Volume 11, Issue 1.

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

269

های غربیمفهوم بیداری اسالمی و مشارکت زنان از دیدگاه رسانه

1کتایون صداقتی زاده ! 2ندا صداقتی زاده !

چکیده

مشارکت زنان به منظور افزایش قدرت و تحریه جامعه به سوی اهدافی خاص همواره

ر جریان بیاداری اساالمی نیاز زناان زیاادی باا مورد نظر فعاالن سیاسی بوده است. د

های سیاسی برای رهایی جامعه خود از دست حاکمان مساتبد زماناه حضور در فعالیت

های غربی با توجاه ویاژه باه ایان کنند. در این میان رسانهدوشادوش مردان تالش می

تحرکات سعی در کنترل و هادایت مسایر زناان دارناد. از طرفای زناان مسالمان ایان

دارند و با ذکر توهمات خود کشورها را از الگوبرداری از انقالب اسالمی ایران برحذر می

خواهند خود را تحت پوشش و حمایات ، از زنان میدر خصوص مشکالت زنان در ایران

سازمان ملل قرار دهند و از مشکالتی که زنان ایران با آن دسات باه گریبانناد برحاذر

ریازی و ارائاه م جمهوری اسالمی ایاران بایاد باا برناماه باشند. در چنین شرایطی نظا

ایرانی به معرفی جایگاه زن در ایاران -الگوهای موفق و مؤثر متناسب با الگوی اسالمی

های غربی در خصاوص های رسانهبپردازد. این پژوهش با هدف مشخص نمودن دیدگاه

ی متاون و بررسای شیوه مشارکت زنان در جریان بیاداری اساالمی از طریاق مطالعاه

های غربی انجام شده است.محتوای خبرگزاری

واژگان کلیدی

هاای اساالمی، نقاش آفرینای زناان هاای غربای، الگاوی زنان، بیداری اسالمی، رساانه

مسلمان.

کارشناس ارشد زیست شناسی - 1

کارشناس ارشد هنرهای اسالمی - 1

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

271

مقدمه

های مهام های گوناگون اقتصادی، سیاسی و فرهنگی از شاخصمشارکت زنان در عرصه

ی توساعه ورد نظار ساازمان ملال متحاد در تعیاین درجاه ی انسانی و پایدار متوسعه

(. در این میان در طول تاریخ زناان 1110شود )قدیمی و همکران، یافتگی محسوب می

عنوان نیمی از منابع انسانی جامعه نقشی انکار ناپذیر در توسعه سیاسی جوامع خاود به

هاای عربای زناان یناند. خصوصا در دوسال اخیر موج بیداری اسالمی در سارزم داشته

شماری را به جنبش واداشت. بی

این مقاله در تالش است با بررسی متون و منابع و همچنین تحلیل اخبار برخی از

های زیر پاسخ دهد؟های غربی به پرسشخبرگزاری

ای جدید است؟. اصوال بیداری اسالمی به چه معنا است؟ آیا این جریان پدیده1

اند ؟ن بیداری نقشی داشته.آیا زنان نیز در ای1

های غربی در برابر بیداری اسالمی زنان چگونه است؟ . موضع رسانه1

ی کیفی است که باا اساتفاده از روش تحلیال محتاوایی، این پژوهش یه مطالعه

های خارجی انگلیسی زبان را مورد بررسی قرار داده است. ابتدا با مراجعه به خبرگزاری

های انگلیسی زبان انتخاب شاده و ساپس ساایت هار ی روزنامهها، سایت1سایت میگنا

Arabic spring AND women roleروزناماه باا اساتفاده از کلماات کلیادی

مورد جستجو قرار گرفته و مقاالت مرتبط، انتخاب شدند. محتوای هر مقاله با اساتفاده

, Graneheim UH, Lundman B) 1از روش تحلیل محتوایی گرانهایم و الندمن

-همچنین با بررسی متون و مقااالت علمای (1)مورد تحلیل محتوا قرار گرفت. (1001

پژوهشی مفهوم بیداری اسالمی و نقش سیاسی زنان در جوامع توضیح داده شده است.

تعریف بیداری اسالمی:

رود. ضد خواب است و در معنای فعال شدن هوش )آگااهی( باه کاار مای "بیداری"

سالم ناب و پا در انسان و جامعه است. بر این بنابراین بیداری اسالمی به مفهوم ظهور ا

آید و تنها از دین قابل دریافت است. زیارا خداوناد اساس حیات برین از دین به دست می

-کند فرا مای به انسان و جهان حیات بخشیده است و پیامبرش ما را به آنچه که زنده می

1 -www.migna.ir

1 -Graneheim U. H. and Lundman B. 1001

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

271

در پرتو اسالم اصیل است. باه خواند. بنابراین بیداری اسالمی به مفهوم زنده شدن دوباره

رود که در پناه آن، اساتقالل، عادالت بیان دیگر در معنای تجدید حیات اسالم به کار می

یابناد. احیااگری شوند یا حیات مای های متعالی بار دیگر زنده میها و ارزشو همه آموزه

ده اسات. اسالمی نوعی احیاگری دینی است، البته نه آن اصالح دینی که در غارب ر دا

-ای دستخوش تغییر و تبدیل قارار مای زیرا در اصالح دینی به معنای غربی دین به گونه

رود. در نتیجاه دیان از شود. بلکه دین با زمانه پیش مای گیرد که دیگر جامعه دینی نمی

شود. ولی بیداری و احیااگری اساالمی، زناده داشاتن ی حیات اجتماعی خارج میعرصه

ی دینی است. به هماین دلیال غباار از ی بر مبنای دین و به شیوهانسان و حیات اجتماع

شود. که در نتیجه این اقدام دین به سیمای دین زدوده و صورت و سیرت دین آشکار می

گردد. به بیان دیگر بیداری اسالمی مهجوریت زدایی از دین یاا عرصه حیات آدمی باز می

سالمی از اجمال و ابهاماتی است که بر سایمای های اها و آموزهبازپیرایی و واخوانی گزاره

توان گفت اگر خواب برادر مرگ است، بیاداری دسات در رو میدین نشسته است. از این

.(1133شیرودی ، )آغوش زندگی دارد

های متفااوت مناادی پیاام ها و زیر مجموعهبیداری اسالمی برخالف تنوع گرایش

ی زنادگی واحدی در تاریخ بدین مضمون است: ما دوباره برگشتیم تا دین را به عرصاه

دانیم.فردی و اجتماعی انسان بازگر

های اسالمی در بررسی اجمالی نهضت"شهید عالی قدر مرتضی مطهری در کتاب

ی دوم قارن سایزدهم اساالمی و ناوزدهم می نویسند: از حدود نیمه "صد سال اخیر

مسیحی به بعد یه جنبش اصالحی در جهان اسالم آغاز شده است. این جنبش شامل

-قا و ترکیه و افغانساتان و هندوساتان مای ایران و مصر و سوریه و لبنان و شمال آفری

هاای اصاالحی داران اصالح پیدا شده و اندیشاه شود. در این کشورها کم و بیش داعیه

ها به دنبال یه رکود چند قرنی صورت گرفات و تاا حادی اند. این جنبشعرضه کرده

العمل هجوم استعمار سیاسی و اقتصادی و فرهنگی غرب بود و نوعی بیدارساازی عکس

.(1111مطهری ، )رود و رنسانس ) تجدید حیات( در جهان اسالم به شمار می

-الادین اساد جماال یدها گشت مبارزات سترین مبارزاتی که منجر به بیداری ملتاز مهم

هاای پایش آبادی و مبارزات امام خمینی است. این دو بزرگوار با در درست خود از چاالش

روی مسلمانان در مواجهه با فرهنگ غربی و مدرنیته با چاپ کتاب و مقااالت، سابب تحاول

(. در مباارزات سایدجمال و 1111فکری و فرهنگی عمیقی در مشرق زمین شدند )مطهاری،

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

272

م خمینی اولین قدم، مبارزه با اساتبداد و خودکاامگی و قادم بعادی بازگشات باه حضرت اما

.(1111خرمشاد و کیانی، )اسالم اصیل و اولیه است

120ای ی نوظهور نیست بلکاه ریشاه با این توضیحات، بیداری اسالمی یه پدیده

دیگر استراحتگاهی امن برای آمریکا و انگلایس کند که خاورمیانه ساله دارد و ثابت می

و سایر استعمارگران نیست.

نقش زنان و بیداری اسالمی

های گفتمان نبوی زنان با اتکا به مذهب جدید بعد از ظهور اسالم و گسترش گزاره

موقعیت متفاوتی یافتند. حضور حضرت خدیجه )س( به عناوان اولاین زن مسالمان و

های کفار را تحمال کارد و در ایان برای حفظ آرمانهایش شکنجهسمیه مادر عمار که

ی خاود داشات. بعضای از زناان در راه به شهادت رسید نقش مهمی در بیداری جامعه

کاه شاوهر "سابیعه "صدر اسالم بدون اجازه شوهران خود مسلمان شدند، مانناد

پیوسات. تعادادی مشر خود را تر و از مکه هجرت کرد و در حدیبیه به مسلمانان

شان مرارت و رنج هجارت باه از زنان به اتفاق همسرانشان به منظور حفظ عقاید دینی

ی بیشتری با طی مسیر چهارصد و هفتاد کیلومتری به حبشه را به جان خریدند و عده

مدینه مهاجرت کردند. در جهاد و غزوات نیز زنان مانند ام سنان، ام سلف، ام عطیه، ام

رساانی، پرساتاری، فضل و صفیه و ... حضور داشتند و در اماوری مانناد آب سلمه، ام ال

(.1110قدیمی و همکااران، )تهیه غذا و انتقال اجساد شهدا و نظایر آن فعالیت داشتند

مطمئنا حضور این زنان نقطه قوتی برای زنان دیگر و تحریاه آناان باه جنابش باود.

دادند.ضمن آنکه همسر و فرزندانشان نیز با آرامش بیشتری به فعالیت خود آدامه می

های فاطمه )س( در دوران پس از رحلت پیامبر گرامی و خانه نشین کردن فعالیت

-ی عاشورا از مهام رت زینب )س( پس از حادثههای حضعلی )ع( و همچنین سخنرانی

ی خود به انجام رساندند. هایی است که زنان برای بیداری جامعهترین فعالیت

این جریانات از صدر اسالم تا عصر حاضر اداماه داشاته اسات. در جریاان جنابش

تنباکو و مبارزات عالم بزرگ میرزا حسن شیرازی، در ایران زناان باا جساارت مصارف

سرای شاهی ممنوع کردند . ون و تنباکو را حتی در حرمتوت

در این دوران در لبناان و بسایاری از کشاورهای عربای زناان جنابش خاود را باا

های خیریه شروع کردند و توانساتند باه مشااغل حکاومتی نیاز وارد تأسیس جمعیت

حضاور المللی زماان خاویش نیاز شوند. بعضی از زنان فعال لبنان در کنفرانسهای بین

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

273

هاای ( و برای رسیدن باه خواساته 1111، دمشق 1111، تهران 1113داشتند) بیروت

هاای کردند. به دست آوردن حق رأی در لبناان و فاراهم شادن زمیناه خود تالش می

شد مساعد آموزش و اشتغال زنان از جمله موفقیت احزابی بود که توسط زنان اداره می

. (1133مال ابراهیمی و روشنفکر، )

اساتعمار انگلایس و تجااوز قاوم یهاود، زناان در جریان قیام مردم فلسطین علیه

شاعره نقش مهمی ایفا کردند. شعر ملی فلسطین جزیی از جنبش ملی فلسطین است

ویاژه جواناان بار ضاد ها بهکه رسالت خود را در راه هدایت افکار عمومی و بسیج توده

ی طوقاان پرستی چون فدوی میهنرو زنان شاعرهصهیونیسم به نیکی ایفا کرد . از این

ها داشتند. زنان شاعر با بیاان و سلما خضرا جیوسی پایگاه مردمی واالیی در میان توده

پرساتی، اتحااد و حواد ناگوار و کشتار فلسطینیان در اشعار خود مفاهیم عمیق میهن

ماال )دادناد منع مهاجرت یهود به سرزمین مادریشان را به فرزندان خاود انتقاال مای

.(1131ابراهیمی ،

ی در عصر حاضر نیز که موج بیاداری اساالمی دامان حکومتهاای دسات نشاانده

ادی و استعمارگران را گرفته و در حال سرنگونی آنهاست. نقش زنان در جریانات استبد

سیاسی جوامع خویش غیر قابل انکار است.

تاوان گفات: ها و تالش غرب برای کنترل تحرکات زنان میبا توجه به اخبار رسانه

پزشاه 11ای وجود داشته است. شهادت زنان در بحرین، بازداشت تأثیر قابل مالحظه

کاه باه خااطر "آیاات القرمازی "زن در بحرین، فعالیت زنان شاعره به عناوان م اال

-هاایی از ایان فعالیات سرودن شعرهای انقالبی علیه آل خلیفه باز داشت شاد، نموناه

مورد ساقط جناین در کشاورهای 11، 1011هاست. تنها در بین ماه مارس تا نوامبر

تارنماای )ر کنندگان گازارش شاده اسات اسالمی در اثر حمله نیروهای مسلح به تظاه

. نگاهی به تصاویر پخش شده از تظاهرات لیبی، مصر و تونس زناان (1بیداری اسالمی

نماای تار)دهنددهد که با حجاب اسالمی در کنار مردان شعار میمسلمانی را نشان می

.(1زن مسلمان

های غربی در برابر حضور زنان در بیداری اسالمی مواضع رسانه

1 - http://islamic-awakening.ir

1 - http://zanemosalman.ir

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

274

دهاد حضاور زناان در های سران کشورهای غربی نشان مای بررسی متن سخنرانی

گذاری مادی و فرهنگی را برای غرب داشته است. جریان بیداری اسالمی ارزش سرمایه

در بیداری اسالمی سعی در کنترل حرکت ای که غرب ضمن تأیید حضور زنان به گونه

بخشی به این جریان دارد.زنان و جهت

"کریسدتین سداینس مدانیتور "در روزناماه 1011دسامبر 13الف: در تاریخ 1

زنان در خط مقادم "با عنوان -1هیالری کلینتون -ای از وزیر امورخارجه آمریکا مقاله

هاای قاوانین کند: چالشنویسنده بیان میبه چاپ رسید. در این مقاله "عقیده و ایمان

هاای عملای هایی دارد که ما در حاال اجارای طارح فرهنگی مبتنی بر مذهب، سختی

ساز ) برای هنجارهاای عنوان یه ضربانحفاظت زنان در نواحی درگیری و ارتقا آنان به

.فرهنگی مبتنی بر مذهب ( هستیم

ی این مقاله با انتخاب عنوانی جذاب، زنان را در ردیف اول ایمان و عقیده قارار نویسنده

دارد که بارای حفاظات از ها اظهار میها و سختیی وجود چالشدهد و در ادامه به بهانهمی

هاا متناساب باا فرهناگ و ماذهب ههایی عملی در حال اجراست. آیا این برناما زنان برنامه

جوامع عربی است یا تالش دیگری برای نفوذ فکری و فرهنگی در این کشورهاست؟

برخیزیاد و شانیده "ای باا عناوان در مقاله 1011دسامبر 10ب: در همین راستا در

به چاپ رسید، کوشش شده است تا باا 1ی ایندیپندنتکه در روزنامه "شوید خواهران عرب

توهم و اخبار نادرست در مورد انقالب اسالمی ایاران در خصاوص مشاکالت زناان در ایجاد

ساالگی !!! 1ایران بعد از انقالب نظیر: به حاشیه رفتن زنان و کاهش سن ازدواج دختران تاا

و... تصویری نادرست از ایران بعد از انقالب به نمایش بگذارند و بدین وسیله به زناان عارب

اسالمی شدن بیشتر انقالب خود را بگیرند. به این منظور در این مقالاه هشدار دهند جلوی

شود.کارهایی ارائه شده است که در زیر به بعضی از آنها اشاره میراه

ایستادن در مقابل مردان و رهبران اسالمی جهت جدایی دین از سیاست -

های سیاسی فمینیستی تشویق زنان به تشکیل حزب -

نیست بودنافتخار به فمی -

گذاری کشورشرکت در انتخابات و جذب آرای زنان جهت تأثیر گذاری در سیاست -

1 - http://www.csmonitor.com

1 -Hilary Clinton

1 http://www.independent.co.uk

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

275

گذاری در سیاسات کشاور در در راهکارهای ارایه شده، شرکت در انتخابات و تأثیر

کنار فمینیست شدن و ایستادن در مقابل رهبران دینای توصایه شاده اسات. عنااوین

خواننده را فریب دهاد و در او نفاوذ کناد. در جذاب مقاالتی از این دست، ممکن است

واقع باز هم نویسنده در تالش است افکار غربی خود را بر زنان چیره کند.

هاای اساالمی ی آن با آموزهدر این مجال، فرصت بررسی فمینیسم و مقایسه

داریم در دیادگاه فمینیساتی براباری کامال و طور خالصه بیان مینیست فقط به

های موجود بین ها تفاوت ن حقوق زن و مرد حاکم است. فمینیستیکنواخت بی

دانند ناه طبیعای. پیشاگامان زنان و مردان را تفاوتی ناشی از شرایط اجتماعی می

این نهضت، آزدی زن و تساوی حقوق او را با مارد، مکمال و ماتمم حقاوق بشار

و باا مارد، دانسته و مدعی هستند که بادون تاأمین آزادی زن و تسااوی حقاوق ا

سری از مواناع معنی است. در واقع این نهضت توانست یهسخن از آزادی بشر بی

ی بشریت خصوصا خاود و مشکالت را از زن بگیرد ولی موانع جدیدی برای جامعه

هاای عنوان م ال فمینیست. به(1133بهشتی و احمدی نیا، )وجود آورد زنان به

دانند و تشکیل خاانواده را های خود میها و آرمانشدن را مغایر ارزش تندرو مادر

کنند. در چنین تفکاری زن از فطارت راهی برای است مار بیشتر زنان محسوب می

شود. در نتیجه روابط نامشروع که قیاد و بناد ازدواج را و حتی غریزه خود دور می

رنتیجاه بنیاان خاانواده شاود. د ی ساالم زن و شاوهری مای ندارد جایگزین رابطه

متزلزل شده و حتی اگر ناخواسته فرزندی متولد شود، پدر و مادر با حس ماادری

های مقاربتی و و پدری او را بزرگ نخواهند کرد. به این معضل مشکالت و بیماری

. (1133اخالقی ، )شود های جنسی هم اضافه میشیوع بیماری

"ای با عناوان مقاله 1در روزنامه ایندیپندنت 1011آوریل 17. ج: در تاریخ 1

در خصاوص 1به قلام کریساتینا پاترساون "درسهای آزادی از خواهران بهار عربی

شاد کاه زناان های اخیر به چاپ رسید. در ایان مقالاه ذکار نقش زنان در انقالب

سوریه نقش مهمی در ایجاد تظاهرات در مقابل دولت دارند و تالش زنان را بارای

عناوان نجات پدران و پسرانشان ستود. در مقابل اعتصاب غذای زنان بحرینی را باه

الگویی برای سایر کشورها ) به غیر از سوریه( مطرح کرد.

1 -http://www.independent.co.uk

1 -Christina Patterson

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

276

اسات. بناابراین نویسانده مطمئنا سرنگونی دولت بشار اساد باه نفاع دول غربای

زیرکانه با مطرح کردن زندانی شدن پدران و پسران سعی در تحریه زناان باه انقاالب

کند حضور زنان در اعتراضات را گسترده و ویژه جلاوه دهاد. بارعکس دارد و تالش می

خواهد با اعتصاب غذا باه کند و از آنها میای متفاوت ارائه میبرای زنان بحرینی نسخه

ض خود ادامه دهند! مطمئنا اعتصاب غذا و حتی مرگ این زنان در سکوت، دردی اعترا

کند.ی لیبی و بحرین دوا نمیاز مردم زجر کشیده

ی دیگری با عنوان مقاله 1در روزنامه واشنگتن پست 1011ژوئن 7. د: در تاریخ 1

ر از شارکت فعااالن زن د "صداهای حیااتی و تشاریه جهاانی، میزباان رهباران زن "

برد که جهت مباح ه در خصوص فیمینیسم و عوامل شکسات آن سراسر جهان نام می

بعد از انقالب در کشورشان در آمریکا گرد هم آمدند. در این نشست کاه در واشانگتن

.زن از کشورهای اسالمی دعوت داشتند 7ی زن، رهبر دعوت شده 3برگزار شد از

با هدف تأثیر الگوهای فمنیساتی هاییراحتی قابل در است که چنین نشستبه

)مبتنی بر مدلهای غربی( بر زنان مسلمان در جهت انحطااب بیاداری اساالمی و جادا

ها از اسالم بوده است. تالشی که غرب برای حمایت از زنان مسالمان کردن این جنبش

کند و خواهان ارتباب زنان با ساازمانهای جهاانی و ناه از طریق سازمان ملل مطرح می

ی دیگری از جریانی هدفدار در این میان است .می هستند نشانهاسال

گیری:نتیجه

با توجه به گسترش بیداری اسالمی و نفوذ آن در منطقه، از یه طارف خاورمیاناه باه

های جهانی تبدیل شده است، ولی از طرف دیگر این نا ی نا امن برای قدرتیه منطقه

11ر منطقه کمه کند. از آنجا که این بیداری، امنی ممکن است به نفوذ افکار غربی د

سال پیش در ایران اتفاق افتاد و به نقل از محققان تأثیر انقالب اسالمی ایاران در ایان

های ایران به معرفی بیشاتر انقاالب جریان کامال مشهود است. لذا شایسته است رسانه

کنناد. معرفای زناانی کاه اسالمی پرداخته و جایگاه زنان را در ایران باه دنیاا معرفای

ها و تالشهای دولات بارای حال ای دارند، و همچنین معرفی برنامهجایگاه علمی ویژه

تواند مانعی مؤثر بر سر راه غرب باشد. مشکالت زنان در ایران می

.http://wwwwashingtonpostcom- 1

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

277

منابع فارسی

از آن نقاد و فمینیسام تربیتای نظریاه بررسای و تبیین. م احمدی نیا, س . بهشتی1

.1133، 1 اسالمی تربیت. اسالمی تربیت و تعلیم منظر

یفصالنامه (. هاا نموناه و گذاری تأثیر)اسالمی بیداری و اسالمی انقالب. م . شیرودی1

,11-11(:17)2;1133. اسالمی انقالب مطالعات پژوهشی -علمی

اساالمی بیاداری سوم موج بخش الهام ایرانی -اسالمی تمدن. ن کیانی, م . خرمشاد1

.13-20(:13)1;1111. اسالمی انقالب مطالعات پژوهشی -یعلم فصلنامه

کاالن و توساعه هاای برناماه در زناان جایگااه مقایسه. ر حریری, ا قربانی, ا . قدیمی1

(.1)2;1110(. زنان تحقیقات)توسعه و حقوق: زن. ایران اسالمی جمهوری

انتشاارات :تهاران . اخیار ساله صد در اسالمی هاینهضت اجمالی بررسی. م . مطهری2

.1111 ;صدرا

اشاعار بار تکیاه باا )فلساطینی زنان شعر در پرستی وطن هایجلوه. ع . مالابراهیمی7

.12-110(:1)1;1131(. زنان پژوهش)هنر و فرهنگ در زن(. طوقان فدوی

. فرهنگای هاای عرصاه در لبناانی زنان حضور بر نگرشی. ا روشنفکر, ع . مالابراهیمی3

.03-113(:1)1;1133. زنان پژوهش

قام دانشاگاه پژوهشی -علمی فصلنامه. فمینیسم و اسالم در مادری اخالق. ا . یزدی 3

10(1:)131-21.

awakening.ir;-http://islamic 1011اسااالمی بیااداری در زنااان نقااش -1

[cited 1011 June 13].

http://zanemosalman.ir; 1110. خاورمیاناه در اساالمی بیاداری و زنان -1

[cited 1011 June 13].

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

278

منابع انگلیسی

1- Board TME. Women on the front lines of faith vs. state.

http://www.csmonitor.com; 1011 [cited 1011 June 1011.]

1-Dergham R. Rise up and be heard,Arab sisters. Independent;

1001 [cited 1011 June 13

1- Graneheim UH, Lundman B. Qualitative content analysis in

nursing research: concepts, procedures and measures to achive

trustworthiness. Nurse Education. 1001;11:102-11

1- Patterson C. Lessons in freedom from the sister of Arab Spring.

http://www.independent.co.uk; 1011 [cited 1011 June 13].

2-Wax E. Vital voices global partnership honors female leaders.

http://wwwwashingtonpostcom. 1011.

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

279

های حضور زن مسلمان در انقالب اسالمی ایرانجلوه

و تداوم آن در نهضت بیداری اسالمی

1امیر حسین بانکی پور فرد ! 2محمد جواد ذریه !

3سهیال آبیار !

چکیده

ی بیداری اسالمی تمامی اقشاار ملات ایاران باود کاه باا هادایت و انقالب اسالمی ایران ثمره

رهبری حکیمانه امام خمینی)ره( به سرمنزل مقصود رسید. زنان مسلمان ایرانی باا لبیاه باه

گیری انقالب اسالمی آفریدناد. آناان باا ای امام امت، زیباترین و مؤثرترین نقش را در شکلند

های گوناگون سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و تربیتی به صورت مساتقیم و غیار حضور در عرصه

مستقیم ایفای نقش نمودند. به نحوی که اگر حضاور سرشاار از ایماان و اخاالص ایان قشار

رساید. در ایان زات قبل و بعد از انقالب نبود؛ این انقالب به ثمردهی نمیعظیم در جریان مبار

پژوهش با روش توصیفی تحلیلی و با محوریت بیانات امام خمینی)ره( و مقام معظام رهباری

های مختلف زنان در مراحل مختلف انقالب پرداخته شاده اسات. کارکردهاای به بررسی نقش

توان به سه دسته هدایت و تربیت، مشاارکت، حمایات و میمختلف زنان در انقالب اسالمی را

هاای فاردی و اجتمااعی باا الگاو ها در حوزهآفرینیپشتیبانی تقسیم نمود که در تمامی نقش

هاای قرار دادن دو بانوی عالم یعنای حضارت فاطماه زهارا)س( و حضارت زیناب)س( گاام

هاا و تاأثرات عظایم موفقیات هاای انقاالب اساالمی برداشاتند. سازی را در پیروزیسرنوشت

عنوان الگویی عملی در مقابال زناان تواند بهمبارزاتی زنان مسلمان ایران در انقالب اسالمی می

مسلمان جهان قرار گیرد تا بیش از پیش شاهد پیشبرد روناد بیاداری و آگااهی مسالمانان و

ی باشیم.خصوص جوامع اسالمهای مؤثر در کلیه اقصی نقاب دنیا بهگسترش فعالیت

واژگان کلیدی

زن مسلمان، انقالب اسالمی، امام خمینی)ره(، مقام معظم رهبری، بیداری اسالمی

انشکده اهل البیت)علیهم السالم( دانشگاه اصفهان . استادیار د 1

کارشناس ارشد فلسفه و کالم اسالمی، مدرس حوزه دانشگاهیان اصفهان. 1

. کارشناس ارشد فلسفه و کالم اسالمی، مدرس حوزه و دانشگاه 1

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

281

مقدمهپیونادد؛ ای از زماان کاه باه وقاوع مای ای اجتماعی در هر برههعنوان پدیدهانقالب به

المی باشد. انقاالب اسا های جامعه میها و زیر ساختعموما بیانگر نوعی بحران در الیهکفایات گذشاته های ایجاد شده ناشی از خفقان رژیم بیایران نیز در واکنش به بحران

هاای جامعاه ایاران شاد. به وقوع پیوست و موجب تحولی بنیادین در تمام زیرسااخت های آینده را داشته باشد الزم برای اینکه یه انقالب امکان استمرار و تداوم برای زمان

هیت آن شناخته شده باشد. انقالب ایران به تعبیار اساتاد شاهید ها و مااست که مؤلفهماهیت اسالمی داشتن به معنی واقعی، یعنای »مطهری دارای یه ماهیت اسالمی بود؛

ی آزادی خاواهی و چند بعدی و همه جانبه بودن؛ یعنی روح این انقالب را چه از جنبهدهاد. در ایان صاورت کیل مای های دیگر، اسالم تشی مادی و چه از جنبهچه از جنبه

«.تداومش در آینده هام بایاد بار هماین مبناا و اسااس باشاد یعنای اساالمی باشاد (31، ص1133) مطهری،

ها، از سه رکن اساسی امام، امت و مکتب اساالم انقالب اسالمی ایران در بعد مؤلفهاماری گیری و استقرار انقاالب سازی، شکلتشکیل شده بود. حضور فعال امت در بستر

انکار ناپذیر است. به عبارتی پیاروزی انقاالب اساالمی در ایاران، مرهاون همفکاری و های مختلف اجتماعی، خاصه زنان بود.مشارکت جدی گروه

گیری انقالب اسالمی و بعاد از آن، از اهمیت و بررسی نقش بانوان در فرآیند شکلساالمی قابال توجاه جهت حفظ ظرفیت این نیروی عظیم در مراحل مختلف بیداری ا

بدیلی در ساازندگی جامعاه دارناد، وجاود ایان نقاش و است. از آنجا که زنان نقش بیکند که برای حفظ و ماندگاری بیاداری اساالمی باه جایگااه و وظیفه خطیر اقتضا میگیری انقالب پرداخته شود؛ تا زنان ساز بانوان در فرآیند شکلنقش حساس و سرنوشت

-منزلت واقعی خود بتوانند حضوری فعال و آگاهانه در تماام عرصاه با آگاهی از شأن و

های بیداری اسالمی داشته باشند. عالوه بر این، بنا به عللی این حضاور فعاالناه زناان در طول بیداری اسالمی از چشم بسیاری مغفول مانده، لذا بررسی نقش و سهم باانوان

باشاد. )بیاناات مقاام معظام هبردی مای بنا به فرموده رهبر معظم انقالب از کارهای را ( 11/10/10های راهبردی با موضوع زن و خانواده، رهبری در سومین نشست اندیشه

هاای های انقالب مرهون اندیشههای مختلف و در فراز و نشیبحضور زن در عرصههاای تاوان یکای از جنباه باشد تا جایی که میاصالحی و مکتبی امام خمینی )ره( می

هاای انقاالب انگیز انقالب اسالمی ایاران را حضاور زن در تماام عرصاه و حیرتجالب ی رناگ آن و از حاوزه دانست. امام، زن را از زوایای پنهان تاریخ و حضاور مابهم و کام

ی خود آگاهی و فعالیت امروز رسانیدند. ایشان ضمن تبیین ناخودآگاه جامعه به صحنهن و جایگاه زن در اسالم، زمینه حضاور زن را در های اصیل اسالمی در مورد شأاندیشه

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

281

ی فاردی )خودساازی جامعه فراهم ساختند. تأکید بر ساه رساالت مهام زن در حاوزه هاا باا ی عرصاه ی اجتماعی)شرکت فعال در همهمعنوی و رشد کماالت روحی(، حوزه

ی زن در حاوزه خاانواده )رساالت ماادری و آفرینی ویژهحفظ موازین اسالمی( و نقش های بلند حضرت امام)ره( بسیار مورد اهتمام است.همسری( در اندیشه

ی زناان های از دسات رفتاه ی منزلت زن به احیای ارزشایشان با بازنگری دوباره های گوناگون انقاالب ناه تنهاا الزم، بلکاه واجاب پرداختند و حضور آنان را در صحنه

زنان از نظر اسالم نقش حساسای در : »فرماینددانستند. ایشان در مورد نقش بانوان میدهاد کاه او بتواناد مقاام ی اسالمی دارند و اسالم زن را تا حدی ارتقا مای بنای جامعه

انسانی خود را در جامعه باز یابد و از حد شیء بیرون بیاید و متناسب با چنین رشادی حیفه ناور ص«.)هایی را به عهده بگیردتواند در ساختمان حکومت اسالمی مسئولیتمی ( 11/3/23الملل، ، مصاحبه با نماینده سازمان عفو بین1ج

گذری اجمالی به دیدگاه فروکاهشی به زن، قبل از انقالب

هجری که ایران به تصرف مسلمانان درآمد تاا روی 31وضعیت زنان ایران از سال وباری بناد کار آمدن دولت صفوی وضعیت مطلوبی نبوده است. به علت رواج فساد و بی

هاا خاصاه در کار رفته در بیشاتر زمیناه ناشی از حکومت امویان و عباسیان، رویکرد بهی بسیار داشت. در این میان به حی یات و مورد زنان، از اسالم ناب محمدی)ص( فاصله

هاای ناپاذیری وارد آماد. زناان از هرگوناه فعالیات مقام زن در جامعه لطماات جباران عنوان کمه درآمد و شرکت در امور منزل ده و بیشتر بهاجتماعی و سیاسی محروم بو

تاوان انکاار کارد اماا چاون مشغول بودند. هر چند حضور زنان عالم و فرهیخته را نمیتوان گفت وضعیت زنان تا زمان دولت صفوی کاه تشایع جنبه عمومی نداشت، لذا می

آمدن دولت شایعی، متأثر از روی کار»به رسمیت شناخته شد، تغییر چندانی نداشت. صفویان به علت کمبود علما و کتب دینی تالش کردند تا دانشمندان عرب شایعه را از هر کجا که امکان داشت، به ایران بیاورند. این علما از دو ناحیه به ایاران آمدناد: یکای

(.111، ص1112براون؛ « ) بحرین و دیگری جبل عاملر فرهنگ عمومی زنان ایران گذاشات. حضور علما و گسترش تشیع تأثیر شگرفی ب

این امر بیشتر ناشی از اعتقادات دینی مردم و ارادت آنها به خانادان اهال بیات)علیهم خصوص حضرت سیدالشهدا)علیه السالم( بود که گسترش فرهنگ عازاداری السالم( به

ای کاه گونهصورت یه نهاد اجتماعی درآمده بود. بهامام حسین)علیه السالم( تقریبا بهحتی پس از اضمحالل صفویان تا دوران قاجار، زنان باا شارکت در مراسام عازاداری و

ای گوناه های دینی و سیاسی خود افزودند. بهحضور در مساجد و تکایا، بر علم و آگاهیه.ق نشاان از بیاداری 1101در ساال « قیام تنبااکو » ی که حضور فعال زنان در واقعه

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

282

که هنوز زنان از نعمت خواندن و نوشتن محروم بودناد و هناوز زنان در دورانی را داردای از زناان ای برای آنان در ایران دایر نشده بود. با وجاود قشار فرهیختاه هیچ مدرسه

