Wykonywanie izolacji termicznych elementów sieci dzeń ... · Wykonywanie izolacji termicznych elementów sieci i urządzeń ciepłowniczych zawartego w modułowym programie nauczania

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ

Agnieszka Ranocha Andrzej Glimos Wykonywanie izolacji termicznych elementów sieci i urządzeń ciepłowniczych 713[08].Z3.04 Poradnik dla ucznia Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 1

Recenzenci: mgr inż. Ryszard Janas dr inż. Ewelina Sadowska Opracowanie redakcyjne: inż. Danuta Frankiewicz Konsultacja: inż. Danuta Frankiewicz mgr inż. Teresa Sagan

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 713[08].Z3.04 Wykonywanie izolacji termicznych elementów sieci i urządzeń ciepłowniczych zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu montera izolacji budowlanych. Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006


SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie 3 2. Wymagania wstępne 5 3. Cele kształcenia 6 4. Materiał nauczania 7

4.1. Zasady organizacji pracy 7 4.1.1. Materiał nauczania 7 4.1.2. Pytania sprawdzające 9 4.1.3. Ćwiczenia 10 4.1.4. Sprawdzian postępów 11

4.2. Materiały do wykonywania izolacji termicznych elementów i urządzeń ciepłowniczych

12

4.2.1. Materiał nauczania 12 4.2.2. Pytania sprawdzające 20 4.2.3. Ćwiczenia 20 4.2.4. Sprawdzian postępów 22

4.3. Technologia wykonanywania izolacji termicznych 23 4.3.1. Materiał nauczania 23 4.3.2. Pytania sprawdzające 27 4.3.3. Ćwiczenia 27 4.3.4. Sprawdzian postępów 29

4.4. Izolowanie termiczne połączeń kołnierzowych i osprzętu 30 4.4.1. Materiał nauczania 30 4.4.2. Pytania sprawdzające 41 4.4.3. Ćwiczenia 41 4.4.4. Sprawdzian postępów 43

4.5. Izolowanie termiczne kanałów, zbiorników i wymienników ciepła 44 4.5.1. Materiał nauczania 44 4.5.2. Pytania sprawdzające 51 4.5.3. Ćwiczenia 52 4.5.4. Sprawdzian postępów 52

4.6. Konstrukcje podtrzymujące izolacje termiczne 53 4.6.1. Materiał nauczania 53 4.6.2. Pytania sprawdzające 56 4.6.3. Ćwiczenia 56 4.6.4. Sprawdzian postępów 57

4.7. Zabezpieczenia i płaszcze ochronne izolacji termiczne 58 4.7.1. Materiał nauczania 58 4.7.2. Pytania sprawdzające 64 4.7.3. Ćwiczenia 65 4.7.4. Sprawdzian postępów 67

4.8. Warunki techniczne wykonania i odbioru robót 68 4.8.1. Materiał nauczania 68 4.8.2. Pytania sprawdzające 71 4.8.3. Ćwiczenia 72 4.8.4. Sprawdzian postępów 74

5. Sprawdzian osiągnięć 75 6. Literatura 80


1. WPROWADZENIE

Zdobywając kwalifikacje zawodowe w zawodzie montera izolacji budowlanych będziesz przyswajać wiedzę i kształtować umiejętności zawodowe, korzystając z nowoczesnego modułowego programu nauczania.

Do nauki otrzymujesz Poradnik dla ucznia, który zawiera: − wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakimi powinieneś dysponować przed

przystąpieniem do nauki w tej jednostce modułowej, − cele kształcenia (wykaz umiejętności) jakie ukształtujesz podczas pracy z tym

poradnikiem, czyli czego nowego się nauczysz, − materiał nauczania, czyli co powinieneś wiedzieć, aby samodzielnie wykonać ćwiczenia, − pytania sprawdzające -– zestawy pytań, które pomogą Ci sprawdzić, czy opanowałeś

podane treści i możesz już rozpocząć realizację ćwiczeń, − ćwiczenia, które mają na celu ukształtowanie Twoich umiejętności praktycznych, − sprawdzian postępów – zestaw pytań, na podstawie którego sam możesz sprawdzić, czy

potrafisz samodzielnie poradzić sobie z problemami, jakie rozwiązywałeś wcześniej, − wykaz literatury, z jakiej możesz korzystać podczas nauki.

W rozdziale Pytania sprawdzające zapoznasz się z wymaganiami wynikającymi z potrzeb zawodu montera izolacji budowlanych. Odpowiadając na te pytania, po przyswojeniu treści z Materiału nauczania, sprawdzisz swoje przygotowanie do realizacji Ćwiczeń, których celem jest uzupełnienie i utrwalenie wiedzy oraz ukształtowanie umiejętności intelektualnych i praktycznych.

Po przeczytaniu każdego pytania ze Sprawdzianu postępów zaznacz w odpowiednim miejscu TAK albo NIE – właściwą, Twoim zdaniem, odpowiedź. Odpowiedzi NIE wskazują na luki w Twojej wiedzy i nie w pełni opanowane umiejętności. W takich przypadkach jeszcze raz powróć do elementów Materiału nauczania lub ponownie wykonaj ćwiczenie (względnie jego elementy). Zastanów się, co spowodowało, że nie wszystkie odpowiedzi brzmiały TAK.

Po opanowaniu programu jednostki modułowej nauczyciel sprawdzi poziom Twoich umiejętności i wiadomości. Otrzymasz do samodzielnego rozwiązania test pisemny oraz zadanie praktyczne. Nauczyciel oceni oba sprawdziany i na podstawie określonych kryteriów podejmie decyzję o tym, czy zaliczyłeś program jednostki modułowej. W każdej chwili, z wyjątkiem testów końcowych, możesz zwrócić się o pomoc do nauczyciela, który pomoże Ci zrozumieć tematy ćwiczeń i sprawdzi, czy dobrze wykonujesz daną czynność.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

Podczas realizacji programu jednostki modułowej musisz przestrzegać zasad ujętych w regulaminach, instrukcjach przeciwpożarowych, przepisach bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony środowiska wynikających z charakteru wykonywanych prac. Z zasadami i przepisami zapoznasz się w czasie nauki.


713[08].Z3.01 Dobieranie

materiałów, narzędzi i sprzętu do izolacji

termicznych

713[08].Z3 Technologia

wykonywania izolacji termicznych

713[08].Z3.03 Wykonywanie

dociepleń budynków

713[08].Z3.06 Wykonywanie izolacji

zimnochronnych rurociągów i komór

chłodniczych

713[08].Z3.05 Wykonywanie izolacji termicznych kotłów,

turbin i pieców

przemysłowych

713[08].Z3.04 Wykonywanie

izolacji termicznych elementów sieci

i urządzeń ciepłowniczych

713[08].Z3.02 Wykonywanie izolacji

termicznych w budynkach

Schemat układu jednostek modułowych


2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: − poszukiwać informacji w różnych źródłach, − selekcjonować, porządkować i przechowywać informacje, − korzystać ze środków masowego przekazu, − posługiwać się własnościami liczb i działań oraz figur geometrycznych przy

rozwiązywaniu zadań i przeprowadzaniu ćwiczeń, − posługiwać się kalkulatorem, − interpretować związki wyrażone za pomocą wzorów, wykresów, schematów, tabel,

diagramów, − stosować terminologię budowlaną, − rozróżniać technologie wykonywania budynków, − rozpoznawać i charakteryzować podstawowe materiały budowlane, − odczytywać i interpretować rysunki budowlane, − posługiwać się dokumentacją budowlaną, − wykonywać przedmiary i obmiary robót, − wykonywać pomiary i rysunki inwentaryzacyjne, − organizować stanowiska składowania i magazynowania materiałów budowlanych, − transportować materiały budowlane, − rozróżniać i dobierać materiały termoizolacyjne, − rozróżniać i dobierać narzędzia i sprzęt do wykonywania izolacji termoizolacyjnych, − przestrzegać zasad bezpiecznej pracy, przewidywać i zapobiegać zagrożeniom, − określić zasady kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, − dostrzegać zagrożenia związane z wykonywaną pracą, usuwać zagrożenia dla życia

i zdrowia pracowników oraz udzielać pierwszej pomocy w wypadkach przy pracy; zabezpieczać miejsce wypadku.

− określać wymagania bezpieczeństwa przeciwpożarowego w budownictwie, − określać zagrożenia pożarowe i zasady ochrony przeciwpożarowej oraz reagować

w przypadku zagrożenia pożarowego zgodnie z instrukcją ochrony przeciwpożarowej, − używać podręcznego sprzętu oraz środków gaśniczych zgodnie z zasadami ochrony

przeciwpożarowej, − wskazywać i rozróżniać środki ochrony indywidualnej i zbiorowej oraz stosować odzież

ochronną i środki ochrony indywidualnej, − dostrzegać zagrożenia związane z wykonywaną pracą, usuwać zagrożenia dla życia

i zdrowia pracowników oraz udzielać pierwszej pomocy w wypadkach przy pracy.


3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: – zorganizować, użytkować i zlikwidować stanowisko pracy zgodnie z zasadami

organizacji pracy, wymaganiami technologicznymi, przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony środowiska oraz ergonomii,

– dobrać odzież ochronną i sprzęt ochrony osobistej do wykonania zadania, – odczytać dokumentację w zakresie niezbędnym do wykonania robót, – dobrać przyrządy pomiarowe i prawidłowo posłużyć się nimi, – dobrać materiały izolacyjne i pomocnicze do wykonania robót, – przetransportować i dokonać składowania materiałów na stanowisku pracy, – dobrać narzędzia i sprzęt do wykonania prac, – zmontować rusztowanie do wykonania robót, – przygotować ręcznie i mechanicznie zaprawy klejowe, podkłady, masy izolacyjne, – przygotować określone elementy (płyty, maty) do wykonania izolacji termicznej sieci

i urządzeń ciepłowniczych, – przygotować rurociąg pod izolację, – wykonać konstrukcję podtrzymującą izolację, – wykonać izolację rurociągu matami i płytami z wełny mineralnej, – wykonać izolację termiczną materiałami włóknistymi pod siatką i blachą, – wykonać izolację termiczną masą izolacyjną, – wykonać izolację dylatacji rurociągu, – wykonać izolację gotowymi otulinami, – wykonać izolację połączeń kołnierzowych i osprzętu, – wykonać izolacje natryskowe, – wykonać izolację termiczną z równoczesnym wykonaniem izolacji przeciwwilgociowej

ścian, dna kanałów, zbiorników i wymienników ciepła, – wykonać izolację rurociągów metodą zasypową w kanale lub w wykopie, – założyć siatkę zabezpieczającą na izolację, – wykonać zabezpieczenie izolacji warstwami ochronnymi z różnych materiałów, – przygotować ręcznie i mechanicznie masy izolacyjne na płaszcz ochronny, – nałożyć płaszcz ochronny i dokonać wykończenia powierzchni izolacji rurociągu, – ocenić jakość wykonanej pracy i usunąć usterki, – dokonać konserwacji izolacji termicznej, – ocenić stopień zniszczenia izolacji termicznej i wykonać naprawę zniszczonych

fragmentów, – dokonać demontażu zniszczonej izolacji termicznej i zagospodarować odpady, – wykonać przedmiar i obmiar robót, – określić szacunkowo ilość materiału do wykonania robót, – sporządzić zapotrzebowanie materiałowe, – obliczyć wynagrodzenie za wykonaną pracę, – wykonać pracę z zachowaniem warunków technicznych.


4. MATERIAŁ NAUCZANIA 4.1. Zasady organizacji pracy 4.1.1. Materiał nauczania

Wszystkie działania mające na celu wykonanie zadania określonego w dokumentacji technicznej robót powinny być podporządkowane ogólnym zasadom organizacji, z nich bowiem wynika treść i kolejność postępowania przy organizowaniu określonego etapu robót. Z zasad tych wynikają zadania dla kierownictwa technicznego prowadzącego dane roboty izolacyjne. Pojęcia podstawowe

Proces roboczy to zespół technologicznie powiązanych ze sobą czynności wykonywanych przez jednego robotnika lub zespół robotników. Podstawowym warunkiem prawidłowego i sprawnego przebiegu tego procesu oraz uzyskania założonych efektów jest właściwa jego organizacja. Całość robót izolacyjnych można podzielić na następujące procesy robocze: − przygotowanie miejsca pracy, polegające na wykonaniu zabezpieczeń, wytyczeniu dróg

komunikacyjnych, czy ustawieniu ewentualnych rusztowań, − transport i złożenie na miejscu pracy materiałów izolacyjnych i pomocniczych, − przygotowanie i transport zapraw klejowych, podkładów, masy izolacyjnej,

a w szczególnych przypadkach także zaprawy i elementów do wykonania np. konstrukcji nośnej izolacji,

− wykonanie powłok izolacyjnych, − likwidacja miejsca pracy (stanowisk roboczych). Każdy z tych procesów podzielić można na operacje, te zaś na czynności i w dalszej kolejności na ruchy.

W pracy indywidualnej wszystkie czynności wykonuje jedna osoba, zaś w pracy zespołowej czynności te dzieli się pomiędzy różnych robotników o odpowiednich kwalifikacjach.

Na ogół roboty proste wykonuje zespół dwuosobowy. Na dużych budowach zespoły mogą być wieloosobowe zorganizowane w brygadę. Zasada pracy w zespole powinno być przydzielenie każdemu członkowi takiej pracy, jaka odpowiada jego kwalifikacjom. Kierownikiem brygady (brygadzistą) powinien być robotnik o najwyższych kwalifikacjach w brygadzie, cieszący się zaufaniem i autorytetem u wszystkich członków brygady.

Do jego obowiązków należy: − przyjęcie zlecenia na wykonanie robót, − zaplanowanie przebiegu robót, tj. kolejności czynności związanych z zadaniem, − określenie koniecznej liczby robotników o określonych kwalifikacjach do wykonania

roboty, − zebranie brygady przed rozpoczęciem robót, zaznajomienie jej z rodzajem pracy,

warunkami technicznymi jej wykonania, obowiązującymi przepisami bezpiecznej i higienicznej pracy oraz wyznaczenie robót poszczególnym zespołom czy też robotnikom,

− sprawdzenie liczby i stanu potrzebnych narzędzi, − sprawdzenie jakości i ilości dostarczonych materiałów, − sprawdzenie postępu i jakości wykonywanych robót, zdanie wykonanych robót.


Organizacja miejsca pracy Miejscem pracy (stanowiskiem roboczym, stanowiskiem pracy) nazywa się przestrzeń,

w obrębie której wykonywane są bezpośrednio określone roboty, poruszają się robotnicy, a także mogą być umieszczone materiały, narzędzia i sprzęt. Rozplanowanie miejsca pracy zależy od rodzaju wykonywanych czynności, używanych narzędzi i stosowanego materiału oraz od warunków lokalnych, tj. wielkości placu budowy, jego kształtu, wielkości, rodzaju budynku itp.

Zasady ogólne, obowiązujące podczas organizacji stanowiska roboczego są jednak niezmienne: − stanowisko pracy powinno być oznakowane i zabezpieczone przed dostępem osób

niepowołanych, − stanowisko pracy powinno być utrzymywane stale w czystości i porządku. Należy

systematycznie sprzątać obrzynki, drobne odpadki i składać je w miejscach, gdzie nie będą zawadzać w pracy,

− w razie potrzeby należy zapewnić właściwe oświetlenie stanowiska pracy; instalacja elektryczna oświetleniowa musi spełniać normy bezpieczeństwa, w szczególności bezpieczeństwa przeciwporażeniowego,

− materiały izolacyjne i pomocnicze należy składować w miejscach wyznaczonych wg asortymentów i znakować, aby można było donieść do miejsca wykonywania robót potrzebne ich ilości i rodzaje,

− należy stosować wymagane odrębnymi przepisami środki ochrony osobistej (maski, okulary ochronne, rękawice ochronne) oraz ubranie robocze,

− należy zachować ostrożność podczas obsługi maszyn i urządzeń mechanicznych, których użycie może spowodować urazy np. agregatów do natrysku, urządzeń do mieszania składników itp.,

− należy używać maszyny i urządzenia zgodnie z ich przeznaczeniem i instrukcją obsługi, zaś przed użyciem sprawdzić ich stan oraz stan przewodów zasilających,

− w czasie pracy należy bezwzględnie przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, bezpieczeństwa przeciwpożarowego oraz ochrony środowiska,

− po zakończeniu prac izolacyjnych, stanowisko pracy należy oczyścicie z odpadów, zebrać z niego wszystkie narzędzia i urządzenia oraz przenieść je w miejsce stałego przechowywania.

Zasady transportu i magazynowania materiałów

Dowóz materiałów z magazynu budowy do miejsca wykonywania robót, tak zwany transport wewnętrzny poziomy, odbywa się na różnego rodzaju wózkach (od najprostszych, ciągnionych lub pchanych ręcznie, do wózków z własnym napędem spalinowym lub elektrycznym)po wytyczonych drogach transportowych.

Do środków transportu wewnętrznego poziomego zaliczamy: − wózki jednokołowe (taczki) ze skrzynią (do przewozu materiałów sypkich i płynnych)

lub z platformą (do przewozu np. blachy, rolek izolacji itp.), − wózki dwukołowe (japonki) ze skrzynią (do przewozu materiałów sypkich i płynnych lub

z platformą (do przewozu np. blachy, rolek izolacji, mat izolacyjnych, cegieł itp.), − wózki akumulatorowe i spalinowe (do przewozu na większe odległości po utwardzonej

nawierzchni większej ilości materiałów i sprzętu).


Na każdej budowie, bez względu na jej wielkość i rodzaj prowadzonych robót, istnieje konieczność magazynowania, składowania i przechowywania różnych wyrobów, materiałów budowlanych, a także narzędzi i drobnego sprzętu itp.

Materiały te powinny być tak przechowywane, aby nie ulegały zniszczeniu, były łatwo dostępne i nie zagrażały bezpieczeństwu ani zdrowiu ludzi zatrudnionych na budowie.

