Aile Hekimi / Genel Pratisyenin Cekirdek Yeterlilikleri – Toplum YönelimiARAŞ. GÖR. DR. TUĞRUL BIYIKLIOĞLU

DANIŞMAN: PROF. DR. MEHMET UNGAN

Leeuwenhorst Tanımı 1974

‘… Genel pratisyen, hekim ve tıp dışı diğer meslektaşlarıyla işbirliği içinde uygulama yapar. Tedavi, koruma ve eğitim yoluyla nasıl ve ne zaman hastalarının ve ailelerinin sağlığını geliştirme girişimlerinde bulunabileceğini bilir. Ayrıca topluma karşı da mesleksel sorumluluğu olduğunu kabul eder.’

WONCA Tanımı 1991

‘…Genel pratisyen ya da aile hekimi ırk, din, kültür ve toplumsal sınıf ayrımı yapmaksızın, bireylere aile ve ailelere toplum bağlamında bakım sağlar.’

‘…Genel pratisyen/aile hekimi mesleksel görevini bireylerin sağlık gereksinimleri ve hizmet sunduğu toplumun var olan kaynaklarına göre, doğrudan ya da diğer sağlık çalışanlarının verdiği hizmetler aracılığıyla yerine getirir.’

Olesen Tanımı 2000

‘…Genel pratisyen, hastanın var olan hastalığının tipine ya da diğer kişisel ve toplumsal özelliklerine bakmaksızın toplum içindeki bireylere bakım sunar ve sağlık sisteminin var olan kaynaklarını hastalarının yararına en iyi şekilde düzenler…’

WONCA – Aile Hekimliği Avrupa Tanımı

Aile Hekimliği / Genel Pratisyenlik disiplininin özellikleri

Sağlık sistemiyle ilk tıbbi temas noktasını oluşturur; hizmet almak isteyenlere açık ve sınırsız bir sağlar; yaş, cinsiyet ya da kişinin başka herhangi bir özelliğine bakmaksızın tüm sağlık sorunlarıyla ilgilenir.

Bu bakış açısı disiplinin birçok yönünün belirginleşmesine yol açar ve bunların birey ve toplum sorunlarının yönetiminde kullanılması için fırsatlar yaratır.

Sağlık kaynaklarının verimli kullanımını sağlar.

Aile Hekimliği / Genel Pratisyenlik disiplininin özellikleri

Toplumun sağlığı için özel bir sorumluluk üstlenir Disiplin, sağlık hizmeti konularında hem tek tek

hastalara hem de daha genel anlamda topluma karşı sorumluluğu olduğunu kabul eder. Bu zaman zaman bir gerginlik yaratır ve uygun bir şekilde yönetilmesi gereken çıkar çatışmalarına yol açabilir

Sağlık sorunlarını fiziksel, ruhsal, toplumsal, kültürel ve varoluş boyutlarıyla ele alır

Aile Hekimliği / Genel Pratisyenlik Uzmanlığı

Bireylere kendi aile, toplum ve kültürleri bağlamında hizmet sunarlar

Topluma karşı mesleksel sorumluluk taşırlar

Aile Hekimi/Genel Pratisyenin Çekirdek Yeterlilikleri

Birinci basamak yönetimi Kişi merkezli bakım Özgül sorun çözme becerileri Kapsamlı yaklaşım Toplum yönelimli olma Bütüncül yaklaşım

Gay Bernard’ın önerdiği disiplin ilkeleri

1- Hasta merkezli yaklaşım

2- Aile ve toplum bağlamına yönelim

3- Hasta gereksinimleri ve istekleri ile belirlenen etkinlikler

4- Seçilmemiş ve karmaşık sağlık sorunları

5- Ciddi hastalıkların düşük insidansı

6- Hastalıkların erken evrelerde görülmesi

7- Çok sayıda yakınma ve patolojinin eş zamanlı yönetimi

8- Sürekli yönetim

9- Bakımın koordinasyonunu sağlama

10- Verimlilik

DSÖ Çerçeve Bildirgesi - 1998

A. Genel

B. Sürekli

C. Kapsayıcı

D. Koordine

E. İşbirliğine dayalı

F. Aile yönelimi

G. Toplum yönelimi

DSÖ Çerçeve Bildirgesi - 1998

Aile yönelimli bakım; Hastanın sorunlarını,

Aile çevresi

Sosyal ve kültürel ilişkiler ağı

İş ve ev koşulları, bağlamında ele almalıdır.

Toplum yönelimli; Hastanın sorunları,

İçinde yaşadığı toplum ve toplumun sağlık gereksinimleri bağlamında ele almalıdır.

