Wymiarowanie rysunków technicznych

Wymiarowanie rysunków technicznych

Opracował Robert Urbanik

Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h

© Robert Urbanik, Zespół Szkół Mechanicznych w Opolu

Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h

Wymiarowanie

• Wymiarowanie polega na określeniu wymiarów elementów na rysunku technicznym za pomocą liczb, linii i znaków wymiarowych. Sposób rozmieszczania znaków i liczb jest ściśle określony normami technicznymi.

• Generalnie wymiarowane są tylko rysunki wykonawcze. Na rysunkach złożeniowych dopuszcza się podawanie jedynie wymiarów gabarytowych i charakterystycznych.


Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h

Wymiarowanie

• Wymiarowanie powinno byd sporządzone w sposób umożliwiający jednoznaczne odczytanie zapisu konstruktora. Jednocześnie wymiarując należy przestrzegad norm rysunkowych i w wystarczającym stopniu wykazad się znajomością technologii wykonania przedmiotu, gdyż często warunkuje ona sposób prawidłowego określenia wymiarów.


Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h

Linie wymiarowe

• Linie wymiarowe pełnią na rysunku rolę pomocniczą i nie mogą go zaciemniad, dlatego zawsze są rysowane linią cienką.

• Liczby wymiarowe wpisywane są pismem technicznym, wszystkie liczby muszą mied jednakową wielkośd, dostosowaną do wielkości arkusza rysunkowego (zgodnie z PN).


Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h

Jednostki

• Na rysunkach technicznych maszynowych obowiązuje zasada ogólna, iż wszystkie wymiary podawane są wyłącznie w milimetrach.

• Znak jednostki *mm+ należy na rysunku pominąd.


Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h

Elementy wymiaru rysunkowego

POMOCNICZA LINIA WYMIAROWA

ZNAK OGRANICZENIA LINIA WYMIAROWA

78

LICZBA WYMIAROWA


Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h

Znaki ograniczenia

Znakiem ograniczenia może byd:

Strzałka zaczerniona

Strzałka otwarta

Ukośna kreska pod kątem 450

Czarna kropka

Długośd grota strzałki winna wynosid 4-8 grubości linii rysunkowej (nie mniej niż 2,5mm), długośd grotów

wszystkich wymiarów winna byd identyczna.

Ukośne kreski winny mied długośd ok.3,5mm, stosuje

się je tylko gdy nie ma możliwości umieszczenia

strzałek a także na rysunkach

architektonicznych.


Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h

Znaki ograniczenia linii wymiarowych A B

C D

A. STRZAŁKA OTWARTA

B. STRZAŁKA ZACZERNIONA

C. KRESKA UKOŚNA

D. KROPKA


Jeśli stosuje się sposób (b) lub (c) to na zewnątrz ostatnim znakiem ograniczenia musi byd strzałka.

Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h

Grafika wymiarów rysunkowych 1

0

7

7 2

-4

Prawidłowe odstępy linii wymiarowych


Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h

Grafika wymiarów rysunkowych

57

2 57 mm

Na rysunkach technicznych nie podaje się jednostek (miana). Na rysunku maszynowym wymiary określa się w mm zaś na budowlanym w cm.

Liczby wymiarowe umieszcza się na wysokości 0,5-2 mm ponad linią wymiarową. W miarę możliwości wymiar powinien byd wpisany symetrycznie (na środku).


Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h


Wymiary kątowe podaje się w stopniach, minutach i sekundach stosując zapis skrótowy. 77040’12”


Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h


Linia pomocnicza winna byd prostopadła do wymiarowanego zarysu, zaś linia wymiarowa równoległa do niego.

ŹLE

ŹLE

dobrze


Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h


Dopuszczalny przypadek kreślenia linii pomocniczej wymiarowej skośnie w stosunku do wymiarowanego zarysu.

Dopuszczalny przypadek krzyżowania się linii wymiarowych.



88

88

Wymiarowanie z użyciem dwóch linii pomocniczych

Wymiarowanie z użyciem jednej linii pomocniczej

Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h



88 88

Wymiarowanie bez użycia linii pomocniczych

Wymiarowanie z użyciem osi symetrii

Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h


Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h


Wymiarowanie od krawędzi teoretycznych


Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h

Typy wymiarów

Wymiary zewnętrzne

Wymiary wewnętrzne


Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h

Typy wymiarów

Wymiary mieszane

Wymiary pośrednie


Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h

Wskazówki dotyczące grafiki wymiarowej DOBRZE ŻLE

58 58

Korzystnie jest centralne umieszczanie wymiaru , za wyjątkiem przypadków gdy komplikuje to jego odczytanie i interpretację.