Zasadniczo wyróżnia się trzy sposoby przechowywania i składowania materiałów i sprzętu: 1) magazyny zamknięte, 2) wiaty (magazyny półzamknięte), 3) składowiska otwarte.

W pomieszczeniach zamkniętych, lecz przewiewnych, należy przechowywać materiały wrażliwe na wpływy atmosferyczne, takie jak np. cement, wapno sproszkowane i niegaszone, okucia stolarski, gwoździe i śruby, wewnętrzne wykładziny ceramiczne, osprzęt elektryczny, armatura instalacji sanitarnej oraz wyroby drobnowymiarowe ulegające łatwemu zagubieniu i rozproszeniu. W pomieszczeniach takich (lecz osobno), przechowuje się wszelkie drobne narzędzia i sprzęt oraz ubrania i sprzęt ochrony osobistej.

W wiatach, czyli pomieszczeniach półzamkniętych, przechowuje się materiały wrażliwe na działanie wód opadowych, takie jak materiały i wyroby drewniane, materiały hydro – i termoizolacyjne, w tym papę i wełnę mineralną, niektóre łatwo nasiąkliwe wyroby ceramiczne, betonowe i gipsowe.

Na składowiskach otwartych mogą być składowane materiały mineralne takie, jak np. kruszywa, prefabrykaty żelbetowe, stal zbrojeniowa, rury i kształtki z metalu i tworzyw sztucznych, dobrze wypalone wyroby ceramiczne.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Co to jest proces roboczy; podaj, jakie główne procesy robocze możemy wyróżnić

w robotach izolacyjnych? 2. Czym różnią się od siebie praca indywidualna i praca zespołowa? 3. Jakie są główne obowiązki brygadzisty? 4. Co nazywamy miejscem pracy (stanowiskiem pracy)? 5. Jakie są główne zasady organizacji stanowiska pracy? 6. Jakie są podstawowe środki transportu wewnętrznego poziomego? 7. Jakie sąpodstawowe sposoby magazynowania materiałów na placu budowy? 8. Jakie materiały przechowuje się w magazynach zamkniętych? 9. Jakie materiały przechowuje się w wiatach? 10. Jakie materiały przechowuje się na składowiskach otwartych?


4.1.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Na podstawie uzyskanej wiedzy uzupełnij poniższą tabelkę: − w kolumnie 1 podano nazwy grup zagadnień związanych z właściwą organizacją

stanowiska pracy, − w kolumnie 2 wpisz te znane Ci zasady ogólne organizacji stanowiska pracy, które

uznasz za najbardziej odpowiednie dla danej grupy zagadnień.

Kolumna 1 Kolumna 2

Grupy zagadnień związane z organizacją stanowiska pracy

Zasady ogólne organizacji stanowiska pracy

Przestrzeganie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowisku pracy

Zachowanie czystości i porządku w miejscu pracy

Wyposażenie stanowiska pracy

Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizowac stanowisko pracy, 2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie, 3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, 4) przeczytać dwukrotnie i dokładnie informacje podane w treści zadania, 5) wpisać do kolumny 2 znane Ci zasady ogólne organizacji stanowiska pracy odpowiednio

je grupując, 6) sprawdzić poprawność wykonania zadania, 7) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia, 8) zaprezentować efekty swojej pracy, 9) dokonać samooceny pracy, 10) uporządkować stanowisko pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

− poradnik dla ucznia, − tabelka z treścią zadania, − przybory do pisania, − literatura z rozdziału 6. Ćwiczenie 2

Na podstawie uzyskanej wiedzy uzupełnij poniższą tabelkę: − w kolumnie 1 podano różne rodzaje materiałów stosowanych w robotach izolacyjnych, − w kolumnie 2 wpisz znane Ci środki transportu wewnętrznego poziomego, które uznasz

za najbardziej odpowiednie do przewozu danego materiału.


Kolumna 1 Kolumna 2

Rodzaj transportowanego materiału i miejsce jego przeznaczenia

Środek transportu wewnętrznego poziomego

Piasek i żwir luzem transportowane w obrębie stanowiska pracy

Worki cementu, 10 rolek mat izolacyjnych transportowane z magazynu głównego

0.5 m3 zaprawy murarskiej transportowanej w obrębie stanowiska pracy


1) zorganizowac stanowisko pracy, 2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie, 3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, 4) przeczytać dwukrotnie i dokładnie informacje podane w treści zadania, 5) wpisać do kolumny 2 znane Ci środki transportu wewnętrznego poziomego, dobierając je

odpowiednio do rodzaju przewożonego materiału poprawność i miejsca przeznaczenia, 6) sprawdzić poprawność wykonania zadania, 7) sprawdzić poprawność wykonania zadania, 8) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia, 9) zaprezentować efekty swojej pracy, 10) dokonać samooceny pracy, 11) uporządkować stanowisko pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

− poradnik dla ucznia, − tabelka z treścią zadania, − literatura. 4.1.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) określić procesy robocze wchodzące w skład robót izolacyjnych? ¨ ¨ 2) zorganizować prawidłowo stanowisko pracy? ¨ ¨ 3) dobrać środek transportu do rodzaju transportowanego materiału? ¨ ¨ 4) określić, jakie materiały składuje się pod wiatami? ¨ ¨ 5) określić, jakie materiały składuje się w magazynach zamkniętych? ¨ ¨ 6) określić, jakie materiały składuje się na składowiskach otwartych? ¨ ¨


4.2. Materiały do wykonywania izolacji termicznych elementów i urządzeń ciepłowniczych

4.2.1. Materiał nauczania

Izolacja termiczna jest to osłona powierzchni rurociągów, armatury i urządzeń, która ma ograniczyć straty mocy cieplnej przesyłanej rurociągami lub straty magazynowanego ciepła do otoczenia. Izolacja termiczna w źródłach ciepła, węzłach ciepłowniczych, instalacjach c.o. i sieciach ciepłowniczych powinna spełniać wymagania PN-85/B-02421.

Typowa izolacja termiczna rurociągu składa się z dwóch zasadniczych elementów: − izolacji właściwej – jednej lub kilku warstw wełny przymocowanych do powierzchni

izolowanej za pomocą elementów mocujących takich jak: szpilki, taśmy, obejmy, itp. − płaszcza ochronnego, chroniącego materiał izolacyjny przed oddziaływaniami

zewnętrznymi - w szczególności przed uszkodzeniami mechanicznymi, wilgocią, działaniem agresywnych czynników chemicznych, światłem słonecznym itp. Materiały stosowane do izolacji termicznej powinny charakteryzować się niską

przewodnością cieplną - określa to współczynnik przewodzenia ciepła, który powinien zawierać się w granicach od 0,03 do 0,05 W/m · K. Inną istotną cechą materiałów termoizolacyjnych jest ich odporność na wilgoć, te które absorbują zbyt dużo wilgoci z powietrza przestają spełniać swoją termoizolacyjną rolę.

Materiały na izolacje termiczne dzieli się na: − włókniste, − porowate.

Do materiałów włóknistych najczęściej stosowanych należą maty, filce i otuliny z włókna

szklanego i wełny mineralnej. Do porowatych zalicza się otuliny i kształtki z pianek.

Wyboru rodzaju izolacji termicznej dokonuje się w oparciu o szereg kryteriów. Podstawowe z nich to: − temperatura transportowanego medium, − miejsce wykonywania termoizolacji (na zewnątrz, pod ziemią, w wodzie, wewnątrz

budynku, w piwnicy itp.), − remont starej czy budowa nowej instalacji, − możliwości finansowe i wykonawcze inwestora. Materiały do wykonywania izolacje i ich podstawowe właściwości

Maty z waty szklanej do izolacji rurociągów powinny mieć następujące właściwości: − gęstość objętościowa 60÷90 kg/m3, − współczynnik przewodzenia ciepła w temperaturze 20°C nie większy

niż 0,052 W/(m··K), − odporność cieplna do 100°C lub 400°C. Maty z wełny mineralnej składają się z warstw wełny mineralnej lub filcu z wełny mineralnej, obłożonych jedno- lub dwustronnie okładziną z włókien szklanych, tektury falistej, papieru marszczonego lub papieru powlekanego polietylenem.


Izolacja rurociągów z wełny mineralnej powinna mieć następujące właściwości: − gęstość objętościowa 60÷120 kg/m3, − współczynnik przewodzenia ciepła temperaturze 20°C nie większy niż 0,043 W/(m··K), − zawartość siarki nie większa niż 4 g/kg.

Na rys.1 pokazano przykładowe izolacje cieplne z waty szklanej lub wełny mineralnej sieci ciepłowniczej układanej w kanałach nieprzechodnich. Wymaganą grubość izolacji zależnie od średnicy rurociągu podano w tabeli 1.

Rys.1. Izolacja cieplna z materiałów włóknistych sieci ciepłowniczej w kanałach nieprzechodnich 1- płaszcz ochronny, 2- siatka ocynkowana, 3- izolacja cieplna, 4- opaska mocująca płaszcz, 5- drut stalowy

ocynkowany, 6- konstrukcja wsporcza, 7- styki mat [4, s.211]

Tabela 1. Minimalna grubość izolacji sieci ciepłowniczej układanej w kanałach nieprzechodnich (o parametrach

nośnika 150/170°C) [4, s.211] Sieci ciepłownicze w kanałach nieprzechodnich Średnica nominalna Zasilanie Powrót

32 40 50 65 80 100 125 150 200 250 300

60 60 70 70 80 80 100 100 110 110 120

30 30 40 40 40 40 50 50 60 60 60

Otuliny z wełny mineralnej to produkt niepalny i trwały, odporny na działanie mikroorganizmów i gryzoni. Jest on nietoksyczny i przepuszcza parę wodną, jednak należy chronić go przed zawilgoceniem - wilgotna wełna mineralna traci swoje właściwości izolacyjne. Wyróżnia się wełnę skalną (czasem też nazywaną bazaltową), produkowaną z włókien mineralnych - tłucznia bazaltowego, kamienia wapiennego itp. oraz wełnę szklaną, produkowaną z piasku, skaleni, szkła, dolomitu i boraksu. Wełna skalna, zwykle o nieco ciemniejszej barwie, ma odporność ogniową nawet do 1000°C. Natomiast wełna szklana o jasnożółtym zabarwieniu jest bardziej sprężysta, ale charakteryzuje się niższą odpornością ogniową - do 600°C.


Właściwości izolacji cieplnej z pianek poliuretanowej i krylaminowej w postaci elementów półcylindrycznych (rys.2) podano w tabeli 2.

Rys.2. Izolacja cieplna z pianki: a) poliuretanowej, b) krylaminowej 1- pianka poliuretanowa, 2- powłoka zewnętrzna ochronna, 3- pianka krylaminowa, 4- powierzchnie wewnętrzne

zabezpieczone przed wilgocią [4, s.213]

Tabela 2. Fizyczne właściwości pianki poliuretanowej i krylaminowej [4, s.213] Właściwości Jednostka Pianka poliuretanowa Pianka krylaminowa

Gęstość objętościowa kg/m3 40 50 Współczynnik przewodności

cieplnej W/(mK) 0,025 0,047

Zawartość wilgoci % do 2 Odporność cieplna °C do 150 Wytrzymałość na

ściskanie kPa min. 200

Dopuszczalna odchyłka gęstości

pozornej % ±10

Obie pianki są niepalne, nie powodują korozji elementów metalowych, z którymi się

stykają, są odporne na działanie czynników chemicznych, takich jak rozpuszczalniki organiczne, oleje, słabe roztwory zasad i kwasów oraz są odporne bakteriologicznie. Grubości izolacji z pianek poliuretanowej i krylaminowej podano w tabeli 3.


Tabela3. Minimalna grubość izolacji z pianek cylindrycznych [4, s.214] Temperatura nośnika ciepła

do 150°C do 95°C Średnica nominalna Poliuretan Krylamina mm Poliuretan Krylamina mm

32 40 50 65 80 100 125 150 200 250 300

20 20 30 30 40 40 40 50 50 60 60

- - - -

80 80 90 90 100 100 110

20 20 30 30 30 30 40 40 50 50 50

- - - -

60 60 70 70 80 80 90

Otuliny z pianki poliuretanowej służą do izolacji rur, armatury i urządzeń (jako kształtki).

Kolana, łuki, zwężki i odgałęzienia izoluje się za pomocą odpowiednio wyciętych elementów lub specjalnych kształtek. Kształtki izolacyjne to system prefabrykowanych łupin, dopasowanych do różnych średnic przewodów, wykonanych z ziemi okrzemkowej, korka, magnezji, pianobetonu i innych podobnych materiałów, które utrzymują nadaną formę. Dodatkowe funkcje otulin termoizolacyjnych

Otuliny termoizolacyjne, oprócz swego podstawowego zadania, jakim jest minimalizacja strat ciepła, spełniają wiele dodatkowych funkcji. Wśród nich na szczególną uwagę zasługują: − poprawa żywotności i trwałości instalacji; zastosowanie otulin termoizolacyjnych

odizolowuje rurociąg od oddziaływań zewnętrznych. Stanowi także ochronę przed uszkodzeniami mechanicznymi;

− wyciszenie hałasu; przepływ medium przez rurociąg powoduje szum, który jest szczególnie uciążliwy dla osób stale przebywających w pobliżu rurociągu z powodu jednostajności natężenia dźwięków o niewielkim zakresie częstotliwości. Po pewnym czasie przestaje on być rejestrowany przez zmysły, nie zaprzestaje jednak szkodliwie oddziaływać na organizm człowieka. Doświadczenie mówi, iż przed hałasem najskuteczniej chronią otuliny składające się z co najmniej dwóch warstw wykonanych z różnych materiałów. Skuteczne są też otuliny ze spienionych tworzyw sztucznych o dużych grubościach – powyżej 20 mm;

− estetyczny wygląd rurociągu; − zmniejszenie uciążliwości w pomieszczeniach, przez które przechodzi rurociąg. Straty

ciepła na rurociągach oprócz skutków ekonomicznych powodują także wzrost temperatury w pomieszczeniach, przez które przechodzi rurociąg na przykład z parą lub ciepłą wodą.

Izolacje z masy plastycznej to najczęściej ziemia okrzemkowa, czasami magnezja lub pył dymnicowy. Materiały te rozdrobnione na papkę za pomocą wody i nakłada się na rurę warstwami jako izolację. Obecnie firmy proponują bardzo bogatą ofertę izolacji termicznych z gotowych elementów (półcylindrycznych lub cylindrycznych).


Do izolowania rurociągów możemy stosować: − Maty L-W-60, L-W-80 z jednostronną okładziną z welonu z włókna szklanego

przeznaczone są do izolacji termicznej małych zbiorników, rur, rurociągów i kotłów niskotemperaturowych, oraz jako ostatnia warstwa przy izolacjach wysokotemperaturowych.

Rys. 3. Maty L-W-60, L-W-80 [8]

Parametry techniczne: − współczynnik przewodzenia ciepła λ 10 L-W-60 0,039 W/m ·K, L-W-80 0,036 W/m ·K, − gęstość nominalna L-W-60 58 kg/ m³, L-W-80 78 kg/ m³, − temperatura pracy ≤ 250 ° C, − klasyfikacja ogniowa(bez okładziny) wyrób niepalny.

− Maty LAMELLA pokryte jednostronnie folią aluminiową przeznaczone są do izolacji termicznej, akustycznej i przeciwkondensacyjnej powierzchni płaskich oraz cylindrycznych w układach zarówno poziomych, jak i pionowych.

Rys. 4. Maty LAMELLA pokryte jednostronnie folią aluminiową [8]

Parametry techniczne: − współczynnik przewodzenia ciepła λ 10 ≤ 0,042 W/m ·K − gęstość objętościowa 36 kg/ m³, − temperatura pracy: od strony włóknistej ≤ 250 ° C, od strony foli aluminiowej ≤ 250 ° C< 1,5%, − zawartość całkowita siarki ≤ 0,4 %, − klasyfikacja ogniowa(bez okładziny) wyrób niepalny.


− Maty z wełny mineralnej otrzymanej z włókien skalnych jednostronnie wzmocniona siatką z drutu stalowego, jednostronnie pokryte folią aluminiową. To izolacja termiczna i akustyczna rurociągów parowych (nisko- i wysokoprężnych), stacji redukcyjnych, korpusów turbin energetycznych parowych i gazowych, wentylatorów, sprężarek, kotłów wodnych i parowych (ściany ekranowe, obmurze), elektrofiltrów, cyklonów i multicyklonów, pieców, kanałów spalin, kominów, przegrzewaczy pary, zbiorników oraz innych urządzeń gdzie wymagana jest odporność izolacji na wysoką temperaturę. Parametry techniczne:

− współczynnik przewodzenia ciepła 0,035 W/m ·K, − temperatura użytkowa ≤ 750 ° C, − klasyfikacja ogniowa(bez okładziny) wyrób niepalny. − Otuliny z samoprzylepną zakładką przeznaczone są do izolacji instalacji centralnego

ogrzewania, ciepłej wody użytkowej, rurociągów ciepłowniczych oraz jako izolacja przeciwkondensacyjna. Otuliny te są produktem szczególnie zalecanym do izolacji kolan i zagięć na rurociągach. Każdą otulinę można uelastycznić w dowolnie wybranym miejscu, bez naruszania okładziny zewnętrznej i bez konieczności cięcia na segmenty kolanowe. Zastosowanie otulin znacznie przyspiesza montaż izolacji, głównie na rurociągach o skomplikowanych kształtach znajdujących się w trudno dostępnych miejscach.

Rys. 5. Otuliny z samoprzylepną zakładką [8]

Parametry techniczne: − współczynnik przewodzenia ciepła λ 0,041 W/m ·K, − gęstość nominalna 77 kg/ m³, − temperatura pracy ≤ 250 ° C, − klasyfikacja ogniowa(bez okładziny) wyrób niepalny.

