WYŻSZA SZKOŁA FINANSÓW I PRAWA

W BIELSKU-BIAŁEJ

STUDIA PODYPLOMOWE: MECHANIZMY FUNKCJONOWANIA

STREFY EURO

Projekt realizowany z Narodowym Bankiem Polskim w ramach programu

edukacji ekonomicznej

PRACA DYPLOMOWA

SPOŁECZNO-EKONOMICZNE UWARUNKOWANIA

WEJŚCIA DO UNII WALUTOWEJ

Autor: Promotor:

Magdalena Donocik prof. nadzw. dr hab. Jan Ostoj

Dorota Kaczmarczyk

Bielsko-Biała, rok 2016

2

Na ręce promotora naszej pracy dyplomowej

prof. nadzw. dr hab. Jana Ostoja

składamy serdeczne podziękowania za cenne uwagi i fachową pomoc

udzieloną nam podczas pisania niniejszej pracy.

Magdalena Donocik

Dorota Kaczmarczyk

3

Spis treści

Wstęp .......................................................................................................................... 4

1. Geneza unii walutowej ........................................................................................... 6

1.1. Idea i cele powstania unii gospodarczo-walutowej .................................................. 6

1.2 Etapy tworzenia unii gospodarczo-walutowej ......................................................... 9

2. Prawno-ekonomiczne uwarunkowania przystąpienia do strefy euro ................ 13

2.1. Traktat z Maastricht – kryteria konwergencji nominalnej ..................................... 13

2.2. Kryteria konwergencji realnej .............................................................................. 21

3. Mechanizm wzajemnej stabilizacji walut krajów członkowskich – ERM II .... 24

3.1 Istota ERM II ........................................................................................................ 24

3.2 Potencjalne zagrożenia wynikające z uczestnictwa w mechanizmie ERM II .......... 28

4. Polska opinia publiczna w sprawie przyjęcia wspólnej waluty .......................... 31

4.1 Argumenty „za” i „przeciw” (korzyści i zagrożenia) ............................................. 31

4.2 Badania CBOS ...................................................................................................... 33

4.3. Wyniki przeprowadzonej ankiety ......................................................................... 35

Zakończenie.............................................................................................................. 39

Bibliografia ............................................................................................................... 40

Spis tabel .................................................................................................................. 42

Spis rysunków .......................................................................................................... 42

Aneks ........................................................................................................................ 43

4

Wstęp

Integracja państw członkowskich Unii Europejskiej w ramach unii walutowej oznacza

rezygnację z waluty narodowej. Naturalną staje się wobec tego niepewność i obawy o to, jaki

będzie bilans korzyści i strat, a w szczególności - jakie będą skutki tego procesu:

czy przyjęcie wspólnej waluty prowadzi do zatracania się tożsamości narodowej?

czy społeczeństwa z tego tytułu ponoszą większe straty niż osiągają korzyści?

Nie mniej uzasadnionym staje się także pytanie o to, jaka będzie przyszłość Europy wspólnej

waluty: czy ujednolicenie waluty przyśpieszy rozwój gospodarczy, a poziom zadowolenia

społecznego wzrośnie?

Karty historii, począwszy od starożytności po współczesność zapisane są próbami

jednoczenia się ludzi w coraz szersze organizmy społeczne – państwa, aby wspólnymi siłami

wypracowywać lepszy ład gospodarczy i polityczny.

Szczególnie szybki rozwój idei integracji w Europie nastąpił w II połowie XX wieku,

po zakończeniu drugiej wojny światowej. Pojawiło się silne dążenie do utworzenia wspólnoty

europejskiej, która pozwoliłaby odbudować Europę po katastroficznych wydarzeniach

i zapobiec wojnie w przyszłości. Dla realizacji tego celu konieczny jest jednak kompromis

wszystkich państw-uczestników.

Każde państwo członkowskie podejmujące decyzję o wstąpienia do Unii Europejskiej

jednocześnie zobowiązało się do przyjęcia euro. Z perspektywy czasu można zauważyć,

że jedne państwa przez całą procedurę przeszły łagodnie, inne zaś zmagały się z licznymi

przeciwnościami. Nastroje społeczne też są zróżnicowane, te bardzie zamożne dostrzegają

więcej korzyści, uboższe z obawą przyjmują perspektywę wspólnej waluty.

W celu stworzenia niezbędnej struktury instytucjonalnej oraz wprowadzenie regulacji

prawnych w dniu 07 grudnia 1992r. w Maastricht powstał Traktat o Unii Europejskiej, który

wszedł w życie 01 listopada 1993 roku. Traktat z Maastricht powołał do życia Unię

Europejską, wytaczającą nowy etap w procesie tworzenia ściślejszego związku między

państwami Europy. Za jeden z podstawowych celów UE państwa członkowskie uznały

promowanie postępu gospodarczego i społecznego, który miał być zrównoważony

i nieprzerwany - w szczególności przez stworzenie obszaru wewnętrznych bez granic

pozwalających na swobodny przepływ towarów, usług, kapitału i osób oraz utworzenia unii

ekonomicznej i walutowej wraz z jednolitą walutą.

Temat naszej pracy „Społeczno-ekonomiczne uwarunkowania przystąpienia do unii

walutowej” ma na celu przybliżenia genezy i etapów tworzenia Unii Gospodarczej

5

i Walutowej, przedstawienie społecznych i ekonomicznych uwarunkowań integracji ze strefą

euro wraz zagadnieniami związanymi z wypełnieniem kryteriów konwergencji oraz wyzwań

stojących przed polską gospodarką na drodze do strefy euro (rozdział I i II naszej pracy).

W kolejnym rozdziale zilustrowane zostały proceduralne aspekty związane z przyjęciem

wspólnej waluty, uczestnictwa państwa członkowskiego w mechanizmie wzajemnej

stabilizacji walut – ERM II. Na zakończenie naszej pracy omówiono przewidywane korzyści

i potencjalne koszty wynikające z przystąpienia Polski do unii walutowej wraz z wynikami

przeprowadzonych badań opinii publicznej w sprawie przyjęcia wspólnej waluty.

6

1. Geneza unii walutowej

1.1. Idea i cele powstania unii gospodarczo-walutowej

Unia Gospodarczo-Walutowa powołana została Traktatem z Maastricht1. Jest to

złożony mechanizm współpracy państw członkowskich Unii Europejskiej w zakresie

swobodnego przepływu osób, towarów, usług, kapitału oraz stabilizacji kursów walut,

mających sprzyjać nie tylko wprowadzeniu jednolitej waluty, ale także ujednoliceniu polityki

pieniężnej i cenowej wewnątrz danego państwa2.

Unia gospodarcza – polega na zapewnieniu przez państwo członkowskie koordynacji

własnych polityk gospodarczych i wprowadzenia tzw. nadzoru wielostronnego. Natomiast

Unia walutowa zakłada wprowadzenie wspólnej waluty w krajach członkowskich, która

stanie się oficjalnym środkiem płatniczym tych krajów oraz rezygnację z walut narodowych

poszczególnych państw członkowskich Unii Europejskiej.

Państwa strefy euro zdecydowały się zrezygnować z części suwerenności narodowej

i przekazać politykę pieniężną wspólnej instytucji jaką jest Europejski Bank

Centralny (EBC)3.

W przypadku Unii walutowej, zdecydowano się na wprowadzenie jej w kilku ważnych

etapach o czym mowa w dalszej części pracy.

Unia gospodarcza i walutowa – to efekt stopniowej integracji gospodarczej, a nie cel

sam w sobie. Zarządzanie UGW ma na celu wspieranie zrównoważonego wzrostu

gospodarczego i zwiększenie zatrudnienia poprzez kształtowanie odpowiedniej polityki

gospodarczej i walutowej. Obejmuje ono trzy podstawowe działania4:

1. wdrożenie polityki pieniężnej, której celem jest osiągnięcie stabilności cen;

2. trwałą koordynację polityk gospodarczych państw członkowskich;

3) zapewnienie sprawnego funkcjonowania ,jednolitego rynku.

Droga do unii gospodarczo-walutowej na kontynencie europejskim nieodłącznie

związana jest z jego historią. Początki europejskiej idei integracji międzynarodowej

1 Artur Nowak- Far, „Unia Gospodarcza i walutowa w Europie”, tom XII, wyd.1, Instytut Wydawniczy Euro

Prawo, Warszawa 2011, ISBN: 978-83-7627- 56, str. 18,

http://oide.sejm.gov.pl/oide/images/files/dokumenty/traktaty/Traktat_z_Maastricht_PL1.pdf 2 Por. Katarzyna Kołodziejczyk, Geneza wspólnotowej waluty euro, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR,

Warszawa 2002, str.13-23 3 Ibidem..., str.13-23. 4 Por. Katarzyna Żukrowska, „Europejska integracja gospodarcza”, red. naukowa Konstanty A. Wojtaszczyk,

„Integracja europejska, Wstęp, „ Copyright by Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2006,

str.152.

7

sięgają już starożytności.

Pierwsze historyczne realne działania zmierzające do powstania Unii Walutowej podjęto w

ramach Niemieckiego Związku Celnego w pierwszej połowie XIX w. W 1834 r..

wprowadzono zakaz dalszego, stosowania ceł wobec towarów, które po uprzednim ocleniu

przekroczyły teren administracyjny wchodzący w skład Związku. Z czasem ustalenie stałych

parytetów między głównymi walutami. Jednakże proces tworzenia wspólnego pieniądza

został przerwany wraz z ,wybuchem konfliktu prusko-austriackiego w 1866 roku5.

Kolejnymi krokami ku integracji międzynarodowej było powołanie w 1865 roku, z inicjatywy

Francji, Łacińskiej Unii Walutowej. W skład, której wchodziły: Francja, Włochy, Belgia,

Szwajcaria, a później także Grecja, Bułgaria, Rumunia, Serbia i Finlandia. Unia ta była

narzędziem służącym Francji do rozszerzania jej wpływów politycznych w różnych regionach

Europy. Innym tego typu przedsięwzięciem była Skandynawska Unia Walutowa powołana

do pod koniec XIX wieku przez Szwecję, Danię i Norwegię. Obie unie dotrwały do pierwszej

wojny światowej.

Po kataklizmie pierwszej wojny światowej i największym kryzysie gospodarczym

w XX wieku, który objął swym zasięgiem wszystkie kraje (oprócz ZSRR) oraz niemal

wszystkie dziedziny gospodarki6, wysunięto ponownie ideę zjednoczonej politycznie Europy.

W 1940 roku sukcesy wojenne Niemiec i plany utworzenia tysiącletniej Rzeszy zachęciły

niemieckich ekonomistów do wysunięcia propozycji scentralizowanej Unii Europejskiej

z jednolitym europejskim obszarem gospodarczym i ustalonymi wewnętrznymi kursami

walut. Proponowano włączyć do niej Niemcy, Włochy, Francję, Danię, Norwegię, Finlandię,

Słowację, Węgry, Rumunię, Chorwację, Serbię, Grecję i Hiszpanię. Taka kierowana przez

Niemcy Europa miałaby być przeciwwagą dla komunistycznego Związku Radzieckiego

i brytyjskiej dominacji w handlu światowym7.