عالم و آگاه به مسائل اجتماعی و سیاسی زمان خود، باید افازود کاه در دوران پهلاوی، ترین تحاوالتی بوجود آمد. از مهم رویکردی کامال فروکاهشی نسبت به تمام شئون زن

که در این دوران جهت تضعیف موقعیت زنان مسلمان ایرانی از طرف استعمار و ایاادی آن در ایران صورت گرفت عبارتند از:استعمار غارب در ایاران، های مادری و همسری؛ الف(دور کردن زنان از نقش

هویت، بایستی ای وابسته و بیعهدریافته بود که برای تبدیل کردن جامعه ایران به جامترین عضو آن یعنی زن را از فرهنگ و ارزشهای ملی و اسالمی تهی نماید. در ابتدا مهم

دار بودن تفکر و تقیدات مذهبی و سنن ملی، سیاست ماذهب از آنجا که به دلیل ریشها هادایت زدایی با مشکالت جدی و مقاومت اجتماعی مواجه بود، بنابراین عوامل رژیم ب

زدایی در ترکیه، تهاجم به دین و کشورهای غربی ذی نفع در ایران همچون تجربه دینهای دینی آغاز کردند. از جملاه ایان مذهب را از طریق رواج سکوالریزم و تحقیر ارزش

عناوان ی خانواده اسالمی ایرانی اعتبار فراوانی داشت نقش زن باه ها که در حوزهارزشفرزندان بود که با گسترش فرهنگ ابتذال غربی در ایران به یه امر مادر و مربی اصلی

در نظار زن شاؤون »ارزش تبدیل گردید. باه تعبیار مقاام معظام رهباری: حقیر و بیو انوثیت، شؤون طبیعی انوثیت؛ یعنی همسری و ماادری و تربیات فرزناد، اداره خاناه

ی کاه غالباا جازو لاوازم آن تکفل به مدیریت خانه و تأمین آسایش شوهر این چیزهایدر گذشته اینها شده بود ضد -یعنی میل زن و طبیعت زن به این است -انوثیت است

-کردناد و مای ارزش. در حالی که در آن کشورهایی که این مفاهیم را از آنجا نقل مای

)مصاحبه مجله شاهد باانوان باا مقاام « خواستند از آنها یاد بگیرند به این شدت نبود...(. ضدارزش نمودن شؤون طبیعی زن پیامدهای خطرناکی باه 11/7/73ظم رهبری ، مع

زن یه موجود کم کار، کام تاأثیر، پرمصارف؛ از لحااظ اخالقای دچاار »دنبال داشت. هاا، ها و تبااهی ها و پوچیی مرد و جامعه به بسیاری از بیهودگیکننده و پایبند کننده

)هماان(. تهای شادن زن از رساالت « وردناد وجود می آیه چنین حالتی را داشتند بهگرایای کاه مادری و همسری، باعث گردید تا زن به ابزاری جهت تبلیغ فرهنگ مصرف

آورد حضور بیگانگان در ایران بود تبدیل گردد.رهیکای از های مختلف اجتمداعی؛ داشتن زن از حضور در عرصهب(عقب نگه

ر گذشته صورت گرفات؛ رواج فرهناگ اقداماتی که در راستای تضعیف موقعیت زنان دتجمل و مدگرایی افراطی، جلوگیری از تحصیل علم و دانش، غلبه دادن شهوت و فساد

داشاتن زن از آگاهیهاای تار از هماه عقاب نگاه جنسی بر فضای زندگی زناان و مهام پیش از انقالب، فرهنگی کاه »ی مقام معظم رهبری، اجتماعی بود. به فرموده -سیاسی

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

283

کرد که نگذارد استعدادهای درونی زنان آنچنانی کاه ی ما بود سعی میجامعه حاکم برهایی که در این مملکت حول و پسندد رشد کند. تمام برنامهاسالم خواسته و اسالم می

شاد و باه اجارا در مای آماد های گذشته طراحی میحوش وجود زن از سوی دستگاهی ماا ایان فرصات را باه زن متن جامعاه بدین منظور بود... . حقیقت این است که در

)«طور بیندیشد و آن طور رشد کناد دادند که مانند زن صدر اسالم فکر کند و آننمیدیدار با گروهی از خواهران طالب مدرسه علمیه و دانش آموزان عضو انجمان اساالمی

(.1/7/71مدارس مسجد سلیمان، محرومیت و مظلومیت زنان در حضرت امام خمینی )ره( نیز ضمن اشاره به دوران

بار زناان اینگوناه دو دوره جاهلیت قبل از اسالم و دوران پهلوی، در مورد وضعیت رقتهای بزرگای کاه باه های اخیر منحط کردند. از خیانتزنها را در این دوره»فرمایند: می

ماا را باه ملت ما شد این بود که نیروی انسانی ما را از دست ما گرفتند، نیروی جوانانعقب راندند، نیروی بانوان ما را به عقب راندند، بانوان ما را منحط کردند، باانوان ماا را

، ساخنرانی در جماع 7)صاحیفه ناور ج « ملعبه کردند، اینها اهانت به مقام زن اسات (. 11/11/23بانوان قم،

سیاست به ابتذال کشاندن زناان ج(تبدیل کردن زن به عامل فساد در جامعه؛ ی فرهنگی سیاسی جامعه ایاران ترین راهبردهای نظام سلطه در جهت استحالهاز مهم

در قبل از انقالب بود. برای دستیابی به ایان امار،آزادی زناان را بهاناه قارار داده و باه های اساتبدادی ترین رویهبندوباری پرداختند و در این راه حتی خشنترویج فساد و بی

کار گرفتند. هار چناد سیاسات فاساد کاردن نیمای از ب بهرا نیز در قالب کشف حجاجامعه در زمان رضاخان به زور سرنیزه صورت گرفت؛ اما در دوران بعاد، شاکل نارم و

ای که رسالت زن چیزی نبود جاز فریباایی کاه بایاد ای به خود گرفت، به گونهمکارانهین روش ناه تنهاا زناان شد. با اهمه موانع موجود بر سر تحقق این رسالت برداشته می

بلکه نیم دیگر جامعه، یعنی ماردان را نیاز باه بناد افساون فریباایی کشااندند و ایان -سرانجامی جز فساد و تباهی برای جامعه چیزی در پی نداشت. رهبر فرزانه انقالب ره

آورد گذشته در مورد زنان را ترویج فرهنگ برهنگای باه جاای رواج داناش و معرفات ها و خلقیاات و آنچه آوردند این بود که زن را به سنت»فرمایند: و می نمایندعنوان میاعتقاد کنند، آن را یه موجود ی خودش بیهای اعتقادی و رفتاری دیرین جامعهریشه

ساخنرانی مقاام ) «مصرفی تربیت کنند. متأسفانه در نسل گذشاته موفاق هام شادند (.3/11/73جهانی اسالم ، المللی زن و انقالب معظم رهبری در کنگره بین

بنابراین در گذشته، زن از هویت اصیل خود تهای و دچاار ناوعی از خودبیگاانگی در حالی که بسیاری از روشنفکران وابسته و متأثر از اصالحات پهلوی دوم، تنها گشت.

گرایاان دیدناد، جمعای از اصاالح راه ارتقای جامعه ایران را در پیروی از روش غرب می

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

284

های اسالمی ارائه دهند. چهره شاخص این کوشیدند که تبیینی نوین از آموزه دینی میماداری، محاور اندیشاه ایشاان را تشاکیل افراد حضرت امام خمینی)ره( بود کاه دیان

هاای وی حضاور داشات جاای اندیشاه داد که آکنده از عقالنیتی بود کاه در جاای می (.127ص،1131بستان، )

)ره( را در مواضع آن بزرگوار پیرامون مساأله زناان مامتأثیر بارز این نگاه حضرت اباا بصایرت کامال، ساوء 10آغازین دهاه های توان مشاهده نمود. ایشان طی سال می

پهلوی از علم کردن مسأله آزادی و حقوق زنان را در کرده و به جاد رژیم یاستفاده چارا کاه ؛ ندلفات برخاسات در این باب به مخا رژیمهای به اصطالح نوگرایانه با سیاست

رژیم مخالفت خود با اسالم را در زیر لوای دفاع از زنان پنهان کارده باود. اماام)ره( باه فریباناه و در جهات محاو هویات و کرامات زن که رفتار شاه عوام ندخوبی دریافته بود

ت ایجاد شده با اعالم تساوی زن و مرد برای او محبوبی خواستمیباشد. پهلوی دوم میگردد. امام باا در صاحیح ایان نکتاه کاه تداوم حکومت وی از این رهگذر تضمین و

گیرد که هدف او خدمت به زنان نیست، باا نیروی پرتوان زنان در اختیار فردی قرار میداشات رانه درصدد حفظ شخصیت زناان و پااس اعالم مخالفت خود با این سیاست مزو

، 12شااماره ، مطالعااات راهبااردی زنااانفصاالنامه ، عطااارزاده) کراماات آنااان برآماادمگار باا چهارتاا زن » فرمایناد: (. چنان که ایشان در راستای این جریان مای 1137بهار

شود؟ مگر مردها که تا حاال بودند ترقی برای شاما فرستادن به مجلس ترقی حاصل میفحشاا هایتان درست کنند؟...ما با ترقی زنان مخالف نیستیم، با ایندرست کردند تا زن

، ساخنرانی در جماع اقشاار 1صحیفه ناور ج «) مخالفیم، با این کارهای غلط مخالفیم(. با بررسای وضاعیت زناان در کشاورهای اساالمی در ساالهای اخیار 17/1/11مردم،

کنیم چرا که ریشه تماامی آنهاا باه کمابیش مسائل فوق را در این جوامع مشاهده میردد و امروزه زنان مسلمان از وضعیت موجاود گفرهنگ استعماری و ضد اسالمی بر می

اند.به ستوه آمده و در نهضت بیداری اسالمی حضوری پر رنگ و مؤثر یافته

57نحوه تأثیرگذاری زن در بسترسازی انقالب اسالمی تا سال هاای قبال از پیاروزی انقاالب اساالمی، در مقاومات حضور استوار زنان در صحنه

هاای ایشاان اماری ارها و آزارهای رژیم شاه بر خود و خاانواده صبورانه آنها در برابر فشگیاری انقاالب باا وجاود تماامی سازی، شکلناپذیر است. مشارکت زنان در زمینهانکار

تاوان دوران انقاالب ای عمیق متجلی است که به جرأت میگونهها بهفشارها و سیاستنمود. اماام راحال)ره( در ساخنان ی تاریخی زنان ایرانی قلمدادترین دورهرا، ارزشمند

نمودند به نقش اساسی زناان در خویش هرگاه از نقش مردم در پیروزی انقالب یاد می )نهضت انقاالب( این باب ها در فعالیت زن» فرمایند: کردند. ایشان میانقالب اشاره می

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

285

در کاه ریختناد از فعالیات مردهاا باود؛ بارای اینکاه هماین خواهرهاا ارزشش بیشتر کردند و مشت گره کردند، اینهاا مردهاا را، اتها و در مقابل توپ و تانه تظاهر خیابان

هاا آمدناد در مقابال تاوپ و کاه خاانم وقتی مردها ببینند قدرتشان را دوچندان کرد.این نهضت یاه ساهم این خواهرها در که و ما دیدیم کنند. تانه، آنها بیشتر اقدام میسااخنرانی در جمااع بااانوان معلاام و 10ج نااورصااحیفه ).«بساایار باازرگ داشااتند

(3/3/23، آموزان دانشهای حضور زن در دوران ی تأثیرگذاری زنان یا به عبارتی جلوهبا این توصیف نحوه

ی اجتمااع و حضاور غیار صورت حضاور فعاال و مساتقیم در عرصاه قبل از انقالب بهگر اسات و هماین بانی جلوهمستقیم در پوشش، نقش هدایت و تربیت، حمایت وپشتی

قاعده بر حضور زنان در نهضت بیداری اسالمی در طول تاریخ نمایان است.های مبارزاتی قبدل از انقدالب؛ الف(حضور مستقیم زنان در عرصه فعالیت

آور دوران هاای خفقاان چنانچه اشاره شد سابقه حضور مستقیم زنان مسلمان باه ساال هاای بعاد و نزدیاه باه گردد. این حضور فعاال در ساال ی تنباکو برمیقاجار در واقعه

گیری انقالب رو به افزایش است. به روایت منابع تااریخی، زناان در دوران قاجاار شکل، 1131ه.ق)معتضاد ، 1101ه.ق، 1133هاای بارها در تظاهرات دسته جمعی در ساال

(131تا 173 تا، صه.ق قیام تنباکو )کربالیی، بی1101تر از آن و مهم (101و 101ص

شرکت داشتند. -حضرت امام خمینی )ره( نیز در موارد متعددی به پیش قدم بودن زنان در عرصه

نمایند و در مورد حضور زنان در دوران آغازین نهضات اساالمی های مبارزات اشاره میقبل از این دوره رژیم پهلوی، در جنابش تنبااکو و جنابش مشاروطیت، »فرمایند: میها در جامعه بودند و با مردها راجاع باه کردند و زنبا مردها فعالیت می ها همدوشزن

کردناد. هاای مملکات خودشاان فعالیات مای امور سیاسی و امور اجتماعی و گرفتاری، سخنرانی در جماع 10)صحیفه نور ج « کردندطوری که مردها آن وقت قیام میهمان

(. 3/3/23بانوان معلم و دانش آموزان، های قبل از پیروزی انقالب شدت بیشتری داشت ت و شرکت زنان در سالاما دخال

-هاا و میارا ها، آن هم با حفظ میازان در تظاهرات و راهپیمایی»شان از جمله شرکت

13ها رفتن است کاه در های اسالمی و با شعارهای اسالمی و از اینها باالتر، جلو گلولههاا بودناد کاه در دها شهید دادند و ایان زن شهریور در میدان شهدا، زنان بیشتر از مر

13میدان شهدا نشستند و مورد رگباار ظالماناه دشامن قارار گرفتناد و ایان فاجعاه (110،ص1133مطهری، «.) شهریور نقطه عطف عجیبی در این انقالب اسالمی بود

برجستگی نقش زنان آن هام باه صاورت حضاور فعاال و مساتقیم در تجمعاات، نحاوی در شاود. بلکاه در تماامی حاوادثی کاه باه نمی شهریور 13منحصر به حواد

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

286

بدیل بودند. مقام معظم رهبری ضمن اشاره به پیروزی انقالب مؤثر بود، دارای نقش بیها و مبارزات؛ ورود زن به متن انقالب را رمز پیاروزی نقش مستقیم زنان در راهپیمایییان اجتماعاات، بالشاه ایان اگار نبودناد زناان تاوی ا »آن برشمرده و می فرمایناد:

بخشید؛ عالوه بر اینکه در بعضای اجتماعات عظیم و این تظاهرات عظیم، آن اثر را نمیجاها م ل مشهد، اصال شروع این تظاهرات، از زنان شد. یعنای اولاین حرکات عماومی

بیاناات مقاام « ) هاای مرداناه راه افتااد مردم، یه حرکت زنانه بود... بعد از آن حرکتهااای راهبااردی بااا موضااوع زن و رهبااری در سااومین نشساات اندیشااه معظاام (. 11/10/10خانواده،

هر جه حضور زنان در مبارزات علیه رژیم پر رنگ تر می گردید ، انقالب اساالمی در دو سه سال آخر مبارزه ناگهان نقش بانوان در پیاروزی »به پیروزی نزدیکتر می شد.

ستگی عظیمی شد و خاانم هاا اولاین راهپیماایی انقالب و قیام عظیم مردم دچار برجخطرنا را شاروع کردناد و در میاادین پرخطار مباارزه حضاور فعاال و چشامگیری

(. 13/11/77بیانات مقام معظم رهبری در کنگره جهانی زن،« ) داشتندصاورت مساتقیم نقاش هاایی کاه زن باه های مهم در تمام عرصهیکی از مشخصه

ود اسالمی و حفظ حجاب بود و این هنار اماام خمینای)ره( کرد، رعایت حدآفرینی میبود که زنان را با تأکید بر حفظ ماوازین شارعی باه صاحنه آورد و در میادان دفااع از

ناام « انقالب چادرها»دستاوردهای انقالب حاضر نگه داشت، تا آنجا که انقالب اسالمی (.113،ص1133)مرتضوی، گرفت

های اجتماعی، سیاسی دوران قبل از انقاالب نهحضور مستقیم زنان در تمامی صح توان به موارد ذیل اشاره نمود:وار مینمودهای مختلفی داشت که به صوت تیتر

های افشاگرانه برعلیه رژیم پهلویشرکت در جلسات سیاسی و استماع سخنرانی -

آمیز خیابانیها و تظاهرات اعتراضشرکت در راهپیمایی -

هاعیهپخش اخبار و توزیع اطال -

امدادگری و رفع نیازها م ل کمه به مجروحان و پناه دادن به فعاالن انقالب -

شرکت در مبارزه نظامی و استفاده از سالح بر علیه رژیم پهلوی -

کمه به ساختن موانع در سر راه نیروهای نظامی رژیم پهلوی -

ترین جلوه حضور؛ ب( نقش حمایت و پشتیبانی زن قبل از انقالب، حیاتیتاری را نیاز بار های پایانی مبارزه، زنان رساالت سانگین وه بر نقش فعاالنه در سالعال

توان از آن به حضور غیر مستقیم اما حیاتی و ثمربخش در انقالب دوش داشتند که میشاما » فرمایند:اسالمی یاد کرد. در اهمیت این امر خطیر، حضرت امام خمینی)ره( می

پیشقدم بودید و هدایت کردیاد، تقریباا شاما باانوان، بانوان که همیشه در این نهضت صاحیفه ناور «.) دیگران را و دیگران به نظر اینکه شما پیشقدم شدید، قوت پیدا کردند

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

287

نقش حیاتی و ثمر بخش زناان (11/7/23، سخنرانی در جمع دانشجویان اصفهان ،1ج شای از مباارزه در دوران مبارزه شامل صبر و شکیبایی، مساعدت و تحمل مشاکالت نا

بود. زنان با حمایت و پشتیبانی از همسران و فرزندان خود، با ایمان و آگاهی به رسالت ای که اگار گونهالهی خود، حضوری پر رنگ و نیرومند در همه مراحل مبارزه داشتند به

-مادران شجاع نبودند، اگر همسران پرگذشت و فداکار نبودند، فرزندان و شوهران نمی

به رسالت خطیر مبارزه ادامه دهند. توانستندهاا هام در خاناه »فرمایناد: رهبر فرزانه انقالب نیز با اشاره به این وظیفه مهم مای

زنان نقش ایفا کردند و این چیز مهمی است، این را نباید دست کم گرفت. اگار دل زن -ناد آن تواگیری و با یه جریان همراه نباشد، مرد نمای و فکر زن در خانه با یه جهت

هاا در حقیقات دو کاار جور همه نیروی خودش را در ایان راه مصارف کناد. پاس زن گاههاا و در هاا و در شاهادت هاا و در خیاباان کردند؛ هم با جسم خودشاان در میادان

کردند و آنچاه کاه باود آن را دو برابار ها و در این تظاهرات میلیونی شرکت میقتلگاهفکر خودشان، با دل خودشان و با اعتقاد عمیقی کاه کردند؛ هم با روح خودشان، با می

کردناد، آنهاا را باه بردند. مردها را تشجیع میبه این جریان داشتند، کیفیت را باال میوجود آوردناد؛ ایان گیری مناسب بهکردند، برای آنها محیط تصمیماین کار تشویق می

بیاناات مقاام «.) تار از حرکات اول نیسات دو تا حرکت است، حرکت دوم کم اهمیات (1/1/71نفر از خواهران مکتب نرجس، 103معظم رهبری در دیدار با

آفرینی زن در دوران دفاع مقدسهای نقشجلوه

هاا از جملاه با پیروزی انقالب اسالمی و ایجااد تغییارات اساسای در کلیاه بخاش باود و نیروهای نظامی خصوصا ارتشی که اک ر فرماندهان عالی خاود را از دسات داده

خروج مستشاران نظامی غربی، رژیم بع ی عراق باه خیاال فاتح چناد روزه ایاران، باا حمایت رسمی آمریکا و دیگر دول غربی، جنگ هشت ساله را آغاز نمود. اما با توجه به

های جوانان ایرانی در همان ابتدا متوقف و در طاول جناگ، متحمال خساارات رشادتا عزت و سرافراز ایران، در این آزمون بزرگ الهی نیاز سنگینی گردید. و سرانجام ملت ب

های دفااع آفرینی زنان در طول سالسربلند بیرون آمدند. در این میان با توجه به نقشتوان آنان را سربازان گمنام جنگ نامید . نقش زنان در دوران دفااع مقادس مقدس می توان در موارد ذیل تبیین نمود:را می

هار چناد جهااد بار زناان ه و حضور در مناطق جنگی؛ الف( شرکت در جبهواجب نیست و اسالم رسالت خطیر و دشوار را از دوش زنان برداشته اسات، چراکاه باا

صاورت نیروهاای طبیعت جسمی و نیز با عواطف آنها سازگار نیست، اما زنان عمدتا باه فرمایناد: باره مای ها حضور فعال داشتند. رهبر معظم انقالب در این پشتیبانی در جبهه

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

288

نقش مادران شهدا، نقش همسران شاهدا، نقاش زناان مباشار در میادان جناگ، در » کاه مان بخشای از -کارهای پشتیبانی و بعضا بندرت در کارهاای عملیااتی و نظاامی

-العاده بود. زنیه نقش فوق -شان را خودم از نزدیه در اهواز دیدمکارهای پشتیبانی

بیانات در سومین نشست اندیشه های « ) نظامی هم فعال بودند هایها حتی در بخش (. 11/10/10راهبردی با موضوع زن و خانواده،

هشت سال دفاع مقدس به جهانیان نشان داد کاه ب( ایثار و از خود گذشتگی؛ -زنان ایرانی در کنار فرزندان خویش به مقابله با دشمنان برخاستند و شهادت فرزندان

ای تردیاد در اداماه مسایر اسالم و اهداف آن به جان خریدناد و لحظاه شان را در راهما مکرر دیدیم کاه »فرمایند: انقالب، به خود راه ندادند. امام راحل )ره( در این باره می

زنند که فرزنادان خاود را از دسات داده و در زنان بزرگواری، زینب)س( گونه فریاد می-ه چیز خود گذشته و مفتخرند به این امار؛ و مای راه خدای متعال و اسالم عزیز از هم

« ) اند باالتر از جنات نعیم است چه رسد به متاع ناچیز دنیاا دانند آنچه به دست آوردهتقادیم پار (.12/1/73، وصیت نامه سیاسی الهی اماام خمینای)ره(، 11صحیفه نور ج

و مادران ایرانی است افتخار هزاران شهید از مصادیق بارز ای ار و از خود گذشتگی زنانهاای ی تاریخ حماسهکه خود اوج صبر و بصیرت و استقامت این شیر زنان را بر صفحه

ملت پر افتخار ایران به تصویر کشیده است. رهبر فرزانه انقالب با اشاره به این از خاود در جنگ تحمیلی اگر ام ال همین ماادر گرامای ساه شاهید و »فرمایند: گذشتگی میام با هازاران نفار از اینهاا از که من افتخار داشته -هیدان و همسران شهیدانمادران ش

ایماان -نزدیه نشست و برخاست و گفتگو کنم و خصوصایات آنهاا را مشااهده کانم بینی خود در قبال ضایعات جناگ خود، صبر خود، ایستادگی خود، معرفت خود، روشن

شد. اگار ماادران و د، جنگ پیروز نمیدادنهای جوانان و مردان را نشان نمیو فداکاریدادناد، شاوق جهااد در راه خادا و شاهادت در دل صبری نشان مای همسران شهدا بی

بیاناات در «.) دادجوشید؛ اینگونه به جامعه طراوت نمیخشکید؛ اینگونه نمیمردها می (. 10/7/31جمع ک یری از بانوان،

ساالم، تربیات و هادایت دینای ساز ادرمکتب انسانج( نقش تربیتی و هدایتی؛ تارین ای نسبت به دیگر وظایف والدین برخوردار است. لذا مهام فرزندان از جایگاه ویژه

کارکرد والدین در خانواده تربیت و پرورش فکری مذهبی فرزندان است. در ایان راساتا مادر دارای نقش محوری و کلیدی است. حضرت امام)ره( چرایی ایان جایگااه را بارای

صالح و فساد یه جامعه از صالح و فساد زناان در آن » فرمایند: به زیبایی بیان میزن تواند از دامن خود افرادی باه گیرد؛ زن یکتا موجودی است که میجامعه سرچشمه می

هاای ها به اساتقامت و ارزش جامعه تحویل دهد که از برکاتش یه جامعه، بلکه جامعه، پیام باه 17صحیفه نور ج « ) واند به عکس آن باشدتواالی انسانی کشیده شوند و می

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

289

(. ایشاان سرنوشات هار جامعاه را باه ناوع عملکارد زن در 12/1/71مناسبت روز زن،اناد؛ کاه ایان نشاان خانواده به صورت خاص و در جامعه به صورت عام وابسته دانسته

وع نگارش دهنده اهمیت نقش تربیتی زنان در اندیشه حضرت امام)ره( دارد. با ایان نا ماردان بار »دانناد: تر مای است که نقش زنان در انقالب را نسبت به نقش مردان مقدم

ها، مردان شجاع را در دامن خود بازرگ ها حق بیشتر دارند، زنها حق دارند و زنملتساازی هاا انساان سااز. وظیفاه زن ساز است و زن نیز انسانکنند. قرآن کریم انسانمی

ها به شکست و انحطاب مبادل ها گرفته شود، ملتان ساز از ملتهای انساست؛ اگر زنو دقیقاا ایان هماان (11/11/23، در جمع بانوان قم، 7صحیفه نور ج ) «خواهند شد.بدیلی است که زنان در جریان نهضت بیداری اسالمی ایفا کردناد. کماا اینکاه نقش بی

مار بازرگ بار آمدناد. اهمیات در دوران هشت ساله دفاع مقدس بانوان از عهده ایان ا تر از حضور در میادین پر خطار جناگ ارزشحضور زن در عرصه تربیتی خانوادگی کمهاای های مهام زناان را پاذیرش مسائولیت نبود. رهبر فرزانه انقالب یکی از مسئولیت

آیاد. تربیت از زن بار مای » افزایند:دانند و در ادامه میفرهنگی ، آموزشی و تربیتی میآمیز مردانه کااربرد بیشاتری ز جاهایی که ظرافت روحی زنانه از صالبت خشونتیکی ا

دیدار با جمعی از «.)دارد، در آموزش و پرورش است ؛ در یاد دادن و شکل دادن ، هردو ( 3/1/23خواهران آموزش و پرورش،

ها بر ساایر ها با وجود حضور زن در تمامی عرصهرسالت تربیتی زنان در همه دورههایش برتری ویژه دارد. زنان ایرانی با آگاهی از این امر خطیر به تربیت شاهیدانی شنق

پرداختند که با خون خود توانستند اسالم را زنده نگه دارناد. مقاام معظام رهباری در این زنانی که توانستند شاهیدانی »فرمایند: رابطه با نقش ارزشمند چنین شیرزنانی می

-که توانستند شوهران یا فرزندان خود را به صاورت انساان را پرورش دهند، این زنانی

های فداکاری در بیاورند که بروند از کشور و انقالب دفااع کنناد، از هساتی ملات و از ها زنان بزرگی هستند، این زنان بودند که توانستند این کاار آبروی ملت دفاع کنند این

ش بازرگ خاواهران در ورزشاگاه بیانات مقام معظم رهبری در همای«.) بزرگ را بکنند ( 10/3/37آزادی به مناسبت جشن میالد کوثر، های زنان در دوران دفاع مقدس با ورود به فعالیتد( نقش حمایت و پشتیبانی؛

بنادی ملزوماات غاذایی و...، ها همچون خیاطی،آشاپزی، بساته گروهی در پشت جبههل)ره( در رابطه با این نقش مهام و نقش بارزی در پشتیبانی رزمندگان داشتند.امام راح

شما بودیاد کاه در »فرمایند: کلیدی بانوان در انقالب و دفاع مقدس خطاب به زنان میها اجتماع کردید و با مشت گاره کارده در مقابال تاوپ و تاناه و ها، در خیابانمیدان

گ ها جنگ است، آنها )مردها( در جبهاه جنا مسلسل ایستادید و االن هم که در جبههکنند و شما در پشت جبهاه، و ایان از خصوصایات انقاالب اساالمی اسات، ایان از می

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

291

، ساخنرانی در جماع گروهای از اهاالی 11)صاحیفه ناور ج « خصوصیات اسالم اسات (. همچنین رهبر عظیم الشأن انقالب در رابطه با این نقش 17/1/70جنوب شهر تهران،شویق مردان، راضی شدن باه فاداکاری داشتن پشت جبهه، ت»فرمایند: ارزنده زنان می

شوهران و فرزندان و برادران و پدران، فراهم آوردن و تهیه بسیاری از چیزهایی کاه در جبهه الزم است، نقش پرستاری و کمه و امدادگری که امروز بسیاری از خاواهران در

ر خطباه بیانات د) «.جبهه به عهده دارند یا در پشت جبهه، این از برکات انقالب ماست ( 13/1/21های نماز جمعه،

رسالت زن مسلمان ایرانی درتداوم بیداری اسالمی

هاای گیریم، با الگو شادن آن در نهضات هر چقدر از زمان انقالب اسالمی فاصله میگردد و باه هماین دلیال ابزارهاا و های آن بیشتر برای جهانیان آشکار میبیداری آرمان

شود. لاذا تر میتر و پنهانرف دشمنان اسالم و انقالب پیچیدههای مقابله با آن از طترفندگذار جامعه روز به روز بیشاتر طلبد تا بصیرت معنوی، سیاسی و اجتماعی عناصر تأثیرمی

هاا و نگهداران آرماان ترین خطعنوان مربیان اصلی و مهمگردد. از آنجا که زنان جامعه به-گاذاری شایسته و بایسته است چاه در سیاسات شوند های نظام اسالمی لحاظ میارزش

های اساسی صاورت ریزیهای آنان برنامهآفرینیی زنان و چه در نقشهای کالن جامعه های انقالبی زنان در تداوم بیداری اسالمی باشد. بخش حرکتگیرد تا الهام

تواند در رسیدن به این هدف مؤثر باشد: توجه جدی به موارد ذیل میهای استوار با تأکید بر رشد معنوی و تعالی روحی زن؛ رورش ستونالف( پ

تربیت دینی فرزندان یکی از ابعاد و شؤون واالی زن در مکتاب اساالم اسات. رساالت نفس با توجاه خطیر زنان درتداوم بیداری عبارت است از پرورش و تربیت سربازانی تازه

عنایت به نقش اصلی و اساسی مادر به ابعاد مختلف فکری، معنوی و فضایل اخالقی. با فرمایند: در سازندگی تربیتی جامعه، رهبر معظم انقالب می

اگر کشور بتواند جامعه زنان را با تکیه بر تعلیمات اسالمی، با همان معاارفی کاه »اسالم خواسته است، آشنا کند، من تردیدی ندارم که پیشرفت و ترقی و تعاالی کشاور

خواهد شد. در هر میدانی که بانوان مسؤوالنه وارد شوند، پیشرفت مضاعف و چند برابر بیانات مقام معظام رهباری در هماایش بازرگ « )در آن میدان چند برابر خواهد شد

ایشان رماز ایان (.10/3/37 ،خواهران در ورزشگاه آزادی به مناسبت جشن میالد کوثرفرمایناد: دانناد و مای مای هاای منحصار باه فارد باانوان پیشرفت و ترقی را در ویژگی

ها در میدانهای مختلف این است کاه وقتای زن خاانواده وارد خصوصیت حضور خانم»شود، یعنی همسر و فرزندان او هم واردند. حضور مرد به این معنا نیست، اما میدان می

زنی که خاانم و کادبانوی -حضور زن به این معناست. در هر میدانی که زن وارد شود

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

291

کند. حضور زناان در درحقیقت همه آن خانه را در آن میدان وارد می -است یه خانه همان(«.)بخشهای مختلف بسیار مهم است

ی مسائل خاانوادگی وتوجاه ویاژه باه تربیات تأکید بر رسالت خطیر زن در عرصهبیناناه از فرزندان و هدایت آنها در صورت بازگشات باه فطارت الهای زن و در واقاع

ی هاای آغاازین مباارزه پذیر است که این امر در همان ساال ی زن ، امکانشؤون طبیعامام خمینی)ره( با اصالح نگرش حداقلی به زن، و با تأسی باه مباانی اساالمی و عمال

نمودن به دستورات دینی مورد تأکید و توجه قرارگرفت.رساالت زن اماروز ، های سیاسدی، فرهنگدی و علمدی؛ ب( حضور در عرصه

های سیاسی و اجتماعی با حفاظ حادود و تمر و مستقل و آگاهانه در صحنهحضور مسهای اسالمی است. اگر زن مسلمان، دیروز دوشادوش ماردان بارای اقاماه رعایت ارزش

ها داشته ، اماروز نیاز وظیفاه خاود های الهی قیام کرده و پس از آن نیز رشادتارزش .داند که با بصیرت در صحنه حضور داشته باشدمیها، اسالم حدودی را معین کرده است که ایان حادود، البته در عرصه این فعالیت»

مربوب به زن و اجازه داشتن آن برای فعالیت نیست، مربوب به اختالب زن و مرد است که اسالم روی این مسأله حساسیت دارد. اسالم معتقد است کاه مارد و زن بایاد یاه

ه باشند. میان مارد و زن مسالمان، حجااب و مرزبندی میان خودشان در همه جا داشتمرزی معین شده است. اگر این حساسیت اسالم نسبت به روابط و نوع اخاتالب مارد و

ی اجتماعی انجاام دهناد، توانند در عرصهزن رعایت شود، همه کارهایی که مردان می «دهناد توانند انجامزنان هم اگر قدرت جسمانی و شوق و فرصتش را داشته باشند می

قارار دادن حجااب (.1/1/1110) دیدار مقام معظم رهبری با جمعای از باانوان نخباه، برای زنان ، یکی از راهکارها و تدابیر دینی جهت ایجاد امنیت برای زن و مرد اسات تاا

هاای مختلاف بدون اینکه هر کدام به فساد و ابتذال کشیده شاوند، آزاداناه در عرصاه باشد. زند واین امر تضمین کننده سالمت و امنیت جامعه نیز میجامعه به فعالیت بپردا

بنابراین الزمه حضور فعال و تأثیرگذار زن در جامعه حفظ حریم اسالمی و عفت و حیا در مقابل نامحرم است. چرا که اگر زنان بدون رعایات حادود اساالمی در جامعاه و در

اعی، فردی مفید باشاند اماا باه میان مردان ظاهر شوند هرچند به ظاهر از لحاظ اجتمعلت خدشه وارد شدن به شأنیت حقیقی آنان ، به کارکرد اصالی آناان در جامعاه کاه

نمایند که همین امر همانا حفظ سالمت معنوی و اجتماعی جامعه است صدمه وارد می نماید. به طور مستقیم بر کارکرد تربیتی آنان در خانواده اثر منفی شدیدی وارد می

دشامن باا آگااهی از هدا؛ مبارزه با تهاجم فرهنگی و مقابله با جو سازیج( هاای گونااگون پیاروی از هاای مسالمان در زمیناه های ملتاینکه عامل عمده پیروزی

سااز اساالم تعالیم عالیه اسالم است، تهاجم اصلی خود را متوجه فرهنگ غنی و انساان

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

292

دلسارد کاردن نسال جاوان از تاالش در های مختلفی بارای ها و ابزارنموده و از ترفندگیرد. ابتاذال آفرینی پر ثمر در جریان رو به جلو انقالب اسالمی بهره میراستای نقش

فکری و ابتذال فرهنگی دو رویکرد مقابله باا حرکات اصایل اساالمی زناان در جواماع یی هاا های تبلیغات اساتکباری و صهیونیساتی در قالاب رو دستگاهاسالمی است. از این

، مقابله با حجاب و گسترش تبلیغات سیاسای و غیار چون تحمیل استانداردهای غربی واقعی در این زمینه روی آورده است.

