Potrzeby społeczne i ich specyfika.

Definicje potrzeb i ich społeczne ujęcie.

J. Szczepański – potrzeby są immanentnymi mechanizmami wbudowanymi genetycznie w

system człowieka, są podstawowym czynnikiem motorycznym procesów życiowych.

Mamy potrzeby gospodarcze, społeczne, kulturalne.

J. Szczepański definiuje pojęcie potrzeba w dwóch wymiarach: wąskim i szerokim.

Ujęcie wąskie - mamy do czynienia z psychologicznym rozumieniem terminu potrzeba

Ujęcie szerokie - obejmuje także społeczne aspekty terminu potrzeba

Potocznie potrzeba rozumiana jest jako motyw, pragnienie, nieodzowność, konieczność,

niezbędność, mus.

Z perspektywy psychologów definicje potrzeby można podzielić na kilka grup, w zależności

od przyjętych przez ich autorów obszarów znaczeniowych. Możemy wyróżnić rozumienie

pojęcia potrzeby jako:

- stanu niedoboru

- procesu motywacyjnego

- cechy, właściwości podmiotu

- warunku

Pojęcie potrzeby jako stanu niedoboru – W. Szewczuk uważa, że potrzeba to stan osobnika

będący odchyleniem od jego optimum życiowego.

Rozumienie potrzeby jako procesu motywacyjnego – J. Drever określa potrzebę jako stan

pożądania czegoś, albo też wymaganie powodzenia w pewnym działaniu.

Potrzeba jako cecha lub właściwość osobnika – K. Obuchowski, potrzeba to właściwość

osobnika X polegająca na tym, że X bez przedmiotu Y nie może normalnie funkcjonować, bo

następuje zachwianie równowagi układu, która jest podstawą prawidłowego funkcjonowania

X.

Potrzeba jako warunek – A. Reykowski, organizm ma potrzeby w tym znaczeniu, iż

utrzymuje się przy życiu, rozwija i rozmnaża tylko wtedy, gdy są spełnione określone

warunki.

Podsumowując definicje psychologiczne potrzeby można powiedzieć, że potrzeba jest to stan

uświadomienia sobie braku czegoś, czyli pewnego niedostatku, który jest warunkiem

wszelkiej aktywności.

Podejście socjologiczne – potrzeby są wynikiem nie tylko określonej struktury organizmu i

psychiki człowieka, ale także określonych systemów społecznych, w których on funkcjonuje.

Podejście ekonomiczne – potrzeby są tu traktowane jako potrzeby o charakterze

konsumpcyjnym, które utożsamia się z popytem rynkowym i ujawniającymi się preferencjami

ludności. K. Rogoziński uważa, że potrzebą w sensie ekonomicznym jest uświadomienie

sobie braku pewnej wartości użytkowej.

Miejsce potrzeb społecznych w hierarchii potrzeb jednostki

Najbardziej uznana w literaturze lista potrzeb według ich hierarchii stworzona przez

Maslowa.

Hierarchia potrzeb Maslowa

Rys. własny :D;p

Potrzeby z hierarchii Maslowa, które mają charakter społeczny to potrzeba bezpieczeństwa,

przynależności, godności, niezależności i wolności.

Alderfer stworzył teorię ERG, czyli trzech grup potrzeb:

- E – przeżycia – fizjologiczne i bezpieczeństwa

- R - kontaktów społecznych – przynależności i uznania ( zawierają potrzeby społeczne )

- G – wzrostu – samorealizacji, kształcenia

Inne podziały:

Klasyfikacja potrzeb B. Malinowski:

- potrzeby podstawowe ( cała fizjologia )

- pochodne ( związane ze społeczną stroną życia człowieka )

- integratywne ( wynikające z kulturowych wymogów człowieka )

T. Tomaszewski:

- potrzeby wewnętrzne ( fizjologiczne zależności )

- potrzeby zewnętrzne ( wynikają z zależności człowieka do otoczenia w jakim funkcjonuje )

T. Kocowski:

- p. egzystencjalne – związane z warunkami przetrwania

- prokreacji i rozwoju – uzyskanie potomstwa i zapewnienie mu warunków do

wszechstronnego rozwoju

- funkcjonalne – realizacja celów nadrzędnych związanych z rozwojem cywilizacji

- społeczne

- psychiczne – warunki trwałego zadowolenia z całokształtu życia

Kocowski ujmuje potrzeby społeczne w oddzielną grupę. Określa je mianem potrzeb

koegzystencji i rozumie jako, korzystne współżycie i skuteczne współdziałanie z innymi.

Kocowski – 3 grupy warunków, aby osiągnąć cel koegzystencji:

W każdej z tych trzech grup można wyróżnić określone potrzeby.

- ogólne warunki współżycia i współdziałania ( p. przynależności, łączności, organizacji,

więzi emocjonalnej )

- konieczne do spełnienia przez jednostkę, aby została ona zaakceptowana przez grupę ( p.

konformizmu, uspołecznienia i społecznej użyteczności )

- konieczne do spełnienia przez grupę, aby jednostka odczuła korzyści wynikające ze

współpracy z grupą ( p. społecznej gratyfikacji, akceptacji, współuczestnictwa, ochrony,

autonomii )

J. Szczepański wyróżnia 2 grupy potrzeb:

- p. biologiczne i psychiczne

- p. ekonomiczne, społeczne i kulturalne

J. Szczepański – potrzeba to jakiś brak, utrudniający lub uniemożliwiający funkcjonowanie

jednostki w systemach społecznych, gospodarczych lub kulturowych. Ten brak stwarza stan

napięcia, czy to w organizmie, czy w sytuacji środowiskowej, przez co zostają pobudzone

mechanizmy motoryczne, które zmierzają do rozładowania napięcia.

Szczepański wyróżnia potrzeby o trojakim charakterze:

- rzeczywiste – faktycznie uświadomione

- otoczkowe – zmieniające naturę potrzeb

- pozorne – ich zaspokojenie prowadzi do regresji organizmu lub społeczności

Potrzeby społeczne – element potrzeb wyższego rzędu, które powstają w wyniku jakiegoś

braku utrudniającego lub uniemożliwiającego funkcjonowanie jednostki lub grupy.

Formy realizacji potrzeb społecznych

Modele polityki społecznej

Polityka społeczna – celowa działalność państwa i innych organizacji w dziedzinie

kształtowania warunków życia i pracy ludzi oraz stosunków społecznych.

A.Rajkiewicz – polityka społeczna to sfera działań państwa i innych ciał publicznych i sił

społecznych, która zajmuje się kształtowaniem warunków życia ludności oraz stosunków

międzyludzkich.

Rola państwa w realizacji potrzeb społecznych

Kryteria klasyfikacji funkcji państwa.

Kryterium – rodzaj i zakres działalności:

- funkcje publiczne sensu largo ( dzielą się na 2 podgrupy: funkcje publiczne sensu stricte –

administracja, bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne, oraz funkcje społeczne – ochrona

zdrowia, opieka społeczna )

- f. gospodarcze ( dotyczą udziału państwa w procesach gospodarczych w sposób bezpośredni

– alokacja zasobów kapitału, pracy i ziemi, oraz w sposób pośredni – ochrona konkurencji,

określenie zasad prywatyzacji )

Z punktu widzenia obszarów działalności państwa, wyróżnia się następujące jego

funkcje:

- lokacyjna ( dzięki niej następuje alokacja zasobów zgodnie z kryterium ekonomicznej

efektywności i założeniami polityki gospodarczej )

- stabilizacyjna ( jej zadaniem jest niwelowanie skutków wahań koniunkturalnych )

- redystrybucyjna ( ma na celu korektę pierwotnego podziału dochodu narodowego )

- regulacyjno – kontrolna ( dotyczy poprawy efektywności funkcjonowania poszczególnych

sektorów gospodarki przez tworzenie odpowiednich ram prawnych, opracowanie systemu

kontroli oraz określenie podziału kompetencji i sankcji za ich naruszenie )

Biorąc pod uwagę zakres interwencjonizmu państwowego wyróżnia się:

- f. redystrybucyjną ( ma na celu łagodzenie sprzeczności w podziale dochodów między

regionami, grupami społecznymi )

- stabilizacyjną ( jej zadaniem jest łagodzenie wahań koniunkturalnych )

- adaptacyjną ( polega na inicjowaniu i stymulowaniu procesów dostosowawczych )

- alokacyjną ( skierowana jest na łagodzenie ujemnych skutków działania mechanizmu

rynkowego )

- koordynacyjną ( nastawiana jest na motywowanie podmiotów różnych szczebli do realizacji

celów dających największe korzyści ogólnospołeczne )

Z ekonomicznego punktu widzenia państwo pełni funkcję:

- promotora efektywności ( polega na ograniczaniu skutków niedoskonałości rynku

spowodowanych niedoskonałą konkurencją, negatywnymi efektami zewnętrznymi )

- promotora równości ( oznacza integrację w sposób redystrybucji dóbr przez rynek, tak aby

zmniejszyć dysproporcje w zaspokajaniu potrzeb poszczególnych członków społeczeństwa

oraz zapewnić minimalny ich standard )

- promotora stabilności ( jej celem jest zapewnienie stabilnego rozwoju gospodarki przez

ograniczanie wahań cyklu koniunkturalnego )

Jak wynika z powyższych podziałów, w każdym z kryteriów podziału funkcji państwa

wyodrębnione są zadania, które mają na celu realizację potrzeb społecznych.

Rynek i jego ograniczenia w realizacji potrzeb społecznych

Sektor rynkowy charakteryzuje się rynkową alokacją dóbr i usług. W sferze wytwarzania

istnieje bezpośredni związek między popytem a podażą, czyli rynkowe dostosowanie

wielkości i struktury wytwarzanych dóbr i usług, od ich popytu.

Rynek nie jest uniwersalnym mechanizmem rozwiązywania problemów ekonomicznych i

społecznych. Państwa borykają się z całą gamą problemów, których nie da się rozwiązać za

pomocą mechanizmu rynkowego.

Trzy rodzaje zawodności mechanizmu rynkowego:

1.zawodność wynikająca z istnienia dóbr publicznych

Dobra publiczne posiadają 2 cechy:

- nie występuje rywalizacja o ich konsumpcję, są to dobra niepodzielne, np. światło latarni

- niemożliwe jest wykluczenie kogokolwiek z udziału w korzystaniu z tych dóbr, bowiem

koszt korzystania z nich przez dodatkową osobę jest równy zeru

2. zawodność wynikająca z efektów zewnętrznych np. zanieczyszczenie powietrza i wód

przez fabrykę chemiczną

3. zawodność wynikająca z istnienia dóbr pożądanych społecznie

Dobra pożądane społecznie:

- takie, które należy wytworzyć we wspólnym interesie społecznym, przez społeczeństwo

pożądanym, np. ochrona zabytków

- takie, do których konsumowania państwo zmusza obywateli, np. używanie pasów

bezpieczeństwa, ubezpieczenia się na życie

Do zawodności mechanizmu rynkowego dodaje się również:

- niedoskonałość konkurencji ( przyczyny: istnienie monopolu naturalnego, eliminowanie

potencjalnych konkurentów przez manipulowanie cenami, przyznawanie przez państwo

innowacyjnym producentom patentów, czyli wyłącznego prawa do wynalazku )

- brak pewnych rynków ( ubezpieczenia, kredyty; brak zainteresowania prywatnych rynków

niektórymi z takich usług powoduje konieczność włączenia się państwa poprzez różne

programy ubezpieczeniowe – ubezpieczenia społeczne, rolników )

- niedoskonałość informacji ( prywatne podmioty często nie ujawniają pełnych informacji o

wytwarzanych przez nie produktach, np. skład leków; państwo musi tworzyć przepisy

przeciwdziałające tym praktykom oraz ponieść wydatki, aby zdobyć potrzebne informacje,

np. poprzez ankiety itd. )

- bezrobocie i inne zakłócenia makroekonomiczne

Gospodarka mieszana jako alternatywa wobec państwa i rynku

Formy przejawiania się gospodarki mieszanej

Ani państwo, ani rynek nie mogą być jedynymi podmiotami, które wpływają na kształt

gospodarki, gdyż po prostu w wielu przypadkach zawodzą.

Dobrym rozwiązaniem może być gospodarka mieszana, która jest dwojako rozumiana:

- jako wzajemne relacje między państwem a rynkiem

- jako wielopłaszczyznowe formy powiązań

Wzajemne relacje między państwem a rynkiem w gospodarce mieszanej

Wzajemne relacje między państwem a rynkiem mogą występować w różnych odmianach. Z

tego punktu widzenia wyróżnia się 3 typy gospodarki:

- kapitalizm przedsiębiorczy ( niewielka własność publiczna, państwo ogranicza się swoje

działania do programów socjalnych zaspokajających podstawowe potrzeby, przy

zminimalizowanej roli związków zawodowych )

- społeczna gospodarka rynkowa ( rynek powinien być wolny od ingerencji, a bogactwo

powinno służyć realizacji celów społecznych, partnerstwu, kooperacji i opierać się na

zasadzie subsydiarności )

- kapitalizm kolektywistyczny ( kształtowanie długookresowych relacji kooperacyjnych na

wzajemnie współdziałających rynkach, oraz budowa tożsamości wspólnotowej opartej na

pracy grupowej )

W Europie dominuje społeczna gospodarka rynkowa.

Podstawowe założenia społecznej gospodarki rynkowej:

- mechanizm rynkowy jest globalnym i powszechnym sposobem alokacji

- działalność gospodarcza oparta jest na różnych formach własności

- państwo jako instytucja zewnętrzna wobec rynku powinno spełniać określone zadania – np.

tworzenie warunków do zapewnienia pokoju społecznego, realizacja funkcji regulacyjnej,

która jest rozumiana jako wyrównywanie warunków konkurencji, realizacja zasady

subsydialności w polityce regionalnej )

Funkcje socjalne państwa polegają na kształtowaniu społecznych warunków pracy i życia

społeczeństwa. Mogą być realizowane metodami bezpośrednimi ( zasiłki subsydia ), oraz

metodami pośrednimi ( zwolnienia, ulgi podatkowe ).

Zadania trzeciego sektora i metody ich finansowania

Zależności między sektorami w gospodarce

Trzeci sektor = gospodarka społeczna = sektor nonprofi

Sektor nonprofit – obejmuje swoim zakresem organizacje, których cechą wyróżniającą jest

brak podziału zysku między jej członków, czyli konieczność wykorzystania nadwyżki jedynie

na cele statutowe organizacji.

Gospodarka społeczna – obejmuje swoim zakresem spółdzielnie, towarzystwa pomocy

wzajemnej, przedsiębiorstwa społeczne. Ich celem jest działanie na korzyść swoich członków

lub grup, a nie osiąganie zysków dla inwestorów.

Trzeci sektor jest znacznie szerzej rozumiany. Zalicza się do niego organizacje non profit

oraz podmioty gospodarki społecznej w postaci spółdzielni i towarzystw pomocy wzajemnej.

W sektor ten, włącza się działalność samorządów lokalnych oraz przedsiębiorstw

społecznych.

Trzeci sektor odnosi się do podmiotów tworzonych w obrębie społeczeństwa obywatelskiego,

które koncentrują swoją działalność na doradztwie, redystrybucji i produkcji.

