Wypocznij aktywnie na Ziemi Wielu skiejres.turystyka.wielun.pl/z_1/o_3624410/przewodnik_bursztynowy.pdf · Budownictwo wiejskie 35 krzyże przydrożne 37 spotkania z przyrodą 39

Przewodnik turystyczny

o Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach zintegrowanego projektu „Wzmocnienie roli Szlaku Bursztynowego

i�innych szlaków tematycznych w zintegrowanym produkcie turysty o”(RPO W

Wypocznij aktywnie na Ziemi Wielu skiej

Ziemia Wieluńska na BursZtynoWym sZlaku

przewodnik turystyczny

Wieluń 2012

Spis Treści

SpiS Treści

roZdZiał pierWsZy 4 powiat wieluński zaskakujeWprowadzenie 6Historia 8Śladami bursztynu 15drewniane sacrum 19romańskie budowle 24rezydencje 26Zabytki techniki 29Budownictwo wiejskie 35krzyże przydrożne 37 spotkania z przyrodą 39kuchnia wieluńska 49legendy 51imprezy i wydarzenia 59

roZdZiał drugi 64 miejscowości warte zobaczenia

roZdZiał trZeci 118 Wypocznij aktywnie Szlaki rowerowe 120Szlaki piesze 136Szlaki konne 145Szlak wodny Warty 146

roZdZiał cZWarty 118 o projekcieBaza turystyczna 148turystyczna nawigacja gps 150e-projekt 151Fotokody 153o projekcie 154

rozdział iPowiat wieluński zaskakuje

www.turystyka.wielun.pl www.turystyka.wielun.pl6 7

Powiat wieluński leży w południo-wo-zachodniej części województwa

łódzkiego i graniczy z województwem opolskim. Północna część powiatu za-licza się do pasa nizin, zaś południo-wa – do Jury Polskiej. Rzeźba terenu, w porównaniu z centralną Polską, jest urozmaicona, a różnica wysokości bez-względnych przekracza 100 metrów.

Na terenie powiatu, którego po-wierzchnia wynosi 926 km2,

mieszka ok. 80 tys. mieszkańców. W je-go skład wchodzi 10 gmin: Wieluń, Bia-ła, Czarnożyły, Konopnica, Mokrsko, Osjaków, Ostrówek, Pątnów, Skomlin, Wierzchlas. Stolica powiatu – Wieluń, niegdyś królewski gród, współcześnie liczy 24 tys. mieszkańców. Miasto jest węzłem komunikacyjnym, w którym spotykają się trzy drogi krajowe: nr 8 (Warszawa–Wrocław–Kudowa Zdrój), 45 (Złoczew–Opole–Racibórz–granica Republiki Czeskiej) i 43 (Wieluń–Czę-stochowa). Posiada połączenia autobu-sowe z największymi miastami Polski (m.in. z Łodzią, Wrocławiem i Często-chową).

Powiat wieluński to doskonały teren do uprawiania turystyki aktywnej,

przyrodniczej i kulturowej w oparciu o nadwarciańskie walory krajobrazu i unikatowe zabytki.

Liczne gospodarstwa agroturystycz-ne i ośrodki wypoczynkowe nad

Wartą są wymarzonym miejscem do wypoczynku, z dala od zgiełku cywili-zacji. Z myślą o miłośnikach kajakar-stwa wytyczono ponad 70-kilometrowy szlak wodny na Warcie. Dla rowerzy-stów przygotowano ponad 480 km szla-ków rowerowych. Amatorzy turystyki konnej mogą wyruszyć na wielodniowy rajd najdłuższym w województwie łódz-kim szlakiem konnym. Tereny leśne i liczne wzniesienia to idealne obszary do uprawiania nordic walking, zaś zi-mą – narciarstwa biegowego. Obszary nadrzeczne, będące miejscem gniazdo-wania ptactwa wodno-błotnego, zasko-czą swoim bogactwem przyrodników, ornitologów i fotografów. Nawet para-lotniarze znajdą tu swój azyl – warunki do uprawiania tej dyscypliny stwarza grodzisko w Konopnicy.

wProwadzenie

Wprowadzenie

Powiat wieluński jest terenem atrakcyjnym zarówno pod wzglę-

dem przyrodniczym, jak i kulturowym. Jego południowo-wschodnia część leży na terenie Załęczańskiego Parku Kra-jobrazowego, na którym Warta tworzy malowniczy przełom, zwany Wielkim Łukiem Warty. Północne krańce powia-tu leżą w granicach Parku Krajobrazo-wego Międzyrzecza Warty i Widawki. Liczne stanowiska archeologiczne – grody, osady, kurhany, cmentarzyska dokumentują prehistoryczną i średnio-wieczną historię tego terenu. Drewnia-ne kościółki typu wieluńskiego stano-wią zabytki unikalne w skali Polski. Tutaj spotykają się europejskie szlaki kulturowe i turystyczne – Bursztynowy i Romański. Tędy od lat wędrują pątni-cy, zmierzający na Jasną Górę.

Powiat wieluński stanowi małą ojczy-znę wielkich ludzi. W Rychłocicach

przez wiele lat mieszkał autor jednych z pierwszych w Polsce powieści fanta-styczno-naukowych – Andrzej Trepko, z kolei Wieluń to rodzinne miasto ma-larza Wojciecha Siudmaka, przedstawi-ciela realizmu fantastycznego.

To gasnący, słaby cień pol-skiej wsi z obrazów koTsisa,

szermenTowskiego, chełmońskiego, malczews-

kiego (...)naTuralny skansen wiejskiej

malowniczości (...).

Nadwarciański malowniczy pejzaż od lat inspiruje artystów – krę-

cono tu początkowe sceny filmu „Nad Niemnem”, a co roku w Kamionie organizowane są plenery malarskie. Ich wieloletni uczestnik, Jerzy Duda--Gracz, tak pisał o tym krajobrazie:

Wprowadzenie


Ślady osadnictwa na Ziemi Wieluńskiej pochodzą sprzed 12 tys. lat. Z terenu międzyrzecza Warty i Prosny ustąpił wówczas lądolód, umożliwiając rozpo-częcie procesów osadniczych. Pierwsi przybysze zajmowali się wyłącznie ło-wiectwem. Przełom nastąpił już w neo-licie, ok. 3 tys. lat p.n.e., gdy miesz-kańcy tego obszaru zaczęli uprawiać ziemię i hodować zwierzęta. Ważnym elementem rozwoju okolic Wielunia stała się wymiana handlowa – fragmen-ty dolin Warty i Prosny położone były na starożytnym szlaku bursztynowym. Na ten teren docierali kupcy celtyccy oraz rzymscy, a przywożone przez nich przedmioty (rzymskie monety, broń, ozdoby) oraz sam kontakt z przyby-szami przyczyniały się do rozwoju tego obszaru. Świadectwem tego są m.in. okazałe kurhany lokalnych wodzów, za-chowane w miejscowości Przywóz, po-chodzące sprzed blisko dwóch tysięcy lat.Słowianie na tym terenie zaczęli osie-dlać się w V w. n.e., a w X w. obszar ten włączony został w granice państwa polskiego. Powstała tu wówczas kasz-

telania ze stolicą w Rudzie, wchodzą-ca w skład prowincji Wielkopolski. Na skutek pewnej izolacji istniejącymi przeszkodami naturalnymi (duże ob-szary leśne), Ziemia Wieluńska jesz-cze przez długi czas utrzymywała pew-ną odrębność od reszty kraju. Granice wyznaczały rzeki: Warta od wschodu, Liswarta od południa, Prosna od zacho-du, Oleśnica i Struga Węglewska od północy. Na przełomie XII i XIII w. Ru-da stała się również siedzibą archidia-konatu. Stopniowo na główny ośrodek osadniczy tego obszaru wyrastał Wie-luń (założony prawdopodobnie w 1217 r. przez księcia Władysława Odonica), w dokumentach z końca XIII w. coraz częściej określenie ‘ziemia rudzka’ zastępowane było ‘ziemią wieluńską’. Oficjalnie przeniesienie siedziby kasz-telanii nastąpiło w 1281 r., a uczynił to książę Henryk IV Probus. Wydarzenie to opisał w swojej Kronice Jan Długosz, podając takie uzasadnienie: „w okolicę piękniejszą, na płaszczyznę pochyłą i ży-zną, strugami bieżącej wody zwilżoną, gdy Ruda stojąca na wzgórzystym miej-scu miała grunt nieużyty i bezwodny”.

historia

Historia

Zgodnie z legendą nazwa Wielunia po-chodzi od wielkiego jelenia spotkanego przez księcia Władysława Odonica na polowaniu. Podczas pościgu za zwie-rzem, władca w pewnym momencie stracił go z oczu, po czym ujrzał baranka nad kielichem i hostią. W tym miejscu z fundacji księcia wzniesiony został ko-ściół pw. Najświętszego Ciała Chrystu-sa, wokół którego wyrosła osada. Takie uzasadnienie nazwy należy uznać jedy-nie za legendę, niestety nie jest pewne skąd w rzeczywistości pochodzi słowo Wieluń. Być może związane jest z imie-niem Wielisław, możliwe jest również pochodzenie od słowa vel, używanego na określenie podmokłego, wilgotnego obszaru. Zgodnie z opisem Jana Długo-sza, na takim właśnie terenie założona została ta osada.

Ziemia Wieluńska mimo tego, że usy-tuowana w pewnym oddaleniu od zna-czących ośrodków administracyjnych, to jednak leżała na skrzyżowaniu licznych szlaków handlowych. Tędy prowadzi-ła droga z Moraw na Kujawy i Pomo-rze oraz z Rusi na Śląsk. Dodatkowo, przez Wieluń prowadziła główna trasa pomiędzy Małopolską i Wielkopolską. Do momentu przeniesienia stolicy do Warszawy polscy władcy odwiedzając te dwie najważniejsze dla kraju prowincje, podróżowali właśnie przez Wieluń.W okresie rozbicia dzielnicowego Zie-mia Rudzka (a następnie Wieluńska) weszła w skład dzielnicy senioralnej. Liczne zmiany granic terytoriów nale-żących do poszczególnych książąt po-wodowały, że obszar ten często zmieniał swoją przynależność. Za jedno z najważ-niejszych wydarzeń tego okresu należy uznać nadanie przez Przemysła II praw miejskich Wieluniowi, co miało miejsce w 1283 r. Ziemię Wieluńską do Polski przyłączył dopiero w 1321 r. Władysław Łokietek. W kolejnych latach, za panowania Kazi-mierza Wielkiego, cały kraj rozwijał się bardzo dobrze, nie inaczej było również w przypadku okolic Wielunia. Z pole-cenia króla wzniesione zostały zamki w Wieluniu, Ostrzeszowie, Krzepicach, rozbudowany został wówczas także za-mek w Bolesławcu – wszystkie miały bronić zachodniej granicy kraju. Niestety okres prosperity trwał krótko, bowiem w 1370 r. Ludwik Węgierski, na-

Historia


stępca tronu polskiego, oddał ten obszar jako lenno księciu opolskiemu Władysła-wowi Opolczykowi. Wzbudziło to żywe protesty szlachty, łącznie z warunkiem postawionym przy wyborze Jadwigi na tron polski – musiała się ona zobowią-zać do odzyskania tego obszaru dla Pol-ski. Nastąpiło to w roku 1391, w wyniku zbrojnej interwencji Władysława Jagieł-ły. Cała Ziemia Wieluńska została wte-dy włączona do Korony, wyjątkiem był zamek w Bolesławcu, który bronił się aż do śmierci Władysława Opolczyka, czyli do 1401 r.Koniec XIV w. to okres istotnych zmian administracyjnych w Polsce: dotychcza-sowe księstwa zastąpione zostały wo-jewództwami, powstały wtedy również powiaty. Ziemia Wieluńska zwyczajowo

określana była dotąd księstwem, nie był to jednak oficjalny status tego ob-szaru. Po reformach administracyjnych Wieluńskie znalazło się w obrębie woj. sieradzkiego, zachowało jednak znacz-ną autonomię. Dawna Ziemia Wieluń-ska została podzielona na dwa powiaty: wieluński i ostrzeszowski, podlegające jednemu staroście. Warte podkreślenia jest to, że nadal funkcjonowała (taki stan rzeczy przetrwał aż do rozbiorów w XVIII w.) nazwa Ziemia Wieluń-ska obejmująca te dwa powiaty. W ten sposób podkreślona została ranga tego obszaru, kształtująca się pomiędzy wo-jewództwem a powiatem. Świadectwem tego była m.in. możliwość wysyłania wła-snych posłów na sejm, co teoretycznie przysługiwało wyłącznie województwom.

Historia

Wieluń. Kolegiata

W XV i XVI w. Wieluń zaliczany był do najpiękniejszych miast Polski, stanowił ważny ośrodek handlu i rzemiosła, ale także polityki i kultury. Liczne przy-wileje królewskie zapewniały rozwój gospodarczy. W 1416 r. prymas Mikołaj Trąba zwołał w tym mieście synod du-chowieństwa, w 1424 r. król Władysław Jagiełło wydał tutaj tzw. edykt wieluń-ski skierowany przeciw husytom. O ów-czesnej randze Wielunia może również świadczyć fakt, że w XVI w. działał tutaj renesansowy teatr mieszczański, w którym występowali wieluńscy żacy. Synowie mieszczan na studia udawali się do Krakowa, czego przykładem mo-że być pochodzący stąd Hieronim Spi-czyński, zwany również Hieronimem z Wielunia. Mimo tego iż Akademii nie ukończył, zasłynął m.in. z wykonania pierwszego tłumaczenia Biblii z łaciny na język polski, które zostało wydane drukiem. Z przełomu XV i XVI w., czy-li okresu największego rozkwitu Wie-lunia i okolic, pochodzą najcenniejsze i najbardziej charakterystyczne zabytki, jakimi są kościoły drewniane typu wie-luńskiego. Były one fundowane przez lokalne społeczności i stanowią najlep-sze świadectwo dobrej kondycji ekono-micznej i politycznej tego obszaru. W 1566 r. na polecenie króla Zygmunta Augusta, na zamku w Wieluniu przez kilka miesięcy uwięziona została jego (trzecia) żona, Katarzyna Habsbur-żanka. Dwie dekady później wieluński

zamek ponownie posłużył jako więzie-nie wysoko urodzonej osoby. Po śmierci króla Stefana Batorego rozgorzała wal-ka o polski tron pomiędzy szwedzkim królewiczem Zygmuntem Wazą a ar-cyksięciem Maksymilianem Habsbur-giem, bratem cesarza Rzeszy, Rudolfa II. Przez pewien czas Maksymilian wraz ze swym wojskiem stacjonował w Wieluniu. Na wieść o zbliżających się oddziałach hetmana wielkiego koron-nego Jana Zamoyskiego (popierające-go Zygmunta Wazę), zarządzony został odwrót. Książę na szybie okna w swej komnacie miał przy użyciu diamentu ze swojego pierścienia wyryć datę 22 stycznia 1588 r. i następujące zdanie: „Veni, veniam et non tardabo, Maxi-milanus electus Rex Poloniae” („Przy-byłem, przybędę i nie będę zwlekał. Maksymilian wybrany królem Polski”). Na nieszczęście dla siebie, tekst ten spełnił się bardzo szybko – obie armie spotkały się 24 stycznia 1588 r. pod By-czyną, gdzie zdecydowane zwycięstwo odniósł Zamoyski. Książę Maksymilian dostał się do niewoli i został osadzony w wieluńskim zamku. Stąd zwolniono go po roku, po tym jak Habsburgowie zrzekli się pretensji do tronu polskiego.W XVII w. Wieluń wkroczył jeszcze jako bogate miasto, o czym świadczyć mogą zachowane z tego czasu budynki sakralne; niestety tak jak cała Polska, w XVII stuleciu znacząco podupadł. Przyczyniły się do tego klęski natural-ne (jak pożary w latach 1631 i 1644),

Historia


a przede wszystkim działania wojenne („potop” szwedzki). Fatalny wpływ na miasto miała wojna północna, trwająca w latach 1700–1721. W dalszych latach podejmowa-no pewne próby wzmocnienia gospo-darczego regionu, niestety na skutek słabości całego państwa, efekty tych działań były skromne. Warto jednak zaznaczyć, że przedstawiciele Ziemi Wieluńskiej aktywnie uczestniczyli w życiu politycznym kraju, wyróżnia-jąc się reformatorską postawą i troską o Ojczyznę. Powołana decyzją Sejmu Wielkiego Komisja Porządkowa Cywil-no-Wojskowa Ziemi Wieluńskiej i Po-wiatu Ostrzeszowskiego realizowała na tym terenie misję unowocześnienia kraju. Przedstawiciele samorządu Wie-lunia wzięli udział w tzw. Czarnej Pro-cesji, domagając się praw politycznych

dla mieszczaństwa.Niestety patriotyczna postawa miesz-kańców Ziemi Wieluńskiej nie odwró-ciła biegu historii i w 1793 r. ten ob-szar znalazł się pod zaborem pruskim, w nowo utworzonej prowincji Prus Południowych. Panowanie pruskie na tym obszarze trwało krótko, w 1807 r. powiat wieluński wszedł w skład Księ-stwa Warszawskiego. Po klęsce Napo-leona pod Moskwą, w 1813 r. wkroczyła tutaj armia rosyjska, a po Kongresie Wiedeńskim w 1815 r. Księstwo, a więc także powiat wieluński, znalazły się w zaborze rosyjskim. Utworzone zosta-ło wówczas Królestwo Polskie, z carem jako polskim królem. Pod panowaniem rosyjskim obszar ten pozostał przez 99 lat, aż do I wojny światowej.W 1816 r. wprowadzony został trój-stopniowy podział administracyjny na województwa, obwody i powiaty. Wieluńskie znalazło się w wojewódz-twie kaliskim, a Wieluń wyznaczo-no na siedzibę obwodu składającego się z trzech powiatów: wieluńskiego, ostrzeszowskiego (część na prawym brzegu Prosny, z siedzibą władz w Wie-ruszowie) i częstochowskiego. W kolej-nych latach wprowadzane były kolejne zmiany, ujednolicające system z tym stosowanym w Rosji, m.in. w 1837 r. zastąpienie województw guberniami. Przez 50 lat, od 1816 do 1866 r. obszar administracyjnie podległy Wieluniowi

Wieluń. tablica o Hieronimie SpiczyńSKim

Historia

był największy w historii, sięgając aż do Częstochowy!Gospodarczo XIX wiek można uznać za okres powolnego rozwoju. Już w 1823 r. w Wieluniu rozpoczęła dzia-łalność manufaktura sukiennicza oby-watela belgijskiego – Karola Neuville-’a. W 1830 r. uruchomiona została tu jedna z pierwszych maszyn parowych w Królestwie Polskim, mimo tego ma-nufaktura przetrwała jedynie do 1844 r. Innych znaczących przedsięwzięć przemysłowych na tym terenie nie by-ło, nie licząc lokalnego wydobycia rud żelaza (było ono prowadzone na tere-nie Ziemi Wieluńskiej już od średnio-wiecza, przykładem może być nazwa

pierwszej siedziby kasztelanii – Ruda). Świadectwem wolnego rozwoju gospo-darczego, a wręcz braku postępu była decyzja administracyjna o odebraniu praw miejskich wielu miastom w Kró-lestwie Polskim. Prawa miejskie utra-ciły wtedy: Bolesławiec, Działoszyn, Praszka, Lututów oraz Wieruszów. Je-dynym ośrodkiem miejskim w tej oko-licy pozostał Wieluń.W czasie I wojny światowej do Wielunia doprowadzona została linia kolejowa. Była to linia wąskotorowa, prowadzą-ca z Zawistnej koło Praszki, a służyła przede wszystkim do transportu wydo-bywanej tu rudy żelaza. W okresie mię-dzywojennym powiat wieluński docze-

Historia

Wieluń. Stary ryneK


Historia

kał się budowy linii normalnotorowej Kalety–Podzamcze, wchodzącej w skład trasy z Herbów do Kępna. Niestety, na skutek przygranicznego położenia, linia ta posiadała raczej lokalny charakter i nie przełożyła się na dynamiczny roz-wój gospodarczy okolic Wielunia. Dramatyczne wydarzenia miały miej-sce w Wieluniu 1 września 1939 r. To właśnie od nalotu na to miasto rozpo-częła się II wojna światowa. Pomimo tego, że miasto nie posiadało znaczenia strategicznego, ani nie stacjonowała tu żadna jednostka wojskowa, o godzinie 4.40 (pięć minut przed rozpoczęciem ostrzału Wersterplatte) rozpoczął się nalot Luftwaffe. Zniszczone zostało 75 % zabudowy miasta, zginęło około 1 200 osób (8 % ogółu mieszkańców

Wielunia). Podczas okupacji niemiec-kiej, trwającej do stycznia 1945 r., lud-ność Wielunia i powiatu wieluńskiego poddawana była dalszym represjom. Szczególnie silnie dotknęły one lud-ność pochodzenia żydowskiego, która została osiedlona w gettach, a następ-nie poddana eksterminacji w obozach zagłady. Po II wojnie światowej powiat wieluński został w znacznym stopniu zmniejszony. Wydzielono z niego część gmin, które weszły w skład powiatów ostrzeszowskiego oraz nowo utworzo-nych wieruszowskiego i pajęczańskiego. Po likwidacji powiatów w 1975 r., rów-nież powiat wieluński przestał istnieć. Odrodził się dopiero w 1999 r., wraz z kolejną reformą administracyjną.

Wieluń. zbombardoWane miaSto 1 Września 1939 r .

Na Ziemi Wieluńskiej, położonej w międzyrzeczu Prosny i Warty, ar-cheolodzy odkryli zabytki z bursztynu datowane już na epokę brązu (1500–1200 lat p.n.e.). Ich występowanie na tym terenie związane jest z istnieniem pradawnego szlaku handlowego, któ-rym wędrowano na bałtyckie wybrze-ża w poszukiwaniu bursztynu. Jednak „złoty wiek” wypraw po bursztyn przy-pada na okres Cesarstwa Rzymskiego, a zwłaszcza na I–III wiek n.e. Wówczas znad basenu Morza Śródziemnego wy-ruszali rzymscy kupcy ku południowym brzegom Morza Bałtyckiego. Podąża-li oni trasami handlowymi, zwanymi

rzymSKie monety znalezione podczaS WyKopaliSK W oKolicacH Wielunia

Śladami Bursztynu na ziemi wieluńskiej

Śladami bursztynu

Skarby odkryte podczas prowadzonych wy-kopalisk archeologicznych prowadzonych na Ziemi Wieluńskiej można oglądać w muzeach w regionie łódzkim: Muzeum Ziemi Wieluńskiej w Wieluniu Muzeum Okręgowym w Sieradzu Muzeum Miasta Pabianic Muzeum Archeologicznym i Etnograficznym w Łodzi

c i e k aw o s t k a

Szlakiem Bursztynowym, którego jed-na z licznych odnóg na terenie Polski prowadziła przez obszar Ziemi Wieluń-skiej i wykorzystywała naturalne kory-tarze dolin rzecznych Prosny i Warty, kierując się następnie na północ doliną Bzury i Wisły. Przebieg tego antyczne-go szlaku handlowego potwierdzają ba-dania archeologiczne, podczas których odkryto m.in. w dolinach Warty i Bzu-ry importy celtyckie i prowincjonalno-rzymskie, wśród nich naczynia, monety oraz paciorki.


przyWóz. KurHan

Na Szlak Bursztynowy można wyru-szyć także i dziś trasą samochodową oraz oznakowanym szlakiem rowero-wym w dolinie Warty, który na długo-ści ok. 250 km prowadzi przez region łódzki, w tym Ziemię Wieluńską. Szlak stanowi ważny element systemu tury-stycznych tras Szlaków Bursztynowych przebiegających przez wiele krajów

europejskich (m.in. Włochy, Austrię, Czechy, Rosję – Obwód Kaliningradz-ki, Litwę). W dolinie Warty, w okolicach Wielu-nia szlak prowadzi przez miejscowo-ści, w których odnaleźć można osady, cmentarzyska kurhanowe kultury przeworskiej widoczne w terenie w for-mie kopulastych wzniesień (Przywóz, Lesisko, Strobin, Konopnica), stanowi-ska archeologiczne z okresu wpływów rzymskich (Toporów, Walków-Kurnica, Rychłocice, Mała Wieś) oraz dominują-ce w krajobrazie nad Wartą grodzisko w Konopnicy, będące jednym z naj-większych średniowiecznych założeń obronnych centralnej Polski. W poszu-kiwaniu śladów Bursztynowego Szla-ku udać się można także nad Prosnę, w kierunku Bolesławca.

Konopnica . grodziSKo nad Wartą

Śladami bursztynu

Dzięki Szlakowi Bursztynowemu lokal-ne osady prowadziły ożywioną wymia-nę handlową z rzymskimi prowincjami znad Dunaju. To pozwoliło w rejonie nadwarciańskim na wykształcenie się silnych ośrodków władzy oraz ich dyna-miczny rozwój społeczno-gospodarczy. O wysokim statusie majątkowym lokal-nych wodzów świadczą bogato wyposa-żone kurhany w Przywozie i Konopnicy, będące miejscem pochówku miejsco-wych przywódców.

przyWóz. KurHan W traKcie badań (l ata 60.)

Historia Szlaku Bursztynowego na Zie-mi Wieluńskiej jest wciąż żywa dzięki Europejskiemu Świętu Bursztynu, im-prezie organizowanej latem (-> patrz: Imprezy i wydarzenia).Wówczas grupy rekonstrukcyjne wojów rzymskich i pradawnych Słowian wę-drują barwnym korowodem po ulicach Starego Miasta w Wieluniu. Przybywa-jący bursztynnicy prezentują metody obróbki „złota północy”, a dla najmłod-szych organizowane są zawody w poło-wach bursztynu. Imprezie towarzyszą wystawy oraz występy artystyczne.

Wieluń. europejSKie śWięto burSztynu

Śladami bursztynu


Wieluń. reKonStruKcja Wnętrza cHaty znad Warty z oKreSu WpłyWóW rzymSKicH, WyStaWa W muzeum ziemi WieluńSKiej

a datowanych już na młodszą epokę kamienia (4500–1800 lat p.n.e.). Współczesna nazwa bursztyn pochodzi od nie-mieckiego słowa Brenenstein, czyli płonący ka-mień. Jednak od czasów prehistorycznych znany był jako jantar (wśród ludów bałto-słowiańskich), elektron (u Greków), czy gentarum (wśród Rzy-mian). O jego niezwykłej wartości świadczy fakt, że w czasach Cesarstwa Rzymskiego określano go jako złoto północy, złoto Bałtyku, czy złoto słowiańskie.

Śladami bursztynu

Bursztyn jest kopalną żywicą drzew iglastych o genezie trzeciorzędowej. To jego niezwykła kolo-rystyka (żółta, brunatna, czerwona, biała, czarna) oraz zapach uzyskiwany podczas palenia sprawiły, że już od czasów prehistorycznych stosowano go w zdobnictwie, lecznictwie i magicznych obrzędach. Pierwsze bursztynowe wyroby (paciorki i zawiesz-ki z amuletów) odkryto w nadmorskich osadach ulokowanych na południowym brzegu Bałtyku,


Na Ziemi Wieluńskiej występuje naj-większe, poza Podhalem, skupisko drewnianych kościołów w Polsce. Spo-śród czternastu drewnianych świątyń znajdujących się w powiecie wieluń-skim, najcenniejsze są zabytkowe ko-ścioły z XVI i XVII w. reprezentujące unikatowy w skali kraju „typ wieluń-

ski”, wyróżniający się wspólnymi ce-chami architektury. Kościoły takie do czasów współczesnych przetrwały w Gaszynie, Grębieniu, Kadłubie, Ła-szewie, Popowicach, Wieluniu, Łyskor-ni, Wiktorowie i Naramicach.Są to świątynie orientowane, czyli usytuowane na linii wschód-zachód,

Drewniane sacrum

drewniane sacrum

NIEWYSOKA KONSTRUKCJI

KRYTA DACHEM NAMIOTOWYM

OSZALOWANIE

DACH KRYTY GONTEM WSPÓLNY DLA NAWY I PREZBITERIUM

ORIENTOWANY

DWA DO - OD STRONY ZACHODNIEJ I

ScHemat Kościoła typu WieluńSKiego


Świątynie posiadają wnętrza bogato zdobione barwnymi polichromiami i arcydziełami sztuki snycerskiej bę-dącymi świadectwem niezwykłego kunsztu ówczesnych artystów.

grębień. Kościół pW. śW. trójcy

Spośród kościołów „typu wieluńskie-go” każdy, mimo wielu podobieństw, kryje indywidualne piękno. Najcen-niejszym z nich jest kościół pw. św. trójcy w grębieniu. Wybudowany na pocz. XVI w. jest jednym z najwspa-nialszych drewnianych zabytków pol-

skiej sztuki sakralnej z tego okresu. Wnętrze kościoła zaskakuje niezwy-kłymi polichromiami oraz XVI-wiecz-nym drewnianym tryptykiem z rzeź-bami Matki Boskiej z Dzieciątkiem, św. Barbary i św. Mikołaja.kościół pw. św. Jana chrzciciela w łaszewie posiada strop zdobiony barwną polichromią z XVI w. Cennym zabytkiem jest również umieszczona w ołtarzu gotycka Pieta z ok. 1430 r. W kościele pw. Wszystkich Świętych w naramicach na szczególną uwagę

ł aSzeW. Kościół pW. śW. jana cHrzciciel a

z prezbiterium od wschodu. Zrębowa konstrukcja ścian jest oszalowana – przykryta pionowymi deskami. Nawę i prezbiterium nakrywa wspólny stro-my dach gontowy. Od zachodu do bu-dynku przylega niewysoka wieża o na-miotowym dachu nakrytym gontem, rozszerzająca się ku dołowi z kruchtą w przyziemiu. Kościół posiada dwa wejścia – główne od zachodu prowadzi przez wieżę, zaś boczne zawsze uloko-wane jest od południa. Kościoły „typu wieluńskiego” wykonane są z drzewa modrzewiowego, które w naszym kli-macie jest najbardziej odpornym na korniki gatunkiem drewna.

Drewniane sacrum

popoWice. Kościół pW. WSzyStKicH śWiętycH

zasługuje obraz Zaśnięcia Matki Bo-żej z 1480 r. Gotyckie obrazy znajdują się również w kościele pw. św. Zyg-munta i Walentego w Wiktorowie przedstawiające Madonnę z Dzieciąt-kiem, Zwiastowanie Najświętszej Ma-rii Panny.

gaSzyn. Kościół pW. nmp

W Popowicach w kościele pw. Wszyst-kich Świętych znajduje się ołtarz re-nesansowy. Natomiast w Gaszynie

Drewniane sacrum

Kadłub. Kościół pW. śW. andrzeja

w kościele pw. nmp we wnętrzu zwraca uwagę obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem w ołtarzu z XVII w., będący wotum za szczęśliwy powrót z odsieczy wiedeńskiej.W nawie kościoła pw. św. andrzeja w kadłubie znajduje się polichromia

z motywami roślinnymi. Natomiast na belce tęczowej w kościele pw. św. ma-rii magdaleny w łyskorni umiesz-czono piętnastowieczny krucyfiks. Najbardziej przekształconą świątynią „typu wieluńskiego” jest kościół pw. św. Barbary w Wieluni u. Współcze-śnie posiada murowaną nawę z XIX w., a z pierwotnego XVI-wiecznego kościoła cmentarnego zachowało się jedynie drewniane prezbiterium.Najstarsze świątynie „typu wieluń-skiego” budowane były przy szlaku handlowym z Wielunia do Kluczbor-


rycHłocice. Kościół pW. zWiaStoWania nmp

grębień. Wnętrze Kościoł a pW. śW. trójcy

Drewniane sacrum

ka i świadczą o dobrym statusie fi-nansowym Ziemi Wieluńskiej w XVI w. Kościoły poza architekturą, łączy centralne położenie w danej miejsco-wości, choć w oddaleniu od zwartej zabudowy. Prowadzi do nich zazwy-czaj boczna droga. Usytuowane są w otoczeniu zieleni, często potężnych starych dębów.Poza kościołami „typu wieluńskie-go” na terenie powiatu znajdują się również inne interesujące drewniane

ł aSzeW. Wnętrze Kościoł a pW. śW. jana cHrzciciel a

Barwne polichromie w kościołach decydują o unikatowości wieluńskich świątyń. Najcen-niejsze odnajdujemy w Grębieniu. Późnogotyckie polichromie ścienne przedstawiają sceny Męki Pańskiej. Natomiast gotycko-renesansowe na sklepieniu obok scen biblijnych (Zaśnięcia Matki Boskiej, wizerunki Świętej Trójcy) i postaci świę-tych (Anny Samotrzeć, Jadwigi Śląskiej) wprowa-dzają motywy świeckie (orzeł jagielloński, grajko-wie: dworski i plebejski, herby szlacheckie Poraj, Leliwa, Korab i Jastrzębiec oraz tarcza cechowa będąca symbolem rzemieślników). Całość wzbo-gaca ludowy ornament roślinno-kwiatowy i arka-dowy. Odmienne w charakterze są renesansowe polichromie w kościele w Łaszewie. Mają formę bardziej zgeometryzowaną – kasetony z rozetami oddzielone pasami z motywem kandelabrowym.