58,5 58,5


Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h


8 8

Linia wymiarowa nie może byd przerywana.


Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h

Wskazówki dotyczące grafiki wymiarowej

DOBRZE ŻLE

Generalnie groty strzałek należy umieszczad na średnicach kół wewnętrznie.



W przypadku małych wymiarów strzałki lepiej usytuowad po zewnętrznej stronie wymiaru (wewnątrz może nie byd miejsca na 2 długości grota).

Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h



W przypadku braku miejsca można pomijad niektóre groty strzałek , traktując groty wewnętrzne sąsiedniego wymiaru jako groty zewnętrzne dla wymiaru położonego obok.

Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h


Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h


DOBRZE ŻLE

3,5

Małe wymiary winny byd umieszczone dla lepszej czytelności po zewnętrznej stronie znaków ograniczenia.

3,5


Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h


Linie wymiarowe i pomocnicze linie wymiarowe nie powinny się przecinad. Należy zatem zaczynad wymiarowanie od wymiarów największych.


Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h


DOBRZE ŻLE

Linie wymiarowe i pomocnicze linie wymiarowe nie powinny także przecinad linii krawędziowych (grubych).


Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h


Na ogół każda linia wymiarowa służy do podania tylko jednego wymiaru. Nie należy używad jednej linii do wymiarowania różnych elementów aby uniknąd niejednoznaczności.



DOBRZE ŻLE

Linia wymiarowa nie może byd przedłużeniem żadnej innej linii rysunkowej.



Linia wymiarowa nie może pokrywad się z żadną inną linią rysunkową.

f55



W przypadku wymiarowania zarysu łukowego linie pomocnicze są krzywymi będącymi przedłużeniem tego zarysu.


Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h


Przy wymiarowaniu cięciwy łuku linie wymiarowe muszą byd proste i równoległe do tej cięciwy, zaś linie pomocnicze winny byd do niej prostopadłe.


Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h


DOBRZE ŻLE

Przy wymiarowaniu kąta linia wymiarowa tworzy łuk okręgu zatoczonego z wierzchołka wymiarowanego kąta.


Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h


DOBRZE ŻLE

Groty strzałek nie powinny byd przecięte przez żadne linie rysunkowe.


Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h


DOBRZE ŻLE

Strzałek ani innych znaków ograniczenia linii wymiarowych nie wolno stawiad w miejscach załamywania linii zarysu przedmiotu.


Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h


Liczba wymiarowa musi byd położona nad linią wymiarową.

57

47

57

57

47

4

7

57

47


Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h


3,5

12

21

32

44

3,5

12

21

32 44

Przy dużej liczbie wymiarów usytuowanych bezpośrednio jeden nad drugim korzystnie jest umieszczad je naprzemiennie.


Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h

Kierunki wpisywania wymiarów

Zabroniony kierunek

wpisywania liczb wymiarowych

Błędne kierunki wymiarowania


Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h

Kierunki wpisywania wymiarów

Wszystkie wymiary powinny byd tak umieszczone aby dało się je rozpoznad w jednym z dwóch dopuszczonych kierunków czytania rysunku.

89

89


Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h

Kierunki wymiarowania

Wymiar czytelny od prawej strony

Wymiar czytelny od dołu rysunku

46

123


Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h


Porządkując łaocuchy wymiarowe należy starad się umieszczad poszczególne wymiary składowe na tym samym poziomie.


Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h


Wszystkie liczby wymiarowe na całym rysunki winny byd wpisane cyframi o tej samej wielkości.

209 57

287

88

26

209 57

287 8

8

26


Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h


Nie należy umieszczad liczb wymiarowych bezpośrednio and znakami ograniczającymi te linie.

12,45 12,45


Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h


W przypadku sąsiednie położonych wielu drobnych wymiarów liczby można wpisywad naprzemiennie- nad i pod linią wymiarową.

3 11 7 11 12

2 2 2 2

3 11 7 11 12 2 2 2 2


Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h


Na zakreskowanych przekrojach należy unikad rysowania linii wymiarowych równoległych do kierunku kreskowania.


Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h


Liczby wymiarowe nie mogą byd przecięte przez żadne inne linie wymiarowe (na przekrojach należy miejscowo przerwad kreskowanie).


Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h

Kierunki wpisywania wymiarów DOBRZE ŻLE

24 24

16

0

16

0

55

34 34 4

2 4

2

120

120 © Robert Urbanik, Zespół Szkół Mechanicznych w Opolu

Nie wolno wpisywad wymiarów w skreślonych kierunkach

W razie konieczności można wymiar wpisad na linii odniesienia

Praktyczne wskazówki przy wymiarowaniu DOBRZE ŻLE

Należy unikad długich łaocuchów wymiarowych. Wydłużanie ilości szeregowo ustawionych ogniw powoduje spadek dokładności i narastanie błędów pomiarowych oraz wykonawczych. Korzystniejszy jest układ wymiarowania równoległego lub mieszanego, w którym stosowane łaocuchy są na tyle krótkie, iż nie powodują zbytniego pogorszenia precyzji wykonania przedmiotu.


Praktyczne wskazówki przy wymiarowaniu DOBRZE ŻLE

Za powierzchnię bazową, to jest tą od której podaje się wiele kolejnych wymiarów należy przyjmowad taką płaszczyznę lub krawędź, której usytuowanie ułatwi wykonanie pomiarów.


Podstawowe oznaczenia wymiarowe

F- oznaczenie średnicy

R- oznaczenie promienia


Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h


SF- oznaczenie średnicy kuli

SR- oznaczenie promienia kuli


Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h


X- oznaczenie grubości przedmiotów płaskich

- oznaczenie długości łuku

X2,5

36


Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h


-długośd elementu w rozwinięciu


Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h


-długośd boku kwadratu 5

5


Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h

Podstawowe oznaczenia wymiarowe (55) –wymiar pomocniczy (orientacyjny, nie zamykający łaocucha wymiarowego)

188

69 99

70 (29)


Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h


6 12-długośd boku wielokąta

6

1

2

6 12

źle

dobrze

6-oznacza liczbę kątów 12- odległośd pomiędzy bokami naprzeciwległymi

Nieprawidłowe wymiarowanie: w ten sposób podajemy przekątną a nie odległośd pomiędzy bokami.


Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h


2- wymiar niezgodny z podziałką obowiązującą na danym rysunku

223 124

531

0,9


Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h


2%- wymiar zbieżności

2,5%


Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h


2%- wymiar pochylenia

2,5%


Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h

Podstawowe zasady wymiarowania wg PN

200

60 30 110

I)Zasada nie zamykania łaocuchów wymiarowych wymaga by ze względów technologicznych jedno z ogniw łaocucha wymiarowego pozostawało otwarte. Zwykle pomija się ten wymiar, który jest najmniej ważny i którego rzeczywista wartośd nie wpływu na działanie elementu, ewentualnie ten, który jest najtrudniejszy do zmierzenia.


Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h


200

60 80

Zauważmy, że zasada niezamykania łaocucha nie oznacza dosłownie, że brak musi byd jednego wymiaru. Na tym szkicu brak jednego wymiaru, a zasada została złamana. Ze względu bowiem na symetrię jest oczywiste, iż: 200-80=120, a zatem po obu stronach wymiar krawędzi oznaczonej jako A musi wynosid 60 mm (należy więc go usunąd).


A

Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h


Łaocuch wymiarowy prosty (zamknięty w sposób niezgodny z PN)

Łaocuch wymiarowy kątowy (zamknięty).

Łaocuch wymiarowy złożony (także zamknięty).


Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h


II)Zasada nie powtarzania wymiarów mówi, że nie wolno powtórzyd tego samego wymiaru na rysunku (nawet na innych rzutach). W tym przypadku wymiar się nie powtórzył dosłownie, ale wartośd 70 wynika z promienia R35).

70


Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h


III)Zasada nie podawania wymiarów oczywistych wymaga pomijania tych wymiarów, które można określid na podstawie innych lub które wynikają bezpośrednio z przebiegu linii rysunkowych.

450 2

00


Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h


IV)Zasada porządkowania wymiarów wymaga, by wymiary dotyczące tego samego szczegółu konstrukcyjnego umieszczad blisko siebie, najlepiej na jednym rzucie.

F35

F25 1

9

28

8

8

32

16

0


Systemy wymiarowania 1. Wymiarowanie w układzie szeregowym. Wszystkie wymiary ułożone są

w jednej linii tworząc tzw. łaocuch wymiarowy (szereg). Ponieważ długie łaocuchy powodują pogorszenie dokładności wykonania, system taki stosowany jest raczej wtedy, gdy istotna jest dokładnośd wzajemnego położenia sąsiednich elementów względem siebie, nie zaś zewnętrznych baz wymiarowych.