− Otuliny z wełny mineralnej bez okładziny lub z powłoką ze zbrojonej folii aluminiowej

i samoprzylepną zakładką – przeznaczone są do izolacji rurociągów parowych, wodnych i ciepłowniczych w energetyce oraz w przemyśle. Parametry techniczne:

− współczynnik przewodzenia ciepła λ 0,038 W/m ·K, − temperatura pracy ≤ 650 ° C, − klasyfikacja ogniowa(bez okładziny) wyrób niepalny. − Otulina typu E z wełny mineralnej przeznaczona jest do izolacji termicznej i akustycznej

wysokotemperaturowych instalacji przemysłowych, rurociągów parowych i ciepłowniczych, kanałów spalin oraz przewodów kominowych. Parametry techniczne:

− współczynnik przewodzenia ciepła λ 0,034 W/m ·K,


− gęstość 80-120kg/ m³, − odporność termiczna 700 ° C, − zawartość siarki ≤ 0,2%, − klasyfikacja ogniowa(bez okładziny) wyrób niepalny. − Otulina typu E Kombi z wełny mineralnej przeznaczona jest do izolacji termicznej

i akustycznej wysokotemperaturowych instalacji przemysłowych, rurociągów parowych i ciepłowniczych, kanałów spalin oraz przewodów kominowych. Otulina E KOMBI może dopasowywać się średnicą wewnętrzną do trzech różnych średnic zewnętrznych rury.

Rys. 6. Otulina typu E Kombi [15]

Parametry techniczne: − współczynnik przewodzenia ciepła λ 0,034 W/m ·K, − gęstość 80-120kg/ m³, − odporność termiczna 700 °C, − zawartość siarki ≤ 0,2%, − klasyfikacja ogniowa(bez okładziny) wyrób niepalny. − Otulina z wełny mineralnej, pokryta zbrojoną folią aluminiową, z zakładką

samoprzylepną, przeznaczona jest do izolacji termicznej i akustycznej instalacji przemysłowych, rur, rurociągów parowych, przewodów sieci C.O. i przewodów kominowych. Otulina może dopasowywać się średnicą wewnętrzną do trzech różnych średnic zewnętrznych rury.

Parametry techniczne:

− współczynnik przewodzenia ciepła λ 0,034 W/m ·K, − gęstość 80-120kg/ m³, − odporność termiczna 700 ° C, − zawartość siarki ≤ 0,2%, − klasyfikacja ogniowa(bez okładziny) wyrób niepalny. − Otulina wykonana z wełny mineralnej otrzymanej z włókien szklanych. Produkowana

jest z gotowym płaszczem z folii aluminiowej wzmocnionym siatką z włókien szklanych. Zastosowanie folii podnosi estetykę wykonania izolacji. Wzdłuż rozcięcia, na całej długości otuliny, znajduje się samoprzylepna zakładka z folii. Ułatwia ona montaż otuliny i gwarantuje szczelność płaszcza. Otuliny są stosowane jako izolacja termiczna i akustyczna instalacji c.o., rurociągów wodnych, ciepłowniczych, parowych, węzłów cieplnych, rur kanalizacyjnych, kanałów spalinowych oraz rurociągów przemysłowych.


Przeznaczona jest do stosowania jako ochrona instalacji wodnych (zarówno rurociągów jak i elementów instalacji, tj. hydrantów, zaworów, itp.) przed zamarzaniem.

Rys. 7. Otulina wykonana z wełny mineralnej otrzymanej z włókien szklanych [24]

Parametry techniczne: − współczynnik przewodzenia ciepła λ 0,032 W/m ·K, − maksymalna temperatura stosowania 700 ° C, − klasyfikacja ogniowa(bez okładziny) wyrób niepalny. − Otuliny elastyczne wykonane z wełny mineralnej otrzymanej z włókien szklanych,

pokryte zbrojonym płaszczem z folii aluminiowej. Montaż otulin nie wymaga wycinania kolan, dlatego są one szczególne polecane przy izolowaniu wszelkiego rodzaju skomplikowanych instalacji (np. węzły cieplne, kotłownie).

Rys. 8. Otulina elastyczna wykonana z wełny mineralnej otrzymanej z włókien szklanych, pokryte zbrojonym

płaszczem z folii aluminiowej [24]

Parametry techniczne: − współczynnik przewodzenia ciepła λ 0,036 W/m ·K, − temperatura użytkowa max. 250 ° C, − klasyfikacja ogniowa(bez okładziny) wyrób niepalny. − Otuliny termoizolacyjne z poliuretanu to bezfreonowy system poliuretanowy do izolacji

rurociągów. Stosowany do izolacji termicznej rurociągów wykonanych z różnych materiałów jak: stal, miedź, tworzywa sztuczne, przesyłających nośnik ciepła o temperaturze do +135C i umieszczonych w pomieszczeniach zabudowanych.


Rys. 9. Otulina termoizolacyjna z poliuretanu [9]

Parametry techniczne:

− współczynnik przewodności cieplnej 0,035 W/m ·K (w temp. śr. 40 °C), − gęstość pozorna wg ISO 845-19,2 kg/m3, − klasa palności B2, − zakres temperatury czynnika przepływającego w izolowanej rurze do +135C.

Narzędzia i materiały pomocnicze W zależności od rodzaju wykonywanych izolacji można stosować narzędzia ręczne

lub mechaniczne. Stosuje się przede wszystkim: szpachlę , kielnię , pacę , pędzle, natrysk. Do łączenia elementów w zależności od rodzaju izolacji i systemu – można stosować różnego rodzaju haki montażowe, rzepy, taśmy, drut wiązałkowy, specjalne nici z włókna szklanego z rdzeniem z drutu wolframowego, nity, kleje, itp. Większość materiałów na izolacje można obrabiać również podstawowym sprzętem elektrycznym – wiertarki, piły itp.


Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Co to jest izolacja termiczna? 2. Z jakich elementów składa się izolacja termiczna rurociągu? 3. Jak dzielimy materiały do izolacji termicznej? 4. Jakie materiały izolacyjne należą do najczęściej stosowanych materiałów włóknistych? 5. Jakie materiały izolacyjne należą do najczęściej stosowanych materiałów porowatych? 6. W oparciu o jakie kryteria dokonujemy wyboru rodzaju izolacji termicznej? 7. Jakie właściwości powinny mieć maty z waty szklanej stosowane do izolacji rurociągów? 8. Jakie właściwości powinny mieć maty z wełny mineralnej stosowane do izolacji

rurociągów? 9. Jakie właściwości powinny mieć izolacje termiczne z pianek? 10. Co to są masy plastyczne? 11. Co to są kształtki izolacyjne? 12. Jakie typy materiałów stosuje się izolacje? 13. Jakie narzędzia stosowane są do wykonywania izolacji? 4.2.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Scharakteryzuj podane w poniższej tabeli materiały izolacyjne, podaj przykłady zastosowania i ich właściwości.


Materiał izolacyjny

Zastosowanie i właściwości materiału

Maty z waty szklanej

Maty z wełny mineralnej

Pianka poliuretanowa i krylaminowa

Otuliny z wełny mineralnej


1) zorganizować stanowisko pracy, 2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie, 3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, 4) przeczytać tekst w tabeli dwukrotnie, 5) zastanowić się i wpisać odpowiednie wartości w odpowiednie rubryki, 6) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia, 7) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia, 8) zaprezentować efekty swojej pracy, 9) dokonać samooceny pracy, 10) uporządkować stanowisko pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy: − tabela materiałów izolacyjnych, − ołówek, − gumka, − literatura. Ćwiczenie 2

Dobierz odpowiednie materiały i narzędzia oraz wykonaj izolację termiczną fragmentu rurociągu o długości 2 m i średnicy 250 mm.


1) zorganizować stanowisko pracy, 2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie, 3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, 4) zapoznać się z instrukcją producenta materiału termoizolacyjnego, 5) zapoznać się z elementami łączącymi i mocującymi oraz zasadami ich stosowania, 6) obliczyć ilość materiału potrzebnego do wykonania izolacji termicznej rurociągu

o podanej średnicy i długości, 7) przygotować materiały i narzędzia potrzebne do wykonania izolacji,


8) przygotować powierzchnię rurociągu do wykonania izolacji poprzez jej oczyszczenie i odtłuszczenie,

9) wykonać izolację termiczną rurociągu o podanej średnicy i długości, zwracając szczególną uwagę na estetykę, grubość otuliny i mocowanie elementów,

10) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia, 11) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia, 12) zaprezentować efekty swojej pracy, 13) dokonać samooceny pracy, 14) uporządkować stanowisko pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy: − materiały izolacyjne na bazie wełny – otuliny, − poziomnica, − fragment rurociągu, − nóż z wymiennymi ostrzami, − długa stalowa linijka, − elementy mocujące, − elementy łączące otuliny, − literatura. 4.2.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) dobrać materiał izolacyjny do odpowiedniej średnicy rurociągu? ¨ ¨ 2) określić jakie materiały stosuje się izolacji rurociągów? ¨ ¨ 3) wykonać izolację rurociągu z otuliny? ¨ ¨ 4) dobrać odpowiednie narzędzia do wykonania izolacji z maty z wełny mineralnej? ¨ ¨


4.3. Technologia wykonywania izolacji termicznych 4.3.1. Materiał nauczania Wykonywanie izolacji z mat

Wata lub wełna szklana i mineralna, umocowane sznurkiem lub naklejane na arkusze papieru, to materiały stosowane w przypadku izolacji matami. Przewody cieplne najpierw okrywane są matami (na szerokość jednego zwoju), a następnie owijane drutem. Izolacja taka może być nakładana na zimne przewody. Podobnie jak w przypadku izolacji z masy plastycznej, podstawowa warstwa termoizolacyjna z mat okrywana jest osłoną z tektury falistej i papy. Maty można łatwo nakładać i zdejmować. Nadają się dobrze do zastosowania przy przewodach o dużych średnicach, zbiornikach ciepłej wody, akumulatorach ciepła i elementach nietypowych. Wykonanie izolacji termicznej otuliną

Wykonanie izolacji rurociągu otulinami omówiono na przykładzie materiałów izolacyjnych jednej z firm istniejących na polskim rynku. Izolacji rurociągu otuliną

Rys.10. Izolacja rurociągu otuliną

1- otulina , 2- drut zaciskowy, 3- płaszcz ochronny, 4- nity lub wkręty [11]

Ze względów technologicznych otuliny dla rur o większych średnicach produkowane są jako łupki dwu- lub trzyczęściowe (lub z większej liczby części). Otuliny: a) b) c)

Rys. 11. Rodzaje otulin [10] a) jednoczęściowe, b) dwuczęściowe c) trzyczęściowe


Rys. 12. Otulina dwuczęściowa [10]

Otuliny mogą posiadać specjalne zamki (typu Z, V, lub ½ O) zapobiegające powstawaniu przegrzewów na połączeniu wzdłużnym (rys. 12).

Rys. 13. Montaż otulin na rurach A. Montaż otuliny na odcinku prostym

B. Przygotowanie segmentów kolanowych – cięcie C. Izolacja kolana rurociągu [11]

W celu uzyskania gładkiej powierzchni izolacji kolana należy starannie dociąć

poszczególne segmenty otuliny, odcinając nadmiar materiału. Ilość segmentów potrzebnych do uformowania izolacji zależy od promienia krzywizny i kąta kolana (rys. 13).


Izolacja wykonana otuliną z folią aluminiową i zakładką samoprzylepną (rys. 14).

Rys.14. Montaż otuliny z folią aluminiową i zakładką samoprzylepną [11]

Rys. 15. Przygotowanie segmentów kolanowych [11]

Rys. 16. Izolacja kolana rurociągu [11]

Opisywane otuliny pozwalają na wykonanie izolacji o wysokiej estetyce oraz umożliwiają bardzo szybki i sprawny montaż. Dwuwarstwowa izolacja rurociągu

Rys. 17. Dwuwarstwowa izolacja rurociągu 1- otuliny - dwie warstwy z przesunięciem poprzecznym i podłużnym, 2- drut zaciskowy, 3- płaszcz ochronny,

4- nity i wkręty [11]


Wielowarstwowa izolacja z otulin nie posiada żadnych mostków termicznych na materiale izolacyjnym (dzięki przesunięciu poprzecznym i podłużnym jednej warstwy względem drugiej), a także innych mostków termicznych, ponieważ płaszcz ochronny izolacji nie wymaga konstrukcji wsporczej.

Każda warstwa izolacji wykonana z omawianych otulin powinna być zamocowana opaskami umieszczonymi w odstępach co 20-30cm. Opaski powinny być wykonane z materiału zapewniającego trwałość mocowania, np. z drutu stalowego ocynkowanego, drutu aluminiowego w powłoce poliwinylowej, taśmy stalowej, itp. Wykonywanie izolacji zasypowej lub wylewanej

Izolacje zasypowe lub wylewane to izolacje kosztowne w porównaniu z innymi rodzajami izolacji, ponieważ cechuje je z reguły nadmierne zużycie materiałów. Zaleta ich to łatwość izolowania przewodów bezpośrednio w wykopie lub z zastosowaniem najprostszego oszalowania (rys.18,19) Dzięki temu bez problemu można izolować wszystkie kształtki i inne elementy.

Jako wypełnienie izolacji zasypowej stosuje się ziemię okrzemkową, pył dymnicowy, jak również watę szklaną i mineralną. Izolacja zasypowa z płaszczem stalowym nadaje się znakomicie do izolowania przewodów prowadzonych nad ziemią.

Jako podstawowy materiał do wykonywania izolacji wylewanej służą różnego rodzaju mieszanki asfaltowe (bitumiczne) z perlitem, glińcem, keramzytem i innymi podobnymi wypełnieniami porowatymi.

Rys. 18. Izolacja wylewana w oszalowaniu [6, s. 158]

Rys. 19. Izolacja zasypowa wykonywana bezpośrednio w wykopie [6, s. 159]


Wykonanie izolacji z masy plastycznej Jak już wspomniano wcześniej, masy plastyczne to ziemia okrzemkowa, czasami

magnezja lub pył dymnicowy, które rozdrabnia się na papkę za pomocą wody. Tak przygotowaną masę nakłada się na powierzchnię rur warstwami, jako izolację. Rura podczas nakładania izolacji może być podgrzewana, aby suszenie następowało na bieżąco. Wyschnięta podstawowa warstwa ciepłoizolacyjna okrywana jest następnie osłoną z tektury falistej i papy. Układanie masy plastycznej jest bardzo proste i wygodne, szczególnie przy izolowaniu kształtek i różnego rodzaju elementów nietypowych. Masa taka nadaje się również do izolowania rur prostych o małych średnicach. 4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. W jaki sposób wykonuje się izolacje z mat? 2. Od czego zależy ilość segmentów potrzebnych do uformowania izolacji? 3. Z jakich elementów składa się dwuwarstwowa izolacja rurociągu? 4. Jakie materiały możemy stosować do mocowania kolejnych warstw izolacji

wielowarstwowych? 5. Jakie materiały stosuje się do wypełnienia izolacji zasypowej? 6. Jakie materiały służą do wykonywania izolacji wylewanej? 7. W jaki sposób wykonujemy izolacje z masy plastycznej? 4.3.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Wykonaj izolację fragmentu rurociągu o długości 1,5 m i średnicy 150 mm, stosując maty z wełny mineralnej.


1) zapoznać się z informacjami zawartymi w Materiale nauczania 4.3.1, 2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia, 3) zapoznać się z instrukcję producenta, 4) zapoznać się z elementami łączącymi i mocującymi oraz zasadami ich stosowania, 5) obliczyć ilość potrzebnego materiału do izolacji podanego fragmentu rurociągu, 6) przygotować materiały i narzędzia potrzebne do wykonania izolacji, 7) przygotować powierzchnię rurociągu do wykonania izolacji poprzez jej oczyszczenie

i odtłuszczenie, 8) wykonać izolację rurociągu o podanej średnicy i długości, zwracając szczególną uwagę

na estetykę, grubość warstwy izolacji i mocowanie elementów, 9) sprawdzić poprawność wykonanego zadania, 10) zaprezentować wykonane ćwiczenie, 11) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia, 12) uporządkować miejsce pracy.


Wyposażenie stanowiska pracy: − materiały izolacyjne – maty z wełny mineralnej, − poziomnica, − fragment rurociągu, − nóż z wymiennymi ostrzami, − długa stalowa linijka, − elementy mocujące, − elementy łączące maty, − literatura.

Ćwiczenie 2

Wykonaj izolację jednowarstwową otulinami prostego odcinka rurociągu o długości 2,5 m i średnicy 200 mm.


1) zorganizowac stanowisko pracy, 2) zaplanować przebieg wykonywania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie. 3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, 4) zapoznać się z instrukcję producenta, 5) zapoznać się z elementami łączącymi i mocującymi oraz zasadami ich stosowania, 6) obliczyć ilość potrzebnego materiału do izolacji podanego fragmentu rurociągu, 7) przygotować materiały i narzędzia potrzebne do wykonania izolacji, 8) przygotować powierzchnię rurociągu do wykonania izolacji poprzez jej oczyszczenie

i odtłuszczenie, 9) wykonać izolację rurociągu o podanej średnicy i długości, zwracając szczególną uwagę

na estetykę, grubość otuliny i mocowanie elementów, 10) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia, 11) sformułować wnioski realizacji ćwiczenia, 12) zaprezentować efekty swojej pracy, 13) dokonać samooceny pracy, 14) uporządkować stanowisko pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy: − materiały izolacyjne – otuliny, − poziomnica, − fragment rurociągu, − nóż z wymiennymi ostrzami, − długa stalowa linijka, − elementy mocujące, − elementy łączące otuliny, − literatura. Ćwiczenie 3

Wykonaj izolację jednowarstwową otulinami kolana rurociągu o średnicy 250 mm.