Wybuch II Wojny światowej stał się dowodem na to, że przyjęte po I wojnie

światowej rozwiązania dotyczące międzynarodowej współpracy, które miały gwarantować

bezpieczeństwo w Europie zawiodły. Szczególnie szybki rozwój, koncepcji integrowania

Europy, przypada na okres w drugiej połowie XX wieku, po zakończeniu II wojny światowej,

której Europa straciła pozycję lidera gospodarczego i politycznego. Pojawiło się silne dążenie

do utworzenia wspólnoty europejskiej, która pozwoliłaby odbudować Europę

5 Gronkiewicz-Waltz H., Europejska Unia Gospodarcza i Walutowa, Lexis Nexis, Warszawa 2009, str.13. 6 ...przyjmuje się, iż kryzys ujawnił się w Stanach Zjednoczonych po tzw. „panice na giełdzie nowojorskiej na

Wall Street 24” w październiku 1929 r., kiedy to gwałtownie spadały ceny praktycznie wszystkich akcji,

pociągając za sobą szereg bankructw i zadłużenia. Skutkiem kryzysu była utrata pracy przez miliony ludzi –

bezrobocie, spadek produkcji przemysłowej, a szczególnie silnie odczuło kryzys rolnictwo. 7 Zob. Katarzyna Żukrowska, „Europejska ….....op. cit.,,

8

po katastroficznych wydarzeniach II wojny światowej i zapobiec wojnie w przyszłości8.

Powstanie obozu państw socjalistycznych i chęć odzyskania potencjału militarnego

oraz obawa przed uzależnieniem się od USA spowodowało wzrost świadomości o potrzebie

integracji Europy Zachodniej. W 1947 roku powstaje plan pomocy ekonomicznej dla Europy

Zachodniej od USA – tzw. Plan Marshala. Była to pomoc finansowa, którą miała zarządzać

Organizacja Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej. Organizacja skupiała najbogatsze,

najbardziej uprzemysłowione kraje świata w tym USA, Kanadę, Japonię, Nową Zelandię,

Australię i państwa Europy Zachodniej takie jak Francja, Niemcy, Wielka Brytania i Włochy.

„Jedność Europy była marzeniem nielicznych i nadzieją wielu. Dziś jest dla

wszystkich koniecznością” - mówił w połowie XX wieku Konrad Adenauer, kanclerz

Republiki Federalnej Niemiec9.

„Wartość Europy to Europa wartości”- głosił we Francji Robert Schuman, francuski

minister spraw zagranicznych w latach 1948-1953.

Obaj panowie, wraz z Jean Monnet, francuskim politykiem i ekonomistą, w maju 1950 roku

doprowadzili do porozumienia między Francją a Niemcami, które dało początek dzisiejszej

Unii Europejskiej10

.

Robert Schuman w swej deklaracji zaproponował poddanie niemieckiego sektora hutnictwa

i górnictwa ponadnarodowej kontroli, która miała zapobiec przyszłym konfliktom.

Idea ta została rozszerzona i znalazła odzwierciedlenie w planie Schumana, który stworzył

podstawy Traktatu paryskiego o Europejskiej Wspólnocie Węgla i Stali (EWWS).

W skład tej organizacji weszło 6 państw: Francja, Niemcy Włochy, Belgia, Holandia

i Luksemburg. Organizacja ta miała charakter branżowy i zajmowała kontrolą nad

wydobyciem i zorganizowaniem wspólnego rynku węgla i stali, co wpłynęłoby na odzyskanie

pozycji ekonomicznej i politycznej przez Niemcy.

W marcu 1957 roku te same państwa podpisały traktaty rzymskie o utworzeniu Europejskiej

Wspólnoty Gospodarczej (EWG) oraz o ustanowieniu Europejskiej Wspólnoty Energii

Atomowej (EUROATOM). Obie organizacje zaczęły swoja działalność w 1958 roku.

Powstanie EWG zapoczątkowało długotrwały proces stopniowo pogłębianej integracji

ekonomicznej w Europie zachodniej.

Nowy Traktat o EWG zawierał postanowienia (art. 103-107), które zobowiązały państwa

członkowskie do traktowania własnych polityk koniunkturalnych oraz walutowych jako

8 Zob. Katarzyna Żukrowska, „Europejska ….....op. cit., str.152 9 https://www.msz.gov.pl/pl/polityka_zagraniczna/unia_europejska/dostęp 28 lutego 2016r.

10 https://www.msz.gov.pl/pl/polityka_zagraniczna/unia_europejska/dostęp 28 lutego 2016r.

9

kwestii wspólnego zainteresowania11

. W 1973 roku do EWG przystąpiły kolejne kraje:

Wielka Brytania, Dania, Irlandia, w 1981 – Grecja oraz w 1986 r. - Hiszpania i Portugalia12

.

Z integracją gospodarczą silnie związana jest integracja walutowa. Stanowi ona

element procesu ogólnej integracji gospodarczej i zmierza do zapewnienia wymienialności

walut po nieodwracalnie stałych, sztywnych kursach, a w ostateczności do zastąpienia walut

narodowych jedną wspólną walutą. Ważnym impulsem do uruchomienia procesów integracji

walutowej w Europie był upadek systemu z Bretton Woods, który gwarantował stabilizację

kursową do początku lat 70-tych13

.

1.2 Etapy tworzenia unii gospodarczo-walutowej

Podczas szczytu w Hadze w 1969 r. szefowie państw EWG wyznaczyli nowy cel

integracji europejskiej: powstanie unii gospodarczej i walutowej (UGW). Rok później powstał

plan Pierre Wernera - ówczesnego premiera Luksemburga, który zakładał utworzenie

w ramach EWG unii, gospodarczej i walutowej do 1980 roku. Plan Wernera zalecał również

stopniową eliminację wahań kursów walutowych, nieodwracalne usztywnienie relacji

kursowych, całkowita liberalizację przepływu kapitału oraz ujednolicenie polityki pieniężnej

i harmonizację polityki ekonomicznej i powstanie, pełnej unii gospodarczej i walutowej

w ciągu dziesięciu lat z podziałem na poszczególne etapy według planu. Plan przewidywał

także stworzenie odpowiednich struktur instytucjonalnych niezbędnych do zapewnienia

trwałości nowego przedsięwzięcia integracyjnego. Ich trzonem w odniesieniu do polityki

monetarnej byłby system banków centralnych, który prowadziłby wspólną politykę pieniężną

oraz kursową14

. Załamanie się systemu z Bretton Woods oraz decyzja rządu amerykańskiego

o zawieszeniu wymienialności dolara na złoto i wprowadzeniu podatku importowego podjęta

w połowie 1971 r. wywołały falę niestabilności kursów wymiany walut, poddając

w wątpliwość parytety walut europejskich. Projekt UGW został gwałtownie wstrzymany15

.

W kwietniu 1972 r. państwa członkowskie EWG rozpoczęły realizację polityki

kursowej, mechanizmu nazywanego „wężem w tunelu”. Uzgodniono, iż będą utrzymywane

wahania dwustronne kursów między swoimi walutami (państwa członkowskie UGW)

w maksymalnym przedziale ± 1,25% (wąż), podczas gdy w stosunku do dolara będą stosować

przedział wahań ± 2,25% (tunel). Wbrew intencjom twórców „wąż w tunelu” okazał się mało

11 Artur Nowak-Far, „Unia..., op. cit., str. 27 12Mechanizmy funkcjonowania strefy euro, red. Pawła Kowalewskiego, Grzegorza Tchorka, Jarosława

Górskiego, Narodowy Bank Polski, Wyd. V, Warszawa 2014 13 Por. Gronkiewicz-Waltz H., Europejska …... Lexis Nexis, Warszawa 2009, str.18 14

Artur Nowak-Far, „Unia..., op. cit., str. 28 15 Mechanizmy …., red. Pawła Kowalewskiego....., op. cit., s. 28.

10

skutecznym narzędziem dla zapewnienia stabilności walutowej w EWG.

Ze względu na kryzys naftowy, słaby kurs dolara i różnice w polityce gospodarczej w ciągu

niecałych dwóch lat z „węża” zrezygnowała większość państw-uczestników, a wkrótce

przekształcono go w „strefę marki niemieckiej”, w której skład wchodziły Niemcy, kraje

Beneluksu i Dania.

Na początku 1978 roku poziom dywergencji (gospodarczego zróżnicowania) państw

EWG był znaczny. Widać to było szczególnie na przykładzie poziomu występujących w nich

inflacji oraz osiągniętej stabilizacji kursu walutowego.

Wysiłki mające na celu powołanie strefy stabilności pieniężnej podjęto podczas szczytu

w Brukseli w związku z utworzeniem Europejskiego Systemu Walutowego (ESW-

rozumianego jako system stabilizacji gospodarczej posługującego się narzędziami przede

wszystkim monetarnymi), opartego o stałe, lecz podlegające korekcie kursy wymiany walut.

Waluty wszystkich państw członkowskich poza Wielką Brytanią brały udział w mechanizmie

kursowym pod nazwą ERM I. Kurs każdej waluty obliczono w oparciu o centralny kurs

wymiany względem europejskiej jednostki walutowej lub ECU (europejskiej jednostki

rozliczeniowej, służącej do płatności pomiędzy organami odpowiedzialnymi za politykę

pieniężną, działającymi na terytorium wspólnot), która stanowiła średnią ważoną wszystkich

walut biorących udział w mechanizmie.

EWS opierał się na trzech filarach: pierwszym było ecu, drugim system stabilizacji kursów

walutowych - tzw. Mechanizm kursowy ERM (Exchange Rate Mechanizm), trzeci stanowiła

infrastruktura wsparcia kredytowego operacji interwencyjnych na rynkach walutowych 16

.

Rys. 1. Trzy filary Europejskiego Systemu Walutowego (ESW)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Artur Nowak- Far, „Unia Gospodarcza i walutowa

w Europie”, tom XII, wyd.1, Instytut Wydawniczy Euro Prawo, Warszawa 2011, ISBN: 978-83-7627- 56,

16 Szerzej zob. Artur Nowak-Far, „Unia..., op. cit., str. 35

ECU Mechanizm

kursów

walutowych - ERM

Infrastruktura

wsparcia

kredytowego

interwencji

walutowych

11

ESW stanowił ważny i ukierunkowany na stabilizację makroekonomiczną element

współpracy gospodarczej państw członkowskich wspólnoty.17

W ciągu dziesięciu lat przy

pomocy europejskiego systemu walutowego udało się w dużym stopniu ograniczyć

zmienność kursów walut: elastyczność systemu w połączeniu z decyzją polityczną dotyczącą

konwergencji gospodarczej pozwoliła na osiągnięcie zrównoważonej stabilności waluty18

.

Po utworzeniu ESW w 1979 r., kolejnym krokiem w kierunku UGW było podpisanie

Jednolitego Aktu Europejskiego (JAE), który wszedł w życie w lipcu 1987r. JAE stał się

nowym traktatem WE, który zmodyfikował założycielski Traktat Rzymski. Zakładał on

utworzenie rynku wewnętrznego bez granic dla państw członkowskich. Proces integracji

faktycznie nabrał tempa w czerwcu 1988 r., kiedy to Rada Europejska potwierdziła, że jej

celem jest stopniowe stworzenie unii gospodarczej i walutowej. Utworzono komitet

odpowiedzialny za określenie konkretnych etapów tego procesu. Na czele komitetu stanął

Jacques Delors, ówczesny przewodniczący Komisji Europejskiej. W kwietniu 1989 r. Komitet

przedstawił sprawozdanie (tzw. raport Delorsa), w którym zaproponowano wprowadzenie

unii gospodarczej i walutowej stopniowo w trzech etapach.

W pierwszym etapie tworzenia UGW ( 1990-1993) - przyjęto, że zniesione zostaną

ograniczenia w przepływie pieniądza i kapitału, wzmocniona będzie koordynacja polityki

gospodarczej poszczególnych państw i ściślejsza będzie współpraca pomiędzy bankami

centralnymi.

