WYBRANE METODY I FORMY TERAPII OSÓB AUTYSTYCZNYCH

WYBRANE METODY I FORMY TERAPII OSÓB

AUTYSTYCZNYCH

Opracowała: Monika Haligowska

W przeszłości uważano, że charakter zaburzenia, jakim jest autyzm powoduje,

że wszelkie oddziaływania mają ograniczone szanse powodzenia, a ich koszty znacznie

przewyższają wartość możliwych do osiągnięcia efektów.

Sytuacja zmieniła się wówczas, gdy wprowadzono WCZESNĄ INTERWENCJĘ –

wczesną terapię, której zastosowanie pokazało, iż możliwe jest osiągnięcie poprawy

funkcjonowania osoby z autyzmem.

Z uwagi na to, że populacja osób z autyzmem jest bardzo zróżnicowana, nie można wskazać

jednej metody bądź sposobu oddziaływań, który przynosiłby podobne efekty

w przypadku wszystkich osób.

Powstały jednak standardy postępowania terapeutycznego, rehabilitacyjnego i edukacyjnego, które powinny być

uwzględnione w pracy z osobami z autyzmem.

WCZESNA INTERWENCJA

Im wcześniej autyzm zostanie rozpoznany, tym większa szansa, że zarówno dziecko, jak i jego rodzina

niezwłocznie otrzymają niezbędne wsparcie, co w dużej mierze uchroni ich przez kumulowaniem się wtórnych

nieprawidłowości będących skutkiem zaburzeń.

Dzieci z autyzmem wymagają intensywnego wspomagania rozwoju od najwcześniejszego okresu życia. Wiadome jest

bowiem, że im więcej uda się osiągnąć w tym czasie, tym szybciej w przyszłości dziecko będzie mogło

opanować niezbędne do samodzielnego życia złożone umiejętności.

Rozpoczęcie terapii w bardzo wczesnym okresie życia dziecka stanowi bazę dla późniejszych oddziaływań.

CHARAKTERYSTYKA DOBREJ INTERWENCJI WOBEC OSÓB Z AUTYZMEM

• możliwie szybko czas rozpoczęcia: między 18 a 40 miesiącem życia, a jeśli to możliwe, to jeszcze wcześniej – od razu, gdy podejrzewany jest autyzm;

• cel: rozwijanie zdolności komunikowania się oraz zdolności do wspólnej aktywności z innymi osobami;

• odpowiednia proporcja dorosłych i dzieci: początkowo terapia indywidualna (1:1), z czasem wraz ze zdobywanie umiejętności przez dziecko, włączanie go do małej grupy (2-3 osobowej); nadal jest ono wspierane przez swojego terapeutę;


• indywidualizacja programu: dostosowanie go do potrzeb, możliwości i aktualnej sytuacji życiowej danego dziecka; systematyczna modyfikacja programu wraz z zachodzącymi zmianami w rozwoju dziecka i innymi okolicznościami; • zintegrowanie programu: musi odnosić się do różnych aspektów sytuacji dziecka; wszystkie zajęcia wchodzące w jego skład muszą tworzyć spójną całość; • wyraźna struktura programu, jasno sformułowane cele, konkretne oczekiwania odnośnie spodziewanych efektów, sprecyzowane sposoby ich osiągania;


• priorytety: a)rozwijanie zdolności do spontanicznego, funkcjonalnego komunikowania się zarówno werbalnego,

jak i niewerbalnego,b) kształcenie umiejętności społecznych (kontakt wzrokowy, udział w naprzemiennych interakcjach, komunikowanie się podczas interakcji), c) wspieranie rozwoju poznawczego, d) rozwijanie umiejętności zabawy, e) proaktywne podejście do problemów w zachowaniu, tj.: „wyprzedzanie pojawienia się problemów osiągane dzięki dokładnej analizie sytuacji, w których dziecko doświadcza frustracji lub innych trudności, i podejmowanie działań służących poprawie jego samopoczucia”. (Pisula, 2010, s. 111)


• systematyczne, ciągłe oddziaływania o dużej intensywności: przez cały rok, co najmniej 25 h/tydzień; zbyt długa przerwana spowodowana np. wakacjami może przyczynić się do utraty przez dziecko wielu nabytych wcześniej umiejętności; • sięganie po różne metody umożliwiające wszechstronne wspieranie rozwoju dziecka: najlepsze efekty przynosi kombinacja różnych metod terapeutycznych dostosowanych do potrzeb dziecka; • prowadzenie terapii w naturalnym środowisku: w domu, na podwórku, w sklepie; w przypadku starszych dzieci wskazane są zmiany otoczenia, podróżowanie, nabywanie umiejętności radzenia sobie poza domem;


• włączanie rodziny do pracy z dzieckiem, wspierania rodziców i rodzeństwa: wczesna interwencja powinna zapewniać pomoc nie tylko dziecku, ale też jego rodzinie narażonej na wiele stresów wynikających z sytuacji „choroby”; angażowanie rodziców w proces wspierania rozwoju dziecka, ale nie przerzucanie na nich wyłącznej odpowiedzialności za proces terapeutyczny;

• integracja z rówieśnikami: kontakty z rówieśnikami zajmują kluczowe miejsce w procesie terapii, co zapewnia im rozwój umiejętności społecznych;


• terapia i wspomaganie funkcjonowania na przestrzeni całego życia: u większości osób autyzm towarzyszy im przez całe życie; interwencja nie powinna kończyć się wówczas, gdy osoba z autyzmem osiągnie wiek dorosły lub ukończy szkołę; w planowaniu oddziaływań skierowanych wobec dziecka, trzeba również uwzględnić nie tylko krótkoterminowe cele, ale także te bardziej odległe;

• wykorzystywanie bodźców wzrokowych: obrazkowe instrukcje, napisy informujące o przeznaczeniu danego przedmiotu, spisane instrukcje postępowania; wykorzystywanie gestów w przekazywaniu informacji;


• uwzględnienie problemów sensorycznych;

• dostosowanie komunikatów do konkretnego i dosłownego sposobu ich rozumienia: komunikaty muszą być jednoznaczne i odwoływać się do konkretów;

• tworzenie przewidywalnego, czytelnego i zrozumiałego dla dziecka otoczenia minimalizującego poziom lęku;

• przygotowanie środowiska do współżycia z osobami o takich potrzebach, jak osoby z autyzmem;

PROPOZYCJA KLASYFIKACJI METOD ODDZIAŁYWANIA WOBEC OSÓB

Z AUTYZMEM

w oparciu o:• CELE

• STOPIEŃ DYREKTYWNOŚCI•„OPARTE NA DOWODACH”

I ALTERNATYWNE

(E. Pisula)

PODZIAŁ METOD ODDZIAŁYWANIA W OPARCIU O CELE:

1)metody terapeutyczne, np.: terapia poznawcza, terapia behawioralna, holding, terapia integracji sensorycznej, psychoanaliza, farmakoterapia;

2)metody edukacyjne, np.: TEACCH, ABA;

3)metody stymulacyjne, np.: metoda Delacato, metoda Weroniki Sherborne, trening słuchowy;

4)metody wspomagające, np.: biofeedback, animaloterapia, muzykoterapia, arteterapia, hydroterapia;

PODZIAŁ METOD ODDZIAŁYWANIA W OPARCIU O STOPIEŃ DYREKTYWNOŚCI:

1) metody niedyrektywne, np. : niedyrektywna terapia zabawą Axline, metoda Opcji;

2) podejście dyrektywne, np.: terapia behawioralna, holding;

PODZIAŁ METOD ODDZIAŁYWANIA W OPARCIU O:

1) metody „oparte na dowodach”2) metody alternatywne.