Systemy wymiarowania 2. Wymiarowanie w układzie równoległym. Wszystkie wymiary ułożone są

równolegle do siebie i mierzone od jednej powierzchni bazowej. Dokładnośd każdego wymiaru jest wynikiem pojedynczego pomiaru i nie zależy od wymiarów sąsiednich. System stosowany gdy istotna jest dokładnośd położenia detali względem zewnętrznych baz, nie zaś sąsiednich elementów.


Systemy wymiarowania 3. Wymiarowanie w układzie mieszanym. Częśd wymiarów tworzy krótkie

łaocuchy, częśd jest zaś do siebie wzajemnie równoległa. System stanowi połączenie obu poprzednich metod i łączy ich zalety- stosunkowo krótkie łaocuchy zapewniają małe odchylenie od pożądanej wartości wymiaru zaś równoległośd części wymiarów zapewnia ich dokładnośd względem bazy. System ten jest też najczęściej stosowany w budowie maszyn.


Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h

DOBRZE ŻLE

Położenie otworów określa się zawsze względem ich środka nie zaś obwodu.

Praktyczne wskazówki przy wymiarowaniu

70

60

40

30


Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h DOBRZE ŻLE

Należy unikad wymiarowania od linii teoretycznych.



Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h DOBRZE ŻLE

Należy podawad wymiary łatwo mierzalne i wygodne do sprawdzenia (łatwiej zmierzyd średnicę niż promieo).



Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h

DOBRZE ŻLE

Należy unikad wymiarowania zarysów niewidocznych, rysowanych linią kreskową.



Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h DOBRZE ŻLE

Nie należy wymiarowad bezpośrednio miejsca przechodzenia linii prostej w łuk ze względu na trudnośd wyznaczenia kraocowego punktu prostej. W tym

przypadku najlepiej posłużyd się promieniem łuku i określid położenie jego środka.



Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h

DOBRZE ŻLE

Przy wymiarowaniu wewnętrznych detali należy pamiętad o podaniu wymiarów umożliwiających usytuowanie tych elementów względem innych zarysów

przedmiotu.



Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h DOBRZE ŻLE

Przy wymiarowaniu łuków stycznych do prostopadłych krawędzi przedmiotu nie trzeba podawad położenia środka okręgu, którego łuk jest fragmentem,

gdyż tylko jeden łuk o określonym promieniu można wpisad stycznie do prostych przecinających się pod kątem prostym.



Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h DOBRZE ŻLE

Przy wymiarowaniu łuków nie stycznych do krawędzi przedmiotu niezbędne jest z kolei określenie położenia środka , z którego zatoczony został łuk.



Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h

DOBRZE ŻLE

Należy unikad wpisywania wymiarów w wewnętrzne zarysy przedmiotu. Powoduje to zwykle przecinanie się linii wymiarowych z innymi liniami

wymiarowymi i konturowymi, a poza tym pogarsza czytelnośd rysunku i utrudnia jego zrozumienie.



Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h

DOBRZE ŻLE

Przy wymiarowaniu rzutów, na których zastosowano przerwanie, linia wymiarowa musi byd ciągła.



Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h

DOBRZE ŻLE

Jeśli wymiar umieszczony jest centralnie należy w jego okolicy przerwad linię osi symetrii dla polepszenia czytelności liczb wymiarowych.


F6

0

F6

0


Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h

Zagadnienia szczególne :wymiarowanie na półwidoku

F4

6

F3

9

F3

4

znaki symetrii


Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h

Zagadnienia szczególne :dużych promieni

Duży promieo, o środku położonym poza obszarem rysunku, może byd umownie skrócony poprzez załamanie linii.


Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h

Zagadnienia szczególne :wymiarowanie grupowe

A

B

A=F39 B=F51

W przypadku większej liczby średnic o takim samym wymiarze, można otwory takie oznaczyd symbolem literowym i obok rysunku podad jego objaśnienie.


Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h

Zagadnienia szczególne :wymiarowanie tabelaryczne

A B C D

F 30 27 24 52

x 41 50 72 123

y 39 87 58 74

A

B

C D

y

X

Wymiary otworów podane są w układzie współrzędnych prostokątnych. W ten sposób unika się wprowadzania znacznej liczby linii wymiarowych, liczb i strzałek.


Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h

Zagadnienia szczególne : wymiarowanie zarysu powtarzającego się

25 15

6x40(=240)


Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h

Wymiarowanie zarysów złożonych


12

15

7x15(=105)

66

,5

58

63

54

67

,8

71

70

67

,2

Wymiarowanie rysunków technicznych

Opracował Robert Urbanik

Wym

iaro

wan

ie r

ysu

nkó

w t

ech

nic

znyc

h


Documents

Wymiarowanie rysunków technicznych