Agricultura 2(2) 2003, 19-31

WPŁYW DESZCZOWANIA I NAWOŻENIA

MINERALNEGO NA PLONOWANIE WYBRANYCH

ODMIAN PSZENICY JAREJ I PSZENŻYTA JAREGO

UPRAWIANYCH NA GLEBIE LEKKIEJ

CZ. I. PLONY ZIARNA

Dariusz Rakowski

Streszczenie. Podczas trzyletniego doświadczenia prowadzonego w latach 1996-98 na

glebie lekkiej zbadano wpływ nawadniania i nawożenia mineralnego na wielkość plonów

ziarna pszenicy jarej i pszenżyta jarego. Określono również produktywność 1 kg nawo-

zów mineralnych oraz 1 mm deszczowania. Obserwacje klimatologiczne pochodziły z tej

samej stacji doświadczalnej, w której były prowadzone badania. Uzupełniające nawad-

nianie zwiększyło plon ziarna pszenicy jarej o ponad 30% (1,31 t·ha-1), a pszenżyta o 23%

(1,21 t·ha-1). Pod wpływem intensywnego nawożenia mineralnego plon ziarna pszenicy

wzrósł średnio o 88% (2,89 t·ha-1), a pszenżyta o prawie 67% (2,77 t·ha-1) w porównaniu

z obiektem kontrolnym. Produkcyjność 1 mm zastosowanej wody oraz nawożenia mine-

ralnego była wyższa w przypadku pszenicy niż pszenżyta. Uproszczona analiza ekono-

miczna wykazała, iż przyrost plonu ziarna pod wpływem deszczowania i nawożenia nie

był w stanie zrekompensować wyższych kosztów uprawy przy aktualnych cenach zbóż.

Słowa kluczowe: deszczowanie, nawożenie, pszenica jara, pszenżyto jare

WSTĘP

Przyczyną braku stabilności plonowania zbóż jarych jest niedostatek opadów atmos-

ferycznych w okresie wzmożonego zapotrzebowania roślin na wodę. Intensywne od-

miany pszenicy i pszenżyta jarego są zdolne wydać bardzo wysokie plony pod warun-

kiem optymalnego nawożenia mineralnego i nawadniania. Na glebach lekkich, charak-

teryzujących się małą retencją wody, zmienność plonowania zbóż jarych jest bardzo

duża. Zdaniem wielu autorów, właśnie pszenica jara najbardziej reaguje na brak wody

[Dzieżyc i in. 1987a, Grabarczyk 1987, Dzieżyc i Trybała 1989]. W związku z sukce-

sywnym wprowadzaniem do uprawy intensywnych odmian zbóż jarych, głównym ce-

lem przeprowadzonych badań było określenie wpływu deszczowania i nawożenia mine-

ralnego na plonowanie wybranych odmian pszenicy i pszenżyta jarego uprawianych na

glebie lekkiej oraz ocena efektów produkcyjnych i ekonomicznych zastosowanych za-

biegów.

D. Rakowski

Acta Sci. Pol.

20

MATERIAŁ I METODY

Badania polowe przeprowadzono w latach 1996-98 na glebie brunatnej kwaśnej,

wytworzonej z piasku słabo gliniastego pochodzenia zwałowego (5Bw pgl:pgm).

W doświadczeniu polowym założonym metodą losowanych podbloków w układzie

zależnym split-split-plot w czterech powtórzeniach badano trzy czynniki:

I – O (wariant kontrolny), W (wariant deszczowany), uzupełniające deszczowanie

stosowano według dekadowych potrzeb opadowych pszenicy i pszenżyta

[Dzieżyc i in. 1987b],

II – odmiany pszenicy: Banti i Hena oraz pszenżyta: Migo i Maja,

III – nawożenie mineralne: 0 NPK (kontrola, bez nawożenia), 1 NPK – 150 kg·ha-1

(50 + 40 + 60), 2 NPK – 300 kg·ha-1

, 3 NPK – 450 kg·ha-1

.

Gleba charakteryzowała się małą zawartością przyswajalnych form azotu (2,0-2,5

mg·100g gleby-1

), potasu (4,2-6,4 mg·100g gleby-1

), fosforu (3,5-5,7 mg·100g gleby-1

)

i lekko kwaśnym odczynem (pH w 1n. KCl – 5,6). Przedsiewnie zastosowano fosfor

i potas oraz 50 kg·ha-1

azotu w formie saletry amonowej. Badane gatunki zbóż nawożo-

no azotem pogłównie w fazach krzewienia i strzelania w źdźbło, różnicując ilości wy-

siewane na poszczególne obiekty według założonych wariantów nawozowych. W latach

prowadzenia doświadczenia panowały zmienne warunki klimatyczne (rys. 1). Rośliny

deszczowano najintensywniej w 1998 r., charakteryzującym się małą ilością opadów

i ich niekorzystnym rozkładem w okresie wegetacji. W latach 1996-1997 wystąpiły

obfite opady i dlatego zastosowano odpowiednio 40 i 50 mm wody (tab.1). Jednorazo-

we dawki nawodnieniowe były dostosowane do efektywnej użytecznej retencji gleby

i wynosiły od 10 do 36 mm.