CHARAKTERYSTYKA NIEKTÓRYCH METOD I FORM TERAPII

PRZEZNACZONYCH DLA OSÓB Z AUTYZMEM

TERAPIA BEHAWIORALNA

Główne założenia:

• koncentracja na zachowaniu;

• efekt oddziaływań: doprowadzenie do tego, aby poziom rozwoju dziecka z autyzmem zbliżył się do poziomu rówieśników, którzy rozwijają się prawidłowo;

TERAPIA BEHAWIORALNAGłówne założenia:

• preferowanie rozwijania zachowań pozytywnych i nowych umiejętności, w tym mowy i zdolności społecznych (systematyczne wzmacnianie);

• redukowanie zachowań trudnych, niepożądanych (np. samouszkadzanie, zachowania agresywne) poprzez stosowanie procedur wygaszania oraz pozytywnego wzmacniania zachowań alternatywnych, akceptowanych społecznie;

TERAPIA BEHAWIORALNA

• INTENSYWNE BEHAWIORALNE PODEJŚCIE LOVASSA

• STOSOWANA ANALIZA BEHAWIORALNA

• PROGRAM TEACCH

INTENSYWNE BEHAWIORALNE PODEJŚCIE LOVASSA

opiera się za założeniach TEORII UCZENIA SIĘ

CEL: kształtowanie u dziecka jak największej liczby zachowań adaptacyjnych, które pozwolą mu na efektywne funkcjonowanie w środowisku, w tym na bycie niezależnym.

Cel ten można osiągnąć poprzez systematyczne wzmacnianie coraz bardziej zbliżonych do docelowych form zachowania oraz ścisłe kontrolowanie sytuacji,

w których zachowanie przebiega.


O. I. Lovass wraz ze współpracownikami (m.in. z T. Smith)opracowali następujące tezy leżące u podstaw pracy

z osobami z autyzmem:

• Ogólne prawa uczenia trafnie wyjaśniają zachowania dzieci autystycznych i stanowią podstawę do terapii behawioralnej.

• U dzieci autystycznych występuje wiele odrębnych deficytów behawioralnych, a nie jeden centralny deficyt, którego skorygowanie prowadziłoby do ogólnej poprawy funkcjonowania.


• Gorsze funkcjonowanie dzieci autystycznych w naturalnym środowisku niż w środowisku specjalnym wskazuje na niedopasowanie pomiędzy układem nerwowym dzieci a normalnym środowiskiem.

• Dzieci autystyczne mają zdolność uczenia się taką, jak u innych ludzi, jeżeli proces ten przebiega w specjalnie dla nich przystosowanym środowisku.


ZASADY TERAPII WG LOVASSA:

• terapia powinna być rozpoczynana wcześnie: dzieci w wieku 2 – 5 lat; • powinna być niezwykle intensywna: ok. 40 h zajęć tygodniowo; • początkowo: indywidualne sesje terapeutyczne, stopniowo wprowadzanie zajęć grupowych; • cele: rozwijanie umiejętności społecznych, komunikowania się, samoobsługi; • stosowanie wzmocnień pozytywnych, sporadycznie wzmocnień negatywnych (kar); • nauczanie głównie w domu lub w ośrodku terapeutycznym;


ZASADY TERAPII WG LOVASSA:

• z dzieckiem pracują wykwalifikowani teoretycznie i praktycznie terapeuci; • nad praca terapeutów czuwa starszy terapeuta; • niezbędna jest superwizja, ustalenie programu oraz kontakt z rodzicami; • dany dzień podzielony jest na sesje; jedna sesja trwa ok. 2 – 3 godziny, w jej czasie dziecko ma kilka przerw na zabawę; • nad danym zadaniem pracuje się przeciętnie: 2 – 5 minut, po czym następuje ok. 1- 2 minutowa przerwa; • co godzinę następuje dłuższa przerwa: 10 – 20 min., w czasie której dziecko może coś zjeść lub wyjść na spacer;


CELE TERAPII WG LOVASSA:

• rozwijanie zachowań deficytowych ,

• redukowanie zachowań niepożądanych (agresji, autoagresji, napadów złości, autostymulacji),

• generalizacja (uogólnianie reakcji, przenoszenie nabytych reakcji na inne sytuacje) i utrzymywanie efektów terapii; pomocne techniki: praca w różnych środowiskach, zmiana osób nauczających, spójne programy nagradzania i karania w domu i w szkole;

(Jaklewicz, 1993; Kozłowski, 2003; Bobkowicz – Lewartowska, 2005; Pisula, 2010)

STOSOWANA ANALIZA BEHAWIORALNA (ABA - applied behavior analysis)

• jedna z najbardziej skutecznych form terapii w przypadku małych dzieci; jest to tzw. „edukacyjne leczenie autyzmu”

• opiera się na zasadach uczenia się (przede wszystkim na warunkowaniu sprawczym <instrumentalnym> i klasycznym) oraz technikach modyfikacji zachowania;

• analiza zachowania polega na szczegółowym określeniu bodźców powodujących dane działanie oraz rozłożeniu nauki określonej umiejętności, np. ubierania się, na cele częściowe: dziecko uczy się ich oddzielnie, ponieważ jest to dla niego łatwiejsze niż opanowanie całego celu;

STOSOWANA ANALIZA BEHAWIORALNA (ABA) • jest uważana za szczególnie skuteczną w wygaszaniu negatywnych zachowań takich, jak: agresja, autoagresja (samouszkadzanie się); uważa się bowiem, że ww. problemy są podtrzymywane przez funkcję, jaką pełnią w regulowaniu aktywności dziecka; z uwagi na to: a) zmierza się do określenia czynników umożliwiających przewidywanie wystąpienia i utrzymania się problemu, b)opracowuje się interwencję ukierunkowaną na zapobieganie wystąpieniu tego problemu w przyszłości;

•identyfikacja problemu w zachowaniu;•określenie funkcji, jaką pełni dane zachowanie i celu, jakiemu służy; •opracowanie programu nauczenia dziecka akceptowanego, alternatywnego zachowania;

wymaga to wnikliwej obserwacji dziecka wraz z kontekstem, w jakim dochodzi do jego powstania;


• dziecko opanowuje kolejne umiejętności lub ich elementy dzięki metodzie wyodrębnionych prób, tj. poprzez wielokrotne powtarzanie prób uczenia się, które przebiegają intensywnie i mają charakter krótkich sesji prowadzonych wg schematu:

bodziec – reakcja – wzmocnienie

• po opanowaniu elementów umiejętności, nauczanie obejmuje całe wybrane zachowanie za pomocą wielu technik;

• praca 1:1- z jednym dzieckiem pracuje jeden terapeuta, co ułatwia dziecku utrzymanie uwagi na obiekcie nauki;

