WYNAGRODZENIA 2016 SĄDOWYCH BIEGŁYCH - Forensic …forensicwatch.pl/web/pliki/baza-wiedzy/Opracowania/Wynagrodzenia... · oraz efektywność, a także wielkość zatrudnienia biegłych

€kr

kr zł £€

₣

$₽₺ ₴$WYNAGRODZENIA

SĄDOWYCH2016

POLSKA NA TLE KRAJÓW EUROPEJSKICH

BIEGŁYCH

£¥

zł

Wynagrodzeniabiegłychsądowych

Polskanatlekrajóweuropejskich

2 Wynagrodzeniabiegłychsądowych

Egzemplarzbezpłatny,sfinansowanywramachprojektuForensicWatch[2014-2016]

Niniejszyraportjestdostępnynastronieprojektuwww.forensicwatch.pl

Projekt Forensic Watch (nr E2/2162) jest realizowany przez Fundację EuropejskieCentrum InicjatywwNaukachSądowych (EFIC)przywsparciu finansowymzFunduszyEuropejskiego Obszaru Gospodarczego w ramach programu „Obywatele dlaDemokracji” zarządzanego przez Fundację im. Stefana Batorego oraz Polską FundacjęDzieciiMłodzieży.Projektmacharakterogólnokrajowyidotyczyobywatelskiejkontroliw obszarze działania biegłych sądowych. Partnerem w projekcie jest Centrum NaukSądowychUniwersytetuWarszawskiego.

Wydawca:FundacjaEFICul.AlejaWyzwolenia3/5lok.29;00-572Warszawawww.efic.ple-mail:[email protected]

Redakcjamerytoryczna: PawełRybicki

Redakcjaedytorska: MarekPękała

Projektgraficznyokładki: JakubStrzeliński

ISBN978-83-943121-2-1

WszystkiemateriałypodlegająlicencjiCreativeCommons:Uznanieautorstwa–natychsamychwarunkach3.0Polskahttp://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/pl/

3

Spistreści

1. STRESZCZENIE....................................................................................................................................................5

2. AUTORZY...........................................................................................................................................................6

3. OFORENSICWATCH...........................................................................................................................................7

WPROWADZENIE.................................................................................................................................................................7KONTROLOWANIEKOMPETENCJIBIEGŁYCH................................................................................................................................7BUDOWANIEŚWIADOMOŚCIOBYWATELSKIEJ.............................................................................................................................7WSPIERANIENIESŁUSZNIESKAZANYCH......................................................................................................................................8

4. SYSTEMWYNAGRADZANIABIEGŁYCHSĄDOWYCHWPOLSCE............................................................................9

WPROWADZENIE.................................................................................................................................................................9STANPRAWNYWZAKRESIEWYNAGRADZANIAPRACYBIEGŁYCHSĄDOWYCHWPOLSCE.....................................................................10OCENAREGULACJIIWYBRANEPROBLEMY...............................................................................................................................17PODSUMOWANIE...............................................................................................................................................................21

5. WYNAGRODZENIEBIEGŁYCHSĄDOWYCHASTAWKIRYNKOWE.......................................................................23

WPROWADZENIE...............................................................................................................................................................23BADANIERYNKU................................................................................................................................................................24PODSUMOWANIE...............................................................................................................................................................27

6. EUROPEJSKIESYSTEMYWYNAGRADZANIAPRACYBIEGŁYCHSĄDOWYCH........................................................28

WPROWADZENIE...............................................................................................................................................................28AUSTRIA..........................................................................................................................................................................28CHORWACJA.....................................................................................................................................................................29CZECHY............................................................................................................................................................................30HISZPANIA........................................................................................................................................................................31HOLANDIA........................................................................................................................................................................31NIEMCY...........................................................................................................................................................................32PORTUGALIA.....................................................................................................................................................................32ROSJA..............................................................................................................................................................................33WĘGRY............................................................................................................................................................................34ANGLIAIWALIA................................................................................................................................................................34PODSUMOWANIE...............................................................................................................................................................35

7. UWARUNKOWANIAMAKROEKONOMICZNEWYNAGRODZEŃBIEGŁYCHSĄDOWYCH–PORÓWNANIEMIĘDZYNARODOWE.................................................................................................................................................37

WPROWADZENIE...............................................................................................................................................................37WYDATKINASĄDY.............................................................................................................................................................37ZATRUDNIENIEIWYNAGRODZENIEWSĄDOWNICTWIE...............................................................................................................41OBCIĄŻENIEIEFEKTYWNOŚĆSĄDÓW......................................................................................................................................44PODSUMOWANIE...............................................................................................................................................................47

8. WNIOSKIIREKOMENDACJE..............................................................................................................................48

WNIOSKI..........................................................................................................................................................................48REKOMENDACJE................................................................................................................................................................49

ANEKS......................................................................................................................................................................51

BIBLIOGRAFIA..........................................................................................................................................................52

RECENZJA.................................................................................................................................................................55


5Streszczenie

1. StreszczeniePrezentujemyPaństwukolejny,trzecijużraportopracowanywramachForensicWatch.Tymrazemjestonpoświęcony szeroko dyskutowanemuproblemowiwynagrodzeń biegłych sądowych.Wdyskusjach bardzoczęstopodnoszonyjestargument,żewynagrodzenieoferowanezawykonywaniefunkcjibiegłegosądowegojestnieatrakcyjnedlawysokiejklasyspecjalistówzwieludziedzin.

Opinia biegłego stanowi jedno z podstawowych źródeł dowodowych możliwych do wykorzystaniawpostępowaniach sądowych. W praktyce jest to często wykorzystywany dowód. W konsekwencji,odjakości pracybiegłego, stosowanychprzezniegometodbadawczychoraz sposobu,wjaki zaprezentujeon swą opinię na sali sądowej zależy bardzowiele. Istotne jestwięc, by osoby pełniące funkcję biegłegosądowego prezentowały wysokie kompetencje zawodowe, rozumiane jako odpowiednie formalnewykształceniew danej dziedzinie biegłości, doświadczenie,warsztat pracy oparty nametodach zgodnychzewskazaniaminaukiorazodpowiednieumiejętnościkomunikacyjneipredyspozycjeetyczne.

ZasadniczączęśćRaporturozpoczynarozdziałSystemwynagradzaniabiegłychsądowychwPolsce,wktórymopisujemykształtowaniesięprzepisówregulującychkwestięwynagrodzeńbiegłychsądowych.Wskazujemytakże dlaczego pozyskanie osób o najwyższych kwalifikacjach, w uwarunkowaniach wynikającychzobowiązujących regulacji nie zawsze jestmożliwe.Wielce znamienna jest tu, obszerniej cytowana przeznaswtymrozdziale,wypowiedźwiceprezesaSąduRejonowegowWołominie:dramatycznybrakchętnychwniektórychdziedzinachdopełnienia funkcji biegłych sądowych (…) jest spowodowanywgłównejmierzezdecydowaniezbytniskimistawkamiwynagrodzeń(…),nieodpowiadającyminawetwprzybliżeniurealiomrynkowym (…). Tymczasem palącym dlawielu sądów problemem jest już nie tylko zgłaszanie sięwwieluspecjalnościachnalistybiegłychsądowychosóbniebędącyminajlepszymifachowcamiwswojejdziedzinie,ale dosłownie brak jakichkolwiek biegłych z niektórych dziedzin i bez znaczącego podniesienia stawekwynagrodzeniaproblemutegosięnierozwiąże.

Wkolejnymrozdzialepodjęliśmypróbęporównaniastawekwynagrodzeńdlabiegłychsądowychzkosztamizlecenia porównywalnych usług na wolnym rynku. Dokonaliśmy porównania dla niektórych czynnościwymienionych w Rozporządzeniu ministra sprawiedliwości w sprawie określenia stawek wynagrodzeniabiegłych, taryfzryczałtowanychorazsposobudokumentowaniawydatkówniezbędnychdlawydaniaopinii,zodpowiadającą im ofertą komercyjną. Do porównania wybraliśmy cztery usługi z różnych dziedzin(psychologia, geodezja, kartografia, badania laboratoryjne).Uzyskanewnaszymbadaniuwyniki pokazują,żeśredniestawkioferowanebiegłymsądowymsąwyraźnieniższeodstawekrynkowych.

W kolejnym rozdziale, zatytułowanym Europejskie systemywynagradzania pracy biegłych przedstawiamyinformacje na temat zasad wynagradzania biegłych w niektórych państwach europejskich, wskazującpodstawowe sposoby ustalania ich wynagrodzenia, przeciętne i orientacyjne stawki wynagrodzeń orazniektóre kwestie poboczne, dotyczące np. możliwości odzyskiwania przez biegłego zwrotu poniesionychkosztów.W rozdziale tymopisujemy rozwiązania funkcjonującewAustrii, Chorwacji, Czechach,Hiszpanii,Holandii,Niemczech,Portugalii,Rosji,naWęgrzechorazwAngliiiWalii.

Zpowyższymrozdziałemściślekorespondujenastępny–Uwarunkowaniamakroekonomicznewynagrodzeńbiegłych sądowych – porównanie międzynarodowe. Uznaliśmy bowiem, że analizując systemywynagradzania biegłych warto się przyjrzeć także ich otoczeniu makroekonomicznemu. W tym rozdzialezaprezentowaliśmywybranewskaźnikimakroekonomicznedotyczącesądownictwawkrajachczłonkowskichUnii Europejskiej. Przedstawione dane obejmują zagregowane wydatki na sądy, ich strukturęorazefektywność,atakżewielkośćzatrudnieniabiegłychsądowychisędziów.

ZasadniczączęśćraportukończąWnioskiirekomendacje.


2. Autorzy

Paweł Rybicki, prezes Fundacji EFIC, dyrektor Programu Forensic Watch. Jest wieloletnim praktykiemwzakresie zarządzaniakompetencjamiwnaukach sądowych, inicjatoremuznanychprzedsięwzięćnapoluorganizacjipracy,standaryzacjiizarządzaniajakościąwnaukachsądowych.

Marek Pękała, wiceprezes EFIC. Posiada olbrzymie doświadczenie praktyczne w naukach sądowych,począwszy odprowadzenia oględzin miejsc zdarzeń, poprzez pełnienie funkcji opiniodawczych w ramachprocesukarnego,kończącnazarządzaniulaboratoriumkryminalistycznym.

PiotrKarasekjestekspertemEFIC.AbsolwentWydziałuPrawaiAdministracjiUniwersytetuWarszawskiego,doktorantwKatedrzeKryminalistykitejuczelni.RównoleglejestaplikantemadwokackimWarszawskiejIzbyAdwokackiej.

MarlenaSyliwoniuk, jestekspertkąEFIC.Ukończyłamiędzykierunkowestudiaekonomiczno-menedżerskiena Wydziale Nauk Ekonomicznych i Wydziale Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego, obecnie JuniorResearchAssistantwDigitalEconomyLab(DELab)UW.

MichałPaliński,ekspertEFIC,ukończyłstudiaekonomicznenaWydzialeNaukEkonomicznychUniwersytetuWarszawskiego,obecniepracujejakoJuniorResearchAssistantwDigitalEconomyLab(DELab)UW.

Niniejszy, trzeci z kolei raport Forensic Watch, podchodzi do problematyki funkcjonowania polskiegosystemu biegłych sądowych wielopoziomowo. Przeanalizowano w nim szczegółowo liczne obszary tegosystemu, począwszy od uwarunkowań prawnych wynagrodzeń biegłych sądowych, historycznychiobecnych,pospecyfikęwynagrodzeńbiegłychwinnychkrajachicharakterystykęporównawcząaspektówekonomicznychsystemówsądowych.

(…)Świadomośćtego,żestawkiwynagrodzeńbiegłychsądowychwPolscesązbytniskieistniałaoddawnawgrupie interesariuszy wymiaru sprawiedliwości, brakowało jednak merytorycznej, popartej dowodamiargumentacji. Lukę tę znacząco wypełnia interdyscyplinarne opracowanie praktyków i teoretyków –ekspertówForensicWatch.

Fragmentzrecenzjiprof.UW.drhab.KatarzynyŚledziewskiej

7OForensicWatch

3. OForensicWatch

Wprowadzenie

Program Fundacji EFIC pod nazwą ForensicWatchpowstałw 2014 r. Głównympowodembyły nasilającesięsygnałyoniskichkompetencjachosób,którewramachwymiarusprawiedliwościpełniąfunkcjębiegłychsądowych.Zbiegłosiętozzapowiedziąwprowadzeniawżycienowejprocedurykarnejwyrównującejprawastron do prezentowania dowodów przed sądem, w tym także opinii biegłych. Faktycznie, wprowadzony1lipca2015r.nowymodelprocesukarnegopowodowałwzrostznaczeniabiegłych,zmianataniesprawiałajednak podniesienia poziomu jakości ich działań. Nie doszło bowiem do równoległego uchwalenianowoczesnejidopasowanejdowspółczesnychwyzwańustawyobiegłych,pomimoiżpodejmowanoszeregpróbzmianytejsytuacji,ocowalczyłyzarównośrodowiskaprawnicze,jakteżsamibiegli1.Obecnie,od15kwietnia 2016 r., z powrotem obowiązuje inkwizycyjnymodel postępowania karnego. Ustawa o biegłychwciążniejestuchwalona.

Wprowadzenieprocedurykontradyktoryjnejbyłodobrymuzasadnieniempodjęciadziałańzzakresukontroliobywatelskiejwobszarzebiegłychsądowych, jednakniebyłouzasadnieniemjedynym.Problemyzwiązanezfunkcjonowaniem biegłych sądowych i jakością wykonania zlecanych im zadań są bowiem niezależneodmodelupostępowania.ProgramForensicWatchstarasięznaleźćrozwiązaniatychproblemów,wramachtrzechrealizowanychobecnieprojektów.

Kontrolowaniekompetencjibiegłych

PierwszywPolsceprojektForensicWatch jestpoświęconyoceniekompetencjibiegłychsądowychijakościopinii wydawanych na potrzeby wymiaru sprawiedliwości. W ramach projektu rozwijamy ideęnowoczesnego, łatwo dostępnego i uniwersalnego narzędzia służącego bezstronnej ocenie kwalifikacjibiegłych i monitorowaniu jakości ich pracy. Narzędzie dostępne jest na stronie www.forensicwatch.pl.Projekt ten ma na celu zarówno pobudzenie społeczeństwa obywatelskiego w obszarze nauk sądowych,aletakże wsparcie prezesów sądów przy tworzeniu list biegłych sądowych. Częścią projektu jest takżeniniejszy raport „Wynagrodzeniabiegłych sądowych”.Najwyższą jakość realizowanychw ramachprojektupracnaukowo-badawczychzapewniawspółpracazCentrumNaukSądowychUniwersytetuWarszawskiego.Projektjestrealizowanyod2014r.

Budowanieświadomościobywatelskiej

Rozpoczęty w 2015 r. projekt o charakterze ogólnokrajowym, obejmuje dwamoduły. Celem pierwszegoznich jest wdrożenie w praktyce społecznej kontroli nad działalnością biegłych sądowych, szczególniewtrakcie rozpraw przed sądami, podczas których biegli prezentują swoje opinie. W ramach tej częściprojektu, wspólnie z Fundacją Court Watch Polska uruchomiliśmy system obserwowania pracy biegłychsądowychna salach sądowych.Drugimodułobejmuje różnorodnedziałania zmierzającedo informowania

1 W kontekście niniejszego raportu należy przytoczyć komentarz, iż „najczęściej na przeszkodzie stawałaperspektywa poniesienia znacznych wydatków związanych z koniecznością większej profesjonalizacji systemuopiniowania(…)”, por. J. Ferenz, Biegli do reformy, Na Wokandzie 21/2014, http://nawokandzie.ms.gov.pl/numer-21/wokanda-numer-21/biegli-do-reformy.html,dostępwdniu15kwietnia2015r.


opinii publicznej o zasadach procedury karnej oraz oznaczeniu dowodu naukowego, a także działaniarzecznicze zmierzające do wprowadzenia przepisów ustawowych skutecznie regulujących wykonywanieprzez biegłych sądowych ich obowiązków. W ramach projektu stworzyliśmy portal internetowywww.forensicwatch.pl przedstawiający różne kwestie związaneznaukami sądowymi oraz pracąbiegłych sądowych.Projekt jest realizowanywewspółpracy zFundacjąCourtWatchPolskaorazCentrumNaukSądowychUniwersytetuWarszawskiego.

Wspieranieniesłusznieskazanych

Projekt realizowany od 2015 r., dotyczący pomyłek wymiaru sprawiedliwości spowodowanychniestosowaniem, bądź niewłaściwymwykorzystywaniem przez biegłych sądowych osiągnięć współczesnejnauki.Wramachprojektupoddajemyanaliziepolskieizagranicznepostępowaniasądowe,którezakończyłysię wydaniem niesłusznego wyroku z powodu niewłaściwie przeprowadzonych badań. Na tymtleformułujemyrekomendacjedotyczącezapobieganiabądźnaprawypomyłeksądowychspowodowanychprzyjęciem błędnych dowodów naukowych. W ramach projektu współpracujemy z różnymi krajowymiizagranicznymiinstytucjamiiorganizacjami,posiadającymiszerokiedoświadczeniewomawianymobszarze.

9SystemwynagradzaniabiegłychsądowychwPolsce

4. SystemwynagradzaniabiegłychsądowychwPolsce

Wprowadzenie

Instytucjabiegłegosądowego,zarównofigurującegonaliściebiegłychsądowych,jakipowoływanegoadhocprzezwłaściwy organ procesowy, stanowi niezwykle istotny element potencjalnie każdego postępowaniasądowego. Doniosła rola biegłych sądowychwynika z faktu, że stanowią oni źródło dowodowe, a dowódprzeprowadzany z ich opinii dotyczący istotnych dla danej sprawy okoliczności faktycznychma nierzadkofundamentalne znaczenie dla wyniku procesu. Warto przy tym podkreślić, że w procedurze karnejkorzystanie z pomocy biegłego ma dla sądu charakter obligatoryjny, każdorazowo kiedy stwierdzenieistotnychdlasprawyokolicznościwymagawiadomościspecjalnych.Naobowiązkowośćpowołaniabiegłegowskazujewprosttreśćart.193kodeksupostępowaniakarnego(k.p.k.)2.Wzakresieprocedurycywilnejczyadministracyjnej redakcja przepisów odnoszących się do powoływania biegłego, odpowiednio: art. 278kodeksu postępowania cywilnego (k.p.c.)3 i art. 84 kodeksu postępowania administracyjnego (k.p.a.)4 niejesttakstanowcza,jednakżedoktrynaraczejzalecazwracaniesiędobiegłegoilekroćwymaganewsprawiesąwiadomości specjalne5. Pojęcie posiadaniawiadomości specjalnych jest natomiast zwykle definiowanejakoposiadaniewiedzyiumiejętnościniedostępnychprzeciętniewykształconemuczłonkowispołeczeństwao średnim doświadczeniu życiowym6. W niniejszym opracowaniu, oileniezostanie wskazane inaczej,przedstawioneinformacjedotyczyćbędągłówniewystępowaniabiegłychwprocedurzekarnej.Procedurętęprzyjęto jako podstawową dla zagadnienia biegłych sądowych ze względu na tradycyjne przywiązaniedziedziny prawa karnego do jakości i rzetelności postępowania dowodowego, niezwykle wysokie kosztyspołecznepomyłeksądowych (także tychwynikającychznieprawidłowości związanychzfunkcjonowaniembiegłych)orazzewzględunadostępnośćdanychwtymzakresie.

Wrazzpostępującymrozwojemtechnologicznymrośniestopieńskomplikowaniawieluzagadnień,zktórymizwiązanesąistotnedlaprocesówsądowychokolicznościfaktyczne,wrozumieniuart.193k.p.k.,278k.p.c.czy 84 k.p.a. Naturalnym tego skutkiem jest coraz częstsza konieczność korzystaniawprocesie z pomocybiegłych. Z jednej strony, jak słusznie zauważano już ponad 15 lat temu – poziom przeciętnegowykształceniawspołeczeństwie stalewzrasta,a tymsamymwzrasta teżpoziomodktóregozaczynają się„wiadomości specjalne”. Z drugiej zaś strony pogłębianie się specjalizacji w wielu dziedzinach naukipowoduje częstszą potrzebę sięgania po pomoc biegłych7. Rzeczywiście, zgodnie z szacunkowymi danymiprzedstawionymiwraporcieNajwyżejIzbyKontroli,pomiędzysamymrokiem2012a2013nastąpiłznaczny

2 Zob.Art. 193§1Ustawy zdnia6 czerwca1997 r.Kodekspostępowania karnego (Dz.U. 1997, nr 89poz. 555zezm.): Jeżeli stwierdzenie okolicznościmających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawywymagawiadomościspecjalnych,zasięgasięopiniibiegłegoalbobiegłych.3 Zob.Art.278§1Ustawyzdnia17listopada1964r.Kodekspostępowaniacywilnego(Dz.U.1964,nr43poz.296ze zm.): W wypadkach wymagających wiadomości specjalnych sąd po wysłuchaniu wniosków stron co do licznybiegłychiichwyborumożewezwaćjednegolubkilkubiegłychwceluzasięgnięciaichopinii.4 Zob. Art. 84 §1Ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r.Kodeks postępowania administracyjnego (Dz.U. 1960, nr 30poz.168zezm.):Gdywsprawiewymaganesąwiadomościspecjalne,organadministracjipublicznejmożezwrócićsiędobiegłegolubbiegłychowydanieopinii.5 A.Kegel,Z.Kegel,Przepisyobiegłychsądowychtłumaczachispecjalistach–komentarz,Kraków2004,s.18.6 Zob.T.Tomaszewski,Dowódzopiniibiegłegowprocesiekarnym,Kraków2000,s.9.,por.:WyrokSNzdnia15kwietnia1976r., sygn.akt IIKR48/76,OSNKW1976,nr10-11,poz.133,oraz:WyrokSNzdnia23 listopada1982r.,sygn.aktIIKR186/82,OSNPG1983,nr5,poz.59.7A.Kegel,Z.Kegel,op.cit.,s.16,za:T.Tomaszewski,op.cit.,s.10.