Tabela 1. Dawki wody zastosowane do deszczowania pszenicy jarej i pszenżyta jarego, mm

Table 1. Spring wheat and spring triticale sprinkling irrigation doses, mm

Miesiąc

Month

Dekada

Decade

Rok – Year

1996 1997 1998

Maj May

1 – – –

2 – – 36

3 – 10 –

Czerwiec June

1 20 20 16

2 20 20 16

3 – – 24

Lipiec

July

1 – – –

2 – – 16

3 – – 16

Razem – Total 40 50 120

Doboru testowanych odmian zbóż jarych dokonano w oparciu o rejonizację odmia-

nową. Powierzchnia poletek do zbioru wynosiła 15 m2. Do określenia ekonomicznej

efektywności zastosowanych zabiegów przyjęto ceny zbóż i środków produkcji obo-

wiązujące w roku 1998. Istotność wszystkich uzyskanych różnic oceniono testem Tu-

keya na poziomie ufności 0,05.

Wpływ deszczowania i nawożenia... Cz. I. Plony ziarna

Agricultura 2(2) 2003

21

Rys. 1. Klimatogramy w układzie dekadowym według Waltera i Lietha w modyfikacji Gregor-

czyka

Rys. 1. Ten-day climatic conditions following Walter and Lieth, modified by Gregorczyk

D. Rakowski

Acta Sci. Pol.

22

WYNIKI

Zastosowane deszczowanie i nawożenie mineralne istotnie różnicowały plony ziarna

pszenicy i pszenżyta (tab. 2 i 3). Wpływ tych czynników był istotny w każdym roku

badań. W porównaniu z wieloleciem jedynie w okresie wegetacyjnym 1998 r. (spośród

trzech lat badań) odnotowano stosunkowo większy deficyt opadów, który miał wpływ

na najniższe plony ziarna zbóż na obiektach nienawadnianych. Najmniejszy efekt desz-

czowania uzyskano w wilgotnym 1996 roku. Uzyskiwane w każdym roku doświadcze-

nia plony testowanych odmian pszenicy jarej różniły się nieistotnie. Podobnie plonowa-

ły również obie odmiany pszenżyta.

Istotne oddziaływanie deszczowania stwierdzono w każdym roku doświadczenia.

Średnie z trzech lat badań plony ziarna pszenicy jarej, niezależnie od odmiany, wzrosły

pod wpływem nawadniania o 31,0% (1,31 t·ha-1

), zaś pszenżyta jarego o 23,5%

(1,21 t·ha-1

). Jednak efektywność tego zabiegu zależała w dużym stopniu od przebiegu

warunków klimatycznych. Największe przyrosty plonu obu odmian pszenicy, wynoszą-

ce średnio 70% (2,5 t·ha-1

), uzyskano w 1998 r. Natomiast w chłodniejszym i przekrop-

nym 1996 roku plon ziarna wzrósł tylko o 13,0% (0,61 t·ha-1

). Nawadnianie pszenżyta

istotnie różnicowało wielkość plonów ziarna. Lepiej plonującą okazała się odmiana

Migo, która w bardziej suchym 1998 r. wydała plon o 14,0% (0,9 t·ha-1

) wyższy niż

odmiana Maja. W 1996 r. zwyżki plonu odmiany Migo pod wpływem tego zabiegu

wynosiły 10,3% (0,60 t·ha-1

).

W wyniku nawożenia mineralnego uzyskano istotny przyrost plonu ziarna obu ga-

tunków zbóż. Największe plony uzyskano w 1998 r. z obiektów nawożonych najwyższą

dawką NPK. Niezależnie od warunków występujących w okresie wegetacyjnym, średni

plon ziarna pszenicy pod wpływem najwyższej dawki NPK zwiększył się o 88,5%

(2,89 t·ha-1

), a pszenżyta o 66,5% (2,77 t·ha-1

).

Współdziałanie zastosowanych zabiegów agrotechnicznych było istotne w kształto-

waniu plonów pszenicy i pszenżyta we wszystkich latach doświadczenia. Oceniając

kompleksowy efekt działania wody i nawozów mineralnych wykazano, że odmiana

pszenicy Banti dała największy przyrost plonu ziarna, aż o 192,0% (5,0 t·ha-1

).

