DEEL III : IDENTITEITSONTWIKKELING, DE VORMING VAN EEN INTERN KOMPAS

Inleiding: kinderdromen Verkleedpartijen tijdens de kleuterjaren en de basisschoolleeftijd is de eerste stap in de

identiteitsontwikkeling: (preoperationele fase van piaget kinderen beginnen mentale voorstellingen van de wereld te vormen): kinderen oefenen verschillende rollen, wat belangerijk is om de eerste bouwstenen van een intern kompas te leggen groeiend norm- en waardebesef dat in vele gevallen een imitatie is van hun omgeving

Einde van de basisschool: een bewuster keuzeproces vb. Studierichtingondersteuning van de ouders is hiebij belangerijk maar betekend niet da de ouders het keuzeproces volledig overnemen (vooral ouders die zelf onvervulde dromen koesteren zullen hun eigen ambities projecteren op hun kind)

In de adolescentieleeftijd moeten jongeren verschillende antwoorden vinden en knopen doorhakken in verschillende levensdomeinen vormgeven aan hun intern kompas

Onze identiteitsontwikkeling is niet afgerond na de adolescentie we nemen gedurende de levensloop verschillende identiteiten aan

Soms worden identiteiten ook toebedeeld door eht noodlot (vb. Diabetespatiënt) Identiteitsontwikkeling: wie zijn we? Wie willen we worden? Een goed ontwikkeld intern kompas fungeert als een leideraad bij het nemen van

identiteitsrelevante beslissingen Kinderdromen spelen een belangerijke rol in onze identiteitskeuze

Identiteiten of zelfbeschrijvingen Hoe kunnen we de term identiteit definieëren Inwisselbaar met de termen zoals ‘zelf’, ‘zelfschema’ of ‘zelfrepresentatie’ De wijze waarop we onszelf definiëren en beschrijven, we wijze waarop ons typeren Een zelfstructuur, een zelfrepresentatie, met name een beeld dat we van onszelf hebben Kortom een zelfbeschrijving die men zichzelf, al dan niet na een periode van exploratie heeft

toegemeten Onderverdeeld in verschillende domeinen: Persoonlijke identiteit: de wijze waarop mensen zich als individu definieëren Relationele identiteit: de rol die we opnemen in de directe interactie met anderen Collectieve identiteit: de sociale groepen waartoe we behoren, evenals de overtuigingen en

waarden die we aan eht lidmaatschap van deze groepen ontlenen Dittar: materiële identiteit: betrekking op onze materiële bezittingen zoals kleren, auto, huis

en zelf het geld op onze bankrekening Verschillende identiteiten bestaan simultaan bij binnen een persoon en zijn met elkaar

verweven

77

Zelfbeschrijvingen zijn beschrijvend en kunnen zowel positief als negatief opgevat worden en zijn aldus de voeidingsbodem voor eenpositief of negatief eigenwaardegevoel de mate waarin we een positief dan wel een negatief beeld hebben van onszelf is (gedeeltelijk) gewordteld in de wijze waarop we onze identiteit waarderen

Eigenwaarde: een evaluatie of subjectieve waardering van de identiteit

Praktijkvoorbeeld: facebook: een schat aan identiteitsrelevante informatie

Voor veel mensen is facebook een uithangbord van hun persoonlijke identiteit Maar eerder een ideale of gewenst identiteit dan een werkelijke identiteit Wordt door adolescenten gezien als een middel van zelfexpressie (wie we zijn) en om een

eigen ruimte te creëren voor onszelf en onze vrienden Gevaar: het verlangen naar erkenning en de angst om afgewezen te worden kunnen

verklaren waarom sommige adolescenten obsessief hun profiel bijwerken en boodschappen chekken. Hun identiteit, waarmee hun eigenwaarde sterk is vervlochten, staat op het spel

Individualisering van de leefwereld De wijze warop we onze identeteit gestalt geven wordt mede bepaald door de sociale

omgeving Identiteitspade die aan jongere in onze huidige samenleving worde voorgespiegeld zijn talrijk

en het aantal keuzemogelijkheden ernorm Antoon Braeckman: sinds de moderniteit (en het vervallen van het allesomvattend religieuze

kader) zijn verschillende levensgebieden gedesintegreerd tot aparte entiteiten, elk gekenmerkt door hun eigen logica en wetmatigheden

Weber: entzauberung der welt’ : ‘de ont-tovering van de wereld’ Sociale structuren die individuen voorheen de nodige betekenis, zingeving en stabiliteteit

verleenden, zouden door dit individualiseringspreces hun impact verlorgen ontstaan van een grote diversiteit aan levensstijlen en samenlevingsvisies

Lyotard: eindpunt van moderniteit en begin van post-modernisme Cushman: het zelf, dat in sterke mate beïnvloed wordt door de heersende culturele normen

en waarden, is op dit moment leeg. omdat bestaande structuren niet langer betekenis en stabiliteit verschaffen aan het zelfwordt er ruimte gecreëerd voor andere samenlevingsfactoren en institutiesom het zelf op te vullen.televisie an reclame prijzen een materiële identeit aan biedt dit de nodige houvast of is het eerder een vluchtroute voor hen die een identiteitsvacuüm ervaren

Hoewel vroeger jongeren al te vaak in een keurslijf gedwongen werden is het de dag van vandaag nie gemakkelijk om een plaats te vinden in de huidige complexe en snel evoluerende samenleving

collectief identiteitsvacuüm door afbrokkelende structuur de aangeprezen materiële identiteit bie enkel een ersats-bevrediging ma niet een fundamenteel tegemoetkomen aan de bevrediging van de basisbehoeftes

78

overzicht De studie van wat de ideale identiteit inhoudt en de factoren die dergelijke optimale

identiteitsontwikkeling ondersteunen heden ten dage meer dan ooit relevant is Erik Erikson: identiteitsvorming als de centrale ontwikkelingstaak van de adolescentie Minder duidelijk op welke manier begrip identieti bruikbaar is voor empirisch onderzoek James Marcia: het identietisstatusmodel (neo-erikiaans model) die de tekorten van Erikson

probeerde op te vangen ZDT: optimale identiteitsongtwikkeling en basisbehoeftebevrediging opbouwen van een

behoeftecongruent intern kompas Basisbehoeftes vormen ook de motor of katalysator voor de opbouw van een intern kompas

waarbij:o Verschillende identiteiten stevig verandkerd raken in een harmonieus geheel, vrij van

intern conflict (het waarom van de ontwikkeling)o Dit intern kompas is gestoeld eerder op intrinsiek dan extrinsieke doelen (het wat

van de identiteitsontwikkeling)

79

Hoofdstuk 7: identiteitsontwikkeling: basisinzichten vanuit de adolescentiepsychologie

Samenvatting Erikson: het opbouwen van een stevig verankerde en solide identiteit vormt de

belangerijkste uitdaging in de adolescentieleeftijd Marcia onderscheid verschillende identiteitsstatssen Jongeren uit verschillende statussen exploreren in verschillene mate verschillende

identiteitspaden, voelen zich in verschillende mate zeker over de gemaakte identiteitskeuze en vertonen een verschillend persoonlijk en relationeel functioneren

Bepaalde identiteitsstatussen zijn sterker vertegenwoordigd in bepaalde leefgijsperiodes en ontwikkelingsfases

1. Eriksons identitetistheorie1.1 Identiteitsintegratie versus identiteitsverwarring

1.1.1 Levenslooptheorie Erikson postfreudiaan die tot de stroming van de egopsychologie wordt gerekend Erikson heeft zijn hele leven lang geworsteld met de vraag wie hij was- zowel in termen van

zijn gezin van oorsprong als in teremen van zijn nationaliteit- en dat zijn denken over identitetisvorming dus voor een groot deel autobiografisch geïnspireerd was

Levenslooptheorie: beschrijft de menselijke levesloop in acht fases die elk verbondenzijn met een eigen centrale ontwikkelingstaak of psychologische crisis die wordt beschreven aan de hand van twee tegengestelde polen (positief en negatief)

Alle mensen over de gehele wereld doorlopen dit proces

80

interpersoonlij

interpersoonlij

interpersoonlij

zelfdefinitie

zelfdefinitie

zelfdefinitie

zelfdefinitie

zelfdefinitie

Epigenetisch proces: het leven ontplooid zich volgens een vast stramien dat biologisch verankers is en een aangeboren wetmatigheid volgt

de manier waarop deze taken in verschillend culturen is ingevuld kan wel variëren de mate waarin men in iedere vase het hoofd kan bieden aan de gestelde ontwikkelingstaken

is afhankelijk vano de mate waarin men voorgaande fasen goed doorlopen heeft en dus over veel

egosterkte beschikto de mate waarin de socialeomgeving steun biedt bij het doormaken van de

respectieve ontwikkelingstaak adolescenten zijn het best voorbereid op de vorming van een identiteit als de veir

voorafgaande ontwikkelingstaken goed hebben doorlopeno peuters: de grenzen van het ouderlijke gezag aftasten (leren van autonomie)o kleuters:op constructieve manier experimenteren met rollen basis voor

identificaties die later omgevormd kunnen worden tot eigen identiteitskeuzeso lagere school: het ontwikkelen van een gevoel van vlijt die een beeeld van hun

sterktes en talenten geeft maar als jongeren nog niet klaar zijn met de ontwikkelingstaken die aan de

identiteitsvorming voorafgaan, dan komen ze met een achterstand aan de start de mate waarin op een succesvolle wijze de uitdagingen voorafgaand aan de adolescentie

worden doorlopen, zorgt ervoor dat jongeren beter gewapend zijn om identiteitsintegratie te verwerven in hun adolescentiejaren

1.1.2 indentiteitsintegratie psychosociale crisis van adolescentieperiode: het oplossen van de tegenstelling van

identiteitsintegratie of –synthese tegenover indentiteitsverwarring rol van het ego: freud: het ego fungeert op een defesieve manier als bemiddelaar in het spanningsveld tussen

het id (driften) en het superego (het geweten)reactief: treedt pas op als er spanningen optreden

Erikson: een meer constructieve en proactieve rolsynthiserende rol , waarbij aanvankelijke identificatis die werden opgebouwd in de kindertijd worden samengebracht in een gestalt

Introjectie: het overnemen van bepaalde ideeën, overtuigingen en waarden op een vrij primitieve, letterlijke en fragmentarische wijze van hun ouders

Internalisatie: adolescenten maken zich deze aanvankelijke identificaties geleidelijk aan meer eigen zodat deze een weerspiegeling vormen van wie ze echt zijn coherent geheel (gevoel van identiteit)

Gevoel van identiteit: de al dan niet bewuste ervaring dat me zich in verschillende omstandigheden (spatiaal) en op verschillende tijdstipeen (temporeel) steeds dezelfde persoon voeld temporeel-spatiale continuïteit

Persoonlijke identiteit houd ook in dat ook anderen mij over tijd ervaren als dezelfde persoon

1.1.3 identiteitsverwarring

81

de negatieve pool van de psychosociale crisis het zich overgeleverd voelen aan allerlei verwarrende ervarigen men slaagt er niet of

slechts in geringe mate in om keuzes te maken innerlijk identiteitsvacuüm: men ervaard een innerlijke leegte en men heeft geen vaste

grond om op te staan, het ontbreken van een goed otnwikkeld intern referentiekader waarop ze zich kunnen baserern om een identiteitskeuze te maken

uitstel van het maken van identiteitsrelevante keuze zorgt ervoor dat men in een chronische toestan van onzekerheid kan verzeilen

1.1.4 identiteit als culminatiepunt van de persoonlijkheidsontwikeling

alle vaardigheden van de verschillende ontwikkelingsfases komen tesamen in de vorming van identiteit

vormt de basis om de ontwikkelingstaken die na de adolescentie volgen adequaat aan te pakken (vormen van intieme relatie)

in de middelbare volwassenheid is een veilige identiteit belangerijk om generativiteit te vertonen: onbaatzuchtige inzet voor de komende generatiesidentiteitsleegte: gevoel van stagnatie terug in contact brengen met hun diepere waarden en voorkeuren (niet gewoon nieuwe uitdagingen aanbieden)

late volwassenheid: ego-integriteit een gevoel van aanvaarding van zowle de positieve als de negatieve gebeurtenissen (stevig identiteitsfundament nodig zonder dit treden er fundamentele vragen op en diepe spijt over gemiste kansen)

identiteitsontwikkeling is een levenslange uitdaging en een taak die nooit helemaal af is doorheen het model lopen er twee hogere ordes door elkaar

o een interpersoonlijke ontwikkelingslijn die betrekking heeft op de vorming van vertrouwelijke, intieme en genereuze relaties

o een ontwikkelingslijn die te maken heeft met zelfdefinitei, de vorming vaan een harmonieuze en veilige identiteit

dialectisch samenspel tussen beide ontwikkelingslijnen die elkaar in gezonde persoonlijkheidsontwikkeling op een wederkerig manier beïnvloed (zie figuur 7.1)

praktijkvoorbeeld: Eriksons levenslooptheorie als gids in de klinische praktijk: voorbij een focus op symptoomreductie

theorie van Erikson kan gebruikt worden als handvaten om therapie te geven dieper kijken dan de symptomen die de patiënten vertonen op zoek naar de onderliggende en meestal verstoorde ontwikkelingsprocessen met welke

ontwikklingstaken worstelen mesen in het leven en hoe speelt dat en rol in de problematiek waar ze zich mee aanmelden

vaak een intergenerationeel waar de ouders ook bij betrokken moeten worden

82

1.2 wanneer zijn jongeren rijp om een stap te zetten in hun identiteitsontwikkeling

1.2.1 voorwaarden vorming van een identiteit is steeds geworteld in de psychosociale ontwikkeling die aan de

adolescentie voorafgaat cruciale rol van interacctie tussenn het individu en de sociale omgeving de mate waarin ze

in staat zijn om zich af te stemmen op de vereisten en vewachtingen van de buitenwereld (meer onafhankelijkheid)

formeel operationeel stadium (piaget) bereikt hebben abstract kunnen denken kunnen zich een eigen waarde-systeem indenken in gedachten experimenteren wat mogelijk is op verschillende gebieden

biologische groei en seksuele rijping belang om zich te identificeren met het eigen lichaam, het lichaam accepteren zoals het is

dubbelde taak: differentiatie: het onafhankelijk functioneren ten opzichte van de ouders autonomie of

separatie van de ouders integratie: het ontwikkelen van nieuwe wederkerige realties met een mindere nadruk op

afhankelijkheid een goede balans tussen beide taken is essentieel om een geconsolideerde identiteit te

ontwikkelen

83

identiteitscrisis

biologische groei en seksuele rijping abstract denkennieuwe sociale

verwachtingen

negatieve pool:identiteitsverwarring

positieve pool: identiteitsintegratie

egosterkte sociale steun

1.2.2 Institutioneel moratorium Moratorium: een wacht- en experimenteerperiode die adolescenten de kans geeft om een

definitieve identiteitskeuzes uit te stellen de tijd en ruimte verlenen om te experimenteren met uiteenlopende sociale rollen, gedragspatronen, imago’s en voorlopige identiteiten beter inzicht krijgen in de bestaande alternatieven

Arnett: opkomende volwassenheid: periode tussen de adolescentie en de volwassenheid waarin jonge volwassenen mischien nog meer tijd gegund moet worden om hun identiteit vorm te geven

Coté en levine: institutioneel moratorium: bepaalde sociale contexten en instituties zijn uitermate geschikt om deze periode van moratiorium te verlenen aan adolescenten vb. Universiteiten (opm. Ze zouden hier meer op kunnen inspelen door vb. Een eerste algemeen vormend jaar aan te bieden)

Symbolisch interactionisme: het opbouwen van waarden en voorkeuren gebeurt in een voortdurende interactie met de sociale omgeving die fungeert als een spiegel die- direct of indirect- informatie terugkaatst naar de verkende adolescent

2 Verschillen in identiteitsontwikkeling: Marcia’s identiteitsstatusmodel2.1 De eenvoud en herkenbaarheid van het

identiteitsstatusmodel2.1.1 Identiteitsdimensies

Ontbreking van operationalisering van de beschreven begrippen Marcia: via semigestructureerde interviews tot een inschatting komen van de identiteitstatus

waartoe adolescenten behoren Twee dimensies: Binding: de mate waarin men een identiteitsrelevante keuze heeft gemaakt en hier niet snel

op terug komt Exploratie: de mate waarin men aan zelf-onderzoek en exploratie doen (Erikson: crisis) Deze dimensies zorgen ervoor dat het proces niet verengd wordt tot het al dan niet aanwezig

zijn van identiteit Identiteitsstatusmodel: kruising van deze twee dimensies zodat er vier verschillende

identiteitsstatussen worden gevormd vier manieren om met de identiteitscrisis om te gaan

84

2.1.2 Even stilstaan: het koppelen van interviewmateriaal met identiteitsstatussen

Achievement: (realisatie) na een periode van exploratie een keuze gemaakt hebben bouwen zelf een identiteit op (geconstrueerde identiteit)

Moratorium: men bevind zich nogin het proces van exploratie en crisis en stelt de beslissing nog even uit

Foreclosure: (vroegtijdig afsluiten) hoewel men nog geen periode van exploratie achter de rug heeft, is men toch al tot een beslising gekomen ontlenen hun identiteit aan een externe instantie (ontleende identiteit) (meestal ouders)

Diffusion: (verwarring) nog geen definitieve keuze gemaakt zonder actief op zoek te gaan naar rollen en identiteitsaspecten vatbaar voor opinies en veranderlijke keuzes naar gelang de omstandigheden

Bij de vragenlijsten werden vooral ideologische kwesties betrokken vooral relevant voor mannelijke studenten (hebben vrouwen dan geen ideologische identiteit?!)

Door het toevoegen van identiteitskwesties op het interpersoonlijk domein werd dit evenwicht weggewerkt

Deze semigestructureerde interviews krgen veel aandacht in de literatuur en samen met het kilinische oordeel kon een statusscore verkregen worden die het waar en waarom en de ontwikkeling van de identiteti omvat

Tegenwoordig: gebruik van vragenlijsten objectiever, minder tijdrovend en gemakkelijker in te zetten bij grootschalig onderzoek

Uitweiding: het in kaart brengen van de identiteitsstatussen Directe meting

o Op basis van scores op elk van de vier statussen en een aantal beslissingsregels worden jongeren toegewezen aan een bepaalde status

o Op basis van gemeten onderliggende dimensies (binding en exploratie) wordt de identiteitsstatus afgeleid

o Opm : de aangeboden items bevatten twee componenten met welk van de componenten is de jongere akkoordAddolescenten van wie alle scores beneden een kritieke waarde scoren komen in een apparte ongedifferentieerde profielstatus (50 tot 60 %!!)

Indirecte metingo Door de gebreken van directe meting verkiezen we indirecte meting

85

2.2 Hoe staan jongeren uit verschillende identiteitsstatussen in het leven?

Het model werd heel populair en meervoudig getoetst Achievement

o hoog gevoel van eigenwaarde, zijn tevreden met hun leven en hebben een assertieve houding

o open van geest en kritisch ten opzichte van bestaande conventies:

de samenhang tussen de verschillende statussen met het niveau van moreel redeneren

relatief veel adolescenten in achievement bereiken het hoogste niveau van moreel redeneren (postconvetnioneel stadium)

o men is in staat om wederkerige intieme relaties te ontwikkeln (ervaren een rust die hen in staat stelt om zich ten volle open te stellen voor anderen):

verband tussen de identiteits- en intimiteitsstatus consistent met Eriksons epigenetisch principe de wijze waarop we omgaan met

voorgaande uitdagingen (identiteitscrisis) bepaalt hoe goed we om kunnen gaan met volgende uitdagingen (intimiteit)

ontwikkeling op zowel persoonlijk als interpersoonlijk vlak

86

Egocentrische motieven

Externe verwachtingen

Morele

foreclosureo positieve eigenwaardegevoel en weinig last van angst, onzekerheid en depressieve

gevoelenso scoren lager op openheid slaafse volgzame houding ten opzichte van autoriteit en

conventieso scoren hoog op autoritarisme negatieve interpersoonlijke houdingen (racisme,

seksisme en homofobieo moraliteit: houden vast aan bestaande wetten en regels en zijn gericht om de sociale

orde in stand te houden (zie grafiek 7.3)o bouwen tereotiepe en oppervlakkige relaties op men is voorwaardelijk in

personen geïnteresseerd voor zover dit voor de persoon voordelig iso is de eigenwaarde die ze ontlenen aan identiteitskeuzes stevig verankerd?

kwalitatief veilig of eerder fragiel van aard?o Contigente versus authentieke eigenwaardeo Eerder contigent het gevoel over zichzelf varieert met de mate waarin ze aan de

normen en waarden in hun gezin of familie kunen voldoen Moratorium

o Qua ontwikklingsniveau en cognitief functioneren gelijkend op achievemento In tegenstelling tot achievement ervaren ze wel meer onzekerhied en angst en heben

ze een lagere eigenwaarde problemen van tijdelijke aard (totdat ze een keuze hebben gemaakt)

Diffusiono Veel angst en een laag eigenwaardegevoelo Moeilijkheden om doelgericht en geörganiseerd doelen na te streveno Streven vooral hun persoonlijk voordeel nao Op moreel vlak zullen vooral egocentrische en ivdividualistische argumenten

doorwegen (zie grafiek 7.3)o Op relationeel vlak hebben ze moeilijkheden om zich sociaal te verankeren vaak

heel geïsoleerdo Voelen zich (van de 4 statussen) het minst goed in hun vel en blijken ook het meest

vatbaar voor psychopathologie

2.3 Hoe ontwikkelen de indentiteitsstatussen zich naarmate jongeren ouder worden?

Perspectief van individuele verschillen: indentiteitsstatussen zijn stabiele disposities vast persoonlijkheidskenmerk

Erikson: procesmatig en dynamisch cruciaal kenmer van de identiteitsvorming Waterman: brengt deze twee viesies samen binen de continuümhypothese (fundamentele

ontwikkelingshypothese): tijdes de adolescentie treden in het algemeen progressiever veranderingen op

Marcia: globale richting in de identiteitsontwikkeling maar waar plaatst men de vier statussen op het continuüm?