Obecnie zachodzą wzajemne relacje między sektorem publicznym, prywatnym, non profit

oraz sferą nieformalną.

1. CHARAKTERYSTYKA SEKTORA NONPROFIT

1.2 Pojęcia i cechy sektora nonprofit. • sektor nonprofit, inaczej: „sektor pozarządowy”(nongovernmental sektor NGO’s),

„sektor dobrowolny”, „sektor niezależny”,”ekonomia społeczna” • sektor nonprofit nie jest nastawiany na zysk, lecz na zaspokojenie określonych

potrzeb społecznych; opieraja się on na prywatnych pozarządowych instytucjach

TEORIE I ARGUMENTY, KTÓRE UZASADNIAJĄ ISTNIENIE SEKTORA NONPORFIT W WARUNKACH KIEDY ZAWODZI RYNEK I RZĄD:

• teoria zawodności rynku i zawadności rządu - to pierwsza teoria uzasadniająca istnienie sektora nonprofit– >zarówno rynek, jak i rząd mają ograniczone możliwości zaspokojenia potrzeb społecznych

• potrzeby społeczne są trudne do określenia; z ekonomiczno-finansowego punktu widzenia wyróżnia się dwie ich grupy:

- potrzeby zbiorowe (ogólnospołeczne) -potrzeby indywidualne Potrzeby zbiorowe – teoria „jeźdźcy na gapę” - zaspokajane dzięki istnieniu dóbr i usług pulicznych. Mogą służyć całemu społeczeństwu lub określonym jego grupom. Do tych dóbr i usług zalicza się: środowisko naturalne człowieka, drogi, mosty, autostrady oraz obronę narodową, administrację itp. Ich cecha szczególna-nie mogą być świadczone w mechanizmie rynkowym ze względu na ich ogólnospołeczny charakter(nabywca takiego dobra musiały dzielić się nim z pozostałą częścią społeczeństwa, które mogłoby korzystac z niego bezpłatnie). Tego typu dobra i usługi powinny być finansowane przez państwo. Potrzeby indywidualne – zaspokajane za pomocą dóbr i usług społecznych, do których zalicza się:oświatę, ochronę zdrowia, kulturę itp. Ich cecha – ze względów fizycznych mogą być sprzedawane na rynku. Jednak najniżej zarabiające grupy ludności nie mogą sobie pozwolić na te dobra i usługi . Dlatego wielu ekonomistów uważa że wytwarzanie i dystrybucja usług społecznych powinny być sprawą publiczną. Jeśli państwo nie jest w stanie zaspokoić potrzeb w tym obszarze zadania te może przejąć sektor nonprofit. Teoria zawodności zawieranych umów – jest to odmienna forma teori zawodności rynku. Dotyczy usług, których nabywca kupuje je dla innej osoby. Nabywca jest tu tzw. trzecią stroną. Są to świadczenia takie jak: opieka nad małymi dziećmi, chorymi, niepełnosprawnymi, upośledzonymi umysłowo itp. Nabywca nie ma możliwości oceny jakośći usługi, jej ceny itd. Dostawca z kolei na nieuczciwej drodze może zwiększać cenę na usługę lub obniżać jakość świadczenia. Ta pokusa jest mniejsza gdy dostawcą jest instytucja nonprofit, bowiem w jej zarządzie może zasiadać nabywca usługi, który ma możliwość kontroli jakości usługi i ceny.

DEFINICJE SEKTORA NONPROFIT Definicja operacyjna, stworzona na potrzeby międzynarodowych badań poświęconych sektorowi nonprofit, przedstawia podstawowe cechy jakie posiadają instytucje nonprofit:

§ sformalizowane- tylko instytucje prawnie regulowane, oraz te posiadające określoną strukturę organizacyjną, zarząd, własne zasady działania

§ prywatne § nienastawione na zyk- mogą osiągać zysk, ale nie może to być ich

celem, nie może stanowić dochodu ich właścicieli, dyrektorów § samorządne- w pełni odpow. za swoją działalność § bezstronne- nie angażujące się w politykę § niekomercyjne- usługi i dobra świadczą bezpłatnie lub za

częściową odpłatnością § dobrowolne- funkcjonowanie jest oparte na osobistym

zaangażowaniu ludzi w ich działalność

Do sektora nonprofit włączone są także grupy samopomocy.Traktowane przez niektórych autorów jako oddzielny sektor zwany nieformalnym. Jest to jedyny niezinstytucjonalizowany obszar działania w sektorze usług społecznych. Cechy, którymi charakteryzują się grupy samopomocy:

§ świadczenia przekazywane są na zasadach prywatnych § niekonieczne jest zawieranie umów § obowiązki są oparte na lojalności, sentymencie i humanitaryźmie § grupy działają w małych kręgach w sposób dyskretny § regularnie jest udzielna pomoc § pomoc oparta jest na zasdach prawa lub na zasadach współżycia

społ. § pomoc świadczona jest bezpłatnie

ZWIĄZKI MIĘDZY SEKTOREM NONPROFIT I SEKTOREM PUBLICZNYM Istnieją 4 modele powiązań międy s.nonprofit i s.publicznym, które wyłaniają się za sprawą dwóch działań: zasilania i dystrybucji.

4 modele:

1. publiczny 2. komplementarny 3. partnerski 4. nonprofit

publiczny i nonprofit – samodzielne modele

komplementarny i partnerski – różne rodzaje współpracy między s. nonprofit i s. publicznym

ad.1 publiczny – odgrywa główną rolę w finansowaniu i dystrybucji usług

ad. 2 komplementarny – sektor publiczny i nonprofit zajmują się zarówno finansowaniem, jak i dystrybucją, ale każdy z nich działa oddzielnie. Ich działania się uzupełniają. Mogą w nim występowac dwie formy związków:

1. współpraca obu sektorów - następuje rozszerzenie kręgu odbiorców. Org. Nonprofit służą te same usługi co s. publiczny, ale w odniesieniu do odbiorców, którzy nie zostali obsłużeni przez sektor publiczny lub nie odpowiada im jakość świadczonych przez ten sektor usług

2. Zwiększony zostaje wachlarz usług. Organizacje nonprofit uzupełniają tu ofertę sektora publicznego przez zaspokojenie potrzeb, które nie zostały zrealizowane przez sektor pulicny

ad.3 partnerski – s. nonprofit i publiczny współpracują ze sobą-finansowanie usług ze środków publicznych i ich dystrybucji przez instytucje nonprofit. Występują dwie formy związków( różnica polega na zakresie samodzielnościo. nonprofit):

1. Organizacje nonprofit realizują program administracji rządowej z niewielkim zakresem samodzielności

2. O. nonprofit mają szeroki zakres samodzielnosci programowej dotyczącej metod zarządzania i kierunków rozwoju

ad. 4 nonprofit – przeciwieństwo modelu 1; o. nonprofit zajmują się zarówno finansowaniem jak i dystrybucją usług, gromadząc środki z różnych źródeł.

2.GOSPODARKA SPOŁECZNA I JEJ ZAKRES

Historia koncepcji gospodarki społecznej <- nie wydaje mi się to takie istotne ale w razie czego napisałam:P

Jej korzenie wywodzą się z ruchu społecznego i katolickiej nauki społecznej. Zaawansowane formy gospodarki społecznej pojawiły się dopiero w II połowie XIX wieku. Było to wynikiem sytuacji ekonomicznej i społecznej, jaka pojawiła się w Europie i Ameryce Północnej na skutek rewolucji technicznej. Nasiliło się rozwarstwienie społeczeństwa. Doprowadziło to do pojawienia się inicjatyw mających na celu organizację samopomocy w kręgu najuboższych warstw społecznych. Rozwój tych inicjatyw, organizacji przypisuje się trzem tradycjom: socjalistycznej, liberalnej i chrześcijańskiej.

Nurt socjalistyczny- zaproponowali całkowitą przeudowę porządku społecznego, politycznego i gospodarczego. Miała polegac na stworzeniu „nowego człowieka” i nowego społeczeństwa, które opierałoby swoją egzystencję na dobrowolnej kooperacji jednostek zoragnizowanych w różne zrzeszenia i wspólnoty.Jedyną formą jaka została zrealizowana to kibuce w Izraelu.przedstawiciel- Ch. Fourier, C.H. de Saint –Simon i R. Owen

Nurt liberalny to przeciwieństwo gospodarki społecznej. Na główny plan wysuwa się indywidualizm, własność prywatna i wolna konkurencja. Gospodarka społeczna musi mieć miejsce gdyż interesy jednostek mogą zostać zrealizowane tylko w warunkach harmonijnej współpracy, podmioty gosp. społecznej mogą tą harmonię zapewnić.Idea ta została zrealizowana w praktyce. Przedstawiciel- Schulze- Delitzsch

Nurt chrześcijański- budowa pokoju społecznego opartego nawięzach rodzinnych i podziale pracy. Rozwój instytucji które działają na zasadzie korporacji, reprezentowałyby interesy zarówno zatrudnionych, jak i pracodawców wykonujących te same zawody.przedstawiciel- F.W. Raiffeisen.

Lata 70. I 80. XX wieku charakteryzują się odchodzeniem od ideii gospodarki społecznej.

Lata 90 XX wieku – renesans idei społeczeństwa obywatelskiego i gospodarki społecznej jako jego praktycznej postaci. Nastąpił on za sprawą procesu przechodzenia od gospodarki centralnie planowanej do gospodarki rynkowej Krajów Europy Środkowo-Wschodniej oraz narastania negatywnych zjawisk społecznych takich jak: bezrobocie, bieda, wykluczenie społeczne.

2.2 Pojęcia i cechy gospodarki społecznej

D. Pieńkowska- istotna cecha gospodarki: „prymat działalności na rzecz ludzi, nad maksymalizacją zysku”

DEFINICJE GOSPODARKI SPOŁECZNEJ: B.Roelants, C.S.Bajo-4 główne obszary działalności gosp. społ.:

1. społeczna, demokratyczna i uczestnicząca jedność 2. zatrudnienie i jedność społeczna 3. rozwój lokalny 4. wzajemna ochrona społeczna

E. Leś- ukazuje- tradycyjne ujęcie i nowe podejście.

§ tradycyjne podejście- g. społ. Wywodzi się z sektor spółdzielczego i stowarzyszeniowego; działa dla swoich członków,

§ nowe ujęcie- działania są również dla odbiorców zewnętrznych

(Działalność podmiotów g.s. dotyczy reintegracji społecznej i zawodowej osób długotrwale bezrobotnych, świadczenia usług dla ludności. Główne cele: produkcja korzyści społecznych oraz przestrzeganie zasad:- praca przed kapitał;- demokratyczne podejmowanie decyzji; - umacnianie wiarygdności, jakości oraz trwałości działania)

J.Defourny- definicja z 2 punktów widzenia: instytucjonalnego i noramtywnego. Współcześnie są one łączone.

Instytucjonalne podejście do g.s.- grupowanie podmiotów w 3 główne kategorie:

1. przedsiębiorstwa spółdzielcze 2. towarzystwa pomocy wzajemnej 3. organizacje, określane mianem stowarzyszeń

ad.1. (w ostatnim dziesięcioleciu XX wieku ich rola zaczęła wzrastać)

- ich celem jest realizacja celów społecznych

- są w pewnym stopniu konkurencyjne w stosunku do komercyjnych przedsiębiorstw

ad.2.

- charakter pomocy wzajemnej(w wielu krajach odgrywają rolę w systemie zabezpieczeń społecznych)

- są tworzone często na szczeblu lokalnym

ad.3.(w poszczególnych krajach mają różne formy organizacyjne)

- zakres działalności jest bardzo szeroki-od doradztwa do produkcji, dystrybucji dóbr i usług

- podmioty, którym oferują pomoc mają zróżnicowany charakter- od indywidualnych osób po społeczności lokalne, do ogólnokrajowych czy międzynarodowych grup

Te trzy grupy instytucji gospodarki społecznej posiadają status prawny, w praktyce jednak istnieje wiele organizacji , które mają nieformalny charakter.

Normatywne podejście do g.s. koncentruje się na zasadach jakie powinny spełniać organizacje do niej zaliczane. Definicja, która je określa to: g.s. dotyczy działalności gospodarczej realizowanej przez spółdzielnie i zbliżone do nich przedsiębiorstwa, towarzystwa pomocy wzajemnej i stowarzyszenia

Główne cechy g.s.: - zaspokajanie potrzeb, których nie zaspokoją inne sektory - prymat celów indywidualnych i społecznych nad kapitałem i zyskiem - połączenie interesów grupy społecznej z interesem ogólnym -dobrowolne i otwarte członkowstwo -autonomiczne zarządzanie i niezależność od władz państwowych - dbałość o tworzenie miejs pracy -zachęcanie do przedsiębiorczości -demokratyczna kontrola przez członków -przeznaczenie nadwyżki finansowej na stały rozwój celów i usług dla członków lub interesu

społecznego -wartości solidarność i odpowiedzialność

Zakres podmiotowy:

Spółdzielnie, stowarzyszenia, towarzystwa pomocy wzajemnej czasem fundacje.

Spółdzielnie- tradycyjnie rozumiane- instytucje świadczące dobra i usługi swoim członkom.Współczesnie- świadczone są również odbiorcom z zewnątrz.

Zakres przedmiotowy: - dotyczy takich potzreb, które nie mogą być zaspokojone przez inne sketory gospodarki,

-dotyczy: opieki społ., zdrowia, mieszkalnictwa, handlu, kształcenia, kultury, sportu, ubezpieczeń, bankowości, itp.

-podkręśla się często działania na rzecz ludności lokalnej, tworzenia nowych miejsc pracy, zachecanie do przedsiębiorczości

- wartości g.s. to solidarność, spójność społeczna, odpowiedzialność, autonomia i niezależność.

Rozwój gospodarki społecznej niesie ze sobą następujące korzyści: -zwiększenie efektywności konkurencji -tworzenie nowych miejsc pracy, nowych form przedsiębiorczości i zatrudnienia -aktywizowanie obywateli do współdziałania - rozwijanie woluntarystycznego zaangażowania obywateli - zwiększanie poczucia solidarności i wspólnoty -dążenie do integracji gospodarek

2.3 Przedsiębiorstwo społeczne jako instytucjonalna forma przejawiania się gospodarki społecznej

SPECYFIKA PRZEDSIĘBIORSTWA SPOŁECZNEGO Trzeci sektor poszerzono o instytucje, które miałyby możliwość tworzenia nowych miejsc pracy dla osób poszkodowanych społecznie. Są to instytucje gospodarki społecznej, które nazywane są przedsiębiorstwami społecznymi.

Przedsiębiorstwo społeczne- jest to oragnizacja o charkterze lokalnym, która funkcjonuje w mechanizmie rynkowym i realizuje ważne cele społeczne dotyczące osób, które zostały wyłączone z funkcjonującego rynku pracy.