مقام معظم رهبری ضمن هوشیاری و آگاهی نسبت به هجماه دشامنان در ماوارد های مقابله با این گونه تهاجمات را ارائه دیدگاه و طرحی ناو در ذکر شده یکی از روش

بایاد زناان »دانناد. خصوص شأن و منزلت زن مسلمان با عنایت به مبانی اسالمی مای ها را متین و محکام اندیشمند و آگاه ایران اسالمی، راه روشن خود را ادامه دهند و گام

بردارند. مبادا چنانکه در افراد سطحی و غافل دیده شده اسات، نسال انقالبای و زناان های غیار انقالبای روی بیاورناد یاا های پوو و گرایشلمؤمن، دوباره به مصرف و تجم

پیام مقام معظم رهبری به مناسابت «.)پروا را دوباره زنده کنندرسم جاهلی اختالب بی (1/3/73بررسی شخصیت زن از دیدگاه امام خمینی )ره(،

هاای بنابراین زنان مسلمان با فهم درست مبانی اساالمی بایساتی مراقاب توطئاه نهان دشمنان اسالم باشند و نگذارناد حرکات انقالبای آناان از خاط اصایل آشکار و پ

هاای افراطای از های منحرف غربای همچاون فمینیسام اسالمی فاصله گرفته و جریان حضور اجتماعی آنان برعلیه اسالم و به نفع منافع خود استفاده ابزاری نمایند.

ارایه الگوی زنان مسلمان

النبی و انسیه حوراء، نشاان داد کاه با آفرینش ریحانه اسالم در نگرش خود به زن،کناد. آمیاز باا زن را تقبایح مای دین جامعی است که هرگونه برداشت و رفتار تحقیار

داند تا بهانه برای هیچ آل زن مسلمان را حضرت فاطمه زهرا)س( میاسالم الگوی ایدهبا تمسه به او بتوانیم انحراف زن مسلمانی باقی نماند که ما اسوه و الگویی نداشتیم تا

هاای مختلاف و باطل را تشخیص دهایم و یاا باه خاود اجاازه دهایم کاه وارد عرصاه اجتماعی، سیاسی، و فرهنگی شویم.

زن مسلمان ایرانی با داشتن الگویی همچون صدیقه طااهره )س( و تأسای باه آن وت، حماساه زای طااغ های پر شاور دوران وحشات حضرت توانست با حضور در صحنه

های هشات سااله را باه ها و مرارتی ظهور برساند و سختیانقالب اسالمی را به منصههای خود در پشت جبهه و گاه درون جبهه و نیز در مقابلاه باا جان بخرد و با ای ارگری

های دشمن را نقش بر آب سازد. و چه زیباا و حکیماناه تهاجم فرهنگی دشمن، توطئهخواهد. اگر الگوی او زینب )س( و زن امروز دنیا الگو می» ه انقالب: فرمودند رهبر فرزان

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

293

باشااند، کااارش عبااارت اساات از فهاام درساات، هوشاایاری در در فاطمااه زهاارا)س(ها و انتخاب بهترین کارها، و لو با فداکاری و ایساتادن پاای هماه چیاز بارای موقعیت

پیاام مقاام «.)هماراه باشاد انجام تکلیف بزرگی که خدا بر دوش انسانها گذاشته است، ( 1/3/73معظم رهبری به مناسبت بررسی شخصیت زن از دیدگاه امام خمینی )ره(،

بدیل اسالمی که زنان ایرانای های عملی از این الگوهای بییکی از بزرگترین درس-خوبی بدان عمل نمودند؛ حضور فعال در صحنهگیری انقالب اسالمی بهدر طول شکل

-های وجودی زن و از همه مهام ماعی با حفظ عفت و حجاب و ارزشهای سیاسی اجت

تر عمل به تکلیف اسالمی و دینی بود؛ به عبارتی ایمان و اعتقاد راستین آنان به قارآن و اسالم نقش اساسی در ایان حضاور انقالبای داشاته اسات. باه تعبیار حضارت اماام

خمینی)ره(: ن بیاید یاا فارض کنیاد کاه صااحب ها برای اینکه یه چیزی م ال دستشاخانم»

هایشان را به کشتن بدهند. این اساالم و آیند بیرون، خودشان و بچهمنصب بشوند نمیها را آورده است بیرون و همدوش مردها، بلکه جلوتر از مردها وارد قرآن است که خانم

جماع باانوان شامیران، در ، سخنرانی 11صحیفه نور ج «.) صحنه سیاست کرده است11/1/21)

این حضور فعال نشان داد اگر زن مسلمان با شناخت وسیع و آگاهی از اسالم نااب محمدی)ص( به دور از انحرافات و خرافات و پیرایه هایی که اسالم را پوشانده اند رشد

ها و نگرش فرهنگی خود را اصالح کند و باا ایان نگارش، تواند رفتاریابد، به راحتی میهای گوناگون سیاسی، اجتماعی، خواهد داشت که هایچ صحنهچنان حضوری مؤثر در

هماوردی برای او وجود نخواهد داشت. امروز زنان مسلمان ایرانی با پشات سار گذاشاتن دوران آزماون انقاالب اساالمی

دهناد و تجربیات ارزشمندی را پایش روی زناان مسالمان جواماع اساالمی قارار مای مختلاف فاردی و اجتمااعی دلیلای روشان و هاای دستاوردهای بزرگ آنان در عرصاه

مبرهن بر درستی راهی است که با هدایت و رهباری حکیماناه معماار بازرگ انقاالب ی انتخاب نمودند. انتخابی آگاهانه، خالصانه و توأم با بصیرت سیاسی. آنان چه در نحوه

قالب های انگیری انقالب اسالمی و چه در تداوم و پاسداری آرمانحضور خود در شکل توانند برای زنان مسلمان جهان الگوهای شاخصی باشند.می

رهبر فرزانه انقالب با عنایت به این نقش ارزشمند زنان مسلمان ایرانی، خطاب باه روحیه شما و تداوم نهضات شاما و اساتقامت شاما، مایاه روحیاه و »فرمایند: آنان می

هاای لسطینی و زناان کشاور هاست. شما زن مسلمان، برای زنان فپشتگرمی برای ملتایام. ایان گویند که ما از شاما یااد گرفتاه ی دلگرمی هستید. صریحا میاسالمی ، مایه

مقاومت را حفظ کنید و این ایستادگی را غنیمت شمارید. با استقامتتان، باا وحادتتان،

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

294

های گوناگون سیاسای و اقتصاادی و ساازندگی و اداره کشاور، و باا با حضور در صحنهایاد، تاداوم رد کارها پشت سر مسئوالن قرار گرفتن، آبرویی را که باه اساالم داده پیشب

بیاناات در جماع خاانواده شاهدا، مفقاودین، «)اید.ببخشید، شماها اسالم را زنده کرده (11/10/30جانبازان بوشهر،

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

295

گیرینتیجههاای ری.انقالب اسالمی، انقالب در شأنیت و جایگاه زنان جامعه بود که با روشنگ1

امام خمینی)ره(از حاشیه مغفول مانده به متن روشن و مؤثر تبدیل گردیدند و ایان در جایگاه و ارتقاء جایگاه زنان در بیداری اسالمی نقش مؤثری داشت.

شاان و نقاش هاای شخصایتی و معناوی ویژگای . زنان مسلمان ایران با توجه به1بودند که پیاام اماام و انقاالب را باا گذاریمحوری آنان در خانواده نخستین قشر تأثیرهاای فاردی و هاای مانادگار را چاه در حاوزه گوش دل شنیدند و اثرگاذارترین نقاش

اجتماعی به تصویر کشیدند و الگوی بارزی برای زنان مسلمان دیگر کشورها گردیدند.. بازگشت زنان به جایگاه واالی خود تنها در صاورت داشاتن نگرشای جاامع باه 1یاباد مگار باا شاناختی ژرف و عاد وجودی زن ممکن است؛ و این تحقق نمای تمامی اب

ساز اسالم .دقیق نسبت به مکتب انسان-گیری انقالب اساالمی ثابات نماود کاه نقاش . حضور فعال زنان در طول شکل1

زا نیست بلکاه در آفرینی اجتماعی زنان عالوه بر رسالت فردی و خانوادگی نه تنها آفتستورات اسالمی، تأمین کننده سالمت و صالح جامعه اسات. لاذا زناان سایه عمل به د

توانناد در راه هاای خاانوادگی و اجتمااعی خاود مای مسلمان با مدیریت صحیح نقاش بیداری اسالمی قدم بردارند.

-ترین عوامل در به انحراف کشاندن حرکت. دو عامل تحجر و تجدد افراطی مهم2

عنوان اثرگاذارترین قشار جامعاه نقاش کلیادی در بههای بیداری اسالمی است. زنان ها دارند. بیداری توأم باا بصایرت دینای و سیاسای و پشاتیبانی از مقابله با این آسیب

شان گردد.تواند مانع انحراف انقالبها، میرهبران راستین و صادق جنبشرشاد فکاری ، . با توجه به نقش مادری و همساری زناان در خاانواده هار گوناه 7

سیاسی و اعتقادی آنان بر روش تربیت فرزنادان و همچناین نحاوه هادایت و حمایات گذارد. لذا توجاه باه ایان های اجتماعی آنان، تأثیر مستقیم میهمسر در نقش آفرینی

ی آن، در پیشابرد نهضات بیاداری اساالمی و نقش محوری زنان و هدایت هوشمندانه تداوم آن بسیار مؤثر است.

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

296

منابع:وارد براون، تاریخ ادبیات ایران از صفویه تا عصر حاضر،ترجمه رشاید یاسامی، . اد1

,1112ابن سینا ،تهران ،. بانکی پور فرد، امیر حسین، آیینه زن ، مجموعه موضوعی سخنان مقاام معظام 1

,1110رهبری،انقالب اسالمی ،تهران، م خمینای)ره(، اجتماعی بانوان از دیدگاه اما -مشارکت سیاسی ،بستان، حسین. 1

اجتماعی امام خمینای، نشار معاارف -های سیاسی در مجموعه مقاالت تبیین اندیشه .1131قم، . خساارو معتضااد و نیلااوفر کریماای، سیاساات و حرمساارا، زن در عصاار قاجااار، 1

.1131نشرعلمی، تهران ، تا.های جیبی، تهران، بی. کربالیی، شیخ حسن، تاریخ دخانیه،کتاب2، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار «صحیفه نور»اهلل، ینی، سید روحالخم. موسوی7

,1130امام خمینی)ره(، اهلل، سیمای زن در کالم اماام خمینای،وزارت ارشااد الخمینی، سید روح. موسوی3

.1172جا، اسالمی، بی 12فصلنامه مطالعاات راهباردی زناان . ساال نهام . شاماره ، مجتبی عطارزاده. 3

.1137بهار . .1133. مطهری،مرتضی، آینده انقالب اسالمی، صدرا، قم، 1. مرتضوی، سید ضیاء،امام خمینی و الگوهاای شاناختی در مساائل زناان،دفتر 10

,1133تبلیغات،قم،های انقالب، دانشنامه جامع امام و رهبری، گروه فرهنگای هناری . نرم افزار آیه11 1131بشارت،

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

297

و مسلمان در جوامع اسالمی ماندگی زنبررسی عوامل عقب

اشرفتهی بازگرداندن هویت از دستنحوه

1هانوی مسعود !

چکیده

بیداری اسالمی که در جهان اسالم شاهد آن هستیم، عامل مهمی در سایر پیشارفت و

هایی مواجاه حفظ این اسالم است. این جنبش بیداری اسالمی در مسیر خود با چالش

مانادگی می باه زن مسالمان، بررسای عوامال عقاب است که بازگرداندن نقش پیشاگا

باشد.اش میی بازگرداندن هویت از دست رفتهونحوه

اش باا در این مقاله تصویر زن از نگاه اسالم، با تأکید بر منزلات واالی او و براباری

-شود و از خالل آن به بیان مسائولیت مرد در ابعاد روحی، عبادی، رفتاری و... ارائه می

شاود بلکاه از آن فراتار پردازد که به محیط خانواده محدود نمیر اسال م میهای زن د

شود.آموزی، سیاست و مشارکت در اجتماع وارد میهای علمرفته به حیطه

های برجسته و موفق زنان در طول تاریخ، چون حضرت عالوه بر این به بیان نمونه

ها به بهترین شکل عمال سئولیتپردازد که در ایفای تمامی این مفاطمه زهراء)س( می

بیناناه ماندگی زن مسلمان، از جمله برداشت کوتهکردند. در ادامه عواملی چند از عقب

دهاد و ها و تقالید و... را ارائاه مای از نص دین، عدم اجرای احکام اسالمی، جهل، سنت

نهاد تاا ماندگی پیش روی مخاطب مای هایی برای جلوگیری از این عقبحلسپس راه

ماندگی، به هویت اصیل بدین ترتیب، زنان مسلمان با تالش برای فاصله گرفتن از عقب

ی پاای ماردان، پارچم عازت و موفقیات را در هماه خود بازگردند و چون گذشته هام

آورند.ها به اهتزاز درعرصه

واژگان کلیدی

ماندگی، بیداری اسالمیزن مسلمان، عوامل عقب

. دکترای علوم تربیتی از دانشگاه لبنان1

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

298

مقدمه

اش اجتمااعی آثار سیاسای، فرهنگای، اقتصاادی و ،یداری مستمر اسالمیسخن گفتن از ب

دهاد ای را برای بحث در سطوح مختلف و بین اقشاار متعادد تشاکیل مای موضوع گسترده

که بهار عربی نام گرفته است. اسالمی ا درپی عربیهای پیانقالب خصوصا پس از

ی یه لحظه نیسات و یدهیکه در جهان اسالم شاهد آن هستیم زا بیداری اسالمی

ای )دام ظله( معتقاد اسات کاه از طریاق اساتقراء رهبر جمهوری اسالمی، امام خامنه

را تاا باه هنگاام والدتاش توان لحظات آغاز حرکت بیداری اسالمیتاریخی معاصر می

در آغااز هاای اساالمی بینیم که فعل و انفعاالت آن نزد ملتاینگونه می*دنبال کرد و

آغاز شد. کسی که مسالمانان را باه )ره(د قرن بیستم با ظهور امام خمینیی هشتادهه

ی اساالم که نظریه کندمیخواند و دوباره ثابت می هایش فرابازگشت به اسالم و آموزه

های مختلف را دارد.ای است که قابلیت اجرای عملی در عرصهترین نظریهنقصبی

ی جزئیاات زنادگی ساخن راناده ی همهاست که درباره دائمی اسالم دین زنده و

های تقویت و رشد قابال ی جوانب و راهبا همه است و شکی نیست که بیداری اسالمی

یاا از جهات و اش عاملی مهم در سیر پیشرفت و حفظ این دین جاودانه استمالحظه

-انگیخته یا چاالش موضوعاتی که در این عرصه مطرح کرده یا از جهت مشکالتی که بر

سر گذاشتنش سعی کرده غبار ابهام را از آن بزداید.که برای پشت هایی

بررسای ،باه زن مسالمان گردانادن نقاش پیشاگامی باز ها،از بارزترین این چالش

باشد.اش میرفتهی بازگرداندن هویت از دستاش و نحوهماندگیعوامل عقب

ای )دام ظلاه( امناه زن در اسالم از جایگاه واالیی برخوردار است و چنانچه اماام خ

های پیشین، اینچناین منزلتای را باه زن ناداده کند: هیچ شریعتی از شریعتاشاره می

عناوان کرامتش را باه ،ای که اسالم برای زن انسانیت کامل در نظر گرفتهگونهاست. به

رفتااری و عباادتی یه زن حفظ کرده است و میان او و مرد از حیث سااختار روحای،

اختالفااتی به شکل مگر ها با او متفاوت نباشد.ی ارزشده تا در مجموعهتساوی قرار دا

وجود دارد.که میان یه مرد با دیگر مردان

برابار خواهاد کاه زن در مای به زن نگاهی همه جانبه است، اسالم از آنجا که نگاه

اصاطالحی آنجاا کاه بیاداری اساالمی از و جامعه از خالل عقل و انسانیتش وارد شود

کنایم گیرد، بنابراین از خود سؤال میکه مفهومش را از تعالیم دین اسالم وام می است

ای کاه مقتضایات فکاری، تواند زن مسلمان را به جهان تاازه می که آیا بیداری اسالمی

های پیشین متفاوت است منتقال کناد؟ و آیاا اش با دورهاجتماعی سیاسی، فرهنگی و

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

299

ی دمدت زیاا های مختلف زندگی،ود که در جنبهش تواند موجب اعتراض به ظلمیمی

تواند راهکارهایی روشن برای رویاارویی باا ایان بر زن حاکم بود؟ و عالوه بر این آیا می

تر از همه اینکه ماا از نقاش زن د؟ و مهمروضع ک ظلم برگرفته از میرا اصیل اسالمی

دسات آوردن های با و از وظایفش بار ی بیداری در حال رشد اسالمیمسلمان در سایه

پرسیم. اش در این میدان میرفتهمجدد نقش از دست

ی روشان پیشاوایان بیاداری کوشیم درکنار تکیه بر اندیشاه درضمن این مقاله می

ای )دام در صدرشان امام خمینی )قدس ساره( و اماام خامناه -در عصر کنونی اسالمی

هل بیت استفاده کنیم.ی اسیرهو مجسم در نص قرآن از میرا اسالمی -ظله(

مسئولیت زن در اسالم:. 1

هاا از انساانیت های مربوب به زن اهتمام ورزیده و این نقاش اسالم به تعیین نقش

هاا باه هاا ونقاش تمایز در مسئولیت. مرد در آن مشتر هستند شود که زن و آغاز می

شاود تمایز میی آن زن از مرد موسیله هایی است که بهها و ویژگیتناسب خصوصیت

حقیقات بسیاری از زنان، به خوبی،. و به معنی برتری صفات مردانگی بر زنانگی نیست

- اهدافش را در مای ی حاکم وهای آزادی خواهانهی خطبهپشت پرده و زن مسلمان

کند که زن مسلمان برای رویارویی با ایان حماالت بروز می کنند. ولی مشکل هنگامی

ی شاریف پیاامبر اکارم و اهال سیره غنی برگرفته از قرآن، اسالمیبا استناد به میرا

شود.بیت پاکش )علیهم السالم( ، به اسلوبی متضاد نزدیه می

مارد ارائاه داده و مساوات بین زن و ری شفاف از دیدگاه اسالمییقرآن کریم تصو

ی که در هاست، انسانیتاین تصویر حاکی از آن است که این برابری در انسانیت و ارزش

مؤنث دارد که ایان های مذکر وکه ویژگی کند نه در جسمی روح و عقل نمود پیدا می

بعد را دیگر موجودات هستی از حیوانات وگیاهان هم دارا هستند و اگار برخای احکاام

خاطر ارتبااب ایان احکاام باا اماور فقهی و عملی بین زن و مرد متفاوت است، تنها به

فضایل اخالقی ندارد. ارتباطی با معارف وای است که هیچ جسمانی

عناوان نموناه و در این چارچوب کامال واضح است،که قرآن کریم زن نیکوکار را به

کند. می عرفیی انسانی مالگو برای تمام جامعه

ی قارآن کند و بهترین م ال برای این مطلب آیاه همچنان که برای مردان نیز چنین می

.گویدیا از زن فرعون سخن می امریم)ع(ا بانوی راست کردار کریم است زمانی که از

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

311

مسلما این شرایط برایش فاراهم محل بحث و جدل بود، ،در روزی که انسانیت زن

جامعاه اش نقش داشته باشد و یه عنصر ناتوان دردهی زمانه و جامعهکلش در تا نبود

آمیاز نجاات تحقیراین نگاه اسالم آمد تا زن را از در زندگی بود وحذف شده و نیروی

های راه درست زندگی را برایش ترسیم کند. چشمش را به نقاب قاوت دهد و مشخصه

هاای گااه ها ولغازش انحرافهای جایگاه فردش گشود و او را با به های منحصرو ویژگی

سپس بار او واجاب دانسات کاه در حفظ کند. تا انسانیت وکرامتش را خطر آشنا کرد

مشارکت کند. عنوان نقشی که خدا برایش بدان راضی شده،زندگی به پیشبرد امور

-جهات و هاا پرورش موهبات بنابراین اسالم در پی شکوفا کردن استعدادهای زن،

حیاات ی بشری وهایش به سمت سعادت و کمال و به سمت منافع جامعهدهی تالش

انسانی تالش کرد.

مسیر، کرد اما نه در یه جهت وهای زن را مشخص بر این اساس اسالم مسئولیت

اش را وسعت دهد و ساطح شاناخت و آموزی را بر او واجب کرد تا افق اندیشهبلکه علم

-فرهنگش ارتقا یابد تا بدین ترتیب برای مشارکت در امور زندگی باا ماردی کاه علام

ای کاه پیاامبر گوناه باه شایستگی پیدا کند. صالحیت و او هم هست، یفریضه آموزی،

زن مسلمان واجب است. مرد و طلب علم بر هر فرماید:)ص( می اعظم

اسالم زن را به رقابت با مرد در پایبندی به صفات کمال، آراسته شدن به خاوبی و

، بنابراین از رقابت با او در این زمینه هم نااتوان نیسات. هار است فضیلت تشویق کرده

را برای حرکت در مسایر کماال آمااده هایی دارند که آنهاها وتوانایییه از آنها قابلیت

.کند می

دهاد اش ر میعالوه بر این زن در نگاه اسالم مسئول حوادثی است که در جامعه

و باید نسبت به آنچه در جریان اسات در هوشایاری کامال باشاد و باا هار انحاراف و

است، بر مرد واجب طور که برهمان ،فسادی مقابله کند و امر به معروف و نهی از منکر

زنان و مردان مومن، دوساتان یکدیگرناد. فرماید:خداوند عزوجل می.او هم واجب است

-گذارناد، زکاات مای دارند، نماز میکنند و از منکر باز مییکدیگر را به معروف امر می

کنند.دهند و از خدا و پیامبر پیروی می

تاالش و ،باه کماالش ما برای رسیدن زن»فرماید:ای میدر این راستا امام خامنه

اش دست یاباد، ثانیاا ه به حقوق انسانیعکنیم. بدین معنا که اوال زن در جاممبارزه می

به پختگی، بلوغ حقیقی انساانی و در نهایات باه هایش شکوفا شود،استعدادها وتوانایی

ش را در جامعاه بدسات آورد، باه تواناایی اانسانیت *کمال انسانی برسد، تصویر کامل

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

311

هاایش بارای تواناایی یاش برساد و در حیطاه کت در پیشرفت انسانیت و جامعهمشار

«تبدیل جهان به جهانی شکوفا و زیبا تالش کند.

در مقایساه -ای استهای مسئولیت زن در اسالم، اعمال سیاسی پیشتازانهاز جلوه

ش ای کاه زناان باا پیاامبر در شا گونهبه -نخستین ی اسالمیبا زن مسلمان در جامعه

-ی آن سیاسای باود. چنانچاه خدیجاه بنات خویلاد عرصه بیعت کردند که دو زمینه

هام هاشام بنی زنان و داشت مشارکت سیاسی در جهاد ایشان با -( ص) پیامبر همسر

عنوان اسلوب مباارزه باا به – ای که مشرکان در شعب ابی طالبیجه را در محاصرهخد

جاانش را کردند. خدیجاه ماال و مراهی میبه مسلمانان تحمیل کرده بودند ه - اسالم

.در یاری از اسالم و مسلمانان بخشید

نقش حضرت فاطمه زهرا )س( دختر پیامبر اکرم )ص( کاه پاس از وفاات پیاامبر

بار کسای پوشایده ای در مبارزه در پیش گرفت،فعالیت سیاسی و رهبرانه اکرم )ص( ،

انصار در ارتباب باود و از آنهاا وی مهاجرین های برجستهشخصیت نیست. زمانی که با

ی ریاسات حکومات پاس از را در مطالباه )ع(اا طالبابیابنعلیا خواست تا همسرش

همچاین .اش را نسبت به رهبری آن زمان اعالم داشات یاری کنند و نارضایتی پدرش،

در نازاع )ع(طالاب یابا ابان گوید که برای دفااع از اماام علای تاریخ برای ما از زنانی می

بنات اشاتر هبنات عماار هی آنهاا: ساود سیاسی با حریفانش، حضور داشتند. از جملاه

.دارمیه حجونیه و... هاللیه، هبکار همدانی،

)ع(طالاب ابیابنهاشم و زینب بنت علیکه زنان بنی ایطبیعتا هرگز نقش محوری

کنایم کاه نقاش سیاسای را فراماوش نمای -در جهاد نظامی)ع( نسبت به امام حسین

جویاناه باا تبلیغااتی مباارزه -بسزایی در کربال ایفا کردند که در قالاب جهااد سیاسای

ادامه پیدا کرد. ی کربال همواقعه از امیه تا بعدحکومت بنی

پاای نخساتین رد طور خاص در جوامع اسالمیها و بهی عرصهاینگونه زن در همه

هایش را در ساختن جامعه باه در تالش است توانایی ارهو همو خاص خود را برجا نهاده

ولی توانایی زن در ایفای این نقش به چگونگی نگاه جامعه به او، .ی ظهور برساندعرصه

برخورداری از حقوقش بستگی دارد. به رسمیت شناختن ارزشش و

اسالم با زن، بدون هرگونه تبعیض و با نهایت عدالت برخورد کارده اسات. ظلام و

های قبل از نزول قرآن را، از او برداشته است و عیض در دورههای ناشی از تبستم و رنج

ی تماام اماور جامعاه از جملاه اقتصاادی، در پی آن حقوق زن را در مشارکت در اداره

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

312

-ی سیاسی صاحب منزلات شاد. باه اجتماعی و قانونی به رسمیت شناخت و در عرصه

ای که درگونه

گیارد و دوشاادوش مارد در یی امور اداری یا نظامی ماورد مشاورت قارار ما همه

کند.ی امور جامعه همکاری میپیشبرد و اداره

سویی و ضاعف آمااده کاردن وآماوزش هایش ازولی عدم آگاهی زن به مسئولیت

به این حضور ناتوان و ها از سوی دیگر منجرگرفتن این مسئولیتعهده دادنش برای بر

اقتصاادی، اجتمااعی، ت سیاسی،های فعالیای شده که امروزه در عرصهشکست خورده

یم.آن هست روشنفکری شاهد فرهنگی و

ماندگی زن مسلمان:عوامل عقب. 2

کاه ایمانادگی شه حجم عقاب بی گرایانه به جهان بنگرد،هرکس که با نگاه واقع

کاه برخای ایان ،ی تأساف کناد ومایاه برد را در میزن مسلمان امروز از آن رنج می

اماا گردانناد، ماندگی وکوتاهی را باه خاود دیان اساالم برمای گران عوامل عقبتحلیل

کاه اماروز در آن ایمانادگی عقاب حقیقت این است عواملی که زن مسالمان را باه

گردد:رسانده همگی به عوامل زیر برمی گرفتار است،

عدم اجرای احکام اسالم: بینانه از نص دین وبرداشت کوته -الف

دور شدن ماردم از شود،که از زن ارائه می اکی از ظلمیتصاویر ح عامل بسیاری از

حقاوق ،گذشت بحث آن ال اسالم چنانچهإ دین و عدم اجرای روش پیامبرشان است. و

کند و نیز هایی که بر او خدشه وارد میکامل زن را تضمین کرده و او را در برابر آسیب

حفاظ کارده و ،فاده کننداست ی جوشانش سوءکوشند از عاطفهدر برابر کسانی که می

ولای وقتای اسات. تهدیدهای جدی در نظر گرفته )سوء استفاده کنندگان( در برابر آن

کنناد ماتن دیان را بادون شوند و سعی میی اسالم دور میمردم از تعالیم آزادمنشانه

این ظلم عظیم برای زن به وجاود به تأویل ببرند، هیچ مدر و سند معتبر و محکمی

.یابد، انعکاس میبردکه امروز از آن رنج می ایماندگیر وضعیت عقبآید و بمی

هاا و گرفات کاه قارن های برگرفته از اجتهاداتی قراری دیدگاهانسان تحت سیطره

بودن وتحجرش افازوده بسته گونه به حاشیه رانده شد و برگذرد و اینها از آن میقرن

اماا بایاد پاذیرفت ایان .رودعی فراتر میحتی اگر این اجتهادات از تأویل نص شر ،شد

هایی اتفاق افتاد که شرایط و اوضاع مخصوص به خود ها ومکانتأویل و تفسیر در زمان

یاباد کاه گیری ساختار فقهای را بررسای کناد در مای را داشت و کسی که روند شکل

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

313

ت. آگاهانه حضور داش، میرا جاهلی به شکلی در زمانی که این اجتهادات شکل گرفت

هایی که به اسالم وارد شدند و در این اجتهادات سهم داشتند باه دور از همچنین ملت

چناد از ماتن رو اجتهاادات، هار نبودناد. از ایان شانها و میرا تمدنیعادات و سنت

ایان تاداخل غالباا چناد هار -هاا امت دیگرشریعت گرفته شده اما از تداخل با میرا

هاا ی رفتاری که در عاادات و سانت ، خصوصا در جنبهاست مبرا نبوده -ناآگاهانه بوده

افکند.های تفکر سایه میشود و سپس بر شیوهمجسم می

تسلط جنس مذکر: -ب

عدم شود وکار به کناری رانده می های عمومیدر جوامع مردساالری، زن از عرصه

عناوان باه شود و در این وضعیت زنها، به یه اصل تبدیل میحضور زن در این عرصه

شاود، در مقابال، کند،تسلیم میطبیعت بدان حکم میکه قوانین ،ی هستییه پدیده

بارد و هرگوناه تغییار در وضاعیت زن را رد مرد از قدرتی که در اختیار دارد بهره مای

رساند.ی اول به قدرتش آسیب میداند این تغییر در درجهکند، چرا که خوب میمی

ندارد زن متمدن شاود و یاا باا حضاورش یاه سااختار در چنین وضعیتی امکان

-ی داخلی و جهاانی غارق در مظااهر عقاب رو و به دور از صحنهفکری بنا کند. از این

های سنگینی که اسالم عظایم بار دوشاش نهااده، ماند و از مسئولیتماندگی باقی می

رود.تحلیل می

-زنان اینگونه تعبیار مای طلبی مردان برای )دام ظله( از واقعیت قدرتامام خامنه

هایشاان تار، بادن گوید: مردان به سبب اینکه تنومندترند، صدایشاان کلفات می کند و

، تار هایشاان ظریاف بار زناانی کاه اساتخوان تر اسات، هایشان بزرگتر و استخوانقوی

کنناد. ایان اسات قادرت طلبای مای تر اسات، هایشان ضعیفتر و بدنصدایشان ناز

شاود کاه شاما روشان مای وکاو کنید براگر شما هم در مسئله کندواقعیت و معتقدم

طلبی مردان در این نکته نهفته است.منشأ قدرت

ها و تقلیدهاسنت -ج

هایی است که میان مردم منتشر شده، بار مناوال ماندگی زن، سنتاز عوامل عقب

کند و از آن شریعتی ساخته اسات کاه باا وجاود مخالفات باا شاریعت آن حرکت می

کند. م ل محروم کردن زن از حقی کاه آید وعدول نمیخداوند متعال، از آن کوتاه نمی

در میرا دارد یا مجبور کردن زن به ازدواج یا باز داشتن او از تصرف در اماوالش و یاا

-ی مسائل سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در صورتیی افکارش در همهجلوگیری از ارائه

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

314

مردی که خود را ماله او و حتی ماله افکاار واحساسااتش یاش با اندیشهکه اندیشه

داند، مغایرت داشته باشد.می

های اساسی فرهنگ رایاج ماسات، یه نگاه گذرا به میرا ملی که یکی از پشتوانه

ی مفاهیمی است دارد وآن اینکه این میرا دربردارندهبار پرده برمیاز حقیقتی تأسف

کرامات، جایگااه و نقاش زن در اجتمااع و حتای داخال کاهد و بهکه از ارزش زن می

ای کاه زن در مانادگی شود که این امر، طبیعتا بار اساتمرار عقاب خانواده متعرض می

شود.زوایای آن در ال خود فرو رفته، منعکس می

ی هاای تحقیار زن وکاساتن از منازلتش درون خاانواده، مسائله از نخستین جلوه

ای که عامل همیشاگی نگرانای و تارس از ختر است. مسئلهترجیح دادن تولد پسر بر د

-بهبه دنبال آوردن ننگ است. این همان عاملی است که برخی قبایل جاهلی را به زنده

-تنهاا بار عقاب داشت. این بخشی از میرا ملی ماست که نهگور کردن دختران وا می

کند بلکاه بار می کیهها و عرف های نظام مردساالری حاکم تسوادی، ارزشماندگی، بی

ای که به شکل خودی دینیپشتوانه

ی خشاه و مقادس، باا روح اساس یاا تفسایر شاده باه شایوه و بی تحریف شده

کناد. ایان پشاتوانه مسالما مردساالری وخودکامگی به دست ما رسیده است، تکیه می

معاه که ایان اعتقااد را در جا ی تحریف شده است اسالم حقیقی نیست. همین پشتوانه

آیاد و ی چپ مرد آفریده شده و زن به شکل شیطان مای گسترش داده که زن از شانه

گونه تفسیر کرده که رود. و هم اوست که قوامیت مرد بر زن را اینبه شکل شیطان می

زن تنها فرومایگی و تسلیم شدن در برابر مرد است و همین پشتوانه است کاه زدن زن

بر زن جایز دانسته و در نهایات هماین اسات کاه ماانع عنوان حقی از حقوق مرد را به

اقتصادی، سیاسی و سابب محاروم شادن جامعاه از مشارکت زن در زندگی اجتماعی،

شود.رشد می های کار، تولید، ابداع واستفاده از این ظرفیت در عرصه

شود، پایبندی مردم باه ماندگی که بر وضعیت کنونی زن تحمیل میاز اصول عقب

-هاست آن هم به اعتبار اینکه از مبادی و اصول اساالم اسات و ایان مسائله تاین عاد

-ی حساسی در قضایه ایست که دشمنان اسالم از آن سوء استفاده کردند و از آن نقطه

اند.ی آزادی زن ساخته

ها و نظام اجتماعی حاکم هستند ها، عرفجوامع اسالمی نیازمند بازنگری در سنت

هاا و هاا، سانت های اسالمی هماهنگ شود. ارزشاز پیش با آموزهوسیله بیش تا بدین

تواند در حق زن اجحاف کند و کمترین ارتباطی با اسالم ندارد هایی هست که میعرف

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

315

نشینی زن و باه حاشایه رانادن نقشاش منجار شاده ها به گوشهها و سنتو این عرف

ه گذاشته است.وتأثیر منفی برشخصیت زن وجایگاهش در داخل و خارج خانواد

های دور از اسالم، بازتاب دیگری بار طارز ها و سنتتر از همه اینکه این عرفمهم

-ی مردانه گذاشته است و آن را به طرز تفکری زنانه تبدیل کرده که از همهتفکر بسته

های اسالمی گریزان است و از هرچه رنگ و بوی اساالم دارد، بیازار ها و سنتی ارزش

کارافتادگی جامعه وگسستن ساختار خاانواده و ای که در نهایت منجر به ازگونهاست. به

شودتالش برای دور کردن احکام خانواده از نظام تربیتی می

نادانی: -د

قاوانین منجار باه عقاب گاهی مرد یا جامعه متوجه نیستند که برخای رفتارهاا و

ستم و به حاشیه راندنی شود و گاهی از عواقبماندن زن و جلوگیری از کارآمدیش می

ساازد بااخبر کند و او را بر ارتکاب این رفتارها گساتا مای که نسبت به زن اعمال می

اطالع است و هماین امار نیست و در مقابل زن هم غالبا به برخی احکام و حقوقش بی

باه شود از بسیاری از دستاوردهایی که اسالم به او بخشیده است کوتاه آیاد و سبب می

راضی شود. بردسر میبه واقعیت تلخی که در آن به، ل آندنبا

امام خامنه ای)دام ظله( به نقش جهل در ظلم باه زن و پیامادهای نااگوار آن بار

من معتقدم کاه باه زن در »گوید:می ی فعالیت توجه کرده است وحضور زن در عرصه

«در جوامع مختلف ظلم شده است. طول تاریخ و

ه اشاره کرد و از منشأ این ظلام ساخن گفات کاه باه سابب به این مسئلتوان می

ای که قوی باه ضاعیف به گونه ؛به طبیعت بشر است ناآگاهی بشر است و این جهل بنا

کند مگر اینکه یه نیروی خارجی باشد که بر او مسلط شود و او را از این کاار ظلم می

امل باز دارنده باشد یعنای م ل قانون و شمشیر یا اینکه در درون انسان یه ع باز دارد.