Diğer sektörlerdeki kuruluşlar, çalışanlar ve kendi kendine ve karşılıklı yardım grupları ile işbirliği içinde olmalıdır.

WONCA 1991 Bildirgesi

Kapsayıcı bakım

Hastaya yönelim

Aileye odaklanma

Hekim/hasta ilişkisi

Diğer hizmetlerle eşgüdüm sağlama

Savunmanlık

Ulaşılabilirlik ve kaynak yönetimi

Toplum için yükümlülük üslenme

Toplum Yönelimli Olma

Hastaların sağlık gereksinimleriyle onların içlerinde yaşadıkları toplumun sağlık gereksinimlerini, var olan kaynakların kullanımı açısından bir denge içinde uzlaştırabilme.

Temel Uygulama Özellikleri

Bağlamsal boyut Çalışma koşulları, toplum, kültür, parasal ve düzenleyici

çerçeveler dahil hekimlerin bizzat kendi bağlamlarını ve çalıştıkları çevreyi anlamaları

Tutumsal boyut Bilimsel boyut

Bağlamsal boyut

Sosyoekonomik etkenler, coğrafya ve kültür dahil yerel toplumun çalışma yeri ve hasta bakımına etkisinin anlaşılması

Toplam iş yükünün her bir hastaya verilen bakım üzerindeki etkisinin ve bu bakımın sunulması için var olan olanakların (personel ve donanım gibi) farkında olunması

Uygulama düzeyinde sağlık hizmetinin sunulduğu mali ve yasal çerçevelerin anlaşılması

Hekimin kişisel ev ve iş ortamının, sunduğu hizmet üzerindeki etkisinin anlaşılması

McWHINNEY – Aile Hekimliğinin İlkeleri

Aile hekimi hasta ile her temasını sağlığın geliştirilmesi için fırsat olarak değerlendirir. Hastalarının her birini yılda ortalama dört kez görmeleri koruyucu hekimlik uygulamaları açısından çok önemli bir fırsattır.

Aile hekimleri kendine kayıtlı hastaları risk grupları açısından gözden geçirir; bağışıklama, pap-smear testi, TA ölçümü vs.

Aile hekimi kendini toplum içindeki sağlık bakımı ve destekleyici hizmetler ağının bir parçası olarak görür. Aile hekimleri, hastanede çalışan hekimler, sağlık çalışanları, evde bakım

hemşireleri, sosyal hizmet görevlileri vb.

Genel pratisyenlik bu hizmet ağında kilit bağlantıyı oluşturmaktadır.

McWHINNEY – Aile Hekimliğinin İlkeleri

İdeal olarak, aile hekimleri hastalarıyla aynı yaşam ortamını paylaşmalıdır. Tam olarak yarar sağlayabilmeleri için aile hekimlerinin hizmet verdikleri çevrede görünür bir varlıklarının olmasına hala gereksinim vardır. Niagara Şelalesindeki Aşk Kanalı felaketi

Aile hekimi, kaynakların yöneticisidir. Tanısal incelemeler, tedavi reçeteleri, uzman sevkleri, belirli ölçülerde hastaneye

yatışlar. Kaynaklar kısıtlıdır. Bu nedenle hastaların ve toplumun yararı için kaynakların

yönetimi, aile hekiminin sorumluluğundadır. Bazı durumlarda, hastanın bireysel çıkarları, toplumunkilerle çatışabilir ve bu da

etik sorunlara yol açabilir.

McWHINNEY – Toplumsal Hizmet Ağı

Aile Hekimleri, kendilerini sağlık ağının bir parçası olarak düşünmeye alışkındırlar, hastaların yararı için çok sayıda uzmanın hizmet vermesini sağlarlar.

Toplumda, insanların birbirleri ile ilişkili sağlık ve sosyal problemleri ile ilgilenen birçok kaynak mevcuttur.

Aile hekimleri bu hizmetleri sunan kaynaklar ile iyi iletişim kurabilmelidir.

Bu hizmetlerin aile hekimliği açısından iki tip önemi vardır; 1 – Aile hekimleri, hastaların bu konuda bilgi kaynağı olabilirler 2 – Aile hekimleri, birçok farklı konuda destek ve yardım sağlayabilirler

McWHINNEY – Toplumsal Hizmet Ağı

Çalışmaya yeni başlayan veya yeni bir bölgeye giden aile hekimleri, özellikleri yerel hizmet ağları hakkında sürekli ilişkide bulunacağı görevliler ile kişisel ilişki geliştirerek bilgi almak üzere her türlü çabayı göstermelidir.