W przypadku pszenżyta była to odmiana Migo – wzrost o 161,0% (5,8 t·ha-1

). Nieza-

leżnie od odmiany, zanotowano zwiększenie plonów o 140,0% (4,0 t·ha-1

) w odniesie-

niu do pszenicy oraz o 98,0% (3,88 t·ha-1

) w przypadku pszenżyta.

Produkcyjność nawadniania zależała od przebiegu pogody, a zwłaszcza od ilości

i rozkładu opadów oraz od wielkości zastosowanych uzupełniających dawek wody.

Najkorzystniejszy wskaźnik produkcyjności netto 1 mm wody uzyskano w 1998 roku:

21,0 kg·mm-1

w odniesieniu do pszenicy i 19,0 kg·mm-1

przy pszenżycie (tab. 4). Na-

tomiast najmniejszą jednostkową produkcyjność otrzymano nawadniając pszenżyto jare

w 1996 roku ( 10,7 kg·mm-1

), a pszenicę w 1997 roku (16,0 kg·mm-1

).

Produkcyjność jednostkowa wody wyraźnie zależała również od nawożenia mine-

ralnego. Korzystne działanie wysokich dawek NPK dotyczyło obu porównywanych

gatunków zbóż. Średnia produkcyjność 1 mm zastosowanej wody pod wpływem nawo-

żenia była o 7% wyższa w przypadku pszenicy niż pszenżyta.

Produkcyjność netto 1 kg NPK nie była istotnie zróżnicowana (tab. 5). Najmniejsze

efekty nawożenia otrzymano w suchszym 1998 roku, nawożąc pszenicę jarą. Natomiast

na obiektach deszczowanych produkcyjność netto 1 kg NPK dla pszenicy była o 30%

większa niż w warunkach naturalnych.

Tabela 2. Plony ziarna pszenicy jarej, t·ha-1

Table 2. Yield of spring wheat grain, t·ha-1

Czynnik – Factor Rok – Year

Średnia – Mean 1996 1997 1998

Deszczowanie Sprinkling irrigation

Nawożenie Fertilization

Banti Hena Średnia Mean

Banti Hena Średnia Mean

Banti Hena Średnia Mean

Banti Hena

Nie deszczowane

Non-sprinkling

irrigated

0 3,00 2,90 2,95 3,00 3,10 3,05 2,60 2,10 2,35 2,90 2,80

150 4,46 4,20 4,33 4,60 4,20 4,40 3,60 3,40 3,50 4,20 3,90

300 5,30 5,46 5,38 5,20 5,10 5,15 3,80 4,00 3,90 4,80 4,85

450 5,80 5,70 5,75 6,00 5,80 5,90 5,00 4,30 3,60 5,60 5,30

Średnia – Mean 4,65 4,67 4,66 4,70 4,55 4,62 3,75 3,45 3,34 4,37 4,20

Deszczowane

Sprinkling irrigated

0 3,30 3,27 3,28 3,20 3,30 3,25 4,80 4,20 4,50 3,76 3,56

150 5,00 5,00 5,00 5,60 5,10 5,35 6,00 5,30 5,65 5,53 5,13

300 6,20 6,00 6,10 6,30 6,20 6,25 6,90 7,00 6,95 6,47 6,40

450 6,80 6,60 6,70 6,80 6,70 6,75 7,60 7,30 7,45 7,07 6,87

Średnia – Mean 5,32 5,22 5,27 5,46 5,32 5,40 6,32 5,95 6,14 5,57 5,62

Średnia Mean

0 3,15 3,08 3,11 3,10 3,20 3,15 3,70 3,15 3,42 3,33 3,18

150 4,73 4,60 4,66 5,10 4,65 4,87 4,80 4,35 4,57 4,86 4,51

300 5,75 5,73 5,74 5,75 5,65 5,70 5,35 5,50 5,42 5,63 5,62

450 6,30 6,15 6,22 6,40 6,25 6,32 6,30 5,80 6,05 6,33 6,08

Średnia – Mean 4,98 4,94 4,96 5,08 4,93 5,00 5,04 4,70 4,86 4,97 4,91

NIR0,05 – LSD0.05 dla – for:

deszczowania – sprinkling irrigation (A) 0,86 0,31 0,39 0,52

odmian – cultivars (B) ni – ns ni – ns ni – ns ni – ns

nawożenia – fertilisation (C) 0,78 0,55 0,64 0,65

interakcji – interaction

A x B ni – ns ni – ns 0,52 0,53

A x C ni – ns 0,73 0,86 0,17

ni – różnica nieistotna – ns – non-significant difference

D. Rakowski

Acta Sci. Pol.

