WSPÓŁPRACA Z ZAGRANICĄ BIULETYN INFORMACYJNY …Transgranicznej Polska-Rosja 2014–2020, w ra-mach którego wraz z Muzeum Światowego Oceanu i Bałtyckim Uniwersytetem im. Emmanuela

WYDARZENIAStatek z plakatu 2Na Helu, w stylu PRL-u 4Izba Historii Kanału Elbląskiego 5

WSPÓŁPRACA Z ZAGRANICĄ2 statki – wspólne morze 7

AKTUALNOŚCIDoktor habilitowany Jerzy Litwin 8Nagroda Prezydenta Gdyni 9Iluminacja „Sołdka” i „Daru Pomorza” 10Makieta „Daru Pomorza” 11„Niebieskie berety” dla NMM 12

KONFERENCJE I WYKŁADYWOAM 2019 13Rocznica zakupu „Daru Pomorza” 14Forum Dziedzictwa Sztuki Inżynieryjnej 15Zapomniane bandery. Flotylle rzeczne II Rzeczypospolitej 16

ARCHEOLOGIA PODWODNAPodwodne prace archeologiczne na Litwie 17

EDUKACJAFestyn edukacyjny w Łebie 18Ostatni „Program dla Rodzin” przed wakacjami 19

NASI PRZYJACIELEWalne Zebranie Towarzystwa Przyjaciół NMM 20Polskie latarnie morskie na pocztówkach 21

ZAPRASZAMYWakacje w NMM 22Płynę na „Opty” 23

Nr 6 (195) czerwiec 2019

INFORMACYJNYBIULETYN

Teksty: Anna Ciemińska, Irena Jagielska, Monika Jankiewicz-Brzostowska, Maria Jaroszewska, Kamila Jezierewska, Jadwiga Klim, Elżbieta Kowalik, Krzysztof Kurzyk, Apoloniusz Łysejko, Maciej Maksymowicz, Marcin Pawelski, Radosław Paternoga, Aleksandra Pielechaty, Wojciech Ronowski, Marcin Westphal Zdjęcia: Archiwum Fundacji Otwartego Muzeum Techniki, Archiwum NMM, Robert Domżał, Bernadeta Galus, Irena Jagielska, Paweł Jóźwiak, Przemek Konieczka, Dawid Linkowski, Apoloniusz Łysejko, Muzeum Światowego Oceanu, Marta Nicgorska, Maciej Nicgorski, Janusz Różycki, Cezary Spigarski, Leonid Teliga, Marek Twardowski, Przemysław Węgrzyn. Redakcja, projekt i skład biuletynu: Dział Wydawnictw NMM

Iluminacja „Sołdka” i „Daru Pomorza”

2

STATEK Z PLAKATU

28 czerwca w Muzeum Rybołówstwa w Helu otwarta została wy-

stawa „Statek z plakatu”, przygotowana przez Lilianę Giełdon

i Monikę Jankiewicz-Brzostowską z Działu Sztuki Marynistycznej

na podstawie zbiorów własnych NMM.

Wystawa prezentuje plakaty z czasów PRL, promujące przed-

siębiorstwa żeglugowe oraz wydarzenia kulturalne i sportowe

poświęcone morzu i żegludze. Jak wiadomo, znana i ceniona

na świecie Polska Szkoła Plakatu rozwinęła się przede wszystkim

w dziedzinie plakatu filmowego. Wyróżniała ją synteza intelektu-

alna i trafny skrót estetyczny. Na wystawie „Statek z plakatu” pró-

bujemy pokazać, w jaki sposób te tendencje realizowane były na

plakatach, które na co dzień współtworzyły estetyczne otoczenie

przeciętnego mieszkańca PRL.

Wśród autorów eksponowanych prac znaleźć można nazwiska

takich tuzów designu, jak Wiktor Górka, którego plakat zaprojek-

towany dla „Centromoru” znalazł się na planszy tytułowej wysta-

wy, czy Zbigniew Leon Kaja, twórca plakatu na wystawę etnogra-

ficzną w Muzeum Pomorza Środkowego. Autor operuje w nim wy-

razistymi, uproszczonymi znakami graficznymi, formą nawiązują-

cymi do motywów dekoracyjnych sztuki ludowej. Wśród autorów

prezentowanych prac jest też Karol Śliwka, autor m.in. logo banku

PKO w postaci skarbonki czy emblematu Instytutu Matki i Dziec-

ka. Wydźwięk nieco humorystyczny ma plakat Jerzego Kołacza

do wystawy „Rybacy dalekomorscy opowiadają”, przedstawiający

olbrzymią rybę połykającą statek.

WYDARZENIA Biuletyn NMM • 6 (195) 06.2019

Dr Monika Jankiewicz-Brzostowska wprowadziła gości wernisażu w problematykę wystawy.

Michał Warda z Muzeum Plakatu w Wilanowie wygłosił prelekcję na temat plakatu.

3

STATEK Z PLAKATU (ciąg dalszy)

Obok reprezentowana jest też twórczość grafików znanych głów-

nie na Wybrzeżu, współpracujących przede wszystkim z Polskimi

Liniami Oceanicznymi. Na wzmiankę zasługują tu Bolesław Sie-

mianowski, Elżbieta Zabielska, Walter Napieralski czy Beata Słusz-

kiewicz-Kaczorowska. Wielu zwiedzających zainteresują zapewne

pokazane na wystawie projekty plakatów tej ostatniej autorki –

zarówno wstępne, formatem nieprzekraczające rozmiarów karty

pocztowej, jak i jeden projekt pełnowymiarowy – plakatu Polskich

Linii Oceanicznych. Szczególnie bliską nam, muzealnikom, cie-

kawostką jest pierwszy plakat Muzeum Morskiego w Gdańsku,

zaprojektowany w 1968 roku przez Wiesława Matuszka, malarza

i grafika, który przez wiele lat współpracował z Muzeum.