– ponad 13% - wzrost liczby postępowań w których wydano przynajmniej jedną opinię8. Koniecznośćczęstego sięgania po opinie biegłych naturalnie pociąga za sobą skutki finansowe. Zgodnie z danymiMinisterstwa Sprawiedliwości,wydatki Skarbu Państwa poniesione na biegłych rosływ ostatnich latach –w2014r. stanowiły 26% wydatków na postępowania sądowe9. Aby prawidłowo ocenić systemwynagradzaniapracybiegłychsądowychwPolscenależyrozpocząćodprezentacjiaktualnieobowiązującychprzepisów, na podstawie których wynagradzani są biegli. Natomiast aby dokonać analizy tego systemukoniecznejestumieszczenietychrozważańwszerszymkontekście.

StanprawnywzakresiewynagradzaniapracybiegłychsądowychwPolsce

Ryshistoryczny–unormowaniazlat1975-2013

ObowiązującewPolsceprzepisyprawatworzązłożonysystemwynagradzaniazapracębiegłychsądowych.Niezależnie od obecnego kształtu tego systemu, należy zacząć od jego ocenyw kontekście historycznym.Przepisy dotyczące wynagradzania biegłych sądowych wykazują się bowiem względną niezmiennościąnaprzestrzeniwielu lat–coz jednejstronysprzyjastabilizacjisystemuwymiarusprawiedliwości,zdrugiejjednak prowadzi do skostnienia instytucji biegłych sądowych i nie idzie w parze z pozytywną zmianąjakościową. W szczególności warto zauważyć, że aż do 2013 r. podstawę prawną dla wypłacaniawynagrodzeniabiegłymbyłDekretzdnia26października1950r.onależnościachświadków,biegłychistronw postępowaniu sądowym10, wydany przez RadęMinistrów w oparciu o Ustawę z dnia 21 lipca 1950 r.oupoważnieniuRządudowydawaniadekretówzmocąustawy11(dalej:Dekret).

Art.9Dekretustanowiłwust.1.,że:

Biegłemu(tłumaczowi)12powołanemuprzezsądsłużyprawodowynagrodzeniazawykonanąpracę.

Wart.10Dekretusprecyzowanozaś,że:

Wysokość wynagrodzenia biegłego za wykonaną pracę określa sąd uwzględniając wymaganeodbiegłego kwalifikacje, potrzebny do wydania opinii nakład pracy i poświęcony czas, a takżewmiaręmożliwościpokryciewydatkówniezbędnychdowykonaniazleconejpracy.

Były to więc przepisy ogólne, wymagające uszczegółowienia poprzez odpowiednie akty wykonawcze.Wzwiązkuztym,namocyart.18Dekretu:

WykonaniedekretuporuczasięMinistrowiSprawiedliwości

DelegacjędlaMinistra Sprawiedliwościw zakresieokreślenia taryfwynagrodzeniabiegłych zawierał takżeart. 10 ust 3 Dekretu. W związku ze wspomnianymi przepisami, jeszcze w latach pięćdziesiątychisześćdziesiątych XX w. wydany został szereg rozporządzeń wykonawczych – w sprawie taryfywynagrodzenia za czynności biegłych z zakresu medycyny sądowej w postępowaniu przed sądamipowszechnymi13, w sprawie taryfy wynagrodzenia za czynności biegłych w postępowaniu przed sądami

8 NajwyższaIzbaKontroli,Funkcjonowaniebiegłychwwymiarzesprawiedliwości–informacjaowynikachkontroli,https://www.nik.gov.pl/plik/id,9608,v,artykul_12309.pdf,dostęp12/02/2016r.,s.49.9 Ibidem,s.48.10 Dz.U.1950nr49poz.445.11 Dz.U.1950nr29poz.271.12 Dekret posługuje się sformułowaniem „biegłemu (tłumaczowi)” dlawskazania, iż jegoprzepisy sąwłaściwedlaobu tych grup, aczkolwiek w zakresie stosowanej przez ówczesnego ustawodawcę terminologii zauważalna jesttendencjadowyróżniania„biegłych”oraz„biegłych(tłumaczy)”.13 Dz.U.1956nr33poz.155.


ubezpieczeń społecznych14, w sprawie taryfy wynagrodzenia biegłych (tłumaczy) z zakresu daktylologii15,czywsprawietaryfywynagrodzeniabiegłychksięgowychwpostępowaniusądowym16.

Rozporządzenia te zostały jednak uchylone przy okazji ujednolicenia podstaw prawnych przyznawaniawynagrodzeń biegłym. Znaczne ujednolicenie nastąpiło w 1975 r., gdy na podstawie przepisów Dekretuwydano Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 grudnia 1975 r.17 w sprawie kosztówprzeprowadzeniadowoduzopiniibiegłychwpostępowaniusądowym18.Rozporządzenieto,pozaszeregiemprzepisów ogólnych precyzowało taryfy wynagrodzeń dla biegłych niektórych specjalności. Unormowaniatesąotyleistotne,gdyżobowiązywałyażdo2013r.(chociażwnowelizowanymwmiędzyczasiekształcie19).W swej części ogólnej rozporządzenie z 1975 r. enumeratywnie definiowało rodzaje kosztów związanychzudziałembiegłychwpostępowaniusądowym:

§1 Kosztyprzeprowadzeniadowoduzopiniibiegłychwpostępowaniusądowymobejmują:

− Wynagrodzeniebiegłychzawykonanąpracę,− Kosztyzużytychmateriałów,− Innewydatkiniezbędnedowydaniaopinii.

Podstawęobliczaniawymienionegopowyżejwynagrodzeniabiegłych(§1pkt.1)zgodniezeznowelizowanąnaprzestrzenilattreścią§2ust.1omawianegorozporządzeniastanowiłakwotabazowadlaosóboktórychmowawart. 5 pkt 1 lit. a ustawy z dnia 23 grudnia 1999r. o kształtowaniuwynagrodzeńwpaństwowejstrefie budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw20, której wysokość (…) określa ustawa budżetowa.Wcytowanym przepisie ustawy odnoszono się do kwoty bazowej dla osób zajmujących stanowiskakierowniczewadministracjipaństwowej,samozaśwynagrodzeniepracybiegłegowynosiłood1,2%do1,7%tejżekwotybazowejza jednągodzinępracybiegłego.Należywskazać,żezapełnągodzinępracybiegłegouznawano każdą kolejną rozpoczętą godzinę (§6 ust. 2). Stawka godzinowa mogła być podwyższonanawniosekzainteresowanegomaksimumo50%,aletylkowraziezłożonegocharakteruproblemubędącegoprzedmiotem opinii oraz jeżeli biegły ma dyplom ukończenia studiów wyższych lub dyplom mistrzowskiorazpełnifunkcjębiegłegosądowegoniekrócejniżjednąkadencję.

Stawkawynagrodzenia ulegała takżenamocy rozporządzenia odpowiedniemu zwiększeniu zmocyprawawrazieposiadaniaprzezbiegłegostopnialubtytułunaukowego:

§3 Dla biegłych posiadających tytuł naukowy lub stopień naukowy wynagrodzenie za godzinę pracywynosi:

− Profesor–3,7%− Doktorhabilitowany–2,9%− Doktor–2,4%

podstawyokreślonejw§2ust.1.21

14 Dz.U.1958nr15poz.68.15 Dz.U.1962nr8poz.40.16 Dz.U.1963nr20poz.107.17 NapodstawieDekretuwydane zostały także rozporządzeniadotyczącebiegłych tłumaczy z zakresudaktylologii(dz.U.1983nr64poz.292)orazwsprawiewynagrodzeniatłumaczyprzysięgłych(dz.U.1986nr33poz.168zezm.)18 Dz.U.1975nr46poz.254.19 Na przestrzeni lat 1982-2001 omawiane rozporządzenie było nowelizowane 11 razy, z czego 8 nowelizacjinastąpiłood1989r.20 Dz.U.1999nr110poz.1255iz2000nr9poz.239.21 Treśćprzepisuwbrzmieniunadanymmuponowelizacjirozporządzeniaz2000r.(Dz.U.2000nr65poz.776).


Przewidziane w ten sposób wynagrodzenie obejmowało należności za czynności przygotowawczeibadawcze,łączniezzapoznaniemsięzaktamisprawyorazzaopracowanieopiniiwrazzjejuzasadnieniem(§5).Należnewynagrodzenieobejmowałotakże,wedługstawkizagodzinępracy,czaskoniecznejobecnościbiegłego w sądzie lub innym miejscu przeprowadzania czynności. Oprócz ustalonych w ten sposóbgeneralnych reguł wynagradzania pracy biegłych, rozporządzenie z 1975 r. wprowadzało stałe taryfywynagrodzenia biegłych z zakresu niektórych specjalności. W ten sposób, odrębnie, zostały określonewynagrodzenia biegłych z zakresu medycyny22. Obejmowały one m.in. określanie inwalidztwalubniezdolnościdopracy,oględzinyzewnętrznezwłokiszczątkówludzkichwmiejscuichznalezienia,sekcjezwłok, badania stanu zdrowia psychicznego, bądź teżwydanie opiniiwyłącznie na podstawie akt sprawy.Odrębnytaryfikatorobowiązywałtakżedlaokreśleniawynagrodzeniazaposzczególneczynności jednostekorganizacyjnych AkademiiMedycznych i Instytutów Naukowo-Badawczych oraz Zakładów Służby Zdrowiawpostępowaniuprzedsądami23,orazbiegłychzzakresugeodezjiikartografii24.

Omówione wyżej przepisy, pomimo wprowadzanych zmian i nowelizacji, z uwagi na długi okresobowiązywaniazdążyłysięstaćprzedmiotemocenyidoprecyzowywaniaworzecznictwiesądów.Zuwaginaichuchylenie,niejestjednakcelowedalszeomawianiewtymmiejscutezorzeczniczychznimizwiązanych.Odwołania do tez odnoszących się do kwestii wynagrodzeń biegłych zostaną jednak przywołanewodpowiednimzakresieprzyomówieniuaktualnieobowiązującychprzepisów.

W kontekście orzecznictwa sądów warto jednak wskazać, że treść omówionego wyżej rozporządzeniaMinistraSprawiedliwościz1975r.byłaprzedmiotemorzekaniacodozgodnościzustawązasadnicząprzezTrybunałKonstytucyjnywpostępowaniuosygnaturzeSK24/11.Badanybyłprzepis§4rozporządzenia,któryw zakresie wynagrodzenia pracy biegłych z zakresu medycyny zawierał odesłanie do taryfikatorawynagrodzeń stanowiącego załącznik nr 1 rozporządzenia. Trybunał Konstytucyjny badał zgodnośćwspomnianego przepisu z Konstytucją RP w wyniku złożonej przez osobę fizyczną skargi konstytucyjnej.Wrealiachbadanej sprawy chodziło ookreślonew taryfikatorzemaksimumwynagrodzenia (20,4%kwotybazowej)zasporządzenieprzezbiegłegolekarzaopiniiwyłącznienapodstawieaktsprawy.Wyrokiemzdnia9maja2012r.25Trybunałuznałtenprzepiszaniezgodnyzart.64ust.2wzw.zart.32orazart.2KonstytucjiRP w zakresie, w jakim §4 omawianego rozporządzenia w związku z regulacją zawartą w taryfikatorzestanowiącymjegozałączniknr1ustanawiagórnągranicęwynagrodzeniadlabiegłegozzakresumedycynyza wydanie opinii wyłącznie na podstawie akt sprawy26.W uzasadnieniu wyroku Trybunał wskazałm.in.,że:taki sposób obliczaniawynagrodzenia biegłego z zakresumedycyny [tj. poprzez określeniemaksimumwynagrodzeniazadanączynność]wzasadziewyłączamożliwośćuzyskaniaprzezbiegłegowynagrodzenia,którego wysokość byłaby iloczynem liczby godzin rzeczywiście poświęconych na wykonanie zlecenia orazstawki godzinowej określonej w §2 ust. 2 rozporządzenia. Przyjęcie stawki godzinowej (…) jest bowiemmożliwe tylkowówczas, gdy czynności biegłego nie da się zakwalifikować dowymienionychw załącznikunr1, która to sytuacja – ze względu na szczegółowość załącznika – w praktyce wystąpić może raczejrzadko27. Takie stanowisko Trybunału zasługuje na aprobatę z punktu widzenia konstytucyjnych zasadrównej ochrony praw majątkowych, równego traktowania przez władze publiczne oraz zasady

22 Taryfawformietabeliposzczególnychczynnościiodpowiadającychimkwotwynagrodzeńwyrażonychprocentemkwotybazowejstanowizałączniknr1doomawianegoturozporządzenia.23 Załączniknr2.24 Załączniknr3.25 Dz.U.2012poz.569.26 StosunkowowąskizakresorzeczeniawynikazcharakterystykimodeluskargikonstytucyjnejprzyjętegowPolsce,zgodniezktórymzbadaniumożepodlegaćwyłącznieprzepis,którybezpośrednionaruszyłinteresskarżącego.WtakiejsytuacjiniejestdopuszczalnedokonanieprzezTrybunałocenycałościrozporządzenia.27 ZuzasadnieniawyrokuTrybunałuKonstytucyjnegozdnia9maja2012r.


sprawiedliwości społecznej. Należy też podkreślić, że pomimo uchylenia rozporządzenia MinistraSprawiedliwości z 1975 r. od czasuwydania omawianegowyroku, orzeczenie Trybunału Konstytucyjnegowtej sprawie ma wciąż status wyroku obowiązującego, a więc wszelkie nowsze regulacje dotyczące tejproblematykipowinnyuwzględniaćstanowiskownimwyrażone.

Przedmiotem postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym były także przepisy samego Dekretu–wwyroku z dnia 22marca 2011 r.28,w sprawie o sygnaturze SK 13/08, Trybunał orzekł o niezgodnościart.4 ust. 1 Dekretu z art. 64 ust. 2 Konstytucji RP. Sprawa rozpatrywana była na tle stanu faktycznegodotyczącego zwrotu kosztów podróży świadka, a nie biegłego, jednakże przepis ten w równym stopniudotyczył obu tych grup. Przedmiotowy przepis Dekretu, dotyczący zwrotu biegłym i świadkom kosztówpodróży,ustanawiałniezwyklewąskąlegalnądefinicjękosztówpodróży,którychzwrotnależysiębiegłemu:za koszty podróży uznaje się koszty przejazdu środkiem transportu masowego (koleją, autobusem, itp.)wklasie najniższej, w braku zaś takiego środka – koszty przejazdu najtańszym z dostępnych środkówlokomocji.Przepistenmiałwszczególnościzastosowaniewprocedurzekarnej,gdyżzwrotkosztówpodróżybiegłych i świadkóww postępowaniu cywilnymmógł odbywać się na podstawie odrębnych przepisów29.Wzakresie procedury karnej brakowało natomiast analogicznych przepisów – stąd wynikało stosowaniewtych sprawach wprost przepisów Dekretu. Trybunał uznał, że nie jest dopuszczalne tak daleko idąceróżnicowanie zasad zwrotu kosztów podróży w zależności od rodzaju toczącego się postępowania,wszczególności,żezasadyteróżniłysięnaniekorzyśćświadkówibiegłychwystępującychwpostępowaniukarnym. Trybunał zauważył, że racjonalne unormowanie dotyczące zwrotu kosztów stawiennictwanawezwanie sądu bez wątpienia mają wpływ na sposób wykonywania przez świadka [biegłego] jegoustawowychobowiązków,anierównośćwzakresiezwrotutychkosztówwpostępowaniukarnymicywilnymgodzi w sprawność wymiaru sprawiedliwości (…). Innymi słowy, wynikająca z zakwestionowanegowniniejszej sprawie przepisu nierówność stanowi ingerencję nie tylko w prawa majątkowe świadka[biegłego], lecz także w istotny interes publiczny30. Stało się więc jasne, że obowiązujące od wielu latprzepisy dotyczące wynagradzania pracy biegłych, lecz także dotyczące zwrotów kosztów przejazdów,nieodpowiadają aktualnej rzeczywistości prawno-społecznej – zwłaszcza w obszarze procesu karnego.Konieczne więc było ujednolicenie obowiązujących przepisów dotyczących szeroko rozumianych kosztówpracy,coczyniłozasadnymprzyjęciezupełnienowychprzepisówregulującychtekwestie.

Obecnieobowiązująceprzepisyowynagradzaniupracybiegłychsądowych

Obowiązujący od lat 50 XX wieku Dekret, stanowiący podstawę wypłaty wynagrodzeń biegłychwpostępowaniach sądowych został ostatecznie uchylonymocą art. 11 ustawy z dnia 31 sierpnia 2012 r.ozmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw31 (dalej: UstawaZmieniająca)32. Tym samym sformułowano nową podstawę prawną rangi ustawowej do wynagradzaniapracybiegłychsądowychwsprawachkarnych,dodającm.in.art.618fk.p.k.wbrzmieniu:

28 Dz.U.2011nr72poz.389.29 Regulacjętegodotyczącązawartowustawiezdnia28 lipcaokosztachsądowychwsprawachcywilnych (Dz.U.2010nr90poz.594zezm.)30 ZuzasadnieniawyrokuTrybunałuKonstytucyjnegozdnia22marca2011r.31 Dz.U.2012poz.1101.32 Oprócz przepisów Dekretu, generalne wskazanie wynagrodzenia należnego biegłym znajdowało się takżewcześniej w nadal obowiązującym Rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 stycznia 2005 r.w sprawiebiegłychsądowych.W§11stanowiono,żebiegłemuprzysługujezawykonanieczynnościwynagrodzeniewwysokościokreślonejinnymiprzepisami.Niejesttojednakprzepisrangiustawowej.


Art.618f

§1. Biegłemu i specjaliście nie będącemu funkcjonariuszemorganówprocesowych powołanymprzez sąd lub organ prowadzący postępowanie przygotowawcze przysługuje wynagrodzeniezawykonanąpracęorazzwrotponiesionychprzeznichwydatkówniezbędnychdlawydaniaopinii.

§2. Wysokość wynagrodzenia za wykonaną pracę biegłego i specjalisty nie będącegofunkcjonariuszemorganówprocesowychustalasięuwzględniającwymaganekwalifikacje,potrzebnydowydaniaopiniiczasinakładpracy,awysokośćwydatków,októrychmowaw§1-napodstawiezłożonegorachunku.

§3. Wynagrodzenie biegłych oblicza się według stawki wynagrodzenia za godzinę pracy albowedług taryfy zryczałtowanej określonej dla poszczególnych kategorii biegłych ze względunadziedzinę,w której są oni specjalistami. Podstawę obliczenia stawkiwynagrodzenia za godzinępracy i taryfy zryczałtowanej stanowi ułamek kwoty bazowej dla osób zajmujących kierowniczestanowiskapaństwowe,którejwysokośćokreślaustawabudżetowa.

§4. Wynagrodzeniebiegłego i specjalistyniebędącego funkcjonariuszemorganówprocesowych,będących podatnikami obowiązanymi do rozliczenia podatku od towarów i usług, podwyższa sięokwotę podatku od towarów i usług, określoną zgodnie ze stawką tego podatku obowiązującąwdniuorzekaniaotymwynagrodzeniu.

§5. Minister Sprawiedliwości określi, w drodze rozporządzenia, stawki wynagrodzenia biegłychzawykonaną pracę oraz taryfy zryczałtowane, o których mowa w § 3, mając na uwadze nakładpracy i kwalifikacje biegłego oraz poziom wynagrodzeń uzyskiwanych przez pracownikówwykonujących podobne zawody, stopień złożoności problemu będącego przedmiotem opiniiorazwarunki,wjakichopracowanoopinię,atakżesposóbdokumentowaniawydatkówniezbędnychdlawydaniaopinii.

Przepis ten zawierawięc stosunkowo szczegółowewytyczne codo formuływynagradzaniapracybiegłych(ryczałt lub rozliczenie godzinowe w oparciu o stawki będące ułamkiem kwoty bazowej), delegującjednocześniedoministra sprawiedliwości określeniewłaściwych stawek. Co istotne,wynagrodzeniepracyprzysługujebiegłym(zarównowpisanymnalistębiegłychsądowychjakiustanowionymadhocwsprawie),a także specjalistom niebędącym funkcjonariuszami organów procesowych. Uznaje się bowiem,żewwypadku specjalistów-funkcjonariuszy organów procesowych, ich zadania wchodzą w zakres ichobowiązkówsłużbowych.Przepisart.618hk.p.k.stanowidodatkowo,żebiegłemu,tłumaczowiispecjaliścienie będącemu funkcjonariuszem organów procesowych wezwanym przez sąd lub organ prowadzącypostępowanieprzygotowawcze,w razienieskorzystaniaz ichusług,przysługujezwrotutraconegozarobkulub dochodu. W §2 tego artykułu doprecyzowano, że: wynagrodzenie za utracony zarobek lub dochódprzyznaje się biegłemu, tłumaczowi i specjaliście nie będącemu funkcjonariuszem organów procesowych,uwzględniającichkwalifikacjeiczaszużytywzwiązkuzwezwaniem.

Regulacją k.p.k. objęto także kwestię zwrotu kosztów przejazdu biegłego. Na mocy dodanego ustawązmieniającąart.618gk.p.k.należywwypadkubiegłychstosowaćodpowiednioart.618ak.p.k.,przyznającyświadkom prawo zwrotu kosztów podróży z miejsca zamieszkania do miejsca wykonywania czynnościwwysokościrzeczywiścieponiesionych,racjonalnych icelowychkosztówprzejazduwłasnymsamochodemlubinnymśrodkiemtransportu.

Podstawę ustawową dla wynagradzania pracy biegłych w postępowaniu cywilnym stanowi zaś art. 288k.p.c., stwierdzający ogólnie, że biegłemu należy się wynagrodzenie za wykonaną pracę, lecz także


wszczególnościart.89Ustawyokosztachsądowychwpostępowaniucywilnym33,wbrzmieniunadanymjejprzezustawęzmieniającą:

Art.89.

1. Biegłemupowołanemuprzez sądprzysługujewynagrodzenie zawykonanąpracęoraz zwrotponiesionychprzezniegowydatkówniezbędnychdlawydaniaopinii.

2. Wysokośćwynagrodzeniabiegłego zawykonanąpracęustala się, uwzględniającwymaganekwalifikacje, potrzebny do wydania opinii czas i nakład pracy, a wysokość wydatków, o którychmowawust.1–napodstawiezłożonegorachunku.