Sağlık idarecileri ve onların çalışanları özellikle aile hekimi için önemlidir.

Ayrıca birimde çalışanları da iletişime açık olmaları konusunda eğitmek gerekir.

McWHINNEY – Toplum Sağlığı

Halk sağlığı uzmanları ile aile hekimleri, hastalıkları önleme ve sağlığı geliştirme sistemlerini oluşturma ve sürdürme açısından doğal müttefiklerdir.

Yerel toplum sağlığı merkezleri ile iletişim kurulması ve sürdürülmesi, aile hekimi ile tüm sağlık sistemleri arasında önemli bir köprüdür.

Toplum sağlığı hemşireleri (TSH) sayesinde aile hekimi ile toplum sağlığı arasındaki iletişim ve bakımın bütünleşik olarak sürmesi sağlanır.

TSH, yeni doğum yapmış annelere evde bebek bakımı ziyaretleri, yalnız yaşayan yaşlıların değerlendirilmesi, gençler için sosyal yardım programları gibi hizmetleri sağlamaktadır.

McWHINNEY – Toplum Sağlığı

Doug Campos-Outcalt (2004), aile hekimlerinin; Toplum Sağlığı sisteminin bir parçası olarak yerine getirmeleri gereken beş işlev tanımlamıştır: 1 – Uygulamalarında, önerilen koruyucu sağlık hizmetler kılavuzlarını

kullanmak 2 – Sürveyans sisteminin en ön safında yer almak 3 – Toplum sağlığı merkezlerine uygun yönlendirmeler yapmak ( örn;

doğum öncesi veya bebek bakımı sınıfları) 4 – Toplum sağlığı merkezlerinden gelen yönlendirmeleri kabul etmek

( örn; herhangi bir aile hekimi olmayan yeni hastalar) 5 – Yerel sağlık birimleri ile yapıcı bir etkileşim içinde olmak

McWHINNEY – Toplum Sağlığı

Doug Campos-Outcalt, toplum sağlığı alanında temel düzey, orta düzey, gelişmiş düzey ve liderlik olmak üzere dört basamaklı bir uzmanlaşma önermektedir.

Tüm aile hekimleri temel düzeyde uzmanlığa sahip olmalıdır.

McWHINNEY – Toplum Sağlığı

Temel Düzey; Bilgi;

Yerel sağlık birimlerinin fonksiyon ve yetkilerini

Merkezi ve yerel sağlık birimleri ile nasıl etkili iletişime geçebileceğini

Toplum sağlığı görevleri olan yerel, merkezi kurumların rollerini

Toplum sağlığı açsından önemli olan, cinsel yolla bulaşan hastalıklar, tüberküloz ve diğer hastalıkların tıbbi bakımını

Kanıta dayalı koruyucu rehberleri,

Toplum sağlığı kaynaklarının (temas takibi, direkt gözlem tedavisi, izolasyon ve karantina) uygun kullanımını

Acil ve afetlerdeki rolünü, bilir

McWHINNEY – Toplum Sağlığı

Temel Düzey; Kabiliyetler;

Bildirimi zorunlu hastalık veya durumların bildirimi

Vital istatistiklerin doğru kaydedilmesi

Klinik koruyucu rehberlerin uygulanması (tarama, bağışıklama, danışma, kemoprofilaksi, seyahat önerileri)

Tıbbi literatürü anlayabilme (temel epidemiyoloji ve istatistik)

Çok sık görülmeyen hastalık ve şablonları tanıyabilme

Çevre ile ilgili durumlarla alakalı bilgi toplayabilme

Toplum kaynaklarının kullanımı

Hayat tarzı değişikliği için danışmalık verebilme

McWHINNEY – Diğer Hizmet Ağları

Çocuklar için hizmetler

Okul sağlığı ve rehberlik hizmetleri

Endüstriyel sağlık hizmetleri

Ruh sağlığı hizmetleri

Yaşlılar için hizmetler

Evde bakım hizmetleri

Kendi kendine yardım ve diğer yardım grupları

Gönüllüler

Toplum hizmetlerinin konumu

Kaynaklar

Wonca Avrupa 2005 Basımı Türkçe Çevirisi, TAHUD Yayınları – 4 Nisan 2011

Campos – Outcalt D. 2004. Public health and family medicine: An opportunity Journal of the American Board of Family Medicine 17:207-211

Ian R. Mcwhinney & Thomas Freeman, Textbook of Family Medicine/ Third Edition, Güldal D,Türkçe çevirisi - Medikal Akademi yayıncılık 2012, 14-18, 396-400.

WHO Framework for Professional and Administrative Development of General Practice/Family Medicine in Europe - 1998