87

Diffustion en achievement op de uitersten (analoog aan de termen identiteitsverwarring en identiteitsintegratie

Meer discussie over overige twee statussen: moratorium en foreclosure Marcia plaatste moratorium boven foreclosure

Voorwaarden voor ontwikkelingshypotheseo Hiërarchis-lineaire opeenvolging van de vier statussen iedereen maakt dezelfde

sequentie dooro Unidirectionaliteits men kan maar in één richting langs het continuüm bewegen

Waterman: geen specifieke opeenvolging van de vier statussen, maar slechts de algemene verwachting dat er meer progressieve dan regressieve veranderingen optreden

Onderzoeko Meta-analyse van de bevindingen van 72 onafhankelijke cross-sectionele studieso Ze berekenden de proportie van jongeren in de vier identiteitsstatussen

Gemiddeld genomen, een toename in het aantal mensen in achievement Diffusion kent een vrij gestaag dalende trend In lijn met de hypothese dat identiteitsontwikkeling gemiddeld genomen progressief

verloopt Moraliteit vertoont een omgekeerd u-vormig patroon met een piek rond 19 jaar

moment van studiekeuze, hierna gaan ze geleidelijk aan bindingen aan waardoor ze in de achievement status terechtkomen

Opm: aantal longitudinale studies is beperkt Enkele kanttekeningen:

o Een aanzienlijk aantal individuen bevond zich (zelfs tijdens jongvolwassenheid) nog in diffusion of foreclosure een blijvende ontwikkelingstaak

o De grootste groep vertoonde stabiliteit meer interindividuele variabiliteti in de otnwikkeling van identiteit dan dat men oorspronkelijk vermoede

Niet idereen bereikt noodzakelijk het eindpunt Sommigen tekken hun identiteitskeuze in twijfel en lijken terug te vallen naar een lagere

status

88

diffusion(identiteits-verwarring)

foreclosure(waarden

overnemen)

moratorium(zelf actief nadenken)

achievement(identiteits-integragie)

Meer persoonsgeörienteerde benadering nastreven ruimte laten voor interindividuele verschillen

3 Naar een meer dynamische benadering van identiteitsontwikkeling3.1 Kritiek op het identiteitsstatusmodel Identiteteitsmodel zou geen sluitende toetsing inhouden van Eriksons theorie Het zou elementen bevatten die niet in Eriksons geschriften voorkomen Op sommige punten zou het Erikson zelf tegenspreken (ideaal eindpunt van identiteit) Een aantal cruciale inzichten uit Eriksons werk ontbreken de invloed van de sociale,

maatschappelijke en historische factoren (te veel nadruk op interne psychologische processen)

Nuancering: Marcia beweerde nooit dat zijn model volledig Eriksons theorie omvat hij wou enkel enkele belangerijke concepten uit Erikson’s theorie behandelen

3.2 Inhoudelijke vernieuwing: naar een verfijnde visie op exploratie en binding

Het identiteitswerk is niet afgerond als een keuze is gemaakt Exploratie en binding bestaan elk uit deelcomponenten Onderscheid tussen explorereren in de

o Breedte: verschillende keuzemogelijkheden overlopeno Diepte: achteromkijken of de ingeslagen weg en de gemaakte keuze wel bij je passen

Ook binding is geen uniform gegeveno Het aangaan van bindingeno De mate waarin men zich zeker voelt van deze binding zich identificeert met deze

binding Niet enkel de vorming van bindingen an sich is belangerijk,maar een continue evaluatie en

eventuele herziening van bestaande bindingen Proces van opeenvolgende cycli die op een iteratieve wijze worden doorlopen

Terugkoppelingsmechanisme: tijdens de exploratie in de diepte stellen jongeren soms vast dat ze zich nie helemaal kunnen verzoenen met de gemaakte keuzes, wat hen noodzaakt om verschillende alternatieven opnieuw in de breedte te exploreren

89

Opsplitsing van de identiteitsdimensies zorgen ook voor een uitbreiding van het aantal statussen

90

Uitweiding: data-analytische vernieuwing: clusterananalyse Clusteranalyse: datagedreven, persoonsgerichte techniek die personen indeelt in

verschillende clusters De verschilllen tussen inndividuen in eenzelfde cluster zijn beperkt, terwijl de verschillen

tussen clusters uitgesproken zijn Op basis van mediaansplitprocedure worden belangerijke verschillen in binding en exploratie

binnen één status genegeerd Clusteranalyse laat toe de interne validiteit van het statusmodel te toetsen <-> bij

mediaansplitprocedure legt men zelf de structuur op aan de data Laat toe om aansluiting te vinden bij de literatuur oover substatussen

3.3 “Chill man , no worries” over zorgeloos verwarden Bij het uitvoeren van de clusteranalyse op de uitgebreide set aan identiteitsdimensies werd

de 4-status oplossing uitgebreid tot een 5-status oplossing Difussion opgesplitst in twee substatussen: troubled diffusion en carefree diffusion Troubled diffusion: exploreren wel in de breedte maar slagen er niet in om tot een binding te

komen carefree diffustion: geen exploratie maar gemiddelde binding

achievement scoort hoog op alle vier de dimensies foreclosure en moratorium scoren vrij analoog op de neiuwe dimensies, maar vertonen een

tegenovergesteld patroon aan de klassieke identiteitsdimensies achievement en foreclosure verschillen vooral inzake het zich identificeren met bindingen

91

troubeld diffusion scoort het laagste op algemeen welbevinden en het hoogst op depressieve symptomen, terwijl carefree diffusion op verschillende welbevindingsmaten even hoog scoort als achievement en foreclosure

Adolescenten in de carefree diffusion status zijn nog geen binding aangegaan, maar lijken er ook niet erg mee bezig te zijn en heeft dus ook geen effect op sociaal aangepast gedrag

3.4 Wat als het exploratieproces vastloopt? Piekerende exploratie onderzocht

Meestal wordt exploratie in de breedte en de diepte als gunstig beschouwd Maar sommige jongeren geraken verstrikt in het exploratieproces exploratie hangt samen

met angst Piekerende exploratie (ongunstige vorm van exploratie) ruminerende adolescenten

twijfelen waardoor ze niet of nauwelijks tot keuzes dreigen te komen Wordt in onze huidige samenleving gevoed door de oneindigheid aan mogelijkheden die

aanjongeren worden aangeboeden

Even stilstaan: herkennen van statussen Identiteitsdimensies: CM = commitment (binding); IC = identification with commitment (identificatie met binding); EB = exploration in breath (exploratie in de breedte); ED = exploration in depth (exploratie in de diepte); RE = ruminative exploratie (ruminatieve exploratie) Statussen: Achievement Foreclosure Troubled diffusion Carefree diffustion Ruminatief moratorium Gezond moratorium Ongedifferentieerde cluster

92

Niet pathologische of gezonde moratorium groep wordt nie gevonden raar want sommige jongeren exploreen op een gezonde wijze hun omgeving

Troubled diffusion wordt ook gekenmerkt door exploratie maar uitsluitend op een piekerende manier (pierkerende moratorium vertonen exploratie zowel op een piekerende als op een niet piekerende manier)

o De resultaten geven aan dat de belangerijste verschillen tussen de zes groepn toe te schrijven zijn aan het al dan niet voorkomen van

De bindingsdimensies Piekerende exploratie

Ander onderzoeko 6 clusters teruggevondeno Carefree niet zo zorgeloos als verondersteld scoort het hoogst op verschillende

vormen van externaliserende gedragsproblemen aliented diffusion (vervreemde diffusion)ze voelen zich te weinig ondersteund in exploratief gedrag waardoor ze de waarde ervan gaan minimalisere> zich op een aggresieve en defensieve wijze afzetten tegen hen die hen aanzetten tot exploreren

4 besluit erikson

o identiteitsvorming is een centraal proces in de persoonlijkheidsontwikkelingo een stevig verankerede identiteit is gebaseerd op het succes van eerdere

ontwikkelingstaken en vormt de basis voor verdere psychosociale aanpassinggeno identiteitsontwikkeling is een levenslang proces

Marcia: Model om individuele verschillen in identiteitsvorming te begrijpen recent onderzoek: nastreven van nog meer nuancering onbeantwoorde vragen:

o wat is nu eigenlijk het criterium om vast te stellen of een bepaalde identitet goed gevormd en veilig is?

o Wat kunnen we zeggen over de inhoud van identiteit?

93

Hoofdstuk 8: het intern kompas, deel I: het ‘waarom’ van identiteitsontwikkeling

Samenvatting Intern kompas stelt ons in staat om overtuigende identiteitskeuzes te maken en deze

keuzes bijvend te reguleren Voordelen:

o Veerkrachtig kunnen reageren als onze identiteitsontwikkeling onder druk komt te staan

o Bevorderd zowel personlijk als relationeel functioneren Met toenemende leeftijd raakt ons intern kompas beter afgesteld

1 Inleiding: de functies van het intern kompas Zelfbeschrijving:

o Belangerijke levensrolleno De groepen waartoe we behoreno De waarden en principes waar we belang aan hechten

Vormt ons innerlijke kompas dat richting geeft aan ons leven Assor: intern kompas: het gewenste eindpunt van identiteitsontwikkeling bestaat uit authentieke waarden, doelen en interesses die richting en betekenis verlenen aan

de identiteitsontwikkeling en het leven van mensen drie functies: selectiefunctie:

o leidraad bij het nemen van identiteitsrelevante beslissingeno houvast en innerlijke rust bij het maken van keuzeso ‘foute’ en ‘goede’ identiteitskeuzes onderscheideno Ons kunnen vereenzelvigen met onze keuzes

Zelfregulatiefunctieo Blijvende regulatie van een aangenomen identiteito De interesses, waarden en doelen dienen blijvend op elkaar afgestemd te wordeno Op onze beslissingen terugkomen of de ingeslagen weg (op aangepaste wijze)

voortzetten veerkrachtfunctie

o vlotte oriëntatie wanneer identiteitsontwikkeling grondig in de war wordt gestuurdo flexibele herschikking van de identiteiteno wanneer er onverwacht een nieuwe identiteit wordt toebedeeld of men verleidt

wordt om bepaalde identiteitspaden te verkiezen boven andere een voortdurende wisselwerking tussen functies met een toenemende leeftijd wordt het intern kompas betrouwbaarder belang van behoefteondersteunde omstandigheden

94

overzicht een stevig uitgebouwd kompas bestaat uit:

o identiteiten die diep verankerd zijn in persoonlijke overtuigingen, doelen en interesses

o identiteiten die eerder gestoeld zijn op intrinsieke dan op extrinsieke doelen

2 de ZDT-visie op het waarom van het intern kompas2.1 zelfaangenomen en toebedeelde identiteiten

2.1.1 zelfaangenomen identiteiten: sleutelbeslissingen op het scharniermomenten

sleutelbeslissingen beslissingen die we nemen op kantelmomenten en die ons als persoon fundamenteel kunen definiëren

verschuiving in één van de vier identiteitsdomeinen: persoonlijk, relationele, collectieve of materiële identiteit

normatieve scharniermomenten: vallen samen met leeftijdsgebonden ontwikkelingstakenNiet-normatieve scharniermomenten: individuele onvoorspelbare timing

zelf keuzes maken of ons door exterene verwachtingspatronen laten dicteren meer reflectie en exploratie dan dagelijkste regulatie van ons gedrag belang van vertrouwensfiguur in dit proces verstrekkende gevolgen voor de identiteitsontwikkeling vergt zelfinzicht en moed om hier op terug te komen (soms zelf onmogelijk) zowel de mate van binding aan een bepaalde keuze als het exploratieproces zelf kan

gedreven zijn door autonome of gecotnroleerde motieven men vereenzelvigt zich in verschillende mate met onze gemaakte keuzes

2.1.2 als het leven aan de deur klopt: wat als een identiteit ons onverwacht wordt toebedeeld

wanneer ons een belangerijke leveswending overkomt beschikken we niet over de mogelijkheid om ons intern kompas proactief te vormen een nieuwe identiteit wordt zicht opgedrongen

kan door toeval tot stand koen maar kan ook het gevolg zijn van een onvoorziene beslissing van anderen (vb. Echtscheiding, oorlog)

identeitswijzigingop verschillende vlakken een grondige herschikking en nieuwe invulling van bestaande identiteiten afhankelijk van de sterkte van ons intern kompas zal meer of minder veerkrachtig kunnen

optreden

95

men kiest niet voor de identiteit het is ook wel een sleutelmoment in het leven bijna altijd niet-normatief genoodzaakt om een bepaalde identiteti aan te nemen of om er één te laten varen ten

voordele van een nieuwe toebedeelde identiteit soms definitief soms omkeerbaar vooral op relationeel, collectief, persoonlijk of materieel vlak hoeft niet noodzakelijk om een negatieve gebeurtenis te gan (Vb. Lotto winnen, ongepland,

maar gewild, zwanger zijn) gaat gepaard met minder gevoelens van keuze en vrijheid (geen exploratieproces) kan in harmonie gebracht worden met bestaande identiteiten maar eerder een proces

van verzoening of aanvaarding/ verijking (bij positieve gebeurtenis) zelfreflectie komt pas achteraf cruciaal om de toebedeelde identiteit een betekenisvolle

plaats te geven

96

2.2 de opbouw van het intern kompas: een procesbenadering2.2.1 naar vereenzelving: over halfslachtige en authentieke

identiteitskeuze Erikson: de ontwikkeling naar identiteitsintegratie als een proces van toenemende

internalisatie Opvallend afwezig in de identiteitsparadigma van Marcia ZDT: organisch-dialectische mensvisie sluit aan bij Erikson Er zijn kwalitatief verschillende types motiven die verschillende gradaties van internalisatie

en integratie weergeven Niet alleen het maken van een identiteitskeuze is belangrijk (binding), maar ook dat men

achter deze keuze kan staan en er zich mee vereenzelvigt stevig verankeren binnen het zelf

Het zelfdeterminatiecontinuüm (deel II) kan hier ook toegepast worden (iets andere terminologie gebruikt)

Alle termen komen terug behalve a-motivatie exploratieproces wordt iet opgestart grote kans op diffusion status en identiteitsvacuüm

Halfslachtige identiteitskeuze Het proces van identiteitsintegratie hang samen met de kwaliteit van de motieven

onderiggend aan het maken van identiteitskeuzes Externe regulatie:

o Keuzes worden gemaakt om anderen te plezieren en te behagen of hun teleurstelling en kritiek te vermijden

o Men wordt verleid tot het maken of blijven volhouden van een keuze die meer de verwachtingen van de buitenwereld weerspiegelen

o Ouders kunnen hun ongerealiseerde dromen projectereno Ook leeftijdsgenoten kunnen druk plaatsen

97

Geïntrojecteerde regulatieo Identiteit reguleren om schuld, schaamte of angst te vermijdeno Identiteit bevind zich niet langer volledig buiten ons maar gebeurt niet helemaal op

vrijwillige basiso Getuigt van halfslachtige ambivalentieo Identiteit kan zelfs een obsessie worden (vb. Sporters, work-aholics)o De eigenwaarde van de persoon is verstrengeld met de identiteit roept gevoelens

van schuld en angst op

Authentieke identiteitskeuzes Geïdentificeerde regulatie persoonlijk betekenisvol

o We vereenzelvigen ons met de gemaakte keuzeo Analoog aan de notie ‘identificatie met binding’ binnen de dynamische benadering

van de identiteitsstatussen het belang van de mate van vereenzelviging van bindingen

Uitweiding: over existentiële schuld en de angst om onze kansen niet ten volle te benutten Niet noodzakelijk vrij van schuldgevoelens Meer existentiële gevoelens van schuld (i.t.t. geïntrojecteerde regulatie) Het niet druven kiezen wordt ervaren als een kans die men laat liggen Angst komt pas naar boven als het besef bij ons doordringt dat we over de vrijheid

beschikken om al dan niet te handelen naar onze mogelijkheden Belangerijke informerende functie: ze vertellen ons iets over de gemaakt identiteitskeuzes,

en zorgen dat we niet vervreemden van ons intern kompas Existentieel schuldgevoel is de aanleiding om opnieuw te gaan reflecteren over belangerijke

waarden in het leven hernieuwd contact met het intern kompas

Geïntegreerde regulatieo Betekenisvolle identitetiskeuzes worden verder geïntegreerdo Stevige verankering in het waarde patroon van mensen harmonieus geheelo Een identiteitskeuze kan in conflict staan met reeds bestaande identiteiten: gebrek

aan integratie van beide relationele identiteiten compartimentalisatie: behandelen hun identiteiten als psychisch losstaande entiteiten (vergt energie en leidt tot minder open en authentiek funcitoneren)

o Crowding out- effect: de realisatie van één identiteit komt onder druk te staan door een andere identiteit

Intrinsieke motivatieo Identiteiten kunnen ook opgebouwd worden omdat ze inherent boeiend en

fascinerend kunnen zijno Intrinsieke gemotiveerde keuzes kunnen door de jaren heen uitgroeien tot rijpe

passies, waarbij we onze aanvankelijk vrij algemene interesses geleidelijk verfijnen

98

Zelfconcordante of authentieke keuzes: gebaseerd op ontluikende interesses en persoonlijke overtuigingen

Niet-zelfconcordant of zelfvervreemdend keuzes: gevoed door interne of externe verplichtingen het is niet de persoon zelf die handelt

Obsessieve en harmonieuze passie Intrinsieke motivatie = gepassioneerd sterke interesse in een activiteti, die de persoon in

sterke mate definieert Verschillende soorten gepassioneerde mensen verschillen in onderliggende regulatie Obsessie:

o De passie loopt uit de hando Eenzijdig investeren in één bepaald doel of domein van het leveno Onvoldoend in harmonie gebracht met andere belangrijke relationele of persoonlijke

identiteiten van de persoono Combinatie van interne druk en plezier

Harmonieuze passieo Betere balanso In evenwicht met andereo Combinatie van integratie en plezier

2.2.2 Naar verzoening en verrijking: over aanvaarde en niet-aanvaarde toebedeelde identiteiten

Proces van toenemende verzoening Amotivatie

o Niet in staat om de nieuwe identiteit vorm te geveno Men voelt zich hulpeloos

Externe regulatieo Het lot dwingt tot aanpassing en de buitenwereld verwacht ook dat de persoon zich

schikt naar de nieuwe identiteito Gaat gepaard met opstandig verzeto Gevoelens van kwaadheid, verdriet en onrechtvaardigheid

Geïntrojecteerde regulatieo Geleidelijke verzoening met de gevolgen van de toebedeelde identiteit men kan

de verschuiving in rollen in meer of mindere mate aanvaardeno De rolverschuiving bevind zich niet volledig buiten de persoon maar worden gevoed

door schuld, schaamte of de drang om zicht te bewijzen Geïdentificeerde regulatie

o De toebedeelde identiteit wordt als betekenisvol ervareno Verijking voor het persoonlijk leven

Geïntegreerde regulatieo In harmonie met andere identiteiteno Men is de in rol helemaal zichzelf en presenteert zich ook op deze wijze aan de

buitenwereld

99

2.3 Vitamines voor de ontwikkeling van het intern kompas2.3.1 behoeftebevrediging als katalysator

het exploreren van verschillende opties en het zich ten volle vereenzelvigen met bepaalde identiteitskeuzes vergt heel wat energie n openheid deze wordt geboden in het bevredigen van de basisbehoeftes tijdens dit proces

autonomie: spontaan exploratiegedrag is een spontaan en zelfeïnitieerd gedrag en komt de binding ten goede

relationele verbondenheid: het ervaren van een basisvertrouwen en de aanwezigheid van warme en betrokken relaties is cruciaal voor het exploreren van verschillende mogelijkheden

competentie: de omgeving moet de nodige houvast en structuur bieden zodat jongeren zich bekwaam voelen om een keuze te maken

uitweiding: opkomen voor onze ware seksualiteit De mate waarin men durft uit de kast te komen en het welbevinden dat men hierbij ervaart

hangt samen met de al dan niet autonomie ondersteunende context van de persoon

Naast ouders en leerkrachten ook vrijetijdsactiviteiten belangerijk tot het vormen van een intern kompas

Ontdekken waarin ze goed zijn Meer gelijkwaardige verhouding met leidinggevende Meer sociale en fysieke vaardigheden Madjan en cohen-Malayev: de mate waarin jongeren hun scoutsleiders als

behoefteondersteunend ervaren drraagt bij aan een meer diepgaande exploratie van identiteitsopties, het maken van keuze en het verwerven van zekerheid over gemaakte identiteitskeuzes

Bewijs : jongeren uit verschillende identiteitsstatussen (Marcia) ervaren ook een verschillende mate van behoeftebevrediging

Keuzes maken op zich blijkt geen voldoende voorwaarde voor behoeftebevrediging

100

De effecten zijn het meest uitgesproken voor autonomie en competentie en het minst voor verbondenheid (verbondenheid ervaren met lotgenoten)

Omgekeerd draagt de ontwikkeling van een intern kompas ook bij een verhoogde behoeftebevrediging wederkerig proces

We worden aangetrokken door die identiteiten die behoeftebevrediging bieden wanneer we behoeftefrustratie ervaren zullen we uitkijken naar een nieuwe identiteit

2.3.2 Behoeftefrustratie als risicofactor Behoefte frustratie staat de vorming van een intern kompas in de weg De ideeën , voorstellen en interesses van jongeren worden niet onvoorwaardelijk aanvaard

maar worden daarentegen afgemeten aan de standaarden van ouders Hier zijn twee reacties op (compensatoire acties om behoeftefrustratie te compenseren): Foreclosure status:

o De ouderlijke keuzes worden kritiekloos overgenomeno Het beantwoorden aan de ouderlijke realties leidt tot een beloning: aandacht van de

ouderso Maar onderliggend aan de drang om te behagen zit angs om de buitenwereld te

moeten teleurstelleno Leidt tot een zich rigide vastklampen aan de voorgeschreven identiteit

Diffusion of moratiorium status:o Negatieve identiteit (Erikson) opstandig verzet jongeren doen precies het

omgekeerde van wat van hen verwacht wordto Risico dat men niet meer op basis van diepe interesses en persoonlijke voorkeuren

een beslissing nemen vervreemden van ons intern kompaso Leidt tot een toestand van blijvend zoekn: identiteitsleegte