•


• pierwszy etap nauki: kształtowanie podstawowych umiejętności, np. : siedzenie na krześle i patrzenie na nauczyciela;

- wzmacnianie są wszelkie przejawy motywacji dziecka do opanowania danej umiejętności;

- kontrolowane są bodźce, które docierają do dziecka, dzięki czemu ma możliwość skojarzenia wzmocnienia ze swoim pożądanym zachowaniem;

- nauka przebiega w warunkach silnie ustrukturalizowanych: dzięki ściśle określonym poleceniom, podpowiedziom, wzmacnianiu dziecko jest łatwiej odnieść sukces; •


• kolejny etap nauki: praca nad generalizacją zachowania;

- stopniowo sesje nauki odbywają się w warunkach mniej ustrukturalizowanych, w naturalnych sytuacjach, podczas których wykorzystywane jest uczenie się sytuacyjne;

- nauka obejmuje m.in.: komunikowanie się, w tym werbalne, samoobsługę, umiejętności społeczne oraz szkolne konieczne do nauki w szkole;

- w przypadku małych dzieci zajęcia zazwyczaj odbywają się w naturalnym środowisku (w domu); prowadzą je też wyspecjalizowane ośrodki, w których dziecko przebywa przez wiele godzin w ciągu tygodnia; sesje są prowadzone przez odpowiednio wykwalifikowanych terapeutów;

(Kozłowski, 2005, Pisula, 2010)

STOSOWANA ANALIZA BEHAWIORALNA (ABA) ETAPY ANALIZY ZACHOWANIA:

(za: Pisula, 2010)

• określenie zachowania, które powinno zostać zmienione,

• przeprowadzenie wielokrotnej bezpośredniej obserwacji tego zachowania i zebranie informacji na temat jego częstości, czasu trwania, nasilenia oraz czynników je poprzedzających i towarzyszących mu,

• sformułowanie hipotezy dotyczącej przyczyny zachowania,

• opracowanie i przeprowadzenie interwencji mającej na celu zmianę zachowania,

• pomiar i ocena efektów interwencji,

• ewentualna modyfikacja interwencji, stosowana do zmian następujących w zachowaniu dziecka (lub ich braku).

PROGRAM TEACCH(Treatment and Education of Autistic and Related

Communication Handicapped Children) E. Schopler, M. Laansing, L. Waters

• jest to Program Terapii i Edukacji Dzieci Autystycznych oraz Dzieci z Zaburzeniami w Komunikacji; jest to zintegrowane podejście do terapii i edukacji osób z autyzmem;

• został zapoczątkowany w 1966r. na Uniwersytecie Północnej Karoliny w Chapel Hill; główny twórca: Eric Schopler;

• pierwszy oddział TEACCH utworzono w 1972 r.; był to pierwszy stanowy program w USA dotyczący autyzmu;

• obecnie program TEACCH jest spopularyzowany nie tylko w USA, ale również w Europie, Japonii i Australii;

PROGRAM TEACCH(Treatment and Education of Autistic and Related

Communication Handicapped Children) E. Schopler, M. Laansing, L. Waters

• model interwencji stosowany w TEACCH jest interdyscyplinarny i holistyczny; osoba z autyzmem jest bowiem traktowana całościowo, tj. uwzględnia się jej różnorodne cechy, umiejętności i trudności;

• w podejściu tym łączy się różne metody terapeutyczne i edukacyjne, uznając, że najbardziej przydatne są metody poznawcze i behawioralne;

• najlepsze efekty można osiągnąć w terapii łącząc działanie rodziców z pracą terapeutów-profesjonalistów;

GŁÓWNE ZASADY UWZGLĘDNIONE W MODELU TEACCH

• CEL INTERWENCJI: rozwijanie zdolności i umiejętności adaptacyjnych osób z autyzmem oraz przystosowanie środowiska do ich potrzeb.

• Przygotowanie INDYWIDUALNEGO PROGRAMU poprzedzone jest wszechstronną oceną trudności doświadczanych przez dziecko i jego mocnych stron.

• Problemy doświadczane przez osoby z autyzmem najlepiej można wyjaśnić, odwołując się do TEORII POZNAWCZYCH i BEHAWIORALNYCH.

• ROZWIJANIE ZDOLNOŚCI, przy jednoczesnej AKCEPTACJI DEFICYTÓWI SŁABOŚCI występujących u dzieci i w ich rodzinach.


• przyjęty model terapii powinien mieć charakter MULTIDYSCYPLINARNY I HOLISTYCZNY oraz bazować na EDUKACJI.

• edukacja i terapia powinny odbywać się w odpowiednio zorganizowanym środowisku fizycznym: STRUKTURALIZACJA ŚRODOWISKA, WYZNACZANIE SFER CZASOWO – PRZESTRZENNYCH, OPRACOWANIE ROZKŁADÓW DNIA I SCHEMATÓW AKTYWNOŚCI;

• wykorzystywanie w procesie edukacyjnym i terapeutycznym przede wszystkim MATERIAŁU WIZUALNEGO, w mniejszym stopniu słuchowego; pomoce: obrazkowe przedstawienie informacji lub w formie zapisanego tekstu;


• stworzenie osobie z autyzmem MOŻLIWOŚCI PRZEWIDYWANIA ZDARZEŃ, co daje poczucie istnienia określonego porządku i obniża poziom lęku; w takich warunkach osoby z autyzmem łatwiej osiągają powodzenie, co z kolei wpływa na ich samopoczucie i zwiększa motywację do podejmowania kolejnych wysiłków;

• zachowanie STAŁOŚCI ŚRODOWISKA przy równoczesnym rozwijaniu ELASTYCZNOŚCI ZACHOWANIA – stopniowe wprowadzanie niewielkich zmian (np. nie zmienia się scenariusz podawania i spożywania obiadu, a dokonuje się niewielkich modyfikacji drobnych elementów schematu: zmiany dot. sposobu nakrycia stołu, używanych naczyń, rodzaju pożywienia, osób uczestniczących w posiłku);

MODEL TEACCH

• punktem wyjścia do opracowania indywidualnego programu jest ocena poziomu funkcjonowania dziecka w różnych sferach, dokonana za pomocą narzędzi: CARS, PEP-R (Profil Psychoedukacyjny), AAPEP;

• indywidualne programy interwencji realizowane są równocześnie w domu, jak i w szkole;

• programy realizuje bardzo dobrze wykwalifikowana kadra, która obok pomocy dzieciom, udziela wsparcia rodzicom, ucząc ich, jak realizować programy; specjaliści prowadzą też konsultacje w szkołach i ośrodkach terapeutycznych;

• rodzice traktowani są jako współterapeuci; uczestniczą w tworzeniu i realizacji programu

(Schopler i in., 1995; Mesibov, 2004; Bobkowicz – Lewartowska, 2005; Pisula, 2010)

NIEDYREKTYWNE METODY TERAPII

NIEDYREKTYWNA TERAPIA

• w terapii niedyrektywnej bardzo ważną rolę odgrywa podążanie za dzieckiem i nawiązanie z nim kontaktu;

• terapeuta przyjmuje propozycję zabawy ze strony dziecka, naśladuje jego zachowanie oraz akceptuje fakt, że dziecko może odrzucić proponowane przez niego formy aktywności;

• terapeuta jest partnerem, który chce się włączyć w świat przeżyć dziecka poprzez przyjęcie postawy ucznia, nie nauczyciela;

• podstawowym wyznacznikiem tej metody jest obniżenie poziomu lęku u dziecka poprzez uproszczenie środowiska tak, aby stało się ono przyjazne, łatwe do przewidzenia i kontrolowania

( Sałacki, 2003)

TERAPIA NIEDYREKTYWNA HANNY OLECHNOWICZ ELEMENTY TERAPII WIĘZI I DIALOGU

H. Olechnowicz uważa, że niedyrektywność to przede wszystkim powstrzymywanie się od wydawania poleceń w sytuacji

terapeutycznej i podczas zabawy.