Etap drugi (1994-1998) – miał charakter przejściowy i obejmował utworzenie

podstawowych instytucji i struktur organizacyjnych UGW. W ramach przygotowań do

utworzenia Europejskiego Systemu Banków Centralnych ( ESBC) powstał Europejski Instytut

Walutowy, który miał wzmocnić współpracę między bankami centralnymi oraz był

odpowiedzialny za przygotowanie zasad działania ESBC oraz wprowadzenie jednolitej

polityki pieniężnej i walutowej w trzecim etapie.

W ostatnim etapie przypadającym na lata 1999-2001 powołano Europejski Bank

Centralny (EBC), usztywniono kursy i przygotowywano się do wprowadzenia wspólnej

waluty w obrocie gotówkowym.

Od początku 1999 roku euro było wprowadzane do obiegu w formie bezgotówkowej,

od stycznia 2002 roku w formie gotówkowej19

.

17 ibidem..., s.38. 18 Zob. Marek Rewizorski, „Unia gospodarczo-walutowa, geneza, ewolucja, perspektywy rozwoju”, Rocznik

integracji europejskiej nr 6/2012, str. 241-244 19 Mechanizmy ..., red. Pawła Kowalewskiego... , Narodowy Bank Polski, Wyd. V, Warszawa 2014 str. 32-33.

12

Uczestnikami unii walutowej ( strefy euro) było 11 państw spełniających kryteria

konwergencji, między innymi: Austria, Belgia, Niemcy, Hiszpania, Francja, Włochy, Irlandia,

Luksemburg, Finlandia, Holandia, Portugalia. W kolejnych latach do unii walutowej

przystąpiły: 2001 – Grecja, 2007 – Słowenia, 2008 – Cypr i Malta oraz w 2009 – Słowacja.

W 2011 roku do strefy euro dołącza Estonia, a w trzy lata później Łotwa. Od stycznia 2015

członkiem unii walutowej jest również Litwa. Mimo spełnienia warunków Wielka Brytania

i Dania nie wyraziły chęci przystąpienia do unii gospodarczo-walutowej w chwili jej

tworzenia. Prawo to zostało potwierdzone w specjalnych klauzulach opcyjnych ( klauzula

opting out) dołączonych w formie protokołów do Traktatu z Maastricht20

.

Rys. 2. Aktualna strefa euro

■ Państwa członkowskie UE, którego walutą jest euro

■ Państwa członkowskie UE, którego walutą nie jest euro

■ Kraj nienależący do UE

Źródło: https://www.ecb.europa.eu/euro/intro/html/map.pl.html, dostęp 28.02.2016

Formy integracji można sklasyfikować wg stopnia ich zaawansowania w następujący

sposób21

:

1. strefa wolnego handlu – polega na zniesieniu ceł i ograniczeń ilościowych w handlu

pomiędzy stronami układu obejmujące początkowo kraje Europy Zachodniej,

2. unia celna – eliminacja ceł i ograniczeń ilościowych w handlu towarami uzupełniona

wprowadzeniem jednolitej (wspólnej) polityki handlowej w stosunku do państw

20 Zob. Katarzyna Kołodziejczyk, Geneza …, op. cit. , str.100 21 Por. Marek Nadolski, „Etapy, formy i uwarunkowania integracji europejskiej”, red. naukowa Konstanty A.

Wojtaszczyk, „Integracja europejska, Wstęp, „ Copyright by Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne,

Warszawa 2006, str. 47.

13

trzecich22

,

3. wspólny rynek – uzupełnienie unii celnej o wspólne polityki w obszarach

uznawanych za kluczowe dla funkcjonowania gospodarek państw uczestniczących, w

szczególności w zakresie rolnictwa, transportu konkurencji i polityki regionalnej.

Charakteryzuje się swobodnym przepływem kapitału, siły roboczej oraz świadczeniem

usług.

4. jednolity rynek – wyeliminowanie barier przepływu towarów i swobody

przedsiębiorczości wynikających z praktyk antykonkurencyjnych narzuconych przez

organy publiczne

5. unia monetarna – koordynacja polityki pieniężnej na terytorium państw

uczestniczących w takiej unii, nieodwołalne zamrożenie, usztywnienie kursów

walutowych, wprowadzenie wspólnej waluty,

6. unia gospodarcza – ujednolicenie polityki fiskalnej i gospodarczej (unia taka ma

wymiar makroekonomiczny- przyjmowane są wiążące reguły harmonizacji polityk

makrogospodarczych oraz dotyczące pomocy - zwykle w przypadku zakłóceń

funkcjonowania kluczowych rynków oraz równoważenia bilansu płatniczego -

koordynacja polityk budżetowej i pieniężnej, w tym, polityki kursu walutowego23

).

2. Prawno-ekonomiczne uwarunkowania przystąpienia do strefy euro

2.1. Traktat z Maastricht – kryteria konwergencji nominalnej

Przejście do drugiego i trzeciego etapu UGW wymagało nowelizacji Traktatu

ustanawiającego Wspólnotę Europejską w celu stworzenia niezbędnej struktury

instytucjonalnej. W dniu 7 grudnia 1992r. w Maastricht powstał Traktat o Unii Europejskiej,

jednak z powodu opóźnień w procesie ratyfikacji, wszedł w życie 1 listopada 1993r.

Traktat z Maastricht powołał do życia Unię Europejską, opierającą się na trzech wspólnotach

i wytyczającą nowy etap w procesie tworzenia ściślejszego związku między narodami

Europy. Za jeden z podstawowych celów UE państwa członkowskie uznały promowanie

postępu gospodarczego i społecznego, który miał być zrównoważony i nieprzerwany –

w szczególności przez stworzenie obszaru bez wewnętrznych granic i utworzenia unii

ekonomicznej i walutowej, posiadającej ewentualnie jednolitą walutę24

.

22 Artur Nowak-Far, „Unia Europejska jako wspólnota gospodarcza”, (w:) Unia Europejska jako wspólnota,

red. K. Wojtaszczyk, Warszawa 2010, 23

ibidem.., str.87 24 ibidem.., str.72

14

W Traktacie sformułowane zostały wskaźniki ekonomiczne oraz zasady tworzenia unii

gospodarczo-walutowej, które regulowały kolejno kwestie polityki gospodarczej, walutowej,

tworzenia i funkcjonowania nowych instytucji walutowych, a także harmonogram budowania

unii gospodarczo-walutowej oraz kryteria konwergencji, których wypełnienie było niezbędne,

by państwo stało się członkiem unii gospodarczo-walutowej25

. Początkowo kryteria

te zapisane były w Traktacie o Unii Europejskiej, jednak w chwili wejścia w życie traktatu

lizbońskiego (1.12.2009) znalazły się one głównie w artykule 140 Traktacie

o funkcjonowaniu Unii Europejskiej oraz w Protokole nr 13 w sprawie kryteriów

konwergencji.

Rys. 3. Podział kryteriów konwergencji

Źródło: Opracowanie własne

Członkostwo w strefie euro jest uwarunkowane istnieniem w kraju aspirującym

niezależnego banku centralnego oraz spełnieniem przez ten kraj 4 kryteriów:

1. kryterium stabilności cen – będzie wynikało ze stopy inflacji zbliżonej do istniejącej

w co najwyżej trzech Państwach Członkowskich, które mają najlepsze rezultaty

w dziedzinie stabilności cen26

. Kryterium to uważa się za spełnione, jeśli średnia stopa

inflacji, odnotowana w danym państwie w ciągu roku poprzedzającego dokonanie

25 ibidem..., str.72 26

Zob. Artykuł 140 traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej ,http://eur-lex.europa.eu/legal-

content/PL/TXT/?uri=URISERV:xy0026,dostęp 18.03.2016

KRYTERIUM KONWERGENCJI

Kryteria konwergencji

nominalnej

Kryteria konwergencji

prawnej

Kryteria monetarne:

- kryterium stabilności

cen,

- kryterium stopy

procentowej,

- kryterium kursu

walutowego

kryteria fiskalne:

- deficyt budżetowy,

- dług publiczny

Kryteria konwergencji

realnej

15

oceny, nie przekroczyła o więcej niż 1,5 punktu procentowego średniego wskaźnika

cen towarów konsumpcyjnych w trzech krajach UE o najlepszej wartości tego

wskaźnika27

.

2. kryterium fiskalne – to inaczej kryteria sytuacji finansów publicznych, stanowiące,

że państwo członkowskie w momencie dokonywania oceny nie może być objęte

procedurą nadmiernego deficytu ( art. 126 TFUE). Wskaźniki te wynoszą 3% PKB

w odniesieniu do deficytu, 60% PKB w odniesieniu do długu sektora instytucji

rządowych i samorządowych. Państwo członkowskie kandydujące do strefy euro musi

mieć dobrą sytuację finansów publicznych, to znaczy deficyt finansów publicznych

nie może być zbyt duży. Procedury liczenia zarówno deficytu, jak i długu publicznego

są dość skomplikowane, zawierają szereg niekiedy arbitralnych rozstrzygnięć

mogących wpływać na ostateczne wyniki. Zwiększenie deficytu i długu publicznego

stają się częstą pokusą dla krajowych ośrodków władzy gospodarczej, próbujących

tą metodą rozwiązywać szereg wewnętrznych problemów ekonomicznych, w tym

zwłaszcza związanych z pobudzaniem krajowej koniunktury w okresach jej

osłabienia28

.

3. kryterium stóp procentowych – Przyjmuje się, że jest spełnione, gdy średnia

nominalna długoterminowa stopa procentowa dla danego kraju nie przekracza

wartości referencyjnej. Średnia długoterminowa stopa procentowa nie może

przekraczać o więcej niż 2 punkty procentowe średniej stopy procentowej w trzech

państwach członkowskich o najbardziej stabilnych ocenach, o najniższym poziomie

inflacji( stopy procentowe oblicza się na podstawie długoterminowych obligacji

państwowych lub porównywalnych papierów wartościowych).

4. kryterium kursu walutowego – wymagającego uczestnictwa krajowej waluty

w Europejskim Mechanizmie Kursowym ERM II przez co najmniej 2 lata, (artykuł

3 Protokołu).

Oprócz wymogów ekonomicznych kryteria konwergencji obejmują także konwergencję

prawną – obejmującą analizę zgodności ustawodawstwa krajowego z art. 130 i 131 Traktatu

o funkcjonowaniu Unii Europejskiej oraz Statutem Europejskiego Systemu Banków

Centralnych (ESBC) i Europejskiego Banku Centralnego.

Dotyczy ona głównie zgodności celów krajowych baków centralnych z celami ESBC,

niezależności krajowych banków centralnych, integracji tych banków z ESBC

i Eurosystemem czy też jednolitej pisowni euro oraz konwergencję realną, o której mowa

w dalszej części pracy.

27 Artykuł 1 Protokołu w sprawie kryteriów konwergencji,

https://www.ecb.europa.eu/ecb/legal/1341/96667/html/index.pl.html, dostęp 18.03.2016 28

Piotr Boguszewski, Konwergencja nominalna i realna a integracja walutowa w kryzysie”, Mechanizmy... str.

267-268

16

Na mocy Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) Komisja Europejska oraz

EBC mają obowiązek, nie rzadziej niż raz na dwa lata – lub na wniosek państwa

członkowskiego objętego derogacją sporządzać i przedkładać Radzie UE niezależne raporty

dotyczące postępów państwa członkowskich w wypełnianiu zobowiązań z dążeniem

do UGW. Na podstawie tych raportów Rada (obradująca w składzie głów państw lub szefów

rządów) może po konsultacji z Parlamentem Europejskim zdecydować, że dane państwo

członkowskie spełniają kryteria konwergencji i zezwolić na jego wstąpienie do strefy euro.