101

3 Verheldering van de notie intern kompas: relatie met bestaande identiteitskaders niet kennen!

4 Empirische ondersteuning voor de ontwikkeling van het intern kompas4.1 De voordelen van een goed werkend intern kompas Betrouwbare gids en een stuwende kracht van de persoonlijkheidsontwikkeling en groei van

mensen Zowel op persoonlijk als op sociaal vlak Overzicht van studies die de relevantie van identiteitsontwikkeling in de adolescentie en

volwassenheid aantonen

4.1.1 Identitetisontwikkeling in de adolescentie Leidt exploratie per definitie tot overtuigende keuzes? Vroege manifestaties van het zelf-als-proces: nieuwsgierigheid, exploratiedragen en zin voor

initiatief de basis voor de selectie van identiteiten Niet alle exploratie vertaalt zich noodzakelijk in overtuigende keuzes belang van

autonomieondersteunende achtergrond Keuze kunnen afstemmen op wat we boeiend en zinvol vinden Ervaren de zoektocht minder als belastend Beschikken over een intern criterium om keuzemogelijkheden af te wisselen Negatieve spiraal: bij het ontbreken van een intern kompas maakt men sneller verkeerde

keuzes zorgt er op zijn beurt voor dat het intern kompas niet verder vorm krijgt Oplossing :

o ingrijpen aan het begin van de ketting (vroege manifestaties van het zelf-als-proces)o nodige houvast en steun te krijgen om tijdens het exploratie proces alsnog in contact

te komen met hun dieper interesses en voorkeuren

niet alle persoonlijk gekozen doelen zijn even persoonlijk bindingen dienen ook blijvend gereguleerd te worden sluiten de persoonlijke doelen die

we nastreven aan bij ons intern kompas? Maar doelen vloeien niet in alle gevallen voort uit de identiteit die men heeft aangenomen of

die men toebedeeld krijgt: sheldon Zowel autonome en gecontroleerde motieven Sheldon: zelfconcordant vs. Niet-zelfconcordant de mate waarin dit doel aansluit bij

dieperigeende waarden, interesses en overtuigingen we betalen een prijs voor een gebrekkige vereenzelviging met weliswaar zelfgegenereerde

maar niet-zelfconcordante doelen

102

doelen waarmee mensen zich sterk hebben vereenzelvigd maken ook een grotere kans om effectief gerealiseerd te worden ook op langere termijn

gecontroleerde doelen zaaien twijfelen (ambivalentie) ontlokkken aavankelijk wel inietiële inspanning maar die houden we meestal niet vol

blijvende inspanning verhoogt de kans dat we ons doel bereiken bevredigd onze vitamines van groei en zo ons welzijn (zeker wanneer men zich heeft vereenzelvigd met zijn doelen)

voorbij de mate van binding: motieven onderliggend aan identiteitskeuzes sheldon: peilde niet direct naar motieven voor identiteitsbindingen op zich Soenens, Berzonsky: belang van vereenzelviging (internalisatie) van bindingen voor het

welbevindeno De mate van binding (intensiteit)o De soort binding (kwaliteit) autonoom vs. Controlerend (onder druk)

Socialisatiefiguren moeten zich nie blind staren of de persoon al dan niet een keuze gemaakt heeft maar eerder kijken naar de manier waarop de keuze gemaakt is

Toebedeelde identiteit: homoseksuele geaardheid De mate waarin de expliciete seksuele identiteit in overeenstemmings is met de imliciete

seksuele identiteit van mensen varieert zelfaanvaarding (integratie) vs. Defensief onderdrukken (reactieformatie)

Reactieformatie: een onbewust proces waarbij ze hun zelfwaarde willen intact houden door de ongewenste of onaanvaardvare identiteit te werekn

Mensen die in een vragenlijst (expliciet) aangaven een heteroseksuele identiteti te hebben, maar expliciet een homoseksuele identiteit vertoonden, rapporteren verhoogde homofobiescores

Maar kleinere discrepantie binnen autonomieondersteunend gezinsklimaat Er is ook variantie in de ouderlijke verwachting van het genderstereotype gedragen van de

kinderen (meisjes moeten zich meisjesachtig gedragen) beïnvloed de mate waarin kinderen het gevoel hebben of ze al dan niet zichzelf mogen zijn

103

Groepsdruk: hoe te weerstaan aan de roep der sirenen Het intern kompas kan een houvast zijn en een bron van veerkacht tegen problematisch

gedrag die beïnvloedt wordt vanuit de omgeving Studie (Dumas, Ellis en Wolfe) : adolescenten die veel groepsdruk ervaren om deviant

gedrag te stellen vertoonden ook effectief meer problematisch gedrag, waaronder middelengebruik en geweldVerband was afwezig als adolescenten beschikten over duidelijke identiteitsbindingen

Meeus: jongeren zijn meer vatbaar voor de boodschappen van radicale religieuze groeperingen wanneer ze een identiteistekort (ontbreken van intern kompas) ervareneen instant identiteit die men direct kan opnemen en die gepaard gaat met duidelijke doelen in het leven en belofte van sociale erkenning in zich draagt

4.1.2 Identiteitsontwikkeling in de volwassenheidOuderschap: waarom kiezen voor kinderen Studie: invloed van autonome gemotiveerde zwangerschap

o Geen verschil tussen éérste kind (volledig nieuwe identiteit) en tweede of derde kind (identiteit verder uitdiepen

o Positieve bijdrag tot persoonlijk welbevinden en relatiekwaliteit voor de geboorte van het kind

o Beter beschermt tegen het ontwikkelen van postpartum depressie

Uitwijding: over ouderschap, adoptie en een kinderloos bestaan Adoptiediensten screenen ouders diepgaand op hun motivatie om te kiezen voor een

geadopteerd kind Geen vruchtbaarheidproblemen vaak als authentieker bestempeld Vruchtbaarheidsproblemen hun gewenste identiteit kwam in het gedrang: angst, verdriet

en kwaadheid adoptie kan vluchtweg zijn kan leiden tot gebrekkige integratie van deze identiteitskeuzes

Biologsische ouders kunnen om verschiillende redenen gemotiveerd zijn Soms stellen ze keuze uit keuze is nog onvoldoende geïntegreerd binnen hun huidige

levensstijl Als men tegen zijn wil in kinderloos moet blijven proberen verzoenen met niet-gewenste

identiteit (ook bij beperking van het kind) cruciaal om hulp in te roepen

Toebedeelde identiteiten: chronische ziekte Studie (luycks, Seifge-Krenke): verschillen inzake identiteitsontwikkeling tussen jong-

volwassenen met en zonder type 1 diabeteso Diabetespatiënten scoorden lager op identiteitsexploratie zien meer beperkingen

en struikelblokken in de toekomst durven minder diepgaand te reflecteren over hun mogelijkheden

o Maar zij die hoger scoorden op identiteitsdimensies wisten beter om te gaan met hun statuut als patieënt

104

Als passies een obsessie worden Ego en zelfwaarde is verstrengeld met de identiteit Identiteit die wordt gevoed door interne druk vertoont grote rigiteit leidt tot afgunst,

competiviteti en drang naar perfectie Ervaren negatieve emoties wanneer ze verhinderd worden om hun passionele activiteiten uit

te voeren Ook het uitvoeren van de activiteit zelf brengt negatieve gevoelens met zich mee Studies:

o obsessief passionele gokker blijken meer vatbaar voor pahologisch gokkeno wielrenners die aangaven in de winter te fietsen rapporteerde significant hogere

scores voor obsessieve passie (het is in Quebec extreem gevaarlijk om in de winter te fietsen)

ontlokt extreme inspanningen, zelfs tot op het punt dat het gedrag risicovol wordt moeilijker afstand nemen van hun passie

o studie: obbesessieve passie voor het werk gaat samen met meer ruminatie als men niet aan het werk is meer risico voor burn-out

ook het sociaal functioneren leidt eronder grotere kans op een conflict tussen het werk en het familiale leven

105

4.2 hoe ontwikkelt ons intern kopas zich met toenemende leeftijd?

4.2.1 Bemoedigend nieuws: ons intern kompas wordt betrouwbaarder met het ouders worden!

Het intern kompas is een uiting van een integratieve groeitendens (we verenigen steeds meer identiteiten die we afwegen en op elkaar afstemmen)

Leidt met de leeftijd tot een betrouwbaarder kompas Studie:

o In een steekproef wordt gepeild naar tien persoonlijke doeleno Zijn deze zelfconcordant?o Eriksionaanse thema’s: identiteit, intimiteit, generativiteit of ego-integriteit

Mate van zelfconcordantie neemt toe met de leeftijd Thema’s van generativiteit en ego-integriteit figureren meer met de leeftijd Intimiteit blijft voor alle leeftijden een uitdaging Algemene toenemende maturiteit komt ons welbevinden ten goede

4.2.2 Verklaringen voor deze positieve evolutie Belang van zelfreflectie en toekomst- en identiteitsvisie ontwikkeld men doorheen het

leven men kan sneller het belang van een bepaalde identiteitskeuze inschatten en integreren binnen het waardesysteem

op basis van levenservaringen ondervindt men dat het reguleren van gedrag en identiteitskeuze op basis van geïnternailiseerde of intrinsiek motieven meer voldoening met zich meebrengt

belang van moed en vertrouweno moed: het oprecht handelen op basis van onze interesses en persoonlijke waardeno vertrouwen: het geloof dat via het handelen op basis van datgene wat we zelf

boeiend en zelf zinvol vinden ons leven vorm geveno vergt maturiteito een sterk geïnternaliseerd intern kompas kan ook voorzien van moed en lef

106

deze evolutie naar meer geïntegreerd functioneren is niet in alle levensdomeinen zichtbaar doordat in deze domeinen niet overal evenveel sociale ondersteuning aanwezig is

o vb. Toenemende ecologische maturiteit maar afname van autonome activiteit op schoolvlak (nadruk op school komt sterker op competitie en presteren te liggen)

107

hoofdstuk 9: het intern kompas, deel II: het ‘wat’ van identiteitsvormingsamenvatting

mensen met een intern kompas streven inhoudelijk intrinsieke levensdoelen na hun functioneren wordt gekenmerkt door een ‘zijn’ veeleer dan een ‘hebben’-oriëntatie wordt bemoeilijkt door de teloorgang van integratieve structuren (zoals de kerk) en de

opkomende consumptiemaatschappij de kunst bestaat erin om veerkrachtig te reageren op deze vervreemde omgeving en te

blijven focussen op intrinsieke levensdoelen

1 wanneer blijft ons intern kompas op koers en raken we het noorden kwijt?1.1 Wat als financieel succes en het schoonheidsideaal de

identiteitsvorming kleuren1.1.1 Extrinsieke of materialistische waarden

Men kan verschillende levensdoelen en waarden ambiëren:o Financieel succesvoel zijn in het leveno Populariteit en aanzien afdwingen bij hun leeftijdsgenoteno Aantrekkelijke en mooi gevonden worden

Allen bezig met de indruk die ze op de buitenwereld maken extrinsiek Materialistische oriëntatie: de mate waarin we het verwerven van geld en bezittingen

cruciaal achten om status en roem te verwerven of te behouden Ruimer opgevat omvat dit ook de extrinsiek levensdoelen populariteit en het

schoonheidsideaal Fromm (humanistisch en existentieel psychologisch perspectief) ZDT: deze doelen op zich zijn niet bevredigend, ze spelen weinig tot niet in op de

psychologische behoeftes Men overschat het de positieve effecten

1.1.2 Intrinsieke of groeibevorderende waarden Intrinsieke waarden

o Anderen helpeno Affiliatieo Zelfontwikkeling

Vooral gericht op het ontplooien an het innerlijk potentieel Inherent bevredigend Is een uiting en zelf een onderdeel van ons intern kompas (i.t.t extrinsieke waarden)

108

Waarde BeschrijvingExtrinsieke waardenSchoonheidsideaals Mooi, aantrekkelijk en sexy zijn, lichamelijk en

op het vlak van kledingPopulariteit Bekend zijn en bewonderd worden door veel

mensen, beroemd zijnFinancieel succes Rijk zijn, succesvol zijn op materieel vlakMacht Een hoge positie innemen in de hiërachie an een

organisatie of de maatschappij, zeggenschap hebben over mensen en middelen

Intrinsieke waardenZelfontwikkeling Talenten ontwikkelen, op zoek gaan naar

manieren om zelf te ontplooienGezondheid Fit zijn, een goede fysieke conditie hebben,

ziekte vermijdenEen bijdrage leveren aan de samenleving Proberen de wereld te verbeteren, inzet voor

goede doelen, solidair zijnAffiliatie Bevredigende relaties ontwikkelen met familie

en vrienden

Waarden: wenselijke transsituationele idealen die variëren in belang en die als richtlijnen dienen in ons leven

Niet alle waarden zijn even waardevol: als het nastreven van extrinsieke waarden uit balans is met het nastreven van intrinsieke waarden, dan betalen we hiervoor een prijs, op persoonlijk, relationeel en maatschappelijk vlak

Opm : valt het onderscheid extrinsieke waarden en intrinsieke waarden samen met gecontroleerde en autonome waarden? onderzoek wijst uit dat deze tweedelingen toch niet volledig samenvallen (men kan extrinsieke waarden toch autonoom nastreven, omdat men die persoonlijk belangerijk vind)

1.1.3 Verhouding tussen intrinsieke en extrinsieke waarden Intrinsieke en extrinsieke waarden kunnen van elkaar onderscheiden worden (factoranalyse)

en verhouden zich op een dynamische wijze van elkaar Waardecirkel

o Levensdoelen die naast elkaar staan gaan hand in hando Waarden die tegeover elkaar staatn zijn psychologisch conflicterendo Waarden die in een hoek van 90° graden staan zijn relatief orthogonaal van elkaar

Waardetaart: de groote van het stuk taart is een weergave van het belang van de waarde in de totale waardestructuur

109

Horizontale as: onderscheid intrinsieke-extrinsieke levensdoelen Vastgesteld in 15 verschillende culturen maar variatie

o Het nastreven van financieel succes conflicteerd minder met het ambiëren van intrinsieke waarden in armere landen (of bij armoede in het westen) toegekende betekenis aan ‘financieel succes’ ligt anders

Onderzoeko Het activeren (primen) van een specifiek waarde zorgt ervor dat deelnmers deze

waarde belangerijker gaan vinden, terwijl de tegenovergesteld waarde aan belang inboet

Metafoor van de wip (Tim Kasser) : wanneer extrinsieke waarden hoog zitten op de wip an het bijna niet anders of intrinsieke waarden zitten laag

Het investeren in extrinsieke waarden kan verslavend zijn waardoor men hierin verder zal investeren

Hier tegenover kan het nastreven van intrinsieke waarden fungeren als een bron van veerkracht tegen extrinsieke waarden zal ook een diepere en langdurige bevrediging van de psychologische basisbehoeftes ervaren

Extrinsieke motivatie kan in functie staan van een intrinsieke waarde : de extrinsieke waarde is op dat moment instrumenteel en de finale waarde blijft intrinsiek (vb. Geld verdienen voor de opvoeding van je kinderen)

Kan ook omgekeerd (vb. Vrijwilliger die populariteit wil inwinnen) Het is dus belangerijk om bij mensen vooral te kijken naar wat het einddoel is

110

1.2 Verschillende levensstijlen: de ‘zijn’-oriëntatie en de ‘hebben’-oriëntatie

Gebasseerd op het werk van Erich Fromm: Twee fundamenteel verschillende levensstijlen: ‘zijn’- oriëntatie: intrinsiek gerichte identiteit

o Ervaringen en belevingeno Sterke innerlijke activiteit onze mogelijkheden en talenten proberen te

actualiseren watermans persoonlijke expressiviteitentheorie

‘hebben’-oriëntatie: extrinsiek gerichte identiteito Materialistischo Drukte (vb. Druk sociaal leven of een drukke baan)

Ook hier staat een hebben-oriëntatie een zijns-oriëntatie in de weg Volgens Fromm was de industriële revolutie (17e-18e E) de basis voor de hebben oriëntatie

o Idee: maximaal geluk kan worden afgedwongen indien we onze verlangens en wensen realiseren

o Mensen begonnen zich te definiëren in termen van wat ze bezateno Onzekerheid en angst typeren het functioneren defensieve en zelfs agressieve

houding Onderzoek

o Leerlingen die extrinsieke levensdoelen ambiëren (hebben-oriëntatie) zij er meer op gericht om beter te scoren dan hun medeleerlingen, maar vertonen tegelijkertijd meer faalangst

De angst om wat men heeft te verliezen, versterkt op zijn beurt de hebben-oriëntatie ik ben= wat ik heb

Onze orieëntatie beïnvloed ook onze dagelijkse interacties en manier waarop we met elkaar praten

o Hebben-oriëntatie: gesprek wordt steriel, uitwisselen van informatie en statussymbolen het eigenwaardegevoel van beide gesprekspartners is voordurend wakker

o Zijn-oriëntatie: gekenmerkt door een onbevangenheid waardoor we spontaan kunnen reageren en tot een betekenisvolle dialoog kunnen komen

111

2 Hoe staan mensen met een intrinsiek en extrinsiek georieënteerde identiteit in het leven2.1 Het persoonlijke, sociale en maatschappelijke voordeel van

een ‘zijn’- vs. ‘hebben’-oriëntatie2.1.1 Persoonlijk welbevinden

Tim Kasser: the high price of materialism gerechtvaardigde title ja!! Meta-analyse: het opbouwen van een intrinsiek dan wel extrinsiek georiënteerde identiteit

gaat gepaard met een verschillend persoonlijk functioneren Studie (kasser en Ryen)

o Vragenlijsten om levensaspiraties of –doelen van mensen te meten Gebruik van een relatieve score van extrinsieke tegenover intrinsiek waarden

o Meten van welbevindeno Hoe meer de waardestructuur van deelnemers gekleurd werd door intrinsiek in

plaats van extrinsieke idealen, hoe meer welbevinden en hoe minder psychologische problemen ze rapporteerden

Vervolgstudies: extrinsieke motivatie hangt samen meto Disfunctioneel consumptiegedrag, het lijden aan een koopverslaving en het hebben

van schuldeno Gezondheiscomprommitterende gedragingen (roken, drugs en alcohol) Verslavende component Zelfhelende functie

Een materialistische oriëntatie vertoont een robuust negatief verband met welbevinden, al is deze samenhang meer uitgesproken voor sommige personen en in sommige landen dan anderen (zwakker verband in landen met een snelle economische ontwikkeling en meer economische ongelijkheid)

Waarden in specifieke levensdomeineno Een intrinsieke werkwaardeoriëntatie gaat gepaard met meer jobtevredenheid en

conflict, minder werk-gezien conflict en meer ethische verantwoordelijkheid op de werkvloer

Verschillen tussen contexten in de mate waarin deze waarden worden aangemoedigdo Tussen categorieën (vb. Verpleegkundigen vs. Verkopers)o Binnen één categorie (vb. Advocatenwereld: service jobs vs. Money jobs)

De vastgestelde verbanden kunnen in beide richtingen geïnterpreteerd wordeno Vb. Het nastreven van extrinsieke levensdoelen kan depressieve symptomen in de

hand werken, maar het nastreven van extrinsieke levensdoelen kan ook een compensatiemechanisme zijn ten gevolge vanhet ervaren van depressieve symptomen men hoopt dat het realiseren van extrinsieke levensdoelen hun sombere stemming kan verhelpen)

Longitudonaal en experimenteel onderzoek:o Een toename in focus op intrinsieke levensdoelen gaat gepaard met een verbetering

in het welbevinden en een afname in psychologische problemeno Extrinsiek waarden kunnen ook geactiveerd worden (zijn al latent aanwezig)

112

Uitweiding: de invloed van ‘coole’ leeftijdsgenoten op het leerproces Bevordert dan wel ondermijnt het zich spiegelen aan ‘coole’ leeftijdsgenoten het leerproces

van 10-11 jarige Materialistische conditie : een kindje vertelt over een verjaardasfeestje en vooral de

materialistische aspecten worden benadrukt Controle conditie : zelfde kindje maar vertelt vooral over zijn hobby’s en de waarde van

vriendschappen Hierna kregen kinderen kans om een puzzel te maken

o Een puzzel die “aangeeft hoe goed ze waren in het oplossen van puzzels”o Een moeilijke puzzel “waaruit ze iets kunnen leren”

40% van de kindereren uit de materialistische groep koos voor de moeilijkere taak terwijl 79% van de kinderen voor de moeilijke taak koos in de controle conditie

Het activeren van een materialistische oriëntatie blijkt hen ertoe te brengen om sneller op te geven bij moeilijkheden

Experimenteel onderzoek leverde ook bewijs voor de ordening van waarden in een cirkelmodel

Olievlekmodel: doelen, attitudes en gedragingen die nauw aansluiten bij de geprimede materialistische doelen worden ook geactiveerd (materialsisme kan ook bezorgdheid over aantrekkelijkheid activeren

Wipeffect: het activeren van materialistische doelen zou de focus op intrinsieke doelen, die zich in het cirkelmodel diamertraal aan de overzijde bevinden, ondermijnen

2.1.2 Van persoonlijk naar sociaal fucntioneren Ook ons sociaal functioneren lijdt onder het nastreven van extrinsieke, relatief ten opzichte

van intrinsieke doelen Onderzoek : Bauwer

o Presenteren van een situatie waarbij er een watertekort dreigdeo Materialistische conditie : verwijzen naar ‘consumenten’o Controleconditie: verwijzen naar ‘personen’o deelnemers in de materialistische conditie rapporteerden signifacant minder

verantwoordelijkheidsgevoel en minder vertrouwen in anderen een hebben-oriëntatie heeft dus ook een maatschappelijke prijs

o meer racisme en vremmdelingehaato meer competitief wereldbeeldo zien immigratie als bedreigingo sociale dominantieoriëntatie positie op de maatschappelijke ladder willen

verstevigen meer geneigd tot ethisch onaanvaardbaar gedrag

o onethisch gedrag op het werko goedkeuren van spiekeno wetenschappelijke wantoestanden

een focus op extrinsieke waarden gaat doorgaans hand in hand met het idee dat er geknokt moet worden voor een schaars goed en dat alle middelen hiervoor geoorloofd zijn

113

2.1.3 ecologisch bewustzijn en handelen intrinsiek georiënteerde personen zijn ook meer begaan met de natuur en onze planeet vaak gaat economische groei ten koste van ecologie ijveren om dit meer hand in hand te

laten gaan landen waarvan de inwoners meer de nadruk leggen op extrinsieke waarden blijken meer

CO2 uit te stoten zowel op individueel als nationaal niveau extrinsiek georiënteerde individuen zijn sneller geneigd om in een sociaal dilemmaspel

schaarse gemeenschappelijke goederen te consumeren waardoor ze minder collectief denken

experimenteel onderzoek met kleuterjuffen in opleidingo extrinsieke doelconditie: met recyclage kun je geld uitspareno intrinsieke doelconditie: je kan iets doen voor het milieu en kleuters enig ecologisch

bewustzijn bijbrengeno een groter aantal uit de intrinsieke conditie ging achteraf een recyclagebedrijf

bezoeken dan uit de extrinsieke conditie het nastreven van intrinsieke waarden en het activeren gaat dus gepaard me een groter

ecologisch bewustzijn en handelen personen met een materialistische levensstijl vertonen ook milieubewust maar die is

afhankelijk van enkele voorwaardeno waneer het slechts een beperkte inspanning vergto waneer het financieel aantrekkelijk wordt

hun gedrag is voorwaardelijk en zet zich nie door naar andere gedragingen (gebrekkige cross-activiteit, hfdst 3)