Celem terapii jest obniżanie lęku u osób z autyzmem oraz uczenie zachowań potrzebnych w środowisku.

Droga „wychodzenia z autyzmu” jest długim procesem, w którym porażki przeplatają się z sukcesami i który jest ogromnym

wyzwaniem dla rodziców oraz terapeutów.

Nagrodą za pełną poświęcenia pracę z dzieckiem autystycznym jest przełamanie jego izolacji społecznej i poprawa jego funkcjonowania

w otoczeniu.

TERAPIA NIEDYREKTYWNA HANNY OLECHNOWICZ

Zasady terapii niedyrektywnej w pracy z dziećmi autystycznymi wprowadziła Hanna Olechnowicz (1983).

Kontynuatorkami pracy H. Olechnowicz były: M. Grodzka, M. Kościelska oraz A. Czownicka.

Hanna Olechnowicz uważała, że w początkowym okresie terapii dziecko jest bardzo często przestymulowywane.Jeśli dziecko będzie „bombardowane” zbyt dużą ilością

bodźców, może zacząć wycofywać się z kontaktu lub odetnie się od tej stymulacji w sposób dramatyczny /

zdecydowany.

TERAPIA NIEDYREKTYWNA HANNY OLECHNOWICZ

Na początku procesu terapii terapeuta powinien „podążać za dzieckiem” przez naśladowanie jego zachowań.

Powtarzanie form aktywności dziecka – według Olechnowicz – umożliwia mu odczucie, że jest sprawcą działania innej osoby

i WŁĄCZENIE SIĘ DO DIALOGU BEHAWIORALNEGO Z DOROSŁYM.

Wiele osób pracujących z dziećmi z autyzmem podaje, że do nawiązania kontaktu wzrokowego z dzieckiem

oraz do powstania poczucia, że jest się zauważonym przez nie, dochodzi najczęściej w sytuacji naśladowania jego zachowań. „Imitując różne formy aktywności dziecka, można je później stopniowo zmieniać, uważając, aby nie zerwać bezsłownego

dialogu.”

(Olechnowicz, 1983, 2005; Bobkowicz – Lewartowska, 2005, s. 94)

TERAPIA ZABAWOWAopracowana przez V. Axline

• należy do grupy terapii niedyrektywnych; • zadanie terapeuty: stwarzanie optymalnego klimatu dla rozwoju dziecka; • V. Axline twierdziła, że od początku swojego istnienia człowiek posiada indywidualne możliwości rozwojowe oraz silną tendencję zmierzającą do realizowania tych możliwości i zdolności - jest to tzw. tendencja do samoaktualizacji; • jeśli pozwolimy danej osobie działać zgodnie z tendencją do samoaktualizacji, to będzie się ona rozwijać zachowania społecznie pożądane, coraz pełniej wykorzystując swoje możliwości;

TERAPIA ZABAWOWAWARUNKI DO PROWADZENIA TERAPII

a) terapia nie musi być prowadzona w specjalnie przygotowanych do tego pomieszczeniach; wiele sesji prowadzonych przez V. Axline odbywało się np. w klasie szkolnej;

b)zabawki przeznaczone do terapii muszą mieć prostą konstrukcję, aby nie stwarzały dziecku dodatkowych trudności w trakcie operowania nimi; muszą być również mocne i wytrzymałe;

c)postacie lalek powinny reprezentować wszystkich członków rodziny: matkę, ojca, dziadków, starsze i młodsze rodzeństwo;

d) w pokoju przeznaczonym do zabawy powinna znajdować się też skrzynia z piaskiem;

ZASADY TERAPII ZABAWOWEJopracowane przez Virginię Axline

zostały oparte na koncepcji terapii niedyrektywnej Rogersa.

Rogers podkreślał, że nauczyciela powinny cechować:

A)postawa akceptacji, zaufania i nagradzania jako wyraz poszanowania dziecka, jego uczuć i opinii; B) ufność, wiara w zdolności rozwoju każdego dziecka,

w jego umiejętności doskonalenia się i dojrzewania.

Ww. postawa nauczyciela sprawia, że pomiędzy nauczycielem a uczniem dochodzi do nawiązania więzi

uczuciowych.

ZASADY TERAPII ZABAWOWEJVirginia Axline

w oparciu o ww. założenia Rogersa sformułowała osiem podstawowych zasad pracy z dzieckiem:

1.Ustanowienie porozumienia, wytworzenie przez terapeutę ciepłych, przyjacielskich stosunków pracy z dzieckiem.

2. Całkowita akceptacja dziecka – takiego, jakim ono jest.

3. Wytworzenie atmosfery swobody, zapewnienie dziecku możliwości pełnego wyrażania swoich uczuć.

4. Rozpoznawanie i odzwierciedlanie uczuć dziecka przez terapeutę.

ZASADY TERAPII ZABAWOWEJVirginia Axline

w oparciu o ww. założenia Rogersa sformułowała osiem podstawowych zasad pracy z dzieckiem:

5. Szanowanie dziecka. Terapeuta traktuje dziecko jako zdolne do rozwiązywania własnych problemów i za to odpowiedzialne.

6. Dziecko kieruje przebiegiem spotkań.

7. Terapeuta nie przyspiesza terapii. 8. Przypisywanie dużego znaczenia do określonych ograniczeń (dziecku nie wolno niczego niszczyć, atakować innych osób, terapeuta nie może narażać dziecko na niebezpieczeństwo).

(Bokus, 1979; Bobkowicz – Ciesielska, 2005)

METODA OPCJI KAUFMANÓW

• twórcami tej metody są rodzice autystycznego dziecka – Barry i Suzie Kaufmanowie;

• metoda opcji uznawana jest raczej za pewną filozofię życia niż metodą interwencji, która powstała podczas bardzo intensywnej rehabilitacji ich syna, u którego w dzieciństwie rozpoznano głębokie zaburzenia; praca ta prowadzona we współpracy z całą rodziną przyniosła sukces w postaci wyzdrowienia dziecka;

• Kaufmanowie założyli Instytut Opcji w Sheffield w USA, w którym prowadzą szkolenia dla rodziców i terapeutów;

• w Polsce Fundacja Synapsis wydała dwie książki B. Kaufmana: „Przebudzenie syna” (1990) i „Uwierzyć w cud” (1991)

PODSTAWOWE ZASADY METODY OPCJI

1)Wobec dziecka należy postępować w taki sposób, aby interakcje społeczne były dla niego przyjemne i zapewniały mu poczucie bezpieczeństwa.