این امر واقعا نادر است. کهایمان قوی،آگاهانه و روشن

نیافته: قوانین توسعه -ه

ماندگی در جوامع اسالمی به یه بحران اساسی تبدیل شده اسات خصوصاا نسابت عقب

های قبال، اعتقاادات اشاتباه ملای، باه قاوانین به زن که دیر زمانی طول کشیده است. از دهه

چناین کند راه یافته است و ایان ی مردم را تنظیم میساسی و قوانین شهر که زندگی روزمرها

شان اکتفا نکرده است.تنها به حضور در عقل مردم عوام و آگاهی جمعیت

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

316

یه نگاه گذرا به برخی مواد اجرایی این قوانین در بسیاری از کشاورهای اساالمی،

زن ازطریق بکارگیری نیاروی قاانون ،ی آنوسیلهبه وضوح برای ما از سازوکاری که به

دارد.پرده برمی شود،به سلطه برده می

ار و سرپرستی، خیانت زناشویی و دیگار طالق، در مسائل مختلفی چون ازدواج،

غالباا ادعاا ،کناد مسائلی که قانون در تبیین احکامش بر مذاهب وآراء فقهی تکیه مای

یاابیم کاه باه شود، اما با بررسی دقیق درمیتناد میاس شود که به شریعت اسالمیمی

کند بلکه حتی برخای از ایان می کار و بدون انعطاف تکیه های فقهی محافظهگرایش

قانون کشورهای اروپایی کاه از اساتعمارگران کشاور ماا مواد قانونی از قانون اساسی و

قوانینی کاه زنادگی صا یابیم قوانین شهری و خصوچنین درمیو این .بودند،گرفته شد

کند تفاوت چندانی با فرهناگ رایاج نادارد بلکاه انعکااس ایان اجتماعی را تنظیم می

.باشدمیاش گرایانهگرایانه و واپسی مفاهیم سنتفرهنگ با همه

یااری هاا از حمایات زن و قادرت هاا و شانه خاالی کاردن حکومات ،عالوه بر این

باه -های فعالانصراف زن از حضور در عرصهنکردنش به هنگام درخواست حقوقش در

نقش دارد. -عرفی خاطر ترس از دست دادن حمایت قانونی و

ودتصویر تحریف شده از خ -و

گرایانه نسابت باه زن بر بینش اجتماعی دیدگاهی واپس در بیشتر جوامع اسالمی

-رت مای عنوان ابزاری که تعامل با او در چارچوب در مرد صاو به حاکم است و به او

گیارد و باه هار شاکلی کاه عنوان موضوعی برمای به مرد، زن را شود ونگاه می گیرد،

آورد و این بر تصویر زن از خودش بازتاب منفی دارد.بخواهد در می

مانادگی اسات های عقببرخی گونه یبنابراین زن خودش یکی از عوامل اصلی سازنده

تار مهام و سکوت در برابر آن است را، سازش وماندگی، مداخاطر پذیرفتن این عقببهاین و

ساازی را این است که زن مسالمان ادعاهاای خصوصای ای تحریف شده از خوددرمسئلها

ی زماین ی نقااب کاره شکلی اشتباه فهمیده که او با دیگار زناان در هماه در کرده و به

ئل زن را بررسای مسا های جهانی که حقوق وپروژه باعث شده از که این امرمتفاوت است

؛ت اسات وهاا متفاا رو تا زمانی که باور کرده با زناان دیگار ملات از این کنند کنار بماند،می

ی عجیبای مسئله های سازمان ملل متحد،موضوع عدم حضور زن در مشارکت در کنفرانس

این باعث شده روح مقایسه میان وضع موجود و میان دساتاوردهای زن جهاانی را نیست و

.بدهد و نسبت به خود گمان نیه نداشته باشداز دست

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

317

م ل یه انسان کامال - شایستگی حقیقی و کامل ،این نگاه اشتباهی که برای زن

ی به حاشایه رانادن و تحقیار زن و پایه ای برقائل نیست، زندگی -در حقوق و واجبات

کند.اش بنا میماندگیدر نتیجه عقب

اش:رفتهبازگرداندن هویت از دست و ماندگی زنی جلوگیری از عقبنحوه -3

اماا نبایاد تنهاا باه .ماندگی زن مسالمان باود آنچه ذکر شد برخی از عوامل عقب

و بلکه بایاد اهمیات حضاور زن در اماور عماومی محکوم کردن این عوامل اکتفا کنیم

خواستار ایان قبل از هر چیزی موضوع مشارکت مؤثرش را تبیین و تشریح کنیم و این

اش از طریق موارد زیار ایماان رفتهدست گرفتن نقش ازپسه زن به ضرورت بازک است

داشته باشد:

چارا .زن متوجه عدم حضورش و در عین حال متوجه میزان این نبودن باشد -الف

تواند تالش واقعای بارای نمی که تا زمانی که وسعت این حضور نداشتن را در نکند،

همچناین بایاد میازان هایش را داشاته باشاد. شانه زبرداشتن این بار تخلف ا حضور و

و ایان دار در کناد ی این نبودن طاوالنی ریشاه اش را در نتیجهآسیب خود و جامعه

ی خااص از آگاهی جز از طریق ارتباب با دیگری، شاناخت دساتاوردهایش و اساتفاده

شارفت پی های بلنادی در مسایر بیاداری و که گام تجارب زن در برخی جوامع اسالمی

.میسر نیست، برداشته است

گوناه باه ای)دام ظله( این اندیشه را اینامام خامنه دوری از تقلید کورکورانه: -ب

کنناد در دام بینیم کسانی که از حقوق زن دفاع میمتأسفانه می»کند:اختصار بیان می

نها وضعیت افتند و این دفاع از زن به حال زن سودی ندارد. به این معنا که آاشتباه می

ها ازحال آنکه فرهنگ آن .دهندنگرند و از او الگویی برای زنان قرار میزن غربی را می

اساس، با فرهنگ اسالمی متفاوت است و فرهنگ اسالمی به مراتاب از فرهناگ غربای

برتر و برای وضعیت زن سودمندتر است.

زدگی ور از شتاباندازی جنبش زنان بر اساس اصول حکیمانه، منطقی، به دراه -ج

تأمل، ی حکمت،و رفتارهای احساساتی: در واقع هر جنبش اجتماعی زمانی که بر پایه

های صحیح عقالنی باشد، حرکتی مفید خواهاد باود ضرورت و بر اساس پایه تشخیص،

که نتایج صحیحی در پی خواهد داشت و هر حرکتی که در پی محقاق کاردن حقاوق

را در نظر داشته باشاد. یعنای هار جنبشای بایاد از نگااه زن است حتما باید این نکته

ی متکی بار حقاایق موجاود یعنای شاناخت طبیعات و فطارت زن و مارد و حکیمانه

،هاای مشاتر میاان آن دو های مختص به زن و مرد و مسئولیتها و حرفهمسئولیت

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

318

د ای)دام ظلاه( هام معتقا خامناه طور که اماام حرکتش را آغاز کند. این جنبش همان

تقلید نباشد. است برخاسته از احساسات و

تبیین آراء اسالم پیرامون حقوق زن آن هم به زبان معاصر ی مهم دیگر،مسئله -د

ای)دام ظله( به ضرورت فعالیت زن و مرد به طور مسااوی چه بسیار امام خامنه است و

اساالمی کند. اما فعالیت اساسی بار دوش آگاهاان باه معاارف در این زمینه تأکید می

اظهار کنند ،مرد متفاوت است است تا بتوانند رأی اسالم را در مواردی که حقوق زن و

تا همگان اطمینان یابند که این حقوق بر اساس طبیعت و فطرت انساانی زن و مارد و

بر اساس منافع جامعه است.

هاا و ماانع از فعالیات رسااند و اصالح قوانینی که باه کرامات زن آسایب مای -ل

دهاد شود.واقعیت فعلی نشان میعمل می های مختلف میدان علم ورش در عرصهحضو

های پیشگام زنانه به موفقیت دست نیافته یا تأثیرش در مقایساه که بسیاری از جنبش

داشتند، محدود است و این سبب عدم وجود پوشش قانونی هاجنبشبا تالشی که این

حضور زن و کارآماد مضراتارد به دلیل شان و بلکه در بیشتر موو شرعی برای جنبش

شامار اسات با قوانین وضعی بای -دنخوانها بدان فرا میکه این جنبش -کردن نقشش

دینی یا اخالقای واضاح باه ار تبدون هیچ سن دیگر بعد از نسل یجوامع نسل در که

ناد کاه کای)دام ظله( در این زمینه توجه به این نکته را جلب میو امام خامنه اندبرده

ی تعامل با مرد و زن نیازمند اصالح است وکارشناساان در ایان برخی قوانین در زمینه

زمینه باید مسئله را بررسی کنند و در قوانین اصالحات الزم را پیاده کنند.

عمق خطااب قرآنای زن باید از ذهنیت فرعی بودن نسبت به مرد خارج شود و -م

من، »کند را در کند.است به زن توجه می که درست به همان شکلی که متوجه مرد

«112کنم.آل عمران عمل هیچ صاحب عملی از شما را، از مرد یا زن، تباه نمی

تکاالیف ا وکه تنها او را پرستش کنندا امرد در عبودیت خداوند متعال میان زن و

را یبرتار معیار نداده، بلکه برتری دیگری بر را جنسی و داده است قرار برابری شرعی

زنای آفریادیم و ما شاما را از مارد و ،ای مردم» است: قرار داده الحاص و درستی تقوا،

شما را ملت ملت و قبیله قبیله آفریدیم تا با یکدیگر شناسایی متقابل حاصل کنیاد. در

تردیاد، خداوناد داناای بای حقیقت ارجمندترین شما نزد خدا پرهیزگارترین شماست.

«11آگاه است. حجرات

نین بین زنان و مردان در اصل تکلیف شرعی و پاداش و جزا بر انجام یا تر همچ

یاباد و هار کاه کاار جز به مانناد آن کیفار نمای هر که بدی کند،»آن برابری دانسته:

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

319

شود که ایمان داشته باشد، داخل بهشت میحالیدر-چه مرد باشد یا زن -شایسته کند

«10یابد. غافرحساب روزی میو درآنجا بی

و همان وظایفی کاه بار دوش زناان »عالوه بر آن، برابری در اصل حقوق و وظایف:

«113ی مردان هم هست. بقرهاست برعهده

کجاست پیروی از این متون واضح واقعی؟ آیا این کوتااهی نشاأت گرفتاه از فهام

نسبت به مضمون متن قرآنی نیست؟ فهمیمحدود یا بی

ه آن ناآگاه باشد و آن را نادیده بگیرد این اسات اموری که زن نباید نسبت ب از -ن

که متن شریعت، متنی قابل تأویل است که در پرتو تغییرات اوضاع هم قابل اجراست و

هاا سااخته هاا و زماان ی مکانی همهمتنی شایسته ،* آن رااین باز بودن تفسیر از آن

-تئا از ایان رو قرا رد.ککه بسته بودن متن، این ویژگی را از آن صلب میحالی.دراست

است. صواب رفته ست که بر خطا وا هایی که از این متن به ما رسیده، اجتهادهایی

ست که خصوصا باید در بینش زن رسو کند تا دچاار ا قدر ضروریاین مفهوم آن

ی دیان برداشت اشتباه از دین نشود و او را در تصورات کامال دور از احکاام بزرگواراناه

خواهد در جامعه آزادانه فعالیات کناد باه احکام دین اسالم از زن می یش نبرد.اسالم پ

مرد حاکم است فعالیتش شکلی که هیچ چیز جز ضوابط اخالقی که به همین شکل بر

کند.را محدود نمی

اش باهادف حفاظات از آن های ذاتی زن و استعدادهای نهفتاه شناخت توانایی -و

ی زن گذاشته و این امر باه روناد بیاداری و الم برعهدههایی که اسگیری درنقشوبهره

. اما تا زمانی کاه سازدحضور زن در عرصه ها را کار آمد می و کندهوشیاری خدمت می

شاود و مشخص نکند، این امر حاصل نمی هایش رااولویت زن بر اساس امکانات موجود

زیاادی دساتاوردها نیسات باه ،ها باید بداند که رسیدن به نتایجی اینزن قبل از همه

دهد.نفس می به اعتماد لیاقت و ای است که به او توانایی،بلکه به همان تجربه

ای داشته باشد مگر اینکه ایان نکتاه را جانبهتواند حضور فراگیر و همهزن نمی -ه

و زندگی باا همسار، اش ی نخستینی خانوادهاش باید با خانهمدنظر قرار دهد که خانه

داناش یو توسعه ءبه معنی ارتقا -دگی با پدر ومادر تفاوت چشمگیری داشته باشدبازن

کار گیارد کاه و تمام تالشش را به -های منفی و حفظ نقاب م بتوکنار گذاشتن جنبه

ای بودن در این زمینه رهایی یابد.از کلیشه

که بار ی پرشور و هیجانیه برنامه زن باید دریابد که مفهوم بیداری اسالمی -ی

.تکیه کند و خیلی زود فروغش به خاموشی گراید نیست احساسات زودگذر

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

311

سفارشات

که زن مسلمان خودش به نقشی که به او سپرده شاده ایماان نداشاته باشاد و تا زمانی

اقدامات عملی محسوسی که ترجمان این ایمان باشد و آن را به فعلیت برسااند اتخااذ

اش ممکان نیسات. بار رفتاه و بازیابی هویات از دسات ماندگی اش از عقبنکند رهایی

عناوان کنیم که معتقادیم باه ای از سفارشات را مطرح میاساس آنچه گذشت مجموعه

ای ای از نتایج بیاداری اسالمیاا از اهمیات ویاژه عنوان نتیجهدر مسیر اصالح ا به گامی

برخوردار است :

ای کاه قاادر باه گوناه قل زن، بهگرایی مستاهتمام به پرورش صفات الزم برای عقل -

ی اشاکال هایش باشد و این تنها با نابودی هماه در مسائل معاصر، مشکالت و چالش

هاا بار زن مسالمان گورکردن روحی و تربیتی که همواره در بسایاری از محایط بهزنده

شود. شود، میسر میاعمال می

کار بااطلش کاه او را باه اهتمام به رشد توانایی تفکر علمی زن مسلمان و جالی اف -

کارگیری این شاناخت در حال مشاکالت پایش رو شناخت بیشتر جهان پیرامون و به

ای شاود تاا خاناه دارد و این عمل به پیوند خانه مسلمان و مسائل بزرگ منجر میوامی

اطالع و در کند نسبت به حواد سیاسی، اجتماعی و ... بیاش میکه زن مسلمان اداره

. حاشیه نباشد

ها میان زن و مرد برای اصالح تغییر فضای فکری و فرهنگی مربوب به تقسیم نقش -

های افراد جامعه و پذیرش زن در جایگاه رهبری در خانواده و زنادگی مواضع و گرایش

ای و سیاسی ( با رواج این تفکر که این پیشرفت به نفاع زن، عمومی ) کاربردی، حرفه

هاایش در زنادگی ارد بلکاه بارای تضامین تکامال نقاش بر جایگاه مرد تأثیر منفی ند

خانواده و جامعه مهم است.

-از بین بردن همه انواع تبعیضی که از حقوق زن، به صرف اینکه مونث اسات مای -

کاهد.)حق آموزش، حق کار مناسب، حق درخواست کارمزدی کاه مساتحق آن اسات،

حق اختیار همسر، حق اظهار آرای اجتماعی ...(.

انین الزم برای مشارکت زنان در زندگی عماومی، از طریاق الازام ادارات ، وضع قو -

های مربوب به اجرای این قوانین. تشکیالت و سازمان

اش باا های آموزشی، به شکلی که برابریفراهم کردن امکان دستیابی زن به فرصت -

و فراهم سوادیاش و پایان دادن کامل به بیمردان ا از طریق باال بردن سطح آموزشی

تضمین شود.ا ی کار به دست آورده استگیری آنچه در عرصهشدن فرصت برای بهره

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

311

رناگ شادن دارانه از مرد که منجر به کام تعدیل اسالیب اجتماعی و فرهنگی جانب -

شود و تالش برای تغییر مفاهیم اجتمااعی باه منظاور مستمر مشارکت سیاسی زن می

ت بیت نقش زن در رشد سیاسی.

ی متعادل اسالمی، که برای انساان امکاان همااهنگی باا رای انتشار اندیشهتالش ب -

هاای کناد و از خاالل گساترش نموناه های زندگی و قوانین جامعه را فراهم مای سنت

شاود. ایان امار نیازمناد ایان اسات کاه اسالمی در شبکه روابط اجتماعی مجسم مای

ائه دهندکاه خطاای اقادامات های تربیتی جزئیاتی از منطبق سازی عملی را ارسازمان

عملی رایج در جامعه خصوصا آنچه مربوب به زن است را اصالح کند.

انادرکاران امار تربیات زن مسالمان معاصار، بارای های منسجم از سوی دستبذل تالش -

و نیاز باا -کاه خداوناد بارایش اراده کارده -سازی میرا از آنچه با کرامت زن مسلمانپا

در تعارض است . -که با فطرت زن همخوانی دارد-تساوی با مرد ی آفرینشش بر پایه

ای کارآمد و قاوی، باه شاکلی کاه از خاودش گونهدهی به زن مسلمان معاصر، بهجهت -

های مختلف زندگی قرار دهد و م ال یاب و فیلتری برای زن مسلمان معاصر در عرصهجهت

ر یه مسیر محدود حرکت کند.راه و هنگام تعدد انتخابات داسیری نباشد که در چهار

فراهم آوردن فضای مناسب برای زن شاغل و یاری کردنش در انجاام اماور مرباوب -

ی نیاز باه همکااری زن در کناار مارد بارای تاأمین به کار و خانواده خصوصا در سایه

پس از اصاالح اضروریات مادی خانواده از طریق الزام کارفرمایان به تطبیق قوانین کار

های ماادری و مراعاات که نیازمند تعدید است ا از نظر ساعت کاری و مرخصی موادی

وضعیت شیرخوار .

هاای تشویق زنان پیشگام در جامعه اسالمی و معرفی آنها م ل مخترعان در زمیناه -

های مختلف اجتماعی و تربیتی.ادبیات، هنر، تکنولوژی و شاغالن در زمینه

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

312

نتیجهگیار زن مسالمان اسات، ناشای از خای جواماع گریباان ماندگی و ظلمی که در برعقب

هاای هاا و عارف های اسالم و آمیخته شدن این تعالیم با سنتبرداشت اشتباه از آموزهاش را شود. اسالم بارای زن، حقاوق سیاسای اجتماعی اشتباهی است که بدان عمل می

لی تضامین های عماومی و تعهاد ماا در کاندیداتوری، انتخابات و بر عهده گرفتن پستهای آسامانی پیشای ی قوانین وضعی و دیگر شریعتکرده است و بدین وسیله بر همه

گرفته است. اما نگاه با تأمل، به وضعیت موجود، به شکاف وسیع بین آنچه اسالم بارای انسان در نظر گرفته است و آنچه خودش ا یا کسی که در جامعاه کلیادهای قادرت را

یز شمرده است اشااره دارد و اگار در زنادگی اماروز زن، در دست دارد ا برای خود جا یابیم که بیش از هر زمان دیگری نیازمند باازگردانی سااختار تأملی داشته باشیم درمی

اش در ابعاد عملی، فکری و آموزشی مطابق با تربیت دینای کامال اسات؛ باه شخصیتهماهنگ باشد تاا اش در زمین ی انسانیشکلی که با ساختار وجودی و طبیعت وظیفه

هاای ماادی و معناوی کاه بدین ترتیب این واقعیت سرشار از شکست، تناقض، فریاب زدگای غارق سااخته را های پیروی، تقلید، تاراج شخصیت و غرببیشتر او را در مرداب

سر گذارد.پشتهای جهل و متأسفانه تعداد زیادی از زنان مسلمان به سبب گرفتار شدن در زنجیر

شوند. نتیجه وارد میهای راکد و بیی فعالیت، تقلید و وابستگی به حوزهماندگیعقبخاود از این رو است که دعوت به آگاه نمودن زن نسبت به اهمیت رسالت و نقش

-فایده مای سازی نسبت به مسئولیتش در برابر خود و جامعه و انسانیت گامی بیو آگاه

هاای اساالمی را باه مفااهیم و دیادگاه نمود. به همین جهت بیداری اسالمی آماد تاا هاای های مربوب باه نقاش ها؛ دیدگاهواقعیتی ملموس تبدیل کند، از جمله این دیدگاه

زن مسلمان است. هاای زیاادی از ایان جنابش در زن در این جنبش اسالمی، در انتخاباتی که گروه

واهاان کشورهای بسیاری شرکت کردند مشارکت داشت. همچنین در تظاهراتش که خاصالح، عدالت و رد تجاوز خارجی به جامعه بود حضور داشت اما همچنان مشارکت زن

ها و امکانااتش بار عهاده در مقایسه با نقشی که باید متناسب تصور اسالمی، از توانایی گیرد.گیرد در درجه دوم قرار می

ی ابار سایطره بنابراین باید در پایان گفت: اگر در طول تاریخ زن با تسالیم شادن در بر ها، تقالید و قاوانینی ی عرفی مجموعهمرد داخل خانواده و سپس درون جامعه و به واسطه

شاده، آزادیاش از ایان زنجیرهاا اند به بردگی گرفتاه که به باطل بر میرا دینی تکیه کردهمشروب به این است که ابتدا به دستاورد اصیل و حقیقای اساالم در منزلات زن باازگردد و

ای الگوهاا و اساالیب تفکار رایاج، از خالل نگاه نو به اندیشه اسالمی و بازنگری ریشهسپس های بشری موجاود بارای تحقاق جنابش ی ظرفیتگیری از همهنیاز شدید جامعه به بهره

های پیشرفته را در صدر توجهاتش قرار دهد.مورد نظر و پیوستن به کاروان ملت

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

313

تماعی در بیداری اسالمیهای اج جایگاه ایجابی و سلبی شبکه

1مائده بنایی ! 2حسین حیدری !

3پورمعصومه ذوقی !

چکیده

هاا و های مختلف جامعاه از جملاه ارزش بیداری اسالمی باعث تغییر و تحول در بخش

هاای افاراد را تواند گارایش هایی است که می شود. اینترنت هم از رسانه ها می ضدارزش

ای فرهنگای جامعاه و فضاای مجاازی پاس از ها یعنی فضا تغییر دهد. و هر دوی این

ثیر متقابلی بر یکدیگر خواهند داشت.تأبیداری اسالمی

هاای با توجه به آمار و ارقام موجود، در بین کاربران رو باه گساترش اینترنات، شابکه

است. تحقیقاات نشاان داده اجتماعی آنالین پرطرفدارترین بخش در سال گذشته بوده

های نفوذ غرب های اجتماعی یکی از راه استفاده از همین شبکهاست که در دهة اخیر،

های مختلف کشورهای اسالمی برای ایجاد تغییرات بنیادین در هویت و ماهیات به الیه

فردی و اجتماعی افراد جوامع اسالمی بوده است.

های اجتماعی و چرایی و شادت جاذابیت های شبکه لذا در این مجال به بررسی ویژگی

پردازیم تا فواید و مضراتشاان سانجیده شاود و نحاوة ورود ماؤثر و همساو باا یآنها م

های اجتماعی بررسی شود. بیداری اسالمی به فضای مجازی و باالخص حوزه شبکه

واژگان کلیدی

های بیداری اسالمیهای اسالمی، آسیبهای اجتماعی، ارزش آفرینی، شبکه نقش

مدرس حوزه و دانشگاه - 1

کارشناس فناوری و اطالعات - 1

کارشناس فناوری و اطالعات - 1

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

314

مقدمه

هاای اجتمااعی خاانواده ها، ارزش ارتباب جمعی در خانوادهبا ورود تکنولوژی و وسایل

( هرچنااد کااازنو معتقااد اساات کااه 1130ثیاار قاارار گرفتااه اساات. ) اساالوین:تأتحاات

آورناد تغییار های افراد حتی زماانی کاه باه وساایل ارتبااب جمعای روی مای گرایش

ماروزه ( دسترسی آسان به اینترنت از جملاة ایان ماوارد اسات. ا 1131یابد.)کازنو: نمی

رساد باا یاه دیاد اینترنت عالوه بر نقاب قوت، نقاب ضعفی هم دارد اما باه نظار مای

توان نقاب ضعف را هم به نقاب قوت تبدیل کارد. ریزی هدفمند می استراتژیه و برنامه

البته این امر تنها در صورتی میسر است که هدف روشانی تعریاف شاود کاه بار پایاه

زه بتوان تغییرات م بت و اسالمی ایجاد کرد. اطالعات و ورود صحیح به این حو

هویت، بایدها و نبایدها

شاناختی ضاروری باه برای شفاف شدن این بحث، بیان مطلبی کوتاه از نظار روان

رسد. در این دیدگاه افراد دارای سه الیه شخصیتی هستند که عموما الیه ساوم نظر می

گیری ایان نماود، دو . اما قبل از شکلیابد ای است که در جامعه ظهور می نمود رفتاری

های فرد قرار دارد. باه ها و نیست ترین الیه، هست الیة دیگر هم وجود دارد. در ابتدایی

ای طاوالنی شاکل گرفته در او که عموماا در پروساه عبارتی دیگر اولین اعتقادات شکل

بار اسااس روایاات سختی قابلیت تغییر و تعویض دارند. اما این اعتقادات، گیرد و به می

گیاری و و یه سالگی قابلیات شاکل اسالمی در سه دوره سنی هفت، چهارده و بیست

تغییرپذیری دارند.

گیارد. ایان هنجارهاا ارتبااب الیه میاانی، بایادها و نبایادهای فارد را در بار مای

مستقیمی با الیة زیرین شخصیت فرد دارد. به بیانی دیگر هر هست نتیجه ایجااد یاه

یا یه نباید است و در گام سوم این هنجارهاا هساتند کاه نماود و باروز ظااهری باید

دهند. فردی را شکل می

گونه بیان کرد که فرد به معاد اعتقاد دارد، پاس در توان این در یه م ال ساده می

باور او معاد هست و وجود دارد. نتیجه این هست آن است که بایاد دساتورات الهای را

تواند رعایت حجاب باشد. نتیجه این باید می رعایت کند پس یه

پاردازیم. در هار جامعاه چهاار بخاش های جامعاه مای در ادامه، به بررسی بخش

شود. با تغییار در نظاام سیاسای یاه فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی دیده می

هاای دیگار از جملاه نظاام فرهنگای و اجتمااعی جامعه، به تبع آن تغییراتی در نظاام

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

315

ل خواهد شد. بدیهی اسات کاه در صاورت حرکات جامعاه باه ساوی حکاومتی حاص

اسالمی، بخش فرهنگی و اجتماعی جامعه هم تغییر خواهد کرد.

ها از ارکان مؤثر در فرهنگ جامعه هستند. اینترنت و فضای مجازی یکای از رسانه

ایی آنهاست که در جهان امروز شاهد افزایش مخاطبانش هستیم. این رسانه نقش بساز

های اجزای مختلف جامعه از جمله خانواده دارد. در ایجاد و تغییر ارزش

های این تحول مسلما پس از بیداری اسالمی، فضای مجازی جامعه به سمت ارزش

شده در این فضا، دسترسی باه های تعریف عظیم حرکت خواهد کرد اما به سبب ویژگی

در حاین روناد بیاداری اساالمی فضاای انواع مختلفی از اطالعات میسر است و اتفاقاا

ای بااالخص فضاای نات، تر از گذشته، در تمامی فضااهای رساانه تبلیغاتی غرب، فعال

مین اهداف خود خواهد بود.تأشود و به دنبال ظاهر می

ریزی برای استفاده فرهنگی از اینترنت غرب و برنامه

های عربی و اسالمی، در رسد غرب نه تنها در کشور از جمله مواردی که به نظر می

کند، از بین بردن حسی به نام هویت ملی و دینی تمام کشورهای دنیا آن را تعقیب می

افراد است که این امر در گام اول از طریق تضعیف بنیاان خاانواده و در گاام بعادی از

طریق نابود کردن تعلقات ملی و دینی ر خواهد داد و تماامی افاراد باا طیاب خااطر

رساد شاناخت امکاناات باالقوه و ه وطن جهانی خواهند شد. لذا به نظر مای اعضای ی

گیاری ایان انقاالب فرهنگای در بالفعل این فضا در این برهة زمانی که در میانة شاکل

تر از گذشته باشد. شاهد این گفتار طرحای اسات باه کشورهای عربی هستیم، ضروری

1010جاه آمریکاا، در ساال که هیالری کلینتون، وزیار اماور خار techwomenنام

گیاری نهضات بیاداری اساالمی مطارح کارد. در ایان طارح یعنی دقیقا در آغاز شکل

های پیشرو در زمینة فناوری در آمریکاا از جملاه گوگال، هیسابو ، سیساکو، شرکت

مایکروسافت، آی بی ام، یاهو، شرکت هیولات، پاکاارد، کاتاا پولات دیازاین و بیسایه

م و کنسرسیومی متشکل از بیش از بیست مؤسساه همچاون کنسرسیوم نوآوری و علو

البراتورهای ملی الرنس لیورمور، اس آر آی اینترناشنال، اجیلنت تکنولوژی، سایمانته

و البراتورهای ملی سندیا متعهد بودند در آن حضور داشته باشند. طبق نظر اداره اماور

ای مبتنای گری حرفهای در چارچوب مربی فرهنگی و آموزشی، هدف یه آموزش هفته

های فناوری و با حضور زنان فعال منطقه خاورمیانه و شمال بر پروژه با مدیریت شرکت

و دو و پانج تاا چهال آفریقا در این حوزه بود. واجدین شرایط این طرح، زناان بیسات

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

316

ساله کشورهای الجزایر، مصر، اردن، لبنان، مراکش، نوار باختری و غزه بودناد. الزم باه

المللی با همکاری مؤسسة آنیتا باورگ ایان طارح را است که مؤسسة آموزش بینذکر

برای زنان اجرا کرد.

نماید ولای در هایی از این دست بسیار فرهنگی و جذاب می ظاهر این طرح و پروژه

تارین و واقع هدفشان تضعیف بنیان خانواده است. تضعیف بنیان خانواده یکی از سااده

ثیر تأمردان غربی است. این ای مورد استفادة پژوهشگران و دولته ترین روش هزینه کم

زمان نقش حسااس همساری، ماادری و فقط با هزینه بر روی افکار زن خانواده، که هم

ها مدیر اقتصادی و فرهنگ خانه را در بر دارد، میسیر می شود. اماا در بسیاری خانواده

در خاانواده و جامعاه اسات. گیری شخصیت جاوان آنچه در این میان مهم است شکل

گذاری بر روی جوان آگاه مسلمان پاسخگو نباشد، ایان ماادر اسات کاه وقتی سرمایه

بدون آگاهی از روند تغییرات در جهان و نحاوه جاذب وی، روش تربیتای و الگوساازی

هاای دهد و بر اساس اعتماد مادر و فرزند به یکدیگر، الیاه برای فرزند خود را تغییر می

بیند. شخصیت ته ته افراد خانواده به صورت نامحسوس ضربه می زیرین

دهند و سازنده نیمة دیگار نیاز از آنجا که زنان نیمی از افراد جامعه را تشکیل می

های احساسای و عقالنای آنهاا هستند، پس باید با نگاهی هوشمندانه به بررسی ویژگی

های تحقیقی خاص و ویاژه زینهپرداخت. کاری که این روزها عوامل غرب و آمریکا با ه

در حال انجام آن هستند. روند این تحقیقات به دلیل استفاده فراگیر از فضای مجاازی

هاا در قالاب شدت رشد داشته اسات و اطالعاات غلطای کاه ایان گاروه در خانواده به

تردیاد دهند، بی های تربیتی نوین و جذاب از طریق همین فضای مجازی ارائه می شیوه

خصاوص جامعاة هادف کاه هماان زناان مستقیم و کارایی بر افکار جامعاه و باه ثیر تأ

مسلمان هستند دارند.