2.2 soorten levensdoelen en Erikson leveslooptheorie intrinsieke dan wel extrinsieke waarden dragen bij tot het opbouwen of ondergraven van een

geïntegreerde identiteit en het verwerven van intimiteit omgekeerd geldt ook dat het sterker waarderen van extrinsieke levensdoelen een vlotte

identiteits- en intimiteitsontwikkeling bemoeilijkt het soort waarden dat we ambiëren en realiseren blijkt tevens samen te hangen met de

mate waarin we de laatste uitdaging in de levensloop het hoofd bieden het bereiken van een houding van egointegriteit: nemen meer vrede met genomen beslissingen en aanvaarden in sterkere mate zowel depositieve als negatieve levenswendingen

onderzoek (Van Hiel en Vansteenkiste)o life review : senioren geven aan in welke mate ze erin geslaagd zijn om intrinsiek en

extrinsieke waarden gedurende hun leven te realisereno extrinsieke doelen men realiseerd dat extrinsieke aspiraties niet de nodige

bevrediging met zich meebracht ontgoocheld en verbitteringo intrinsiek doelen een groter evoel van harmonie en ego-integriteit

op oudere leeftijd betaalt men een prijs voor extrinsieke levensoelen hieruit kan men concluderen dat het de intrinsiek levensdoelen zijn die een onderdeel

vormen in ons intrinsiek compas

114

2.3 soorten identiteiten en vitamines voor groei de psychologische voordelen die gepaard gaan met een intrinsiek georiënteerde identiteit

kunnne verklaard worden door het feit dat ze bijdraagt tot behoefte bevrediging, maar ook de kans verkleint op het voorkomen van behoeftefrustrerende ervaringen

de bevrediging en de frustratie van de psychologische basisbehoeftes fungeren als een overkopelend mechanisme macromechanisme

verschillende specifiek cognitief-affectieve processen bepalen hoe we behoeftebvrediging/frustratie ervaren

drie processeno aandachtsverschuivingo sociale vergelijkingo conditionele benadering

2.3.1 aandachtsverschuiving taakabsorbtie: het volledig opgaan in een taak bied een goede garantie op psychologische

behoeftebevrediging extrinsieke oriëntatie staat dit in de weg onze aandacht verschuift naar externe

indacatoren van waarde (vb. Uitstraling) onderzoeken

o wanneer een reclamecampagne over een energiebesparend programma het financiële voordeel benadrukt, daalt de kans dat mensen willen deelnemen en stijgt de kans dat hun aandacht werd afgeleid van de zorg voor het milieu

o als het nut van een llertaak verduidelijkt wordt door te verwijzen naar de extrinsieke voordelen ervan dan ondermijnt dat de taakoriëntatie

o wanneer de de aandacht van vrouwen gericht werd op hun ‘looks’ dan bleken ze minder goed te presteren op een taak

115

individuen met een extrinsiek geörienteerde identiteito meer begaan met aantalleno een gesprek is al snel een uitwisseling van feitelijkheden om onze gesprekspartner te

imponereno Kan stress oproepeno Meer bezorgd over hoe ze overkomen bij andereno Zijn minder begaan met de manier waarop ze zelf vorm en richting kunnen geven aan

het leveno Zullen eerder deelnemen aan publiekelijkgewaardeerde activiteiten dan aan

activiteiten die ze zelf persoonlijk betekenisvol vinden

2.3.2 Sociale vergelijking Nadat de aandacht naar externe waarde-indicatoren van de taak is afgeleid, wordt er een

prestatiefocus opgeroepen We vergelijken ons eigen functioneren met dat van anderen Onderzoeken:

o het kaderen van een leeractiviteit in termen van het bereiken van extrinsieke doelen zorgt ervoor dat leerlingen zich als doel stellen om beter te presteren dan anderen

o extrinsiek georiënteerde individuen zijn sneller geneigd om verschillende groepen in een sociale hiërarchie in te delen, waarbij ze ervoor zullen strijden om de hogere posities blijvend in te nemen

verhinderd de bevrediging van psychologische basisbehoefteso overschatten het realiseren van extrinsieke doeleno vooral opwaartse sociale vergeleiking minderwaardigheidgevoelens

(competentiefrustratie)o staat de succesvolle uitvoering van een taak in de weg (competentiefrustratie)o evaluatief karakter gedrag wordt gereguleerd op basis van gecontroleerde

motieven (autonomiefrustratie)o vertonen meer jaloezie en verspreiden roddels over de prestratie van een ander

persoon (verbondenheid) intrinsieke georiënteerde identiteit: beschouwen andere personen meer als een bron van

inspiratie dan als een bron van evaluatie voor hun eigen functioneren

2.3.3 voorwaardelijke benadering de onzekerheid die ontstaat door sociale vergelijking wordt gecompenseerd door

voorwaardelijke activiteiten verhoogt de kans op een objectiverende houding: we reduceren activiteiten tot instrumenten en andere personen tot obejecten om onze extrinsieke aspiraties te realiseren

verlaagt de drempel om onethisch gedrag te vertonen worden zuiniger spannen zich vooral in voor die activiteiten die hun kans vergroten om

extrinisieke doelen te realiseren activiteiten die iets opbrengen voeren activiteiten op een minder authentieke wijze uit gedrag en beleving sluiten niet op

elkaar aan aliënatie

116

zelfobjectivering: we benaderen ons eigen lichaam vanuit het perspectief van een buitenstaander reduceren van het lichaam tot een collectie van onderdelen zelfvervreemding<->eerstepersoonsperspectief: geïntegreerde lichamelijke ervaring

een intrinsieke identiteit gaat gepaard met gunstige persoonlijke, sociale en maatschappelijke voordelen

psychologische behoeftebevrediging zijn op een algemeen niveau hier verantwoordelijk voor

3 “ja, maar..!”: kritische perspectieven “het is toch de vrije keuze van iedereen om te bepalen welk soort identiteit ze ambiëren?” Het is niet de bedoeling om een intrinsiek georiënteerde identiteit op te leggen druist in

tegen de basisprincipes van de ZDT Inhoudelijke vragen: wat is het effect van het nastreven van extrinsieke waarden

o Als deze waarde ook door de omgeving worden aangemoedigdo Als iemand succesvol is in het realiseren van deze waarden

3.1 Wat als mijn naaste omgeving extrinsieke idealen aanmoedigd

3.1.1 Niet de inhoud van waarden, maar de match met de omgeving telt!

Kan de bevinding van dat extrinsieke aspiratie gepaard gaat met ongustige ontwikkelingsuitkomsten zomaar doorgetrokken worden naar contexten waar extrinsieke aspiraties worden gewaardeerd en aangemoedigd?

Het match- of omgevingscongruentieperspectief: het negatieve effect van het nastreven van extrinisieke waarden op het welbevinden blijft beperkt tot individuën die in een intrinsiek georiënteerd klimaat vertoeven

Het is deze misfit of mismatch dat het negatieve effect zou verklaren Sluit aan bij het sociaal-constructivistisch denken: een gecostrueerde identiteit is een directe

reflectie van de sociale omgeving Er is geen absolute innerlijke maatstaf om de wenselijheid van verschillende waarden te

evalueren het effect van waarden akan alleen beoordeeld worden op grond van het samenspel met de sociale omgeving

Taak van adolescent: een identiteit opbouwen die aansluit bij de door de omgeving aangeprezen identiteit die binnen en bepaalde context de grootste pragmatische waarde heeft

Persoonlijk geambieerde identiteit

Intrinsiek extrinsiek

Sociaal aangeprezen identiteit

Intrinsiek

extrinsiek

117

Een matchsituatie komt het persoonlijke welbevinden ten goede om drie redenen:o De sociale context bekrachtigd het nastreven van de congruente identiteit

positieve bekrachtegingo Het nastreven van ‘incongruente’ waarden wordt kritisch onthaald door de sociale

omgeving emotionele kosteno De ervaring van gebrekkige congruentie tussen de persoonlijke waarden en de door

de sociale context aangemoedigde waarden dragen een intern conflict met zich mee ZDT: het opbouwen van een extrinsiek georiënteerde indentiteit komt het welbevinden niet

ten goede, ook al wordt deze aangeprezen door de omgeving omdat het in mindere in psychologische basisbehoeftes voorziet

= Conflicterende hypotheses

3.1.2 Hoe is het met het waardepatroon van economie- en rechtenstudenten gesteld

Drie studies die deze conflicterende hypotheses onderzoekeno Studenten economieo Rechtenstudenteno Modellen uit de modewereld

Gemeenschappelijk dat extrinsieke waarden er door de omgeving relatief sterk gewaardeerd worden

Tweedejaars economiestudenten bleken er in sterkere mate een materialistische oriëntatie op na te houden in vergelijking met tweedejaarsstudenen aan een lerarenopleiding

Extrinsieke levensdoelen

Intrinsieke levensdoelen

118

Verschil bij het extrinsiek doel ‘financieel succes’ en het intrinsieke doel ‘een bijdrage leveren aan de samenleving

Het ambiëren van intrinsieke georiënteerde identiteit bleek over de volledige steekproef positief samen te hangen met persoonlijk welbevinden en negatief met druggebruik en depressieve gevoelens

Er werd geen bewijs gevonden voor een interactie-effect tussen het waardeparoon en de studierichting in de voorspelling van de aanpassingsmaten

Procesanalyse toont aan dat economiestudenten meer middelengebruik en meer depressieve symptomen rapporteerden (het soort levensdoelen dat studenten hanteren speelt hier dus een verklarende rol in de samenhang tussen studierichting en mate van aanpassing)

Selectiemechanisme: economische richtingen kunnen studenten aantrekken met bepaalde waarden

Socialisatiemechanisme: studenten kunnen zich tijdens deze opleiding ook een sterker materialistisch waardepatroon aanmeten

Sheldon en Krieg: o een groep eerste jaars rechtenstudenten waren aan het eind van hun eerste jaar

meer materialistisch georiënteerd socialisatiemechanismeo deze toename resulteerde in zwakker studieresultaat en een voorkeur voor ‘money

jobs’ (i.t.t. ‘servy jobs’)o Paradox: betere resultaten willen extrinsieke job slechtere resultaten de job

wss niet krijgen Modellenwereld

o Zijn gefocust op het bereiken van het schoonheidsideaalo Vertoeven in een milieu met dezelfde waardeno Raporteren minder welbevinden dan een controlegroep behoeftefrustratieo Autonomie: modellen moeten zich inschikkelijk en slaafs opstelleno Competentie: na verloop van tijd weinig uitdagingo Verbondenheid: vaak jaloezie en competitie

koppels waarvan slechts één van beide partners materialistisch georiënteerd is rapporteren meer huwelijkstevredenheid dan wanneer beide partners het zijn, tevredenheid is het hoogst als beide partners laag scoren op materialisme

dittmar: het matchprincipe kan hoogstens deze effecten afzwakken

119

3.2 wat als iemand financieel succesvol is3.2.1 gerealiseerde extrinsieke en intrinsieke levensdoelen

ongunstige effecten van extrinsieke waarden gelden alleen voor het nastreven van deze waarden, niet voor het behalen ervan

aspiratietheorie: het bereiken van levensdoelen versterkt ons welbevinden ZDT: niet alle bereikte levensdoelen hebben even gunstige effecten het nastreven van extrinsieke aspiraties verhoogt de kans dat ze worden gerealiseerd maar

draagt echter niet bij tot het welbevinden wel verhoogd welbevinden bij realiseren intrinsieke aspiraties ondersteund vitamines onderzoek: ouderen die terugblikken op hun leven en aangaven vooral extrinsieke doelen

voltooiden meer waanhoop en miner doodsaanvaarding rapporteerden moeilijker aanvaardingsproces (van alle dingen die ze niet hebben kunnen realiseren

3.2.2 wat als ik een laag inkomen heb en financieel onzeker ben?

Verschillende theoretische concepten onderscheideno Financiële zekerheid: subjectieve ervaing van voldoende financiële zekerheid en

stabiliteit om in het dagelijkse levensonderhoud te voorzieno Materialisme: subjectieve ervaring van het verwerven van status en een positieve

eigenwaarde om anderen te imponeren Beide ervaringen vertonenen een verschillende relatie met het welbevinden: financiële

zekerheid komt tegoed aan Maslows behoefte aan veiligheid Onderzoek

o Deelnemers die meer financiële stabiliteit ervoeren waren meer tevreden met hun leven. Het realiseren van materiële aspiraties was een negatieve voorspeller van welbevinden

o Effecten van nagestreefde extrinisieke aspiraties waren niet afhankelijk van het inkomen (ook personen met een laag inkomen hebber psychologisch geen baat met materialistische ambities)

Hoger inkomen dient verschillende doeleno Levensonderhoudo Facade van materieel succes en luxe opbouwen

Individuele verschillen in de mate waarin een inkomen ‘voldoende’ is om financiële zekerheid te ervaren

Kloof tussen wat ze hebben (inkomen) en hoe tevreden ze ermee zijn (financiële zekerheid) is het grootst wanneer men materialistische levensambities koestert

Mindfulnes (aanvaardende houding aanemen) vormt een beschermende factor tegen dergelijk bodemloos verlangen

120

4 Valt de opmars van een materialistische levensstijl te stoppen? Is er een historische toname van materialisme en wat zijn de maatschappelijke en culturele

factoren die hierop invloed uitoefenen? Wat is de rol van directe omgeving en individuel factoren hierin?

4.1 Verschuivingen van generatie tot generatie en binnen de menselijke levensloop

4.1.1 Intergenerationele verschuivingen: is materialisme in opmars

Figuur 9.5. percentage laat-adolescenten uit drie verschillende generaties dat veel belang hecht aan financieel succes en cologisch gedrag

babyboom generatie generatie X generaty Y0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

financieel succesecologisch gedrag

Sterke stijging in de waard financieel succes De zorg om milieu blijkt sterk te verminderen over generaties De grootste daling vinden we hierbij tussen babyboomgeneratie en generatie X

Opmerkingen o Grote verschillen tussen mensen o Sprake van een samenlevingsbrede verschuiving ipv een generatieverchil? (ook de

waardes van de verouderende babyboomgeneratie veranderen mee) cohort-sequentieel design nodig

o Uitsluitend gebasseerd op amerikaanse deelnemers (propageert meer dan andere samenleving een materialistische levensstijl)

121

Uitwijding: is er een kentering in zicht? Een nieuwe generatie Z (geboren rond 2000) zou minder materialistisch ingesteld zijn dan de

vorige authentieke ervaringen zijn belangerijk dan uiterlijk vertoon Ontstaan van een deeleconomie: verspilling vermijden door te delen (ook vb. Couchesurfing) Verschillende iniatieven die pleitten voor een meer eenvoudige levenstijl (vb. The simplicity

collective mensen moeten zo direct en eenvoudig mogleijk in hun materiële behoeftes proberen te voorzien zonder daarbij de planneet te schaden

Toch blijft de opmars van materialisme in andere studies bevestigd Er werd ook een positief verband gevonden tussen belang gehecht aan financieel succes en

vrijwel alle indicatoren van psychopathologie

4.1.2 Leeftijdsgebonden ontwikeling ZDT: naarmate we ouder worden zou ons intern kompas beter werken waardoor vaker

diepgaand reflecteren over intrinsieke waarden en ons gedrag er beter op kunnen afstemmen

In verschillende dwarsdoorsnede studies met deelnemers in een breed leeftijdsbereik werd een positieve correlatievastgesteld tussen leeftijd en intrinsieke waarden

Experiment : bij het evalueren van zowel intrinsieke als extrinisieke waarden werd er na een kort (20 min) of lang (6 weken) interval een stijging van de intrinsieke waarden gevonden

Opm : individuele veranderingen in waardepatroon kunnen verschillen van context tot context: vb. Universiteitscontext bied hier meer mogelijkheden dan een wekcontextmeta-analyse: extrinsieke waarden winnen aan belang wanneer mensen de overstap maken van de universiteitscontext naar de werkvloer

4.2 Wortels van een intrinsiek en een extrinsiek georiënteerde identiteit

twee relevante routes op weg naar een extrinsieke identiteit:o Een modelleringsroute: extrinsieke waarden vanuit de omgeving worden als

ideaalbeeld vooropgesteld en als een leidraad voor het eigen functioneren gekopieerd

o een compensatieroute: het ambiëren van extrinsieke waarden vormt een manier om met de psychische onzekerheid (geworteld in behoeftefrustratie) om te gaan

122

4.2.1 het goede leven in een consumptiemaatschappijmodellering waarden kunnen vrij direct- via processen van imitatie, modellering en besmetting- onze

identiteit binnensluipen culturele, historische en maatschappelijke factoren:

o de reclamewereld vuld het ideologisch vacuüm levensgeluk wordt gelijkgesteld met rijkdom en looks

verschillende extrinsiek doelen die in de ZDT worden onderscheideno financieel succes affluenza: een overdraagbare psychische ziekte waarbij mensen

verslaafd zijn aan consumeren en maatschappelijke bezittingeno aantrekkelijkheid het nastreven van eht perfecte lichaamo roem en populariteit idolatrie van idolen gaat samen met materialistische

waarden (daarom worden bekendheden ook vaak ingezet in reclames) Beïnvloeding door belangerijke socialisatiefiguren

o Kinderen van ouders die extrinsieke doelen hoog in het vaandel voeren blijken gemiddeld genomen extrinsieke doelen ook belangerijk te vindden doelen zijn over generaties heen ‘besmettelijk

o Materialistische opvoedingsmethode: materiële beloning wordt gebruikt om liefde en genegenheid te tonen of om het gedrag van hun kinderen te sturen

o De boodschap meegeven dat populariteit belangerijk is door altijd heel de klas uit te nodigen

o Leidt tot meer racisme, fragiele (voorwaardelijke) eigenwaarde, het leveren van minder inspanning op schoel en meer angst voor schoolresultaten

De invloed van leeftijdsgenoteno Gemiddeld genomen hebben adolescenten dezelfde waarden als hun

leeftijdsgenoten door een complex en wederkerig dynamisch proces

Verminderde blootstelling aan materialistische boodschappen en versterken van intrinsieke waarden Blootstelling aan extrinsieke waarden beperken

o Regering : reclame tijdens kinderprogramma’s beperken of verbieden (ook op internet ingrijpen)

o De individuele burger : zelf minder televisie kijken en wegzappen tijdens reclameblokken

Intrinsieke waarden promoten (door wip-effect zal extrinsieke waarden verminderen) Een blijvende inspanning is noodzakelijk

123

Onderzoeko Intrinsiek-waarde groep : moesten reflecteren over hun intrinsiek waardeno Conrole groep : moesten reflecteren over dagelijkse handelingeno Moesten vier weken lang verder over deze vragen nadenken en kregen

herinneringsmailso Intrinsiek groep rapporteerde groter welbevinden op voorwaarde dat ze blijvende

inspanning hadden geleverdo Dit effect vond men niet terug in de controlegroep: niet elke reflectie draagt dus bij

tot een verschuiving in het waardepatroon en welbevinden

4.2.2 Over behoeftefrustratie en een ersatz-identiteitPsychologische kwetsbaarheid Ook ouders en socialisatiefiguren kunnen niet meer terugvallen op bredere zingevende

structuren identiteitsvacuüm Twee vormen

o Diffusion: men heeft geen idee waar men naar toe wil in het leven en zoekt zo snel mogelijk zo veel mogelijk opwindende ervaringen extrinsieke waarden

o Foreclosure: men klampt zich vast aan op conformistische wijze aan sociale verwachtingen extrinsieke waarden (dit wordt in de hedendaagse samenleving hoog gedragenà) kortste route naar erkenning

ZDT: De kans op een dergelijk identiteitsvacuüm neemt toe naarmate de psychologische basisbehoeftes langdurig ondermijnt worden

Gebrek aan ruimte, vertrouwen en warmte innerlijke leegte compensatiore strategieën Behoeftesubstituten: dragen de belofte om de ervaren behoeftefrustratie en innerlijke

leegte te ondervangen (vb. extrinsieke doelen) rol van ouders controlerende ouderlijke stijl (autonomiefrustrerend) wordt geassocieerd

met minder intrinsieke waarde op volwassen leeftijd rol van leeftijdsgenoten: bassisschoolkinderen die zich uitgesloten of gepest voelen

(verbondenheidfrustratie) streven in sterkere mate materialistische doelen na ook interpersoonlijke dreiging en chronisch twijfelen werkt materialistische oriëntatie in de

hand vicieuze cirkel: het nastreven van materialistische doelen draagt niet bij tot het bevredigen

van behoeftes en leidt zelf tot frustratie ervan, waardoor men weer meer materialistische doelen gaat nastreven om deze leegte op te vangen behoeftefrustratie ligt zowel aan de basis van materialistische oriëntatie maar vloeit er ook uit voort

versterken van de weerbaarheid: de rol van een behoefteonderstuenende omgeving het is cruciaal dat socialisatiefiguren investeren in de ondersteuning van de psychologische

basisbehoeftes van jongereno jongeren kunnen hun intern kompas ontwikkeleno buffer tegen blootstelling aan materialistische waardeno meer informatiegeoriënteerde identiteitsstijl (autonome oriëntatie)

124

de twee routes (zie figuur 9.6) kunnen op een dynamische wijze samengaan: hoe sterker de hoeftes werden gefrustreerd (psychische onzekerheid) hoe meer men gevoelig wordt voor de negatieve impact van voorgestelde extrinsieke doelen

uitleiding: hoe we meer dan ooit een intern kompas nodig hebben in deze hedendaagse jachtige samenleving hebben we een intern kompas nodig om

identiteitskeuzes te verkennen en bij te sturen dit is een levenslang proces twee factoren om succesvol met veranderingen om te gaan

o procesmatige aanpak: de nodige flexibiliteit in het maken van keuze en het terugkomen op keuzes heroriëntatie biedt de kans om verder te groeien wat behoeftebevrediging ten goede komt

o het hoofd bieden aan de ‘twists’ en ‘turns’: een stevig verankerd kompas houdt houvast in welke identiteitskeuzes we ons eigen maken en welke we afweren