2) Podstawowym warunkiem jest pełna akceptacja.

3)Pozornie bezsensowne zachowanie dziecka można zrozumieć przez pryzmat doświadczanych przez niego trudności i dążeń do uzyskania kontroli nad otoczeniem.

4)Podstawowa forma pracy: intensywne interakcje jeden na jeden.

5)Rodzice jako osoby odpowiedzialne za terapię swego dziecka (prowadzą ją sami z pomocą wolontariuszy) powinni rozwinąć

w sobie odpowiednią postawę wobec dziecka, siebie, i świata, która zwierać będzie: otwartość, akceptację i zrozumienie.

6) Warunek sukcesu: wyzwolenie w dziecku własnej motywacji do angażowania się w interakcje.

ETAPY PRACY Z DZIECKIEM WG OPCJI KAUFMANÓW1)zrozumienie niemożności dziecka w zakresie komunikowania się;

2) w ślad za zrozumieniem dziecka przychodzi świadomość, że dziecko przejawiając chaotyczne, bezładne ruchy nadaje nam różne komunikaty o tym, że się boi, że czuje się mało bezpiecznie, że nie potrafi sobie poradzić z sygnałami, które ciągle do niego docierają;

3) rodzice, rozumiejąc swoje dziecko, przyjmują jego poziom, próbując z nim porozumienie;

4) stosując metodę odzwierciedlania polegającą na dokładnym naśladowaniu zachowań dziecka (np. klaśnięciem odpowiadamy na jego klaśnięcie, krzykiem na krzyk), przekazują dziecku informacje o swojej akceptacji, o tym, że są do niego podobni; „W ten sposób pomagamy dziecku zauważyć nas i rozpoznać jako niezagrażający element jego świata” (Kruk – Lasocka, 1999, s. 77)

(Bobkowicz – Lewartowska, 2005; Swenson, 2005; Pisula, 2010)

KONCEPCJA OLGI NIKOLSKIEJ (1993)

ZASADY NAWIĄZYWANIA KONTAKTU TERAPEUTYCZNEGOZ DZIEĆMI AUTYSTYCZNYMI:

1)Na początku pracy terapeutycznej nie powinno zwracać się bezpośrednio do dziecka i stosować przymusu.

2) Próby kontaktu powinny odpowiadać poziomowi, na którym dziecko obecnie funkcjonuje i być podejmowane w ramach aktywności, którymi się zajmuje.

3) Należy włączać elementy kontaktu w momentach autostymulacji, żeby skojarzyć je z przyjemnymi doznaniami zmysłowymi.

KONCEPCJA OLGI NIKOLSKIEJ

4) Należy stopniowo poszerzać źródła zadowolenia dziecka tak, aby preferowało przebywanie z ludźmi, a nie w samotności.

5) Terapia może czasami trwać bardzo długo. Nie należy jej jednak w żaden sposób przyspieszać.

6) Formy kontaktu można doskonalić dopiero wtedy, gdy u dziecka zostanie utrwalona potrzeba kontaktu i będzie przejawiało spontaniczne reakcje afektywne.


7) Doskonalenie form kontaktu powinno się odbywać powoli i z uwzględnieniem przejawianych przez dziecko stereotypów współdziałania z innymi. Formy kontaktu należy doskonalić poprzez ostrożne wprowadzanie nowych elementów w strukturę form, które już istnieją.

8) Należy dozować kontakt emocjonalny z dzieckiem, żeby nie był on dla niego źródłem dyskomfortu i przez to, aby nie był powodem regresu.


9) Dziecko, które jest na dalszym etapie terapii (w wyniku czego utraciło swoją obronę autystyczną), należy chronić przed konfliktami z najbliższymi.

10) Najważniejszym celem terapii jest skupienie dziecka na procesie i rezultatach jego samodzielnych kontaktów emocjonalnych ze światem, a nie samo nawiązanie z nim kontaktu.

(Piszczek, 1999)

PODEJŚCIE PSYCHOANALITYCZNE

• działania terapeutyczne proponowane przez psychoanalityków zmierzają do PSYCHOTERAPII DZIECKA I JEGO RODZICÓW;

• CEL PSYCHOTERAPII: ujawnienie u matki i dziecka stłumionego, wypartego, często nieświadomego konfliktu;

• dzięki wyeksponowaniu owego konfliktu, dziecko będzie stopniowo wychodzić z autyzmu.


Od lat 60-70 – tych XX w. we Francji psychiatrzy dziecięcy i psycholodzy z wykształceniem psychoanalitycznym jako

pierwsi zainteresowali się losem dzieci autystycznych, które wcześniej były umieszczane w szpitalach

psychiatrycznych lub na oddziałach zamkniętych, gdzie koncentrowano się przede wszystkim na deficytach.

Bazowali oni na dorobku psychoanalityków anglosaskich: Frances Tustin, Margaret Malher, Donald Meltzer,

oraz znajdowali oparcie w „Eksperymentalnej Szkole w Bonneuil” - instytucji stworzonej przez M. Mannoniego, gdzie swój ogromny

wkład pracy wnieśli Rosine i Roberta Lefort’owie - uczniowie Lacana.


WW. dorobek daje praktykującym psychiatrom, psychologom, pielęgniarkom, wychowawcom, logopedom, specjalistom

terapii psychomotorycznej wyobrażenie o możliwej terapii i o takim procesie edukacyjnym, który uwzględnia SYMPTOM

PODMIOTU, bez ograniczania się do wymiaru „bezpośredniej presji”.

W tej właśnie perspektywie powstają dzienne oddziały szpitalne – bazujące na takim podejściu do pacjenta, które nie

bazowałoby na wymiarze deficytu i które uwzględniałoby SPECYFIKĘ KAŻDEGO PODMIOTU.


• do specyfiki problemu należy m.in. sytuacja domowa, różne bywają bowiem „konfiguracje” istniejące w poszczególnych rodzinach;

• z rodzicami przeprowadzane są rozmowy, podczas których słucha się uważnie tego, co mają oni do powiedzenia;

• dzieci i młodzież biorą udział w małych grupach, gdzie proponuje się im różne zajęcia w formie „pracowni”, dzięki czemu mogą realizować swoje zainteresowania;

• przy okazji posiłków, zabaw, nauki, mogą oni wykształcić i utrwalić nowe relacje społeczne oraz nowy stosunek z wymaganiami, czyli z tym, co wyznacza strukturę rzeczywistości wszystkich dzieci, jednak przed czym dzieci autystyczne się bronią.


• traktując stereotypowe, powtarzalne zachowania, jego echolalii jako pierwszą, wdrożoną przez samo dziecko terapię służącą obronie, należy umiejętnie wprowadzić do niej, przy utrzymaniu dyskretnej obecności, nowe elementy, które uczynią „świat autyzmu” bardziej wielowymiarowym;

• utworzenie albo odkrycie przez dziecko „przedmiotu autystycznego”, niezależnie od jego formy, często dostarcza materiału pomocnego do kreowania nowych związków i nowych przestrzeni – takich, które są w większym stopniu wolne od „autystycznych” przymusów.