Drewniane sacrum


świątynie w Białej, Łagiewnikach, Rychłocicach, Raczynie i Skomlinie. Niezwykle urokliwa jest drewniana kapliczka w Kamionie z XVIII w. By odwiedzić drewniane świątynie w powiecie wieluńskim można wybrać się na wycieczkę rowerowym Szlakiem Kościołów Wieluńskich.


Ziemia Wieluńska zaskakuje różno-rodnością stylów architektonicznych w zabytkowych obiektach, również tych związanych z okresem średniowiecza i czasami piastowskimi. W okolicach Wielunia znajdują się jedne z nie-wielu w Polsce Środkowej budowli ro-mańskich. Odnajdujemy je w niewiel-kich podwieluńskich wsiach – Rudzie i Krzyworzece. Miejscowości te poło-żone są na Szlaku Romańskim – tury-stycznej trasie samochodowej prowa-dzącej przez wiele krajów Europy (m. in. Niemcy, Austrię, Włochy, Słowenię i Polskę), w których zachowały się ro-mańskie kościoły i klasztory. W Rudzie znajduje się najstarszy w po-wiecie wieluńskim murowany zabytek z początku XII w. – kościół pw. św. Woj-ciecha. Element romański to północna ściana nawy z ociosanego piaskowca olewińskiego, w której widoczny jest skromny portal i średniowieczne łuki zamurowanych okien. Są to zarazem najstarsze elementy architektury ko-ścioła. We wnętrzu na tej samej ścianie znajdują się cenne malowidła ścienne noszące cechy sztuki bizantyjskiej,na których przedstawiono Drogę Krzy-żową i chrzest Mieszka I.

ruda . Fragment romańSKiej ściany z piaSKoWca oleWińSKiego W Kościele pW. śW. WojciecHa

Drugim zabytkiem romańskim w oko-licach Wielunia jest dzwonnica w ze-spole kościoła pw. św. Piotra i Pawła w Krzyworzece. Wybudowana przy-puszczalnie w XIII w. Ma ona formę wolnostojącej wieży z kamienia polne-go, przypominającej średniowieczne baszty obronne, której wnętrze do-świetlają cztery wąskie okna zamknię-te półkoliście. Kościół wzniesiony w II połowie XIII w. wybudowano również z kamienia polnego i wapiennego, jed-nak w późniejszych wiekach został nad-budowany cegłą i otynkowany. W pre-zbiterium zachowało się romańskie okno o czworolistnym wykroju.

Romańskie budowle

romańskie Budowle

Spod Wielunia można wyruszyć Szla-kiem Romańskim na północ w kierun-ku Strońska i Tumu i na wschód do

KrzyWorzeKa . Kościół pW. śW. piotra i paWł a

Budowle w tym stylu na ziemiach polskich powstawały między XI a XIII w. Wzorowano się na sztuce niemieckiej, włoskiej i francuskiej. Romańskie budowle były muro-wane i nietynkowane, a do ich budowy wykorzystywano otoczaki, ciosane głazy piaskowcowe, wapienne, bądź

Romańskie budowle

Żarnowa, Inowłodza i Sulejowa, po-łożonych w regionie łódzkim już poza powiatem wieluńskim.


granitowe. Obiekty sakralne były przygotowane do peł-nienia funkcji obronnej, dzięki grubym murom, małym rozglifionym oknom i masywnej bryle z przysadzistymi wieżami. Kościoły powstawały zarówno na planach prostych figur geometrycznych, jak i krzyża łacińskiego. Mimo swojej surowości do świątyni prowadziło wejście z bogato dekorowanym portalem, a wnętrze zdobiono freskami, fryzami i ornamentami.


Na terenie powiatu wieluńskiego za-chowało się szereg ciekawych rezyden-cji, stanowiących świadectwo historii tego obszaru. Za najstarszy obiekt re-zydencjonalny na tym obszarze można uznać zamek w Wieluniu – niestety nie dotrwał on do naszych czasów jako sa-modzielna budowla. W XIX w. zamek, będący już wówczas w ruinie, został rozebrany, a na jego fundamentach (zachowanych częściowo do dzisiaj) wzniesiony został klasycystyczny pałac, obecnie siedziba Starostwa Powiatowe-go. Oprócz niego, w powiecie do dziś zachowało się kilkanaście dworów oraz pałaców. Obiekty te pochodzą z różnych okre-sów – najwięcej pochodzi z XIX w., kilka z początku XX w., a dodatkowo znajdują się tu dwa starsze obiekty. Starszy to dwór obronny w Kamionce (z XVI w.) – niestety jest on trwałą ru-iną. Młodszy od niego jest dwór w Oża-rowie (połowa XVIII w.), równocześnie jest to najcenniejszy obiekt rezydencjo-nalny na tym terenie i jeden z najcie-kawszych przykładów dworu staropol-skiego w całym kraju.

Dwór w Ożarowie został wzniesio-ny w stylu barokowym, co jest rzadko spotykane wśród drewnianych rezy-dencji. W jego narożnikach znajdują się alkierze, przykryte baniastymi ko-pułami. Dach głównej części to tzw. dach łamany polski, typowy dla siedzib szlachty w dawnej Rzeczpospolitej. We wnętrzach odtworzony został podział pomieszczeń z salonem, gabinetem, jadalnią, salonem myśliwskim oraz sypialniami i buduarem w alkierzach. Przetrwała nawet część oryginalnego wyposażenia, większość pochodzi jed-nak z innych rezydencji z okolic Wie-lunia. Dziś gospodarzem obiektu jest

rezydencje

Rezydencje

czarnożyły. dWór

rycHłocice. SpicHlerz

Muzeum Wnętrz Dworskich, oddział Muzeum Ziemi Wieluńskiej. Dwór otoczony jest zadbanym parkiem z sys-tememstawów, a także dodatkowymi budynkami (wieża widokowa, leśni-czówka, budynki gospodarcze). Całość znakomicie oddaje klimat XVIII-wiecz-nej szlacheckiej rezydencji. Warte odwiedzenia są także zespoły dworskie w Czarnożyłach i Rychło-cicach. To nie tylko same budynki dworów otoczone parkami (na uwagę zasługuje zwłaszcza ten drugi, położo-ny na skarpie doliny Warty), ale także całe kompleksy zabudowań gospodar-czych. W Czarnożyłach w jego skład wchodzą m.in. budynki gorzelni, mły-

na, spichlerza, domu rządcy. W zespole w Rychłocicach oprócz gorzelni, domu gorzelnianego i spichlerza, do zespołu zabudowy przylega nawet drewniany kościół.

Rezydencje

ożaróW. dWór


Rezydencją, która w ostatnich latach przeszła gruntowną rewitalizację, jest dwór rodziny Kozarskich w Konopnicy. Budynek pochodzi z połowy XIX w., wzniesiony został na fundamentach starszej siedziby rodu Konopnickich. Prawdopodobnie projektował go war-szawski architekt, Henryk Marconi.

naramice. parK podWorSKi Konopnica . dWór rodziny KozarSKicH

Dwór wzniesiony został w stylu neogo-tyckim, nieregularna bryła nawiązuje do średniowiecznego zamku, przede wszystkim dzięki dwóm wieżom zwień-czonym blankami. Dziś obiekt należy do Politechniki Łódzkiej i służy jako Dom Pracy Twór-czej. Otoczony jest zadbanym parkiem

przydworskim, w sąsiedztwie znajdują się także zabytkowe zabudowania fol-warczne, wśród których wyróżnia się neogotycki spichlerz. Pozostałe rezy-dencje, które przetrwały na terenie powiatu wieluńskiego, prezentują się nieco skromniej. Budynki często uległy przebudowom i zatraciły dawne cechy

stylowe. Wszystkie otoczone są jednak zabytkowymi parkami przydworskimi. Można w nich znaleźć wiele cennych okazów starodrzewia, często o rozmia-rach pomników przyrody. Większość z nich służy obecnie jako parki wiej-skie, dzięki czemu są ogólnodostępne dla zwiedzających.

Rezydencje

Ziemia Wieluńska to nie tylko drew-niane kościoły. Zupełnie innym typem obiektów są zabytki techniki, które na tym obszarze występują dość licznie. Obiekty, które przetrwały do dzisiaj stanowią bardzo ciekawą mieszankę różnych typów wytwórczości, będąc do-brymi przykładami kolejnych kroków w rozwoju polskiej działalności pro-dukcyjnej od średniowiecza aż do okre-su międzywojennego w XX w. Wiele z zabytkowych obiektów przetrwało do dziś, a fakt, że część z nich pełni obec-nie funkcję turystyczną, dodatkowo zwiększa ich atrakcyjność dla zwiedza-jących.Historycznie na Ziemi Wieluńskiej za jedne z najstarszych śladów po działal-ności przemysłowej można uznać wy-dobycie i hutnictwo rud żelaza. Świa-dectwem takiej aktywności są obecnie przede wszystkim nazwy miejscowości, nie zachowały się bowiem żadne mate-rialne ślady po dawnych warsztatach. Pozyskanie rudy i jej wypalanie (pra-żenie) w kopanych w ziemi jamach miało miejsce w kilku rejonach histo-rycznej Ziemi Wieluńskiej: Praszka–Rudniki (obecnie w pow. oleskim, woj.

opolskim), Lipie–Danków (obecnie w pow. kłobuckim, woj. śląskim) oraz Czajków–Kuźnica Grabowska–Grabów n. Prosną (obecnie w pow. ostrzeszow-skim, woj. wielkopolskim). Rudę żela-za pozyskiwano również niewątpliwie w okolicach wsi Ruda, dawnej stolicy kasztelanii (przed przeniesieniem sie-dziby władz do Wielunia w końcu XIII w.). Działalność górnicza była z bie-giem czasu ograniczana do najbardziej wydajnych złóż, w XIX i XX w. koncen-trowała się w rejonie Praszki. Wydoby-cie było również prowadzone w okoli-cach wsi Komorniki. Barierą w rozwoju były ograniczone możliwości transpor-tu – znacznym usprawnieniem stała się uruchomiona przez Niemców na przełomie 1916 i 1917 r. wąskotorowa linia kolejowa z Wielunia do Zawistnej koło Praszki, skąd dalej tory prowadzi-ły do Olesna, łącząc się z systemem ko-lei normalnotorowych. Wydobycie rud żelaza kontynuowane było na tym ob-szarze jeszcze w czasie II wojny świato-wej, gdy Niemcy starali się wykorzystać każde źródło zaopatrzenia w rudę żela-za. Po zakończeniu działań wojennych wydobycie, ze względu na nieopłacal-

zaBytki techniki

Zabytki techniki


ność, zostało wstrzymane. Śladem po tej działalności oprócz nazw miejsco-wości, pozostaje jeszcze skała żelazista (tzw. kamień przemojski), wykorzysty-wana w tych okolicach w przeszłości jako materiał budowlany. Przykłady takich budynków można znaleźć m.in. w Skomlinie i Wróblewie. Nie ma na-tomiast już prawie żadnych śladów po linii kolei wąskotorowej, która została zamknięta w latach 80. W kolejnych latach rozebrane zostały tory, a tak-że zabudowania stacji. Jedyną, która przetrwała do dziś jest stacja Wieluń Wąskotorowy, obecnie wykorzystywana jako budynek mieszkalny.Już od średniowiecza na terenie Zie-mi Wieluńskiej funkcjonowały młyny wodne i wiatrowe. Ich rozmieszczenie było ściśle związane z warunkami te-

WróbleW. ruda żel aza (Kamień przemojSKi) jaKo materiał budoWl any

KocileW. WiatraK

renowymi – młyny wodne lokalizowa-ne były w dolinach rzecznych, przede wszystkim Warty i Prosny, ale także Oleśnicy i Pysznej, natomiast wiatraki ustawiane były tam, gdzie sieć rzeczna była słabo rozwinięta i nie zapewniała napędu do produkcji (teren na zachód od Wielunia). O ile jednak młyny na Ziemi Wieluńskiej funkcjonowały już od średniowiecza (prawdopodobnie od XIV– XV w.), to najstarsze zachowane do dziś obiekty pochodzą z końca XIX w., a w większości już z XX w.

Zabytki techniki

Do dziś przetrwały tylko dwa wiatraki – w Kurowie z 1888 r. oraz w Kocilewie z 1918 r. Zwłaszcza ten drugi należy uznać za jeden z najciekawszych obiek-tów techniki w powiecie wieluńskim – po wieloletnim wyłączeniu z użytko-wania i postępującej dewastacji, obiekt doczekał się gruntownego remontu, połączonego z odtworzeniem więk-szości zniszczonych elementów. Dziś obiekt ten należy do Muzeum Wnętrz Dworskich w Ożarowie i jest udostęp-niony dla zwiedzających. Wśród młynów wodnych na specjalną uwagę zasługują młyn w Konopnicy (z końca XIX w.), w Kajdasie (z 1908 r.), w Kępowiźnie (z l. 1910–1912 r.) oraz w Kuźnicy (z II połowy XIX w.). Pierwsze trzy znajdują się nad Wartą, ostatni nad rzeką Pyszną. Mimo tego, że tylko ten w Kuźnicy okresowo bywa uruchamiany, to również w młynach w Konopnicy i Kajdasie zachowało się wyposażenie i możliwe jest ich urucho-mienie. Młyny w Konopnicy i Kajda-sie należą do właścicieli gospodarstw agroturystycznych, ten pierwszy służy nawet jako magazyn kajaków. Obydwa (podobnie jak młyn w Kuźnicy) można zwiedzić po uzyskaniu zgody właścicie-li. Młyn w Kępowiźnie wyróżnia z kolei fakt, że po remoncie budynek znajduje się w bardzo dobrym stanie technicz-nym. Niestety aktualnie jego urodę można podziwiać wyłącznie z zewnątrz.

Konopnica . WypoSażenie młyna

Pozostając w temacie młynów, warto zwrócić uwagę jeszcze na młyn paro-wy w Wieluniu. Jest to obiekt znacznie młodszy – został wybudowany w 1927 r. – swoją wyjątkowość zawdzięcza roz-miarom. Jest to bardzo duży, dwupię-trowy budynek, w momencie budowy należał do największych i najnowocze-śniejszych w całym kraju. Zwyczajo-wo był określany jako „Amerykanka” – tablica z taką nazwą jest zresztą do dzisiaj widoczna na wieży budynku. W ten sposób dawniej określano młyny zautomatyzowane, które były napędza-ne maszynami parowymi. Taki sposób produkcji został po raz pierwszy zasto-sowany właśnie w Stanach Zjednoczo-nych, jeszcze w XVIII w. Młyn w Wie-luniu pełnił swoją pierwotną funkcję do końca XX w., następnie służył przez kilka lat jako skład materiałów budow-lanych. Niestety, jak dotąd nie powiodły się plany rewitalizacji i przekształcenia obiektu w centrum handlowe.

Zabytki techniki


Wieluń. młyn paroWy „ameryKanKa”

Trudno precyzyjnie określić, kiedy roz-poczęła się inna działalność przemysło-wa na terenie okolic Wielunia, a mia-nowicie eksploatacja skał wapiennych i wypalanie ich na wapno, używane jako materiał budowlany. Prawdopo-dobnie taka działalność na lokalną skalę była prowadzona już w XVIII w., jednak proces ten zdecydowanie przy-brał na sile w XIX w. Działalność taka prowadzona była tam, gdzie znajdowa-ły się łatwo dostępne pokłady wapie-nia, głównie w dolinie rzeki Warty. Po-za dzisiejszym powiatem wieluńskim, w okolicach Działoszyna, powstawały wówczas masowo piece wapienne, tzw. wapienniki. Ich eksploatacja trwała do lat 60. XX w., gdy musiały ustąpić pola olbrzymim kombinatom, m.in. ce-mentowni „Warta”, która została wów-

czas uruchomiona w Trębaczewie koło Działoszyna. Do dziś przetrwały jednak dawne wapienniki, a także kamienio-łomy, gdzie prowadzono eksploatację skał wapiennych (niektóre z nich dzia-łają do dzisiaj – wapień pozyskiwany jest przede wszystkim jako surowiec budowlany, a także element dekora-cyjny). W kamieniołomach miłośnicy geoturystyki mogą oglądać wspaniałe przekroje geologiczne, a także znaleźć skamieniałości (takie jak amonity, be-lemnity, czy gąbki). Najciekawszym obiektem jest kamieniołom w Lisowi-cach (gm. Działoszyn). Dawne wapien-niki do dziś stoją m.in. w Raciszynie, Lisowicach, Drabach i Wężach (wszyst-kie już poza granicami powiatu wieluń-skiego). Ten ostatni jako jedyny jest do dziś użytkowany.

Zabytki techniki

W początkach XX w. na Ziemi Wie-luńskiej uruchomiony został pierwszy zakład, który można nazwać w pełni przemysłowym na tym terenie. Była

liSoWice. WapienniK

to cukrownia w Niedzielsku (dzisiaj w granicach Wielunia), uruchomiona w 1912 r. Zakład ten w swojej blisko 100-letniej historii był wielokrotnie modernizowany, jednak same budynki w większości zostały zachowane w ory-

Wieluń-niedzielSKo. cuKroWnia

Do cukrowni w czasie I wojny świato-wej doprowadzona została wąskoto-rowa linia kolejowa (wspomniana już linia prowadząca do Zawistnej k. Pra-szki). Okolice Wielunia doczekały się normalnotorowej linii kolejowej dopie-ro w okresie międzywojennym. W 1926 r. poprowadzona została linia Kalety–Podzamcze, stanowiąca element linii Herby–Kępno. Było to związane z po-szukiwaniem przez Polskę możliwości eksportu węgla. Podzamcze, położone przy Wieruszowie, było już stacją gra-niczną, skąd tory prowadziły na tery-torium Niemiec. Ze względu na eks-pansywną politykę tego kraju, linia nie spełniła swojego założenia i dlatego rozpoczęto budowę tzw. Magistrali Wę-glowej, prowadzącej ze Śląska do nowo budowanego portu w Gdyni. Linia Ka-lety–Podzamcze pozostała w związku z tym linią o lokalnym znaczeniu. Do dziś zachowały się zabudowania kole-jowe wzdłuż torów, do najciekawszych należy zespół stacyjny w Pątnowie oraz stacja w Wieluniu-Dąbrowie (wznie-siona w konstrukcji szkieletowej) wraz z osiedlem kolejarskim i wieżą ciśnień. Wszystkie budynki wzdłuż tej linii (po-

ginalnym kształcie. Cukrownia zosta-ła zamknięta w 2004 r., dziś pozostaje nieużytkowana. Mimo tego, nadal sta-nowi bardzo ciekawy przykład dawnego kompleksu przemysłowego, z budynka-mi produkcyjnymi, administracyjnymi, a także osiedlem mieszkaniowym dla pracowników.

Zabytki techniki


Wieluń-dąbroWa. oSiedle KolejarSKie

za stacją Wieluń-Dąbrowa) wzniesiono w popularnym wówczas stylu „dworko-wym”. Architektura obiektów użytecz-ności publicznej nawiązywała do trady-cyjnych polskich dworów, w ten sposób podkreślano narodowy charakter two-rzonych obiektów w odbudowywanym po rozbiorach państwie.Wśród zabytków techniki na Ziemi Wieluńskiej warto jeszcze wyróżnić wyjątkowy obiekt jakim jest spichlerz

w Skomlinie. Na terenie powiatu za-chowało się do dziś kilka spichlerzy podworskich, są to jednak budynki mu-rowane, XIX-wieczne. Obiekt w Skom-linie jest znacznie starszy – pochodzi z 1777 r., a dodatkowo jest w całości

SKomlin. detal SpicHlerza

Zabytki techniki

wykonany z drewna. Trójkondygnacyj-na budowla wzniesiona została w kon-strukcji zrębowej, dodatkowo ściany zostały wzmocnione lisicami (piono-wymi deskami umieszczonymi u zbie-gu belek konstrukcyjnych i spinanymi śrubami, dzięki czemu wzmacniana jest konstrukcja budynku), a wewnątrz na każdej kondygnacji rozmieszczone zostały po dwa rzędy słupów. Dzięki te-mu w spichlerzu można było przecho-

wywać jednorazowo do 720 ton ziarna. Spichlerz wybudowany został przez Władysława Bartochowskiego, jedne-go z największych właścicieli ziemskich w okolicach Wielunia, do dziś pełni swoją pierwotną funkcję.

W przeszłości najbardziej charakte-rystyczne dla Ziemi Wieluńskiej i wy-różniające spośród sąsiednich obsza-rów były chałupy tzw. wąskofrontowe. Związane było to z dużym zagęszcze-niem zagród we wsiach i kształtem działki: długim i wąskim. Charaktery-styczne dla takich domów było usytu-owanie szczytem do drogi oraz wejście znajdujące się także od strony drogi. Domy posiadały wysunięte przed ścia-nę szczytową zadaszenie, tworzące podcienie. Wystawało ono poza lico budynku nawet na odległość metra. Chata tego typu posiadała dwa lub trzy pomieszczenia: sień i izbę lub sień i dwie izby. Niestety do dziś nie prze-trwał ani jeden budynek tego typu. Za-nikały one już w XIX wieku – podczas uwłaszczania wsi (głównie w drugiej połowie XIX stulecia) gospodarstwa zmieniały kształt i położenie, a nowe budynki rzadko wznoszono według starego typu. Drugi rodzaj tradycyjnych budynków mieszkalnych to chałupy tzw. szeroko-frontowe. Budynki mieszkalne usytu-owane były równolegle do drogi. Domy takie posiadały dwa wejścia: pierwsze od strony drogi; drugie, na osi, wy-

chodziło na podwórze. Znajdowały się w nim trzy pomieszczenia. Centralnie umieszczona była sień, po bokach izby. W bogatszych domach, dodatkowo do-chodziła do tego komora. Budynki tego typu do dziś można dość powszechnie znaleźć na wsiach w powiecie wieluń-skim.Do dziś zachowało się we wsiach na tym terenie około dwustu drewnianych domów. Większość to budynki bardzo proste i pozbawione zdobień. Najpopu-larniejszymi formami dekorowania by-ło bielenie ścian wapnem, a także przy-bijanie pod okapem desek wyciętych we wzory – zęby lub półkola. Zwłaszcza ten ostatni sposób dekoracji zachował się do dziś dość powszechnie.

Budownictwo wiejskie


cHaraKteryStyczna KonStruKcja zręboWa


Najwięcej tradycyjnej drewnianej za-budowy przetrwało w miejscowościach Skomlin oraz Krzyworzeka. W innych miejscowościach są to najczęściej po-

Cechują się one starannością wyko-nania, dachami krytymi czerwoną, ceramiczną dachówką, a także bardzo rzadko spotykanymi w innych zabytko-

jedyncze budynki. Większość pochodzi z okresu międzywojennego, zachowało się jednak do dziś sporo przykładów z przełomu XIX i XX w., a także poje-dyncze starsze chałupy.Ciekawostką są również tzw. besarabki – drewniane niewielkie domy wznoszo-ne na planie zbliżonym do kwadratu.

wych domach okiennicami. Besarabki związane są z II wojną światową, gdy w tutejszych wsiach osadzani byli nie-mieccy osadnicy przybyli z Besarabii (dziś tereny Ukrainy i Mołdawii). Poje-dyncze przykłady takiego budownictwa zachowały się do dziś w Krzyworzece, Grębieniu, Wierzchlesie.


piaSKi. dom mieSzKalny

Kapliczki i krzyże przydrożne to po-wszechny element polskiego, tradycyj-nego krajobrazu. Ustawiane były na rozstajach dróg lub przy wjeździe do wsi, czasem także przed domami bogatszych mieszkańców; miały odstraszać złe moce i chronić przed nimi. Ziemia Wieluńska wyróżnia się na tle innych regionów kra-ju – murowane kapliczki są tu bardzo nieliczne, natomiast znaleźć tu można dużą liczbę charakterystycznych żela-znych krzyży. Ustawiane były na tym terenie już w XIX w., najstarsze których wiek jest możliwy do precyzyjnego określenia, po-chodzą z końca XIX w. (m.in. w Turowie z 1894 r., czy Okalewie z 1898 r.). Pomi-mo zmian w stosowanej technice wyro-bu (najstarsze kute ręcznie, późniejsze wykonywane z elementów prefabryko-wanych), krzyże te przetrwały w swojej charakterystycznej formie aż do lat 60. XX w., a w znacznie uproszczonej (lecz nawiązującej do historycznej) formie ustawiane są do dziś. Krzyże przydrożne stanowią jeden z wyróżników historycz-nej Ziemi Wieluńskiej.Oryginalnie krzyże wykonywane były z płaskowników, później podstawowym elementem stały się rury. Początkowo wszystkie elementy kuto ręcznie, dzięki czemu można podziwiać

WróbleW. Krzyż przydrożny

precyzję dawnych mistrzów kowalstwa. Poszczególni twórcy rywalizowali ze sobą, wykonując misterne i delikatne ozdoby. Dzięki temu krzyże Ziemi Wieluńskiej, powstające według jednego ogólnego wzoru, posiadają cechy indywidualne, nadające każdemu z nich niepowtarzalny charakter.W centrum krzyża tradycyjnie znajdu-je się figura ukrzyżowanego Chrystu-sa, nad którym najczęściej znajduje się ząbkowany daszek, w którym można się

Krzyże przydrożne

krzyże Przydrożne


oKaleW. Krzyż przydrożny

dopatrzeć odniesienia do korony ciernio-wej. Czasami ze skrzyżowania ramion wyprowadzone są pręty, symbolizujące promienie i światło. Najciekawszymi (i unikalnymi dla Ziemi Wieluńskiej) są, powszechnie stosowane jako deko-racje, motywy Męki Pańskiej. Na trzo-nie krzyża umieszczana jest drabina (symbol ściągnięcia Jezusa z krzyża), dodatkowo często skrzyżowana z włócz-nią (którą rzymski żołnierz przekłuł bok ukrzyżowanego). Do ramion krzyża przyczepione są najczęściej młot (przy-bicie do krzyża) i obcęgi (wyciągnięcie gwoździ z ciała Chrystusa), a dodatko-wo na niektórych krzyżach (najczęściej na ramionach) można jeszcze znaleźć kielich (krew Chrystusa oraz modlitwa w ogrodzie oliwnym) i koguta (symbol wyparcia się Jezusa przez Piotra). Cza-sami dodatkowo, w dolnej części trzonu krzyża umieszczana jest kapliczka szaf-kowa z wizerunkiem Matki Boskiej (naj-ciekawsze przykłady to krzyże w Okale-wie oraz w Młynisku).

Tylko nieliczne krzyże zostały oznaczo-ne datą powstania (wyrytą w kamieniu w którym osadzony jest krzyż, albo na ażurowej chorągiewce umieszczonej na szczycie krzyża). W większości takiego datowania nie ma, jednak oceniając za-stosowane technikę wytworzenia i moty-wy dekoracyjne, a także precyzję wyko-nania, można oszacować okres, z którego dany krzyż pochodzi. Ogólna tendencja widoczna wśród krzyży Ziemi Wieluń-skiej to większa precyzja i dbałość o ja-kość wykończenia tych najstarszych. Przydrożne krzyże można spotkać na terenie całej Ziemi Wieluńskiej, jednak zdecydowanie bogatsza pod tym wzglę-dem jest zachodnia część powiatu. Naj-ciekawsze przykłady zachowały się m.in. w Okalewie, Młynisku, Turowie, Dzietrz-nikach, Łagiewnikach, Bieńcu–Parceli Nowej, Pątnowie czy Wróblewie. Łącznie typowych krzyży zdobionych symbolami Męki Pańskiej na terenie Ziemi Wieluń-skiej znajduje się około stu. Znaleźć je można praktycznie w każdej wsi na tym obszarze.

młyniSKo. Krzyż przydrożny

Krzyże przydrożne

Powiat wieluński leży w strefie przej-ściowej między pasem wyżyn (Wyżyną Woźnicko-Wieluńską) a nizin (Niziną Południowowielkopolską). Walorami przyrodniczymi tego obszaru jest nie-zwykle urozmaicony krajobraz Wyżyny Wieluńskiej, rzeka Warta, a także lasy stanowiące ok. 24% powierzchni powia-tu. Różnorodność krajobrazowa Ziemi Wieluńskiej wynika z występowania za-równo form krasu związanych z najda-lej na północ wysuniętym fragmentem Jury Polskiej, jak i rzeźby polodowco-wej, ukształtowanej w wyniku plejsto-ceńskich zlodowaceń. Przejściowość pod względem położenia fizycznogeograficznego wpływa na bo-gactwo flory i fauny. Wapienne podłoże tworzy korzystne warunki dla rozwoju gatunków roślinności wapieniolubnej i naskalnej (m.in. rojnika pospolitego, zanokcicy skalnej). Natomiast dolina Warty jest doskonałym środowiskiem lęgowym dla wielu gatunków ptaków (m.in. czapli siwej, tracza nurogęsia, sieweczki rzecznej, bociana białego). Ponadto na tym odcinku w wodach rze-ki występuje najbogatsza i najbardziej zróżnicowana ichtiofauna w stosunku do całej długości jej biegu.W lasach dominuje sosna, a przez te-

ren powiatu wieluńskiego przebiega północna granica zasięgu jodły, buka i świerka. Najbardziej zalesione są rejony południowe (na linii Załęcze Wielkie–Ożarów–Toplin), doliny War-ty i jej dopływów oraz obszar między Krzeczowem, Raduckim Folwarkiem, a Wielgiem. Mniejsze zwarte kom-pleksy leśne odnajdziemy na północny zachód od Czarnożył i na południe od Młyniska.

bocian biały

rzeka Warta to jeden z największych przyrodniczych atutów Ziemi Wie-luńskiej. Przepływając przez wschod-nią część powiatu wieluńskiego

Spotkania z przyrodą

sPotkania z Przyrodą


leśna droga

wykształciła dolinę o unikatowych wa-lorach krajobrazowych. W południowo--wschodniej części powiatu wytworzyła w skalistym wapiennym podłożu prze-łom o stromych brzegach. Meandrując

między wapiennymi pagórami północ-nych krańców Jury Polskiej (Górą św. Genowefy, Górą Wapiennik) i wznie-sieniami podlodowcowymi, ukształto-wała tzw. Załęczański Łuk Warty czy-telny na każdej mapie Polski.

Stromy brzeg doliny Warty


Na odcinku między wsią Ogroble a Ła-szewem na stoku wysoczyzny wystę-pują liczne parowy (tzw. Parowy Ła-szewskie) i wąwozy (Wąwóz Królowej Bony w okolicach Bieńca). Natomiast

na odcinku Przywóz–Kamion, zwanym Doliną Warty pod Kamionem, na jej prawym piaszczystym stoku – głębokie parowy o V-kształtnym profilu, przyko-rytowe źródła oraz głazy narzutowe. W dolinie odnajdujemy starorzecza

meandrująca Warta


m.in. w okolicach Krzeczowa i Załęcza Wielkiego, które są ostojami ptactwa wodno-błotnego. Równie naturalny charakter posiada-ją doliny dopływów Warty – Wężnica

i Oleśnica z Pyszną.Bogactwo przyro-dy i krajobrazu wieluńszczyzny zostało objęte ochroną w dwóch parkach kra-jobrazowych (Załęczański oraz Mię-dzyrzecza Warty i Widawki), dwóch

rezerwatach przyrody (Hołda i Lasek Kurowski), dwóch zespołach przyrod-niczo-krajobrazowych (Osjakowski i Wzgórza Ożarowskie), stanowisku do-kumentacyjnym „Olewin”, 55 użytkach ekologicznych. W powiecie wieluńskim

ustanowiono również 118 pomników przyrody, a znaczny fragment Załę-czańskiego Parku Krajobrazowego jest specjalnym obszarem ochrony siedlisk Natura 2000 Załęczański Łuk Warty (PLH100007).


