Wykonywanie podstawowych robót ciesielskich 713[08].Z1 · − stosować podczas wykonywania robót podstawowe przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ

Małgorzata Chojnacka

Ryszard Ewert

Wykonywanie podstawowych robót ciesielskich

713[08].Z1.01 Poradnik dla ucznia

Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 1

Recenzenci: mgr inż. Anna Kusina mgr inż. Krystyna Szulc Opracowanie redakcyjne: inż. Danuta Frankiewicz Konsultacja: mgr inż. Teresa Sagan inż. Danuta Frankiewicz

Korekta:

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 713[08].Z1.01 Wykonywanie podstawowych robót ciesielskich zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu montera izolacji budowlanych.

Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006


SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie 3 2. Wymagania wstępne 5 3. Cele kształcenia 6 4. Materiał nauczania 7

4.1. Roboty ciesielskie w budownictwie 7 4.1.1. Materiał nauczania 7 4.1.2. Pytania sprawdzające 21 4.1.3. Ćwiczenia 22 4.1.4. Sprawdzian postępów 24

4.2. Materiały stosowane do robót ciesielskich 25 4.2.1. Materiał nauczania 25 4.2.2. Pytania sprawdzające 30 4.2.3. Ćwiczenia 30 4.2.4. Sprawdzian postępów 31

4.3. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy w robotach ciesielskich 32 4.3.1. Materiał nauczania 32 4.3.2. Pytania sprawdzające 36 4.3.3. Ćwiczenia 36 4.3.4. Sprawdzian postępów 37

4.4. Podstawowe narzędzia i sprzęt do wykonywania robót ciesielskich 38 4.4.1. Materiał nauczania 38 4.4.2. Pytania sprawdzające 51 4.4.3. Ćwiczenia 51 4.4.4. Sprawdzian postępów 53

4.5. Zasady transportu i magazynowania materiałów ciesielskich 54 4.5.1. Materiał nauczania 54 4.5.2. Pytania sprawdzające 56 4.5.3. Ćwiczenia 56 4.5.4. Sprawdzian postępów 57

4.6. Deskowanie elementów z betonu 58 4.6.1. Materiał nauczania 58 4.6.2. Pytania sprawdzające 65 4.6.3. Ćwiczenia 65 4.6.4. Sprawdzian postępów 67

4.7. Zasady eksploatacji rusztowań i pomostów roboczych 68 4.7.1. Materiał nauczania 68 4.7.2. Pytania sprawdzające 69 4.7.3. Ćwiczenia 69 4.7.4. Sprawdzian postępów 70

4.8. Rozliczanie robót ciesielskich 71 4.8.1. Materiał nauczania 71 4.8.2. Pytania sprawdzające 74 4.8.3. Ćwiczenia 74 4.8.4. Sprawdzian postępów 76

5. Sprawdzian osiągnięć 77 6. Literatura 83


1. WPROWADZENIE

Zdobywając kwalifikacje zawodowe w zawodzie montera izolacji budowlanych będziesz przyswajać wiedzę i kształtować umiejętności zawodowe, korzystając z nowoczesnego modułowego programu nauczania.

Do nauki otrzymujesz Poradnik dla ucznia, który zawiera: − wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakimi powinieneś dysponować przed

przystąpieniem do nauki w tej jednostce modułowej, − cele kształcenia (wykaz umiejętności) jakie ukształtujesz podczas pracy z tym poradnikiem,

czyli czego nowego się nauczysz, − materiał nauczania, czyli co powinieneś wiedzieć, aby samodzielnie wykonać ćwiczenia, − pytania sprawdzające - zestawy pytań, które pomogą Ci sprawdzić, czy opanowałeś podane

treści i możesz już rozpocząć realizację ćwiczeń, − ćwiczenia, które mają na celu ukształtowanie Twoich umiejętności praktycznych, − sprawdzian postępów – zestaw pytań, na podstawie którego sam możesz sprawdzić, czy

potrafisz samodzielnie poradzić sobie z problemami, jakie rozwiązywałeś wcześniej, − wykaz literatury, z jakiej możesz korzystać podczas nauki.

W rozdziale Pytania sprawdzające zapoznasz się z wymaganiami wynikającymi z potrzeb zawodu montera izolacji budowlanych. Odpowiadając na te pytania, po przyswojeniu treści z Materiału nauczania, sprawdzisz swoje przygotowanie do realizacji Ćwiczeń, których celem jest uzupełnienie i utrwalenie wiedzy oraz ukształtowanie umiejętności intelektualnych i praktycznych.

Po przeczytaniu każdego pytania ze Sprawdzianu postępów zaznacz w odpowiednim miejscu TAK albo NIE – właściwą, Twoim zdaniem, odpowiedź. Odpowiedzi NIE wskazują na luki w Twojej wiedzy i nie w pełni opanowane umiejętności. W takich przypadkach jeszcze raz powróć do elementów Materiału nauczania lub ponownie wykonaj ćwiczenie (względnie jego elementy). Zastanów się, co spowodowało, że nie wszystkie odpowiedzi brzmiały TAK.

Po opanowaniu programu jednostki modułowej nauczyciel sprawdzi poziom Twoich umiejętności i wiadomości. Otrzymasz do samodzielnego rozwiązania test pisemny oraz zadanie praktyczne. Nauczyciel oceni oba sprawdziany i na podstawie określonych kryteriów podejmie decyzję o tym, czy zaliczyłeś program jednostki modułowej. W każdej chwili, z wyjątkiem testów końcowych, możesz zwrócić się o pomoc do nauczyciela, który pomoże Ci zrozumieć tematy ćwiczeń i sprawdzi, czy dobrze wykonujesz daną czynność. Bezpieczeństwo i higiena pracy

Podczas realizacji programu jednostki modułowej musisz przestrzegać zasad ujętych w regulaminach, instrukcjach przeciwpożarowych, przepisach bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony środowiska wynikających z charakteru wykonywanych prac. Z zasadami i przepisami zapoznasz się w czasie nauki.


Schemat układu jednostek modułowych

713[08].Z1

Technologia robót pomocniczych

713 [08].Z1.01 Wykonywanie podstawowych

robót ciesielskich

713 [08].Z1.02 Wykonywanie

podstawowych robót zbrojarskich

i betoniarskich


robót murarskich


robót tynkarskich


robót malarskich


robót ślusarskich


2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: − posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu budownictwa, − rozpoznawać podstawowe materiały budowlane, − dokonywać doboru i selekcji materiałów budowlanych niezbędnych do wykonywania

poszczególnych elementów ustroju konstrukcyjnego, − czytać i interpretować dokumentację budowlaną, − posługiwać się dokumentacją budowlaną, − wykonywać przedmiary i obmiary robót, − magazynować, składować i transportować materiały budowlane, − stosować podczas wykonywania robót podstawowe przepisy bezpieczeństwa i higieny

pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska, − korzystać z różnych źródeł informacji, − zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami ergonomii.


3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: − zorganizować, użytkować i zlikwidować stanowisko pracy do wykonania robót ciesielskich, − odczytać dokumentację w zakresie niezbędnym do wykonania robót, − posłużyć się sprzętem pomiarowym, − określić szacunkowo ilość materiału do wykonania robót i sporządzić zapotrzebowanie

materiałowe, − przetransportować i dokonać składowania materiałów na stanowisku pracy, − dobrać i ocenić zastosowanie materiałów do wykonania zadania, − dobrać narzędzia i sprzęt do robót ciesielskich, − dokonać cięcia i przycinania drewna na wymaganą długość i kształt, − wykonać elementy deskowania, − wykonać deskowanie prostego elementu, − wykonać proste złącza ciesielskie, − wykonać proste złącza przy użyciu łączników metalowych, − wykonać zabezpieczenia przed zmianą kształtu deskowania, − ocenić jakość wykonanej pracy i usunąć usterki, − sporządzić rozliczenie materiałowe wykonanej pracy, − obliczyć wynagrodzenie za pracę, − wykonać prace ciesielskie z zachowaniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,

ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska.


4. MATERIAŁ NAUCZANIA 4.1. Roboty ciesielskie w budownictwie 4.1.1. Materiał nauczania

Zakres robót ciesielskich Cieśle samodzielnie wykonywali i wykonują z drewna wiele obiektów budowlanych. Są

także współwykonawcami różnorodnych konstrukcji pomocniczych niezbędnych podczas prowadzenia różnych robót budowlanych. Większość robót ciesielskich oraz objęty nimi zakres czynności, można ująć w następujące grupy: − wykonywanie z drewna całych budowli i budynków (domy mieszkalne, obiekty

użyteczności publicznej, konstrukcje inżynierskie), − wykonywanie konstrukcji dachowych: ciesielskich i inżynierskich, − wykonywanie obiektów o niewielkiej kubaturze, takich jak domki rekreacyjne, elementy

małej architektury (altanki, kładki, mostki ogrodowe, pergole, kwietniki, ławki ogrodowe, elementy urządzenia placu zabaw dla dzieci),

− wykonywanie obiektów zagospodarowania placu budowy: ogrodzenia, baraki, wiaty, − wykonywanie elementów konstrukcyjnych i wykończeniowych w budynkach i budowlach

wznoszonych z innych materiałów takich jak: stropy, schody, ścianki działowe, balustrady, poręcze, drzwi i wrota, okładziny ścienne, podłogi z desek na legarach,

− wykonywanie i obsługa robót ogólnobudowlanych, takich jak: prace pomocnicze przy tyczeniu obiektów budowlanych (wykonywanie ław drutowych), prace przy robotach ziemnych (wzmocnienia ścian wykopów) oraz robotach zbrojarskich, betoniarskich, murarskich i tynkarskich (wykonywanie szalunków – deskowań, stemplowań, rusztowań, wzorników - szablonów), prace wspomagające roboty dekarskie, wykonywanie napraw, remontów, modernizacji, rozbiórki obiektów i elementów konstrukcyjnych z drewna. Wzniesienie każdego obiektu budowlanego wymaga odpowiedniego przygotowania terenu,

urządzenia i zagospodarowania placu budowy. Na jego terenie powinny zostać zlokalizowane obiekty, w których znajdą się pomieszczenia: produkcyjno – magazynowe, zaplecza technicznego oraz administracyjno – socjalne. Na placu budowy powinny znaleźć się także urządzenia do transportu pionowego, a teren budowy powinien być ogrodzony i wyposażony w urządzenia przeciwpożarowe. Większość tych urządzeń w dalszym ciągu wykonywana jest z drewna, a zatem jednym z pierwszych pracowników wchodzących na plac budowy jest cieśla i jest też on ostatnim robotnikiem, który ten plac opuszcza. Cieśle wykonują i ustawiają ogrodzenia, wznoszą budynki tymczasowe, szyby dźwigów transportowych, rusztowania a także wykonują drobny sprzęt pomocniczy (packi drewniane, skrzynki murarskie – kastry, wykroje do tynków ciągnionych).

W celu wyznaczenia usytuowania fundamentów obiektu budowlanego ustawiane są ławy drutowe. Ławy te po wytyczeniu przez geodetę obrysu budynku ustawiane są w odległości minimum 50 cm od krawędzi przyszłego wykopu. Ławę stanowią wbite lub wkopane na głębokość 100 cm paliki, wystające ponad teren 70 ÷ 130 cm, połączone poziomą deską. Na ławach naciągnięte są druty, których skrzyżowania wypadają dokładnie nad punktami wyznaczającymi narożniki budynku (rys.1). Trwałe oznaczenie miejsca położenia drutu wyznacza się wykonując w desce głębokie nacięcie.


Rys. 1. Ławy drutowe [3, s. 327]

Ogrodzenie ogranicza wstęp na teren budowy osobom nieupoważnionym oraz umożliwia

stworzenie korzystnych warunków ochrony sprzętu i materiałów zgromadzonych na placu. Wokół budowy, oddalonej od głównych dróg można ustawić ogrodzenie wykonane z gotowych płyt, zbijanych z desek okorowanych lub listew odpadowych (rys. 2).

Rys.2. Tarcza z listew odpadowych [3, s. 330]

W pobliżu dróg publicznych powinno być postawione szczelne ogrodzenie,

uniemożliwiające wgląd w plac budowy. Jest to zwykle płot ryglowy wykonany ze słupków, poziomych rygli i przybitych do nich szczelnie desek (rys. 3).

Rys. 3. Płot ryglowy [3, s. 330]


Aby zmniejszyć zużycie drewna płoty wykonywane są z gotowych, zbijanych z desek i mocowanych do słupków tarcz (rys. 4).

Rys. 4. Pełna tarcza ogrodzeniowa [3, s. 331]

Słupki ogrodzeniowe w szczelnych płotach należy podeprzeć zastrzałami usytuowanymi

w odstępach co 300 ÷ 500 cm w celu zabezpieczenia ogrodzenia przed przewróceniem wywołanym parciem wiatru. Zastrzał powinien być przybity jednym końcem do słupka, a drugim końcem oparty na kołku wbitym w grunt (rys. 5).

Rys. 5. Podparcie płotu [3, s. 331]

W ogrodzeniu należy umieścić, zgodnie z projektem zagospodarowania, furtki o szerokości

80 ÷ 100 cm i bramy o minimalnej szerokości 300 cm. Bramy i furtki wykonuje się podobnie jak tarcze i zawiesza na zawiasach pasowych.

Na budowach trwających kilka lat mogą być stawiane budynki stałe, o konstrukcji szkieletowej lub ścianach murowanych ze stropami i dachami z drewna. Na potrzeby zaplecza magazynowego wykorzystywane są szopy otwarte i zamknięte lub wiaty (rys.6). Obecnie najczęściej na budowach trwających do 5 lat wykorzystywane są dla potrzeb zaplecza budynki barakowe lub kontenerowe, czyli zestawiane z przestrzennych elementów o lekkiej konstrukcji stalowej.


Rys. 6. Szopy: a) zamknięte, b) otwarte, c) wiaty [3, s. 336]

Konstrukcje budynków tymczasowych zaplecza budowy powinny być odpowiednio

wytrzymałe, sztywne oraz łatwe w montażu i demontażu obiektu. Warunki te spełniają konstrukcje ścian szkieletowych i deskowe dźwigary dachowe.

Oprócz prac związanych z urządzeniem i zagospodarowaniem placu budowy roboty ciesielskie obejmują także wykonanie takich drobnych robót pomocniczych, jak rusztowania do robót murarskich i tynkarskich (rys. 7) oraz deskowania elementów konstrukcji z betonu (rys. 8).

Rys. 7. Kozły do robót: a) tynkarskich, b) murarskich [3, s. 410]

Rys. 8. Fragment deskowania stropu żebrowego [3, s. 373]


Natomiast w czasie wznoszenia budynków drewnianych, a także podczas ich remontów, cieśla wykonuje takie elementy konstrukcyjne jak ściany, stropy czy dachy, które przygotowywane są z drewna okrągłego lub tarcicy i łączone ze sobą na połączenia ciesielskie.

Rodzaje i zasady wykonywania złączy elementów konstrukcji drewnianych Konstrukcję drewnianą tworzy wiele elementów połączonych ze sobą w jeden ustrój za

pomocą połączeń wrębowych (ciesielskich), przy użyciu łączników mechanicznych lub kleju. W złączach łącznikowych stosowane są połączenia na:

− sworznie (gwoździe, wkręty, kołki drewniane, sworznie stalowe pełne i rurowe), − wkładki (pierścienie zębate, płytki kolczaste, samozaczepne spirale wczepne), − łączniki z blach stalowych (odpowiednio ukształtowane blachy lub płaskowniki mocowane

za pomocą wkrętów lub gwoździ oraz podobne do płytek kolczastych, blachy z kolcami). Wszystkie złącza należy wykonywać zgodnie z rysunkami technicznymi łączonych

elementów. Szczególną uwagę należy zwracać podczas wykonywania połączeń, na sposób usytuowania łączników, układy, średnice i wielkości gwoździ, sworzni, wkrętów, śrub lub wkładek.

W robotach ciesielskich, do łączenia elementów drewnianych wykorzystywane są: − gwoździe walcowane hartowane z główką płaską i stożkową (rys. 9a), − gwoździe paletowe walcowane stosowane do łączenia elementów konstrukcyjnych (rys. 9b), − gwoździe paletowe kwadratowe skręcane stosowane do łączenia elementów

konstrukcyjnych oraz palet drewnianych (rys. 9c), − gwoździe z podwójnym łbem stosowane do zbijania deskowań (rys. 10).

Rys. 9. Rodzaje gwoździ: a) walcowane hartowane , b) paletowe walcowane, c) paletowe kwadratowe skręcane

[9, s. 182 ]

Rys. 10. Gwóźdź z podwójnym łbem do zabijania deskowań [3, s. 63]

Do łączenia elementów konstrukcyjnych należy stosować gwoździe o okrągłym przekroju trzpienia oraz płaskiej główce, które nie rozszczepiają drewna i dobrze przylegają do otworu. Podczas wykonywania deskowań można używać gwoździ z podwójnym łbem. Gwoździe te są wbijane aż do zagłębienia dolnego łba, a wystający koniec z drugim łbem (górnym), umożliwi


łatwiejszy demontaż elementu deskowania. W elementach niekonstrukcyjnych można stosować gwoździe o przekroju kwadratowym, ale nie należy wbijać ich przekątną wzdłuż włókien.

Złącza na gwoździe dzielą się na : – złącza zmieniające wymiary elementów; zwiększające długość lub zwiększające przekrój,

(rys. 11. a i b), – złącza wiążące elementy, (rys.12. a, b, c, d, e).

Rys. 11. Złącza elementów konstrukcyjnych z desek zwiększające: a) długość, b) przekrój [3, s. 169]

Rys. 12. Złącza wiążące elementy w konstrukcjach z bali: a) skrzyżowanie, b) skrzyżowanie z podpórką,

c) skrzyżowanie desek z wycięciem, d) naroże, e) złącze na nakładki [3, s. 169]

Wymiary gwoździ należy dobierać zależnie od grubości łączonych elementów oraz wilgotności drewna i szerokości jego słojów rocznych (do drewna mokrego szerokosłoistego stosować należy grubsze gwoździe, a do twardego, suchego i wąskosłoistego – cieńsze).

Średnica gwoździa (d) powinna wynosić: − w elementach złączy drewnianych od 1/6 do 1/11 grubości najcieńszego elementu złącza, − w elementach złączy z twardych płyt pilśniowych oraz ze sklejki o grubości do 8 mm - od

2 mm do 4 mm, − w elementach złączy ze sklejki o grubości ponad 8 mm - od 2,5 mm do 4,0 mm, − w elementach złączy z płyt wiórowych o grubości do 25 mm - od 2,5 mm do 5,0 mm.

W połączeniach na gwoździe stosowany jest prostokątny i przestawny układ ich wbijania (rys.13). W układach wbijania występują szeregi biegnące wzdłuż włókien drewna i rzędy biegnące w poprzek lub ukośnie do włókien. Maksymalne odstępy pomiędzy osiami gwoździ określone na rysunkach w dokumentacji technicznej na podstawie normy PN-B-03150:2000 „Konstrukcje drewniane. Obliczenia statyczne i projektowanie”, nie powinny przekraczać wielkości 40d w jednym szeregu (a1) i 20d pomiędzy rzędami (a2).