Podczas wernisażu prelekcję wygłosił Michał Warda z Muzeum

Plakatu w Wilanowie – historyk designu, krytyk, autor wielu wystaw

przeglądowych (m.in. cyklu Salon Plakatu Polskiego), wydawnictw

albumowych i opracowań.

Tekst: Monika Jankiewicz-Brzostowska

Zdjęcia: Paweł Jóźwiak


4

NA HELU, W STYLU PRL-u

28 czerwca na dziedzińcu Muzeum Rybołówstwa w Helu odbył się muzealny piknik, towarzyszący wernisażowi wystawy „Statek z plakatu”. Impreza „Na Helu w stylu PRL-u” miała za zadanie przywołać wyłącznie dobre wspomnienia lat 60. i 70. ubiegłego wieku. Udało się! Dopisała pogoda, a goście, którzy tego dnia tłumnie odwiedzili helski oddział NMM, chętnie brali udział w przygotowanych atrakcjach.

Szkoła plakatu polskiego, ten fenomen twórczości polskich artystów, nadal dostarcza wielu wrażeń estetycznych – nie mogło więc zabraknąć działań związanych z wykonywaniem plakatów własnych czy kopii dzieł eksponowanych na naszej wystawie czasowej. Stanowisko streetartu, na którym można było własnoręcznie, za pomocą farby w puszce, wykonać własny projekt plakatu, cieszyło się ogromną popularnością. Goście pikniku, zachęcani przez Kamilę Jezierewską i Barbarę Wojczuk-Krystek z Działu Edukacji NMM, chętnie dawali upust artystycznym wizjom, używając artystycznych szablonów, wykonując grafiki za pomocą prasy drukarskiej i projektując własne plakaty techniką kolażu. Tego dnia powstało kilkadziesiąt doskonałych i pomysłowych prac. Żaden gość festynu nie wyszedł ponadto bez okolicznościowej przypinki, promującej nową wystawę i Muzeum Rybołówstwa.

Atmosfera pikniku przywoływała też wspomnienia tamtych lat. Nasi goście: mieszkańcy Półwyspu Helskiego i turyści przypominali sobie młodzieńcze lata i tłumaczyli młodszym uczestnikom pikniku, jak pół wieku temu wyglądał prawdziwy saturator i dlaczego piło się ze szklanki, przyczepionej do łańcucha. Na helskim festynie zamiast szklanki były ekologiczne kubeczki, ale wata cukrowa smakowała tak samo jak 50 lat temu!

Tekst: Aleksandra Pielechaty, Kamila Jezierewska



5

IZBA HISTORII KANAŁU ELBLĄSKIEGO

8 czerwca w Izbie Historii Kanału Elbląskiego na pochylni w Bu-

czyńcu miała miejsce niecodzienna uroczystość, zorganizowana

dzięki współpracy Stowarzyszenia Przyjaciół Kanału Elbląskiego

„Navicula”, Państwowego Gospodarstwa Wodnego „Wody Pol-

skie” i Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku. Pierwszą

częścią wydarzenia było otwarcie wystawy czasowej, zatytuło-

wanej: „20 lat Izby Historii Kanału Elbląskiego. Ostatnie zadanie

Romana Klima”. Wystawa ta prezentuje zdjęcia i pamiątki po

pierwszej, znacznie skromniejszej od dzisiejszej Izbie Historii, zor-

ganizowanej w latach 1998–1999 dzięki współpracy Regionalne-

go Zarządu Dróg Wodnych w Gdańsku i Narodowego (wówczas

Centralnego) Muzeum Morskiego. Twórcami tamtej wystawy ze

strony Muzeum byli Roman Klim, zasłużony organizator i kierownik

Muzeum Wisły w Tczewie, a następnie wicedyrektor CMM oraz

Teresa Piwek, wieloletnia i niezwykle aktywna kierowniczka Dzia-

łu Edukacji. Otwarcie wystawy zgromadziło liczne grono gości:

władz samorządowych, przedstawicieli „Wód Polskich” i lokalnych

stowarzyszeń, osób zainteresowanych historią i teraźniejszością

Kanału Elbląskiego oraz przyjaciół i współpracowników Romana

Klima.

Po otwarciu wystawy goście przenieśli się do pobliskiego pa-

łacu w Drulitach, gdzie o godz. 13 rozpoczęła się debata pt. „Od

Izby Historii do Muzeum”. Rozpoczął ją główny organizator całego

wydarzenia, prezes Stowarzyszenia Przyjaciół Kanału Elbląskiego


U góry: Na wystawie „20 lat Izby Historii Kanału Elbląskiego. Ostatnie zadanie Romana Klima”. Od lewej: Jadwiga Klim, Sławomir Dylewski – prezes Stowarzyszenia Przyjaciół Kanału Elbląskiego „Navicula”, Ryszard Klim – młodszy brat Romana z żoną Elżbietą i Teresa Boguszewska

Poniżej: Wystąpienie Teresy Boguszewskiej podczas debaty „Od Izby Hi-storii do Muzeum”

6

IZBA HISTORII KANAŁU ELBLĄSKIEGO (ciąg dalszy)


„Navicula” Sławomir Dylewski, a moderował prof. Stanisław Janu-

szewski z Fundacji Otwartego Muzeum Techniki we Wrocławiu.