Załęczański park krajobrazowy (Zpk) jest jednym z najstarszych par-ków krajobrazowych w Polsce, usta-nowionym 5 stycznia 1978 r. Zajmuje powierzchnię 14 750 ha, zaś jego strefa ochronna, tzw. otulina 12 010 ha. Po-nad 65% powierzchni Parku znajduje się w powiecie wieluńskim, choć jego zachodnia część wkracza na teren po-wiatu pajęczańskiego, a południowa – województwa śląskiego i opolskiego. Jest najdalej na północ wysuniętym parkiem w ramach tzw. systemu juraj-skich parków krajobrazowych. Chroni on, unikatowy w Polsce Środkowej, ju-rajski krajobraz Wyżyny Wieluńskiej, a także jeden z najbardziej malowni-czych i zróżnicowanych przyrodniczo odcinków rzeki Warty (w tym tzw. Załęczański Łuk Warty). Płynie ona przez ten obszar w naturalnym kory-cie, w głęboko wciętej dolinie tworząc przełomy (różnice wysokości osiągają 30–60 m).Jurajski krajobraz Wyżyny Wieluńskiej związany jest z budową geologiczną i występowaniem w podłożu skał wa-piennych. Powstały one w jurze (ok. 190–140 mln lat temu) na skutek osadzania się w środowisku morskim szczątków zwierząt (amonitów, gąbek, ślimaków, jeżowców). W trzeciorzę-dzie ruchy tektoniczne doprowadziły

do sfałdowania tych osadów morskich i powstania sieci spękań, którymi wo-da z opadów atmosferycznych mogła swobodnie migrować w głąb podłoża. Z czasem, w zmieniających się warun-kach klimatycznych, skały węglanowe podlegały erozji chemicznej na skutek rozpuszczającej działalności wody desz-czowej zawierającej dwutlenek węgla. W wyniku tych procesów powstała ty-powa dla wschodniej części Wyżyny Wieluńskiej rzeźba krasowa.Przyrodnicze bogactwo ZPK to 39 chronionych gatunków roślin naczy-niowych, spośród nich 25 podlega ochronie ścisłej. Występują tutaj rów-nież gatunki roślin rzadkich (około 30 gatunków), górskich i na granicy zasięgów geograficznych (m. in. czo-snek skalny, wapieniolubny rojownik pospolity). Równie bogata i różnorodna jest fauna Parku. Występuje tu m.in. 16 gatunków chronionych bezkręgowców oraz giną-cych w innych obszarach gatunków ryb litofilnych (składających ikrę w pod-

załęczańSKi parK KrajobrazoWy

Parki krajoBrazowe


łożu twardym, kamienistym). Wśród tych ryb, które jednocześnie na obsza-rze Parku znajdują korzystne warunki do tarła, pojawia się świnka, brzana i kleń. ZPK upodobały sobie nietoperze, a ja-skinie stwarzają na tyle dogodne wa-runki hibernacji, że obszar ten jest jednym z najważniejszych w Polsce zimowisk tych ssaków. Szacuje się, że zimą w załęczańskich jaskiniach zimu-je około dwóch tysięcy osobników. Spo-śród gatunków najbardziej powszech-ne są nocek Natterera, nocek duży i mopek, jednak pojawiają się również rzadkie gatunki zagrożone wpisane do Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt tj. nocki Bechsteina i łydkowłose.W Parku szczególne walory objęto rów-nież dodatkowymi formami ochrony, w tym programem Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000. Ponadto w powiecie wieluńskim w ZPK

w znajdują się: użytek ekologiczny Wronia Woda i 12 pomników przyrody. Spośród tych ostatnich trzy to pomniki przyrody nieożywionej będące przykła-dami form krasu – wapienny ostaniec Góra św. Genowefy oraz źródła kraso-we Granatowe Źródła i Źródło św. Flo-riana. Ciekawy przyrodniczo jest również ob-szar ZPK poza terenem powiatu wie-luńskiego, zarówno w granicach Parku, jak i w otulinie. Wśród pięciu rezerwa-tów przyrody znajdują się rezerwaty geologiczne – Węże (chroni Górę Zelce z systemem 10 jaskiń krasowych) i Sza-chownica (chroni Krzemienną Górę i jaskinię) oraz leśne – Dąbrowa w Ni-żankowicach, Bukowa Góra (rezerwat ścisły) i Stawiska.ZPK to również niezwykle cenny kra-jobraz kulturowy, w którym obok przy-kładów tradycyjnego budownictwa nadwarciańskich wsi, odnaleźć można

zaKole Warty przy Konopnicy



drewniane młyny w Kępowiźnie i Ko-chlewie, kościół typu wieluńskiego w Łaszewie, kapliczkę w Kamionie oraz liczne stanowiska archeologiczne, w tym kurhany w Przywozie.W północno-wschodniej części powiatu wieluńskiego, w gminie Konoponica, znajduje się fragment parku kra-jobrazowego międzyrzecza Warty i Widawki (pkmWiW). Park utworzo-no 14 września 1989 r. celem ochrony dolin rzecznych Warty i Widawki wraz z dopływami i starorzeczami. W okoli-cach Konopnicy krajobraz jest wyjątko-wo urozmaicony, a wysokości względne w dolinie Warty dochodzą do 45 m. Ukształtowanie powierzchni Parku jest przede wszystkim wynikiem dzia-łalności lądolodu w czwartorzędzie (np. pagóry kemowe – Pagóry Strobińskie). Ciekawostką jest również występowa-nie obszarów wydmowych (w okolicach Szynkielowa) ukształtowanych zarów-no w okresie zlodowaceń, jak i holo-cenie. Gdzieniegdzie widoczne są wy-chodnie skał mezozoicznych – wapieni i margli.Obszar Parku jest słabo przekształco-ny przez człowieka, dzięki czemu cha-rakteryzuje się dużą różnorodnością botaniczną (ok. 600 gatunków roślin naczyniowych). W dolinach rozwinęła się flora łąkowa, bagienna i wodna, zaś na nasłonecznionych zboczach wapien-nych wykształciły się rzadkie w Polsce

Środkowej murawy kserotermiczne.Występujące w Parku naturalne koryta rzek, ze starorzeczami oraz torfowiska i tereny podmokłe stwarzają dogodne warunki dla rozrodu 127 gatunków ptaków. Na terenie Parku gniazdują m.in. żuraw, brodziec, tracz nurogęś, czapla siwa.W wodach rzek występują dwa gatunki minogów i 34 gatunki ryb (m. in. ka-rasie, karpie, okonie, klenie, brzany, świnki). Ciekawostką faunistyczną jest występowanie w Parku 12 gatunków płazów (m.in. rzekotka drzewna, grze-biuszka ziemna, ropucha paskówka), spośród 18 zidentyfikowanych w kraju.Licznie, gdyż przez 12 gatunków (co stanowi 29% wszystkich gatunków ssa-ków z obszaru Parku), reprezentowane są nietoperze (m. in. borowiec wielki, nocek Natterera, mopek).Przyroda Parku w powiecie wieluńskim chroniona jest również w rezerwa-cie przyrody leśnym „Hołda” i użytku ekologicznym „Szynkielów”, zaś poza powiatem w rezerwatach: torfowisko-wym „Grabica”, torfowiskowo-leśnym „Korzeń” i florystycznym „Winnica”.PKMWiW to także ciekawy krajobraz kulturowy, w którym wyróżniają się założenia dworsko-parkowe w Konop-nicy, Rychłocicach i Wielgiem, a także grodzisko w Konopnicy będące dosko-nałym punktem widokowym na dolinę Warty.


jurajSKie SKamieniałości W Kamieniołomie W liSoWicacH

rezerwat „Hołda” jest rezerwatem leśnym położonym na lewym brzegu Warty w Parku Krajobrazowym Mię-dzyrzecza Warty i Widawki, w gminie Konopnica. Zajmuje powierzchnię 71,24 ha. Przedmiotem jego ochrony są naturalne lasy niżowe (grąd, bór wilgot-ny i świeży, ols porzeczkowy, łęg jesio-nowo-olszowy). Odnaleźć można w nim drzewa ta kich gatunków jak dąb szy-pułkowy, brzoza brodawkowata i grab, niektóre okazy liczą ponad 100 lat.

Warta W rezerWacie przyrody „Hołda”

rezerwat „lasek kurowski” położo-ny w zachodniej części gminy Wieluń zajmuje powierzchnię 22,13 ha. Ochro-ną obejmuje naturalne zbiorowiska leśne (grąd z udziałem jodły, ols, łęg olszowy).


rezerwaty Przyrodyc i e k aw o s t k a

Wśród wyraźnych elementów rzeźby krasowej tere-nu Załęczańskiego Parku Krajobrazowego odnaleźć można wapienne ostańce (m. in. Góra św. Genowefy, Góra Zelce, Góra Wapiennik), źródła krasowe tzw. wywierzyska (m.in. św. Floriana, Granatowe Źródła, źródła w Lisowicach), studnie, leje, ponory doliny Strugi oraz liczne jaskinie niedostępne do zwiedzania (m. in. Stalagmitowa, Za Kratą, Mała, Samsonowicza, Szachownica). I choć duża część przykładów krasu znajduje się tuż poza granicami powiatu wieluńskie-go, to jednak rozpoczynając wędrówkę szlakami turystycznymi prowadzącymi z Załęcza Wielkiego można bez trudu je odnaleźć. Dla poszukiwaczy śla-dów jurajskiej przeszłości ciekawostką mogą okazać się kamieniołomy wapieni w Bobrownikach i Lisowi-cach, w których łatwo znaleźć skamieniałości mor-skiej fauny z okresu górnej jury i buły krzemienne krzemienia pasiastego.


Spośród 118 pomników przyrody w po-wiecie wieluńskim, 115 to pomniki przyrody ożywionej (drzewa, grupy drzew i aleje) oraz 3 przyrody nieoży-wionej (źródła, skałki).Pomnikowy drzewostan występuje przede wszystkim w założeniach dwor-sko-parkowych, przy kościołach, choć zdarzają się również pojedyncze okazy przy wiejskich drogach. Wśród pomni-kowych drzew spotykamy okazy m.in. lip drobnolistnych i szerokolistnych, dębów szypułkowych, buków zwyczaj-nych, klonów zwyczajnych, wiązów szypułkowych, topoli białych, jesionów wyniosłych, brzóz brodawkowatych, cisów pospolitych, kasztanowców zwy-czajnych.

pomniKoWy dąb SzypułKoWy W KajdaSie

Szczególnie interesujące w powiecie wieluńskim są pomniki przyrody nie-ożywionej - Góra św. Genowefy, Gra-natowe Źródła i Źródło św. Floriana, wszystkie znajdują w Załęczańskim Parku Krajobrazowym.góra św. genowefy to ostańcowy pagór meandrowy o wysokości 200 m n.p.m., usytuowany na prawym brze-gu Warty, w gminie Wierzchlas na zachód od Bobrownik. Na stoku wznie-sienia, znajduje się dziesięciometrowa wapienna skała jurajska, największa w Załęczańskim Parku Krajobrazowe-go. Górę św. Genowefy porasta mu-rawa naskalna na północnym zasięgu występowania z cennymi gatunkami roślinności wapieniolubnej (m.in. roj-nikiem pospolitym, czosnkiem skal-nym, zanokcicą skalną). Z białą skałą związane są liczne legendy inspirowa-ne podobieństwem do trupiej czaszki.

góra śW. genoWeFy


Pomniki Przyrody

granatowe Źródła są pulsującym te-rasowym źródłem krasowym, jedynym tego typu na Jurze Polskiej i w Załę-czańskim Parku Krajobrazowym. Ich nazwa nawiązuje do barwy niezwykle czystej wody. Odnajdujemy je na lewym brzegu Warty w gminie Pątnów, na pół-noc od drogi Stara Wieś–Załęcze Małe.

granatoWe Źródł a

Źródło św. Floriana jest źródłem krasowym o znacznej wydajności, rów-nież unikatowym w Polsce Środkowej. Ukryte w zadrzewieniach na prawym brzegu Warty, w miejscowości Kochlew w gminie Wierzchlas.

Źródło śW. Floriana

stanowisko dokumentacyjne „ole-win” zajmuje powierzchnię 0,52 ha i chroni kamieniołom piaskowców że-lazistych jury dolnej. Odkrywka geolo-giczna powstała w wyniku powierzch-niowej eksploatacji skał prowadzonej w tych okolicach od wieków. Piaskowce z tego kamieniołomu zostały wykorzy-stane m.in. podczas budowy romań-skiego kościoła w Rudzie (-> patrz: Romańskie budowle, Miejscowości, które warto zobaczyć). Stanowisko zlokalizowane jest na wzgórzu o wyso-kości (197,8 m n.p.m.), na południowy wschód od Olewina (gmina Wieluń).

StanoWiSKo doKumentacyjne „oleWin”

użytek ekologiczny „Wronia Woda” zajmuje powierzchnię 21,42 ha i jest zarazem największym użytkiem w po-wiecie wieluńskim. Ochroną obejmu-


Pozostałe formy ochrony


je starorzecze Warty, które powstało w wyniku odcięcia meandra rzeki. Po-łożony jest na prawym brzegu Warty i otoczony lasami Załęczańskiego Par-ku Krajobrazowego. Stwarza doskona-łe warunki siedliskowe dla ptaków (m. in. tracza nurogęś, łabędzia niemego i krzykliwego), a także zwierząt wod-nych – bobra i wydry.

załęczańSKi łuK Warty. użyteK eKologiczny Starorzecze „Wronia Woda”

Zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Wzgórza ożarowskie” chroni ma-lowniczy krajobraz wzniesień w okolicy Ożarowa osiągających wysokości ponad 260 m n.p.m.. Zajmuje powierzchnię 628,30 ha w gminie Mokrsko.osjakowski Zespół przyrodniczo--krajobrazowy o powierzchni 2 492 ha, w powiecie wieluńskim znajduje się w gminach Osjaków i Konopni-ca. Obejmuje fragment doliny Warty na odcinku między granicami Parku Krajobrazowego Międzyrzecza Warty i Widawki a otuliny Załęczańskiego Parku Krajobrazowego. Dolina jest

częścią ostoi ptactwa wodno-błotnego. Malowniczy krajobraz tego odcinka na wysokości Drobnic stał się plenerem dla filmu „Nad Niemnem”.obszar siedliskowy sieci natu-ra 2000 Załęczański łuk Warty (plH100007) o łącznej powierzchni 9317,2 ha, w większości położony jest w powiecie wieluńskim w gminie Pąt-nów i Wierzchlas. Obejmuje fragment doliny Warty na 40-kilometrowym od-cinku Lisowice–Kochlew oraz rozległy teren zakola rzeki. W znacznej części mieści się w zasięgu Załęczańskiego Parku Krajobrazowego. Jest to obszar bardzo cenny pod względem różno-rodności siedlisk przyrodniczych (13 rodzajów), występuje tu ponad 100 zbiorowisk roślinnych z gatunkami wa-pieniolubnymi i wiele interesujących gatunków zwierząt (m. in. Nietoperze – nocek duży i nocek Bechsteina, wy-dra, bóbr europejski, minóg strumie-niowy, traszka grzebieniasta, rzekotka drzewna).

rzeKotKa drzeWna


Wał wydmowy w szynkielowie znaj-duje sie na terenie kompleksu leśnego między Szynkielowem a Rychłocicami, po południowej stronie drogi wojewódz-kiej nr 481. Wał jest atrakcją geotury-styczną. Osiąga wysokość 8 m. W wa-

Wydma W SzynKieloWie

żródełKo objaWienia


inne ciekawostki Przyrodnicze

le dobrze czytelne są cztery warstwy eoliczne (powstałe na skutek akumu-lacyjnej działalności wiatru), między którymi występują gleby kopalne. Od południa do wału wydmowego przylega torfowisko o powierzchni ok. 0,8 km2.


Sarny nad Wartą

Powiat wieluński to idealne miejsce dla amatorów geoturystyki, a także poszukujących miejsc do prowadzenia zajęć z zakresu edukacji ekologicznej. Tym ostatnim na przeciw wychodzą punkty edukacji ekologicznej w formie tablic w Konopnicy, Leniszkach, Ły-skorni, Ogroblu, Osjakowie, Ożarowie

i Wieluniu. Aktywnie działa również Ośrodek Szkoleniowo-Wypoczynkowy ZHP „Nadwarciański Gród” w Załęczu Wielkim przygotowujący zajęcia w te-renie po licznych ścieżkach dydaktycz-nych. Przyroda wieluńszczyzny jest na wyciągnięcie ręki również dla miłośni-ków „bezkrwawych łowów”.


Źródełko objawienia położone jest na północ od miejscowości Kałuże, na terenie kompleksu leśnego. Jest to źró-dło spływowe, z którego woda wypływa z osadów piasków plioceńskich. Woda

ze źródła jest przez okolicznych miesz-kańców uznana za cudowną, a legen-da o jej uzdrawiającej mocy corocznie przyciąga wielu pielgrzymów.

Ziemia Wieluńska kryje wiele kuli-narnych smaków. W regionie działają liczne koła gospodyń wiejskich, a także gospodarstwa agroturystyczne, które przygotowują lokalne potrawy. Kwa-szone ogórki, smalec i pyszna wędzona ryba to zaledwie kilka produktów, któ-

SmaKołyKi podczaS europejSKiego śWięta burSztynu

rych można posmakować najczęściej podczas imprez kulturalnych organi-zowanych na Wartą, zwłaszcza w cza-sie Europejskiego Święta Bursztynu. Wówczas przy suto zastawionym stole wojowie Szlaku Bursztynowego posi-lają się przed walkami, a na stoiskach Słowianki serwują lokalne smakołyki. Wśród nich znaleźć można kwaszone

ogórki spod Wielunia, które podobnie jak szynka wieluńska z lagi, zostały wpi-sane na listę produktów tradycyjnych. Nie brakuje również nalewek (malino-wych, wiśniowych) oraz bursztynówki, wytwarzanych według tradycyjnej recep-tury zaczerpniętej z przepisów naszych babć.

pySzne WypieKi Koł a goSpodyń WiejSKicH z moKrSKa

Długą tradycję sięgającą lat 20. XX w. mają ogórki spod Wielunia. Swój wy-jątkowy smak zawdzięczają procesowi kiszenia w zalewie solnej w beczkach dębowych przechowywanych w piw-nicy. Następnie poddawane są paste-ryzacji w szklanych słoikach. Do dziś w Drobnicach stosuje się do kwaszenia te same przyprawy, takie jak koper,

kuchnia wieluńska

Kuchnia wieluńska


czosnek, liść dębu, sól, chrzan i liście laurowe. W przekazach mieszkańców

burSztynóWKa na „mocną głoWę”

pojawia się historia rodziny młynarza z pobliskiego młyna (prawdopodobnie w Kajdasie), która kwasiła ogórki w dę-bowych beczkach. Młynarzowa chętnie częstowała nimi klientów młyna, któ-rzy często zostawali na 2-3 dni oczeku-jąc na przemiał. W 1983 r. rozpoczęła działalność pierw-sza w powiecie wieluńskim przetwórnia owocowo-warzywna, która sięgała po tradycyjne receptury produkcji, m.in. ogórków kwaszonych. Ogórki kwaszo-ne spod Wielunia otrzymały w 2007 r. I nagrodę podczas konkursu „Nasze Kulinarne Dziedzictwo”. Natomiast w 2008 r. zostały wpisane na listę pro-duktów tradycyjnych Ministerstwa Rol-nictwa i Rozwoju Wsi.Specjalnością regionu jest również wędzona ryba, która nabiera smaku w specjalnie do tego przygotowanej wędzarce.

KWaSzone ogórKi Spod Wielunia Wędzona ryba proSto z WędzarKi

Kuchnia wieluńska

W przeszłości na ziemiach polskich mnóstwo było fantastycznych stworów i zjawisk. Były smoki i błędni rycerze, były piękne królewny i roztropni star-cy. Również na Ziemi Wieluńskiej usły-szeć można piękne legendy związane z tymi okolicami. Oto garść z nich...

Z powstaniem Wielunia związana jest legenda, która stanowi zmienioną wer-sję legendy o świętym Hubercie, pa-tronie myśliwych. W początkach XIII w. właścicielem Ziemi Wieluńskiej był książę Władysław Odonic. Podczas polowania w okolicach Rudy zoba-czył on wyjątkowo dorodnego jelenia. W pogoni za nim zapuścił się w ostępy puszczy, zostawiając w tyle swoich to-warzyszy. W pewnym momencie stracił jelenia z oczu, po czym ukazał mu się Baranek Boży nad kielichem i hostią (wg niektórych źródeł Baranek ukazał się pomiędzy rogami jelenia). Książę w tym miejscu zdecydował się wybu-dować kościół, któremu na pamiątkę tego spotkania nadane zostało wezwa-

nie Najświętszego Ciała Chrystusa. Kościół został przekazany zakonowi augustianów w opiekę, a z czasem wy-rosła wokół niego osada. Na pamiątkę polowania osada początkowo miała być zwana Jeleniem, następnie Wieleniem, aż w końcu nazwa przekształcona zo-stała na Wieluń. Świadectwem tej le-gendy jest herb dawnej Ziemi Wieluń-skiej, a obecnie powiatu wieluńskiego, przedstawiający baranka z chorągwią, krzyżem i kielichem. Na drzwiach kościoła poaugustiańskie-go w centrum Wielunia przedstawio-ne zostały najważniejsze wydarzenia z dziejów miasta, w tym również obej-rzeć można scenę z polowania księcia Władysława. Ten sam motyw powtarza się w witrażu, umieszczonym w prezbi-terium tej samej świątyni.

Do dziś w Widoradzu, zwanym kiedyś Wideradzem, zachowało się okazałe grodzisko, otoczone podmokłymi łą-kami. Jak podają stare kroniki, wiosną

Legendy

legendy

legenda o Powstaniu wielunia

legenda o diaBle widoradzkim


1240 r. przechodziła tędy orda tatar-ska, zmierzająca do Wielunia w celu złupienia i zniszczenia miasta. Polscy rycerze wciągnęli jednak Tatarów w za-sadzkę, topiąc całą ordę w wideradz-kich bagnach.Wideradz na karty kronik powraca kilka stuleci później, za czasów jaśnie wielmożnego Warszyckiego, pana na zamku w Dankowie i właściciela ol-brzymiego majątku ziemskiego rozcią-gającego się od Dankowa aż po Wieluń. Posiadał on również Wideradz, gdzie wzniósł okazały zamek. Po jego śmier-ci twierdza została opuszczona i stała się ruiną. Upodobał ją sobie Rokita, obierając za swoją siedzibę, a nawet od nazwy miejscowości pisząc się Rokita Wideradzki. Czas spędzał na płataniu figli okolicznej szlachcie. Wieluńskie

karczmy słynęły bowiem z hucznych zabaw, na pijatyki przybywano tu z ca-łej Ziemi Wieluńskiej, a nawet dal-szych okolic. Pijanych wracających do domów Rokita pławił w wideradzkich bagnach i wypuszczał za okupem.Tymczasem część dawnego majątku Warszyckiego przypadła w udziale nie-jakiemu Markowi, który otrzymał wsie Ruda, Niedzielsko, Olewin oraz Wide-radz. Od tej ostatniej przybrał nazwi-sko Wideradzki, tak samo jak czarci gospodarz miejscowego zamku. Marek był postacią lubianą w okolicy, niestety nie ze względu na prawy charakter, ale ze względu na pijaństwo, wyczyniane błazeństwa i uciechę jaką fundował pa-nom braciom. Dzięki tejpopularności, Marek miał poparcie szlachty i poko-nywał kolejne szczeble kariery, otrzy-

grodziSKo W Widoradzu

Legendy

mując nawet godność kasztelana sie-radzkiego. Dla poddanych chłopów nie był dobrym panem, nakładał na nich kontrybucje, które następnie przepijał i przegrywał w karty.Gdy Marek przybrał nazwisko Wi-deradzki, zezłościło to Rokitę. Gdy kasztelan sieradzki przybył wraz z we-sołą kompanią na kolejną popijawę w Wieluniu, na rynku już czekał na niego czort. Próbował go przekonać do zmiany nazwiska, Marek odpowiedział jednak jedynie dalszymi błazeństwami, a nawet rzucił pod nogi Rokity duka-ta „na piwo”. Ten kopnął z wściekłości monetę, która rozpadła się na milion iskier i krzyknął: Opoju! Rąbać się z to-bą nie będę, nie honor mi! Ale już ty mnie zakonotujesz w pamięci! Szlachta wraz z Markiem widząc co się dzieje, czym prędzej uciekła z miasta. Pędzi-li przed siebie, aż dotarli do samotnej karczmy przy gościńcu. Tu się zabary-kadowali, święconą kredą obrysowali całą izbą, po czym oddali się swojemu ulubionemu zajęciu, czyli pijaństwu. Rokita tymczasem kręcił się wokół karczmy, czekając aż wyjdzie z niej Marek. Tymczasem minął tydzień, a on cały czas siedział w środku – jego sługa, Niemiec Fryc Piffke, dostarczał potajemnie swojemu pryncypałowi pieniądze na dalszą zabawę. Gdy Ro-kita zorientował się w tym, zatrzymał swoimi czarami służącego, odcinając dopływ gotówki od biesiadników.Chcąc, nie chcąc, Marek opuścił karcz-

mę i udał się wraz z kompanią po pie-niądze do swojego dworu w Olewinie. Niestety, na skutek tygodniowego pi-jaństwa pomylił drogę i skierował się prosto na zamek w Wideradzu. Gdy się zorientował w swojej pomyłce, począt-kowo chciał zawrócić. Jednak wrodzona fantazja, podparta krążącym po żyłach alkoholem zwyciężyła i z szablą w dło-ni ruszył prosto na zamek, wyzywając Rokitę na pojedynek. Ten nie kazał na siebie długo czekać i już po chwili doszło do starcia. Diabeł przed pierw-szym atakiem się uchylił, rozśmieszyła ale i spodobała mu się odwaga Marka. Rzekł wobec tego: Mocno sobie waść poczynasz, anim tuszył, że w waści pi-jackim sercu tyle animuszu... Zamia-rowałem ci uszy obciąć, ale skoroś tak dzielny, hmm... kąpiołką cię jeno usa-tysfakcjonuję.Przy drugim natarciu, rumak Rokity chwycił Marka za spodnie, wyrwał go z kulbaki i cisnął w błoto. Bryznęło na całą markową kompanię, którzy mo-mentalnie wytrzeźwieli i wzięli nogi za pas. Sam Marek piechotą wracał do domu, w towarzystwie dogadującego mu Rokity. Tak się zwada między nimi skończyła. Jak wieść ludowa głosi, nie-wiele ta historia Marka nauczyła, na-dal popijał i wyczyniał głupstwa:Hej, czym prędzej dajcie wina,Póki staje Olewina!Niech diabeł porwie mą duszę,Jeśli garnca nie wysuszę!...

Legendy


W średniowieczu w Konopnicy znajdo-wał się zamek, a jego załogę stanowi-li najemni rycerze. Jedna z drużyn po przyjęciu na służbę w zamku bardzo szybko zaczęła dawać się okolicznym mieszkańcom we znaki. Zamiast dbać o bezpieczeństwo, spokój i porządek,

wojowie organizowali uczty i pijatyki, wszczynali awantury, grabili ludność z dobytku i porywali dziewczęta na służbę w zamku. Biedacy, którzy przy-bywali do zamku z prośbą o pomoc lub jałumużnę, byli wyśmiewani i przega-niani. Ludzie w obawie przez złymi

Legendy

legenda o zamczysku w konoPnicy

iV europejSKie śWięto burSztynu. inScenizacja legendy

rycerzami omijali zamek. Miejsce to ze względu na swoją złą sławę zaczęto nazywać zamczyskiem.Pewnego dnia przed zamkiem pojawiła się kobieta, szukająca pomocy dla swo-jego umierającego dziecka. Liczyła, że uda jej się ubłagać rycerzy i otrzyma pomoc od mieszkającego na zamku znachora. Mimo próśb, płaczu i błagań, nie otworzono jej nawet bramy. Umę-czona matka widząc pychę i zło miesz-kające na zamku, ostatkiem sił wykrzy-czała w stronę warowni przekleństwo. Odpowiedzią był jedynie śmiech dobie-gający zza murów.Klątwa wkrótce zaczęła jednak dzia-łać. Nocą nad zamczyskiem rozpęta-ła się ogromna burza, wezbrały wody płynącej obok Warty. Rycerze zamiast zająć się niebezpieczeństwem, tak jak-co noc zorganizowali ucztę. W środku nocy rozległ się olbrzymi huk, zatrzęsła się ziemia, po czym zamczysko w ciągu jednej chwili zapadło się pod ziemię.Minęły lata, a o smutnej historii każ-dej jesieni przypominały bijące dzwony. Ich dźwięki dobiegały z głębin Warty, przypominając o rzuconej klątwie. Jak mówiono wśród ludzi, odczaro-wać ją mogła tylko dziewica, która ni-gdy w swoim życiu nie wypowiedziała żadnego przekleństwa. Znalazła się wkrótce odważna dziewczyna, która postanowiła odczynić klątwę. Podeszła

Co roku w Wielki Piątek las między wsiami Dzietrzniki a Kałuże zapełnia się pątnikami. Odwiedzają oni Źró-dełko Objawienia, licząc na uzdro-wienie dzięki miejscowej cudownej wodzie. Historia źródła sięga połowy XIX w.Jedna z wersji tej historii po-daje, że w 1856 r. Franciszce Pęcherz,

Legendy

legenda o Źródełku oBjawienia

na brzeg Warty, tu zawiązano jej włosy w długi warkocz, do którego umocowa-no wianek. Gdy weszła do wody, rzeka zaczęła się pienić i złowrogo szumieć. W pewnym momencie z wody wynurzył się dzwon, który wplątał się w warkocz dziewczyny. Rozpoczęły się zmagania: dzwon ciągnął dziewczynę w odmęty Warty, ta jednak nie poddawała się próbując wydostać się na brzeg. Gdy już wydawało się że dziewczyna pokona siłę czarów, z jej ust wyrwało się prze-kleństwo. W wodę uderzyły pioruny, a ją pochłonęła rzeka.Nigdy więcej nie znalazł się człowiek, który odważyłby się zmierzyć z siłą klątwy i wydobyć dzwon. Każdej jesie-ni można usłyszeć nad Wartą dźwięk dzwonu, przypominający o tej historii i przestrzegający przed złem.


mieszkance wsi Dzietrzniki, w kona- rach sosny ukazał się wizerunek Mat-ki Boskiej. Widzieli go i modlili się

do niego również inni mieszkańcy Dzietrznik. Władze carskie, podobnie jak instytucje kościelne nie uznawały tego cudu, uznając go za przejaw zabo-

Legendy

ŹródełKo objaWienia

bonów. Po sporządzeniu raportu w tej sprawie przez kanonika Kaniewskie-go (na cmentarzu w Dzietrznikach do dziś zachował się jego grób), wydane zostało polecenie ścięcia i usunięcia sosny. Drzewo zostało powalone, jed-nak pozostało w pierwotnym miejscu – konie, które zostały zaprzęgnięte do jej usunięcia, nie mogły go poruszyć, zapadając się w błoto. Sosna pozosta-ła, a w miejscu tym nadal rozwijał się kult Matki Boskiej. Wierni do dziś tu pielgrzymująInne wersje legendy o cudownym źró-dle wspominają o żołnierzu walczącym w Powstaniu Styczniowym oraz o pi-jaku. W obu wypadkach objawiła się Matka Boska, nakazując obmycie źró-dlaną wodą bitewnych ran lub wypicie wody w celu pozbycia się nałogu.Źródło do dziś każdy może odwiedzić. Obecnie stoi przy nim kapliczka Matki Boskiej, ustawiony został kamień pa-miątkowy, a także ołtarz polowy. Mimo tego, że oficjalnie źródło nie zostało przez Kościół uznane za cudowne, to jednak zbierają się tu wierni i odpra-wiane są nabożeństwa.

Powiat wieluński przez cały rok za-prasza na różnego rodzaju imprezy kulturalne i sportowe. W zabytko-wych wnętrzach dworu w Ożarowie, czy klasztorów w Wieluniu często roz-brzmiewa muzyka klasyczna, zarówno podczas okazjonalnych koncertów, jak i cyklicznego Wędrownego Festiwalu

Filharmonii Łódzkiej „Kolory Polski”. Jednak spośród kilkudziesięciu wyda-rzeń, które corocznie odbywają się na Ziemi Wieluńskiej, kilka z nich na sta-łe wpisało się w kalendarium regionu, a niektóre ściągają gości nie tylko z Polski, ale i zagranicy

ii europejSKie śWięto burSztynu

europejskie Święto Bursztynu jest najważniejszą imprezą promującą Szlak Bursztynowy na Ziemi Wieluń-skiej. Odbywa się latem, corocznie od 2007 r., najczęściej w Wieluniu. W ciągu dwóch dni mają miejsce licz-ne wydarzenia kulturalne adresowa-ne zarówno do dorosłych, jak i dzieci.

