Paweł KmiecikBezpieczeństwo Narodowe

Wybrane metody teoretyczne oraz

narzędzia i techniki badań bezpieczeństwa

teoria - jest określana jako system swoistych pojęć, aksjomatów, definicji, a także i twierdzeń, których zadaniem jest ustalanie relacji, jakie występują pomiędzy tymi właśnie pojęciami, aksjomatami, definicjami i twierdzeniami. Tworzą one w ten sposób bardzo jednolity i spójny system pojęciowy, który opisuje każdą rzecz, czy też dziedzinę, zarówno od strony jej fizyczności jak i abstrakcyjności.

Czym jest teoria?

Najprościej rzecz ujmując,teroie tworzone są, aby usystematyzować wszelkie fakty, wyjaśnić dlaczego one występują bądź powstały, a także by na ich podstawie starać się przewidywać i prognozować przyszłe zdarzenia.

Teoria, która niestety nie jest poparta żadnymi faktami, ani dowodami nazywana jest hipotezą.W ogólnym rozumieniu i w języku potocznym słowa teoria używa się, aby stworzyć swego rodzaju uproszczenie rzeczywistości. Taki model ma służyć jedynie w celu analizy i przeanalizowania danego zagadnienia. Teoria może być stosowana tylko w odniesieniu do przedmiotów i dziedziny, której bezpośrednio dotyczy.

- przecziwieństwo praktyki

- przeciwieństwo konkretu

- przeciwieństwo zdrowego rozsądku - przeciwieństwo wiedzy pewnej

- przeciwieństwo empirii

Teoria w języku potocznym to:

Teoria gromadzi w nauce wiedzę wyjaśniającą.

FUNKCJE TEORII

FUNKCJA WYJAŚNIAJĄCA (EKSPLANACYJNA)

FUNKCJA DESKRYPTYWNA (OPISOWA)

FUNKCJA WARTOŚCIUJĄCA

(AKSJOLOGICZNA)

FUNKCJA PRZEWIDUJĄCA (PROGNOSTYCZNE)

FUNKCJA PRAKTYCZNA

FUNKCJA WYJAŚNIAJĄCA (EKSPLANACYJNA)

• wyjaśniania, kazualne - czyli przyczynowe, najwartościowsza forma wyjaśniania, ponieważ podaje przyczyny,

Przykład: „Jabłko spadło na ziemię ponieważ zadziałała siła grawitacji”

• wyjaśnianie teleologiczne, inaczej celościowe, podaje cel charakterystyczny dla założeń religijnych, podaje funkcje

danego zjawiska,

• wyjaśnienie genetyczne - stosowane w historii, próbuje się stan istniejący w danym okresie czasu wyjaśnić przez wskazanie stanu poprzedzającego istniejący stan (wcześniejsze etapy, czyli

ciągi genetyczne), przypadek szczegółowego wyjaśniania kazualnego, Przykład: „Polacy chłodno oceniają stosunki Polsko

– Rosyjskie ponieważ pamiętają wydarzenia w Katyniu podczas II WŚ.”

• wyjaśnienie psychologiczne, wiedza potoczna, uznanie czegoś, dlatego, że jest dla nas oczywiste i zrozumiałe

Przykład: „Jabłko to owoc.”

FUNKCJA DESKRYPTYWNA (OPISOWA)

Niektórzy uważają, że opis należy do funkcji nauki a nie teorii, bo teoria wykracza i wyrasta poza opis, teoria jest nadbudową opisu,

natomiast opis to wiedza o faktach.Przykład: „To jabłko jest czerwone.”

FUNKCJA PRZEWIDUJĄCA (PROGNOSTYCZNA)

Przewidywanie zjawisk, których jeszcze nie ma, ale zaistnieją, odwrotność wyjaśniania, znając przyczyny przewidujemy skutki,

jeżeli wyjaśnianie przyczyny jest prawdziwe to łatwo nam przewidzieć skutki.

Przykład: „Nadchodzący front burzowy przyniesie ulewne opady desczu.”