• Są to prywatne podmioty gospodarcze, których cele społeczne są najważniejsze • Są instytucjami o dwoistym charakterze, z jednej strony są to podmioty działające na rynku na

zasadach komercyjnych, z drugiej realizują zadania o charakterze społecznym. • Odnoszą się do różnych rodzajów działalności gospodarczej, takich jak: produkcja, handel,

usługi. • Zakres podmiotowy dotyczy osób, które zostały wyłączone z funkcjonującego rynku pracy z

następujących powodów:

Ø Fiz. i Psych. Niepełnosprawność Ø Ekonomiczna niepełnosprawność Ø Społeczna niepełnosprawność

• Przed zatrudnieniem takich osób(które długo nie pracowały, bądź nie mogą podejmować pracy na warunkach ogólnych)konieczne jest przygotowanie ich do podjęcia pracy. Działania te dotyczą:

Ø Reintegracji społecznej(uczestniczenie w życiu społeczności lokalnej, pełnienia ról społecznych w mejscu pracy, zamieszkania pobytu)

Ø Reintegracja zawodowa(samodzielne świadczenie pracy na rynku pracy)

• Mają cechy, które przybliżają je do klasycznych przedsiębiorstw:

Ø Są kunkurencyjni Ø Te same metody zarządzania Ø Ich działalność może być instrumenetm do walki z monopolem publicznym

lub prywatnym Ø Ponoszą ryzyko prowadzenia działalności często większe niż klasyczne

przedsiębiorstwo

• Przedsiębiorstwa społeczne mają również cechy, które różnią je od sektora publicznego, prywatnego jak i od klasycznych organizacji nonprofit:

Ø Podejmują takie rodzaje działalności, które do niedawna nie były przedmiotem zainteresowania ani państwa, ani rynku(dot.to głównie przysposobienia do pracy osób niewykwalifikowanych, pomocy w znalezieniu pracy i tworzenia miejsc pracy dla osób niepełnosprawnych, pokrzywdzonych, wykluczonych społ.)

Ø Włączają różne kategorie partnerów,pracowników, wolontariuszy, użytkowników, darczyńców, lokalne władze itp..

Ø Mają zdolnosć do mobilizowania wolontariuszy

§ Zatrudniają nietypowych pracowników etatowych- osoby mieszczące się w ramach różnych programów zatrudnienia, bądź zatrudnione są w niepełnym wymiarze godzin

§ Zaspokajają potrzeby, które były domeną instytucji publicznych bądź nieformalnych podmiotów takich jak rodzina, sąsiedzi

Przedsiębiorstwa te mają w nazwie „społeczne”- z uwagi na 3 różne ich cele działalności:

1. zaspokajanie potrzeb społecznych, a nie osiągnięcie zysku 2. świadczenie usług członkom, grupom celowym oraz społecznosci lokalnej 3. zachowanie autonomii i posiadanie niezależnych organów decyzyjnych

RODZAJE PRZEDSIĘBIORSTW SPOŁECZNYCH I ICH ZADANIA 4 modele przedsiębiorstw społecznych:

1. Doskonalenie zawodowe przez pracę, oparte na czasowym zatrudnieniu.

Cel- przygotowanie do zawodu osób poszkodowanych ekonomicznie i społecznie, aby mogły znależć pracę.

2. Tworzenie stałych miejsc pracy przy czasowej pomocy państwa lub samorządu lokalnego.

Stałe miejsca pracy dla osób, które ją straciły i mają trudność ze znalezieniem. Przedsiębiorstwa otrzymują subsydia ze środków publicznych na określony czas, po którym pracownicy uzyskują specjalizację zawodową i mogą kontynuować pracę na normalnych warunkach rynkowych. Pracodawca jest zobowiązany do pokrywania kosztów pracy z własnych przychodów.

3. Tworzenie stałych miejsc pracy przy systematycznej pomocy państwa lub samorządu lokalnego.

Miejsca pracy dla fizycznie i psychicznie niepełnosprawnych, a także społecznie obciążonych. Przedsiębiorstwa opierają się na systematycznych dotacjach ze środków publicznych.

4. Resocjalizacja przez pracę.

Skierowana do osób z poważnymi zaburzeniami fizycznymi i psychicznymi oraz problemami społecznymi takimi jak uzależnienia, przeszłość kryminalna itp. Resocjalizacja dokonywana jest poprzez terapię grupową, zajęciową, kreowanie nowego stylu życia.

Funkcjonujące w krajach UE przedsiębiorstwa społeczne można podzielić na dwie grupy:

Ø Klasyczne przedsiębiorstwa społeczne, realizujące cele społeczne na zasadach rynkowych Ø Instytucje pomocy społecznej, które większości nie są przedsiębiorstwami, lecz ośrodkami

resocjalizacji

3. Trzeci sektor i metody jego zasilania

3.1 Pojęcie i zakres trzeciego sektora

Trzeci sektor:

• Część gospodarki, która ma na celu realizację określonych zadań o charakterze społecznym

• Obszar w gospodarce mieści się między rynkiem, a państwem i zawiera w sobie wszystkie możliwe metody realizacji zadań społecznych, które bezpośrednio nie są realizowane przez sektor prywatny i publiczny

• Definicja J. Defourny- pośredni obszar łączący pola aktywności państwa, prywatnych przedsiębiorstw i gospodarstw domowych. Instytucje tego sektora nie są nastawione na zysk, mimo że nie są częścią sektora publicznego. Ich zakres obejmuje organizacje nonprofit także spółdzielnie, towarzystwa pomocy wzajemnej oraz instytucje o charakterze stowarzyszeń.

Sektor ten ma charakter mieszany, co powoduje że nie można jednoznacznie określić jego granic. Wynika to z:

§ Szybkiego wzrostu liczb instytucji trzeciego sektora oraz wzrastająca ich zależność od środków publicznych

§ Prywatyzacja wielu funkcji publicznych oraz komercjalizacja i konkurencja w dziedzinach , które były realizowane przez organizacje trzeciego sektora

§ Przekształcanie instytucji prywatnych w organiacje trzeciego sektora w celu uzyskania pomocy państwa

Specyfika trzeciego sektora określana jest przez takie cechy:

Ø Istotny element społeczeństwa obywatelskiego; Ø Historyczne i polityczne uwarunkowania tworzenia i rozwoju tego sektora wynikały z

potrzeby ograniczania słabości prywatnej i publicznej dystrybucji usług społecznych Ø Ważnym czynnikiem jego rozwoju były ruchy społeczne Ø Rozwój był możliwy dzięki funkcjonującemu modelowi państwa opiekuńczego

Ø Ekonomiczne podejście do sektora nabrało znaczenia w momencie włączenia do niego podmiotów gosp. realizujących zadania społeczne

Ø 3 sektor mieści się między rynkiem, państwem oraz gospodarstwami domowymi, zawiera w sobie wszystkie metody realizacji zadań społecznych

Ø Nie można określić jego granic, ma on charakter pluralistyczny i wchodzi w związki z innymi sektorami gospodarki, tworząc obszary mieszane

Cechy instytucji wchodzących w skład 3 sektora: Ø Obejmuje klasyczne organizacje nonprofit oraz podmioty gospodarki społecznej,

realizujące cele społeczne Ø Organizacje, które tradycyjnie były związane z gospodarką publiczną lub rynkiem, a

obecnie przekształcają się w samodzielne instytucje działające zgodnie ze swoją misją Ø Odgrywają uzupełniającą lub alternatywną rolę w stosunku do państwa i rynku Ø Nie są nastawione na osiąganie zysku, lecz na realizację zadań społecznych Ø Ich działalność oparta jest na zasadach wspólnoty i solidarności Ø Dużą rolę w ich działalności odgrywają samorządy lokalne i grupy samopomocy

3.2Metody finansowania trzeciego sektora

Podstawowe podmioty, które finansują zadania instytucji trzeciego sektora:

• Budżet

• Indywidualne osoby

• Prywatne podmioty gospodarcze

• Organizacje międzynarodowe

METODY BUDŻETOWEGO ZASILANIA INSTYTUCJI TRZECIEGO SEKTORA

Budżet może zasilać w dwojaki sposób instytucje trzeciego sektora:

Ø Metodami bezpośrednimi

Dotacje-permanentne i bezzwrotne finansowanie ze środków publicznych wszystkich szczebli, instytucji o charakterze społecznym lub dóbr i usług przez nich wytworzonych.

Dotacje dzielą się na:

§ Podmiotowe- bezpośrednie finansowanie placówek ze środków budżetowych. Są one w całości włączone do budżetu- oznacza to całkowitą zależność od państwa. Tak finansowane instytucje świadczą dobra i usługi odbiorcom bezpłatnie. Wady tego sposobu finansowania to: brak odpowiezialności za prowadzoną działalność, brak motywacji do racjonalnego wykorzystania środków, brak oszczędnego gospodarowania środkami co prowadzi do marnotrawstwa

§ Przedmiotowe- polegają na zakupie przez państwo, ze środków publicznych, dóbr i usług u podmiotów je wytwarzających.Wysokośc środków dotacji zależy od ilości wytwarzanych dóbr i usług oraz ich ceny. Wada tej metody: ustalanie ceny dobra lub usługi zwanej ceną rozliczeniową.

Darowizny- jest to umowa na moy, której jedna ze stron (ofiarodawca, darczyńca), przenosi dobrowolnie i nieodpłatnie rzeczy, śrdoki pieniężnelub prawa majątkowe na drugą osobę.

Darowizny ze środków publicznych są najczęściej jednorazowym świadczeniem.Przybuierają zarówno formę pieniężną jak i rzeczową.

Ø Metodami pośredniego finansowania

Może dotyczyć instytucji świadczącej dobra, usługi lub konsumenta. Opiera się na dwóch rodzajach działań:

§ ulgi i zwolnienia podatkowe-różnią się w poszczególnych krajach. Do najczęściej stosowanych należą: całkowite lub częściowe zwolnienie z podatku dochodowego; ulgi w VAT; zwolnienia z lokalnych podatków majątkowych, uzależnione od decyzji samorządu lokalnego

§ współudział budżetu w zasilaniu placówek w zamian za spełnienie określonych warunków-trzema głównymi uczestnikami tego procesu są: inicjator, wytwórca i korzystający. Inicjator-najczęściej jest nim organ administarcji państwowej lub lokalnej;poszukuje określonego wykonawcy do wykonania określonego zadania o charakterze społecznym.W tym celu ogłasza przetarg na realizację zadania. Wytwórca- podmiot wybierany przez inicjatora; jest on faktycznym i bezpośrednim wykonawcą i dostawcą danego dobra lub usługi korzystającemu. Wytwórcą może być zarówno podmiot prywatny jak i instytucja trzeciego sektora. Korzystający- może być nim osoba pojedyncza, jak i grupa osób o szczególnych cechach. Otrzymuje on dobra i usługi bezpłatnie lub częściowo odpłatnie.

Do najczęściej spotykanych metod zalicza się:

-kontrakt- umowa na środki pieniężne. Inicjator wybiera w drodze przetargu wytwórcę określonego dora lub usługi. Jest nim najczęściej podmiot prywtany. Inicjator podpisuje z wykonawcą kontrakt i płaci wytwórcy za realizację zadania, a korzystajacy otrzymuje dobra lub usługi bezpłatnie.Może być stosowony w odniesieniudo: oświaty, gospodarki komunalnej itp.

-koncesję- rodzaj zezwolenia na prowadzenie działalności. Inicjatorem jest państwo lub samorząd lokalny. Wykonawcę prywatnego wybiera w drodze przetargu, któremu zezwala na prowadzenie określonej działalnośc, za którą wykonawca pobiera opłaty o korzystających. Występują dwa rodzaje koncesji: z prawem włączności i zwykła. 1.Koncesja z prawem włączności- inicjator przyznaje wykonawcy monopol na prowadzenie określonej działalności, przy zachowaniu prawa do kontroli poziomu opłat za świadczone dobra i usługi. Ma to na celu przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym.2.Koncesja zwykła- zezwolenia udziela się wielu wytwórcom, dzieki czemu na skutek konkurencji nie mogą wystąpić praktyki monopolistyczne.

-współfinansowanie- inicjator godzi się subsydiować wytwórcę pod warunkiem, ze przygotuje on projekt swojej działalności oraz zgromadzi określoną ilość śrdoków własnych. W metodzie tej wszystkie trzy podmioty ponoszą ciężar finansowania projektu. Cel- pobudzanie instytucji trzeciego sektora do poszukiwania własnych źródeł dochodów pochodzących od prywatnych ofiarodawców. Jest to metoda warunkowego finansowania określonej działalności

z budżetu. Znajduje zastosowanie tam gdzie państwo czy samorząd lokalny widzą koniecznośc finansowania danego przedsięwzięcia ze względu na interes społeczny.

Pośrednie metody finansowania mogą dotyczyć nie tylko podmiotów świadczących usługi i dobra , ale także samych korzytsających.->subsydiowanie konsumentów na drodz ebonów lub kuponów. Ma ono na celu:1.zachęcanie konsumentów do konsumpcji pewnych dóbr(kupony na zakup książek itd.);2.zastąpienie dotowania producenta(bon na zapłacenie za czynsz)3.wsparcie dla zakupu konkretnych artykułów. Subsydiując konsumenta państwo pragnie realizować politykę w odniesieniu do określonych grup społecznych i konkretnych ludzi, nie całego społeczeństwa. Wady- bony i kupony mogą zostać wykorzystane na inen dobra i usługi.

Działania podejmowane przez państwao mogą być podejmowane w stosunku do sponsorów. Mogą to być:

- propagowanie sponsorowania, korzystne dla nich warunki(wprowadzanie ulg i zwolnień podatkowych)

- obejmowanie przez państwo lub osoby publ. Patronatem przedsięwzięć

- przeprowadzanie, finansowanie badań na sponsorowaniem

Środki budżetowe mogą pochodzić ze szczebla państwowego lub lokalnego.

Środki mogą być przekazywane do placówek:

• przez budżety wszyskich szczebli

• za pomocą specjalnie do tego celu powołanych organizacji pośredniczących w postaci rad, funduszy itp. Zadaniem org. pośredniczących jest pośrednictwo między administracją publiczną, a instytucjami trzeciego sektora w zakresie gromadzenia śrdoków oraz kryteriów icha alokacji.

Definiowanie trzeciego sektora jest odmienne w Europie i w Stanach Zjednoczonych:

Finansowanie w sektorze kultury

Rola indywidualnych osób w finansowaniu instytucji trzeciego sektora

Środki pochodzące od osób prywatnych są przeznaczane na zakup dóbr i usług, darowizny,

wsparcie dla fundacji, stowarzyszeń lub innych organizacji społecznie użytecznych. Ich rola

w zasilaniu instytucji trzeciego sektora nie jest znacząca.

Poziom wydatków ludności na cele społeczne – 2 rodzaje czynników:

• Czynniki ekonomiczne (aktualna polityka podatkowa – wydatki na cele społeczne w

części lub całości odliczone od podstawy opodatkowania, poziom zamożności

ludności – najwięcej od osób najbiedniejszych i najzamożniejszych)

• Czynniki pozaekonomiczne (altruizm, upamiętnienie bliskiej osoby, pozostawienie

śladu własnej egzystencji, związek z określoną grupą osób)

Przedsiębiorstwo jako sponsor trzeciego sektora

Przedsiębiorstwa mogą przekazywać środki na rzecz instytucji trzeciego sektora w sposób

bezpośredni (zakup dóbr, darowizna, sponsorowanie) lub pośredni (przez fundacje,

stowarzyszenia i inne organizacje społecznie użyteczne).

Sponsorowanie – umowa między sponsorem a sponsorowanym, w której sponsor

zobowiązuje się do przekazania określonych środków w pieniądzu lub naturze na rzecz

sponsorowanego, oczekując w zamian bezpośrednich lub pośrednich korzyści).