Rys. 13. Układ wbijania gwoździ i oznaczenie odległości a: a) układ prostokątny, b) układ przestawny [8, s.159]

Gwoździe w węzłach konstrukcyjnych należy rozmieszczać używając specjalnych

szablonów z blachy stalowej ocynkowanej lub z cienkiej sklejki. Na szablonie wyznacza się położenie osi gwoździ z dokładnością do 1 mm, a potem wywierca otwory o średnicy 3 mm. Następnie na elemencie drewnianym stosując szablon wyznacza się położenie gwoździ w złączu. Gwoździe, w łączone elementy mogą być wbijane prostopadle lub ukośnie.

Złącza na gwoździe wykonywane są w konstrukcjach tymczasowych, takich jak: rusztowania i deskowania oraz dźwigary, kratownice dachowe i ramy.

W elementach narażonych na odrywanie należy stosować wkręty z łbem sześciokątnym lub z łbem przystosowanym do wkrętaka. Rodzaje wkrętów do drewna ilustruje rys.14 a-d. Wkręty produkuje się ze stali o wytrzymałości na rozciąganie Rr = 300 MPa.

Rys. 14. Wkręty do drewna z łbem: a) z główką półkolistą, b) soczewkowym, c) z główką płaską, d) sześciokątnym

[9. s. 183] Złącza na kołki stosowane są obecnie jedynie przy rekonstrukcji obiektów zabytkowych

oraz obiektach budownictwa regionalnego. Zamiast kołków drewnianych w połączeniach elementów stosowane są sworznie stalowe wykonywane najczęściej z prętów stalowych, wytworzonych ze stali węglowej walcowanej, o przekroju okrągłym i średnicy 10 ÷ 24 mm.

Elementami ułatwiającymi montaż konstrukcji są łączniki, w postaci wpuszczanych i wciskanych wkładek. Zaliczane są do nich różnego typu spirale i pierścienie (rys.15 a i b) oraz płytki kolczaste lub gwoździowane (rys.15c).

Rys. 15. Wkładki łącznikowe: a) pierścień Geka, b) pierścień typu Bistyp, c) płytka kolczasta [3, s. 171]


Łączniki z blach stalowych stosowane są w połączeniach elementów drugorzędnych z elementami głównymi oraz drewnianych słupów z fundamentami. Są to blachy: − gładkie, które umożliwiają połączenie elementów na długości lub krzyżujących się,

mocowane są za pomocą gwoździ lub wkrętów (rys.16 a ÷ g), − gwoździowe, które umożliwiają łączenie elementów o takiej samej szerokości, mogą być

wciskane w drewno przy użyciu prasy w zakładzie albo wbijane bezpośrednio na budowie (rys.16k).

Rys. 16. Łączniki z blach stalowych: a) połączenie stolca z pławią, b) połączenie stolca z podwaliną, stolca z mieczami oraz stolca z płatwią, c) złącze belek w stropie, d) wzmocnione złącze elementów poziomych, e) złącze kalenicowe, f) połączenie stolca z podwaliną, g) podpórka stolca zakotwiona w ścianie betonowej, k) blacha kolczasta [3, s. 172]

Złącza na klej umożliwiają wykonanie połączenia elementów drewnianych z desek, bali,

o dowolnym kształcie przy zastosowaniu jednego z następujących rodzajów kleju: − kazeinowego, − z żywic fenolowych,


− z żywic melaminowych, − z żywic mocznikowych, − z żywic rezorcynowych, − poliuretanowego, − epoksydowego.

Kleje te powinny być stosowane zgodnie z zaleceniami producenta. Technologia wykonania złącza na klej wymaga wykonania następujących czynności:

− dopasowania elementów (desek), − dokładnego ostrugania przylegających do siebie powierzchni, − naniesienia kleju na powierzchnie stykające się ze sobą, − złożenia elementów i stosownego ich ściśnięcia w ściskach, prasie lub zbicia gwoździami

montażowymi Klej nanosi się warstwą o grubości około 0,1 mm za pomocą pędzla lub specjalnych walców

klejowych. Zgodnie z normą PN-B-03150:2000 w elementach konstrukcji z drewna i materiałów

drewnopochodnych można stosować jedynie złącza klejone: − czołowe, stosowane w elementach ściskanych a także w strefie środkowej elementów

zginanych klejonych warstwowo (rys.17a), − ukośne (rys.17b), − nakładkowe (rys.17c), − klinowe (rys.17d).

W złączach nakładkowych wymiary nakładek wynikają z obliczeń. Długość ich nie może być mniejsza niż 10 grubości łączonych elementów.

Rys. 17. Rodzaje złączy klejonych: a) czołowe, b) ukośne, c) nakładkowe, d) klinowe, l - długość złącza,

t – grubość elementów łączonych, t1 – grubość nakładek, b,b1 – wymiary klinów [8, s. 164] Złącza wrębowe stanowią najstarszy rodzaj złączy stosowanych w robotach ciesielskich

wykonywanych w celu zespolenia elementów drewnianych lub zwiększenia ich wymiarów. Połączeniami zwiększającymi wymiary elementu są połączenia:

− przedłużające elementy poziome (połączenia wzdłużne), − przedłużające elementy pionowe (połączenia pionowe wzdłużne), − powiększające ich wymiary: szerokość i wysokość.

W celu przedłużenia elementów poziomych, które nie będą poddawane działaniu sił rozciągających wykonuje się styki: prosty, ukośny, z wcięciem pojedynczym i z wcięciem podwójnym (rys.18 a ÷ d). Połączenia na styk elementów poziomych poddanych działaniu sił rozciągających wykonywane są z nakładkami prostymi lub ukośnymi albo styk ujmowany jest w łubki. Dodatkowo nakładki i łubki ściąga się śrubami (rys.18 e ÷ g). Połączenie na styk można także wzmocnić wbijając od góry lub z obu stron łączonych elementów klamry ciesielskie (rys. 18 a, b).


Klamry ciesielskie wykonywane są z prętów stalowych gładkich, o średnicy 12 ÷ 16 mm i długości 20 ÷ 40 cm.

Rys. 18. Styki poziome: a) prosty, b) ukośny, c) z wcięciem pojedynczym, d) z wcięciem podwójnym,

e) z nakładką prostą, f) z nakładką ukośną, g) z łubkami [3, s. 179] Elementy poziome narażone na rozciąganie lub zginanie można przedłużyć wykonując

zakładki i zamki (rys.19 a ÷ e i 20 a ÷ g). Zamki przenoszą większe obciążenia rozciągające.

Rys. 19. Zakładki: a) prosta, b) ukośna, c) prosta z wcięciem, d) prosta z czopem czołowym,

e) prosta z czopem czołowym ukrytym [3, s. 179]

Rys. 20. Zamki: a) prosty, b) prosty z klinami, c) ukośny, d) ukośny z czopem wewnętrznym, e) zasuwany,

f) z łubkami drewnianymi, g) z łubkami metalowymi [3, s. 180]


Aby połączenie było trwałe i nie uległo rozsunięciu wzmacnia się go, stosując kołki z drewna lub śruby.

Długość elementów pionowych można zwiększyć wykonując połączenia na styki lub na zakładkę (rys.21, 22, 23).

Rys. 21. Styki pionowe: a) czołowy ujęty w łubki, b) czołowy z blachami średnicowymi i opaskami [3, s. 181]

Rys. 22. Złącza na styk : a) na czop podwójny, b) na zwidłowanie, c) z trzpieniem zębatym,

d) w pochwie blaszanej [3, s. 182 ]

Rys. 23. Złącze na zakładkę wzmocnione śrubami [3, s. 182]

Złącza umożliwiające poszerzenie elementu stosowane są podczas wykonywania płaskich

elementów, zarówno poziomych jak i pionowych, są to najczęściej: deskowania, płyty, pomosty robocze. Najprostszym połączeniem jest styk wzmocniony klejem. Złącza nie klejone wykonywane są: na półwpust, na wpust i wypust, na wpusty i pióro obce (rys. 24 a ÷ c).


Rys. 24. Złącza zwiększające szerokość elementów: a) na półwpust, b) na wpust i wypust,

c) na wpust i pióro obce [3, s. 183] Zwiększenie sztywności łączonych elementów w kierunku ich szerokości uzyska się

stosując listwy czołowe łączone na wpust (rys.25a) lub poprzeczne (szpongi) łączone przez zapłetwienie (rys. 25b).

Rys. 25. Złącza na listwy: a) czołową, b) zapłetwioną [3, s. 183]

Złącza na wpusty i wypusty przenoszą obciążenia ściskające i niewielkie obciążenia

zginające, a złącza zapłetwione także siły rozciągające. W celu zespolenia elementów konstrukcyjnych krzyżujących się wykonywane są

następujące typy złączy: − leżące w jednej płaszczyźnie, zakładki proste i ukośne (rys. 26a i b) oraz zamki i połączenia

w jaskółczy ogon (rys. 26f), − nie leżące w jednej płaszczyźnie, na wręby jednostronne wzajemne proste lub krzyżowe

(rys. 26 c, d, e).

Rys. 26. Złącza belek krzyżujących się: a) pod kątem prostym na nakładkę prostą, b) pod kątem ostrym na nakładkę

prostą, c) na wrąb jednostronny, d) na wrąb wzajemny, e) na wrąb krzyżowy, f) na jaskółczy ogon [3, s. 185]


W narożach (węgłach) końce belek mogą wystawać poza punkt skrzyżowania tworząc ostatki (rys. 27 a). Są to połączenia na zakładkę prostą lub w jaskółczy ogon (rys. 28 a i b), nie mogą wystawać, wtedy takie połączenia nazywane są złączami węgłowym bez ostatków albo zamkami francuskimi (rys. 27b) i wykonywane są na zakładkę prostą lub ukośną (rys. 29 a i b).

Rys. 27. Zamki węglowe; a) z ostatkami, b) francuski [3, s. 187]

Rys. 28. Złącza węglowe z ostatkami: a) na zakładkę prostą, b) w jaskółczy ogon [3, s. 186]

Rys. 29. Złącza wrębowe bez ostatków: a) na zakładkę, b) na zakładkę ukośną [3, s. 186]

Elementy wzajemnie do siebie prostopadłe, leżące w jednej płaszczyźnie pionowej łączy się

na czopy (rys. 30 a ÷ e). Gniazdo w tych połączeniach powinno być wykonane o 1 cm głębsze niż długość czopa.

Obecnie zamiast połączeń na czopy stosowane są nakładki przybijane gwoździami.


Rys. 30. Złącza na czopy: a) zwykły, b) w jaskółczy ogon z klinem, c) odsadzony, d) środkowy, e) nakładkowy [3, s. 187]

Złącza elementów leżących w płaszczyźnie pionowej i skośnej wykonywane są na wręby (rys. 31 a ÷ d) oraz w jaskółczy ogon (rys. 31 e) i na zwidłowanie (rys. 31 f). Złącza tego typu coraz częściej zastępowane są także nakładkami gwoździowanymi.

Rys. 31. Złącza elementów schodzących się pod kątem ostrym: a) na wrąb pełny, b) na wrąb z czopem, c) na wrąb

podwójny, d) na wrąb podwójny z czopem, e) w jaskółczy ogon, f) na zwidłowanie [3, s. 188]

Elementy leżące w różnych płaszczyznach można łączyć na wręby jednostronne, dwustronne i krawędziowe (rys. 32 a ÷ d).


Rys. 32. Wręby: a) pełny jednostronny, b) dwustronny, c) krawędziowo – czołowy,

d) krawędziowy z zębem [3, s. 189]

W złączach wrębowych stosowane są często kliny wzmacniające złącze, szczególnie zalecane są w konstrukcjach tymczasowych ze względu na ułatwiony demontaż połączenia (rys. 33).

Rys. 33. Złącze klinowe [3, s. 189]

4.1.2. Pytania sprawdzające

Opowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jaki jest zakres czynności objętych robotami ciesielskimi? 2. Od jakich prac cieśla budowlany zaczyna uczestniczyć w realizacji obiektu budowlanego? 3. W jakim celu wykonywane są ławy drutowe? 4. Dlaczego należy ogrodzić teren budowy? 5. Z jakich materiałów i elementów cieśla wykonuje ogrodzenie placu budowy? 6. Jakie rodzaje robót pomocniczych obejmują roboty ciesielskie? 7. W jaki sposób łączy się ze sobą elementy drewniane w konstrukcjach ciesielskich? 8. Jakie są rodzaje złączy łącznikowych w konstrukcjach drewnianych? 9. Jakie rodzaje łączników należy stosować w złączu, narażonym na odrywanie? 10. Jakie rodzaje złączy wrębowych wykonywane są w celu przedłużenia elementów

poziomych i pionowych? 11. Jakie rodzaje złączy wrębowych wykonywane są w celu poszerzenia elementu? 12. Jakie złącza wrębowe należy wykonać, aby połączyć elementy krzyżujące się i leżące

w jednej płaszczyźnie poziomej?


13. Jakie złącza wrębowe należy wykonać, aby połączyć elementy leżące w jednej płaszczyźnie pionowej i skośnej?

14. Jakie złącza wrębowe należy wykonać, aby połączyć elementy leżące w różnych płaszczyznach?

4.1.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Wykonaj połączenie na wkręty dwóch desek o grubości 25 mm każda. Wyznacz położenie osi 6 wkrętów o średnicy 3 mm w układzie prostokątnym, gdy łączone elementy mają szerokość 200 mm. Rozstaw wkrętów w jednym szeregu (a1) wynosi 100 mm, a w jednym rzędzie (a2) wynosi 50 mm.

Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy, 2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie, 3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, 4) wyznaczyć położenie szeregów i rzędów w połączeniu, 5) sprawdzić prawidłowość oznaczenia położenia osi wkrętów w złączu, 6) wykonać otwory na wkręty, 7) umieścić wkręty w nawierconych otworach, 8) skręcić łączone elementy, 9) uporządkować stanowisko pracy, 10) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia, 11) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia, 12) zaprezentować efekty swojej pracy, 13) dokonać samooceny pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy: − stół warsztatowy, − deski o szerokości 200 mm, − ołówek ciesielski, − miarka składana lub stalowa miarka zwijana, − liniał, − kątownik prostokątny lub przylgowy, − wiertarka elektryczna z osprzętem, − komplet wierteł do drewna, − wkrętaki lub wkrętarka, − literatura z rozdziału 6. Ćwiczenie 2

Wykonaj przedłużenie elementu drewnianego – krawędziaka długości 100 cm o przekroju 150 x 150 mm. Zastosuj połączenie na styk ukośny.

Sposób wykonania ćwiczenia


Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) zorganizować stanowisko pracy, 2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie, 3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, 4) zapoznać się z instrukcją wykonania ćwiczenia, 5) zapoznać się z zasadami wykonywania połączeń ciesielskich, 6) dobrać krawędziaki, 7) dobrać narzędzia i sprzęt do wykonania ćwiczenia, 8) dobrać klamry, 9) dopasować łączone elementy, 10) połączyć krawędziaki za pomocą klamry ciesielskiej, 11) uporządkować stanowisko pracy, 12) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia, 13) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia, 14) zaprezentować efekty swojej pracy, 15) dokonać samooceny pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy: − stół warsztatowy, − krawędziaki o przekroju 150 x 150 mm i długości 100 cm, − klamry ciesielskie, − piła lub pilarka, − metrówka, − ołówek ciesielski, − młotek ciesielski, − literatura z rozdziału 6. Ćwiczenie 3

Spośród prezentowanych modeli złączy elementów drewnianych, rozpoznaj i wybierz złącza: na czop środkowy, zamek prosty i styk poziomy z łubkami. Ustal i scharakteryzuj sposób wykonania każdego z nich.


1) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie, 2) zapoznać się z prezentowanymi modelami złączy, 3) rozpoznać, wybrać i oznaczyć typ złącza ustawiając kartkę z jego nazwą, 4) ustalić i scharakteryzować sposób wykonania danego typu złącza, 5) zaprezentować efekty swojej pracy, 6) dokonać samooceny.

Wyposażenie stanowiska pracy: − modele złączy, − kartki z nazwami złączy, − literatura z rozdziału 6.


4.1.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) określić zakres czynności objęty robotami ciesielskimi? ¨ ¨ 2) określić rodzaj robót, od których cieśla zaczyna uczestniczyć w realizacji

obiektu budowlanego? ¨ ¨ 3) określić, w jakim celu wykonywane są ławy drutowe? ¨ ¨ 4) wyjaśnić, dlaczego należy ogrodzić teren budowy? ¨ ¨ 5) określić, z jakich materiałów cieśla wykonuje ogrodzenia? ¨ ¨ 6) określić rodzaj i zakres robót pomocniczych? ¨ ¨ 7) określić sposób łączenia elementów w konstrukcjach drewnianych? ¨ ¨ 8) określić rodzaje złączy łącznikowych w konstrukcjach drewnianych? ¨ ¨ 9) określić rodzaj łączników stosowanych w złączu, narażonym na odrywanie? ¨ ¨ 10) określić rodzaj złączy wrębowych wykonywanych w celu przedłużenia

elementów poziomych i pionowych? ¨ ¨ 11) określić rodzaj złączy wrębowych wykonywanych w celu poszerzenia

elementu? ¨ ¨ 12) określić rodzaj złączy wrębowych wykonywanych w celu połączenia

elementów krzyżujących się i leżących w jednej płaszczyźnie? ¨ ¨ 13) określić rodzaj złączy wrębowych wykonywanych w celu połączenia

elementów leżących w płaszczyźnie pionowej i skośnej? ¨ ¨ 14) określić rodzaj złączy wrębowych wykonywanych w celu połączenia

elementów leżących w różnych płaszczyznach? ¨ ¨


4.2. Materiały stosowane do robót ciesielskich 4.2.1. Materiał nauczania

Drewno budowlane W robotach ciesielskich stosowane jest przede wszystkim drewno budowlane używane do

wykonywania więźb dachowych, budynków tymczasowych, składów, magazynów, wiat oraz deskowań, rusztowań, stemplowań, ogrodzeń.

Zależnie od przeznaczenia drewno budowlane dzieli się na: – stemple budowlane, – na żerdzie, – tartaczne iglaste i liściaste.

Drewno dzielone jest na trzy klasy grubości, zależnie od średnicy pnia okorowanego, mierzonej w połowie jego długości: – klasa I o średnicy pnia do 24 cm, – klasa II o średnicy pnia 25 ÷ 34 cm, – klasa III o średnicy pnia powyżej 34 cm.

Zależnie od długości i średnicy drewno na stemple dzieli się na: dłużyce, kłody i wyrzynki (tabela 1).

Tabela 1. Rodzaje drewna na stemple [18] Wymiary

Sortyment długość [cm]

średnica [mm]

dłużyce powyżej 900 60 ÷ 200 kłody 250 ÷ 890 60 ÷ 200

wyrzynki 240 60 ÷ 140

Żerdzie zależnie od średnicy mierzonej razem z korą w odległości 1 m od grubszego końca dzieli się na klasy 1 ÷ 4 (tabela 2).