125

DEEL IV: HET VOEDEN VAN DE GROEI VAN KINDERENInleiding: een antal bespiegelingen over opvoedingOpvoeding: een ‘hot issue’ Het is interessant om oplosingen te zoeken voor opvoedingssituaties waarop ouders steeds

weer vastlopen veel aandacht in de media en door de overheid. Eerste verklaring

o Complexere en snel veranderende samenleving brengt nieuwe uitdagingeno Aantal keuzemogelijkheden is sterk toegenomen

Tweede verklaring : meritocratische gedachte: het ‘perfecte kind’ is maakbaar ouders gaan gretig op zoek naar alle nieuwe informatie over opvoeding en ook alle experts (op scholen en CLB’s) geven hun mening

Aan ouders kennis verschaffen over opvoeding is niet vanzelfspreken persoonlijk terreino uiteindelijk zijn ouders ervaringsdeskundigen van hun eigen kindo Het rakelt ook eigen opvoedingsgeschienis op (soms zal men hetzelfde gedrag

vertonen van ouder en wordt men hier niet graag mee geconfronteerd) Ouders ervaren feedback op hun opvoedingsgedrag als kritiek Opvoedingsdeskundigen moeten maximaal aan de basisbehoeftes van autonomie,

competentie en relationele verbondenheid van de ouder tegemoetkomen men hanteerd het uitgangspunt dat elke ouder binnen zijn/haar mogelijkheden probeert om een goede ouder te zijn

Ook zoveel mogelijk rekening houden met het verzamelde epirische bewijs in de opvoedings- en socialisatieliteratuur

Prille toenadering tussen de ‘klassieke’ opvoedingsliteratuur en de ZDT Babylonische spraakverwarring: wetenchappers hanteren vaak verschillende definities van

opvoedingsconcepten en verschillende vragenlijsten om deze te meten Pas als deze concepten echt helder zijn, kan de vraag hoe socialisatieagenten in concrete

opvoedingssituaties het best kunnen optreden, diepgaander worden behandeld ZDT is ideaal om hier klaarheid te scheppen en zou in de toekomst meer ingang moeten

vinden in de klassieke ontwikkelingspsychologie (KOP) Hanteert een ander mensbeeld : KOP: Psychoanalytische visie: het in bedwang houden van de driften (reactief)

o kinderen worden egocentrisch geboren deze beschikbare energie moet geheroriënteerd worden zodat ze in dienst komt te staan van sociale doelen en normen (de vorming van het superego dat zelfbeheersing mogelijk maakt)

o onderzoek sterk gericht op het vermijden van problemen tijden de diverse stadia van de psychoseksuele ontwikkeling

ZDT: organismisch-dialectisch mensbeeld: positieve menselijke groeitendens (proactief)o het opzoeken van intrinsiek boeiende activiteiteno bestaande doelen en gedragingen verinnerlijkeno het opbouwen van een intern kompaso opvoeden als eht aanmoedigen en voeden van groei

126

Niet wachten tot er problemen zijn maar problemen voorkomen Groei bevorderen via het ondersteunen van de psychologische basisbehoeftes Wanneer er toch problemen zijn zullen ze gemakkelijker bespreekbaar zijn, constructiever

kunnen worden opgelost en leerzaam zijn voor de toekomst hechte band tussen ouder en kind verschillende ontwikkelingsuitkomsten:

o KOP: focus op gehoorzamheid, normconform gedrag, impulscontrole en reductie van internaliserende en externaliserende problemen controle

o ZDT: creativiteit, leerplezier en vitaliteit autonomieondersteuning Verschillende visie op de universaliteit van opvoedingsprocessen

o ZDT: er bestaan essentiële ingredienten voor goed ouderschap die universeel geldend zijn

o Opm : opvoedingsrelativisme: een goede opvoeding is afhankelijk van de leeftijd, geslacht, tijd, context, persoonlijkheid,..

o In het extreme kunnen we dan geen uitspraken meer doen over opvoedingo ZDT stelt dat sommige opvoedingstijlen en –dimensies wel degelijk beter zijn dan

andere

Overzicht Hoe kunnen socialisatiefiguren de groei van kinderen kunnen stimuleren en probleemgedrag

vermijden? Hfdst 10: Klassiek chronologisch onderzoek Hfdst 11: ZDT hoe voorziet het ten volle stimuleren van de groei van kinderen maximaal

van psychologische basisbehoeftes Hfdst 12: vragen en recente ontwikkelingen

127

Hoofdstuk 10: klassiek ontwikkelings-psychologisch onderzoek over opvoedingSamenvatting

De rol van ouders in de ontwikkelng van jongeren Configurationele benadering: verschillende opvoedingsstijlen

o Gezaghebbendo Autoritairo Permissiefo Verwaarlozende

Dimensionele benadering: de rol van opvoedingdimensieso Responsiviteito Gedragsmatige controleo Psychologische controleo Het geven van een tik

1 Verschillende types opvoeding: de configurationele benadering1.1 Een opvoedingsstijl: het geheel is meer dan de som van de

delen Opvoedingsstijl:

o de algemene houding van de ouder ten opzichte van eht kind o het algemene emotioneel-affectievee klimaat waarim kinderen worden

grootgebracht Baumrind: ouderlijke opvoedingsstijl= het geheel (configuratie) van opvoedingsdimensies

o de effecten van opvoeding zijn afhankelijk van een combinatie van verschillende dimensies die een gestalt vormen

o Opvoedingsgedgrag moet bekeken worden in de opvoedingscontext (de opvoedingsstijl die de ouders hanteren)

o Twee funcamentele opvoedingsdimensies: responsiviteit vs. Controle

1.2 Types opvoeding1.2.1 Over gezaghebbende en permissieve ouders en nog veel

meer Baumrind: drie opvoedingsstijlen:

o Autoritairo Gezaghebbendo Permissief

128

Maccoby en Martin: twee opvoedingsdimensies:

o Warmte (responsiviteit): de mate waarin ouders een warme en hechte band met hun kinderen opbouwen

o Controle : de mate waarin ouders grenzen stellen aan het gedrag van kinderen Vier opvoedingsstijlen (typologieën)

o Autoritairo Gezaghebbendo Permissiefo Verwaarlozend (afwijzend)

Opvoedingsonderzoek: best een gezaghebbende opvoeding hoge mate van responsiviteit en warmte maar toch voldoende controle uitoefenen Omdat regelds introduceren en het strikt opeisen van medewerking toepassen binnen de context van een veilige en ondersteunende ouder-kindrelatie, zijn kinderen niet snel geneigd om die regels te verwerpen

Autoritaire opvoedingsstijl: hoge mate van controle gecombineerd met een gebrek aan warmte en responsiviteit proberen macht over hun kinderen uit te oefenen en negeren de wensen van het kind waardoor geen hechte band met hun kind ontwikkelen

Afwijzend/ verwaarlozend ouderschap: weinig interesse voor het kindkampen vaak zelf met problemen wat verhinderd om tijd in het kind te stekennadelig effect op de emotionele ontwikkeling, de hechtingsrepresentatie, de identiteitsontwikkeling en de cogniteive ontwikkeling van het kind

129

AUTORITAIR GEZAGHEBBEND

AFWIJZEND PERMISSIEF

Veel controle

weinig controle

Veel responsiviteit

weinig responsiviteit

democratisch

Permissief begrenzen nauwelijks het gedrag van het kindgeloven dat dit de beste opvoedingsstrategie is (bewust)ontbreken van energie en zelfvertrouwen om grenzen te stellen (onbewust)drang om populair te zijn bij de kinderen

1.2.2 Democratisch ouders zijn te soft, alus Baumrind Jaren 60: heersing van de liberale ideologie vrijheid, blijheid permissieve

opvoedingsstijl Pleit voor meer ouderlijke controle! Verzet zich tegen een democratische opvoedingsstijl

ǂgezaghebbende opvoedingsstijl Democratische opvoedingsstijl: oefenen slechts een matige hoeveelheid controle uit en

vertonene een houding van onvoorwaardelijke aanvaarding tegenover het kind geven te snel toe aan kinderen

Gezaghebbend ouderschap: Stellen vanuit hun autoriteitspositie zelf de regels op, zonder al te veel inspraak

Het is vooral de factor controle (i.t.t. de factor warmte) die het succes verklaard van de opvoedingsstijl, meer bepaald confronterende controle

Confronterende controle: het kind wijzen op een misstap doelgericht Dwingende controle: machtspositie van de ouder in de verg zetten intrusief en

manipulatief Zeldende dwingende vormen van controle men staat open voor eht goed onderbouwde

argument van het kind Gezag en macht mag ingezet worden indien het kind weerspannig wordt (en tik is

toegestaan) maar nooit systematisch Opmerkingen:

o Slaat confronterende controle niet snel om in dwingende controle?o Hoe controle toepassen zonder responsieve houding te verliezen?

1.3 Doet het ertoe welke opvoedingsstijl ouders hanteren1.3.1 Welke opvoedingsstijl heeft de meest gunstige effecten

Onderzoek: Lamborno 10 000 adolescenten beoordeelden de opvoedingstijl van hun ouders aan de hand

van de twee dimensies uit het model van Maccoby en Martino Hoe gegevens analyseren:o Het kruisen van de tertiescores van de dimensies responsiviteit en controle

Gemiddelde scores werden uitgeselecteerd generalisering? Variantie wordt gereduceerd geen rekening met het volledig bereik We leggen de vier opvoedingstijlen a priori op

o Clusteranalyse Alle personen worden betrokken Volledige variantie wordt gebruikt Onderzoekstijlen verschijnen op natuurlijke wijze mogelijkheid om

onverwachte opvoedingsstijlen te identificeren

130

o Adolescenten met gezaghebbende ouders vertonen de meeste aanpassingo Adolescenten uit verwaarlozende gezinnen vertonen de minste aanpassingo Adolescenten van gezaghebbende ouders scoren ook beter op affectief, schools en

gedragsmatig vlako Adolescenten uit autoritaire en permissieve gezinnen kunnen tussen beide extremen

gesitueerd wordeno Autoritair opgevoed adolescenten vertonen minder normovertredend gedrag dan

permissief en vewaarlozend opgevoede adolescenten, maar voelen zich relatief weinig competent en in relaties met anderen

o Omgekeerde effect bij permessief gedrag Ouderlijke controle is voorspellen voor normovertredend gedrag Warmte en responsiviteit is voorspellend voor persoonlijk en interpersoolijk welbevinden Vormt de basis voor dimensionele benadering van opvoeding Veel gerepliceerd Toch talrijke vragen

o Houden de positieve effecten van een gezaghebbende opvoedingsstijl stand over langere tijd?

o Richting van het verband? (oudereffect vs. Kindereffect kinderen beïnvloeden de opvoedingsstijl) opassen! Ouders worden te snel verantwoordelijk gesteld voor het probleemgedrag van het kind

Longitudinale studieso Adolescenten uit gezaghebbende gezinnen vertonen ook over tijd een toename in

indicatoren van aanpassing en afname in normovertredend gedrago Adolescenten die opgroeien bij een moeder met een autoritaire opvoedingsstijl één

jaar later minder zelfregulatie vertoonden die op hun beurt weer een meer autoritaire opvoedingstijl oproep bewijs voor bidirectioneel verband

131

1.3.2 Is er bewijs voor een historische slingerbeweging: van autoritait naar permissief en terug?

Men komt terug op de permissieve opvoedingstijl uit de jaren 60 gaf niet de verhoopte effecten meer evenwichtige opvoedingsstijl gezaghebbend opvoeden of autoritair opvoeden

Schaarse evidentie: longitudinaal onderzoek over drie generaties heen:

De mate waarin één van beide ouders onmiddelijk gehoorzaamheid opeist afgenomen

De mate waarin men boosheid kan tonen naar één van beide ouders is geleidelijk toegenomen

Verschuivingen vonden vooral plaats tussen de tweede en de derde generatie (tweede helft van vorige eeuw)

Verschuivingen in traditionele ouderrollen liep parallel met de afname in autoritaire opvoedingspraktijken

o 1958: vader neemt de beslissingen en verdient het meeste respect terwijl moeder instaat in voor verzorging

o 2011: beide ouders hebben een stem in het nemen van beslissingen en verdienen evenveel respect

Tegenwoordig weer meer kindgericht maar is dit permisiviteit?

1.3.3 Wat als moeder en vader er een verschillende opvoedingsstijl op nahouden?

Er is slechts een beperkte samenhang tussen de opvoedingsstijl van de vader en de moeder, wat betekent dat allerlei combinaties van opvoedingsstijlen mogelijk maakt

Zorgt dit voor problemen of zijn bepaalde combinaties juist voordelig Accentuatiehypothese: kinderen die een afwijzende moeder hebben zouden meer vatbaar

zijn voor probleemgedrag als hun vader gezaghebbend is afwijzende ouder valt meer uit de toon

132

Compensatiehypothese: de aanwezigheid van een gezaghebbende vader naast een afwijzende moeder kan er ook voor zorgen dat negatieve effecten van een afwijzende opvoedingsstijl worden beperkt of gecompenseerd

Matchperspectief: een fit of match in opvoedingsstijl zou bijdragen tot het psychosociaal functoneren van jongeren en tot de huwelijkskwaliteit ook positief effect als opvoedingsstijl autoritair of afwijzend is

Onderzoek (Hoeve): kan ouderlijke opvoedingsstijl deliquentie bij jongeren voorspelleno Deliquentie werd tweemaal gemeten met 5 jaar tusseno Aspecten van opvoeding bevragen

o Jongeren van gezaghebbende moeders en vaders vertonen minder deliquent gedrago de mate van deliquentie van jongeren variëert niet als gevolg van het aantal

autoritaire of permissieve ouders in het gezin maar wel als gevolg van het aantal gezaghebbende afwijzende ouders

o de mate van deliquentie veschilt niet in gezinnen mat dan wel een match als een mis-match

Hoe meer ouders gezaghebbend opvoeden hoe beter, zelfs als dat een mismatch betekent de gezaghebbende opvoedingsstijl van één ouder kan gedeeltelijk de negatieve effecten van een afwijzende opvoedingsstijl van de ander ouder compenseren

1.4 leemtes in de literatuur Steinberg: het verband tussen gezaghebbende opvoeding en positieve ontwikkeling is een

vaststaand feit overhaasto Weinig onderzoek naar de specifieke effecten van de twee afoznderlijke dimensies

die een opvoedingsstijl definiëren ‘unpacking of parental styles’o Volstaan de twee dimensies van responsiviteit en controleo Nood aan meer inzich in de specifieke mechanismen waarlangs deze dimensies hun

invloed uitoefenen

133

2 De ontleding van opvoeding: de dimensionele opvoedingsbenadering Rond 2000

o Studie van verschillende opvoedingsstijlen verschuift naar die van opvoedingsdimensie informatie nodig over specifiek dimensie en ontwikkelingsuitkomsten om probleemgedrag van adolescenten te verhelpen

o Uitbreiding van opvoedingsdimensies: controle gedragsmatige en psychologische controle

o Meer aandacht van ouderlijke autonomieondersteuning

2.1 Responsiviteit2.1.1 Wat is ouderlijke responsiviteit

Ouderlijke responsiviteit: de mate van ondersteuning, warmte en liefde in de relatie tussen ouder en kind

o Warme en vriendelijke ouderso In staat om ervaren ongemak en spanningen bij hun kind te verzachten

Analoog aan het begrip sensitiviteit uit de hechtingstheorie: gepast reageren op negatief affect bij het kind

Het kind voelt zich aanvaard en gesteund door de ouders Samenhang met positieve ontwikkelinsuitkomsten en aspecten van sociaal functioneren

2.1.2 Waarom is ouderlijke responsiviteti bevorderlijk voor de ontwikkeling?

Twee verklaringen:o Ouderlijke responsiviteit werkt een veilige hechting in de hand kinderen bouwen

een positieve representatie op van zichzelf en van anderenzichzelfwaarmakende voorspelling: hebben positievere verwachtingen over anderen en hanteren een aangename interpersoonlijke stijl

o Responsief opvoeden werkt empathiegerelateerde reacties bij het kind in de hand vlottere en meer ondersteunende omgang met anderenkinderen spiegerel zich aan hun responsieve ouders

2.2 Zijn alle vormen van ouderlijk controle gunstig Controle is een comlex begrip:

o Beschermende factor?o Sturen en onderdrukkend?

Barbero Gedragsmatige controleo Psychologische controle

134

2.2.1 Een oogje in het zeil houden: gedragsmatige controle De mate waarin ouders proberen het gedrag van hun kind te reguleren en te structureren Analoog met het concept controle bij Maccoby en Martin Paraplubegrip

o Het communiceren van regelso Toezicht houden of het kind de regels navolgto Het toepassen van gepaste disciplinaire maatregelen

Kinderen leren hun impulsen onder controle te krijgen

2.2.2 Psychologische manipulatie van kinderen: psychologische controle

Diepgravende analyse Schaefer: toevallig ontdekt door een factoranalyse Brian Barber: de mate waarin ouders ongevraagd binnendringen in de emotionele en

psychologische wereld van het kind zetten kinder van binnenuit onder druk door gebruik te maken van manipulatieve opvoedingstactieken

Vier kerncomponenteno Schuldinductie: algemen uitspraken doen waard de volledige persoon van het kind

erbij betrokken word of zicht te wentelen in een slachtofferpositiekan zowel voor gedragingen in het verleden als gedragingen in de toekomst (ik ga heel ontgoocheld zijn als...)

o Beschamende strategieën: kinderen op een vernederende wijze benaderen als ze er niet in slagen om aan hun verwachtingen te voldoen

o Angstinductie: het opwekken van angst, waarmee ouders hun kinderen dwingend aanzetten hun wensen in te willigen

o Voorwaardelijke aandacht: het betonen van liefde is afhankelijk van het al dan niet bereiken van de gewenste ouderlijke normen

via het gebruik van deze strategieën speelt men in op de emotionele en psychische leefwereld van het kind

o worden gehanteerd om een doelstelling van de ouders door te drukkeno manipuleren de ouder-kind relatieo worden als instrusief en controlerend ervaren

komen meestal tesamen voor ondermijnt het idividuatieproces en de autonomieontwikkeling van jongeren werkt laag zelfbeeld en depressie in de hand

broodnodige opdeling?! Specifieke en tegengestelde effecten tussen twee vormen van controle

135

Psychologische controle brengt een emotionele prijs met zich mee De relatie tussen psychologische controle en externaliserende problemen is

persoonlijkheidsafhankelijk (geen samenhang gevonden bij vriendelijke en sociaal vlotte adolescenten)

Uitweding: de kloof tussen ouders en kinderen Kloof tussen de ervaren opvoedingsstijl bij ouders en bij kinderen

o Overschatting positieve opvoedingskwaliteiteno Onderschatting negatieve opvoedingsswaliteiten

Belang van expliciet navragen door de ouders hoe ze overkomen op hun kinderen op dezelfde lijn zitten met je kind

Kleinere kloof bij empathische ouders Grotere kloof bij kinderen met een moeilijke persoonlijkheid De ervaring door het kind word als doorslaggevende rol geacht

Het toxische effect van psychologisch controlerend opvoeden nader verklaard Ervaringen in de ouder-kind relatie hebben een weerslag op represetaties van die relatie , die

op hun beurt de basis vormen voor de representaties die kinderen opbouwen van zichzelf en anderen een voorwaardelijke zelfwaarde (zelfkritisch perfectionisme) vloeit voort uit het voorwaardelijk aanvaarden van de gevoelens door de ouders

Vergroot kwetsbaarheid voor psychopathologie en internaliserernde problemen Evidentie op zowel cross-sectioneel niveau als over de tijd heen en is universeel Kinderen van psychologisch controlerende ouders hanteren ook een agressievere stijl wat

interpersoonlijke problemen oplevert ouders modelleren relationele agressie bij hun kinderen

Relationeel agressieve kinderen kunnen populair zijn maar ervaren niet de gewenste intimiteit en gehechtheid in hun vriendschappen

In beide gevallen wordt er gehandeld op een voorwaardelijke wijze ten opzichte van een andere dan wel zichzelf

Psychologisch controlerende ouders aanvaarden hun kinderen niet onvoorwaardelijk roept ook een gevoel van onbehagen op bij de oudes dat ze op hun beurt willen compensereren

136

Uitweiding: twee types psychologische controle Verschillende domeinen waarop psychologische controle kan variëren

o Afhankelijkheidsgeoriënteerde psychologische controle: het vertonen van separatieangst in reactie op de steeds groter wordende onafhankelijkhedi van het kind het bieden van liefde in ruil voor het behouden van de hechte band

o Prestatiegeoriënteerde psychologische controle: gedreven uit zelfperfectionistisme van de ouders de ouder biedt liefde en aanvaarding in ruil voor het neerzetten van uitmuntende prestaties

Kritische bedenkeingen: mischien is de zaak toch complexer Er is geen gemeenschappelijke stam waar de twee types van controle vanuit zijn afgeleid

de term controle heeft in in de twee types een andere betekenis Twee fundamenteel en kwalitatief te ondescheiden opvoedingsdimensies we kunnen

weter verschillende labels hanteren (ZDT)o Psychologische controle= controle (bevat meer dan alleen psychologische controle)o Gedragsmatige controle= structurerend

Schaefer en anderen gaan er van uit dat psychologische controle het tegenovergestelde is van autonomieondersteuning geen evidentie voor

notie van gedragsmatige controle is te breed continuüm met langs de ene kant permissieve aanpak en langs de andere kant een sterke gedragsmatige controle onderscheid met psychologische controle verkleind

2.2.3 een klets op de billen. Dat kan toch geen kwaad?De uitkomsten van lichamelijk straffen in kaart gebracht lichamelijke straffen: het gebruik van fysieke kracht met de intentie om het kind pijn te

doen, maar geen lichamelijk letsel toe te brengen, met de bedoeling om het gedrag van ht kind te corrigeren of te controleren ǂfysieke mishandeling

meta-analyse (Gershoff)o zet aan tot direct instemmen met het ouderlijk verzoeko Samenhang met agressie, probleemgedrag, verminderde moraliteit en lager

welbevindeno Effecten zetten zich door tot volwassen leeftijd

Tegenstrijdig voorbeeld: agressie door het kind wordt bestreden met agressie van de ouder Door modellering (leertheorie van Bandura) wordt lichamelijk straffen overgenomen door de

kinderen en leidt het tot agressief gedrag

137

Maar is lichamelijk straffen dan nooit wenselijk? Gershoff: conditioneel anti-meppen perspectief

<-> conditionele meppen perspectief: het fysieke disciplineren van kinderen onder bepaalde omstandigheden is wel gerechtvaardigd