• w odniesieniu do wszystkich dzieci specjaliści z tego nurtu starają się dobierać w pierwszym rzędzie metody pedagogiczne i wychowawcze dające się dostosowywać w taki sposób, aby stworzyć nieco więcej miejsca dla społecznej i poznawczej specyfiki dzieci autystycznych;

• psychoanalitycy sprzeciwiają się tzw. metodom „intensywnego uczenia”, które są metodami warunkowania behawioralnego;

• towarzyszenie dzieciom i młodzieży w pracy, która ma pozwolić im zachować lub znaleźć miejsce w ramach więzi społecznej i rodzinnej;


• psychoanalityk pomaga nie tylko dziecku, ale także jego rodzicom, którzy uczestniczą w tak trudnym doświadczeniu;

• psychoanalitycy uważają, że nie są posiadaczami „prawdy psychologicznej” o autyzmie, ani też propagatorami jakiejś określonej „metody wychowawczej”.

• psychoanalitycy uważają, że możliwe jest zbudowanie innego świata niż świat obrony i ochrony, w którym pozostaje zamknięte autystyczne dziecko;

(J.Miller, J. – R. Rabanel, D. Roy , A. Stevens, 2013)

TERAPIA HOLDINGU

• terapia wymuszonego kontaktu została opracowana przez Martę Welch w USA, która oparła ją na swoich doświadczeniach terapeutycznych w kontakcie z dziećmi z zaburzeniami relacji emocjonalnych;

• opiera się na założeniu, że przyczyną autyzmu jest silny lęk, który zaburza równowagę emocjonalną i prowadzi do wycofania się z kontaktów społecznych; • w 1978r. M. Welch utworzyła Mothering Centre w Greenwich w USA, w którym podstawową metodą jest holding;

TERAPIA HOLDINGU

• w Polsce metoda ta została rozpropagowana dzięki działalności naukowej i terapeutycznej prof. H. Jaklewicz i staraniom Fundacji Synapsis;

• założenie: jako, że do powstania autyzmu doprowadza brak właściwej więzi między matką i niemowlęciem, więź tę można przywrócić, a jedną z dróg jest bliski kontakt fizyczny – CEL holdingu;

• metoda ta ma równie dużo zwolenników, co przeciwników; nie została ona empirycznie zweryfikowana; rodzice podają, że jej możliwe pozytywne efekty polegają na tym, że dziecko zaczyna wykazywać coraz większą akceptację dla bliskiego kontaktu fizycznego i znacznej poprawy kontaktu wzrokowego;

TERAPIA HOLDINGU

• dla krytyków metoda holdingu wiąże się ze stosowaniem przymusu i przemocy; ich zdaniem nieetyczne jest zmuszanie dziecka do kontaktu wbrew jego widocznemu sprzeciwowi;

krytycy podkreślają również, że w świetle współczesnej wiedzy założenie leżące u podstaw tej metody zostało zakwestionowane; obecnie wiadomo, że zaburzona więź dziecka z matką nie jest główną przyczyną autyzmu;

często jednak w późniejszym okresie relacji matka – dziecko może ona ulegać zakłóceniu, osłabieniu;

(Jaklewicz, 1993; Kruk – Lasocka, 1999Bobkowicz – Lewartowska, 2005;Pisula, 2010)

TERAPIA HOLDINGU• Fazy holdingu wyróżnione przez M. Welch:1)konfrontacja,2) odrzucenie,3) rozwiązanie.

W trakcie całej sesji terapeutycznej matka trzyma dziecko na kolanach, twarzą w twarz, stara się utrzymywać kontakt

wzrokowy (ukierunkowuje dłońmi twarz dziecka), przytula dziecko, dziecko obejmuje matkę pod jej ramionami.

Matka może przytrzymywać ręce dziecka, gdy będzie: usiłowało się wyrwać, uderzyć ją, zainteresowane autostymulacją. W czasie sesji terapeuta zachęca matkę do wyrażania swoich emocji.

Zwraca uwagę na to, aby nie hamowała ekspresji swoich uczuć, często gwałtownych (płacz, podniesiony ton głosu), którymi domaga

się nawiązania z nią kontaktu.

FAZY HOLDINGU

1)FAZA KONFRONTACJI:

- na początku tej fazy matka znajduje się bardzo blisko dziecka;

- jeśli dziecko jest bardzo niespokojne, wyrywa się matce, może ona uklęknąć nad nim i przytrzymać nogami ręce dziecka;

- matka musi panować nad aktywnością ruchową dziecka;

- niektóre dzieci dość szybko nawiązują kontakt , zwykle jednak koncentrują się na innych rzeczach;

- u dziecka narasta opór w sytuacji, gdy matka domaga się, aby dziecko patrzyło na nią i utrzymywało bliski kontakt fizyczny - to wszystko prowadzi do FAZY ODRZUCENIA;

FAZY HOLDINGU

2) FAZA ODRZUCENIA:

- przejawy odrzucenia: gwałtowne próby ucieczki przed obejmowaniem przejawiane przez dziecko (kopanie, plucie, wywijanie się, płacz, uderzanie głową, niespodziewane reakcje fizjologiczne, jak: wymioty, moczenie się);

- dziecko, które potrafi wyrazić swoje emocje w sposób werbalny, może mówić, że nie kocha matki, woli od niej innych członków rodziny;

- najważniejszy moment w tej fazie: wyrażenie przez matkę i dziecko najgłębszego żalu, pretensji, niepokojów, które mają charakter oczyszczający i prowadzą do FAZY ROZWIĄZANIA;

FAZY HOLDINGU

3) FAZA ROZWIĄZANIA:

- w miejsce walki, płaczu, wyrażonych żalów, pojawia się bardzo intensywna bliskość fizyczna i werbalna;

- u podstaw tej przemiany leżą biochemiczne mechanizmy: podczas walki fizycznej w fazie odrzucenia uwalniane są: adrenalina i noradrenalina, a w fazie rozwiązania – endorfiny;

- w fazie tej dziecko nawiązuje kontakt w pełnym tego słowa znaczeniu, który może trwać do 30 minut podczas sesji;

(Bobkowicz – Lewartowska, 2005)

TERAPIA HOLDINGU

Zdaniem H. Jaklewicz„WARUNKIEM SKUTECZNOŚCI TERAPII HOLDINGU

jest niedopuszczenie do przerwania kontaktu podczas sesji i doprowadzenie dziecka do pełnego odprężenia”.

(Jaklewicz, 1993)

Prekop uważa, że siła okazywana przez matkę ma podstawowe znaczenie w przełamywaniu bardzo znaczącej

u dzieci autystycznego potrzeby omnipotencji. (za: Jaklewicz, 1993)

PRÓBY POGODZENIA TERAPII NIEDYREKTYWNEJ I DYREKTYWNEJ

W dyskusjach nad terapią małych dzieci z autyzmem przewija się spór o sens stosowania metod dyrektywnych

i niedyrektywnych.

Ewa Pisula uważa, że wprowadzenie takiegodychotomicznego podziału i opowiadanie się po jednej

ze stron sporu jest całkowicie chybione.

Znacznie bardziej skuteczne okazuje się bowiem łączenie elementów różnych koncepcji i metod, niż uporczywe

stosowanie ściśle określonej metody.