3. Wynagrodzenie biegłych oblicza się według stawki wynagrodzenia za godzinę pracyalbowedług taryfy zryczałtowanej określonej dla poszczególnych kategorii biegłych ze względunadziedzinę,w której są oni specjalistami. Podstawę obliczenia stawkiwynagrodzenia za godzinępracy i taryfy zryczałtowanej stanowi ułamek kwoty bazowej dla osób zajmujących kierowniczestanowiskapaństwowe,którejwysokośćokreślaustawabudżetowa.

4. Wynagrodzenie biegłego będącego podatnikiem obowiązanym do rozliczenia podatkuodtowarówiusługpodwyższasięokwotępodatkuodtowarówiusług,określonązgodniezestawkątegopodatkuobowiązującąwdniuorzekaniaotymwynagrodzeniu.

5. Minister Sprawiedliwości określi, w drodze rozporządzenia, stawki wynagrodzenia biegłychzawykonanąpracęoraz taryfy zryczałtowane,októrychmowawust.3,mającnauwadzenakładpracy i kwalifikacje biegłego oraz poziom wynagrodzeń uzyskiwanych przez pracownikówwykonujących podobne zawody, stopień złożoności problemu będącego przedmiotem opiniiorazwarunki,wjakichopracowanoopinię,atakżesposóbdokumentowaniawydatkówniezbędnychdlawydaniaopinii.

Jakwięcwidaćnapodstawiezacytowanychwyżejregulacji (art.618fk.p.k.orazart.89ustawyokosztachsądowychwpostępowaniucywilnym)–dookreśleniastawekwynagrodzeńbiegłychzawykonanąpracęorazzryczałtowanych taryf wynagrodzeń został upoważniony minister sprawiedliwości, który miał określić jewdrodze rozporządzenia. Odpowiednie akty prawne odnoszące się do wynagradzania pracy biegłychwpostępowaniu karnym i cywilnym zostały przygotowane i wydane przez ministra sprawiedliwościw2013r.Mowao:

− RozporządzeniuMinistra Sprawiedliwości z dnia 24 kwietnia 2013 r.w sprawie określenia stawekwynagrodzenia biegłych, taryf zryczałtowanych oraz sposobu dokumentowania wydatkówniezbędnych dla wydania opinii w postępowaniu karnym (dalej: rozporządzenie w sprawachkarnych)34.

− RozporządzeniuMinistra Sprawiedliwości z dnia 24 kwietnia 2013 r.w sprawie określenia stawekwynagrodzenia biegłych, taryf zryczałtowanych oraz sposobu dokumentowania wydatkówniezbędnych dla wydania opinii w postępowaniu cywilnym (dalej: rozporządzenie w sprawachcywilnych)35.

Wymienione wyżej rozporządzenia w niniejszym opracowaniu zwane będą dalej Rozporządzeniami.Rozwiązaniawnichprzyjętesąniemalżeidentyczne,cowidaćjużw§1określającymzakresprzedmiotowyregulacji.Rozporządzeniaokreślająbowiem:

− Stawkiwynagrodzeniabiegłychpowołanychprzezsąd(wRozporządzeniuwsprawachkarnych:sąd

33 Dz.U.2005nr167poz.1398.34 Dz.U.2013poz.508.35 Dz.U.2013poz.518.


luborganpostępowaniaprzygotowawczego)zawykonanąpracę;− Taryfyzryczałtowanedlaposzczególnychkategoriibiegłychzewzględunadziedzinę,wktórejsąoni

specjalistami;− Sposóbdokumentowaniawydatkówdlawydaniaopinii.

Wyraźnie więc wyłączono z zakresu Rozporządzenia ewentualne wynagradzanie pracy biegłychzatrudnionychprzez stronydo sporządzeniaopinii prywatnych. Takie rozwiązaniekoresponduje z faktem,iżtzw.opinieprywatnezarównowsprawachkarnych jak icywilnychniestanowiącodozasadymateriałudowodowego, i nie można oczekiwać aby Skarb Państwa pokrywał tego rodzaju wydatki, choćbytymczasowo36. Kolejne przepisy w obuRozporządzeniach precyzują zasady wynagradzania pracy biegłychwrozliczeniu za godziny pracy w sposób identyczny, co należy ocenić pozytywnie biorąc pod uwagęwspomnianywyrokTrybunałuKonstytucyjnegowsprawieosygn.SK13/08.

Zasadnicza stawka wynagrodzenia biegłego powołanego przez sąd lub organ postępowaniaprzygotowawczegozakażdąrozpoczętągodzinępracywynosiod1,28%do1,81%kwotybazowejdlaosóbzajmujących stanowiska państwowe. Podobnie jak w we wcześniejszych rozwiązaniach stawka ta ulegazwiększeniu do 3,93% w sytuacji kiedy biegły posiada tytuł naukowy profesora. Dla biegłego będącegodoktoremhabilitowanymstawkawynosi3,08%kwotybazowej,adlabiegłegozestopniemdoktora–2,55%kwotybazowejzakażdąrozpoczętągodzinępracy.Stawkitemogąuleczwiększeniu,maksymalnieopołowę,wraziezłożonegocharakteruproblemubędącegoprzedmiotemopinii,lecztylkowtedygdybiegłypełniłjużfunkcjębiegłegosądowegoprzezprzynajmniejjednąkadencję(5lat)igdyzarazemmadyplomukończeniastudiówwyższychlubdyplommistrzowski.Regulacjetesąwięccodozasadytakiesamejakwpoprzednimstanie prawnym.Warto zauważyć, że stawki te uległy zwiększeniuw stosunku dowcześniejszej regulacji,zgodniezktórąstawkapodstawowawynosiłaod1,2do1,7%kwotybazowej.

Podobnie jak poprzednio, w załącznikach do obu Rozporządzeń umieszczono tabele zawierającezryczałtowane taryfy wynagrodzeń. Załącznik nr 1 określa zryczałtowane taryfy za określone czynnościbiegłychzzakresumedycyny,załączniknr2określawynagrodzeniazawykonywaniebadańlaboratoryjnychiinnych przez instytucje naukowe i specjalistyczne, zaś załącznik nr 3 reguluje wynagrodzenia biegłychzdziedzinygeodezji ikartografii.Wartozwrócićuwagęna istotnązmianęjakanastąpiławprzepisachtegodotyczących. Jak się wydaje, świadczy ona o uwzględnieniu wspomnianych wcześniej wskazań TrybunałuKonstytucyjnego zwartych w wyroku w sprawie o sygn. SK 24/11. W obu Rozporządzeniach brzmienieodpowiedniegoprzepisujestniemalidentyczne:

§7

1. Wynagrodzenie za wykonaną pracę biegłych z dziedziny medycyny, w zakresie czynnościopisanychw załączniku nr 1 do rozporządzenia,można określićwedług stawki albo taryfyzryczałtowanejwskazanejwtymzałączniku.

2. Wprzypadkugdyopinięsporządziłpodmiot,októrymmowawart.193§2ustawyzdnia6czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (w Rozporządzeniu w sprawachcywilnych: art. 290 §1 k.p.c.), wynagrodzenie za wykonaną pracę biegłych, w zakresieczynnościopisanychwzałącznikunr2dorozporządzenia,możnaokreślićwedługstawkialbotaryfyzryczałtowanejwskazanejwtymzałączniku.

3. Wynagrodzenie za wykonaną pracę biegłych z dziedziny geodezji i kartografii, w zakresieczynnościopisanychwzałącznikunr3dorozporządzenia,możnaokreślićwedługstawkialbo

36 WutrwalonympoglądzieorzeczniczymsądówwPolsce,wykształconymnapodstawieobowiązującychprzepisów,tzw.prywatnaopiniabiegłego(opiniapozasądowa)niestanowidowodu,awrazieprzedstawieniatakiejopiniidoaktsprawynależyjątraktowaćjakoczęśćiuzupełnienieargumentacjistrony(wtensposóbm.in.SNwWyrokuzdnia15stycznia2010r.sygn.ICSK199/09).


taryfyzryczałtowanejwskazanejwtymzałączniku.

Wprzeciwieństwiewięcdowcześniejszejregulacji(§4Rozporządzeniaz1975r.),biegłyzzakresumedycyny,kartografii czy geodezji może obecnie określić swoje wynagrodzenie za daną czynność nie tylko zgodniezezryczałtowaną taryfą, ale także według stawki za godzinę pracy. W uzasadnieniu przedmiotowychrozporządzeńz2013r.MinisterSprawiedliwościwskazał,żetakierozwiązaniebyłoczęściąprojektuustawyobiegłych sądowychz2012 r., ale zuwaginaprzerwaniepracnadustawąpostanowionoowłączeniugowtreśćrozporządzeń.Biegłymawięcobecniemożliwość,niezależnieoddziedzinyswojejbiegłości,uzyskaćwynagrodzenie za czas rzeczywiście poświęcony sprawie. Czas ten nie obejmuje jednak czasu zużytegonadojazddomiejscaczynnościprocesowej37.

Same tabele wynagrodzeń (załączniki 1-3) szczegółowo określają różne czynności biegłych takie jakoględziny zwłok, badanie płodności, ocena zdolności do odbycia kary pozbawienia wolności (co ciekawe:pozycjataobecnajesttakżewzałącznikudoRozporządzeniawsprawachcywilnych),atakżeszeregbadańlaboratoryjnych,naosobachżyjącychiczynnościsekcyjne.Naogółwynagrodzeniepodawanejestwformiewidełek stawek kwoty bazowej za daną czynność. Przykładowo więc ocena zdolności do odbycia karypozbawieniawolnościprzeprowadzonamożebyćzawynagrodzeniemwkwocieod3,08do11,89%kwotybazowej. Czynności geodezyjne i kartograficzne określono natomiast sztywno lub w procencie kwotybazowejzaokreślonąjednostkępowierzchnibadanejnieruchomości.

Przepisy ustawowe (art. 618f k.p.k. oraz art. 89 ustawyo kosztach sądowychw postępowaniu cywilnym)określają też, że biegłemunależy zwrócić poniesione przez niego i niezbędnedlawydania opiniiwydatki.Rozporządzeniewsprawachkarnychprecyzujeteż(§8),żeobejmujetowydatkimateriałowe,amortyzacjęaparatury badawczej, koszty dojazdu na miejsce wykonania czynności. Biegły powinien dokumentowaćswojewydatki fakturami,rachunkami(lub ichkopiami).Wrazie ichbrakuwystarczające jestoświadczeniebiegłegooponiesionychkosztach.

Ocenaregulacjiiwybraneproblemy

Kształt obecnych regulacji dotyczącychwynagradzania pracy biegłych sądowych jest stosunkowo czytelnyzpunktu widzenia wykładni prawa. Nie oznacza to jednak, że przepisy te tworzą idealny systemwynagradzania pracy biegłych sądowych. Problematykę tę należy rozpatrywać mając na uwadze ogólneproblemyzwiązanezfunkcjonowanieminstytucjibiegłegosądowegowPolsce.Szerokorozumianekwestiezwiązane z jakością pracy biegłych, a przede wszystkim z procedurą przyznawania statusu biegłegosądowegowdrodzeuzyskiwaniawpisunaoficjalnąlistębiegłychsądowychprowadzonąprzezprezesaSąduOkręgowego,byłyprzedmiotemraportuzbadańprzeprowadzonychwramachprojektuForensicWatch38.Wwynikuprzeprowadzonegowówczaswśródprzedstawicielizawodówprawniczychbadaniaankietowegostwierdzono39, że zdecydowanie najistotniejszym problemem związanym z praktyką funkcjonowaniabiegłych sądowychwPolsce sąmerytorycznebłędypopełnianeprzezbiegłychwsprawozdaniach zbadań(takiejakniejasnośćwywodu,niejednoznacznośćwniosków,niepełnośćopiniiitp.).Jakodrugiwkolejnościistotności problemówwskazanodługie okresy oczekiwania na opinie biegłych. Jednocześnie, na siódmym

37 Zob. uchwała SN z 21 września 2005 r., I KZP 27/05, OSNKW 2005, nr 10, poz. 92, oraz postanowienie SAwKatowicachz21stycznia2015r.,IIAKz787/14.38 Badanie zostało przeprowadzone w ramach projektu Forensic Watch przez Fundację Europejskie CentrumInicjatywwNaukachSądowych(EFIC)wrazzCentrumNaukSądowychUniwersytetuWarszawskiego(CNSUW).Zob.P.Rybicki,M.Pękała,P.Karasek,M.Tomaszewska-Michalak,M.Betlejewski,Ocenakompetencjibiegłychsądowych–oczekiwaniairekomendacje,Warszawa2015.39 Ibidem.


miejscu w kolejności istotności, spośród trzydziestu przedstawionych praktykom do oceny problemów,wskazano„wynagrodzeniebiegłych,którenie jestatrakcyjnedlanajlepszychekspertówwposzczególnychdyscyplinach”40. Pomimo, iż na pierwszy rzut oka te kwestie wydają się odległe, to jednak podogłębnejanalizieokazujesię, iżmogąonebyćzesobąbardzopoważniepowiązane.Wsytuacji,kiedyprzysługującebiegłym stawki wynagrodzeń nie spełniają rynkowych oczekiwań najlepszych specjalistów wdanejdziedzinie, może to prowadzić do negatywnej selekcji osób, które jako biegli sądowi sporządzają opinienapotrzeby wymiaru sprawiedliwości. W efekcie tego poszukiwania biegłego, który podejmie sięsporządzeniaopiniitrwajądłużej.Ponadtosamaopiniadostarczanajestczęstozopóźnieniem.Możetobyćwynikiemnienadawaniawramachwewnętrznejorganizacjipracybiegłegowysokiegopriorytetuzleceniomo niskiej gratyfikacji, bądź też z uwagi na to iż biegli dążąc do uzyskania godziwego zarobku podejmująsięzdecydowaniezbytdużej liczbyzleconych imzadań ipoprostuniewyrabiająsięwczasie.Dodatkowo,zewzględunawspomnianąwyżej negatywną selekcję ekspertów, treść takiej opinii często nie jestwolnaodbłędówmerytorycznychiwymagapoprawek,uzupełnieńitp.

Tymczasem,jakwskazanowewstępieniniejszychrozważań,kosztyzwiązanezesporządzaniemopiniiprzezbiegłychwpostępowaniachkarnychwostatnichlatachistotniewzrosły.Jakoprzyczynytakiegostanurzeczy,ProkuratorGeneralnywskazałm.in.wzrostliczbysprawskomplikowanychiwielowątkowych,wzrostliczbypłatników VAT wśród biegłych, wzrost liczby opinii psychologicznych i psychiatrycznych częściowowymuszonyorzecznictwemSąduNajwyższego,większą liczbęzleceńkierowanychdobiegłychdziałającychkomercyjnie(wzwiązkuzdługimiokresamioczekiwańnaopinieprzygotowywaneprzezośrodkipolicyjne),atakżewejściew życie nowegoRozporządzenia dotyczącegowynagrodzeń biegłychw sprawach karnych,wktórymstawkagodzinowapracybiegłegouległazwiększeniu41.

Kwota bazowa wynagrodzenia osób na kierowniczych stanowiskach państwowych będąca podstawąwyliczania stawki godzinowej pracy biegłego w 2016 r. wynosi, podobnie jak w poprzednim roku42,1766,46PLN43. Oznacza to, że podstawowa stawka za jedną godzinę pracy biegłego wynosi od 22,61(1,28%) do 31,97 (1,81%) i może ulec zwiększeniu o połowęw razie wysokiego skomplikowania sprawy.Kwotanależnazagodzinępracybiegłegomającegotytułnaukowyprofesorawynosi68,89(3,9%),będącegodoktoremhabilitowanym–54,40(3,08%),adlabiegłegozestopniemdoktora–45,04(2,55%).

Należy mieć jednak na uwadze, że biegłym może być osoba posiadającam.in. teoretyczne i praktycznewiadomościspecjalnewdanejgałęzinauki,techniki,sztuki,rzemiosła,atakżeinnejumiejętnościdlaktórejma być ustanowiona44 - a więc niekoniecznie z dziedziny, w której zasadne bądź w ogóle możliwe jestprowadzenie prac naukowychukierunkowanychna zdobycie stopnia lub tytułu naukowego. Przykładowo,wśród niedawnych doniesień medialnych pojawiła się informacja o powołaniu przez prokuraturęwKołobrzegu biegłego magika, który miał ocenić, czy proponowana turystom przez podejrzanego gra

40 Z drugiej strony jednak warto dodać dla uzupełnienia, że ogół praktyków jako istotny problem na miejscuszesnastym umieścił obserwację: „opinie biegłych są zbyt kosztowne”. Problem ten był częściej podkreślany przezprokuratorów niż przez sędziów czy adwokatów, co pozwala sądzić, że zwrócenie na niego uwagi wynika przedewszystkimzwewnętrznejorganizacjiprokuratury,niekiedyzdarzasiębowiem,żeprokuratorjestograniczonykwotowow środkach, jakimi może swobodnie dysponować w celu zasięgnięcia opinii biegłego w postepowaniuprzygotowawczym.41 NajwyższaIzbaKontroli,op.cit.,s.49-50.42 Zgodniezart.9ust.1pkt2lita)ustawybudżetowejnarok2015dnia15stycznia2015r.(Dz.U.z2015poz.153).43 Kwotatapozostajewzasadzieniezmiennaodwielulat.Obecneuregulowanieznajdujesięwart.9ust.1pkt.2lit.a)ustawybudżetowejnarok2016zdnia25lutego2016r.(Dz.U.z2016r.poz.278).44 §12ust.1pkt.3RozporządzeniaMinistraSprawiedliwościzdnia24stycznia2005wsprawiebiegłychsądowych.


stanowi jeszcze grę hazardową, czy opiera się na oszustwie45. Abstrahując od anegdotycznejwartości tejinformacji należy zauważyć, że w rzeczywistości osoba zajmująca się zawodowo prowadzeniem pokazówsztuczek praktycznie nigdy nie będzie posiadać związanego z tą dziedziną stopnia czy tytułu naukowego.Powoduje to, że taka osoba – działając w swojej dziedzinie jako biegły sądowy – będzie otrzymywaćwynagrodzeniewgnajniższejzestawekawięcmiędzyniespełna23PLNa32PLN.Oczywiście,należywziąćpoduwagę,żeniektórymztakichosóbmożesiętoopłacaćniezależnieodstawek.Okazjonalnewystąpienieprzedorganemprocesowymjakobiegłyadhocmożekorzystniewpłynąćnażycioryszawodowy, jednakżenaogółniestanowitosamowsobiedostatecznejrekompensatyzapoświęconyprzezbiegłegoczas.

Istnieje też wiele istotnych dla przeciętnego postępowania specjalności, w których rynkowe stawkiwynagrodzenia są wysokie, zaś posiadanie stopnia lub tytułu naukowego, choć generalnie możliwe, jestjednak rzadkością. Z perspektywy popularnych rynkowo specjalności, nawet stawka należna biegłemuposiadającemu tytuł profesora jest często nieadekwatna.Może prowadzić to do sytuacji, w której biegłysądowy w przedstawianej przez siebie organowi procesowemu karcie pracy poda nie liczbę godzinfaktycznie poświęconych pracy, a odpowiadającą wyliczonej przez niego sumie wynagrodzenia będącejwypadkowąjegooczekiwańimożliwościfinansowychorganuprocesowego.

Podczas prac nad Rozporządzeniami, w toku konsultacji społecznych, na problem ten zwracały uwagęniektórepodmiotyzewnętrzne(wtymsądy).Znamiennajestnastępująca,zacytowanatuwcałości,uwagadoprojektuprzekazanaMinisterstwuSprawiedliwościprzezWiceprezesaSąduRejonowegowWołominie:dramatycznybrak chętnychwniektórychdziedzinachdopełnienia funkcji biegłych sądowych (np.wwieluspecjalnościach medycyny) jest spowodowany w głównej mierze zdecydowanie zbyt niskimi stawkamiwynagrodzeńzasądzanychnarzeczbiegłychprzezsądy,nieodpowiadającyminawetwprzybliżeniurealiomrynkowym, w których funkcjonują biegli na wolnym rynku. Niestety prezentowany przez MinisterstwoSprawiedliwościprojektniczegowtejkwestiiniezmienia.Tymczasempalącymdlawielusądówproblememjest już nie tylko zgłaszanie się w wielu specjalnościach na listy biegłych sądowych osób nie będącyminajlepszymifachowcamiwswojejdziedzinie,aledosłowniebrakjakichkolwiekbiegłychzniektórychdziedzinibezznaczącegopodniesieniastawekwynagrodzeniaproblemutegosięnierozwiąże46.