2

Tabela 3. Plony ziarna pszenżyta jarego, t·ha-1

Table 3. Yield of spring triticale grain, t·ha-1

Czynnik – Factor Rok – Year

Średnia – Mean 1996 1997 1998

Deszczowanie

Sprinkling irrigation

Nawożenie

Fertilisation Migo Maja

Średnia

Mean Migo Maja

Średnia

Mean Migo Maja

Średnia

Mean Migo Maja

Nie deszczowane

Non-sprinkling irrigated

0 5,20 4,30 4,75 3,30 3,83 3,56 3,60 3,40 3,50 4,03 3,84

150 6,00 5,40 5,70 4,70 5,10 4,90 4,10 4,20 4,15 4,90 4,90

300 6,40 5,60 6,00 6,10 5,90 6,00 5,30 4,70 5,00 5,93 5,40

450 6,70 6,00 6,35 6,60 6,30 6,45 5,70 5,20 5,45 6,30 5,83

Średnia – Mean 6,00 5,30 5,70 5,17 5,28 5,23 4,70 4,40 4,52 5,30 5,00

Deszczowane

Sprinkling irrigated

0 5,40 4,50 4,95 3,80 4,30 4,05 4,80 4,00 4,40 4,60 4,20

150 6,26 5,80 6,03 5,80 5,93 5,86 6,40 5,80 6,10 6,15 5,84

300 6,80 6,20 6,40 7,43 6,80 7,11 8,70 7,60 8,15 7,60 6,86

450 7,20 6,86 7,03 7,63 7,80 7,71 9,40 8,20 8,80 8,00 7,62

Średnia – Mean 6,40 5,80 6,10 6,16 6,13 6,18 7,30 6,40 6,86 6,60 6,13

Średnia

Mean

0 5,30 4,40 4,85 3,55 4,06 3,80 4,20 3,70 3,95 4,31 4,02

150 6,13 5,60 5,86 5,25 5,51 5,38 5,25 5,00 5,12 5,52 5,37

300 6,60 5,90 6,25 6,76 6,35 6,55 7,00 6,15 6,57 6,76 6,13

450 6,95 6,43 6,69 7,11 7,05 7,08 7,55 6,70 7,12 7,15 6,72

Średnia – Mean 6,20 5,55 5,91 5,66 5,74 5,70 6,00 5,40 5,70 5,95 5,56

NIR0,05 – LSD0.05

deszczowania – sprinkling irrigation (A) 0,34 0,86 0,35 0,52

odmian – cultivars (B) 0,27 ni – ns 0,63 0,30

nawożenia – fertilisation (C) 0,53 0,78 0,76 0,70

interakcji – interaction

A x C 0,72 1,21 0,98 0,97

A x B x C 0,81 ni – ns ni – ns 0,24

ni – różnica nieistotna – ns – non-significant difference

Wpływ deszczowania i nawożenia... Cz. I. Plony ziarna

Agricultura 2(2) 2003

25

Tabela 4. Produkcyjność 1 mm zastosowanej wody w pszenicy i pszenżycie, kg ziarna

Table 4. Productivity of 1 mm of irrigation applied to wheat and triticale, kg of grain