Imprezy i wydarzenia

imPrezy i wydarzenia

Vi europejSKie śWięto burSztynu. Wyścigi rydWanóW

Przyciąga zarówno gości z Polski, jak i z innych krajów europejskich. Jest to niezwykle barwne wydarzenie, pod-czas którego grupy rekonstrukcyjne plemion słowiańskich, Celtów, Gotów i Rzymian prezentują się w pięknych strojach przywracając wspomnienie


o czasach Imperium Rzymskiego, gdy doliną Warty kupcy wędrowali pra-dawnym Szlakiem Bursztynowym. W Wieluniu powstają obozowiska, w których można podglądać biesiadu-jących legionistów, barbarzyńskie ple-miona i rzemieślników obrabiających bursztyn i sprzedających swoje wyroby. Kulminacyjnym punktem imprezy jest

Vi europejSKie śWięto burSztynu. tańce SłoWiańSKie

korowód kupców i wędrowców Szla-ku Bursztynowego przemierzających w barwnych strojach ulice Starego Miasta. Imprezie towarzyszą liczne atrakcje m.in. inscenizacje historycz-ne, wyścigi rydwanów, pokazy teatru ognia i koncerty. Dla najmłodszych or-

ganizowane są „Rodzinne mistrzostwa w poławianiu bursztynu”.plenery malarskie „gdzieś w środku polski” w Kamionie posiadają najdłuż-sze tradycje sięgające jeszcze lat 80. XX w. Ich wielokrotnym uczestnikiem był Jerzy Duda-Gracz rozmiłowany w nadwarciańskim krajobrazie. Ten wybitny artysta jest obecnie patro-


nem kamiońskich spotkań. Coroczne plenery przyciągają wielu artystów z całej Polski wywodzą się z tzw. nurtu przedstawiająco-figuratywnego. Pra-ce powstające podczas takich spotkań goszczą później na poplenerowych wy-stawach w Muzeum Ziemi Wieluńskiej.

tWórcze inSpiracje podczaS pleneru mal arSKiego

przegląd Folkloru Ziemi Wieluńskiej po raz pierwszy odbył się w 1998 r. Za-zwyczaj jest to odrębna impreza, choć czasem odbywa się z Powiatowymi Do-żynkami. Podczas przeglądu występuje kilkanaście zespołów ludowych z róż-nych miejscowości z powiatu wieluńskie-go m.in. Łaszewa, Opojowic, Chorzyny, Komornik, Chotowa, Białej, Dębiny, Morska, Naramic, Rudy, Popowic, Osja-kowa, Ostrówka i Konopnicy. Impreza stanowi doskonałą okazję do spotkań z przejawami zanikającej kultury ludo-wej – muzyką i barwnymi strojami. Kon-

powiatowe dożynki są imprezą odwo-łującą się wielowiekowej polskiej trady-cji dziękowania Bogu za urodzajne lato i obfite plony. W powiecie wieluńskim zwane są „Świętem chleba” i co roku u schyłku lata organizowane są w innej gminie. Tradycją jest kolorowy marsz, którego uczestnicy niosą sztandary pa-rafii, zakończony mszą świętą. Rolnicy z wieluńskich wsi rywalizują ze sobą w konkursie na najpiękniejszy dożyn-kowy wieniec wykonany z kłosów zbóż, warzyw i kwiatów. Ważnym punktem programu jest uroczyste powitanie Gospodarza Dożynek chlebem wypie-kanym z tegorocznych plonów, który następnie zostaje rozdzielony wśród uczestników święta. Dożynki są nie-zwykle barwną imprezą, której często

dożynKoWe Wieńce

Jarmark Franciszkański został za-inaugurowany w 2009 r. przez wie-


kurs odbywa się co roku w innej miejsco-wości i nie ma swojego stałego terminu.

towarzyszy ludowy festyn i występy lo-kalnych zespołów folklorystycznych.

Zgodnie z tradycją, artyści ofiarowują po jednej ze swoich prac wykonanych podczas pleneru z przeznaczeniem na aukcję odbywającą sie podczas chary-tatywnego balu organizowanego przez starostę wieluńskiego. Spotkania ma-larzy mają również miejsce w innych nadwarciańskich miejscowościach – Konopnicy i Kępowiźnie.


luńskich franciszkanów, z okazji 800-lecia reguły zakonnej. Od tego czasu impreza odbywa się co roku we wrześniu, w ogrodach klasztoru fran-ciszkanów przy ul. Reformackiej. Jar-mark to okazja do zwiedzenia z prze-

WieluńSKi jarmarK FranciSzKańSKi

Bike maraton na Ziemi Wieluńskiej odbywa się od 2010 r. Każda kolejna edycja wielkiego wyścigu przyciąga co-raz więcej rowerzystów z całej Polski. Corocznie startuje blisko 1000 osób. Wziąć udział może każdy, bez wzglę-du na wiek i stopień przygotowania,

gdyż udostępniane są trasy o różnym stopniu trudności. Bursztynowa edycja Bike Maratonu jest zatem zarówno dla amatorów, jak i profesjonalistów. Trasy wyścigu prowadzą Szlakiem Burszty-nowym, przez obszar Załęczańskiego Parku Krajobrazowego. Imprezie to-warzyszą liczne atrakcje przygotowane również dla kibiców, w szczególności rodzin, m.in. występy zespołów mu-zycznych, zabawy i konkursy dla naj-młodszych, a także spotkania z wojami Szlaku Bursztynowego.

SportoWa ryWalizacja podczaS biKe maratonu 2012

mistrzostwa regionu Wieluńskiego nordic Walking to pomysł dla aktyw-nych na spędzenie majówki. Zawody odbywają się w Gaszynie, cyklicznie od 2010 r. Na starcie staje około 100


wodnikiem niedostępnych na co dzień klasztornych wnętrz i wirydarza oraz skosztowania przysmaków kuchni franciszkańskiej (m.in. powideł, udka duszonego w mszalnym winie), polskiej i litewskiej. Na stoiskach dostępne są do nabycia produkty pszczelarskie i le-ki z Bożej Apteki. W przyklasztornych ogrodach odbywają się wystawy ob-razów i rzeźb, warsztaty artystyczne, koncerty, a także zabawy dla dzieci.

uczestników tej wiosennej rywalizacji w zawodach z kijkami. Wśród nich są zarówno amatorzy, jak i biorący udział w maratonach i półmaratonach w Nor-dic Walking.

miStrzoStWa nordic WalKing W oKolicacH gaSzyna

zlot motocyKloWy W Konopnicy

ogólnopolski Zlot motocyklowy jest cykliczną imprezą odbywającą się la-tem nad Wartą, najczęściej w Strobinie i Konopnicy. Przyjeżdżają na nią moto-cykliści z różnych stron Polski dumnie prezentując swoje maszyny począwszy od ścigaczy i motorów crossowych, po-przez okazałe Harleye, a skończywszy na pojazdach pamiętających jeszcze czasy drugiej wojny światowej. Podczas zjazdu można wziąć udział w konkur-sach sprawnościowych m.in. jeździe slalomem z jajkiem i „paleniu gumy”. Kulminacyjnym punktem programu jest wielka parada motocyklistów ulica-mi Wielunia. A wieczorem dla uczest-ników zjazdu rozpoczyna się zabawa przy muzyce na żywo, trwająca do ra-na.

Na Portalu Turystyki Aktywnej w Powiecie Wie-luńskim udostępniono aktualne kalendarium wy-darzeń, które pozwoli zaplanować pobyt na Ziemi Wieluńskiej. Sprawdź:www.turystyka.wielun.pl



rozdział iimiejscowoŚci warte zoBaczenia


Najstarsze ślady osadnictwa pochodzą z epoki kamienia (krzemienne toporki i siekierki), młodszym odkryciem był importowany znad Dunaju czerpak z brązu z VIII w. p.n.e., a także skarb groszy praskich z XIV w. Wieś wzmiankowana w 1268 r., odkry-te zostały na jej terenie ślady drewnia-nych umocnień obronnych pochodzą-cych z XVI w. Wieś stanowiła własność mieszaną, częściowo królewską (na-stępnie rządową) oraz szlachecką, m.in. rodziny Bielskich, a później Wie-ruszów. W 1430 r. w Białej istniał już kościół. Po upadku Powstania Stycz-niowego część wsi została podarowana generałowi Hajdenowi, zasłużonemu przy tłumieniu powstania. Śladami po prowadzonych parcelacjach gruntów są zachowane do dziś nazwy przysiółków (m.in. Biała Rządowa, Biała Parcela). Najcenniejszym zabytkiem jest drew-niany kościół pw. św. Piotra z 1743 r. oraz stojąca obok dzwonnica, również z XVIII w. Kościół został ufundowany przez Franciszka Psarskiego, stolnika i sędziego grodzkiego wieluńskiego, dziedzica wsi Brzoza. We wnętrzu świą-tyni trzy rokokowe ołtarze.

Przy drodze na Łyskornię budynek sta-cji kolejowej z lat 20. XX w., wzniesio-ny w stylu „dworkowym”, podobnie jak inne budynki stacyjne na trasie linii kolejowej Kalety– Podzamcze. Obec-nie budynek pełni funkcje mieszkalne.

Szlak Kościołów WieluńskichEWI 10, pętla II, rowerowy

Szlak Konopnica–Skomlin EWI 11, rowerowy

Miejscowości warte zobaczenia

(gm. Biała)

Biała

biał a . Kościół pW. śW. piotra

zwiedzaj oBiekt na szlaku:Szlak Jury Wieluńskiej, pieszy

Szlak Załęczańskim Łukiem Warty EWI 6, rowerowy

Szlak Konny Jury Wieluńskiej

Szlak Bursztynowy, rowerowy

Szlak Józefów–Bieniec EWI 8, rowerowy

Wieś położona na lewym brzegu doliny Warty, częściowo na terenie Załęczań-skiego Parku Krajobrazowego.W pobliżu wsi odnalezione ślady wy-topu żelaza i cmentarzysko ciałopalne z II–III w. n.e. W dokumentach miej-scowość pojawia się w 1461 r., istniała już jednak wcześniej, wchodząc w skład dóbr królewskich. W XVI w. należała do królowej Bony, a później do siostry Zygmunta Augusta – Izabeli Jagiellon-ki. Na wschód od wsi, na Warcie, funkcjo-nuje przeprawa promowa (dla ruchu pieszego i rowerowego).

W dokumentach wieś pojawia się w 1308 r., chociaż istniała prawdopo-dobnie już w XIII w. Parafia w Choto-wie wzmiankowana w połowie XV w., pierwotnie miejscowy kościół był bu-dowlą drewnianą. Chotów był przez wieki wsią szlachecką, a miejscowy majątek, liczący ok. 300 ha, należał do największych w okolicach Wielunia. Najważniejszym zabytkiem jest rene-sansowy kościół pw. św. Marcina, wy-budowany w l. 1616–1624 z inicjatywy proboszcza Grzegorza Maniciusza.


(gm. pątnóW) (gm. mokrsko)

Bieniec duży chotów

cHotóW. Wnętrze Kościoł a pW. śW. marcina

zwiedzaj oBiekt na szlaku:


W 1660 r. dodana została do świątyni wieża, zwieńczona barokowym hełmem z latarnią. Podczas prac renowacyjnych w 2000 r. odkryty został fragment fryzu wykonanego w technice sgrafitto, który został odnowiony, a częściowo zrekon-struowany. We wnętrzu wyposażenie głównie z przełomu XIX i XX w., na uwagę zasługują dekoracje stiukowe w typie kalisko-lubelskim.Przy plebanii kościoła rośnie lipa drob-nolistna, pomnik przyrody o obwodzie 670 cm.W centrum wsi znajduje się zespół dworsko-parkowy. Sam dwór, pocho-dzący prawdopodobnie z połowy XIX w. jest budowlą przebudowaną i bezsty-lową, obecnie mieści się w nim szkoła podstawowa i przedszkole. W parku za-chowany fragmentarycznie starodrzew.

Szlak Wieluń–Ożarów–Wieluń EWI 1, rowerowy

Wieś wzmiankowana po raz pierwszy w dokumentach w 1411 r. Pierwotnie jej nazwa brzmiała Czerneżołny (żoł-na w języku staropolskim oznaczała dzięcioła), co najprawdopodobniej by-ło związane z licznym występowaniem tych ptaków w okolicy. Parafia w Czarnożyłach istniała już w 1494 r. Wieś szlachecka, od 1774 r. należała do rodziny Strzemieńczy-ków–Brzostowskich, ktorzy jeszcze w XVIII w. wystawili tu dwór (niestety niezachowany do dzisiaj, swoją archi-tekturą mocno zbliżony do rezydencji w Ożarowie; możliwe że ten ostatni był wzorowany właśnie na dworze czarno-żylskim). Brzostowscy przyczynili się do znaczącego rozwoju gospodarcze-go wsi, wprowadzając nowoczesne rozwiązania w rolnictwie. Uruchomili także we wsi szkołę, do której obowiąz-kowo uczęszczały dzieci miejscowych włościan. Dalszy rozwój Czarnożyły przeżyły, gdy właścicielami po Brzo-stowskich została rodzina Załuskich. To z ich inicjatywy w 1886 r. w majątku uruchomiona została gorzelnia, w 1901 r. młyn parowy, a w 1908 r. tartak. We wsi barokowy kościół pw. św. Bar-tłomieja, wybudowany w 1726 r., fun-dacji Joanny z Brzostowskich, woje-wodziny kaliskiej. Do budynku w l.

(gm. cZarnożyły)

czarnożyły

cHotóW. Kościół pW. śW. marcina



1912–1916 dobudowane cztery boczne kaplice. Wyposażenie kościoła baroko-we, w tym ołtarze i chrzcielnica. We wsi zachował się dawny zespół dworsko-parkowy z rozległym folwar-kiem. Widoczny z daleka jest wysoki komin, stojący obok gorzelni. Zakład został wyłączony z eksploatacji w 2007 r., a jego wyposażenie częściowo zdemon-towano i usunięto. Na tyłach gorzelni znajduje się ciekawy klasycystyczny budynek przypominający architektu-rę dworów polskich, pełniący dawniej funkcje administracyjne dla zakładu. W bezpośrednim sąsiedztwie wznosi się okazały budynek młyna, początko-wo działającego z napędem parowym,

a następnie elektrycznym. W momen-cie uruchomienia był to największy młyn w okolicach Wielunia, słynął tak-że z mąki bardzo dobrej jakości. W po-równaniu do obiektów folwarcznych (gorzelnia, młyn, spichlerz, obora, czworaki, powozownia oraz budynek rządcy) bardzo skromnie prezentuje się dwór. Pochodzi z początku XX w., a elementami dekoracyjnymi nawiązu-je do stylu klasycystycznego. W pobli-żu znajduje się również park podwor-ski, do którego w przeszłości przylegał starszy dwór. Park o powierzchni ok. 3 ha, zaniedbany, z zachowanym staro-drzewiem, w tym klony zwyczajne, lipy drobnolistne, dąb szypułkowy oraz buk zwyczajny.


Szlak Łagiewniki–Czarnożyły EWI 13, rowerowy

czarnożyły. Kościół pW. śW. bartłomieja

czarnożyły. młyn




Wieś wzmiankowana w 1320 r. Istnie-nie parafii potwierdzone w 1406 r., choć już w 1499 r. parafia została zli-kwidowana, a jej odtworzenie nastąpiło dopiero w 1969 r.We wsi zachowany ciekawy układ zabu-dowy, tzw. owalnica, o kształcie wrze-ciona, z kościołem zlokalizowanym w południowym krańcu. Obok Skomli-na, jest to jedyne tego typu założenie ruralistyczne na terenie powiatu wie-luńskiego, które przetrwało do dnia dzisiejszego. Potwierdza ono średnio-wieczny rodowód miejscowości. W centrum gotycki kościół pw. św. Wawrzyńca, wybudowany z kamienia polnego w XIV lub XV w., najstarsza świątynia reprezentująca ten styl na terenie Ziemi Wieluńskiej. Wieża nad-budowana cegłą w okresie późniejszym, zawieszony w niej dzwon z XV w. Nad nawą strop drewniany, w prezbiterium sklepienie krzyżowo-żebrowe. W ołta-rzu głównym rzeźby ludowe z XVIII w. przedstawiające św. Małgorzatę i św. Mikołaja z Bari.Na północ od wsi zabudowania kolejo-we przy stacji Wieluń-Dąbrowa. W ich skład wchodzi sam budynek stacji, wieża ciśnień oraz osiedle kolejar-skie. Całość powstała w l. 1924–1926, w ramach budowy linii kolejowej Kale-

ty–Podzamcze. Większość zabudowań wzniesionych przy tej linii nawiązuje swoją architekturą do dawnych dworów szlacheckich, tak jest również w przy-padku domów mieszkalnych wchodzą-cych w skład osiedla w Dąbrowie (ul. Kolejowa od 53 do 61). Budynek sta-cji o konstrukcji szkieletowej, dzięki remontowi przeprowadzonemu na 80-lecie linii (w 2006 r.) odzyskał daw-ny blask, niestety aktualnie nie jest użytkowany i można go oglądać jedynie z zewnątrz.

Szlak Kościołów Wieluńskich EWI 10, pętla II, rowerowy


(gm. Wieluń)

dąBrowa

dąbroWa. Kościół pW. śW. WaWrzyńca


Łódzki Szlak Konny

Wieś położona na terenie Pagórów Ożarowskich, blisko doliny Warty i Za-łęczańskiego Parku Krajobrazowego. Miejscowość po raz pierwszy w doku-mentach pojawia się w 1381 r., 12 lat później król Władysław Jagiełło prze-kazał wieś wieluńskiemu klasztorowi paulinów. Proboszczem w miejscowym kościele (istniejącym już w XV w.) był każdorazowo przeor z Wielunia. Wła-snością zakonu wieś pozostała do ka-saty wieluńskiego klasztoru w 1819 r. 22 kwietnia 1863 r. w niedalekich Kluskach miała miejsce potyczka po-wstańców styczniowych z wojskami rosyjskimi. Na cmentarzu w Dzietrz-nikach znajduje się smutna pamiątka po tym wydarzeniu – zbiorowa mogiła 30 powstańców. Przez wieś w latach 20. XX w. poprowadzona została linia ko-lejowa, z okresu budowy zachowała się dróżniczówka.We wsi znajduje się okazały neogotycki kościół pw. Najświętszego Serca Jezu-sa. Jest to przykład tzw. gotyku nadwi-ślańskiego, co jest widoczne w dużej różnicy w wysokości pomiędzy nawami główną a bocznymi. Budowa kościo-ła rozpoczęła się w 1900 r., a została ukończona w 1908 r. Projekt wykonał inżynier powiatowy z Wielunia, Józef Szrajer. Od zachodu do świątyni przy-

lega wysoka, 40-metrowa wieża, dzię-ki czemu budowla stanowi doskonały punkt orientacyjny w okolicy. Trójna-wowe wnętrze wyposażone jest w jed-nolite stylowo elementy neogotyckie. Ściany zdobią współczesne polichro-mie.W czasie II wojny światowej kościół był przekształcony na magazyn zboża, a w jego podziemiach Niemcy więzi-li Polaków. Do dziś zachowały się na ścianach piwnic napisy wyryte przez więźniów. Jeden z nich pozostawiony został przez Antoniego Pachnickiego (zamordowanego przez Niemców). W 1991 r. to miejsce odwiedził ostatni Prezydent RP na Uchodźstwie Ryszard Kaczorowski. Pachnicki był harcerzem i przedwojennym kolegą prezydenta.


(gm. pątnóW)

dzietrzniki

dzietrzniKi. Kościół pW. najśWiętSzego Serca jezuSa



(gm. Wieluń)

Wieś wzmiankowana w 1323 r., pocho-dziła stąd rodzina Gaszynów, która sprowadziła na Górę Św. Anny zakon reformatów budując dla nich obiekty sakralne. W ten sposób rozwinął się jeden z najważniejszych ośrodków piel-grzymkowych na terenie dzisiejszego woj. śląskiego. W XVII–XVIII w. Ga-szyn stanowił uposażenie konwentu bernardynek z Wielunia. W 1778 r. fragment wsi stał się własnością Ada-ma Brzostowskiego, jednego z najwięk-

Szlak Kościołów Wieluńskich EWI 9, pętla I, rowerowy

szych posiadaczy ziemskich na Ziemi Wieluńskiej, właściciela majątku w Czarnożyłach.We wsi zachowany kościół pw. Naj-świętszego Imienia Maryi, typu wie-luńskiego, wzniesiony w I połowie XVI w., prawdopodobnie z fundacji dziedzi-ców wsi, rodziny Gaszyńskich–Wierz-chleyskich. Pierwotnie była to kapli-ca, do rangi kościoła podniesiono ją w XVII w., po ufundowaniu nowego oł-tarza z obrazem Matki Boskiej z Dzie-ciątkiem. Było to wotum dziękczynne za powrót z wyprawy wojennej (z od-sieczy wiedeńskiej), niestety niezna-nego fundatora. Wyposażenie głównie barokowe, ołtarz główny późnorene-sansowy z I połowy XVII w., ze wspo-mnianym obrazem MB z Dzieciątkiem oraz św. Cecylii i św. Małgorzaty, nad całością obraz św. Wawrzyńca. Z obu stron ołtarza polichromowane rzeźby św. Stanisława i św. Wojciecha. Cieka-wą pamiątką z przeszłości wsi jest bla-cha trumienna Jakuba Gaszyńskiego z ok. 1672 r., pierwotnie umieszczona na trumnie, przez trzysta lat leżała w ziemi na przykościelnym cmentarzu. Śladami po dawnej nekropolii jest grób dwóch żołnierzy polskich z 1939 r. oraz symboliczna mogiła osób poległych w czasie wojny.


gaszyn

gaSzyn. Kościół pW. najśWiętSzego imienia maryi


(gm. Wieluń)

Na terenie wsi odkryte zostało cmenta-rzysko ciałopalne kultury łużyckiej z IX–VII w. p.n.e. Wieś w dokumentach wymieniona zosta-ła w 1299 r., już w 1323 r. wzmiankowa-ny młyn w Grębieniu, co należy do naj-starszych zapisów dotyczących tego typu obiektów w Polsce. Wieś była w przeszło-ści własnością Kapituły Gnieźnieńskiej.W centrum wsi drewniany kościół pw. Św. Trójcy, typu wieluńskiego, pochodzą-cy z ok. 1500 r. (zakrystia i kruchta doda-ne w początku XX w.). Obiekt uznawany za najcenniejszy z drewnianych świątyń w okolicach Wielunia, wnętrze w całości pokryte polichromią: gotycką na ścia-nach (sceny Męki Pańskiej) oraz gotyc-ko-renesansową na stropie, ta ostatnia ufundowana została przez prymasa Jana Łaskiego i wykonana w l. 1520–1531.



Centralnym motywem polichromii na stropie nawy jest scena Zaśnięcia NMP, pojawiają się tu także motywy świeckie, m.in. orzeł jagielloński, herby szlachec-kie Jastrzębiec i Korab (ten ostatni był herbem prymasa Łaskiego), tarcza cechowa rzemieślników, a także posta-cie grajków dworskiego i plebejskiego. Malowidła nad prezbiterium zawierają wizerunek Trójcy Świętej, a także herby Poraj i Leliwa. W ołtarzu głównym go-tycki tryptyk z rzeźbami Matki Boskiej z Dzieciątkiem oraz św. Barbary i św. Mikołaja; wg tradycji był to ołtarz polo-wy hetmana Zamoyskiego podczas bitwy pod Byczyną w 1588 r. Wewnątrz świą-tyni zachowane również późnogotyckie portale o wykroju oślego grzbietu.


gręBień

grębień. policHromie W Kościele pW. śW. trójcy




Wieś istniała już w połowie XIV w. (wzmianka w dokumentach z 1357 r.), należała wówczas do Kapituły Gnieź-nieńskiej.Najcenniejszym zabytkiem jest drew-niany kościół pw. św. Andrzeja, typu wieluńskiego, wzniesiony w XVI w., wnętrze utrzymane w stylu baroko-wym, w ołtarzu głównym obraz Matki



(gm. Wieluń)

kadłuB


Kadłub. ołtarz głóWny W Kościele pW. śW. andrzeja

Boskiej z Dzieciątkiem oraz św. Anny. Wyposażenie pochodzi z 1720 r., z cza-su remontu świątyni. Prawdopodobnie również z tego okresu pochodzi poli-chromia z motywami roślinnymi, za-chowana w nawie. Od zachodu do ko-ścioła przylegała wieża, która podczas przebudowy w 1949 r. została usunięta.


nia dwoma wyspami na Warcie. W tym miejscu wybudowany został młyn, któ-ry w rękach tej samej rodziny pozosta-je do dziś. Jego właściciele prowadzą w tym miejscu gospodarstwo agrotury-styczne, dzięki czemu po uzyskaniu ich zgody możliwe jest obejrzenie zabytko-wego wnętrza.Cztery kilometry na południe od Kaj-dasa znajduje się wieś letniskowa Drobnice. Jej walory krajobrazowe wykorzystane zostały przez twórców filmu „Nad Niemnem”. W filmowych kadrach pojawia się brzeg Warty (tzw. łysy brzeg) w okolicach Ośrodka Wypo-czynkowego „Kalina”.

Szlak Wierzchlas–Osjaków–Wierzchlas EWI 2, rowerowy

Szlak Wodny Warty, kajakowy

Osada letniskowa położona nad Wartą, na terenie Załęczańskiego Parku Kra-jobrazowego.Znajduje się tu zachowany drewniany młyn wodny z 1908 r. Młyn początkowo z napędem wodnym (fragmentarycznie zachowana turbina), od 1970 r. zelek-tryfikowany. W 2002 r. wyłączony z eks-ploatacji, chociaż wyposażenie w pełni zachowane i w każdej chwili możliwe do uruchomienia. We wnętrzu zacho-wany m.in. oryginalny mlewnik walco-wy firmy Łęgiewski i Hartwig z 1912 r. Na początku XX w. na mocy ukazu carskiego rodzina obecnych właścicieli młyna otrzymała prawo gospodarowa-

(gm. osJakóW)

kajdas

KajdaS. młyn Wodny




Miejscowość położona na prawym brze-gu Warty, na terenie Załęczańskiego Parku Krajobrazowego. Dogodne położenie przy brodzie na Warcie było wykorzystywane już we wczesnym średniowieczu, o czym świadczą odnalezione ślady istnienia osady z tego okresu. Kamion należy do najstarszych wsi na terenie powiatu wieluńskiego, pierwsza pisana infor-macja pochodzi prawdopodobnie już z 1198 r. (informacja pewna datowana jest na 1381 r.). Podobnie jak leżący po drugiej stronie Warty Toporów, Kamion leżał przy brodzie na trakcie handlo-wym prowadzącym ze Śląska na Ruś. W 1454 r. w dokumentach potwier-dzone zostało istnienie w tym miejscu komory celnej, natomiast w 1462 r. Kamion uzyskał prawa miejskie. Nie-stety miasto nie rozwijało się, w wyniku czego w XVII w. osada ponownie stała się wsią. W początkach XVI w. istnia-ła w Kamionie parafia, w tym samym stuleciu miejscowość należała do kró-lowej Bony (jako element tzw. dóbr sto-łowych, czyli służących do zapewnienia dochodów na funkcjonowanie królew-skiego dworu), następnie przeszła na własność arcybiskupa gnieźnieńskiego. Ze względu na malownicze położenie we wsi już od lat 80. XX w. organizowa-

Szlak Przełomu Warty przez Wyżynę Wieluńską, pieszy


Szlak Przełomu Krzeczowskiego EWI 5, rowerowy


ne są cykliczne plenery malarskie pod hasłem „Gdzieś w centrum Polski”. Najsłynniejszym ich uczestnikiem był Jerzy Duda-Gracz.We wsi zachowany fragmentarycznie dawny układ urbanistyczny. Na placu we wschodniej części Kamionu drew-niana kapliczka z l. 1750–1770. Budy-nek na planie kwadratu, kryty dachem gontowym, konstrukcji zrębowej. We-wnątrz ołtarz z rzeźbionym w drewnie tryptykiem.

(gm. WierZcHlas)

kamion


Kamion. KapliczKa


Wieś letniskowa położona na lewym brzegu Warty, na terenie Załęczańskie-go Parku Krajobrazowego.Brak informacji o tym, kiedy powstała osada w tym miejscu. Przed II wojną światową w Kępowiźnie funkcjonowa-ły dwa młyny wodne, tartak oraz port rzeczny skąd Wartą spławiano tratwy. Obecnie w centrum wsi zachował się drewniany młyn wodny, wybudowany w l. 1910–1912 przez Tomasza Wcisłę. Pierwotnie z napędem wodnym (frag-mentarycznie zachowana turbina), od 1965 r. zelektryfikowany. Aktualnie młyn nie działa, a odnowiony budynek pozbawiony jest wyposażenia młynar-skiego. Na zachód od wsi, w lesie przy drodze do Źródełka Objawienia znajduje się olbrzymi dąb szypułkowy (obwód 520 cm) chroniony jako pomnik przyrody.Ciekawostką w Kępowiźnie jest zacho-wany prom na rzece Warcie, użytko-wany przez ośrodek „Nadwarciański Gród”.

Szlak Jury Wieluńskiej, pieszy

Szlak Załęczańskim Łukiem Warty, EWI 6, rowerowy




(gm. pątnóW)

kęPowizna


KępoWizna . młyn



Wieś położona na prawym brzegu War-ty, współcześnie przede wszystkim osa-da letniskowa.Nie jest znana metryka wsi, jed-nak młyn w tym miejscu istniał już w XVI w. Po zniszczeniu, kolejny zo-stał wystawiony w XIX w. Obecnie istniejący budynek młyna (drewniano--murowany) pochodzi z 1928 r. Pier-wotnie był napędzany energią wody (zachowany kanał młyński doprowa-dzający wodę z rzeki), w późniejszym czasie wprowadzony napęd elektryczny. Aktualnie młyn nie jest już użytkowa-ny – obok wzniesione zostały nowocze-sne zabudowania młyna przemysłowe-go.Po drugiej stronie Warty w przeszłości funkcjonował drugi młyn w osadzie Ły-kowe. Tam również działa dziś nowo-czesny obiekt, a śladami po związkach z wodą są pozostałości urządzeń gro-dzących rzekę.

Szlak Wodny Warty,kajakowy

Wieś położona na terenie Pagórów Ożarowskich.Po raz pierwszy w dokumentach wymie-niana jest w 1386 r., choć prawdopodob-nie jest znacznie starsza. Nazwa świad-czy o tym, że była to wieś służebna, zamieszkana przez ubogich, bezrolnych chłopów. Pracowali oni na rzecz kaszte-lanii rudzkiej, a następnie wieluńskiej. Parafia w Komornikach istniała już w XV w., początkowo stał tutaj kościół drewniany. W średniowieczu była to wieś szlachecka, majątek został roz-parcelowany na przełomie XIX i XX w. Stojący tu dwór wraz z zabudowaniami został wówczas wykupiony i przekształ-cony na siedzibę kordonu granicznego (ówczesnej straży granicznej – granica między imperium rosyjskim a Prusa-

(gm. WierZcHlas)

kochlew(gm. mokrsko)

komorniki


KomorniKi. Kościół pW. śW. miKoł aja


Szlak Ożarów–Skomlin– Ożarów, EWI 4, rowerowy

Szlak Bursztynowy tzw. Łącz-nik z Wieruszowem, rowerowy

mi przebiegała po odległej o kilka ki-lometrów Prośnie). W czasie I wojny światowej na terenie Komornik uru-chomiona została kopalnia rud żelaza, na przełomie 1915/1916 r. przez wieś poprowadzono tory wąskotorowej linii kolejowej. Po odzyskaniu niepodległości w dawnym dworze urządzono sieroci-niec, po II wojnie światowej przejściowo znajdował się tu Uniwersytet Ludowy, a od 1949 r. funkcjonuje dom dziecka.Najważniejszym zabytkiem Komornik jest późnorenesansowy kościół pw. św. Mikołaja z 1631 r., wzniesiony z funda-cji właścicieli wsi Ewy i Andrzeja Wo-lickich. Kościół jednonawowy, oriento-wany, z barokowymi, XVII-wiecznymi ołtarzami i amboną. Najciekawszym elementem wnętrza jest bardzo boga-ta dekoracja stiukowa w typie kalisko--lubelskim, charakterystyczny element sztuki renesansowej.We wsi zachowany zespół dworsko--parkowy. Budynek dworu po licznych przebudowach zatracił cechy stylowe, natomiast park przetrwał w bardzo do-brym stanie. Znajduje się w nim kilka pomników przyrody (wiązy szypułkowe, lipy drobnolistne, dąb szypułkowy, klon zwyczajny oraz grab zwyczajny).