Tabela 2. Podział żerdzi na klasy zależnie od średnicy [18]

Wymiary Klasa średnica

[mm] długość

[cm] 1 70 ÷ 90 2 100 ÷ 110

bez znaczenia

3 120 ÷ 140 do 1500 4 120 ÷ 140 powyżej 1500

Drewno tartaczne (tarcica) otrzymywane jest w wyniku przecierania (przecięcia) równolegle

do osi podłużnej pnia drzewa, na traku pionowym (rys. 34a) lub taśmówce do kłód (rys. 34b).


Rys. 34. Schemat przecierania: a) na traku pionowym, b) na taśmówce do kłód [3, s. 44]

Zależnie od rodzaju obróbki oraz przeznaczenia tarcicę dzieli się na: nieobrzynaną (rys. 35a) i obrzynaną (rys. 35b).

Do tarcicy nieobrzynanej zaliczane są deski i bale, natomiast do tarcicy obrzynanej zaliczane są bale, deski, łaty i krawędziaki.

Rys. 35. Tarcica: a) nieobrzynana, b) obrzynana [3, s. 44]

W tartakach przygotowywane jest drewno lite konstrukcyjne otrzymywane w wyniku

dwukrotnego przetarcia kłody. Są to: – deski o szerokości od 75 do 250 mm i grubości od 19 do 45 mm (rys. 36 a), – bale o szerokości od 100 do 250 mm i grubości od 50 do 100 mm (rys. 36 b), – krawędziaki o szerokości od 100 do 175 mm i grubości od 100 do 175 mm (rys. 36 e), – belki o szerokości od 100 do 175 mm i grubości od 200 do 250 mm (rys. 36 d), – łaty o szerokości od 38 do 75 mm i grubości od 38 do 75 mm (rys. 36 c).

Rys. 36. Wygląd sortymentów tarcicy obrzynanej: a) deski, b) bale, c) krawędziaki, d) belki, e) łaty (graniaki)


W ofercie handlowej powszechnie spotykana jest tarcica iglasta: – długa 2,4 ÷ 6,3 m, – średnia 0,9 ÷ 2,3 m.

Na indywidualne zamówienie można otrzymać drewno o długości powyżej 6,3 m lub o nietypowym przekroju, jest to tak zwane drewno wymiarowe.

W robotach ciesielskich stosowana jest przeważnie tarcica iglasta obrzynana sosnowa lub świerkowa. Tarcica iglasta dzielona jest na cztery klasy jakości. Podział ten zależy od liczby wad oraz stopnia ich nasilenia. Do wad drewna należą wszystkie nieprawidłowości jego budowy. Są to wady pierwotne powstające podczas wzrostu drzewa oraz uszkodzenia, które powstały już po jego ścięciu, czyli wady wtórne, spowodowane niewłaściwym suszeniem, składowaniem, magazynowaniem, transportem, zabezpieczeniem i obróbką drewna.

Najczęściej spotykanymi wadami drewna są: – sęki: owalne, okrągłe, podłużne skrzydlate (rys. 37 a, b, c, d), – rdzenie położone mimośrodowo (rys. 38), – rdzenie podwójne (rys. 39), – pęknięcia drewna: rdzeniowe, mrozowe, czołowe, powierzchniowe, łukowe, – skręt włókien, – pęcherze żywiczne, – wady spowodowane czynnikami biologicznymi: zmiany zabarwienia, zgnilizna, zagrzybienie,

chodniki owadzie.

Rys. 37. Sęki w przekroju drewna: a) owalne, b) okrągłe, c) podłużne (sęk pasierb), d) skrzydlate [9, s. 114]

Rys. 38. Rdzeń mimośrodowy [9, s. 115] Rys. 39. Rdzeń podwójny [9, s. 115]

Jakość drewna w zależności od rodzaju elementu, oceniana jest pod względem ilości

występujących wad, które obniżają wytrzymałość oraz ograniczają jego zastosowanie do celów budowlanych. Wady te określane są: – dla desek i bali nieobrzynanych, na lepszej płaszczyźnie elementu, – dla materiałów obrzynanych, na gorszej płaszczyźnie elementu.

Każda sztuka tarcicy znakowana jest od czoła barwnymi punktami przyporządkowanymi określonej klasie. Tarcica iglasta znakowana jest w sposób następujący: – dla klasy I, o dopuszczalnej liczbie wad 2 - oznakowanie kolorem niebieskim, – dla klasy II, o dopuszczalnej liczbie wad 3 - oznakowanie kolorem zielonym, – dla klasy III, o dopuszczalnej liczbie wad 4 - oznakowanie kolorem czerwonym,


– dla klasy IV, o dopuszczalnej liczbie wad 5 - oznakowanie kolorem czarnym. Tarcicę zabezpieczoną środkami antyseptycznymi oznacza się żółtym punktem. Drewno jest materiałem higroskopijnym, wchłania z powietrza parę wodną lub ją oddaje

podczas ruchu powietrza wywołanego działaniem wiatru. Zwiększona wilgotność drewna ma wpływ na obniżenie jego wytrzymałości. Największe różnice występują w zakresie zmian wilgotności od 0 do 30%. Zgodnie z normą PN-B-03150:2000 „Konstrukcje drewniane. Obliczenia statyczne i projektowanie” wilgotność drewna stosowanego na elementy konstrukcyjne zależy od warunków eksploatacji oraz od przyjętej technologii wytwarzania. Wilgotność drewna litego nie powinna przekraczać wartości: – 18% w konstrukcjach chronionych przed zawilgoceniem, – 23% w konstrukcjach pracujących na otwartym powietrzu, – 15% w przypadku stosowania drewna klejonego.

Materiały drewnopochodne Sklejka Na elementy deskowań i rusztowań oraz elementy stropów i dźwigarów dachowych

w robotach ciesielskich stosowane są między innymi takie materiały drewnopochodne, jak: – sklejka, produkowana w formie płyt ze sklejonych pod ciśnieniem nieparzystej liczby

warstw skrawanego obwodowo forniru o grubości 1 ÷ 4 mm; układ włókien w sąsiednich arkuszach fornirów jest wzajemnie do siebie prostopadły (rys. 40).

– płyty wiórowe płasko prasowane, wyrabiane ze sprasowanych pod dużym ciśnieniem i spajanych klejem wiórów, jako jednowarstwowe, trzywarstwowe, frakcjonowane i warstwowo frakcjonowane,

– płyty pilśniowe twarde i półtwarde, produkowane z drewna rozwłóknionego w procesie termomechanicznym. W budowie sklejki wyróżniane są: dwie warstwy zewnętrzne (a), nazywane obłogami oraz

nieparzysta ilość warstw wewnętrznych (b) stanowiących środek płyty (rys. 40).

Rys. 40. Układ fornirów w sklejce : a - warstwy zewnętrzne (obłogi), b - warstwy wewnętrzne [3, s. 48]

Ze względu na rodzaj użytego do budowy drewna, sklejki dzieli się na : – iglaste wykonane z fornirów sosnowych, świerkowych i jodłowych, – liściaste wykonane z fornirów brzozowych, bukowych i z olchy czarnej.

Rodzaj użytego kleju wpływa na odporność sklejki na działanie wody. Rozróżnia się sklejkę: – suchotrwałą, – półwodoodporną, – wodoodporną.

Grubość warstw wewnętrznych decyduje o podziale sklejki na : – cienkowarstwową, zbudowaną z fornirów wewnętrznych grubości do 2 mm, – grubowarstwową, zbudowaną z fornirów wewnętrznych grubości powyżej 2 mm.


Ze względu na możliwość zastosowania produkowane są sklejki ogólnego i specjalnego przeznaczenia (szkutnicza, lotnicza, wagonowa, teletechniczna).

W konstrukcjach budowlanych stosowana jest przede wszystkim sklejka ogólnego przeznaczenia, która występuje w czterech klasach oznaczonych symbolami: A, B, BB, BBB na lewej stronie arkusza. O zakwalifikowaniu, wyrobu do danej klasy decyduje ocena wyglądu jego prawej strony. Ocenie podlega ilość: − częstotliwość występowania wad użytego forniru, − szorstkość powierzchni płyty, − pęknięcia lub rozwarstwienia, − błędy w sklejaniu poszczególnych arkuszy, − układ włókien w sąsiednich warstwach.

Płyty wiórowe Płyty wiórowe wyrabiane są ze sprasowanych pod dużym ciśnieniem i łączonych klejem

wiórów. Kierunek prasowania wiórów stanowi kryterium podziału płyt. A zatem produkowane są płyty wiórowe: − płasko prasowane, czyli prasowane prostopadle do płaszczyzn płyty, − poprzecznie prasowane (wytłaczane), czyli prasowane równolegle do płaszczyzn płyty.

W konstrukcjach budowlanych stosowane mogą być jedynie płyty płasko prasowane, które produkowane są jako: − jednowarstwowe, − trzywarstwowe, − frakcjonowane, − warstwowo frakcjonowane.

Płyty te różnią się miedzy sobą strukturą. Jednowarstwowe wyrabiane są z wiórów o podobnych kształtach i wielkościach, natomiast w płytach trzywarstwowych warstwa środkowa wykonywana jest z wiórów grubszych, a warstwy zewnętrzne z wiórów drobniejszych. W płytach frakcjonowanych wielkość wiórów zwiększa się stopniowo, zbliżając się do środka płyty. Płyty warstwowo frakcjonowane posiadają strukturę warstwową, w której albo każda warstwa albo tylko niektóra warstwa jest frakcjonowana. Są to wyroby o niewielkiej odporności na działanie wilgoci, dlatego powierzchnie tych płyt są laminowane, lakierowane lub okładane okleinami, aby zwiększyć ich odporność i walory estetyczne. Wykorzystywane są jako materiał na okładziny ścian i sufitów.

Dzięki nowoczesnym technologiom produkowane są takie płyty wiórowe, jak OSB lub V – 100, które mogą być stosowane na elementy szalunków oraz poszycia podłóg, dachów, ścian zewnętrznych i wewnętrznych. Są one wodoodporne, tłumią dźwięki, są łatwe w obróbce i przetwarzaniu. Odznaczają się dobrą wytrzymałością na uderzenia i wpływ warunków atmosferycznych.

Płyty pilśniowe Płyty pilśniowe produkowane są z rozwłóknionego w procesie termomechanicznym drewna,

jako płyty twarde i półtwarde oraz porowate. Płyty pilśniowe twarde i półtwarde otrzymywane są w wyniku sprasowania pod dużym ciśnieniem masy włóknistej, a porowate tylko w wyniku jej suszenia bez prasowania. Płyty porowate stosowane były i są, jako materiały w izolacjach akustycznych i cieplnych. Natomiast w konstrukcjach budowlanych, jedynie, gdy elementy będą się znajdowały w suchych pomieszczeniach, mogą być zastosowane płyty twarde i półtwarde. Płyty te dzielą się na zwykłe i uszlachetnione, które są hartowane w wysokiej temperaturze, laminowane, lakierowane i impregnowane olejami. Ze względu na właściwości (nasiąkliwość, gęstość, wytrzymałość na zginanie) oraz ilość i rodzaj wad płyty dzielone są na dwie klasy jakości.



Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie rodzaje drewna okrągłego są stosowane w robotach ciesielskich? 2. Jakie rodzaje tarcicy są stosowane na elementy konstrukcji drewnianych? 3. W jaki sposób otrzymywana jest tarcica? 4. Jakie wady drewna występują najczęściej? 5. Jakie rodzaje materiałów drewnopochodnych stosowane są w robotach ciesielskich? 6. W jaki sposób produkowana jest sklejka? 4.2.3. Ćwiczenia Ćwiczenie1

Rozpoznaj rodzaj sortymentów tarcicy wśród prezentowanych próbek. Oznacz je ustawiając przed nimi wizytówki z nazwą.


1) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać do zeszytu, 2) zapoznać się z prezentowanymi próbkami tarcicy, 3) przygotować wizytówki z nazwami sortymentów tarcicy wypisując ich nazwy, 4) przyporządkować nazwy rodzajom tarcicy ustawiając przed nimi wizytówki, z odpowiednim

napisem, 5) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia, 6) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia, 7) zaprezentować efekty swojej pracy, 8) dokonać samooceny pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy: − stół warsztatowy lub uczniowski, − próbki tarcicy (deska, bal, krawędziak, belka, łata), − literatura z rozdziału 6. Ćwiczenie 2

Rozpoznaj i wybierz spośród prezentowanych 6 próbek materiałów budowlanych, materiały drewnopochodne stosowane w robotach ciesielskich.


1) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie, 2) zapoznać się z wiadomościami dotyczącymi rodzajów materiałów stosowanych w robotach

ciesielskich, 3) zapoznać się z prezentowanymi próbkami materiałów budowlanych, 4) rozpoznać, wybrać i przyporządkować materiały do wykonywania robót ciesielskich, 5) napisać na arkuszu papieru nazwy wybranych materiałów i scharakteryzować je, 6) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia, 7) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia, 8) zaprezentować efekty swojej pracy, 9) dokonać samooceny pracy.


Wyposażenie stanowiska pracy: − próbki materiałów budowlanych, − arkusz papieru, − zeszyt, − literatura z rozdziału 6. 4.2.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) rozpoznać rodzaje drewna okrągłego? ¨ ¨ 2) rozpoznać rodzaje tarcicy stosowanej na elementy konstrukcji drewnianych? ¨ ¨ 3) określić sposób otrzymywania tarcicy? ¨ ¨ 4) rozpoznać wady drewna? ¨ ¨ 5) rozpoznać materiały drewnopochodne stosowane w robotach ciesielskich? ¨ ¨ 6) określić właściwości i sposób budowy sklejki? ¨ ¨ 7) określić zastosowanie płyt wiórowych i pilśniowych w robotach

budowlanych? ¨ ¨


4.3. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy w robotach ciesielskich 4.3.1. Materiał nauczania

Zasadnicze roboty ciesielskie dotyczą wykonywania z drewna całych budowli lub ich elementów oraz budowli pomocniczych umożliwiających wykonanie budowli stałych.

Roboty ciesielskie występują podczas wykonywania obiektów z drewna oraz prowadzenia robót ziemnych, betonowych i murowych.

Cieśla wykonuje szalunki (deskowania), stemplowania, rusztowania, ściany drewniane, więźby i dźwigary dachowe. Prace te prowadzone są nie tylko na powierzchni terenu, ale także w wykopach i na dużych wysokościach. W swojej pracy posługuje się nie tylko narzędziami do ręcznej obróbki drewna, również wykorzystuje sprzęt i urządzenia mechaniczne.

Do najczęściej występujących zagrożeń dla zdrowia i życia pracownika zatrudnionego przy robotach ciesielskich należą: − zasypanie w wyniku osunięcia się skarpy wykopu, − upadki z wysokości, − okaleczenia ostrymi narzędziami i przedmiotami oraz niesprawnymi elektronarzędziami

i urządzeniami mechanicznymi, szczególnie pilarkami tarczowymi i łańcuchowymi, − porażenie prądem elektrycznym w wyniku uszkodzenia lub niesprawnych elektronarzędzi, − narażenie na szkodliwe działanie pyłu drzewnego (szczególnie pyłu z drewna twardego

o działaniu nowotworowym), − narażenie na szkodliwe działanie środków chemicznych i pyłów powodujących uczulenia

(alergie). O możliwości występowania zagrożenia na stanowisku pracy, a także o konieczności

zabezpieczenia się przed skutkami ich działania ostrzegają i informują znaki bezpieczeństwa i tablice informacyjne (rys. 41÷43). Stanowiska pracy powinny być oznakowane zgodnie z Polskimi Normami: − PN-N-01255:1992 Barwy bezpieczeństwa i znaki bezpieczeństwa, − PN-N-01256/01:1993 Znaki bezpieczeństwa − PN-N-01256/03:1993 Znaki bezpieczeństwa. Ochrona i higiena pracy. a) b) c) d) e)

Rys. 41. Znaki bezpieczeństwa, znaki ostrzegawcze: a) ogólny znak ostrzegawczy, b) ostrzeżenie przed porażeniem prądem elektrycznym, c) ostrzeżenie przed niebezpieczeństwem uszkodzenia głowy, d) niebezpieczeństwo pożaru – materiały łatwozapalne e) ostrzeżenie przed wiszącymi przedmiotami [13 i 15]

a) b) c) d) Rys. 42. Znaki nakazu: a) nakaz stosowania ochrony głowy, b) nakaz stosowania ochrony oczu, c) nakaz stosowania ochrony rąk, d) nakaz stosowania sprzętu chroniącego przed upadkiem z wysokości [13 i 15]


Rys. 43. Tablice informacyjne [14]

Aby uniknąć skutków zagrożeń należy stosować środki ochrony osobistej oraz przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy określonych dla danego rodzaju robót.

Wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót ciesielskich regulują akty prawne wydane w formie rozporządzeń przez Ministra Infrastruktury z dnia 6 lutego 2003 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych (Dz.U. Nr 47, poz. 401).

Przy wykonywaniu robót ciesielskich każdy pracownik powinien posiadać buty, ubranie robocze i kask ochronny, a do pracy na wysokości także pasy bezpieczeństwa.

Narzędzia ciesielskie takie jak: siekiery, topory, dłuta łapy należy nosić w specjalnie do tego celu przystosowanych skrzynkach drewnianych. Zabronione jest noszenie gwoździ i innych ostrych materiałów w kieszeniach, ponieważ w przypadku upadku mogą stać się przyczyną skaleczenia.

Drewno pochodzące z rozbiórki przeznaczone do dalszej obróbki należy oczyścić z resztek zaprawy lub betonu i usunąć z niego gwoździe.

W czasie pracy ręcznymi urządzeniami mechanicznymi obrabiany element powinien być unieruchomiony i zamocowany w zacisku.

Wykorzystując w pracy urządzenia mechaniczne należy bezwzględnie przestrzegać zasad użytkowania danego urządzenia określonych przez producenta.

Zabronione jest wykonywania prowizorycznych podłączeń instalacji elektrycznych, mogą one spowodować zwarcie lub iskrzenie i doprowadzić do pożaru lub porażenia prądem elektrycznym.

Nie wolno samowolnie demontować przewidzianych przez producenta osłon, blokad i wyłączników. Wyłączniki powinny być dostępne. W momencie stwierdzenia występowania jakichkolwiek nieprawidłowości należy natychmiast przerwać pracę.

Najczęściej zagrożenie ciężkimi wypadkami występuje podczas pracy przy obsłudze pilarek tarczowych i łańcuchowych, dlatego bezwzględnie należy przestrzegać zasad bezpiecznej pracy przy obsłudze tych urządzeń.

W szczególności przy posługiwaniu się pilarkami tarczowymi zabronione jest: − używanie uszkodzonych pił, − cięcie drewna przed osiągnięciem przez pilarkę pełnych obrotów maszyny (nie wolnorozpoczynać

cięcia natychmiast po włączeniu silnika), − zwiększanie obrotów ponad liczbę ustaloną przez producenta, − przeciążanie piły przez zbytnie dociskanie do materiału, − cięcie bez kaptura ochronnego, osłony dolnej tarczy piły i elementów napędu, − cięcie wzdłużne bez klina rozszczepiającego (zabezpieczającego przed odrzutem drewna),


− użytkowanie pilarek z uszkodzonymi elementami osłony bądź uchwytów, − dopuszczanie do pracy przy pilarkach pracowników przypadkowych, nie przeszkolonych

lub pod wpływem alkoholu. Przed rozpoczęciem pracy z pilarką łańcuchową przenośną należy sprawdzić zgodnie

z instrukcją obsługi, czy nie są uszkodzone, zużyte lub niewłaściwie zamontowane elementy mechanizmu, osłony, amortyzatory oraz przewód przyłączeniowy.