Motywy sponsora mogą mieć charakter:

-ekonomiczny (ucieczka przed nadmiernym opodatkowaniem, reklama własnej firmy,

kształtowanie pozytywnego wizerunku firmy). Sponsorowanie spektakularnych imprez

zapewniających szeroką reklamę (głównie sport i kultura).

-pozaekonomiczny (poprawa stosunków międzyludzkich w firmie, pozytywna ocena firmy

przez jej pracowników, zmniejszenie fluktuacji kadr). Wydatkowanie związane z

zaniedbanymi dziedzinami życia społecznego (domy dziecka, domy dla samotnych matek).

Czynniki od których zależy ilość środków przekazywanych przez przedsiębiorstwa na

sponsorowanie:

- wielkość firmy, zależność; im większa firma, tym więcej środków przekazuje na

sponsorowanie

- rodzaj prowadzonej działalności, głównie producenci artykułów sportowych, sprzętu

medycznego, samochodów, banki, linie lotnicze, w celu reklamy produktów, budowania

pozytywnego wizerunku firmy

- kondycja finansowa przedsiębiorstwa, relacje między nią a wydatkami są wprost

proporcjonalne, wzrost kondycji – wzrost wydawanych środków.

Rola międzynarodowych organizacji w zasilaniu trzeciego sektora

Fundusze i programy UE – znaczące źródło finansowania organizacji trzeciego sektora.

Unia – 3 grupy instrumentów:

- prawne (stworzyły podstawy prawne europejskiej polityki regionalnej)

- statystyczne

- finansowe (okres programowania 1. 2000-2006, 2. 2007-2013)

1 okres – dwie grupy funduszy: Fundusze Strukturalne (zadaniem jest wspieranie

restrukturyzacji gospodarek krajów członkowskich UE, pomoc władzom słabiej rozwiniętych

krajów Wspólnoty w rozwiązywaniu ich najważniejszych problemów społecznych i

gospodarczych, finansują inicjatywy publiczne i prywatne). 4 fundusze strukturalne:

Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, Europejski Fundusz Społeczny, Europejski

Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnych, Finansowy Instrument Orientacji Rybołówstwa.

Dwa pierwsze mogły realizować zadania trzeciego sektora.

Fundusz Rozwoju Regionalnego:

-sektor produkcji mających na celu tworzenie i ochronę stałych miejsc pracy

- wspieranie lokalnego rozwoju i inicjatyw zatrudnienia

-rozwój turystyki i kultury

Europejski Fundusz Społeczny:

- aktywna polityka rynku pracy

- przeciwdziałanie zjawisku wykluczenia społecznego

- kształcenie ustawiczne

- zwiększenie dostępu i uczestnictwa kobiet na rynku pracy

Inicjatywy Wspólnotowe (4 inicjatywy: INTERREG III, URBAN II, LEADER+, EQVAL)

EQVAL – bezpośrednio związana z działalnością instytucji trzeciego sektora, dot.

Współpracy regionów i poszczególnych państw członkowskich w zakresie zwalczania

bezrobocia i dyskryminacji na rynku pracy. Programy wspierane z Europejskiego Funduszu

Społecznego.

Programy Wspólnotowe – kierowane do uczelni, szkół, jednostek badawczo-rozwojowych,

organizacji pozarządowych; mają na celu pomoc w rozwoju wymienionych dziedzin

działalności.

2 okres – realizowana polityka spójności, realizowana przez dwa fundusze Strukturalne:

Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego i Europejski Fundusz Społeczny oraz przez

Fundusz Spójności.

Programy Operacyjne EFRR dla Polski:

• Infrastruktura i Środowisko (możliwość rozbudowy elementów infrastruktury

społecznej, np. kultura i zdrowie)

• Kapitał Ludzki – najściślej związany z trzecim sektorem (umożliwienie pełnego

wykorzystania zasobów ludzkich przez zwiększenie zatrudnienia i zwiększenie

możliwości adaptacyjnych przedsiębiorstw oraz ich pracowników, cel – zmniejszenie

obszarów wykluczenia społecznego)

• Innowacyjna Gospodarka – najmniej znaczący (wspieranie innowacyjności w zakresie

nauki, techniki, organizacji, finansów, handlu)

• Rozwój Polski Wschodniej (cel: przyśpieszenie tempa rozwoju społeczno-

gospodarczego tych obszarów, inicjatywy społeczności lokalnych – rola instytucji

trzeciego sektora)

• Pomoc Techniczna (pomoc w realizacji celów szczegółowych, neutralizując słabe

strony i zagrożenia realizowanych programów może odnosić się do zadań

realizowanych przez trzeci sektor)

Pomoc w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego nastawiona jest na realizację

inicjatyw, związanych z działalnością społeczną. Cele:

-poprawa funkcjonowania instytucji rynku pracy, systemów szkolenia i kształcenia, polityki

społecznej

-wspieranie dostosowań w administracji publicznej do racjonalnej realizacji jej zadań

-inwestycje w kapitał ludzki

ORGANIZACJA I FINANSOWANE INSTYTUCJI NONPROFIT W POLSCE

Miejsce organizacji non profit w trzecim sektorze

USA – trzeci sektor – utożsamiany z sektorem non profit, który jest rozumiany jako zestaw

instytucji społecznie użytecznych, które opierają swoją działalność na dobroczynności i

wolontariacie, ich cechą jest brak podziału zysku między członków tych organizacji.

Europa – trzeci sektor – zw. z funkcjonowaniem instytucji gospodarki społecznej, których

celem jest zaspokojenie potrzeb społecznych.

Podział trzeciego sektora: organizacje non profit i przedsiębiorstwa społeczne

Organizacje non profit w Polsce – podejście amerykańskie – organizacje, które realizują

określone cele społecznie użyteczne, opierając swoją działalność na dobrowolności,

wolontariacie, pomocy państwa i samorządów lokalnych. Do takich instytucji zalicza się:

fundacje, stowarzyszenia i działalność pożytku publicznego.

Fundacje w Polsce i ich charakterystyka

Pojęcie i rodzaj fundacji

Fundacje – zalicza się je do instytucji, które funkcjonują w gospodarce rynkowej. Najczęściej

prywatne instytucje, których zadaniem jest korygowanie wad rynkowej i publicznej

dystrybucji usług. Nie są nastawione na osiągnięcie zysku, ale na realizacj potrzeb

społecznych.

Pojęcie fundacji:

• jako źródło finansowania (fundacją jest majątek, z którego dochody przeznaczone są

stosownie do woli fundatora, na określony cel)

• jako określona forma organizacyjna (fundacja jest instytucją, która realizuje zadania

społeczne, które w akcie fundacyjnym określił zalożyciel i w tym celu przeznaczył

odpowiedni majątek, stanowiący podstawę jej działalności).

Dwa rodzaje fundacji:

-gromadzące środki na sfinansowanie określonych celów (nie prowadzą działalności

gospodarczej); zwolnione z opłat sądowych, podatku od nieruchomości, podatku od spadków

i darowizn

-gromadzące środki dla prowadzenia badań lub na bezpośrednie świadczenei usług (prowadzą

działalność gospodarczą); dodatkowo zwolnione z płacenia podatku dochodowego od osób

prawnych

Procedura tworzenia i działanie fundacji

Warunki powołania fundacji:

• powołać fundatora i sporządzić akt notarialny, w którym deklaruje on chęć założenia

fundacji i przeznaczenia na ten cel określonego majątku

• opracować statut fundacji i go uchwalić

• dokonać wpisu do rejestru fundacji w Sądzi Rejonowym dla miasta stołecznego

Warszawy

Fundator – osoba indywidualna, podmiot gospodarczy, państwo, władze lokalne.

Motywy zakładania fundacji: ekonomiczne i pozaekonomiczne:

-fundatorzy indywidualni – motywy pozaekonomiczne, głównie psychologiczne (chęć

zdobycia popularności, pomocy innym)

-podmioty gospodarcze – motywy ekonomiczne – prestiż, poprawa wizerunku firmy, reklama

korzyści podatkowe

-państwo – motywy – polityka rozwoju danej dziedziny usług społecznych

Statut fundacji składa się z:

-osoby fundatora

-nazwy i siedziby fundacji

-celu fundacji

-metod realizacji celu

-organizacji fundacji

-źródeł finansowania

-likwidacji fundacji

Siedziba – na terenie Polski, w obszarze na którym będzie działać.

Cel i metody jego realizacji muszą być sformułowane tak, aby wyraźnie był określony obszar

zainteresowań objętych działaniem fundacji.

Organami fundacji najczęściej są:

-Rada Fundacji – organ decyzyjny

-Zarząd Fundacji – organ wykonawczy

-Komisja Rewizyjna – organ kontrolny

Podstawowe źródła zasilania fundacji:

-majątek

-dochody z własnej działalności gospodarczej

-spadki, darowizny, zapisy

-sponsorowanie

-ofiarność społeczna

-środki publiczne

1985r. – stworzenie w Polsce możliwości prowadzenia działalności gospodarczej. Jedyny

warunek – konieczność przeznaczenia zysków osiągniętych z działalności na cele statutowe

fundacji, co dawało jej przywilej w postaci zwolnienia z podatku dochodowego.

1991r. nowelizacja ustawy o fundacjach. Zmiany:

-określono dolną granicę wartości środków majątkowych fundacji, które deklarują

prowadzenie działalności gospodarczej – 4tys. zł.

-wprowadzono konieczność rejestracji działalności gospodarczej fundacji w Sądzie

Rejonowym do spraw działalności gospodarczej, dzięki czemu urzędy skarbowe uzyskały

prawo kontroli tej działalności

Przywileje fundacji – ulgi i zwolnienia podatkowe, dotyczą:

-samych fundacji

-ofiarodawców fundacji

Ulgi i zwolnienia można odnieść:

-do fundacji jako instytucji gromadzącej środki na określony cel

-do prowadzonej przez fundację działalności gospodarczej

Przepisy ustawy o fundacjach, które utrudniają prawidłowe funkcjonowanie fundacji dotyczą:

-działalności gospodarczej fundacji

-przywilejów dla fundacji

-przywilejów dla ofiarodawców fundacji

Zadania stowarzyszeń w gospodarce

Podobieństwa i różnice między stowarzyszeniem a fundacją

Stowarzyszenia – należą do organizacji pozarządowych, których zadaniem jest realizowanie

celów społecznie użytecznych.

Podobieństwa między stowarzyszeniem a fundacją:

-posiadanie osobowości prawnej

-realizacja celów niezarobkowych

-możliwość prowadzenia działalności gospodarczej

-zbliżone źródła zasilania

-ulgi i zwolnienia podatkowe, jakie im przysługują

Różnice między stowarzyszeniem a fundacją:

Stowarzyszenia Fundacje

Osoby prawne typu korporacyjnego Osoby prawne typu zakładowego

Zbiorowość osób fizycznych, które

powiązane są z organizacją na mocy

członkowstwa

Brak takiej zależności, bo nie ma

uprawnionych członków

Zaspokaja potrzeby swoich członków Zaspokaja potrzeby osób niebędących

członkami

Podstawą działania są członkowie Podstawą działania jest majątek

O celach działalności decydują członkowie Cel i kierunek działalności określa fundator

Pojęcie i rodzaje stowarzyszeń

Stowarzyszenie:

• dobrowolne (oznacza możliwość swobodnego działania w zakresie tworzenia

stowarzyszeń, przystąpienia do istniejącego stowarzyszenia, wystąpienia ze

stowarzyszenia). Zasada dobrowolności wyklucza możliwość tworzenia stowarzyszeń,

które przyjmują zasadę bezwzględnego posłuszeństwa wobec władz

• samorządne (oznacza niezależność od podmiotów zewnętrznych oraz swobodę

podejmowania decyzji w sprawach stowarzyszenia)

• trwałe zrzeszenie (istnieje po to, by realizować swoje cele, czyli niezależnie od zmian

składu jego członków)

• cele niezarobkowe (nie może uzyskiwać dochodów, które nie służą realizacji celów

statutowych, lecz przysparzają korzyści majątkowych jego członkom; opieranie

działalności na pracy społecznej członków)

Podział stowarzyszeń wg kryterium podmiotowego:

-stowarzyszenie osób fizycznych

-stowarzyszenie osób prawnych

Stowarzyszenia i fundacje ciąg dalszy:

Procedura tworzenia i działanie stowarzyszeń osób fizycznych

• Rodzaje stowarzyszeń osób fizycznych:

ü Stowarzyszenia (zarejestrowane)

ü Stowarzyszenia zwykłe

Stowarzyszenia zarejestrowane:

• Warunki założenia:

ü Zgromadzenie co najmniej 15 osób

ü Powołanie komitetu założycielskiego

ü Opracowanie statutu stowarzyszenia

ü Złożenie wniosku o rejestrację do sądu rejestrowego szczebla wojewódzkiego

(właściwego ze względu na siedzibę stowarzyszenia)

ü Uzyskanie postanowienia o zarejestrowaniu, na mocy którego należy zarejestrować

stowarzyszenie w Rejestrze Stowarzyszeń (wpis ten powoduje uzyskanie przez

stowarzyszenie osobowości prawnej i prawa do rozpoczęcia działalności

• Elementy statutu:

ü Nazwa

ü Teren działania i siedziby – może być to każdy ze szczebli administracji lokalnej, cały

kraj, a nawet obszar poza granicami kraju, pod warunkiem, że siedziba jest na terenie

kraju

ü Cele i sposoby ich realizacji – powinny mieć charakter niezarobkowy i służyć

realizacji zadań, do których stowarzyszenie zostało powołane

ü Sposoby nabywania i utraty członkowstwa

ü Prawa i obowiązki członków

ü Organizacja stowarzyszenia

ü Źródła finansowania

ü Zasady dokonywania zmian statutu

ü Likwidacja stowarzyszenia

• Organy stowarzyszenia zarejestrowanego:

ü Walne Zgromadzenie Członków (lub w przypadku stowarzyszeń o dużej liczbie

członków – Walne Zgromadzenie Delegatów) – organ ustawodawczy, decyzyjny

ü Zarząd – organ wykonawczy

ü Komisja Rewizyjna – organ kontrolny

ü Sąd koleżeński – organ rozstrzygający spory, na wniosek członka lub członków

stowarzyszenia

• Źródła zasilania nie różnią się od tych, z których korzystają fundacje. Dodatkowym źródłem

finansowania są składki członkowskie

• Może (podobnie jak fundacja) prowadzić działalność gospodarczą (na mocy ustawy z 1988 r.

o działalności gospodarczej

• Spełniają ważną rolę społeczną, dzięki czemu otrzymują od państwa określone przywileje w

postaci zwolnień i ulg podatkowych

Stowarzyszenia zwykłe:

• Uproszczona forma stowarzyszenia. Do ich założenia potrzebne są minimum 3 osoby

• Procedura tworzenia:

ü Uchwalenie regulaminu, w którym zawiera się nazwę, cel, teren i środki działania oraz

siedzibę

ü Poinformowanie na piśmie organu administracji lokalnej (właściwego ze względu na

przyszłą siedzibę stowarzyszenia) o jego utworzeniu

ü Dołączenie do pisma danych z regulaminu

ü Jeśli w ciągu 30 dni od dnia uzyskania informacji przez organ administracji o

założeniu stowarzyszenia zwykłego, nie zakazano jego działalności, może ono zacząć

funkcjonować

• Stowarzyszenia zwykłe są uproszczoną formą organizacji, stąd różnią się od stowarzyszeń

zarejestrowanych:

ü Nie mają osobowości prawnej

ü Nie mogą prowadzić działalności gospodarczej

ü Nie mogą łączyć się w związki stowarzyszeń

ü Jedynym źródłem ich dochodów są składki członkowskie

Specyfika stowarzyszeń osób prawnych

• Rodzaje stowarzyszeń osób prawnych (Ustawa – Prawo o Stowarzyszeniach):

ü Związki stowarzyszeń – mogą być tworzone przez co najmniej 3 stowarzyszenia

zarejestrowane oraz inne osoby prawne, ale tylko takie, które nie mają celów

zarobkowych. Takie osoby prawne mogą jedynie być członkami wspierającymi – pojęcie

to odnosi się do osób prawnych, ale nie jest zdefiniowane, ich prawa są w praktyce

analogiczne jak członków zwyczajnych, a wynika to z faktu, ze członek wspierający nie

może mieć ani czynnego ani biernego prawa wyborczego

ü Stowarzyszenia gmin – możliwość ich utworzenia wprowadza art. 84 ustawy o

samorządzie terytorialnym. Uzasadnieniem wprowadzenia takiego zapisu była chęć

wsparcia idei samorządności oraz rozszerzenia możliwości realizowania zadań gmin przy

pomocy innych podmiotów. Stowarzyszenia gmin mogą być powołane tylko wtedy, gdy

chcą realizować ściśle określone cele, do których należą: wspieranie idei samorządu oraz

obrona wspólnych interesów gmin. Do powołania takiego rodzaju stowarzyszenia

potrzebne są minimum 2 gminy

Rola fundacji i stowarzyszeń w gospodarce

• Zweryfikowanie roli fundacji i stowarzyszeń w gospodarce jest bardzo trudne ze względu na

brak systematycznych badań dotyczących tych instytucji. Składa się na to wiele czynników:

ü Obiektywnych:

o Brak instytucji koordynującej i nadzorującej działalność tych organizacji

o Brak środków na przeprowadzenie kompleksowych badań, które są bardzo

kosztowane

ü Subiektywne, dotyczące trudności w uzyskaniu pełnych danych o podmiotach. Przyczyny

takiego stanu rzeczy są następujące:

o Niekompletna sprawozdawczość tych podmiotów

o Nierzetelne informacje o ich własnej działalności

o Deklaratywne a nie faktyczne prowadzenie działalności gospodarczej

o Brak obowiązku wyrejestrowania się organizacji już niedziałających

o Ograniczenia w gromadzeniu rzetelnych danych finansowych

• Badania dotyczące 3 sektora były prowadzone w Instytucie Studiów Politycznych PAN w

2005 r. oraz przez Stowarzyszenie Klon/Jawor. Jednak brak koordynacji między badaniami w

naszym kraju powoduje, że dane są nieujednolicone i dotyczą różnych obszarów.

• Na podstawie badań przeprowadzonych przez wymienione instytucje można wywnioskować:

ü Liczba fundacji i stowarzyszeń systematycznie rośnie.

ü Stowarzyszenia są znacznie liczniejszym rodzajem organizacji niż fundacje. Przy czym w

obu przypadkach zachodzi systematyczny wzrost

ü Najwięcej fundacji i stowarzyszeń powstało w latach 1999 – 2004 (prawie 50%)

ü W fundacjach nastąpił wzrost zatrudnienia pracowników etatowych, natomiast w

stowarzyszeniach – znaczny spadek ze względu na to, że stowarzyszenia opierają się na

pracy swoich członków. Ograniczenie zatrudnienia etatowego może wynikać z braku

środków i realizacji niektórych zadań przez członków stowarzyszenia nieodpłatnie

ü W stowarzyszeniach i fundacjach pracują głównie osoby w wieku produkcyjnym (18 do

44 lat)

ü W obydwu rodzajach organizacji zatrudnione są głównie osoby z wyższym

wykształceniem (ok.44%) oraz z średnim (35-37%)

ü Zarówno stowarzyszenia jak i fundacje zlokalizowane są głównie w miastach (na wsiach i

w mniejszych miastach jest ich najmniej, czyli tam, gdzie byłyby one najbardziej

potrzebne)

ü Głównym obszarem działalności omawianych organizacji jest sport, rekreacja, turystyka i

hobby

ü Źródłami przychodów w tych organizacjach są :

o rynkowe przychody własne:

- zarówno w fundacjach jak i stowarzyszeniach stanowi główne źródło przychodów

- ich udział jest nieco wyższy w stowarzyszeniach (51,5%) niż w fundacjach (46,3%).

- do przychodów własnych rynkowych zalicza się przychody z: działalności gospodarczej,

odpłatnej działalności statutowej, odsetek i dywidend, wynajmu i sprzedaży środków

trwałych.

- przychody z działalności gospodarczej (ponad 30%) są głównym źródłem rynkowych

przychodów własnych w fundacjach. W stowarzyszeniach ta grupa przychodów stanowi

jedynie 20%. Odpłatność statutowa spełnia tu główne źródło przychodów (ok. 30%)

o nierynkowe przychody własne:

- stanowią wyższy odsetek w fundacjach (26,6%) niż w stowarzyszeniach (18,3%)

- do przychodów własnych nierynkowych zalicz się przychody z: 1% podatku, darowizn i

zbiórek, nawiązek sądowych, składek członkowskich

- w fundacjach podstawowymi źródłami przychodów tego rodzaju są darowizny i zbiórki

(27,7%). W przypadku stowarzyszeń natomiast: darowizny i zbiórki (9,2%) oraz składki

członkowskie (8,9%)

o środki publiczne:

- w stowarzyszeniach stanowią wyższy odsetek (28,2%) niż w fundacjach (23,1%)

- na środki te składają się: przychody z budżetu państwa oraz z budżetów samorządu

lokalnego

- w fundacjach dominują przychody z budżetu państwa, natomiast w stowarzyszeniach

rozkład jest mniej więcej równy

ü Około polowa istniejących fundacji i stowarzyszeń można zaliczyć do:

o ubogich - przychody od 1 zł do 10 000 zł. Udział tych organizacji rośnie z ok. 40%

(2001r.) do 50% (w 2005r.)

o średnio zamożnych – przychody od 10 000 do 100 000. Ich udział maleje – z 35,7%

(w 2001 r.) do 30,5% (w 2005r.)

o najzamożniejszych – przychody od 100 000 do 1 000 000 i więcej. Ich udział również

maleje.

ü Plusy działających fundacji i stowarzyszeń:

o Istotny wzrost liczby tych organizacji, szczególnie w ostatnich latach

o Dominacja osób ze średnim i wyższym wykształceniem wśród etatowych

pracowników

o Stosunkowo duży udział środków własnych w przychodach tych organizacji (ok. 70%)

ü Minusy działających fundacji i stowarzyszeń:

o Zmniejszające się zatrudnienie pracowników etatowych

o Małe zaangażowanie ludzi młodych (do 18 roku życia) i ludzi w wieku emerytalnym

o Niedostateczny rozwój tych organizacji na wsiach i małych miasteczkach

o Główne kierunki aktywności to działania w zakresie sportu, turystyki i rekreacji przy

mniejszym zainteresowaniu pomocą społeczną, edukacyjną, wychowaniem czy

ochroną zdrowia

o Dominacja małych, niezamożnych organizacji

Działalność pożytku publicznego

• Przez działalność pożytku publicznego rozumie się działalność społecznie użyteczną,

prowadzoną przez organizacje pozarządowe w sferze zadań publicznych

• Zakres sektora non profit nie jest w stanie objąć całego obszaru wielopłaszczyznowo

powiązanych instytucji pozarządowych. Dlatego też wprowadza się przepisy mające na

celu rozszerzenie zakresu tego sektora poprzez tworzenie organizacji społecznie

użytecznych, których status daje możliwość włączenia ich do sektora non profit.

• Ustawa o działalności pożytku publicznego reguluje następujące kwestie:

ü Zakres działalności pożytku publicznego

ü Procedurę uzyskania statusu działalności pożytku publicznego

ü Zasady funkcjonowania

ü Sprawowanie nadzoru

• Zakres podmiotowy działalności pożytku publicznego obejmuje:

ü Organizacje pozarządowe, rozumiane jako instytucje, które nie są jednostkami sektora

finansów publicznych i nie działają w celu uzyskania zysku

ü Osoby prawne oraz jednostki organizacyjne Kościoła katolickiego oraz innych kościołów i

związków wyznaniowych

ü Stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego

• Do zakresu działalności pożytku publicznego wchodzą:

ü Partie polityczne

ü Związki zawodowe i organizacje pracodawców

ü Samorządy zawodowe

ü Fundacje utworzone przez Skarb Państwa lub partie polityczne

ü Spółki działające na podstawie przepisów o kulturze fizycznej

(czyli wszystkie instytucje, które realizują funkcje społeczne i gospodarcze i nie są nastawione na

osiągnięcie zysku)

• Zakres przedmiotowy działalności pożytku publicznego obejmuje dwie grupy działań:

1) Zadania publiczne realizowane samodzielnie przez wymienione wcześniej podmioty. Do

tej grupy zalicza się:

ü Pomoc społeczną

ü Usługi społeczne

ü Działalność charytatywną i wolontariat

ü Ochronę praw człowieka

ü Ratownictwo

ü Ekologię

ü Bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne

ü Rozwój gospodarczy

ü Integrację europejską

ü Wspomaganie techniczne, szkoleniowe, informacyjne i finansowe wszystkich

wymienionych dziedzin

(priorytet mają działania w zakresie pomocy społecznej, usług społecznych i bezpieczeństwa

publicznego, czyli tych dziedzin, w których instytucje publiczne często zawodzą)

2) Zadania realizowane przez te podmioty we współpracy z organizacjami administracji

publicznej. Dotyczy współpracy między organami administracji publicznej a organizacjami

pozarządowymi i może być ona realizowana w następujących formach:

ü Zlecenia organizacjom pozarządowym zadań publicznych

ü Konsultowania z organizacjami pozarządowymi projektów aktów normatywnych –

tworzenia zespołów doradczych i inicjatyw składających się ze świeckich bądź

kościelnych organizacji pozarządowych oraz właściwych organów administracji

publicznej

(formy współpracy organów administracji publicznej z organizacjami pozarządowymi opierają się na

pośrednich metodach finansowania w drodze kontraktu lub współfinansowania. Są to metody

stosowane w krajach wysokorozwiniętych)

• Działalność organizacji pożytku publicznego nie jest działalnością gospodarczą. Może być

ona realizowana jako działalność nieodpłatna i odpłatna:

ü Działalność nieodpłatna – występuje, gdy podmioty o statusie działalności pożytku

publicznego nie pobierają za nią wynagrodzenia

ü Działalność odpłatna – występuje, gdy przy realizacji celów statutowych organizacja

pozarządowa pobiera wynagrodzenie. Może stać się działalnością gospodarczą, jeżeli

spełnia 2 warunki:

o Wynagrodzenie za daną działalność jest wyższe od kalkulowanych kosztów

bezpośrednich

o Wynagrodzenie osób fizycznych z tytułu zatrudnienia przekracza 1,5-krotne

przeciętne wynagrodzenie miesięczne w sektorze przedsiębiorstw

• Wymagania, jakie organizacje muszą spełnić aby uzyskać status działalności pożytku

publicznego:

ü Prowadzą działalności statutowej na rzecz ogółu społeczności lub określonej grupy pod

warunkiem, że ta grupa jest wyodrębniona ze względu na szczególnie trudną sytuację

życiową lub materialną w stosunku do społeczeństwa

ü Działalność ta jest wyłączną działalnością statutową organizacji pozarządowej i dotyczy

realizacji zadań publicznych

ü W stowarzyszeniach mogą także prowadzić działalność na rzecz jego członków

ü Nie prowadzą działalności gospodarczej lub prowadzą ja w rozmiarach służących

realizacji celów statutowych

ü Mają statutowy organ kontroli i nadzoru

• Wymagania formalne niezbędne do uzyskania statusu działalności pożytku publicznego:

ü Musi spełnić wyżej wymienione warunki, które dadzą podstawę do wpisania instytucji do

Krajowego Rejestru Sądowego i nadania jej statusu działalności pożytku publicznego

ü Instytucje te zobowiązane są do sporządzenia rocznych sprawozdań merytorycznych i

finansowych ze swojej działalności, które są przekazywane ministrowi do spraw

zabezpieczenia społecznego (sprawuje on nadzór i kontrolę nad tymi placówkami)

• Przywileje przyznawane organizacjom pożytku publicznego:

ü Zwolnienia z podatków i opłat:

o Podatku dochodowego od osób prawnych

o Podatku od nieruchomości

o Podatku od czynności cywilno – prawnych

o Opłaty skarbowej

o Opłat sądowych

ü Ulgi w nabywaniu nieruchomości – dotyczą nieruchomości, które są własnością Skarbu

Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego

ü Pomoc wojska - poborowi

ü Bezpłatna reklama – przez placówki publicznej radiofonii i telewizji

ü Szczególny rodzaj ulg z tytułu darowizn na działalność pożytku publicznego

• Plusy ustawy o działalności pożytku publicznego i o woluntariacie:

ü Zakres przedmiotowy wskazuje na odpolitycznianie działalności pożytku publicznego i jej

uniezależnienie od administracji publicznej

ü Zakres przedmiotowy obejmuje wszystkie dziedziny życia społecznego

ü Powiązania między administracją publiczną a placówkami pożytku publicznego opierają

się na zasadzie porozumień miedzy stronami jako równorzędnymi partnerami

ü Zadania realizowane są przez instytucje pożytku publicznego metodą kontraktu oraz

współfinansowania. Daje to możliwość ustalenia warunków realizacji zadań, ich kontroli i

oceny

• Minusy ustawy o działalności pożytku publicznego woluntariacie:

ü Brak jednoznacznego określenia zakresu działalności gospodarczej placówek pożytku

publicznego

ü Ogólnikowo sformułowana procedura uzyskania statusu działalności pożytku publicznego

• Przyrost liczby organizacji pożytku publicznego w 2005 roku był największy – 80%.