Pierwsza część debaty poświęcona była wspomnieniom rodziny

i przyjaciół o Romanie Klimie, a druga – przyszłości Izby Historii

Kanału Elbląskiego i samemu Kanałowi. Dyskusja była bardzo

żywa, zważywszy na spore różnice zdań i ocen dotyczących funk-

cjonowania i zarządzania Izbą i Kanałem. W jej trakcie padło wiele

propozycji dążących do poprawy obecnej, nieidealnej sytuacji.

Być może staną się one podstawą do wypracowania nowych, lep-

szych sposobów dbania o Kanał i jego Izbę Historii.

Zapis video debaty:http://www.navicula.org.pl/o-nas/kanal-elblaski/355-debata-od-izby-historii-do-muzeum-kanalu-elblaskiego.

Tekst: Jadwiga Klim

Zdjęcia: Apoloniusz Łysejko

U góry: Pochylnia w Buczyńcu. Z prawej widoczny budynek mieszczący

Izbę Historii Kanału Elbląskiego

Poniżej: Widok na Kanał Elbląski poniżej pochylni w Buczyńcu

7

2 STATKI – WSPÓLNE MORZE

WSPÓŁPRACA Z ZAGRANICĄ

Sześcioosobowa delegacja NMM wraz z dy-

rektorem Robertem Domżałem wzięła udział

w rocznym spotkaniu Programu Współpracy

Transgranicznej Polska-Rosja 2014–2020, w ra-

mach którego wraz z Muzeum Światowego

Oceanu i Bałtyckim Uniwersytetem im.

Emmanuela Kanta w Kaliningradzie realizujemy

projekt pn. „2 statki – wspólne morze. Sołdek i Vityaz: dziedzictwo mor-

skie Polski i Rosji”.

Spotkanie odbyło się 18–19 czerwca w Kaliningradzie. Drugiego dnia

delegacja NMM spotkała się z pracownikami Muzeum Światowego

Oceanu i jego dyrektor Svetlaną Sivkovą, by wypracować wspólne

zasady realizacji projektu, które zostaną ujęte w umowie partnerskiej

pomiędzy instytucjami. Po zakończonych obradach delegacja została

zaproszona do zwiedzenia muzeum oraz zapoznania się z historią stat-

ku-muzeum „Vityaz”.

Projekt realizowany będzie do 2021 roku. W jego ramach zosta-

ną przeprowadzone remonty statków-muzeów „Sołdek” w Gdańsku

i „Vityaz” w Kaliningradzie, a na wyremontowanych jednostkach – przy-

gotowane nowe ekspozycje stałe. Ponadto zaplanowano zorganizo-

wanie artystycznych warsztatów plenerowych o tematyce morskiej

w Gdańsku i Kaliningradzie, po zakończeniu których prace artystów zo-

staną zaprezentowane w formie wystawy czasowej. W ramach realizacji

projektu zaplanowano także kilka roboczych wizyt partnerskich.

Tekst: Elżbieta Kowalik

Zdjęcia: Muzeum Światowego Oceanu, Maciej Nicgorski

Biuletyn NMM • 6 (195) 06.2019

8

DOKTOR HABILITOWANY JERZY LITWIN

Wydział Nauk Historycznych

Uniwersytetu Mikołaja Kopernika

w Toruniu uchwałą z dnia 9 kwiet-

nia 2019 roku nadał dr. Jerzemu

Litwinowi stopień naukowy dok-

tora habilitowanego w dziedzi-

nie nauk historycznych w dys-

cyplinie historia. Tym samym

Rada podzieliła opinię Komisji

Habilitacyjnej pod przewodnic-

twem prof. dr. hab. Tomasza

Jasińskiego, że dorobek nauko-

wy (w tym szczególnie prace

składające się na cykl „Studia

nad dziedzictwem szkutnictwa i okrętownictwa ziem polskich”),

dydaktyczny i organizacyjny emerytowanego dyrektora naszego

Muzeum spełnia kryteria konieczne do uzyskania tego stopnia.

Dr. hab. Jerzemu Litwinowi serdecznie gratulujemy i życzymy

wielu dalszych sukcesów na polu naukowym i popularyzatorskim.

Tekst: Anna Ciemińska

Zdjęcia: Bernadeta Galus, Paweł Jóźwiak

AKTUALNOŚCI Biuletyn NMM • 6 (195) 06.2019

9

NAGRODA PREZYDENTA GDYNI

W gronie osób wyróżnionych Na-

grodą Prezydenta Miasta Gdyni

z okazji Dnia Muzealnika 2019

znalazł się Marek Twardowski

– kustosz statku-muzeum „Dar

Pomorza”. Nagrodę odebrał na

uroczystości 10 czerwca w gdyń-

skim Konsulacie Kultury. Przy-

znano ją za czterdziestoletnią,

pełną oddania pracę na rzecz

statku-muzeum „Dar Pomorza”,

w szczególności za propagowa-

nie kultury morskiej w szkołach

i uczelniach w całej Polsce oraz

współtworzenie książek o tematyce morskiej. Nasz kolega jest au-

torem m.in. monografii „Fregata Dar Pomorza” oraz przewodnika

po statku-muzeum, współautorem czwartego tomu „Księgi stat-

ków polskich 1918–1945”, twórcą wielu wystaw czasowych i długo-

terminowych (np. „Polskie statki i okręty szkolne”, „30 lat muzeum

na Darze Pomorza”), a także zapalonym fotografem, dokumentu-

jącym codzienność morskiej Gdyni.