Wodniesieniu do omawianegowyżej problemu,w toku konsultacji społecznych prowadzonychw trakcieprojektowania Rozporządzenia w sprawach karnych, na niezwykle ciekawą kwestię podniesionowstanowisku przekazanymministrowi sprawiedliwości przez Instytut Ekspertyz Sądowych im. Jana SehnawKrakowie. Zwrócono w nim uwagę na to, że w myśl delegacji ustawowej do wydania rozporządzeniazawartej wart.618f § 5 k.p.k. (i analogicznie w sprawach cywilnych: art. 89 ust. 5 ustawy o kosztachsądowych wsprawach cywilnych) Minister Sprawiedliwości powinien wydając rozporządzenie wziąć poduwagępoziomwynagrodzeń uzyskiwanych przez pracownikówwykonujących podobne zawody.W ocenieprzedstawicieli Instytutu, wynagrodzenie pracy biegłego według stawki godzinowej określonejwrozporządzeniu(wahającesięmiedzy3798,48PLNdo5370,96PLNmiesięcznieprzy168godzinachpracywmiesiącu)jestzaniskie.Stanowiskotakieprzedstawionejestwstosunkowomocnychsłowach:jeżeliSądymają odwoływać się do wiadomości specjalnych posiadanych przez specjalistów, a nie dyletantówdorabiającychopiniamidopensji tonależymiećświadomość,żewtakichdziedzinach jaknp.architektura,informatyka,rachunkowośćitp.,żadenszanującysięspecjalistaniepracujeza3798,48złbruttomiesięcznie,apodwyższeniestawkio50%niezmieniatychproporcjiwistotnysposób,coprowadzidosytuacji,wktórych

45 TVN 24, Powołali magika na biegłego. Zdemaskował oszusta, http://www.tvn24.pl/wiadomosci-z-kraju,3/prokuratura-powolala-bieglego-magika-pierwsza-taka-sprawa-w-polsce,616014.html,dostęp25lutego2016r.46 Uwaga zgłoszona przez Wiceprezesa Sądu Rejonowego w Wołominie (za pośrednictwem Sądu OkręgowegoWarszawa-PragawWarszawie)wtokukonsultacjispołecznychdoprojektuRozporządzeniaMinistraSprawiedliwościowynagrodzeniachbiegłychwsprawachkarnych,https://legislacja.rcl.gov.pl/docs//517/154760/154762/154765/dokument69131.pdf,dostęp25lutego2016r.


bieglinarozmaitesposoby„naciągają”kartypracybypodnieśćwynagrodzeniedosatysfakcjonującego ichpoziomu (zbliżonego do uzyskiwanych zarobków). Dlatego dolny pułap stawek wynagrodzenia biegłychpowinien zostać dostosowany do realiów rynku pracy, zgodnie z zaleceniem ustawodawcy47.Wzacytowanym fragmencie uwag zgłoszonych przez IES podniesiono więc dość poważny zarzutniezgodności treści przedmiotowego rozporządzenia z delegacją ustawową. W uzasadnieniu projekturozporządzeniakwestiatazostałajednakpominiętaprzezMinisterstwoSprawiedliwości,skupianosięwnimraczejnapodkreślaniupodobieństwapomiędzydotychczasowymiprzepisamiDekretuinowymiprzepisamiustawowymi48.

Ostateczną, konkretną kwotę należną biegłemu z tytułu wynagrodzenia za pracę i zwrotu poniesionychkosztówokreślasąd(lubinnyorganprocesowy,którygopowołał),napodstawieprzedstawionegorachunkuikartypracybiegłego(wktórejokreślaonm.in.konkretnepodjęteprzezsiebieczynności i spędzonyprzynichczas).Organpowołującybiegłegowszczególnościuprawnionyjestdookreślenia,żedanasprawamiałacharakter skomplikowany,comożeuzasadnić zastosowaniewyższej stawkiwynagrodzenia.Wcytowanymjuż raporcie NIK dostrzeżono natomiast istotne niedopatrzenie ustawodawcy – obecnie obowiązującerozporządzenia dotyczące wynagrodzenia biegłych nie zawierają obowiązującego wcześniej przez 37 latprzepisu pozwalającego na zmniejszenie wynagrodzenia biegłego jeżeli swoją prace wykonał wadliwie,niezgodnie z zaleceniem sądu lub ze znacznym i nieusprawiedliwionym opóźnieniem49. Rzeczywiście,wświetle obecnie obowiązujących regulacji nie ma takiej możliwości. W raporcie NIK sprecyzowano,żenajprawdopodobniej w skutek nie przeprowadzenia odpowiednich konsultacji wewnątrz samegoMinisterstwaSprawiedliwości,pouchyleniuDekretuz1950r.brakjestpodstawprawnychrangiustawowejdlatakiegorozwiązania50.Cociekawe,naproblemtenzwróciłuwagęministerfinansówwtokuuzgodnieńmiędzyresortowych w związku z projektem Rozporządzenia w sprawach karnych, i zasugerowałwprowadzenie do niego przepisu analogicznego do tego, który obowiązywał na gruncie wcześniejszegorozporządzenia51.Wartojednakdodać,żesądkarnyzgodniezogólnązasadąsamodzielnościjurysdykcyjnejwyrażoną w art. 8 k.p.k. ma prawo, a niekiedy wręcz obowiązek dokonania oceny krytycznej wnioskubiegłego o przyznanie mu wynagrodzenia52. Odmowa przyznania wynagrodzenia będzie na przykładoczywiściezasadna, jeżelibiegływydałopinięniebędącdotegowezwanymnapodstawieodpowiedniegopostanowienia dowodowego53. Wynika to zresztą wprost z treści §1 obu aktualnych rozporządzeńdotyczącychwynagrodzeńbiegłych.

Należyprzypomnieć,żezgodniezobowiązującymiprzepisami,opróczwynagrodzeniaprzysługujebiegłemutakżezwrotponiesionychprzezniegoniezbędnychdlawydaniaopiniiwydatków(art.618fk.p.k.orazart.89ustawy o kosztach sądowych w postępowaniu cywilnym). Wskazuje się (w myśl §8 Rozporządzeń),

47 Uwagazgłoszonaprzez InstytutEkspertyzSądowych im.JanaSehnawKrakowiewtokukonsultacjispołecznychdo projektu Rozporządzenia MS o wynagrodzeniach biegłych w sprawach karnych, https://legislacja.rcl.gov.pl/docs//517/154760/154762/154765/dokument69569.pdf,dostęp25lutego2016r.48 Zob. Projekt Rozporządzenia w sprawach karnych z uzasadnieniem z dnia 7 lutego 2013r.,https://legislacja.rcl.gov.pl/docs//517/154760/154762/154763/dokument66512.pdf,dostęp26lutego2016r.49 §11 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 grudnia 1975 r.w sprawie kosztów przeprowadzeniadowoduzopiniibiegłychwpostępowaniusądowym.50 NajwyższaIzbaKontroli,op.cit.,s.5351 Zob. Stanowisko Ministra Finansów zgłoszone w toku uzgodnień międzyresortowych w związku z projektemRozporządzeniawsprawachkarnych,https://legislacja.rcl.gov.pl/docs//517/154760/154767/154771/dokument68417.pdf,dostęp24lutego2016r.52 Zob. postanowienia SA w Katowicach: z dnia 14 sierpnia 2013 r., II AKz 466/13, KZS 2013, z. 10, poz. 111,orazzdnia27listopada2013r.,IIAKz727/13,KZS2014,nr2,poz.115.53 Zob.postanowienieSAwKatowicachzdnia24września2013r.,IIAKz556/13,KZS2014,z.2,poz.112


żeniezbędne wydatki obejmująw szczególności wydatki materiałowe, amortyzację aparatury badawczejoraz koszty dojazdu na miejsce wykonania czynności. Istnieje jednak szereg wydatków biegłego, którewżaden sposób nie są brane pod uwagę przy obliczaniu należnego mu wynagrodzenia czy zwrotu.Oczywiściesłuszniewskazujesię,żedoniezbędnychwydatkówniezaliczasięnp.zakupuoprogramowaniakomputerowego, które choćby było niezbędne dla wydania danej opinii i kosztowne, może byćwykorzystaneprzeztegobiegłegodosporządzaniapodobnychtypowychopiniiwprzyszłości54.

W odniesieniu zaś do określonych w załącznikach (identycznych) do Rozporządzeń zawierających taryfyzryczałtowanych wynagrodzeń biegłych, warto zauważyć, że oprócz zmian wprowadzonych w wysokościstawek wynagrodzeń, lista określonych tam czynności nie odbiega od listy czynności obowiązujących nagrunciepoprzednichprzepisów.Prowadzitodouzasadnionegopodejrzenia,żelistyczynnościokreślonychwzałącznikachniezostałyszczegółowoprzemyślaneprzezautorówRozporządzeńwzakresiemerytorycznym.W szczególności wskazuje na to obecność badania krwi naobecność alkoholu metodą Widmarka – zawykonanie którego przysługuje wynagrodzenie w wysokości 1,49% kwoty bazowej. Zgodnie z poglądamiwyrażanymiw literaturze fachowej, kolorymetrycznametodaWidmarka oznaczania stężenia alkoholuwekrwinależydzisiajwzasadziedometodhistorycznych(…)możebyćwnajlepszymraziestosowanawyłączniejakometodaprzesiewowainależydążyćdo jejsukcesywnegoeliminowaniazpraktyki55,przyczympoglądten został wyrażony już w publikacji z 2008 r. Odrębnej analizy wymagałoby więc odniesienie się domerytorycznejzawartościzałącznikówdoRozporządzeń i jejzasadnościnietylkowkontekścieokreślonychwynagrodzeńbiegłych,aletakżewodniesieniudostanuwspółczesnejnauki.

Podsumowanie

Obecnie obowiązujące przepisy dotyczące wynagradzania pracy biegłych sądowych stanowią rozwiązaniewzględnie spójne. W szczególności wyeliminowano z nich problemy na które zwrócono uwagęwdotyczącychtychkwestiiorzeczeniachTrybunałuKonstytucyjnego,azasadywynagradzaniapracybiegłychsądowychwsprawachcywilnych ikarnychsąwzasadzie jednakowe.Systemtennie jest jednakwolnyodproblemówiniejasności,naktórenależyzwrócićuwagę(m.in.):

− Ciągłeniezadowoleniewśrodowiskubiegłychbudzikwestiawysokościwynagrodzeń.Pomimozmianw tym zakresie, polegających na nieznacznym podniesieniu stawek, nadal nie uwzględniają onerealiów rynkowych. Być może dużą rolę w tym stanie rzeczy odgrywa fakt związania stawekwynagrodzenia biegłych z kwotą bazową wynagrodzenia dla osób zajmujących kierowniczestanowiskapaństwowe, któraodpewnego czasuniepodlegaławaloryzacji. Kwestie tewydają sięjednakwymagaćszerszejanalizynagruncieekonomicznym,anietylkoprawnymibyćmożezasadnebyłoby rozważenie całkowicie innego modelu kształtowania stawki bazowej wynagrodzeniabiegłych, który zagwarantowałby zróżnicowanie ich w zależności od faktycznej rynkowej stawkiwynagrodzeń w konkretnej dziedzinie czy specjalności.Wprowadzenie takich rozwiązańmogłobyrealniezachęcićfaktycznychspecjalistówzdanegoobszarubiegłościdopodejmowaniasiępełnieniafunkcjibiegłychsądowych.

− Aktualny systemwynagradzania biegłych sądowych po ostatniej nowelizacji nadal zawiera szeregniedomówień. Pierwszą jest brak przepisu uprawniającegowprost organwydający postanowienieodopuszczeniu dowodu z opinii biegłego doweryfikacji przedłożonego rachunku i ewentualnego

54K.Z.Eichstaedt,Komentarzdoart.618fk.p.k.,w:D.Świecki (red.),B.Augustyniak,K.Z.Eichstaedt,M.Kurowski,Kodekspostępowaniakarnego.KomentarzTomII,2005.55B.Potocka-Banaś,K.Borowiak,T.Janus,Alkoholetylowy–wybraneproblemykliniczneidiagnostyczne,DiagnostykaLaboratoryjna,tom44nr2/2008,s.226.


obniżenia przyznanego wynagrodzenia w przypadku niewłaściwej jakości dostarczonej opinii lubniedotrzymaniaterminujejdostarczenia.

− Przepisy k.p.k. dopuszczają udział „innych osób” w wykonywaniu ekspertyzy/opinii56, co przyobecnym poziomie rozwoju nauki i techniki staje się coraz częstsze, natomiast przepisyRozporządzeńwżadensposóbnieprecyzujęjakrozliczaćzwiązaneztymkosztyosobowe.

− Analiza treści załączników do Rozporządzeń zawierających taryfy zryczałtowanych wynagrodzeńbiegłych budzi zastrzeżenia gdyż uwzględnia niektóre, nieaktualne już od lat metody badawcze.Obecność w wykazie stawek wynagrodzenia takich metod jak na przykład wskazane wyżejoznaczanie poziomu alkoholu we krwi metodąWidmarka, w Rozporządzeniach znowelizowanychprzecież w 2014 r. rodzi podejrzenie, że skonstruowane tam taryfikatory wynagrodzeńzaposzczególne czynności biegłych zostały zredagowane bez dokonania ich merytorycznejweryfikacji. Powoduje to bezsensowne oddalenie obowiązującego systemu od kryteriównaukowości.

− Niezależnie od wyżej wskazanych problemów, przemyślenia wymaga też zasadność istnieniaodrębnych taryfikatorów wynagrodzeń dla niektórych specjalności biegłych. Taryfikatoryzryczałtowanych wynagrodzeń w obszarze sądowo-medycznym i geodezyjnym obowiązująwpraktycznieniezmienionejformieodbardzowielulat.Należypodkreślić,żeobecnieteobszaryniewyróżniają się niczym szczególnym na rynku usług, i dlatego różnicowanie sposobu wyliczaniawynagrodzeniawtensposóbwydajesięniemiećobecniedostatecznegouzasadnienia.Dotakiegowniosku można dojść także biorąc pod uwagę opisane wcześniej orzecznictwo TrybunałuKonstytucyjnego.

56 Zob. Art. 200 §2 pkt. 2) Ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz. U. 1997, nr 89poz.555zezm.):Opiniapowinnazawierać(…)imionainazwiskaorazpozostałedaneinnychosób,któreuczestniczyływprzeprowadzeniuekspertyzy,zewskazaniemczynnościdokonanychprzezkażdąznich.

23Wynagrodzeniebiegłychsądowychastawkirynkowe

5. Wynagrodzeniebiegłychsądowychastawkirynkowe

Wprowadzenie

Jednymzargumentówpodnoszonychwdyskusjinatematwysokościwynagrodzeńbiegłychsądowychjestich nieadekwatność w odniesieniu do realiów rynkowych. W opracowanym w ramach projektu ForensicWatch i opublikowanym w październiku 2015 r. raporcie zatytułowanym Ocena kompetencji biegłychsądowych – oczekiwania i rekomendacje57 scharakteryzowano najważniejsze problemy we współpracyprzedstawicielizawodówprawniczychzbiegłymi.Zaliczonodonichmiędzyinnymiwysokośćwynagrodzeniaoferowanegobiegłym,którenie jestnatyleatrakcyjne,abyzainteresowaćnajlepszychekspertówwdanejdziedzinie.

Wynagrodzeniebiegłychmożebyćobliczanewdwojaki sposób:według stawkiwynagrodzenia zagodzinępracy albo według taryfy zryczałtowanej, określonej dla poszczególnych kategorii biegłych ze względunadziedzinę, w której są ekspertami. Do ustalenia tych stawek został upoważniony ministersprawiedliwości,któryokreśliłjewdrodzedwóchRozporządzeń58dotyczącychodpowiedniosprawkarnychicywilnych, przy czym stawki wymienione w tych Rozporządzeniach są identyczne. Nalicza się jewodniesieniu do kwoty bazowej, któraw roku 2016wynosi 1766,46 PLN.Warto dodać, że nie była onazmieniana w ciągu ostatnich kilku lat. Wysokość stawek oferowanych biegłym z pewnością nie jest bezznaczeniawprocesiepodejmowaniaprzeznichdecyzjiopodjęciusięrealizacjidanegozleceniasądu.

NiektórezwymienionychwRozporządzeniachczynnościmająswójodpowiednikwusługachkomercyjnychdostępnychna rynku lub istnieją usługi komercyjnemogące stanowić ich substytut, co jest przydatnedlacelów niniejszej analizy. Pozwala to na podjęcie próby skonfrontowania cen poszczególnych czynnościwymienionych wRozporządzeniach z cenami rynkowymi. Spośród katalogu usług w Rozporządzeniachwybrano do porównania cztery z różnych dziedzin (badania laboratoryjne, kartografia, geodezja,psychologia).

WceluuzyskaniapełniejszegoobrazuzróżnicowaniacenwmiastachwróżnychczęściachPolskidoanalizywytypowano cztery miasta: Warszawę, ponieważ stolica rządzi się specyficznymi prawami rynkowymi,Poznańorazdwamniejszemiasta,niegdyśwojewódzkie,obecniezaśmiastapowiatowegrodzkie,Słupsk iKrosno. Taki dobór analizowanych miast pozwala na pełniejszy obraz zróżnicowania cen poszczególnychusług.

AnalizowanoczteryusługiwybranezwachlarzausługdostępnegowRozporządzeniach lub,wsytuacjigdyusługi teniesądostępnena rynkukomercyjnym,usługidonichzbliżonych.Uzyskano informacjemożliwenajlepiejodpowiadającerzeczywistejsytuacjirynkowej.Wtymceluprzeprowadzanorozmowytelefonicznezprzedstawicielamiposzczególnychzawodówwwybranychmiastach.Wprzypadkujednejzusług–badaniaw kierunku ustalenia ojcostwa z możliwością wykorzystania go jako dowód w sądzie – skorzystanozcenników dostępnych w Internecie. Aby uzyskane dane możliwie najrzetelniej oddawały prawdziwąsytuacjęrynkowądanebyłyuzyskanewdrodzewywiadurynkowego.Rozmówcyniemieliświadomości,żeuzyskane dane będą służyły do przeprowadzenia analizy porównawczej. Ze względunaniereprezentatywnośćpróbysątodanetylko iwyłączniepoglądowe, jednakżedająoneobraztrendówwystępującychnarynku.

57 Zob.przypis37.58 Zob.przypis33,34.


Badanierynku

Pierwszą z analizowanych usług była czynność opisana w Rozporządzeniach pod nazwą badaniepsychologiczne w warunkach ambulatoryjnych bez wydania pisemnej opinii. W Rozporządzeniach stawkazryczałtowanazatakączynnośćzawierasięwprzedziale1,91–4,67procentkwotybazowej,coodpowiadaprzedziałowi cen 33,74 PLN – 82,49 PLN. Kwota ta zmienia się, zgodnie z zapisem w przytaczanychRozporządzeniach: w zależności od stopnia złożoności problemu będącego przedmiotem opiniiorazwarunków,w jakichopracowanoopinię.Napotrzebyniniejszegobadaniauznano,żepodobnąusługąwwarunkach rynkowych jest wizyta u psychologa, dotycząca osoby indywidualnej. Spełnia ona warunkiczynnościopisanejwRozporządzeniach:odbywasięwwarunkachambulatoryjnychorazniejestzakończonawydaniem pisemnej opinii. W ramach przeprowadzania badań psychologicznych w sądach analiziepoddawane są osoby w różnym wieku: dzieci, dorośli. Dlatego też wśród psychologów, z którymiprzeprowadzano rozmowy znaleźli się specjaliści dziecięcy, psychoterapeuci, psycholodzy zajmujący sięosobamidorosłymi.

Rys.1. Średniacenawizytyupsychologawanalizowanychmiastach.

Źródło:OpracowaniewłasneForensicWatchnapodstawiedanychzebranychwformiewywiaduhandlowego.

Na powyższym wykresie przedstawiono średnie ceny wizyty u psychologa w czterech analizowanychmiastach i ich relację w stosunku do minimalnych i maksymalnych stawek za podobną czynnośćwRozporządzeniach. Można zauważyć, że średnia cena wizyty u psychologa w trzech z czterechanalizowanych, jest wyższa od maksymalnej możliwej stawki wynagrodzenia biegłego sądowegoprzewidzianejdlatejczynności(wprzypadkuSłupskaśredniatajestniższatylkoo0,49PLNodmaksymalnejstawki).Wartozauważyć,żemaksymalnastawkajeststawkąwypłacanątylkowprzypadkudużegostopniazłożoności problemu oraz warunków, w jakich opracowywano opinię.Wśród przeprowadzonych rozmówzpsychologami z czterech analizowanych miast najczęściej powtarzającą się wartością jest 80,00 PLN.Zgodnie z przewidywaniami najwyższa średnia cena wizyty u psychologa jest w Warszawie i wynosi118,00PLN.

0

20

40

60

80

100

120

140

Krosno Poznań Warszawa Słupsk

33,74PLN

82,49PLN


Druga z analizowanych usług dotyczyła geodezji. Podział działki jest usługą bardzo zróżnicowaną dlategowewszystkichczterechmiastachprzyrozmowachzgeodetamiprzyjętowmiaręjednolitezałożenia:usługamiaładotyczyćpodziałudziałkirolnejopowierzchnidwóchhektarównadwiemniejsze,hektarowe.Działkarolnaznajdowałasięwmałejmiejscowościwpobliżuanalizowanychmiast.WRozporządzeniach czynnośćtafigurujepodnazwąpodziałnieruchomości:obliczenie iwyznaczeniewterenieprojektupodziału;podziałnadwiedziałki.Wynagrodzeniezawykonanietejczynnościprzewidzianowformiezryczałtowanej65,24%kwotybazowej, coodpowiada1152,44PLN.Niestety,wprzypadkuKrosnaudało się uzyskaćodpowiedzitylko od trzech geodetów. Reszta badanych wymagała dostarczenia informacji o numerze działki, bądźuzależniała wycenę od możliwości zapoznania się z miejscowymi planami zagospodarowaniaprzestrzennego59. Warto również dodać, że kilku warszawskich geodetów odmówiło w ogóle wykonaniaczynnościjakąjestpodziałdziałkirolnej,zewzględunazmieniającesięobecnieprzepisyprawneregulującetękwestię.Ponadto,wprzypadkuSłupska,próbatakżeuległazmniejszeniuzuwaginabezskutecznepróbykontaktuzdwomageodetami.Wniektórychprzypadkachcenyusługróżnicowanesązewzględunarodzajklienta. Jedenzwarszawskichgeodetówwrozmowiewprostprzyznał, żecenadlaklienta indywidualnegoorazdeweloperaróżnisięo2000,00PLN.

Rys.2. Średnia cena podziału działki rolnej o powierzchni 2ha na dwie równe części w analizowanychmiastach


Na powyższym wykresie przedstawiono średnie ceny podziału działki rolnej o powierzchni 2ha na dwierówne części w czterech analizowanychmiastach. Uśredniona cena podziału w każdym z tychmiast jestwyższa od zryczałtowanej stawki za wykonanie danej czynności uwzględnionej w Rozporządzeniach.Zprzeprowadzonychrozmówzgeodetamiwynika,żewWarszawiecenyzategotypuusługisąnajwyższe.Średnia cena analizowanej czynności przekracza ponad dwukrotnie zryczałtowaną kwotę przewidzianązawykonanie takiej czynnościprzezbiegłegosądowegoz zakresugeodezji. Wśródanalizowanychdanychnajczęściej powtarzającą sięwartością jest 2 000,00PLN.Dominanta stanowi aż 173,53% zryczałtowanejstawkiprzedstawionejwRozporządzeniach.Wświetlepowyższychfaktówmożnaprzyjąćhipotezęmówiącą

59 ZuwaginawielkośćmiejscowościilośćusługodawcówwKrośniejestbardzoograniczona.

0

500

1000

1500

2000

2500


1152,44PLN


o tym, że zryczałtowane stawki w Rozporządzeniach w przypadku podziału działki są zaniżone. Może toprowadzićdoniechęcizestronyspecjalistówdopodejmowaniasięfunkcjibiegłychsądowych.