Dodatkowym elementem procedury wejścia do strefy euro stało się przystąpienie

do Europejskiego Mechanizmu Stabilności ERM II.

Mechanizm ERM II polega na utrzymywaniu wahań kursu walutowego względem

euro w kreślonych granicach (±15%) wokół pewnej ustalonej wartości (tzw. parytetu

centralnego). W okresie przebywania ERM II zakazana jest samowolna dewaluacja waluty

krajowej względem euro29

.

Od 1 maja 2004 roku Polska uczestniczy w UGW, jako państwo z derogacją czyli

obowiązkiem spełnienia kryteriów konwergencji i przyjęcia wspólnej europejskiej waluty-

euro, w przyszłości.

Stopień spełnienia kryteriów z Maastricht przez Polskę ulegają zmianom. Można zauważyć,

iż Polska w coraz lepszym stopniu spełnia kryteria pozwalające na pełne uczestnictwo

w strefie euro, co przedstawiono na rys. 4, 5, 6 i wykresach.

29 Zob. Piotr Boguszewski, Konwergencja nominalna i realna a integracja walutowa w kryzysie, red. naukowa

Konstanty A. Wojtaszczyk, „Integracja europejska, Wstęp, „ Copyright by Wydawnictwo Akademickie

i Profesjonalne, Warszawa 2006, str.260-270

17

Rys. 4. Kryteria konwergencji nominalnej

grudzień 2012

Źródło: http://www.mf.gov.pl/documents/

764034/1002547/monitor_2012_12.pdf

(dostęp 03/03/2016)

Rys. 6. Kryteria konwergencji nominalnej

grudzień 2014

l

Źródło: http://www.mf.gov.pl/documents/

764034/1002547/monitor_2012_12.pdf

(dostęp 03/03/2016)

Rys. 5. Kryteria konwergencji nominalnej

grudzień 2013

Źródło: http://www.mf.gov.pl/documents/

764034/1002547/monitor_2012_12.pdf

(dostęp 03/03/2016)

18

2009 2010 2011 2012 2013 2014

0

10

20

30

40

50

60

70

Dług sektora rządowego i samarządowego

Polska Wartość referencyjna

2009 2010 2011 2012 2013 2014

Polska 47,2 50,9 54,9 56,4 55,6 55,7

Wartość referencyjna 60 60 60 60 60 60

2009 2010 2011 2012 2013 2014

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

3,5

4

4,5

2009 2010 2011 2012 2013 2014

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

Polska wartość ref.

2009 2010 2011 2012 2013 2014

Polska 3,6 7,2 7,8 5 3,9 4

wartość ref. 3 3 3 3 3 3

Polska wartość ref.

Deficyt sektora rządowego i samarządowego

2009 2010 2011 2012 2013 2014

Polska 3,9 2,8 3,6 4 1,1 0,3

wartość ref. 1,8 2,2 3 2,9 2 1,3

Stabilność cen

19

W listopadzie, podobnie jak w ostatnich miesiącach, Polska w stopniu wyższym niż

wymagane spełniła kryteria konwergencji. Aktualny stan wypełnienia przez Polskę kryteriów

dotyczących stabilności cen, stóp procentowych, kryterium fiskalnego i kursu walutowego

przedstawiono w tabeli nr 1 i na rys.7.

2009 2010 2011 2012 2013 2014

0

1

2

3

4

5

6

7

8

Stopa procentowa

Polska wartość ref.

2009 2010 2011 2012 2013 2014

Polska 6,1 5,8 6 5,3 3,9 3,8

wartość ref. 5,8 6,6 7,6 3,6 5 5,5

20

Tabela 1. Stan wypełnienia przez Polskę kryteriów konwergencji nominalnej

Kryterium/ wskaźnik Opis Wartość

referencyjna

Inflacja według HICP We wrześniu 2015r. Polska po raz kolejny znalazła się wśród

trzech państwach tworzących grupę referencyjną kryterium

stabilności cen. Średnie 12-miesięczne tempo wzrostu

indeksu HICP wyniosło -0,7% (historycznie najniższy

poziom i było niższe o 1,1% od wartości referencyjnej.

0,80%

Deficyt budżetowy

Dług publiczny

Rada Ecofin podjęła 19 czerwca 2015r. decyzję, która

zakończyła procedurę nadmiernego deficytu wobec Polski.

Tym samym Polska zredukowała nadmierny deficyt o rok

wcześniej niż było to rekomendowane przez Radę. W 2014r.

deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych w

Polsce wyniósł 3,2% PKB, a przekroczenie wartości

referencyjnej wynoszącej 3% PKB wynikało wyłącznie z

poniesionego w tym roku kosztu wdrożenia systemowej

reformy emerytalnej z 1999 ( 0,4% PKB). Skorygowana

wartość deficytu sektora g.g. w 2014r. wyniosła zatem 2,8%,

jesienne prognozy pokazują, że kryterium stabilności cen

wypełnione są przez Polskę z dużym marginesem

bezpieczeństwa. Dług sektora osiągnął natomiast 50,1% PKB

znacznie poniżej wartości referencyjnej.

3% PKB

60% PKB

Kurs walutowy Polska nie uczestniczy w mechanizmie ERM II 2 lata po wejściu

do ERM II

Średnia

długoterminowa

stopa procentowa w

ostatnich 12

miesiącach

We wrześniu 2015 Polska wypełniała kryterium stóp

procentowych. Średnia długoterminowa stopa procentowa

wyniosła 2,7%, a tym samym ukształtowała się o 2,0%

poniżej wartości referencyjnej.

4,7%

Źródło: http://www.mf.gov.pl/c/document_library/get_file?uuid=b026db7d-51c3-4321-81d7-

bbe914846a08&groupId=764034, dostęp 03/03/2016.

21

Rys. 7. Kryteria konwergencji nominalnej

listopad 2015

Źródło: http://www.mf.gov.pl/documents/

764034/1002547/monitor_2012_12.pdf (dostęp 03/03/2016)

2.2. Kryteria konwergencji realnej

Spełnienie kryteriów konwergencji nominalnej jest przepustką do członkostwa

w strefie euro. Jednak szanse i zagrożenia związane z przyjęciem wspólnej waluty

uzależnione jest od konwergencji realnej, tj. strukturalnego podobieństwa gospodarki Polski

i innych krajów do strefy euro oraz podobnego przebiegu cykli koniunkturalnych

i podobieństwa struktury PKB. Kluczową rolę w zapobieganiu nierównowagom odgrywa

konkurencyjność gospodarek (elastyczność rynku pracy i rynku produktów)30

. Przystąpienie

do strefy euro w sytuacji niedostatecznego spełnienia kryteriów konwergencji realnej grozi

długotrwałą stagnacją gospodarczą.

Kryteria konwergencji realnej – to wszystkie te uwarunkowania, które po wejściu do strefy

euro pozwolą na uzyskiwanie korzyści płynących z członkostwa w UW na zasadzie

partnerstwa. Należą do nich:

1. konkurencyjność polskiej gospodarki wobec gospodarek krajów UW

2. strukturalne podobieństwo polskiej gospodarki do strefy UW

3. zbieżność krajowej stopy procentowej ze stopą procentową EBC gwarantująca

30

Joanna Stryjek SGH, Konwergencja nominalna a konwergencja realna – kiedy będzie możliwe wprowadzenie

euro? informator

22

podobny poziom inflacji w Polsce jak w UW

4. akceptacja euro przez obywateli w Polsce.

Ocena stopnia konwergencji realnej Polski jest zróżnicowana. Należy tu zwrócić uwagę na

następujące elementy:

Pod względem PKB per capita (na obywatela) polska gospodarka jest jedną z

biedniejszych nie tylko w stosunku do krajów strefy euro, ale i UE31

. Struktura produkcji i

popytu w Polsce jest odmienna niż w krajach strefy euro. W Polsce duży, jest udział rolnictwa

i surowców (kopalnictwa oraz handlu), a jednocześnie niższy działalności usługowej takich

jak transport, pośrednictwo, czy obsługa rynku nieruchomości. W tym kontekście porównanie

struktury wydatków konsumpcyjnych, zwłaszcza inwestycyjnych, także dowodzi istnienia

znacznych rozbieżności strukturalnych większych krajów strefy euro (Niemiec, Francji

i Włoch). Zróżnicowanie struktury konsumpcji Polski i strefy euro w dużej mierze wynika

z relatywnie wysokiego udziału dóbr podstawowych w Polsce, które cechują się niską

elastycznością dochodową popytu. Jednocześnie udział dóbr wyższego rzędu,

charakteryzujących się wysoką elastycznością popytu, jest stosunkowo niski. Z jednej strony

sytuacja taka może powodować asymetrię reakcji popytu konsumpcyjnego na szoki popytowe

w Polsce i strefie euro. Z drugiej strony opisana sytuacja czyni polską gospodarkę mniej

wrażliwą na te szoki, gdyż spadek dochodów w mniejszym stopniu wpływa na redukcję

popytu konsumpcyjnego w Polsce niż w większości krajów strefy euro32.

Ponadto w Polsce występuje duże zróżnicowanie regionalne poziomu rozwoju

gospodarczego, rośnie otwartość polskiej gospodarki, choć jest wyraźnie mniejsza niż wielu

krajów strefy euro,(istnieją różnice w strukturze produktowej polskiego eksportu)33

.

Jeżeli chodzi o zbieżność stopy procentowej gwarantującej podobny poziom inflacji jak

w UW ze stopą procentową EBC to kryterium to mówi samo za siebie. Zbieżność ta zapewnia

podobną skuteczność polityki EBC zarówno w odniesieniu do całej Unii Europejskiej, jak

i do Polski. Zbieżność tych stóp procentowych pozwala oczekiwać dostosowania lokalnie

krajowej zmiany przeciętnego poziomu cen do przeciętnego do zmiany przeciętnego poziomu

cen w całej unii walutowej. Kryterium to nie jest „twardym” kryterium, ponieważ obecnie

w różnych krajach Unii Walutowej obserwujemy odmienne wahania i poziom lokalnej

inflacji, a zjawisko to – jeżeli wahania mieszczą się w korytarzu wyznaczonym przez stopy

referencyjne – nie jest uznawane za szkodliwe.

31 Por. Raport na temat pełnego uczestnictwa RP w III etapie UGW, Warszawa 2014 s. 54 32

Ibidem, str. 56 33 Por. Piotr Boguszewski, Konwergencja …, str. 272

23

Z punktu widzenia omawianego kryterium ważnym elementem jest kwestia

podobieństw cyklów gospodarczych Polski i strefy euro. Rozbieżność tych cyklów grozi

procyklicznymi efektami polityki pieniężnej, prowadzonej przez EBC, dla gospodarki

naszego kraju. W przypadku desynchronizacji cyklów polegają one na tym, że jeśli np. EBC

zacieśnia politykę pieniężną ze względu na przewidywane wejście gospodarki strefy euro w

okres boomu, a w polskiej gospodarce przewidywane jest w tym samym czasie spowolnienie

gospodarcze, to działania EBC tylko jeszcze bardziej je pogłębią. Z kolei do przegrzania

polskiej gospodarki może dojść w odwrotnej sytuacji – spowolnienie strefy euro34

. Można

zauważyć, że Polska należy w grupie krajów Europy Środkowo-Wschodniej do tych państw,

których cykle są najsilniej zsynchronizowane ze strefą euro.

Należy jeszcze zwrócić uwagę, iż polska gospodarka okazała się najmniej dotknięta przez

światowy kryzys gospodarczy. Jest to zasługą m. in. dobrej polityki gospodarczej, w tym

pieniężnej, prowadzonej w tym okresie35

.