Podczas pracy ręczną piłą mechaniczną drewno przeznaczone do cięcia powinno być unieruchomione.

Odsuwanie ręką dolnej osłony przy włączonym silniku jest zabronione. Wszystkie elementy ruchome obrabiarek powinny być osłonięte.

Pracownicy obsługujący urządzenia z elementami ruchomymi nie mogą pracować w odzieży z luźno zwisającymi częściami: rękawami, połami ubrania, krawatami oraz bez nakrycia głowy okrywającego włosy.

Elementarną zasadą bezpieczeństwa przy obsłudze wszelkich maszyn i urządzeń mechanicznych jest ścisłe przestrzeganie instrukcji obsługi tych urządzeń, także w zakresie stosowania środków ochrony indywidualnej (okularów ochronnych, rękawic, ubrania roboczego, nakrycia głowy).

Wszelkie prace na wysokości mogą wykonywać pracownicy, którzy posiadają odpowiednie świadectwo lekarskie i są wyposażeni w pasy bezpieczeństwa i kaski ochronne. Roboty ciesielskie z drabin przystawnych zabezpieczonych można wykonywać tylko do wysokości 3 m. Również do tej wysokości jest dozwolone ręczne podawanie materiałów długich, jak deski czy stemple.

Zabronione jest przenoszenie przez jednego pracownika przedmiotów, których długość przekracza 4 m, a masa 30 kg, z tym, że masa przypadająca na jednego pracownika nie może być większa, niż: – 25 kg, gdy praca ma charakter stały, – 42 kg, gdy praca ma charakter dorywczy. Transport długich przedmiotów powinien odbywać się w miarę możliwości przy zastosowaniu długich kleszczy lub innych urządzeń technicznych umożliwiających minimalne unoszenie ich nad poziomem.

Pomosty robocze usytuowane na wysokości powyżej 1 m muszą być zabezpieczone barierką ochronną.

W razie wykonywania robót w pobliżu linii energetycznych, wznoszenie i rozbieranie rusztowań w ich sąsiedztwie, może być dokonywane wyłącznie wtedy, gdy linie te usytuowane są poza strefą niebezpieczną. Jeśli tak nie jest, to przed rozpoczęciem prac linie napowietrzne należy wyłączyć spod napięcia.

Należy zachować szczególną ostrożność i nie dotykać żadnych przewodów sieci elektrycznych.

Za strefę niebezpieczną uznawane są miejsca, w których istnieje źródło zagrożenia, możliwość porażenia prądem lub spadania z góry przedmiotów czy materiałów. Miejsce to należy w widoczny sposób oznakować i ogrodzić poręczami lub zabezpieczyć daszkami ochronnymi. Strefa niebezpieczna nie może wynosić mniej niż 1/10 wysokości, z której mogą spadać przedmioty lub materiał, jednak nie mniej niż 6 m. Daszki ochronne powinny znajdować się na wysokości nie mniejszej niż 2,4 m od terenu i posiadać spadek 45° w kierunku źródła zagrożenia. Pokrycie daszków powinno być szczelne oraz wytrzymałe na przebicie przez spadające przedmioty i materiały. Daszków nie wolno traktować jako miejsc składowania narzędzi, sprzętu czy materiałów. W miejscach przejść lub przejazdów szerokość daszka ochronnego powinna być większa minimum o 1 m od szerokości przejścia lub przejazdu.


Zabronione jest urządzanie stanowisk pracy, składowisk materiałów i elementów budowlanych pod energetycznymi liniami napowietrznymi, jeżeli przepisy szczególne nie stanowią inaczej, w odległości mniejszej (określonej w poziomie) od skrajnych przewodów niż: − 3 m, w przypadku linii o napięciu znamionowym do 1 kV, − 5 m, w przypadku linii o napięciu znamionowym powyżej 1 kV lecz do 15 kV, − 10 m, w przypadku linii o napięciu znamionowym powyżej 15kV lecz do 30 kV, − 15 m, w przypadku linii o napięciu znamionowym powyżej 30kV lecz do 110 kV, − 30 m - dla linii o napięciu znamionowym powyżej 110 kV.

W przypadku stosowania sprzętu i urządzeń załadowczo – wyładowczych przestrzeganie zachowania tych odległości dotyczy, najdalej wysuniętego punktu ruchomego albo stałego elementów urządzeń oraz ładunku nimi transportowanego.

Wszystkie prace związane z zabezpieczaniem drewna (impregnacją) przed zagrzybieniem lub z jego odgrzybianiem mogą wykonywać pracownicy zapoznani ze skutkami występującego zagrożenia. Pracowników, u których występują objawy uczulenia na środki chemiczne, nie wolno zatrudniać do takiej pracy.

Miejsca i pomieszczania przeznaczone do impregnacji drewna należy wyposażyć w sprzęt przeciwpożarowy, dostosowany do rodzaju stosowanego środka impregnacyjnego. Pomieszczenia zamknięte, w których prowadzone będą prace, powinny posiadać wyciągową instalację wentylacyjną.

Miejsca szczególnie niebezpieczne należy zabezpieczyć ogrodzeniami i zaopatrzyć w odpowiednie napisy ostrzegawcze. Przed rozpoczęciem prac impregnacyjnych pracownicy są zobowiązani natrzeć odkryte części ciała, a zwłaszcza ręce i twarz, odpowiednim kremem ochronnym.

Zabronione jest w czasie wykonywania robot impregnacyjnych palenia tytoniu, spożywania posiłków i dotykanie rękami ciała (zwłaszcza oczu). Natychmiast po zakończeniu pracy oraz w przerwach przeznaczonych na posiłki należy starannie umyć wodą z mydłem odsłonięte części ciała.

Szczotki i pędzle przeznaczone do nanoszenia impregnatów, powinny posiadać osłonę (tarczkę ochronną) nasadzoną na trzonek pędzla, która zapobiegnie ociekaniu impregnatu na ręce pracownika.

Źródła wody znajdujące się w pobliżu miejsc, w których prowadzone są prace impregnacyjne, należy zabezpieczać przed zanieczyszczeniem tymi środkami.

Wszystkie prace związane z montażem, demontażem, transportem oraz składowaniem deskowań i elementów rusztowań, należy przeprowadzać zgodnie z zasadami wiedzy budowlanej. Pracownicy zatrudniani przy tych pracach powinni odbyć szkolenie uwzględniające specyfikę danego typu deskowania lub rusztowania.

Podczas demontażu deskowań należy podjąć działania zabezpieczające przed możliwością zawalenia się elementów deskowania lub konstrukcji pomocniczych usztywniających. O kolejności rozbiórki poszczególnych elementów tych konstrukcji decyduje majster lub kierownik robót. Po demontażu elementy deskowania należy przenieść na wyznaczone miejsce składowania, oczyścić i zakonserwować.

Zabronione jest składowanie na rusztowaniach elementów demontowanych deskowań lub materiałów pochodzących z rozbiórki.

Do rozdeskowania konstrukcji betonowej lub żelbetowej można przystąpić dopiero po stwierdzeniu dostatecznej wytrzymałości betonu i uzyskaniu zezwolenia upoważnionej do tego osoby (kierownik robót, inspektor nadzoru, kierownik budowy).

Niedopuszczalne jest wykonywanie wszelkiego rodzaju robót ciesielskich (poza dopasowywaniem elementów) na rusztowaniu pomocniczym.

Niedozwolone jest także przebywanie na rusztowaniach podczas dłuższych przerw w pracy lub po jej zakończeniu.



Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie zagrożenia dla zdrowia i życia pracownika wykonującego roboty ciesielskie występują

najczęściej? 2. Jakie środki ochrony osobistej powinien posiadać pracownik wykonujący roboty ciesielskie? 3. W jaki sposób należy przenosić narzędzia do ręcznej obróbki drewna? 4. Jakich zasad należy przestrzegać podczas obsługi urządzeń mechanicznych i elektronarzędzi? 5. Jakich czynności nie należy wykonywać podczas obsługi pilarek tarczowych? 6. Jakie środki ostrożności należy zachować wykonując prace ciesielskie w pobliżu linii

energetycznych? 7. Jakie miejsca uznawane są za strefę niebezpieczną? 8. Jakie środki ochrony należy stosować podczas pracy przy impregnacji drewna? 9. Kiedy można przystąpić do demontażu deskowania zabetonowanego elementu? 4.3.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Rozpoznaj i określ rodzaje znaków bezpieczeństwa i tablic informacyjnych pokazanych na rysunkach. Podpisz rysunki.


1) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie, 2) zapoznać się z rysunkiem, 3) zapoznać się z wiadomościami dotyczącymi znaków bezpieczeństwa, 4) rozpoznać rodzaje znaków przedstawionych na rysunku, 5) podpisać rysunek, 6) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia, 7) wkleić rysunek do zeszytu, 8) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia, 9) zaprezentować efekty swojej pracy, 10) dokonać samooceny pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy: − arkusz z rysunkami znaków bezpieczeństwa, − zeszyt, − przybory do pisania, − klej lub taśma samoprzylepna, − literatura z rozdziału 6. Ćwiczenie 2

Dla pracownika wykonującego roboty ciesielskie dobierz środki ochrony indywidualnej.



Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie, 2) zapoznać się ze zgromadzonymi w pracowni środkami ochrony indywidualnej, 3) zapoznać się z wiadomościami dotyczącymi zastosowania środków ochrony indywidualnej, 4) dobrać środki ochrony indywidualnej dla pracownika wykonującego roboty ciesielskie, 5) wyjaśnić i uzasadnić wybór środków, 6) wpisać do zeszytu wykaz niezbędnych środków ochrony indywidualnej dla cieśli, 7) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia, 8) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia, 9) zaprezentować efekty swojej pracy, 10) dokonać samooceny pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy: − środki ochrony indywidualnej, − zeszyt przedmiotowy, − przybory do pisania, − literatura z rozdziału 6. 4.3.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) określić rodzaje zagrożeń dla zdrowia i życia pracownika wykonującego

roboty ciesielskie? ¨ ¨ 2) określić, jakie środki ochrony indywidualnej powinien posiadać pracownik

wykonujący roboty ciesielskie? ¨ ¨ 3) określić, w jaki sposób należy przenosić narzędzia do ręcznej obróbki

drewna? ¨ ¨ 4) określić, rodzaje środków ostrożności podczas wykonywania prac w pobliżu

napowietrznych linii energetycznych? ¨ ¨ 5) wyjaśnić, jakie miejsca uznawane są za strefę niebezpieczną? ¨ ¨ 6) dobrać środki ochrony indywidualnej do pracy przy impregnacji drewna? ¨ ¨ 7) określić, warunki jakie muszą zostać spełnione, aby przystąpić do demontażu

deskowania zabetonowanego elementu? ¨ ¨ 8) rozpoznać i określić rodzaje znaków bezpieczeństwa i tablic

informacyjnych? ¨ ¨ 9) dobrać środki ochrony indywidualnej dla pracownika wykonującego roboty

ciesielskie? ¨ ¨


4.4. Podstawowe narzędzia i sprzęt do wykonywania robót ciesielskich 4.4.1. Materiał nauczania

Sposób obróbki drewna zależy od jego budowy (struktury), twardości, wilgotności oraz od usytuowania przekroju obrabianego elementu. Przed przystąpieniem do wykonywania elementu konstrukcji ciesielskiej na podstawie rysunków roboczych należy dokonać wyboru odpowiedniego surowca drzewnego. Na rysunku pokazane są wymiary danego elementu. Elementy przygotowywane są zarówno z drewna okrągłego, jak i tarcicy, najczęściej obrzynanej.

Po wybraniu właściwego surowca należy przystąpić do jego obróbki, która składa się z następujących czynności: − dobranie i podzielenie materiału według wymiarów elementów, − przygotowanie i wykonanie wzorników do trasowania, − trasowanie elementów, − nadanie elementom drewnianym, odpowiednich kształtów i wymiarów poprzez: piłowanie,

struganie, dłutowanie, wiercenie, − przygotowanie i wykonanie złączy elementów np.: zaciosów, czopów, − ewentualne wyrównanie powierzchni elementów lub impregnowanie.

Trasowania, czyli wyznaczania linii cięć dzielących materiał na elementy narysowane w skali 1:1, o wymiarach podanych na rysunkach roboczych projektu technicznego, dokonuje się przez ułożenie na materiale przygotowanych wzorników w taki sposób, aby pozostało jak najmniej odpadów. Podczas trasowania należy zwracać uwagę na kierunek i układ słojów, ilość, rodzaj i usytuowanie występujących wad w materiale (rys. 44). Czasem trasowanie wymaga narysowania całego elementu konstrukcyjnego w naturalnej wielkości (w skali 1:1) na przykład całego wiązara dachowego.

Rys. 44. Rozmieszczenie na materiale wzorników [3, s. 109]

Do trasowania materiału używa się następujących przyborów i przyrządów:

− ołówka stolarskiego (rys. 45 a), − składanej miarki drewnianej, stalowej lub z tworzywa sztucznego (rys. 45 b), − miarki zwijanej stalowej lub płóciennej (rys. 45 c i d), − liniału drewnianego (rys. 45 e), − cyrkla nastawnego (rys. 45 f), − kątowników (rys. 45 g ÷ i), − poziomnicy do pionowania i poziomowania elementów (rys. 46 a ÷ b), − macki do pomiarów średnicy wałka lub średnicy otworu (rys. 47 a i b), − wyznacznika ciesielskiego (rys. 48).


Rys. 45. Przyrządy do trasowania: a) ołówek ciesielski, b) miarka składana, c) stalowa miarka zwijana, d) płócienna miarka zwijana, e) liniał, f) cyrkiel nastawny, g) kątownik prostokątny, h) kątownik przylgowy, i) kątownik nastawny [3, s. 110]

Rys. 46. Posługiwanie się poziomnicą: a) pionowanie, b) poziomowanie [3, s. 112]

Rys. 47. Macki: a) pomiar średnicy wałka, b) pomiar średnicy otworu [3, s. 112]


Rys. 48. Wyznacznik ciesielski [3, s. 112]

Oprócz tradycyjnych przyrządów do trasowania i kontroli stosowane są takie przyrządy

nowej generacji, jak: − ultradźwiękowy miernik odległości (rys. 49 a), dalmierz laserowy, cyfrowa laserowa taśma

pomiarowa (rys. 49 b) − kątomierz do precyzyjnego pomiaru kąta (rys. 49 c).

a) b) c)

Rys. 49. Przyrządy kontrolno pomiarowe: a) ultradźwiękowy miernik odległości, b) cyfrowa laserowa taśma pomiarowa, c) kątomierz do precyzyjnego pomiaru kąta. [ kat., foto Bosch]

Stosowanie przez cieślę narzędzi związane jest bezpośrednio z miejscem wykonywania

robót oraz rodzajem obrabianych materiałów. Obróbkę drewna można wykonywać ręcznie lub mechanicznie stosując odpowiednie narzędzia i sprzęt mechaniczny. Obróbka ręczna drewna ma miejsce na małych budowach oraz przy pasowaniu elementów w czasie ich wbudowywania. Elementy drewniane na duże budowy przygotowywane są w warsztatach ciesielskich wyposażonych w odpowiedni sprzęt mechaniczny.

Do ręcznej obróbki drewna okrągłego używana jest: − siekiera przeznaczona:

− do wykonywania wrębów, − do cięcia szerokich elementów wzdłuż włókien i zaostrzania pali, − do montażu i demontażu konstrukcji ciesielskich, − do wbijania klamer i kołków, − do pasowania elementów, − do wbijania i wyciągania gwoździ za pomocą specjalnego wycięcia umieszczanego na

obuchu (rys. 50 a i b), − topór przeznaczony do ociosywania okrąglaków (rys. 51 i 52).


Rys. 50. Siekiera: a) widok z boku, b) widok z przodu [3, s. 116]

Rys. 51. Topór: a) widok z boku, b) widok z przodu topora lewego i prawego [3, s. 115]

Rys. 52. Ociosywanie okrąglaka toporem: a) zacinanie, b) zdejmowanie, c) wygładzanie [3, s. 115]

Do piłowania ręcznego wykorzystywane są narzędzia zwane piłami. Zależnie od kierunku

cięcia w stosunku do układu włókien drewna, używane są piły różniące się kształtem zębów: − trójkątne pochyłe służą do piłowania podłużnego, wzdłuż włókien (rozrzynania), o kącie

skrawania mniejszym od 90° (rys. 53 a), − trójkątne symetryczne służą do piłowania w poprzek włókien (przerzynania), o kącie

skrawania większym od 90° (rys. 53 b), − trójkątne proste służą do piłowania wzdłuż i w poprzek włókien oraz piłowania mieszanego

(wyrzynania), o kącie skrawania wynoszącym 90° (rys. 53c).


Rys. 53. Uzębienie pił: a) do piłowania podłużnego, b) do piłowania poprzecznego, c) do piłowania mieszanego

[3, s. 117]

Każda piła składa się z uzębionej taśmy stalowej zwanej brzeszczotem oraz oprawy. Występują dwa podstawowe rodzaje pił: – naprężone, należy do nich piła ramowa (rys. 54), – nienaprężone, należą do nich piły: poprzeczna (rys. 55), płatnica (rys. 56), grzbietnica (rys. 57),

otwornica (rys. 58). Piła ramowa składa się z brzeszczotu oraz drewnianej ramy, w której zamocowany jest

brzeszczot szeroki do piłowania podłużnego lub wąski do piłowania krzywoliniowego (rys. 54 a ÷ c). Podczas piłowania poprzecznego piłę ramową trzyma się przeważnie za ramę jedną ręką, drugą podtrzymując materiał. Podczas piłowania podłużnego piłę należy trzymać oburącz za uchwyt i rozpórkę, a materiał zamocować w strugnicy.

Rys. 54. Piła ramowa: a) pręt napinający b) widok c) brzeszczot wąski [3, s. 119]

Piła poprzeczna posiada długi brzeszczot o prostej linii grzbietu i łukowej linii uzębienia oraz dwa uchwyty. Najwygodniejsza jest piła, dla której linia uzębienia jest krzywą o promieniu 2,5 m. Piłą poprzeczną przecina się drewno pod kątem prostym i ostrym do biegu włókien. Obsługują ją dwie osoby.

Rys. 55. Piła poprzeczna [3, s. 118]


Piła płatnica stosowana jest do piłowania mniejszych elementów oraz przepiłowywania lub nadpiłowywania elementów w miejscach trudno dostępnych.

Rys. 56. Płatnica [3, s. 118]

Piła grzbietnica stosowana do precyzyjnego piłowania lub nacinania małych elementów.

Brzeszczot piły jest wzmocniony płaskownikiem.

Rys. 57. Grzbietnica [3, s. 118]

Piła otwornica stosowana do wyrzynania zarysów krzywoliniowych, otworów oraz

przepiłowywania drewna w miejscach trudnodostępnych.

Rys. 58. Otwornica [3, s. 118]

Konserwacja pił polega na kontroli i korygowaniu stanu rozwarcia zębów oraz ich ostrzeniu.