Czynnik – Factor Rok – Year Średnia

Mean 1996 1997 1998

Pszenica jara – Spring wheat

Nawożenie Fertilisation

0 8,4 4,0 17,0 9,8

150 16,2 19,0 17,8 17,6

300 18,7 22,0 25,3 22,0

450 23,7 18,9 23,3 22,0

Średnia – Mean 16,7 16,0 21,0 17,8

Pszenżyto jare – Spring triticale

Nawożenie

Fertilisation

0 5,0 9,7 7,5 7,4

150 8,2 19,3 16,2 14,6

300 12,5 22,3 26,2 20,3

450 17,0 25,5 28,0 23,5

Średnia – Mean 10,7 19,2 19,5 16,5

Tabela 5. Produkcyjność 1 kg NPK, kg ziarna

Table 5. Productivity of 1 kg NPK, kg of grain

Czynnik – Factor Rok – Year Średnia Mean Deszczowanie

Sprinkling irrigation

Nawożenie

Fertilisation 1996 1997 1998

Pszenica jara – Spring wheat

Nie deszczowane

Non-sprinkling irrigated

150 8,9 8,9 7,6 8,5

300 7,9 6,9 5,1 6,6

450 6,2 6,3 5,0 5,8

Średnia – Mean 7,6 7,4 5,9 7,0

Deszczowane Sprinkling irrigated

150 11,3 14,0 7,6 11,0

300 9,5 10,0 7,3 8,9

450 7,5 7,7 6,5 7,2

Średnia – Mean 9,4 10,6 7,1 9,0

Pszenżyto jare – Spring triticale

Nie deszczowane Non-sprinkling irrigated

150 6,3 8,8 4,3 6,5

300 4,1 7,9 5,0 5,6

450 3,5 6,4 4,5 4,8

Średnia – Mean 4,6 7,7 4,6 5,6

Deszczowane Sprinkling irrigated

150 7,3 12,1 11,5 10,3

300 5,2 10,2 12,0 9,1

450 4,6 8,1 9,7 7,5

Średnia – Mean 5,7 10,1 11,0 8,9

Poprawa warunków wilgotnościowych przyczyniła się do zwiększenia wskaźnika

produkcyjności nawożenia pszenżyta o 59, a pszenicy jarej o 29%. Dane zamieszczone

w tabeli 5 wskazują, że produkcyjność netto nawożenia mineralnego miała wyższe war-

D. Rakowski

Acta Sci. Pol.

26

tości na obiektach nawadnianych w porównaniu z kontrolnymi. Wartości te malały wraz

ze wzrostem dawki NPK, przy czym dynamika obniżania się produkcyjności była jed-

nak mniejsza na obiektach nawadnianych. Produkcyjność 1 kg NPK była o 10% wyższa

w pszenicy niż w pszenżycie.

Na podstawie wyników uzyskanych z trzyletniego doświadczenia polowego prze-

prowadzono uproszczoną analizę ekonomiczną deszczowania i nawożenia mineralnego.

Wysokość przyrostu plonów ziarna pod wpływem nawadniania i intensywnego na-

wożenia kształtowała się na podobnym poziomie – od 3,78 t·ha-1

u pszenżyta odmiany

Maja do 4,17 t·ha-1

u pszenicy odmiany Banti (tab. 6). Uzyskana wartość tych przyro-

stów była uwarunkowana różnicą cen jednostkowych poszczególnych gatunków zbóż.

Porównując oba gatunki stwierdzono, iż najwyższą wartość otrzymanego plonu ziarna

uzyskano w uprawie pszenicy. Spośród testowanych odmian pszenicy jarej największy

dochód rolniczy uzyskano w przypadku odmiany Banti (843,00 zł·ha-1

), (tab. 7).

W uprawie pszenżyta najkorzystniejszą okazała się odmiana Migo (366,00 zł·ha-1

).

Uwzględniając jednakowe koszty deszczowania i nawożenia mineralnego należy stwier-

dzić, że wartości te bezpośrednio wpływały na otrzymywane dochody. Jednak ze wzglę-

du na jednostkową cenę ziarna oraz wysokość plonów testowanych odmian największą

wartością przyrostu plonu charakteryzowała się pszenica jara Banti (2.126,70 zł·ha-1

).

Należy zaznaczyć, że przy uproszczonych szacunkach i założeniach najbardziej

opłacalna jest uprawa pszenicy jarej. W przypadku pszenżyta jarego nawadnianego i na-

wożonego najwyższą dawką NPK stwierdzono straty, natomiast przy wyższych cenach

skupu ziarna niż analizowane koszt uprawy tego zboża kształtuje się na granicy opła-

calności. W przeprowadzonym doświadczeniu potwierdzona została zależność, iż na

glebie lekkiej można uzyskać odpowiednio wysokie plony pod warunkiem stosowania

nawadniania, intensywnego nawożenia oraz prawidłowej agrotechniki zbóż.

DYSKUSJA I PODSUMOWANIE

Podstawowymi czynnikami plonotwórczymi na glebie lekkiej są deszczowanie i na-

wożenie mineralne. Zdaniem Dzieżyca i in. [1987b] południowo-zachodnia część Po-

morza jest zaliczana do rejonów o dużych potrzebach nawadniania, które wynikają

między innymi z niedoborów opadów i przewagi gleb lekkich o małej zdolności retencji

wody. Występowanie niedoborów wilgoci w okresie krytycznym dla zbóż jarych zdarza

się w naszych warunkach stosunkowo często i wpływa na spadek plonów. Maciejewski

[1986] oraz Nowak i Trybała [1995] uważają, że ryzyko to można znacznie zmniejszyć

poprzez stosowanie deszczowania. W doświadczeniu Borówczaka i in. [1996] wykaza-

no ponad 100-procentowy wzrost plonów ziarna pszenicy i pszenżyta w wyniku stoso-

wania deszczowania. Żarski [1992] podaje, że plon ziarna zbóż jarych w warunkach

deszczowania wzrósł o 127%. Efekty deszczowania są ściśle uzależnione od pogody

i w latach suchych mogą być bardzo korzystne. Badania Koszańskiego i in. [1994] do-

wiodły, że zbiory pszenicy jarej z obiektów deszczowanych w latach posusznych wzro-

sły o 251, a pszenżyta jarego aż o 331%.