Wieś położona nad Wartą, na terenie Parku Krajobrazowego Międzyrzecza Warty i Widawki. Osada w tym miejscu istniała już w starożytności, o czym świadczą zna-leziska archeologiczne, m.in. skarb denarów rzymskich z II w. n.e. Przy drodze z Konopnicy do Bębnowa od-nalezione zostały ślady kurhanu, osady i cmentarzyska ciałopalnego z okresu od II do V w. n.e. Po raz pierwszy wzmianki o wsi w do-kumentach pojawiają się w 1391 r., właścicielem Konopnicy był wówczas Stoigniew. W 1484 r. dobra te nabył Jan Kroczkowski herbu Jastrzębiec, któ-ry przybrał nazwisko Konopnicki. Do rodziny tej miejscowy majątek należał do połowy XIX w. Od XVII w. w Ko-nopnicy działał zakon paulinów. Kasata nastąpiła w 1864 r., a ostatni z ojców mieszkał tu do swojej śmierci w 1876 r.

(gm. konopnica)

konoPnica


Konopnica . grodziSKo nad Wartą



W majątku w Konopnicy mieszkał w młodości Jarosław Konopnicki, w późniejszym okresie mąż poetki Ma-rii Konopnickiej. Możliwe, że artystka również bywała w Konopnicy, bowiem jej mąż (już po sprzedaży majątku przez Konopnickich) przez pewien czas administrował tymi dobrami.W Konopnicy zachowało się dużo cie-kawych zabytków. Na południe od wsi, ok. 500 m od centrum znajduje się tzw. Zamczysko, czyli grodzisko stożkowa-te, uważane za jeden z najciekawszych obiektów tego typu w Polsce. Wzniesio-ne zostało na prawym (wysokim) brze-gu doliny Warty, w miejscu o dobrych warunkach obronnych. Funkcjonowało w okresie od I połowy XIV w. (możliwe

że już od XII w.) do XVI/XVII w. Dziś stanowi doskonały punkt widokowy na dolinę Warty.W centrum wsi znajduje się wcze-snobarokowy kościół pw. św. Rocha, ufundowany w 1642 r. przez kaszte-lana spicymierskiego Hieronima Ko-nopnickiego. W przeszłości połączony z kościołem był klasztor Paulinów, dziś przypomina o tym jedynie fragment zachowanego przejścia pomiędzy bu-dynkami. We wnętrzu świątyni dekora-cja stiukowa typu kalisko-lubelskiego. W prezbiterium bardzo cenny staro-polski portret fundatora z herbami Ja-strzębiec, Pomian, Poraj i Korab oraz ołtarz główny późnobarokowy z 1796 r. z obrazem św. Rocha.Innym zabytkiem jest zespół dwor-sko-parkowy, w skład którego wcho-dzi neogotycki dwór z połowy XIX w. (prawdopodobnie projektu Henryka Marconiego), wzniesiony na funda-mentach starszej rezydencji Konop-nickich oraz neogotycki spichlerz. Dwór otoczony zabytkowym parkiem

Konopnica . Kościół pW. śW. rocHa

Konopnica . dWór rodziny KozarSKicH


z okazami starodrzewia, w tym dwoma pomnikowymi dębami szypułkowymi. Dziś w dworze mieści się Ośrodek Pra-cy Twórczej Politechniki Łódzkiej.Blisko mostu na Warcie zlokalizowany jest cmentarz wojenny (prowadzi do niego droga odchodząca od głównej szosy tuż przed mostem). Pochowano tu żolnierzy 72 pułku piechoty z Rado-mia, którzy polegli 3 września 1939 r. broniąc przeprawy na Warcie.Na drugim brzegu rzeki zachował się ciekawy zabytek techniki – młyn wod-ny. Według tradycji młyn w Konopnicy działał już w XV w., obecny pochodzi z końca XIX w. i został wystawiony przez rodzinę Kozarskich, właścicieli miejscowego majątku. W 1923 r. młyn został zakupiony przez rodzinę Jagiel-skich, w rękach której pozostaje do dzi-siaj. Młyn nie działa od 1979 r., obecnie służąc przede wszystkim jako magazyn kajaków dla pobliskiego gospodarstwa agroturystycznego. We wnętrzu zacho-wane kompletne wyposażenie, w tym rzadko spotykane mlewniki dubeltowe.



Szlak Konopnica–Osjaków–Konopnica EWI 3, rowerowy

Szlak Wodny Warty,kajakowy

Wieś wzmiankowana w dokumentach w 1405 r. Wieś szlachecka, w XIX w. właściciel majątku, Psarski, za udział w Powstaniu Styczniowym został stra-cony w Kaliszu, a jego majątek uległ konfiskacie. Na licytacji nabyła go rodzina Enderów, pabianickich fabry-kantów.W centrum wsi kaplica pw. św. Anny, prawdopodobnie z I połowy XIX w. Budy-nek usytuowany nietypowo, pomiędzy


(gm. WierZcHlas)

kraszkowice

KraSzKoWice. Kaplica pW. śW. anny



dwoma pasami jezdni. W przeszłości obiekt pełnił funkcję kościoła; obecnie (po budowie nowej świątyni) jest wyko-rzystywany jako kaplica przedpogrze-bowa. We wnętrzu ołtarz z wizerun-kiem Matki Boskiej Częstochowskiej.We wsi zachowany zespół dworsko-par-kowy, w skład którego wchodzi dwór z lat 30. XX w., wybudowany przez rodzinę Enderów oraz park, założony jeszcze w XIX w. Obecnie obiekt sta-nowi własność prywatną.


Na terenie miejscowości odkryte cmen-tarzysko wczesnośredniowieczne z XI–XII w.Wieś wzmiankowana w 1264 r., począt-kowo występowała pod nazwą Pniewo, obecna nazwa pojawiła się w XV w. Krzyworzeka była własnością książęcą, a następnie królewską. Prawdopodob-nie rok 1264 jest datą lokacji wsi na prawie niemieckim przez księcia Bole-sława Pobożnego i wzniesienia miejsco-wego kościoła oraz dzwonnicy (fundacji Bolesława Pobożnego lub Bolesława Wstydliwego). Stanowiły one zespół obronny i wchodziły w skład umocnień dawnej kasztelanii rudzkiej, a następ-nie wieluńskiej. Kościół romański pw. św. Piotra i Paw-ła, z 1264 r., wzniesiony z kamienia polnego i wapiennego, w XV w. nad-budowany cegłą. Świątynia została przebudowana w XVIII w., w wyniku czego zatracony został pierwotny styl (wówczas m.in. otynkowano budynek). Prezbiterium węższe od nawy, w jego wschodniej ścianie zachowane orygi-nalne romańskie okno o czworolistnym wykroju.Ołtarz główny późnorenesansowy, z XVII w., został sprowadzony do Krzyworzeki w 1900 r. z kościoła pa-rafialnego w Kole. Jego centralnym

(gm. mokrsko)

krzyworzeka


KrzyWorzeKa . Kościół pW. śW. piotra i paWł a KrzyWorzeKa . Kościół pW. śW. piotra i paWł a



Szlak Świątkowice–Krzyż EWI 12, rowerowy

elementem jest figura ukrzyżowanego Chrystusa, otoczonego postaciami św. Piotra i św. Pawła. Dodatkowo poni-żej umieszczono figury patronów Pol-ski – św. Stanisława i św. Wojciecha, a w zwieńczeniu ołtarza figury Boga ojca oraz św. Wawrzyńca i św. Hieroni-ma. Ołtarze boczne oraz ambona ba-rokowe.Obok kościoła wolno stojąca dzwonni-ca o cechach architektury romańskiej, wzniesiona z kamienia polnego, praw-dopodobnie zbudowana równocześnie z kościołem, kryta kopułą z blachy. Jest to unikalny zabytek tego typu w skali całego kraju. Zgodnie z lokalną legen-dą w dzwonnicy ukrywał się Władysław Łokietek, uciekający przed Krzyżakami.

Wieś położona na południe od doliny rzeki Pysznej. Obronność położenia (roz-lewiska) została wykorzystana poprzez usytuowanie tu grodziska pierścieniowa-tego kultury łużyckiej (położone pomię-dzy dzisiejszymi wsiami Kurów, Kopydłów i Brzoza). Funkcjonowało ono w okresie VII–V w. p.n.e., a o jego znaczeniu mogą świadczyć olbrzymie rozmiary: zajmowało obszar ok. 28 ha (jego przybliżone wymia-ry to 700 x 400 metrów). Było to jedno z największych grodzisk na terenie Polski. Zostało zniszczone prawdopodobnie na skutek najazdu Scytów. Na jego terenie znaleziono liczne zabytki z brązu i żelaza. Wokół grodu odkryto pozostałości szere-gu cmentarzysk ciałopalnych. Archeolo-dzy znaleźli na tym terenie również ślady osadnictwa z wczesnego średniowiecza, z IX–XI w. Niestety mimo tego, że jesz-cze w latach 60. XX w. zarys grodziska był czytelny, dziś na skutek prowadzonych na tym terenie prac rolniczych przetrwały je-dynie bardzo niewielkie fragmenty spłasz-czonego wału. Sama wieś w dokumentach pojawia się w 1377 r. Na południe od zabudowy wiatrak koźlak z 1888 r. od 1957 r. zelektryfikowany, obec-nie nieużytkowany.

(gm. Wieluń)

kurów

KuróW. WiatraK



Na terenie wsi odnaleziony rzymski denar Faustyny z II w. n.e. Wieś w do-kumentach wymieniana w 1412 r., jed-nak nazwa sugeruje znacznie dłuższą historię – była to prawdopodobnie osa-da służebna kasztelanii rudzkiej, za-mieszkana przez osoby zajmujące się wyrobem łągwi, czyli naczyń do prze-chowywania płynów.We wsi drewniany kościół pw. św. Ja-na Chrzciciela, z ok. 1623 r., funda-cji Jana Brodnickiego, dziedzica wsi. Pierwotnie kościół stał przy drodze na Raczyn, na obecne miejsce przenie-siony w 1805 r. staraniem ówczesnego dziedzica, Ignacego Ostrowskiego. We wnętrzu gotycka rzeźba Chrystusa z I połowy XV w. oraz obrazy w oł-tarzach z XVII w.W centrum wsi zachowany dawny ze-spół dworsko-parkowy z połowy XIX w. Dwór przebudowany, obecnie wykorzy-stywany jako szkoła podstawowa.


Szlak Łagiewniki–Czarnożyły EWI 13, rowerowy

Szlak Świątkowice–Krzyż EWI 12, rowerowy

(gm. cZarnożyły)

łagiewniki


ł agieWniKi. Kościół pW. śW. jana cHrzciciel a


Wieś wzmiankowana w 1386 r., pier-wotnie znana jako Łaszów (obec-na nazwa wprowadzona w XIX w.). W średniowieczu należała do Kapituły Gnieźnieńskiej, następnie własność szlachecka. Parafia po raz pierwszy w dokumentach wymieniona w 1459 r.We wsi zachowany drewniany kościół pw. św. Jana Chrzciciela, typu wieluń-skiego, pochodzący z I połowy XVI w. (na przełomie lat 80. i 90. XX w. do-konano gruntownego remontu świąty-ni, podczas którego wiele elementów





trzeba było zrekonstruować). We wnę-trzu strop z renesansową polichromią z ok. połowy XVI w., wzór układa się w kasetony z rozetami, w jednym z pól Vir Dolorum (Chrystus Boleściwy) z klęczącą postacią fundatora i her-bem Ossorya (właścicielami wsi byli Łaszewscy posługujący się właśnie takim herbem). W barokowym ołta-rzu głównym gotycka Pieta z 1430 r. Ołtarze i inne elementy wyposażenia, w tym liczne obrazy, przede wszystkim barokowe, z XVII i XVIII w. Wyjątkiem jest późnogotycka chrzcielnica z XVI w. z herbami szlacheckimi (Topór, Leliwa, Jelita, Łabędź i Ciołek). Pomiędzy wie-żą a nawą późnogotycki portal o wykro-ju oślego grzbietu.

(gm. WierZcHlas)

łaszew





Wieś wzmiankowana w XIV w. Pierw-szy drewniany kościół istniał tu już w II połowie XV w.Drewniany kościół pw. św. Marii Mag-daleny z 1660 r., fundacji Chryzostoma Giżyckiego, właściciela wsi. Świątynia rozbudowana w 1786 r. (dobudowa kaplic) i w 1921 r. (wydłużenie bryły o 6,5 m). Na stropie malowidła z czasu ostatniej przebudowy. Na belce tęczo-wej krucyfiks z 1400 r., pozostałe ele-menty wyposażenia przede wszystkim z XVI i XVII w. W otoczeniu kościoła starodrzew.



Najstarszym śladem osadnictwa na terenie Masłowic jest cmentarzysko ciałopalne, pochodzące z XI–VIII w. p.n.e. Wieś pojawia się w dokumentach w 1294 r., jednak istniała już wcześniej, ponieważ odkryte zostało tu także cmentarzysko szkieletowe z XI–XII w. W okresie późniejszym Masłowice sta-nowiły własność szlachecką. W pobliżu wsi odkryte zostały ślady grodziska z czasów nowożytnych, prawdopodob-nie z XVIII lub XIX w. Z Masłowic pochodził wybitny chemik, Józef Bełza, żyjący w latach 1805–1888, współzało-życiel Szkoły Farmaceutycznej w War-szawie w 1840 r. We wsi zachował się zespół dworsko--parkowy, a w nim dwór z 1820 r., oficy-na dworska z l. 1820–1830 oraz klasy-cystyczna kaplica z początków XIX w. Dwór to obiekt eklektyczny, na planie litery T, z efektowną elewacją fronto-wą. Na uwagę zasługuje fryz biegnący między linią okien a dachem. Syme-tryczność bryły zakłóca dwupiętrowa wieża, dobudowana od strony zachod-niej do budynku. W parku rosną okazy starodrzewia, w tym pomniki przyrody, m.in. cis pospolity oraz pięć dębów szy-pułkowych. Od 1967 r. cały zespół na-leży do Stacji Hodowli Nasion, obecnie funkcjonuje tu Stacja Doświadczalna Oceny Odmian.

(gm. Biała)

łyskornia(gm. Wieluń)

masłowice


łySKornia . Kościół pW. śW. marii magdaleny


Pierwsza wzmianka z 1273 r. Nazwa pochodzi od słowa ‘mokry’, co oznacza że osada została założona na obszarze zasobnym w wodę, prawdopodobnie były tu mokradła. Wieś była począt-kowo własnością książęcą (potem kró-lewską), następnie jej część została wydzielona jako majątek szlachecki. Parafia istniała tu już w 1308 r.

Ważne wydarzenie dla historii ca-łej Polski miało miejsce w Mokrsku w XVIII w. W 1726 r. sejm obradują-cy w Grodnie zezwolił Stanisławowi Kożuchowskiemu, cześnikowi wieluń-skiemu i właścicielowi części Mokrska, na uporządkowanie i wydanie drukiem konstytucji sejmowych. Zostało to po-twierdzone królewskim przywilejem wystawionym rok później. Dzieło pod tytułem „Constytucye, statuta y przy-wileye koronne y w W.X.Lit. na wol-nych seymach od roku pańskiego 1550 aż do roku 1726 uchwalone...” zostało wydane w Mokrsku w 1732 r. Kożu-chowski specjalnie na ten cel wybudo-wał we wsi drukarnię, która po zreali-zowaniu zlecenia została sprzedana, a wyposażenie wywiezione. Dzieło wydane w Mokrsku służyło natomiast jako podręcznik historii w szkołach prowadzonych przez pijarów.Ostatnią właścicielką majątku w Mokr-sku była Alojza Maria Jakowicka, która m.in. w 1923 r. założyła pracującą do dziś cegielnię.W centrum wsi zachował się kościół pw. św. Stanisława Biskupa i Męczen-nika. Starsza, drewniano-murowana budowla z XVI w. została w 1626 r. za-stąpiona budowlą murowaną. Kościół

(gm. mokrsko)

mokrsko

moKrSKo. Kościół pW. śW. StaniSł aWa biSKupa i męczenniKa





jest budowlą renesansową. W XVIII w. dobudowana (lub nadbudowana) zo-stała wieża, zwieńczona okazałym ba-rokowym hełmem z latarnią. We wnę-trzu ołtarze i ambona późnobarokowe. Na uwagę w ołtarzu głównym zwraca przedstawienie Trójcy Świętej, w tym Boga Ojca siedzącego na kuli ziem-skiej w otoczeniu dwóch putt. W pre-zbiterium zachowana także dekoracja stiukowa typu kalisko-lubelskiego.Około 200 metrów na zachód od ko-ścioła zachował się do dziś zespół dwor-sko-parkowy, w skład którego wchodzi budynek dworu z XIX w. (przebudowa-ny, bezstylowy) oraz park o pow. ok. 2 ha, z zespołem stawów i starodrzewiem (pomnikowa lipa drobnolistna). W par-ku głaz z tablicą poświęconą pamięci A. Jakowickiej.

Wieś w dokumentach wymieniana w 1395 r., parafia natomiast istniała już w XV w. Miejscowość stanowiła własność szlachecką. W 1809 r. za-mieszkał tu gen. Gabriel Biernacki, późniejszy organizator wojskowy Po-wstania Listopadowego w Kaliskiem.Drewniany kościół pw. Wszystkich Świętych, typu wieluńskiego, z XVI w. W wyniku późniejszej przebudowy wy-dłużona została nawa – skutkowało to zmianą rozmieszczenia chóru. O ile wcześniej przylegał on do tylnej ścia-ny nawy, o tyle po rozbudowie świąty-

(gm. Biała)

naramice

naramice. Wnętrze Kościoł a pW. WSzyStKicH śWiętycH





ni znalazł się w połowie jej długości. Wystrój wnętrza barokowy, w ołtarzu głównym (z 1765 r.) obraz gotycki z ok. 1480 r. ze sceną Zaśnięcia Matki Bo-skiej. Wyjątkiem w wyposażeniu ko-ścioła jest istnienie aż trzech ołtarzy bocznych (dwa na ścianie północnej). Pod chórem zawieszony portret tru-mienny mężczyzny z II połowy XVII w. z herbami Jastrzębiec, Ogończyk, Pila-wa i Ostoja. Na belce tęczowej krucy-fiks z XVII w.Na zachód od wsi zachowany park pod-worski z cennym starodrzewiem, w tym kilkoma pomnikami przyrody (dęby szypułkowe, lipy drobno- i szerokolist-na, wiąz szypułkowy, jesiony wyniosłe).

We wsi odkryto znaleziska archeologicz-ne z różnych epok, w tym cmentarzysko kurhanowe kultury trzcinieckiej, pocho-dzące z okresu XVII–XVI w. p.n.e., a tak-że liczne zabytki z epoki kamienia, brązu, czy rzymskie denary. Na uwagę zasługu-ją przede wszystkim miejscowe kurhany, których w Okalewie zachowało się łącz-nie aż 16 – cmentarzysko należy do naj-większych obiektów tego typu w Polsce. Średnica nasypów w większości obiektów wynosi 8 do 12 metrów, przy dwóch więk-szych od 16 do 25. Wysokość nasypów nie przekracza 120 cm. W kurhanach znaj-dowały się pojedyncze i podwójne groby, przede wszystkim szkieletowe (jeden cia-łopalny). Kurhany zlokalizowane są w le-sie, przy drodze gruntowej prowadzącej z Okalewa do drogi Leniszki–Chojny. W centrum wsi, przy sklepie, znajduje się jeden z najciekawszych krzyży przydroż-nych w powiecie wieluńskim. Pochodzi z 1898 r., jest bogato dekorowany symbo-lami Męki Pańskiej (obcęgi, młot, włócz-nia, drabina). Dodatkowo w dolnej części krzyża umieszczona kapliczka szafkowa z wizerunkiem Matki Boskiej.

(gm. ostróWek)

okalew




Najstarsza wzmianka o wsi Olewin po-chodzi z 1294 r. Na terenie miejscowości znajduje się duży kamieniołom wapieni górnojuraj-skich, a dodatkowo na wzgórzu duże odsłonięcie piaskowców żelazistych, zaliczanych do jury dolnej.We wsi zespół dworsko-parkowy, w przeszłości należący do rodziny Grodzickich. Dwór z połowy XIX w., współcześnie przebudowany. W parku zachowany starodrzew, w tym pomni-kowe lipa drobnolistna i grupa 32 bu-ków zwyczajnych. Obecnie w budynku dworu mieści się Centrum Rehabilita-cji i Terapii.

Wieś położona na prawym brzegu Warty.W rejonie wsi odkryte zostały ślady osadnictwa z końca epoki kamienia.Wieś istniała już w XIII w. (wzmian-ka w dokumentach z 1299 r.), istnienie parafii potwierdzone w XVI w. W okre-

(gm. Wieluń)

olewin(gm. osJakóW)

osjaków

oleWin. parK dWorSKi

oSjaKóW. Kościół pW. śW. Kazimierza KróleWicza


Szlak Wędkarza, pieszy

Szlak Konopnica–Osjaków–Konopnica, EWI 3, rowerowy

Szlak Przez Osjakowskie Lasy, pieszy

Szlak Osjakowskim Trak-tem EWI 15, rowerowy

Szlak W Międzyrzeczu Warty i Wężnicy, pieszy




sie od 1446 r. do 1793 r. osada posia-dała prawa miejskie. Pozostałością po miejskiej przeszłości jest częściowo wykształcony układ urbanistyczny, z centralnie usytuowanym placem targowym. Na skutek słabego rozwoju gospodarczego prawa miejskie zostały odebrane. Od XVII/XVIII w. w Osjako-wie zamieszkiwała społeczność żydow-ska, czego pamiątką jest zachowany budynek synagogi. W czasie II wojny światowej (do 1942 r.) istniało tu getto, typu otwartego (charakterystyczne dla mniejszych miejscowości).We wsi kościół neogotycki pw. św. Ka-mizierza Królewicza, wybudowany w l. 1909–1914, na miejscu starszej, drewnianej świątyni. W kościele ołtarz barokowy z rzeźbami apostołów z ok.

1750 r. oraz późnogotycka chrzcielnica z XVI w.W Osjakowie zachowała się jedyna w powiecie wieluńskim synagoga, wy-budowana w końcu XIX w. Obecnie jest wykorzystywana jako obiekt han-dlowy (sklepy meblowy i odzieżowy). Zlokalizowana w centrum, przy ul. Częstochowskiej 5.

oSjaKóW. Synagoga




Wieś, początkowo pod nazwą Ostrow, pojawia się w dokumentach w 1446 r. Obecna nazwa używana jest od 1608 r.W przysiółku Dobroszyny, na północ od linii zabudowy zachował się cmentarz ewangelicki z przełomu XVIII i XIX w.

Szlak Wędkarza, pieszy

Zachowało się na nim kilkanaście na-grobków, w formie kamiennych tablic, jak również żeliwnych krzyży. Najstar-sze pochodzą z końca XIX w., najmłod-sze z lat 30. XX w. Najłatwiej dojść na cmentarz ścieżką leśną od strony bo-iska wiejskiego.

W zachodniej części Ostrówka zespół dworsko-parkowy. Dwór z 1925 r., prawdopodobnie wybudowany przez Antoniego Tarnowskiego, właściciela miejscowego majątku. W parku o po-wierzchni 6 ha fragmentarycznie za-chowany starodrzew.W centrum wsi kościół pw. Trójcy Prze-najświętszej, wybudowany w 1938 r. Bezpośrednią przyczyną wzniesienia świątyni był pożar kościoła parafial-nego w pobliskich Rudlicach w 1933 r. – nowa świątynia wzniesiona została w Ostrówku, który był już wówczas większą miejscowością. Bryła kościoła monumentalna, co zostało dodatkowo podkreślone masywnymi przyporami.

(gm. ostróWek)

ostrówek

oStróWeK-dobroSzyny. cmentarz eWangelicKi



Wieś położona na Pagórach Ożarow-skich, które stanowią kulminację Wyży-ny Wieluńskiej (najwyższe wzniesienie 264 m n.p.m.), na północ od miejsco-wości Zespół Przyrodniczo-Krajobra-zowy „Wzgórza Ożarowskie”. Nazwa pochodzi od słowa ożar oznaczającego miejsce po wyrębie lasu. Wieś wzmiankowana w 1381 r., była wówczas własnością książęcą. Od po-łowy XV w. stanowiła własność szla-checką, m.in. od ok. 1740 r. do 1832 r. należała do rodziny Bartochowskich. Władysław Bartochowski, jeden z naj-bogatszych ziemian na Ziemi Wie-luńskiej, wybudował w 1757 r. dwór, który zachował się do dziś. W przeszło-ści w Ożarowie znajdował się kościół drewniany typu wieluńskiego, niestety świątynia ta spłonęła w 1916 r. Majątek ziemski po II wojnie światowej został znacjonalizowany, dwór został przejęty przez Zarząd Lasów Państwowych. Od całkowitego zniszczenia uratował go re-mont przeprowadzony w l. 1977–1980, z przeznaczeniem na placówkę muze-alną. Od 1981 r. mieści się w nim Mu-zeum Wnętrz Dworskich, stanowiące oddział Muzeum Ziemi Wieluńskiej.Dwór w Ożarowie jest budowlą w stylu

barokowym, co jest rzadko spotykane wśród drewnianych rezydencji (wznie-siony w konstrukcji zrębowej z drewna modrzewiowego). W narożnikach bu-dynku znajdują się alkierze, przykryte baniastymi kopułami. Dach głównej części to tzw. dach łamany polski, ty-powy dla dworów dawnej Rzeczypospo-litej. We wnętrzach odtworzony został dawny podział pomieszczeń, z salonem, gabinetem, jadalnią, salonem my-śliwskim, pokojem dziewczęcym oraz sypialniami i buduarem pani domu. Przetrwała nawet część oryginalnego wyposażenia dworu, większość pochodzi jednak z innych dworów dawnej Ziemi Wieluńskiej. Na ekspozycji znajdują się m.in. piece, barokowe szafy, skrzy-

(gm. mokrsko)

ożarów

ożaróW. Wnętrze dWoru



nie i kufry, ceramika, zespół portretów szlacheckich; eksponaty te pochodzą przede wszystkim z XVIII i XIX w. Jed-nym z ciekawszych elementów, świad-czących o historii tego miejsca, jest belka stropowa z wyrytą datą 1757 oraz literami LR. Napis ten zawiera infor-macje o dacie budowy i fundatorze. LR to Ladislaus herbu Rola, czyli właśnie Władysław (Ladislaus to łacińska wer-sja tego imienia) Bartochowski. Dwór szlachecki w przeszłości był ośrodkiem życia społecznego i kultu-ralnego na wsi. Rezydencja ożarowska pełni tę funkcję do dzisiaj – odbywają się tu liczne spotkania, konferencje, a także recitale i koncerty. Dzięki pro-wadzonej przez szereg lat renowacji, oprócz samego budynku dworu zrewi-talizowany został także otaczający go park, odtworzono istniejący w nim ze-spół stawów, a także elegancki podjazd prowadzący do dworu. W parku znajdu-ją się również inne zabytkowe budynki takie jak baszta widokowa, czy dawna leśniczówka. Całość znakomicie oddaje klimat XVIII-wiecznej szlacheckiej re-zydencji.Do Muzeum należy również wiatrak koźlak z pobliskiego Kocilewa. W 1911 r. Roman Kowalski otrzymał w dzierża-wę osadę młynarską od swojego ojca, Marcina. Istniejący wówczas wiatrak spłonął w 1914 r. i na jego miejscu wzniesiona została nowa budowla. Ko-lejna odbudowa po zniszczeniach wo-jennych miała miejsce w 1918 r. Młyn,

pozostający nadal w rękach rodziny Ko-walskich, decyzją władz został zamknię-ty w 1960 r. Zdewastowany i grożący zawaleniem obiekt został przekazany Muzeum w 1996 r. z przeznaczeniem na cele edukacyjne. Warunkiem było zachowanie zabytku w jego pierwotnej lokalizacji. Po kilkuletniej renowacji, a właściwie rekonstrukcji został udo-stępniony dla zwiedzających. Udało się zachować oryginalne sztomber i kozioł, odtworzono natomiast pełne wyposaże-nie młyna, a także skrzydła wiatraka.Konstrukcja wiatraków–koźlaków łą-czyła nieruchomą podstawę, tzw. ko-zła oraz ruchomą nadbudowę (dzięki obracaniu można było całość ustawić tak aby najlepiej wykorzystać energię wiatru). Kozioł składał się z centralne-go słupa zwanego sztombrem (sztem-brem) oraz konstrukcji z dodatkowych belek, zapewniających stabilność ca-łości. Na tej podstawie znajdowały się masywne belki: pojazdy i mącznica, obracające się wraz z obudową wiatra-ka. Ściany wiatraka nie dochodziły do

KocileW. WiatraK


Szlak Ożarowskich Kra-jobrazów, pieszy

Szlak Ożarów–Skomlin–Ożarów EWI 4, rowerowy

Szlak Bursztynowy tzw. Łącznik z Wieruszowem, rowerowy



ziemi, unosiły się około 15–20 cm nad gruntem.Prace budowlane przy kościele pw. św. Marii Magdaleny w Ożarowie rozpoczę-ły się w 1930 r., nie udało się ich ukoń-czyć przed wybuchem wojny. Ostatecz-nie monumentalna budowa zakończyła się w 1950 r., gdy wzniesiono wieżę. Jest to budowla ceglana, nawiązująca swoją architekturą do stylu gotyckiego. Asy-metrię świątyni wprowadza, przylegają-ca do głównej bryły, wysoka wieża. We wnętrzu ołtarz z XIX w. Cennym zabyt-kiem jest ambona, pochodząca z kościo-ła farnego w Wieluniu, zniszczonego w nalocie na miasto 1 września 1939 r. Ocalona ambona trafiła do Ożarowa, niestety nie zachowały się prowadzące na nią schody, z wizerunkami Ewange-listów.

Wieś wzmiankowana w 1399 r., już w XIV w. działał tu młyn wodny. Pa-rafia istniała w XVI w., wieś wówczas w części stanowiła majątek szlachecki, a częściowo była własnością grodu wie-luńskiego. Kościół pw. św. Jana Ewangelisty wy-budowany w l. 1917–1927, na miejscu starszego, drewnianego. We wnętrzu zachowany krucyfiks na belce tęczowej, barokowy oraz chrzcielnica, obydwa elementy wyposażenia z XVIII w. Przed świątynią ciekawa kapliczka typu dom-kowego, z XVIII w., z równie wiekową rzeźbą Chrystusa Frasobliwego. Praw-

pątnóW. Kościół pW. śW. jana eWangeliSty


(gm. pątnóW)

Pątnów



Szlak Ożarowskich Krajobrazów, pieszy


dopodobnie jest to najstarsza kapliczka przydrożna na terenie powiatu wieluń-skiego. Ponadto we wsi kilka zabytko-wych metalowych krzyży przydrożnych, bogato zdobionych symbolami Męki Pańskiej.W centrum wsi zespół dworsko-parko-wy z końca XIX lub początku XX w. Dwór został wzniesiony przez rodzinę Krzyżanowskich, obecnie budynek nie jest użytkowany. Park o pow. ok. 3 ha, z licznie zachowanym starodrzewiem, w tym okazy pomnikowe: dęby szy-pułkowe, lipy drobno- i szerokolistne, jesion wyniosły oraz brzoza brodawko-wata.

Wieś w średniowieczu należała do ko-legiaty rudzkiej. Pierwsze wzmianki o niej pochodzą z XIII w.W centrum drewniany kościół pw. Wszystkich Świętych, typu wieluń-skiego, z ok. 1520 r. Wieża przylega-jąca do świątyni wybudowana zo-stała w XVIII w. W renesansowym ołtarzu głównym obraz Matki Boskiej Bolesnej z XIX w., wzorowany na szko-le włoskiej. Na belce tęczowej krucyfiks z XVII w. Przy przejściu z południowej kruchtyw do nawy zachowany oryginal-ny portal gotycki w kształcie „oślego grzbietu”.Dawniej wokół kościoła znajdował się cmentarz. Został na nim pochowany

(gm. pątnóW)

PoPowice

popoWice. Kościół pW. WSzyStKicH śWiętycH






Maciej Żubr, walczący o niepodległość Polski w Legii Napoleona, uwiecznio-ny w powieści historycznej „Huragan”

Wieś położona nad Wartą, na terenie Załęczańskiego Parku Krajobrazowe-go. Miejscowość wymieniana w doku-mentach w 1458 r.W Przywozie znajdują się jedne z naj-ciekawszych obiektów archeologicz-nych z powiatu wieluńskiego. Są to dwa kurhany, gdzie pochowani zostali lokal-ni wodzowie (w jednym z nich nie od-kryto śladów ciała, prawdopodobnie na skutek rozgrabienia miejsca pochów-ku). Pochodzą one z przełomu II i III w. n.e. i reprezentują kulturę przeworską, podobnie jak odkryta w bezpośrednim sąsiedztwie osada istniejąca w tam-

Wacława Gąsiorowskiego. Akt zgonu zachował się w dokumentach para-fii w Kadłubie, niestety w terenie nie zostały już żadne ślady po istnieniu cmentarza. Grób jego małżonki, Joan-ny Żubrowej, znajduje się natomiast na cmentarzu w Wieluniu, tak samo jak dom, w którym mieszkała.