Piły ostrzy się pilnikiem trójkątnym po zamocowaniu brzeszczotu w imadle, szerokim kawałku drewna z wypiłowaną szczeliną lub w zacisku strugnicy stolarskiej. Aby brzeszczot w czasie cięcia nie zaciskał się w rzazie, czyli szczelinie wycinanej w drewnie, zęby piły odgina się w obie strony od 1/3 do 1/2 ich wysokości. Tę czynność nazywamy rozwieraniem zębów piły (rys. 59).

Rys. 59. Rozwieranie zębów piły [3, s. 119]

Do wykonywania cięć ukośnych pod kątem 45o do osi elementu wykorzystywana jest skrzynka uciosowa (rys. 60).


Rys. 60. Skrzynka uciosowa [3, s. 122]

Podczas obróbki małych elementów drewnianych cieśle korzystają ze strugnic stolarskich (rys. 61) lub stołów ciesielskich (rys. 62). Płyta strugnicy posiada zagłębienia na narzędzia oraz zaciski ze śrubą drewnianą. W zacisku i płycie roboczej strugnicy znajdują się gniazda, w które wstawia się imaki drewniane lub metalowe, umożliwiające zamocowanie poziome elementu podlegającego obróbce (rys. 61 a i b).

Rys. 61. Strugnica stolarska. [3, s. 121]

Natomiast stoły ciesielskie mają do płyty nabity opór w celu unieruchamiania elementów,

a wycięcie w stole umożliwia zamocowanie małych elementów za pomocą klina.

Rys. 62. Stół ciesielski. [3, s. 121]

Przy cięciu długich elementów wykorzystywane są stojaki, w których ułożone i unieruchomione jarzmem elementy nie przemieszczają się podczas przecinania (rys. 63).


Rys. 63. Stojaki: a) widok, b) jarzmo, c) przygotowanie materiału do cięcia [3, s. 121]

Wyrównywanie powierzchni obrabianego elementu wykonuje się przy zastosowaniu strugów: − zdzieraka, z nożem o owalnym ostrzu, służącego do zbierania większych nierówności

drewna (rys. 64 a ÷ c), − równiaka, z nożem o prostej krawędzi tnącej, służącego do wyrównywania powierzchni po

obróbce zdzierakiem (rys. 65 a ÷ c), − gładzika, z nożem dodatkowo zaopatrzonym w odchylacz strużyn, przeznaczonego do

wyrównywania nierówności pozostałych po równiaku (rys. 66 a ÷ c), − spustu, z nożem dodatkowo zaopatrzonym w odchylacz strużyn, służącego do

wyrównywania i wygładzania powierzchni, jest długości 70 ÷ 90 cm i ma nóż o szerokości 8 ÷ 10 cm (rys. 67).

Rys. 64. Zdzierak: a) widok ogólny, b) widok od spodu,

c) nóż [6, s. 115] Rys. 65. Równiak: a) widok ogólny, b) widok od spodu,

c) nóż [6, s. 115]

Rys. 66. Gładzik: a) widok, b) nóż z odchylaczem, c) działanie odchylacza [6, s. 115]

Rys. 67. Spust [6, s. 115]


Gniazda i bruzdy wykonuje się przy użyciu dłut. Dłuta składają się z noża i uchwytu. O przeznaczeniu dłuta decyduje kształt ostrza, i tak:

− dłuta płaskie służą do wybierania gniazd (rys. 68 a), − dziobaki i grzbietaki do wybierania małych gniazd i ociosywania desek od czoła

(rys. 68 b i e), − nacinaki służą do wyznaczania nacięć i wyrównywania powierzchni (rys. 68 c), − dłuta gniazdowe służą do wybierania otworów głębokich (rys. 68 d), − żłobaki służą do żłobienia wpustów (rys. 68 f).

Rys. 68. Dłuta ręczne: a) dłuto płaskie z prostymi powierzchniami bocznymi, b) dłuto płaskie ze ściętymi powierzchniami bocznymi (dziobak), c) dłuto płaskie szerokie (nacinak), d) dłuto gniazdowe (przysiek),

e) grzbietak, f) żłobak [3, s. 124]

Dłuta należy pobijać pobijakiem drewnianym. Jedynie dłuta do osadzania zawiasów mające metalowe uchwyty, mogą być pobijane metalowym młotkiem.

Obrabiany element w czasie dłutowania powinien być unieruchomiony. Otwory okrągłe umożliwiające łączenie elementów na śruby i kołki lub ułatwiające

wykonanie gniazda (wybranie materiału) wykonywane są przy użyciu świdrów z chwytem ręcznym, świdrów osadzonych w chwytakach korb lub wiertarkach.

Świdry mogą być: − kręte, jednozwojne lub dwuzwojne z uchem, służące do wykonania otworów o średnicy

10 ÷ 32 mm i głębokości 450 ÷ 600 mm (rys. 69), − ślimakowe, z uchwytem drucianym służące do wykonywania niewielkich otworów do

10 mm (rys. 70).

Rys. 69. Świder kręty dwuzwojny z chwytem ręcznym [3, s. 126]

Rys. 70. Świder ślimakowy z chwytem ręcznym [3, s. 126]


Otwory w drewnie sprawniej można wykonać posługując się świdrami pokręcanymi korbą zwykłą lub z grzechotką używana w miejscach trudnodostępnych (rys.71 a i b) oraz wiertarką.

Rys. 71. Korba do świdrów: a) zwykła, b) końcówka korby z grzechotką [3, s.126]

Podczas obróbki drewna wygodniej jest posługiwać się ręcznymi narzędziami

mechanicznymi o napędzie elektrycznym (elektronarzędzia) oraz w przypadku pił także o napędzie spalinowym. Narzędzia te mogą posiadać również własne źródło zasilania, którym jest akumulator. Szczególnie wygodne w stosowaniu podczas obróbki i montażu elementów konstrukcji drewnianych są: − elektryczne pilarki tarczowe (rys. 72 a), − strugi elektryczne (rys. 72 b), − szlifierki elektryczne (rys. 72 c), − wyrzynarki elektryczne (rys. 72 d), − wiertarki, wkrętarki, wiertarko – wkrętarki akumulatorowe i elektryczne (rys. 72 e i f), − zszywacze akumulatorowe i elektryczne (rys. 72 g i h), − piły łańcuchowe ręczne o napędzie elektrycznym lub spalinowym (rys. 73), − dłutownice łańcuszkowe, − gwoździarki pneumatyczne do gwoździ połączonych w zwoje drutem lub taśmą z tworzywa

sztucznego lub w płaskie pakiety z tworzywa sztucznego.

a)

b)


c)

d)

e)

f)

g)

h)

Rys. 72. Narzędzia mechaniczne o napędzie elektrycznym: a) pilarka tarczowa, b) strug elektryczny, c) szlifierka oscylacyjna, d) wyrzynarka oscylacyjna, e) wiertarko – wkrętarka akumulatorowa, f) wiertarko – wkrętarka elektryczna, g) zszywacz akumulatorowy, h) zszywacz elektryczny [ kat. Fot. Bosch]

Rys. 73. Piła łańcuchowa ręczna [kat. Fot. Bosch]

Wyposażenie wiertarek uzupełnia komplet wierteł do wykonywania otworów zarówno

wzdłuż jak i w poprzek włókien. Wiertła mają różny kąt zaostrzenia 60° ÷ 140°. Cieśle posługują


się wiertłami krętymi taśmowymi dwuzwojnymi i jednozwojnymi z rdzeniem, środkowcami i bębenkowymi (rys. 74 a ÷ d).

Rys. 74. Rodzaje wierteł: a) taśmowe kręte dwuzwojne, b) jednozwojne z rdzeniem, c) środkowiec kręty, d) bębenkowe [3, s. 141]

W ramach robót ciesielskich wykonywane są także prace uzupełniające, polegające na

oczyszczaniu drewna, pochodzącego z rozbiórki rusztowań i deskowań, z resztek zaprawy, betonu i wystających gwoździ. Gwoździe najwygodniej jest usuwać używając żabki ciesielskiej (rys. 75), młotka ze specjalnym wcięciem lub cęgów (rys. 76).

Rys. 75. Żabki ciesielskie [6, s. 123] Rys. 76. Cęgi [6, s. 123] Do oczyszczania z kory lub ociosywania podłużnego drewna okrągłego używa się ośnika

(rys. 77).

Rys. 77. Ośnik [3, s. 129]

Oprócz narzędzi stosowanych w ręcznej obróbce drewna w ciesielniach operacje robocze

wykonuje się na stacjonarnych stanowiskach maszynowej obróbki drewna i materiałów


drewnopochodnych. Wyposażenie ciesielni mogą stanowić obrabiarki do drewna z kompletami narzędzi, takie jak: − pilarki ukośnice (rys.78 a), pilarki do cięcia poprzecznego i wzdłużnego (rys.79 a i b), − frezarki stołowe dolnowrzecionowe i górnowrzecionowe (rys. 79 c), − strugarki: wyrówniarki, grubościówki jedno-, dwu-, trójstronne, grubościówko - strugarki

(rys. 79 d), − wielofunkcyjne obrabiarki (rys. 79 e), − wiertarki stołowe i wiertarko – frezarki, − dłutarki łańcuszkowe.

a)

b)

Rys. 78. Urządzenia stacjonarne: a) piła ukosowa - ukośnica b) stół do ukośnic [kat. Fot. Bosch]

a)

b)


c)

d)

e)

Rys. 79. Urządzenia stacjonarne do obróbki drewna: a) pilarka budowlana, b) pilarka taśmowa,

c) frezarka stołowa, d) grubościówko – strugarka, e) wielofunkcyjna obrabiarka [kat. Metabo] 4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz czy, jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie czynności składają się na obróbkę drewna? 2. Na czym polega trasowanie drewna? 3. Jakie przyrządy stosowane są podczas trasowania drewna? 4. Jakie narzędzia używane są do ręcznej obróbki drewna? 5. Jakie rodzaje pił są stosowane do piłowania drewna? 6. Jakie rodzaje strugów służą do wyrównywania powierzchni obrabianego materiału? 7. Jakie elektronarzędzia stosowane są podczas obróbki drewna? 8. Jakie obrabiarki do drewna stanowią wyposażenie ciesielni? 4.4.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Rozpoznaj na prezentowanych planszach obrabiarki do drewna i oznacz je, przypinając lub przyklejając kartki pod rysunkiem z odpowiednią nazwą urządzenia.



1) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać do zeszytu, 2) zapoznać się z rysunkami i fotografiami urządzeń prezentowanych na planszach, 3) wypisać na kartkach nazwy urządzeń do obróbki drewna, 4) przyporządkować nazwy rodzajom urządzeń i przykleić kartki z odpowiednim podpisem, 5) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia, 6) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia, 7) zaprezentować efekty swojej pracy, 8) dokonać samooceny pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy: − plansze z rysunkami i fotografiami urządzeń do obróbki drewna, − kartki samoprzylepne, − przybory do pisania, − literatura z rozdziału 6. Ćwiczenie 2

Wytrasuj i wyznacz linie cięć rozmieszczając na materiale wzorniki elementów w taki sposób, aby powstało jak najmniej odpadów. W tym celu wykorzystaj tarcicę nieobrzynaną o szerokości 250 mm, grubości 25 mm i długości 150 cm.

Uwaga: Ćwiczenie można wykonać stosując materiały zastępcze w postaci tektury zamiast

tarcicy. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy, 2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie, 3) zapoznać się z zasadami trasowania, 4) obejrzeć dokładnie materiał przeznaczony do obróbki, 5) przygotować przyrządy do trasowania, 6) zgromadzić wzorniki elementów, 7) rozmieścić wzorniki na materiale przeznaczonym do trasowania, 8) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia, 9) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia, 10) zaprezentować efekty swojej pracy, 11) dokonać samooceny pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy: − materiał przeznaczony do trasowania (tarcica nieobrzynana szerokości 250 mm, grubości

25 mm i długości 150 cm lub arkusz tektury), − przyrządy do trasowania (miarka, liniał, macki, cyrkiel, kątownik nastawny, ołówek

ciesielski), − wzorniki, − literatura z rozdziału 6.


Ćwiczenie 3 Posługując się elektronarzędziami i narzędziami do ręcznej obróbki dotnij na wymiar,

według wzornika, elementy drewniane wytrasowane w ćwiczeniu 2. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy, 2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie, 3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, 4) zapoznać się z instrukcją wykonania ćwiczenia, 5) przygotować materiały i sprzęt, 6) dobrać środki ochrony indywidualnej, 7) dociąć na wymiar, według wzornika, elementy drewniane, 8) uporządkować stanowisko pracy, 9) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia, 10) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia, 11) zaprezentować efekty swojej pracy, 12) dokonać samooceny pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy: − stół ciesielski, − tarcica nieobrzynana szerokości 250 mm, grubości 19 mm i długości 150 cm, − piła, pilarka, wyrzynarka, − wzorniki, − ołówek ciesielski, metrówka, − literatura z rozdziału 6. 4.4.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) określić czynności związane z obróbką drewna? ¨ ¨ 2) wyjaśnić zasady trasowania drewna? ¨ ¨ 3) określić rodzaj sprzętu niezbędnego do trasowania drewna? ¨ ¨ 4) wyznaczyć linie cięcia (wytrasować) na materiale do obróbki? ¨ ¨ 5) dobrać narzędzia do ręcznej obróbki drewna? ¨ ¨ 6) dobrać elektronarzędzia do ręcznej obróbki drewna? ¨ ¨ 7) określić rodzaj obrabiarek niezbędnych na wyposażeniu ciesielni? ¨ ¨


4.5. Zasady transportu i magazynowania materiałów ciesielskich 4.5.1. Materiał nauczania

Podstawowym warunkiem właściwego składowania i przechowywania surowca drzewnego oraz zabezpieczenia go przed zniszczeniem i zmianą właściwości użytkowych jest prawidłowe jego wysuszenie i utrzymanie w stanie suchym. Za drewno suche uznawane jest takie, którego wilgotność nie jest większa niż 15%, natomiast wilgotność drewna w stanie powietrznosuchym wynosi 15 ÷ 20%.

Zarówno w tartakach jak i na placu budowy składowisko drewna tartego powinno znajdować się w miejscu suchym i otwartym na odpowiednio przygotowanym podłożu. Z powierzchni składowania należy koniecznie usunąć roślinność, ściółkę leśną oraz odpady drzewne takie jak wióry i trociny.

Drewno świeżo ścięte ma wilgotność dość dużą, nawet powyżej 50%. Natomiast w obiektach i pomieszczeniach, w których będą znajdowały się wyroby ciesielskie i stolarskie wilgotność nie przekracza zwykle 15%. Drewno wilgotne łatwo ulega korozji biologicznej – zagrzybieniu, zbutwieniu, porażeniu przez szkodniki oraz odkształca się (paczy). Aby uzyskać właściwy stan wilgotności drewna, należy je przesuszyć. Drewno nie przesuszone przy obniżonej wilgotności powietrza, kiedy znajdzie się w suchym pomieszczeniu, szybko traci nadmiar wilgoci, kurczy się gwałtownie i zmienia wymiary (zwłaszcza w poprzek włókien). Zjawisko takie przyczynia się do powstawania pęknięć, nieszczelności i powoduje obniżenie właściwości techniczno - użytkowych materiału.

Świeża tarcica powinna być bezpośrednio po przetarciu oczyszczona z trocin oraz ewentualnych zapiaszczeń, posortowana i ułożona w sposób, zapewniający właściwą cyrkulację powietrza, który umożliwi naturalne przesychanie drewna.

Na placu przytartacznym lub w szopie tarcicę przeznaczoną do suszenia naturalnego można układać w bloki lub w sztaple.

Cenniejszy materiał nieobrzynany najczęściej układany jest w bloki. Deski środkowe lub krawędziaki jednej grubości, należy układać przekładając je przekładkami równej grubości oraz w takiej kolejności, jak wychodziły spod piły, blokami (rys. 80). Przekładki powinny być dokładnie umieszczone w jednej linii pionowej, czyli jedna nad drugą, w równych odstępach dostosowanych do grubości elementu.

Rys. 80. Układanie tarcicy w bloki [6, s. 39]

Tarcicę obrzynaną oraz mniej cenne gatunki drewna nieobrzynanego układa się w stosy –

sztaple (rys. 81 i 82). Sztapel jest to stos tarcicy ułożonej w sposób regularny, zwykle w postaci prostopadłościanu. Warstwy tarcicy oddzielone przekładkami ułożone są na poziomych legarach wspartych na słupkach.


Teren powinien być równy, twardy, aby słupki betonowe nie zapadały się pod ciężarem składowanego drewna. Na słupkach o wysokości około 60 cm należy ułożyć w niewielkich odstępach pierwszą warstwę desek, a na niej na krzyż, także w odstępach, układana jest druga i każda kolejna warstwa desek. Deski powinny być ułożone w pionie jedna nad drugą.

Rys. 81. Układanie tarcicy w stosy - sztaple [6, s. 40]

Rys. 82. Stosy - sztaple składanego drewna [9, s. 140]

Deski grubsze i wyższej jakości układać należy warstwami w jednym kierunku oddzielając

je przekładkami umieszczanymi dokładnie w pionie nad podwalinami. Po ułożeniu stosu o wysokości nie większej niż 4 m nakrywa się go daszkiem jedno lub

dwuspadowym. Odległości pomiędzy podwalinami zależnie od grubości tarcicy wynoszą 60 ÷ 150 cm.

końce (czoła) desek muszą leżeć na przekładkach, a nie wystawać poza nie. Przekładki powinny być dłuższe od szerokości składowanych desek przy ułożeniu w bloki i szerokości warstwy desek przy układaniu w stosy. Przekładki powinny być wykonane z tego samego drewna co składowany materiał (z tego samego przetarcia).

Drewno jest materiałem łatwopalnym. W celu zapewnienia bezpieczeństwa przeciwpożarowego oraz stworzenia dogodnych warunków transportu wewnętrznego należy obszar składowiska podzielić na odpowiednie kwatery, w których ustawiane są sztaple z materiałów tartych. Długość kwatery powinna być równa czterokrotnej lub pięciokrotnej długości sztapli z uwzględnieniem odległości między nimi wynoszącej 2,0 ÷ 2,5 m.

Po wysezonowaniu lub wysuszeniu sztucznym drewna w suszarniach, materiały tarte zabezpieczone przed grzybami i owadami niszczącymi drewno, należy przechowywać w magazynach stałych. Pomieszczenie magazynowe powinno być odkażone środkami grzybo- i owadobójczymi. Magazynowaną tarcicę co pewien czas należy kontrolować, a porażone zgnilizną i opanowane przez szkodniki sztuki usuwać.


Wysuszona do wilgotności około 6 ÷ 10 % tarcica powinna być przechowywana w temperaturze 15 ÷ 22 °C i względnej wilgotności powietrza 50 ÷ 60%.

W magazynie tarcicę układa się szczelnie (ściśle) bez przekładek. Należy to robić w suche, pogodne dni. Jeżeli tarcica była dostarczona w czasie opadów atmosferycznych należy ją ułożyć w ten sposób dopiero po przeschnięciu. Tarcica układana jest w stosy na dokładnie wypoziomowanych legarach. W stosie powinna znajdować się jednolita tarcica.