Sposób wykonania ćwiczenia


Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) zorganizowac stanowisko pracy, 2) zaplanować przebieg wykonywania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie. 3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, 4) zapoznać się z instrukcję producenta, 5) zapoznać się z elementami łączącymi i mocującymi oraz zasadami ich stosowania, 6) obliczyć ilość potrzebnego materiału do izolacji podanego fragmentu rurociągu, 7) przygotować materiały i narzędzia potrzebne do wykonania izolacji, 8) przygotować powierzchnię kolana rurociągu do wykonania izolacji poprzez jej

oczyszczenie i odtłuszczenie, 9) wykonać jednowarstwową izolację kolana rurociągu, zwracając szczególną uwagę

na estetykę, grubość otuliny i mocowanie elementów, 10) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia, 11) sformułować wnioski realizacji ćwiczenia, 12) zaprezentować efekty swojej pracy, 13) dokonać samooceny pracy, 14) uporządkować stanowisko pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy: − materiały izolacyjne – otuliny, − poziomnica, − fragment rurociągu, − nóż z wymiennymi ostrzami, − długa stalowa linijka, − elementy mocujące, − elementy łączące maty, − literatura. 4.3.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) wykonać izolację z mat izolacyjnych? ¨ ¨ 2) wykonać jednowarstwową izolację prostego odcinka rurociągu? ¨ ¨ 3) poprawnie wykonać jednowarstwową izolację prostego odcinka rurociągu? ¨ ¨ 4) wykonać dwuwarstwową izolację prostego odcinka rurociągu? ¨ ¨ 5) określić jakie materiały stosuje się do wykonywania izolacji zasypowej lub wylewanej? ¨ ¨ 6) określić, z jakich materiałów i w jaki sposób wykonuje się izolacje z masy

plastycznej? ¨ ¨


4.4. Izolowanie termiczne połączeń kołnierzowych i osprzętu 4.4.1. Materiał nauczania Właściwa izolacja termiczna Aby izolacja termiczna dobrze spełniała swą rolę powinna odznaczać się następującymi cechami: − niski współczynnik przenikania ciepła [W/(m·K)] - im niższa wartość, tym mniejsze

przenikanie ciepła, a więc lepsze własności izolacyjne materiału; − odporność na wysokie temperatury (maksymalną temperaturę eksploatacji)

oraz różnice temperatur - własność ta zapewnia niezmiennie dobrą pracę i zachowanie właściwości materiału niezależnie od temperatury;

− odporność na działanie wody i otoczenia - w tym na działanie mikroorganizmów i gryzoni;

− niepalność lub bardzo niska palność (co najmniej nierozprzestrzenianie ognia); − obojętność chemiczna wobec izolowanego materiału; − odporność na obciążenia statycznie i dynamiczne podczas montażu i pracy - w tym

wysoka elastyczność (pod wpływem temperatury rury rozszerzają się - izolacja powinna więc "pracować").

Zadaniem izolacji termicznej jest ograniczenie strat przesyłanego lub magazynowanego ciepła. Materiały na właściwą izolację cieplną połączeń kołnierzowych i osprzętu

Materiały stosowane jako izolacje instalacji grzewczych są do siebie zbliżone pod względem opisanych właściwości. Pozostałe cechy materiałów (przede wszystkim zachowanie wobec wody i pary wodnej, np. opór dyfuzyjny i wodochłonność) są zróżnicowane - wpływa to na zakres stosowania poszczególnych materiałów. Najczęściej stosuje się następujące materiały: − porowate tworzywa sztuczne (spieniony polietylen, styropian), − pianka poliuretanowa natryskiwana na izolowaną powierzchnię, − materiały włókniste (wełna mineralna i szklana pod warunkiem uzyskania certyfikatu

bezpieczeństwa "B").

Rys. 20. Pianka polietylenowa [10]


Rys. 21. Pianka poliuretanowa [10]

Rys. 22. Wełna mineralna [10]

Materiały te mogą występować w postaci mat, płyt, filców, otulin i odpowiednich

kształtek izolacyjnych. Dostępne są też rury preizolowane, na które otulina założona jest fabrycznie.

Rys. 23. Rura preizolowana [10]

Rys. 24. Mata [10]

Rys. 25. Otulina [10]


Polietylen spieniony charakteryzuje się następującymi cechami: − współczynnik przewodności cieplnej dla t= +40°C od 0,035 do 0,045 W/ m··K, − temperatura pracy od -45°C do +105°C, − duża elastyczność, − wysoki współczynnik oporu dyfuzyjnego pary wodnej, − różne wykonania zależnie od zastosowania: np. zewnętrzna powłoka z folii

polietylenowej, co ułatwia prowadzenie podtynkowe.

Poliuretan spieniony charakteryzuje się następującymi cechami: − współczynnik przewodności cieplnej t= +40°C od 0,03 do 0,04 W/ m··K, − temperatura pracy od -45°C do +135°C, − dźwiękochłonność, − mniejsza odporność na zawilgocenie, − różne wykonania zależnie od zastosowania: np. wyposażenie w płaszcz ochronny PVC.

Polistyren spieniony charakteryzuje się następującymi cechami:

− współczynnik przewodności cieplnej t= +40°C od 0,03 do 0,04 W/ m··K, − temperatura pracy do +80°C, − bardzo mały ciężar, − stosowany głównie do kształtek izolacyjnych.

Wełna mineralna (skalna i szklana) przeznaczona jest przede wszystkim do stosowania w ciepłownictwie (rurociągi wysokotemperaturowe). Wełny cechują się bardzo dobrą odpornością ogniową (wełna skalna do 1000°C, wełna szklana do 600°C), niepalnością i odpornością na działanie mikroorganizmów i gryzoni. Współczynnik przewodności cieplnej dla otulin z wełny mineralnej, mierzony w temperaturze +200°C, wynosi około 0,060 W/( m··K). Podstawowe zasady montażu Zasady ogólne

Izolację cieplną montuje się na suchą i oczyszczoną powierzchnię rur po następujących czynnościach: − montażu odcinka lub urządzenia; − próbie szczelności; − zabezpieczeniu antykorozyjnym; − odbiorze technicznym potwierdzonym protokołem odbioru. Styki czołowe dwóch odcinków izolacji powinny przylegać do siebie ściśle, a styki wzdłużne powinny być przesunięte względem siebie o kąt 10 - 15°. Dopuszczalne odchyłki grubości instalacji wynoszą od -5 do +10%. Ochrona kształtek i armatury

Na kształtki i armaturę stosuje się specjalne kształtki wykonane ze sztywnych porowatych materiałów izolacyjnych. Kształtki izolacyjne składają się z dwóch lub więcej części. Zaleca się stosowanie kształtek o powierzchni zewnętrznej wzmocnionej włóknem szklanym i z wykładziną wewnętrzną wykonaną np. z folii aluminiowej. Kształtki izolacyjne powinny być mocowane taśmami z blachy stalowej ocynkowanej lub taśmą z tworzywa sztucznego, z możliwością demontażu. W przypadku izolacji zaworów i zasuw ich wrzeciona muszą pozostać odsłonięte.


Rys. 26. Widok na kształtki i armaturę izolowane pianką PE [10]

Rys. 27. Widok na izolację w powiększeniu [10]

UWAGA: Nie izoluje się zaworów bezpieczeństwa! Skafander termoizolacyjny. Zastosowanie:

Skafandry termoizolacyjne stosuje się w celu izolacji termicznej armatury, powierzchni kształtowych; w szczególności do izolacji: kolan, trójników, kołnierzy, zaworów, zasuw. Skafandry termoizolacyjne znajdują zastosowanie również jako izolacja turbin, izolacja kotłów, izolacja zbiorników, izolacja rurociągów. Skafandry stanowią o kompletnym systemie osłon termoizolacyjnych wielokrotnego użytku, zapewniającym szybki montaż i demontaż (remonty, konserwacja). Kształt i wymiary wykonywane zgodnie z życzeniem klienta. Dane techniczne: − dopuszczalna temperatura powierzchni izolowanych w przedziale 0-1200 °C, − skafandry wykonywane w postaci osłon elastycznych.


Rys. 28. Skafander termoizolacyjny [12] Izolowanie połączeń kołnierzowych i osprzętu.

Otulina poliuretanowa

Otulina poliuretanowa na zasuwy kołnierzowe jest wykonana ze sztywnej pianki poliuretanowej nie zawierającej Feronu 11.Służy do izolacji ciepło i zimnochronnej. Dane techniczne: − różne średnice, − współczynnik przewodzenia ciepła dla poliuretanu: λ ≤ 0,030 W/ m·K (t.50 °C),

λ ≤ 0,025 W/ m·K (t.20 °C), − wykończenie krawędzi: zamek z zakładką- atest AT/98-01-0307 spełnia wymogi normy

PN-85/B-02421, − zakres temperatur eksploatacyjnych: od - 40 °C do +135 °C, − montaż otulin na urządzeniach umożliwiają elementy łączące w postaci samoprzylepnej

taśmy PVC lub taśmy polipropylenowej.

Maty samoprzylepne z polietylenu Płyta izolacyjna wykonana z wysokiej jakości polietylenu LDPE o zamkniętej strukturze komórkowej, otrzymywana w procesie usieciowania.

Płyty stosowane są do izolacji: kanałów o przekroju okrągłym i kwadratowym, okrągłych i owalnych ciągów powietrznych, systemów uzdatniania powietrza, urządzeń chłodniczych, zbiorników, zaworów, kolanek, przewodów o dużych średnicach w instalacjach grzewczych i chłodniczych. Odmianą omawianego materiału, są maty(płyty) wyposażone w warstwę samoprzylepną zabezpieczoną odpowiednim materiałem. Stosowanie tych produktów pozwala na szybki i czysty montaż. Parametry techniczne: − gęstość: 35 kg/m3, − współczynnik przewodzenia ciepła ( l ) : 0,035 W/ m·K przy 10oC; 0,038 W/ m·K przy 40oC, − zakres temperatur : -80oC do 110oC, − odporność na dyfuzję pary wodnej ( m ) : >3500, − odporność na ozon i chemikalia: doskonała, − stabilność termiczna: kurczliwość < 0,5%, − kategoria pożarowa: wg PN-B-02874 materiał niezapalny; wg DIN 4102 kategoria B1.


Rys. 29. Mata samoprzylepna z polietylenu [12]

Otulina dzielona na zasuwy, zawory kulowe (od -40 °C do + 120°C i + 150°C) Charakterystyka techniczna otulin izolacyjnych:

− skład chemiczny - izolacyjna poliuretanowa pianka sztywna jest produktem spieniania dwuskładnikowego systemu składającego się z mieszaniny polieterowo - poliestrowej i polizocjanianu dwufenylometanu z dodatkiem środków spieniających powierzchniowo czynnych i katalizatorów,

− kolor - jasno żółty do żółtego, − zapach – bezwonny, − struktura - wielokomórkowa równomierna o komórkach w min. 96% zamkniętych;

na całej powierzchni otulin formowanych występuje cienka skorupa (lico) zamykająca komórkową budowę izolacji; warstwa ta zwiększa wytrzymałość mechaniczną oraz eliminuje dostęp pary wodnej i wody do izolacji,

− gęstość pozorna - od 38 do 68 kg/m3, − współczynnik przewodnictwa ciepła - nie mniej niż 0,021 do 0,030 W/ m·K, − wytrzymałość mechaniczna na zginanie, ściskanie - nie mniej niż 170 kPa, − paro i wodochłonność - po 24 godzinach zanurzenia max. 2,9%, po 168 godz. zanurzenia

maksymalnie 3,9%, − odporność termiczna - od -40°C do +120°C oraz od -40°C do +150°C, zależnie

od rodzaju stosowanego systemu.

Rys. 30. Otulina dzielona na zawory [12]


Rys. 31. Otulina dzielona na zawory [12]

Rys. 32. Otulina dzielona na zawór kulowy [12]

Listwy wykończeniowe o profilu U Dzięki specjalnie opracowanej formie są dostosowane do izolacji połączeń kołnierzowych

kanałów o przekroju kwadratowym lub prostokątnym. Są to listwy wykończeniowe o profilu U (rys. 33) służące do izolacji połączeń kołnierzowych kanałów o przekroju kwadratowym lub prostokątnym. Są dostępne w postaci: − profil U, − profil U pokryty z zewnątrz warstwą gruboziarnistego aluminium o grubości 0,1 mm, − profil U pokryty z zewnątrz warstwą kauczuku EPDM o grubości 0,75 mm odporną

na promieniowanie UV.

Rys. 33. Listwy wykończeniowe o profilu U [22]


Maty z wełny Są to maty z jednostronną okładziną z siatki drucianej przyszytej drutem do warstwy

wełny, produkowane w pięciu wersjach standardowych: WIRED MAT 70, WIRED MAT 80, WIRED MAT 105, ALU-WIRED MAT 80, ALU-WIRED MAT 105. Dwa ostatnie produkty są z warstwą folii aluminiowej umieszczoną między siatką a wełną.

Rys. 34. Rolki maty i płyty wełny mineralnej [18]

Rys. 35. Rolka maty WIRED MAT [18]

Maty na siatce WIRED MAT przeznaczone są do izolacji wysokotemperaturowych

powierzchni płaskich, rur i rurociągów, armatury oraz innych urządzeń i powierzchni, gdzie wymagana jest duża wytrzymałość mechaniczna materiału izolacyjnego przy jednoczesnej jego elastyczności i łatwości montażu, w szczególności: ściany kotłów energetycznych, elektrofiltrów, kanałów spalin, kominów stalowych, rurociągi nisko- i wysokoprężne, parowe i wodne, korpusy turbin parowych i gazowych, obudowy sprężarek, stacji redukcyjnych, zaworów, wentylatorów. Powierzchnie o specjalnych wymaganiach, np. dotyczących korozji, mogą być izolowane matami na siatce ze stali nierdzewnej (dotyczy to również drutu zszywającego) (Tabela 4.). UWAGA: Grubość izolacji termicznej połączeń kołnierzowych powinna być taka sama, jak łączonych rurociągów!

Tabela 4. Właściwości mat z wełny [18] współczynnik przewodzenia ciepła λ20 0,042 [W/mK] gęstość nominalna: WIRED MAT 70 WIRED MAT 80 WIRED MAT 105

70 kg/m3

80 kg/m3

105 kg/m3 zawartość całkowita siarki ≤ 0,4% Temperatura: pracy ciągłej pracy chwilowej pracy chwilowej przy wibracjach od strony okładziny

700 °C 1000 °C 800 °C 550°C

klasa reakcji na ogień (bez okładziny) wyrób niepalny


Rys. 36. Izolacja zaworu na rurociągach poziomych. 1 – Izolacja WIRED MAT 80, 2 – płaszcz osłonowy izolacji, 3 – konstrukcja wsporcza, 4 – element mocujący

izolację, 5 – nit rurkowy jednostronny z rdzeniem, 6 – uszczelnienie kitem silikonowym, 7 – zamek kapturowy [18]

Rys. 37. Izolacja zaworu na rurociągach pionowych. 1 – Izolacja WIRED MAT 80, 2 – płaszcz osłonowy izolacji, 3 – konstrukcja wsporcza, 4 – element mocujący



Rys. 38. Izolacja połączeń kołnierzowych na rurociągach poziomych.

1 – Izolacja WIRED MAT 80, 2 – płaszcz osłonowy izolacji, 3 – konstrukcja wsporcza, 4 – element mocujący izolację, 5 – nit rurkowy jednostronny z rdzeniem, 6 – uszczelnienie kitem silikonowym, 7 – zamek kapturowy [18]

Rys. 39. Szczegół ”a” [18]


Rys. 40. Izolacja połączeń kołnierzowych na rurociągach pionowych. 1 – Izolacja WIRED MAT 80, 2 – płaszcz osłonowy izolacji, 3 – konstrukcja wsporcza, 4 – element mocujący


Szczegół ”a” należy rozwiązać podobnie, jak na rys. 39.

Otuliny z wełny mineralnej pokryte z jednej strony folią aluminiową Montaż otulin z wełny mineralnej nie wymaga wycinania kolan, dlatego są one szczególnie polecane przy izolowaniu wszelkiego rodzaju skomplikowanych instalacji (np. węzły cieplne, kotłownie). Klasyfikacja: − aprobata techniczna: AT/98-01-0372-03A, − test higieniczny: HK/B/0010/03/2006, − produkt niepalny.


Parametry: − Zakres wymiarów: średnica wewnętrzna od ø18 do ø48, grubość od 20 mm do 30 mm,

długość 1200 mm, − Maksymalna temperatura stosowania: tmax = 250oC (temp. 120oC od strony folii).

Rys. 41. Otuliny z wełny mineralnej pokryte z jednej strony folią aluminiową [13]


Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakimi właściwościami powinna się charakteryzować dobra izolacja? 2. Jakie są podstawowe zasady montażu? 3. Jakimi materiałami możemy wykonywać izolacje połączeń kołnierzowych? 4. W jaki sposób chroni się kształtki i armaturę? 4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1.

Wykonaj izolację połączenia kołnierzowego rurociągu pionowego o średnicy 150 mm przy pomocy wełny mineralnej.


1) zorganizować stanowisko pracy, 2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie, 3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, 4) zapoznać się z instrukcją producenta wełny, 5) zapoznać się z instrukcją producenta dotyczącą elementów łączących i mocujących

oraz zasadami ich stosowania, 6) obliczyć ilość materiału potrzebnego do wykonania izolacji połączenia kołnierzowego

rurociągu pionowego, 7) przygotować materiały i narzędzia potrzebne do wykonania izolacji, 8) przygotować powierzchnię rurociągu do wykonania izolacji połączenia kołnierzowego

rurociągu pionowego poprzez jej oczyszczenie i odtłuszczenie, 9) wykonać izolację połączenia kołnierzowego rurociągu pionowego, zwracając szczególną

uwagę na właściwą kolejność, estetykę i mocowanie elementów, 10) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia, 11) sformułować wnioski realizacji ćwiczenia, 12) zaprezentować efekty swojej pracy, 13) dokonać samooceny pracy, 14) uporządkować stanowisko pracy.


Wyposażenie stanowiska pracy: − fragment rurociągu poziomego średnicy 150 mm z połączeniem kołnierzowym, − izolacja termiczna wełna mineralna, − elementy mocujące i łączące, − kombinerki lub obcęgi, − nożyczki, − stalowa linijka, − pistolet do silikonu, − nity rurkowe z nitownicą, − zamki kapturowe, − kit silikonowy, − poziomnica, − literatura. Ćwiczenie 2

Wykonaj izolację połączenia kołnierzowego z zainstalowaniem urządzeń sygnalizacyjnych z zastosowaniem sztywnych, porowatych materiałów izolacyjnych.