FUNKCJA PRAKTYCZNA

np. projektowanie przyszłego świata, przyszłość jest wytwarzana naszym działaniem decyzyjnym, decyzje te są zawsze

podejmowane w jakimś środowisku warunkującym, ponieważ podejmowanie decyzji zależy od naszej hierarchii wartości, uczuć

ekspresji, wiedzy. W naukach społecznych wiedza potencjalnie jest praktyczna, często używa się kłamstwa, świat wiedzy

prawdziwej jest różny od świata zastosowań tej wiedzy

FUNKCJA WARTOŚCIUJĄCA (AKSJOLOGICZNA)

Wszystko, co cenne jest godne pożądania i wyboru

METODY BADAŃ TEORETYCZNYCH

Poznanie teoretyczne prowadzi do sformułowania systemu hipotez i twierdzeń – służy do budowy teorii.Wyróżniamy następujący metody:

eksperyment myślowy (operowanie wyidealizowanymi obiektami i znakami – wyodrębnić najbardziej istotne cechy badanych zjawisk i możemy nimi manipulować w swojej wyobraźni – pozwala przechodzić od ogółu do szczegółu);

idealizacja (wydzielenie jednego z istotnych warunków istnienia zjawiska abstrakcyjnego i na stopniowym zmienianiu tego warunku możemy stworzyć idealny obiekt, którego w rzeczywistości nie ma, ale do którego zawsze się dąży)

modelowanie (budowanie abstrakcyjno-matematycznych modeli zjawisk i procesów politycznych. Budowanie kopii, które zastępują oryginały. Modelowanie może być w języku naukowym, sztucznym, stosowane są grafy);

metoda hipotetyczno-dedukcyjna (sprowadzanie i tworzenie systemu pewnych dedukcyjnych hipotez – najpierw najbardziej ogólna hipoteza, potem przechodzimy do hipotez, które stykają się z doświadczeniem);

przechodzenie od abstrakcji do konkretu (konieczne, obejmuje cały cykl poznawczy. Zaczyna się od zmysłowego obiektu i przechodzimy do konkretu – może być odwrotnie)

metoda historyczna (związana z systematyzacją; musimy szukać histori w swojej przeszłości, powinna uzupełniać się z metodą logiczną);

klasyfikacja i systematyzacja (to, co wcześniej);

weryfikacja (polega na wykrywaniu prawdziwości)

falsyfikacja (szukanie nieprawdziwości); czym hipotez jest prostsza, tym stopień jej sprawdzalności jest wyższy

Metody badań w naukach społecznych wg. Janusza

Sztumskiego„Na płaszczyźnie teoretycznej uzyskuje się głębszą i doskonalszą syntezę nauki, w postaci odpowiednio sformułowanych teorii naukowych, świadczących o osiągnięciu przez naukę wyższego stopnia roz-woju.Tutaj pojęcia i sądy, za pomocą których wypowiada się prawa rządzące jakąś sferą zjawisk, są uogólnione, sprzężone wzajemnie i zjednoczone pewną wspólną myślą — ideą teorii.” J. Sztumski, „Wstęp do metod i technik badań społecznych.”

TEORETYCZNE METODY BADAŃ W

UJĘCIU GRAFICZNYM:

TEORIACEL

POZNAWCZY

Problemy związane z rozwojem nauki, jej teorii, tworzenie nowej wiedzy i metodologii i

metodyki badańALGORYTM

POSTĘPOWANIA POZNAWCZEGO

Nowa twierdzenia, a nowa teoria

Weryfikacja logiczna i

empiryczna hipotezy

Teoretyczne wyjaśnienie

problemu: hipoteza

Problemy wynikające z

dotychczasowych uogulnień

J. Sztumski

Metody badań w naukach społecznych:

„W naukach społecznych ukształtowały się swoiste metody umożliwiające w różnym stopniu wyjaśnianie zjawisk, będących przedmiotem zainteresowania tych nauk. Do najbardziej rozpowszechnionych można zaliczyć następujące metody:

a) porównawczą,b) historycznąc) dialektycznąd) funkcjonalnąe) strukturalną orazf) systemową które postaramy się bliżej

scharakteryzować.”

J. Sztumski, „Wstęp do metod i technik badań społecznych.”

Zapytacie pewnie jak to wszystko ma się do

bezpieczeństwa?

Bezpieczeństwo oraz obronność należy do dziedziny nuk

społecznych, więc metody i techniki badań tam stosowane nadają się do użycia w procesach badawczych nad

bezpieczeństwem.

Jakie dziedziny i dyscypliny nauki zajmują się

bezpieczeństwem?Wszystkie nauki, które zajmują się funkcjonowaniem człowieka

w określonych warunkach.

Mając powyższe na uwadzę przejdźmy zatem do

meritum sprawy.