Następna z analizowanych czynności ma bezpośredni związek z omawianą usługą geodezyjną.WRozporządzeniach,w części dotyczącej usług z zakresu kartografiiwidnieje ona jakoPomiar sytuacyjnyiopracowanie jegowynikóworaz sporządzeniemapydlapowierzchnido0,50hadlapowierzchnipowyżej0,50 do 1,00 ha. Na potrzeby niniejszej analizy założono, że w rzeczywistości rynkowej usługąodpowiadającątejczynnościjestwykonaniemapydocelówprojektowychdladziałkiopowierzchniok.1ha.Pytanie to zostało zadanewdrodzewywiaduhandlowego takiej samej grupie świadczeniodawców, jakwtrakcie analizy usługi geodezyjnej.WRozporządzeniach zryczałtowana stawka przewidziana zawykonanietejczynnościprzezbiegłegosądowegowynosi65,24%kwotybazowej,czyli1152,44PLN.

Rys. 3. Średnia cena wykonania mapy do celów projektowych dla działki o powierzchni ok. 1hawanalizowanychmiastach.


Na podstawie powyższego wykresu można stwierdzić, że stawka przewidziana za daną usługęwRozporządzeniachw tymprzypadkuodpowiadastandardomrynkowym. Jednakże,niemożnastwierdzićtegojednoznacznie,gdyżwykonaniemapydocelówprojektowychstanowiłodrugąusługę,októrąpytanogeodetów.Wwieluprzypadkachpodkreślalioni, że zuwagina fakt, że jest todrugausługadotycząca tejsamej działkimogą oni zaproponować niższą cenę. Dominantaw zbiorze danych dotyczącychwykonaniamapydocelówprojektowychwynosi1000,00PLN.

Ostatnia z analizowanych czynności dotyczy badań laboratoryjnych krwi w sprawie o ustalenie ojcostwa.WRozporządzeniachusługatawidniejepodnazwąbadaniekrwiwsprawieoustalenieojcostwa,poszerzoneo układy grupowe ACP, PGM, ESD – jednej osoby. Na komercyjnym rynku usług z zakresu wykonywaniabadań laboratoryjnych również istnieje badanie mające na celu ustalenie ojcostwa, które możebyćwykorzystanewsądziewcelachdowodowych.Badanietakie,wprzypadkuusługkomercyjnychdotyczytrzechosób iwykonywane jest często zwymazówzpoliczkabądź innychmikrośladów.Ponieważbadaniatewykonywane są przez firmy działające na terenie całego kraju, dane dotyczące cen zostały zebranenapodstawie cenników dostępnych na stronach internetowych tych firm. W Rozporządzeniach cenazabadanie krwi jednej osoby wynosi 9,45% kwoty bazowej, co w przypadku badania trzech osób (matki

0

200

400

600

800

1000

1200

1400


1152,44PLN


dziecka, dziecka oraz domniemanego ojca) jest równoważne 500,79 PLN. Średnia cena komercyjnegobadania naustalenie ojcostwa została ustalona na podstawie oferty sześciu różnych firm. Jest ona ponadtrzykrotnie wyższa od zryczałtowanej stawki w Rozporządzeniach i wynosi 1676,17 PLN. W niektórychprzypadkachcenausługiwykonanejkomercyjniejestnawetpięciokrotniewyższaodzryczałtowanejstawki.

Podsumowanie

Na podstawie przytoczonych powyżej przykładów można stwierdzić, że zryczałtowane stawki zaobjętebadaniem czynności przedstawione w Rozporządzeniach są zaniżone. Średnia cena wizyty u psychologawynosi 96,00 PLN, podczas gdy stawka biegłego sądowego za podobną usługęmieści sięwprzedziale od33,74PLNdo82,49PLN.Średniacenawynikającazprzeprowadzonejanalizy(96,00PLN)jestook.39,36%wyższa odśredniego wynagrodzenia przewidzianego w Rozporządzeniu (58,12 PLN). Z kolei średnia cenapodziałudziałkirolnejopowierzchni2hawynikającazanalizy(2025,00PLN)jesto43,09%wyższaodstawkiwynikającej z Rozporządzeń. Z kolei cena średnia sporządzenia mapy do celów projektowych dla działkiopowierzchni 1ha jest dość podobna do stawki z Rozporządzenia, ale wynikało to z faktu, że była onatraktowanajakosprzedażusługiwiązanejdousługipodziałudziałki.Ankietowanipodkreślali,żecenatajestnaniższympoziomiewłaśniezewzględunato,żejesttodrugazamawianaunichusługa.Największaróżnicamiędzy cenami rynkowymi, a wynagrodzeniem przewidzianym w Rozporządzeniach dotyczy badańlaboratoryjnychkrwiwsprawieoustalenieojcostwa,gdzieprzeciętnestawkirynkowesąprawietrzykrotniewyższe.

Takie zróżnicowanie cen rynkowych i zawartych w Rozporządzeniach może prowadzić do zniechęceniaspecjalistówougruntowanejpozycjirynkowejdoświadczeniausługjakobieglisądowi.Tozkoleimożebyćpowodem do zgłaszania się do świadczenia usług na rzecz wymiaru sprawiedliwości osób dopierorozpoczynających swoją działalność zawodową, bądź negatywnie zweryfikowanych w warunkachrynkowych.Możetoskutkowaćwiększąilościąbłędówmerytorycznychwopiniach,ichniższąjakościąorazwydłużeniem czasu oczekiwania na opinię. Powyższe badanie stanowi tylko bardzowstępne zarysowanieproblemu oraz wstęp do dalszych systemowych badań dotyczących wynagrodzeń biegłych sądowych.Potwierdzaono jednakopinie cytowanewpoprzednim rozdzialena temat rozdźwiękupomiędzy sytuacjąnawolnymrynkuusługatą,którąopisanowRozporządzeniach.


6. Europejskiesystemywynagradzaniapracybiegłychsądowych

Wprowadzenie

Dążąc do dokonania możliwie pełnej oceny aktualnie obowiązującego w Polsce systemu wynagradzaniapracy biegłych sądowych, a w konsekwencji wskazania jego możliwych do poprawy elementów, wartoposiłkować się doświadczeniami innych państw.Wartościowym kontekstem dla tych rozważańmoże byćtreśćrozwiązańprzyjętychwszczególnościwinnychkrajachEuropy.Wniniejszymrozdzialeprzedstawionowybrane informacje na temat zasad wynagradzania pracy biegłych w kilku państwach europejskich,wskazując na podstawowe sposoby ustalania należnego wynagrodzenia, przeciętne i orientacyjne stawkiwynagrodzeń oraz niektóre kwestie poboczne, dotyczące np. możliwości odzyskiwania przez biegłegozwrotuponiesionychkosztów.Poniższezestawieniezostałoopracowanenapodstawiedanychuzyskanychod stowarzyszenia EuroExpert – organizacji zrzeszającej przedstawicieli środowisk biegłych sądowych zróżnychpaństwEuropy60.DanedotegorocznegoraportuEuroExpertgromadzonowbadaniachankietowychprzeprowadzonych wśród przedstawicieli wybranych państw europejskich. Dzięki uprzejmości władzStowarzyszenia, dane uzyskane w wyniku badania EuroExpert zostały przez autorów niniejszego raportuopracowane i zredagowanewtaki sposób,abyswą formąodpowiadałypotrzebomtejpublikacji.Systemywynagrodzeń biegłych w poszczególnych państwach zostały przedstawione w kolejności alfabetycznej,zawyjątkiem rozwiązań angielskich, które ze względu na swoją odmienność zostały opisane na końcuopracowania.

Austria

PodobniejakwPolsce,biegliaustriaccyotrzymująwynagrodzeniezaswojąpracętylkowówczas,gdyniesązatrudnionymi funkcjonariuszami państwa, dla których opiniowanie na potrzeby organów ścigania, bądźwymiaru sprawiedliwości mieści się w ramach obowiązków służbowych. Na wynagrodzenie określonewedługopisanychponiżej zasadmogąwięc liczyćbiegli, którzy zostali dopełnienia tej funkcjiwyznaczeniprzez sąd, lub inny właściwy organ prowadzący postępowanie. Biegli zatrudnieni przez osobę prywatnąmogą oczywiście liczyć na wynagrodzenie dowolnie określone w zawartej przez nich umowiecywilnoprawnej.

Codozasady,bieglisądowiwykonującytęfunkcjęwAustriimogąoczekiwaćwynagrodzeniazaswojapracęwedług stawki godzinowej ustalanej na podstawie ich dochodów z pracy poza sądem. Sposób opłacaniabiegłychopiniującychwsprawachkarnychicywilnychjestjednakróżny.Dlaniektórychspecjalnościbiegłych(lekarze, biegli rzeczoznawcy) określono taryfikatory zryczałtowanych wynagrodzeń za część czynności.Tejednak obowiązują zwłaszcza w sprawach karnych i są raczej mniej korzystne dla biegłych niżwynagrodzenia oparte o stawkę godzinową. Wskazuje się zarazem, że sprawy karne należą do domenypaństwa,awięcpracabiegłychjestopłacanazasadniczozpublicznychśrodków.Matobyćuzasadnieniemgeneralnie niższych wynagrodzeń biegłych opiniujących w tych sprawach. Różnice pomiędzy sposobemwynagradzaniaaustriackichbiegłychopiniującychwsprawachcywilnychikarnychróżniąsiębowiemtakżetym, że w razie określania wynagrodzenia według stawki godzinowej w sprawach karnych (o ile nieobowiązujetaryfikator)jestonaodgórniezmniejszanao20%.Samookreśleniepodstawywysokościstawkigodzinowej zależynatomiastod zarobkówbiegłegopoza sądem–wynagrodzenie zagodzinępracyosobywykonującejobowiązkibiegłegopowinnoodpowiadać jej zwykłemuwynagrodzeniu.Biegłypowinienwięc

60 EuroExpert,Renumeration of Experts in Europe – comparative study of remuneration systems in Europe, 2016,http://www.euroexpert.org/fileadmin/euroexpert/documents/downloads/EuroExpert_Remuneration_Study_2016.pdf,dostęp26marca2016r.

29Europejskiesystemywynagradzaniapracybiegłychsądowych

mócwykazaćjaki jestjegorzeczywisty,„normalny”zarobekzagodzinępracy.Wynagrodzeniezostaniemuwówczasprzyznanewedługtejstawki (wsprawachkarnychmniejszejo20%).Górnymlimitemstawki jestwięcwyłączniewysokośćwynagrodzeniafaktycznieosiąganegoprzezbiegłegonawolnymrynkuusług.Jeżelijednak biegły nie jest w stanie należycie wykazać swoich rzeczywistych przeciętnych dochodów,odpowiednią w danym przypadku stawkę godzinową wynagrodzenia określa się biorąc pod uwagędoświadczenieiwykształceniebiegłego.Stawkawynagrodzeniamieścisięwówczaspomiędzy20a150EURzagodzinępracy.

Oprócz stawek godzinowych i wspomnianych taryfikatorów wynagrodzeń zryczałtowanych, prawoaustriackie przewiduje też określanie wynagrodzenia w oparciu o wartość przedmiotu sporu (tylkowwypadku wycen pojazdów i nieruchomości). Nie dopuszcza się natomiast uzależniania wynagrodzeniabiegłegoodwynikusprawywktórejopiniował,wskazującżebyłobytosprzecznezzasadamietyki.

Bieglimogąoczekiwać zwrotuponiesionychprzez siebiewydatkówzwiązanych zprzygotowywaniemorazprezentowaniemswojejopinii.Zakreswydatków,októrychzwrotmożewystąpićbiegłyjestjednakszerszyniż w Polsce, i oprócz wydatków związanych z przejazdami na miejsce czynności, obejmuje także kosztyzwiązanezzatrudnieniemprzezbiegłegopomocnikówi„innewydatki”.Wydatkizwiązanezzatrudnieniempracowników są jednak biegłemu zwracane tylko wówczas, gdy ich udział był rzeczywiście konieczny –wówczaszwracasiębiegłemuwydatkirzeczywiścieponiesione.

Wysokośćwynagrodzeniabiegłegosądowegomożebyćzmieniona–zarównonajegokorzyśćjakniekorzyść.Podwyższenie wynagrodzenia, jeżeli jest uzasadnione, może mieć miejsce za zgodą stron. Sąd możenatomiast obniżyć należną biegłemu kwotę o maksymalnie 25% w razie opóźnień bądź uchybień przysporządzaniuopinii.Biegłymożewystąpićowypłatęzaliczkinapoczetswojegowynagrodzeniatakżeprzeddostarczeniem opinii bądź uzgodnić zapłatę wynagrodzenia w ratach. Biegły sądowy nie może jednaknaliczaćsobieżadnychopłatzarezygnacjęzjegousług–jeżeliopinianiezostanieukończona,aleniebędzieto z winy biegłego, może on wystąpić o zapłatę wynagrodzenia za czas już poświęcony na jejprzygotowywanie.

Chorwacja

Chorwacki system prawny co do zasady nie różnicuje wysokości wynagrodzeń w zależności od tego,czyopinia byławydanaw postępowaniu cywilnym czy karnym. Jednocześnie, podobnie jak np.wAustrii,jeżeli wynagrodzenie ma być wypłacone ze środków publicznych (z budżetu sądu lub urzęduprokuratorskiego), ulega ono zmniejszeniu o 20%. Wysokość wynagrodzeń została prawnie określonawyłączniewstosunkudobiegłychwyznaczanychprzezsądy.TylkosądmabowiemwChorwacjiuprawnieniedo powołania do sprawy osobyw charakterze biegłego,wobec czego uregulowanie kwestiiwynagrodzeńograniczonodotejkategoriiekspertów.

TakżewChorwacjiwspółistniejązesobątaryfyzryczałtowanychwynagrodzeńzaniektóreczynnościbiegłychorazstawkigodzinowe.Wskazujesię,żetaryfyteopisująjedynieokoło30%czynnościwykonywanychprzezbiegłych.Wynagrodzeniabiegłychnigdynatomiastniesąokreślanewoparciuowartośćprzedmiotusprawyczy jej wynik. Oprócz różnic wynikających ze wspomnianych taryf wynagrodzeń zryczałtowanych, systemchorwackinie różnicujenależnychkwotwzależnościod rodzaju specjalnościbiegłych sądowych.Możliwejestnatomiastzwiększenienależnegowynagrodzeniawzwiązkuzdużymstopniemskomplikowaniasprawy,również wtedy, gdy wynagrodzenie jest określone w taryfie – w takim wypadku biegły powinienszczegółowo opisać poniesione wydatki i poświęcony opiniowaniu czas na przedstawianym przez siebierachunku. Zwiększenie wynagrodzenia uzależnione jest od decyzji sędziego. Oprócz wynagrodzeniaokreślonegowtaryfachstosujesięstawkigodzinowe.Obecniestawkagodzinowazapracębiegłegowynosi70HRK (ok.9EUR),przyczymwartopodkreślić, żeutrzymujesięonana tymsamympoziomieod17 lat,


cobudzi sprzeciw środowisk biegłych sądowych. Całościowy, przeciętny koszt opinii biegłego sądowegowChorwacji(oczywiściejesttozależneodróżnychczynników),wynosiok.500EUR.

W zakresie zwrotu poniesionych kosztów, biegły sądowy opiniujący na potrzeby chorwackiego wymiarusprawiedliwości może ubiegać się o zwrot kosztów podróży. Dotyczy to jednak wyłącznie najtańszegowdanychokolicznościach transportupublicznego. Jeżelipodróż transportempublicznymnie jestmożliwa,biegłymożewystąpić o zwrot kosztówpodróży samochodemwedług zasad takich samych jak te,wedługktórych podróże służbowe rozliczają sędziowie. Biegły jest jednak przy tym obowiązany podróżowaćnajkrótszą możliwą trasą i musi przedstawić rachunek obejmujący liczbę pokonanych kilometrów. Jeżelinatomiast biegły zostaje wezwany do czynności poza miejscem swojego zamieszkania, może ubiegać sięodiety:½stawkidietyjeżelimusispędzićpozamiejscemzamieszkania8–12godzin,lubpełnąstawkędietyw wypadku opuszczenia miejsca zamieszkania na dłużej. Oprócz tego biegły może ubiegać się o zwrotkosztów poniesionych w związku z koniecznością skorzystania z określonego oprogramowania, sprzętu,jakrównież kosztów związanych z wykonywaniem badań. Biegłemu przysługuje także zwrot faktycznieponiesionychwydatkównamateriałybiurowe,takiejakkoperty,kserokopie,papier,czywydatkinaznaczkipocztowe. Jeżeli w toku opiniowania konieczna jest pomoc innej osoby (np. laboranta), biegły możeskorzystaćztakiejpomocyinależymusięzwrotponiesionychwzwiązkuztymkosztów.

Koszty związane z opiniowaniem zazwyczaj ponoszą strony postępowania sądowego. Sąd pobiera w tymcelu zaliczki od stron, a po wystawieniu rachunku przez biegłego wzywa je do uzupełnienia wpłat.Pełnakwotawynagrodzeniabiegłegoprzechowywana jestna rachunkubankowymsądu i tosądpowiniendołożyć starań, aby wynagrodzenie trafiło do biegłego.Wskazuje się, że biegli sądowi w Chorwacji mająniekiedytrudnościzterminowymuzyskaniemswojegowynagrodzenia,awniektórychprzypadkachmuszączekaćnanienawetkilkalat(np.dozakończeniapostępowaniawdrugiejinstancji).Bieglisądowiniemająskutecznychnarzędzidochodzeniaswojegowynagrodzenia.Biegłymniewolnotakżenaliczaćżadnychopłatczyodzyskiwaćponiesionychkosztówwprzypadkurezygnacjizamawiającegoopinięzichusług.

Czechy

SposóbokreślaniawynagrodzeniabiegłychsądowychopiniującychwCzechachjest identycznywsprawachcywilnych i karnych. Stawki wynagrodzeń określono w odpowiednich rozporządzeniach ministrasprawiedliwości–mająonezastosowaniewprzypadkubiegłychpowołanychprzezsądlubprzezinnyorganpubliczny. Ustalenie wynagrodzenia dla biegłych prywatnych pozostaje natomiast w dyspozycjiumawiającychsięstron.

Odgórnieustalone taryfywynagrodzeńzryczałtowanychobowiązująwyłączniewodniesieniudoczynnościmedyczno-sądowych, w pozostałych przypadkach zastosowanie ma stawka godzinowa wynagrodzenia,jednakowa dla biegłych wszystkich specjalności. Istnieje możliwość podniesienia wynagrodzenia biegłegowramachobowiązującejstawkigodzinowej–przesłankądotegomożebyćdużedoświadczeniezawodowebiegłegoorazwysokistopieńskomplikowaniasprawy.Stawkęgodzinowąokreślonowprzedzialekwotowympomiędzy100a350CZK+VAT (21%)– tj.pomiędzy3,60a12,60EURnetto.Wskazuje się, że stawkinieuległy zwiększeniu od 2002 roku, więc obecnie zazwyczaj przyznawane i oczekiwane są wynagrodzeniawgórnej granicywskazanej stawki. Ponadto stawka godzinowamoże być zwiększona o: 20%wwypadku„nadzwyczajskomplikowanychspraw”,10%wprzypadkuprzygotowaniaopiniipoaudytowej,inaweto50%jeżeliopiniamabyćdostarczonaniezwłocznieikoniecznabyłanp.pracawporzenocnej.

Koszty, o których zwrot może występować czeski biegły obejmują wydatki poniesione na podróż,wykonywanie kserokopii i wydruków oraz inne koszty, których poniesienie było koniecznedlaprzeprowadzeniaekspertyzy.Codozasadynie jest jednakdopuszczalnyzwrotwydatkówponiesionychna wykorzystywany sprzęt czy oprogramowanie. Biegły może natomiast wnosić o zwrot kosztów


zatrudnieniapomocnika–możejednakliczyćnatowyłączniejeżelibyłotokonieczne,asąd(lubinnyorgan,którypowołałbiegłego)uprzedniowyrazizgodęnauwzględnieniepomocyasystenta.Wraziezatrudnieniazewnętrznej pomocy biegły jest obowiązany do pouczenia takiej osoby o obowiązywaniu tajemnicyzawodowej. Należy jednak podkreślić, że co do zasady biegły sądowy powinien wykonywać wszystkieczynnościosobiście,apomocinnychosóbpowinnamiećjedyniedodatkowycharakter.

Biegłymożeuzyskaćzaliczkęnapoczetswojegowynagrodzenia–wszczególnościwzwiązkuzkoniecznościąpokrycia niezbędnych wydatków (kosztów podróży i innych, za które biegłemu przysługuje zwrot). Samowynagrodzenie powinno zostać wypłacone biegłemu „niezwłocznie” – co do zasady w terminie dwóchmiesięcy od daty dostarczenia opinii, a najpóźniej w ciągu 30 dni od uprawomocnienia się orzeczenia, zktórą opinia ta była związana.Wskazuje się jednakna dość dużeopóźnieniawpłatnościach, zwłaszczawsprawachcywilnych.

Hiszpania

Zasady wynagradzania biegłych hiszpańskich w praktyce różnią się w sprawach cywilnych i karnych.Jakoogólną zasadę można wskazać, że wynagrodzenia biegłych opiniujących w postępowaniu karnymsąniższe, aczkolwiek zależy to też od charakteru konkretnej sprawy i specjalizacji biegłego. Jednocześnieprzepisy nie określają konkretnych stawek wynagrodzeń ani dla biegłych sądowych, ani prywatnych.Wprzypadku wielu specjalności, stawki wymagane przez biegłych są określane przez stowarzyszenia izwiązki biegłych opiniujących w danej dziedzinie. Najczęściej głównym kryterium określania wysokościwynagrodzenia jest ogólny stopień skomplikowania sprawy i materii przeznaczonej do opiniowania.Towszystko powoduje, że nie jest możliwe podanie przeciętnej stawki wynagrodzenia biegłego.Jednocześnie jednakwskazuje się, żewynagrodzenie „niskie”wynosiok. 300EURa „wysokie”–ok.3000EUR.