1) zorganizować stanowisko pracy, 2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie, 3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, 4) zapoznać się z instrukcją producenta porowatych materiałów izolacyjnych, 5) zapoznać się z instrukcją producenta dotyczącą elementów łączących i mocujących

oraz ich stosowaniem, 6) obliczyć ilość materiału potrzebnego do wykonania izolacji połączenia kołnierzowego

z zainstalowaniem urządzeń sygnalizacyjnych, 7) przygotować materiały i narzędzia potrzebne do wykonania izolacji, 8) przygotować powierzchnię rurociągu do wykonania izolacji połączenia kołnierzowego

z zainstalowaniem urządzeń sygnalizacyjnych poprzez jej oczyszczenie i odtłuszczenie, 9) wykonać izolację połączenia kołnierzowego z zainstalowaniem urządzeń

sygnalizacyjnych, zwracając szczególną uwagę na estetykę i mocowanie elementów, 10) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia, 11) sformułować wnioski realizacji ćwiczenia, 12) zaprezentować efekty swojej pracy, 13) dokonać samooceny pracy, 14) uporządkować stanowisko pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy: − fragment rurociągu poziomego z połączeniem kołnierzowym, − porowate materiały izolacyjne, − elementy mocujące i łączące, − piłka, − nożyczki, − stalowa linijka, − urządzenia sygnalizacyjne, − poziomnica, − taśmy z blachy stalowej ocynkowanej lub taśmy z tworzywa sztucznego, − literatura.


Ćwiczenie 3 Wykonaj izolację zaworu i urządzeń wskazujących na rurociągu z zastosowaniem

skafandrów termoizolacyjnych.


1) zorganizować stanowisko pracy, 2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie, 3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, 4) zapoznać się z instrukcją producenta skafandrów termoizolacyjnych, 5) zapoznać się z instrukcją producenta dotyczącą elementów łączących i mocujących

oraz zasadami ich stosowania, 6) obliczyć ilość materiału potrzebnego do wykonania izolacji zaworu i urządzeń

wskazujących na rurociągu, 7) przygotować materiały i narzędzia potrzebne do wykonania izolacji, 8) przygotować powierzchnię rurociągu do wykonania izolacji zaworu i urządzeń

wskazujących na rurociągu poprzez jej oczyszczenie i odtłuszczenie, 9) wykonać izolację zaworu i urządzeń wskazujących na rurociągu, zwracając szczególną

uwagę na estetykę i mocowanie elementów, 10) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia, 11) sformułować wnioski realizacji ćwiczenia, 12) zaprezentować efekty swojej pracy, 13) dokonać samooceny pracy, 14) uporządkować stanowisko pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy: − fragment rurociągu z zaworem, − fragment rurociągu z urządzeniem wskazującym – np. manometrem, − skafandry termoizolacyjne, − elementy łączące i mocujące, − literatura. 4.4.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) wskazać cechy dobrej izolacji? ¨ ¨ 2) określić, jakie materiały stosujemy na izolacje? ¨ ¨ 3) określić, jakie są postacie występowania materiałów izolacyjnych? ¨ ¨ 4) podać podstawowe zasady montażu izolacji ciepłowniczych? ¨ ¨ 5) określić, które kształtki i armatura powinny być izolowane, a które nie? ¨ ¨


4.5. Izolowanie termiczne kanałów, zbiorników i wymienników ciepła

4.5.1. Materiał nauczania Izolowanie kanałów

Aby nie tamować ruchu ulicznego, a także ze względów estetycznych, w miastach i osiedlach prawie zawsze układa się sieci cieplne pod ziemią. Rozróżnia się cztery sposoby prowadzenia przewodów: 1) w kanałach przechodnich, 2) w kanałach półprzechodnich, 3) w kanałach nieprzechodnich, 4) bezkanałowo (bezpośrednio w ziemi).

Bardzo ciekawym rozwiązaniem w przypadku kanałów przechodnich jest wykonanie całych odcinków sieci metodą prefabrykacji (wraz z tunelem). Metoda ta pozwala na ograniczenie prac ziemnych tylko do wykonania wykopu i jego zasypania, a prace wykończeniowe do połączeń przewodów już po zasypaniu kanału. Przerwa w ruchu i wszystkie utrudnienia daje się w tym przypadku ograniczyć do minimum, co daje ogromne oszczędności. Przykład takiego prefabrykowanego kanału zbiorczego przedstawia rys. 42. Przewody zmontowane są w tunelu o średnicy d = 2,4 m, wykonanym z blachy stalowej falistej, spawanej szczelnie. Od strony zewnętrznej tunel jest okryty trzema warstwami masy bitumicznej. Po dokonaniu spawu poszczególnych segmentów tunelu, wykonaniu próby i zaizolowaniu warstwą bitumiczną, tunel układa się w wykopie i zasypuje piaskiem ubijanym warstwami dla uzyskania równomiernego nacisku na ścianki.

Rys. 42. Tunel zbiorczy prefabrykowany [3, s.665]


Przy prowadzeniu sieci cieplnych w istniejących miastach stosuje się z reguły kanały nieprzechodnie lub półprzechodnie, ze względu na szczupłość miejsca będącego do dyspozycji. Prowadzenie sieci cieplnej w miastach lub w osiedlach istniejących jest bardzo trudnym problemem, wymagającym wyjątkowych umiejętności organizacyjnych, szczególnie tam, gdzie nie można przerwać ruchu ulicznego. Wykopy muszą być tak prowadzone aby usuwać i wywozić ziemię, a potem ją przywozić z powrotem do zasypywania kanałów.

Materiały i urządzenia montażowe muszą być dostarczane na budowę i usuwane natychmiast po ich użyciu. Magazynowanie materiałów musi być przeprowadzone tak, aby zajmowało minimum miejsca. Kanały półprzechodnie są formą pośrednią między kanałami przechodnimi a nieprzechodnimi. Ich wysokość w świetle wynosi 1,2-1,4 m. Budowane są na odcinkach krótkich, na przykład jako odgałęzienia do poszczególnych budynków, głównie dla sieci parowych, zamiast kanałów przechodnich. Dają one możność lepszego wglądu do przewodów i dokonanie drobnych poprawek izolacji i spawów. Ze względu jednak na bardzo uciążliwą pracę personelu obsługującego, stosowane są niechętnie, jedynie w przypadku podyktowanych koniecznością, na przykład brakiem miejsca dla wykonania kanałów przechodnich.

Najczęściej sieci cieplne układa się więc w kanałach nieprzechodnich, prawie zawsze dla przewodów z wodą gorącą, a także dla przewodów parowych z parą przegrzaną. Kanały nieprzechodnie są najwłaściwszą formą dla sieci jednoprzewodowych (technologicznych) zarówno wodnych, jak i parowych bez zwrotu kondensatu.

Kanały nieprzechodnie są konstrukcją tańszą pod względem inwestycyjnym, natomiast mogą się okazać kosztowne pod względem eksploatacyjnym, gdyż w przypadku naprawy przewodów lub ich wymiany, istnieje konieczność odkopywania tras i ponownego ich zakrywania po remoncie, co często połączone jest z kosztownymi robotami naprawy nawierzchni.

Istnieje bardzo wiele konstrukcji kanałów nieprzechodnich. Najprostszą jest kanał z cegły, przykryty płytami żelbetowymi. Dla przewodów o średnicach większych od 350 mm (0,35 m) celowe jest podzielenie kanału wzdłuż osi ścianką działową na dwa osobne kanały przykrywane osobnymi płytami. Bardzo korzystną okazała się konstrukcja przykryć wykonanych w kształcie łupin, prefabrykowanych z betonu. Po odkryciu takiej łupiny przewody są dostępne ze wszystkich stron, co znakomicie ułatwia roboty izolacyjne i naprawę (rys. 43).

Rys. 43. Kanał nieprzechodni łupinowy: a) dla ∅ = 32÷300 mm, b) dla ∅ = 350÷500 mm [3, s.669]


Interesujące jest także rozwiązanie polegające na wykonaniu podłoża, boków i pokryw kanału z cienkich żelbetowych płytek prefabrykowanych o grubości 40 - 50 mm, owinięciu przewodów tekturą falistą i ułożeniu przewodów na podkładach drewnianych (rys.44).

Rys. 44. Układanie przewodów w pianobetonie [3, s.670] 1 — pokrywa prefabrykowana, 2 — tektura falista, 5 — pianobeton, 4 — ścianki pręta brykowane, 5 — podłoże

gruzobeton, 6 — podkładki drewniane

Po ułożeniu przewody zalewa się pianobetonem, następnie układa się górną przykrywę zalewa się szczeliny asfaltem i całość pokrywa się podwójną warstwą papy, stanowiącą ochronę przed wodami opadowymi. Przed uruchomieniem przewodów przepuszcza się przez nie parę przegrzaną o temperaturze 200÷300° C. Tektura falista zwęgla się w tej temperaturze, tworząc śliską warstwę pozwalającą na swobodne przesuwanie się rury wzdłuż osi przy wydłużeniach termicznych.

Prowadzone od szeregu lat badania stanu sieci cieplnych, tzw. starzenia się sieci za pomocą odkrywania przewodów (odkrywek) doprowadziły do stwierdzenia, że najlepszy stan wykazują przewody z izolacją tradycyjną (podwieszoną) w kanałach. Przerwa powietrzna między izolacją, a ścianką kanału jest korzystna, gdyż nie dopuszcza do przesączania się wód gruntowych i wilgoci do ścianki rury, co z reguły powoduje przyspieszoną korozję. Dlatego z dużą ostrożnością podchodzić należy do metod bezkanałowego układania sieci cieplnych.

Istnieje wiele sposobów bezkanałowego układania przewodów. Jednym z nich jest takie wykonanie fabryczne lub poligonowe przewodu wraz z izolacją i pancerzem ochronnym (tuleją), aby można go było bezpośrednio zakopać w ziemi, podobnie jak przewód gazowy, czy wodociągowy. Wolna przestrzeń między przewodami, a tuleją, może być wypełniona dowolnym materiałem izolacyjnym, najczęściej watą szklaną w stanie sypkim. Przewody ułożone są w tulei na odpowiednich podstawach stalowych. Odcinki gotowe o długościach do 8 m są prefabrykowane i dostarczane na budowę. Poszczególne odcinki łączone są stalowymi króćcami i zalewane betonem. Spawanie dwóch końcówek rur w tulejach jest dosyć uciążliwe i wymaga dużej staranności spawania. Przewody prowadzone tym systemem mogą mieć jedną lub dwie rury umieszczone w jednej tulei. Tuleje są na zewnątrz smołowane i otulane papą bitumiczną. Zaletą tego systemu jest możność pełnej prefabrykacji w warsztatach, a wadą jest wysoki koszt, duży ciężar odcinków sieci i związane z tym trudności transportowe i trudności montażu, wymagającego ciężkiego sprzętu do budowy.

Innym systemem układania bezkanałowego przewodów jest wykonanie kształtek pianobetonowych zbrojonych. Kształtki te są dwudzielne i stanowią jednocześnie tuleję oraz izolację przewodów. Dla przewodów o średnicach do 300 mm (0,3 m) kształtki są podwójne, to jest ujmujące oba przewody (zasilenie i powrót) razem, a dla średnic powyżej 300 mm (0,3 m) wykonywane są jako pojedyncze dla każdego przewodu osobno. Ze względu na dużą


higroskopijność pianobetonu, kształtki otulone są od spodu i z góry w czasie montażu folią z polichlorku winylu o grubości 0.5÷1 mm. Kształtki są złączone kitem lub zaprawą, a folię zgrzewa się elektrycznie. Pianobeton jest materiałem kruchym i dlatego dla uniknięcia uszkodzeń przy transporcie i montażu należy kształtki uzbroić. Jako zbrojenie stosuje się przędzę szklaną. Rysunek 45 przedstawia projekt kształtek dla przewodów o średnicach 80 i 150 mm (0;08 i 0,15 m).

Wadą tego systemu jest jego duża wrażliwość na wilgoć. Ochrona przed nią wymaga bardzo pieczołowitego uszczelniania złącz i osłony pełnej kształtek, co w praktyce jest nie do osiągnięcia i dlatego system ten nie znajduje w Polsce szerszego zastosowania.

Rys. 45. Sieć cieplna w obudowie z kształtek pianobetonowych: a) dla Dn=80 mm, b) dla Dn=150 mm 1- kształtka pianobetonowa, 2 - kształtka długości 32 cm, 3 - izolacja z folii PCW-0,8 mm, 4 - kształtka

żelbetowa z podporą ślizgową, 5 — tłuczeń pianobetonowy z zaprawą cementową, 6— kit, 7 — podsypka z piasku [3,s.676]


Izolowanie zbiorników i wymienników ciepła

Najlepszymi materiałami do izolacji termicznej ścian zbiorników i innych rozległych cylindrycznych, pionowych lub poziomych powierzchni są płyty i maty z wełny mineralnej.

Od materiałów stosowanych do izolacji termicznej zbiornika i wymienników ciepła wymagane są następujące właściwości: − dobre właściwości izolacji cieplnej w szerokim zakresie temperatur, − niska przepuszczalność powietrza poprawiająca właściwości izolacji cieplnej, − wysoka wytrzymałość na ściskanie – na dachu zbiornika nie wymagane są wsporcze

konstrukcje podtrzymujące, powodujące powstawanie mostków cieplnych, − dobra hydrofobowość, czyli skłonność cząsteczek chemicznych materiału do silnego

odpychania od siebie cząsteczek wody, − łatwość w instalacji, − niepalny materiał wytrzymujący wysokie temperatury chroniący zarówno mienie

jak i środowisko naturalne. Przykładowe materiały stosowane do izolacji termicznej zbiorników i innych rozległych cylindrycznych, pionowych lub poziomych powierzchni: − Mata z wełny skalnej jednostronnie obszyta welonem szklanym (rys. 46). Izolacja

termiczna i akustyczna niskotemperaturowych zbiorników, rurociągów, powierzchni cylindrycznych; mają również zastosowanie jako zewnętrzna powłoka izolacyjna w wielowarstwowym układzie izolacji wysokotemperaturowych. Stara nazwa PAROC Mata LW 60.

Rys. 46. Mata z wełny skalnej jednostronnie obszyta welonem szklanym [15]

− Izolacja w formie płyt samoprzylepnych do zastosowań wentylacyjnych oraz do izolacji zbiorników, armatury i dużych przekrojów rurociągów. (rys. 47) Występuje w wersji standardowej i z pokryciem aluminiowym. Dzięki samoprzylepności nie wymaga stosowania żadnych dodatkowych akcesoriów, co znacznie skraca czas montażu. Płyty dostępne są w szerokości 1500 mm i grubości 6, 8, 10, 12 mm.

Rys. 47. Izolacja w formie płyt samoprzylepnych [23]


− Maty pokryte jednostronnie folią aluminiową przeznaczone są do izolacji termicznej, akustycznej i przeciwkondensacyjnej powierzchni płaskich oraz cylindrycznych w układach zarówno poziomych, jak i pionowych. (rys. 48) Maty z wełny pokryte są zbrojoną folią aluminiową lub papierem, posiadają prostopadły układ włókien do płaszczyzny podłoża, który zapewnia utrzymanie pierwotnej grubości w przypadku izolacji zagięć i narożników.

Ze względu na rodzaj warstwy nośnej omawiane maty produkowane są w następujących

odmianach: − pokryte jednostronnie folią aluminiową, − do zastosowań wentylacyjnych.

Rys. 48. Maty pokryte jednostronnie folią aluminiową [23]

− Płyty izolacyjne z wełny mineralnej to izolacja cieplna i akustyczna przewodów wentylacyjnych i instalacji klimatyzacyjnych, zbiorników, kotłów do maksymalnej temperatury 250 ºC (rys. 49).

Rys. 49. Płyty izolacyjne z wełny mineralnej [23]

− Płyty izolacyjne z wełny mineralnej pokryte jednostronnie folią aluminiową – to izolacja cieplna, akustyczna i przeciwkondensacyjna przewodów wentylacyjnych i instalacji klimatyzacyjnych, zbiorników, kotłów do maksymalnej temperatury od strony wełny 250 ºC (rys. 50).

Rys. 50. Płyty izolacyjne pokryte jednostronnie folią aluminiową [23]


− Mata lamelowa to izolacja cieplna, akustyczna i przeciwkondensacyjna przewodów rurowych, zbiorników, przewodów wentylacyjnych i klimatyzacyjnych do maksymalnej temperatury eksploatacyjnej 320 ºC (rys. 51).

Rys. 51. Mata lamelowa [23] Wykonanie izolacji zbiornika i innych rozległych cylindrycznych, pionowych lub poziomych powierzchni.

Rys. 52. Izolacja zbiornika wykonana z mat 1- ściana zbiornika, 2- izolacja z maty, 3- opaska spinająca, 4- rowki umożliwiające wentylację , 5- wkręty

samogwintujące lub nity , 6- płaszcz ochronny z blachy [20]

Małe cylindryczne powierzchnie można izolować matami na welonie szklanym np. wymienionymi wcześniej matami L-W-60 i L-W-80 jednej z firm działających na rynku polskim lub matami na folii aluminiowej. Dobre rezultaty uzyskuje się, izolując matami typu Lamella Mat. Maty te posiadają włókna ułożone prostopadle do powierzchni nośnej, czyli okładziny, którą stanowić może folia aluminiowa lub powłoka z papieru. Specyficzny układ włókien zapewnia idealne dopasowanie maty do promienia krzywizny zbiornika, bez względu na jego średnicę.

Montaż mat izolacyjnych na zbiorniku polega na owinięciu i zamocowaniu ich przy pomocy opasek o szerokości min. 15 mm w odległości co około 25-30 mm. Sąsiednie odcinki mat powinny być dokładnie do siebie dosunięte i ułożone z przesunięciem, tak aby zapewnić maksymalną szczelność na stykach poprzecznych i wzdłużnych. Dla mat z folią aluminiową zaleca się dodatkowo stosowanie taśmy samoprzylepnej na stykach mat. W celu zwiększenia pewności mocowania, do powierzchni zbiornika można przyspawać szpilki i nakładać na nie izolację z mat.



Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie znasz sposoby bezkanałowego układania przewodów? 2. W jaki sposób układa i zabezpiecza się przewody w pianobetonie w kanałach

nieprzechodnich? 3. Jakie materiały najlepiej nadają się do izolacji termicznej ścian zbiorników? 4. Jakie wymagania stawia się materiałom stosowanym do izolacji termicznej zbiorników? 5. Jakie cechy mają materiały stosowane do izolacji zbiorników? 6. Z jakich elementów składa się izolacja ściany zbiornika? 7. W jaki sposób wykonuje się montaż mat izolacyjnych na ścianie zbiornika? 4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj izolację fragmentu ściany imitującej zbiornika, używając maty z wełny mineralnej.


1) zorganizować stanowisko pracy, 2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisac w zeszycie, 3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, 4) zapoznać się z instrukcją producenta, 5) obliczyć ilość potrzebnego materiału do wykonania izolacji danego fragmentu ściany

zbiornika, 6) przygotować materiały i narzędzia potrzebne do wykonania izolacji, 7) przygotować powierzchnię fragmentu ściany zbiornika do wykonania izolacji poprzez jej

oczyszczenie i odtłuszczenie, 8) wykonać izolację danego fragmentu ściany zbiornika matami, wykorzystując elementy

mocujące i łączące, 9) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia, 10) sformułować wnioski realizacji ćwiczenia, 11) zaprezentować efekty swojej pracy, 12) dokonać samooceny pracy, 13) uporządkować stanowisko pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy: − maty z wełny mineralnej do izolacji termicznej, − nóż do tapet, − model zbiornika, − długa stalowa linijka, − elementy mocujące wełnę, − elementy łączące płyty, − poziomnica, − literatura.


4.5.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) określić, jakie materiały stosuje się do wykonywania izolacji termicznej ścian zbiorników? ¨ ¨ 2) określić, jakimi właściwościami powinny odznaczać się materiały

stosowane do izolacji ścian zbiorników? ¨ ¨ 3) określić, z jakich elementów składa się izolacja ściany zbiornika? ¨ ¨ 4) wykonać montaż mat izolacyjnych na ścianie zbiornika? ¨ ¨


4.6. Konstrukcje podtrzymujące izolacje termiczne 4.6.1. Materiał nauczania

W bardzo wielu przypadkach trzeba stosować konstrukcje nośne pod wykonanie izolacji. Niestety, materiały stosowane do izolacji, w większości przypadków nie posiadają właściwości konstrukcyjnych – szczególnie to dotyczy wełny mineralnej. Aby zapewnić odpowiednią stabilność, bezpieczeństwo i izolację – należy stosować odpowiednie konstrukcje wsporcze – w zależności od rodzaju izolowanego urządzenia, charakteru pracy, temperatury występującej podczas pracy i wielu, wielu innych czynników. Oczywiście konstrukcja nośna ma za zadanie utrzymać całą konstrukcję, ukształtować odpowiednio urządzenie (np. komorę ciepłowniczą uchronić od strat promieniowania cieplnego), nie tylko w temperaturze budowania, ale przede wszystkim w temperaturze pracy urządzenia, również przenieść inne obciążenia – technologiczne, użytkowe itp. Grubość warstwy konstrukcyjnej uzależniona jest od obliczeń wytrzymałościowych oraz rodzaju stosowanego materiału – jego wymiarów i cech wytrzymałościowych.

Przewody najczęściej mocuje się do elementów konstrukcji budynku za pomocą uchwytów lub wsporników. Konstrukcja uchwytów i wsporników powinna zapewnić łatwy i trwały montaż instalacji, odizolowanie od przegród budowlanych i rozprzestrzenianie się drgań i hałasów w przewodach i przegrodach budowlanych. Pomiędzy przewodem a obejmą uchwytu lub wspornika, należy stosować podkładki elastyczne. Konstrukcja uchwytów stosowanych do mocowania przewodów poziomych powinna zapewniać swobodne przesuwanie się rur.

Najczęściej na podpory, uchwyty i wsporniki stosuje się stal. Podpory wykonuje się o wymiarach dostosowanych do rozmieszczenia i przenoszenia obciążeń. Maksymalne rozstawy podpór dla rur stalowych wynoszą:

Tabela 5. Maksymalne rozstawy rur stalowych [16] Średnica nominalna

rur Odstępy pomiędzy

podporami [m] DN 20, DN 15 1,5 DN 32, DN 25 2 DN 50, DN 40 2,5 DN 65, DN 80 3,8

W niektórych przypadkach należy również stosować konstrukcje wsporcze płaszczy.

Przykładowe rozwiązania przedstawiono poniżej (rys. 53 – 56).


Rys. 53. Konstrukcja wsporcza płaszcza izolacji rurociągu niskotemperaturowego usytuowanego poziomo. 1 – pierścień konstrukcyjny zewnętrzny, 2 – odstępnik pierścienia, 3 – przekładka izolacyjna grubości 3 mm,

4 – nit stalowy, 5 – śruba stalowa [18]

Rys. 54. Izolacja rurociągu niskotemperaturowego ogrzewanego przewodem grzewczym. 1 – przewód grzewczy, 2 – siatka z drutu ocynkowanego, 3 – izolacja z maty L-W-80, 4 – płaszcz osłonowy

izolacji, 5 – wkręt nierdzewny samogwintujący [18]


Rys. 55. Izolacja rurociągu niskotemperaturowego ogrzewanego dwoma przewodami grzewczymi. 1 – przewód grzewczy, 2 – izolacja z otuliny, 3 – płaszcz osłonowy izolacji, 4 – wkręt nierdzewny

samogwintujący [11]

Rys. 56. Konstrukcja wsporcza płaszcza izolacji rurociągu średnioprężnego usytuowanego poziomo.

1 – pierścień konstrukcyjny z bednarki, 2 – odstępnik pierścienia, 3 – przekładka izolacyjna grubości 3 mm, 4 - nit stalowy, 5 – śruba stalowa [11]



Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. W jakim celu stosujemy konstrukcje wsporcze? 2. Z czego najczęściej wykonujemy konstrukcje wsporcze do? 3. Co stosujemy między przewodem, a obejmą? 4. Jaki jest maksymalny rozstaw podpór dla rur stalowych? 4.6.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Wykonaj konstrukcję wsporczą płaszcza izolacji rurociągu niskotemperaturowego usytuowanego poziomo.


1) zorganizować stanowisko pracy, 2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie, 3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, 4) zapoznać się z informacjami zawartymi w Materiale nauczania 4.6.1, 5) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia, 6) zapoznać się z instrukcją producenta, 7) obliczyć ilość materiału potrzebnego do wykonania konstrukcji wsporczej płaszcza

izolacji rurociągu niskotemperaturowego usytuowanego poziomo, 8) przygotować materiały i narzędzia potrzebne do wykonania izolacji, 9) wykonać konstrukcję wsporczą płaszcza izolacji rurociągu niskotemperaturowego

usytuowanego poziomo, zwracając szczególną uwagę na estetykę i mocowanie elementów,

10) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia, 11) sformułować wnioski realizacji ćwiczenia, 12) zaprezentować efekty swojej pracy, 13) dokonać samooceny pracy, 14) uporządkować stanowisko pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy: − fragment rurociągu, − przekładka izolacyjna grubości 3 mm, − nity stalowe i nitownica, − śruby stalowe, − elementy mocujące i łączące, − kombinerki lub obcęgi, − arkusz blachy, − nożyce do cięcia blachy, − akcesoria traserskie, − giętarki ręczne, − literatura.


Ćwiczenie 2 Wykonaj izolację rurociągu niskotemperaturowego ogrzewanego przewodem

grzewczym.


1) zorganizować stanowisko pracy, 2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie, 3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, 4) zapoznać się z instrukcją producenta, 5) obliczyć ilość materiału potrzebnego do wykonania izolacji rurociągu

niskotemperaturowego ogrzewanego przewodem grzewczym, 6) przygotować materiały i narzędzia potrzebne do wykonania izolacji, 7) przygotować powierzchnię rurociągu niskotemperaturowego ogrzewanego przewodem

grzewczym do wykonania izolacji poprzez jej oczyszczenie i odtłuszczenie, 8) wykonać izolację rurociągu niskotemperaturowego ogrzewanego przewodem

grzewczym, zwracając szczególną uwagę na estetykę i mocowanie elementów, 9) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia, 10) sformułować wnioski realizacji ćwiczenia, 11) zaprezentować efekty swojej pracy, 12) dokonać samooceny pracy, 13) uporządkować stanowisko pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy: − fragment rurociągu, − przekładka izolacyjna grubości 3 mm, − nity stalowe i nitownica, − wkręty samogwintujące, − siatka z drutu ocynkowanego, − elementy mocujące i łączące, − kombinerki lub obcęgi, − arkusz blachy, − nożyce do cięcia blachy, − akcesoria traserskie, − giętarki ręczne, − literatura. 4.6.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) wymienić funkcje konstrukcji nośnej? ¨ ¨ 2) określić, jakie materiały stosujemy na konstrukcje? ¨ ¨ 3) wykonać konstrukcję wsporczą płaszcza izolacji rurociągu? ¨ ¨ 4) podać maksymalny rozstaw podpór dla rur stalowych? ¨ ¨


4.7. Zabezpieczenia i płaszcze ochronne izolacji 4.7.1. Materiał nauczania

Wprowadzenie Izolacja termiczna składa się z izolacji właściwej (materiału termoizolacyjnego)

i płaszcza ochronnego. Płaszcze ochronne stanowią o istotnym i niezbędnym fragmencie termoizolacji rurociągów, zbiorników, armatury. Ochrona izolacji właściwej przed uszkodzeniem mechanicznym oraz destrukcyjnym działaniem wilgoci, środowiska agresywnego to główne funkcje, jakie spełniają. Istnieje bardzo dużo materiałów, stosowanych na warstwy i płaszcze ochronne. Różnią się między sobą właściwościami, grubością, kolorem, stosowaniem itp. Płaszcz ochronny

Zadaniem płaszcza ochronnego jest chronić warstwę izolacji właściwej przed wpływami środowiska oraz uszkodzeniami mechanicznymi. Materiał na płaszcz powinien mieć następujące cechy: − odporność na działanie wody i otoczenia - w tym na działanie mikroorganizmów

i gryzoni; − niepalność lub bardzo niska palność (co najmniej nierozprzestrzenianie ognia); − odporność na obciążenia statyczne i dynamiczne podczas montażu i pracy

Płaszcze ochronne – w postaci arkuszy - mogą być wykonane z następujących materiałów: − taśmy aluminiowej, − folii z tworzyw sztucznych, − papy asfaltowa na taśmie aluminiowej, − blachy stalowej ocynkowanej.

Płaszcz z blachy stalowej ocynkowanej powinien być mocowany siatką ze stali ocynkowanej lub tworzyw sztucznych, jeśli średnica zewnętrzna nałożonej izolacji przekracza 279 mm. Średnica ta jest też wymiarem granicznym do stosowania konstrukcji wsporczych - zapewniają one właściwe mocowanie izolacji do chronionych elementów. Powinny być rozmieszczone najwyżej co1 m. Jeśli płaszcz jest wykonany z materiału nieprzepuszczającego wody, należy zamontować przekładki lub opaski wentylacyjne. Kolejne arkusze płaszcza ochronnego powinny być łączone na zakład i mocowane wkrętami zabezpieczającymi przed korozją. Możemy również stosować płaszcze ochronne w postaci mas plastycznych – materiały na bazie ceramiki, które po wyschnięciu posiadają bardzo dobre parametry izolujące, wytrzymałościowe oraz estetyczne.

Ogniotrwały biały kit ceramiczny – dostarczany jest w postaci pasty o bardzo dobrej smarności i przyczepności, gotowy do użycia. Nie występuje pylenie na powierzchni pokrytej produktem.


Rys. 57. Wykonanie konstrukcji białym kitem [25] Charakterystyka kitu: − dobra plastyczność i smarność, − niska skurczliwość w procesie suszenia i wypalania, − odporny na nagłe zmiany temperatury, − nie pęka, nie łuszczy się, − gotowy do pracy po wysuszeniu, − dobra przyczepność do większości podłoży, − dobrze wypełniający trudno dostępne przestrzenie.

Zastosowanie: − klejenie wszystkich wyłożeń włóknistych i ich naprawa, − zabezpieczenie i naprawa pokryw kadzi odlewniczych, − termiczne zabezpieczenie konstrukcji stalowych, − zabezpieczenie izolacyjnych modułów z włókna ogniotrwałego, płyt, mat ogniotrwałych, − wypełnienie drzwiczek wzierników i włazów kotłów grzewczych, − izolacja termiczna zbiorników, pancerzy narażonych na temperaturę, − izolacja rynien spustowych metali kolorowych, − naprawa uszkodzonych zużytych wykładzin jednostek grzewczych, − sporządzanie różnego rodzaju uszczelnień, − środek usztywniający maty ogniotrwałe, − zabezpieczenie termiczne wzbudników pieców indukcyjnych, − zalecany przy osadzaniu palników, − zabezpieczenie materiałów o niższej klasyfikacji temperaturowej, − oprawa, mocowanie elektrycznych drutów oporowych, taśm, sylitów. Kit można nakładać za pomocą między innymi szpachli lub kielni i innych narzędzi.


Tabela 6. Rodzaje i właściwości kitu [25]

TYP FKM10 FKM20 FKM30 FKM40 FKM80 Temperatura stosowania °C 1600 1500 1450 1300 1260 Zawartość % włókien w suchej masie 10 20 30 40 80

Gęstość w stanie dostawy kg/m3 1900 1700 1500 1300 1300

Wytrzymałość na ściskanie MPa 12 9 6 4 2

Analiza chemiczna Al2O3 min. % 85 80 75 70 50

Masa gotowa do użycia bez dostępu powietrza 6 miesięcy

Opakowanie Plastikowe wiadra 10 kg

− sypkie masy izolujące

Rys. 58. Wykonanie konstrukcji sypką masą izolującą [25]

− dostarczane są w postaci sypkiej, a po dowilżeniu wodą i wymieszaniu otrzymujemy jednorodną konsystencję dobrej smarności i przyczepności gotową do użycia. W skład mas wchodzą: włókna ceramiczne, tlenki, spoiwa.

Charakterystyka mas:

− dobra plastyczność i smarność po wymieszaniu z wodą, − niska skurczliwość w procesie suszenia i wypalania, − odporne na nagłe zmiany temperatury, − nie pękają , nie łuszczą się, − w większości zastosowań gotowe do pracy po wysuszeniu, − dobra przyczepność do większości podłoży, − obrabialne mechanicznie, − dobrze wypełniająca trudno dostępne przestrzenie.

Zastosowanie: − zabezpieczenie i naprawa pokryw kadzi odlewniczych, − izolacja kadzi pierwsza warstwa od pancerza, − termiczne zabezpieczenie konstrukcji stalowych, − zabezpieczenie izolacyjnych modułów z włókna ogniotrwałego, płyt, mat ogniotrwałych, − dylatacja ogniotrwała, − wypełnienie drzwiczek wzierników i włazów kotłów grzewczych,


− izolacja termiczna zbiorników, pancerzy narażonych na temperaturę, − izolacja korytek kablowych, kabli elektrycznych, − izolacja kanałów spalinowych, − izolacja rynien spustowych metali kolorowych, − naprawa uszkodzonych zużytych wykładzin jednostek grzewczych, − sporządzanie różnego rodzaju uszczelnień, − środek usztywniający maty ogniotrwałe, − izolacja termiczna wzbudników pieców indukcyjnych, − produkcja kształtek izolacyjnych, zadawanie kształtów mata - masa (tzw. łupków)

izolacji okładzinowej zdejmowanej na czas remontów urządzeń, − zapobiega rozwłóknianiu wyłożeń, − zalecana przy osadzaniu palników, − wykonanie izolacji o złożonej geometrii kształtów, − zamiennik tektury ogniotrwałej, − zabezpieczenie materiałów o niższej klasyfikacji temperaturowej, − oraz wiele innych.

Metody nakładania to: szpachla, kielnia, paca, pędzel, natrysk. Otulina z wełny mineralnej kamiennej pokryta płaszczem Izolacje termiczne rurociągów centralnego ogrzewania, ciepłej wody użytkowej, rurociągów parowych, węzłów cieplnych.

Charakterystyka techniczna: − współczynnik przewodności cieplnej lambda = 0,039 W/ m·K, − klasyfikacja ogniowa - A2 (niepalne), − zalecana temperatura stosowania <= 250 °C, − powłoka zewnętrzna: zbrojona folia aluminiowa z zakładką samoprzylepną.

Rys. 59. Wykonanie izolacji i płaszcza ochronnego krok po kroku przy pomocy maty pokrytej jednostronnie folią aluminiową [25]


Rys. 60. Wykonanie izolacji i płaszcza ochronnego krok po kroku przy pomocy maty z wełny mineralnej pokrytej jednostronnie folią aluminiową [25]

Rys. 61. Gotowa izolacja z płaszczem ochronnym z maty z wełny mineralnej pokrytej jednostronnie folią

aluminiową [25]

Podstawowe zasady montażu zostały opisane w punkcie 4.4.- Izolowanie termiczne połączeń kołnierzowych i osprzętu. Systemy płaszczy Możemy również spotkać się ze specjalnymi systemami ochronnymi płaszczy. Płaszcze ochronne firmy Izocentrum.