Wpływ deszczowania i nawożenia... Cz. I. Plony ziarna

Agricultura 2(2) 2003

1

Tabela 6. Przybliżone efekty ekonomiczne deszczowania i nawożenia mineralnego 1 ha pszenicy jarej i pszenżyta jarego na glebie lekkiej

Table 6. Approximate economic results of sprinkling irrigation and mineral fertilisation of 1 ha of spring wheat and spring triticale on light soil

Wyszczególnienie

Specification

Deszczowanie

Sprinkling irrigation

Nawożenie

Fertilisation

Pszenica jara – Spring wheat Pszenżyto jare – Spring triticale

Banti Hena Migo Maja

Średni przyrost plonu, t·ha-1

Mean yield gain, t·ha-1

nie deszczowane

non-sprinkling irrigated

150 1,30 1,10 0,97 1,06

300 1,90 2,05 1,90 1,56

450 2,70 2,50 2,27 1,90

deszczowane

sprinkling irrigated

150 2,63 2,33 2,20 2,10

300 3,57 3,60 3,57 3,02

450 4,17 4,07 3,97 3,78

Cena jednostkowa ziarna, zł·t-1 – Grain unit price, PLN·t-1 510,00 380,00

Wartość przyrostu plonu, zł·t-1 Yield gain value, PLN·ha-1

nie deszczowane non-sprinkling irrigated

150 663,00 561,00 368,00 403,00

300 969,00 1045,50 722,00 593,00

450 1377,00 1275,00 863,00 722,00

deszczowane

sprinkling irrigated

150 1341,30 1188,30 836,00 798,00

300 1820,70 1836,00 1357,00 1148,00

450 2126,70 2075,70 1509,00 1436,00

Koszty deszczowania, zł·ha-1 – Costs of sprinkling irrigation, PLN·ha-1 770,00

Koszty nawożenia, zł·ha-1

Costs of fertilisation, PLN·ha-1

150 178,00

300 356,00

450 534,00

D. Rakowski

Acta Sci. Pol.

2

Tabela 7. Dochód rolniczy uzyskany z produkcji pszenicy i pszenżyta przy deszczowaniu i zróżnicowanym nawożeniu mineralnym

Table 7. Farmer’s income obtained from wheat and triticale production with sprinkling irrigation and varied mineral fertilisation

Wyszczególnienie

Specification

Deszczowanie

Sprinkling irrigation

Nawożenie

Fertilisation

Pszenica jara – Spring wheat Pszenżyto jare – Spring triticale

Banti Hena Migo Maja

Dochód rolniczy, zł·ha-1

Farmer’s income, PLN·ha-1

nie deszczowane

non-sprinkling irrigated

150 485,00 383,00 190,00 225,00

300 613,00 689,00 366,00 237,00

450 823,00 741,00 329,00 188,00

deszczowane

sprinkling irrigated

150 393,00 240,00 -112,00 -150,00

300 694,00 710,00 231,00 220,00

450 843,00 772,00 205,00 132,00

Wpływ deszczowania i nawożenia... Cz. I. Plony ziarna

Agricultura 2(2) 2003

29

O wysokich przyrostach plonów ziarna zbóż jarych w wyniku tego zabiegu w latach

suchych donoszą również Dzieżyc [1973], Jankowiak [1986], Maciejewski [1986],

Dudek i Żarski [1991], Karczmarczyk i in. [1990], Grabarczyk i in. [1994] oraz Nowak

[1995]. Jednak w latach o bardzo dużych opadach w okresach krytycznych zbóż na-

wadnianie może obniżać plony ziarna [Mazurek i Mazurek 1987, Bieszczad i Piotro-

wski 1992]. Przyrosty plonów pszenicy i pszenżyta uzyskane w przeprowadzonych ba-

daniach były zbliżone do wielkości przytoczonych z literatury. Jedynie w roku 1998,

najbardziej deficytowym w opady w okresie wegetacji spośród badanych lat, większe

przyrosty plonów uzyskano w przypadku pszenicy jarej.