Biegłymożewnieśćozwrotkosztuprzejazdów,leczpozostałewydatkizwiązanezopiniowaniemobciążająjegowynagrodzenie.Biegłemuwolnozatrudnićosobędopomocywsporządzeniuopinii,leczmusionasamabyćekspertemwdziedzinie,którejopiniadotyczy.Wówczasmożliwe jest takżeobciążeniezleceniodawcykosztemjejzatrudnienia.

Biegłemu opiniującemu w sprawach cywilnych można wypłacić zaliczki na poczet wynagrodzenia,lubwypłacaćjeetapami,jeżelitegozażąda.Jeżelizleceniodawcazrezygnujezopiniidanegobiegłego,możeondomagaćsięzwrotukosztówponiesionychwzwiązkuzrozpoczęciemwykonywaniazlecenia.

Holandia

Systemwynagrodzeńbiegłych sądowychwHolandii nie różnicuje ichw zależności od cywilnego, karnegoczyteż administracyjnego charakteru sprawy, w której powoływani są do opiniowania. Obowiązująceprzepisywrównysposóbokreślajązarównowynagrodzeniabiegłychpowoływanychprzezsądy,inneorganywładzypublicznej,jakteżprzezosobyprywatne.

Zasadą jestokreślaniewynagrodzeniabiegłegowedługstawkigodzinowej,którawHolandiiwewszystkichsprawach wynosi maksimum 116,09 EUR. Dla niektórych specjalności stawki godzinowe określone sąodrębnie.Dotyczyto:psychologów(89,10EURzagodzinę),psychiatrów(stawkamaksymalna–116,09EURzagodzinę),tłumaczy(1,69EURzalinijkętekstulub43,89EURzagodzinętłumaczeniaustnego).Konkretnawysokośćstawkiuzależniona jestodstopnia technicznego inaukowegoskomplikowania sprawy.Ponadto,stawkaulegazwiększeniuopołowęwraziepracywsoboty,niedzieleiświętaorazwporzenocnej.

Biegły sądowy może oczekiwać zwrotów kosztów podróży, przy czym kwota zwrotu może zależećodspecjalnościbiegłego.Niektórymbiegłym(np.psychiatromipsychologom)zakilometrpodróżywypłaca


siękwotę2,70EUR,podczasgdynp.tłumaczeotrzymują1,54EURzakilometr,a„innibiegli” jedynie0,28EURzakilometrpokonanejdrogi(wobiestrony).Biegłymożeuzyskaćzwrotkosztówwydrukówikserokopiisporządzonychpodczasopiniowania(wgstawki0,18EURzastronę)orazkosztówrzeczywiścieponiesionychwzwiązkuzprzeprowadzaniembadańkoniecznychdowydaniaopinii(maksymalnie89,10EURnagodzinębadań).W kwestii zatrudnienia przez biegłego niezbędnych pomocników, ich koszty zwraca się biegłemujeżeliuzyskałnatęokolicznośćuprzedniązgodęorganuzlecającegowykonanieopinii.

W sprawach cywilnych,biegłymożewystąpićowypłatę zaliczki napoczetwynagrodzenia, którepowinnapokryć strona sporu. W razie rezygnacji z usług biegłego przez zlecającego, biegły może naliczyć sobiewynagrodzeniezaczaspoświęconynaprzygotowanieopinii.Wdochodzeniuwynagrodzeńdopuszczalnajestdrogasądowa.

Niemcy

Podobniejakwwieluinnychpaństwacheuropejskich,takteżiwNiemczechnieróżnicujesięwynagrodzeńbiegłychw sprawach cywilnych iw sprawach karnych. Kwestie te regulują obowiązujące przepisy ustawyowynagrodzeniach i kosztach sądowych. Dotyczą one wyłącznie wynagrodzeń biegłych sądowych,tj.powołanych przez sąd lub przez inny organ publiczny (np. w postępowaniu administracyjnym).Wynagrodzeniabiegłychprywatnychpozostajądoustaleniapomiędzyumawiającymisięstronami(biegłymizleceniodawcą).

Kwotęwynagrodzenia biegłego sądowegoustala sięwyłączniewoparciu o stawkę godzinową, przy czymstawkidlabiegłychposzczególnychspecjalnościniekiedyznacznieróżniąsięodsiebie–mieszcząsięjednakw przedziale od 65 do 125 EUR za godzinę. Biegły nie może żądać zwiększenia stawki wzwiązkunp.zwysokim stopniem skomplikowania sprawy. Tłumaczy się jednak, że wynagrodzenie biegłegowtrudniejszychsprawachjestnaturalniewyższe,gdyżopiniowaniewymagawówczaspoświęceniawiększejilości czasu. Niemiecki biegły sądowy ma prawo wnosić o zwrot wydatków, których poniesienie byłokonieczne dlawydania opinii. Te zaś mogą obejmować m.in. koszty podróży, materiałów biurowych,oprogramowania isprzętu.Codozasadybiegłypowinienwykonywaćwszystkieczynnościosobiście,możejednakzatrudnićpomocnika,podwarunkiemżebędzieonpracowałpodkierunkieminadzorembiegłego.

Biegły sądowy może wystąpić o zaliczkę na poczet należnego mu wynagrodzenia lub o wypłatęwynagrodzenia etapami. Jest to uznawane za zasadne zwłaszczawtedy, gdy czas przygotowywania danejopiniijestdługi.Biegłemunależysięwynagrodzeniezaczaspoświęconynaprzygotowanieopiniiniezależnieod tego, czy zostanie ona ostatecznie wykorzystana w sądzie. Jeżeli jednak sąd uzna, że opinia jestnieprzydatnazwinysamegobiegłego,możezmniejszyćlubwcałościodmówićwypłatyjegowynagrodzenia.Takiepostanowieniepodlegajednakzaskarżeniuprzezbiegłego.

Portugalia

Zasady wynagradzania biegłych w Portugalii są identyczne we wszystkich rodzajach spraw. Co więcej,widentycznysposóburegulowanesąkwestiewynagrodzeniabiegłychpowoływanychprzezsąd,inneorganywładzy publicznej, jak też przez prywatnych klientów – we wszystkich przypadkach zastosowanie mająobowiązująceprzepisyowynagrodzeniach.

Co do zasady wynagrodzenie biegłych określa się według stawki godzinowej, aczkolwiek dla biegłychniektórych specjalizacji kryminalistycznych sformułowano zryczałtowane stawki wynagrodzeń. Małotypowym rozwiązaniem jest natomiast określenie w obowiązujących przepisach maksymalnegowynagrodzenia,jakiemożeotrzymaćbiegłyzawykonanąpracę.Możeonowynosićniewięcejniż1020EUR,aczkolwiek sądkonstytucyjnyPortugaliiorzekł, żewuzasadnionychprzypadkachwynagrodzeniemożebyć


większeniżwskazanylimit.Wskazujesię,żeprzeciętnaopiniabiegłegosądowegokosztujemiędzy408a612EUR.

Biegłymożewnosić o zwrot kosztówponiesionychw związku z przygotowywaniem i prezentacją opinii –obejmuje to zarówno koszty podróży, koszty materiałów biurowych, koszty oprogramowania, sprzętu,kosztów przeprowadzania badań i inne.Warunkiem rozliczenia kosztów jest jednak przedstawienie przezbiegłego odpowiednich rachunków. Koszty zatrudnienia pomocników, koniecznych do prawidłowegoprzeprowadzenia opinii, mogą być zwrócone biegłemu jeżeli zaangażowanie dodatkowych osóbdoopiniowaniazostałouprzedniozatwierdzoneprzezsąd.

Biegły może otrzymać zaliczkę na poczet swojego wynagrodzenia. W praktyce z tej możliwości korzystasięnajczęściejwtedy,gdybiegliwydająopiniędosprawprowadzonychwterytoriachzamorskichPortugalii(np.naAzorach).Niezależnieodtego,biegłypowinienotrzymaćswojewynagrodzenieodsąduniezwłoczniepowydaniuopinii.Wpraktycejednaksądniewypłacawynagrodzeniabiegłemu,dopókinieuzyskaśrodkówodstronpostępowaniaobciążonychkosztami.Wskazujesięrównież,żesądydziałająwyjątkowopowolniewkwestiiwypłatwynagrodzeń,najczęściejjestonowypłacanepoupływie1czy2latoddostarczaniaopinii,choć zdarzają się opóźnienia 3 i 4 letnie. W razie rezygnacji z usług biegłego przed dostarczeniemostatecznejopiniinależywypłacićmuwynagrodzeniezaczaspoświęconyjejprzygotowaniu.

Rosja

Wodróżnieniuodwiększościpaństw,sposóbwynagradzaniabiegłychrosyjskichniejestokreślonyżadnymiobowiązującymi przepisami prawa. Dotyczy to zarówno biegłych prywatnych, jaki tych powoływanychdoopiniowaniaprzezsądyczyorganyadministracji.Wysokośćnależnegowynagrodzeniaokreślasambiegływprzedstawianej przez siebie ofercie, na podstawie której zlecającywykonanie opinii podejmuje decyzjęo„zatrudnieniu” danego biegłego. Z tej przyczyny formalnie nie istnieją też żadne różnice pomiędzywysokościąwynagrodzenia.

Wskazuje się, że najpopularniejszym sposobem określania kwoty wynagrodzenia jest stawka godzinowa,chociażzdarzasięjejokreślaniewoparciuowartośćprzedmiotusporu.Wynagrodzeniewpraktycejestteżczęsto wyższe w sprawach o bardziej skomplikowanym charakterze, gdyż sporządzenie opinii wymagawówczas od biegłego posiadania wyższych kwalifikacji ipoświęcenia jej większej ilości czasu. Biorąc poduwagęwszystkopowyższe,godzinowestawkiwynagrodzeńbiegłychwahająsięod30do300EUR.Wskazujesię,żeprzeciętniestawkawynosiok.80EUR.

Ponieważkwotawynagrodzenianależnabiegłemuzaprzygotowanieopiniizależywcałościodkwoty,którąwskazał on w swojej ofercie, biegły może oczekiwać zwrotu wyłącznie zaplanowanych i określonychwofercie wydatków. Jedyny wyjątek stanowią koszty dojazdu do sądu, o zwrot których biegły możewystąpić w każdym przypadku. Biegłemu nie wolno natomiast zatrudniać pomocników czy asystentówdopomocyprzyprzygotowywaniuopinii.

Biegły sądowy nie może żądać wypłaty zaliczki czy też całego wynagrodzenia z góry. Biegły otrzymujewynagrodzeniepoprzedstawieniuswojejopiniiwsądzie,aśrodkisąmuwypłacanezrachunkusądu.Koszttenwcałościobciążastronypostępowania,asądniepokrywagonawettymczasowo.Odpowiedniąkwotęnakontosądupowinnawpłacićtastrona,którawnosiopowołaniebiegłego,ajeżeliwnosząotoobiestrony–ponosząkosztywynagrodzeniabiegłegopopołowie.Biegłysądowyniepowiniennatomiastprzystępowaćdo opiniowania zanim odpowiednia suma nie wpłynie na konto sądu, który uwzględniając wniosekopowołaniebiegłegookreśla termindodokonaniawpłaty.Wprzypadkubiegłychprywatnych zasadą jestjednakopłacaniejegopracyzgóry,przedwydaniemopinii.


Węgry

Węgierskich biegłych opiniujących w sprawach karnych obowiązują wyłącznie stawki określonewprzepisach. W sprawach cywilnych również mogą mieć one zastosowanie, jednakże biegły możezadecydować, że chce samokreślić swojewynagrodzenie.W takimwypadkupowinienpoinformować sądistrony postępowania o kosztach swojego wynagrodzenia oraz o terminie dostarczenia opinii, i dopieronatejpodstawiesądpodejmujedecyzjęojegopowołaniu.Jesttowięcstosunkowoelastycznerozwiązanieumożliwiająceniekiedydostosowaniewynagrodzeniadooczekiwańbiegłego.Zwyłączeniemtejprocedury,obowiązujące przepisy prawaokreślają reguływynagradzania pracy biegłych powołanychdo pełnienia tejfunkcjiprzezsądlubprzezinnyorganwładzypublicznej.

Podobnie jakwwielu innychkrajachEuropy, systemwynagrodzeniabiegłych sądowychnaWęgrzech jestzłożony:dlaniektórychspecjalnościokreślonotaryfyzryczałtowanychwynagrodzeń(np.dlalekarzyilekarzysądowych), w pozostałych przypadkach obowiązuje stawka godzinowa. Co do zasady nie określa sięwynagrodzeniawoparciuowartośćprzedmiotusporu,aokreśleniegowoparciuowyniksprawywogólenie jest dopuszczalne. Wynagrodzenia biegłych różnych specjalności są identyczne (za wyjątkiem tychokreślonych sztywnymi taryfami). Wynagrodzenie może jednak zostać zwiększone w przypadku sprawtrudnych oraz wymagających prowadzenia długich badań bądź stosowania skomplikowanych metodbadawczych.Jeżeliopiniowaniewdanejsprawiejestwyjątkowotrudne,stawkamożebyćzwiększonanawet2,5krotnie.Podstawowegodzinowestawkiwynagrodzeńbiegłychwahająsięod8do40EUR.

Biegły może oczekiwać zwrotu poniesionych kosztów podróży, materiałów biurowych (kserokopii,wydruków) czy kosztów koniecznych dla przeprowadzenia określonych badań.Nie przysługujemu jednakzwrotwydatkówzwiązanychzzakupemsprzętuczyoprogramowania.Biegły,jeżelijesttokonieczne,możezatrudnić zewnętrzną pomoc i ubiegać się o zwrot poniesionychw związku z tym kosztów.Możliwe jesttakżepowołaniekilkubiegłychdowydaniaopiniiłącznej.

Węgierskibiegłysądowymożewystąpićowypłaceniemuprzezsądzaliczkinapoczetwynagrodzenia.Możetakże zażądać wynagrodzenia za oszacowanie wartości zlecenia lub za czas poświęcony przygotowaniuopinii,któraniezostałanastępniewykorzystanawsądzie.

AngliaiWalia

Rozwiązania określające sposób wynagradzania angielskich biegłych są pod kilkoma względami inne niżwwiększości krajów kontynentalnej Europy.W pierwszej kolejności należy teżwyjaśnić, że obowiązująceprzepisy są różne w ramach odrębnych części jurysdykcyjnych Zjednoczonego Królestwa - za najbardziejreprezentatywneuznajesięnatomiastprzepisyobowiązującewAnglii iWalii.Kontradyktoryjnośćprocesuangielskiego, zarówno w sprawach cywilnych jak i karnych, sprawia, że bardzo rzadko biegły opiniującywsprawie jest biegłym „sądowym” – tj. powołanym przez sąd. Najczęściej biegłych powołują stronypostępowania. Biorąc to pod uwagę, nie ma zasadniczych różnic pomiędzy sposobem wynagradzaniabiegłych opiniujących w sprawach cywilnych i karnych, aczkolwiek zwraca się uwagę, że w praktycewynagrodzenie biegłego zatrudnionego przy sprawie karnej jest niższe. Nie istnieją jednak oficjalnetaryfikatoryczyurzędowewytycznedotycząceokreśleniawysokościwynagrodzenia61.

61 Wyjątekstanowiąsprawyprowadzonewwarunkachprzyznaniapomocyprawnejzurzędu,gdzie istnieją tabelewynagrodzeń któremogą zostać wypłacone. Tabele te zawierają jednak także klauzule pozwalające na zwiększeniewynagrodzenia wprzypadkachuzasadnionychnp.wysokim stopniemskomplikowania sprawy.Podkreśla się, że tensposóbokreślaniawynagrodzeniabiegłegostanowiwyjątek,anieregułę.


Ogólną zasadą jest, żewysokośćwynagrodzenia biegłego, zgodnie z „siłami rynku”, ustala się biorąc poduwagędziedzinębiegłości,doświadczeniaikwalifikacje,przewidywanyczaspracy,stopieńskomplikowaniasprawy itp. Konkretną kwotę negocjuje się z biegłym indywidualnie. Najczęściej następuje to poprzezokreśleniestawkigodzinowejwynagrodzeniaorazmaksymalnej liczbygodzin,którebiegłypoświęcipracy.Zdarza się też ustalaniewynagrodzeniaw oparciu owartość przedmiotu sporu, jednak najczęściejma tomiejscewprzypadkuprowadzeniakonsultacjizbiegłym,aniezatrudnianiagodosporządzeniacałościowejopinii. Ponieważ wysokość wynagrodzeń podlega siłom rynkowym, przyjmowane stawki godzinowenaturalnie różnią się w zależności od dziedziny biegłości. Można wskazać, że średnia stawka godzinowawynagrodzenia należna biegłemu z zakresu księgowości wynosi 233 GBP, inżynierii – 122 GBP, opiekizdrowotnej–193GBP,nieruchomości–145GBP,usługfinansowych–217GBP.Ogółem,godzinowestawkiwynagrodzeń biegłychwszystkich specjalnościwahają się od 30do 480GBP, ze średnią na poziomie 174GBP (według jednych danych) lub od 48 do 699 GBP ze średnią na poziomie 183 GBP (według innychdanych).Zawężającpodanąskalęiniecoupraszczając,możnauznać,żeorientacyjneśredniewynagrodzeniebiegłegozagodzinępracywynosiwAngliipomiędzy170a185GBP.

Biegłego w całości opłaca powołująca go strona postępowania, przy czym w razie wygrania sprawy,przynajmniejczęśćkosztówmożezostaćjejzwróconaprzezprzeciwnikaprocesowego.Ponieważbiegłyjestpowoływany i opłacany przez stronę, z treść zawartej między nimi umowy może wynikać możliwośćdochodzenia zwrotów poniesionych przez biegłego kosztów. Dopuszczalne jest praktycznie dowolnerozszerzanie bądź ograniczanie rodzajów i wysokości kosztów podlegających zwrotowi. Standardem jestzwracaniekosztówpodróżywgstawkiok.0,45GBPzakażdąmilęprzejechanąsamochodem.Biegłymożezatrudniaćodpowiedniowykwalifikowaneosobydopomocyprzyprzygotowaniuopinii.Wzasadzieczęstojest to wręcz oczekiwane, gdyż uważa się że zatrudnienie pomocy powoduje zmniejszenie czasu pracypotrzebnegodoprzygotowaniaopinii.Daneikwalifikacjeosóbwspierającychbiegłegowpracypowinnybyćprzedstawione w treści pisemnej opinii. Co do zasady biegły nie może oczekiwać zwrotu poniesionychwzwiązku z tym kosztów: uważa się, że biegły, jeżeli to zasadne, powinien zatrudniać asystentów, zaśwydatektenpowinienprzewidziećwcześniejiuwzględnićgoprzyustalaniunależnegomuwynagrodzenia.

W ramach normalnych stosunków jest powszechnie przyjęte, że wynagrodzenie wypłaca się biegłemupoprzedstawieniuprzezniegoostatecznejopinii.Wraziekoniecznościprowadzeniaprzedłużonychbadańczęsto wypłaca się wynagrodzenie częściowe, w ratach płatnych przed dostarczeniem opinii. Terminisposóbwypłatywynagrodzeniapowinnaokreślaćzawartazbiegłymumowa.Wrazie jejniedotrzymania,stronomumowydostępnesąnormalneśrodkiochronyswoichprawprzewidzianewprawiezobowiązań.Nicniestoiteżnaprzeszkodzie,abyokreślićwumowieodpowiedniejwysokości„karyumowne”zaodstąpienieodjejwykonania,terminywypowiedzeniaumowyiinnerozwiązaniaprzewidzianedlazobowiązań.

Podsumowanie

Niniejszaczęśćraportuzostałapoświęconazaprezentowaniurozwiązańprawnychwkwestiiwynagradzaniapracy biegłych sądowych funkcjonującychw różnych państwach Europy, na podstawie danych zebranychprzezorganizacjęEuroExpert.Zpowyższegozestawieniawynika,żecodozasadypaństwaokreślająreguływynagradzania biegłych, choć niekiedy wysokość wynagrodzenia pozostawiona jest mechanizmomrynkowym (zwłaszcza w Anglii i Walii). W większości państw jako zasadę przyjmuje się wynagradzaniebiegłychwedługstawekgodzinowych,choćsposobyokreślaniasamychstaweksąróżneimogąopieraćsięnawyliczaniu faktycznegowynagrodzeniabiegłegow jegozwykłejpracyzawodowejbądźnp.woparciuourzędowo określone minima i maksima. W niektórych państwach istnieją odrębne taryfikatoryzryczałtowanych wynagrodzeń dla niektórych specjalności, jednak nie jest to zasadą. Konkretne kwotywynagrodzeń możliwych do uzyskania przez biegłych w różnych krajach różnią się niekiedy znacznie(od9EURwChorwacji donawet300EUR zagodzinępracywRosji(!). Pomimowszelkich różnic,wyraźne


sąjednakwspomnianepodobieństwa(np.wyliczaniewynagrodzeńwgstawekgodzinowych).Zewzględunadaleko idące różnice prawne, socjologiczne i ekonomiczne pomiędzy wymienionymi państwami, nie jestmożliwe ich proste porównanie bez odwołania się do innych danych. Mogą one jednak stanowić punktodniesieniadladalszychrozważań.

37Uwarunkowaniamakroekonomicznewynagrodzeńbiegłychsądowych–porównaniemiędzynarodowe

7. Uwarunkowania makroekonomiczne wynagrodzeń biegłychsądowych–porównaniemiędzynarodowe

Wprowadzenie

Analizując systemywynagradzania biegłych sądowychwEuropiewartoprzyjrzeć się immając nauwadzeotoczeniemakroekonomiczne. Podejście takiemoże pomócw dokonaniu oceny, czy zalety bądź słabościdanegosystemuwynikajązszerszychstrukturalnychuwarunkowań.WniniejszymrozdzialezaprezentowanowybranewskaźnikimakroekonomicznedotyczącesądownictwawkrajachczłonkowskichUE.Przedstawionedaneobejmujązagregowanewydatkinasądy,ichstrukturęorazefektywność,atakżewielkośćzatrudnieniabiegłychsądowychisędziów.DanepochodząwgłównejmierzezbazyEurostatuorazraportówEuropejskiejKomisjinaRzeczEfektywnościWymiaruSprawiedliwości(CEPEJ)62.