Do tej grupy wchodzą następujące materiały: − folia aluminiowa zwykła (grubości 0,2 mm) i zbrojona, − folie osłonowe z pcv popielate i ral (o grubościach: 0,2, 0,25, 0,3, 0,4 mm,


− folia posilam - to laminat tworzyw sztucznych z powloką aluminiową. warstwa aluminium tworzy tzw. ekran cieplny, który odbija promieniowanie cieplne. oszczędności wynikające z odbicia promieniowania cieplnego sięgają 70%. folię przymocowuje się zszywkami,

− osłony z folii pcv na otuliny kolan (o różnych średnicach i grubościach), − pcv szara i kolorowa gr. 0,25 mm. Płaszcze ochronne Izostandard

Do tej grupy należą materiały: − kolana z blachy aluminiowej, − kolana z blachy stalowej ocynkowanej, − osłony z blachy aluminiowanej na króćce, − osłony z blachy aluminiowanej na rurę, − osłony z blachy ocynkowanej na króćce, − osłony z blachy ocynkowanej na rurę, − kolana i osłony z blachy kwasoodpornej, − skafandry termoizolacyjne na zawory – stosuje się w celu izolacji termicznej armatury,

powierzchni kształtowych; w szczególności do izolacji : kolan, trójników, kołnierzy, zaworów, zasuw. Znajdują zastosowanie również jako izolacja turbin, izolacja kotłów, izolacja zbiorników, izolacja rurociągów. Stanowią o kompletnym systemie osłon termoizolacyjnych wielokrotnego użytku, zapewniającym szybki montaż i demontaż (remonty, konserwacja). Dopuszczalna temperatura powierzchni izolowanych w przedziale 0-1200 °C. Skafandry wykonywane w postaci osłon elastycznych (patrz rys. 28, str. 34).

Płaszcze ochronne izoterma – w tej grupie stosuje się głównie osłony na kolana z PCV bez wypełnienia poliuretanowego o różnych grubościach i średnicach. Ochrona kształtek i armatury

Na kształtki i armaturę stosuje się specjalne kształtki wykonane ze sztywnych porowatych materiałów izolacyjnych. Kształtki izolacyjne składają się z dwóch lub więcej części. Zaleca się stosowanie kształtek o powierzchni zewnętrznej wzmocnionej włóknem szklanym i z wykładziną wewnętrzną wykonaną np. z folii aluminiowej. Kształtki izolacyjne powinny być mocowane taśmami z blachy stalowej ocynkowanej lub taśmą z tworzywa sztucznego, z możliwością demontażu. W przypadku izolacji zaworów i zasuw ich wrzeciona muszą pozostać odsłonięte. Nie izoluje się zaworów bezpieczeństwa (patrz rys.26 i 27, str. 33).

Rys. 62. Płaszcz ochronny zaworu [17]


Rys. 63. Płaszcz ochronny zaworu [17]

Rury osłonowe. Istnieje również możliwość ochrony przy pomocy innej rury – o średnicy większej,

niż rura przewodowa. Aby poprawnie zamontować takie połączenie, należy zastosować specjalne profile centrujące. Rodzaje rur osłonowych oraz ich krótka charakterystyka przedstawione są w tabeli 7. a) b) c)

Rys. 64. Osłona rury przesyłowej przy pomocy płozy dystansowej a) montaż plozy dystansowej, b) płoza dystasnowa, c) montaż rury z wykorzystaniem plozy dystansowej. [7]

Tabela 7. Płozy FP [7]

Typ Zakresy średnic zewnętrznych rury produktowej [mm]

Wysokość elementu pierścienia [mm]

E/H 221-2292 25;41;60;90;110;130

M/N 160-759 18;36;50;75;90 F/G 97-380 25;41;60

S/T 38-68 19 A/B 55,4-309,6 19;36;50

I/C/D 42-197 15 4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Co to jest płaszcz ochronny? 2. Jakie znasz systemy płaszczy ochronnych? 3. Jakimi materiałami możemy wykonywać warstwy ochronne rurociągów, zaworów? 4. Jakimi metodami możemy wykonywać płaszcze i warstwy ochronne?



Wykonaj płaszcz ochronny fragmentu rurociągu przy pomocy systemu Izocentrum.


1) zorganizować stanowisko pracy, 2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie, 3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, 4) zapoznać się z instrukcją producenta, 5) obliczyć ilość materiału potrzebnego do wykonania płaszcza ochronnego fragmentu

rurociągu przy pomocy systemu Izocentrum, 6) przygotować materiały i narzędzia potrzebne do wykonania izolacji, 7) przygotować powierzchnię rurociągu do wykonania izolacji poprzez jej oczyszczenie

i odtłuszczenie, 8) wykonać płaszcz ochronny fragmentu rurociągu przy pomocy systemu Izocentrum,

zwracając szczególną uwagę na estetykę, mocowanie elementów i dylatację, 9) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia, 10) sformułować wnioski realizacji ćwiczenia, 11) zaprezentować efekty swojej pracy, 12) dokonać samooceny pracy, 13) uporządkować stanowisko pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy: − fragment rurociągu, − izolacja termiczna wełna mineralna, − elementy mocujące i łączące, − kombinerki lub obcęgi, − nożyczki, − stalowa linijka, − zszywasz z zszywkami, − folia aluminiowa, PCV, Polislam, − literatura. Ćwiczenie 2

Wykonaj płaszcz ochronny zaworu i urządzeń wskazujących na rurociągu przy pomocy skafandrów termoizolacyjnych.


1) zapoznać się z informacjami zawartymi w Materiale nauczania 4.7.1, 2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia, 3) zapoznać się z instrukcją producenta, 4) obliczyć ilość materiału potrzebnego do wykonania płaszcza ochronnego zaworu

i urządzeń wskazujących na rurociągu przy pomocy skafandrów termoizolacyjnych, 5) przygotować materiały i narzędzia potrzebne do wykonania izolacji,


6) przygotować powierzchnię rurociągu do wykonania izolacji poprzez jej oczyszczenie i odtłuszczenie,

7) wykonać płaszcz ochronny zaworu i urządzeń wskazujących na rurociągu przy pomocy skafandrów termoizolacyjnych, zwracając szczególną uwagę na estetykę i mocowanie elementów,

8) sprawdzić poprawność wykonanego zadania, 9) zaprezentować wykonane ćwiczenie, 10) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia, 11) uporządkować miejsce pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy: − fragment rurociągu z zaworem, − fragment rurociągu z urządzeniem wskazującym – np. manometrem, − skafandry termoizolacyjne, − elementy łączące i mocujące, − literatura. Ćwiczenie 3

Wykonaj płaszcz ochronny z masy izolacyjnej na izolację rury.


1) zapoznać się z informacjami zawartymi w Materiale nauczania 4.7.1, 2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia, 3) zapoznać się z instrukcją producenta, 4) obliczyć ilość materiału potrzebnego do wykonania płaszcza ochronnego z masy

izolacyjnej na izolację rury, 5) przygotować materiały i narzędzia potrzebne do wykonania izolacji, 6) przygotować powierzchnię rury do wykonania izolacji poprzez jej oczyszczenie

i odtłuszczenie, 7) wymieszać niewielką ilość materiału z wodą, po wykorzystaniu – wymieszać kolejną

porcję, 8) wykonać płaszcz ochronny z masy izolacyjnej na izolację rury, zwracając szczególną

uwagę na estetykę i grubość otuliny, 9) sprawdzić poprawność wykonanego zadania, 10) zaprezentować wykonane ćwiczenie, 11) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia, 12) uporządkować miejsce pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy: − materiał na bazie ceramiki – masy lub kit (dla celów ćwiczenia zastosowany może być

gips albo inny materiał niewiążący), − kielnia, − fragment rurociągu, − szpachla − wiadro, − mieszadło ręczne, − wiertarka lub wiertarko – mieszarka, − literatura.


4.7.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) określić właściwości dobrego płaszcza ochronnego? ¨ ¨ 2) opisać, jakie materiały w arkuszach stosujemy na płaszcze? ¨ ¨ 3) opisać, jakimi narzędziami możemy obrabiać masy plastyczne na

płaszcze? ¨ ¨ 4) wykonać płaszcz ochronny dla wełny kamiennej? ¨ ¨ 5) podać kilka systemów płaszczy ochronnych? ¨ ¨


4.8. Warunki techniczne wykonania i odbioru robót 4.8.1. Materiał nauczania

Warunki techniczne wykonania i odbioru robót izolacyjnych stanowią zbiór zaleceń opartych na obowiązujących normach, przepisach prawnych lub najlepszych doświadczeniach praktycznych, zapewniających należyte wykonanie robót budowlanych.

Świadectwa dopuszczenia i instrukcje techniczne Nowe materiały, technologie robót izolacyjnych narzędzia i urządzenia do wykonywania

izolacji są wprowadzane do budownictwa wraz z odpowiednimi instrukcjami technicznymi (instrukcjami użytkowania), na podstawie udzielanych przez upoważnione jednostki (np. Instytut Techniki Budowlanej) świadectw dopuszczenia nowego rozwiązania (materiału, elementu, procesu technologicznego) do powszechnego stosowania w budownictwie.

W przypadku rozwiązań, których techniczne wymagania zostały znormalizowane,

publikowane instrukcje użytkowania mają na celu zapewnienie praktycznych wskazówek i zasad prawidłowego stosowania tych rozwiązań. Instrukcje te są wydawane przez upoważnione jednostki zaplecza naukowo-badawczego. Instrukcje opracowują i wydają również producenci narzędzi lub urządzeń (np. instrukcje obsługi i konserwacji).

Odbiór robót Po zakończeniu ustalonych w harmonogramie budowy robót izolacyjnych, albo po

zakończeniu całej budowy dokonuje się odbioru robót. Przebiega on zwykle w trzech etapach: − przygotowanie określonego odcinka albo całości robót izolacyjnych do odbioru; jest tu

w szczególności wymagane całkowite zakończenie określonych robót izolacyjnych i odebranie ich przez majstra od brygad (zespołów) roboczych,

− zgłoszenie danego odcinka albo całości robót izolacyjnych do odbioru, co z reguły następuje przez odpowiedni zapis w dzienniku budowy. Wpisu tego dokonuje kierownik budowy, potwierdza inwestor lub jego przedstawiciel i ustala się datę odbioru,

− przeprowadzenie odbioru, polegające na szczegółowych oględzinach części lub całości wykonanych robót izolacyjnych, porównaniu ich z projektem technicznym i zapoznaniu się ze zmianami wprowadzonymi na polecenie lub za zgodą inwestora w toku robót. Fakt odbioru robót zanikowych lub częściowych odnotowuje się w dzienniku budowy, rzadziej sporządzając specjalny protokół odbioru. W przypadku odbioru końcowego konieczne jest skompletowanie dokumentacji i przedstawienie jej komisji odbioru końcowego w chwili podjęcia przez nią czynności odbioru. Odbiór robót zanikowych. Roboty zanikowe są to wszelkiego rodzaju konieczne roboty,

które są częścią technologii wykonania określonego zadania, do których powrót, po przejściu do kolejnego kroku technologicznego nie jest możliwy bez uszkodzenia lub zniszczenia wykonywanego obiektu. Należą do nich np. wszelkiego typu roboty związane z wykopami, robotami zbrojarskimi, ale również i izolacyjnymi.

Odbiór robót częściowych. Każde większe roboty izolacyjne, wykonywane przez dłuższy okres czasu można i należy podzielić na części, które w miarę postępu robót powinny być przedmiotem odbioru ze strony inwestora. Przyjęcie takiej zasady ułatwia znacznie prowadzenie prac ponieważ: − daje pewność wykonawcy, że wykonana część robót izolacyjnych jest prawidłowa

i pozwala mu spokojnie zająć się dalszymi jej odcinkami,


− ułatwia końcowy i ostateczny odbiór robót izolacyjnych, ponieważ sprowadza go właściwie do odbioru ostatnich fragmentów robót izolacyjnych,

− daje podstawę do częściowego rozliczania robót izolacyjnych i otrzymania zgodnie z umową z inwestorem należnego wynagrodzenia,

− pozwala na zmniejszenie w niektórych przypadkach frontu robót, a więc zmniejszenie obszaru dozoru technicznego.

Podział robót na części podlegające częściowym odbiorom jest kwestią umowną

pomiędzy wykonawcą i inwestorem.

Zazwyczaj podziału robót izolacyjnych na odcinki dokonuje się w trakcie projektowania organizacji robót, co znajduje swe odzwierciedlenie w harmonogramie budowy. Stanowi on wtedy również podstawę do częściowych rozliczeń wykonywanych prac izolacyjnych

Przy wszystkich czynnościach związanych z odbiorem częściowym bierze udział majster budowy, który jest odpowiedzialny za przygotowanie robót do odbioru, uczestniczy w zgłoszeniu robót do odbioru i w jego trakcie udziela wyjaśnień związanych z wykonanymi robotami.

Odbiór końcowy wykonanych prac, często zwany ostatecznym, odbywa się z zasady komisyjnie. Po zgłoszeniu przez kierownika budowy faktu gotowości wykonanych prac izolacyjnych do odbioru (na małych budowach przez samodzielnie pracującego majstra) stosownym zapisem w dzienniku budowy, inwestor ustala datę odbioru i organizuje komisję odbioru końcowego. Końcowy odbiór robót związany jest równoznacznie z przejęciem danego obiektu do użytkowania. W związku z tym, inwestor zainteresowany jest jednoczesnym uzyskaniem pozwolenia na użytkowanie, które wydaje organ udzielający pozwolenia na roboty lub budowę. W tym przypadku inwestor obowiązany jest zawiadomić o przewidywanym odbiorze właściwy organ władzy terenowej, a także zaprosić do odbioru przyszłego użytkownika, jeśli sam nim nie jest, który też bierze udział w odbiorze. W przypadku dużych i skomplikowanych technicznie robót, inwestor zaprasza również przedstawicieli różnych specjalności (konstrukcyjnych, instalacyjnych, wyposażenia itp.). W przypadku budowy zakładu produkcyjnego zapraszana jest inspekcja pracy oraz inspekcja sanitarna. Rzecz zrozumiała, że w przypadku robót średniej i dużej wielkości, komisyjne oględziny trwają kilka dni, a w szczególnie złożonych robotach izolacyjnych – nawet kilka tygodni. Podczas takiego odbioru sprawdza się funkcjonowanie wszystkich urządzeń i instalacji oraz przeprowadza stosowne próby. Zauważone braki czy usterki podczas komisyjnych oględzin wykonanych robót i prób, jeśli tylko nie umożliwiają jego użytkowania, zostają spisane w końcowym protokóle odbioru z jednoczesnym podaniem terminu ich usunięcia. Po upływie tego terminu inwestor jest obowiązany sprawdzić ich wykonanie i dokonać potwierdzenia w dzienniku budowy.

Przygotowanie odbioru końcowego wymaga nie tylko przygotowania kompletnej dokumentacji projektowej z naniesionymi w niej wszelkimi zmianami, jakie miały miejsce w toku robót, lecz także protokółów odbiorów częściowych (lub odpowiednich zapisów w dzienniku budowy), wszystkich dzienników budowy, jakie prowadzone były w czasie robót, a także protokółów służb specjalistycznych, których liczba jest zależna od rodzaju wykonanych robót izolacyjnych.

Odbiór pogwarancyjny. Istnieje również zasada przeprowadzania odbiorów pogwarancyjnych, to znaczy odbioru powtórnego po upływie okresu gwarancji, który z reguły


wynosi jeden rok. Odbiór pogwarancyjny nie zwalnia jednak wykonawcy od odpowiedzialności za wady ukryte w ramach rękojmi za wady. Wskazuje to powtórnie na potrzebę rzetelnego wykonywania wszelkich robót związanych z usunięciem ewentualnych usterek, ponieważ inwestor czy właściciel może przez dłuższy czas dochodzić napraw gwarancyjnych i egzekwować związane z tym koszty.

Rozliczenie materiałowe i wynagrodzenie za pracę

Obowiązkiem kierownika budowy jest rozliczenie materiałowe wszystkich robót izolacyjnych. Rozliczenia dokonuje na podstawie przedmiaru robót (obliczeń sporządzonych na podstawie projektu albo inwentaryzacji robót remontowych) oraz obmiaru końcowego. W wyniku porównania obu dokumentów – ilość wbudowanego materiału powinna być zbliżona do ilości z przedmiaru. Mogą występować różnice między tymi wartościami, zarówno dodatnie (mniejsza ilość wykorzystanego materiału), jak również ujemne (większa ilość wykorzystanego materiału). Bieżąca kontrola ilości materiałów użytych do realizacji pozwala na stwierdzenie, czy do jakiegoś ważnego procesu nie zostało użyte np. zbyt mało materiału, albo czy nie został on np. skradziony z placu budowy.

W dzisiejszych czasach w powszechnym użyciu są liczne programy komputerowe służące do kosztorysowania. Ich bazy danych korzystają z prawie wszystkich stosowanych katalogów (jest ich ponad. 180, w tym np. KNR – Katalog Nakładów Rzeczowych, określający np. normy czasu na wykonanie jednostki pracy) oraz aktualnych cenników (np. SEKOCEN-BUD – cennika publikującego między innymi średnie krajowe ceny materiałów budowlanych, również z uwzględnieniem kosztów transportu).

Wzrost konkurencji na rynku robót budowlanych spowodował, iż kosztorys inwestorski, sporządzony na podstawie przedmiaru robót służy prawie wyłącznie do oszacowania wartości tych robót, np. dla celów zamówień publicznych. Należność za wykonane roboty izolacyjne ustalana jest ryczałtowo w umowie zawartej między inwestorem a wykonawcą. W takim przypadku najczęściej nie sporządza się już obmiaru końcowego.

Płaca pracownika ustalana jest w umowie o pracę, ale także w drodze umowy – zlecenia, czy umowy o dzieło. Rozliczenie wykonanej przez pracownika pracy może być prowadzone w różnoraki sposób – na przykład. w formie płacy stałej, stawki za godzinę pracy czy stawki za jednostkę obliczeniową (na przykład. za wykonanie jednego m2 tynku, czy za zaizolowanie jednego metra bieżącego rur).