Meer longitudinaal onderzoek nodig naar longitudinale effecten of lichamelijk straffen meer agressie uitlokt en of agressie gedrag meer lichamelijke straffen uitlokt

<->studie: de mate waarin ouders aangeven dat ze hun vijfjarige kinderen een tik geven voorspelt een toename in externaliserende problemen op achtjarige leeftijd. Ook het omgekeerde effect werd gevonden

Experimenteel onderzoek nodig om de richting van het geobserveerde effect te kunnen detecteren (maar etisch ontoelaatbaar)

<->natuurlijk experiment: vergelijking tussen scholen in Afrika School A: fysieke straffen werden regelmatig toegepast School B: fysieke straffen werde afgekeurd Kinderen uit beide scholen voerden een taak uit dat oneerlijk gedrag meette In school A werd twaalf keer meer gelogen dan in de niet-straffende schol In school A hielden 5 keer meer leerlingen hun leugen vol

Fysiek straffen is mischien bevordelijk onder specifieke omstandighedeno Gepland en intentioneel lichaamelijk straffen vs. Emotioneel-impulsief lichamelijk

straffen<->In welke mat verloopt het uitdelen van een tik gepland? vaak gepaard met hoogoplopende emoties

o Invloed van frequentie en ernsto Worden ongunstige effecten van fysieke straffen als milder ervaren als ze vergezeld

worden van andere disciplineringsstrategieën? <-> deze dienen als buffer voor de negatieve effecten van lijfstraffen<-> longitudinale studie: ouderlijke bescherming trad niet op als beschermer van de negatieve effecten van fysieke straffen

Voorlopige wetenschappelijke conclusie: fysieke straffen hebben wel degelijk negatieve effecten

Fysiek straffen: een extreme vorm van gedragsmatige controle Hebben vrijwel een tegengestelde effecten op de ontwikkeling van kinderen Niet zinvol om onder één concept te plaatsen de grens tussen gedragsmatige controle en

psychologische controle wordt te dun ZDT: nieuwe concepten: structuur en druk

138

3 Een helikopterperspectief: trends in de opvoedingsliteratuur Drie belangerijke ontwikkelingen zijn waarneembaar: Evolutie van macro- naar microbenadering

o Macrobenadering: Baumrid: vergelijking van verschillende types opvoedingo Microbenadering: de dimensies responsiviteit en controle werden apart bestudeerdo Belang om eerst de bouwstenen (micro) te bestuderen om daarna de samenhang te

kunnen bestudeeren (macro)o ZDT: goed ouderschap betekent dat ouders maximaal in vitamines van groei moeten

voorzien Veralgemeenbaarheid van de effecten van veschillende types opvoeding en verschillende

opvoedingsdimensies wordt onderzochto Belang van de cultuur, leeftijd, persoonlijkheid, en voorliggende situatieo ZDT: laat ons begrijpen waarom en in welke mate deze generaliseerbaarheid geld

Statische visie wordt ingeruild voor een dynamische visieo Meer proactieve rol voor het kindo Kinderen beïnvloeden hun ouders zoals zij hun kinderen beïnvloeden niet alle

verantwoordelijkheid wordt door de ouders gedrageno Configurationele benadering (ouders labelen) verlaten opvoedingsstijl is

onderhevig aan de situatieo ZDT: zowel kinderen als ouders moeten voorzien worden in vitamines van groei, deze

zijn ook afhankelijk van de situatie

139

Hoofstuk 11: het voeden van de groei van kinderen: de bouwsteneen van een behoefteondersteunende opvoedingSamenvatting

Wat is wenselijke opvoeding volgens ZDT?o Groei stimuleren door het voeden van de psychologische basisbehoefteso Autonomieondersteunend vs. Dwingendo Relationele steun vs. Afwijzendo Structuur vs. Chaotisch

Uit het leven gegrepen, deel I Voorbeeden uit het dagelijkse leven

Voedingsbodem voor de groei van kinderen: behoefteondersteunend opvoeden Psychologische vitamines ABC vormen de motor voor de ontwikkeling van kinderen Door deze behoeftes te ondersteunen stimuleerd men de psychosociale ontwikkeling en

groei van kinderen Drie kerndimensies

o Autonomieondersteunend vs. Dwingendo Relationele steun vs. Afwijzendo Structuur vs. Chaotisch

Leidt tot betere emotionele vaardigheden, sneler vooruitgang op cognitief vlak, betere studieresultaten, een meer geavanceerd moreel functioneren een steviger zelfvertrouwen, eigenwaarde en algemeen welbevinden

140

1 Als kinderen het gevoel hebben zichzelf te mogen zijn: de rol van autonomie ondersteuning1.1 Grondhouding en bouwstenen

1.1.1 Grondhouding: nieuwsgierigheid, openheid en vertrouwen

Autonomieondersteunend opvoeden: Vertrekpunt is het kind zelf

o Basisrespect voor de eigenheid van kindereno Nieuwsgierige en verwonderende houdingo Aansluiting vinden bij de belevingswereld van het kindo Proactief handelen anticiperen op hoe een kind zich zal voelen

Cultiveren van een onwetende houding (zoals het socrates-dialoog) o open gezinsklimaat waar alle thema’s besproken kunnen wordeno proberen om de wensen en interesses van hun kinderen te leren kennen en te

begrijpeno om hen beter te kunnen ondersteunen in het ontdekkken en realiseren van hun

ontluikende interesses vertrouwen in de natuurlijke groei van kinderen

o ondanks individuele verschillen ontwikkeld elk kind op zijn eigen temp naar een meer aangepast functioneren

o ruimte voor nieuwsgierigheid en bewondering voor het groeiproces van je kind controlerend/dwingend opvoeden vertrekpunt is de ouder

o verwachtingen en ambities van ouders staan centraal maatstafo het kind wordt niet onvoorwaardelijk aanvaardo het kind heeft het gevoel niet zichzelf te mogen zijno indien nodig macht laten geldeno preocupatie met het eigen functionereno beoordelende en veroordelende houdingo kinderen zijn op hun hoede om open te zijn

autonomie ondersteuning en dwingend opvoeden staan haaks op elkaar maar vormen toch geen twee tegenpolen op een continuüm

opvoedinggedrag varieert van moment tot moment de afwezigheid van de ene stijl impliceert niet noodzakelijk de aanwezigheid van de andere

stijl (ouders kunnen door omstandigheden minder autonomie-ondersteunend zijn maar nemen daarom nog niet direct een controlerende houding aan en omgekeerd)

Actief manieren zoeken om autonomie te versterken

141

1.1.2 Bouwstenen van autonomieondersteunend opvoeden

Voeden van innerlijke motivationele bronnen als socialisatiefiguren de taakvreugde en de intrinsieke motivatie proberen aan te wakkeren

Gebruik van externe motivatoren de ene motivator oefent al meer druk uit dan de andere Dialoog en inbreng ruimte voor onderhandeling, bieden van keuzes en stimuleren van

initiatief Betekenisvolle duiding bij gebrek aan inbreng van de kinderen is het belangerijk om de

regels en taken goed te onderbouwen (zinvolle verantwoording) Maximaal aansluiten bij het ontwikkelingsritme van de kinderen ouders hebben een

basisvertrouwen dat met het ouder te worden betere capaciteiten te ontwikkelen Opleggen van eigen ontwikkelingsritme autonomie wordt afgeremd en men ontwikkeld in

beperkte mate nieuwe vaardigheden Verwelkomen van afwijkend perspectief ouders proberen zo goed mogelijk de waarde van

het voorstel van hun kind of de reden voor de weerspannigheid in te schatten en te erkennen Extra waarderen van congruente perspectief kinderen krijgen de boodschap hun mening,

gevoelens en gedrag slechts voorwaardelijk worden aanvaard (in zover ze in het kraam van de ouders passen)

Uitnodigende en informerende taal vb. Ik stel voor Dwingend taalgebruik doel: sturen, evalueren of beoordelen gevoel van

voorwaardelijke aanvaarding bij het kindFiguur 11.1: grafish overzicht van de bouwstenen van autonomieondersteunend opvoeden

142

Flexibel gebruik van de bouwstenen afhankelijk van de situatie of het kind Ook volgorde van het hanteren van de bouwstenen is afhankelijk van de situatie (vb. Als

kinderen protesteren tegen een verzoek van de ouders is het aangeraden om eerst het perspectief van het kind te erkennen voordat men begint duiding te geven)

1.2 Verband met klassieke opvoedingscomponenten1.2.1 Psychologische controlerend en autoritair opvoeden

Controlerend opvoedeno KOP: onderscheid tss gedragsmatige controle en psychologische controleo ZDT: dwingend, verplichtend en manipulatief overeenkomstig met

psychologische controle Extern controlerend opvoeden: de mate waarin ouders hun kind van buitenaf dwang

opleggen door een beroep te doen op externe contigenties (straffen en controlerende beloningen) roept externe verplichtingen op (zie hfdst 4)

Intern controlerend opvoeden (grootste overeenkomst met psychologische controle): de mate waarin ouders hun kind van binnenuit onder druk zetten door in te spelen op gevoelns die het kind spanning en conflict kunnen teweegbrengen (sluit aan bij dwingende communicatie –zesde bouwsteen) brengt zowel externe verplichtingen als introjectie (schuld en angstgevoelens) met zich mee

Autoritair ouderschap: de combinatie van twee opvoedingsdimensies binnen de configurationele benadering: handhaven van strikt toezicht en dat op een kille wijze) niet gelijk aan controlerend opvoeden

het gebruiken van manipulatieve strategiën hoeft echter niet per definitie gecombineerd te zijn met een kille en niet-repronsieve houding

het gebruik van manipulatieve strategieën hangt ook niet altijd samen met het houden van toezicht

143

autonomie-ondersteunend

opvoeden

inbreng

duiding

kinderstemkinderritme

uitnodigende taal

1.2.2 kunnen autonomieodnersteunende ouders afhankelijkheid bij hun kinderen tolereren?

Conceptuele helderheid: over welk type autonomie hebben we het hier onafhankelijkheid: de mate waarin iemand in staat is om beslissingen te nemen , problemen

op te lossen en emotioneel onafhankelijk te functioneren, zonder daarbij beroep te doen op de hulp van anderen wordt gezien als een teken van rijpheid en verantwoordelijkheid

afhankelijkheid: ouders willen dat hun kinderen een blijvend beroep doen op hen bij het nemen van beslissingen en hen om advies blijven vragen

onafhankelijkheid/afhankelijkheid: wat wordt aangemoedigd Autonomie ondersteuning: de wijze waarop dwingend vs. vrijwillig Beide types autonomie ondersteuning kunnen samen gecombineerd worden

Autonomieondersteunend: meegaan met het onwtikkelingsritme van kinderen, je beschikbaar opstellen

o Om kinderen aan te moedigen tot onafhankelijkheido Om de kans te geven om vrijwillig terug te vallen (afhankelijkheid) (vaak bij

identiteitsrelevante beslissingen) Proberen advies op zo’n manier te geven dat kinderen ruimte krijgen om het advies naast

zich neer te leggen dan wel van harte nemen (keuzevrijheid) wordt ervaren als persoonlijke keuze (en niet als opgedrongen keurslijf)

144

Empirische studies vier bevindingeno metingen van beide types autonomieondersteuning (onafhankelijkheid en

autonomie) kunnen van elkaar worden onderscheideno beide types staan nie helemaal orthogonaal (onafhankelijkheid gaat vaak samen met

autonomie) toch evidentie (clusteranalyse) van vier te onderscheiden typeso het ondersteunen van vrijwillig is en unieke voorspeller (na gecontroleerd op

onafhankelijkheid) voor het welbevinden en sociale aanpassingo dwingend en controlerend opvoeden staat in sterkere mate haaks op het

aanmoedigen van vrijwillig functionerern dan op het aanmoedigen vvan onafhankelijkheid

praktijkimplicaties twee valkuilen

o kinderen en adolescenten halen er alleen voordeel uit om onafhankelijkheid aangemoedigd te worden indien ze dat ook zelf willen

o misvatting dat afhankelijkheid onwenselijk is (vb. Bij het nemen van sleutelbeslissing) onvrijwillige onafhankelijkheid: voelen zich gedwongen om zich los te maken zullen even slecht in hun vel zitten als onvrijwillige afhankelijkheid

kindereren te veel pamperen?o Autonomie: niet in de plaats van het kind handelen maar advies geven bij

moeilijkhedeno Controlerend: taak overnemen nieuwe leerkansen worden ontrnomen

Geduldig het leerritme van het kind volgeno Zelfstandigheid af stemmen op het ontwikkelingsniveau van het kindo Belang van structuuro Aandacht voor de obtakels die zelfstandiheidsontwikkeling in de weg kunnen staano Betekenisvolle uitleg waarom men meer zelfstandigheid verwachto Onderkennen van angst of boosheid die de vraag naar zelfstandigheid opwekt

145

2 Als kinderen hun vaardigheden kunnen ontplooien: de rol van structuur2.1 Grondhouding en bouwstenen

2.1.1 Grondhouding: focus op het proces en zelfontplooiing Structurerend opvoeden

o Een zicht op en vertrouwen in de talenten en vaardigheden van kindereno Maximale aansluiting vinden en de nodige steun en houvast bieden zodat kinderen

de taken goed kunnen uitvoeren en zich bekwaam voeleno Procesfocuso Rekening houden met de talen van het kind en toetsen welke hulpmiddelen het kind

nodig heefto Taken en verwachtingen formuleren die afestemd zijn op het ontwikkelingsniveau en

de mogelijkheden van het kind Chaotisch opvoeden

o Gebrekkige afstemmingo Overdosis aan informatie en hulp beklemmend overkomeno Gebreak aan houvast aan hun lot overgelateno Schatten ontwikkelingsniveau onvoldoende ino Geven geen kansen op zelfontplooïngo Ondermijnen de competentie van kinderen

Structurererend en chaotisch opvoeden staan haaks op elkaar maar vormen toch geen twee tegenpolen op een continuüm

Combinatie van beide is mogelijk, afhankelijk van het moment de afwezigheid van de ene stijl impliceert niet noodzakelijk de aanwezigheid van de andere

stijl (ouders kunnen bv. Weinig positieve feedbachk geven maar zijn daarom nog niet kritisch op het functioneren van het kind)

Afwezigheid van chaos betekent niet direct de aanwezig heid van structuur Actief manieren zoeken op structuur te bieden

2.1.2 Bouwstenen van structuur Alle bouwstenen ondersteunen in de eerste plaats de competentiebehoefte Drie verschillende structuurcomponenten wanneer deze bouwstenene relevant zijn

146

Verwachting o Doelen structurereno Duidelijk zijn over consequentieso Aandacht aan de route die kinderen dienen te bewandelen om aan de

medegedeelde verwachting te voldoeno leidt niet direct tot succeservaring maar verhoogt wel het competentiegevoel

vertrouwen en uitdagingo taken die als optimaal uitdagend worden ervareno geprikkeld tot zelfontplooiingo het eventueel inbouwen van tussenliggende doelneo zone van de proximale ontwikkeling (Vygotski)o vertrouwen in de mogelijkheden van kinderen om de opgedragen taken tot een goed

einde te brengeno chaotisch : actief de competentiebehoefte van kinderen ondermijnen door te

waarschuwen voor falen of oor angst op te wekken voor de gevolgen van falen

147

opvolgingo chaotisch: gebrekkige of onvoorspelbare opvolging onder invloed van protest

afspraken laten schieten (verwarrend voor de kinderen) gepaste hulp

o opdrachten in verschillende stappen op te deleno hulpmiddelen of tips aanreikeno modevoorbeeld toneno kinderen krijgen het gevoel dat de taak haalbaar iso hulp gradueel afbouwen naarmate het kind meer comptentie ontwikkelto scafholding (vygotski) ondersteunende ‘stelling’ rond het kind mag geleidelijk aan

afgebouwd wordeno chaotisch: hulpvraag afwijzen kinderen voelen zich aan hun lot overgelaten

informationele feedbacko procesgerichto belangerijk om positieve punten te vermelden

zelfreflectie o het inzien van eigen fouten vergroot de kans dat ze dezelfde fouten in de toekomst

vermijden o men ervaardt een sterkere mate van beheersing over de eigen ontwikkeling

sommige van de bouwstenen dragen op een meer directe manier bij aan de competentiebehoefte dan andere (meer indirect effecten)

onderscheid tussen het gebrekkig ondersteunen van de competentie en deze ronduit ondermijnen

148

structuur- ondersteunend

vopvoeden

uitdaging en vertrouwen

gepaste hulp

opvolging

zelfreflectie

positivieve feedback

verwachtingen

2.2 Staat autonomieondersteunend opvoeden haaks op het stellen van een grens

‘kinderen van nu zijn te vrij in hun ontwikkeling en problemen zijn altijd de schuld van een ander’

Terugkeer naar een repressieve aanpak kwaad met kwaad bestreiden Oplossing: structuur combinerern met autonomieondersteuning

2.2.1 Een filosofische bespiegeling: over positieve en negatieve vrijheid

Gesckinska: ‘de verovering van de vrijheid’: Negatieve vrijheid:

o De afwezigheid van restricties, regulaties en externe interferentieo Er wordt een vacuüm (leegte) gecreëerd waar niets ons hinderto Gebrek aan sociaal-contextuele barrièreso Hoe meer opties ons worden geboden, hoe groter onze negatieve vrijheido Laisser-fair/ permissief klimaato Geen plaats voor grenzen

Positieve vrijheid:o De interne capaciteit tot zelfverwerkelijking en zelfrealisatieo Dient verworven te wordeno Manifesteerd zich via de concreete ervaring van vrijheid in het beoefenen van

vrijheido Ruimte voor externe beperkingen zolang ze als legitiem worden ervaren

Negatieve vrijheid heeft geen garantie op positieve vrijheid: men kan verward geraken en de vrijheid eerder als beklemmend dan bevrijdend ervaren

Geen inherent spanningsveld tussen het interveniëren in de ontwikkeling van jongeren en de mate waarin ze vrij kunnen functioneren op voorwaarde dat ze zich kunnen verzoenen met de opgelegde waarden en normen

ZDT sluit aan bij positieve vrijheid fenomenologische ervaring van psychologische vrijheid is cruciaal

2.2.2 Over combinatie van structuur en autonomie-ondersteuning

Het is onwenselijk om negatieve vrijheid te promoten socialisatiefiguren dienen bepaalde regels te stellen

Twee mogelijke stijlen om dit toe te passen : autonomieondersteunend vs. dwingend Men kan bij het ontbreken van negatieve keuzevrijheid toch aandacht hebben voor de

mening van kinderen positieve vrijheid ondersteunen Leidt tot beter begrip en meer vrijwillig respecteren van de grenzen

149

Bouwsteen 1,3 en 5 nadruk op structuur Bouwsteen 2,4 nadruk op autonomieonderteuning kans op een te persmissieve

opvoeding Uit schrik voor een te permisieve houding en het verliezen van controle stellen ouders vaak

niet alleeen grenzen, maar doen ze dit ook dwingend controlerende benadering Combinatie chaos en gecontroleerd (men denkt vaak dat dit tegengestelden zijn)

o Ouders beschikken zelf over weinig energie laten dingen op hun beloopo Wanneer de maat vol is barsten ze uit gebrekkige emotieregulatieo Dwingend en onvoorspelbaar ingrijpen zaait angst en verwarring

2.2.3 Hoe kunnen we de aanvaarding van een verbod simuleren Verbod: een specifiek type verwachting, die betrekking heeft op het niet vertonen van

ongewenst gedrag zou voldoende voorwaarde moeten zijn Maar staat haaks op een negatieve vrijheid: roep weerstand op (het verboden gedrag wordt

juist aantrekkelijk) Studie: het verbieden van vijf- en zesjarigen om ofwel fruit, ofwel snoep te eten zorgt ervoor

dat wanneer het verbod niet langer van tel is men meer van het verboden voedsel zal eten in vergelijking met een controle groep

Figuur 11.4. fruit- en snoepinname in de tweede experimentele fase als gevolg van verbod

geen verbod fruitverbod snoepverbod05

101520253035404550

fruitinname (gr)snoepinname (gr)

150

Effect van de wijze waarop verbod gepresenteerd wordto Dwingend (dreigende taal en onredelijke straffen) roept eerder verzet dan

acceptatie opo Autonomieondersteunend sterkere persoonlijke aanvaarding (zelf binnen

persoonlijke domeinen zoals vriendschappen: zie figuur 11.5) zie ook sociale domeintheorie

Figuur 11.5. samenhang tussen stijl van verbieden van vriendschapsrelaties en uitkomsten

Vervolgstudies: o Zelfde effect bij moreel verbod (men denkt vaak dat hier een dwingende aanpak wel

gunstig is omdat bij anti-sociaal gedrag anderen soms ook gevaar lopen (vb. slaan) )o Zowel kind als ouder effecten Opstandig verzet beïnvloed de de gehanteerde stijl

(negatieve spiraalo Ook in gevangenissen: de mate waarin gedetineerden in de gevangenis het gevoel

hebben dat cipiers op een dwingende dan wel autonomieonderstuenende wijze een verbod handhaven, roept bij de gedetineerden verzet en irritatie op en gaat gepaard met een gebrekkig samenwerking

Uit het leven gegrepen, deel II Bespreking van voorbeeld 3 (zie boek pg 501) Regels worden overlegd tijdens een familievergadering

o Afspraak: grens die van onderaf groeido Regels: grenzen die bovenaf door ouders worden opgelegd (soms verwijzen ouders

onterecht naar regels alsof het afspraken zijn)

151

Controlerendverbieden

Autonomie-ondersteunend

verbieden

Aanvaarding vanvriendschapsregels

Omgang met Deviante vrienden

Probleem-gedrag

Tabel 11.5. analyse van het gesprek tussen de ouders en hun kinderenBouwsteen Voorbeeld uit dialoogautonomieondersteuningInbreng De kindereren krijgen inspraak over de

gespreksonderwerpen, de volgorde waarin ze aan bod komen, en welke afspraken worden gemaakt

Duiding Er wordt gesproken over waarom pieter een bepaald spel beter samen met zijn broer kan spelen en over waarom te lang gamen voor het gezin onaangenaam is

Stem kind De moeder erkent het gevoel van onrecht van Bart en erkent over zichzelf dat ze niet altijd consequent optreed

StructuurVerwachting De ouders geven bijvoorbeeld aan dat twee uur

schermtijd per dag in het weekend voor hen de limiet is

zelfreflectie De ouders laten de kinderen zelf reflecteren over de voordelen en nadelen van bepaalde games en van lang gamen. Er is ook ruimte voor de kinderen om een oplossng aan te dragen voor problemen