34

ibidem, str 273 35 ibidem, str 273

24

3. Mechanizm wzajemnej stabilizacji walut krajów członkowskich

– ERM II

3.1 Istota ERM II

Mechanizm dostosowawczy ERM II powstał na mocy rezolucji Rady Europejskiej

przyjętej 16 czerwca 1997 r. w Amsterdamie i został w prowadzony w życie w dniu

1 stycznia 1999 r. Jest to system stałych, ale możliwych do dostosowania (…), kursów

walutowych, z kursem centralnym i standardowym pasmem wahań ±15%. Jego celem jest

utrzymanie stabilnych kursów walutowych pomiędzy euro, a uczestniczącymi w nim

walutami narodowymi. W czasie pobytu w ERM II kurs rynkowy nie może podlegać

poważnym napięciom (…), natomiast parytet centralny nie może być dewaluowany

w stosunku do waluty innego państwa członkowskiego na wniosek kraju uczestniczącego

w tym mechanizmie36

.

Duże wahania kursów oznaczałyby sytuację, w której towary wytwarzane w jednym

państwie stawałyby się bardziej lub mniej konkurencyjne jedynie z powodu ruchów kursów

walutowych. W warunkach unii monetarnej taka sytuacja jest niedopuszczalna: nie

funkcjonuje bowiem mechanizm „obrony kursowej” i funkcjonująca na tej zasadzie

gospodarka nowego kraju członkowskiego byłaby narażona na olbrzymie straty. Takiej

sytuacji ma zapobiegać ERM II, którego zadaniem jest weryfikacja odporności gospodarek

aspirujących do strefy euro, na konieczność zmiany kursu waluty krajowej.

Zgodnie z założeniami Rezolucji Rady Europejskiej z Amsterdamu, mechanizm

dostosowawczy ERM II ma również inne funkcje: jedną z nich jest wspieranie państw spoza

strefy euro w ich dążeniach do wprowadzenia wspólnej waluty, poprzez wzmacnianie ich

integracji gospodarczej ze strefą euro.

O istnieniu ERM II stanowi wymóg zawarty w art. 140 Traktatu

o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej, aby przed wprowadzeniem euro, waluta państwa

objętego derogacją uczestniczyła w mechanizmie kursów walut, zachowując stabilny kurs.

Zapis w Traktacie, o którym mowa w w/w artykule odnosił się oryginalnie

do ERM funkcjonującego w ramach Europejskiego Systemu Walutowego. System ten się

zdezaktualizował po wprowadzeniu euro. Gdyby w miejsce ERM nie powstał ERM II,

istniałaby pewna luka prawna i nie byłaby możliwa weryfikacja wypełnienia kryteriów

zbieżności zgodnie z Traktatem.

36 Por. K. Kuziemska, Perspektywy integracji walutowej w Europie, Warszawa 2014, str. 248.

25

Zapisy ujęte w Artykule 140 (dawny artykuł 121 ustęp 1, artykuł 122 ustęp 2 zdanie

drugie oraz artykuł 123 ustęp 5 TWE), doprecyzowują procedurę składania sprawozdań

Komisji i Europejskiego Banku Centralnego, które składają Radzie z analizy postępów

dokonanych przez Państwa Członkowskie objęte derogacją w wypełnianiu zobowiązań

z zakresu działań zmierzających do przystąpienia do unii gospodarczej i walutowej. Analizie

poddane jest ustawodawstwo krajowe każdego z tych Państw Członkowskich, w tym statuty

ich krajowego banku centralnego, jest zgodne z artykułami 130 i 131 i ze Statutem ESBC i

EBC. Sprawozdania określają również, czy osiągnięty został wysoki poziom trwałej

konwergencji, analizując, w jakim stopniu każde państwo członkowskie spełniło następujące

kryteria:

1. osiągnięcie wysokiego stopnia stabilności cen - stopa inflacji zbliżona do istniejącej

w co najwyżej trzech państwach członkowskich, które mają najlepsze rezultaty

w dziedzinie stabilności cen,

2. stabilna sytuacja finansów publicznych - sytuacja budżetowa, która nie wykazuje

nadmiernego deficytu budżetowego. Procedurę tę stosuje się, gdy deficyt sektora

instytucji rządowych i samorządowych danego państwa w relacji do PKB przekracza

3%, lub gdy dług tego sektora przekracza 60% PKB

3. poszanowanie zwykłych marginesów wahań kursów przewidzianych mechanizmem

kursów wymiany walut europejskiego systemu walutowego przez co najmniej dwa

lata, bez dewaluacji w stosunku do euro,

4. trwały charakter konwergencji osiągniętej przez państwo członkowskie objęte

derogacją i jego udziału w mechanizmie kursów wymiany walut, co odzwierciedla się

w poziomach długoterminowych stóp procentowych.

Ocenie podlega spełnienia przez kraj członkowski powyższych kryteriów, które muszą zostać

zrealizowane łącznie i żadne z nich nie może być traktowane jako nadrzędne37

.

Rada nadzoruje rozwój sytuacji gospodarczej w państwach członkowskich

na podstawie wspomnianych wyżej sprawozdań przysłanych przez Komisję oraz bada

zgodność polityk gospodarczych z ogólnymi kierunkami i regularnie dokonuje całościowej

oceny. Natomiast państwa członkowskie przesyłają Komisji informacje o tym, co

przedsięwzięły w zakresie polityki gospodarczej. Gdy się okaże, że polityki gospodarcze

państw nie są zgodne z ogólnymi kierunkami lub zagrażają funkcjonowaniu Unii

Gospodarczej i Walutowej, Rada - zgodnie z zaleceniem Komisji Europejskiej - może

skierować do konkretnego państwa niezbędne zalecenia, które są z reguły poufne. Krytycy

37 http://europa.eu/pol/pdf/consolidated-treaties_pl.pdf, (dostęp: 20.02.2016)

26

poufności uważają, że wezwanie rządu do zmiany polityki gospodarczej nie powinno być

utajnione, a decyzja o jego ewentualnym upublicznieniu podejmowana oddzielnie. Twierdzą,

że jest to zarówno niedemokratyczne, jak i nieskuteczne. Debata nad polityką gospodarczą ma

bowiem charakter debaty publicznej. Zarówno przejrzystość procesu decyzyjnego w systemie

demokratycznym, jak i prawo do informacji wymagają opublikowania zalecenia Rady

podejmowanego w ramach wielostronnego nadzoru38

.

Skala wahań na rynku walutowym państw aspirujących do wejścia do strefy euro wpływa na

wybór momentu wprowadzenia jego waluty do ERM II. Determinuje ona także ocenę

wypełnienia kursowego kryterium konwergencji. Wzrost zmienności kursów walut utrudnia

wyznaczeniu parytetu centralnego w ERM II na poziomie zgodnym z kursem walutowym

równowagi39

.

Szczegółowo procedurę włączania waluty narodowej do ERM II regulują dwa akty

unijne. Pierwszy to Uchwała Rady Europejskiej z Amsterdamu z 16 czerwca 1997 r.

w sprawie ustanowienia reżimu kursu walutowego w trzecim etapie Unii Gospodarczej i

Walutowej, wytyczająca główne zasady systemu. Druga to Umowa z 1 września 1998 r.

między EBC i narodowymi bankami centralnymi, dotycząca przeprowadzania interwencji

walutowych i ich finansowania. Zgodnie z tymi aktami, wniosek o włączenie waluty

narodowej do ERM II muszą podpisać wspólnie minister finansów i prezes banku

centralnego. Bez podpisu któregokolwiek z nich wysłanie wniosku jest niemożliwe.

Włączenie waluty narodowej do ERM II następuje w trzech etapach:

1. Wysłanie (w trybie poufnym) przez Ministra Finansów i Prezesa Banku Centralnego

wspólnego wniosku do Rady Ecofin o przystąpieniu do ERM II. Wniosek

standardowo powinien zawierać proponowany wspólnie przez bank centralny

i ministra finansów danego kraju kurs centralny, a więc ten, z jakim chcemy wejść do

ERM II i dopuszczalny zakres odchyleń kursu rynkowego od kursu centralnego, który

nie powinien być przekraczany w ciągu dwóch lat obecności w ERM II40

.

2. Zwołanie Komitetu ERM II przez przewodniczącego EFC w celu przedyskutowania

wniosku. Równocześnie trzeba mieć na uwadze, że Traktat z Lizbony wprowadził

dodatkowy element do procedury uchylenia derogacji, tj. wydanie zalecenia przez

członków tzw. Eurogrupy, co może skutkować wydłużeniem całej procedury. Należy

ponadto mieć na uwadze, że otwarta procedura nadmiernego deficytu (EDP) nie stoi

na przeszkodzie rozpoczęciu procedury uchylania derogacji, gdyż decyzja o uchyleniu

38 Por. Gronkiewicz-Waltz H., Europejska …Lexis Nexis, Warszawa 2009, str.50 39

Por. K. Kuziemska, Perspektywy integracji walutowej w Europie, Warszawa 2014, str.254 40 http://inwestycje.pl/forex_i_waluty/cicha_droga_do_ERM_II, (dostęp: 18.04.2016)

27

EDP( czyli procedury nadmiernego deficytu) może zostać podjęta przez Radę Ecofin

jednocześnie z decyzją o uchyleniu derogacji41

.

3. Przygotowanie decyzji w sprawie włączenia waluty narodowej do ERM II,

określającego poziom kursu centralnego i szerokość pasma dopuszczalnych odchyleń

kursu rynkowego od kursu centralnego42

.

min. 2 lata max 6 m-cy

traktat z Maastricht traktat z

Lizbony

Rys. 8. Droga do członkostwa w strefie euro.

Źródło: K. Kuziemska, Perspektywy integracji walutowej w Europie, Warszawa 2014, str.254

41

https://www.bcc.org.pl/uploads/media/2010-11-29_BCC_analiza_plan_euro.doc (dostęp: 18.04.2016) 42 http://www.mf.gov.pl/c/document_library, (dostęp: 21.03.2016)

Etap 1 Etap 2 Etap 3

Podjęcie

decyzji o

włączeniu

waluty

krajowej do

ERM II

Włączenie

waluty do

ERM II

Decyzja o

uchyleniu

derogacji

Zalecenie

państw

członkows

kich

unii

walutowej

Raporty

KE i EBC

o

konwergenc

ji

Wejście

do strefy

euro

Wycofanie

waluty krajowej

z obiegu

S

T

A

R

T

Dzień

€

28

3.2 Potencjalne zagrożenia wynikające z uczestnictwa w mechanizmie ERM II

Proces integracji państwa aspirującego do włączenia go do strefy euro obciążony jest

ryzykiem politycznym szczególnie w I etapie z uwagi na potrzebę podjęcia strategicznych

decyzji o planowanym przystąpieniu do ERM II i planowanym terminie wypełnienia

kryteriów konwergencji. Moment włączenia waluty narodowej do ERM II uwarunkowany jest

przygotowaniem wiarygodnej strategii wypełnienia kryteriów konwergencji, zatem

szczególnym zagrożeniem mogącym wystąpić w tym etapie, jest wydłużenie horyzontu

czasowego wypełnienia fiskalnego kryterium konwergencji. Ryzykiem jest objęte

wypełnienie kryterium inflacji i kursu walutowego, którego usztywnienie może spowodować

utrudnienie prowadzenia polityki pieniężnej i sprawić, że poziom stóp procentowych okaże

się nieodpowiedni do jednoczesnego wypełnienia kryterium inflacji i kursu walutowego,

w szczególności, gdy parytet centralny został ustalony na nieoptymalnym poziomie lub

nastąpiła aprecjacja w wyniku napływu kapitału. W odniesieniu do kryterium inflacyjnego

istnieje ryzyko ukształtowania się wartości referencyjnej na niższym poziomie lub

wystąpienia szoku asymetrycznego. Zagrożeniem wypełnienia kryterium kursu walutowego

jest wystąpienie ataków spekulacyjnych na walutę narodową i wystąpienie napięć na rynku

walutowym. Istnieje jeszcze ryzyko nieukończenia niezbędnych zmian w przepisach

prawnych oraz niewystarczającego przygotowania techniczno-organizacyjnego43

.