• Dominują fundacje i stowarzyszenia. Udział stowarzyszeń jest większy

• Pozostałe organizacje o statusie działalności pożytku publicznego to: stowarzyszenia kultury

fizycznej i związki sportowe, osoby prawne, organizacje rzemieślnicze, izby gospodarcze,

spółdzielnie socjalne, spółki z o. o, spółki akcyjne

• Rola ofiarności ludności w zasilaniu pożytku publicznego

ü Odliczenie 1% na rzecz wybranej organizacji przez:

o Podatnicy PIT progresywnego – opodatkowani według zasad ogólnych

o Podatnicy PIT liniowego – uzyskujący dochody z pozarolniczej działalności

gospodarczej lub z działów specjalnych produkcji rolnej

o Podatnicy uzyskujący dochody z odpłatnego zbycia papierów wartościowych lub

pochodnych instrumentów finansowych

ü Ośmiokrotny wzrost liczby podatników , którzy wspierali 1% swojego podatku

organizacje pożytku publicznego miał miejsce w 2004 roku, a następnie w 2007

ü Dominującą grupą podatników, wspierających organizacje pożytku publicznego są

osoby rozliczające się PIT według zasad ogólnych

ü Wartość kwot przekazywanych w formie 1% podatku rośnie w różnym tempie

• Bariery i czynniki rozwoju organizacji non profit w Polsce

ü Korzyści dla państwa wynikające z ustawy o działalności pożytku publicznego i o

woluntariacie:

o Ograniczenia wydatków publicznych przeznaczonych do tej pory na cele społeczne

o Bardziej racjonalne gospodarowanie środkami przez poszczególne placówki

ü Korzyści płynące dla instytucji realizujących zadania społecznie użyteczne:

o Zwiększenie zakresu samodzielności organizacyjnej i finansowej

o Możliwość uzyskania przywilejów

o Rozwój współpracy z sektorem prywatnym

o Podejmowanie wspólnych przedsięwzięć z administracją publiczną

ü Bariery wynikające z ustawy o działalności pożytku publicznego i o woluntariacie:

o Luki w istniejących aktach prawnych i nieprecyzyjne formułowanie określonych

przepisów --> niekorzystna interpretacja

o Stosowane aktualnie przywileje podatkowe dają możliwości unikania podatków -->

szereg nadużyć

o Przywileje dla ofiarodawców są bardzo ograniczone i dotyczą jedynie ulg podatkowych

z tytułu darowizn. Brak przywilejów dla sponsorów

ü Wzrost liczby organizacji non profit. Przyczyny:

o Pojawienie się coraz większej liczby potrzeb, które mogą być zaspokojone dzięki

działalności organizacji non profit

o Ograniczenia w wydatkach budżetowych na cele społeczne

ü Warunki, umożliwiające realizację zadań organizacji non profit:

o Prawidłowo funkcjonująca gospodarka

o Istnienie kapitałów jako podstawy zasilania tych organizacji

o Wzrost poziomu dochodów osobistych

o Opracowanie racjonalnych przepisów prawnych

o Stworzenie systemu motywacji do zakładania organizacji non profit i przekazywania

środków na ich działalność

o Tworzenie i utrwalenie tradycji dobroczynności

Przedsiębiorstwa społeczne jako instytucje gospodarki społecznej

funkcjonujące w Polsce

• Obejmują nie tylko podmioty gospodarcze realizujące cele społeczne, ale także fundacje i

stowarzyszenia prowadzące działalność gospodarczą. Jednak tak określony zakres

przedsiębiorstw jest niejednoznaczny.

• Zaliczanie organizacji do grona przedsiębiorstw społecznych nie może zależeć od formy

organizacyjno-prawnej. Dlatego należy pamiętać że tym co odróżnia i przypisuje daną

organizację do przedsiębiorstw społecznych jest osiąganie celów społecznych w oparciu o

działalność gospodarczą, realizowaną na zasadach rynkowych. (J. Defourny)

• Organizacje, które są zaliczane do przedsiębiorstw społecznych powinny być:

o Zaangażowane w produkcję na zasadach podejmowania ryzyka ekonomicznego,

stanowiącego rynkowe narzędzie weryfikacji zasadności funkcjonowania przedsiębiorstwa

o Ukierunkowane na integrację społeczności lokalnej – a przede wszystkim osób

wykluczonych, których integracja powinna odbywać się poprzez ich rynkową aktywizację

zawodową < -- nadrzędny cel przedsiębiorstw społecznych

o Zarządzać partycypacyjnie i być demokratycznie kontrolowane przez interesariuszy

o Ograniczone, związane z dystrybucją nadwyżki – ma ona służyć wypełnianiu misji

społecznej przedsiębiorstwa

(A. Hausner, H. Izdebski)

• Próba ustalenia idealnego przedsiębiorstwa społecznego (badania Stowarzyszenia

KLON/Jawor 2006)):

ü Najbliższe ideałowi są spółdzielnie socjalne – spełniają wszystkie lub prawie wszystkie

warunki ekonomiczne sformułowane przez EMES, jednak gorzej jest z realizacją warunków

społecznych.

ü Stowarzyszenia i centra integracji społecznej – w dużym stopniu realizują cele

społeczne, przy niskim poziomie realizacji celów ekonomicznych

ü Do grona przedsiębiorstw społecznych zalicza się podmioty:

o Spółdzielnie

o Organizacje wzajemnościowe

o Przedsiębiorstwa tworzące miejsca pracy dla osób niepełnosprawnych

o Instytucje, których celem jest przeciwdziałanie bezrobociu

o Instytucje działające na rzecz ograniczania wykluczenia społecznego

Rola spółdzielczości w gospodarce polskiej

• Spółdzielczość – forma organizacji, która ma na celu pomoc w rozwiązywaniu lokalnych

problemów społecznych

• Spółdzielnia – 1) zrzeszenie osób prowadzących wspólnie działalność gospodarczą lub

społeczną w interesie swoich członków; 2) dobrowolne zrzeszenie o nieograniczonej liczbie

osób, o zmiennym składzie osobowym i zmiennym funduszu udziałowym, które w interesie

swoich członków prowadzi wspólną działalność gospodarczą (wg Polskiego prawa

spółdzielczego). Charakteryzuje się dużą dozą samodzielności organizacyjnej.

• Cele działalności spółdzielni wyznaczają jej 2 aspekty:

1) Ekonomiczny – funkcjonowanie spółdzielni jest dostosowane do gospodarki rynkowej. A

wynika to z:

ü Posiadania dużego zakresu samodzielności organizacyjnej i finansowej

ü Kapitału założycielskiego, który stanowi finansowe i rzeczowe wkłady członków

ü Działalności opartej głównie na dochodach ze sprzedaży wytwarzanych przez nie

towarów i usług

ü Ponoszenia ryzyka swojej działalności, co oznacza, ze przypadku niekorzystnej relacji

przychodów do kosztów mogą zbankrutować lub ulec likwidacji

ü Korzyści ekonomicznych ich członków, które są dzielone zgodnie z ich udziałami

2) Społeczny – wynika z następujących cech:

ü Dobrowolny i samorządny charakter zrzeszenia

ü Prowadzenie działalności na zasadzie pomocy wzajemnej

ü Przewaga celów społecznych nad ekonomicznymi co wyraża się w tym, że celem

nadrzędnym spółdzielni jest zaspokojenie określonych potrzeb, a nie maksymalizacja

zysku

ü Szczebel lokalny jako najbardziej odpowiedni obszar działania

ü Podobny status ekonomiczny i społeczny grupy

ü Poczucie wspólnoty członków

(spółdzielnie, dzięki grupowej formie własności oraz celach innych niż ekonomiczne, są szczególnie

predestynowane do realizacji lokalnych zadań o charakterze społecznym przy zachowaniu

ekonomicznych efektów tej działalności

• Modele spółdzielczości i ich realizacja

ü 4 modele spółdzielczości ze względu na formę organizacyjną oraz zakres przedmiotowy

i podmiotowy:

1) Socjologiczny – realizowane w nim zadania społeczne koncentrują się na zaspokojeniu

potrzeb społeczności lokalnej. Działania skierowane są na zewnątrz i dotyczą także

wzmocnienia demokracji życia lokalnego. Spółdzielnie te często są utożsamiane z

przedsiębiorstwami lokalnymi (służą dystrybucji społecznych dóbr szczególnego rodzaju).

Model ten w Europie nie występuje realizowany jest natomiast w Ameryce Łacińskiej

2) Wzajemny (mutual) – skierowany jest na realizację ekonomicznych interesów członków

spółdzielni. Postrzegane są jako prywatne przedsiębiorstwa, różniące się od tradycyjnych

specyficzną strukturą własnościową (np. zyski rozdzielone są między członków a nie

inwestorów). Ich zadaniem jest m.in. ograniczenie słabości mechanizmu rynkowego. Działają

na obszarze, gdzie zawodzi rynek (banki, handel, mieszkalnictwo). Nie mają żadnych

społecznych ograniczeń. Występują najczęściej w Niemczech, Austrii i USA.

3) Pośredni (In-between) – łączy cechy obu poprzednich. W poszczególnych krajach różnią się

celami. Są labo bardziej nastawione na realizację korzyści swoich członków, albo na

realizację celów społecznych na danym terenie. Występują w wielu krajach europejskich:

Wielka Brytania, Hiszpania, Włochy, Francja

4) Quasi-publiczny – charakterystyczny dla krajów o gospodarce centralnie planowanej.

Spółdzielnie te są postrzegane jako przedsiębiorstwa, których metody zarządzania i

finansowania są narzucone przez administrację publiczną. Oparte są na własności

kolektywnej. Były one integralną częścią systemu gospodarki centralnie planowanej

ü Rodzaje spółdzielni o bardzo szerokim zakresie podmiotowym:

o Wytwórcze, tworzone w celu prowadzenia działalności produkcyjnej

o Handlowe

o Rolnicze – produkcja rolna, przetwórstwo, obrót towarowy oraz usługi

o Mieszkaniowe

o Kredytowe – banki spółdzielcze, kasy (spółdzielnie), oszczędnościowo-pożyczkowe

• Rozwój spółdzielczości w Polsce:

ü Od okresu po II wojnie światowej

ü Od 1948 – nastąpiło włączenie spółdzielni w mechanizm funkcjonowania gospodarki

centralnie planowanej. Organy władzy i administracji państwowej ustalały cele, zakres

działalności, metody i techniki realizacji zadań poszczególnych spółdzielni. Nastąpiło

upaństwowienie spółdzielczości.

o Od początku lat 50. – pomimo ograniczonej demokracji spółdzielczej,

spółdzielnie rozwijały się i obejmowały swym zakresem różne rodzaje

działalności:

- handlowa i usługa rolnictwa – gminne spółdzielnie, specjalistyczne spółdzielnie

mleczarskie i ogrodnicze, spółdzielnie kółek rolniczych

- przetwórstwo – głównie mleczarskie i ogrodnicze

- zaopatrzenie w towary konsumpcyjne gospodarstw domowych na wsiach i w małych

miasteczkach – gminne spółdzielnie

- próba kolektywizacji produkcji rolnej pod nazwą rolniczych spółdzielni

produkcyjnych

- zaopatrzenie w artykuły codziennego użytku oraz usługi bytowe – spółdzielnie pracy

- zaopatrzenie i zbyt wyrobów ludowych i artystycznych – spółdzielnie cepeliowskie

- kredytowanie indywidualnej gospodarki rolnej i rzemiosła – spółdzielnie

oszczędnościowo-pożyczkowe przekształcone w banki spółdzielcze

- miejskie budownictwo mieszkaniowe – spółdzielnie budownictwa mieszkaniowego

- prowadzenie zakładów pracy chronionej – spółdzielnie inwalidów

o Po 1989 r. – spółdzielnie stanęły przed nowymi zadaniami wynikającymi z

wymogów gospodarki rynkowej. Zadania te były trudne do pokonania z

przyczyn:

1) Zewnętrznych:

- złe konotacje spółdzielczości z okresu gospodarki centralnie planowanej

- faworyzowanie reform rynkowych i komercyjnej prywatyzacji w stosunku do innych

form własności, takich jak spółdzielczość

- traktowanie spółdzielczości jako część sektora prywatnego i brak jakiegokolwiek

wsparcia ze strony państwa dla tej formy własności

2) Wewnętrznych:

- brak kapitałów

- niewykwalifikowana siła robocza

- słabe przygotowanie kary menedżerów nieposiadających umiejętności zarządzania

spółdzielniami w warunkach gospodarki rynkowej

ü Etapy rozwoju spółdzielczości:

1) 1990-1993 – spółdzielnia jako samodzielny podmiot gospodarczy (stawa z 1990 r).

Zlikwidowane zostały funkcjonujące w poprzednim systemie centralne i regionalne związki

branżowe. Nastąpiła całkowita likwidacja formalnych zależności spółdzielni od państwa.

Część spółdzielni przyjęła postawę defensywną (powód: brak wiedzy z zakresu

funkcjonowania w warunkach gospodarki rynkowej). Wiele spółdzielni stawiło czoła nowym

warunkom (poprzez: zdobywanie wiedzy na temat zarządzania, budowę nowych struktur

organizacyjnych, budowę własnej sieci dystrybucji)

2) 1994-1998 – nowelizacja ustawy (1994 r), która przywróciła możliwość integrowania się

spółdzielni w związki gospodarcze i rewizyjne. Coraz więcej spółdzielni dostosowuje się do

nowych warunków gospodarki rynkowej. Starają się one reagować na zmiany sytuacji rynku,

wprowadzając nowe metody organizacji i zarządzania.

3) 1999-2002 – obowiązuje ustawa z 1991 r., regulująca prowadzenie działalności gospodarczej

spółdzielni. Przepisy te upodobniają spółdzielnię do przedsiębiorstwa prywatnego. Bowiem

ma być oparta na rachunku ekonomicznym. Wyjątek stanowią banki spółdzielcze.

4) 2003 – wchodzi w życie jednolity tekst ustawowy - prawo spółdzielcze, w którym

przedstawione są zasady gospodarki finansowej spółdzielni. Nie wnosi ona zasadniczych

zmian i nie przewiduje żadnych przywilejów.

ü Dominującą grupę stanowią spółdzielnie mieszkaniowe

ü Spółdzielnie o możliwościach rozwojowych: banki spółdzielcze, spółdzielnie socjalne

ü Przychody: głównie ze sprzedaży towarów i usług. Pozostałe: sprzedaż środków trwałych, z

odsetek, dywidend, odszkodowań. Nierynkowe: dotacje budżetowe

ü Główny beneficjent funduszy publicznych – spółdzielnie socjalne, spółdzielnie tworzące

miejsca pracy dla osób niepełnosprawnych

• Bariery utrudniające rozwój spółdzielczości w krajach Europy Środkowo-Wschodniej:

ü Brak prywatnych gospodarstw rolnych, przedsiębiorstw i przedsiębiorców, którzy

realizowaliby idee spółdzielczości rolnej, usługowej, konsumenckiej

ü Brak odpowiednich przepisów prawnych dotyczących prawa własności gruntu,

nieruchomości, dostępu do środków pieniężnych

ü Brak kompetentnej administracji publicznej, która wprowadzałaby w życie nowe przepisy

prawne

ü Dysonans między reformami rynkowymi a administracją publiczną, która działa według

socjalistycznych reguł

ü Bariery socjopsychologiczne, polegające na tym, że system gospodarki centralnie

planowanej w dalszym ciągu wpływa na zachowania i reakcje wielu grup społecznych

Organizacje wzajemnościowe i ich specyfika

• Tworzone są w celu udzielania pomocy swoim członkom w określonych sytuacjach

życiowych.

• Organizacje wzajemnościowe:

ü Pracownicze kasy zapomogowo-pożyczkowe – działają na mocy ustawy o związkach

zawodowych. Celem ich aktywności jest udzielanie wsparcia finansowego swoim

członkom w trudnych sytuacjach życiowych. Są to instytucje, które opierają swoją

działalność na wkładach członkowskich. Nie są nastawione na zysk. Pożyczki udzielane

SA bez oprocentowania lub z niewielkim oprocentowaniem. Kasą kieruje zarząd, który

rekrutuje się z jej członków i działa społecznie. Koszty obsługi finansowo-księgowej

pokrywa zakład pracy, w którym działa dana kasa.