آغاز جریان بیداری اسالمی و حضور چشمگیر زنان و صدالبته پیشرو بودن آنها در

تار بارای شود فضای مجازی به سمت و سویی دیگر و با نگااهی ویاژه اتفاقات باعث می

ین فضای مجاازی کاه در حاال حاضار بخاش مهمای از آن را تغییر افکار گام بردارد. ا

ای است کاه هار دو دهند مانند چاقوی دولبه ها تشکیل می های اجتماعی وبالگ شبکه

برند. در این میان، گروهای برنادة ایان باازی و جبهه مبارز به نفع خود از آن بهره می

تاری در قالاب بپیروز جنگ نرم است که برای تغذیه کاربران خاورا بیشاتر و جاذا

های مختلف سنی ارائه دهد. های مورد پسند گروه شیوه

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

317

بندی به چهار بعد فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی پرداختیم کاه در تقسیم

طبیعتا هویت فرد نقش پررنگی در دو بعد فرهنگ و اجتماع دارد. عموما هویت رابطاه

یت به این دلیل اسات کاه ایان بین فرد و ساختار اجتماعی است. حساسیت مسئله هو

ثیر تحوالت اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و تکنولوژیاه پیراماون تأشدت تحت مقوله به

دهاد و در دنیاای خود است. مکان و فضا بیشترین عاملی است که هویت را شکل مای

نماید. در این میان به دنباال ای بغرنج می مجازی بی مرز و چندفرهنگی، هویت، مسئله

برای ت بیت هویت فردی، خاانوادگی، ملای و دینای افاراد از مجارای فضاای راه حلی

مجازی این تکنولوژی در دسترس همگان باید بود زیرا درجه اعتقاد و تحکیم دینی در

پرستی و عالقه به هویت ملی هماه در مسائله افراد و پایبندی به اخالقیات و نیز وطن

نا به علل ذکرشده، جایگاه خاصی دارد.شود. در این میان هویت زن ب هویت تعریف می

ای فرهنگی هستند اما شاهور های اجتماعی نیازمند پیشینه با وجود آن که انقالب

ای کوچه جمعیتی بزرگ در یه سو و با و بروز آنها فطرتی دفعی و آنی دارد. با جرقه

ن شاوند. در ایان میاا یه هدف در مقابل حکومتی مسلط بر اوضاع جامعه یکپارچه می

افتد برایشان مهم است و کمتر کسی برای آینده این جهت برناماه دارد. آنچه اتفاق می

کند، غرب و در رأس آنها آمریکا و تجربه سی و سه ساله انقالب اسالمی ایران ثابت می

های پاس از جریاان انقاالب در تماام انگلیس به دلیل دوری از مرکز اتفاقات و سختی

برداری ی آن کشورها، زودتر از مسئوالن مملکت به فکر بهرهطلب ها، و ذات فرصت عرصه

از فضای آتی فرهنگی ایران اساالمی افتادناد. در ایان میاان برخای از اندیشامندان و

متفکران ارزشمند ایران اسالمی، در ابتدای مسیر انقالب ترور شدند و برخای باه علات

درگیار اجارای سااختار شده در فضای جدید فرهنگای کشاور های تبیین اجرای برنامه

ریزی به آینده بازماندند. نگر و برنامه نوینی برای کشورمان بودند و از نگاه آینده

کنناده در فضاای ماؤثر مجاازی، بایاد از پرواضح است که برای حضور معناادار و تعیاین

ریازی تاوان گفات کاه برناماه ابتدای نهضت بیداری اسالمی به فکر آیندة آن بود و حتی مای

دمدت برای آیندة این عرصه اهمیت بسزایی دارد و ضامن موفقیت آن است. بلن

های اجتماعی و میزان استفاده از آنها در جهان شبکه

هاای آن را ها و کااربری برای رسیدن به نتیجه مطلوب ابتدا باید محیط این شبکه

هاای واقعای آن به طور دقیق مدنظر قرار داد. البته در ابتدای بررسی هر عاملی به آمار

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

318

باه 1011شود، اطالعاتی است که در پایان سال نیازمندیم. آماری که در ادامه ارائه می

طور رسمی منتشر شده است.

درصاد 11درصد از زمان آنالین خود را به شبکه اجتمااعی، 11هر کاربر اینترنت

آن را باه درصاد 11درصد آن را به مطالعه و خواندن محتوا و 10وجو، آن را به جست

دهد. کاربران اینترنات، گوگال را بیشاتر از هار ساایت دیگار بااز ایمیل اختصاص می

اند. اند ولی بیشترین زمان را در فیس بو گذرانده کرده

خصوص فیس بو ، الزم به ذکر اسات کاه های اجتماعی، به در مبحث رشد شبکه

سیا بسیار باال رفتاه اسات توانمندی این ابزار در حال حاضر برای جذب کاربران حوزه آ

به طوری که روزانه از تعداد کاربران آمریکایی کاسته ولی در عوض بار تعاداد کااربران

شود. طبق آمار رسمی، این تعداد از مرز نهصد میلیون نفار آسیا و اقیانوسیه افزوده می

زودی به رقم یه میلیارد خواهد رساید. ایان در حاالی اسات کاه سایزده گذشته و به

اناد و دو و نایم میلیاون روز کرده بار در روز استتوسشان را به یون کاربر حداقل یه میل

اند. هر ماه هفتصد میلیون عکس و چهاار های مختلف شده کاربر هر روز طرفدار صفحه

میلیون ویدئو در این سایت آپلود شده است. عالوه بر این هر ماه پانزده میلیون محتاوا

پست وبالگ و یادداشت و ... به اشترا گذاشته شده اسات. از قبیل لینه وب، اخبار،

دو میلیون اتفاق ایجاد شده و نوزده میلیون گروه فعال در این سایت وجود دارند.

کنند کاه باه کاربران فیس بو ماهانه هفتصد میلیارد دقیقه صرف این سایت می

کناد و آن سپری میطور متوسط هر فرد پانزده ساعت و سی و سه دقیقه در ماه را در

نکته جالب، کمه سیصد هزار کاربر به ترجمه فیس بو به هفتاد زبان دنیاست .

گوگل پالس نیز شبکه اجتماعی دیگری است که کمپانی گوگال بارای مقابلاه باا

اندازی کرد. در حال حاضر بیسات و پانج میلیاون کااربر رشد روزافزون فیس بو راه

های اجتمااعی رشاد داشاته تر از تمام شبکه میل، سریع دارد و به دلیل حمایت در جی

است، به طوری که در طی شانزده روز به رکورد ده میلیون کاربر دست یافته است کاه

این عدد برای توییتر هفتصد و هشتاد روز و برای فیس بو هشتصد و پنجاه و دو روز

یکصد و نود میلیاون ، به طور متوسط 1011به طول انجامید و توییتر در ماه می سال

تا کناون چهارصاد و 1011توییت در روز داشته است. یوتیوب نیز در هر ماه از فوریه

شده( داشته است. در این ساایت نود میلیون کاربر )مستقل از تعداد ویدیوهای مشاهده

Flickerشود. در این میان هر ماه نود و دو میلیارد صفحه قابل مشاهده بارگذاری می

باشد. بزرگی از تصاویر است که میزبان پنج میلیارد عکس می هم منبع

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

319

چرا چنین است؟

قطعا اگر مدتی کاربر فضای مجازی بوده باشید و از شبکه اجتماعی فیس بو نیز

یید خواهید کارد. ایان جاذابیت هماان تأاغراق را استفاده کرده باشید این جذابیت بی

اجتماعی وجود انسانی کاه هماان نیااز باه هاست که بخش برقراری ارتباب بین انسان

تکلیف دهد. این شبکه توانسته با جمع کردن افراد در فضایی بی تعلق است را پاسخ می

برانگیاز و باا از آنها اطالعات بگیرد و با تحلیل اطالعات آنان، با ایجااد مباحاث چاالش

ن را در قالاب درگیر کردن افکار مختلف و هدایت این مباحث به نفاع دیادگاه خاود، آ

زیبا و گیرا منطبق بر هویت درونی کاربران به آنها تحمیل کند. دلیال حضاور کااربران

در این فضا احساس آزادی و محدود نبودن است. همواره محدودیت در استفاده و ارائاه

های جدید در دنیای امروز بوده اسات. اماا فایس باو خدمات از عوامل شکست ایده

رسانی کند. این محدودیت، کاربران زیادی را جذب و به آنها خدماتتوانسته با غلبه بر

اساتفادة ITای در دنیاای تکنولاوژی و در این میان فیس بو از ابزار قابال مشااهده

بهینه کرده است ولی قطعا از ابزار دیگری هم سود برده است. همین امر باعاث ایجااد

اد کاربران است. هرچند که هدف همةمزیت رقابتی نسبت به سایر رقبا در افزایش تعد

های هدفدار متعلق به غرب و آمریکا همانا القای فرهناگ و تفکار ها و شبکه این سایت

مورد نظرشان به جوانان و زنان مسالمان جهاان اسات، در کناار آن باه درآمادزایی و

توجه نیساتند و درآمادهای میلیااردی باه دسات آماده از ایان سودآوری خود نیز بی

کناد. در ها آنها را به ادامه حرکت و ایجاد خالقیت و نوآوری بیشتر ترغیب مای لیتفعا

ادامه به فهرست این درآمدها توجه کنید.

های اجتماعی درآمد شبکه

، پنجاه و دو میلیون دالر بوده اسات. در 1007فیس بو : سود این شبکه در سال

باه 1003ن دالر، در ساال درصدی به یکصاد و پانج میلیاو 133با رشد 1003سال

ایان عادد باه هفتصاد و هفتااد و پانج 1001دویست و هشتاد میلیون دالر، در سال

درصادی باه مبلغای در حادود دو 123با رشاد معاادل 1010میلیون دالر و در سال

میلیارد دالر رسیده است.

، در توییتر: به گزارش روابط عمومی پایگاه خبری فناوری اطالعات ایران از گوگال

سال گذشته این شارکت مبلاغ صاد و سای و ناه و نایم میلیاون دالر از راه تبلیغاات

مرز یاه میلیاارد دالر را هام 1011رسد در سال درآمدزایی داشته است و به نظر می

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

321

گذارد. این اتفاقی است که برای فیس بو در سال ششم و بارای گوگال پشت سر می

سیس بروز کرد. در سال پنجم پس از تا

درصد از درآمد تبلیغااتی گوگال از طریاق یوتیاوب 1,2، 1010یوتیوب: در سال

بینی شده بود که درآمد این وب سایت در سال مین شده است و در همان سال پیشتأ

درصاد 70باا 1011از مرز یه و سه دهم میلیاارد دالر فراتار رود و در ساال 1011

افزایش به رقم دو میلیارد برسد.

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

321

یگیر نتیجه

ساازد. همچناین، ای نرم و سانگین را نمایاان مای توجه به این نکات، لزوم مبارزه

ادامة حضور مسلمانان و پیشروان نهضت بیداری و اثبات بر حق باودن آنهاا و در اماان

طلباد های غرب و آمریکا، راهی طوالنی با تفکری عظیم را می ماندن قیامشان از توطئه

روزتارین به آینده از اصول آن است. و نیز با استفاده از باه ریزی و نگاه که فکر و برنامه

هایی که در حال حاضر در همه جای دنیا ماورد اساتفاده عماوم اسات و باه تکنولوژی

توان به نتیجاه رساید. الزم اسات کاه بایش از توان آن را گسترش داد، می راحتی می

هاای زیاادی . هناوز راه های کنونی به فکر آینده بود و برای آن بسترسازی کرد دغدغه

هاا را باا تاوان ایان نهضات هایی که با آن مای وجود دارد که طی نشده است و نوآوری

سرعت بیشتری به موفقیت رساند و به صورت امن گسترش داد و نگهداری کارد. مهام

خواهیم و چه کاری قرار است انجاام شاود و اینکاه بادانیم این است که بدانیم چه می

هاای الهای. راه موفقیات اسات آن هام در مباارزات دینای و قیاام تارین علم مشخص

کردگان زن را دانشمندان اسالمی باید با ابزار جدید آشنا شوند و هدایت گروه تحصیل

اند بر عهده بگیرند تا موفقیتی باشد برای آیناده نهضات. که در این مسیر گام برداشته

انی کاه قارار اسات از ایان بیاداری زن امروز در این نهضت مادر فرداست. مادر فرزناد

اسالمی آگاه شوند و آن را ادامه دهند.

ارائه راهکار

خصوص نهضت بیاداری اساالمی )باه جزء اولین وظایفی که متفکران هر قیامی به

های آشکار غرب و آمریکا با اسالم( بر عهده دارناد، شاناخت ها و دشمنی دلیل مخالفت

ده است. برای هر بخش قیام باید برناماه داشات. هماین نیازهای ماندگاری قیام در آین

مادت را بارای تاریخ کوتاه دوساله را باید با جزئیات بررسی کنناد کاه تغییارات کوتااه

تارین های بلندمدت آینده گسترش دهند. باید مدنظر قرار دهند که یکی از مهام برنامه

صصای بررسای شاود تاا ابزار مبارزة این روزها یعنی فضای مجازی باید باه صاورت تخ

ترین آنها، یعنی فایس شده از جمله موفق ها و تکنولوژی به کار رفتة موارد اشاره ویژگی

های خود را با ابزار آنهاا بو ، مشخص شود. نه به این دلیل که بتوان اطالعات و برنامه

بتاوان سازی و به نوعی ایجاد تغییر در تکنولوژی ارائه کرد بلکه به این دلیل که با بومی

بهترین نوع ارائه را سازگار با ملت و بومیت مملکت خاود دریافات. ایان رماز موفقیات

ترین اصل است، اما ناوع و قالاب ارائاه نیاز باه خواهد بود. ارائه محتوا در این فضا مهم

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

322

همان میزان اهمیت دارد. در واقع باید کاربران را بارای پاذیرش محتاوای ماورد نظار

پاذیر خواهاد باود. ر با تکیه بر نیازهای شخصیتی افاراد امکاان آماده ساخت که این کا

زایای و کساب درآماد در ایان فضاا باشاد تاا بتاوان باا تواند اشتغال دومین راهکار می

های مالی کاربران، آنها را در فضاای سازی نیازهای اقتصادی و کاستن از دغدغه برطرف

این حرکات باه صاورت پویاا و دینی و حمایت و فعالیت در نهضت بیداری برای تداوم

ریزی برای تولید فرآیندی که نیااز اجتمااعی، فعال در صحنه نگه داشت. در واقع طرح

سازی و توجاه باه ها اولویت با فرهنگ دینی و اقتصادی افرا را یکسو سازد. در کنار این

آموزش است؛ آموزش در جهت رشد مبارزه و رسیدن به هدف، اما نکته بسیار مهام در

های اجتماعی است. از آنجایی کاه ایان ن میان ایجاد وضعیت دینی معنادار در شبکهای

های متناقص با روح دین، به ویژه اسالم دارند، های اجتماعی در ذات خود ویژگیشبکه

اند از: ها عبارترسد. اهم این چالشبررسی آنها از این نقطه نظر ضروری به نظر می

ازی؛ا اعتیاد جوانان به فضای مج

اکنون صفحاتی وجود دارند که برای انتقاد علنای ا سوء استفاده از آزادی بیان )هم

اند.(؛و گستاخانه از اسالم شکل گرفته

توان به تصاویری اشااره کارد کاه ا از دست رفتن عفت مجازی )در این زمینه می

شود.(؛ خارج از نزاکت و اخالق تلقی می

صی؛ا عدم رفتار صحیح و حفظ حریم خصو

ا اتالف وقت؛

ا انبوهی از دیدگاهی بدون مرجع و بنیان؛

کرده. های جدید بر افراد تحصیلا تأثیر شدید رسانه

هراسی و جهل از توان با ایجاد فرصت مقابله با اسالمشایان ذکر است در مقابل می

فضای مجازی بهره برد.

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

323

یاسالم یدارینقش زنان در ب

1فاطمه وکیل کنیز !

قدمهمزنان و ماردان بازرگ اسات. یدهنده بشر است. زن پرورش یهانارمآمظهر تحقق زن »

-افتاه یرسد. زنان و مردان بزرگ در دامن زن پرورش یم یبشر از دامن زن به عروج روحان

«اند.

)ره( ینیخم امام ییمعناا ،یداریا اسات. ب «یداریب»کمال انسان یبرا یصفات معنو نیتراز مهم یکی

انسان را باه ی،داریاست. ب یکه او چه کسایندانستن یعنی دارد؛ یگاهی وآاریبرابر با هوشتنهاا در ناه یداریا . بدهاد یساوق ما یاریجهالت و عدم هوشا ،یسمت دور شدن از نادان

یضرور زین یاجتماع یهابلکه در جنبش کمالبه دنیرس یبرا یشخص یموضوع رفتارهااسات کاه اسالمی یداریب جیاز نتا یکی، 1131در سال رانیا انقالب اسالمی یروزیپ است. شاکار اسات. آ ایا سراسار دن یهاا جنابش و افکار مسلمانان و تمامی ین بر زندگآ راتیثأت

زنان مسلمان در لیاص تیهو یدر بازساز یعطف ینقطه ،رانیدر ا انقالب اسالمی یروزیپاز شیر داد، با یرانیبر زنان ا ب اسالمیکه در اثر انقال یبود. تحول یزندگ یهاتمام جنبه

نیا که اگر ا ند)ره( معتقد بودینیبرخوردار بود. امام خم یاریبس تیاز اهم یگرید زیچ هرزناان و یکه دربااره یبر کشور نداشته باشد، تحول یاجهینت چیه المیجنبش و انقالب اس

خواهد کرد. تیورد کفاآمیبه ارمغان یرانیجوانان ابخش مورد احترام از مردم باه نیا ،دوره نیکه در ا یخدمات» ،باور بود که نیا بر یو

«مردان ارائه شده است. یاست که از سو یاز خدمات شتریاسالم کردند به مراتب بدختار ایا زن در کنار خود اعم از مادر، خواهر، همسار و هیکه از نعمت حضور یمرد هر

در هار باا یزناان تقر خ،ی. در طاول تاار افتیدست خواهد ییخود برخوردار باشد به درجات باال یاواژه زیا ن« زن» یسا یانگل یواژه یحت قت،یمورد ظلم واقع شدند. در حق یادیتا حد ز یتمدنماده اسات کاه آ گریکدی، در کنار «من»و «یوو»کوچه یواقع دو واژه درکننده است. ریتحق

نجاا کاه بار آمردان به همراه دارناد؛ از یه و ... براغم، اندو ،یبدبخت ،«یوو»دهد زنان ینشان مدرخت ممنوعه گمراه کارد کاه باه وهیدم را در خوردن مآکتب مقدس، حوا، یهاموزهآاساس

-فراتر از بردگاان نباود در ،ها از زنانین منجر شد. کاربرد رومیبشر به زم سقوب خود و تمامی

. کارشناس ارشد حوزه زنان از هند 1

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

324

نینداشاتند. در هما نانیرا بشر خطاب کنند اطمزنان نکهیبه ا یحت ،هیاول انیحیکه مسیحال زیا بااکن ن یوجود در قالب زن را رد کارده باود و اساقف شاورا ،ونانیارتدکس یسایراستا کل

انسان تعلق ندارد. یقاطعانه ادعا کرده بود که زنان به گونه

به زنان قائل است. یاما توجه خاص اسالمزناان یبارا یگااه یو جا تیشخص چیکه ه یعربستان و در زمان رهیدر شبه جز اسالم

برابار گاهینان افتخار کرد. اسالم زنان را در جاآوجود نداشت ظاهر شد، زنان را مطرح و به با مردان قرار داد.

،یزنادگ یبارا یحقا چیها آنهاا شادند، یگور مبهاز ظهور اسالم، نوزادان دختر زنده شیپخداوناد متعاال، انهین دوران وحشا آنداشتند. در یریادگیانتخاب همسر، به ار بردن اموال و

-ین دوران فرساتاد. اساالم با آ یماردم وحشا یراهنما برا هیعنوان حضرت محمد)ص( را بهورد. اساالم باه طاور آبه ارمغاان گاهیو جا یدختران تعال یرا محکوم و برا اندر قبال زن یعدالتدر قبال زناان یاسیس نیو همچن یصاداقت ،یاجتماع ،یاست که حقوق انسان ینیتنها د ق،یدق

یعادالت و تسااو یباه اجارا م،ین کار آنسااء در قار یکه سورهیطورکرده است به نیرا تضمناان را باا ماردان آدهد. اسالم زنان را در نظر گرفته و یم ادتشه تیحقوق در قبال زنان تا ابد

یگااه یگوناه جا چین از ها حضارت محماد )ص( زناا یامبریا از پ شیکه پا یحالداند دریبرابر ماز شیکاه پا جاهالناه طین شارا آبرخوردار نبودند. اسالم به زنان قدرت داد. اساالم زناان را از

ساابقه خیبه زنان عرضاه داشات کاه در طاول تاار یدماتاسالم وجود داشت رها کرد. اسالم خ م،ین کار آه قار کا ی. زماندیبخش تینان هوآزنان را مطرح کرد و به گاهینداشته است. اسالم جا

یهاا یژگا یو یزنان و مردان را از رو دیموضوع زنان و مردان را مطرح کرد، عنوان داشت که نبابارد و از یپا آنهاا روح قات یباه حق دیبا تیانسان ظرکرد؛ بلکه از ن سهیمقا آنها یزنانه و مردانه

.یکیزیبدن ف در نظر گرفته شود و نه دیبا« اصل» مییبگو دیبا یو مذهب ینید اتیادب انیبعناوان زیا )ره( ن ینا یزنان پرداخته اسات، اماام خم گاهین به جاآکه در قر طورهمان

داشته است: بازرگ از سرچشامه یهاناجامعه هستند. انس انیهستند. زنان مرب یبزرگ یهانا...زنان انس» انیا زناان مرب شاود. یغااز ما آزنان و ماردان در داماان زن یاند. مرحله اول تعالگرفته بزنان نشا یدارد. اگار کشاور ین کشور بساتگ آکشور به زنان هی تیو عدم موفق تیها هستند. موفقناانس دیا . زنان بادیها و کشور را خواهد دناانس ییشکوفا رد،یدر قبال زنان را در نظر بگ یانسان یاموزهآ

.رندیقرار بگ یو شاد تیمنبع هر موفقدر ،مناساب قارار دارناد طیکاه در شارا از زنان ینسل یبرانگرش امام در قبال زنان،

تواناد یما ن،یا د یچون و چرایمسلم و بر اساس اصول و احکام ب یشرع نیچارچوب قوان ماردان . قبل از ظهور اسالم، زنان کمتر از ردیمورد استفاده قرار بگ یعمل یعنوان راهنمابه

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

325

شادند. ین در نظر گرفته نمانسا ی در مواردیحتو شدنددر نظر گرفته می امور یدر همهمحروم بودند با ظهور اسالم، از حقوق خود در یزندگ یزنان که از حداقل حقوق خود برا اجتماع و جامعه برخوردار شدند.

-یکه زناان ما ستین ییکنند. خانه تنها جایم فایدر جامعه ا ینقش قابل توجه زنان. سات یزن ن هیا تیولئاما تنهاا مسا است یاتیح اریبس ،یکنند، نقش مادر تیتوانند فعال

که ستیمعنا ن نیبد نیها در جهان است. اشغل نیتربیپرورش کودکان جزء نج و تیترب-یم عمل یمعلم خصوص هیهمانند زن است بلکه انسه کار همزم ایول انجام دو ئمس او

. کارده اسات لیجامعه تباد یبرا یمرب هیاو را به ،زن یتیمختلف شخص یهاکند، جنبه یهاا نهیزم در یو اجتماع یمتعدد فرد یهاتیولئتوانند مسیزنان م ،یاسالم یهعدر جام

جامعاه اسات و ارو انجام دهند. او معما رندیمختلف را بر عهده بگ طیمختلف و تحت شرا کند. تیفعال یو اقتصاد یاجتماع ،یاسیس یهانهیزم دارد در تمامی فهیوظ

یخود را بار اسااس اساتانداردها یفلسفه زندگ ،زن هیکه ی)ره(، هنگام ینینظر امام خم از یکناد، و میتنظا ضد مردمی ستمیحضرت زهرا )س( و روند مبارزه سکوالر و س یو رفتار یاخالقرا بار یرهبار ت،یو هدا یبرابر یهاستگاهیها و ورابط و با گذشتن از ایبنددسته از تمامی یزادآبا متفااوت یدگاهیا د ،ی)ره( از اسالم در دوران انقالب اساالم ینیمامام خ ری. در تفسردیگیم هدهع

:دینگویم ایشانمد. آنسبت به زن به وجود گوناه کاه نقش شما زنان نسبت به مردان برتر بود. شاما هماان ،یدر انقالب اسالم »

قابال دیا که شما کساب کرد یافتخار نی. بنابرادیکردیم تیکردند فعالیم تیمردان فعال «است. نیتحس

یطاور کلا در مقابل مردان و به آنهازنان از جمله حضور تیشخص یبرا یمختلف ابعاددر برابار ماردان برخوردارناد: یزنان از حقوق مسااو ،یوجود دارد. در نظام اسالم تیبشر

. در یانتخاباات یهاا و حق حضاور در رقابات یحق را ت،یحق کار، حق مالک ل،یحق تحص نیا از حقوق برابر برخوردارند. با ا زیهستند زنان ن حقوق ین داراکه مردا ییهاجنبه تمامی

کاه در ماردان یفسااد لیا دلاست، باه یرقانونیمردان غ یوجود دارد که برا یحال مواردناان آدر رایا اسات ز یرقاانون یزنان غ یبرا یموارد نیو همچن اوردیوجود ب ممکن است به

در ین است که کرامت انساان آ هانخوا ،اسالمکند. یم جادیفساد ا یبه انجام کارها لیتما یریخواهد زنان اسباب فراغت مردان باشند. تصاو یت شود. اسالم نمظمردان و زنان محاف

منتقال وجه چیبه هده شده است یکش ریدر خارج به تصو اسالمی یکه از زنان در کشورهاباه دنباال نفاع است کاه یاز عناصر یناش نیدروغ غاتی. بلکه تبلستین قتیحق یکنندهکاه یبرند، هرگونه تفااوت یزادنه لذت مآزنان و مردان یدو هستند. در اسالم، هر یشخص

.ردیگیم بنشا آنها یذات یهانان است و از تفاوتآ یهردو یوجود دارد برا

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

326

امور جامعه از زمان طلاوع از زنان فعال در تمامی ییهااسالم مملو است از نمونه خیتار محمد )ص( است. حضرت یامبریپ

زناان قیباا تشاو ،)ره(ینا یمشارکت زنان در امور جامعه، اماام خم تیتوجه به اهم بادر راه خدا یموخت تا به دنبال شهادت و فداکارآ آنها به ،یاجتماع یهاتیانجام فعال یبرا

)س( را ناب یدر برابر مشکالت مقاومت کنند. امام)ره(، حضارت ز ییبایدر کنار صبر و شکتواناد راه یهاا ما از جهالات یاریتواند در مقابله با بسیزنان دانسته که م ریدر مس ییالگو را قرار دهد. یروشن

ن را آ یمعنا که ما معموال ایبه گونه حجاب،. تسیزنان ن شرفتی...مانع روند پحجاباین همان حجابی است .نام دارد حجاب اسالمی ،میکن ن استفاده میازآو میکنیبرداشت م

ندارد. اسالم با عمل گستاخانه مخالف است. اگر زن مجبور به مانادن یرتیمغا یزدآبا هک نیاضرورت حجاب بر نیبه داشتن حجاب ندارد. بنابرا یازیدور از مردم باشد، ن یدر مکانحضاور یتیمحادود چیبدون ها یاجتماع یهاتیدر فعال دیدارد که زنان با دیکأت قتیحق

داشته باشند.پوساته باه ناام هیا در داخال دیا خلقات، با دیمروار نیزنان، ا یباشکوه اله تیموقع

کاه یعناوان موضاوع محافظت شود. حجااب باه او یهاکه از ارزشیطورحجاب باشد، به نیا کناد کاه ا یجامعه سالم کمه ما هی یریگشود به شکلیباعث حفظ حرمت زنان م

برخوردار است. ییباال یتموضوع از اهمکاه سات یبدان معناا ن نیدر پوشش خود حجاب داشته باشند و ا دیان بااسالم، زن در

کاه عالقاه دارناد و یتوانناد هار ناوع از لباسا یمجبور به استفاده از چادر هستند. زنان م را به همراه دارد انتخاب کنند و حجاب داشته باشند. آنهاپوشش زیا کناد باه زناان ن یما طور که به مردان کمههمان ،ها و امورنهیزم در تمامی اسالم

موضاوع نیا از ا دیبا زیکنند زنان ن یاز فساد دور دیطور که مردان بادهد. همانیم ی اریدر دست جوانان فاسد االخالق باشاند یاچهیبه خود اجازه دهند باز دیدور باشند. زنان نبا

اساب باه ناکرده بادون لبااس من یو خدا اورندیب نییخود را پا تیخصو ش گاهیجا دیو نبا همانناد دیا و خود را در معرض مشاهده ماردان فاساد قارار دهناد. زناان با ندیایب ابانیخ

. هساتند برخوردار ییباال گاهیو جا طیزنان در اسالم از شرا رایرفتار کنند ز یواقع یانسآنها میخاواه یم ...ما » :دیگویموجود درباره حجاب م طغل یرهایبا روشن کردن تصو امام)ره(

در یاچاه یباز دیا سات و نبا آنهاخود لذت ببرند که متعلق به تیانسان یباال یزنان از رتبه .«دست مردان، در دست مردان فاسد باشند...