Tekst: Anna Ciemińska

Zdjęcia: Robert Domżał, Marta Nicgorska


10

ILUMINACJA „SOŁDKA” I „DARU POMORZA”

Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku wraz z firmą LBL Sp. z o. o.

testowały techniczne możliwości oświetlenia naszych dwóch stat-

ków-muzeów. Jako pierwszy – w nocy z 4 na 5 czerwca – iluminację

zyskał „Sołdek”, natomiast późnym wieczorem 17 czerwca podświe-

tlony został „Dar Pomorza”. Obie jednostki w blasku różnobarwnych

reflektorów prezentowały się bardzo efektownie. Niewykluczone, że

iluminacja zostanie zamontowana na stałe; będzie to zależało od

możliwości uzyskania środków finansowych na ten cel.

Tekst: Marcin Pawelski

Zdjęcia: Paweł Jóźwiak, Archiwum NMM


11

MAKIETA „DARU POMORZA”

W sobotę 29 czerwca o godzinie 13 na Skwerze Kościuszki w Gdyni od-

była się uroczystość odsłonięcia makiety „Daru Pomorza”. Model został

odlany z brązu w skali 1:40 i przedstawia Białą Fregatę podczas rejsu pod

pełnymi żaglami. Jego autorami są wrocławscy artyści Stanisław i Michał

Wysoccy. Makieta powstała z inicjatywy: Klubu Rotary Gdynia, Klubu

Rotary Gdynia Orłowo, Klubu Rotary Gdańsk Gdynia Sopot, Lions Club

Gdynia oraz OPEC Sp. z o.o. Wsparcia finansowego i organizacyjnego

w realizacji tego przedsięwzięcia udzieliły między innymi: Urząd Miasta

Gdyni, Port Gdynia, Uniwersytet Morski w Gdyni, Urząd Morski w Gdyni,

a także Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku. Sobotnią uroczystość

uświetnili swoją obecnością przedstawiciele władz i członkowie trójmiej-

skich klubów Rotary i Lions, prezydent Miasta Gdyni Wojciech Szczurek,

rektor Uniwersytetu Morskiego w Gdyni prof. dr hab. inż. Janusz Zarębski

oraz przedstawiciele Polskiego Związku Niewidomych.

Makieta „Daru Pomorza” powstała w ramach – zainicjowanego przez

Rotary Klub Gdańsk Gdynia Sopot – projektu „Zobaczyć świat rękoma”.

Dzięki niemu osoby niewidome i niedowidzące będą mogły poznać

wiernie odwzorowane szczegóły konstrukcji, wyposażenia, ożaglowania

i olinowania fregaty. Jest to kwestia bardzo istotna, gdyż ze względu na

specyfikę i wymogi bezpieczeństwa obowiązujące na naszym statku-

-muzeum, przystosowanie go do zwiedzania oraz samo zwiedzanie przez

osoby z dysfunkcjami wzroku jest bardzo trudne. Cieszymy się więc, że

dzięki tej wspaniałej inicjatywie kolejny, po Żurawiu, obiekt należący do

Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku będzie mógł lepiej służyć

także osobom niewidomym i niedowidzącym.

Tekst: Marcin Westphal

Zdjęcia: Marek Twardowski, Przemek Konieczka


12

„NIEBIESKIE BERETY” DLA NMM

Podczas Walnego Zebrania Członków Stowarzyszenia Żołnierzy

i Sympatyków „Niebieskich Beretów”, które odbyło się 8 czerwca

w siedzibie głównej Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku,

prezes Stowarzyszenia płk dypl. Andrzej Morawiec wręczył dyrek-

torowi NMM dr. Robertowi Domżałowi Elitarny Pierścień Żołnierzy

„Niebieskich Beretów” nr 1963 oraz pochodzący z 1950 r. francuski,

elastyczny pokrowiec na aparaty fotograficzne umożliwiający wyko-

nywanie zdjęć podwodnych. Przekazane obiekty zostaną włączone

do muzealnych zbiorów. Pierścień ufundowała grupa żołnierzy z klu-

bu „7 Niebieskie Berety – Klub Wszystkich Żołnierzy Obrony Wybrze-

ża”, zabytkowy pokrowiec jest darem członka Stowarzyszenia, pana

Antoniego Palczewskiego.

Tekst: Wojciech Ronowski

Zdjęcia: Bernadeta Galus


13

WOAM 2019

KONFERENCJE I WYKŁADY

W dniach 20–25 maja odbyła się w Portsmouth kolejna konferen-

cja ICOM-CC WOAM (Wet Organic Archaeological Materials), po-

święcona badaniom i konserwacji zabytków archeologicznych po-

chodzenia organicznego. W konferencji brała udział dr inż. Irena

Jagielska z Działu Konserwacji NMM. Jej prezentacja, zatytułowana

„Iron removal from conserved objects and their re-conservation”,

dotyczyła usuwania z mokrego drewna soli żelaza, które w obec-

ności siarki katalizują powstawanie niszczącego kwasu siarkowego.

Był to jeden z najczęściej podejmowanych tematów, gdyż sole

żelaza stanowią problem, z którym od 20 lat borykają się konser-

watorzy na całym świecie. Omawiano też sposoby zabezpieczania

drewnianych wraków in situ oraz monitoringu zakonserwowanych

wraków pod kątem deformacji podczas ekspozycji. Prezentowano

nowe środki do konserwacji, takie jak bio-polimery czy pochodna

cukru – trehaloza. Przybliżono problematykę ratowania bezcen-

nych norweskich zabytków z Oseberg, rozpadających się po kon-

serwacji metodą ałunową. Wskazywano także na trudności kon-

serwacji zabytków złożonych z różnych materiałów; oprócz drewna,

skóry, tkaniny omawiane były tak rzadkie materiały, jak huba, wosk

czy kość słoniowa. Dopełnieniem sesji wykładowych była wizyta

w Muzeum „Mary Rose”, gdzie wystawiono w znakomity sposób

wrak XVI-wiecznego, konserwowanego przez kilkanaście lat, an-

gielskiego okrętu.