Drugim obok deszczowania czynnikiem umożliwiającym otrzymanie wysokich plo-

nów ziarna zbóż jest nawożenie mineralne. Na wzrost efektywności intensywnego na-

wożenia mineralnego pod wpływem deszczowania wskazuje wielu autorów, m.in. Bi-

skupski i in. [1976], Mazurek i Mazurek [1987], Bieszczad i Piotrowski [1992], Ru-

życzka [1992], Koszański i in. [1994], Nowak [1996] oraz Koziara [1998]. W swoich

badaniach stwierdzili, że plony pszenicy i pszenżyta były największe w obiektach na-

wożonych dawką 150 kg NPK·ha-1

oraz nawadnianych. Stosowanie wyłącznie nawoże-

nia powodowało wzrost plonów pszenżyta tylko do dawki 120 kg NPK·ha-1

. Dalsze

zwiększanie dawek tego składnika w warunkach niskiego uwilgotnienia nie wpływało

pozytywnie na wielkość uzyskiwanych plonów. Rezultaty przeprowadzonych badań

własnych wskazują, że stosowane dawki NPK istotnie różnicowały wysokość plonów

ziarna badanych gatunków zbóż. Należy podkreślić, że na glebach lekkich i ubogich

tylko stosowanie wysokich dawek NPK oraz zapewnienie dobrych warunków wodnych

stanowi gwarancję uzyskiwania wyrównanych i wysokich plonów zbóż.

Efektywność ekonomiczna uprawy zbóż zależy od relacji cen płodów rolnych i kosz-

tów środków produkcji. W naszym kraju te relacje są niewłaściwe i niekorzystne dla

rolnika. Należy jednak podkreślić, że obok efektywności ekonomicznej ważny jest efekt

społeczny zastosowanych zabiegów, wyrażający się wzrostem plonów.

Na podstawie uzyskanych wyników można stwierdzić, że:

– deszczowanie pszenicy jarej powoduje istotne przyrosty plonów ziarna średnio o 31,

a pszenżyta o 23%; znacznie lepsze efekty daje nawożenie mineralne, przyrost plo-

nu wyniósł odpowiednio 88 i 66,5%. Równoczesne zastosowanie obydwu czynni-

ków zwiększa plony pszenicy o 140, a pszenżyta o 98%, niezależnie od testowanych

odmian. Najlepiej plonującą odmianą pszenicy była Banti (7,07 t·ha-1

), natomiast

pszenżyta – Migo (8,00 t·ha-1

);

– produkcyjność nawozów mineralnych wzrasta pod wpływem nawadniania, a maleje

wraz ze wzrostem dawki NPK; wyższe dawki nawożenia mineralnego zwiększają

efektywność nawadniania;

– przeprowadzony uproszczony rachunek ekonomiczny wykazał, że w latach 1996-

1998 uzyskany dochód rolniczy był wyższy z uprawy pszenicy niż pszenżyta. Jed-

nak przy obowiązujących cenach ziarna zbóż przyrost plonu pod wpływem desz-

czowania i nawożenia nie był w stanie zrekompensować wyższych kosztów uprawy.

PIŚMIENNICTWO

Bieszczad St., Piotrowski M., 1992. Plonowanie pszenżyta jarego w warunkach deszczowania

i zróżnicowanego nawożenia mineralnego. Zesz. Nauk. ATR w Bydgoszczy, Rolnictwo 32,

15-21.

D. Rakowski

Acta Sci. Pol.

30

Biskupski A., Bogdanowiczowa M., Dzieżyc J., 1976. Wpływ nawadniania i nawożenia mineral-

nego na plon i jakość ziarna odmian pszenic jarych i ozimych na glebach lekkich. Zesz. Probl.

Post. Nauk Roln. 181, 269-287.

Borówczak F., Maciejewski T., Grześ St., Szukała J., 1996. Efekty deszczowania i nawożenia

azotem niektórych roślin uprawnych w warunkach Wielkopolski w latach 1989-1992. Zesz.

Probl. Post. Nauk Roln. 438, 103-110.

Dudek St., Żarski J., 1991. Reakcja dwóch odmian pszenicy jarej (Henika, Kadett) na deszczowa-

nie. Zesz. Nauk. ATR w Bydgoszczy, Rolnictwo 30, 81-89.

Dzieżyc J., 1973. Ocena reakcji odmian pszenicy, ziemniaków, buraków i kapusty na nawadnianie

i wysokie nawożenie w warunkach gleb lekkich. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 140, 87-100.

Dzieżyc J., Dmowski Z., Nowak L., Panek K., 1987a. Efekty i efektywność produkcyjna desz-

czowania roślin w uprawie polowej. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 326, 27-41.

Dzieżyc J., Nowak L., Panek K., 1987b. Dekadowe wskaźniki potrzeb opadowych roślin upra-

wianych w Polsce. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 284, 43-56.