(gm. WierZcHlas)

Przywóz

przyWóz. KurHanpopoWice. ołtarz głóWny W Kościele pW. WSzyStKicH śWiętycH




Szlak Kurhanów Książęcych, pieszy





tym okresie. Wśród znalezisk na uwa-gę zasługuje srebrny denar Faustyny Starszej, żony cesarza Antonina Piusa, a także inne ozdoby i importy rzym-skie. Większy z kurhanów ma średnicę ok. 25 m i wysokość 4 m.

Wieś wzmiankowana w dokumentach w 1352 r., była własnością szlachecką rodu Raczyńskich herbu Jastrzębiec. Parafia istniała tu już w 1460 r. W Raczynie w 1896 r. urodziła się Maria Kanuta Chrobot, przyszła za-konnica. W 1943 r. mieszkała w Nowo-gródku, gdzie wraz z innymi siostrami zgodziła się oddać życie w zamian za uwolnienie ojców rodzin. W 2000 r. zo-stała przez papieża Jana Pawła II uzna-na za błogosławioną. W okresie II wojny światowej (od 1939 do 1941 r.) proboszczem miejscowej parafii był ks. Ludwik Roch Gietyngier. W 1941 r. został on aresztowany i osa-dzony w obozie koncentracyjnym w Da-chau, gdzie poniósł męczeńską śmierć. Na ołtarze wyniesiony został również przez Jana Pawła II, w 1999 r.Drewniany kościół pw. św. Tekli z ok. 1843 r., rozbudowany w 1935 r. Wystrój wnętrza barokowy, pochodzący z daw-niejszej świątyni w Raczynie. W oł-tarzu głównym obraz Matki Boskiej Częstochowskiej, na którym umiesz-czony został zasuwany obraz św. Tekli. W jednym z ołtarzy bocznych obrazy bł. Kanuty i bł. Ludwika Gietyngiera

(gm. cZarnożyły)

raczyn




(6 maja 2001 r. kościół w Raczynie stał się sanktuarium bł. Ludwika Rocha Gietyngiera i bł. Marii Kanuty Chro-bot). Obok dzwonnica z przełomu XVIII i XIX w.W centrum wsi, obok kościoła znajduje się kapliczka z ludową rzeźbą bł. Lu-dwika Gietyngiera. W południowej czę-ści wsi (300 m od kościoła), pod nr 46, znajduje się dom urodzenia bł. Kanuty (w głębi posesji).

Ruda położona jest na niewielkim wzniesieniu, ten naturalny walor obronny był wykorzystywany już w od-ległej przeszłości – pierwsza osada na tym terenie istniała w neolicie, 2500–1700 lat p.n.e. Miejscowość pojawia się w Kronice Galla Ano-nima w 1106 r., a następnie w bulli gnieźnieńskiej papieża Innocentego II z 1136 r. (jako siedziba kasztelanii). Odnaleziony został tu skarb srebrnych siekańców z czasów Bolesława Chro-brego, co potwierdza istnienie osady już w okresie tworzenia państwa pol-skiego. Kronika Wielkopolska z 1249 r. podaje że istniał w Rudzie zamek,

(gm. Wieluń)

ruda


raczyn. Kościół pW. śW. teKli

ruda . Kościół pW. śW. WojciecHa



niestety nie przeprowadzono dotąd ba-dań archeologicznych potwierdzających jego lokalizację.Nazwa miejscowości wywodzi się od bogatych złóż rudy darniowej, którą wydobywano tu już w średniowieczu. Kuźnice żelazne funkcjonowały w Ru-dzie jeszcze w XVI w. Osada swój roz-wój zawdzięczała jednak przede wszyst-kim korzystnemu położeniu przy szlaku handlowym z Moraw na Kujawy i Po-morze, tędy prowadziły także szlaki na Śląsk Opolski, na Ruś i do Małopolski. Ranga Rudy jako ośrodka politycznego i gospodarczego została drastycznie ograniczona w końcu XIII w., gdy sie-dziba kasztelanii przeniesiona została do pobliskiego Wielunia. W l. 1419–1420 Rudzie odebrana została również ranga ośrodka administracji kościelnej, do Wielunia przeniesiono siedzibę ar-chidiakonatu i kolegium kanoników. Ruda stała się typową wsią, stanowiącą własność szlachecką. Kościół pw. św. Wojciecha jest najstar-szym zabytkiem sakralnym na terenie całej historycznej Ziemi Wieluńskiej. Konsekracja świątyni miała miejsce w początkach XII w. (zgodnie z lokalną tradycją kościół ufundowany w 1106 r. przez Piotra Dunina, na miejscu star-szej drewnianej świątyni wzniesio-nej przez św. Wojciecha), pierwotnie wzniesiony z bloków kamiennych pia-

skowca, wydobywanego w kamienioło-mie w niedalekim Olewinie. Do dziś zachowała się północna ściana ory-ginalnego kościoła (z portalem oraz okienkami, obecnie zamurowanymi, o wykroju romańskim), odsłonięta w 1910 r. Pozostałe elementy stano-wią rezultat późniejszych przebudów, w tym przylegająca do świątyni od pół-nocy renesansowa kaplica. W rokokowym ołtarzu głównym póź-nogotycki tryptyk z obrazem Madonny, w świątyni również gotycka chrzciel-

ruda . maloWidł a We Wnętrzu Kościoł a pW. śW. WojciecHa




Szlak Piastowski, pieszy

nica z XIV w. Na południowej ścianie freski w stylu malarstwa bizantyjskiego przedstawiające Drogę Krzyżową, na ścianie zachodniej (od strony kruchty) scena chrztu Mieszka I i jego drużyny. Obok malowideł w kolegiacie w Tumie k. Łęczycy, są to najcenniejsze średnio-wieczne polichromie na terenie woj. łódzkiego.Na wschód od kościoła znajduje się zespół pałacowo-parkowy rodziny Ta-czanowskich z XIX w. wraz z folwar-kiem. Pałac wzniesiony w 1851 r. przez Emanuela Taczanowskiego herbu Ja-strzębiec. W rękach rodziny majątek pozostawał od 1780 r. aż do II wojny światowej. Oprócz pałacu i parku (po-mnikowy dąb szypułkowy) w skład ze-społu zabudowy wchodzi oficyna z 1855 r., wozownia z magazynami, spichlerz, kuchnia letnia oraz brama wjazdowa. Po wojnie cały folwark użytkowany był przez PGR, obecnie część zabudowań, w tym pałac, pozostają nieużytkowane.

Wieś położona na prawym brzegu do-liny Warty, na terenie Parku Krajobra-zowego Międzyrzecza Warty i Widaw-ki. Istnieje co najmniej od XV w.W rejonie wsi liczne stanowiska arche-ologiczne, z Warty wydobyty został tu m.in. topór wykonany z rogu jelenia, pochodzący z epoki kamienia. Pierw-sza wzmianka o wsi z 1415 r., była to wówczas własność rodu Szczawińskich. Ufundowali oni w 1445 r. pierwszy ko-ściół (będący filią wobec parafii w Brzy-kowie). Po jego pożarze w 1751 r., kolejny właściciel wsi, Aleksander Trepka her-bu Topór, wybudował nową świątynię w 1770 r. Podczas Powstania Stycznio-wego miały tu miejsce dwie potyczki, w tym jedna oddziału Józefa Oxiń-

(gm. konopnica)

rychłocice


rycHłocice. Kościół pW. zWiaStoWania nmp





Szlak Konopnica–Osjaków–Ko-nopnica, EWI 3, rowerowy


skiego. Upamiętnia to obelisk znaj-dujący się na miejscowym cmentarzu. W rękach Nekandów-Trepków mają-tek pozostawał do II wojny światowej, a w ostatnich latach powrócił w ręce rodziny. Mieszkał tu m.in. Andrzej Trepka (1923–2009), pisarz science fic-tion, autor pierwszej polskiej powieści w tym stylu.Obecnie istniejący kościół pw. Zwia-stowania NMP pochodzi z 1918 r., wybudowany został staraniem Lucyny Trepki. Wyposażenie świątyni w więk-szości późnobarokowe. Kościół wchodzi w skład założenia dworsko-folwarczne-go z XIX w. Zachował się do dziś budy-nek klasycystycznego dworu z l. 1820–1830, stojący w otoczeniu zabytkowego parku (pomnikowe klon zwyczajny, cis pospolity, lipa drobnolistna oraz gru-pa ośmiu topoli białych), a także za-budowania gospodarcze: neogotycki spichlerz z ok. 1830 r. oraz młodsza gorzelnia.

Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1210 r., stała się wówczas własnością klasztoru cysterek z Ołoboka i należą-cego do niego kościoła w położonych blisko Skomlina Łubnicach. 40 lat póź-niej miejscowość była lokowana na pra-wie niemieckim. W kolejnych wiekach stanowiła własność szlachecką m.in. Zawadzkich, Bartochowskich i Bąkow-skich. Parafia w dokumentach wymie-niona została już w 1459 r.W centrum zachowany ciekawy układ zabudowy, pochodzący ze średniowie-cza – tzw. owalnica o wrzecionowatym kształcie, z kościołem zamykającym od wschodu dawną linię zabudowy. Podob-ny układ ruralistyczny przetrwał w Dą-browie.

(gm. skomlin)

skomlin


SKomlin. Kościół pW. śW. Filipa i jaKuba


Szlak Ożarów–Skomlin–Ożarów EWI 4, rowerowy

Szlak Bursztynowy tzw. Łącz-nik z Wieruszowem, rowerowy

Szlak Konopnica–Skom-lin EWI 11, rowerowy

Kościół pw. św. Filipa i Jakuba z 1746 r., wybudowany na miejscu starszego spalonego w wyniku uderzenia pioru-na w 1741 r. Jego fundatorem był Wła-dysław Bartochowski (który kilkana-ście lat później wybudował istniejący do dziś dwór w Ożarowie). Budynek konstrukcji zrębowej, na podmurów-ce z kamienia „przemojskiego” (skała żelazista wydobywana w okolicznych kamieniołomach). Na uwagę zasługuje

nietypowe, pozorne sklepienie beczko-we. Na ścianach bogata polichromia z 1776 r. przedstawiająca siedem sa-kramentów, autorstwa K. Więckow-skiego. Co ciekawe w obrazach o tema-tyce religijnej przedstawione zostały różne typy szlachty polskiej epoki sa-skiej. Tak wyjątkowe połączenie sta-nowi unikat w polskiej sztuce XVIII w. Wyposażenie, w tym ołtarze, ambona i chrzcielnica w stylu rokoko. W ołta-


SKomlin. SpicHlerz

rzu głównym obraz przedstawiający patronów kościoła, dodatkowo na skle-pieniu sceny z ich życia. Obok świątyni dzwonnica z 1835 r., ufundowana rów-nież przez rodzinę Bartochowskich. Wokół kościoła starodrzew, w tym po-mnikowe lipa drobnolistna, klon zwy-czajny i dwa wiązy szypułkowe. W północno-zachodniej części wsi zachowany spichlerz podworski, wy-budowany z 1777 r. przez wspomnia-nego Władysława Bartochowskiego. Budynek o konstrukcji zrębowej, kryty gontem. Pierwotnie spichlerz wchodził w skład zabudowań dworskich, do dziś oprócz tego budynku gospodarczego zachował się w szczątkowej formie park podworski, a w nim okazy staro-drzewia (pomnikowe sosna wejmutka, klon zwyczajny, dwa wiązy szypułkowe, dwie lipy drobnolistne). Spichlerz do dziś służy zgodnie ze swoim oryginal-nym przeznaczeniem.



Wieś położona na prawym brzegu War-ty, na granicy Parku Krajobrazowego Międzyrzecza Warty i Widawki.Na terenie Strobina odkryte ślady osad i cmentarzysk z kilku okresów histo-rycznych. Do dziś zachował się w tere-





nie ślad (wzniesienie pomiędzy dwoma głębokimi jarami na prawym brzegu Warty) po dawnym grodzie kultury łużyckiej, istniejącym od VIII do V w. p.n.e. W okresie I–II w. n.e. istniała na terenie Strobina osada kultury prze-worskiej, gdzie odkryte zostały liczne importy rzymskie, świadczące o inten-sywnej wymianie handlowej prowadzo-nej wzdłuż antycznego Szlaku Burszty-nowego. Cmentarzysko ciałopalne istniało tu od

(gm. osJakóW)

stroBin

leSiSKo. KurHany


ok. V w. p.n.e. do przełomu II i III w. n.e., zachowały się tu pochówki kultury łużyckiej, wschodniopomorskiej i prze-worskiej.W lesie przy przysiółku Lesisko (ok. 500 m na wschód od szosy Konopni-ca–Osjaków) grupa pięciu kurhanów z okresu VII–VIII w. n.e., o średnicy ok. 10 m i wysokości ok. 80 cm. Dwa z gro-bów zostały obrabowane, w jednym zachowały się grób ciałopalny, a w ko-lejnym grób szkieletowy. Dodatkowo w kurhanach odnalezione przedmioty, w tym cenną ozdobę z brązu w kształ-cie trójlistnej koniczyny. Również w Lesisku (1 km na południe od mostu na rzece Wężnicy) odnalezione ślady cmentarzyska z epoki brązu (prawdo-podobnie ok. XII w. p.n.e.).




Wieś wzmiankowana już w 1413 r., początkowo jako Wola. W kolejnych latach w odniesieniu do dzisiejszego Szynkielowa używane były nazwy Wola Bębnowa, Wola Szynkielowa, czy Ko-nopnicka Wola. Na północ od wsi w lesie torfowisko „Nad Ługiem” z cenną roślinnością wodną i torfową. Do torfowiska od północy przylega wał wydmowy, o wy-sokości dochodzącej do 8 m, stano-wiący ciekawostkę geomorfologiczną. W przekroju wydmy widoczne cztery warstwy nawiewanego piasku (praw-dopodobnie z niedalekiej doliny rzeki Oleśnicy) przedzielone warstwami gleb kopalnych.W centrum wsi kościół pw. Narodzenia NMP, wybudowany w l. 1936–1938.

Wieś położona na lewym brzegu Warty, na terenie Załęczańskiego Parku Kra-jobrazowego.Toporów założony został przy brodzie na Warcie, przy szlaku handlowym istniejącym już we wczesnym śre-dniowieczu (odnalezione ślady osady z IV–V w. n.e.). Pierwotnie miejsco-wość nosiła nazwę Zdrganie, a obecna została przyjęta od nazwiska właścicieli – rodu Toporczyków. Wieś wzmianko-

wana w 1386 r., przed 1464 r. Toporów otrzymał prawa miejskie. Lokacja oka-zała się jednak nieudana, ponieważ prawa te zostały utracone na przeło-mie XVII i XVIII w., nie zachowały się też ślady dawnego układu urbanistycz-

(gm. konopnica)

szynkielów(gm. WierZcHlas)

toPorów

toporóW. obraz „przemienienie pańSKie” autorStWa jerzego dudy-gracza






Szlak Przełomu Krzeczowskiego EWI 5, rowerowy


nego. Od końca XVI w. była to częścio-wo, a od XVIII w. w całości własność Kapituły Gnieźnieńskiej.W centrum wsi współczesny kościół pw. Przemienienia Pańskiego, z lat 80. XX w. Najciekawszym elemen-tem wyposażenia jest zawieszony nad ołtarzem obraz Jerzego Dudy-Gracza pt. „Przemienienie Pańskie”. Dzieło składa się z sześciu płócien, zajmuje powierzchnię 25 m2 i należy do naj-większych w dorobku artysty. W 1995 r. zostało podarowane parafii przez Du-dę-Gracza na pamiątkę plenerów ma-larskich, w których uczestniczył w po-bliskim Kamionie.

Wieś położona w dolinie rzeki Strugi Węglewskiej.Podmokły teren zapewniał w przeszło-ści dobre warunki do obrony przed napadami, stąd już we wczesnym śre-dniowieczu funkcjonował w tym miej-scu gród. Istniał na pewno w okresie

między II połową XIII w. a I połową XIV w., kiedy to uległ zniszczeniu, naj-prawdopodobniej na skutek najazdu. Istnieje hipoteza, zgodnie z którą gród w Widoradzu był siedzibą rudzkiego kasztelana. Jest to mało prawdopodob-ne, jednak ostateczna jej weryfikacja wymagałaby przeprowadzenia prac ar-cheologicznych na terenie samej Rudy.Na łąkach 500 m od wsi, na wschód

(gm. Wieluń)

widoradz

Widoradz. grodziSKozwiedzaj oBiekt na szlaku:


Szlak Piastowski pieszySzlak Piastowski, pieszy


od drogi Widoradz – Ruda, znajduje się dobrze zachowane grodzisko. Ma ono kształt kolisty, o średnicy ok. 40 m. Główny wał otoczony jest dodatko-wo dwoma pierścianiami wałów zapo-rowych oraz dwoma fosami. Majdan dawnego grodu został niemal całkowi-cie przeszukany podczas prac arche-ologicznych, a zabytki znalezione na tym terenie oglądać można na wysta-wie archeologicznej w Muzeum Ziemi Wieluńskiej.Z grodziskiem związane są miejsco-we legendy, zgodnie z którymi w Wi-doradzu swoją siedzibę miał Rokita, zwany Widoradzkim. Potwierdzenie lęku przed tym diabłem można zna-leźć w słowach modlitwy znanej wśród mieszkańców tych okolic: „Od głodu, powietrza, ognia, wojny i od Widoradza zachowaj nas Panie...”.

Pierwsza wzmianka o miejscowości (zwanej wówczas Wielkie) pochodzi z 1419 r., własność szlachecka.

Ostatnim przedwojennym właścicie-lem miejscowego majątku był od ok. 1930 r. Kazimierz Fiszer (prawnuk Sta-nisława Fiszera, adiutanta Kościuszki podczas Insurekcji 1794 r., generała i uczestnika wojen napoleońskich,

(gm. ostróWek)

wielgie

Wielgie. dWórzwiedzaj oBiekt na szlaku:




zmarłego z ran podczas bitwy pod Bo-rodino; daleki krewny Franciszka Fi-szera, znanego warszawskiego filozofa i gawędziarza). We wsi zachowany dawny zespół dwor-sko-parkowy z XIX w., w skład którego wchodzi klasycystyczny dwór, spichlerz w takim samym stylu, park, a także położona bliżej centrum wsi dawna kaplica dworska, obecnie wykorzysty-wana jako sala katechetyczna. Naj-cenniejszym elementem zespołu jest dwór, wzniesiony na planie prostokąta, z przylegającymi bocznymi ryzalita-mi i centralnie umieszczonym porty-kiem nad którym znajduje się taras. Architektura spichlerza nawiązuje do stylu dworu. Park dworski ze stawem i z zachowanym starodrzewiem, w tym z pomnikowymi dębem szypułkowym i grabem zwyczajnym. Zespół dworski stanowi obecnie własność prywatną.

Zgodnie z miejscową legendą miasto założył w 1217 r. książę Władysław Odonic. To on podczas łowów zauwa-żył jelenia, w porożu którego widoczny był Baranek Boży (lub zgodnie z inną wersją tej legendy hostia). Na pamiąt-kę tego wydarzenia wybudowany został kościół, wokół którego wykształciła się osada, a od jelenia wziąć się mia-ła nazwa miasta. Pierwsza wzmianka o Wieluniu w dokumentach pochodzi z 1283 r., dotyczyła ona przeniesienia siedziby kasztelanii z Rudy do Wielu-nia. Był to moment przełomowy, od tego czasu nastąpił dynamiczny roz-wój osady. Było to miasto królewskie o dość wysokiej randze, w XIV w. (po reformie administracyjnej) siedziba księstwa, a następnie ziemi – jednost-

(gm. Wieluń)

wieluń


Wieluń. zbombardoWane centrum 1 Września 1939 r .


ki administracyjnej o randze pomiędzy województwem a powiatem. W XIV w. w Wieluniu stanął zamek królew-ski oraz dwór arcybiskupi, wzniesiony przez Jarosława Bogorię ze Skotnik. Miasto było położone przy głównym szlaku pomiędzy Wielkopolską a Ma-łopolską, a także przy szlaku na Śląsk. Odbywały się tu ważne wydarzenia polityczne, m.in. w 1424 r. w Wieluniu król Władysław Jagiełło wydał edykt skierowany przeciwko czeskim husy-tom. XVI w. był okresem największego rozkwitu miasta, należało ono do naj-piękniejszych w całym kraju, powsta-ło wówczas wiele znaczących budowli, przede wszystkim sakralnych. O za-możności Wielunia świadczyć może po-

chodzący z 1532 r. przywilej na założe-nie wodociągów; dodatkowo w XVI w. funkcjonował tu stały teatr mieszczań-ski, ewenement w skali całego kraju. Z Wielunia pochodził żyjący na przeło-mie XV i XVI w. Hieronim Spiczyński – syn wieluńskiego rajcy, humanista, poeta, tłumacz, autor pierwszego pol-skiego przekładu Pisma Świętego, któ-re wydane zostało drukiem. Upadek miasta rozpoczął się w połowie XVII w., na skutek „potopu” szwedzkiego. Jesz-cze większym zniszczeniom miasto, podobnie jak cała Ziemia Wieluńska, uległo podczas wojny północnej, w po-czątkach XVIII w.W latach 20. XIX w. w Wieluniu uru-chomiona została bardzo nowoczesna jak na owe czasy manufaktura sukien-nicza prowadzona przez Karola Neu-ville’a, przybyłego z Belgii. Zakład ten funkcjonował jednak tylko do lat 40. XIX w., a Wieluń w kolejnych deka-dach nie przekształcił się w znaczący ośrodek przemysłowy. Pierwszym du-żym zakładem funkcjonującym w jego bezpośrednim sąsiedztwie (dziś w gra-nicach miasta) stała się uruchomiona w 1912 r. cukrownia w Niedzielsku. W czasie I wojny światowej do Wielu-nia doprowadzona została wąskotoro-wa linia kolejowa, natomiast w 1926 r. miasto znalazło się na trasie kolei nor-malnotorowej. Tragiczną datą w historii miasta był 1 września 1939 r. O godz. 4.40 (5 minut przed rozpoczęciem ostrzału Wester-

Wieluń. Kościół pW. bożego ciał a



platte) rozpoczęło się bombardowanie centrum Wielunia. Trzykrotne naloty tego dnia doprowadziły do zniszczenia ok. 75% zabudowy oraz śmierci ok. 1 200 osób. Zniszczony został wówczas m.in. kościół św. Michała Archanioła z końca XIII w., do 1819 r. siedziba wie-luńskiej kolegiaty.Cennym zabytkiem Wielunia jest za-chowany średniowieczny układ urba-nistyczny o wrzecionowatym kształcie z centralnie usytuowanym rynkiem. Układ taki jest charakterystyczny dla miast śląskich, w dzisiejszej centralnej Polsce praktycznie nie występuje.Zachowany fragmentarycznie system średniowiecznych murów miejskich, wzniesiony został za panowania Kazi-mierza Wielkiego. Oryginalnie pier-ścień murów sięgających 8 m wyso-kości, liczył ok. 1 200 m. Niestety nie zachował się do dziś zbudowany wów-czas zamek (na jego fundamentach ok. 1840 r. stanął klasycystyczny pałac, dziś służący jako siedziba Starostwa Powia-towego). Najefektowniej mury miej-skie prezentują się od strony wschod-niej (ul. Podwale), gdzie znajdują się baszty Prochownia oraz Męczarnia (zwana Katownią, służąca jako miejsce kaźni od czasu, gdy miasto otrzymało przywilej sądzenia spraw kryminalnych od króla Zygmunta Starego). Zacho-wały się także baszta Swawola przy ul. Okólnej oraz baszta Skarbczyk przy ul. Narutowicza, a także dwie bramy: Kra-kowska od wschodu i Kaliska od zacho-

du. Zachowane fragmenty umocnień w większości są efektem prowadzonej współcześnie rekonstrukcji. Jednym z symboli Wielunia jest cha-rakterystyczny budynek ratusza. Do początku XIX w. na centralnym rynku miasta stał gotycki ratusz, ze wzglę-du na zły stan techniczny został on rozebrany. Nowy budynek wzniesio-no w 1842 r. na Krakowskim Przed-mieściu dobudowując go do Bramy

Wieluń. średnioWieczna Kuna przy Kościele pW. bożego ciał a


Krakowskiej (od tego czasu pełni ona funkcję wieży ratuszowej). W ten spo-sób gotycka brama połączona została z klasycystycznym budynkiem projektu Henryka Marconiego i Piotra Wetzli-cha. Podczas prac renowacyjnych pro-wadzonych w latach 60. XX w. zawaliła się górna część wieży, w l. 1969–1975 została ona zrekonstruowana. Na wie-ży zawieszony jest zegar, pochodzący ze zniszczonej kolegiaty. Po kościele pw. św. Michała Archanioła i Nawiedzenia NMP, dawnej kolegiacie wieluńskiej, pozostały jedynie funda-menty i odtworzony obrys murów. Sta-nowią one smutną pamiątkę zniszcze-nia miasta w 1939 r. Kościół pw. Bożego Ciała (kolegiata pw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny), oryginalnie kościół Augu-stianów. Obecnie jest kościołem ko-legiackim i równocześnie najstarszą świątynią w Wieluniu. Zgodnie z le-gendą kościół wystawił w tym miejscu w 1217 r. książę Władysław Odonic, od czego zacząć się miał rozwój całe-

go miasta. Obecnie stojąca świątynia została ufundowana przez króla Kazi-mierza Wielkiego w 1335 r., na miejsce spalonej starszej budowli. Po pożarze w XVII w. kościół przebudowany w sty-lu barokowym. W 1893 r. kościół został odebrany augustianom i przekazany diecezji. W 1921 r. osiedlili się tu mi-sjonarze św. Rodziny, którzy urucho-mili seminarium duchowne. W czasie II wojny światowej budynki kościelne służyły za obóz przesiedleńczy dla lud-ności żydowskiej. Do rangi kolegiaty świątynia została podniesiona w 1965 r. Po wojnie w toku prowadzonych prac renowacyjnych przywrócony został go-tycki charakter budowli.W świątyni zachowana oryginalna bry-ła, składająca się z prostokątnej nawy, węższego i zamkniętego wielobocznie prezbiterium oraz przylegającej od po-łudnia kaplicy. Od zachodu w fasadzie dwie baszty oraz odtworzony trójkąt-ny blendowy szczyt. W ścianie połu-dniowej nawy wczesnogotycki portal, w który wstawione zostały współczesne drzwi ze scenami z historii miasta. W prezbiterium przypory wzmacnia-jące konstrukcję oraz ostrołukowe gotyckie okna ze współczesnymi witra-żami przedstawiającymi sceny z życia zakonników oraz legendy o powstaniu miasta i klasztoru. Wyposażenie ko-ścioła pochodzi przede wszystkim ze zniszczonej w czasie II wojny światowej kolegiaty. Znajduje się tu m.in. obraz „Grosz czynszowy” z XVII w., pocho-

Wieluń. muzeum ziemi WieluńSKiej



dzący ze szkoły Tycjana, obraz „Zdję-cie z krzyża” z XVI w., późnogotycki, ze szkoły wrocławskiej (w ołtarzu głów-nym), obraz „Wizja św. Teresy z Avila” z początku XVII w., renesansowy, au-torstwa Giulio Cesare Proccaciniego, późnogotyckie rzeźby drewniane św. Piotra i św. Pawła, portrety trumienne z XVII i XVIII w.Obecnie kościół stanowi Sanktuarium Matki Bożej Pocieszenia – Pani Ziemi Wieluńskiej. W południowej kaplicy umieszczony jest obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem Jezus, pochodzący z 1640 r., w 1971 r. pokryty papieskimi sukienkami. W budynku dawnego klasztoru (z XVI–XVII w.) ciekawa pamiątka po średnio-wiecznej historii miasta – kuna, służą-ca oryginalnie do karania przestępców. Wykuta z trzech kamiennych bloków, pochodzi prawdopodobnie z XIV w., została przeniesiona z dawnej kole-giaty. Obok świątyni, w narożniku ulic Augustiańskiej i Okólnej murowana barokowa dzwonnica z XVIII w. Kuna była narzędziem kary wymie-rzanej przestępcom w średniowieczu. Umieszczana była przy ratuszu lub przy kościele farnym (jak w przypadku Wielunia). Elementem kuny były kaj-dany, którymi skuwano złoczyńcę. Karą było napiętnowanie poprzez wystawie-nie na widok publiczny, stosowano ją przy drobniejszych przestępstwach.Kolejnym obiektem sakralnym Wielu-nia jest zespół klasztorny popauliński,

pierwotnie znajdujący się za murami miejskimi. Kościół pw. św. Mikołaja został ufundowany przez księcia Wła-dysława Opolczyka w 1383 r., obok wystawionego wcześniej szpitala. Od 1388 r. aż do 1819 r. kościół i klasztor należały do Paulinów, po kasacie zgro-madzenia obiekt został przekazany Bernardynkom, które gospodarują tu do dziś. W architekturze budynku czę-ściowo zachowany styl gotycki, m.in. przypory w prezbiterium, częściowo

widoczne elementy barokowe (woluty na elewacji zachodniej, sygnaturka na dachu). We wnętrzu barokowe: ołtarze oraz drewniane ławy. Na chórze zacho-wane fragmentarycznie renesansowe polichromie. W nawie zawieszony por-tret Anny Koniecpolskiej z początku XVII w., fundatorki wieluńskiego klasz-toru bernardynek. Obok kościoła bu-dynek klasztoru z ciekawym, łamanym dachem, charakterystycznym dla stylu barokowego – po pożarze w 1631 r. bu-

Wieluń. mury miejSKie i ratuSz


dynek został przebudowany w tym stylu.W 1612 r. rozpoczęto budowę kościoła i klasztoru Bernardynek. Fundatorką była wspomniana Anna Koniecpol-ska, wdowa po wojewodzie sieradzkim. Budowę kościoła ukończono i konse-krowano w 1616 r. Powstała budowla renesansowa, ciekawą dekoracją jest zachowane do dziś sgrafitto opasają-ce budynek. Decyzją administracyjną w 1819 r. zakon został pozbawiony do-tychczasowej siedziby i przeniesiony do zabudowań po wieluńskich pauli-nach (ich klasztor został wówczas roz-wiązany). Kościół Bernardynek został przekazany gminie ewangelickiej, natomiast budynek klasztoru został przekształcony w manufakturę sukien-niczą. Później funkcjonował tu m.in. browar, a w okresie II wojny światowej stolarnia (w tym czasie kościół służył jako kino). Po wojnie budynki zostały odnowione, kościół do dziś służy ewan-gelikom, natomiast w dawnym klasz-torze od 1964 r. funkcjonuje Muzeum Ziemi Wieluńskiej z wystawami arche-ologiczną, etnograficzną i historyczną. Od południa do budynku przylegają pozostałości części klasztoru, które wchodziły w skład obwarowań miej-skich.Pierwsze muzeum w Wieluniu powsta-ło w 1924 r., utworzyła je Polska Ma-cierz Szkolna. Zajmowało ono prze-budowany budynek dawnej cerkwi, położony w Parku Miejskim. Niestety na skutek zawieruchy wojennej wszyst-

kie zbiory przepadły, przetrwał na-tomiast sam budynek, w którym dziś mieści się Wieluński Dom Kultury.W l. 1629–1634, poza murami miejski-mi, wzniesiony został zespół klasztor-ny Reformatów. Okazale prezentuje się wnętrze kościoła pw. Zwiastowania NMP, gdzie na sklepieniu nawy zacho-wała się polichromia z 1683 r. przedsta-wiająca Niepokalane Poczęcie (w pre-zbiterium na sklepieniu polichromie z okresu międzywojennego przedsta-wiające Przemienienie Pańskie). Wypo-sażenie (ołtarze, ambona, konfesjonały, ławki) rokokowe, zachowało się również marmurowe epitafium z ok. 1734 r. po-święcone Aleksandrowi Szembekowi, łowczemu łęczyckiemu i Marcinowi

Wieluń. Kościół pW. śW. józeFa



Siemianowskiemu, wojewodzie sieradz-kiemu. Do kościoła przylega klasztor wybudowany równocześnie z kościołem. Reformaci (z przerwą w l. 1864–1920) gospodarowali w tym miejscu do II woj-ny światowej, od 1989 r. obiekt należy do Franciszkanów. W centrum Wielunia, przy ul. Barycz znajduje się barokowy popijarski klasz-tor oraz kościół pw. św. Józefa, wznie-sione w połowie XVIII w. Zakon pija-rów został sprowadzony do Wielunia w 1684 r., oprócz działalności religijnej prowadzili oni również szkołę elemen-tarną dla synów mieszczan i okolicznej szlachty. W kościele cenna polichromia oraz ołtarze malowane iluzjonistycznie; część wyposażenia (tablice nagrobne z 1531 i 1621 r., kartusze herbowe z l. 1619–1633) przeniesiona ze znisz-czonej kolegiaty. W jednym z pomiesz-czeń dawnego klasztoru (obecnie pla-cówka banku) od strony ul. Królewskiej zachowane polichromie.