W przypadku braku stałych magazynów zamkniętych tarcicę składuje się pod wiatą lub w stosach przykrytych dachem z dostatecznie dużym okapem.

Tarcicę w stanie powietrzno – suchym przewozi się na środkach transportu ułożona, szczelnie, a o większej wilgotności, w przypadku dłuższego transportu umieszcza się ją na przekładkach. Czoła tarcicy powinny stanowić jedną płaszczyznę, powinny być zabezpieczone przed opadami i intensywnym działaniem promieni słonecznych (możliwość spękania).

Cenniejszy materiał, przeważnie tarcicę liściastą, należy przykryć daszkiem lub deskami gorszej jakości ze spadkiem na boki stosu. Po nadejściu transportu materiał niezwłocznie należy przewieźć na miejsce składowania.

Stosowane są także na potrzeby transportu jednostki ładunkowe w formie utworzonych pakietów usztywnionych przekładkami i związanych minimum w dwóch miejscach taśmami z tworzywa sztucznego lub stali, albo drutem.

Wyroby z drewna – wyroby drewnopochodne, takie jak: płyty, sklejka, prefabrykaty drzewne przechowywane powinny być w magazynach zamkniętych (krytych) o maksymalnej wilgotności powietrza wynoszącej 60% i minimalnej temperaturze do +5°C.

Sklejka magazynowana jest w pozycji poziomej luzem w stosach ułożonych na paletach. Może być też zapakowana. Co 50 ÷ 100 cm stosy powinny być przełożone paletą lub sklejką o minimalnej grubości 18 mm z podkładkami. W stosach powinny znajdować się arkusze lub paczki o jednakowych wymiarach, jednego rodzaju drewna, jednakowej odporności na działanie wody i jednej klasy jakości.

Sklejkę okleinową transportuje się luzem w krytych wagonach lub samochodach. 4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. W jaki sposób powinna być składowana świeżo przetarta tarcica? 2. W jaki sposób należy układać tarcicę w stosy - sztaple? 3. W jaki sposób należy przechowywać materiały tarte zaimpregnowane? 4. Jak transportuje się tarcicę w stanie powietrzno – suchym? 5. Jak należy przechowywać i składować materiały drewnopochodne? 4.5.3 Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Przedstaw sposób układania w stosy tarcicy obrzynanej, na podstawie prezentowanego filmu.


1) obejrzeć film przedstawiający sposób otrzymywania materiałów tartych i ich składowania, 2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia - plan zapisać w zeszycie, 3) zapoznać się z wiadomościami dotyczącymi sposobu składowania tarcicy, 4) wyjaśnić sposób układania w stosy tarcicy obrzynanej,


5) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia, 6) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia, 7) zaprezentować efekty swojej pracy, 8) dokonać samooceny pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy: − film instruktażowy przedstawiający sposób otrzymywania materiałów tartych i ich

składowania, − odtwarzacz DVD, telewizor, − zeszyt, − przybory do pisania, − literatura z rozdziału 6. Ćwiczenie 2

Na przedstawionych rysunkach rozpoznaj surowiec drzewny. Określ sposoby jego składowania. Podpisz rysunki i wklej je do zeszytu.


1) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia - plan zapisać w zeszycie, 2) zapoznać się z rysunkami, 3) zapoznać się z wiadomościami dotyczącymi sposobów składowania drewna, 4) rozpoznać surowiec drzewny przedstawiony na rysunkach, 5) rozpoznać na rysunkach sposoby składowania surowca drzewnego, 6) podpisać rysunki, 7) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia, 8) wkleić rysunki do zeszytu, 9) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia, 10) zaprezentować efekty swojej pracy, 11) dokonać samooceny pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy: − arkusz z rysunkami, − zeszyt, − przybory do pisania, − klej lub taśma samoprzylepna, − literatura z rozdziału 6. 4.5.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) określić warunki składowania świeżo przetartej tarcicy? ¨ ¨ 2) wyjaśnić sposób układania tarcicy w sztaplach? ¨ ¨ 3) określić warunki składowania materiałów tartych zaimpregnowanych? ¨ ¨ 4) wyjaśnić sposób transportu tarcicy w stanie powietrzno – suchym? ¨ ¨ 5) określić warunki składowania materiałów drewnopochodnych? ¨ ¨


4.6. Deskowanie elementów z betonu 4.6.1. Materiał nauczania

Deskowania są to tymczasowe konstrukcje pomocnicze wykonywane w miejscu wbudowania elementów betonowych, żelbetowych i murowych wykonywane z pojedynczych desek, płyt drewnianych, sklejki lub elementów metalowych. Stanowią formy, które nadają odpowiedni kształt i wymiary betonowanemu elementowi. Stanowią oparcie dla ułożonego w nim zbrojenia oraz utrzymują świeży beton do chwili, aż osiągnie odpowiednią wytrzymałość. Deskowania nie mogą zmieniać swoich wymiarów. Powinny być szczelne, posiadać odpowiednią wytrzymałość i sztywność, aby przenieść ciężar konstrukcji betonowanego elementu oraz inne obciążenia, w tym: ciężar ludzi zatrudnionych przy jego wykonywaniu i ciężar elementów pomocniczych.

Deskowania mogą opierać się na stemplowaniach lub rusztowaniach przenoszących obciążenia pionowe i poziome. Rusztowania stanowią nie tylko konstrukcje podtrzymujące deskowania, ale wykorzystywane są także przy pomostach roboczych. Pomosty te ułatwiają dostęp do wykonywanych elementów, umożliwiają bezpieczny transport betonu i innych materiałów. Rusztowania powinny być łatwe w montażu i demontażu.

Ze względu na konstrukcję, deskowania dzieli się na : − tradycyjne ciesielskie, − przestawne, − ślizgowe, − przesuwne.

W celu zmniejszenia przyczepności betonu do powierzchni deskowania przed betonowaniem polewa się go obficie wodą, a samo deskowanie wykonuje się z desek gładkich lub struganych, gdy jest to element powtarzalny. Powierzchnia deskowania może być także smarowana preparatami antyadhezyjnymi, by beton do niej nie przywierał. Należy wystrzegać się betonowania w suchym deskowaniu, ponieważ wpływa to ujemnie na wytrzymałość i jakość betonu. Deskowanie wchłania ze świeżej mieszanki betonowej wodę zarobową potrzebną do prawidłowego procesu wiązania i twardnienia betonu. Także utrudniony jest proces demontażu deskowania, gdyż deski przywierają w takim przypadku do betonu i podczas rozdeskowania ulegają najczęściej zniszczeniu.

Deskowania ciesielskie Deskowania ciesielskie są wykonywane z tarcicy iglastej klas III i IV. Dzielą się na:

− deskowania wykonywane bezpośrednio na budowie i przewidziane do wykorzystania tylko w czasie wznoszenia danego obiektu lub elementu,

− deskowania inwentaryzowane z drewna i tworzyw drzewnych, które służą do wielokrotnego użycia podczas wykonywania typowych, powtarzalnych elementów konstrukcyjnych, jak stropy, belki, słupy, stopy fundamentowe. Deskowania mogą być także zastosowane jako umocnienie ścian wykopów, jeśli nie ma

możliwości wykonania odpowiedniej skarpy. Sposób umocnienia ścian wykopów wąskoprzestrzennych pokazano na rys. 83 a i b.

Rys. 83. Umocnienie skarp wykopu wąskoprzestrzennego: a) w gruncie spoistych, b) w gruncie mało spoistym; [ 10, s.83]


Deskowanie ław fundamentowych o przekroju prostokątnym i wysokości do 30 cm wykonywane jest z desek o grubości 25 ÷ 38 mm wzmocnionych i stabilizowanych kołkami o długości równej dwukrotnej wysokości ławy i rozpiera deskami długości równej szerokości ławy (rys. 84 a i b).

Rys. 84. Deskowanie lawy fundamentowej wysokości do 30 cm [10, s. 208]

Deskowanie ław o wysokości do 50 cm wykonuje się z dwóch tarcz zbitych z desek

grubości 20 ÷ 25 mm wzmocnionych nakładkami o szerokości 80 ÷ 100 mm z takich samych desek. Tarcze usztywnia się krawędziakami o przekroju 80 x 100 mm. Tarcze podpiera się zastrzałami co 1,5 ÷ 2,0 m i stabilizuje kołkami wbitymi w ziemię (rys.85). Ławy o większej wysokości wykonuje się podobnie dodatkowo stężając tarcze.

Rys. 85. Deskowanie ławy fundamentowej wysokości do 50 cm [3, s. 347]

Deskowanie ław o przekroju trapezowym składa się z dwóch części:

− dolnej, wykonywanej w taki sam sposób jak deskowanie lawy prostokątnej, jedynie kołki i nakładki wypuścić należy ponad tarczę,

− górnej, z tarcz pochylonych, rozpartych i ściągniętych drutem (rys. 86).


Rys. 86. Deskowanie ławy o przekroju trapezowym [3, s. 348]

Deskowanie stóp o przekroju kwadratowym lub prostokątnym wykonywane jest z 2 tarcz

zewnętrznych (dłuższych) i 2 tarcz wewnętrznych (krótszych) wzmocnionych nakładkami z desek identycznej grubości i szerokości 80 ÷ 100 mm. Wysokość nakładek jest także taka sama jak wysokość tarczy. Do zewnętrznych tarcz od wewnętrznej strony należy przybić nakładki ograniczające stanowiące oparcie dla tarcz wewnętrznych. W środku tarcze te rozparte są rozpórkami, natomiast tarcze zewnętrzne ściągnąć należy drutem (rys. 87).

Rys. 87. Deskowanie stóp o przekroju prostokątnym [opr. autora]

Deskowanie stóp schodkowych składa się z dwóch par tarcz dolnych i górnych wykonanych w analogiczny sposób jak dla stóp prostokątnych. Tarcze zabezpieczone są przed przesunięciem zastrzałami. Dolne deski górnej skrzyni powinny być dłuższe, by mogły opierać się na skrzyni dolnej deskowania. Górna skrzynia ustawiana jest po zabetonowaniu dolnej części stopy (rys. 88).

Rys. 88. Deskowanie stopy schodkowej [3, s. 348]


Deskowanie stóp fundamentowych o przekroju trapezowym wykonywane jest z dwóch par tarcz. Tarcze dolne tworzą skrzynię jak w stopie o przekroju prostokątnym. Nakładki wzmacniające dolnej skrzyni, powinny wystawać ponad tarczę tworząc oparcie dla górnych tarcz, dwie z nich mają kształt prostokąta a dwie trapezu. Tarcza trapezowa powinna mieć dokładnie wymiary projektowanej stopy. Tarcze wzmocnione są rozpórkami i ściągnięte drutem.

Deskowanie prostych ścian należy wykonywać z desek grubości 20 ÷ 25 mm przybijanych do słupków o przekroju 100 x 100 mm lub 120 x 120 mm. Tak powstałe tarcze rozpiera się i wiąże ściągami wykonanymi z drutu Ø 3 ÷ 6 mm. Rozstaw słupków zależy od wysokości ściany i wynosi 1,2 ÷ 2,0 m. W celu wzmocnienia ścian stosowane są poziome kleszcze, a ściany deskowania podpiera zastrzałami (rys. 89).

Rys. 89. Deskowanie zwykłe ściany: a) fragment deskowania w widoku, b) szczegół wiązania drutem [3, s. 350]

Sposób deskowania ścian krzywoliniowych zależy od wielkości promienia ich krzywizny.

Przy małej krzywiźnie deski wygina się na słupkach (rys. 90), przy dużym promieniu krzywizny ustawione pionowo deski przybijane są do poziomych krążyn. Najczęściej krążyny zbijane są z kilku desek, natomiast krótkie krążyny mogą być wycinane z jednej deski (rys. 91).

Rys. 90. Deskowanie ściany krzywoliniowej o małej

krzywiźnie [ 3, s. 350] Rys. 91. Deskowanie ściany krzywoliniowej o dużej

krzywiźnie [3, s. 350] Deskowanie słupów o przekroju prostokątnym lub kwadratowym wykonywane jest z dwóch

tarcz wewnętrznych i dwóch zewnętrznych zbitych z desek o grubości 25 ÷ 38 mm, zależnie od wysokości i przekroju słupa (rys. 92). W jednej z tarcz należy pozostawić u dołu słupa otwór (okienko), które służy do kontroli ustawienia zbrojenia i ewentualnego usunięcia śmieci. Przed betonowaniem otwór zostaje zakryty, a miejsce wzmocnione nakładką przybitą do desek. Tarcze zbijane są gwoździami. Zastosowanie nakładek z desek szerokości 100 mm w rozstawie 30 ÷ 50 cm oraz ściągnięcie ustawionych tarcz jarzmami co 40 ÷ 100 cm zapewnia stateczność i wytrzymałość konstrukcji deskowania. Jarzma są to ramki, które obejmują deskowanie. Mogą być wykonane z desek o grubości 25 ÷ 38 mm i szerokości 100 mm, albo z płaskowników metalowych łączonych na kliny lub śruby (rys. 93 a i c).


Rys. 92. Deskowanie słupa [3, s. 363] Rys. 93. Jarzma: a) i b) drewniane, c) metalowe [3, s. 364]

Do wykonania deskowania słupów wielokątnych stosowane są jarzma składające się

z ramek nałożonych na siebie (rys. 93 b). W celu dokładnego ustawienia skrzyni słupa, do podłoża betonowego należy zamocować

drewnianą ramkę, w którą wstawia się tarcze deskowania. Deskowanie słupów okrągłych wykonywane jest z dwóch połówek (rys. 94 a). Połówki te

tworzą listewki grubości 19 ÷ 25 mm i szerokości 30 ÷ 60 mm przybite do półokrągłych jarzm. Dla słupów o średnicy do 50 cm jarzma są kwadratowe, a powyżej 50 cm wielokątne (rys. 94 b i c). Najpierw należy ustawić jedną połówkę deskowania, a po sprawdzeniu zbrojenia dostawiana jest druga. Obie części wiązane są obręczami z drutu Ø 10 ÷ 14 mm.

Rys. 94. Deskowanie słupa okrągłego: a) polówka skrzyni w widoku, b) jarzmo kwadratowe,

c) jarzmo wielokątne [3, s. 365] W poziomie stropów wykonywane są wieńce, które wymagają deskowania.

W ścianach cienkich oraz w przypadku łączenia wieńca z gzymsem deskowanie opiera się na wspornikach mocowanych do ściany (rys. 95 a i b).


Rys. 95. Deskowanie wieńca: a) zwykłego, b) wieńca z gzymsem [3, s. 367]

Do wykonania płaskich nadproży żelbetowych monolitycznych należy przygotować

deskowanie w kształcie litery „U”, z trzech tarcz: dwóch bocznych i jednej tworzącej dno. Deskowanie podeprzeć należy stemplami i płetewką wzmocnioną zastrzałami. Tarcze boczne ściągnąć należy drutem i rozeprzeć rozpórką (rys. 96).

Rys. 96. Deskowanie nadproża żelbetowego [3, s. 368]

Deskowanie stropów płytowych oraz gęstożebrowych podpierać należy stemplami

z okrąglaków o średnicy Ø 80 ÷ 150 mm lub krawędziaków o takich samych wymiarach boków. U góry stemple połączone są podciągiem z desek lub krawędziaków. Konstrukcję podpierająca stężyć należy krzyżulcami z desek o grubości 25 mm przybitymi do stempli wzdłuż i w poprzek rygli, na których układany jest podkład z desek. Rygle wykonane z krawędziaków łączy się ze stemplami klamrami ciesielskimi lub deskami ustawionymi na rąb i przybitymi do głowicy stempla (rys. 97). Stemple należy ustawić na podwalinach i klinach w rozstawie co 1,0 ÷ 1,4 m zależnie od masy stropu.


Rys. 97. Deskowanie stropów płytowych lub gęstożebrowych [3, s. 370]

Deskowanie stropu żebrowego składa się ze stempli, które usztywnione są tężnikami oraz rygli (leżni) przybijanych do stempli i ułożonych desek lub tarcz. Grubość desek wynosi zwykle 25 mm, rygli 25 ÷ 40 mm. Po deskowaniu można chodzić. Na połączeniach deskowania płyty z korytami belek należy przybić deski czołowe, które zachodzą na tarcze boczne koryt (rys. 98).

Rys. 98. Deskowanie stropu żebrowego – widok [3, s. 373]

Deskowania schodów wykonywane są podobnie jak deskowanie stropu żebrowego, ale

należy pamiętać o nadaniu odpowiedniego nachylenia biegu. Stopnie kształtowane są przez wykonanie zastawek przybitych do tarcz bocznych skrzyni. Wykonując deskowanie pod schody policzkowe należy pamiętać o ukształtowaniu w skrzyni belek policzkowych. Stemple ustawiane powinny być w duszy schodów, a w przypadku, gdy klatka schodowa jest otwarta po obu stronach biegu (rys. 99).


Rys. 99. Deskowanie schodów płytowych: a) spocznik górny, b) spocznik dolny [3, s. 379]

W przypadku deskowania schodów wachlarzowych, zabiegowych lub kręconych do

pionowych krążyn należy przybić pionowe deskowanie i do niego dopiero mocowane są zastawki. 4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jak dzielone są deskowania ze względu na rodzaj konstrukcji? 2. Z jakich materiałów wykonywane jest deskowanie ciesielskie? 3. Jaką funkcję spełnia deskowanie? 4. W jaki sposób wykonywane jest deskowanie ław fundamentowych? 5. W jaki sposób wykonywane jest deskowanie stóp fundamentowych? 6. W jaki sposób wykonywane jest deskowanie ścian prostych i krzywoliniowych? 7. W jaki sposób wykonywane jest deskowanie słupów? 8. Z jakich elementów wykonywane jest deskowanie wieńców i nadproży? 9. W jaki sposób wykonywane jest deskowanie stropów płytowych i gęstożebrowych? 10. Z jakich elementów wykonywane jest deskowanie stropu żebrowego? 11. W jaki sposób wykonywane są deskowania schodów? 4.6.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Wykonaj fragment deskowania ławy fundamentowej o przekroju prostokątnym.



1) zorganizować stanowisko pracy, 2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie, 3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, 4) zapoznać się z instrukcją wykonania ćwiczenia, 5) przygotować materiały, 6) dobrać narzędzia, sprzęt i środki ochrony indywidualnej, 7) wykonać fragment deskowania, 8) uporządkować stanowisko pracy, 9) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia, 10) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia, 11) zaprezentować efekty swojej pracy, 12) dokonać samooceny pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy: − instrukcja wykonania ćwiczenia, − materiały (deski, łaty, krawędziaki, gwoździe, drut), − narzędzia: pilarka tarczowa, piła płatnica, strug, siekiera, młotek ciesielski, żabka, cęgi, − poziomnica, pion, metrówka, miarka zwijana, ołówek ciesielski, − środki ochrony indywidualnej, − literatura z rozdziału 6. Ćwiczenie 2

Wykonaj deskowanie stopy fundamentowej o przekroju schodkowym.