Tekst i zdjęcie: Irena Jagielska

„Mary Rose” na ekspozycji w Portsmouth

Biuletyn NMM • 6 (195) 06.2019

14

ROCZNICA ZAKUPU „DARU POMORZA”


Z okazji 90-lecia zakupu przez Polskę „Daru Pomorza”, Narodowe Muzeum

Morskie w Gdańsku wraz z Towarzystwem Przyjaciół „Daru Pomorza” przygotowa-

ło 6 czerwca sesję popularnonaukową na pokładzie żaglowca. Rocznica ta była

okazją do przypomnienia historii pozyskania Białej Fregaty w 1929 roku na potrze-

by Szkoły Morskiej. Wygłoszono cztery referaty:

• Problematyka statków-muzeów i projekt europejskiej ścieżki tematycznej –

dr Robert Domżał, dyrektor Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku

• Zbiórka funduszy i zakup „Daru Pomorza” – Marek Twardowski, Narodowe

Muzeum Morskie w Gdańsku

• Społeczeństwo Torunia w akcji zbierania funduszy na zakup „Daru

Pomorza” – kpt. Benedykt Bohdan Grabowski, Toruńskie Towarzystwo

Tradycji Morskich

• Inne zbiórki funduszy na zakup statków i okrętów w Polsce – Aleksander

Gosk, zastępca dyrektora Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni.

Podczas spotkania otwarta została okolicznościowa wystawa posterowa, wy-

świetlono także archiwalne filmy, pozyskane specjalnie na tę okazję z zasobów

Filmoteki Narodowej, przedstawiające podniesienie na „Darze Pomorza” polskiej

bandery.

Rocznicowe wydarzenie miało na celu integrację środowiska skupionego wo-

kół naszego statku-muzeum oraz jego promocję wśród dziennikarzy, którzy także

przybyli na spotkanie.

Dla przypomnienia: żaglowiec został zakupiony przez Polski Komitet Floty

Narodowej od prywatnego właściciela, którym był obywatel brytyjski Maurice

August de Forest, za 7 tys. funtów szterlingów, co stanowiło ok. 8% ówczesnej

wartości statku. Transakcję umożliwiły składki i podatki, zebrane wśród społeczeń-

stwa Pomorza, a dla upamiętnienia tego wkładu żaglowiec ochrzczono imieniem,

pod którym znamy go do dziś – „Dar Pomorza”.

Tekst: Maciej Maksymowicz


Biuletyn NMM • 6 (195) 06.2019

Na zdjęciach: wystąpienia dr. Roberta Domżała (u góry) i kpt. Benedykta Bohdana Grabowskiego

15

FORUM DZIEDZICTWA SZTUKI INŻYNIERYJNEJ


W dniach 13-14 czerwca w Gdańsku i Rozewiu odbyło się IX Spotkanie Forum Dziedzictwa Sztuki Inżynieryjnej, poświęco-ne problemom i wyzwaniom, jakie stoją przed muzeami tech-niki funkcjonującymi w przestrzeni miejskiej. Organizatorami dwudniowego zjazdu były: Stowarzyszenie Muzeów Sztuki Inżynieryjnej, Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku oraz Towarzystwo Przyjaciół Narodowego Muzeum Morskiego. Pierwszego dnia uczestnicy zebrali się w sali konferencyjnej Ośrodka Kultury Morskiej (Odział NMM w Gdańsku). Po po-

witaniu przez dr. Roberta Domżała, dyrektora NMM oraz dr. hab. Michała F. Woźniaka, prezesa Stowa-rzyszenia Muzeów Sztuki Inżynieryjnej, dyrektora Muzeum Okręgowego im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy przedstawione zostały wystąpienia zgrupowane w dwóch sesjach tematycznych: „Pre-zentacja doświadczeń muzealnych związanych z zarządzaniem statkami-muzeami oraz ich funkcjono-waniem w przestrzeni publicznej” oraz „Problematyka pomorskiego dziedzictwa sztuki inżynieryjnej”. Po zakończeniu części referatowej goście zwiedzili statek-muzeum „Sołdek”, oprowadzani przez Jakuba Adamczaka – kierownika Działu Historii Budownictwa Okrętowego NMM.

Gospodarzem drugiego dnia był Zarząd Towarzystwa Przyjaciół Narodowego Muzeum Morskiego, który podjął gości w tzw. Blizarium Rozewskim. W sali wystaw czasowych „Stodoła” uczestników powi-tali: prezes TPNMM dr Fryderyk Tomala oraz dyrektor NMM dr Robert Domżał. Zwiedzając wspólnie latarnie morskie Rozewie I i II, maszynownię, piekarnię-wędzarnię oraz syrenownię, goście zapoznali się z historią obiektów, zakresem przeprowadzonych i planowanych prac konserwatorskich oraz planami

na przyszłość.

Dr. hab. Michał F. Woźniak i dr Robert Domżał witają uczestników IX Spotkania Forum Dziedzictwa Sztuki Inżynieryjnej.

Wystąpienie Tomasza Miegonia, dyrektora Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni, poświęcone zostało wyzwaniom i per-spektywom związanym z „Sokołem” – pierwszym w Polsce okrętem podwodnym-muzeum.

W dawnej maszynowni rozewskiej latarni mieści się ekspozycja muzealna, obejmująca m.in. lokomobilę stałą z kotłem Wolfa.

Uczestnicy sesji w Rozewiu pozują na tle zabytkowej latarni morskiej.