Na przedmieściach Wielunia, przy ul. Joanny Żubrowej znajduje się jeden z najstarszych zabytków na terenie miasta – drewniany kościół pw. św. Barbary. Wzniesiony został na terenie cmentarza cholerycznego na przełomie XV i XVI w. Pierwotnie był to typowy kościół typu wieluńskiego, w XIX w. nawa została zastąpiona murowaną, pozostało jedynie drewniane prezbi-terium. We wnętrzu ołtarze z XVII w. oraz krucyfiks z XV w. Współcześnie do zabytkowego kościoła dobudowana du-ża, nowoczesna świątynia.Najstarszą zachowaną nekropolią w Wieluniu jest cmentarz rzymsko-katolicki przy ul. 3 Maja. Powstał w XVIII w., przetrwało na nim wie-le zabytkowych grobów. Wśród nich znajduje się mogiła Joanny Żubrowej, pierwszej Polki odznaczonej krzyżem Virtuti Militari, uwiecznionej w powie-ści „Huragan” W. Gąsiorowskiego. Przy ulicy nazwanej jej imieniem, pod nr 1 zachowany dom, w którym mieszkała.Na terenie miasta wiele pomników poświęconych wydarzeniom i osobom istotnym zarówno dla historii Pol-ski jak i Ziemi Wieluńskiej. W Lasku Miejskim w zachodniej części Wie-lunia, w miejscu egzekucji z czasów Powstania Styczniowego znajduje się okazały pomnik powstańców 1863 r. Pamiątkową tablicą oznaczony został również cmentarz żydowski przy ul. Kijak.

Wieluń. ratuSz





Szlak Piastowski, pieszy


Wieś wzmiankowana w 1323 r., przy-puszczalnie istniała już jednak w XI–XII w., znaleziono tu bowiem misę romańską, bogato zdobioną (obecnie eksponowana w Muzeum Ziemi Wie-luńskiej w Wieluniu). Parafia w do-kumentach wymieniana w 1460 r., ale prawdopodobnie istniała już w XIV w. W średniowieczu i czasach nowożyt-nych Wierzchlas pozostawał własno-ścią szlachecką, przez wiele lat była to własność rodziny Wierzchleyskich herbu Berszten.

W centrum wsi kościół pw. św. Mi-kołaja, zbudowany prawdopodobnie w XV w., gruntownie przebudowany w 1760 r. z fundacji Felicjana Wierz-

Wieluń. średnioWieczny uKł ad urbaniStyczny

WierzcHl aS. Kościół pW. śW. miKoł aja


(gm. WierZcHlas)

wierzchlas



Wieś wymieniana w dokumentach w 1404 r., była wsią szlachecką. W centrum wsi drewniany kościół typu wieluńskiego pw. św. Zygmunta i Wa-lentego. Świątynia pochodzi z I po-łowy XVI w., na miejscu starszego, możliwe także że obecny kościół po-chodzi już z XV w., konsekracja miała

Szlak Wierzchlas–Osjaków–Wierzchlas, EWI 2, rowerowy

chleyskiego (właściciela tutejszego majątku, sędziego ziemskiego i póź-niejszego uczestnika Sejmu Wiel-kiego). O średniowiecznej metryce kościoła świadczyć mogą przypory za-chowane wzdłuż zewnętrznych murów. Wewnątrz wyposażenie przede wszyst-kim z XVIII w.: rokokowe ołtarze z II połowy tego stulecia oraz ambona barokowa. W ołtarzu głównym znaj-duje się kopia obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej, która widoczna jest po podniesieniu powieszonego przed nią obrazu św. Rocha. Znajduje się tu również chrzcielnica późnogotycka, a także ciekawa płyta nagrobna Alberta i Katarzyny Gaszyńskich z herbami Poraj i Berszten z XVI w.

miejsce w 1625 r. i dokonał jej biskup Adam Gocki (Górski). Przebudowany w 1760 r. i w 1987 r. (ostatnia prze-budowa była właściwie rekonstrukcją doprowadzonego do ruiny budynku). Trzy ołtarze i ambona z ok. 1700 r.,

(gm. Biała)

wiktorów

WiKtoróW. Kościół pW. śW. zygmunta i Walentegozwiedzaj oBiekt na szlaku:











Wieś położona na lewym brzegu Warty, na terenie Załęczańskiego Parku Kra-jobrazowego.W okolicy Załęcza Wielkiego prace archeologiczne ujawniły wiele śladów osadnictwa pradziejowego, przede wszystkim z epoki kamienia. Wieś wzmiankowana w dokumentach w 1357 r. Przez kilkaset lat stanowiła własność dóbr kościelnych Kapituły



chrzcielnica prawdopodobnie z XVI w. W prezbiterium dwa bardzo cieka-we średniowieczne obrazy: Madonna z Dzieciątkiem, zapewne autorstwa Ja-na z Nysy, z ok. 1470 r. oraz scena Zwia-stowania NMP, w stylu gotyckim, wyko-nana techniką olejną na płótnie i desce.

(gm. pątnóW)

załęcze wielkie

Gnieźnieńskiej. Pierwotnie wieś po-łożona na prawym brzegu Warty, w II połowie XIX w. z powodu regularnych wylewów rzeki, przeniesiona na lewy brzeg. Pozostałością po dawnej wsi jest kilka zagród tworzących przysiółek Pia-ski oraz cmentarz choleryczny.We wsi zachowany krzyż upamiętniają-cy potyczkę żołnierzy Wojska Polskie-go z Niemcami forsującymi Wartę we wrześniu 1939 r. W walce poległo 11 polskich żołnierzy, a krzyż oznacza ich symboliczną mogiłę.Współcześnie wieś słynie z Ośrodka Szkoleniowo-Wypoczynkowego ZHP „Nadwarciański Gród”.


rozdział iiiwyPocznij aktywnie


Wypocznij aktywnie

wyPocznij aktywnie

Powiat wieluński stwarza dosko-nałe warunki do uprawiania tu-

rystyki aktywnej. Szlaki piesze, ro-werowe, kajakowe i konne zadowolić mogą każdego. Urozmaicona rzeźba terenu oraz malowniczy nadwar-

ciański krajobraz stanowią nie lada atrakcję dla rowerzystów. Z myślą o nich przygotowanych zostało po-nad 480 km szlaków rowerowych, przebiegających m.in. przez teren Załęczańskiego Parku Krajobrazo-wego i Parku Krajobrazowego Mię-dzyrzecza Warty i Widawki. Szlaki te dają możliwość poznania zarów-

roWerzyści na Szl aKu burSztynoWymKępoWizna . Szl aK Wodny Warty

no największych atrakcji przyrodni-czych obszaru (m.in. Szlak Nadwar-ciańskich Krajobrazów), jak również kulturowych — unikatowych w skali Polski, drewnianych zabytków sa-kralnych (przede wszystkim Szlak

Kościołów Drewnianych). Jednym z najważniejszych jest Szlak Bursz-tynowy, prowadzący wzdłuż Warty, przypominający o starożytnej drodze handlowej którą wędrowali rzymscy kupcy. Szlak ten łączy nie tylko pięk-ne nadwarciańskie krajobrazy, ale także cenne zabytki historii z okresu starożytności i średniowiecza.

Wypocznij aktywnie

ZACHęCAMy DO ODKRyWANIA ATRAKCJI POWIATU WIELUńSKIE-GO. DOKŁADNE PRZEBIEGI SZLAKóW TURySTyCZNyCH DOSTęPNE Są NA PORTALU TURySTyKI AKTyWNEJ W POWIECIE WIELUńSKIM WWW.TURySTyKAWIELUN.PL ORAZ MAPIE TURySTyCZNEJ „ZIE-MIA WIELUńSKA NA BURSZTyNOWyM SZLAKU” (SKALA 1:60 000), KTóRą MOŻNA OTRZyMAć W PUNKTACH INFORMACJI TURySTyCZNEJ.

Dla miłośników kajakarstwa ozna-kowano ponad 70-kilometrowy

szlak wodny na Warcie, prezentujący najpiękniejsze przełomowe odcinki rzeki (w powiecie ok. 50 km). Z ko-lei dla amatorów turystyki konnej przygotowano Łódzki Szlak Konny. Przez teren powiatu przebiega ponad 130-kilometrowy odcinek tego naj-dłuższego w Europie szlaku konne-go, liczącego 1817 km. Tereny leśne i liczne wzniesienia stanowią idealne obszary do uprawiania nordic walking,

a zimą — narciarstwa biegowego (w powiecie wieluńskim znaleźć moż-na dziewięć szlaków pieszych, przede wszystkim w okolicach Warty). Ziemię Wieluńską można podzwiać również z... lotu ptaka. Doskonałe warunki dla paralotniarzy stwarza grodzisko w Ko-nopnicy. Miejsce dla siebie znajdą tu również amatorzy wędkarstwa. Znaj-dują się tu liczne łowiska (m.in. Kę-powizna, Kamion, Krzeczów, Osjaków, Konopnica, Rychłocice, okolice Bień-ca, Przywozu, Toporowa i Drobnic).


Szlak nawiązuje do starożytnego, dalekosiężnego szlaku handlowego. Jest częścią ponadregional-nego szlaku przebiegającego przez województwo łódzkie. W powiecie wieluńskim biegnie doliną Warty przez obszar dwóch parków krajobrazowych: Załęczańskiego i Międzyrzecza Warty i Wi-dawki. Prowadzi przez miejscowości, w których znajdują się stanowiska archeologiczne świadczące o wpływach rzymskich i wysokim rozwoju osadnictwa we wczesnym średniowieczu. Wśród szcze-gólnych atrakcji na szlaku na uwagę zasługują kurhany (Przywóz, Lesisko, Konopnica), grodzisko w Konopnicy, młyny (Kępowizna, Kajdas, Konopnica), zespoły dworsko-parkowe (Konopnica, Rychłocice), obiekty sakralne (Toporów, Kamion, Konopnica, Rychłocice).

na Szl aKu

przyWóz. KurHan

Konopnica. panorama na dolinę Warty z grodziSKa

Szlaki rowerowe

długoŚć: ok. 250 kmprZeBieg: parZymiecHy • ZałęcZe Wielkie • prZyWóZ • toporóW • krZecZóW • osJakóW • konopnica • rycHło-cice • sieradZ • unieJóW • łęcZyca • piątek • BolimóW

szlak Bursztynowy

Kępowizna, Przywóz, Toporów, Kamion,

Kajdas, Lesisko, Osjaków, Konopnica, Rychłocice,

warto zoBaczyĆ

noclegiZałęcze Małe, Załęcze

Wielkie, Kępowizna, Kamion, Krzeczów,

Drobnice, Kajdas, Osjaków, Konopnica, Rychłocice

park kraJoBraZoWymiędZyrZecZa Warty i WidaWki

ZałącZański park kraJoBraZoWy

Szlak rowerowy EWI 1 przebiega przez podwieluńskie wsie. To idealna trasa dla mniej wytreno-wanych rowerzystów, gdyż prowadzi przez obszar o łagodnym ukształtowaniu powierzchni. Nie brakuje jednak malowniczych krajobrazów zwłaszcza w okolicach Ożarowa, gdzie szlak biegnie przy granicy z Zespołem Przyrodniczo-Krajobrazowym „Wzgórza Ożarowskie”. Trasa szlaku rozpoczyna się w Wieluniu, na którego zwiedzenie warto poświęcić przynajmniej jeden dzień, co pozwoli odkryć wiele niezwykłych zabytków jego średniowiecznego Starego Miasta. Wyruszając z Wielunia na szlaku można odwiedzić romańskie budowle sakralne (Ruda, Krzyworzeka), po-znać legendę o diable widoradzkim, a także doświadczyć uroku drewnianych zabytków – kościo-łów typu wieluńskiego (Kadłub, Popowice), dworu w Ożarowie i wiatraka w Kocilewie.

Szlaki rowerowe

długoŚć: 29,8 kmprZeBieg: Wieluń Berlinek • ruda • rycHłoWice tartak • kadłuB • popoWice • ożaróW • krZyWorZeka • Wieluń

szlak wieluń-ożarów-wieluń (ewi 1)

Wieluń, Widoradz, Ruda,Kadłub, Popowice, Kocilew,

Ożarów, Krzyworzeka, Chotów

warto zoBaczyĆ

noclegiWieluń, Rychłowice,

Ożarów

ożaróW. dWór

KocileW. WiatraK



Szlak przebiega przez obszary leśne położone między Osjakowem a Kraszkowicami, zaś na od-cinku Osjaków-Podkochlew wkracza w malowniczą dolinę Warty oraz Osjakowski Zespół Przy-rodniczo-Krajobrazowy. Trasa jest urozmaicona, gdyż poza drogami asfaltowymi prowadzi rów-nież duktami leśnymi. Rowerowa wycieczka będzie doskonałym sposobem na kontakt z przyrodą i odwiedzenie ciekawych zabytków sakralnych (Wierzchlas, Ruda, Kraszkowice), pozostałości dawnych założeń dworskich (Ruda, Kraszkowice), zabytkowego młyna w Kajdasie. Nad Wartą, w pobliżu Drobnic, podziwiać można krajobrazy, które zostały uwiecznione na kadrach filmu „Nad Niemnem”. Wzdłuż szlaku zaobserwować można typową wiejską zabudowę (Raduczyce, Nowa Wieś), zaś w Kajdasie – tradycyjny wypas owiec.

Szlaki rowerowe

długoŚć: 44,9 kmprZeBieg: WierZcHlas • JodłoWiec • JóZeFina • noWa

WieŚ • osJakóW • raducZyce • sZysZcZyna • stara WieŚ podkocHleW • krasZkoWice • ruda • WierZcHlas

szlak wierzchlas-osjaków-wierzchlas (ewi 2)

Wierzchlas, Osjaków,Kajdas, Kraszkowice, Ruda

warto zoBaczyĆ noclegiWierzchlas, Raducki

Folwark,Osjaków, Kajdas, Drobnice, Kraszkowice


ludoWa KapliczKa W oKolicacH drobnic

WierzcHl aS. Kościół pW. śW. miKoł aja

między raducKim FolWarKiem a józeFiną

Szlak przebiega przez obszar Parku Krajobrazowego Międzyrzecza Warty i Widawki, zaś między Konopnicą a Osjakowem przez tereny Osjakowskiego Zespołu Przyrodniczo-Krajobrazowego. Przechodzi zarówno przez dolinę Warty i Wężnicy, ale wkracza także na tereny wysoczyznowe, zalesione między Szynkielowem a Rychłocicami. Na trasie rowerowej wędrówki znajduje się kil-ka interesujących atrakcji przyrodniczych (wał wydmowy w Szynkielowie i rezerwat przyrody „Hołda”). W nadwarciańskich miejscowościach odnajdziesz wiele ciekawych zabytków, zarówno tych archeologicznych tj. kurhany (Lesisko, Konopnica), okazałe grodzisko górujące nad doliną Warty na południe od Konopnicy, ale również założenia dworsko-parkowe (Konopnica, Rychło-cice), drewniany młyn (Konopnica) i kościoły zarówno drewniane (Rychłocice), jak i murowane (Konopnica). W Osjakowie również warto zatrzymać się na chwilę, aby poszukać śladów średnio-wiecznego miasta.Trasa szlaku jest bardzo różnorodna, gdyż prowadzi zarówno przez tereny otwarte, jak i leśne, a ponieważ na znacznej swej długości wyznaczona jest drogami nieutwardzonymi, wymaga od rowerzystów dobrej kondycji fizycznej.

Szlaki rowerowe

długoŚć: 43,1 kmprZeBieg: konopnica • kol. stroBin • lesisko

• osJakóW • dęBina • WalkóW • BęBnóW • dymek • sZynkielóW • rycHłocice • Wrońsko • konopnica

szlak konoPnica-osjaków-konoPnica (ewi 3)

Konopnica, Lesisko, Osjaków, Szynkielów (wał

wydmowy), rezerwat przyrody „Hołda”. Rychłocice

warto zoBaczyĆ

noclegiOsjaków, Konopnica,

Rychłocice, Walków

Konopnica . dreWniany młyn

Krajobraz W oKolicacH dębiny


reZ. Hołda


Szlak to doskonała trasa dla wszystkich rowerzystów, nawet mało zaawansowanych, gdyż prowa-dzi przez tereny o niewielkich i łatwych do pokonania wzniesieniach. Południowy odcinek biegnie przez tereny leśne, zaś północny – otwarte tereny rolne. Wycieczkę najlepiej zacząć w Ożarowie, gdyż ten odcinek jest niezwykle malowniczy za sprawą Wzgórz Ożarowskich, rozciągających się w kierunku północnym i wschodnim od wsi. Na południe od Ożarowa znajdują się otoczone lasem Stawy Ożarowskie o łącznej powierzchni 20 ha, na których zaobserwować można wiele ciekawych gatunków ptaków (m.in. łabędzie nieme, czaple siwe). Wycieczka szlakiem będzie doskonałym sposobem na spotkanie z pięknym założeniem dworsko-parkowym w Ożarowie, interesującymi zabytkami sakralnymi (Mokrsko, Komorniki, Skomlin), drewnianym spichlerzem w Skomlinie i młynem w Ługu k/Toplina. Po drodze wiejski krajobraz urozmaicają kapliczki i metalowe krzyże często przyozdobione symbolami Męki Pańskiej.

Szlaki rowerowe

długoŚć: 36,9kmprZeBieg: ożaróW • słoniny • WróBleW • toplin

• skomlin • mokrsko • komorniki • ożaróW

szlak ożarów-skomlin-ożarów (ewi 4)

Ożarów, Skomlin, Mokrsko, Komorniki

warto zoBaczyĆ noclegiOżarów

StaWy ożaroWSKie Szl aK między toplinem a SKomlinem

Szlak prowadzi przez obszar Załęczańskiego Parku Krajobrazowego, w dolinie Warty na odcinku Przełomu Krzeczowskiego. Trasa biegnie w większości przez obszary leśne Ogroblejską Drogą i Traktem Kamiońskim. Miejscami szlak przebiega w pobliżu rzeki, by w następnie oddalić się od niej i wkroczyć w obszary leśne. Między Krzeczowem a Kamionem piaszczysta droga, gdzienie-gdzie w niewielkich wąwozach, pnie się pod górę, zaś na południe od Kamionu trasa przebiega ła-godnie na terasie rzecznej. Na trasie szlaku znajdują się nadwarciańskie wsie, które kryją historię sięgającą jeszcze okresu wpływów rzymskich. Niegdyś już od I−III w. n.e., biegły przez te tereny ważne szlaki handlowe m.in. bursztynowy, zaś w średniowieczu z Rusi na Śląsk. Na szlaku warto odwiedzić kościół w Toporowie i drewnianą kapliczkę Kamionie, odnaleźć kurhany w Przywozie oraz spojrzeć na ten sam krajobraz, który przez wiele lat zachwycał Jerzego Dudę-Gracza − czę-stego gościa kamiońskich plenerów malarskich.

Szlaki rowerowe

długoŚć: 20,5 kmprZeBieg: kamion • Jesiona • krZecZóW • WięcłaWy

• kamion • toporóW • prZyWóZ • ogroBle „ogroBleJska droga” • „trakt kamioński” • kamion

szlak Przełomu krzeczowskiego (ewi 5)

Kamion, Przywóz i Toporówwarto zoBaczyĆ

noclegiKamion, Krzeczów


Szl aK między Krze-czoWem a Kamionem

Kamion i toporóW przyWóz. WidoK z moStu na Wartę


Szlak to doskonały pomysł na krótką wycieczkę rowerową przez lasy Załęczańskiego Parku Krajo-brazowego, w samym sercu Załęczańskiego Łuku Warty. Na rowerzystów czeka sielski krajobraz wsi nadwarciańskich z zachowanymi przykładami budownictwa drewnianego (Bieniec, Łaszew Rządowy), zabytkowym drewnianym młynem w Kępowiźnie, a także kurhanami w Przywozie.

Szlaki rowerowe

długoŚć: 25,6 kmprZeBieg: ZałęcZe Wielkie (oŚrodek ZHp) • kępoWiZna • Bieniec • łasZeW rZądoWy • prZyWóZ • droga prZeZ

tereny leŚne oŚrodka ZHp W ZałęcZu Wielkim

szlak załęczańskim łukiem warty (ewi 6)

Załęcze Wielkie, Kępowizna, Przywóz

warto zoBaczyĆ

noclegiZałęcze Wielkie,

Kępowizna

KępoWizna . dreWniany młyn

Szl aK między załęczem WielKim a ogroblem

załęcze WielKie. WidoK z moStu na Wartę


Szlak prowadzi przez lasy Załęczańskiego Parku Krajobrazowego w tzw. Załęczańskim Łuku Warty oraz terenami wysoczyznowymi Wyżyny Wieluńskiej. Na trasie znajduje się wiele osobli-wości przyrodniczych, wśród nich starorzecze „Wronia Woda”, Góra św. Genowefy, Granatowe Źródła i znajdujący się poza powiatem wieluńskim – Żabi Staw, Góra Zelce z rezerwatem przyrody „Węże”. Po drodze spotkać można interesujące przykłady krasu – ostańce krasowe, wychodnie skał jurajskich i wywierzyska. Warto odwiedzić nieczynny kamieniołom w Bobrownikach, w którym przy odrobinie szczęścia znaleźć można jurajskie skamieniałości. Trasa prowadzi przez niewielkie nadwarciańśkie wioski z tradycyjną zabudową drewnianą i murowaną z kamienia wapiennego.

Szlaki rowerowe

długoŚć: 29,8 kmprZeBieg: ZałęcZe Wielkie (oŚrodek ZHp) • kluski • Zamłynie • stara WieŚ • troniny • BoBro Wniki

• piaski • ZałęcZe Wielkie (oŚrodek ZHp)

szlak nadwarciańskich krajoBrazów (ewi 7)

Użytek ekologiczny „Wronia woda”, Góra św. Geno-

wefy (pomnik przyrody), Granatowe Źródła (po-

mnik przyrody), Żabi Staw, rezerwat przyrody „Węże”

warto zoBaczyĆ

noclegiZałęcze Wielkie,

Stara WieśSzl aK między załęczem WielKim a KluSKami

granatoWe Źródł a

l aS W załęczańSKim parKu KrajobrazoWym

załęcze WielKie. Krajobraz WiejSKi


góra ŚW. genoWeFy

góra Zelce

Wronia WodażaBi staW

granatoWe Źródła


Szlak tworzą dwie odrębne pętle (EWI 9 i EWI 10) spotykające się w Wieluniu. Warto połączyć wycieczkę rowerową ze zwiedzaniem zabytków tego historycznego miasta. Trasa szlaku łączy najcenniejsze zabytki budownictwa drewnianego na Ziemi Wieluńskiej – drewniane kościoły typu wieluńskiego (Gaszyn, Grębień, Kadłub, Łaszew, Popowice, Łyskornia, Wieluń, Wierzbie, Nara-mice) oraz inne kościoły drewniane położone w pobliżu Wielunia (Raczyn, Biała, Łagiewniki). Rowerowa wycieczka pętlą południową (EWI 9) to również doskonała okazja by odwiedzić inne interesujące zabytki drewniane (dwór w Ożarowie i wiatrak w Kocilewie), kurhany w Strugach, a także romański kościół w Rudzie. Po drodze można podziwiać urozmaicony krajobraz Wzgórz Ożarowskich, zaś przy kościołach, parkach podworskich, a także w centrum wsi Jajczaki rosną okazałe pomniki przyrody – drzewa pamiętające wielowiekową historię Ziemi Wieluńskiej.

Szlaki rowerowe

długoŚć: eWi 9 - 47 km, eWi 10 - 44,7 kmprZeBieg: eWi 9 - Wieluń • gasZyn • kadłuB •

popoWice • ożaróW • Wierzbie • ożaróW • kocileW • gręBień • pątnóW • łasZeW • ruda • Wieluń,

eWi 10 - Wieluń • racZyn • łagieWniki • WiktoróW • naramice • łyskornia • Biała

• łagieWniki • racZyn • Wieluń

szlak koŚciołów wieluńskich (ewi 9, ewi 10)

EWI 9 - Gaszyn, Kadłub, Popowice, Ożarów, Wierzbie,

Kocilew, Grębień, Pątnów, Łaszew, Strugi, Jajczaki, Ruda, Wieluń

EWI 10 - Wieluń, Raczyn, Łagiewniki, Wiktorów,

Naramice, Łyskornia, Biała

warto zoBaczyĆ

noclegiEWI 9 - Wieluń, Ożarów, Pątnów


naramice. Kościół pW. WSzyStKicH śWiętycH


Długodystansowy szlak przebiegający w północnej i zachodniej części powiatu wieluńskiego. Jest to idealna trasa dla rowerzystów ceniących komfort jazdy, gdyż przebiega ona mało uczęszcza-nymi drogami asfaltowymi prowadzącymi przez tereny rolnicze urozmaicone kompleksami le-śnymi. Między Konopnicą a Bębnowem szlak wiedzie doliną Warty przez Park Krajobrazowy Międzyrzecza Warty i Widawki. Kilkakrotnie przekracza również doliny rzek Pysznej i Oleśnicy. Spośród atrakcji przyrodniczych szlaku na uwagę zasługuje starodrzew w otoczeniu zabytkowych kościołów i podworskich parków, którego wiele okazów jest pomnikami przyrody. Na trasie szla-ku znajdują się liczne zabytkowe kościoły drewniane (Naramice, Wiktorów, Łyskornia, Biała, Skomlin) i wielowiekowe okazałe murowane świątynie (Konopnica, Czarnożyły), założenia dwor-skie (Konopnica, Wielgie, Ostrówek, Czarnożyły, Świątkowice), drewniane młyny (Konopnica, Kuźnica) i okazały spichlerz w Skomlinie. Nie brakuje również śladów wczesnośredniowiecznego osadnictwa, z lewego brzegu Warty w Konopnicy można podziwiać okazałe grodzisko.

Szlaki rowerowe

długoŚć: 74,5 kmprZeBieg: konopnica • Wielgie • ostróWek

• niemierZyn • cZarnożyły • lenisZki • ŚWiątkoWice • naramice • WiktoróW • Biała • łyskornia

• skomlin

szlak konoPnica–skomlin (ewi 11)

Konopnica, Wielgie, Ostrówek, Czarnożyły,

Świątkowice, Naramice, Wiktorów, Biała,

Łyskornia, Skomlin

warto zoBaczyĆ

noclegiKonopnica, Wielgie


Konopnica . Kościół pW. śW. rocHa

biał a . Kościół pW. śW. piotra

Szl aK między niemierzy-nem a gromadzicami


Szlak przebiega w północno-zachodniej części powiatu wieluńskiego. Rowerzystom towarzyszy przede wszystkim tradycyjny rolniczy krajobraz z mozaiką pól, łąk i sadów. W miejscowościach gdzieniegdzie zachowała się zabudowa drewniana oraz liczne metalowe krzyże przydrożne bogato zdobione symbolami Męki Pańskiej, tak typowe dla Ziemi Wieluńskiej. Na trasie odnaleźć można wiele interesujących zabytków drewnianych, a wśród nich dwór w Świątkowicach (poza powiatem wieluńskim), kościół w Łagiewnikach, czy wiatrak w Kurowie. Na szukających kontaktu z przy-rodą czekają parki wiejskie (Świątkowice, Łagiewniki, Kopydłów), a także rezerwat przyrody „Lasek Kurowski”.

Szlaki rowerowe

długoŚć: 21 kmprZeBieg: ŚWiątkoWice • łagieW niki • kopydłóW

• kuróW • piaski • krZyż

szlak Świątkowice–krzyż (ewi12)

Świątkowice, Łagiewniki, Kurów

warto zoBaczyĆ

ł agieWniKi. Kościół pW. śW. jana cHrzciciel a

rezerWat przyrody „l aSeK KuroWSKi”

rolniczy Krajobraz na Szl aKu

reZ. lasek kuroWski

Szlak prowadzi przez lasy w okolicach Osjakowa oraz doliną Warty w Osjakowskim Zespole Przyrod-niczo-Krajobrazowym. Rowerzystom na trasie towarzyszy sielski krajobraz wiejski. Szlak przebiega przez wsie, w których zachowały się ciekawe przykłady tradycyjnej drewnianej zabudowy mieszkalnej (Czernice, Drobnice, Raduczyce), a także miejscowości (Walków, Bębnów), w których odkryto stano-wiska archeologiczne z importami wyznaczającymi przebieg historycznego Szlaku Bursztynowego. Warto odwiedzić położony w pobliżu szlaku młyn w Kajdasie i na dłużej zatrzymać się w Osjakowie w poszukiwaniu śladów historii ośrodka posiadającego w przeszłości prawa miejskie.

Szlaki rowerowe

długoŚć: 27,5 kmprZeBieg: osJakóW • dęBina • WalkóW • cZernice •

dolina cZernicka • Jasień • JóZeFina • raducki FolWark • trakt osJakoWski • podkocHleW • raducZyce • osJakóW

osjakowskim traktem (ewi 15)

Osjaków, Kajdaswarto zoBaczyĆ noclegi

Osjaków, Walków, Drobnice, Kajdas

czernice. dreWniana zabudoWa WiejSKa

oSjaKóW

dolina czernicKa . rzeŹba ludoWa przy Kościele


Szlak przebiega w północno-zachodniej części powiatu wieluńskiego. Rowerzystom towarzyszy przede wszystkim tradycyjny rolniczy krajobraz z mozaiką pól, łąk i sadów. W miejscowościach gdzieniegdzie zachowała się zabudowa drewniana oraz liczne metalowe krzyże przydrożne bogato zdobione symbolami Męki Pańskiej, tak typowe dla Ziemi Wieluńskiej. Na trasie odnaleźć można wiele interesujących zabytków drewnianych, a wśród dwór w Świątkowicach (poza powiatem wie-luńskim), kościół w Łagiewnikach, czy wiatrak w Kurowie. Na szukających kontaktu z przyrodą czekają parki wiejskie (Świątkowice, Łagiewniki, Kopydłów), a także rezerwat przyrody „Lasek Kurowski”.

Szlaki rowerowe

długoŚć: 29 kmprZeBieg: WęZeł Ze sZlakiem BursZtynoWym międZy ZałęcZem Wielkim a dZietrZnikami • Wierzbie • ożaróW

• mokrsko • skomlin • toplin

szlak Bursztynowy tzw. łącznik z wieruszowem


Wierzbie, Ożarów, Komorniki, Mokrsko,

Skomlin

warto zoBaczyĆ noclegiKępowizna-Dzietrzniki,

Ożarów

Kałuże. KompleKS StaWóW

SKomlin. uKł ad przeStrzenny z WyraŹną oWalnicą

Szlak łącznikowy między węzłem szlaków rowerowych w Józefowie, gdzie przebiega EWI 1 i EWI 9 a wę-złem w Bieńcu Małym, w którym spotykają się Szlak Bursztynowy, EWI 6 i EWI 9.

Szlak łącznikowy między węzłem szlaków rowerowych w Krzeczowie, gdzie przebiega Szlak Bursztynowy i EWI 5 a węzłem w osadzie Łykowe, przez który przechodzi szlak rowero-wy EWI 2.

Szlak łącznikowy między szlakiem rowerowym EWI 11 przebiegającym przez Czarnożyły, a szlakami rowe-rowymi EWI 10 i EWI 12 w Łagiew-nikach.