Dzieżyc J., Trybała M., 1989. Rola wody w intensyfikacji produkcji roślinnej na glebach lekkich.

Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 377, 179-193.

Grabarczyk St., 1987. Efekty, potrzeby i możliwości nawodnień deszczownianych w różnych

regionach kraju. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 314, 50-64.

Grabarczyk St., Dudek St., Grzelak B., Peszek J., Rzekanowski Cz., Żarski J., 1994. Możliwości

produkcyjne gleby bardzo lekkiej w warunkach deszczowania. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln.

414, 145-152.

Jankowiak J., 1986. Skutki występowania posuch i efekty nawodnień deszczownianych w za-

chodniej części niżu polskiego. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 268, 341-353.

Karczmarczyk St., Kaczmarek G., Kowalski W., Friedrich S., 1990. Plonowanie oraz wzrost

i rozwój wybranych odmian owsa w zależności od deszczowania i nawożenia mineralnego.

Cz. I. Plony ziarna. Szczec. Rocz. Nauk., Nauki Przyr. Roln. 5 (2), 22-26.

Koszański Z., Podsiadło C., Roy M., Zbieć I., 1994. Reakcja zbóż jarych na deszczowanie.

Mat. konf. Instytutu Techniki Rolniczej, AR Szczecin, 145-148.

Koziara W., 1998. Plon i wartość siewna pszenżyta jarego w zależności od deszczowania, sposo-

bu uprawy i nawożenia azotem. Zesz. Nauk. AR w Szczecinie, Rolnictwo 187, 65-69.

Maciejewski T., 1986. Wpływ deszczowania i gęstości siewu na plonowanie pszenicy jarej. Rocz.

AR w Poznaniu, Rolnictwo CLXXI, 15-23.

Mazurek J., Mazurek J., 1987. Wpływ wysokich dawek NPK na plonowanie odmian pszenicy

jarej w warunkach sztucznego nawadniania. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 181, 243-249.

Nowak L., 1995. Deszczowanie roślin w ujęciu regionalnym. Zesz. Nauk. AR we Wrocławiu,

Konferencje IX, 47-52.

Nowak L., 1996. Efekty deszczowania pszenżyta ozimego w rejonie Dolnego Śląska. Zesz. Probl.

Post. Nauk Roln. 438, 117-123.

Nowak L., Trybała M., 1995. Efekty produkcyjne nawadniania i nawożenia mineralnego wybra-

nych odmian jęczmienia jarego na glebie lekkiej, Zesz. Nauk. AR we Wrocławiu, Rolnictwo

267, 151-159.

Rużyczka A., 1992. Wpływ deszczowania i zróżnicowanego nawożenia azotowego na wysokość

i jakość plonu pszenżyta uprawianego na glebie lekkiej. Zesz. Nauk. ATR w Bydgoszczy,

Rolnictwo 32, 125-131.

Żarski J., 1992. Efekty deszczowania zbóż jarych na glebie bardzo lekkiej. Zesz. Nauk. ATR

w Bydgoszczy, Rolnictwo 32, 101-111.

Wpływ deszczowania i nawożenia... Cz. I. Plony ziarna

Agricultura 2(2) 2003

31

EFFECT OF SPRINKLING IRRIGATION AND MINERAL FERTILISATION

ON YIELDING OF SOME SPRING WHEAT AND SPRING TRITICALE

CULTIVARS ON LIGHT SOIL

PART I. GRAIN YIELD

Abstract. The three-year (1996-1998) field experiment studied the effect of irrigation and

mineral fertilisation on yielding in spring wheat and spring triticale cultivated on light

soil. The productivity of 1kg of mineral fertilisers and 1mm of sprinkling irrigation was

also analysed. The weather conditions were recorded at the experiment station located at

the site of the experiment. A supplementary irrigation increased the spring wheat grain

yield by over 30% (1.31 t·ha-1), and triticale – by 23% (1.21 t·ha-1). Intensive mineral fer-

tilisation increased the wheat grain yield by 88% (2.89 t·ha-1) and triticale – by almost

67% (2.77 t·ha-1). The productivity of 1mm of water applied and mineral fertilisation

were higher in wheat than triticale. A simplified economic analysis showed that a de-

crease in grain yield due exposed to sprinkling irrigation and fertilisation could not com-

pensate for higher production costs at current cereal prices.

Key words: sprinkling irrigation, fertilisation, spring wheat, spring triticale

Dariusz Rakowski, Zakład Produkcji Roślinnej i Nawadniania Akademii Rolniczej

w Szczecinie, ul. J. Słowackiego 17, 71-434 Szczecin, e-mail: drakowski@tstd.pl