Tekst: Wojciech Ronowski


Biuletyn NMM • 6 (195) 06.2019

16

ZAPOMNIANE BANDERY. FLOTYLLE RZECZNE II RZECZYPOSPOLITEJ


24 i 25 maja na zabytkowych statkach Muzeum Odry Fundacji Otwartego Muzeum Techniki we Wrocławiu

zorganizowano międzynarodową konferencję, poświęconą historii polskich flotylli rzecznych II RP – rówieśnic

niepodległej Polski. Wśród jej organizatorów znalazły się m.in. Fundacja Otwartego Muzeum Techniki we

Wrocławiu, Zakład Historii Wojskowej Wydziału Historycznego Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu,

Państwowa Wyższa Szkoła Techniczno-Ekonomiczna w Jarosławiu, Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku,

Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni oraz Akademia Marynarki Wojennej w Gdyni.

Konferencja miała na celu przypomnienie, że Polska Marynarka Wojenna rodziła się nie na morzu, ale na

wodach śródlądowych Polski, na Wiśle i „morzu Pińskim”. W latach 1919–1920 stawała w obronie odrodzonej

Polski, opóźniając marsz bolszewickich armii na Zachód. Wniosła wkład w zatrzymanie ich na linii Wisły i od-

rzuceniu ku Rosji. Heroiczne karty zapisała także w dniach kampanii polskiej w 1939 r., a wielu jej marynarzy

służyło później na okrętach Polskiej Marynarki Wojennej w Wielkiej Brytanii, dając świadectwo Polski niezłom-

nej, nieustępującej najeźdźcom.

Dwudniowy program konferencji zawierał niemal 40 referatów, przygotowanych przez reprezentantów

licznych polskich ośrodków naukowych oraz badaczy m.in. z Austrii, Niemiec, Czech, Ukrainy i Rosji. Zapre-

zentowano je w 4 panelach: „Flotylle rzeczne świata i Europy”, „Kadry polskich flotyll rzecznych”, „Okręty

rzeczne / Infrastruktura” i „Polskie flotylle rzeczne w działaniach wojennych i innych”. Przygotowane na konfe-

rencję referaty stanowią rekapitulację stanu badań nad dziejami polskich flotylli rzecznych. Odsłaniają różne

aspekty służby w czasie wojny i pokoju, kariery oficerów i marynarzy, przemiany na polu organizacji i zadań

stawianych flotyllom, infrastrukturę i materialną bazę ich działania, konstrukcję rzecznych okrętów wojennych

i ich uzbrojenie, sięgając również ku doświadczeniom i działaniom flotylli innych państw.

Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku na konferencji reprezentowała Jadwiga Klim, a jej wystąpie-

nie nosiło tytuł: „Wystawa czasowa Uzbrojone rzeki. Flotylle Niepodległej w Narodowym Muzeum Morskim

w Gdańsku”.

W tekście wykorzystano materiały opublikowane na stronie Fundacji Otwartego Muzeum Techniki we Wrocła-

wiu: http://www.fomt.pl/index.php/kup-ksiazke/299-zapomniane-bandery-flotylle-rzeczne-ii-rzeczypospolitej

Tekst: Jadwiga Klim

Zdjęcia: Archiwum Fundacji Otwartego Muzeum Techniki

Biuletyn NMM • 6 (195) 06.2019

http://www.fomt.pl/index.php/kup-ksiazke/299-zapomniane-bandery-flotylle-rzeczne-ii-rzeczypospolitej

17

PODWODNE PRACE ARCHEOLOGICZNE NA LITWIE

ARCHEOLOGIA PODWODNA

Pracownicy Działu Badań Podwodnych (Krzysztof Kurzyk, Janusz Różycki, Paweł Litwi-

nienko) w ramach współpracy międzynarodowej z prof. dr. hab. Vladasem Žulkusem

i mgr. Rokasem Kraniauskasem z Uniwersytetu w Kłajpedzie (Centrum Badań Pod-

wodnych, Instytut Historii i Archeologii Regionu Bałtyckiego) uczestniczyli w dniach

10-13 czerwca w badaniach podwodnych na stanowiskach położonych w Bałtyku

w okolicy Juodkrantė (okręg kłajpedzki).

Prace odbywały się z pokładu szkunera „Brabander” – jednostki należącej do

Uniwersytetu w Kłajpedzie, wykorzystywanej do rejsów szkoleniowych dla studentów

oraz badań podwodnych.

W trakcie trzydniowych badań wykonano dokumentację podwodną na dwóch

stanowiskach na obszarze RF-I. W trakcie wcześniejszych prac (skanowanie dna, nur-

kowania) odkryto tam pozostałości zatopionych lasów z epoki kamienia, które wy-

datowano za pomocą metody 14C na okres ok. 9000–8000 p.n.e. Pnie z korzeniami,

w tym kilkumetrowej wysokości, częściowo z zachowaną warstwą torfu kopalnego,

zalegają obecnie na głębokości do ok. 26 m i stanowią unikalne świadectwo zmian

zachodzących w paleokrajobrazie Morza Bałtyckiego w trakcie ustępowania lądolo-

du i zalewania dawnego lądu przez wody morskie.

W trakcie prac podwodnych wykonano fotogrametrię wymienionych obiektów

(3138 zdjęć cyfrowych) oraz nakręcono 4 filmy. Materiał ten zostanie poddany dal-

szej obróbce w programie Agisoft, co umożliwi wykonanie trójwymiarowych modeli

obiektów. Przetestowano także wykonane w Dziale Badań Podwodnych metalowe

krzyżaki, umieszczane na dnie i umożliwiające precyzyjniejsze wymiarowanie oraz

lokalizację fotografowanych obiektów.