W 1997r. w Gdańsku odbyła się konferencja naukowa, podczas której w czasie sesji panelowej podjęto dyskusje

na temat: Czy można i należy łączyć różne terapie w pracy

z dziećmi autystycznymi?

Wyraźnie zarysowały się dwa stanowiska: 1)eklektyczne, dopuszczające łączenie różnych podejść

i technik terapeutycznych,2) posługiwanie się technikami behawioralnymi, przy jednoczesnym sprzeciwie wobec stosowania w pracy z dziećmi autystycznymi innych technik poza analizą behawioralną.


W PODEJŚCIU EKLEKTYCZNYM dopuszcza się łączenie różnych podejść i technik

terapeutycznych, jeśli spełnione są następujące warunki:

• całościowa ocena, uwzględniająca mocne i słabe strony dziecka z autyzmem stanowi punkt wyjścia dla terapii;

• stosowane metody są zaproponowane wcześniej; dopuszczalne jest modyfikowanie strategii terapeutycznej;

• stosowane metody muszą być ze sobą spójne.

(Szeler, 2007)

KRYTERIA DOBORU WŁAŚCIWEGO PROGRAMU ODDZIAŁYWAŃ

TERAPEUTYCZNYCH

I OCENA EFEKTÓW

Obecnie nie istnieje żadna metoda terapeutyczna, która byłaby skuteczna we wszystkich przypadkach autyzmu, co wynika prawdopodobnie z ogromnego

zróżnicowania tego zaburzenia.

Zwykle dzieci z autyzmem korzystają z wielu rodzajów terapii równocześnie.

W ostatnim czasie obserwuje się ogromny postęp w zakresie wypracowywania nowych technik pracy

z dziećmi z autyzmem.

KRYTERIA DOBORU WŁAŚCIWEGO PROGRAMU ODDZIAŁYWAŃ TERAPEUTYCZNYCH I OCENA EFEKTÓW

„Metody stosowane w terapii są coraz bardziej skuteczne. Nadal jednak nie znaleziono sposobu, który gwarantowałby

całkowite wyleczenie z autyzmu. Coraz częściej mówi się o tym, że autyzm stanowi szczególny przykład niezwykłego rozwoju mózgu, a dotknięty nim osoby inaczej odbierają świat (…)

równie istotna jak poszukiwanie skutecznych metod terapii staje się akceptacja innego sposobu funkcjonowania”.

(Pisula, 2010, s. 149)

KRYTERIA DOBORU WŁAŚCIWEGO PROGRAMU ODDZIAŁYWAŃ TERAPEUTYCZNYCH

• WIEK DZIECKA Z AUTYZMEM: terapię dzieci do 8 roku życia prowadzą ośrodki wczesnej interwencji; należą do nich zarówno placówki mające umowy z NFZ, jak i ośrodki prywatne; niektóre oferują różnego rodzaju metody terapeutyczne, inne – koncentrują się tylko na jednym podejściu (w Polsce - głównie na terapii behawioralnej); są przedszkola dla dzieci z autyzmem; w przypadku dzieci starszych niezwykle istotny jest wybór właściwej szkoły oraz organizacja dodatkowych zajęć terapeutycznych; są ośrodki, które prowadzą zajęcia dla dzieci w różnych grupach wiekowych, jak i wyspecjalizowane w określonych problemach;


• POZIOM FUNKCJONOWANIA DZIECKA I RODZAJ TRUDNOŚCI:

- innego typu zajęć wymaga dziecko z głębokimi zaburzeniami w sferze społecznej i komunikowaniu się i niskim poziomem rozwoju umysłowego, a innych dziecko z dużym opóźnieniem rozwoju i mniej nasilonymi symptomami autyzmu, a jeszcze innych dziecko w normie intelektualnej, które ma jednak typowe dla autyzmu problemy w zakresie rozwoju społecznego i komunikowaniu się; - mniej lub bardziej mogą być nasilone inne trudności, np. zaburzenia sensoryczne lub motoryczne; - są ośrodki, które specjalizują się w pracy z dziećmi o określonym typie problemów;


• SYTUACJA RODZINY:

- Ile osób jest zaangażowanych w opiekę nad dzieckiem ?- Czy są w rodzinie inne dzieci ?- Czy rodzice pracują zawodowo ?- Ile czasu rodzice mogą poświęcić na sprawy organizacyjne związane z terapią (np. dowożenie dziecka) lub na bezpośrednie zaangażowanie w zajęcia (w wielu podejściach rodzice występują w roli współterapeutów) ? - Jak rodzice radzą sobie z zadaniami wynikającymi z trudności rozwojowych dziecka oraz z własnymi przeżyciami z tym związanymi ?


• SYTUACJA RODZINY:

- Jak sytuacja rodzinna wpływa na rodzeństwo ?

- oczekiwania rodziców dotyczące efektów terapii;

- stosunek rodziców do określonych metod – rolę odgrywają ich wiedza i doświadczenie, ale też ich cechy temperamentu i osobowości wpływające na wybór rodzaju terapii, w której uczestniczy dziecko, a niekiedy cała rodzina;

- Jak terapia wpływa na rodzinę ? – niektóre podejścia terapeutyczne są bardziej, a inne mnie obciążające zarówno pod względem wysiłku, czasu, kosztów finansowych, jak i obciążenia emocjonalnego;


• DLA KOGO PROGRAM JEST PRZEZNACZONY:

- dla dzieci młodszych / starszych; - dla dzieci z małymi / dużymi trudnościami; - dla dzieci dobrze / słabo komunikujących się;

- Czy konieczne jest duże zaangażowanie rodziców ?

- Jakie są kryteria przyjęcia dziecka na terapię, a jakie je wykluczają ?

- Czy można wskazać czynniki ograniczające efektywność programu (np. problemy ze zdrowiem fizycznym jako ograniczenie) ?


• DLA KOGO PROGRAM JEST PRZEZNACZONY:

- Czy jest to terapia dla dzieci z autyzmem, a jeśli nie, to czy była prowadzona wobec dzieci z tym zaburzeniem ?

- Czy jest prowadzona i na czym polega ocena poziomu funkcjonowania dziecka przed rozpoczęciem terapii – określenie jego indywidualnych cech i poziomu rozwoju?

- Jakie metody zostaną wykorzystane w celu oceny efektów terapii? Jakie będą obiektywne wskaźniki tego, że dziecko odnosi korzyści właśnie z określonego rodzaju terapii? Jak często będą odbywały się takie oceny? Czy i w jaki sposób dane te będą rejestrowane?


• FORMY KOMUNIKACJI MIĘDZY PROFESJONALISTAMI A RODZICAMI NA TEMAT TEGO, CO DZIEJE SIĘ Z DZIECKIEM:

- Czy rodzice będą mieli systematyczny dostęp do informacji na temat postępów w terapii oraz stosowanych metod?

- należy unikać ośrodków, które pod hasłem zachowania tajemnicy zawodowej całkowicie odmawia się rodzicom prawa do wiedzy o tym, co dzieje się podczas sesji terapeutycznych;


• Jakie są koszty i nakłady czasu ? Jakie ograniczenia życia rodzinnego wiążą się z uczestniczeniem w terapii ?