Drie aanbevelingen niet uitsluitend naar aanleiding en zeker niet onmiddelijk na een crisis uit te voeren

o Model van geweldloos verzet: pas als alle gemoederen bedaard zijn zoeken naar een structurele oplossing voor problemen

o Preventiefo Vb. wekelijkse familievergaderingen

Goed voorbereid zijn op deze gesprekkeno Nadenken over welke waarden ze zelf belangerijk vinden en willen meegeven met

hun kindo Op dezelfde golflengte zitten met partner

Kinderen ook na het gesprek betrekken bij de gemaakte afsprakeno Visualisatie in een schemao Kinderen kunnen dit helpen makeno Kan antwoord bieden bij conflictsituaties

152

2.3 Relatie tot klassieke opvoedingsconcepten2.3.1 Gedeelde en unieke elementen van gedragsmatige

controle en structuur Structuur-chaos( ZDT)= gedragsmatige controle (KOP) ZDT: focus ligt op het bevorderen van competentiegevoelens KOP:het disciplineren van kinderen Opvolging (bouwsteen 4)

o Gedragsmatige controle : het houden van toezicht en het in de gaten houden of kinderen in het gareel lopen ouderlijke agenda

o Structuur : het proces van kinderen op weg naar hun doel ondersteuenen competentieontwikkeling

Structuur bevat specifieke bouwstenen die gedragsmatige controle niet omvat omdat ze te weinig gedragsgericht zijn

Gedragsmatige controle bevat ook strategieën die volgens de ZDT dan weer niet genoeg competentieondersteunend zijn of zelfs competentieondermijnend zijn (vb. lijfstraffen)

Gedragsmatige controle is een paraplu begrip met praktijken die zowel bevorderlijk als ondermijnend kunnen werken

Overdreven hoevelheid gedragsmatige controle zou negatieve effecten hebben (kwantitatief onderscheid

ZDT: kwalitatief onderscheid: structuur vs. dwang

2.3.2 Permisief, gezghebbend en democratisch opvoeden Permisief ouderschap:

o afwezigheid van gedragsmatige conrole en de aanwezigheid van responsiviteito ontbreken van bouwsteen 1 (verwachting) en bouwsteen 4 (opvolging)

gezaghebbend ouderschap:o aanwezigheid van confronterende controle ondersteund niet in de behoeftes van

het kindo Baumrind: ouders moeten in kritische situaties het heft in eigen handen nemen en

hun gezag laten geldeno ZDT: grenzen stellen maar met respect en in dialoog met het kind

Democratisch ouderschap wel behoefteondersteunendo Kindgerichto Baumrind: teveel aan onvoorwaardelijk opvoeden empathie slaat om in

permissiviteito ZDT: onvoorwaardelijke aanvaarding is behoefteondersteunend het kind mag

zichzelf zijn hoewel het gedrag op zich afkeurenswaardig is, is er aanvaarding van de emoties en gedachten achter het gedrag het kind zal meer openstaan voor de boodschap dat het slechte gedrag op zich onwenselijk is

Uit het leven gegrepen, Deel III toepassing op voorbeeld 3

153

3 Als kinderen genegenhied ervaren: de rol van relationele steun3.1 Grondhouding en bouwstenen

3.1.1 Grondhouding: liefde en zorgzaamheid Houden van je kind en dipegaand begaan met het welbevinden Betrokkenheid op zowel fysieke en niet fysiek wijze Intens werdzijdse verbondenheid Basis voor veilige hechting gevoel dat hun ouders bertrouwbaar zijn Op gepaste wijze en moment (rekening houden met de leeftijd) Kille houding: beperkt contact en onvoldoende beschikbaar wanneer hun kind hen nodig

heeft of zelfs kinderen expliciet afwijzen onveilige vermijdende hechting internaliserende problemen

3.1.2 Bouwstenen van relationele steun

154

Responsiviteito Veilige hechtingsrelatie klankbord in tijden van emotionele noodo Bij ontrbrekende responsiviteit kinderen worden gedwongen om emotioneel

zelfstandig te functioneren Warmte

o Emotioneel vlak: hartelijk en positief, stellen zich open voor vragen en inbreng, gebruik van humor,...

o Fysiek vlak:wiegen, knuffelen, een zoen geven, omarmen, knipogen,...

Uitweiding: culturele veschillen in emotionele en fysieke warmte Studie: Warmte komt in verschillende culturen op een verschillende manier tot uiting Kameroen: collectivistische context

o Meer fysiek contact en lichamelijke stimulatie proximale vorm van verbondenheido Toegewijde gehoorzaamheid komt ten goede in het groepsfunctioneren

Griekenland: individualistische contexto Distale uitwisselijng van emoties en gelaatsuidrukkingeno Zelfherkenning is een grotere troef in een individualistische samenleving

Manifestaties van ouderlijke relationele steun heeft een belangerijke functie in het bevorderen van specifieke ontwkkelingspsychologische kwaliteiten die binnen culturen gewaardeerd worden

Gezamelijke leuke activiteiten doeno Individueel versterken de individuele ouder-kindbando Met heel het gezin versterken de gezinsidentiteito Ontbreken van deze activiteiten leden van het gezin vormen eilandjes en zijn

meer op zichzelf gekeerd De aanwezigheid van bouwsteen 1 (aanwezigheid) is noodzakelijk om de andere

bouwstenen te voorzien Relationele steun staat niet perfect haaks op ouderlijke afwijzing

o Om relationele steun te bieden is een acteivere bijdrage vereisto Sommige ouders combineren het bieden van relationele stuen en afzwijzing naar

gelang de omstandigheden (kunnen dus samen voorkomen)

155

4 Een oceaan aan empirische ondersteuning vooor de groeibevorderende rol van behoefteondersteund opvoeden4.1 De voordelen op vele terreinen Onderzoek wees op de positieve effecten ban behoeftbevorderende opvoeding op volgende

domeineno Cognitieve ontwikkelingo Emotioneele vaardighedeno Sociale aanpassingo Moraliteit en identiteit

4.1.1 Schoolse en cognitieve ontwikkeling Studie (Grolnick): Interviewafname bij ouders over hoe zijn hun kinderen motiveren

o Interviews werden gescoord in termen van betrokkenheid (relationele steun), autonomieondersteuning en structuur

o Autonomieondersteuning: betere studiemotivatie, aanpassing en scholresultateno Betrokkenheid en structuur: de mate waarin het kind het gevoel had gewenste

leeruitkomsten te kunnen bereiken(competentiebevrediging Op basis van deze interviews ontwikkelden ze een vragenlijst POPS ( perception of parents

scale) werd gebruikt in een nieuwe studieo Autonomie en betrokkenheid: kwaliteit van studiemotivatie en de door de kinderen

ervaren competentieo Kwaliteit van motivatie: schoolresultaten

156

structuur- ondersteunend

opvoeden

aanwezigheid

opmerkzaam

responsiviteit

emotionele warmte

fysieke warmte

gezamelijke leuke

activiteiten

Replicaties en uitbreidingo Autonomie:

hogere studiemotivatie betere studieresultaten en meer zelfvertrouwen betere schoolse motivatie voorspeller voor diverse leerstrategieën executief functioneren (coördinatie van cognitieve processen)

o structuur schoolse betrokkenheid, gevoel van controle en de eigenlijke

studieresultaten

4.1.2 sociale en emotionele ontwikkeling observationele studie

o kinderen moeten met hun ouders gedurend tien minuten een gesprek voeren over de vriendschappen van hun kinderen

o meten van autonomie mate waarin het kind het gespreksthema zelf kon bepalen mate waarin de moeder zich goed wist in te leven in wat het kind vertelde mate waarin de moeder op het gepaste ogenblik iets over zichzelf vertelde

o meten van dwingend opteden mate de moeder het kind onderbrak kritiek geeft zelf aan het woord is ongevraagd advies geeft het kind met een schuldgevoel opzadelt

o een geobserveerde autonomieondersteunende gespreksstijl bleek gepaard te gaan met meer non-verbale wederkerigheid tijdens het geprek, wat de behoeftebevrediging zoals gerapporteerd door het kind aangegeven ten goede kwam katalysator voor meer openhartigheid tijdens het gesprek

o moeder ervaarde ook meer behoeftebevrediging voorspeller voor het plezier dat ze beleefde aan het gesprek

observatie van gesprekken over dagelijkse onderwerpen en over meer gevoelige onderwerpen: seksualiteit

o moeders waren minder autonomieondersteunend in gesprekken omtrent seksualiteit

o structuur en autonomie bleken in veschillende mate een vlotte communicati over deze verschillende onderwerpen te voorspellen

autonomie: alledaagse gesprekken structuur: gevoelige onderwerpen

waargenomen autonomieondersteuning van adolescenten hangt samen met een betere kwaliteit van motivatie om vriendschappen te onderhouden, wat op zijn beurt sociale competentie voorspelde

dwingende stijl voorpseld een daling van het aantal vrienden bij de overgang van de tweede naar de derde klas van het voortgezet onderwijs

157

verklaring: behoefteondersteunendeopvoeding zet kinderen er toe aan om zich beter in te leven in het perspectief van anderen en betrokkenheid en medeleven te vertonen van mensen in nood

ouderlijke dwang gaat zelf gepaard met een meer relationeel-agressieve houding in de omgang met vrienden en een sterke preoccupatie met eigen persoon

op emotioneel vlak blijkt autonomieondersteunedn opvoeden gassocieerd met meer adaptieve emotieregulatiestrategieën zoals emotionele integratie

een gunstig emotionele en sociale ontwikkeling raken binnen een behoefteondersteunende opvoeding met elkaar verweven

kinderen krijgen de ruimte om hun emoties te leren kennen emotieregulatie empathische vaardigheden sociale capaciteiten en de mogelijkheid om intieme banden aan te gaan

uitweiding: is relationele steun alleen nodig als het tegenzit? Hechtinstheorie: relationele steun is vooral van belang wanneer een kind zich bedreigd voelt

en van streek is (wanneer een kind gebrekkige of helemaal geen steun en troost ervaard, dan zal het negatieve emoties leren onderdrukken (deactivatie) of deze uitvergroten om zo de aandacht van de hechtingsfiguur te trekken (hyperactivatie)

ZDT: relationele steun is ook belangerijk in onverdachte tijden op een pro-actieve manier steun bieden (zie bouwsteen 1 en 6 zoveel mogelijk aanwezig zijn)

4.1.3 Morele ontwikkeling en identiteitsontwikkeling Autonomieondersteuning leid tot het dieper verinnerlijken van morele regels Autonomie: meer hulpvaardig gedrag (altruïstisch i.t.t. egocentrisch hulpvaardig gedrag is

goed geïnternaliseerd Conrole: meer egocentrische hulp geïntrojecteerde motivatie voor hulpvaardig gedrag Autonomie: eerlijker zien meer de voordelen van eerlijkheid in en kiezen meer vrijwillig

om eerlijk te zijn Conrole: meer morele normovertredingen externaliserende problemen Behoefteondersteunend opvoeden is ook relevant voor identitetisontwikkeling (nog weinig

onderzocht)o Dwingend opvoeden

Minder duidelijke identiteitsbindingen Verward-vermijdende identitetisstijl identiteitsvorming wordt voor zich

uit geschoveno Relationele steun

Samenhang met het maken van identiteitsbindingeno Structuur

Actieve verkenning vanidentitetismogelijkhedeno Autonomie

Beschermende factor tegen het uitstellen van identiteitsexploratie

158

Uitweiding: naar een meer gedetailleerde analyse van identiteits-relevante autonomieondersteuning

Assor nieuwe ingrediënten van ouderlijke autonomieondersteuning die bijzonder relevant zouden kunnen zijn bij dde opbouw van een intern kompas

Opm : sommige van deze elementen bevinden zich op de grens tussen autonomieondersteuning en structuur

o innerlijk gewaardeerde doelen demonstrereno exploratie van waarden ondersteuneno leren terugvallen op innerlijk gewaardeerde doelen

werk zit nog in conceptuele fase onderzoek

o chinese universiteitsstudenten die ervoeren dat hun ouders innerlijke gewaardeerde waarden uitstralen rapporteren meer zelfcongruentie hang samen met hoger welbevinden

4.2 het samenspel tussen verschillende dimensies van een behoefteondersteunenende opvoeding

de drie opvoedingdsdimensies vertonen niet perfect een één –op-één relatie met de psychologische behoeftes

meest uitgesrpoken samenhang voor autonomie (krijgt ook de meeste aandacht in de ZDT) de verschillende opveodingsdimensies spelen dus in op meer dan één behoefte tegelijk

bepalen ook elkaars manifestatie en effectiviteit hoewel sommige bouwstenen in de dagelijkse praktijk gemakkelijk hand in hand gaan

kunnen dze in de onderzoekspraktijk experimenteel geïsoleerd worden, kunnen er aparte metingen voor ontwikkeld worden en kan het optreden van deze verschillende bouwstenen apart geobserveerd en gecodeerd worden

vroeger: vooral autonomie nu: ook interesse voor structuur en relationele steun

159

5 van theorie naar de praktijk: diepgaandere bespreking van een aantal bouwstenen5.1 “ik ben hier in huis nog altijd de baas!” hoe kunnen ouders

motiverend communiceren met jongeren?” Belang van de manier waarop een vraag of een verzoek word geformuleerd Dwingende formulering leidt tot slaafse volgzaamheid of zelf verzet Het gebruik van dwingende taal in plaats van bevelende taal een effect hieeft op de ervaren

autonomie, intrinsieke motivatie en het leerproces van kinderen en jongeren observatie

o Zo bleken leerlingen waarvan observatoren tijdens een les lichamelijke opvoeding vonden dat hun leerkracht op een meerdiwngende en bevelende wijze met hen omging, meer gewongen motivatie en meer ontmoediging te hebben ervaren

Experimenteel onderzoeko Studenten werden op een ofwel meer uitnodigende wijze ofwel meer dwingende

wijze aangemoedigd om een tekst te lezen Aantal onderstreepte woorden tellen indicatie van diepgaande

verwerking Afleggen van test Uitnodiging tot om vrijwillig een informatiesessie bij te wonen

o Studenten uit de dwingende taalgrope namen de teks minder grondig door, vonden ze minder interssant, er werden minder woorden onderstreept, ze daagden minder vaak op voor de vrijwillige sessie en behaalden lagere testscores

160

Uitweiding: experimenteel onderzoek in de ontwikkelingspsychologie Zelden gebruik van experimenteel onderzoek Klassieke bedenkingen

o Opvoedingsdimensie kunnen moeilijk gemanipuleerd worden via een korte experimentele inductie

o Men is vooral geïnteresseerd in de impact van opvoeding op otwikkeling van jongeren dient gemeten te worden op lange termij

o Willen complexiteit en rijheid van de natuurlijke ontwikkeling in kaart brengen experimentele studies hebben geringe ecologische validiteit

Voordeel: opvoedingsdimensies kunnen gedeconstrueerd worden verschillende componenten worden afgezonderd om hun onafhankelijke bijdrag in de voorspelling van een uitkomst te onderzoeken

Controlerende situaties hebben ook invloed op biologische markes toename in de productie van het stresshormoon cortisol

Ook de wijze waarop feedback gegeven word heeft consequenties voor de mate van ervaren autonmie, plezier en volharding

5.2 Keuzes en dialoog als hefbomen voor autonomie Via het maken van keuzes krijgen kinderen de kans zichzelf te zijn Optiekeuze: een menu van opties waaruit kan gekozen worden Verhoogt het plezier in de activiteit, het competentiegevoel, interesse en diepgaande

verwerking Eetregulatie

o Het bieden van keuze (vb. twee soorten groenten)o Kinderen betrekken bij de bereiding van de maaltijden

Randvoorwaarden:o Het aantal geboden opties moet hanteerbaar zijn men moet zich bekwaam achten

te kiezeno Aangeboden opties moeten betekenis vol zijn wanneer geen enkele van de

alternatieven aantrekkelijk is voelt het aan als een valse keuzeo Geen subtiele druk uitoefenen om de ene optie boven de andere te verkiezen

Verban van autonomie en psychologische vrijheid kan voor bepaalde personen en onder bepaalde omstandigheden meer uitgesproken of juist meer afgezwakt zijn

Actiekeuze: kiezen hoe ze de zaken aanpakken wanneer, hoe en waar Vb. kinderen vrijlaten in hoe ze hun huiswerk aanpakken controle word al snel ervaren als

prestatiedruk wat academische prestaties niet ten goede komt Onderzoek: wanneer leerkrachten eenvoudige keuze-elementen integreren in hun les,

ervoeren de leerlingen meer plezier, waren vitaler (turnles) en maakten minder fouten Opm . Kinderen gaan erop rekenen dat ze keuze krijgen, wanneer dit weg valt krijgen ze het

gevoel dat een voorrecht wordt afgenomen via actiekeuzes kan de autonomie van jongeren versterkt worden onder begeleiding van

hun ouders zullen kinderen zo geleidelijk beter hun eigen voorkeuren, interesses en sterktes leren kennen, wat essentieel is voor de vorming van een intern kompas

161

5.3 “waarom? Doe het nu maar, dat begrijp je later we!”;het belang van zinvolle duiding

Hoe kunnen we kinderen stimuleren voor activiteiten die niet boeiend zijn uit te voeren op korte maar ook op lange termijn

De zin van de opgedragen taken verduidelijken als mens begrijpt waarvoor iets dient is de kans groot dat de weerstand wegebt

Onderzoek: o Groep 1: Uitleg waarom statistiek nuttig iso Groep 2: geen uitlego studenten die een zinvolle uitleg kregen, voelden zich vrijer bij het uitvoeren van de

activiteit, konden zich beter vereenzelvigen met de meerwaarde van de taak en gaven blijk van een meer diepgaand begrip van de leerstof

o studenten die geen uitleg kregen verwierven vooral feitelijke (oppervlakkige) kenniso het gunstig effect van het bieden van een zinvolle uitleg nam toe naargelangd de

leertaak langer duurde de zinvolle uitleg fungeert als een buffer tegen de daling van betrokkenheid

niet elke geboden uitleg is even betekenis vol en zal daardoor het internalisatieproces bevorderen

de verantwoording kan het best zo geformuleerd zijn dat de taak vor het kind persoonlijk zinvol wordt

o kindgericht ipv. Oudergerichto taakspecifiek ipv. Tijgericht zorgt voor druko concreet ipv. Vaag vb. een vage verwijzing naar het toekomstig belang (roept

alleen een onbestemde angst op)o concretiseren door te duiden hoe de taak het kind helpt in het dagelijkse leven

beter verwijzen naar intrinsieke doelen ipv. Extrinsieke/ materialistische doelen bij morele overtreding:wijzen op de consequenties van de overtreding voor de andere

persoon om een moreel inzicht te laten groeien het geven van een zinvolle verantwoording vraag reflectie, creativiteit en empathie

verplaatsen in de belevingswereld van kinderen en cogniteive mogelijkheden inschatten zodat ze de opgedragen taak er op een betekenisvolle wijze mee in verband kunnen brengen

162

bij jongere kinderen (die cognitief onvoldoende rijpezijn om de geboden helemaal te begrijpen) kan het gunstiger zijn om de meerwaarde van een verzoek of taak te ondervinden

wanneer kinderen ouder worden kan wel via een ‘leergesprek’ inzicht groeien in het waarom van een bepaalde activiteit kan ook via zelfreflectie en zelf verbanden zoeken (afhankelijk van cognitieve rijpheid)

experimenteerdrang van kinderen dient ondersteund te worden om zo consequenties proefondervinddelijk te ontdekken belang van geduld bewaren

wanneer een kind bewust tegen een verzoek ingaat, ondanks de glashelder uitleg is het belangerijk om in gesprek te gaan met het kind en te achterhalen wat het ervan weerhoudt om zich in te spannen om het verzoek uit te voeren

5.4 belonen van gewenst gedrag: een goed idee?5.4.1 Beloning voor intrinsiek boeiende activiteiten

Onderscheid tussen het soort taak waarvoor kinderen beloond worden: intrinsiek boeiende activiteiten vs. een vervelende activiteit

Doet het belonen van intrinsiek boeiend gedrag het plezier uitdoven? Onderzoek (Deci)

o Werken aan inherent boeiende puzzelso Groep 1 werd beloondo Groep 2 nieto In een tweede fase werd de externe contgentie (de beloning) verwijderd en werd er

gekeken of de deelnemers in dezelfde mate verder werkteno Bestede tijd werd gemeten als een gedragsmaat van intrinsieke motivatieo Vragenlijst van het ervaren pleziero De gedragsmaat en de zelfrapportagemaat van intrinsieke motivatie hangen positief

sameno Beloonde proefpersonen besteeden minder tijd aan de puzzels tijdens de

vrijetijdsperiode en de puzzels ook minder boeien dan zij die niet beloond werden Niet alleen taakvreugde maar ook creativiteit en diepgaande taakverwerking lijdt onder

belonen Deze bevindingen druisen in tegen de operante leerpsychologie (die één van de meest

dominante takken van dat moment was) het berkrachtigen van gedrag resulteert in een toename van dat gedrag

Leerpsychologie: passief mensbeeld menselijk gedrag wordt geprogrammeerd door de sociale omgeving

ZDT: proactieve en organismische mensvisie mensen hebben de natuurlijke tendens om intrinsiek boeiende taken uit te voeren

Verklaring: beloningen ontermijnen de autonomiebehoefte beloonde deelnemrs ervaren zichzelf in mindere mate als de persoon die het initiatief heeft genomen om de activiteit uit te voeren gedrag wordt geëxternaliseerd

Fundamentele verschuiving in mensvisies historisch belang Meta-analyse: beloning oefent een ondermijnende invloed uit op de mate waarin men

vrijwillig verd werkt aan een intrinsiek boeiende activiteit nadat de beloning is verwijderd

163

De negatieve effecten van beloningen kunnen beperkt worden indien aan een aantal voorwaarden is voldaan

o Beloning onaangekondigd uitdelen creëert wel de verwachting dat het uitvoeren van dezelfde taak in de toekomst opnieuw tot een beloning zal leiden op langere tijd kan het extern motief (de beloning) de overhand nemen

o Informatieve waarde beklemtonen en beloning niet hanteren als een beoordelingsinstrument of drukmiddel zelfs bij prestatiegebonden beloning ondergraaft de intrinsieke interesse in de activiteit effect nog dramatischer als je beloning niet krijgt omdat je vooropgestelde norm niet haalt aandacht op incompetentie of onkunde