ü Towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych – działają na mocy ustawy o działalności

ubezpieczeniowej. Celem ich działalności jest zaspokojenie potrzeb swoich członków w

zakresie ubezpieczeń realizowanych na zasadzie wzajemności. Władzą ustawodawczą i

kontrolną towarzystwa jest walne zgromadzenie członków, a władzą wykonawczą –

zarząd, który wybierany jest przez walne zgromadzenie.

o Historia towarzystw ubezpieczeń wzajemnych:

- XVI-XVII W. – ubezpieczenia od ognia ze względu na drewnianą zabudowę

- II RP w 1921r. – przymus ubezpieczenia budowli od ognia oraz powołano Polską Dyrekcję

Ubezpieczeń Wzajemnych, przemianowana w 1927 r. na Powszechny Zakład Ubezpieczeń

Wzajemnych

- 1952 r. – likwidacja PZUW, powołanie Powszechnego Zakładu Ubezpieczeń, który zajmował się

ubezpieczeniami gospodarczymi

- 1990 – reaktywowanie towarzystw ubezpieczeń wzajemnych na mocy nowelizacji prawa

ubezpieczeniowego

o 2 rodzaje towarzystw ubezpieczeń wzajemnych (obecnie):

1) Małe – mają ograniczony zakres działalności zarówno ze względu na ilość jak i terytorium.

Są zwolnione z wymogu posiadania kapitału początkowego, a w kwestiach podejmowania

decyzji obowiązuje zasada: jeden członek-jeden głos

2) Duże – mają nieograniczony zakres działania. Mają obowiązek posiadania kapitału

początkowego w wysokości 75% wartości przyjętej dla spółek akcyjnych. W kwestiach

decyzyjnych podstawą jest wielkość udziałów

o Towarzystwa powstały głównie w połowie lat 90., kolejny wzrost – 3003-2004

o Główne rodzaje działalności: ubezpieczenia majątkowe, w dalszej kolejności na życie

o Rodzaje środowisk, dla których kierowane są usługi TUW: 1) te, których podmiotowy

zakres działalności jest szeroki, 2) na zaspokojenie potrzeb określonych grup

o Dochody: składki, lokaty i prowizje reasekuracyjne. Główne źródło: składka

ubezpieczeniowa

o TUW jest małym, ale rozwijającym się segmentem rynku ubezpieczeniowego.

o Funkcje społeczne TUW w gospodarce:

- tworzą miejsca pracy etatowej oraz form pośrednich: umowa zlecenie, umowa o dzieło

- zaspakajają potrzeby wybranych środowisk społecznych i instytucji, tworząc dla nich

indywidualne produkty ubezpieczeniowe

- dopasowują oferty do potrzeb finalnego odbiorcy

- dają ubezpieczonym prawo do współdecydowania o działaniu towarzystwa

- przedkładają interes członków ponad interes kapitału

Przedsiębiorstwo społeczne jako forma zatrudnienia osób

niepełnosprawnych

• Zdrowie – stan pełnego, dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego i społecznego

(WHO)

• Choroba – odstępstwo od pełnienia ról, czyli zorganizowanego sposobu uczestnictwa

jednostki w systemie społecznym (WHO)

• 2 rodzaje podejścia do niepełnosprawności:

1) Jako socjalnych konsekwencji niepełnosprawności fizycznej i psychicznej

2) Jako mniejszej zdolności do pracy

• Niepełnosprawność – trwała lun okresowa niezdolność do wypełnienia ról społecznych z

powodu stałego lub długotrwałego naruszenia organizmu, w szczególności powodującego

niezdolność do pracy

• Konstytucja: osobom niepełnosprawnym władze publiczne udzielają pomocy w

zabezpieczeniu egzystencji, przysposobieniu do pracy oraz komunikacji społecznej

• Osoba niepełnosprawna – osoba, której niepełnosprawność została potwierdzona

orzeczeniem:

ü Wydanym przez organy orzekające o zakwalifikowaniu do jednego z trzech stopni

niepełnosprawności

ü Wydanym niepełnosprawnemu przed ukończeniem 16 roku życia na podstawie

odrębnych przepisów

• 3 stopnie niepełnosprawności:

1) Znaczny – orzekany dla osób z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolnych do pracy lub

zdolnych jedynie w warunkach pracy chronionej i wymagających stałej lub długotrwałej

opieki i pomocy innych osób, ze względu na niezdolność do samodzielnej egzystencji

2) Umiarkowany – orzekany dla osób z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolnych do

pracy lub zdolnych jedynie w warunkach pracy chronionej oraz wymagających czasowej lub

częściowej pomocy innych osób, w celu pełnienia ról społecznych

3) Lekki – orzekany dla osób o naruszonej sprawności organizmu, powodującej w sposób

istotny obniżenie zdolności do wykonywania pracy lub mające ograniczenia w pełnieniu ról

społecznych, dające się kompensować przy pomocy wyposażenia w przedmioty ortopedyczne,

środki pomocnicze lub środki techniczne

• 4 procesy rehabilitacyjne osoby niepełnosprawnej: leczniczy, psychologiczny, społeczny,

zawodowy

• Rehabilitacja zawodowa – ma na celu ułatwienie osobie niepełnosprawnej uzyskania i

utrzymania odpowiedniego zatrudnienia i awansu zawodowego przez umożliwienie jej

korzystania z poradnictwa zawodowego, szkolenia zawodowego i pośrednictwa pracy

• Usługi i instrumenty rynku pracy, z których może korzystać osoba niepełnosprawna:

ü Szkolenia

ü Staże

ü Prace interwencyjne

ü Przygotowanie zawodowe

ü Badania lekarskie lub psychologiczne

ü Zwrot lub finansowanie określonych w ustawie kosztów

ü Studia podyplomowe

ü Uzyskanie pomocy finansowej na rozpoczęcie działalności gospodarczej, rolniczej

ü Dofinansowanie do prowadzonej działalności gospodarczej w postaci spłaty odsetek od

kredytów

• Podmioty tworzące miejsce pracy dla osób niepełnosprawnych

1) Zakłady Aktywności Zawodowej – tworzą miejsca pracy dla osób o znacznym stopniu

niepełnosprawności oraz dla osób upośledzonych psychicznie o umiarkowanym stopniu

niepełnosprawności (autyzm, upośledzenie umysłowe, choroba psychiczna). Założycielem

może być gmina, powiat lub fundacja, stowarzyszenie, inna organizacja społeczna, której

celem statutowym jest rehabilitacja zawodowa i społeczna osób niepełnosprawnych.

Działalność jest współfinansowana przez PFRON oraz przez samorząd województwa.

2) Zakłady Pracy Chronionej – przedsiębiorstwa rynkowe, które musza spełniać warunki:

- prowadzą działalność przez co najmniej 12 miesięcy

- zatrudniają nie mniej niż 25 pracowników w pełnym wymiarze czasu pracy

- odsetek osób niepełnosprawnych w stosunku do ogółu zatrudnionych jest nie mniejszy niż 40%,

w tym co najmniej 10% stanowią osoby o znacznym lub umiarkowanym stopniu

niepełnosprawności lub

- odsetek osób niewidomych, psychicznie chorych lub upośledzonych umysłowo o znacznym

stopniu lub umiarkowanym niepełnosprawności stanowi 30% ogółu zatrudnionych

- obiekty i pomieszczenia są przystosowane do potrzeb osób niepełnosprawnych

- stan obiektów i pomieszczeń spełnia standardy wynikające z przepisów bhp

- zapewniają doraźną i specjalistyczną opiekę medyczną, poradnictwo i rehabilitację

- mają pozytywną opinię PIP

o Przywileje dla Zakładów Pracy Chronionej

- zwolnienie z podatków:

Ø Od nieruchomości

Ø Rolnego i leśnego

Ø Od czynności cywilnoprawnych

środki uzyskane ze zwolnień muszą być przekazane na:

Ø Państwowy Fundusz Rehabilitacyjny Osób Niepełnosprawnych – 10%

Ø Zakładowy Fundusz Rehabilitacyjny Osób Niepełnosprawnych – 90%

- kwoty z tytułu pobranych zaliczek na poczet PIT, a także różnicę między roczną kwotą PIT a suma

zaliczek pobranych od stycznia do grudnia:

Ø PFRON – 10%

Ø ZFRON – 90%

- nie zwolnione z podatków i opłat:

Ø VAT

Ø Akcyza

Ø Cło

Ø Podatki dochodowe

Ø Podatek od gier

Ø Podatek od środków transportu

Ø Opłata skarbowa

Ø Opłata o charakterze sanacyjnym

- 5 form wsparcia pracodawców zatrudniających osoby niepełnosprawne:

1) pomoc na szkolenia pracowników nps.

2) zwrot kosztów na adaptację pomieszczeń ZPCh oraz przystosowanie stanowisk pracy dla osób nps.

3) zwrot kosztów wyposażenia stanowiska pracy

4) refundacja kosztów zatrudnienia osoby pomagającej osobie nps. W miejscu pracy

5) dofinansowanie do wynagrodzenia zatrudnionych osób nps.

• Rola ZFRON i PFRON w zasileniu zakładów pracy chronionej

ü Źródła tworzenia ZFRON:

o 90% środków pochodzących z tytułu zwolnień z podatków

o 90% wartości zniżek na poczet podatku dochodowego od osób fizycznych

o Wpływy z zapisów i darowizn

o Odsetki od środków zgromadzonych na rachunkach ZFRON

o Środki pochodzące ze zdobycia środków trwałych zakupionych ze środków funduszu

ü Źródła zasilania funduszu:

o Wpłaty pracodawców

o Dotacje ogólne z budżetu państwa

o Dotacje celowe z budżetu państwa w wysokości 55% środków przeznaczonych na

dofinansowanie do wynagrodzenia pracownika nps.

o Dotacja w wysokości 50% utraconych dochodów gmin z tytułu zwolnień ustawowych

na realizację paragramu na rzecz osób niepełnosprawnych wspieranych ze środków UE

o Spadki, zapisy, darowizny

o Dobrowolne wpłaty pracodawców

o Dochody z oprocentowania udzielonych pożyczek

o Dochody z zakupionych papierów wartościowych

o Dochody z lokat

o Dochody z działalności gospodarczej

ü Kierunki wydatkowania Funduszu:

o 30% środków na realizację działań, mających na celu wyrównanie różnic między

regionami

o Zadania z zakresu rehabilitacji zawodowej i społecznej

o Realizacja programów wspieranych przez UE na rzecz osób nps.

o Dofinansowanie zadań wynikających z programów rządowych dotyczących głównie

rozwoju zasobów ludzkich oraz przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu osób nps.

o Pomoc rodzinom, których członkami są osoby nps.

o Zrekompensowanie gminom dochodów utraconych na skutek zastosowania

ustawowych zwolnień, w wysokości utraconych dochodów

o Finansowanie badań, ekspertyz i analiz dotyczących rehabilitacji zawodowej i

społecznej

Instytucjonalne formy przeciwdziałania bezrobociu

• makroekonomiczny punkt widzenia: Bezrobocie – brak równowagi między popytem a podażą

na rynku pracy. Brak ten wyraża nadwyżkę zasobów pracy nad efektywnym popytem na prace

• socjologiczny punkt widzenia: Bezrobocie – stan bezczynności zawodowej jednostek

zdolnych do pracy i zgłaszający h gotowość jej podjęcia z podkreśleniem, że chodzi przede

wszystkim o jednostki, dla których podstawą egzystencji są dochody z pracy

• ekonomiczny punkt widzenia: Bezrobocie – sytuacja, w której cześć osób w wieku

produkcyjnym, gotowych i zdolnych do pracy pozostaje bez pracy, mimo podejmowania jej

poszukiwań

• rodzaje bezrobocia ze względu na okres jego trwania:

ü krótkookresowe – osoby niepracujące mniej niż 3 miesiące

ü średniookresowe – o. niepracujące do 6 miesięcy

ü długookresowe – o. niepracujące od 6 do 12 miesięcy

ü długotrwałe – o. niepracujące powyżej 12 miesięcy

• czynniki wpływające na bezrobocie w Polsce:

ü niedostosowanie profilu wykształcenia do potrzeb rynku pracy

ü niska mobilność zawodowa pracowników

ü niska mobilność przestrzenna pracowników

ü bariery biurokratyczne rozwoju przedsiębiorczości

ü niska elastyczność warunków pracy

ü słaba infrastruktura wsparcia rodziny

ü wysoka stopa fiskalizacji

Zadania instytucji na rzecz ograniczenia wykluczenia społecznego

• wykluczenie społeczne – składają się na nie różne formy marginalizacji społecznej. Polega

ono na niepodejmowaniu zwyczajowej i społecznie akceptowanej drogi życiowej lub

wypadaniu z niej ze względu na przyczyny o charakterze ekonomicznym: bieda, utrata pracy,

brak kwalifikacji i społecznym: uzależnienia, długotrwałe choroby, niepełnosprawność

• do osób zagrożonych wykluczeniem zalicza się:

ü długotrwale bezrobotnych

ü bezdomnych

ü uzależnionych po zakończeniu odpowiednich terapii

ü chorych psychicznie

ü zwolnionych z zakładów karnych

ü uchodźców

ü dzieci i młodzież wypadającą z systemu szkolnego

ü niektóre kategorie ludności wiejskiej

ü osoby zagrożone eksmisją z zajmowanych lokali

ü imigrantów

• działania rządu wobec osób wykluczonych społecznie:

ü Narodowa Strategia Integracji Społecznej dla Polski – zajmuje się problemami

wykluczenia społecznego od strony teoretycznego zarysowania problemów. Od strony

przedstawienia zakresu zjawiska oraz nakreślenia kierunków polityki państwa w tym

obszarze. Nie zawiera żadnych propozycji rozwiązania problemów

ü Wprowadzenie w życie ustawy o zatrudnieniu socjalnym – działania ujęte w ustawie

obejmują:

o Reintegrację społeczną – cel: odbudowanie umiejętności uczestniczenia w życiu

społeczności lokalnej i pełnienia ról społecznych w miejscu pracy, zamieszkania

o Reintegrację zawodową – cel: odbudowanie zdolności do samodzielnego świadczenia

pracy na rynku pracy

o Zatrudnienie wspierające – cel: udzielenie pomocy w podjęciu pracy lub rozpoczęciu

własnej działalności gospodarczej

ü Instytucje, które realizują wymienione zadania:

o Spółdzielnie socjalne

o Centra Integracji Społecznej

o Kluby Integracji Społecznej

• Spółdzielnie socjalne i ich zadania

ü Spółdzielnia socjalna – forma organizacji, która odpowiada klasycznej formie spółdzielni.