Szlak łącznikowy między szlakiem rowerowym EWI 11 przebiegającym przez Leniszki a węzłem szlaków rowerowych w Świątkowicach, przez które przechodzą szlak EWI 11 i EWI 12.

Szlaki rowerowe

długoŚć: 11,7 kmprZeBieg: JóZeFóW

• gręBień • popoWice • pątnóW • Bieniec mały

długoŚć: 2 kmprZeBieg: krZecZóW

• łykoWe

długoŚć: 4 kmprZeBieg: łagieWniki

• cZarnożyły

długoŚć: 4,4 kmprZeBieg: ŚWiątkoWice

• lenisZki las

szlak (ewi 13)szlak (ewi 8)

szlak (ewi 14) łącznik do leniszek



Czarnożyły, Łagiewnikiwarto zoBaczyĆ

Pątnów, Grębień, Popowicewarto zoBaczyĆ noclegi

Pątnów

noclegiKrzeczów


Szlaki piesze

szlak jury wieluńskiej

Wyżyna Wieluńska stanowi element Wyżyny Krakowsko-Częstochowsko-Wieluńskiej, zwaną Jurą Polską. Szlak Jury Wieluńskiej obejmuje duży fragment tego obszaru, rozpoczynając swój bieg w Wieluniu i prowadząc aż do Częstochowy. Szlak obejmuje jedne z najciekawszych zabytków powiatu wieluńskiego. Przede wszystkim samo miasto Wieluń, gdzie zachowała się historyczna starówka; można tu podziwiać m.in. pozostałości murów miejskich, ratusz, muzeum oraz szereg zabytkowych obiektów sakralnych. Dalej szlak prowadzi przez miejscowości z ciekawymi kościo-łami (Ruda, Łaszew), starożytnymi kurhanami (Strugi), czy zabytkowym młynem (Kępowizna). Trasa prowadzi także przez najcenniejsze obszary przyrodnicze, chronione w Załęczańskim Parku Krajobrazowym, w tym rezerwat „Węże” oraz pomnik przyrody „Granatowe Źródła”.

długoŚć: 49,9 kmprZeBieg: Wieluń • ruda • łasZeW • Bieniec • ZałęcZe

Wielkie • racisZyn • grądy • WoJeWódZtWo Śląskie

Wieluń, Ruda, Strugi, Łaszew, Kępowizna, rezerwat przyrody

„Węże”, pomnik przyrody „Granatowe Źródła”

warto zoBaczyĆ

noclegiWieluń, Kępowizna, Załęcze

Wielkie, Stara WieśStrugi. KurHan

Strugi. Krzyż przydrożny



granatoWe Źródła

góra Zelce

Szlaki piesze

Szlak Piastowski, mimo tego że jest niedługi, łączy bardzo ciekawe zabytki. Jak sama nazwa wskazuje, prowadzi do miejsc związanych z początkami państwa polskiego. Ruda to dawna sie-dziba kasztelanii, gdzie do dziś zachował się kościół z elementami romańskimi, w tym unikalne malowidła w stylu bizantyjskim. Wieluń to kopalnia zabytków, poczynając od średniowiecznego układu urbanistycznego, przez pozostałości murów miejskich, po zespół założeń klasztornych augustianów, paulinów, bernardynek, pijarów i reformatów. Wreszcie w Widoradzu znaleźć można średniowieczne grodzisko, zgodnie z legendą zamieszkane przez diabła Rokitę.

długoŚć: 11 kmprZeBieg: Wieluń • ruda • WidoradZ • Wieluń

szlak Piastowski

Wieluń, Ruda, Widoradzwarto zoBaczyĆ

noclegiWieluń, Widoradz

Widoradz. grodziSKo

ruda . Wnętrze Kościoł a pW. śW. WojciecHa



Szlaki piesze

szlak rezerwatów Przyrody załęczańskiego Parku krajoBrazowego

Szlak ponadregionalny, prowadzący przez teren województwa łódzkiego i śląskiego. Łączy rezer-waty przyrody znajdujące się na terenie Załęczańskiego Parku Krajobrazowego, a w dalszym bie-gu prowadzi aż do Blachowni koło Częstochowy. Rezerwaty na terenie ZPK to przede wszystkim obszary leśne. Wśród nich znajdują się typowe dla Wyżyny Wieluńskiej wychodnie skał jurajskich jak np. Góra Zelce w rezerwacie geologicznym „Węże”.

długoŚć: 99,5 kmprZeBieg: siemkoWice • reZ. prZyrody „mokry las”

• reZ. prZyrody „dąBroWa W niżankoWicacH” • BoBroWniki • góra Zelce • reZ. prZyrody „Węże” • Węże

• draBy • góra draBy • Jaskinia eWy • cZęstocHoWa

Rezerwat przyrody „Mokry Las”, rezerwat przyrody

„Dąbrowa w Niżankowicach”, rezerwat przyrody „Węże”

warto zoBaczyĆ

Szl aK W oKolicy broniKoWa

Warta W bobroWniKacH

Szl aK W oKolicy niżanKoWic


reZerWat prZyrody „mokry las”

reZerWat prZyrody „dąBroWa W niżankoWicacH”

reZerWat prZyrody „Węże”żaBi staW

Szlaki piesze

Krótki szlak przeznaczony przede wszystkim dla amatorów wędkarstwa, ale także dla wszyst-kich zainteresowanych spacerem malowniczym brzegiem Warty. Szlak prowadzi przez obszar Osjakowskiego Zespołu Przyrodniczo-Krajobrazowego. Na trasie szlaku znajdują się łowiska w Osjakowie i Felinowie. Dodatkowo idealnym miejscem dla wypoczynku i rekreacji jest zbiornik wodny w Felinowie.

długoŚć: 4,3 kmprZeBieg: osJakóW • FelinóW

szlak wędkarza

Osjakówwarto zoBaczyĆ

noclegiOsjaków, Felinów

WędKarz nad Wartą

FelinóW


Szlaki piesze

szlak w międzyrzeczu warty i wężnicy

Krótki szlak prowadzący przez malownicze leśne tereny w dolinie Warty oraz wzdłuż rzeki Węż-nicy. Na trasie odnaleźć można kurhany w Lesisku, pochodzące z pierwszych wieków n.e.

długoŚć: ok. 10,2 kmprZeBieg: osJakóW • ZoFia • kuŹnica

stroBińska • osJakóW

Osjaków, Lesiskowarto zoBaczyĆ

noclegiOsjaków, Kuźnica

StrobińskaleSiSKo KurHany

oSjaKóW

oSjaKóW. Kościół pW. śW. Kazimierza KróleWicza

Szlaki piesze

Jest to krótki szlak tworzący dwie pętle wokół Ożarowa. Pętla północna prowadzi przez obszar Zespołu Przyrodniczo-Krajobrazowego „Wzgórza Ożarowskie” z dominującym tradycyjnym kra-jobrazem rolniczym. W odróżnieniu od niej pętla południowa to przede wszystkim tereny leśne oraz malownicze stawy, będące siedliskiem wielu rzadkich gatunków ptaków oraz roślin. Turyści wędrując po tym szlaku mogą również poznać jedne z najciekawszych zabytków tego obszaru: zespół dworsko-parkowy w Ożarowie, dziś funkcjonujący jako Muzeum Wnętrz Dworskich oraz zrekonstruowany, w pełni wyposażony wiatrak w Kocilewie.

długoŚć: 29,8 kmprZeBieg: ożaróW • Banasie słoniny • kocileW • kaptas

• ożaróW

szlak ożarowskich krajoBrazów

Ożarów, Kocilewwarto zoBaczyĆ

noclegiOżarów

ożaróW. zbiorniK WodnyKocileW. WiatraKKocileW. WiatraK

ożaróW. dWór


Szlaki piesze

szlak Przełomu warty Przez wyżynę wieluńską

Szlak prowadzi przez teren Załęczańskiego Parku Krajobrazowego, łącząc jego najciekawsze fragmenty, w tym Przełom Krzeczowski i Przełom Działoszyński. Można tu podziwiać ostańce wapienne (Góra Św. Genowefy) oraz nieczynny kamieniołom z odsłonięciem jurajskich wapieni (Ogroble), a także tereny wydmowe i leśne. Na trasie znajduje się również zabytkowa drewniana kaplica w Kamionie. W dalszym biegu szlak wkracza na teren powiatu pajęczańskiego, mijając Żabi Staw (pomnik przyrody), wsie Bobrowniki (tradycyjna drewniana zabudowa, źródła kraso-we) i Lisowice (kamieniołom wapieni, zabytkowe piece wapienne), dochodząc aż do Działoszyna (pałac, kościół).

długoŚć: 23,5 kmprZeBieg: osJakóW • ZoFia • kuŹnica stroBińska

• osJakóW

Kamion, Ogroble, pomnik przyrody „Żabi staw”

warto zoBaczyĆ noclegiKrzeczów, Kamion

bobroWniKi. WypaS oWiec

przełomoWy odcineK Warty

Kamion. KapliczKa


góra Zelce

Wronia Woda

góra ŚW. genoWeFy

żaBi staW

Szlaki piesze

Krótki szlak prowadzący przez południowy obszar gminy Osjaków. Obejmuje zarówno tereny leśne, jak i użytkowane rolniczo. Największym atutem szlaku są piękne krajobrazy.

długoŚć: 11,4 kmprZeBieg: osJakóW • ZoFia • lesisko • osJakóW

szlak Przez osjakowskie lasy

Osjakówwarto zoBaczyĆ noclegi

OsjakówoKolice oSjaKoWa

oKolice oSjaKoWa


Szlaki piesze

szlak kurhanów książęcych

Jest to krótki szlak łącznikowy, prowadzący przez urokliwe tereny Załęczańskiego Parku Kra-jobrazowego. Oprócz samej doliny rzeki Warty, na trasie znajdują się ciekawe Parowy Łaszew-skie oraz nieczynny kamieniołom z odsłonięciem jurajskich wapieni w Ogroblu. Najważniejszą atrakcją są tu jednak dwa kurhany lokalnych wodzów, znajdujące się w Przywozie. Do dziś są one widoczne w terenie w postaci okazałych kopców. Aby odkryć ślady po istniejącej w pobliżu osadzie kultury przeworskiej, należy się udać do Wielunia i obejrzeć tam wystawę archeologiczną z eksponatami wydobytymi w Przywozie.

długoŚć: 5,5 kmprZeBieg: Bieniec mały • pustkoWie • prZyWóZ

• ogroBle

Przywózwarto zoBaczyĆ

ogroble. Szl aKprzyWóz. KurHan

przyWóz. Warta


Pomnik przyrody „Góra św. Genowefy”, pomnik przyrody

„Granatowe Źródła”, Kępowizna, Kamion, Toporów, Kochlew,

pomnik przyrody „Źródło św. Floriana”, Kajdas, Osjaków,

Lesisko, Konopnica, rezerwat przyrody „Hołda”, Rychłocice

warto zoBaczyĆ

noclegiStara Wieś, Załęcze Wielkie,

Kępowizna, Kamion, Krzeczów, Drobnice, Kajdas, Felinów,

Osjaków, Walków, Konopnica,

Szlak wodny Warty

szlak wodny warty

Rzeka Warta należy do największych polskich rzek. Prawie na całej długości, od Częstochowy aż do ujścia do Odry, stanowi szlak wodny. Fragment od Działoszyna do Burzenina (o długości 74,3 km), w tym cały odcinek przebiegający przez powiat wieluński, został dobrze oznakowany i stanowi bardzo ciekawą alternatywę dla chcących poznać piękno tych okolic. Największym atutem Warty na tym odcinku jest jej naturalny charakter. Rzeka jest nieuregulo-wana, wiele tu meandrów i starorzeczy. Dodatkową zaletą jest urozmaicony krajobraz Wyżyny Wieluńskiej z dwoma przełomowymi odcinkami (Przełomy Działoszyński i Krzeczowski), dwa parki krajobrazowe (Załęczański oraz Międzyrzecza Warty i Widawki) oraz szereg innych form ochrony przyrody. W odległej przeszłości Warta stanowiła naturalny korytarz komunikacyjny, wzdłuż rzeki wędrowa-li kupcy Szlaku Bursztynowego. Pozostałością tego są m.in. zachowane kurhany (Przywóz, Konop-nica, Lesisko). Z kolejnych epok historycznych zachowało się tu wiele ciekawych zabytków, takich jak grodzisko w Konopnicy, kościoły i kaplice (Kamion, Osjaków, Konopnica, Rychłocice), zespoły dworskie (Konopnica, Rychłocice), czy młyny wodne (Kępowizna, Kajdas, Kochlew, Konopnica).

długoŚć: 74,3 kmprZeBieg: dZiałosZyn • ZałęcZe Wielkie • krZecZóW

• osJakóW • konopnica • burzenin

SplyW KajaKoWy

Warta jeSienią


reZ. Węże

reZ. Hołda

góra ŚW. genoWeFy

Źródło ŚW. Floriana



Szlak konny

Łódzki Szlak Konny w powiecie wieluńskim to ponad 130-kilometrowy fragment tego najdłuższe-go w Europie szlaku konnego, liczącego 1817 km. Przez Ziemię Wieluńską przebiega kilka jego odcinków, zarówno w kierunku północ–południe, jak również wschód–zachód, mających swoją kontynuację poza powiatem wieluńskim.Najdłuższy jego odcinek prowadzi doliną Warty tworząc gęstą sieć w Załęczańskim Parku Krajo-brazowym i łączy obszar Załęczańskiego Łuku Warty z Parkiem Krajobrazowym Międzyrzecza

długoŚć: 319,1 kmprZeBieg: niWiska dolne • dZiałosZyn • ZałęcZe

Wielkie • łasZeW rZądoWy • kamion; kamion • krZecZóW • kamion; kamion • FelinóW • krZętle; krZętle

• osJakóW • rycHłocice • młodaWin górny; niWiska dolne • dZiałosZyn • ZałęcZe Wielkie • łasZeW rZądoWy • rycHłoWice; rycHłoWice • toplin • cHróŚcin; lary •

niecHmiróW • mała WieŚ • rycHłocice » młodaWin górny

Warty i Widawki. Jest to bardzo ciekawy przyrodniczo fragment szlaku, na którego przebiegu leży wiele atrakcji przyrodniczych m.in. rezerwat przyrody „Węże” (poza powiatem wieluńskim), po-mnik przyrody „Granatowe Źródła”, pomnik przyrody „Źródło św. Floriana”, Osjakowski Zespół Przyrodniczo-Krajobrazowy. W przeszłości doliną Warty przebiegał szlak handlowy, a wzdłuż rzeki wędrowali kupcy Szlaku Bursztynowego. Dlatego na jeźdźców czekają interesujące zabytki począwszy od tych najstar-szych – kurhanów (Przywóz, Lesisko), poprzez kościoły i kaplice (Kamion, Osjaków, Rychłocice), zespoły dworskie (Rychłocice) oraz młyny wodne (Kępowizna, Kochlew).W Łaszewie Rządowym szlak rozwidla się w kierunku zachodnim, biegnąc do Rychłowic, a na-stępnie kieruje się do doliny Prosny, poza powiat wieluński. Na tym odcinku prowadzi przez tereny rolnicze, urozmaicone krajobrazowo Wzgórza Ożarowskie, a gdzieniegdzie wkracza na obszary leśne. Odnaleźć tu można zarówno kurhany (Strugi), jak i zabytkowe cenne kościoły (Łaszew, Krzyworzeka).Wzdłuż odcinków Łódzkiego Szlaku Konnego w powiecie wieluńskim znajdują sie ośrodki jazdy konnej (Bieniec, Kamion, Krzeczów, Felinów, Rychłowice oraz przy granicy z powiatem wieluń-skim – Bobrowniki).W powiecie wieluńskim Łódzki Szlak Konny pokrywa się ze Szlakiem Konnym Jury Wieluńskiej prowadzącym do Częstochowy.

WyruSzając na Szl aK

łódzki szlak konny

Pomnik przyrody „Granatowe Źródła”, Kępowizna, Przywóz,

Kamion, Toporów, Kochlew, pomnik

przyrody „Źródło św. Floriana”, Lesisko,

Osjaków, Rychłocice, Łaszew, Strugi,

Krzyworzeka

warto zoBaczyĆ

noclegiPrzystosowane do przy-

jęcia jeźdźca i konia.Dzietrzniki, Kamion, Krzeczów,

Felinów, Krzętle, Rychłowice

Szlak konny

W ośrodKu jazdy Konnej Szl aK W oKolicacH rycHłoWicSzl aK W oKolicacH rycHłoWic

W ośrodKu jazdy KonnejSzl aK W oKolicacH przyWozu

inStruKtor jazdy Konnej

dzietrzniKi. tablica in-Formacyjna łódzKiego Szl aKu Konnego



rozdział ivo Projekcie


Baza turystyczna

Baza turystyczna

Na terenie powiatu wieluńskiego znaj-duje się ponad 45 obiektów noclego-wych m.in. w Kamionie, Kępowiźnie, Konopnicy, Krzeczowie, Osjakowie, Pątnowie, Raduckim Folwarku, Sieńcu, Widoradzu, Wieluniu, Załęczu Wiel-kim i Małym. Są to obiekty o zróżni-cowanym standardzie przygotowane zarówno na przyjęcie turystów indy-

widualnych jak i grupowych. Każdy znajdzie nocleg odpowiedni dla swoich potrzeb, gdyż baza jest bardzo zróżni-cowana – począwszy od skategoryzowa-nych hoteli i moteli, poprzez zajazdy i ośrodki wypoczynkowe, a skończywszy na kwaterach prywatnych. Obiekty te mieszczą się na terenie całego powiatu, jednak największy wybór znaleźć moż-

oSjaKóW. punKt inFormacji turyStycznej

Baza turystyczna

na w miejscowościach położonych nad Wartą i oczywiście w samym Wieluniu.Dla poszukujących wypoczynku na ło-nie natury szeroką ofertę przygotowały liczne gospodarstwa agroturystyczne, m.in. w Drobnicach, Dzietrznikach, Fe-linowie, Kajdasie, Kamionie, Konop-nicy, Krzeczowie, Krzętlach, Osjako-wie, Rychłowicach, Skrzynnie, Załęczu Małym. Zdecydowana większość z nich mieści się w nadwarciańskich miejsco-wościach, gdzie dodatkowym atutem jest wypoczynek nad rzeką i w otocze-niu rozległych lasów. W niektórych z obiektów gospodarze przygotowują smakołyki regionalnej kuchni, a na ak-tywnych czekają konie, rowery i kajaki.Usługi gastronomiczne świadczy ponad 50 obiektów, w tym bary i restauracje

istniejące przy hotelach, motelach, zajazdach w Krzeczowie, Osjakowie, Raduckim Folwarku, Widoradzu, Wierzchlesie i Wieluniu. Obiekty ga-stronomiczne mieszczą się zarówno przy głównych drogach krajowych i wojewódzkich, jak też w miejscowo-ściach najczęściej odwiedzanych przez turystów. Oczywiście największą ofertą w zakresie gastronomii dysponuje samo miasto Wieluń.Na terenie powiatu znajdują się rów-nież inne obiekty bazy turystycznej, wypożyczalnie sprzętu turystycznego, ośrodki jazdy konnej. Pełna i aktualna informacja na ten temat dostępna jest na Portalu Turystyki Aktywnej w Powie-cie Wieluńskim:www.turystyka.wielun.pl

Osjaków. Punkt Informacji i Monitorowania Turysty przy Gminnym Domu Kulturyul. Wieluńska 23, tel. 43 842 33 23, [email protected]

Ożarów. Punkt Informacji Turystycznej przy Muzeum Wnętrz Dworskichtel. 43 841 17 24, [email protected]

Wieluń. Punkt Informacji Turystycznej przy Miejskiej Bibliotece Publicznej

ul. Narutowicza 4, tel. 530 720 270, [email protected]

Punkty informacji turystycznej


turystyczna nawigacja gPs

Turystyczna nawigacja GPS

Portal Turystyki Aktywnej w Powiecie Wieluńskim www.turystyka.wielun.pl to nie tylko statyczny zbiór informacji na temat powiatu, jego atrakcji i bazy turystycznej. To także interaktywny zbiór narzędzi dający turystom nowe możliwości wzbogacenia swoich

doświadczeń turystycznych. Jednym z nich jest nawigacja turystyczna do urządzeń mobilnych wyposażonych w GPS.

Nawigacja turystyczna jest zintegro-wana z Portalem Turystyki Aktywnej. Przeglądając portal internetowy tury-

WyKorzyStanie naWigacji gpS na Szl aKu burSztynoWym

sta może zaplanować najdogodniejszą dla siebie trasę wycieczki, uwzględ-niającą obiekty, które chce odwiedzić. Następnie można odbyć zaplanowaną wcześniej wycieczkę kierując się trasą wyznaczoną przez nawigację turystycz-ną. Nawigacja kieruje do kolejnego punktu, podając kierunek i odległość według zadanej trasy. Po dotarciu do danego punktu można, przy użyciu na-wigacji, odsłuchać informację głosową o danym obiekcie, przeczytać informa-cję i obejrzeć zdjęcia.Nawigacja pozwala na wczytanie do urządzeń PDA (ang. PDA, Personal Digital Assistant, komputer kieszon-kowy) „gotowych” szlaków, dostępnych w Portalu Turystyki Aktywnej, a także na budowanie własnej trasy wyciecz-ki z wybranych przez siebie punktów. Korzystając z niej można poruszać się po terenie na przełaj, mijając wybra-ne wcześniej punkty. Wytyczoną przez siebie trasą można się od razu podzie-lić z innymi użytkownikami serwisu, eksportując ją do portalu. Dzięki temu można podzielić się wrażeniami na te-mat odbytej wycieczki z innymi użyt-kownikami lub też zarekomendować daną trasę innym użytkownikom.

E-projekt

e-Projekt

Portal www.turystyka.wielun.pl udo-stępniany jako system dynamicznych stron www, ogólnie dostępnych przez Internet, dostarcza kompleksowych informacji o produktach turystycznych, kalendarium wydarzeń w regionie. In-terfejsy zapewniają komfort osobom słabowidzącym oraz obsługę wieloję-zyczności treści.Portal www.turystyka.wielun.pl oraz cały zestaw aplikacji tworzą System In-formacyjno-Nawigacyjny (SIN), będący zintegrowanym pakietem oprogramo-wania funkcjonalnego i narzędziowe-go. Użytkownik (turysta) otrzymuje go w postaci wydzielonych aplikacji działających w przeglądarkach inter-netowych oraz mobilnie w telefonach komórkowych, smartfonach i urządze-niach nawigacji GPS (PDA). System składa się z szeregu elementów.


E-projekt

System Informacyjno-Nawigacyjny, funkcjonuje jak wielojęzyczny oraz interak-tywny przewodnik multimedialny, udostępniający w szczególności: • katalog atrakcji i obiektów bazy turystycznej;• katalog e-usług transakcyjnych w obszarze kultury i turystyki;• interaktywną mapę cyfrową (zgodną z GIS);• kalendarium imprez oraz wydarzeń kulturalnych i sportowych;• serwis o charakterze społecznościowym;• możliwość tworzenia własnych tras na portalu i urządzeniach mobilnych;• możliwość kopiowania tras do urządzeń mobilnych;• możliwość drukowania wybranych materiałów informacyjnych.

Najistotniejszym wyróżnikiem systemu jest jego innowacyjność, na którą wpływa-ją następujące cechy: • funkcjonalność – turyści mogą wybierać te elementy, które w danej chwili są im najbardziej przydatne;• wielokanałowość – różne sposoby dotarcia do odbiorców: laptop, telefon, nawigacja w samochodzie, PDA;• multimedialność – tekst, mapa, audio (lektor), video, Internet; • nowoczesność – wykorzystywane technologie: fotokody, GPS, rozszerzona rzeczywistość, aplikacje mobilne;• prostota – zarówno w użytkowaniu, jak i administrowaniu; • dostępność – rozwiązania nie tylko dla posiadaczy nowoczesnych modeli telefonów (smartfonów).

Aby w pełni korzystać z uroków i usług regionu przyjaznego turyście, warto za-glądać na portal „map4U” oraz zainstalować właściwą aplikację na posiadanym przez siebie urządzeniu mobilnym: telefonie komórkowym, smartfonie, PDA.

fotokody

Fotokod to link do dowolnej treści mul-timedialnej – tekstu, obrazu, dźwięku czy strony internetowej. Jest rozwią-zaniem przeznaczonym dla turystów posiadających telefony wyposażone w aparat fotograficzny i dostęp do In-ternetu. Po zeskanowaniu fotokodu znajdującego się w pobliżu obiektu, telefon automatycznie połączy się ze stroną mobilną, na której znajdują się informacje o obiekcie z możliwością od-

słuchania lektora oraz pobrania mate-riałów multimedialnych. W ten sposób telefon lub inne urządzenie PDA może przeobrazić się w automatyczny prze-wodnik głosowy – audioguide.Fotokody mogą zapewnić turystom tzw. rozszerzoną rzeczywistość. Po zeskano-waniu fotokodu turysta otrzymuje sze-reg użytecznych informacji, których sam będąc w terenie nie jest w stanie zobaczyć ani poznać. Aplikacja taka to:

Fotokody

• kompleksowy przewodnik po mieście lub innym obszarze;

• natychmiastowa geolokalizacja na tle pobliskich atrakcji turystycznych;

• osobisty lektor opowiadający o obiekcie, na który nakierujemy telefon;

• bezbłędne wskazanie drogi do obranego celu, kolejnego obiektu;

• łatwe kontraktowanie usług (noclegi, gastronomia).


o Projekcie

Projekt „Wzmocnienie roli Szlaku Bursztynowego i innych szlaków tema-tycznych w zintegrowanym produkcie turystycznym województwa łódzkiego”, o ogólnej wartości 56 936 156,84 PLN, otrzymał dofinansowanie w wysokości 75% z Europejskiego Funduszu Rozwo-ju Regionalnego w ramach Regional-nego Programu Operacyjnego Woje-wództwa Łódzkiego. Idea wyznaczenia szlaku turystycznego w oparciu o hi-storyczny Szlak Bursztynowy narodziła się w 2006 r., za sprawą Stowarzyszenia Polski Szlak Bursztynowy w Wieluniu. Sam Projekt miał charakter interdy-scyplinarny, o czym świadczy fakt, iż był realizowany w ramach trzech osi priorytetowych Regionalnego Progra-mu Operacyjnego Województwa Łódz-kiego: I osi Infrastruktura transporto-wa (w kontekście dróg regionalnych, lokalnych i ścieżek rowerowych), III osi Gospodarka, innowacyjność, przed-siębiorczość (w zakresie infrastruktu-ry turystycznej), V osi Infrastruktura społeczna (w zakresie ochrony i zacho-wania dziedzictwa kulturowego). Lider Projektu — Powiat Wieluński reali-zował go z dziewięcioma partnerami: gminą Wierzchlas, Mokrsko, Osjaków,

Biała, Wieluń, Lasami Państwowymi — Gospodarstwem Leśnym Nadle-śnictwa Wieluń, Fundacją Informaty-ki i Zarządzania, Archidiecezją Czę-stochowską, Stowarzyszeniem Polski Szlak Bursztynowy.Projekt realizowany był na obszarze wszystkich gmin powiatu wieluńskiego, a przewidziane w jego ramach działa-nia inwestycyjne zrealizowane zostały przede wszystkim w miejscowościach: Biała, Chotów, Czarnożyły, Dąbrowa, Gaszyn, Grębień, Kadłub, Kamion, Koryta, Krzeczów, Krzyworzeka, Ła-giewniki, Łaszew, Łyskornia, Mierzy-ce, Młynisko, Mokrsko, Morzykobyła, Naramice, Osjaków, Ożarów, Popowi-ce, Przywóz, Raczyn, Ruda, Skaleniec, Skomlin, Toplin, Toporów, Turów, Wal-ków, Wieluń, Wierzchlas, Wiktorów, Wiktorówek.Realizacja zadań przewidzianych w projekcie przysłuży się poprawie jakości życia zarówno mieszkańców regionu, jak i odwiedzających powiat. Przede wszystkim dlatego, że w pro-jekcie przewidziano przebudowę ok. 43 km dróg powiatowych i gminnych wraz z infrastrukturą towarzyszącą oraz do-stosowanie dróg leśnych dla potrzeb

O projekcie

turystyki rowerowej. Projekt miał na celu także podniesienie bezpieczeń-stwa rowerzystów, poprzez oznako-wanie ścieżek rowerowych i miejsc skrzyżowań szlaków turystycznych z drogami.Rozbudowana została infrastruktura turystyczna. Powstało około 380 km szlaków turystycznych (rowerowych i pieszych). Zostały urządzone punkty informacji turystycznej w Wieluniu, Osjakowie, Ożarowie oraz punkty edu-kacji ekologicznej w Konopnicy, Le-niszkach, Łyskorni, Ogrobli, Osjako-wie, Ożarowie, Wieluniu. Planowane jest utworzenie wypożyczalni sprzętu turystycznego w Osjakowie. Elementem projektu było stworzenie Regionalnego Portalu Informacji Tu-rystycznej o nazwie „Portal Turystyki Aktywnej w Powiecie Wieluńskim”: www.turystyka.wielun.pl. Na jego stronach są udostępnione pełne infor-macje o walorach powiatu oraz prze-wodnik w formie interaktywnych map ze szlakami turystycznymi, atrakcjami i bazą turystyczną. Kalendarium do-starcza aktualnych informacji o wyda-rzeniach turystycznych, kulturalnych i sportowych. Zabytki są zaprezento-wane na stronach Regionalnego Ka-talogu Zabytków, w którym znajdują się skrócone informacje o wszystkich obiektach z województwa łódzkiego,

znajdujących się w rejestrze Wojewódz-kiego Konserwatora Zabytków. W projekcie zostały objęte dofinanso-waniem działania związane z pracami konserwatorskimi w 25 obiektach za-bytkowych, zlokalizowanych w Powie-cie Wieluńskim. Wykonanie nowych lub modernizacja istniejących instala-cji elektrycznych, antywłamaniowych i przeciwpożarowych zabezpieczyła obiekty na wypadek zagrożeń pożaro-wych, dewastacji, włamań i kradzie-ży. Takimi działaniami zostały objęte zabytki sakralne na szlaku kościołów, administrowane przez 17 parafii dzia-łających w strukturze Archidiecezji Częstochowskiej: kościół i dzwonnica w Białej, kościół w Wiktorowie, kościół w Popowicach, kościół w Kadłubie, kościół w Łyskorni, kościół w Narami-cach, kościół w Łagiewnikach, kościół w Raczynie, kościół w Grębieniu, ko-ściół w Skomlinie, kościół w Gaszy-nie, dwa kościoły w Wieluniu, kościół w Kamionie, kościół w Łaszewie, ko-ściół w Krzyworzece, kościół w Czar-nożyłach, kościół w Mokrsku, kościół w Chotowie, kościół w Dąbrowie, a tak-że zabytki Wielunia administrowane przez jednostki organizacyjne Gminy Wieluń: mury obronne „Baszta Mę-czarnia”, wieża ratusza oraz muzeum w Wieluniu i dwór w Ożarowie.

O projekcie

www.turystyka.wielun.pl158

Seria wydawnictw

Wydawca – lider projektu: Starostwo Powiatowe w Wieluniupl. Kazimierza Wielkiego 298-300 Wieluńtel. 43 843 42 80, fax 43 843 42 63www.powiat.wielun.pl

PowiatWieluński

tekst: Maciej Kronenberg, Marta Pabich-Makoska, Aleksandra Jonas (wstęp)

Fotografie: Janusz Antczak, Kacper Dondziak, Krzysztof Gara, Łukasz Konieczny, Magdalena Kopańska, Maciej Kronenberg, Renata Leśniak-Kordzińska, Dominik Łęgowski, Arkadiusz Makoski, Łukasz Musiaka, Marta Pabich-Makoska, archiwum Fundacji Informatyki i Zarządzania, archiwum Muzeum Ziemi Wieluńskiej

opracowanie graficzne:Łukasz Zbieranowski, Paweł Kupczak

koordynacja prac: Centrum Inicjatyw na rzecz Rozwoju „Regio”www.regiocentrum.pl

LTC Sp. z o.o.www.finn.pl

konsultacja: Stowarzyszenie Polski Szlak Bursztynowy

Regionalnego w ramach zintegrowanego projektu „Wzmocnienie roli Szlaku Bursztynowego

Wypocznij aktywnie na Ziemi Wielu skiej

Documents

Wypocznij aktywnie na Ziemi Wielu skiejres.turystyka.wielun.pl/z_1/o_3624410/przewodnik_bursztynowy.pdf · Budownictwo wiejskie 35 krzyże przydrożne 37 spotkania z przyrodą 39