Po przyjęciu wspólnej europejskiej waluty decyzje w sprawie stóp procentowych

podejmować będzie Europejski Bank Centralny, co każe postawić pytanie o ryzyko

ewentualnej nieadekwatności polityki pieniężnej prowadzonej w strefie euro dla gospodarki

kraju starającego się o wejście do strefy euro. Ryzyko to można rozpatrywać także

w kontekście uzyskania wpływu na proces decyzyjny EBC, a także - wpływu procesów

globalizacyjnych na autonomiczną politykę pieniężną.

Zagrożenia w średnim okresie mają głównie charakter warunkowy i wiążą się z pytaniem,

na ile przyjęcie wspólnej waluty może przyczynić się do niezgodnego z fundamentami

ekonomicznymi przebiegu procesów cenowych. Mogłoby one być skutkiem wyboru

nieoptymalnego kursu konwersji waluty narodowej na euro, zbyt szybkiego wzrostu płac bądź

też boomu kredytowego, a zwłaszcza nadmiernego wzrostu cen na rynku nieruchomości.

W krótkim okresie wymiana waluty pociągnie za sobą koszty techniczne

i organizacyjne. Istnieje również możliwość wystąpienia krótkookresowego wzrostu inflacji

43 http://www.mf.gov.pl/documents, (dostęp 21 marca 2016)

29

w związku z potencjalnym efektem zaokrągleń cen44

.

Wprowadzenie euro niesie za sobą wspomniane wcześniej korzyści, ale też występują koszty

jego przyjęcia, począwszy od samej konwersji waluty narodowej na euro, a skończywszy na

efektach długoterminowych. Istnieją też wszechobecne obawy w społeczeństwie,

że wprowadzenie euro spowoduje drastyczny wzrost cen towarów i usług. Ponadto Bank

Centralny musi ponieść koszty związane z wprowadzeniem nowej waluty do obrotu, a także

z wycofaniem dotychczasowej waluty. Związane z tym także jest dostosowanie wszelkiego

rodzaju urządzeń, choćby parkometrów, czy też bankomatów do obsługi nowej waluty.

Potrzebna i kosztowna będzie także kampania informacyjno-szkoleniowa, informująca

obywateli o wejściu do obiegu euro, jak i umożliwiająca przeszkolenie personelu związanego

z obsługą nowych terminali45

.

Przyjęcie wspólnej europejskiej waluty niesie ze sobą koszty i zagrożenia.

Długookresowym makroekonomicznym kosztem kraju przystępującego do wspólnej strefy

walutowej jest utracenie możliwości prowadzenia niezależnej polityki pieniężnej i kursowej

i oddanie jej w ręce EBC. Natomiast w krótkim okresie konieczne będzie poniesienie kosztów

technicznych i organizacyjnych związanych z wprowadzeniem wspólnej waluty euro

do obiegu gotówkowego. Kraj przyjmujący wspólną walutę musi liczyć się z ewentualnym

zagrożeniem jakim jest ryzyko pogorszenia konkurencyjności gospodarki danego kraju na

arenie międzynarodowej oraz - ze skutkami tymczasowego zacieśnienia polityki

makroekonomicznej wynikającymi z konieczności spełnienia kryteriów z Maastricht46

.

Istnieje również niebezpieczeństwo związane z posiadaniem waluty międzynarodowej.

Łatwe źródło finansowania może być pokusą do jego nadmiernego wykorzystywania.

Przykładem jest sytuacja Stanów Zjednoczonych, które zainicjowały w 2001 r. ekspansywną

politykę fiskalną, a następnie utrzymywały wysoki deficyt budżetowy, wykorzystując łatwy

dostęp do kredytów udzielanych przez azjatyckie banki centralne. To z kolei pomagało

i napędzało finansowanie boomu konsumpcyjnego w Stanach Zjednoczonych, którego

drastyczny finał obserwowaliśmy w 2008 r.

Już wkrótce ujawniły się negatywne strony tego rynku, rynek eurowalutowy

niewątpliwie przyczynił się do rozwoju spekulacji walutowych na olbrzymią skalę. Łatwość

pozyskiwania – i to w krótkim czasie – kwot niedostępnych na rynku krajowym ułatwia

spekulantom walutowych dokonania ataków na wybrane waluty, przyczyniając się do

44 https://www.nbp.pl/publikacje/o_euro/re.pdf (dostęp: 03 marca 2016) 45 Por. P. Kowalewski, G. Tchorek . J. Górski. Mechanizmy Funkcjonowania Strefy Euro, Warszawa 2014 46

Por. A. Rogut, G. Tchorek, „Dyskusja o wspólnej walucie. Korzyści i koszty dla Polski” w: Europejska

Integracja Monetarna od A do Z str.15, www.nbp.pl, (dostęp??)

30

lokalnych kryzysów walutowych47

.

Bilans korzyści i kosztów przyjęcia euro w wariancie pesymistycznym i

optymistycznym zwizualizowano na rys. 9.

Rys. 9. Euro –szanse i zagrożenia

Źródło: www.nbp.pl/edukacja/dodatki_edukacyjne/ (dostęp 03 marca 2016)

47

Por. Millman, „Czas spekulacji, Jak zbuntowani handlarze walutą obalili centralne banki świata”.

Wydawnictwo Philip Wilson, Warszawa 1997 r.

31

4. Polska opinia publiczna w sprawie przyjęcia wspólnej waluty

4.1 Argumenty „za” i „przeciw” (korzyści i zagrożenia)

Kraj, który pragnie dołączyć do Unii, musi dostosować wiele swoich społecznych,

ekonomicznych i politycznych obszarów funkcjonowania do standardów obowiązujących

w UE. Dostosowanie to ma zagwarantować, że dany kraj będzie mógł z powodzeniem działać

w obrębie unijnego jednolitego rynku towarów, usług, kapitału i pracy. Przyjęcie euro

i przystąpienie do strefy euro stanowi bardziej zaawansowany etap integracji – wyższy etap

integracji gospodarczej z pozostałymi państwami członkowskimi strefy euro. Przyjęcie euro

wymaga również długich przygotowań; w szczególności niezbędna jest konwergencja

gospodarcza i prawna.

Zastąpienie krajowej waluty walutą euro jest ważną operacją, która wymaga wielu

praktycznych przygotowań - na przykład w zakresie zagwarantowania, że krajowa waluta

zostanie szybko wycofana, ceny towarów będą poprawnie przeliczane i podawane

do wiadomości oraz że obywatele będą prawidłowo informowani. Wszystkie te

przygotowania opierają się na konkretnym „scenariuszu wymiany waluty krajowej na euro”

przyjmowanym przez kraj mający przystąpić do strefy euro. Doświadczenia zdobyte podczas

wprowadzania euro po raz pierwszy służą dziś krajom kandydującym do strefy euro. Również

Komisja Europejska udziela dużo pomocy i porad krajom mającym przystąpić do strefy

euro48

.

Przyjęcie wspólnej waluty jest ważną decyzją, która musi być podjęta przez społeczeństwo.

Tymczasem entuzjastycznie (co pokazują wszystkie badania) nastawieni do członkostwa

w UE Polacy nie dostrzegają jednocześnie zalet eurolandu. Według sondażu

przeprowadzonego przez Centrum Badania Opinii Społecznej aż 64 proc. Polaków jest

przeciwnych przystąpieniu naszego kraju do strefy euro. Zwolenników takiej decyzji jest

29 proc.

To stanowi koronny argument dlaczego nie powinniśmy przyjmować wspólnej waluty.

Jedynym ekonomicznym argumentem za euro, który można dostrzec, jest brak ryzyka

kursowego. Trzeba jednak dodać, że czynnik ten jest przeceniany ponieważ ryzyko zostaje

zniesione tylko dla jednej waluty. Być może ważnej, ale jednej. Przedsiębiorcy mają dużo

instrumentów, aby się przed tym ryzykiem zabezpieczać49

.

48

http://ec.europa.eu/economy_finance/euro/, (dostęp: 13 kwietnia 2016) 49 http://www.bankier.pl/wiadomosc/Polska-w-strefie-euro, (dostęp: 13 kwietnia 2016)

32

Zgodnie z „klasyczną” teorią optymalnego obszaru walutowego [Mundell, 1961,

1973], [McKinnon, 1963], [Kenen, 1969] krajowi opłaca się zrezygnować z własnej waluty,

gdy korzyści w postaci eliminacji kosztów transakcyjnych związanych z koniecznością

wymiany walut w transakcjach międzynarodowych są większe niż koszty wynikające z utraty

samodzielności w polityce pieniężnej i kursowej w wyniku rezygnacji z własnej waluty. We

współczesnej teorii optymalnego obszaru walutowego pojawiły się także nowe argumenty na

rzecz integracji walutowej, takie jak spadek stóp procentowych, dostęp do większych

zasobów kapitału i wzrost płynności rynku w wyniku połączenia krajowych rynków

kapitałowych, oraz wzmocnienie stabilności makroekonomicznej krajów mniej rozwiniętych

dzięki wejściu do obszaru stabilnej i wiarygodnej waluty.

Główne rodzaje korzyści jakie płyną z przyjęcia przez dany kraj wspólnej waluty są

następujące:

a) spadek kosztów transakcyjnych związanych z wymianą walut i ryzykiem kursowym;

b) spadek stóp procentowych i lepszy dostęp do zasobów kapitału;

c) eliminacja ryzyka kryzysu walutowego;

d) korzyści płynące z większej przejrzystości i porównywalności cen;

e) korzyści ze zwiększonej stabilności makroekonomicznej;

f) korzyści wynikające z posługiwania się walutą międzynarodową;

g) korzyści polityczne.

W literaturze fachowej wskazuje się najczęściej na następujące koszty i zagrożenia

związane z wejściem danego kraju do unii walutowej:

a) utrata autonomii w prowadzeniu niezależnej polityki pieniężnej i kursowej;

b) ryzyko wzrostu cen i inflacji;

c) ryzyko nadmiernego boomu kredytowego i „przegrzania” gospodarki;

d) ryzyko nierównomiernego rozkładu efektów zamiany walut;

e) koszty techniczne związane z operacją zamiany walut (wraz z kosztami kampanii

edukacyjnej i informacyjnej)50

.

50 http://gospodarkanarodowa.sgh.waw.pl/p/gospodarka_narodowa_2013_10_01.pdf, (dostęp: 18.04.2016)

33

4.2 Badania CBOS

Z badań CBOS-u wynika, że 54%. Polaków uważa, że wprowadzenie w Polsce euro

będzie czymś złym, a według 68%. wpłynęłoby to niekorzystnie na sytuację ich gospodarstw

domowych - wskazało TNS Polska w raporcie Przyjęcie wspólnej waluty euro Czerwiec

2015; 10%. ankietowanych ocenia, że wprowadzenie euro w Polsce będzie miało korzystny

skutek dla ich gospodarstw domowych. Około 11 proc. badanych uważa, że przyjęcie waluty

euro nie będzie miało wpływu na sytuację ich gospodarstwa domowego. Taki sam odsetek nie

ma sprecyzowanej opinii na ten temat. "W porównaniu z wynikami uzyskanymi w marcu

2015 r., w czerwcu 2015 r. spadł odsetek osób, uważających, że wpływ zmiany waluty będzie

korzystny (różnica 4 punktów procentowych)" - napisano w powołanym wyżej raporcie51

.