Różnica miedzy nimi zawiera się w zakresie przedmiotowym i podmiotowym

ü Jej zadaniem jest reintegracja społeczna i zawodowa oraz tworzenie miejsc pracy dla osób

wykluczonych społecznie, czyli osób społecznie nieprzystosowanych

ü Podmiotowy zakres działalności spółdzielni socjalnej obejmuje 3 grupy:

1) Członkowie założycieli – mogą nimi być bezrobotni, niepełnosprawni, zagrożeni

wykluczeniem społecznym pod warunkiem że mają pełną zdolność do czynności prawnych

2) Członkowie

3) Zatrudnieni niezbędni członkowie spółdzielni

• Członami spółdzielni socjalnej mogą być:

o Osoby o szczególnych kwalifikacjach, których nie posiadają inni członkowie, a które są

konieczne do prawidłowego funkcjonowania spółdzielni

o Organizacje pozarządowe posiadające status działalności pożytku publicznego

o Gminne oraz prawne, których celem statutowym jest działanie na rzecz reintegracji

społecznej i zawodowej mieszkańców gminy

o W szczególnych przypadkach osoby posiadające ograniczoną zależność do czynności

prawnych

• Zadania przedsiębiorstwa spółdzielczego (oprócz tworzenia miejsc pracy):

ü Reintegracja społeczna

ü Reintegracja zawodowa

ü Działalność społeczna i oświatowo-kulturalna na rzecz członków spółdzielni oraz ich

środowiska lokalnego

ü Działalność społecznie użyteczna w sferze zadań publicznych: pomoc społeczna,

działalność charytatywna, kultura, oświata, ochrona zdrowia

• Procedura tworzenia spółdzielni socjalnych

ü Zgromadzenie co mniej 5 założycieli

ü Liczba członków od 5 do 50 (wyjątek: przekształcenie spółdzielni inwalidów lub

niewidomych w spółdzielnię socjalną – może przekroczyć 50)

ü Rejestracja w KRS:

o Wniosek o wpis spółdzielni do KRS:

- bezrobotni założyciele – zaświadczenie PUP potwierdzające ten fakt

- wykluczeni społecznie – zaświadczenie potwierdzające spełnienie warunków

osoby wykluczonej

- niepełnosprawni – orzeczenie o stopniu niepełnosprawności

ü Organ zarządzający i kontrolny zależy od liczby członków:

o Do 15 członków – walne zgromadzenie, a kontrolę ma każdy z członków

o Powyżej 15 członków – rada nadzorcza

• Finansowanie działalności spółdzielni socjalnych

ü 2 rodzaje działalności:

1) Gospodarczą, realizowana na zasadach rynkowych

2) Reintegracja społeczna i zawodowa oraz działalność użyteczna. Ten obszar działań może

być realizowany jako statutowa działalność odpłatna

ü Spółdzielnie mogą odpłatnie:

o Wykonywać zadania wynikające z ich celów statutowych

o Dokonywać sprzedaży towarów i usług wytworzonych lub świadczonych przez osoby

bezpośrednio korzystające z działalności spółdzielni

o Dokonywać sprzedaży przedmiotów darowizny na cele niegospodarcze spółdzielni

ü Źródła dochodów spółdzielni specjalnej:

o Opłaty członkowskie

o Dochody z działalności gospodarczej

o Dochody z odpłatnej działalności statutowej

o Środki z Funduszu Pracy

o Spadki, darowizny, zapisy

o Środki z budżetu

o Środki z akcji społecznych

o Ofiarność społeczna

ü Przywileje:

o Zwolnienie z podatku od czynności cywilnoprawnych, opłaty skarbowej i opłat

sądowych w momencie rejestracji spółdzielni

o Nabywanie na szczególnych warunkach prawa użytkowania nieruchomości

o Refundacja ze środków Funduszu Pracy części wynagrodzenia zatrudnionego członka

spółdzielni socjalnej odpowiadającego składce na ubezpieczenie emerytalne, rentowe i

chorobowe oraz kosztów osobowych pracodawcy (te same składki, ale zamiast

chorobowych – wypadkowe)

o Zwolnienie z podatku dochodowego tej części wydatków na cele reintegracji , która nie

jest zaliczana do kosztów uzyskania przychodu

ü Miejsce spółdzielni socjalnych w gospodarce:

o Główne dziedziny działalności: usługowo-handlowa, produkcyjna

o Domena: aktywizacja zawodowa i zatrudnienie osób wykluczonych społecznie

o Główne źródła zasilania spółdzielni: udziały, składki członkowskie, wpisowe, z

działalności gospodarczej(dochody własne); środki zarządowe, granty od krajowych

organizacji, środki z funduszy publicznych i PUP (dochody obce)

ü Słabości działalności spółdzielni ze względu na ustawę:

o Brak określenia źródeł ich dochodu

o Brak rozróżnienia dochodów z działalności gospodarczej od dochodów z odpłatnej

działalności statutowej

o Odpłatna działalność statutowa

o Przywileje przyznane spółdzielniom socjalnym mają ogólnikowy charakter

o Brak sprecyzowanych informacji dotyczących sprawozdawczości finansowej

spółdzielni

o Brak informacji o organach odpowiadających za kontrolę spółdzielni

• Rola Centrów Integracji Społecznej i Klubów Integracji Społecznej w ograniczaniu

wykluczenia społecznego

ü Zadania CIS:

o Kształcenie umiejętności – które pozwalają osobom wykluczonym pełnić role społeczne

oraz osiągać pozycje społeczne

o Kształcenie w zakresie nauki zawodu, przysposobienia lub nabycia kwalifikacji

o Nauka planowania życia i zaspakajania własnych potrzeb własny staraniem

o Nauczenie racjonalnego gospodarowania posiadanymi środkami pieniężnymi

ü Założycielem CIS: może być wójt, burmistrz, prezydent (działa ono w formie gospodarstwa

pomocniczego) oraz organizacje pożytku publicznego (działa ono w formie jednostki

organizacyjnej

ü Status CIS: przyznaje wojewoda na wniosek założyciela na okres 3 lat

ü Etapy działań CIS:

o Wybór uczestników do zajęć na podstawie wniosków o przyjęcie do Centrum

o Reintegracja społeczna

o Reintegracja zawodowa

o Zatrudnienie wspierane

ü Zasady strategii wyboru uczestników:

o Selekcja pozytywna – wybór osób, które rokowały osiągnięcie najlepszych rezultatów

o Selekcja negatywna – wybór osób i ich rodzin, znajdujących się w najtrudniejszej

sytuacji

o Brak selekcji – przyjmowanie wszystkich zgłaszających się i zgłaszanych

ü Formy reintegracji społecznej:

o Zajęcia z motywacji, komunikacji społecznej, radzenia sonie ze stresem

o Terapia indywidualna lub grupowa

o Edukacja zdrowotna

o Warsztaty interpersonalne

o Grupy samopomocy i wsparcia

o Kształtowanie aktywnych postaw obywatelskich

ü Formy reintegracji zawodowej:

o Warsztaty aktywnego poszukiwania pracy

o Nauka umiejętności zawodowych:

- szkolenia i warsztaty wewnątrz CIS

- zadania zlecone przez instytucje zewnętrzne pod nadzorem CIS

- staże w instytucjach zewnętrznych nadzorowanych przez pracowników tych instytucji

- kursy organizowane przez PUP

o Zajęcia na temat rynku pracy i przedsiębiorczości

ü Po zakończeniu tych dwóch reintegracji uczestnik może iść do pracy:

o Zatrudnienie w CIS – jeżli prowadzi on działalność wytwórczą, handlową, usługową

o Zatrudnienie u pracodawcy prywatnego

o Własna działalność gospodarcza

o Na otwartym rynku pracy

ü Finansowanie zadań CIS:

o Źródła finansowania, jeśli założycielem jest podmiot administracji lokalnej:

- dochody z własnej działalności produkcyjnej, handlowej, usługowej oraz z działalności

wytwórczej w rolnictwie

- dotacje z dochodów własnych gminy przeznaczonych na realizację programu profilaktyki i

rozwiązywania problemów alkoholowych

- środki AWRSP, jeżeli centrum prowadzi działalność wytwórczą w rolnictwie

- dofinansowanie ze środków Funduszy Pracy i PFROS, jeżeli CIS realizuje pogramy

specjalne, zmierzające do reintegracji społ. i zawod.

- środki PUP

- środki UE

o Źródła finansowania, jeżeli założyciele jest organizacja pożytku publicznego:

- zbiórki, darowizny, zapisy

- dotacje pochodzące od Marszalka województwa

- dotacje na pierwsze wyposażenie

- środki PUP

- środki UE

o Główne źródło: Europejski Fundusz Społeczny

o Bariery rozwoju CIS: mają charakter organizacyjny, prawny oraz finansowy

- forma organizacji CIS jako gospodarstwa pomocniczego: 1) nie ma osobowości prawnej, 2)

istnieje sprzeczność między formą organizacji CIS jako gospodarstwa pomocniczego, a CIS

jako organizacja non pofit

- niejasny status CIS jako pracodawcy

- trudności w prowadzeniu działalności gospodarczej CIS

- brak umiejętności penetracji rynku

- brak odpowiedniej kadry zarządzającej

- brak kadry realizującej zadania w zakresie reintegracji społecznej

- skomplikowane przepisy dotyczące źródeł zasilania CIS

- trudności w terminowym uzyskaniu środków na rozpoczęcie działalności Centrów

ü Zadania KIS:

o Reintegracja społeczna i zawodowa

o Tworzenie możliwości adaptacji do życia w społeczności lokalnej

o Działania prozatrudnieniowe:

- organizowanie i prowadzenie programów zatrudnienia tymczasowego

- samopomoc w znalezieniu zatrudnienia

o Pomoc w sprawach mieszkaniowych i socjalnych

o Poradnictwo prawne

ü Przyczyny tworzenia KIS:

o Wysoki stopień bezrobocia

o Wysoki poziom ubóstwa i wykluczenia

o Konieczność wypracowania nowych sposobów reintegracji społeczno-zawodowej

o Organizowanie robot publicznych

o Potrzeby mieszkańców gminy

ü Uczestnikami zajęć KIS są:

o Osoby długotrwale bezrobotne

o Rodzice samotnie wychowujący dzieci

o Os. Uzależnione od alkoholu

o Os. Opuszczające zakłady karne

o Os. Niepełnosprawne

o Dzieci i młodzież z rodzin korzystających z pomocy społecznej

ü Źródła finansowania:

o Środki samorządu gminnego

o Środki samorządu wojewódzkiego

o Środki budżetu centralnego

o Darowizny, zapisy, ofiarność społeczna

ü Bariery:

o Brak odpowiednich środków finansowych

o Brak odpowiedniej bazy lokalowej

o Brak fachowej kadry

Trzeci sektor

• Społeczeństwo obywatelskie – społeczeństwo, w którym istnieją autonomiczne

instytucje, niesterowane przez państwo ani przez inne organizacje. Instytucje te są wyrazem

woli obywateli i koncentrują się na sprawach wspólnej troski oraz mogą wywierać wpływ na

kształt prowadzonej polityki. Tworzone są warunki do organizowania się ludności danego

kraju w celu zapewnienia równych szans w zaspokojeniu jej potrzeb zarówno ekonomicznych

jak i społecznych. To właśnie za pomocą instytucji owe potrzeby mogą być zaspakajane. I

należą do nich organizacje non profit oraz podmioty gospodarcze. Realizacja idei

społeczeństwa obywatelskiego zawiera się w działaniach trzeciego sektora.

• Organizacje typu trzeciego sektora – powoływane przez określone grupy społeczne w

celu zaspokojenia potrzeb, których nie jest w stanie zaspokoić ani państwo, ani rynek

• Plusy instytucji trzeciego sektora:

ü Obejmują swoim zakresem organizacje, które były związane z gospodarką publiczną lub

rynkiem, a obecnie przekształcają się w samodzielne instytucje działające zgodnie ze swoją

misja

ü Nie są nastawione na osiągnięcie zysku

ü Są mniej zbiurokratyzowane

ü Prowadzą bardziej racjonalną gospodarkę środkami pieniężnymi

ü Rozwijają współpracę z sektorem prywatnym

ü Podejmują wspólne przedsięwzięcia z administracją publiczną

ü Inicjatywy ich utworzenia podejmowane są od dołu

ü Realizują szeroko rozumianą zasadę subsydiarności

ü Dużą rolę w ich działaniach odgrywają samorządy lokalne i grupy samopomocy

ü Przyczyniają się do rozwoju samoorganizacji i odpowiedzialności społeczności lokalnych

ü Rozwijają poczucie solidarności i wspólnoty

ü Rozwijają woluntarystyczne zaangażowanie obywateli

ü Włączają różne kategorie partnerów

ü Zatrudniają nietypowych pracowników etatowych

ü Mają zdolność do mobilizowania woluntariuszy

• Minusy organizacji trzeciego sektora:

ü Luki w istniejących aktach prawnych i nieprecyzyjne określenie przepisów

ü Faworyzowanie reform rynkowych i komercyjnej prywatyzacji

ü Dysonans między reformami dotyczącymi tworzenia nowoczesnej gospodarki opartej na

mechanizmie rynkowym a administracją publiczną

ü Bariery socjopsycologiczne

ü Brak kompetentnej administracji publicznej

ü Brak instytucji koordynującej i nadzorującej

ü Brak środków na przeprowadzenie badań dot. funkcjonowania 3 sektora

ü Bak odpowiedniej kadry zarządzającej

ü Brak odpowiednich środków finansowych

ü Brak odpowiedniej bazy lokalowej

ü Małe zaangażowanie ludzi młodych

ü Niedostateczny rozwój tych instytucji na wsiach i w małych miastach

• Szanse rozwoju wynikają z przesłanek:

ü Istotny element społeczeństwa obywatelskiego

ü Rozwój przyczynia się do ograniczenia słabości prywatnej i publicznej dystrybucji usług

ü Poszerzenie zakresu o podmioty gospodarcze realizują zadania społeczne

ü Zawiera wszystkie możliwe metody realizacji zadań społecznych

ü Ma charakter pluralistyczny

ü Pełnią ważną rolę w kształtowaniu ładu społecznego

ü Łączą interesy grup społecznych z interesami ogólnymi

ü Dążą do umocnienia integracji gospodarki

ü Dają potencjalną możliwość tworzenia miejsc pracy

ü Działalność może stać się instrumentem walki z monopolem publicznym lub prywatnym

ü Mogą przyczynić się do zwiększania konkurencji miedzy podmiotami świadczącymi te

same usługi

ü Tworzą rynek usług

• Zagrożenia ze strony polityki państwa i słabości aktów prawnych:

ü Niebezpieczeństwo protekcjonistycznej polityki państwa

ü Zagrożenie komercjalizacją instytucji 3 sektora

ü Niebezpieczeństwo podejmowania przez przedsiębiorstwa rynkowe działań w sferze 3

sektora

ü Brak motywu, jakim jest zysk

ü Usługodawcy, którzy przez długi czas świadczą określone usługi mogą stać się quasi-

monopolistami

ü Brak kompleksowej polityki państwa dotyczącej wspierania 3 sektora

ü Brak instytucji doradczych

ü Zbyt duża zależność finansowa instytucji 3 sektora od samorządów lokalnych

ü Brak działań zmierzających do ograniczenia biurokratycznych procedur

• Zagrożenia płynące z niedoskonałości działań podejmowanych przez instytucje 3 sektora:

ü Brak akcji promocyjnych

ü Ograniczony zakres współpracy między 3 sektorem a publicznym i prywatnym

ü Trudności w znalezieniu liderów społecznych

ü Trudności we wprowadzeniu w życie pewnych inicjatyw

ü Brak rozeznania potrzeb poszczególnych grup społecznych

ü Brak interdyscyplinarnych zespołów

ü Brak programów, w których instytucje 3 sektora chciałyby zainteresować swoją

aktywnością władze lokalne

ü Konieczność skierowania zainteresowania nie tylko na osoby społecznie zagrożone

ü Brak edukacji społeczeństwa na temat biedy i wykluczenia społecznego