• Co wiadomo na temat prawdopodobnych prognoz, biorąc pod uwagę wiek oraz aktualny poziom rozwoju dziecka ?

• Jakie są kwalifikacje terapeutów ?

• Jakie inne podejścia można wziąć pod uwagę ?

• Jeśli dziecko bierze udział w innej terapii, to czy daną propozycję terapeutyczną można wkomponować w jej program tak, aby stanowiła jego wartościowe dopełnienie ?

OCENA EFEKTÓW TERAPII

GŁÓWNE CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA EFEKTY TERAPII:

• czas rozpoczęcia terapii – wiek dziecka w momencie rozpoczęcia terapii; (Pisula, 2010 za: Harris i Handleman, 2000)

• intensywność; (Pisula, 2010 za: Gabriels i wsp., 2001)

• zaangażowanie dziecka w bezpośrednie interakcje społeczne (co najmniej 80 % czasu);

• indywidualny program;

• edukacja i wsparcie rodziny.


• postępy poczynione przez dziecko ocenia się, mierząc POZIOM ROZWOJU POSZCZEGÓLNYCH ZDOLNOŚCI, np. komunikowania się, umiejętności społecznych, intelektualnych, motorycznych;

• w pracach naukowych za taki wskaźnik przyjmuje się ILORAZ INTELIGENCJI (IQ); choć w przypadku dzieci z autyzmem pomiar tego wskaźnika sprawia duże trudności;

• w badaniach wykazano, że IQ wyraźnie wzrasta w wyniku objęcia dziecka odpowiednią wczesną interwencją

(Pisula, 2010 za: Sigman i wsp., 1999; Harris i Handleman, 2000)


• dowiedziono, że w przypadku dzieci z autyzmem pomiar IQ nie jest najlepszym prognostykiem dalszego rozwoju; • wykazano, że trafniej można przewidzieć dalszy rozwój dzieci z autyzmem na podstawie ich ZDOLNOŚCI ZABAWY oraz KOMUNIKACJI NIEWERBALNEJ; (Pisula, 2010 za: Sigman, 1999)

• efekty terapii mogą być tez modyfikowane przez inne uwarunkowania wpływające na sytuację dziecka, tj. przez funkcjonowanie rodziny czy też przez zaangażowanie rodziców w terapię; (Pisula, 2010 za: Luiselii i wsp., 2000)

PODSUMOWANIE

• Doświadczenia rodziców wskazują na to, że DOBRY NAUCZYCIEL, tj. kompetentny, wrażliwy, zaangażowany jest niejednokrotnie ważniejszy od rodzaju programu.

• Warto zasięgnąć informacji od osób, których dzieci korzystały / korzystają już z określonego rodzaju terapii.

• Z uwagi na złożoność zaburzenia jakim jest autyzm, w przypadku poszczególnych dzieci EFEKTYWNE MOGĄ BYĆ RÓŻNE PODEJŚCIA I METODY TERAPEUTYCZNE.

PODSUMOWANIE

• Terapia dziecka z autyzmem powinna być oparta na wszystkich jego potrzebach oraz traktować dziecko jako osobę o określonych właściwościach i rozmaitych potrzebach, w tym emocjonalnych, „a nie jak zbiór funkcji wymagających usprawnienia”.

• „W związku z niedostatkiem wiedzy na temat przyczyn autyzmu pojawia się wiele kontrowersyjnych, niesprawdzonych, za to bardzo nagłaśnianych sposobów leczenia. Konieczne jest zachowanie ostrożności przy decydowaniu się na taki rodzaj terapii i dążenie do uzyskania obiektywnych informacji na jego temat”.

(Pisula, 2010, s. 156)

LITERATURA:

L. Bobkowicz – Lewartowska (2005). Autyzm dziecięcy. Zagadnienia diagnozy i terapii. Kraków Impuls.

B. Bokus (1979). Niedyrektywna terapia zabawowa. Koncepcja V. Axline. Psychiologia wychowawcza nr 36, s. 673 – 688.

H. Jaklewicz (1993). Autyzm wczesnodziecięcy. Diagnoza, przebieg, leczenie. Gdańsk GWP.

J. Kozłowski (2003). Zastosowanie teorii uczenia się w terapii małych dzieci z autyzmem na przykładzie Projektu Wczesnej Interwencji O.I. Lovassa w: D. Danielewicz, E. Pisula (red.). Terapia i edukacja osób z autyzmem. Wybrane zagadnienia. Warszawa Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej.

J. Kozłowski (2005). Zachowania trudne u osób z zaburzeniami rozwojowymi: behawioralny model diagnozy, terapii i profilaktyki w: D. Danielewicz, E. Pisula (red.). Wybrane formy terapii i rehabilitacji osób z autyzmem. Kraków Impuls.

B. Mesibov (2004). Czym jest TEACCH? Autyzm nr 3, s. 14.

J.Miller, J. – R. Rabanel, D. Roy , A. Stevens (2013). Autyzm i psychoanaliza. Nasze przekonania. Psychoanalityczny Instytut Dziecka, Komisja Inicjatyw.

LITERATURA:

H. Olechnowicz (1983). Wczesny autyzm dziecięcy. Symptomatologia, diagnostyka, etiologia i terapia w: E. Czownicka (red.). Psychologiczne problemy wczesnego autyzmu dziecięcego. Warszawa WSPS.

H. Olechnowicz (2005). Wokół autyzmu. Fakty, skojarzenia, refleksje. Warszawa WSiP.

E. Pisula (2010). Autyzm. Przyczyny, symptomy, terapia. Gdańsk Harmonia.

M. Piszczek (1999). Typologia O. S. Nikolskiej - próba zrozumienia dynamiki zaburzeń z kręgu autyzmu. Dziecko Autystyczne. T VII, nr 1. Warszawa Krajowe Towarzystwo autyzmu .

B. Sałacki (2003). Jak pomóc dziecku z autyzmem. Lublin: Krajowe Towarzystwo Autyzm.

E. Schopler, R. J. Reichler i in. (1995). Profil psychoedukacyjny (PEP – R). Zindywidualizowana ocena i terapia dzieci autystycznych oraz dzieci z zaburzeniami rozwoju, tom. 1. Gdańsk Stowarzyszenie Pomocy Osobom Autystycznym.

E. Schopler, R. J. Reichler i in. (1995). Profil psychoedukacyjny (PEP – R). Zindywidualizowana ocena i terapia dzieci autystycznych oraz dzieci z zaburzeniami rozwoju, tom. 1. Gdańsk Stowarzyszenie Pomocy Osobom Autystycznym.

LITERATURA:

E. Schopler, R.J. Reichler, M. Lansing (1995). Techniki nauczania dla rodziców i profesjonalistów. Gdańsk SPOA.

K. Szeler (2007). Wybrane metody terapii osób dotkniętych autyzmem w świetle literatury. Pedagogia Christiana 2 (20).

M. Swenson (2005). Metoda Opcji: filozofia, terapia, sposób na życie – refleksje wolontariusza w: E. Pisula i D. Danielewicz (red.). Wybrane formy terapii i rehabilitacji osób z autyzmem. Kraków Impuls.

Documents

WYBRANE METODY I FORMY TERAPII OSÓB AUTYSTYCZNYCH