Jednocześnie ponad połowa Polaków (51%) jest zdania, że waluta euro wpłynie niekorzystnie

na polską gospodarkę. Przeciwnego zdania jest prawie jedna piąta badanych (19%.), a 11 %.

uważa, że wejście Polski do strefy euro nie wpłynie na stan polskiej gospodarki. Jedna piąta

(19 %) ankietowanych nie potrafi wypowiedzieć się w tej kwestii jednoznacznie. Ponadto

wskazano, że „W porównaniu do wyników z marca 2015 r. grupa sceptyków utrzymuje się

bez zmian. Spadł natomiast odsetek respondentów, uważających, że wprowadzenie euro

korzystnie wpłynie na polską gospodarkę – różnica wynosi 5 punktów procentowych"52

.

TNS Polska pytało także o wpływ przyjęcia euro na tożsamość narodową. Okazuje się, że

prawie połowa Polaków (49%) jest przekonana, że przystąpienie do strefy euro będzie miało

niekorzystny wpływ na ich tożsamość narodową. Niemal co czwarty Polak (24%.) sądzi, że

przyjęcie waluty euro nie będzie miało wpływu na poczucie tożsamości narodowej, a 12%

deklaruje, że ich zdaniem wpływ ten będzie korzystny. Natomiast 15% nie ma sprecyzowanej

opinii na ten temat i odpowiedziało: „trudno powiedzieć".

Analitycy TNS Polska wyjaśnili, że wyniki badania wpływu euro na tożsamość narodową

uzyskane w czerwcu tego roku nie różnią się od tych z poprzedniego pomiaru (z marca

2015 r.). Jednocześnie niemal tyle samo Polaków opowiada się za przyjęciem euro w Polsce,

ilu jest przeciw. Grupa zwolenników wprowadzenia waluty euro przewyższa o 5 punktów

procentowych odsetek sceptyków. 41%. jest zdania, że Polska nigdy nie powinna przyjąć

euro, a przeciwnego zdania jest 46%. "Prawie jedna piąta respondentów (17%.) sądzi, że

przyjęcie nowej waluty powinno nastąpić nie wcześniej niż za 10 lat, 14 % jest zdania, że

powinno to nastąpić za około 6-10 lat, a niewiele mniej – 10%, że w ciągu 5 najbliższych lat.

Natomiast 13% nie ma na ten temat opinii.

51

http://www.parkiet.com/ , (dostęp: 13 kwietnia 2016) 52 http://cbos.pl/SPISKOM.POL/2014/K_151_14.PDF, (dostęp: 23.04.2016 r.)

34

"W porównaniu z wynikami z poprzedniego pomiaru, udział zwolenników nowej waluty nie

uległ zmianie, podobnie jak i w przypadku odsetek przeciwników" - dodano53

.

Największe (sięgające 64%) poparcie dla zastąpienia złotego przez euro

odnotowaliśmy w styczniu 2002 roku, przed akcesją Polski do UE. Już po wejściu do Unii

akceptacja przystąpienia naszego kraju do strefy euro osłabła. W latach 2007–2008 odsetki

zwolenników i przeciwników przyjęcia europejskiej waluty były zbliżone. W pierwszym

kwartale 2009 roku, po przystąpieniu Słowacji do strefy euro i w okresie dyskusji nad

możliwością i zasadnością szybkiego przyjęcia euro przez Polskę, poparcie dla wprowadzenia

wspólnej waluty ponownie zwiększyło się do 52%–53%. W kolejnych latach, kiedy znane już

były problemy finansowe Grecji, a potem innych państw europejskich, akceptacja

wprowadzenia wspólnej waluty w naszym kraju osłabła.

Sprzeciw wobec przystąpienia Polski do strefy euro przeważa we wszystkich

analizowanych grupach społeczno-demograficznych. Relatywnie najwięcej zwolenników

zastąpienia złotego przez euro jest wśród mieszkańców dużych, ponad półmilionowych miast

(36%) oraz osób o wyższym statusie społeczno-ekonomicznym: badanych z wyższym

wykształceniem (29%) oraz ankietowanych o miesięcznych dochodach per capita powyżej

1500 zł (33%).

I 2002 35% 29% 13% 9% 14%

I 2007 19% 25% 26% 20% 10%

XI 2008 19% 28% 21% 24% 8%

I 2009 24% 28% 18% 20% 10%

III 2009 24% 29% 21% 17% 9%

IV 2010 15% 26% 24% 25% 10%

III 2011 11% 21% 26% 31% 5%

I 2012 9% 23% 25% 35% 8%

VII 2012 10% 15% 28% 40% 7%

II 2013 10% 19% 26% 38% 7%

X 2014 9% 15% 27% 41% 8%

Rys. 10. Czy zgodził(a) by się Pan(i) na zastąpienie polskiego złotego wspólnym dla wielu

państw UE pieniądzem euro?

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań COS nr151/201454

53

http://www.parkiet.com/ , (dostęp: 13 kwietnia 2016) 54 http://cbos.pl/SPISKOM.POL/2014/K_151_14.PDF, (dostęp: 23.04.2016 r.)

35

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

45%

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

Zdecydowanie tak

Raczej tak

Raczej nie

Zdecydowanie nie

Trudno powiedzieć

Rys. 11. Opinie Polaków w sprawie przyjęcia euro -

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań COS nr151/2014 55.

4.3. Wyniki przeprowadzonej ankiety

Przystąpienie państwa członkowskiego do unii walutowej jest ogromnym wyzwaniem

politycznym, ekonomicznym i społecznym. Pociąga za sobą szereg zmian, zatem decyzja

o włączeniu waluty narodowej do strefy euro powinna być podjęta z pełną świadomością

zarówno wynikających z tego faktu korzyści jak i czyhających zagrożeń. Poza czynnikami

ekonomicznymi, gospodarczymi i politycznymi warunkującymi przyjęcie euro jest czynnik

społeczny. Na przełomie ostatnich kilkunastu lat opinie Polaków w sprawie przystąpienia

do strefy euro uległy zmianom. Początkowy optymizm i euforia ustąpiły miejsca

sceptycyzmowi i obawom. Coraz większa część społeczeństwa uważa, że z zamiana złotówki

na euro nie należy się spieszyć.

Ankieta została przeprowadzona w celu pozyskania próbki obecnych opinii Polaków

w sprawie przyjęcia euro. Zbadane zostało nastawienie do przedmiotowej sprawy wśród 50

przypadkowych osób. Prawidłowo wypełnione i zakwalifikowane do badań zostały 43

ankiety, 7 osób wypełniło formularze błędnie i wykluczono je z procesu badawczego.

Odpowiedzi na postawione pytania udzieliły 23 kobiety (53,49%) i 20 mężczyzn

(46,51%), w przedziale wiekowym 19-30lat - 4 osoby (9,30%), 31-49 – 18 osób (41,86%),

powyżej 50 lat - 21 osób (48,84%). Respondentami w przeważającej większości byli

mieszkańcy dużych miast - 31 osób (72,09%), mała miejscowość 5 - osób (11,63%), wieś –

7 osób (16,28%).

Jak wynika z rys. 11 respondenci nie w pełni zdają sobie sprawę, że członkostwo

w Unii Europejskiej wiąże się z koniecznością przystąpienia do strefy euro – odpowiedzi na

55 http://cbos.pl/SPISKOM.POL/2014/K_151_14.PDF, (dostęp: 23.04.2016 r.)

36

„Tak” udzieliło 21 respondentów ( 48,84%), „Nie” – 19 – osób (44,19%), „Nie wiem”-

odpowiedziały 3 osoby (6,98%).

Rys. 12. Struktura odpowiedzi na wybrane pytania przeprowadzonego badania ankietowego.

Źródło: opracowanie własne.

W pytaniu nr 2 poruszano kwestię konsekwencji wprowadzenia euro do krajów z poza

unii walutowej – ten fakt został oceniony zdecydowanie negatywnie – 23 respondentów

(53,49%) uważa, że przyjęcie euro będzie miało negatywne przełożenie na życie

społeczeństwa, tylko 8 (18,60%) ankietowanych dostrzega pozytywne aspekty przystąpienia

do strefy euro, a 12 osób (27,91%) nie miało zdania.

W pytaniu podejmującym problem możliwego przerzucania kosztów wprowadzenia

systemów informatycznych koniecznych do obsługi euro na konsumentów poprzez wzrost

cen niektórych towarów – „Tak” odpowiedziały 32 osoby (74,42%), „Nie” – 5 respondentów

(11,63%), a „Nie wiem” – 6 ankietowanych (13,95%).

Kolejna kwestią poddaną analizie w ankiecie była sprawa wzrostu wiarygodności

naszego państwa na arenie międzynarodowej w momencie przystąpienia do unii walutowej –

20 respondentów (46,51%) było zdania, że ten fakt pozytywnie wpłynie na postrzeganie

naszego kraju przez inne państwa, 10 osób (23,26%) nie podzieliło tego założenia, a 13

ankietowanych nie miało zdania w tym obszarze.

Przystąpienie do unii walutowej przyniesie dla naszego kraju korzyść w postaci

napływu inwestycji – z tym stwierdzeniem zgodziło się 21 osób ankietowanych (48,84%),

przeciwnego zdania było 6 respondentów ( 13,95%) , a 16 badanych osób ( 37,21%) nie

miało zdania w tej kwestii.

Ostatnie pytanie zwizualizowane na rys. 12 dotyczyło sfery usług bankowych:

zdecydowana większość 20 ankietowanych (46,51%) wyraziła swoją obawę, że przystąpienie

37

do unii walutowej pociągnie za sobą także dodatkowe koszty w zakresie usług bankowych,

tylko 7 osób nie zgodziło się z tym założeniem(16,28%), a 16 respondentów (37,21%) nie

było zorientowanych w tym temacie.

Udzielone odpowiedzi na pytanie dotyczące korzyści dla gospodarki związane

z przyjęciem euro wskazują, że przedstawiciele badanej grupy nie dostrzegają profitów

płynących z przystąpienia do strefy euro - aż 24 osoby (55,81%) zaznaczyły w ankiecie

odpowiedź „nie mam zdania”, obniżenie oprocentowania kredytów – za korzyść uznało 5

osób (11,63%), stabilne finanse -14 – osób (32,56%), wzrost zatrudnienia – 6 respondentów

(13,95%), a wzrost gospodarczy tylko 10 osób (2,33%).

Wśród badanych respondentów największa ilość osób kojarzy przyjęcie euro

z automatycznym wzrostem cen – 39 osób (90,70%) por. rys. 13.

Rys. 53. Główne zagrożenia dla obywateli wiążące się z euro w opinii badanej grupy

Źródło: opracowanie własne

Istotnie może wystąpić takie zjawisko – polegające na zaokrąglaniu cen lub też próbą

ukrycia w cenach niektórych produktów kosztów poniesionych w związku z koniecznością

przystosowania infrastruktury technicznej, administracyjnej i prawnej do obsługi euro. Należy

jednak pamiętać, że strefa cen objęta będzie szczególnym monitoringiem, by wyeliminować

nieuczciwe praktyki. Drugim w kolejności zagrożeniem według respondentów jest utrata

tożsamości narodowej – 17 osób (39,53%) . Jednak patrząc na inne kraje strefy euro, które

swoją walutę narodowa miały jeszcze głębiej osadzoną w kulturze – jak np. Francja czy

Niemcy nie należy tego nazbyt się obawiać, bowiem stwierdzenie to nie znajduje

odzwierciedlenia w mentalności nawet tych narodów. Następnym zagrożeniem według

respondentów jest wzrost bezrobocia – ten problem dostrzegło 9 ankietowanych (20,93%),

a wzrostu inflacji obawia się 7 osób (16,28%).