W największym uproszczeniu, przy założeniu, że pracę wykona jednoosobowa firma, która nie musi wyszczególniać np. kosztów ogólnych (kosztów transportu, kosztów wynagrodzenia księgowej i innych), można wyliczyć wynagrodzenie brutto za wykonanie np. 100 m2 izolacji w następujący sposób:

A x B = C

gdzie: A -wielkość powierzchni izolowanej [m2], B -stawka za 1 m2 wykonanej izolacji, uwzględniająca np. wykonanie izolacji termicznej

właściwej, wykonanie płaszcza ochronnego, montaż uchwytów, montaż i demontaż rusztowania [zł/m2],

C -należność za wykonaną pracę [zł]. Należy pamiętać, iż tak wyliczoną kwotę należy powiększyć o odpowiednią stawkę podatku VAT.

Likwidacja placu budowy – miejsca wykonania robót izolacyjnych. Likwidacja placu budowy nie jest czynnością jednorazową, choć właściwy dla niej czas następuje po zakończeniu robót. Na ogół czynności likwidacyjne rozpoczynają się wcześniej, a właściwie


już w chwili zakończenia niektórych fragmentów robót, kiedy to ustaje potrzeba utrzymania na placu budowy określonych maszyn i urządzeń oraz miejsc produkcji półfabrykatów. Podobnie likwiduje się w miarę postępu robót place składowe i niektóre magazyny.

Czynności likwidacyjne powinny być prowadzone równie sprawnie jak same roboty izolacyjnych. Leży to, bowiem w interesie wykonawcy, który powinien być zainteresowany w najrychlejszym użyciu elementów zagospodarowania placu budowy na innej budowie. Postępowanie przy likwidowaniu placu budowy zależy od jej charakteru i przeznaczenia. Na budowach dużych zazwyczaj rozpoczyna się od demontażu ciężkich urządzeń dźwigowych, miejsc wyrobu półfabrykatów związanych ze wznoszeniem stanu surowego, a następnie placów składowych materiałów konstrukcyjnych i niektórych surowców. Czynności likwidacyjne można wykonywać już od chwili, kiedy budowa wchodzi w fazę robót wykończeniowych. Można też niektóre miejsca czy urządzenia przeznaczać na inne cele pomocnicze w prowadzeniu robót specjalistycznych, na przykład związanych z wykończeniem i wyposażeniem obiektów. Słowem urządzony na początku budowy plac zmienia swe funkcje z upływem czasu i jest stale modyfikowany. Wymaga to więc ciągłego nadzoru i właściwego dla postępu robót izolacyjnych przewidywania zmian.

Najprostsza jest faza ostatnia, kiedy po zakończeniu robót likwiduje się kolejno wszystkie przygotowane na ten czas urządzenia. Najpierw należy przygotować do transportu i wywiezienia wszystkie zbędne, nieużyte materiały i wyroby, a także pozostałe maszyny i urządzenia. Następnie należy zdemontować magazyny i inne urządzenia, zachowując przy tym niezbędną ostrożność, aby jak najwięcej z nich mogło być powtórnie wykorzystanych. Na końcu wreszcie należy demontować wszelkie pomocnicze linie energetyczne i sieci wodociągowo-kanalizacyjne oraz pomieszczenia dla załogi i urządzenia socjalno-bytowe, wreszcie pomieszczenia biurowe i służące dozorowi budowy.

Ostatnią czynnością przy likwidowaniu zagospodarowania placu budowy jest demontaż ogrodzeń oraz uprzątnięcie całego terenu ze wszystkich odpadów i śmieci, jakie pozostawił po sobie proces budowy. Jeśli w zakres budowy nie wchodziło zagospodarowanie terenu wokół miejsca wykonywania robót izolacyjnych, należy także zlikwidować tymczasowe drogi i dojścia robocze, aby pozostawić możliwość swobodnego wykonania robót terenowych innemu wykonawcy.

Likwidacja zagospodarowania placu budowy jest obowiązkiem wykonawcy wobec inwestora (właściciela), jednocześnie pozostaje w interesie wykonawcy, gdyż wszystkie urządzenia stanowią jego własność i majątek. Uprzątnięcie zaś terenu budowy stanowi wymóg określony przepisami administracyjnymi o porządku. Pamiętać trzeba także, że pozostawione po budowie nieporządki mogą stanowić zagrożenie i powodować odpowiedzialność karną i cywilną za taki stan rzeczy, egzekwowaną potem od inwestora (właściciela) i wykonawcy robót. 4.8.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie są podstawowe etapy odbioru robót? 2. Jakie wyróżniamy rodzaje odbiorów robót? 3. Na czym polega odbiór częściowy i odbiór robót zanikowych? 4. Co to jest odbiór końcowy? 5. Co to jest odbiór pogwarancyjny? 6. Na czym polegają różnice pomiędzy przedmiarem robót a obmiarem końcowym? 7. Oblicz należność za pracę, przy założeniu, że powierzchnia izolowana wynosi 10 m

na 5 m, stawka za 1 m2 wykonanej izolacji wynosi 10 zł, zaś stawka podatku VAT dla budownictwa mieszkaniowego 7%.

8. Jakie czynności wykonuje się po zakończeniu robót?



Spośród podanych czynności wybierz i zaznacz w poniższej tabeli te, które związane są z odbiorem końcowym. − w kolumnie 1 podano poszczególne czynności związane z wykonywaniem robót

izolacyjnych, − w kolumnie 2 zaznacz krzyżykiem te czynności, które związane są z odbiorem

końcowym.

Kolumna 1

Kolumna 2

L.p. Czynności związane z wykonywaniem robót izolacyjnych

Czynności wiązane są z odbiorem końcowym

1. Wpis do dziennika budowy o zakończeniu prac izolacyjnych

2. Uporządkowanie terenu budowy

3. Zakończenie całości prac izolacyjnych

4. Wykonanie projektu robót

5. Transport materiałów na budowę

6. Powiadomienie o odbiorze właściwego organu władzy terenowej

7. Kompletowanie dokumentacji projektowej

8. Zebranie się komisji odbioru końcowego

9. Podłączenie pomocniczej instalacji elektrycznej i wodociągowej

10. Poinformowanie inwestora o zakończeniu prac

11. Usuwanie ewentualnych usterek

12. Tworzenie zestawienia materiałów i narzędzi

13. Tworzenie harmonogramu ogólnego robót izolacyjnych

14. Ustalenie daty odbioru robót

15. Uzyskanie pozwolenia na użytkowanie danego obiektu

16. Zawiadomienie o odbiorze przyszłego użytkownika obiektu


1) zorganizować stanowisko pracy, 2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie, 3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,


4) przeczytać dwa razy tekst w tabeli zawierający czynności, 5) zaznaczyć w kolumnie 2 te elementy, które są wymienione w treści ćwiczenia, 6) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia, 7) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia, 8) dokonać samooceny pracy, 9) uporządkować stanowisko pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy: − zestawienie różnych czynności związanych z wykonywaniem robót izolacyjnych, − zeszyt uczniowski, − przybory do pisania, − literatura z rozdziału 6. Ćwiczenie 2

Mając do dyspozycji zestawienie (tabela) prac związanych z zakończeniem robót i likwidacją placu budowy uporządkuj je według kolejności występowania. − w kolumnie 1 podano prace związane z zakończeniem robót i likwidacją placu budowy, − w kolumnie 2 uporządkuj według kolejności prace związane z zakończeniem robót

i likwidacją placu budowy.

Kolumna 1

Kolumna 2

L.p. Prace związane z zakończeniem robót i likwidacją placu budowy

Kolejność występowania prac związanych z zakończeniem robót i likwidacją placu

budowy

1. Likwidacja tymczasowych dróg i dojść roboczych

2. Demontaż pomieszczeń dla załogi

3. Demontaż pomocniczych linii energetycznych

4. Demontaż urządzeń sanitarno - bytowych

5. Demontaż ciężkich urządzeń dźwigowych

6. Demontaż pomieszczeń służących dozorowi placu budowy

7. Uprzątnięcie wszystkich odpadów i śmieci

8. Transport i wywiezienie wszystkich zbędnych , nieużytych materiałów i wyrobów

9. Demontaż pomocniczych linii wodociągowych

10. Demontaż pomieszczeń biurowych 11. Demontaż magazynów 12. Demontaż ogrodzeń terenu budowy 13. Transport urządzeń i maszyn

14. Likwidacja placów składowych materiałów niektórych materiałów



1) zorganizować stanowisko pracy, 2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie, 3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, 4) zaznaczyć w kolumnie 2 te elementy, które są wymienione w treści ćwiczenia, 5) zaznaczyć w kolumnie 2 te elementy, które są wymienione w treści ćwiczenia, 6) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia, 7) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia, 8) dokonać samooceny pracy, 9) uporządkować stanowisko pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy: − zestawienie różnych czynności związanych z likwidacją placu budowy, − zeszyt uczniowski, − przybory do pisania, − literatura. 4.8.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) opisać jakie etapy składają się na poszczególne rodzaje odbiorów? ¨ ¨ 2) powiedzieć co będzie potrzebne przy odbiorze końcowym? ¨ ¨ 3) określić co to są roboty zanikowe? ¨ ¨ 4) zlikwidować plac budowy? ¨ ¨


5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA 1. Przeczytaj uważnie instrukcję. 2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi. 3. Zapoznaj się z zestawem pytań testowych. 4. Test zawiera 20 pytań o różnym stopniu trudności. Są to pytania wielokrotnego wyboru. 5. Test składa się z zadań reprezentujących dwa poziomy wymagań: podstawowy (P)

i ponadpodstawowy (PP). 6. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej

rubryce znak X lub wpisując prawidłową odpowiedź. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania. 8. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny. 9. Na rozwiązanie testu masz 45 min.

Powodzenia


ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH 1. Do obowiązków kierownika brygady (brygadzisty) w szczególności należy:

a) zaplanowanie przebiegu robot. b) wytyczenie geodezyjne obiektu. c) wydawanie posiłków regeneracyjnych. d) obliczanie wynagrodzeń pracowników.

2. Do środków transportu wewnętrznego poziomego należą:

a) wyciągi masztowe. b) wózki jednokołowe. c) żurawie samojezdne. d) wyciągi przyścienne (dźwigi).

3. Pod wiatami można składować takie materiały, jak:

a) śruby. b) cement. c) wełna mineralna. d) kształtki z tworzyw sztucznych.

4. Izolację cieplną montuje się na suchą i oczyszczoną powierzchnię rur po wykonaniu następujących czynności lub prac: a) odbiorze końcowym. b) izolacji kolana rurociągu. c) zabezpieczeniu antykorozyjnym. d) demontażu odcinka lub urządzenia.

5. Dobra izolacja powinna: a) mieć bardzo dużą grubość. b) być nieodporna na agresywne środowisko. c) mieć niski współczynnik przenikania ciepła. d) mieć wysoki współczynnik przenikania ciepła.

6. Typowa izolacja termiczna rurociągu składa się z dwóch zasadniczych części: warstwy

izolacji właściwej oraz: a) obejmy. b) drutu wiązałkowego. c) płaszcza ochronnego. d) taśmy samoprzylepnej z zakładką.

7. Na warstwy i płaszcze ochronne elementów sieci i urządzeń ciepłowniczych można stosować: a) pył “depege”. b) płyty paździerzowe. c) skafandry termoizolacyjne. d) stal zbrojeniową żebrowaną.

8. Przy wykonywaniu izolacji termicznej elementów sieci i urządzeń ciepłowniczych, spośród niżej wymienionych elementów armatury można izolować: a) zawory spustowe. b) urządzenia wskazujące. c) zawory bezpieczeństwa. d) wrzeciona zasuw i zaworów.


9. Grubość warstwy konstrukcyjnej (nośnej) zbiornika uzależniona jest od: a) ilości rdzy na materiale. b) średnicy rury wlotowej. c) obliczeń wytrzymałościowych. d) grubości pierwszej warstwy izolacyjnej.

10. Maksymalny rozstaw podpór dla rur stalowych o grubości DN 25 wynosi:

a) 2 m. b) 2 cm, c) 2 dm. d) 20 m.

11. Izolacja termiczna jest to osłona powierzchni rurociągów, armatury i urządzeń, która

zadaniem jest: a) ograniczanie strat mocy cieplnej. b) zwiększanie strat magazynowanego ciepła. c) tworzenie warstwy antykorozyjnej rurociągu. d) chronienie przed uszkodzeniem powierzchni rurociągu.

12. Materiały stosowane do izolacji termicznej rurociągów, armatury i urządzeń cieplnych nie powinny charakteryzować się: a) odporność na wilgoć. b) niską przewodnością cieplną. c) prostym sposobem wykonania i naprawy. d) wysoką przewodnością cieplną.

13. Kształtki izolacyjne to:

a) łupiny wykonane z ziemi ogrodowej bezpośrednio na budowie. b) system prefabrykowanych łupin wykonanych z ziemi ogrodowej. c) łupiny wykonane z ziemi okrzemkowej bezpośrednio na budowie. d) system prefabrykowanych łupin wykonanych z ziemi okrzemkowej.

14. Otuliny termoizolacyjne służą do:

a) minimalizowania strat ciepła. b) pogorszania żywotności i trwałości instalacji. c) zwiększania hałasu. d) wykonywania warstwy wierzchniej ścian, obiektów.

15. Jako wypełniacz izolacji zasypowej stosuje się:

a) magnezję. b) pył „depege”. c) ziemię ogrodową. d) styropian estrudowany.

16. Dwuwarstwowa izolacja rurociągu składa się z:

a) dwóch warstw otuliny, b) jednej warstwy otuliny, c) zabezpieczenia przed hałasem. d) zabezpieczenia antykorozyjnego,


17. Od materiałów stosowanych do izolacji termicznej zbiornika wymagane: a) wymagana jest niska wytrzymałość na ściskanie. b) wymagana jestniska wytrzymałość na ściskanie, c) wymagane są dobre właściwości izolacji cieplnej w wąskim zakresie temperatur, d) wymagana jest niska przepuszczalność powietrza poprawiająca właściwości

izolacji cieplnej.

18. Montaż mat izolacyjnych na zbiorniku polega na owinięciu i zamocowaniu ich przy pomocy opasek o szerokości co najmniej 15 mm w odstępach, co: a) 10 – 15 mm, b) 25 – 30 cm, c) 25 – 30 mm, d) 12 – 17 mm.

19. Kolejność warstw ułożenia dwuwarstwowej izolacji rurociągu jest następująca:

a) pierwsza warstwa izolacji, druga warstwa izolacji, drut zaciskowy, płaszcz ochronny.

b) płaszcz ochronny, pierwsza warstwa izolacji, druga warstwa izolacji, drut zaciskowy.

c) drut zaciskowy, pierwsza warstwa izolacji, druga warstwa izolacji, drut zaciskowy, płaszcz ochronny.

d) pierwsza warstwa izolacji, drut zaciskowy, druga warstwa izolacji, drut zaciskowy, płaszcz ochronny.

20. Przystępując do wykonania robót izolacyjnych, polegających na demontażu fragmentu

konstrukcji zawierającej azbest, pracownik powinien posiadać w szczególności: a) fartuch roboczy. b) miękkie okrycie głowy. c) rękawice białe jednorazowe. d) maskę przeciwpyłową z filtrami.


KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ............................................................................................................................ Wykonane izolacji termicznych elementów sieci i urządzeń ciepłowniczych Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr zadania Odpowiedź Punkty

1. a b c d 2. a b c d 3. a b c d 4. a b c d 5. a b c d 6. a b c d 7. a b c d 8. a b c d 9. a b c d 10. a b c d 11. a b c d 12. a b c d 13. a b c d 14. a b c d 15. a b c d 16. a b c d 17. a b c d 18. a b c d 19. a b c d 20. a b c d

Razem:


6. LITERATURA 1. Cieślowski S., Karpiński M., Trzaskowski W.: Technologia robót instalacji sanitarnych

WSiP, Warszawa 1997 2. Cieślowski S, Krygier K.: Instalacje sanitarne cz. 1, WSiP, Warszawa 1998 3. Kamler W.: Ciepłownictwo, PWN, Warszawa 1979 4. Krygier K., Cieślowski S.: Technologia. Instalacje sanitarne cz.2. WSiP, Warszawa. 1998 5. Poradnik majstra budowlanego, Arkady, Warszawa 1996 6. Szkarowski A., Łatkowski L.: Ciepłownictwo. WNT, Warszawa 2006 7. www.anticor.pl 8. www.azflex.pl 9. www.caldo.krakow.pl 10. www.e-izolacje.pl 11. www.e-izloacje.pl/pdf/instrukcje_montazu/izolacje_cieplne_w_ogrzewnictwie_rockwool.pdf 12. www.icmarket.pl 13. www.isover.pl 14. www.izoterma.pl 15. www.paroc.pl 16. www.pk.edu.pl 17. www.plaszczeblaszane.pl 18. www.rockwool.pl 19. www.rockwool.pl/graphics/RW-PL_OS3 20. www.rockwool.pl/graphics/RW-PL_OS3/imagaes/doradztwo/Katalog/Zeszyt_41.pdf 21. www.rury.com.pl 22. www.thermaflex.com.pl 23. www.varmsen.com 24. www.ventech.pl 25. www.zamac.pl

http://www.anticor.pl

http://www.azflex.pl

http://www.caldo.krakow.pl

http://www.e-izolacje.pl

http://www.e-izloacje.pl/pdf/instrukcje_montazu/izolacje_cieplne_w_ogrzewnictwie_rockwool.pdf

http://www.icmarket.pl

http://www.isover.pl

http://www.izoterma.pl

http://www.paroc.pl

http://www.pk.edu.pl

http://www.plaszczeblaszane.pl

http://www.rockwool.pl

http://www.rockwool.pl/graphics/RW-PL_OS3

http://www.rockwool.pl/graphics/RW-PL_OS3/imagaes/doradztwo/Katalog/Zeszyt_41.pdf

http://www.rury.com.pl

http://www.thermaflex.com.pl

http://www.varmsen.com

http://www.ventech.pl

http://www.zamac.pl

Documents

Wykonywanie izolacji termicznych elementów sieci dzeń ... · Wykonywanie izolacji termicznych elementów sieci i urządzeń ciepłowniczych zawartego w modułowym programie nauczania