1) zorganizować stanowisko pracy, 2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie, 3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, 4) zapoznać się z instrukcją wykonania ćwiczenia, 5) przygotować materiały, 6) dobrać narzędzia, sprzęt i środki ochrony indywidualnej, 7) wykonać elementy deskowania, 8) zestawić elementy deskowania zgodnie z rysunkiem roboczym, 9) skontrolować poprawność wykonania deskowania (wymiary, poziom, pion), 10) uporządkować stanowisko pracy, 11) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia, 12) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia, 13) zaprezentować efekty swojej pracy, 14) dokonać samooceny pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy: − instrukcja wykonania ćwiczenia, − materiały (deski, łaty, krawędziaki, gwoździe, drut), − narzędzia: pilarka tarczowa, piła płatnica, strug, siekiera, młotek ciesielski, żabka, cęgi, − poziomnica, pion, metrówka, miarka zwijana, ołówek ciesielski,


− środki ochrony indywidualnej, − literatura z rozdziału 6. Ćwiczenie 3

Wykonaj deskowanie belki żelbetowej o przekroju 0,20 x 0,30 m i rozpiętości 3,0 m. Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy, 2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie, 3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, 4) zapoznać się z instrukcją wykonania ćwiczenia, 5) przygotować materiały, 6) dobrać narzędzia, sprzęt i środki ochrony indywidualnej, 7) wykonać deskowanie belki, 8) uporządkować stanowisko pracy, 9) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia, 10) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia, 11) zaprezentować efekty swojej pracy, 12) dokonać samooceny pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy: − instrukcja wykonania ćwiczenia, − materiały (deski, łaty, krawędziaki, gwoździe, drut), − narzędzia: pilarka tarczowa, piła płatnica, strug, siekiera, młotek ciesielski, żabka, cęgi, − poziomnica, pion, metrówka, miarka zwijana, ołówek ciesielski, − środki ochrony indywidualnej, − literatura z rozdziału 6.

4.6.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) określić rodzaj materiału stosowanego do wykonywania deskowań

ciesielskich? ¨ ¨ 2) wyjaśnić funkcję, jaką spełniają deskowania elementów betonowych? ¨ ¨ 3) wykonać deskowanie ławy fundamentowej o przekroju prostokątnym? ¨ ¨ 4) wykonać deskowanie stopy fundamentowej o przekroju schodkowym? ¨ ¨ 5) wyjaśnić sposoby wykonywania deskowań słupów żelbetowych? ¨ ¨ 6) scharakteryzować rodzaje deskowań stropów? ¨ ¨ 7) scharakteryzować rodzaje deskowań schodów? ¨ ¨ 8) wyjaśnić sposób deskowania nadproża żelbetowego? ¨ ¨ 9) wyjaśnić sposób wykonania stemplowania stropu gęstożebrowego? ¨ ¨


4.7. Zasady eksploatacji rusztowań i pomostów roboczych 4.7.1. Materiał nauczania

W czasie eksploatacji rusztowań i pomostów roboczych obowiązkowo powinny być przeprowadzane przeglądy ich stanu technicznego uwzględniające stan podłoża, sposób posadowienia rusztowania, stan konstrukcji rusztowania, stężeń, zakotwień, pomostów roboczych i zabezpieczających, urządzeń piorunochronnych (szczególnie, warunek ten dotyczy konstrukcji metalowych), wielkość odchyleń od pionu i poziomu. Przeglądy te powinny być przeprowadzane: − codziennie, przez brygadzistę użytkującego rusztowanie, − co 10 dni, przez konserwatora rusztowania lub pracownika inżynieryjno – technicznego, − doraźnie, przez komisję przy udziale inspektora nadzoru, majstra budowlanego i brygadzisty

użytkującego rusztowanie. Przeglądy doraźne, obowiązkowo powinny być przeprowadzone po silnych wiatrach, burzach, długotrwałych opadach atmosferycznych, przerwach roboczych dłuższych niż 10 dni i przed dopuszczeniem do wykonywania robót na rusztowaniu. Każdorazowo, wyniki z przeglądu: uwagi, spostrzeżenia i zalecenia powinny być odnotowane w dzienniku budowy.

Zakres czynności obejmujących poszczególne przeglądy określają instrukcje montażu i eksploatacji danego typu rusztowania. Za prawidłowe przeprowadzenie przeglądu zgodnie z zaleceniami zawartymi w instrukcji odpowiada kierownik budowy lub upoważniona przez niego osoba.

Na pomoście roboczym nie mogą być gromadzone materiały potrzebne do wykonania robót w ilości, która przekracza wartość dopuszczalnego obciążenia użytkowego pomostu pomniejszonego o 0,80 kN/m2. Materiały te powinny być rozmieszczone równomiernie na całej powierzchni pomostu roboczego.

Na pomostach roboczych rusztowań nie może przebywać więcej osób niż określona ilość dopuszczalna dla danego typu rusztowania. Przyjmuje się, że masa jednego człowieka przebywającego na rusztowaniu wynosi 80 kg.

Konstrukcję rusztowania należy zabezpieczyć przed możliwością wejścia na pomosty robocze osób nieupoważnionych – niezatrudnionych na budowie.

Praca na dwóch pomostach znajdujących się na różnych poziomach rusztowania w jednej linii pionowej jest zabroniona. Może być dozwolona w sytuacji, gdy przewiduje to projekt, jednak pod warunkiem wykonania szczelnego daszka ochronnego oddzielającego obydwa stanowiska robocze.

Deski pomostowe muszą się opierać na co najmniej 3 leżniach. Pomosty robocze należy systematycznie oczyszczać z odpadów materiałów (gruzu, resztek

zaprawy), a w okresie zimy ze śniegu i lodu. Śnieg należy usuwać nawet wtedy, gdy nie są prowadzone prace. Stanowi on dodatkowe obciążenie, powoduje gnicie drewna, korozję elementów stalowych i gwoździ.

Podłoże, na którym ustawione jest rusztowanie, powinno być utrzymane w stanie zapewniającym natychmiastowe i szybkie odprowadzenie wód opadowych w kierunku prostopadłym do długości rusztowania. Spadek terenu w kierunku ściany, przy której ustawione jest rusztowanie, jest niedopuszczalny.

Na pomostach roboczych rusztowań nie wolno ustawiać urządzeń i maszyn, które podczas pracy mogą wywoływać drgania. Węże do podawania zaprawy pracujące pod ciśnieniem powinny być podwieszone do elementu konstrukcji rusztowania w sposób przegubowy.

Każde rusztowanie przyścienne powinno mieć wydzielone miejsce dla komunikacji pionowej ludzi pracujących na rusztowaniu. Wchodzenie i schodzenie w miejscach innych niż


wyznaczone jest zabronione. Piony komunikacyjne dla ludzi powinny być projektowane i wykonywane jako oddzielne przęsła lub jako oddzielna konstrukcja rusztowania przyściennego. Piony te należy wykonywać równocześnie z wznoszoną konstrukcją rusztowania.

Aby zabezpieczyć konstrukcję rusztowania przed uderzeniami pojazdów należy stosować odbojnice (drewniane lub stalowe) wytrzymałe na przewidywane siły dynamiczne – uderzenia pojazdem. Łączenie odbojnic z konstrukcją rusztowania jest zabronione. Odbojnicami powinny być zabezpieczone stojaki narożne i stojaki przy przejazdach. Wielkość prześwitu w rusztowaniu na przejazd powinna być dostosowana do gabarytów pojazdu z ładunkiem, a szerokość prześwitu nie może być mniejsza niż 3,0 m.

Rusztowania usytuowane w miejscach przejazdów i przejść oraz bezpośrednio przy ulicach (drogach) powinny mieć daszki ochronne nachylone w kierunku rusztowania pod kątem nie mniejszym niż 40° do poziomu. Daszki powinny mieć szerokość większą o minimum 100 cm od szerokości przejścia lub przejazdu i dochodzić do ściany obiektu budowlanego. Powinny także być szczelne i wykonane z materiału amortyzującego upadek przedmiotów. Konstrukcja daszków nie powinna obciążać mimośrodowo konstrukcji rusztowań. Stojaki podpierające konstrukcję daszków powinny znajdować się w odległości minimum 50 cm od krawężników ulicznych.

Wznoszenie lub rozbieranie rusztowań w bliskim sąsiedztwie napowietrznych linii elektrycznych można wykonywać tylko wtedy, gdy linie te są usytuowane poza strefą niebezpieczną, w przeciwnym wypadku linie te powinny być wyłączone spod napięcia na okres pracy przy rusztowaniu.

Na wszystkich rusztowaniach powinny być wywieszone tablice z podanym dopuszczalnym obciążeniem pomostu.

Rusztowanie powinno być konserwowane.


Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jak często powinny być wykonywane przeglądy rusztowań i pomostów roboczych? 2. Kiedy należy przeprowadzać przeglądy doraźne rusztowań? 3. W jaki sposób i w jakich ilościach mogą być gromadzone na pomostach roboczych

materiały potrzebne do wykonywania robót? 4. Jakie warunki powinno spełniać podłoże, na którym ustawione będzie rusztowanie? 5. W jaki sposób konstrukcję rusztowania należy zabezpieczyć przed uderzeniem pojazdem? 6. Jakie warunki powinny być spełnione, by ustawić rusztowanie i wykonywać na nim pracę

w sąsiedztwie napowietrznej linii energetycznej? 7. Jakie warunki powinny spełniać daszki ochronne na przejściami i prześwitami? 4.7.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Określ warunki właściwej eksploatacji rusztowań na podstawie prezentowanego filmu. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie, 2) obejrzeć film przedstawiający sposób użytkowania rusztowania przyściennego. 3) zapoznać się z wiadomościami dotyczącymi warunków prawidłowej eksploatacji rusztowań

i pomostów roboczych,


4) określić warunki prawidłowej eksploatacji rusztowań, 5) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia, 6) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia, 7) zaprezentować efekty swojej pracy, 8) dokonać samooceny pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy: − film instruktażowy przedstawiający sposób eksploatacji rusztowania przyściennego, − odtwarzacz DVD, telewizor, − zeszyt, − przybory do pisania, − literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2 Ustal sposób i zasady wykonywania daszków ochronnych na przejściami i przejazdami, na

podstawie prezentowanego na planszy rysunku konstrukcji rusztowania, usytuowanego nad bramą wjazdową.


Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie, 2) zapoznać się z rysunkiem rusztowania prezentowanym na planszy, 3) zapoznać się z wiadomościami dotyczącymi warunków właściwej eksploatacji rusztowań, 4) wyjaśnić sposób wykonywania daszków ochronnych nad przejściami i przejazdami, 5) ustalić podstawowe warunki, jakie powinna spełniać konstrukcja daszka ochronnego, 6) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia, 7) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia, 8) zaprezentować efekty swojej pracy, 9) dokonać samooceny pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy: − plansza z rysunkiem, − zeszyt, − przybory do pisania, − literatura z rozdziału 6. 4.7.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) określić częstotliwość dokonywania przeglądów rusztowań i pomostów

roboczych? ¨ ¨ 2) wyjaśnić, kiedy należy przeprowadzać przeglądy doraźne rusztowań? ¨ ¨ 3) określić dopuszczalny sposób obciążania pomostów roboczych? ¨ ¨ 4) określić warunki jakie powinno spełniać podłoże pod ustawiane

rusztowanie? ¨ ¨ 5) wyjaśnić sposób zabezpieczenia konstrukcji rusztowania przed uderzeniem

pojazdem? ¨ ¨ 6) określić warunki eksploatacji rusztowań w sąsiedztwie napowietrznych linii

energetycznych? ¨ ¨ 7) wyjaśnić zasady wykonywania daszków ochronnych nad przejściami

i przejazdami? ¨ ¨


4.8. Rozliczanie robót ciesielskich 4.8.1. Materiał nauczania

Roboty ciesielskie są jednym z rodzajów robót budowlanych wykonywanych podczas

całego cyklu inwestycyjnego i występują w różnych jego etapach. Ich udział zależy od przyjętego sposobu i technologii realizacji danego obiektu budowlanego.

Obliczenie wartości robót budowlanych wymaga znajomości ich ilości oraz ceny płaconej za wykonanie jednostki produkcji. Ustalenie kosztu realizacji obiektów budowlanych lub całej inwestycji polega na wyznaczeniu kosztów wykonania poszczególnych robót i obliczeniu ich sumy. Kolejno koszt każdego rodzaju robót można obliczyć, mnożąc ilość wykonanych robót przez cenę jednostkową.

Ilość robót należy określać, mierząc je w odpowiednich, charakterystycznych dla nich jednostkach, i tak: prace charakteryzujące się objętością mierzyć należy w metrach sześciennych (m3), płaszczyzną w metrach kwadratowych (m2), długością w metrach (m), masą w kilogramach (kg) lub tonach (t), ilością w sztukach (szt.).

Ilość robót można ustalić z natury, po ich wykonaniu lub przed ich wykonaniem na podstawie dokumentacji projektowej. Ustalenie ilości robót na podstawie pomiarów z natury nazywa się obmiarem, a na podstawie dokumentacji projektowej - przedmiarem.

Przedmiar robót jest to obliczenie ich ilości, w celu sporządzenia kosztorysu. Przedmiarowanie robót ciesielskich obejmuje wykonywanie, montaż i demontaż rusztowań,

wykonywanie i demontaż deskowań, wykonywanie konstrukcji drewnianych. Zasady określania ilości robót zależą od ich rodzaju oraz warunków wykonywania i są takie same w odniesieniu do przedmiaru oraz obmiaru.

Obmiar wykonuje majster lub technik w obecności wykonawcy. Polega on na dokładnym wymierzeniu i obliczeniu ilości robót wykonanych indywidualnie lub zespołowo.

Przedmiar robót sporządza się na drukach w tym celu przygotowanych mających formę tabeli (rys. 100), do której należy wpisać rodzaj wykonywanych prac i obliczyć ich ilości w określonej jednostce miary. Tabele te zamieszczane są także w książce obmiarów.

Sporządzając przedmiar lub obmiar robót należy pamiętać, aby wyszczególnić wszystkie czynności, które będą występowały w procesie technologicznym podczas wykonania danych prac.

Lp. Opis robót, obliczenia ilości i jednostka miary Ilość

Rys. 100. Druk - Przedmiar robót [opr. autora]

Katalogi Nakładów Rzeczowych Dla potrzeb kosztorysowania Katalogi Nakładów Rzeczowych zostały opracowane przez

Ośrodek Kosztorysowania Robót Budowlanych WACETOB PZITB Sp. z o.o. w Warszawie. Zawierają one nakłady robocizny, materiału oraz sprzętu na wykonanie robót budowlanych. Są


opracowane w postaci tabel zawierających szczegółowy opis robót i jednostkę miary w jakiej należy przyjąć do obliczeń poszczególne nakłady robocizny, materiału i sprzętu.

Obliczając ilości robót należy zwracać uwagę na wielkość nakładów rzeczowych niezbędnych do wykonania jednostki produkcji. Nie można łącznie obmierzać robót, dla których normy czasu i zużycia materiałów są różne, wtedy różny jest również koszt ich wykonania. Przy przedmiarowaniu robót należy wykorzystać wskazówki zawarte w częściach opisowych do poszczególnych rozdziałów KNR, które zawierają zasady przedmiarowania robót.

Przedmiarowanie robót ciesielskich (rusztowania, deskowania i konstrukcje drewniane) znajduje się w KNR 2-02 w tomach: w tomie I - deskowania i konstrukcje drewniane oraz w tomie II - rusztowania.

Zasady przedmiarowania rusztowań Do rusztowań zalicza się zewnętrzne i wewnętrzne rusztowania stojące, przesuwne,

podwieszone i na suwnicach, a także podesty i pomosty robocze. Sposób przedmiarowania oraz obliczania nakładów rzeczowych, związanych z ich stosowaniem zależy od typu rusztowań i charakteru wykonywanych prac.

Rusztowania zewnętrzne drewniane, ramowe i rurowe obmierza się w metrach kwadratowych ich powierzchni. Do ustalenia powierzchni przyjmuje się: − długość rusztowania równą długości ściany powiększoną o szerokość rusztowania każdego

zarusztowanego wypukłego narożnika, − wysokość liczoną od poziomu ustawienia rusztowania do wysokości 1,5 m ponad najwyższy

pomost roboczy lecz nie wyżej niż do górnej krawędzi ściany, gzymsu, jeżeli roboty są wykonywane do niepełnej wysokości ściany. Do tak ustalonej powierzchni ściany należy dodać wszystkie wnęki o głębokości większej

niż 0,5 m i wszystkie występy i uskoki ścian o długości w rzucie poziomym większej niż 0,5 m. Rusztowania wewnętrzne obmierza się w metrach kwadratowych ich rzutu poziomego lub

rzutu sufitu w świetle surowych ścian, gdy jest zarusztowane całe pomieszczenie. Wysokość tych rusztowań mierzy się od poziomu ustawienia do poziomu najwyższego pomostu roboczego.

Rusztowania drewniane punktowe z drabin obmierza się w metrach ich wysokości mierzonej od poziomu podłoża, na którym są ustawione do wysokości 1,5 m ponad najwyższy pomost roboczy rusztowania.

Rusztowania rurowe punktowe i ramowe obmierza się w metrach kwadratowych zgodnie z zasadami stosowanymi do rusztowań zewnętrznych.

Rusztowania przestawne obmierza się według stanowisk, których liczbę oblicza się: − dla ścian - dzieląc długość ściany przez długość rusztowania przesuwnego, − dla sufitów - dzieląc powierzchnię sufitu przez powierzchnię pomostu roboczego

rusztowania. Rusztowania na wysuwnicach obmierza się w metrach kwadratowych powierzchni pomostu

wysuniętego poza lico ściany obiektu. Podesty ruchome wiszące obmierza się według liczby stanowisk podwieszenia.

Zasady przedmiarowania deskowań Przy wykonywaniu monolitycznych konstrukcji betonowych i żelbetowych stosuje się

deskowania tradycyjne lub systemowe. Deskowania tradycyjne przedmiaruje się według następujących zasad:

− wykonanie blatów i ustawienie deskowań obmierza się według rozwinięcia powierzchni deskowania. Wyjątek stanowią deskowania ław i stóp fundamentowych pojedynczą deską oraz czapek kominowych, które obmierza się w metrach po obwodzie elementów,

− deskowanie ścian obmierza się, przyjmując rzeczywistą powierzchnię płyt,


− deskowanie schodów obmierza się, przyjmując powierzchnię styku z betonem płyty nośnej podstopni i policzków. Deskowania systemowe przedmiaruje się w metrach kwadratowych, mnożąc powierzchnię

deskowania przez wskaźnik przeliczeniowy deskowania przyjęty według specjalnie opracowanych katalogów nakładów rzeczowych (KNR).

W robotach ciesielskich przekroje elementów mierzy się w gotowym wyrobie bez potrącania dopuszczalnych oblin (oflisów), ścięć, otworów i wrębów. Obliny (oflisy) są to zaokrąglone powierzchnie drewna okrągłego występujące w materiałach tartych obrzynanych w miejscu, gdzie powinna być ostra krawędź. Przekroje elementów przyjmowane są według ustalonej klasyfikacji wymiarowej dla materiałów tartych (tarcicy). Natomiast przekroje okrąglaków należy mierzyć w środku ich długości. Elementy ostrugane należy mierzyć dodając do rzeczywistej ich grubości 2 mm do każdej powierzchni ostruganej.