Istotnym wyzwaniem związanym z analizą ekonomiczną systemów sprawiedliwości jest ich niepełnaporównywalnośćorazsłabadostępnośćorazaktualizacjadanych63.Wkontekścieniniejszegoraportunależyzwrócićuwagęprzedewszystkimnaniedostępnośćwpełniujednoliconychdanychodnośniewynagrodzeńbiegłych sądowych na poziomie wszystkich krajów członkowskich UE (np. średniej stawki godzinowej)64.Ujednolicone dane umożliwiłyby np. sprawdzenie czy wysokość wynagrodzeń biegłychma istotny wpływnaproduktywnośćinstytucjisystemusprawiedliwości.Krokiemwkierunkuuzupełnieniatejlukisącytowanew niniejszym raporcie publikacje stowarzyszenia EuroExpert zbierającego dane dotyczące wynagrodzeńbiegłychsądowych.

Wydatkinasądy

Wydatkina sądy stanowiąniewielką częśćwydatkównausługipublicznewkrajachUE, średnio ichudziałwyniósł0,7%,wprzypadkuPolskizaś1,2%całościwydatkówsektorainstytucjirządowychisamorządowychw 2014 r. (por. rys. 4). Przeciętnie wydatki te stanowią 0,3% unijnego PKB. Najmniejszy odsetek PKBprzeznaczył na ten cel w 2014r. Cypr: 0,1%, największy zaś Bułgaria: 0,7%, wydatki Polski były powyżejśredniejunijnejiwyniosły0,5%PKB(por.rys.5).

Należy zauważyć, że część analizowanych krajów należy do grona istotnych beneficjentów programówunijnychwspierającychwymiar sprawiedliwości (przedewszystkimChorwacja,Polska,Węgry iBułgaria65).Ministerstwo Sprawiedliwości RP pozyskało środki w wysokości 135,2 mln EUR w ramach unijnejperspektywyfinansowejnalata2007-2013oraz90,3mlnEURnalata2014-202066.

62 CEPEJjestinstytucjądziałającąwramachRadyEuropypowołanąw2002r.63 Por.KomisjaEuropejska,The2015EUJusticeScoreboard,Bruksela2015,s.44.64 Dane tego rodzaju dostępne są np. odnośnie wynagrodzeń sędziów, z rozróżnieniem sędziów orzekającychwsądach poszczególnych instancji por. CEPEJ, European judicial systems – Edition 2014 (2012 data): efficiency andquality of justice, 2014, http://www.coe.int/t/dghl/cooperation/cepej/evaluation/2014/Rapport_2014_en.pdf, s. 301in.,dostęp8kwietnia2016r.65 Por.ibidem,s.31.66 Ministerstwo Sprawiedliwości, Fundusze unijne w przestrzeni wymiaru sprawiedliwości, https://ms.gov.pl/pl/o-ministerstwie/projekty-europejskie/fundusze-europejskie-w-przestrzeni-wymiaru-sprawiedliwosci, dostęp: 8 kwietnia2016r.


Rys.4.Udziałwydatkównasądywcałościwydatkównausługipublicznew2014r.(w%)

Źródło:OpracowaniewłasneForensicWatchnapodstawiedanychEurostat(kod:gov_10a_exp).

Rys.5.Wydatkisektorainstytucjirządowychisamorządowychnasądyw2014r.(w%PKB).


Wydatki na sądownictwow UE cechuje względna stabilność w analizowanym okresie. Nie obserwuje sięwspólnegokierunkuzmianwzwiązkuzostatnimkryzysemgospodarczym,wwynikuktóregoczęśćunijnychkrajów podjęła w ostatnich latach działania mające doprowadzić do konsolidacji finansów publicznychpoprzez politykę oszczędności i cięć budżetowych67. Udziałwydatkówna sądyw PKBw przypadku Polskispadłwporównaniudookresusprzedkryzysuook.0,1p.p.(por.rys.6).

67 Por.m.in.W. Kickert, T. Randma-Liiv, R. Savi, Fiscal Consolidation in Europe: A Comparative Analysis, COCOPSreport,2013.

0,0

2,0

4,0

6,0

8,0

10,0

12,0

Cypr

Dania

Węgry

Francja

Irlandia

Włochy

Belgia

Finlandia

Słow

enia

Grecja

Łotw

aAu

stria

Portugalia

Estonia

Szwecja

Chorwacja

Malta

Hiszpania

Polsk

aCzechy

Niemcy

Rumun

iaWielkaBrytania

Luksem

burg

Litw

aSłow

acja

Holand

iaBu

łgaria

UE28

0,0

0,1

0,2

0,3

0,4

0,5

0,6

0,7

Cypr

Dania

Estonia

Francja

Irlandia

Luksem

burg

Austria

Belgia

Czechy

Finlandia

Holand

iaLitw

aPo

rtugalia

Słow

acja

Szwecja

Grecja

Hiszpania

Łotw

aMalta

Niemcy

Rumun

iaWęgry

WielkaBrytania

Włochy

Chorwacja

Polsk

aSłow

enia

Bułgaria

UE28


Rys.6.Dynamikawydatkówsektorainstytucjirządowychisamorządowychnasądy(w%PKB).


PouwzględnieniuwielkościpopulacjiorazpoziomówPKBwanalizowanychkrajachotrzymujemywskaźnikmówiący o wysokości wydatków na sądy w przeliczeniu na mieszkańca. Mediana wydatkównafunkcjonowaniesądówwyniosławUEw2014r.70EURnamieszkańca(średnia77EUR).Analizującdaneprzedstawionenakartogramiezauważymy,żebudżetysądówwnowychkrajachczłonkowskichUE(NKC)sąrelatywnieznacznieniższeniżwkrajachtzw.starejUnii,cowynikazmniejszegopotencjaługospodarczegoNKC. Ponadto w grupie krajów starej UE widoczna jest różnica między alokującą większe środki nasądownictwopółnocąapołudniemUE,gdziewydajesięnatencelmniejEURwprzeliczeniunamieszkańca(por.rys.7).

Rys.7.Wydatkisektorainstytucjirządowychisamorządowychnasądyw2014r.(wEURnamieszkańca).

0,0

0,1

0,2

0,3

0,4

0,5

0,6

0,7

Cypr

Dania

Estonia

Irlandia

Francja

Luksem

burg

Belgia

Czechy

Litw

aHo

land

iaAu

stria

Portugalia

Słow

acja

Finlandia

Szwecja

Niemcy

Grecja

Hiszpania

Włochy

Łotw

aWęgry

Malta

Rumun

iaWielkaBrytania

Chorwacja

Polsk

aSłow

enia

Bułgaria

2008 2011 2014 średniadlaUE28w2014r.


Źródło:OpracowaniewłasneForensicWatchnapodstawiedanychEurostat (kod:gov_10a_exp) iBanku Światowego(WDI).

Dodatnią zależnośćmiędzywydatkami na sądyw przeliczeniu namieszkańca a PKB per capita w 2014 r.przedstawiononarysunku8.PolskawporównaniudoinnychpaństwregionuopodobnympoziomiePKBpercapita przeznacza relatywnie dużo na wydatki na sądy w przeliczeniu na mieszkańca, niewiele jednakwporównaniudozamożniejszychpaństwzachodnich(por.rys.8).

Rys.8.KorelacjamiędzywydatkamisektorainstytucjirządowychisamorządowychnasądyaPKBpercapitadanegokrajuw2014r.

Źródło:OpracowaniewłasneForensicWatchnapodstawiedanychEurostat (kod:gov_10a_exp) iBankuŚwiatowego(WDI).

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

Cypr

Rumun

iaEstonia

Litw

aBu

łgaria

Węgry

Słow

acja

Czechy

Łotw

aPo

rtugalia

Chorwacja

Polsk

aGrecja

Malta

Francja

Dania

Hiszpania

Irlandia

Słow

enia

Włochy

Belgia

Finlandia

Holand

iaAu

stria

Szwecja

Niemcy

WielkaBrytania

Luksem

burg

średnia dlaUE28

AUTBEL

BGRHRV

CYP

CZE

DNK

EST

FIN

FRA

GRC

ESP

NLDIRL

LTU

LUX

LVA

MLT

DEU

POL

PRT

ROM

SVKSVN

SWE

HUN

GBR

ITA

0

10000

20000

30000

40000

50000

60000

70000

80000

90000

PKB

per c

apita

(Eur

o)

20 40 60 80 100 120 140 160 180wydatki na sądy na mieszkańca (Euro)

wartości dopasowane


Zatrudnienieiwynagrodzeniewsądownictwie

Najważniejszą składową wydatków na sądownictwo w krajach UE stanowią wynagrodzenia sędziów orazpracowników sądów (asystentów sędziów, urzędników oraz innych pracowników). Średni udziałwynagrodzeńwcałymbudżeciesądóww2014r.wyniósł70%.Obserwujesiędużąrozpiętośćtegoudziałuwposzczególnych państwach (por. rys. 9). Skrajnymi przypadkami są Rumunia (91%) i Wielka Brytania(32%).Polskiesądyprzeznaczają69%swoichbudżetównawynagrodzenia.ZewzględunaproblemyzniskąwiarygodnościąstatystykdostarczanychprzezGrecjędlapotrzebEurostatuzdużądoząostrożnościnależypodchodzićdoudziałuwynagrodzeńwprzypadkutegokraju(99%)68.

Na podstawie przedstawionych danychmożnawyciągnąć wniosek, że kraje z systemem common law, wktórymdużąrolęprocesowąodgrywająnieopłacani ławnicy,przeznaczająmniejszączęśćbudżetówsądównapensjepracownikówniżkrajesystemuprawakontynentalnego69.

Rys. 9. Udział wynagrodzeń pracowników sądów w całości wydatków sektora instytucji rządowychisamorządowychnasądyw2014r.(w%).


Koszty procesowe, do których zaliczają sięwynagrodzeniabiegłych sądowych, stanowiąniewielki odsetekcałościwydatkówkrajówunijnychnasądy,w2012r.średnio6%(por.rys.10).WprzypadkuPolskiw2012r.odsetektenwyniósł12%i jestonwiększyniżwpozostałychkrajachregionu,niższy jednakwporównaniudoczęścikrajówzachodniejEuropy–przedewszystkimNiemiec(21%).StosunkowoniskiudziałwydatkównakosztyprocesowewWielkiejBrytaniiwynikazfaktuiżbieglipowoływani iopłacanisąnajczęściejprzezstronypostępowaniasądowego70.

68 Por.ESSC,StatementoftheMembersoftheEuropeanStatisticalSystemontheircommitmenttoprofessionalindependence of statistical authorities and the credibility of European statistics and on statistics in Greece,http://ec.europa.eu/eurostat/documents/42577/761078/Statement_ESSC_Reg223_May2015/270ece60-8538-456a-8e51-de356b7a7236,dostęp:8kwietnia2016r.69 Por.CEPEJ,op.cit.,s.37.70 Por.niniejszyraport,str.35.


Rys. 10. Udział kosztów procesowychw całościwydatków sektora instytucji rządowych i samorządowychnasądyw2012r.(w%)

Źródło:OpracowaniewłasneForensicWatchnapodstawiedanychCEPEJ.Uwaga:brakdanychdlaBułgarii,Chorwacji,Hiszpanii,Szwecji.

Stosunkowo niewielka liczba biegłych przypadająca na 100000 mieszkańców w Polsce na tle EU(por.rys.11)możewzmacniaćtezęoniechęcinajlepszychspecjalistówwdanychdziedzinachdopełnieniafunkcjibiegłegosądowegozewzględunazarobkinieadekwatnedopoziomuświadczonychusług.

Rys.11.Liczbabiegłychsądowychprzypadającychna100000mieszkańcówina1sędziegow2012r.

Źródło:OpracowaniewłasneForensicWatchnapodstawiedanychCEPEJ.

Wkontekściewielkościzatrudnieniasędziówwidzimy,żePolskaznajdujesięwgrupiekrajówonajwyższejliczbiesędziówprzypadającychna100000mieszkańców(por.rys.12).

0

1

2

3

4

5

6

7

020406080100120140

liczbabiegłychna100000mieszkańców(lewaoś)

liczbabiegłychnasędziego(prawaoś)


Rys.12.Liczbasędziówna100000mieszkańców.


Polscy sędziowie pod kątem wysokości zarobków względem reszty grup zawodowych znajdują sięwokolicach średniej UE. W tabeli 1. zaprezentowano stosunek wynagrodzeń sędziów znajdujących sięnapoczątkukarieryzawodowejdośredniegowynagrodzeniawcałejgospodarce71.

Tabela1.Stosunekwynagrodzeniasędziegonapoczątkukarieryzawodowej(danez2012r.)dośredniegowynagrodzeniawcałejgospodarce(danez2010r.)

Niemcy 0,90 Hiszpania 2,10Francja 1,10 Polska 2,10Szwecja 1,30 Łotwa 2,20Holandia 1,40 Chorwacja 2,30Portugalia 1,40 Litwa 2,50Belgia 1,60 Malta 2,60Finlandia 1,60 Cypr 3,00Austria 1,70 Słowacja 3,10Luksemburg 1,70 Bułgaria 3,20Słowenia 1,80 Estonia 3,30Węgry 1,90 Irlandia 3,70Włochy 1,90 WielkaBrytania 3,80Dania 2,00 Rumunia 4,40Czechy 2,10

Źródło:OpracowaniewłasneForensicWatchnapodstawiedanychCEPEJ,Eurostat(earn_ses10_an).

71 Ze względu na harmonogram zbierania i publikowania danych w obrębie tej kategorii przez Eurostat (cyklczteroletni)tabelanieuwzględniazmianywysokościwynagrodzeńwcałościgospodarkimiędzylatami2010a2012.


Obciążenieiefektywnośćsądów

Polskie sądy należą do jednych z najbardziej obciążonych pracą w UE. Pod względem liczby sprawwpływających do sądów pierwszej instancji Polska zajmuje w zależności od rodzaju postępowaniaipouwzględnieniuwielkościpopulacjiczwarteidrugiemiejscewUE(por.rys.13irys.14).

Rys.13.Liczbasprawcywilnych,handlowych,administracyjnychiinnychwpływającychdosądówpierwszejinstancji(średniazlat2010,2012,2013,2014na100mieszkańców)


Rys.14.Liczbasprawkarnychprocedowanychwsądachpierwszej instancji (średniazokresu2010–2013na100mieszkańców).

Źródło:OpracowaniewłasneForensicWatchnapodstawiedanychEurostat(crim_crt_case).

Pod względem liczby spraw cywilnych i handlowych czekających na rozpatrzenie w pierwszej instancji,Polska zajmuje relatywnie dobrą szóstą pozycję (wśród 18 krajów UE, dla których dostępne są dane

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

Luksem

burg

Malta

Szwecja

Francja

Cypr

Łotw

aBu

łgaria

Irlandia

Grecja

Hiszpania

Portugalia

Włochy

Holand

iaRu

mun

iaFinlandia

Węgry

Litw

aSłow

acja

Czechy

Estonia

Chorwacja

Polsk

aAu

stria

Dania

Słow

enia

0

2

4

6

8

10

12

14


dotyczące tej kategorii, por. rys. 15) zważywszy odnotowane wyżej obciążenie sądów wpływającymisprawami. Cociekawe sądyw krajachowiększej ilości nierozstrzygniętych sprawniż Polska są relatywniemniejobciążone(por.rys.13),comożeświadczyćomniejszejefektywnościsystemówsądowniczychwtychpaństwach.

Rys. 15. Sprawy cywilne i handlowe czekające na rozpatrzenie w pierwszej instancji (na 100 000mieszkańców).


Efektywność polskich sądów przedstawia się istotnie gorzej w przypadku rozpatrywania spraw karnych.Więcejsprawczekającychnarozpatrzenieprzypadajedynienahiszpańskiesądy(pouwzględnieniuwielkościpopulacji,por.rys.16).

Rys.16.Sprawykarneczekającenarozpatrzeniewpierwszejinstancji(na100000mieszkańców).


Standardowym wskaźnikiem mierzącym efektywność systemu sprawiedliwości jest tzw. clearance ratestanowiący relację liczby zakończonych postępowań sądowych do postępowań rozpoczynanych. Kiedyindekstenprzyjmujewartość100%lubpowyżejoznaczato,żesądysąwstanierozpatrzećprzynajmniejtylespraw ile w danym okresie do nich wpłynęło.Wyniki poniżej 100% oznaczają, że niezakończone sprawywstatystykachfigurująjako„czekającenarozpatrzenie”.

0,00

2 000,00

4 000,00

6 000,00

8 000,00

10 000,00

12 000,00

14 000,00

16 000,00

2010 2011 2012 2013

0,00

500,00

1 000,00

1 500,00

2 000,00

2 500,00

2010 2011 2012 2013


Wziąwszy pod uwagę średnią z okresu 2010 – 2014 (bez 2011 r. z uwagi na brak danych) okazuje się,żepolskie sądy radzą sobie relatywnie dobrze pod kątem rozpatrywania spraw cywilnych (clearance rateniewielepowyżej100%).WregioniewyprzedzająnasjedynieWęgry,ŁotwaiEstonia(por.rys.17).Wyraźniegorzej przedstawia się efektywność polskich sądów w sprawach karnych (clearance rate równy 98%,por.rys.18),cowskazujenadużąliczbęsprawkarnychczekającychnarozpatrzenie.

Rys. 17.Clearance rate – sprawycywilne,handlowe,administracyjne i inne (odchyleniaod100%średniejdlalat2010,2012,2013,2014,wp.p.)


Rys.18.Clearancerate–sprawykarne(odchyleniaod100%średniejdlaokresu2010–2013,wp.p.).


-30

-25

-20

-15

-10

-5

0

5

10

15

-15

-10

-5

0

5

10

15


Podsumowanie

Polskajestkrajemprzeznaczającymdużączęśćswojegobudżetunasądownictwo.PodwzględemwysokościudziałuwydatkównasądywcałościwydatkówsektorapublicznegowUEPolskęwyprzedzajedynieBułgaria.Jednak ze względu na znaczącą różnicę potencjałów gospodarczych Polska, jak również reszta krajówregionustanowiącychnowekrajeczłonkowskieUE,przeznaczazdecydowaniemniejnadziałalnośćsądówwprzeliczeniunamieszkańca,niżkrajetzw.starejUE.

Polskiesądynależądojednychznajbardziejobciążonychilościąsprawwpływającychdopierwszejinstancji.WporównaniudoresztykrajówUEproblemtendotyczyszczególniesprawkarnych,choćnależypodkreślić,że to sprawy cywilne stanowią największą grupę spraw rozpatrywanych w polskich sądach (ok. 57%w2013r.72).Duża liczba toczących siępostępowańuzasadnia relatywniewysokiudziałwydatkówna sądywcałościwydatkówpublicznych,atakżewielkośćzatrudnieniasędziów.PolskawUEnależydogrupykrajówonajwiększej liczbie sędziów (po uwzględnieniu wielkości populacji). Wynagrodzenia pracownikówstanowią, podobnie jak w większości krajów UE, najważniejszą pozycję w budżecie polskich sądów (70%całościwydatkównasądy).Podwzględemudziałuwydatkównakosztyprocesowe,doktórychzaliczająsięwynagrodzeniabiegłychsądowych,w2012r.73Polskawyprzedzałapozostałekrajeregionuprzeznaczającnaten cel 12% całości wydatków na sądownictwo – dwukrotnie więcej niż wynosiła unijna średnia, aleznaczącomniejniżwiększośćkrajówstarejUE.

Biorąc pod uwagę dużą ilość wpływających spraw pozytywnie na tle innych krajów UE należy ocenićefektywność polskich sądóww rozpatrywaniu spraw cywilnych w ostatnich latach.W okresie 2010-2014polskimsądomudawałosięśredniorozpatrzyćwięcejsprawcywilnychniżdonichwpływało.Znaczniegorzejw tym samymokresieprzedstawiała się efektywność rozpatrywania sprawkarnych - podwzględem ilościsprawkarnychczekającychnarozpatrzeniePolskęspośródkrajówUEwyprzedzajedynieHiszpania74.

PolskęnatleEUcechujetakżestosunkowoniewielkaliczbabiegłychprzypadającana100000mieszkańcóworazna jednegosędziego.Możetowzmacniaćtezęoniechęcinajlepszychspecjalistówwdanejdziedziniedo pełnienia funkcji biegłego sądowego ze względu na zarobki nieadekwatne do poziomu świadczonychusług.

72 WyliczenienapodstawiedanychEurostat.73 Ostatniedostępnedane.74 Danedla2013r.


8. Wnioskiirekomendacje

Wnioski

1. Polska przeznacza relatywnie dużą część swojego budżetu na wydatki związane zsądownictwem,jednocześnie należy w Unii Europejskiej do grupy krajów o największej liczbie sędziów(pouwzględnieniu wielkości populacji). Polskę cechuje także stosunkowo niewielka liczba biegłychprzypadającazarównonajednegosędziegojakina100000mieszkańców.

2. Polskie sądy należą w Unii Europejskiej do najbardziej obciążonych ilością spraw wpływających dopierwszej instancji. W ostatnim czasie wystąpił w Polsce kilkunastoprocentowy wzrost liczbypostępowań,wktórychwydanoprzynajmniej jednąopinię.Takatendencjapociągazasobąokreśloneskutki finansowe – koszty biegłych stanowią obecnie w Polsce około ¼ wydatków na postępowaniasądowe.

3. Państwa europejskie co do zasady określają reguły wynagradzania biegłych sądowych.WwiększościkrajówanalizowanychwRaporcieprzyjętomodelwynagradzaniabiegłychwedługstawekgodzinowych.Sposobyokreślaniatychstaweksąróżne:polegająnawyceniegodzinypracybiegłegowodniesieniudojegofaktycznegowynagrodzeniawzwykłejpracyzawodowej,określasięjeurzędowo,bądźpozostawiamechanizmomrynkowym.