دهد کاه در واقاع یم ءرا در قبال زنان ارتقا یبرابر ،یزادآ یهالآدهیا یغرب سمیمدرنکه زنان نمیبیم بندهیو فر دهیچیپکلمات نیاو زنان امروز یبارهاما در .است دیمف اریبس

،ید و از لحااظ عااطف کننا یاستفاده م یبازعنوان اسبابنان بهآبا افتادن در دام پسران از

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

327

. اماا در کماال تعجاب رندیگیقرار م یزار جنسآدر معرض ی،و با نام برابر یو مال جسمیکااه چگونااه میشاااهد زنانمااان هساات ،یاجتماااع ینوساااز رانگااریو جینتااا دنیااپااس از دزن باودن خااطر از زناان مسالمان باه یاریسفانه بسأندانه در کنار ما هستند. متتمسخاو

ی اینها به خااطر نداشاتن تمارین در مسائله ی و همهگرفتند یمورد سوء استفاده قرار مماانعی زناان نیا ا یداشتن حجااب بارا این بوده است که به خاطر ایو حجاب بوده است . کندو این در حالی است که نبودن حجاب او را آسیب پذیرتر میشده است محسوب می

زنان در جامعه نقشاست که نقش قابل یبدان معن ایندهند یم لیها را تشکتیاز جمع میین با یتقر زناندارد که زناان در جامعاه دیکأت مین کرآدر رشد و توسعه جامعه بر عهده دارند. قر یتوجهدارد کاه دیا کأن هماواره ت آمحدود شوند. قر یاجتماع یهاتیه و فعالبه خان دینبا اسالمیمختلف علام داشاته باشاد. در واقاع، یهادر شاخه یرگذاریثأکت فعال و ترمشا دیزنان با

منافع کل جامعه است. یمختلف، در راستا یهاتیمشارکت زنان در فعالاساالم خیطاول تاار در تماام یو اجتمااع یاقتصاد ،یاسیس یهافعال در عرصه زنان

-نظاام ،یدر روابط اجتمااع شرفتیاست و پ ریناپذزنان اجتناب یشوند. رستگاریم افتی

هاا بهتار تیشخصا نیا بهتر ا حیتوض یرا به همراه دارد. برا یو تعادل اجتماع یارزش یها یچراغ پرفروغا ی)س( پرداخته شود. و یالکبر جهیحضرت خد تیشخص حیاست به توضزن ثروتمند و تاجر بزرگ عرب بود، اماا او هیزنان فراهم کرده است. او ریمس از نور را در-باه ییبایبا شک یثروت خود را در راه اسالم و حضرت محمد )ص( اختصاص داد. و تمامی

کارده باود و در لیتحص یمقابله کرد. و یاریخاطر خدا و رسول خدا )ص( با مشکالت بسعربستان رهیدر شبه جز یاریرونق بس یو کار و کسب و کار حضور داشت و کسب تیفعال

شیعلات تقاوا باه «طهورا»با عنوان ینجاست که وآموضوع نیبخش ا نیترداشت. جذاب یبود که از ساو «لیجه»کافران داده شده بود یاز سو یکه به و یشد، عنوانیشناخته مق شاده باود کساب و موف یشد. ویانسان اطالق م ریغ یموجودات یبا معنا زناناعراب به

از ظهور اسالم گسترش دهد. شیپ یحت اسالمی یو پوشش کار خود را در قالب اسالمی گریکاد ی با یارتباطات اجتماع امبریمان پز در ناناست که مردان و ز تیواقع هی نیاحضارت »اسات دهیکنون به خود دکه جهان تا یزنان نیتراز مهربان یکی کردند.یبرقرار مراستگو، سخاوتمند و شجاع که در کنار یهمسر رسول خدا است، زن« )س( یکبر جهیخد

و یقیتشاو یهاا تیا حما یدر حاال ی. وساتاد یها ایو بلند یحضرت محمد )ص( در پستاساالم خیتار ریدر مس یاریسورد که مردم مشکالت بآ از رسول خدا به عمل می یشگیهم وردند. آیوجود مبه

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

328

علم لیزنان در تحص نقشگذشته و از زمان پس از رحلت یهاقرن یاستحکام و سنگر اسالم است. ط ل،یصتح

اساالم در حاال ساقوب باود. نیگذاشته شده و قوان پا ریز اسالمی یکنون فرهنگتا امبریپ یو فرهنگا یلیتحصا یهاا در عرصاه دیا زنده شود. زنان با مجددا دیبا فرهنگ اسالمی نیا

باشند. شرویهمانند مردان پقاادر کارده لین زنان تحصشتبدون دا یاجامعه چیشکار است که هآ قتیحق هی نیا یزنان و هام بارا یهم برا لیاست که در اسالم تحص لیدل نیو به هم ستین شرفتیبه پ

حضرت محمد )ص( هردو به ماردان و یهاثین و حدآمردان در نظر گرفته شده است. قرهار مسالمان اسات. یبرا یافهیوظ نی. اردداکسب علم و دانش تعلق یزنان مسلمان برا

: دیا گویما مین کار آقار 12از ساوره 13 هآیا و دانش، لیطور م ال، در ارتباب با تحصبه «هستند که دانش دارند. یبندگان خدا، کسان انیدر م زگارند،یپره یکه به راست نانآ»

یمارد مسالمان هار زن و یو دانش برا لیبر لزوم تحص رسول اکرم)ص( مکررا یهاثیحدهار زن فاه یدانش وظ لیتحص»کند که یم انیها بثیحد نیاز ا یکیطور م ال، دارند. به دیتاک

لیتحصا ریدختران خود را در مس ،اگر پدران» د،یگویم یگرید ثیحد« است. یو مرد مسلمان یدرسات باه یموضوع مسلم اسات کاه اگار کاودک نیا «شوند.یم هشتدانش قرار دهند وارد ب

یفرزنادان لیا زناان تحو یهااز نقش یکیدهد. یرا نجات م یموزش داده شود، کشورآو تیتربنظام ایا تواند باه دن یفرد خوب و درست م هی، )ره( ینیصالح به جامعه است. از نظر امام خم

یرا به سمت فساد ساوق دهاد. هاردو ایتواند دنیاخالق میپروا و بیفرد ب هیکه یحالدهد در یاست کاه و ییهاو مدرسه یموزش وآاز رد،یگیم بزن نشا یاز چشمه دن ذاتا خوب و بد بو

کند.یم سیتدر آنهادر تواند به فرزندانش یمادر م هیاست که چگونه نیشود ایمطرح م نجایکه ا یالوس اما

یاز ساو یسانآسوال به نیاست؟ ا دهیموزش ندآ یکه خود به درستیحالموزش دهد درآموزش آپسر هیشما به یمدرسه است. وقت هی مادر» پاسخ داده شده است. )ص( امبریپ-یما تیا را ترب یشما دختار یکه وقتیحالدر د،یاموزش دادهآفرد هیشما به د،یدهیم .«دیاموزش دادهآملت را هی دیکن

اناد. ارزش نشان داده تیارزش و اهمکم اریاصل مادر شدن را بس هایخارج سفانه،أمتاست. شتریپدر ب ی ارگرانهیا یعمر زندگ هیمادر در کنار فرزندش از یاز زندگ شب هی

که فرزندان جاوان یمدرسه باشد، مکان هی دیشما با خانه» د،یگوی)ره( مینیکه امام خم یخاوب باه دیشوند. شما با هیتصف یکه از نظر اخالق یمکان رند،یشما اصول اسالم را فرا بگ

.«دیکن تهذیبرا آنهاو نفس دیکن تیرا ترب آنها

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

329

زنان در خانه و خانواده نقشدر خانواده یو یو رفتار یکیزیف راتیثأاست و ت یمحور یزنان در خانواده نقش نقش

توانناد رشاد کنناد و یفرزنادان ما ژهیون همسر و بهآکند که در اثر یرا فراهم م یطیشراکاه دارد یراتیثأال فرزنادان و تا در قبا یزن باا حضاور خاود و مهرباان هیشوند. تیترب

و چاارچوب ابناد ییرشاد ما ،ماادر یهیکند. فرزندان در سایمانتظارات خانواده را فراهم .ردیگیشکل م آنها یتیشخصاوسات. یکننده لیبلکه تکم ستیمرد خود ن یزن برده هی ،یخانواده اسالم هی در

هیا برابار دانساتند. تیا البدوستان اهل فیرا در رد ستهیحضرت محمد )ص( همسر شاکاه همسار دیایب ین است که به خآنهاآسخت کار و زحمت خواستار یمرد پس از روزها یاریکناد. خداوناد داناا، پااداش بسا یزندگ ین قرار دارد و در صلح و شادآمهربانش در

اساالم )ص( امبریا دهند در نظار گرفتاه اسات. پ یمنزل را انجام م یکه کارها یزنان یبراشاود، یدود از چشمان مادران اشاه جاار لیدر هنگام پخت غذا به دل اگر،» :فرمایندمی

یپاداش کساان رد،یگیاو در نظر م یهمانند جهاد کنندگان در راه خدا برا یخداوند پاداش «اند.ختهیکه در راه خدا اشه ر

آنهاا یکه بارا یفیاسالم و عمل به وظا نیبا ازدواج در چارچوب قوان ،یزن و مرد اگرو یکه به خوب میهست یاشده است عمل کنند، شاهد خانواده نییبر اساس حکم اسالم تع

کنند.یم یزندگ گریکدیدر کنار یخوش

زنان در مقام مادر نقشماوزش و آمرحلاه نیصالح خلق شوند و نخسات یهاناانس دیغوش زن است که باآ ازکه فرزند نسبت باه ماادرش ی. محبتشان استغوش مادرانآبزرگ یهاناانس نیا تیترب

انیتواند عشق و عالقه موجود میکس نم چیاست و ه یانیدارد فراتر از هر احساس قابل بفرزناد خاوب هیمادر خوب هی...» )ره(، ینینظر امام خم از کود و مادر را در کند.

رش غاوش مااد آاز زیا منحارف باشاد کاود ن یناکرده، اگر ماادر یکند، خدایم تیترب .«خواهد شد... تیمنحرف ترب-کاه باه ی. افاراد باشدمی او یینقش الگو ایو تیشخص یهدهندفرد نشان هی رفتار

کاود هیا ییبر عهده دارند. اگر نقش الگو مهمی تیولئشوند مسیعنوان الگو انتخاب م لیتباد فیضاع یهاا ناباه انسا یاز و دیبا تقل زیکودکان ن ردیبر عهده بگ فیضع یرا فردو شاتر یگذار باشد. کودکاان ب ریثأت یاز نظر روان آنها عهتواند بر رشد و توسیشوند که میم

و رناد یپذیما ریثأماادران خاود تا یاز سو شتریو ب نندیبیموزش مآاز مادران خود ،بهتر سپس از پدران، معلمان و استادان خود.

.«دیموعظه کن نکهآاز شیپ د،یعمل کن» د،یگویم ل معروف که م نیا همانند

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

331

توان انتظاار یداب و رسوم و معاشرت نداشته باشند چگونه مآ نیمادران خود تمر اگردر ی)ره( در ساخنران ینیخم امام به جامعه ارائه دهد. یفرزند خوب تواندیم یداشت که و

جمع مادران جوان...از آنهاا اگار شما متمرکز شاده اسات. یها بر سخنان و رفتارهاها و گوشچشم ی...همه»

ایا متوجه شود که ماادر و یشوند. اگر کودکینم لیفرد دروغگو تبد هیشما دروغ نشنوند، به کاه ماادر و پادرش ناد یبب یشاود. اگار کاودک یکود دروغگو ما نیا ند،یگویپدرش دروغ م

.«خواهند شد... یدرستکار یهاناانس زیفرزندان ن ندهست یدرستکار یهاناانساست. اگر او یمدرسه برا نیغوش مادر اوست که بهترآ یهر کودک یمدرسه نینخست

ماوزش دهناده آ ی، فراموشا کناد دایا پ یریدرگ یاز لحاظ عاطف یریادگیدر هنگام یفردخاانواده از جملاه پادر یاعضا گریبا د سهیزن در مقا. ردیگیصورت نم یسانآبه یو یبرا

خود از یموزشآتجربه نینخست در یاحساس ظراست. کود از ن یاحساسات اریموجود بسخاطر که باا نیکند و به ایم افتیها درموزشآ نیمادر خود اخالق و رفتار را به عنوان اول

فراموش نخواهد شد. یو در مدت زمان کوتاه یسانآعشق و محبت همراه است به غوش مادرش قرار دارد، مادر خاود آکه کود در ...هنگامی» )ره( ینینظر امام خم ازساخنان و رفتاار ل،یدل نیهم . و بهندیبیم لتیفضبا یمستعد و با رفتار و اخالق یرا انسان

یبساتگ آنهاا یریدپاذ یتقل هیا که به روح-رندیگیقرار م دیمادر از طرف کودکان مورد تقل .«کنند...یبرداشت م ارفتارها ر نیرتریرپذیثأت قیطر نیو از ا -دارد

یفرهنگ یزنان در عرصه نقش :شجاع اعالم داشتندزنان )ره( در مورد نقش ینیامام خم ،یاز انقالب اسالم پس شانه به شانه در کنار مردان مشاغول یردلیمتعهد هستند که با ش یامروز، زنان زنان» قیا خاود از طر یچناان کاه مشاغول بازسااز نآزماان هام و کشور خود هساتند یبازسازکاه شاامل دیا کن دایا را پ ییروساتا ایشهر و دیتوانیهستند. شما نم لیو تحص یریادگی

-یکاه فکار ما یکسان«و محترم نباشد. سلمانمتشکل از زنان م علمی ایو یمراکز فرهنگبدانناد کاه دیا عاام ممناوع هساتند با اسالم از صحبت در مأل نیکنند زنان بر اساس قوان

ع از و در دفااا نااهیدر مد یرا در مسااجد یقاباال تااوجه یحضاارت فاطمااه )س( سااخنران )ع( انجام داد. یهمسرش حضرت علدر حال حرکت به سمت یو ی)س( در عاشورا و سخنران نبیحضرت ز نقش برجسته

زنان در اسالم است. یباال اریبس تیموقع یهردو نشان دهنده د،یزیکا زنان نه تنها عه،یکه بر اساس اصول ش ندداشتی)ره( اغلب اوقات عنوان م ینیخم امامدر جامعه قارار تیانسان یواال یهاگاهیرا در جا آنهابلکه ستندیدور نی اجتماع یاز صحنه

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

331

زنان و مردان وجود ندارد. زناان ییتوانا انیم یتفاوت چیه ،یاسالم یداده است. در جامعه واقع شوند. دیجامعه مف ینان براآاز شتریب یمردان و حت یدازهد به اننتوانیم

تیالقخ یهانهیزنان در زم نقش خیشکسات عاادات و اعتقاادات تاار یها، بارا تفاوت دنید یشامل تالش برا تیخالق

از تیا فکر کردن و بودن است. خالق یبرا و دیجد یهاکردن راه دایپ یبرا ،مصرف گذشتهانسان سالم است. تفکر خالق ممکان یعیطب ویژگیهایو از ردیگیم أتنش دمیآ عتیطب

در انجاام کارهاا یخاصا لتیفض چیاست که ه ضوعمو نیادر یبه معنا یسادگاست به وجود ندارد. شدیانجام م شهیکه هم یریدر مساست که باا « الصدر دریح نهیام»ن اشاره کرد آبه نجایشود در ایکه م یم ال نیبهتررا احسااس یبزرگ بیسآگاهانه، آ نشیبا داشتن ب یشود. ویشناخته م «یبنت الهد»نام ساکوالر باا گساترش یهاا ساتم یشاد. س یزنان گناهگار به اسالم وارد ما قیکه از طرکرد

یساادگ کاه باه یهاای و د. داساتان ندانیم شرفتیپ یبرا یانعاسالم را م ،انحراف و فسادمرباوب اسالمی یواقع میمفاه به است و کردهاشتباه اشاره یهانوشته شده است به سنت کند. یاشاره مسالم یجامعه هین در آبه زن و نقش خاص

یبا یجمتفاوت بود که همواره پول تو خوانکتاب هی یالهد تنوجوان، بن هیعنوان به-یدانش خود مصارف ما دادن شیو افزا دیمف یهاو خواندن کتاب دنیخود را در راه خر

یکاه از ساو را آغاز کارد «االضوا» ینوشتن در مجله یسالگ 10در سن یالهد کرد. بنتمورد توجه ی. مقاالت ودشیشهر مقدس نجف در کشور عراق منتشر م در یمذهب یعلما

زنان نجف را روشان کارد. دنیای تاریهشد که یروشنفکران در نجف قرار گرفته و مشعلکه با بیدار کرد آن هم در حالی گریرا مانند جوامع مسلمان د یعراق یاو جامعه یهانوشته شده بود. دهیبه انحراف کش یو برابر یزادآ یبهانه

نیا شاجاعت ا ینوشته شده است بازتاب دهناده یالهدبنت یکه از سو ییهاناداستبعاث میا رژ ی. جرم اصلدیبا مقابله با ظلم، در راه اسالم به شهادت رس که زن شجاع است

اهلل محماد بااقر صادر تآی ،ینیو عالم د یبزرگوار و برادر و یبانو نیعراق شکنجه و قتل اشامار باه یزنان مسلمان جهان فقادان بزرگا یبرا ،زن بزرگ یسندهینو نیشهادت ا بود. رود. یم

ندارد یبا اشتغال زنان مخالفت اسالمن آباه یدسترس ایاز زنان حذف و یاریبس یاست که برا ییهافرصت گریاز د اشتغال

ییتواناا زنان نسبت به مردان از ی،اجتماع مییغلط قد یبر اساس باورها رایمحدود است، ز

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

332

قرار گرفته و ضیزنان در موضوع استخدام در معرض تبع ،یطور کلبه برخوردارند. یکمتر تر است.دیشد ،ابزنان با حج یبرا ضیتبع نیا

توانناد در یکند، بلکه زنان مینم یریاز اشتغال و کسب و کار زنان جلوگ اساسا اسالم یجامع بارا یهاحال، در برنامه نیامشارکت داشته باشند. با یاجتماع اغلاز مش یاریبس

کناد. ماردان ینما هیتوصا ایو قیکار با هدف امرار معاش تشو یجامعه، اسالم زنان را برا نیا همسر و فرزندان خود را بر عهاده دارناد. اساالم ا یبرا یفراهم کردن زندگ تیولئمس

معاش خانواده در قبال زن قرار نداده است. نیمأتعهد را با هدف ت یاز مشکالت اقتصاد یکنند برخیزنان در جوامع تالش م ریحال، در دوران اخ نیا با

م بات جیاز نتا یکی. پردازندیفراتر از مردان به اشتغال م خانواده خود را حل کنند و بعضا -است. زنان و مردان شانه به شاانه یزندگ یهانهیهز نیمأدر ت آنهااشتغال زنان مشارکت

تیخالق ،هاییکنند. اشتغال زنان، توانایم یکشور همکار یتوسعه یدر چرخه گریکدی یو یاقتصااد ،یباا اماور اجتمااع نیهمچنا آنهاا دهاد. یم شیرا افزا آنهاو اعتماد به نفس

شوند.یشنا مآدوران خود یاسیسبدون توجه باه نقاش یاهر جامعه یاقتصاد یتوان گفت توسعهیم یبزرگ اسیمق در

توانناد باا انتخااب یممکن است. زناان ما ریامکانات غ یو توسعه دیدر تول زنان رگذاریثأت یرا در توسعه یدهد نقش بزرگیجامعه قرار م یاقتصاد یدر چرخهرا نان آکه ییهاشغل

زناان و ماردان انیا م یبدون همکاار این امر کنند. البته فایجامعه ا هیفرهنگ و اقتصاد مشکل خواهد بود.

استیزنان در س نقش .کندیاظهار نظر اعطا م یبه زنان اجازه م ل مردان امور در تمامی اسالمکاه ندکرد انیرا ب هینظر نی)ره( اینیغاز شده است، امام خمآکه یدیجد یدوره درکشور مشارکت داشته باشند و هر زمان کاه الزم نیا یسرنوشت اساس نییدر تع دیزنان با .ندازندیه بکنند و جنبش به را امیباشد قخاود را یکنترل امور ماال دیبا آنهاانتخاب و حق انتخاب شدن دارند. ،أیحق ر ،زنان

زادانه شغل خاود را انتخااب کنناد. اماام)ره( در آزاد هستند، آ آنها .در دست داشته باشند فرمایند: مورد می نیا

از حقاوق کنناد یکه ادعا م ییاروپا ی...روشن است که در جهان غرب و در کشورها»-یندارناد، نما أیزناان حاق ر -ندیگویدروغ م آنها یهمه با یکه تقر-کنندیزنان دفاع م

نداشاتند. در ساتم یغااز قارن ب آرا تاا تیا و انتخاب کنند و حق مالک ندیتوانند سخن بگو یهاا در عرصاه آنهاکه حضور یحالرا دارند، در تیمالک وداشتن اریاسالم اما زنان حق اخت

خواسات در یاز زنان و مردان م )ص(شده است. حضرت محمد تیت ب یاسیس و یاجتماع

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

333

صاد یها هزار و سیدنبال مردان نباشند. غرب امور به نیو در ا ها شرکت کنندیریگیمتصمگونه که در مورد داشتن حاق اماوال و تر هستند همانامور از مسلمانان عقب نیسال در ا

:کندیم یریگجهیدر ادامه نت او. «ستند...عقب ه یاسیو س یمسائل اجتماع گرید یاسا یس نیا د هیا نان است. اسالم آ یفهیوظ نیرا دارند، ا استیس رحق شرکت د زنان»

جامعاه یفاردا دیاست...زنان همانند مردان با یاسیاز جمله عبادت س زین همه چآاست که در «رخوردارند.ب و شرکت در انتخابات أینان از حق دادن رآرا بسازند. اسالمی

جنگ دانیزنان در م نقشطور کامال اسالم در عربستان به لیاست که زنان قبل از اسالم و اوا تیفعال هی جنگ

آنهاا از یاریکردناد و بسا یم یدگیرس انینان در جبهه به زخمآکردند. ین شرکت مآدر قیاره تشوهای جنگ همو و فرزندان خود را به حضور در جبهه همسر آنهاشدند، یکشته م کردناد. هاای نبارد مشاارکت مای در کناار ماردان در صاحنه زین ناز زنا یکردند. برخ می قرار دارد. ییواال گاهیزنان در جا تیموقع

زنان در دفاع نقش-در نظر داشته باشند که همان دینگهبانان اسالم هستند. زنان با یو زنان همگ مردان

یضارور نیمخالف یو شکست جبهه یشرویپ یاها بر مردان حضور در جبهه یطور که برا یکه خادا یماده کرده و در صورتآالزم است همواره خود را در خانه زیزنان ن یبرا ؛است

مشاارکت داشاته ناه یزم نیا د در اناز کشور بر همه واجب شد بتوان اعکه دف یناکرده زمان سات یبر زناان واجاب ن دجها تعهد الزم است. نیتحقق ا یید و بر هر فرد سالم و توانانباش

واجب است. ییاما دفاع بر هر فرد توانا است. گرید یموضوع ،موضوع و دفاع هی ،جهادهاای های خاود را دارد، تنهاا افاراد و گاروه یژگیخاص خود است که و تیموقع یدارا ،جهادز ماردم اسات اعام ا یکه موضوع دفاع در قبال هماه یحالن شرکت کنند درآتوانند در خاص میدفااع وجاود یهیکه در قضا یکند. تنها موضوع صدق می کسانیطور و جوان به ریزنان، پ مردان،ن آافاراد هجاوم ببرناد، یگار یشخص د یبه سمت خانه یشخص یروهایاست که اگر ن نیا ددار

قارار گار یشاهر د هیا شهر مورد تهاجم هی یطور که اگر اهالهمان .دفاع کنند داز خو دیخانه بادر تهااجم طیشارا نیا ا نیچنو هم از جان و اموال خود محافظت کنند. دین شهر باآافراد رندیبگ ینادارد و هماه یخصوصبه طیجهاد متفاوت است که شرا ادفاع ب کند. صدق می زیکشور ن هیبه

یباه انادازه دیا با برخوردار است ییباال ییکه از توانا یرمردیپ ین شرکت کنند حتآدر دیافراد با خود در برابر تهاجم دفاع کند. ییاتوان

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

334

دادناد و بخاش مراقبات از مای لیساپاه را تشاک یجنگ احد، زنان بخاش درماان درباود کاه در کناار حضارت محماد )ص( یکسا «ام عمار » را بر عهده داشتند. نیمجروحبا استفاده از یو راتیشجاعت و تاثکرد. در قبال دشمنان محافظت می یو از و ستادیا می

از ماردان خاود را یاریبهتار از بسا دیرس حضرت محمد )ص( به نظر می یه رهبرسالح بساهم امبریا مشاارکت داشات و پ بار یدر جناگ خ «ام الضحا بنت مساعود ».کرد تبرئه می

هفات تان ییبه تنها «میام حک» امبر،یداد، پس از رحلت پ می یبرابر با مردان به و ییغذا به هالکت رساند.را در نبرد صفار نیزانتیاز سربازان ب)ص( باه محادود امبریا رساند کاه پ موضوع را به اثبات می نیهای عنوان شده ا نمونه

نداشاتند بلکاه یبازگشت مردان اعتقاد یکردن زنان به ماندن در خانه و منتظر ماندن برامناان ؤارتاش م او ارتاش کارد. مای قیاسالم تشاو یهمه را به مشارکت در دفاع و کار برا

من.ؤان و زنان مد، مرددنبو

زنان نظامی موزشآ ملحق شاوند. توانند به سپاه پاسدارن انقالب اسالمی زنان می اساس احکام اسالمی بر

)ره( کاه در ینا یاماام خم دگاهیتوانند به ارتش ملحق شوند. بر اساس د می نیزنان همچنچناد بعادی هاای آماوزش در رانیا ا اسالمی یاست، زنان در جمهور یاحکام اله یراستاماوزش آموفاق هساتند و امکاان افارادی یدتیو عق یاخالق ،یموزش نظاماعم از آ جیبس

است. افتهی شیافزا در کشور اسالمی یاستهیشا یوهیآنها به ش نظامیهاا نشاان داده امیا ها و ق ها و مشارکت در جنبش حضور در تظاهرات بازنان شجاعت

شود. می میا هاای رژ به جناگ مسلسال و تاناه ،اشتن فرزندان خودبا کنارگذ رانیا ریدل زنان نیا زناان ا یاز ساو یا ارگراناه یو ا راناه یرفتاار دل نیچنا رانیا ا خیدر تاار ا.آیرفتند عراقاوقاات یشانه به شاانه در کناار ماردان و برخا یستادگیثبت شده است؟ آنها با ا نیسرزمواناان و کودکاان خاود را از دسات کردند.آنها ج دایحضور پ دنبر ینان در جبههآلوتر از ج

اناگار نقاش زنا دادند اما شجاعت و مقاومت آنها در قبال دشمن همچنان اداماه داشات. های مختلف نبرد نفاس آنها در بخش حضور. ستین زینان نآفراتر از مردان نباشد کمتر از

نیچنا نیا ع را اموضو نی)ره( اینیخم امام برابر کرده است. و قدرت آنها را دو یآنها را قو ونیجنابش ماا ماد .میاز مردان شجاع مرهون بانوان هست شتریب ما»: کند می یریگجهینت

شتازیکردند، آنها پ قیزنان مردان را تشو مدند،آها ابانیمردان پس از زنان به خ آنها است.هاا آن .کنناد مای رسد را نابود می یابد ،که به نظر یهستند که قدرت یزنان مخلوقات بودند.و جان خود را به خطر ندآیها نمی ابانیبه خ نانز ببرند. نیرا از ب یطانیتوانند قدرت ش میاساتفاده یتیو ماوقع یکه از فرزندان خاود در جهات مناافع شخصا یاندازند و کسان نمی

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

335

تاا اسات کرده استیس یصحنه وارد وورده آ رونین است که آنها را بآکنند. اسالم وقر می «شوند. از مردان ظاهر می که فراتر ییجا

آنها از رزمندگان یبانیزنان در پشت خطوط مقدم و پشت نقشن آخود دارناد کاه ماردان فاقاد عتیدر طب یرخواهیاز شفقت و خ ینوع خاص زنانتار را در پشت خطوب مقادم جبهاه ساخت نناآهای است که تالش یگیژو نیهستند و ا

هاای دانیا ارزش در م و باا دیا مف اریبس یارکتمحبت باعث شده است که مش نیکند. ا میان در ساخنان حضارت نا نچآموضاوع نیا .دن ادامه دهنآنان به چنبرد داشته باشند و هم

هاای هاا و مشاارکت کماه ،یرانا یزنان ا یرو شیمشکالت پ یامام )ره( بازتاب دارد که و دیا توان شاما مای اآی»:دیگو کرده و می سهیرا با زنان عراق مقا نان در طول انقالب اسالمیآ گریکاد یطور که مردم ما به نآن در طول جنگ آکه مردم دیکن دایروستا در عراق پ هی

خود را با اجباار ماردم باه ازیمورد ن یالبته آنها کارها کنند به هم کمه کنند؟ کمه میروساتا هیا در سراسار عاراق دیتوان دهند. شما نمی مشارکت و غارت مردم خود انجام می

-بفرستند همان دسربازان خود در جبهه نبر ین را براآن نان بپزند و آکه زنان دیکن ادیپ

چیترساد، ها کاس نمای چیه یکشور نیدر چن دادند. کار را انجام می نیطور که زنان ما اکاه یآنهاا و کساان یپزند برا وجود دارند که نان می یزنان ترس وجود ندارد... یبرا یلیدل

دیا توان شما می مردم مسلمان هستند. نانیا فرستند. می یگرید یزهایچبار و پول و خواروخاود یکه ده توماان یکند، کودک تخم مرغ کمه می 10که یزن دینیخود بب ونیزیدر تلواساالم انجاام یکارهاا را بارا نیا دهناد؟ آنهاا ا کارها را انجام مای نیچرا آنها ا دهد. را می نیا ا ارزشامند اسات. اریکارهاا بسا نیدهند، ا می خود انجام کشور اسالمی یدهند برا می یروزیپ .ها است ارزش نینچ نیاز ا یکشور ما ناش یروزیپ .حفظ شود دیها با ارزش نیچن .«کشور است... یروزیتر از پبزرگ ها به مراتب قلب

جنگ حضور داشاتند بلکاه یکه در جبهه یتنها افراد جوان و کسانکشور و نه یهمهمبارزه و نبرد فعال بودند و یجوان در صحنه اریسالخورده و زنان و دختران بس افراد یحت

اقادامات نیا امام )ره( با ارزشمند خوانادن ا دانستند. حضور در جبهه را بر خود واجب می ونیزیمن در تلو ی...وقت»کند که می یریگجهینت طورنیو ا ستهدان یهای واقع آنها را ارزش

از رزمندگان هستند، قلابم پار از تیکه مشغول کمه و حما نمیبیرا مبانوان محترم نیاکه انجام یین را تصور کند. کارهاآتواند کس نمیچیکه هیاگونهشود به از آنها می نیتحساز ماردم یگار ید زیا چ ایا پست افتیانتظار در در است، آنها یانتظار چیدهند بدون ه میهاای مختلاف هها هستند که در جب یاا سربازان ناشناختهکه به آنها بازگرداند. آنه ستندین

میاوریا به دست ن اسالمی یجمهور نیاز ا یگرید زیاگر ما چ جنگ مشغول جهاد هستند. «اقشار مردم در کشور... یفعال همه تمشارک نیا

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

336

و کشاور خاود باود نیا عاشاق د زیاز هرچ شیشجاع که ب یدختر در مورد)ره( امامتاوان در مای کنناد را پیدا میامام شگاهیزن جوان در پ نیکه ا یتخار. افکنندمی صحبت

طور خاص در ذهن مان نسابت به دادیرو هی ،اتفاقات تمامی انیم در»:افتیسخنان امام زیا عز یو انقالبا یساپاه یرزمنده هیدختر جوان با هین ازدواج آمانده است و هیبه بق

دچاار صادمه زین یو دو چشم و ت داده بوددو دست خود را در جنگ از دس است که هرلت داشات ااز صاداقت و اصا اربزرگوار و سرش ین دختر شجاع و جوان که روحآ شده بود.خود را به انقاالب نید دیهای جنگ بروم اجازه ده ههتوانم به جب نجا که من نمیآگفت: از

و هیا فق لسوف،یف قاش،ن شاعر، سخنور، سنده،ینو چیازدواج بپردازم. ه نیا قیاز طر نمیو د یارزش انساان ایو دادیرو نیا تیعظمت معنو یکاف یتواند به اندازه نمی یگریهرکس د ای

دختار را نیا یخودگذشتگاز تواند کس نمیچین را منتقل کند. هآموجود در یو روح اله یاریبسا تیا گذشتن او در قباال خادا از اهم ایو از دن یکند، از خودگذشتگ یگذارارزش

«برخوردار است.

یزنان پس از انقالب اسالم نقشکشاور بار عهاده یدر توساعه یاتیا ح ارینقش بسا رانیا پس از انقالب اسالمی زنانتشااکر کاارد و آنهااا را یراناایرو از زنااان ا شی)ره( در سااخنان پاا یناایامااام خم دارنااد. یبیهاای صال جناگ یایبقا یاوقات مشاهده شده است که زنان در بازساز ی....گاه»ستود.

که عاادت باه انجاام یافراد ایکشاورز هیتوانند همانند البته آنها نمی مشارکت کرده اند.اند و با تماام وستهیاست که آنها به کشاورزان پ نیا تیکارها را دارند کار کنند اما واقع نیا

ابار کردناد و باه آنهاا قادرت چناد بر قیانجام کارهاا تشاو یرا برا اورزانخود کش ییتواناهاا ناموزان دختر و باانوان محتارم از شاهرها و شهرسات آدانش نیکه ا . هنگامیدندیبخشدارد. ریآنهاا بار بارادران تااث قیتشاو نیا ؛اندمدهآها کمه به برادران خود در روستا یبرا

ارزش ردیا صورت نگ یدیتول ،اگر از نظر حجم یارزشمند است حت اریها بسخانم نیعمل ا .«باالست... راین بسآ یروان

زنان به افراد محروم یهای مال کمكاز یادیا دهند بخش ز می لیآنها را تشک تیاز جامعه که اک ر یهای مختلف بخش زنانزناان پاول و کردند. نهیمحرومان هز یساخت مسکن برا یخود را برا یهای زندگ اندوخته

لیا که باه دل و در هنگامی نرایهای ا ابانیزن در خ هی راه دادند. نیجواهرات خود را در ا یبارا یکرد و اگر کس بودند چند سکه با خود حمل می لیعطبازارها ت یانقالب مردم همه

.کردیداشت به او کمه م ازیتماس به سکه ن یبرقرار

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

337

زنان در اصال جامعه نقشاز باروز کاه ینسبت باه ماردان برخوردارناد و در صاورت یدارتریهای ب از وجدان زنان یبعد اتفاقاتهمسران خود مخالفت کرده و ماتیبا تصم دیباخبر شدند با یو اتفاق حادثهشود که خشاونت و ن میآستم موجب زن و عدم عالقه به ظلم و عتیطب کنند. یریجلوگزناان گار یدر کناار د زیکوفه ن زنان همسر و پسران خود را کنترل کنند. یاز سو یریدرگ را دارناد. از باروز خشاونت از همساران خاود یریو جلوگ کنترل ییتوانا اسالمی یجامعهکه خواستار دانستن اتفاقات پس از بازگشت همسرانشان را داشتند با آنهاا مخالفات یزنان

از شواهد است. یکی نیا کرده و از خانواده حضرت محمد )ص( دفاع کردند.اش بارد و به خانهرا امام حسین)ع()لعنت خدا بر او باد( سر مبار یکه خول هنگامی امیا کاه در دوران ق یرا همانناد همسار دوم خاول یخبر شاد و و بابت با نیهمسرش از ا

را یساپس آنهاا و .ناان نشاان داد آشاوهرش را باه گااه یحضرت مختار، تر کرد و مخف که انجام داده بود مجازات کردند. یطانیاعمال ش لیو به دل ریدستگکاه اسات کاه هنگاامی قین ریگ، همسر حضرت ظههای زنان بزر از نمونه گرید یکی

کرد متوجه شد شوهرش تشرکت در نبرد کربال دعو یرا برا یو )ع(نیحضرت امام حسدو حاکم انیکرده و از شرکت در جنگ م یخوددار امبریپ ینوه یسمانآبه راه وستنیاز پ

محضار کارد و باا حضاور در قیتشاو و هیرا تحر ریکند حضرت ظه مسلمان شرکت نمیهمسرش باعث شد خود به لشکر حضازت اماام قیتشو وتالش اب )ع(نیحضرت امام حس

کنناد و اگار خادا یباردار زناان شاجاع الگاو نیا از ا دیا امروز با زنان .ونددیبپ )ع(نیحسطاور کاه دهند هماان لیرا تشک ی)عج(از سپاه حضرت مهد یشان بخشد همسراننبخواهشاارکت در انقااالب یشااان را بااران و فرزناادانهمساارا ،گفااتن هیاابااا لب رانیاازنااان ا کردند. قیتشو اسالمی

یریگجهینت جامعاه اساالمی هیا به هدف دنیرا در رس مهمی اریزنان نقش بس اسالم، دگاهید از

هاای یژگیآنها از و رایرا به زنان ارائه کرده است ز یتیولئمس نیچننیکنند. اسالم ا می فایا توانناد مای خادا قطعاا یزناان باا صافات داده شاده از ساو برخودار هساتند. یابرجسته .رندیو دولت بر عهده بگ نظام اسالمی ررا د یدیهای کل تیولئمس

ماردان یاست که که زنان، شانه به شانه یاگونهبه رانیمانند ا ییدر کشورها تیوضع یبرخا کنناد. مای لیهای مختلف علم و صنعت تحصا های عرفان، فلسفه، شاخه نهیدر زم

از مای یکنناد کاه ن مای انیا موضاوع را ب نیا نگوناه ا آ یغرب یاز کشورها یاوقات در برخآنهاا از زناان رناد، یبر عهاده بگ یتیولئمس چیه نندتوا که حجاب دارند نمی رانیا تیجمعکناار دیا تول یرا داشته باشاند تاا ماردان را از چرخاه یانجام هرکار ییخواهند توانا نمی

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

338

ن آ یلهیدر جامعاه هساتند کاه بوسا یخواساتار اتخااذ سابک گیبه سادنه،آنها بگذارند. شاود. می دهیکش فسادامعه به ج بیترت نین کنند و به اآدوستان و همراهان خود را وارد

زناان کاه مناابع غارور و افتخاار نیا امروزه ا نان موفق شوند.آخواهد که خداوند اما نمیبه ایهستند و سیتدر ایو لیمشغول تحص ینیمدارس د هستند همراه با برادران خود در

باه اثباات ار یشاتر یهاای ب تیا هستند و انشاءاهلل که فعال اسالمی یهاتیفعال گریدنبال دشان باه صاحنه شان و وقتفدا کردن جان و جوانان با اکنون اسالم را یرانی. زنان انندبرسا ،یهای اسالم تیه زنان به دنبال فعالکه ک دینیب می دیرا که نگاه کن رانیا یهرجا اند.وردهآ

محافظات زیا خاود ن تی یزمان از عفت و حکه همیحالهستند در یاسیس یو حت یمذهب کنناد. فسااد مای دیزادانه در جامعه حضور دارند تولآطور که به یانکه زنیحالکنند در می :ندیفرمایباره منیدر ا یدگاهی)ره( در دینیامام خم نیبنابراجناگ شاوند و یطاور م اال وارد عرصاه از زنان وارد عرصه شوند، به دیر تعدا...اگ»

در قباال زنیا بخاش الهام یعنوان موجوداتکنند به صحنه مبارزه می نیدر ا نکهیعالوه بر ا یدر موقعت حساسا اریدهند بس که مردان خود را از دست می یزنان کنند. مردان عمل می

،شاوند ناه دفاع حاضر شوند آنها تنهاا مای یمردان را برا گرکه ا ستین طورنیا قرار دارند.ماردان اگار کنناد. قیدفااع تشاو نیشرکت در ا یرا برا گرانید دیکنند و با آنها دفاع می

-صد مرد کشته شده ندیاگر بب یمرد شوند. ران میگشان ناراحت هستند نکه زنان نندیبب

تر اسات کشاته یقو که از او یزن یحتزن هی دینیر ببگا یاند ممکن است اقدام نکند ول ینقش رهبار نیبنابرا کند که واکنش نشان دهد. را مجبور می او یو تیحساس شده است

از جمله مسائل دفاع، جهاد و کمه در مساائل دیداشته باش امور در نظر یخود را در همهنها را جساور شما آ قاتیکه تشو دیکن قیتشو شتریهای ب تیجنگ و مردان را به انجام فعال

«کند. میقارار داد یاسیهای س تیمد، زنان را در مرکز فعالآ رانیکه انقالب و اسالم به ا امیگهن

حاال حجااب خاود را نیتوانست در ع می یداده شد که و زنبه یو پرچم انقالب در حال نهاا یا خاود را حفاظ کناد. یو تقوا نیعفت، د ،یکند و شان و منزلت، فضل اسالم تیرعا رود. و مسلمان می یرانیزن ا زاست که ا یظاراتانت

،زناان گار ید یبارا یاعناوان نموناه زن مسلمان واجب است بر ما که به هیعنوان بهکنندگان از حقوق تینچه در غرب و با عنوان حماآتر و برتر از محترم ییالگو .میمطرح شو شود. زن ارائه می

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

339

اسالمی کشورهای در زنان شدن داشته نگه عقب چگونگی

استعمارگرایی پسا دیدگاه از

1عادلی زکیه !