Wyjazd był okazją do wymiany doświadczeń z kolegami z Litwy, którzy od kilku

lat prowadzą badania podwodne i lokalizują w Bałtyku zatopione lądy i lasy z epoki

kamienia. Jest to o tyle istotne, iż aktualnie prowadzimy tego typu prace na Zatoce

Puckiej w ramach projektu BalticRim. Mamy nadzieję, że nawiązana współpraca za-

owocuje w przyszłości kolejnymi wspólnymi badaniami.

Tekst: Krzysztof Kurzyk

Zdjęcia: Janusz Różycki

Biuletyn NMM • 6 (195) 06.2019

Na pokładzie „Brabandera”, z testowanymi metalowymi krzyżakami

Pnie sosny zalegające na dnie Bałtyku

Model 3D jednego z drzew

18

FESTYN EDUKACYJNY W ŁEBIE

Edukatorzy Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku zapro-

szeni zostali do udziału w festynie edukacyjnym, który odbył się

8 czerwca, a zorganizowany został przez Szkołę Podstawową w Łe-

bie w ramach programu Edukacja Morska. Impreza skierowana

była do uczniów okolicznych szkół. Podzieleni na grupy, mieli za za-

danie odwiedzać poszczególne stoiska, wykonując zadania zwią-

zane z tematyką morską. Nasi edukatorzy przygotowali stanowisko,

przy którym można było samodzielnie skręcać liny za pomocą

urządzenia powroźniczego, sterować zdalnie pojazdem podwod-

nym typu ROV oraz własnoręcznie wykonać przypinki – jako pa-

miątkę tego wydarzenia.

Tekst: Maria Jaroszewska

Zdjęcia: Przemysław Węgrzyn

EDUKACJA Biuletyn NMM • 6 (195) 06.2019

Warsztaty powroźnicze w Muzeum Zalewu Wiślanego w Kątach Rybackich – podobne odbyły się podczas festynu edukacyjnego w Łebie

19

OSTATNI „PROGRAM DLA RODZIN” PRZED WAKACJAMI

Rok szkolny zakończyliśmy rodzinnym pobytem na statku-muzeum

„Sołdek”. Przekonaliśmy się, że nie tylko warto znać różne urządzenia

pokładowe, ale też – jak ważna jest ekologia i zachowanie piękna

przyrody, w czym pomogła nam wystawa czasowa „Plastikowe mo-

rze”. Nasi goście wcielili się także w rolę celników, przeszukujących

zakamarki statku w poszukiwaniu nielegalnie przewożonego ładun-

ku, takiego jak muszle czy... pomarańcze. Zajęcia odbywały się tuż

u progu wakacji, a więc przy okazji poznaliśmy także kilka zasad bez-

pieczeństwa na wodzie i wypróbowaliśmy nasze siły podczas ratowa-

nia „tonącego”.

Tekst: Kamila Jezierewska

Zdjęcia: Dawid Linkowski

EDUKACJA Biuletyn NMM • 6 (195) 06.2019

Na statku-muzeum „Sołdek” odbywa się wiele zajęć edukacyjnych; na zdję-ciach: „Mali odkrywcy wielkiego statku” i „Inspektorzy na starym parowcu”

20

WALNE ZEBRANIE TOWARZYSTWA PRZYJACIÓŁ NMM

19 czerwca w Spichlerzach na Ołowiance odbyło się Walne Zebranie

Towarzystwa Przyjaciół Narodowego Muzeum Morskiego. Rozpoczęło

się ono prelekcją redaktora Waldemara Borzestowskiego, zatytułowaną

„Ignacy Jan Paderewski i tajna konferencja w Gdańsku – grudzień 1918”,

przybliżającą mało znany epizod z historii Polski tuż po odzyskaniu nie-

podległości.

W części sprawozdawczej prezes TP NMM dr Fryderyk Tomala przed-

stawił sprawozdania merytoryczne i finansowe z działalności Towarzystwa

za rok 2018 oraz zamierzenia na rok 2019, m.in. zapowiadając wycieczki do

Rozewia i Stilo oraz Wrocławia i Drezna. Sprawozdanie Komisji Rewizyjnej

przedstawił jej przewodniczący Wojciech Ronowski, kończąc wystąpienie

wnioskiem o udzielenie Zarządowi absolutorium, co też obecni uczynili.

Kolejnym punktem zebrania było nadanie godności honorowego

członka Towarzystwa Przyjaciół Narodowego Muzeum Morskiego panu

dr. hab. inż. Jerzemu Litwinowi. Laudację wygłosiła wiceprezes TP NMM

Teresa Boguszewska, która też wspólnie z prezesem Fryderykiem Tomalą

wręczyła dr. Jerzemu Litwinowi dyplom członka honorowego.

Na zakończenie wiceprezes TP NMM Apoloniusz Łysejko złożył spra-

wozdanie z wodowania albumu „Polskie latarnie morskie na pocztów-

kach”, wydanego wspólnie przez Towarzystwo i Fundację Przemysłu

Okrętowego i Gospodarki Morskiej. Aktu chrztu dokonała córka autora

Adrianna Myślicka na uroczystości zakończenia Wojewódzkiego Konkursu

Form Modelarskich LATARNIE MORSKIE BAŁTYCKIEGO WYBRZEŻA, która

odbyła się w Muzeum Marynarki Wojennej 31 maja.

Tekst: Apoloniusz Łysejko

Zdjęcia: Cezary Spigarski

NASI PRZYJACIELE Biuletyn NMM • 6 (195) 06.2019

21

POLSKIE LATARNIE MORSKIE NA POCZTÓWKACH

Towarzystwo Przyjaciół Narodowego Muzeum Morskiego wspólnie

z Fundacją Promocji Przemysłu Okrętowego i Gospodarki Morskiej

opublikowało książkę Apoloniusza Łysejki, zatytułowaną „Polskie la-

tarnie morskie na pocztówkach”.