Na początek, szczypta informacji

ogólnych o badaniach

naukowych:

„Metoda badawcza to zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących najogólniej całośd postępowania badawczego zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego”

Por., J. Apanowicz, Metodologia nauk s. 69-70

PRZEDSTAWMY WIĘC METODY I TECHNIKI

BADAŃ NAD BEZPIECZEŃSTWEM:

Badania podstawowe:

Poznawcze, teoretyczne wzbogacenie danej dyscypliny wiedzy, ich wynikiem jest formułowanie ogólnych praw nauki Ujęcie badanego zjawiska:o Rozwojowo (następstwo czasowe)o Genetycznie (proces poznawania)o Historycznie (rozwój i geneza relacji podmiotowo-przedmiotowych) Metodyczne poznanie:o postawienie nowego problemu na podstawie dotychczasowych uogólnieo,o wyjaśnienie teoretyczne nowego problemu i postawienie nowych tez i hipotez,o logiczna i empiryczna weryfikacja tez i hipotez,o postawienie nowych uogólnieo i twierdzeo (tez) oraz wysunięcie nowych teorii

Badania stosowane:

Poznanie empiryczne, formułowanie pragmatycznych wniosków usprawniających działalnośd człowieka. Charakter prac deskryptywny, eksplanacyjny, replikacyjny Ujęcie badanego zjawiska:o Opisanie zjawiskao Wyjaśnienie przyczyn, związków i relacjio Umiejętne zastosowanie wiedzy do rozwiązania danego problemu Metodyczne poznanie:o postawienie problemu wynikającego z praktyki,o przyjęcie określonych hipotez na podstawie dotychczasowych teorii i wyników badao empirycznych,o krytyka logiczna i weryfikacja istniejących (obowiązujących) teorii,o przedstawienie nowych twierdzeo typu diagnostycznego, terapeutycznego, prognostycznego

Badania diagnostyczne:

Stwierdzenie faktów, ustalenie stanu funkcjonowania przedmiotu badao. Charakter prac deskryptywny, eksplanacyjny Ujęcie badanego zjawiska:o Wyjaśnienie stanu rzeczywistego, struktury przedmiotu badaoo Stwierdzenie zależności Metodyczne poznanie:o postawienie problemu wynikającego z praktyki,o przyjęcie określonych hipotez na podstawie dotychczasowych teorii i wyników badao empirycznych,o krytyka logiczna i weryfikacja istniejących (obowiązujących) teorii,o przedstawienie nowych twierdzeo typu diagnostycznego,o przygotowanie materiału do prognozowania (wstęp do prognozowania)

Badania weryfikacyjne

Potwierdzenie lub zaprzeczenie określonego stanu. Charakter prac deskryptywny, eksplanacyjny Ujęcie badanego zjawiska:o Wyjaśnienie zależności pomiędzy zmiennymi niezależnymi a zmiennymi zależnymi Metodyczne poznanie:o badania oparte na znanych skutkach bez znajomości przyczyn - podejście redukcyjne - ustalenie przyczyn,o badania oparte na znanych przyczynach bez znajomości skutków- podejście indukcyjne - ustalenie następstw do znanych przyczyn

Badania kompleksowe

Przedmiot badań nie stanowi spójności. Interdyscyplinarne stosowanie metod technik i narzędzi badawczych. Przedmiot badao nie stanowi spójności co do jego cech. Charakter prac deskryptywny, eksplanacyjny Ujęcie badanego zjawiska:o Wyjaśnienie zależności pomiędzy różnymi cechami przedmiotu badao i powstawanie interakcji Metodyczne poznanie:o badania powinny posiadad charakter empiryczny,o rygorystyczne stosowanie pewnej i sprawdzonej procedury badawczej,o dokładne dokumentowanie wyników badao i wszelkich spostrzeżeo,o koniecznośd koordynacji badao na każdym etapie badao,o duża odpowiedzialnośd w zakresie analiz i syntez wyników badao co do dyscypliny czasowej, metodycznej i merytorycznej

Badania przyczynkarskie

Wąski zakres zjawiska lub badanej populacji. Charakter prac deskryptywny, diagnostyczny Ujęcie badanego zjawiska:o Poznanie skali problemu bez jego rozwiązania, orientacja w problemie Metodyczne poznanie:o znajdują zastosowanie w badaniach empirycznych,o teoretyczne metody prowadzenia badao,o wykorzystanie narzędzi statystycznych