38

Rys. 14. Główne korzyści dla gospodarki wiążące się z wprowadzeniem euro w opinii

badanej grupy

Źródło: opracowanie własne

Analiza uzyskanych i zaprezentowanych wyżej danych pozwala sformułować wnioski

końcowe stanowiące odpowiedź na postawione cele badawcze w następującej postaci:

Można postawić hipotezę, że społeczeństwo jest niedoinformowane w kwestii

przyjęcia euro.

Niewiedza skutkuje spotęgowaniem obaw i wizją negatywnych konsekwencji

w związku z przystąpieniem państwa do unii monetarnej.

Największe obawy związane są ze wzrostem cen – są one następujące:

- koszty związane z przystosowaniem funkcjonowania przedsiębiorstw na euro może

odbić się na cenach niektórych towarów – przedsiębiorcy będą się starali odzyskać

chociaż część poniesionych kosztów;

- nastąpi wzrost cen usług oferowanych przez sektor bankowy masowo obciążający

konsumentów, ponieważ obecna rzeczywistość wymusza konieczność coraz szerszego

korzystania z oferty bankowej w związku ze stopniową eliminacją obrotu

gotówkowego;

- ceny towarów wzrosną – a płace pozostaną na tym samym poziomie - wystąpi

perspektywa zubożenia społeczeństwa – okres przejściowy – etap gospodarki

„doganiającej” wysoko rozwinięte państwa Europy zachodniej.

Nastąpi wzrost znaczenia Polski na arenie międzynarodowej – gospodarka działająca

w strefie euro staje się bardziej wiarygodna - co niewątpliwie wpływa korzystnie na

jej rozwój gospodarczy.

Przyjęcie euro wpłynie na utratę tożsamości narodowej – to stwierdzenie wydaje się

być mocno przesadzone - obserwując duże państwa funkcjonujące w strefie euro –nie

zauważamy symptomów zacierania się tożsamości narodowej.

39

Zakończenie

Wejście w życie unii gospodarczo-walutowej ze wspólną walutą stało się jednym

z najważniejszych wydarzeń XX wieku.

Proces integracji ze strefą euro jest wieloaspektowym wyzwaniem o charakterze

makroekonomicznym, legislacyjnym, administracyjno-organizacyjnym i technicznym.

W niniejszej pracy przedstawiono główne uwarunkowania i obszary działań koniecznych

do zrealizowania na ,drodze do „euro”.

Od dnia 01 maja 2004 roku Polska jest członkiem Unii Europejskiej, jako państwo

z derogacją co oznacza, że zobowiązana jest do przyjęcia wspólnej waluty jaka jest euro.

Odpowiedź na pytanie, czy Polska powinna włączyć się do strefy euro, wydaje się być

jednoznaczna. Pozostaje tylko pytanie: kiedy ma to nastąpić?

Uczestnictwo w unii gospodarczo - walutowej przyczyni się do wzmocnienia napływu

kapitału zagranicznego (inwestycje bezpośrednie), obniżenia kosztów transakcyjnych

w gospodarce, podniesienia konkurencyjności polskich firm, eliminacji ryzyka kursowego

w stosunkach z innymi krajami strefy euro - ostatecznie – do większej stabilności

ogólnogospodarczej. Najważniejszą zaletą przyjęcia Polski do unii gospodarczo-walutowej

będzie podniesienie wiarygodności międzynarodowej naszego kraju56

.

Bez względu na ostateczny termin wprowadzania wspólnej waluty, maksymalizacja

korzyści płynących z członkostwa w strefie euro wymaga pełnego wdrożenia

przedstawionych w pracy działań, zarówno z zakresu polityki makroekonomicznych jak

i politycznych. Po wprowadzaniu euro, Polska nieodwracalnie stanie się członkiem

zintegrowanej gospodarczo i politycznie Europy i zyska poczucie bezpieczeństwa.

56 Zob. Katarzyna Kołodziejczyk, Geneza..., str.131

40

Bibliografia

Literatura

Piotr Boguszewski, Konwergencja nominalna i realna a integracja walutowa w

kryzysie, red. naukowa Konstanty A. Wojtaszczyk, „Integracja europejska, Wstęp,

„ Copyright by Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2006

Gronkiewicz-Waltz H., Europejska Unia Gospodarcza i Walutowa, Lexis Nexis,

Warszawa 2009

Katarzyna Kołodziejczyk, Geneza wspólnotowej waluty euro, Wydawnictwo

Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2002

K. Kuziemska, Perspektywy integracji walutowej w Europie, Warszawa 2014,

Marek Nadolski, „Etapy, formy i uwarunkowania integracji europejskiej”, red.

naukowa Konstanty A Wojtaszczyk, „Integracja europejska, Wstęp, „ Copyright

Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2006

Artur Nowak- Far, „Unia Gospodarcza i walutowa w Europie”, tom XII, wyd.1,

Instytut Wydawniczy EuroPrawo, Warszawa 2011, ISBN: 978-83-7627- 56

Artur Nowak-Far, „Unia Europejska jako wspólnota gospodarcza”, (w:) Unia

Europejska jako wspólnota, red. K. Wojtaszczyk, Warszawa 2010,

Marek Rewizorski, „Unia gospodarczo-walutowa, geneza, ewolucja, perspektywy

rozwoju”, Rocznik integracji europejskiej nr 6/2012

A. Rogut, G. Tchorek, „Dyskusja o wspólnej walucie. Korzyści i koszty dla Polski” w:

Europejska Integracja Monetarna od A do Z

Katarzyna Żukrowska, „Europejska integracja gospodarcza”, red. naukowa

Konstanty A. Wojtaszczyk, „Integracja europejska, Wstęp, „ Copyright by

Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2006,

Mechanizmy funkcjonowania strefy euro, red. Pawła Kowalewskiego, Grzegorza

Tchorka, Jarosława Górskiego, Narodowy Bank Polski, Wyd. V, Warszawa 2014

Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w trzecim etapie unii

gospodarczej i walutowej, Warszawa 2014

Akty prawne

Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, Dziennik Urzędowy UE , 26.10.1012

Protokół nr 13 w sprawie kryteriów konwergencji, Dziennik Urzędowy UE

41

Strony internetowe

http://oide.sejm.gov.pl

https://www.ecb.europa.eu/

http://oide.sejm.gov.pl/

https://www.nbp.pl/publikacje

http://europa.eu/pol/pdf/consolidated-treaties_pl.pdf,

https://www.ecb.europa.eu

https://www.msz.gov.pl/pl/polityka_zagraniczna/unia_europejska

http://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=URISERV:xy0026

http://inwestycje.pl/forex_i_waluty/cicha_droga_do_ERM_II,

https://www.bcc.org.pl/uploads/media/2010-11-29_BCC_analiza_plan_euro.doc

http://www.bankier.pl/wiadomosc/Polska-w-strefie-euro,

http://gospodarkanarodowa.sgh.waw.pl/p/gospodarka_narodowa_2013_10_01.pdf,

http://cbos.pl/SPISKOM.POL/2014/K_151_14.PDF,

42

Spis tabel

Tabela 1. Stan wypełnienia przez Polskę kryteriów konwergencji nominalnej ...................... 20

Spis rysunków

Rys. 1. Trzy filary Europejskiego Systemu Walutowego (ESW) ........................................... 10

Rys. 2. Aktualna strefa euro .................................................................................................. 12

Rys. 3. Podział kryteriów konwergencji ................................................................................ 14

Rys. 4. Kryteria konwergencji nominalnej grudzień 2012 ........................... 17

Rys. 5. Kryteria konwergencji nominalnej grudzień 2014 ................................................... 17

Rys. 6. Kryteria konwergencji nominalnej grudzień 2013 .......................... 17

Rys. 7. Kryteria konwergencji nominalnej listopad 2015 .................................................... 21

Rys. 8. Droga do członkostwa w strefie euro. ....................................................................... 27

Rys. 9. Euro –szanse i zagrożenia ......................................................................................... 30

Rys. 10. Czy zgodził(a) by się Pan(i) na zastąpienie polskiego złotego wspólnym dla wielu

państw UE pieniądzem euro? ............................................................................................... 34

Rys. 11. Opinie Polaków w sprawie przyjęcia euro -............................................................ 35

Rys. 12. Struktura odpowiedzi na wybrane pytania przeprowadzonego badania ankietowego.

............................................................................................................................................. 36

Rys. 13. Główne zagrożenia dla obywateli wiążące się z euro w opinii badanej grupy .......... 37

Rys. 14. Główne korzyści dla gospodarki wiążące się z wspprowadzeniem euro w opinii

badanej grupy ....................................................................................................................... 38

43

Aneks

Ankieta

Szanowni Państwo !

Zwracamy się z prośbą o wypełnienie poniższej ankiety, która posłuży nam

do zobrazowania opinii respondentów na temat unii walutowej. Ankieta jest anonimowa,

a jej wyniki wykorzystamy tylko w celach badawczych.

Z góry serdecznie dziękujemy za poświęcony czas.

1. Czy zdaniem Pana/Pani na większości krajów należących do Unii Europejskiej ciąży

obowiązek przyjęcia euro?

Tak

Nie

Nie wiem

2. Jakie zdaniem Pana/Pani będą konsekwencje wprowadzenia euro dla krajów z poza

strefy walutowej?

Pozytywne

Negatywne

Trudno powiedzieć

3. Jakie będą główne korzyści dla gospodarki państw, które przystąpią do unii

walutowej? (proszę zaznaczyć max. 2 najważniejsze pozycje)

Szybki wzrost gospodarczy

Wzrost zatrudnienia

Stabilne finanse publiczne

Korzystne oprocentowanie kredytów konsumenckich

Nie mam zdania

Inne – jakie………………………………………………………………………………

4. Jakie główne zagrożenia dla obywateli mogą wiązać się z wprowadzeniem euro?

(proszę zaznaczyć max. 2 najważniejsze pozycje)

Wzrost cen

Wzrost inflacji

Wzrost bezrobocia

Częściowa utrata tożsamości narodowej związanej z własną walutą

Nie mam zdania

Inne – jakie………………………………………………………………………………

44

5. Czy uważa Pan/Pani, że koszt przystosowania systemów informatycznych

koniecznych do obsługi euro zostaną przerzucone na konsumenta poprzez wzrost cen

niektórych towarów?

Tak

Nie

Nie wiem

6. Czy przyjęcie euro wpłynęłoby na wzrost wiarygodności naszego kraju na arenie

międzynarodowej?

Tak

Nie

Nie wiem

7. Czy wstąpienie do strefy euro przyczyniłoby się do napływu inwestycji do naszego

kraju?

Tak

Nie

Nie wiem

8. Czy Pana/Pani zdaniem wprowadzenie euro spowoduje wzrost kosztów

funkcjonowania banków komercyjnych w zakresie usług bankowych?

Tak

Nie

Nie mam zdania

Metryczka:

9. Płeć respondenta

Kobieta

Mężczyzna

10. Wiek

do 18 lat

19-30

31-49

powyżej 50 lat

45

11. Miejsce zamieszkania

Duże miasto

Mała miejscowość

Wieś

12. Zatrudnienie

Firma prywatna

Firma państwowa

Korporacja międzynarodowa

Działalność rolnicza

13. Wykształcenie

Zasadnicze

Średnie

Wyższe