چکیده

در زناان هناوز ... و شاهروندی حقاوق ، آزادی ، براباری همچون مفاهیمی گسترش با

نادیاده . اناد مواجه جدی چالش با عمل عرصه در مقوله هایی چنین با اسالمی جوامع

ماناادن مغفااول و سیاساای، اجتماااعی مختلااف هااای عرصااه در آنااان حقااوق گاارفتن

اماری اساالمی کشاورهای در باویژه توساعه حاال در درکشاورهای زنان توانمندیهای

در مردان به نسبت زنان اجتماعی سیاسی نسبی ناتوانی سویی از. است مشهود "کامال

لحااظ از محسوسای بطاور کاه ای گوناه باه . نمایاد مای انکار قابل غیر مذکور جوامع

عقاب عوامال تا بر آنست مقاله این. رسند می نظر به تهیاف رشد کم اجتماعی سیاسی

و داده قارار واکااوی و بررسای مورد استعماری پسا وضعیت به توجه با را زنان ماندگی

. نماید ارائه رابطه این در راهکارهایی

اسالمی کشورهای استعماری، پسا وضعیت ماندگی، عقب ،زنان: واژگان کلید

استعمارگرایی پسا

فرهناگ زمیناه در جدیاد مطالعااتی های حوزه ترین جدی از استعمارگرایی پسا

از پاس دوره در امپریالیسام و فرهناگ رابطاه بار و متمرکز توسعه حال در کشورهای

تأثیر فرهنگی امپریالیسم. این کشورهاست در غربی "عمدتا استعماری حاکمیت پایان

داشته سراسر جهان در مردم یفرهنگ زیست و زندگی شیوه ، هویت تشکیل بر قاطعی

اساتعماری پسا مطالعات در اساسی مفاهیم" عنوان تحت کتابش در 1 اشکرفت. است

ماورد را جواماع و فرهنگهاا بار اساتعمار اثارات استعمارگرایی پسا " :نویسد می 1 "

استعماری پسا مفهوم. دهد می قرار بررسی

هاایی واژه در دوم جهاانی جناگ از پاس مورخین توسط ابتدا در که گونه همان

استعماری پسا حکومت همچون

افغانستان سیاسی از کشور علوم دکترای دانشجوی. 1

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

341

1 – post -colonial

1 – Bill Ashcroft

1 – Key Conception Post –Colonial Studies

پساا دوره دهناده نشاان و دارد تاریخی معنایی "کامال ، گرفت قرار استفاده مورد

در بحاث برای ادبی دینمنتق توسط واژه این 1130دهه دوم نیمه از اما است استقالل

گساترده شاکلی باه بعادها و . گرفات قرار استفاده مورد استعمار فرهنگی اثرات مورد

(Ashcroft , 1133 : 137 -10) فرهنگای و زباانی ، سیاسای تجربه بر داللت برای

. یافت کاربرد جوامع

ریاه نظ باین در اساتعمارگرایی پسا واژه تعریف در که ابهاماتی و اختالفات رغم به

دارناد نظر اتفاق آن بر نظران صاحب اک ر که ای نکته اما وجود دارد حوزه این پردازان

فرد ذهن و دارد اشاره مستقیم دوره استعمار از گذار به چه ،گر استعمار پسا که آنست

"مطلقاا اماا کندمی بیدار آن از پس دوره در استعماری عملکردهای تداوم به نسبت را

، ساروری باه حاکماان عریاان میل م ابه استعماربه و. نیست ستعمارا پایان معنای به

می قلمداد پذیرفته پایان خود رسمی شکل در چه اگر حاکمیت و گسترش کشی بهره

اشاکال در و داده اداماه خود حیات به رسمی همچنان غیر و پنهان طریقی به اما شود

تااریخ از در مقطعای کاه هتوساع حال در جوامع برخی. است شده تولید باز آن نوین

سیاسای استقالل از پس اند بوده استعماری سلطه مستقیم غیر یا مستقیم انقیاد تحت

اقتدارگرایاناه هاای شیوه بازتولید به استعماری قدرت زیست و تفکر شیوه متأثر از نیز

نیز جوامع گونه این زنان با مردان مواجهه همچنین چگونگی. اند زده دامن استعماری

. است روابطی چنین ابعت

" از برتار موضعی در را خود " ساز دیگری " های مولفه تعریف با همواره استعمار

مای را مساأله ایان . است نموده تعریف و داده قرار – یا استعمارزده شرق – " دیگری

متفکار سعید ادوارد. کرد مشاهده شناسان غربیشرق تألیفات و آثار در وضوح به توان

کاه اسات نشاان داده خاوبی به اش شرقشناسی کتاب در استعمارگرایی پسا برجسته

شاده استعمار کشورهای به مربوب های متن در بکرات که هستند معدودی ویژگیهای

داد نسابت مولاف یاه باورهاای به "صرفا توان نمی را ویژگیها این و. شوندمی ظاهر

گفتماانی چارچوبهاای توساط که هستند اعتقادی کالنی نظامهای از ناشی بیشتر بلکه

و اعتباار از امپریالیسام، برخاوردار در موجود قدرت روابط طریق از و اند یافته ساختار

را دانشای ویژگیهاای شرقشناسای در سعید( 1137: سعید به . ر. ) اند شده نفوذ

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

341

شاعران ، نویسان سفرنامه ، دیده تعلیم محققان توسط نوزدهم قرن در که برمی شمرد

. آمد پدید نویسان رمان و

خاود شرایط اساس بر که فرهنگی و جامعه عنوان به نه را شرق " عمال که دانشی

غارب با ارتباب در شرق. ساخت غربی دانش برای همچون مخزنی بلکه کند می عمل

کاه توصایفی گویاد مای او. تعریاف شاد ، دارد غرب با که تفاوتی حسب بر و ساخته

آنهاا را کاه باود ای گونه به اند داده ارائه شده استعمار کشورهای از غربی شرقشناسان

" دیگاری " عناوان باه منفای تصاویری جوامع این از و. داد می جلوه ضعیف و خوار

. گردد ارائه استعماری جامعه از متمدن و تصویری م بت تا شد می ساخته

متون و غربی سانشرقشنا تألیفات از سعید همگون و نگر جانبه یه برداشت چه گر

مای صادق آثار گونه این از سعید توصیفات موارد اغلب در اما است قابل تأمل استعماری

سااختار خاصای گفتمانی قالبهای با انطباق در "شرق عمدتا از غرب های بازنمایی. باشد

را خاود باودن ماألوف و طریاق کااربرد از و کردند پیدا انکشاف زمان طول در که یافتند

شارق : دربااره کاه جدیادی متن هر که طوری به. نمودند صدق – ارزش از داربرخور

. کرد می تقویت را بخصوصی ای کلیشه اندیشیدن های شیوه و تصاویر شد می نوشته

را ای گساترده پیامادهای غرب توسط شرق بازنمایی برای تالش (1131113 ، میلز)

بادین . داد شاکل سااز دیگاری و گارا های ناژاد رویه و دانش به زیرا داشت دنبال به

گروههاای حصال آن ما و گرفت قرار تأثیر تحت بومی مردمان زندگی و حقوق ترتیب

ساعید دیادگاه از. شاد می انگاشته نادیده شان انسانی شأن که بودند مردم از معینی

هاای ماتن در کاه هاایی ساازی کلای از ای مجموعاه طریق از شده مردمان استعمار

، شد می روا آنها به سبتن استعماری

دربااره گیر همه های سازی کلی گونه این. شدند می قلمداد انسانی شأن از عاری

تاا کارد مای همشاکل و یکدسات هایی توده به بدل را بیشتر آنها ، خاص فرهنگهای

اطالعااتی آنهاا باه راجاع توانسات براحتای مای فرد که ، افراد از متشکل جماعتهایی

اصطالحاتی . نماید بندی دسته هایی کلیشه قالب در را آنها و آورد بدست

1 – the other

1 – Truth - Value

الای و راه باه سر هندوهای ، اعتماد قابل غیر عربهای ، مرموز های چینی همچون

(110: همان. ) است ای کلیشه بندی دسته اینگونه از آخر

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

342

غربای هنجاار باه نسابت نجاار ناه صورت به استعماری متون در همواره شرق مردمان

بطاوری است گردیده تعریف آن منفی شکل به شده استعمار و کشورهای اند شده توصیف

کاه شاده توصایف فاساد و نااتوان ، تنبال صاورت موجاوداتی باه اغلب بومی مردمان که

هاا بازنماایی اینگوناه سعید نظر از. است گذشته شکوه از زوالی حال در صورت فرهنگشان

(113: همان. ) است داشته استعماری سلطه تحکیم و حفظ در مهمی نقش

فمینیساتی نظریه و استعماری پسا استعمارگرایی نظریه پسا منظر از زن بازنمایی

و اشکرفت که اند کرده دنبال را مسیری اواخر همین تا

. اناد خوانده " همسو تکامل مسیر " آنرا خود دیگران مطالعات محور نظریه دو هر

سلطه سرکوبگر ساختارهای درون در آنها از دفاع و شده رانده حاشیه به " دیگران " را

. اناد نماوده دنباال را مشاابهی العاده فوق نظری سیر خط انجام آن در و اند داده قرار

ناژاد و فرهناگ ، جنسایت سلسله مراتب کردن واژگون برای تالش آنها عزیمت نقطه

دوگاناه تقابلهاای رد باه سااختارگرایانه پساا هاای مولفاه از الهاام باا تدریج به و بود

ساه فمینیسام و اساتعماری پساا نظریاه دو فاراوان های همپوشی رغم به. پرداختند

خدشاه را اساتعمارگرایی پسا و فمینیسم بالقوه آنها، وحدت بین موجود اختالف حوزه

، " ومیسا جهاان زناان "تصویر حول بحث از عبارتند اختالف سه آن. سازد می دار

اساتعمارگرایانه بکاارگیری و " امپریالیسات - م ابه به - فمینیست " دار مسئله تاریخ

چشامگیرترین . " سااز تمدن مأموریت " گرایی تقویت برای " فمینیستی معیارهای"

زناان " انگیاز بحث تصویر حول فمینیستی و استعماری پسا نظریه میان تبانی و تضاد

(1133 ، گاندی. ) ندنمایا می ر " سومی جهان

از زن باه "مشخصاا کاه دیادگاهی – فمینیساتی نظریات به پرداختن هدف اینجا در

دو هار در کاه اسات اصالی نکتاه این ساختن برجسته بلکه نیست پردازد می غربی منظر

ماورد محاوری موضاوع ، آنهاا از اختالفاات نظار صارف فمینیستی و استعماری پسا نظریه

زن " تاوان زنان مای مطالعات چارچوب در. است " شده رانده حاشیه به دیگران " مطالعه

. نمود تلقی مردان سلطه ساختار توسط شده رانده حاشیه به " دیگری " بعنوان را "

و ماردان – آن سیاسای و نظاامی معناای باه "صرفا نه البته – استعمارزده جوامع در

مای بازتولیاد را مراتبای سلساله قادرت روابط استعماری تفکر و شیوه زیست از متأثر زنان

خاود نقش تواند نمی که " دیگری " جایگاه در استعمارزده که ای شیوه همان به. نمایند

آنارا نیاز استعمارزده و خود است شده تعریف و بازنمایی استعمارگر توسط نماید ترسیم را

کشاورهای سام حاکمیات پاتریمونیالی تحات اساتعماری پساا وضاعیت در ، است پذیرفته

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

343

توصایفی و تعریاف چنین و شده تعریف و بازنمایی مرد توسط زن ، توسعه حال در اسالمی

عناوان باه سومی جهان زن بازنمایی ترتیب بدین. است گردیده خود زن پذیرفتنی توسط

و محاور خانواده ، خانه امور به عالقمند ، سنت به نکرده، مقید تحصیل ، فقیر ، ناآگاه فردی

، مادرن ، فرهیختاه افارادی باه عناوان غربی زنان مقابل در. گیرد می صورت شده یقربان

در" آزادی " صااحب نیاز و خاود " جنسای هاای ویژگای " و هاا بادن بر کنترل صاحب

کاه ای رابطاه در " بازرگ دیگری " حالیکه در. شوند می بازنمایی هایشان گیری تصمیم

ای ساوژه " کوچاه دیگاری " ، اسات درتقا مرکاز حکام در شودمی تولید آن در سوژه

، شااهمیری . ) کناد می خلق آنرا گفتمان قدرت که است شده مهار یا شده انگاشته نادیده

و واقعای غیار بازنماایی ماورد توساعه حاال در کشورهای زنان ترتیب ( بدین111: 1131

درتقا گفتماان بواساطه زن باودن چگاونگی عباارتی به. گیرند می قرار مضاعف استعمار

حکماران زماان در چاه کاه زناان آنسات باه نااظر مسائله این. شود می خلق مردساالر

. شاده اناد آن سوژه ساالر مرد نظام در مرد فرمانروایی هنگام به چه و امپراتوری استعماری

بار را خاود سالطه و کنند می عمل یکدیگر با همتراز ساالری مرد و امپراتوری منظر این از

اسات شاده مضاعف مردساالر/ امپریالیستی قدرت سوی از که مونث یهای استعمار سوژه

کاه اسات مردسااالر نظاام در مارد رفتاار و نگرش نحوهء این واقع در. دهد می گسترش ،

. است زنان عینی موقعیتهای کننده تحمیل و کننده تعیین

استعمارگرایی پسا وضعیت در زن

پساا جامعاه در کاه اسات ای دوگاناه و پیچیاده وضعیت استعماری پسا وضعیت

و محاوری قاوم ، پرساتی ناژاد ، خاواهی برتاری ، مناسبات سالطه سویی از استقالل

از و دارد وجاود عملکارد اساتعماری و تفکر از متأثر غربی سرکوبگرایانه سازی غیریت

مفاهیم از استفاده با استعماری فرهنگ برابر در ایدئولوژیکی مقاومت نوعی دیگر سویی

خواهاد کوشش نوشتار از بخش این در. دهد می نشان را خود غربی تفکر ایه وشیوه

پساا وضاعیت بنیادین مولفه سه با نسبت در زنان شدن نگه داشته عقب چگونگی شد

. گیرد قرار واکاوی و مورد بررسی( فرودست ، جنسیت ، دیگری) استعماری

دیگری

فارد یه و سوژه یه بین یقطب دو رابطه به سطح ترین عمومی در دیگری مفهوم

. شاود مای تعریاف نااخود " م ابه به و است غیر یا متفاوت دارد که اشاره چیز یه با

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

344

بارای تهدیاد و خطار از منبعی به م ابه " دیگری" به نیز مرلوپونتی و سارتر ، هوسرل

بحاث در راستای بسیاری پردازان نظریه. نگرند می " من " یا سوژه آزادی و استقالل

دوم جانس کتااب در دوبووار سیمون بار نخستین. اند جسته سود مفهوم این از خود

یعنای . اسات ( دیگری) زن و( شناسا فاعل) سوژه ، مرد که کرد را مطرح عقیده این

و شاناخت پی در مرد شناسای ی سوژه که می شود فرض منفعلی ی ابژه م ابه به زن

ی تجرباه ، اسات محوری مطلق مرد ی جربهت که حالی در او نظر از. است آن تعریف

کامال خودیت ، مردساالر جامعه در سان بدین. است منفی و بیگانه ، ضروری غیر زن

در کاه کناد می ادعا همچنین دوبووار . شود می بیگانه خود1 سوژگی با او و انکار زن

باه . شاود می ناهنجار قلمداد و مصرف بی ، مرد با مقایسه در زن ، ساالر مرد فرهنگ

دیگر عبارت به. شمرند می پست را آنها مردان چون هستند " دیگری " زنان وی باور

، خاود از تار پست و تر ضعیف موجودی عنوان به( زن) " دیگری " تعریف مردان با

کاه اسات دیگری وجود همواره زیرا. نمایند می واالتر تعریف و برتر مقامی در را خود

دوباووار نظار از. شاود مای " دیگاری " و " من " بین تمایز و تفاوت احساس موجب

و جااری مفهاوم این ، پذیرند می را خود بودن تر پست و " بودن دیگری " زنان چون

فراگیر شده است.

جنسیت

بار توجهی قابل تأثیرات 10 قرن پایانی سالهای در جنسیت به مربوب های نظریه

و جنسایت بار پردازان نظریه و مفسران تمرکز. است نهاده ها و نهضت ها نظریه سایر

توجاه عطاف باا "تقریباا فمینیساتی نظریه های در مطالعاتی سوژه م ابه به زن بویژه

اشترا نقطه . بود همزمان استعماری پسا نظریه در مستعمراتی سوژه به گران تحلیل

افارادی حضور به بخشیدن امکان جهت تالش فمینیسم و استعماری پسا نظریه دو هر

مشاتر فصالهای مهمتارین از. اناد شده رانده حاشیه به طریقی به هر یه که است

رابطاه . اسات " ای حاشایه " و " دیگاری " م ابه به شرق و زن تلقی ، نظریه دو این

تقابال باا در تناظر استعماری پسا درنظریه شرق/ غرب دوتایی تقابل در مغلوب/ غالب

ساوی از آن سارکوب و شارق بر خشونت اعمال. گیرد می قرار فمینیسم در زن/ مرد

زن روان و برپیکار کاه اسات سااالر مارد نظامهای فشار و ازتهدید شکل دیگری غرب

الگوی ، سازد می بر شرق درباره غرب که گفتمان تقابلی قرار این از. شود می تحمیل

ایان در. اسات زنو مارد دوگانگی همانا که کند می متبادر ذهن به را دیگری تقابلی

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

345

و منطقی و منظم ، مترقی ، خردورز که کند می بازی را مردانه قطب نقش غرب تقابل

، افسارگسایخته ، منفعال ، ناابخرد ، زن نقاش ایفااگر شارق مقابال در و واضح است

(1131 : 111 - 111 ، شاهمیری. ) است مبهم و احساساتی

وضااعیت در زده اسااتعمار هااای سااوژه و مردساااالر نظااام در زنااان هااای تجربااه

سلطه نظامهای که همانطور. یکدیگرند و موازی مشابه ، ابعاد از بسیاری در استعماری

اعماال سلطه زیر "دیگران " بر را خود غلبه قطبی دو مناسباتی مبنای بر امپراتوری و

رد را ماردان برتاری ، دوتایی تقابلهای بر مبتنی نیز مدار جنسیت نظامهای ، کنند می

میاان قادرت رواباط و پاذیر سلطه/ گر سلطه تقابل. دهند می قرار زنان برابر کهتری

بازتولیاد ، زن/ مارد و شارق / غارب تقابل به صورت هاگفتمان این از یه هر در آنان

یه بدون کلینتا مه نظر از. است برده/ ارباب نظام همان

قادرت . باود خواهاد ننااممک امپریالیسام در ، جنسایت قدرت باب در نظریه

و طبقاه تار ماندگار سازوکارهای روی که موقتی سلطه، جالیی سطحی زنگار جنسیت

آغااز هماان ،از میلز از نقل جنسیت به دینامیه برعکس نیست باشد شده کشیده نژاد

اینکاه باه توجاه عطاف باا ( اسات بوده طلب سلطه اراده حفظ و ایمنی اساس و اس

مای اعماال خاود زیردستان علیه را سلطه از مشابهی اشکال امپریالیسم و مردساالری

کشایدن چاالش باه باا فمینیساتی و اساتعماری پساا انتقادی دیدگاه بنابراین نمایند

امکاان و انقیااد از " شاده راناده حاشایه باه دیگاران " خواستار رهایی سلطه اشکال

. هستند متن در آنان حضور به بخشیدن

فرودست

کتاب در ایتالیایی مارکسیست ، گرامشی آنتونیو توسط بار یننخست که مفهوم این

که است کسانی مقوله خود الفظی تحت معنای در شد گرفته زندان به کار یادداشتهای

باه که هستند کسانی گروه این. دارند قرار یا مادون پایین جایگاه در موقعیت لحاظ به

. اناد گفتاه ساخن دربااره شاان نهاا آ خود از غیر دیگرانی همواره و شده رانده حاشیه

به متعلق " معنای در و دست زیر اجتماعی گروههای به اشاره در را واژه این گرامشی

حاکم طبقات اندازه به فرودست طبقات تاریخ او نظر از. گرفت بکار " فروتر مرتبه

اسات شده قلمداد رسمی تاریخ م ابه به اغلب حاکم تاریخ طبقات چه گر است پیچیده

.

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

346

مفهاوم باا تنگاتناگ رابطه در فرودست مفهوم ویه سج پیتر و ادگار اندرو نظر از

کاه شاود مای متبادر ذهن به کوچکتری گروه اقلیت واژه از گرچه. دارد قرار 1 اقلیت

گروهای مناافع یاا دیادگاه باه اصطالح وقتی این اما دارد قرار افکاراک ریت فشار تحت

اجتمااعی یاا فرودسات جایگااه در گاروه آن نداشتن قدرت به واقع در کند می اشاره

از جامعاه در است ممکن نیز زنان مبنا این بر. دارد داللت شده رانده حاشیه به منافع

باه را آنهاا مناافع ، حاکم قدرت ساختارهای چنانچه اما اک ریت باشند در تعداد لحاظ

گیرناد قرار فرودست یگاهجا در اجتماعی لحاظ از آنان که نحوی به باشد رانده حاشیه

فرادسات مفهاوم با تقابل در فرودست منظر این از. آیند می شمار به اقلیت حکم در ،

بایش فرودست مفهوم بر که - استعماری پسا پرداز نظریه اسپیوا گایاتری. دارد قرار

در کاه را داناش نماای موجه نظامهای سختانه سر ، دارد پردازان تأکید نظریه دیگر از

فرودسات ": آیاا " عناوان باا خاود مقاله در او اصطالح به - بازنمایی به دهی نظم پی

بساترهایی " ؟ بگوید سخن تواند می فرودست کشد می چالش به هستند " جنسیتی

پای معتقاد در او نحاوی باه بازنماایی، سالطه نظامهاای آن در که دهد می نشان را

پادر میان در زن چهره است . هستند " جنسیتی فرودست " شخصیت سازی خاموش

شاود مای ناپدیاد ابژه بندی صورت و سوژه گیری شکل میان در امپریالیسم و ساالری

او بگویاد ساخن خاود دربااره " جنسیتی فرودست " که شنویم نمی هیچوقت ما زیرا

. ( ibid ) دربااره برتناز ویلام هاانس هاای نوشاته کاه در اسات ای واساطه صارفا

در زن بازنماایی گیرناد تفااوت می بکار خود ادعاهای بازنمایی برای رقیب گفتمانهای

رقیاب گفتمانهای توسط را زن بازنمایی چگونگی توان می بخوبی شرقی و غربی متون

معین پیش از موقعیتی در همواره را زن انگلیسی متون: است اومعتقد. نمود مشاهده

باید زن که دهد می قرار

آزادی بار کاه باشاد غرب برتر تمدن ضمنی بطور و غربی فردگرایی معرف آن در

اگار . دانناد می سنت و وظیفه تابع را زن هندی که متون حالی در. دارد تأکید مدرن

، کنناد مای حمایات آنهاا از و موافقند آنان با زنان که کنند می ادعا طرف دو هر چه

ارهدربا اساپیوا . شاود نمای شانیده هرگاز زناان خاود صادای کاه آنسات واقعیت

جواماع هاای طارف برخای کاه اسات بااور ایان بار فرودسات شاخص و استعمارزده

هاویتی استعمارشده دیدگاه درون از و کنند می همکاری دولتی مقامات استعمارزده با

در او از نیمای و ماناد مای حاشایه در شخص فرودست اما یابند می " سومی جهان "

. شود می ساخته استعمارگری 1 پارادایم از بیرون نیمی و درون

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

347

راهکار و گیری نتیجه

مساتقل ملتهاای – دولات پیادایش و مساتقیم اساتعمار دوران یاافتن خاتماه با

بساترهای ، غربای مادرن مظااهر با سنتی اسالمی شدن کشورهای مواجه با همچنین

باویژه توساعه حال در رویارویی کشورهای. آمد فراهم " دیگری " و " خود " مقایسه

علمی مجاامع و اجتماعی سیاسی ، اقتصادی گستردهء رشد با شرق میاسال کشورهای

در و گرفتاه شاکل آنهاا در نیاافتگی رشاد و مانادگی عقب احساس شد موجب غربی

گوناه ایان زنان اجتماعی سیاسی ماندگی عقب حس. تالش نمایند آن جبران راستای

بر را صاحبنظران و نمایاند ر زمان دیگری هر و چیز هر از بیش مقطع این در جوامع

. تفحص بپردازند و کنکاش به آنان ماندگی عقب عوامل شناخت در تا داشت آن

سیاسای مشارکت از مردان با مقایسه در همواره زنان اسالمی کشورهای تاریخ طول در

اجتمااعی کالن گیریهای تصمیم در اندکی بسیار میزان به و اند برده کمتری بهره اجتماعی

سیاسای مشاارکت جهات را ماوانعی برخای صااحبنظران چاه اگار . اناد دهنمو ایفا نقش

اماا اناد برشامرده را و فیزیولوژی آموزشی ، فرهنگی ، سیاسی موانع قبیل از آنان اجتماعی

. ماوثر هساتند زناان پویایی برای موانع گونه این ایجاد در بنیادینی عوامل رسد می نظر به

اساالمی کشورهای استعماری پسا دروضعیت او دیهایتوانمن و زن به نگرش نحوهء واقع در

، ماردان نفاع باه زنان با مرتبط اسالمی احکام از مردساالر جامعه تلقی ء همچنین شیوه و

. است قرار داده ماندگی عقب جایگاه در را آنان

تعریاف ، افتاد مای اتفااق آنچه استعماری پسا وضعیت از متأثر اسالمی کشورهای در

فمینیسام و ساویی از سااالر مارد نظاام توساط اجتماع در زنان گونگی حضورچ و جایگاه

، شاود نمای شنیده آنچه اسپیوا تعبیر به این میان در. است دیگر سویی از غربی لیبرال

آنچاه شاده رانده حاشیه شرقی به مسلمان زن عبارتی به. است شرقی مسلمان زن صدای

را کشیده اناد تصویر به اش درباره او به نسبت خود ریبرت و تمایز ایجاد برای دیگران که را

مساتلزم نگرشای چناین . اسات داده قارار مقلاد و فرودستی جایگاه در را خود و پذیرفته

. باشد می نیز منابع و امکانات ، فرصتها نابرابری قبیل آن از پیامدهای پذیرش

در بایاد زنان به بتنس پایین به باال از دیدگاههای و نگرش نحوهء رسد می نظر به

ای دوگاناه تقابلهاای از جامعاه نگارش تغییار عباارتی باه . تغییر یابد اسالمی جوامع

چه هر تحکیم به که پذیر گر سلطه سلطه ، دیگری/ من ، فرودست/ فرادست همچون

سالطه "آن در که محور تک ر نگرشی به ، رساند می مدد باالدست قشر سلطهء بیشتر

در نسابت یاه باه اجتمااعی گروههاای و نیروهاا همه و رسد می ممکن حداقل به "

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

348

اساالمی جوامع در زن پویایی موانع رفع در ، گردند می جامعه سهیم سرنوشت تعیین

تغییار مساتلزم "ابتادا جامعاه بنیاادینی در تحاول چناین انجام "طبیعتا. است موثر

) نگرش جدیاد ینا چنانچه و است زنان به نسبت جامعه دولتمردان و حاکمان نگرش

در( جنسایتی مراتب سلسله نه و برابری و شایستگی حسب بر مرد – زن افقی دیدگاه

فرهنگای سااختار ، گاردد عملای و لحااظ قانونگاذاریها و کالن اجتماعی سیاستهای

در بایاد ابتادا اساسای تغییر که حالی است در این. شد خواهد متأثر آن از نیز جامعه

نبینناد و ماردان از فروتار جایگااهی در را خاود کاه ای بگوناه دشاو ایجاد زنان خود

. کنند باور را خود توانمندیهای

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

349

منابع

مهاران ترجماه ، فرهنگای نظریاه بنیادی مفاهیم ،( 1133) ویه سج پیتر و اندرو ، ادگار -

. آگه: تهران ، نبوی و محمد مهاجر

: تهاران ، ساجودی فارزان ترجماه ، قادمات م ؛ ادبی نظریه ،( 1131) ویلم هانس ، برتنز -

.دیگر آهنگ موسسه انتشاراتی

. توس ، تهران ، افسری اکبر ترجمه ، امپریالیسم و فرهنگ ،( 1131) ، ادوارد ، سعید -

. کبیر امیر ، ،تهران خنجی لطفعلی ترجمه ، شناسی شرق ،( 1137) ، ادوارد ، سعید -

. علم ، تهران ، استعماری پسا نقد و ظریهن ،( 1131) آزاده ، شاهمیری -

کاکاا هماایون و زاده عاالم ماریم ترجماه ، اساتعمارگرایی پساا ،( 1133) لایال ، گانادی -

، سلطانی

. اجتماعی و فرهنگی مطالعات پژوهشکده ، تهران

. سوم هزاره ، زنجان ، محمدی فتاح ترجمه ، گفتمان ،( 1131) ، سارا ، میلز -

تهاران ، متحاد محمود ترجمه ، قدرت و گفتمان: بقیه و غرب ،( 1137) ، استوارت ، هال -

. نشر آگه ،

نوشاین ، مهااجر فیاروزه ترجماه ، فمینیستی های نظریه فرهنگ ،( 1131) ، مگی ، هام -

. توسعه ، تهران ، داغی قره فر و احمدی خراسانی

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

351

التینمنابع

-Ashcroft , B . ,Griffiths , G., Tiffin ,H (1112) ,The

Postcolonial Studies

Reader, Routledge, London

-Ashcroft ,B. ( et.al ) ( 1133 ) Key Concepts in Post-

Colonial Studies , London

and New York ,Routledge

-Spivak , G .(1113 ) “ Can the Subaltern Speak ? ” , in

C.,Nelson & L .,

Grossberg , Marxist Interpretations of Culture , Basingstoke

: Macmillan Education

-Williams , P .& Chrisman, L . ( et .al ) (1111 ) Colonial

Discourse and

postcolonial Theory : A Readert , New York : Columbia

University press

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

351

مسلمان در جنبش های بیداری اسالمی آسیب شناسی فرصت ها و تهدیدهای زنان

1رحما احمد باجو ! چکیده

بیداری اسالمی، جنبشی اسالمی است که حدود یه قرن قبل در جوامع اساالمی آغازشاد و بتدریج گسترش پیدا کرد. امروزه نیز این جنبش به وجود خود ادامه می دهد و بعناوان یاه

ماوج جدیاد بیاداری اساالمی در واقعیت سیاسی واجتمااعی در جهاان شاناخته مای شاود. خاورمیانه گسترش پیدا کرده و پس از آن، تحوالت عمیاق سیاسای اجتمااعی در کشاورهای

ایااالت متحاده در هام پیماان به فروپاشی رژیم های اسالمی به وقوع پیوسته است که نهایتا اساتکباری برخی از کشورها انجامیده است. عالوه براین، راهبردها و سیاست های قدرت های

خاورمیاناه منطقاه . این موج، همچنان اداماه دارد و استدر منطقه را نیز دچار اختالل کرده منتظر وقایع دیگری است که می تواند خواب قدرت های استکباری را آشفته کند.

انقالب اسالمی ایران تأثیر بسیار زیادی در بیداری مسالمانان در جهاان و احیاای عقایاد شته است. انقالب اسالمی تحت رهبری امام خمینی توانست فرهناگ و تمادن مذهبی آنان دا

اصیل اسالمی را به مردم عرضه کند و میلیون ها مسلمان در تماام جهاان را باه امیاد و بااور برساند. عالوه براین، باعث احیای اسالم و عظمت و شکوه گذشته مسلمانان شد.