Badania heurystyczne

Wykrywanie nowych faktów. Stosowne w naukach humanistycznych i działalności społeczno-gospodarczej. Charakter prac deskryptywny, diagnostyczny Ujęcie badanego zjawiska:o Poznanie skali problemu bez jego rozwiązania Metodyczne poznanie:o znajdują zastosowanie w badaniach empirycznych,o teoretyczne metody prowadzenia badao,o wykorzystanie narzędzi statystycznych

Procedury badawcze:

Zespół dyrektyw i określających sekwencję poszczególnych etapów badao , połączonych metod i różnych technik oraz narzędzi badawczych ze względu na cel i przedmiot badań.

WYMIEŃMY ZATEM OWE PROCEDURY:

Diagnostyczna

Wykryć i określić stan i przyczynę: jaki jest stan rzeczy? dlaczego jest tak? jak będzie odbywał się rozwój? jaki będzie koocowy rezultat? jak wpływad na zmianę procesu?

Funkcje badań: deskryptywna ewaluacyjna eksplanacyjna predykcyjna korekcyjna

Eksperymentalna

o Proces wprowadzania zmian w badany przedmiot i obserwowanie zachodzących zmian:

wybranie czynnika eksperymentalnego (zmienne zależne i niezależne)

ustalenie kierunku zmian

Cel: weryfikacja hipotez, pomiar zmiennych zależnych

Operacyjna

Wyodrębnienie danych niezbędnych do podjęcia decyzji. Jak było? Jak jest ? Jakie może to powodowad zmiany? Które rozwiązanie jest optymalne?

Podejście: systemowe, kompleksowe wieloczynnikowe

Ewaluacyjna

Badanie programów i uzyskanych efektów.

Określenie kryteriów: czy i w jakim stopniu cele i zadania

zostały osiągnięte? czy dany program jest możliwy do

zrealizowania (jakie należy spełnid warunki, co sprzyja a co nie sprzyja realizacji programu, jakie czynniki sprzyjają modernizacji) ?

Korelacyjna

Wyznaczenie współzależności, w jakim stopniu i które czynniki różnicują zmienne jakościowe lub ilościowe. Określenie zmiennych Ustalenie populacji Dokonanie pomiaru Dobór czynników korelacji i ich

porównanie Wykonanie obliczeo Weryfikacja hipotez

Przykładowy zakres badań nad bezpieczeństwem:

1. Bezpieczeństwo Militarne a) Osiągania siły przez państwa rewizjonistyczne, b) Technologiczna przewaga ataku nad obroną, c) Rozprzestrzenianie BMR, d) Rozbudowa SZ, e) Nieprzestrzeganie zobowiązań w dziedzinie kontroli zbrojeń f) Inne

2. Bezpieczeństwo Polityczne a) Podważanie suwerenności i integralności terytorialnej, b) Słabość rządów prawa i struktur społeczeństwa obywatelskiego, c) Spory etniczne, d) Dążenie do hegemoni, e) Korupcja, przestępczość powiązana ze strukturami państwa, f) Akty terroru przeciw instytucjom państwa g) Inne

3. Ekonomicznea) Międzynarodowy kryzys systemu finansowego,b) Obniżenie się standardów życia,c) Zubożenie i marginalizacja grup społecznych,d) Nadmierne różnice gospodarcze państw w regionie,e) Nieudane reformy gospodarczef) Inne

4. Ekologicznea) Klęski ekologiczne,b) Nieodpowiednie wykorzystanie bogactw naturalnych,c) Nieodpowiednie standardy bezpieczeństwa w produkcji przemysłowej,d) Zanieczyszczenie terenów odpadami nuklearnymi i chemicznymi,e) Erozja gleby poprzez intensywną produkcję rolnicząf) Inne

5. Społeczno-kulturowe a) Dyskryminacja, b) Naruszenie praw człowieka, c) Niekontrolowana migracja, d) Zorganizowana przestępczość, narkotyki, e) Ograniczenia wolności mediów f) Zagrożenia kulturowe g) Inne

6. Inne nieujęte w powyższych

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ

Bibliografia:

1. J. Sztumski, „Wstęp do metod i technik badań społecznych.”

2. Por., J. Apanowicz, „Metodologia nauk.”

3. J. Apanowicz, „Metodologia ogólna.”

4. Źródła internetowe