Of de beloningen het plezier in de activiteti vergroten, hangt af van de mate waarin ze aan de basisbehoeftes ABC voldoen

o Beloning om gedrag te sturen en te evalueren: schaadt autonomieo Beloning om schouderklopje uit te delen: informeren capaciteiten en bevestigen ze

competentie informelende karatker beklemtonen (of beloning helemaal weghalen)

5.4.2 Beloning voor vervelende activiteiten Indien elke spontane interesse ontrbreekt, zou het gerechtvaardigd zijn om kinderen te

belonen voor oninteressante activiteiten Gedachte: zonder beloningen blijven kinderen passief door het uitvoeren kunnen ze meer

geboeid geraken door de activiteit Onderzoek: een autonomieondersteunende aanpak werd vergeleken met het gebruik van

beloningen om 8-12 jarigen te motiveren voor het uitvoeren van een saaie aandachtstaako Groep 1: autonomieondersteunendo Groep 2: dwingend zonder beloningo Groep 3: dwingend met beloning Alle drie de condities rapporteerden even veel plezier tijdens het uitvoeren van de

taak en besteden er evenveel tijd aan De kinderen in de autonomieondersteunende conditie ervaarden de taak wel

waardevolleer Het persistentiegedrag is al laag (saaie taak) waardoor belonen het niet nog meer kan

ondermijnen (maar zal het dus ook niet positief beïnvloeden) Twee kanttekeningen

o Ook al heeft beloning van niet boeiende taken geen negatieve gevolgen, het heeft ook geen positieve gevolgen

o Niet alleen rekening houden met de mat (kwantiteit) maar ook met het soord (kwaliteit) persistentiegedrag ervaren van de taak alspositief en zinvol (mate van authenciteit in het funcioneren)

Het uitvoeren van gedragǂ signaal van optimale motivatie

164

Uitweiding: voorbij het nutsdenken: over de corrumperende kracht van beloning

Michel Sandel: ‘niet alles is te koop, de morele grenzen van marktwerking’ Voor zover we ervan uitgaan dat mensen gericht zijn op de maximalisatie van hun

eigenbelang, zetten beloningen aan tot actie Beloningen kunne niet alleen het beleefde plezier aan een activiteit ondermijnen, ze kunnen

ook de intrinsieke waarde ervan bezoedelen Beloningen corrumppeert de inherente betekenis en de morele waarde van prosociaal

gedrag vervangen door instrumentele logica die door beloningen in de hand gewerkt wordt

5.5 Als-dan-opvoeding: als liefde en affectie verdiend moeten worden

5.5.1 Positieve en negatieve voorwaardelijke aandacht Emotionele beloningen (aandacht, zorg en positieve feedback) intern controlerend Voert druk van binnenuit Vaak in combinatie met het gebruik van beloningen of het dreigen afnemen van privileges Twee types voorwaardelijke aandacht

o Negatieve voorwaardelijke aandacht: ouders trekken hun positieve gevoelens, interesse en bevestiging in als een kind niet beantwoord aan de ouderlijke normen

o Positieve voorwaardelijke aandacht: ouders schenken pas of in het bijzonder aandacht en liefde als het kind beantwoord aan de ouderlijke normen extra erkenning als het kind zich gedraagd zoals het hoort

maar bij zowel negatieve als positieve aandacht is de liefde van de ouders voorwaardelijk het opvolgen van verzoeken is functioneel en strategisch net zoals ouders hun liefde

strategisch inzetten om van het kind gedaan te krijgen wat ze willen positieve voorwaardelijke aandacht in het studiedomein gaat gepaard met sterke focus op

cijfers verhinder echter het opgaan in de leerstof en het diepgaand doornemen en wekt gevoelens van interne druk en gedwongen loyaliteit op

positieve aandacht koppelen aan de wijze waarop kinderen met hun emoties omgaan voorspel het onderdrukken van negatieve emoties gebrek aan emotionele integratie moeilijkheden om een hechte band op te bouwen

onderzoek: kinderen van vijf à zes jaar , van wie de ouders meer positieve voorwaardelijke aandacht op emotioneel vlak vertoonden, waren minder goed in het herkennen van verdriet in foto’s van andere kinderen en vertoonden een minder empatische respons ten opzzichte van droevige kinderen

ook fysieke warmte kunnen ouders op voorwaardelijke wijze vertonen een warme en responsieve opvoeding in combinatie met een voorwaardelijke aanpak kan

nadelige effecten hebben verlies aan welbevinden en implicaties voor het sociaal functioneren

wanneer ouders daarentegen afwijkende meningen en gevoelens van hun kinderen onvoorwaardelijk aanvaarden krijgen kinderen tenvolle het gevoel dat ze er mogen zijn

5.6 het perspectief van het kind innemen165

vertrekken vanuit het perspecteif van het kind is een deel vande grondhouding van autonomie ondersteuning

twee verschillende situatis waarin het kindperspectief zinvol iso situaties waarin het kind acteif protesteerd en opstandig wordo situaties waarin de ouder een regel of verzoek introduceerd

5.6.1 als kinderen opstandig worden een essentiële bouwsteen van autonomie ondsteunend opvoeden is de capaciteit van ouders

om mee te gaan in het afwijkend perspectief van de kinderen empatische opstelling wanneer kinderen met eeen ongewenst voorstel afkomen of als ze protest aantekenen bij

een verzoek hoe kunen ouders behoefteondersteunend zijn in deze situaties

o zelf een nieuwsgierige houding aan de dag leggen het kind serieus nemeno oprecht luisteren ten volle het perspectief van het kind ervareno reflecterend luisteren raden naar de emotie die het kind vertoont het kind

helpen zijn gevoelens te herkennen en ze onder woorden te brengeno uitoefenen van geduld het ritme van het kind respectereno flexibiliteit actiekeuzes inbouwen

leid niet tot permissiviteit het aanvaarden van de gevoelen van een kind zal er voor zorgen dat kinderen zich gemakkelijker naar regel zullen schikken

uit het leven gegrepen deel IV toepassing van vb 1 (boek pg 500)

5.6.2 Bij de introductie van een vervelende taak Als we willen dat jongeren zich vereenzelvigen met het belang van deze taak of regel is het

eesentieel dat het internalisatieproces wordt gevoed belang van empathie Experimentele studie: zet een empatische houdeing, een zinvolle uitleg en het hanteren van

uitnodigende ipv dwingend taal aan om de reden van de oninteressante activiteit te verinnerlijken

o 2x2x2-designo Drie behoefe ondersteunende bouwstenen

166

o Deelnemers voerden oninteressante taakjes uito Vrijetijdsperiode waarin geobserveerd werd of de deelnemers nog verd gingen met

de vervelende taak

Figuur 11.10 persistentietijd als gevolg van het aantal autonomiebevorderende factoren

geen één twee drie0

102030405060708090

100

persistentie

persistentie

o Het aanbieden van meerdere behoefteondersteunende factoren (in vgl met een beperkter aantal) draagt eraan bij dat deelnemers gedurende een langere tijd aan deze taak doorwerkten

o bevorderde een gevoel van keuze en de perceptie van nuto het instrinsieke genot bleef constant het is niet omdat we het nut ervan inzien dat

we het leuk gaan vindeno opm : deelnemers die aan geen enkele behoefteondersteunende factor werden

blootgesteld spenderen meer tijd aan de oninteressante activiteit dan deelnemers aan wie één faciliterende factor werd aangeboden deze mate van volharding hangt niet of zelfs negatief samen met hun gerapporteerde keuzegevoel, nut en plezier activiteit werd niet verinnerlijkt

het is dus belangerijk om na te gaan of het volhardingsgedrag congruent is met de gevoelens authenticiteit van het persistentie gedrag betere voorspelller van het later nog eens ondernemen van dezelfde activiteit

6 besluit vooral de grondhouding achter de dimensies van behoefteondersteunend opvoeden is

belangerijk gedrag dat gebaseerd is opo authentieke interese in de belevingswereld van het kindo vertrouwen in de spontane capaciteit van het kind om competentie op te bouwen o oprechte liefde voor het kind

probleem: ouders hebben zelf een voorgeschiedenis en persoonlijkheid, bevinden zich in een sociale context en hebben een genetische aanleg die het opvoedingsproces beïnvloeden universaliteit van een behoefteondersteunende opvoeding?

167

hoofdstuk 12 behoefte ondersteunend opvoeden: prangende vragen en recente ontwikkelingensamenvatting

zijn alle kinderen, los van hun culturerele achtergrond, leeftijd of persoonlijkhei, gebaat bij een behoefteondersteunende aanpaken?

is zich afzeten van druk niet soms noodzakelijk en wenselijk? Vraag naar de veralgemeenbaarheid van de gevonden gunstige effecten van

autonomieondersteunend Ouders vertonen geen eenzijdige opvoedingsstijl maar vertonenen variatie over tijd Ouders kunnen behoefteondersteunende vaardigheden aanleren Bespreking van factoren die ouders helpen om een behoefteondersteunende opvoeding te

bieden en de factoren die hen kwetsbaar maken voor behoefteondermijnend opvoeden wortels van behoefteondersteunende opvoeding

1 Profiteert iedereen van een behoefteondersteunende opvoeding? Twee uitersten van een continiuüm

o Extreem universele positie: er bestaat een beperkte set aan basisingrediënten voor de optimale opvoeding die dezelfde gunstige effecten hebben voor alle kinderenValkuil: onvoldoende rekening met verschillen tussen mensen

o Extreem relativistische positie: de effecgten van opvoeding zijn altijd voorwaardelijk, er dient rekenin gehouden te worden met een complex samenspel van factorenValkuil: men onthoudt zich van het doen van uitsprkaken over de ‘wenselijke’ opvoeding

ZDT: universeel geldt dat de ervaring of perceptie van behoefteondersteuning de ontwikkeling van het kind bevorderd

Effect van behoefteondersteunend opvoeden kan afhankelijk zijn van het levensdomein Culturerele, leeftijds- en persoonlijkheidsverschillen spelen wel een grote rol bij de manier

waarop kinderen aankijken tegen het opvoedingsgedrag van hun ouders De universiteitsclaim staat het voorkomen van diversiteit niet in de weg Ruimte voor variatie als gevolg van de situatie, het karakter van het kind, culturele normen

en waarden en de leeftijd van het kind Vergt sensitiviteit van de socialisatiefiguren: de uitdaging is de geschikte

behoefteondersteunende bouwstenen te gebruiken in de geschikte situatie en voor de geschikte persoon

168

Figuur 12.1 conceptueel model van de rol van cultuur, leeftijd en persoonlijkheid in de interpretatie van opvoedingsgedrag en de omgang ermee

1.1 Lijden niet westerse kinderen onder een dwingende opvoeding?

1.1.1 Argumenten in het voordeel van culturele nuancering Culturele specificiteitsperspectief: niet iedereen betaald een prijs voor een dwingende

opvoedingo Frequentieargument: controlerende praktijken koen frequenter voor in oosterse dan

in westerse landen wanneer je er meer aan bloodgesteld word lijdt je er minder onder

o Fit-argument: ongunstige effecten van controleren opvoeden gaan alleen op in culturend die autonomie in zelfstandigheid hoog in het vaandel dragen

o Betekenisargument: verlenen een ander betekins aan controlerend opvoeden een signaal van betrokkenheid en zorg

Onderzoeko Ervaren psychologische controle hangt negatief samen met aanpassing en positief

met probleemgedrag zoals gerapporteerd door de leerkracht

169

Eigenlijke opvoedingsgedrag---------------------------------------behoefteondersteunende gedragingen (bv. Keuze, duiding)

Behoefteondermijnende gedragingen (bv. Roepen, teleurstelling tonen, privileges afnemen)

Interpretatie van opvoedingedrag---------------------------------------ervaren behoefteondersteuning, behoeft bevrediging

Ervaren behoefteondermijning, behoeftefrustratie

ontwikkelingsuitkomsten---------------------------------------copingstijlen(bv. Onderhandelen, slaafse gehoorzaamheid, opstandig verzet)

type probleemgedrag (externaliseren , internaliserend)

Nuancerende (modererende variabelen)---------------------------------------persoonlijkheid kind

Culturele achtergrond

Leeftijd kind

Domein van socialisatie

o De vitamines van ABC konden de effecten van zowel psychologische controle als responsiviteit verklaren

1.1.2 Hoe de argumetnen ten voordele van culturele nuancering herinterpretereren

Frequentieargument Logische denkfout: Uit het in verschillende mate voorkomen van verschillende

opvoedingspraktijken volgt niet noodzakelijk dat de effecten ervan ook verschillend zijn Onderzoek

o De mate van fysiek straffen en de gepercipieerde normativiteit verschilt tussen zes bestudeerde landen

o De frequentie van fysiek disciplineren bij een kind hangt positief samen met agresie en angs

o Dit verband was slechts deels afhankleijk van de frequentie van voorkomen van het fysiek disciplineren in de samenleving als geheel

De frequentie van het fysiek disciplineren blijkt de negatieve effecter ervan af te zwakken maar niet te herleiden tot nul

‘fit’-argument Conceptuele verwarring: als autonomie ruimer wordt opgevat (dan afhankelijk vs.

onafhankelijk) dan staat her ervaren van dwingend opvoedn ook bij oosterse individuen een dergelijk functioneren in de weg

Betekenisargument Onderscheid tussen subjectieve ervaring vs. objectieve ervaring van druk Er bestaat variatie in de mate waarin een bepaalde opvoedingstrategie ook als dusdanig

wordt ervaren Het kan dat ongeren die opgroeien in een oosterse cultuur dergelijke reactie als minder

verplichtend of opdringerig ervaren Onderzoek:

o Opm: schuld is in china en japan een vaak voorkomend en gemiddeld genomen positief ervaren emotie

o Chinese en belgische jongerern moesten zich inbeelden dat ze een slecht cijfer behaalden en dat hun ouders hier specifiek inspeelden op schuld en andere congrolerende mechanismen

o Belgische adolescenten bleken het aanpraten van een schuldgevoel als even dwingend te ervaren als andere vormen van controlerend opvoeden

o Chinese adolescenten ervaren schuldinductie als minder verplichtend dan de meer expliciete vormen van controle

o Opm: ok bij chinese adolescenten was schuldinductie ongustiger dan autonomieondersteunende reactie

Er zijn grenzen aan hoe relativistisch we dienen te denken over opvoeding er is wel degelijk een gemiddeld verband tussen wat ouders effectief doen en zeggen en hie dat door de kindereren wordt geïnterpreteerd

170

De ervaring van druk (ongeacht de culturele achtergrond) draagt altijd negatieve gevolgen

1.2 Behoefteondersteunend opvoeden bij kinderen van verschillende leeftijden

1.2.1 Werkt behoefteondersteunend opvoeden wel bij jonge kinderen

Baby’s en jongere kinderen hebben meer houvast nodig (ouderlijke structuur), maar die hoeft niet dwingend van aard te zijn (dwingend opvoeden)

Hoewel het niet gemakkelijk is, is het toch noodzakelijk om ook autonomieondersteunend bij baby’s en kleuters te zijn

Onderzoek: heeft het belonen van twintig maanden oude peuter voor het helpen van anderen een (de)motiverende impact

o Kinderen een gevallen balpen laten oprapen behulpzaamheido Conditie 1: beloningo Conditie 2: positieve feedbacko Controleconditieo Fase één: beloningsfaseo Fase twee:hulpgedrag werd gemeten Beloningsconditie: 53% helpt Positieve feedbackconditie: 81% helpt Controleconditie: 89% helpt

Observationele studie Hoe meer moeders controlerend gedrag vertoonden tijdens het gezamelijk spel, hoe

minder de ikinderen daarna alleen doorspeelden Onderzoek met interview met poppen

Hoe meer de kinderen zich konden vereenzelvigen met de pop die controlerende uitspraken deed, hoe meer de kinderen zowel internaliserende als externaliserend probleemgedrag rapporteerden

Longitudinaal onderzoek Basisschoolkinderen, die een dwingende opvoeding genieten, hebben een aanzienlijk

hogere kwetsbaarheid om een agressief ontwikkelingstraject door te maken gedurende de basisschoolleeftijd

Autonomieondersteunend opvoeden is ook bij jonge kinderen voordelig Onderzoek

De mate van autonomieondersteuning, zoals gerapporteerd door moeders, hangt samen met de mate waarin een achtjarige in een gestructureerde spelsituatie spontaan verder speelt intrinsieke motivatie

Door een derde beoordeelde autonomieondersteuning is een positieve voorspeller van het executief functioneren bij jonge kinderen (hogere orde cognitieve vaardigheden)

Vroege autonomieonersteuning heeft invloed op de hersenstructuren die verantwoordelijk zijn voor executieve functies

Invloed op hechtingrelatie psychosociale aanpassing van het kind

171

1.2.2 Over de manier waarop ouders kinderen van verschillende leeftijden behoefteondersteunend opvoeden

Het ontwikkelen van onafhankelijkheid verschillende tijdstippen in het leven Behoefte aan autonomie (als vrijwillig functioneren) universele behoefte die vanaf de

geboorte en gedurende de volledige levensloop aanwezig is We hoeven ons niet bewust te zijn van de bevrediging van de behoefte om er voordeel uit te

halen De manier waarop ouders vrijwiilig functioneren bij hun kinderen aanmoedigen verschilt wel

naargelang de leeftijd van het kind vb. de cognitieve vaardigheid om te kunnen kiezen tussen een groter aantal keuzes

De verhouding en het samenspel tussen structuur en autonomieondersteuning veranderd ook met de leeftijd en het onderwerp dat ouders en kinderen op bepaalde leeftijden bespreken

Ansor: ouders moeten in hun eigen gedrag en functioneren demonstreren dat ze helemaal achter de waarde staan grotere kans dat adolescenten de onderliggende waarde aan het gedrag gaan internaliseren

het ondersteunen van identiteitsexploratie nieuwsgierigheid naar verschillende levenswijzen en experimentern met verschillende rollen aanmoedigen

1.2.3 is behoefteondersteunend opvoeden gusntig voor alle karakters niet kennen

2 hoopvol opvoedingsnieuws2.1 de ene dag lukt het al beter dan de andere dag we steken ouders al te vaak in een hokje opvoedingsgedrag fluctueerd van dag tot dag studie: gedurende zeve opeenvolgende dagen moesten moeders en vaders van adolescenten

aan geven in welke mate ze autonomieondersteunend dan wel dwingend opvoedgedrag vertoonden

172

de schommelingen op dagelijkse basis zijn uitgesprokener dan de verschillen tussen ouders

opvoeding is een zeer dynamisch gegeven welke factoren brengen ouders er toe om op sommige dagen meer

behoefteondersteunend op te voeden en op andere dagen er niet in te slagen ook kinderen ervaren dit zo

lagereschoolkinderen, die gedurende vijf dagen gevolgd zijn, blijken ook te vinden dat de mate waarin hun moeder autonomie ondersteunend dan wel dwingen was, aanzienelijk an dag tot dag varieerde

schommelingen hangen samen met welbevindingen van het kind hoopvol: ouders hebben het potentieel om autonomieondersteunend op te voeden toch toont onderzoek dat elk moment van dwingende opvoeding een negatief effect heeft

de uitdaging voor ouders is dan ook om elke dag te proberen autonomieondersteunend te zijn

2.2 het aanstekelijke effect van autonomieondersteunende opvoeding

onderzoek er lijkt een positief aanstekelijk effect te zijn van door de kinderen ervaren

moederlijke autonomie-ondersteunening naar een positive omgansstijl tussen de kinderen via de bevrediging van hun basisbehoeftes

hoopvol: er kan een positieve spiraal op gang gebracht worden

2.3 kunnen ouders leren om hun kinderen behoefte-ondersteunend op te voeden? niet kennen

3 over de oorsprong van behoefteondersteund en behoefte-beknottend opvoeden3.1 draagkracht van ouders versterken: behoeftebevrediging bij

ouders ZDT: de behoeftebevreding van de ouders zelf speelt een rol de hanteerde opvoedingsstijl Wanneer ouders behoeftefrustratie ervaren raakt hun energie uitgeput Autonomieondersteuning vergt meer energie dan controlerend opvoeden waardoor op

deze momenten eerder de laatste opvoedingsstijl zal worden gehanteerd Maar dat dwingend opvoeden minder energie kost is slechts schijn: vaak moet men blijven

hameren op het uit te voeren gedrag Autonomieondersteunende ouders kunnen gaandeweg zelf energie terugkrijgen Het is dus cruciaal dat ouders over de nodige hulpbronnen en energie beschikken

173

Ouders die behoeftebevrediging ervaren hebben het gevoelo De rol in te vullen zoals zij dit willen (autonomie)o moeilijke opvoedingsituaties het hoofd kunnen bieden (competentie)o Ondersteund en op een fijne manier door anderen omringd zijn (relationele

verbondenheid Wanneer deze behoeftes gefrustreerd zijn wordt de opvoedingstaak als een verplichting

ervaren leidt tot conflict met andere doelen kans op behoefteondermijnend optreden neemt toe

Longitudinaal onderzoeko De behoeftebevrediging die ervaren werd door de ouders waren voorspellers van

toename in behoefteondersteunend en een fname in behoefteondermijnend opvoeden zoals geraporteerd door de kinderen toen zij volop in adolescentie zaten

o Op dagen waarop ouders van adolescenten meer behoeftebevrediging ervaren, blijken ze meer autonomieondersteunend opvoedgedrag te vertonen, twerqijl dagen aarop ze meer behoefteftrustrie ervaren gepaard gaat met meer dwingend opvoedgedrag

Behoeftebevrediging heeft naast een verklarende tussenschakel ook nog de rol om ouders de nodige energie te leveren voor behoefteondersteunend opvoeden

Kwaliteit van de opvoeding ligt niet uitsluitend bij de ouders proximale voedingsbodem Ook meer distale factoren die opvoeding bepalen

Kindfactoren: kenmerken van hetkind die het opvoeden gemakkelijk maken dan wel bemoeilijken (vb. temperament)

Persoonlijk functioneren ouders: elementen van het eigen functioneren van ouders die ervoor zorgen dat ze hun kineren op een bepaalde manier opvoede (bv. Persoonlijkheidskenmerken, eigen opvoeding kunnen die modeleren of juist het omgekeerde toepassen

Sociaal-contextuele factoren:o concrete of objectief meetbare factoren (vb. financiële situatie)o kwaliteit van de sociaal-contextuele omgeving van het gezin (vb. normen en

waarden die heersen in een cultuur)

3.2 waar komen verschillen in de behoeftehuishouding van ouders vandaan niet kennen

174