4. WPolsce sferęwynagrodzeń biegłych sądowych regulująRozporządzeniaMinistra Sprawiedliwości zdnia24kwietnia2013 r.wsprawieokreślenia stawekwynagrodzeniabiegłych, taryf zryczałtowanychoraz sposobu dokumentowania wydatków niezbędnych dla wydania opinii w postępowaniu karnym,(Dz.U. 2013poz.508) oraz cywilnym (Dz.U. 2013poz. 518). Rozporządzenia te zupełnie nie spełniająprzypisywanej im roli regulacyjnej, zaś ich stosowanie obniża jedynie sprawność wymiarusprawiedliwości.

ü ZaprezentowanewRozporządzeniachzryczałtowanestawkizaposzczególneczynnościbiegłychsązaniżonewstosunkudoodpowiadającychimusługnawolnymrynku.Mogąonestanowićzachętędozgłaszaniasiędoświadczeniausługnarzeczwymiarusprawiedliwościjedyniedlaosóbdopierorozpoczynającychkarieręzawodową,bądźnegatywniezweryfikowanychwwarunkachrynkowych.W konsekwencji może to skutkować większą ilością błędów merytorycznych w opiniach, niskąjakością oraz wydłużeniem czasu oczekiwania na opinię z uwagi na konieczność dokonywaniauzupełnieńipoprawek.

ü Dla biegłych o ugruntowanej pozycji zawodowej i ambicjach finansowych nierealne rynkowostawkimogąstanowićpowóddosztucznegozawyżaniaprzedstawianychrachunków.Dodatkowo,niskiewynagrodzeniezregułyskutkujenadawaniemzadaniuniskiegopriorytetuwzględeminnychlepiejpłatnychzajęć,coskutkujewydłużeniemczasuoczekiwanianazleconąwtakichwarunkachopiniębiegłego.

ü Wprowadzony w Rozporządzeniachmodel polegający na powiązaniu wynagrodzenia biegłego zkwotą bazową nie uwzględnia różnic w pozycjach rynkowych poszczególnych usług, bądźwykonującychjeosób.Możetododatkowodemotywowaćnajlepszychspecjalistówwdziedzinachowysokiejpozycjirynkowejprzypodejmowaniusięprzeznichwykonywaniaobowiązkówbiegłychsądowych.

ü Rozporządzenia nie zawierają żadnego przepisu uprawniającego organ wydający postanowienieodopuszczeniu dowodu z opinii biegłego do weryfikacji przedłożonego przez niego rachunkuiewentualnego obniżenia jego wynagrodzenia, w przypadku złej jakości dostarczonej opinii

49Wnioskiirekomendacje

lubniedotrzymania terminu jej dostarczenia. Ugruntowuje to jedynie niską jakość opiniodawcząsystemubiegłychsądowychwPolsce.

ü Rozporządzenie w sprawach karnych nie koresponduje z ustawą regulującą procedurę karną,któradopuszczaudział„innychosób”wwykonywaniuekspertyzy/opinii.PrzepisyRozporządzeniawżaden sposób nie precyzują jak rozliczać związane z tym koszty osobowe.Może to prowadzićdododatkowychpatologii.

ü W załącznikach do Rozporządzeń dla niektórych dziedzin określono taryfikatory zryczałtowanychwynagrodzeń za wykonanie określonej czynności, podczas gdy równolegle (także w tychdziedzinach) uregulowano sposób obliczania wynagrodzenia za godzinę pracy biegłego.Takiewspółistnienie dwóch sposobów obliczania wynagrodzeń nie jest niczym uzasadnione,wprowadzajedyniechaos.

ü Niezależnie od celu tego Raportu, wykonana przez zespół Forensic Watch analiza zawartościmerytorycznej załączników doRozporządzeń ujawniła, iż funkcjonująw ich obrębie badania bądźmetody niezgodne z aktualnym stanem rozwoju nauk sądowych. Trwanie tego stanu rzeczy jestniebezpieczne.

Rekomendacje

Biorącpoduwagędokonaneanalizyipoczynioneobserwacjerekomendujemy:

1. Jak najszybsze podjęcie prac zmierzających do opracowania modelu kształtowania wynagrodzeńbiegłychsądowychodpowiadającegowynagrodzeniomuzyskiwanymprzeznichwpracyzawodowej.Najprostszym rozwiązaniem tego zagadnienia mogłoby być powiązanie stawki za godzinę pracybiegłego ze stawką godzinową wyliczoną na podstawie aktualnej deklaracji podatkowej danegobiegłego.

2. Równoległe podjęcie prac w celu określenia realnych stawek godzinowych w danej specjalności.Wysokośćtychstawekpowinnyokreślićwłaściweorganizacjezawodowe.

3. Wdrożeniemechanizmówocenykompetencjibiegłychsądowychpozwalającychnawyeliminowaniebiegłych nieuczciwych bądź nierzetelnych, bowiem ich funkcjonowanie w ramach wymiarusprawiedliwościnietylkonegatywniewpływanawizerunekisprawnośćpolskiegosądownictwa,aletakże prowadzi domarnotrawstwa środków z budżetu państwa przeznaczanych napostępowaniasądowe. W tym celu przydatne mogłoby być opracowane w ramach projektu Forensic Watchnarzędzie do oceny kompetencji kandydatów/biegłych sądowych (dostępne nastroniewww.forensicwatch.pl).

4. JaknajszybszepodjęciepracwceluznowelizowaniaRozporządzeńMinistraSprawiedliwościzdnia24 kwietnia 2013 r.w sprawie określenia stawek wynagrodzenia biegłych, taryf zryczałtowanychorazsposobudokumentowaniawydatkówniezbędnychdlawydaniaopiniiwpostępowaniukarnym,(Dz.U.2013poz.508)orazcywilnym(Dz.U.2013poz.518)takbyprzyczyniałysięonedopoprawyfunkcjonowania wymiaru sprawiedliwości, gwarantowały biegłym sądowym godziwewynagrodzenia, a jednocześnie zapewniały mechanizmy sprawnego eliminowania takich metodczybadań,którebazująnanieaktualnymstaniewiedzywnaukachsądowych.

Fundacja EFIC i zespółForensicWatch deklarują udzieleniewszelkiej pomocywpracachnadwdrożeniempowyższychrekomendacji.


51Aneks

Aneks

Rozwinięcia kodów krajów w rys. 8. Korelacja między wydatkami sektora instytucji rządowych isamorządowychnasądyaPKBpercapitadanegokrajuw2014r.(str.40).

AUT Austria LTU LitwaBEL Belgia LUX LuksemburgBGR Bułgaria LVA ŁotwaHRV Chorwacja MLT MaltaCYP Cypr DEU NiemcyCZE Czechy POL PolskaDNK Dania PRT PortugaliaEST Estonia ROM RumuniaFIN Finlandia SVK SłowacjaFRA Francja SVN SłoweniaGRC Grecja SWE SzwecjaESP Hiszpania HUN WęgryNLD Holandia GBR WielkaBrytaniaIRL Irlandia ITA Włochy


Bibliografia

1. CEPEJ, European judicial systems – Edition 2014 (2012 data): efficiency and quality of justice, 2014,

http://www.coe.int/t/dghl/cooperation/cepej/evaluation/2014/Rapport_2014_en.pdf, s. 301 i n.,dostęp8kwietnia2016r.

2. Dekret z dnia 26 października 1950 r. o należnościach świadków, biegłych i stron w postępowaniusądowym,(Dz.U.1950nr49poz.445).

3. ESSC, Statement of the Members of the European Statistical System on their commitment toprofessional independence of statistical authorities and the credibility of European statistics and onstatistics inGreece,http://ec.europa.eu/eurostat/documents/42577/761078/Statement_ESSC_Reg223_May2015/270ece60-8538-456a-8e51-de356b7a7236,dostęp8kwietnia2016r.

4. EuroExpert,RenumerationofExpertsinEurope–comparativestudyofremunerationsystemsinEurope,2016, http://www.euroexpert.org/fileadmin/euroexpert/documents/downloads/EuroExpert_Remuneration_Study_2016.pdf,dostęp26marca2016r.

5. Ferenz J., Biegli do reformy, Na Wokandzie 21/2014, http://nawokandzie.ms.gov.pl/numer-21/wokanda-numer-21/biegli-do-reformy.html,dostępwdniu15kwietnia2015r.

6. KegelA.,KegelZ.,Przepisyobiegłychsądowychtłumaczachispecjalistach–komentarz,Kraków2004.

7. KickertW., Randma-Liiv T., Savi R., Fiscal Consolidation in Europe: A Comparative Analysis, COCOPSreport,2013.

8. KomisjaEuropejska,The2015EUJusticeScoreboard,Bruksela2015.9. Ministerstwo Sprawiedliwości, Fundusze unijne w przestrzeni wymiaru sprawiedliwości,

https://ms.gov.pl/pl/o-ministerstwie/projekty-europejskie/fundusze-europejskie-w-przestrzeni-wymiaru-sprawiedliwosci,dostęp8kwietnia2016r.

10. NajwyższaIzbaKontroli,Funkcjonowaniebiegłychwwymiarzesprawiedliwości–informacjaowynikachkontroli,https://www.nik.gov.pl/plik/id,9608,v,artykul_12309.pdf,dostęp12lutego2016r.

11. Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 21 stycznia 2015 r., II AKz 787/14,http://www.pg.gov.pl/plik/2015_07/a5c534a46fa6166a25983d8cbb5909dd.doc, str. 14, dostęp 15kwietnia2016r.

12. Postanowienie SąduApelacyjnegowKatowicach z dnia 14 sierpnia 2013 r., II AKz466/13, KZS2013,z.10,poz.111.

13. PostanowienieSąduApelacyjnegowKatowicachzdnia24września2013r., IIAKz556/13,KZS2014,z.2,poz.112.

14. PostanowienieSąduApelacyjnegowKatowicachzdnia27 listopada2013r., IIAKz727/13,KZS2014,z.2,poz.115.

15. Potocka-BanaśB.,BorowiakK.,JanusT.,Alkoholetylowy–wybraneproblemykliniczneidiagnostyczne,DiagnostykaLaboratoryjna,tom44,nr2/2008.

16. ProjektRozporządzeniaMinistraSprawiedliwościzdnia7lutego2013r.,owynagrodzeniachbiegłychwsprawach karnych z uzasadnieniem https://legislacja.rcl.gov.pl/docs//517/154760/154762/154763/dokument66512.pdf,dostęp26lutego2016r.

17. RozporządzenieMinistra Sprawiedliwości z dnia 12 lipca 1956 r.w sprawie taryfywynagrodzenia zaczynnościbiegłychzzakresumedycynysądowejwpostępowaniuprzedsądamipowszechnymi(Dz.U.Nr33,poz.155).

18. RozporządzenieMinistraSprawiedliwościzdnia18grudnia1975r.wsprawiekosztówprzeprowadzeniadowoduzopiniibiegłychwpostępowaniusądowym,(Dz.U.1975nr46poz.254).

19. RozporządzenieMinistra Sprawiedliwości z dnia 20 grudnia 1961 r.w sprawie taryfywynagrodzeniabiegłych(tłumaczy)zzakresudaktylologii(Dz.U.z1962r.Nr8,poz.40).

53Bibliografia

20. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 kwietnia 2013 r. w sprawie określenia stawekwynagrodzeniabiegłych,taryfzryczałtowanychorazsposobudokumentowaniawydatkówniezbędnychdlawydaniaopiniiwpostępowaniukarnym,(Dz.U.2013poz.508).

21. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 kwietnia 2013 r. w sprawie określenia stawekwynagrodzeniabiegłych,taryfzryczałtowanychorazsposobudokumentowaniawydatkówniezbędnychdlawydaniaopiniiwpostępowaniucywilnym,(Dz.U.2013poz.518).

22. RozporządzenieMinistraSprawiedliwościzdnia24stycznia2005r.wsprawiebiegłychsądowych,(Dz.U.2005nr15poz.133).

23. RozporządzenieMinistraSprawiedliwościzdnia25sierpnia1986r.wsprawiewynagrodzeniatłumaczyprzysięgłych,(Dz.U.1986nr33poz.168zezm.)

24. RozporządzenieMinistra Sprawiedliwości z dnia 3 kwietnia 1963 r.w sprawie taryfy wynagrodzeniabiegłychksięgowychwpostępowaniusądowym(Dz.U.Nr20,poz.107).

25. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 31 października 1983 r. w sprawie wynagradzaniabiegłych(tłumaczy)zzakresudaktylologii(Dz.U.1983nr64poz.292).

26. RozporządzenieMinistra Sprawiedliwości z dnia 8 lutego1958 r.wsprawie taryfywynagrodzenia zaczynnościbiegłychwpostępowaniuprzedsądamiubezpieczeńspołecznych(Dz.U.Nr15,poz.68).

27. Rybicki P., Pękała M., Karasek P., Tomaszewska-Michalak M., Betlejewski M., Ocena kompetencjibiegłychsądowych–oczekiwaniairekomendacje,Warszawa2015.

28. StanowiskoMinistraFinansówzgłoszonewtokuuzgodnieńmiędzyresortowychwzwiązkuzprojektemRozporządzeniaMinistra Sprawiedliwości o wynagrodzeniach biegłych w sprawach karnych,https://legislacja.rcl.gov.pl/docs//517/154760/154767/154771/dokument68417.pdf, dostęp 24 lutego2016r.

29. Świecki D. (red.), Augustyniak B., Eichstaedt K. Z., Kurowski M., Kodeks postępowania karnego.Komentarz.TomII,2005.

30. TomaszewskiT.,Dowódzopiniibiegłegowprocesiekarnym,Kraków2000.

31. TVN 24, Powołali magika na biegłego. Zdemaskował oszusta, http://www.tvn24.pl/wiadomosci-z-kraju,3/prokuratura-powolala-bieglego-magika-pierwsza-taka-sprawa-w-polsce,616014.html,dostęp25lutego2016r.

32. UchwałaSąduNajwyższegoz21września2005r.,IKZP27/05,OSNKW2005,nr10,poz.92.33. Ustawabudżetowanarok2015zdnia15stycznia2015r.(Dz.U.z2015poz.153).34. Ustawazdnia14czerwca1960r.Kodekspostępowaniaadministracyjnego(Dz.U.1960,nr30poz.168

zezm.)

35. Ustawazdnia17listopada1964r.Kodekspostępowaniacywilnego(Dz.U.1964,nr43poz.296zezm.)

36. Ustawa z dnia 21 lipca 1950 r. oupoważnieniu Rządu do wydawania dekretów z mocą ustawy(Dz.U.1950nr29poz.271).

37. Ustawazdnia23grudnia1999r.okształtowaniuwynagrodzeńwpaństwowejstrefiebudżetowejorazozmianieniektórychustaw(Dz.U.1999nr110poz.1255orazDz.U.z2000nr9poz.239).

38. Ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. 2005 nr 167poz.1398orazDz.U.2010nr90poz.594zezm.)

39. Ustawa zdnia31 sierpnia2012 r.ozmianieustawy–Kodekspostępowania karnegoorazniektórychinnychustaw(Dz.U.2012poz.1101).

40. Ustawazdnia6czerwca1997r.Kodekspostępowaniakarnego(Dz.U.1997,nr89poz.555zezm.)

41. Uwaga zgłoszona przez Instytut Ekspertyz Sądowych im. Jana Sehna w Krakowie w toku konsultacjispołecznych do projektu Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości o wynagrodzeniach biegłych wsprawach karnych, https://legislacja.rcl.gov.pl/docs//517/154760/154762/154765/dokument69569.pdf,dostęp25lutego2016r.

42. Uwaga zgłoszona przez Wiceprezesa Sądu Rejonowego w Wołominie (za pośrednictwem Sądu


Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie) w toku konsultacji społecznych do projektuRozporządzenia Ministra Sprawiedliwości o wynagrodzeniach biegłych w sprawach karnych,https://legislacja.rcl.gov.pl/docs//517/154760/154762/154765/dokument69131.pdf, dostęp 25 lutego2016r.

43. Wyrok SąduNajwyższego z dnia 15 kwietnia 1976 r., sygn. akt II KR 48/76, OSNKW 1976, nr 10-11,poz.133.

44. WyrokSąduNajwyższegozdnia15stycznia2010r.sygn.ICSK199/09.45. WyrokSąduNajwyższegozdnia23listopada1982r.,sygn.aktIIKR186/82,OSNPG1983,nr5,poz.59.

46. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 22 marca 2011 r.sygn. akt SK 13/08, (Dz.U. 2011 nr 72poz.389).

47. WyrokTrybunałuKonstytucyjnegozdnia9maja2012r.sygn.aktSK24/11,(Dz.U.2012poz.569).

55Recenzja

Recenzja

Prof.drhab.KatarzynaŚledziewska Warszawa,21kwietnia2016r.WydziałNaukEkonomicznychUniwersytetWarszawski

RECENZJA

Raportupt.„Wynagrodzeniabiegłychsądowych.PolskanatlekrajówEuropy”wramachprojektuForensicWatch(E-2/2162)

Działania Fundacji Europejskie Centrum Inicjatyw w Naukach Sądowych (EFIC) podejmowane w ramachocenyjakościbiegłychwpisująsięwobywatelskiruchkontroliusług,systemówispecjalistówobszarudóbrpublicznych. Zapewnienie prawa do wolności, gdy dowód „ma nierzadko fundamentalne znaczenie dlawyniku procesu”, jak też – z drugiej strony – dbanie o bezpieczeństwo społeczno-gospodarcze, plasujewymiar sprawiedliwości wśród dostawców niezwykle wrażliwego rodzaju dobra publicznego. Podjęciewramach Forensic Watch – flagowego programu Fundacji – tematu warunków płacowych biegłychorazkosztów i efektywności systemu sądowego w Polsce, w ujęciu branżowym i międzynarodowym,jestunikalnymwkłademwiedzyotrudnejekonomicesystemuekspertyzsądowych.

WramachForensicWatchFundacjarealizujeswojecelewtrzechaspektach:zapewnienianarzędziaocenybiegłych, społecznej kontroli rozpraw sądowychw kontekście jakości opinii biegłego, a także działalnościinformacyjnej, edukacyjnej oraz zapobiegawczej w obszarze nierzadkich pomyłek sądowychwynikającychzopiniibiegłych.

Niniejszy, trzeci z kolei raport programu Forensic Watch, podchodzi do problematyki funkcjonowaniapolskiegosystemubiegłychsądowychwielopoziomowo.Przeanalizowanownimszczegółowoliczneobszarytego systemu, począwszy od uwarunkowań prawnych wynagrodzeń biegłych sądowych, historycznychiobecnych,pospecyfikęwynagrodzeńbiegłychwinnychkrajachicharakterystykęporównawcząaspektówekonomicznychsystemówsądowych.

Jak wykazują eksperci Forensic Watch, wynagrodzenia biegłych regulowane obecnym rozporządzeniemministra sprawiedliwości „nie spełniają rynkowychoczekiwańnajlepszych specjalistówwdanejdziedzinie,może to prowadzić do negatywnej selekcji osób” powołanych w charakterze biegłego. Autorzy wskazująuwarunkowania działalności biegłych sądowych, w tym: „wzrost liczby spraw skomplikowanychiwielowątkowych, wzrost liczby płatników VAT wśród biegłych, wzrost liczby opinii psychologicznychipsychiatrycznych”,któreuzasadniająpotrzebęzwiększeniastawekwynagrodzeńtejgrupyzawodowej.

Wraporciewykorzystanowynikizarównobadańjakościowych–porównanocenyusługwczterechróżnychdziedzinach(badanialaboratoryjne,kartografia,geodezja,psychologia),jakteżrezultatyanalizilościowych,przeprowadzonych dla kilkunastu krajów europejskich. Rezultaty badań wskazują na znaczące różnicewpoziomachwynagrodzeń otrzymywanych przez biegłych sądowych zarównowporównaniu do średnichstawek rynkowych, jak też w odniesieniu do znormalizowanych wynagrodzeń obserwowanych w innychkrajachEuropy.

Mimożebadanie jest jedyniewstępemdopogłębionejanalizyekonomicznej systemubiegłychsądowych,tojednak sygnalizuje ono istotny problem niedoszacowania stawek oferowanych biegłym powoływanymdopełnienia funkcji opiniodawczych dla wymiaru sprawiedliwości w kontekście porównywalnych usług


komercyjnych.Wykazanewraporcienierównościpłacowezpewnościąstanowiąbarierędostępupolskiegowymiaru sprawiedliwości do rzetelnych i profesjonalnych opinii wykonanych przez biegłych sądowychbędącychnajlepszymispecjalistamiwswychdziedzinach.

Cennymwkładem raportu ForensicWatch do dyskusji o biegłych sądowych jest zaprezentowanie w nimkompleksowego porównania międzynarodowych systemów i stawek wynagrodzeń biegłych sądowych.Jednakżenie jest to jedynyzaprezentowanywRaporciewymiarporównaniapolskiegosystemudo innychsystemów sądowych. Można się w nim zapoznać także z szerokim kontekstem makroekonomicznym,uwzględniającym koszty i efektywność polskiego wymiaru sprawiedliwości, wydatki sądowe w różnychkrajach w przeliczeniu na mieszkańca, poziomy wynagrodzeń i zatrudnienia sędziów, wartości kosztówprocesowych, dostępność biegłych i sędziów w przeliczeniu na liczbę mieszkańców, obciążenia sądówsprawamiczytzw.clearancerate.

Świadomość tego, że stawki wynagrodzeń biegłych sądowych w Polsce są zbyt niskie istniała od dawnawgrupie interesariuszy wymiaru sprawiedliwości, brakowało jednak merytorycznej, popartej dowodamiargumentacji. Lukę tę znacząco wypełnia interdyscyplinarne opracowanie praktyków i teoretyków –ekspertówForensicWatch.

/–/KatarzynaŚledziewska

(podpisnaoryginale)

Projekt jest współfinansowanyz funduszy EOG w ramach programu

Obywatele dla Demokracji www.ngofund.org.pl

ISBN 978-83-943121-2-1

www.efic.pl www.forensicwatch.pl

€

krzł

€₣

$₽₺₴

$£

¥

zł

Documents

WYNAGRODZENIA 2016 SĄDOWYCH BIEGŁYCH - Forensic …forensicwatch.pl/web/pliki/baza-wiedzy/Opracowania/Wynagrodzenia... · oraz efektywność, a także wielkość zatrudnienia biegłych