دینی به راه انداخته و باعاث ساالریمردم این انقالب توانست فرهنگ جدیدی را براساسبودن تمدن اسالمی شاود. ایان جنابش فرهنگای ولاحیای اندیشه های اسالمی و جهان شم

جدید، توانست شرایط مطلوبی را برای گفتگو فراهم کند که در نهایت به تقویت جنبش هاای ی منجر شد.اجتماعی و مبارزه با استکبار جهانی و استقرار فرهنگ استقالل خواه

آن در دساتور کاار قادرتهایی در برای سالیان متمادی، مطالعه بیداری اسالمی وتحقیاق قرار داشته که به شدت از آن می هراسند. این قدرت ها تالش های قابل توجهی برای در و شناسایی بیداری اسالمی و راه های مقابله وتخریب آن انجام داده اند. انقاالب اساالمی ایاران

یرات گسترده ای را در ساختار و کارکرد سیستم بین المللی و باورهاا و نگرشاهای جهاان تغیبوجود آورده است و این کار با اتکا به توان نرم این انقالب اتفااق افتااده کاه از اندیشاه هاای

اصیل و فرهنگ اصیل اسالمی برمی خیزد. هد حرکت جدیادی را باا امروزه در هر جای جهان اسالم وقتی جامعه یا گروهی می خوا

هدف آزادی خواهی و مبارزه با استکبار انجام دهد این حرکت براساس اندیشه هاای اساالمی انجام می شود.

واژگان کلیدی

ها، آینده بیداری اسالمی ها، فرصت بیداری اسالمی، چالش

. محقق و پژوهشگر سیاسی از تانزانیا 1

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

352

مقدمه

حی است کاه همانطور که قبال در این مقاله توضیح داده شد بیداری اسالمی حرکتی اصال

از دو قرن پیش درجوامع اسالمی آغاز شاد و بتادریج در حاوزه هاای مختلاف سیاسای و

علمی گسترش پیدا کرد و امروز نیز به رشد و نمو خود ادامه می دهد.

این جنبش بعنوان یه واقعیت سیاسی در جهان انسانی و همچنین جهان اسالم بروز پیدا

است که هادف اصالی آن بارانگیختن یت انقالبکرده است. این جنبش، درواقع یه حرک

بیداری آنها از غفلت تاریخی می باشد که ایان روحیه اسالمی در ملتهای مسلمان و نهایتا

غفلت در نتیجه استعمار اروپایی در این کشورها شکل گرفته است. تمایال و تاالش بارای

یشرفت را بهمراه داشاته بازگشت به اصول اسالمی که می تواند افتخار، عظمت، توسعه و پ

باشد امروزه کشورهای مسلمان را فرا گرفته است و دولت های مسلمان از طریاق بیاداری

اسالمی توانسته اند عظمت قدرت های استکباری را به سخره بگیرند.

انقالب اسالمی عظمت اسالمی را به تمام جهان نشان داد و ثابت کرد که اساالم مای

کشور را به آن برگرداناد و آن را از فشاار و تهدیادات خاارجی هاا تواند عزت و افتخار هر

د.ننجات دهد تا دیگر این کشورها را به سخره نگیر

عالوه براین، این انقالب نشان داد که یه کشور می تواند تماام تواناایی هاایش را در

تمام حوزه ها به فعل رسانده و نهایتا بتواند از باورها و هویت خود دفاع کند.

نقطه نظر اسالمی در مورد زنان نیز یه رویکرد بسیار پیشرو و مترقی است. اسالم در

زمانی ظهور کرد که زنان بعنوان عناصر بدبختی و پایه های شیطانی شناخته مای شادند .

قرآن، زنان را عامل ایجاد آرامش برای مردان می داند و وجود آنها را باه نفاع ماردان مای

زنان جایگااه بسایار ویاژه ای در قارآن دارناد و در حرکات جنابش داند. به همین دلیل،

بیداری اسالمی نیز مشارکت فعالی داشته اند. اما با همه اینها هنوز با چالش های فراوانای

در سطح داخلی و خارجی مواجه هستند .

سعی می کند با جزئیات کامل، چالش های مختلف پایش روی جنابش مقاله حاضر،

المی از قبیل لیبرال دموکراسی و چالش های موجود در پیش روی زنان را های بیداری اس

به بررسی بگذارد ونقش زنان را در فائق آمدن بر این چالش هاا تشاریح کناد. ایان مقالاه

عالوه براین، راهکارها و راهبردهایی که زنان می توانند با اساتفاده از آنهاا از توطئاه هاای

را به ثمر برسانند را به بحث خواهد گذاشت.غرب پیش گیری کنند و نقش خود

چالش های پیش روی جنبش های بیداری اسالمی و نقش زنان در مقابله با آنها

بیش از یکسال است که جنبش بیداری اساالمی و خیازش هاای مردمای در شامال

آفریقا و خاورمیانه اتفاق افتاده است. امروزه مردم کشاورهای مختلاف، جشان فروپاشای و

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

353

دیکتاتورهای متکی به غرب را برپاکرده اند. اما هنوز نیز مردم دوره ساخت گاذار و سقوب

انتقال را تجربه می کنند.

بیداری اسالمی با چالش های فراوانی در حوزه هاای مختلاف مواجاه اسات. اماا ایان

نیست چرا که اسالم همیشه با چاالش هاای مختلاف و توطئاه هاای غریبمسئله خیلی

دوره حضرت محمد صلی اهلل علیه وآله نیز مواجه بوده است.متفاوت حتی در

برخی از چالش های جنبش بیداری اسالمی، داخلی هستند و برخی دیگر باه مساائل

خارجی برمی گردند.

نخست به چالش های داخلی می پردازیم که به قرار زیر می باشند:

جاود در سار راه چالش های فکری و ایادئولوژیه، یکای از مهمتارین چالشاهای مو

جنبش هاست که می تواند به آبروی اسالم لطمه بزند.

چالش های رفتاری و سطح تحصیالتی مردم که در آن مردم ملتها از تعهد کاافی در

قبال آموزه های اسالمی و اخالق دینی برخوردار نیستند.

ا و چالش های نهادی و راهکارهای مرتبط باا آنهاا؛ بعباارت بهتار، تناوع پیشانهاده

فقدان برنامه مشخص که بتواند سایر برنامه ها را بااهم بسایج کارده و از شاکاف و تفرقاه

جلوگیری کند می تواند میزان توان جنبش را کاهش دهد.

پیش داوری ها و قضاوت های نادرست دینی و نژادی که قادرت هاای اساتکباری از

ها بارای مقابلاه باا بیاداری هیچ تالشی برای برجسته کردن آنها و اساتفاده از ایان چالشا

اسالمی فروگذار نمی کند. این قدرتها با استفاده از این مساائل تاالش مای کنناد ماانع از

بازگشت مسلمانان به اسالم واقعی شده و انگیزه های افراطای را در آنهاا برمای انگیزناد و

باعث اختالفات داخلی در میان آنها شود.

ت کلیدی معاصار نظیار مشاکالت قبیلاه ای فقدان نگرش سیاسی در مورد موضوعا

تبلیغات سوء و تهاجم فرهنگی. وقومیتها، جهانی سازی، مدرنیته،

فقدان نگرشهای روشن در مورد تعامل و کنش با وضعیت های خاص زمانی و فقدان

خالقیت و توسل به افراب گرایی.

تفاده از نیروهاا چالش های مدیریتی؛ خصوصا فاصله گرفتن از اسالم اصیل و عدم اس

وبه هدر دادن توان جنبش، عدم خودکفایی و عدم کار سازماندهی شاده و فقادان نظام و

انضباب در بسیاری از امور زندگی.

عقب ماندگی و وابستگی به غرب که باعث فقدان دستاوردهای مهام در ایان زمیناه

شده و مسلمانان را در وضعیت حقارت قرار داده است.

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

354

موضوعات مرتبط با زناان و آداب ،ارزشهای اسالمی و سوء استفاده از دین فقدان تعهد به

و رسوم اجتماعی و تفسیرهای مذهبی بدون هیچگونه مدر و ادله علمی و دینی.

تنوع گروهها و برنامه هایی که می تواند به تعارض میان جریان های مختلف بیاداری منجار

جنبش را در مقابله با دشمنان ضعیف کند. برای م اال، شده و توان جنبش را تقلیل دهد و اساسا

هیچگونه برنامه ای برای مقابله با چالش های جهانی سازی وجود ندارد.

عالوه بر این، چالشهای بیرونی نیز وجود دارند که از ناحیه قدرت های خارج ایان جنابش

هایی از آن باه قارار را تهدید می کنند. این چالش ها نیز بسیار گسترده هستند که نمونه

زیر می باشند:

چالشها توسعه های رسانه ای

بطور کلی رسانه ها و تبلیغات منفی ماهواره ای و شابکه هاای اینترنتای یاه چاالش مهام

محسوب می شوند که به نقطه ضعف مسلمانان در مقابله با این چالش ها می پردازد.

راها مخالف هستند و طرفدار رژیام هاای با اسالم گ چالش حضور نیروهای سکوالر که اساسا

دیکتاتور می باشند.

برخی از حکومت های استبدادی عارب و مسالمان و تاالش آنهاا بارای مباارزه باا بیاداری

اسالمی و جریان های اسالم گرا.

چالش استکبار جهانی و رژیم صهیونیستی و سازمان های بین المللی که در برابر اسالم قارار

تفرقه را بین مسالمانان مای پراکنناد وساازمان هاای مختلفای کاه باا حمایات گرفته اند و تخم

اسرائیل در این زمینه کار می کنند.

نقش زنان بر فائق آمدن بر چالشهای ذکرشده

از مدت زمان بسیار دور، غرب تاالش کارده انحرافای جادی را درزناان از طریاق تهااجم

پنهان کند یا اینکه واقعیات هاا را دروغ هاا پیوناد بوجود بیاورد و واقعیت ها را از آنها فرهنگی

زده و عزم و اراده آنها را مخدوش نماید تا نهایتا به آبروی اسالم صدمه بزند.

غرب، اسالم را متهم به عقب ماندگی کرده و به زنان، ارزش های غربی را باه بهاناه آزادی،

فانه برخای از زناان مسالمان نیاز متأسا پیشرفت، توانمندسازی و زندگی جذاب ارائه می کنند.

کورکورانه از غرب تبعیت کرده و فکر می کنند که عظمت و شاکوه در نازد دشامنان دینشاان

قرار دارد. مسلمانان استخوان بندی و اسکلت اصلی جامعه اسالمی را تشکیل می دهناد و مای

ج امات اساالمی توانند فرهنگ اسالمی را بعنوان عوامل اصلی گسترش دهند. زنان خزانه و گان

لاذا .هستند و می توانند با آموزش صحیح فرزنادان از زماان تولاد در برابار دشامنان بایساتند

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

355

دشمنان همیشه از این گنج ارزشمند و توانمندی های آن آگاه بوده و توطئه هاای مختلفای را

برای انحراف و ایجاد ضعف در آنها بکار بسته اند.

نان، تجسم وتحقق آرزوها و امیال مردان هساتند. ز امام خمینی در این باره می گوید

. مرد می تواند تعالی روحی هستندزن، تغذیه کننده آحاد مردان وزنان باعظمت و پرشکوه

را از آغوش زن بدست بیاورد. آغوش زن، مکانی است که از آن هر زن و مارد برجساته ای

برمی خیزد.

حات و در عین حال منبع زوال در این سخنان امام نشان می دهد که زنان منبع اصال

لذا نقش زنان بسیار برجسته تر از نقاش ماردان اسات. نقاش زناان در .هر جامعه هستند

مقابله با چالش های بیداری اسالمی را می توان در قالب های زیر خالصه کرد:

بدست آوردن دانش الهی از طریق تفکر در آیات قرآن کریم

کند تا روح و اطاعت خود از خداوند را تقویت کرده و مسئولیت این مسئله به زنان کمه می

های آنها در ساخت خانواده و جامعه را بعنوان مکانی مهم برای همه اشخاص تقویت نماید.

گسترش اسالم از سطح خانواده در ارتقای بیداری اسالمی و تاالش بارای زدودن غفلات در

گونه و مقدس آنها.میان مسلمانان و انجام مأموریت های پیامبر

انجام فعالیت های اجتماعی؛ خصوصا فعالیت هاای خیرخواهاناه و کماه باه مسالمانان در

در خادمت مناافع قادرت هاای سراسر جهان و رقابت با سازمان های خیریاه جهاانی کاه غالباا

استکباری قرار دارند. این مسئله می تواند باه کااهش وابساتگی امات مسالمان باه قادرت هاای

کباری بیانجامد.است

،شکوفا کردن آگاهی موجود از وضعیت فعلی خصوصا در حوزه های فرهنگی، ادبیاات، هنار

سیاست گذاری، اقتصاد و جامعه شناسی و توسعه وگسترش اقدامات برای زدودن شاه وشابهه و

تناقضات در تعامل با موضوعات.

امت اسالم بدون پایش داوری هاای ایجاد وحدت رویه در میان زنان در مورد موضوعات مرتبط با

دینی و قبیله ای و قومی و اتکا به امور و اصول مشتر و از طریق اجتناب از تعارضات و مشکالت.

استفاده از رهنمودهای رهبران بیداری اسالمی خصوصا رهبران قدیم و جدیاد و اساتفاده از

تجارب علمی و عملی .

در عین تعهد به عبادت و انجام امور دینی و وظایف اخروی.تالش برای انجام وظایف و دستاوردها

تالش برای توسعه جنبش بیداری اسالمی بلحاظ فکاری و دانشاگاهی در ساطوح مختلاف

فردی، جامعه، رهبران، برنامه ها، سازمان ها و مقررات.

ی بازنگری روح مدرنیته و عمل به فقه اسالمی و ارائه برنامه های مختلاف در ساطوح سیاسا

و دانشگاهی و دعوت از فقهای معاصر و تمسه به آن.

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

356

تالش برای نهادینه کردن مسائل در ساازمان هاای جهاانی نظیار ساازمان ملال، ساازمان

همکاریهای اسالمی و اتحادیه عرب با هدف استفاده از امکانات و منابع آنها.

کاه حرکات چالش های پیش روی جنبش های بیداری اسالمی شبیه به چالش هایی است

پیغمبر اکرم صلی اهلل علیه و آله و سلم در ابتدای اسالم داشت. باتوجه به ایان مسائله، زناان مای

از تجربه های حضرت فاطمه زهرا درس گرفته وباا اساتفاده بایست از تجربه های تاریخی خصوصا

گویاد هماه ابعااد از این تجربیات به مبارزه با این چالش ها بپردازد. همانطور که امام خمینی مای

یه موجود زنده در حضرت فاطمه زهرا نمود داشت. وی یه زن عادی نبود و یاه زن در صورمت

معنوی بود و مقام فرشتگان را داشت، او یه انسان کامل بود. یاه الگاوی واقعای و یاه موجاود

زنده کامل. وی واقعیت یه زن بود و تمام واقعیت یه موجود زنده.

دالیل کج روی

ه زنان نقش بسیار مهمی را در جنبش های بیداری اسالمی ایفاا کارده اناد اماا اگرچ

هنوز نیز با چالش فراوانی در سطح داخلی و خارجی مواجه هستند کاه مشاارکت آنهاا در

جنبش را به تأخیر می اندازد. با این حال، رخدادها وحواد مختلفی وجود دارناد کاه باه

ان تا چه اندازه گسترده است. این عوامل نه تنها روشنی نشان می دهند سطح مشارکت زن

بر جوامع غربی تأثیر گذاشته اند بلکه جوامع مسلمان را نیز تحت تأثیر قرار داده اند.

نشان داده می شوند کاه و شکننده در رسانه های غربی، زنان بعنوان یه موجود نرم

زنان مسلمان با عنوان مقدماه نباید در مبارزه برای آزادی و عدالت مشارکت داشته باشند.

برای وجود و پیدایش مردان نشان داده می شوند و یکی از بزرگترین ضربات به زنان وقتی

وارد شده است که مذهب و معنویت از دایره وجودی آنها گرفته شده و بجای آن، فرهناگ

به آنها ارائه گردیده است. تهای مادی گرا و ماتریالیس

وجود دارد که همان غفلت و عقده های شخصایتی در زناان کج رویی دالیل دیگری نیز برا

است. این غفلت برای مردان و زنان بصورت توأم وجود دارد و شاید دلیل اصالی آن عادم مطالعاه

صحیح قرآن وتوصیه های رهبران بزرگ چون امام خمینی برای در نقش زناان در جامعاه مای

اما انقاالب بازرگ اساالمی در ،در میدان نبرد وارد شوندد نبایباشد. مردان فکر می کنند که زنان

ایران یکی از نمونه هایی است که در آن، زنان نقش خود را بخوبی ایفا کردناد و ایاران را باه یاه

کشور اسالمی تبدیل نمودند. امام خمینی در این باره می گوید شما مردماان عزیاز شااهد بودیاد

ه وارد شدند و موانع بزرگ استکبار را در هم شکستند و هماه که زنان متعهد و محترم ما در صحن

تبعایض آمیاز صافات اینجا نیز نمی تاوانیم از .ما در جنبش و انقالب خود به آنها مدیون هستیم

غافل شویم. این تبعیض به زنان حتی در خاود جنابش هاا دیده می شودزنان که در جامعه علیه

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

357

قائال باه ایان هساتند . برخی از افراد در جوامع،است د داشتهدر خاورمیانه و شمال آفریقا نیز نمو

که صدای زنان می بایست سرکوب شود و این نکته را فراموش می کنند کاه آنهاا نیاز موجاودی

بشری هستند و توانایی ها و ذهن بسیار خالقای دارناد و خداوناد نیاز نقاش بسایار مهمای را در

عمل شیر دادن زنان نشان می دهاد کاه یاه کرده است. مراقبت از خانواده و جامعه به آنها اعطا

زن توانایی مراقبت از افراد را دارد و مهمترین مراقبت کننده و بزرگتارین منباع اجتمااعی ساازی

افراد قلمداد می شود. همانطور که گفته شد یاه زن منباع شاکوفایی ودر عاین حاال، زوال هار

جامعه می تواند باشد.

زنان در جنبش ها و چگونگی بازپس گیری هویت گذشته آنهادالیل عقب نگهداشتن

در دوران غفلت، زن بعنوان یه موجود نابالغ فرض می شاد کاه مای بایسات در حاشایه

محافظت از زنان نیز در آن زمان برای قبایل بسیار دشاوار باود .زندگی اجتماعی قرار می گرفت

اناایی جنگیادن نداشاتند و نیااز باه چرا که مدام در حال مهااجرت یاا جناگ بودناد. زناان تو

محافظت از آنها وجود داشت چرا که ممکن باود توساط دشامن اسایر شاوند وباه شارمندگی

سرخوردگی برای قبایل تبدیل شوند چرا کاه در آن حالات زن باه خادمتکاری بارای دشامن

ت تبدیل می شد و مایه سرافکندگی و یأس قبایل می شد. اما برخی از زناان بیشاتر باه رسامی

شناخته می شدند چرا که صفات خاصی در آنها وجود داشت.

وقتی حضرت محمد صلی اهلل علیه و آله وارد عرصه شاد، یاه هویات جدیادی بارای زناان

بوجود آمد و این به این معنی بود که زنان می توانستند از یه منزلت جدیاد اجتمااعی برخاوردار

بهتری پیدا کردند. و موقعیت شوند. برخی از آنان همسر پیغمبر شدند

با این حال در جریان جنبش های بیاداری اساالمی، زناان باا چاالش هاایی مواجاه

زنان نشاان دادناد کاه مای توانناد اما هستند که آنها را در جنبش عقب نگهداشته است.

موانع را کنار بزنند ونقش مهمی در جنبش ایفا کنند؛ برای م ال اولین تظااهرات در مصار

ه راه افتاد که یه فیلم ویدئویی را درمورد میدان تحریر منتشار کارد و از توسط دختری ب

افراد خواست که بیرون بیایند و به چهار مردی که در جریان جنبش دستگیر شاده بودناد

کمه کنناد. در اینجاا نیاز زناان در طاول تظااهرات، وظاایف خاود را از جملاه وظاایف

بخاوبی ایفاا کردناد و دوشاادوش ماردان برعلیاه پشتیبانی، رساندن البسه، دارو، غذا و ...

حکومت فریاد کردند و در تظاهرات شکل کردند.

برخی از دالیل عقب ماندگی زنان در جنبش ها به قرار زیر می باشد:

ترس از تغییر در هویت

توطئه رسانه ها در مورد نقش زنان

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

358

فقدان تحصیالت ودانش در مورد نقش زنان در تحوالت اجتماعی

تمایل استفاده از زنان بعنوان ابزار

فقدان آزادی سیاسی

مهمترین و حیاتی ترین روش برای بازپس گیری هویات ازدسات رفتاه زناان، تاالش

بیشتر برای ارتقای آموزه های اسالم می باشد.

تالش مستقیم می بایست در این زمینه انجام شود تا سازمان های مختلفی شاکل بگیرناد و

ن کریم را ترویج کند. این آموزه ها مای بایسات در درون قاوانین و سیساتم هاای آموزه های قرآ

آموزشی کشورهای اسالمی گنجانده شود و در سطوح مختلف آموزشی بکار گرفته شود.

عالوه بر این، می توان با ایجاد وحدت میان زنان مسلمان از طریق شاوراهای گفتگاو و ایجااد

ز قومیت ها و نژادهاای مختلاف کناار هام جماع کارد و مشاکالت مباح ه در میان آنها افراد را ا

مرتبط با فرقه ها و مذاهب گوناگون را تحلیل نمود و راه حلی جامع در این زمینه ارائه کرد.

از همه مهمتر، زنان مسلمان می بایست از توصایه هاای رهباران بازرگ جنابش بیاداری

و از تجربیات عملای وعلمای در ایان زمیناه اسالمی اعم از رهبران قدیم و جدید استفاده کنند

بهره بگیرند. برای م ال امام خمینی رحمت اهلل علیه دو مأموریت مهم اجتمااعی را بارای زناان

بیشتری نسابت باه ماردان حقترسیم می کند؛ وی در این باره می گوید در این جنبش، زنان

کاریم نیاز تربیات کنناده را پارورش مای دهناد و قارآن شجاعخود مردان دامندارند. زنان

انسانهاست و زنان نیز تربیت کننده انسانها هستند. اگار زناان جساور و تربیات کنناده ماردان

بزرگ از جامعه گرفته شوند آن جامعه سقوب خواهد کرد.

همه قوانین اسالم برای زندگی بهتر زنان و مردان تادوین شاده اسات. زناان مای بایسات

امعه داشته باشند؛ بعباارت بهتار، زناان مای بایسات بتوانناد حرفی برای گفتن در سرنوشت ج

نقشی بنیادین را در جنبش ها ایفا کنند و سهمی در آنها داشته باشند. شما زناان مای بایسات

بر پیروزی ها سهیم باشید و در انقالب ها به پا خیزیاد و هرجاا کاه نیااز اسات حضاور داشاته

ست کشور را بسازید.باشید کشور به شما تعلق دارد وشما می بای

آثار فرهنگ لیبرال دموکراسی در غرب بر انحراف از نقش زنان در بیداری اسالمی

لیبرال دموکراسی در سیاست های غربای ادعاا مای کناد کاه یاه شاکل رایجای از

دموکراسی واقعی مای باشاد. یکای از اصاول اصالی لیبارال دموکراسای، انتخاباات آزاد و

ی است که می بایست بصورت رقابتی برگزار شود. این مکتاب منصفانه و فرایندهای سیاس

به تک ر سیاسی در کشاور کاه باه معناای حضاور احازاب سیاسای متماایز و قائل فکری

چندگانه در فرایند سیاسی می باشد.

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

359

انتخاباات مانظم، ویژگی های مبنایی لیبرال دموکراسی کاه عبارتناد از حاکمیات اک ریات،

، تک ار، آزادی مکتاب، براباری، حکومات قاانون، سیاسیدی بیان، آزادی دموکراسی انتخابی و آزا

قانون اساسی جزء اصول این جنبش قلمداد می شود. کا بهحقوق اقلیت و ات

فرهنگ لیبرال دموکراسی، آسیب های فراوانی را به جهاان اساالم خصوصاا باه زناان

اری زناان در دوران جدیاد مسلمان وارد کرد. این فرهنگ از رسانه ها برای نشان داده اباز

استفاده می کنند و نقش اجتماعی، سیاسی، فرهنگای، اقتصاادی و خاانوادگی آنهاا را باه

نحوی ابزاری نشان می داد. اساتکبار جهاانی کاامال از ایان واقعیات آگااه اسات کاه اگار

مسلمانان متحد شود و دوستی آنها محقق شود جامعه اساالمی باه دیان واقعای حضارت

هلل علیه و آله گرایش پیدا خواهد کرد که تهدیدی بزرگ برای غارب خواهاد محمد صلی ا

بود. لیبرال دموکراسی آثار ذیل را بهمراه خواهد داشت:

ایجاد تفرقه در میان جوامع مسلمان و زنان مسلمان

کاستن از ارزشهای اخالقی مسلمانان با ایجاد ترس و نشان دادن این تصاویر کاه

نیستند. باشند، برخوردار ی که باید برخوردارزنان مسلمان از هوش

مردساالر و تبعیض آمیز غیر نشان دادن جامعه مسلمانان به عنوان جامعه

راهبردهایی برای نقش زنان در بیداری اسالمی

راهبردهای مختلفی وجود دارد که می توان از طریق آنها با توطئه های آمریکا و رژیم

راهبردها به قرار زیر می باشند: صهیونیستی مقابله کرد. این

زنان می بایست مشارکت خود را افزایش داده و در رسانه های سالم حضاور پیادا

با رسانه هایی که با اهداف مقاومت سازگار هستند. این رساانه هاا مای خصوصا ، کنند

بایست بصورت گسترده برای افشای توطئه های آمریکا و رژیم صهیونیساتی بکاار رود.

نه ها می بایست نقشی سازنده را از طریق آگاهی بخشی باه ملات هاای مسالمان رسا

زنان وجوانان داشته باشند. خصوصا

بازگشت به هویت اسالمی

دور ماندن از ارزش های اسالمی و اصاول آن، مهمتارین دغدغاه در ایان مسایر

در قلمداد می شود. بازگشت به هویت اساالمی عامال اصالی در رسایدن باه پیاروزی

برای زنان می باشد. امت اسالم از ثروت و غنای طبیعای جنبش بیداری اسالم خصوصا

و مادی و معنوی فراوانی برخوردار است و این ثروت فقط وقتای باه حالات بالفعال در

می آید و شکوفا می شود که دین اسالم بخوبی اجرا شود.

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

361

ق انجام وظایف مرتبط باا فعال کردن نقش زنان نخبه با توانمندسازی آنها از طری

اسالم به هر طریق ممکن

به این ترتیب زنان نخبه می بایست هماهنگ با دولت به ایساتادگی خاود اداماه

بدهند و اصول بنیادین مقاومت ملتها را برای مردم تدوین کنند.

هر انقالب نیازمند یه رهبری قدرتمند می باشد؛ رهبری و مادیریتی کاه بداناد

عرض یه آزمون الهی قرار دارد و در برابر رفتارهایش مسئول است. این هر کشور در م

رهبر می بایست با ایستادگی هرچه تمامتر در برابر دشمن، محبت خود را نیز به مردم

لذا زنان می بایست نقش مدیریت و رهبری خود را ایفا کنند و در مسایر .افزایش دهد

کت داشته باشند.انتخاب رهبران صالح در انتخابات نیز مشار

حمایت از اندیشه ها و جنبش های اسالمی در کشورهای دیگر

این مسئله می تواند باعث اتحاد و وحادت امات اساالم شاود. ایان مسائله بایاد

متضمن صدور فرهنگ انقالبی به سایر زنان در کشورهای دیگر نیز باشد.

مما می توانی»احیای اعتماد بنفس در زنان مسلمان با شعار.»

.ایجاد سازمان جهانی مسلمانان که بتواند در تمام کشورهای اسالمی نفوذ داشته باشد

این سازمان می تواند مباح ات و فعالیت های مختلفی را در حوزه آموزشی برای زنان

ترتیب داده و آگاهی های آنها را نیز بااال ببارد و حاس مسائولیت را نیاز در گاروه هاای

مسلمان بوجود بیاورد.

آثار ابزارهای جدید ارتباطی و روان شناختی و مسائل تبلیغداتی در انحدراف

زنان مسلمان از نقش آنان در بیداری اسالمی

همانطور که می دانیم پیشرفت های خیره کننده ای در حوزه علوم وفناوری خصوصاا

شابکه هاای در جنبه های رسانه اتفاق افتاده است. امروزه اشکال جدیدی از رسانه نظیار

و ... ظهاور پیادا کردناد کاه جاایگزین اشاکال تیاوب تویتر، یو اجتماعی چون فیس بو ،

قدیمی تر رسانه شده اند. رسانه نقش بسیار مهمی در بسیج امت اسالم در جریان انقاالب

ها ایفا کرده است و بارها گفته شده که افراد خصوصا جوانان از طریق فیس باو و تاویتر

کنار یکدیگر جمع شوند. با این حال نمی توانیم آثار منفی این رساانه هاا در توانستند در

برای زنان را نادیده بگیریم. ایان رساانه هاا تاالش مخدوش کردن هویت اسالمی خصوصا

می کنند واقعیت ها را در حوزه افکار عمومی مخدوش کنند. این رسانه هاا بشادت تحات

لط را در مورد اندیشه های غرب منتشر می کنند.حمایت آمریکا قرار دارند واطالعات غ

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

361

برای م ال این رسانه ها انقالب در تونس و مصر را با نام انقالب اقتصادی و اجتمااعی

توصیف می کنند و جنبه ها وانگیزه های اسالمی واخالقی این انقاالب هاا را نادیاده مای

ر جهاان اساالم بعناوان افارادی گیرند. این رسانه ها حتی گام را فراتر گذاشته و زنان را د

محصور و زندانی در خانه نشان می دهند که نمای توانناد در ایان جنابش هاا مشاارکت

داشته باشند. به این ترتیب، حضور زنان در بیاداری اساالمی را از طیاف مخاطباان خاود

پنهان نگه می دارند. عالوه براین، رسانه های غربی تالش می کنند از نقطاه نظار اندیشاه

ی، نقش زنان را در جنبش ها تحریف کنند . به این ترتیب آنها زنان مسلمان تای فمنیسه

را موجوداتی در معرض تبعیض نشان می دهند که بارها مورد حقارت قرار گرفته اند بدون

اینکه نقش ویژه زنان مسلمان که در قرآن تدوین شده و همچنین موقعیات باارز زناان در

ردم جهان نشان دهند.کشورهای اسالمی را به م

عالوه براین، نقل قول های فراوانی از امام خمینی وجود دارد که این مسائله را نشاان مای

گوید: شما نشان دادید که پیش از مردان حرکت می کنید. مردان از شما الهام مای می دهد. او

آموختناد و ماردان در گیرند. مردان ایرانی از زنان ایرانی درس گرفتند و از آنها مسائل زیادی را

قرآن نیز از زنان دوست داشتنی خود درس می گیرند.

رسانه های غربی با بازی با واقعیت ها اهداف ماادی گارای خاود را در جهاان اساالم

جدید دنبال می کند و غرب تالش می کند این پروژه را در انقالبهای عربی اجارا کناد تاا

نتوانند دوست را از دشمن تشاخیص دهناد. ایان مرز میان خوب و بد از بین برود و مردم

لحااظ ناوع پوشاش و ه با رسانه ها تالش می کنناد ویژگای هاای زن جدیاد را خصوصاا

چگونگی کنش ها و واکنشهای او در قبال مردان را بنمایش بگذارناد. در نشاان دادن ایان

تالش مای تصویر، رسانه های غربی، واقعیت ها در مورد زن مسلمان را مخدوش می کند و

رنجای هساتند در حالیکاه زناان مسالمان، غکند نشان دهد زناان مسالمان در وضاعیت ب

نقشهای فراوانی را برعهده گرفته و الگوهای بسیار مهمی چون حضرت فاطمه زهارا دارناد

که دختر پیغمبر اکرم بود.

آموزه های اسالم، خصایص و رفتارهای فراوانی را برای زنان به رسمیت می شناساد و

نشان می دهد که آنها می توانند صفات مختلفی را داشته باشند. برمبنای نگرش اساالمی،

شخصیت زنان در حول باورها و اخالق آنها شکل می گیرد در حالیکه پایش شارب اصالی

مشارکت سازنده و فعال زنان در موضوعات مختلف در جنباه هاای اصالی شخصایت آنهاا

نهفته است.

ده گزی

برت

االمق

میسال

ی ادار

بین و

زنای

هانج

س جال

ا

362

هاپیشنهادگیری و نتیجه

گفته شد موج جدیاد بیاداری اساالمی تحات تاأثیر ماردان بازرگ همانطور که قبال

مسلمان است که تحت حمایت زنان مسلمان قرار گرفتند. جالاب اسات بدانیاد کاه زناان

مسلمان بصورت کامل در صحنه سیاسی، حضور و مشارکت داشته و تحت تأثیر اسالم کار

ی که کشورهای غربی تمام تاالش خاود را بارای خود را انجام می دهند آن هم در شرایط

تضعیف جنبش های اسالمی بکار بسته اند. غربی ها نقش زنان مسلمان در این جنبش ها

را از طریق تبلیغات رسانه ای سوء انکار می کنند و تاالش مای کنناد نشاان دهناد زناان

عیت را انکار کند در جوامع اسالمی هستند اما چه کسی می تواند این واق پنهانموجوداتی

که زنان نقش بسیار مهمی در جریان جنبش ها از درون خانه تا خیابانها ایفا کردند.

جنبش های اسالمی تحت تأثیر غرب قرار گرفته اند و اگر زنان مسلمان آگااهی هاا و

مراقبت های کافی را نداشته باشند و رهباری جنابش را بدسات نگیرناد و آنارا در مسایر

هند مطمئنا تالش های آنها هدر خواهد رفت و دستاویز بازی سیاستگذاران درست قرار ند

غربی خواهد شد.

این تهدیدها وچالشها در مسیر جنبش بیداری اسالمی وجود دارد و لزوم یاه برناماه

ریزی دقیق و سیاست گذاری مفصل باتوجه به اهداف اسالمی را بیش از پیش تدوین مای

آسیب شناسی های هر جنبش نیز انجام شود. بناابراین الزم کند. در این مسیر می بایست

است که کشورهای مسلمان باهم متحد شده واز انقالب های خاود در برابار توطئاه هاای

غربی محافظت کنند. مهمترین روش برای رسیدن به این هدف، برگازاری هماایش هاای

مند اساالمی و رهباران مختلف وایجاد فرصت ها برای تبادل ایده ها در میان زناان اندیشا

جنبش های اسالمی می باشد تا به این ترتیب آنها در کنار یکدیگر جماع شاده و بتوانناد

در بهتری از چالشهایی که فراروی آنها قرار دارد بدست بیاورناد وبرناماه ریازی دقیقای

برای پرداختن به آنها بصورت مستقیم داشته باشند.

گروهی است تاا بتواناد احیاای اساالم پرشاکوه و جهان اسالم نیازمند همکاری و کار

باعظمت را شاهد باشد و جایگاه واقعی و تاریخی مسلمانان را به آنها برگردانند.