Album formatu A4 na 192 stronach zawiera nie tylko historię 17

latarń polskiego wybrzeża, ale również tabele chronologicznych

zmian, jakie miały miejsce na każdej z nich, od momentu zbudo-

wania. Wydawnictwo jest ilustrowane 222 reprodukcjami pocztówek

latarń morskich, wydanych w latach 1888–2017, z kolekcji autora. Wy-

klejki ukazują polskie wybrzeże z zaznaczonymi latarniami – zarówno

już nieistniejącymi, jak i będącymi nadal w eksploatacji. Wydawnic-

two uzupełnia płyta DVD, na której zmieściła się cała kolekcja auto-

ra: ponad 3330 pocztówek latarń morskich od Krynicy Morskiej do

Świnoujścia.

NASI PRZYJACIELE Biuletyn NMM • 6 (195) 06.2019

22

WAKACJE W NMM

Kolejny rok szkolny za nami.

A działo się dużo! Nie osiada-

my jednak na laurach. Wakacje

zaczęły się wyjątkowo wcześnie

i już w czerwcu witaliśmy pierw-

szych wakacyjnych gości pod-

czas zajęć zorganizowanych

przez Dział Edukacji NMM.

W tym roku na letnie za-

jęcia w Gdańsku zapraszamy

do Ośrodka Kultury Morskiej, Żurawia, Spichlerzy i na statek-muzeum

„Sołdek”. W Spichlerzach na Ołowiance na odkrycie czekają ciekawostki

podwodnej archeologii, świat zatopionych statków, okrętów i łodzi oraz

gra muzealna o przygodach marynarzy rzecznych flotylli. Żuraw będzie

„bazą wypadową” podróżników po gdańskich zaułkach, na statku-mu-

zeum „Sołdek” nasi goście poszukają tajemniczych urządzeń i wykonają

ekologiczny plakat, a w Ośrodku Kultury Morskiej przygotowaliśmy zajęcia

z geografii i ekologii.

W tczewskim Muzeum Wisły na gości czeka gra poświęcona najwięk-

szej polskiej rzece, a w Centrum Konserwacji Wraków Statków – kolorowe

eksperymenty.

Goście Muzeum Zalewu Wiślanego w pięknych Kątach Rybackich do-

wiedzą się, czym zajmowali się mieszkańcy tych terenów, czyli jak łowiło

się ryby i budowało łodzie na początku XX wieku.

Tekst: Kamila Jezierewska

Zdjęcia: Dawid Linkowski

ZAPRASZAMY Biuletyn NMM • 6 (195) 06.2019

23

PŁYNĘ NA „OPTY”

4 lipca w Muzeum Wisły

w Tczewie nastąpi otwarcie

wystawy czasowej poświęco-

nej Leonidowi Telidze i jego

samotnemu wokółziemskie-

mu rejsowi. Jacht kapitana

Teligi – „Opty” – od 2016 roku

eksponowany jest w Centrum

Konserwacji Wraków Statków,

jednak w magazynach muze-

alnych znajduje się duża licz-

ba zabytków związanych z rejsem, które dotychczas nie były eksponowane.

Przypadająca w tym roku 50. rocznica zakończenia wyprawy stanowi dosko-

nałą okazję, by przypomnieć to historyczne wydarzenie.

Dotychczas historia pionierskiego rejsu Leonida Teligi została opowie-

dziana na wiele sposobów: przedstawiono ją m.in. w książkach, artykułach

prasowych, filmach oraz w formie internetowych galerii zdjęć. Nigdy jednak

do jej zilustrowania nie posłużyły oryginalne zabytki. Na wystawie będzie

można zapoznać się z przedmiotami i dokumentami z czasów, kiedy jacht

powstawał. Wśród nich zobaczymy przyrządy kreślarskie, plany konstrukcyj-

ne i dokumenty dopuszczające „Opty” do żeglugi. W głównej części wysta-

wy znajdą się eksponaty związane bezpośrednio z rejsem, wśród nich: ża-

gle, dryfkotwa, reflektor radarowy oraz ławka bosmańska. Wyeksponowane

zostaną również – nigdy niepokazywane na zdjęciach, z racji występowania

pod pokładem – koce oraz wyposażenie kambuza. Na wystawie znajdą się

też przedmioty dokumentujące popularność żeglarza, jaką zdobył w czasie

rejsu i która utrzymywał się długo po jego śmierci. Pokazany zostanie nie-

wielki wycinek korespondencji, zarówno tej oficjalnej, jak i prywatnej, która

uświadamia, jak ważną postacią dla Polaków był Leonid Teliga.

Tekst: Radosław Paternoga

Zdjęcia: Paweł Jóźwiak, Leonid Teliga

ZAPRASZAMY Biuletyn NMM • 6 (195) 06.2019

Ciekawym eksponatem na wystawie będzie płetwa statecznika wiatrowego samoste-ru z napisem „Opty”.

Na wystawie znajdzie się też jednostka pływająca, lecz nie będzie nią „Opty”, a „Bajbus” czyli mały bączek używany przez Leonida Teligę do komunikacji pomiędzy lądem a jachtem stojącym na kotwicy. Na zdjęciu: „Bajbus” na Santa Fe – wyspie w archipelagu Galapagos.

Jedną z pamiątek związanych z okresem po zakończeniu rejsu jest kilofek sztygarski – prezent od żeglarzy z kopalni Makoszowy.

Documents

WSPÓŁPRACA Z ZAGRANICĄ BIULETYN INFORMACYJNY …Transgranicznej Polska-Rosja 2014–2020, w ra-mach którego wraz z Muzeum Światowego Oceanu i Bałtyckim Uniwersytetem im. Emmanuela