Katalogi Norm Jednostkowych Zużycia Materiałów Budowlanych Norma zużycia materiałów budowlanych jest to ilość materiałów konieczna do wykonania

jednostki produkcji lub elementu budowli, zgodnie z ustaloną technologią ich wykonania i warunkami technicznymi, przy racjonalnym gospodarowaniu surowcami.

Normy zużycia materiałów podawane są w odpowiednich jednostkach: m3, m2, m, t, kg, szt. W celu rozliczenia się ze zużytych materiałów sporządzany jest obmiar robót przygotowany

na podstawie Katalogu Nakładów Rzeczowych lub Katalogu Norm Jednostkowego Zużycia Materiałów Budowlanych (KNJZMB) wydanego przez Instytut Gospodarki Mieszkaniowej (III tomy). Katalogi służą do rozliczeń i kontroli materiałów zużytych do robót ogólnobudowlanych w przedsiębiorstwach remontowo-budowlanych. Określają zużycie materiałów na jednostkę produkcji, (ilości materiałów na wykonanie metra kwadratowego deskowania) łącznie z ubytkami i odpadami tych materiałów. Dla materiałów, które podlegają częściowemu odzyskowi, normy są podane w postaci dwóch liczb zapisanych nad i pod kreską. Nad kreską podaje się wielkość zużycia właściwą dla danego rodzaju roboty oraz odzysk materiału (rusztowania lub deskowania, które można wykorzystać ponownie). Wartość ta służy do ustalenia kosztu materiału. Pod kreską podawana jest ilość materiału, jaką przy jednokrotnym użyciu dla elementu lub rodzaju robót należałoby dostarczyć na miejsce wykonania robót. Wartość ta służy do planowania i zaopatrzenia budowy w niezbędne materiały oraz określenia wielkości składowisk na placu budowy.

Zapotrzebowanie na materiały Zapotrzebowanie na materiały sporządza się na podstawie przedmiaru robót. W praktyce przy określaniu ilości i rodzaju materiałów niezbędnych do wykonania

konkretnych robót najczęściej korzysta się z Katalogów Nakładów Rzeczowych. W katalogach podane są nakłady na wykonanie jednostki produkcji. Podane w nich normy zużycia materiałów są oparte na szczegółowych ustaleniach i obliczeniach zgodnych z wymaganiami technicznymi.

Aby sporządzić zapotrzebowanie na materiały należy pogrupować je asortymentami oraz określić ich ilości i jednostkę miary.

Przy składaniu zamówienia na materiały należy uwzględnić ubytki i odpady, które przewidziane są w Katalogu Nakładów Rzeczowych. W przypadku zamówienia materiałów na cały cykl produkcji lub roboty uwzględnić należy wielkość powierzchni magazynowej, w której materiał będzie składowany.

Poprawne opracowanie zapotrzebowania na materiały powinno zawierać plan dostaw materiałowych, czyli tzw. harmonogram dostaw. Takie opracowanie umożliwia wykonanie w sposób harmonijny zadań produkcyjnych.

Zamówienie na materiały składa się na druku zamówienia.


Rozliczenie materiałów Po wykonaniu robót wykonawca zobowiązany jest do dokonania rozliczenia się

z materiałów. Ilość wykonanych robót ustala się na podstawie obmiaru robót. Przy rozliczaniu materiałów należy uwzględniać materiały wbudowane w konstrukcję lub

element (uwzględniając ubytki lub odpady zgodnie z normą) oraz materiały odzyskane. Odzysk materiałów występuje w robotach ciesielskich głównie przy użytkowaniu deskowań i rusztowań drewnianych, przy wykonywaniu ogrodzeń drewnianych tymczasowych i przy robotach rozbiórkowych.

Dlatego oprócz norm zużycia materiałów zostały opracowane normy odzysku materiałów, które określają: ilość, gatunek i jakość materiałów, jakie powinno się uzyskać przy rozbiórce budowli, jej elementów lub konstrukcji pomocniczych. Normy te określają ilości odzyskiwanych materiałów przypadające na jednostkę obmiarową budowli lub elementu.

Na przykład przy deskowaniach norma odzysku pozwala określić wielkość niezbędnych ilości drewna oraz normową wielokrotność zużycia materiałów.

Ponieważ normy zużycia drewna na wykonanie deskowań są podane w dwóch wartościach nad i pod kreską, to odzysk materiału będzie różnicą pomiędzy wartością pod kreską i nad kreską. Natomiast stosunek tych samych wartości określa normatywną wielokrotność użycia drewna.

Do obliczeń zużycia materiałów przyjmuje się wartości normatywów z KNR i wpisuje do formularza rozliczeń materiału. Mnożąc wpisane do formularza wartości przez ilość robót otrzymuje się zużycie normatywne.

Porównując obliczone ilości materiałów z ilościami pobranymi z magazynu, można ocenić, czy materiał został właściwie zagospodarowany.

Materiał nie wykorzystany w czasie robót powinien być przekazany na magazyn. Również materiał odzyskany należy oczyścić, posegregować i przekazać do magazynu do

ponownego wykorzystania. Przekazanie materiałów do magazynu odbywa się na drukach zwrotu materiałów.


Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1) Co nazywamy przedmiarem, a co obmiarem robót? 2) Do czego służą Katalogi Nakładów Rzeczowych (KNR)? 3) Co zawierają Katalogi Nakładów Rzeczowych (KNR)? 4) Co należy uwzględniać przy przedmiarowaniu robót? 5) Do czego służą Katalogi Norm Jednostkowych Zużycia Materiałów Budowlanych

(KNJZMB)? 6) Co zawierają Katalogi Norm Jednostkowych Zużycia Materiałów Budowlanych

(KNJZMB)? 7) Co stanowi podstawę sporządzenia zamówienia na materiały? 8) Jakie zasady obowiązują przy ustalaniu ilości i jakości materiałów? 9) W jaki sposób należy sporządzić zamówienie na materiały?

4.8.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1 Korzystając z Katalogu Nakładów Rzeczowych KNR 2-02, ustal:

− wszystkie materiały niezbędne do wykonania deskowania stopy fundamentowej trapezowej, − ilości normowe na jednostkę miary podaną w nakładach.



1) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie, 2) zapoznać się ze strukturą KNR 2-02, 3) odszukać w KNR 2-02 tabeli, stopy fundamentowe żelbetowe, 4) wybrać z tabeli pozycje dotyczące materiałów, 5) wpisać do zeszytu wszystkie materiały z tabeli oraz ich ilości na jednostkę miary, 6) zaprezentować efekty swojej pracy, 7) dokonać samooceny pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

− Katalog Nakładów Rzeczowych, KNR 2-02, − przybory do pisania, − zeszyt, − literatura z rozdziału 6. Ćwiczenie 2

Rozlicz zużyte materiały na wykonanie deskowania stopy fundamentowej, na podstawie obmiaru robót, według Katalogu Norm Jednostkowych Zużycia Materiałów Budowlanych.


1) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia, 2) zapoznać się z przedmiarem robót na deskowanie stopy fundamentowej, 3) obliczyć ilość materiałów zgodnie z zasadami przyjętymi w Katalogu Norm Jednostkowych

Zużycia Materiałów Budowlanych, 4) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia, 5) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia, 6) zaprezentować efekty swojej pracy, 7) dokonać samooceny pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

− przedmiar robót na deskowanie stopy fundamentowej, − przybory do pisania, − kalkulator, − zeszyt, − literatura z rozdziału 6. Ćwiczenie 3

Sporządź na podstawie przedmiaru robót, zestawienie materiałów potrzebnych do wykonania deskowania stropu płytowego.


1) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie, 2) przeanalizować z przedmiaru robót pozycję dotyczącą wykonania stropu płytowego, 3) określić materiały do wykonania deskowania,


4) obliczyć ilość materiałów do wykonania deskowania, 5) sporządzić zestawienie materiałów, 6) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia, 7) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia, 8) zaprezentować efekty swojej pracy, 9) dokonać samooceny pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy: − dokumentacja projektowa, − wykonany przedmiar robót, − przybory do pisania, − kartka do sporządzenia zestawienia na materiały, − literatura z rozdziału 6. Ćwiczenie 4

Sporządź na podstawie przedmiaru robót zawartego w dokumentacji projektowej, zamówienie na materiały potrzebne do wykonania deskowania słupa.


Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie, 2) zapoznać się z przedmiarem robót zawartym w dokumentacji projektowej, 3) wypisać na podstawie przedmiaru wszystkie materiały niezbędne do wykonania słupa, 4) obliczyć ilości materiałów zgodnie z zasadami z Katalogu Nakładów Rzeczowych KNR 2-02, 5) sporządzić zamówienie na materiały, 6) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia, 7) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia, 8) zaprezentować efekty swojej pracy, 9) dokonać samooceny pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy: − przedmiar robót z dokumentacji projektowej, − Katalog Nakładów Rzeczowych KNR 2-02, − kartka do sporządzenia zamówienia, − literatura z rozdziału 6.

4.8.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz: Tak Nie 1) zdefiniować określenie przedmiar robót? ¨ ¨ 2) wyjaśnić do czego służą Katalogi Nakładów Rzeczowych (KNR)? ¨ ¨ 3) określić, jakie nakłady rzeczowe podawane są w Katalogach Nakładów

Rzeczowych (KNR)? ¨ ¨ 4) określić ilości robocizny, materiałów i sprzętu na podstawie Katalogów

Nakładów Rzeczowych (KNR)? ¨ ¨ 5) wyjaśnić zastosowanie Katalogów Norm Jednostkowych Zużycia

Materiałów Budowlanych (KNJZMB)? ¨ ¨ 6) obliczyć zużycie materiałów na podstawie Katalogu Norm Jednostkowych

Zużycia Materiałów Budowlanych (KNJZMB)? ¨ ¨ 7) sporządzić zamówienie na materiały na podstawie przedmiaru robót? ¨ ¨ 8) wykonać zestawienie materiałów na podstawie przedmiaru robót? ¨ ¨


5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję. 2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi. 3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych. 4. Test zawiera 25 zadań o różnym stopniu trudności. Są to zadania wielokrotnego wyboru. 5. Za każde poprawnie rozwiązane zadanie możesz uzyskać 1 punkt. 6. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi. Dla każdego zadania podane są

cztery możliwe odpowiedzi: a, b, c, d. Tylko jedna odpowiedź jest poprawna, wybierz ją 7. i zaznacz kratkę z odpowiadająca jej literą znakiem X. 8. Staraj się wyraźnie zaznaczyć odpowiedzi. Jeżeli się pomylisz i błędnie zaznaczysz

odpowiedź, otocz ją kółkiem i zaznacz ponownie odpowiedź, którą uważasz za poprawną. 9. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania. 10. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny. 11. Po rozwiązaniu testu sprawdź, czy zaznaczyłeś wszystkie odpowiedzi na KARCIE

ODPOWIEDZI. 12. Na rozwiązanie testu masz 45 min.

Powodzenia !


ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH 1. Do zakresu robót ciesielskich nie należy

a) deskowanie ścian wykopu. b) wykonywanie ław drutowych. c) wykonanie ogrodzenia placu budowy. d) ułożenie posadzki z deszczułek podłogowych.

2. Minimalna odległość ław drutowych od krawędzi wykopu wynosi

a) 50 cm. b) 75 cm. c) 100 cm. d) 125 cm.

3. Na rysunku obok pokazano sposób podparcia ogrodzenia drewnianego. Element oznaczony

literą „t” , to a) kołek. b) słupek. c) rozpora. d) zastrzał.

4. Do zabijania deskowań ciesielskich najlepiej stosować jest gwoździe

a) z podwójnym łbem. b) paletowe walcowane. c) walcowane hartowane. d) paletowe kwadratowe skręcane.

5. Które z wymienionych łączników występują w złączach sworzniowych?

a) Łączniki z blach stalowych. b) Kołek drewniany. c) Płytka kolczasta. d) Pierścień zębaty.

6. Jeżeli element narażony jest na odrywanie, to do łączenia elementów nie należy stosować

a) wkrętów z łbem sześciokątnym. b) wkrętów z łbem stożkowym. c) wkrętów z łbem kulistym. d) gwoździ okrągłych.

7. Sworznie stalowe wykonywane są z prętów stalowych o średnicy

a) 6 mm. b) 8 ÷ 10 mm. c) 10 ÷ 24 mm. d) 25 ÷ 28 mm.


8. Na rysunku obok pokazano złącze na a) na półwpust. b) na listwę czołową. c) na wpust i wypust. d) na wpusty i pióro obce.

9. Do klejenia elementów konstrukcji drewnianych nie należy stosować kleju

a) z żywic melaminowych. b) z żywic mocznikowych. c) celulozowego. d) kazeinowego.

10. Klamry ciesielskie wykonywane są z prętów ze stali gładkiej o średnicy

a) 22 ÷ 25 mm. b) 18 ÷ 20 mm. c) 12 ÷ 16 mm. d) 8 ÷ 10 mm.

11. Element o wymiarach przekroju poprzecznego pokazany na rysunku obok to

a) krawędziak. b) deska. c) belka. d) bal.

12. Na rysunku obok pokazano złącze zwiększające

a) szerokość elementu. b) przekrój elementu. c) grubość elementu. d) długość elementu.

13. Na rysunku obok pokazano wkręt do drewna z łbem a) soczewkowym. b) sześciokątnym. c) z główką płaską. d) z główką półkolistą.

14. Do tarcicy obrzynanej nie są zaliczane

a) łaty. b) bale. c) deski. d) okrąglaki.


15. Do wad drewna spowodowanymi czynnikami biologicznymi nie należą a) pęknięcia mrozowe. b) chodniki owadzie. c) zagrzybienie. d) zgnilizna.

16. Na rysunku pokazano piłę

a) płatnicę. b) otwornicę. c) grzbietnicę. d) poprzeczną.

17. Tarcica iglasta oznakowana kolorem zielonym zaliczana jest do

a) IV klasy. b) III klasy. c) II klasy. d) I klasy.

18. Grubość spoiny klejowej nie powinna być mniejsza niż a) 0,1 mm. b) 0,2 mm. c) 0,3 mm. d) 0,4 mm.

19. Minimalna szerokość przejazdu w rusztowaniu wynosi

a) 2,2 m. b) 2,5 m. c) 2,8 m. d) 3,0 m.

20. Tarcica o wilgotności 6 ÷ 10 % powinna być przechowywana w temperaturze

a) 20 ÷ 25 °C i względnej wilgotności powietrza 50 ÷ 60 %. b) 15 ÷ 22 °C i względnej wilgotności powietrza 50 ÷ 60 %. c) 15 ÷ 22 °C i względnej wilgotności powietrza 40 ÷ 45 %. d) 15 ÷ 18 °C i względnej wilgotności powietrza 40 ÷ 45 %.

21. Tarcze deskowania ław fundamentowych o wysokości do 50 cm należy

a) usztywnić krawędziakami, podeprzeć zastrzałami i stabilizować kołkami. b) usztywnić krawędziakami i podeprzeć zastrzałami. c) stabilizować kołkami i rozeprzeć. d) podeprzeć zastrzałami.


22. Według Katalogu Nakładów Rzeczowych KNR na wykonanie deskowania stopni schodów jest potrzebne 0,069 m³ desek grubości 25 mm na 1m³ betonu. Oblicz ile desek grubości 25 mm potrzeba na wbudowanie 20 m³ betonu? a) 0,069 m³. b) 0,345 m³. c) 0,690 m³. d) 1,380 m3.

23. W obmiarze robót należy

a) wyszczególnić materiały, podać zakres robót oraz ilość robót. b) opisać zakres prac, obliczyć ilość robót i wyszczególnić sprzęt. c) obliczyć ilość robót, podać jednostki miary i obliczyć wartość robót. d) wyszczególnić czynności technologiczne robót, podać ilość robót i jednostki miary.

24. Do wyrzynania ręcznego należy stosować piły z zębami trójkątnymi

a) prostymi, o kącie skrawania wynoszącym 90°. b) pochyłymi, o kącie skrawania większym od 90°. c) pochyłymi, o kącie skrawania mniejszym od 90°. d) symetrycznymi, o kącie skrawania większym od 90°.

25. Aby sporządzić zapotrzebowanie na materiały należy

a) podać ich ilości i jednostki miary. b) wskazać materiały i podać termin dostawy. c) napisać ich nazwy i podać wielkości nakładów. d) pogrupować je asortymentami oraz określić ich ilości.


KARTA ODPOWIEDZI Imię i nazwisko ............................................................................................................................ Wykonywanie podstawowych robót ciesielskich Zakreśl znakiem X poprawną odpowiedź.

Nr

zadania Odpowiedź Punkty

1 a b c d 2 a b c d 3 a b c d 4 a b c d 5 a b c d 6 a b c d 7 a b c d 8 a b c d 9 a b c d

10 a b c d 11 a b c d 12 a b c d 13 a b c d 14 a b c d 15 a b c d 17 a b c d 18 a b c d 19 a b c d 20 a b c d 21 a b c d 22 a b c d 23 a b c d 24 a b c d 25 a b c d

Razem:


6. LITERATURA 1. Kotwica J. : Konstrukcje drewniane w budownictwie tradycyjnym. ARKADY sp. z o.o.,

Warszawa 2005 2. Kowalczyk Z.,Loska F., Czarkowski M.: Kosztorysowanie w budownictwie. WSiP,

Warszawa 1995 3. Lenkiewicz W., Zdziarska – Wis I. : Technologia. Ciesielstwo. WSiP, Warszawa 1998 4. Mielczarek Z.: Budownictwo drewniane. ARKADY, Warszawa 1994 5. Mirski J.Z., Łącki K.: Budownictwo z technologią 2, WSiP, Warszawa 1998 6. Olczak S., Jędrejek W., Wiater W.: Poradnik cieśli wiejskiego. Budownictwo i Architektura,

Warszawa 1957 7. Panas J. (red.): Poradnik majstra budowlanego. ARKADY, Warszawa 2005 8. Pyrak S., Włodarczyk W.: Posadowienie budowli, konstrukcje murowe i drewniane,

Konstrukcje budowlane 3. WSiP, Warszawa 2000 9. Szymański E.: Materiałoznawstwo budowlane. WSiP, Warszawa 1999 10. Tauszyński K.: Budownictwo z technologią 1. WSiP, Warszawa 1984 11. Katalog Nakładów Rzeczowych nr 2-02 Konstrukcje budowlane, t.I, WACETOB Sp. z o.o.

Wyd. V , 2003 12. Katalog 2005/2006 Metabo Polska Sp. z o.o.

Polskie Normy: 13. PN-N-01255:1992 Barwy bezpieczeństwa i znaki bezpieczeństwa. 14. PN-N-01256/01:1993 Znaki bezpieczeństwa. 15. PN-N-01256/03:1993 Znaki bezpieczeństwa. Ochrona i higiena pracy. 16. PN-B-03150:2000 Konstrukcje drewniane. Obliczenia statyczne i projektowanie. 17. PN-75/D-96000 Tarcica iglasta ogólnego przeznaczenia. 18. BN-75/9220-01 Surowiec drzewny. Podział, pomiar, obliczenie miąższości i cechowanie.

Documents

Wykonywanie podstawowych robót ciesielskich 713[08].Z1 · − stosować podczas wykonywania robót podstawowe przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej