Wytyczne dla kierowników projektu: uodpornienie wrażliwych ... · EUROPEAN COMMISSION DIRECTORATE-GENERAL CLIMATE ACTION Dokument roboczy Wytyczne dla kierowników projektu: uodpornienie

EUROPEAN COMMISSION DIRECTORATE-GENERAL

CLIMATE ACTION

Dokument roboczy

Wytyczne dla kierowników projektu:

uodpornienie wrażliwych inwestycji na zmianę

klimatu

Spis treści 1. CZĘŚD 1: WPROWADZENIE I KONTEKST .................................................................................................... 5

1.1. Cele i zadania niniejszych wytycznych ..................................................................................... 5

1.2. Możliwośd zastosowania niniejszych wytycznych ................................................................... 6

1.3. Proporcjonalnośd w stosowaniu wytycznych .......................................................................... 7

1.4. Inne instrumenty polityczne i wytyczne UE stosowane w dziedzinie środków trwałych i

infrastruktury....................................................................................................................................... 7

1.5. Rola publicznych instytucji finansowych, banków komercyjnych i firm ubezpieczeniowych 10

1.6. Kontekst zmian klimatycznych .............................................................................................. 11

1.7. Konsekwencje zmian klimatycznych dla środków trwałych i infrastruktury ......................... 13

1.7.1. Przystosowanie systemów zasobów trwałych i infrastruktury oraz ich komponentów 15

1.8. Podejmowanie decyzji w warunkach niepewności ............................................................... 15

2. CZĘŚD 2: WYTYCZNE DLA KIEROWNIKÓW PROJEKTÓW ............................................................................ 21

2.1. Integracja odporności na zmiany klimatu do tradycyjnego cyklu życia środków trwałych ... 21

2.1.1. Zadania i obowiązki zespołu projektowego ................................................................... 23

2.1.2. Etap „strategii” .............................................................................................................. 27

2.1.3. Etapy „planowania” i „projektowania” ......................................................................... 28

2.1.4. Etap „pozyskiwania / budowy”...................................................................................... 31

2.1.5. Etapy „funkcjonowanie” i „likwidacji” ........................................................................... 32

2.2. Przedstawianie działao odporności na klimat inwestorom i ubezpieczycielom ................... 33

2.3. Moduły w procesie odporności na klimat ............................................................................. 33

2.3.1. Moduł 1: Zidentyfikowanie obszarów projektu wrażliwych na klimat .......................... 34

2.3.2. Moduł 2: Ocena narażenia na zagrożenia związane z klimatem ........................................ 39

2.3.3. Moduł 3: Ocena podatności ................................................................................................. 43

2.3.4. Moduł 4: Ocena ryzyka .................................................................................................. 46

2.3.5. Moduł 5: Zidentyfikowanie wariantów przystosowawczych ......................................... 53

2.3.6. Moduł 6: Ocena możliwości adaptacyjnych .................................................................. 60

2.3.7. Moduł 7: Integracja planu działania na rzecz adaptacji z cyklem rozwoju projektu ..... 67

3. ZAŁĄCZNIKI .................................................................................................................................... 69

3.1. Załącznik nr I: Typologia inwestycji / projektów ................................................................... 69

3.2. Załącznik nr II: Studium przypadku przedstawiające zastosowanie Wytycznych do kosztów i

korzyści zapobiegania powodziom w Kopenhadze ........................................................................... 71

3.3. Załącznik nr III: Portale o zasięgu europejskim mapujące narażenie w ujęciu geograficznym

74

3.4. Załącznik nr IV: Lista kontrolna do identyfikacji ryzyka ......................................................... 76

3.5. Załącznik nr V: Przykładowy rejestr ryzyka ............................................................................ 77

3.6. Załącznik nr VI: Przykładowa macierz ryzyka ........................................................................ 79

3.7. Załącznik nr VII: Modelowanie przyszłych trendów klimatycznych przy wykorzystaniu tzw.

globalnych modeli klimatycznych (Global Climate Models – GCM) .................................................. 81

3.8. Załącznik nr VIII: Wybrane przykłady możliwości adaptacyjnych w podziale na kategorie

projektów .......................................................................................................................................... 84

3.9. Załącznik nr IX – zakres możliwości adaptacyjnych ............................................................... 87

3.10. Załącznik nr X: Możliwości adaptacyjne – lista kontrolna ................................................. 89

3.11. Załącznik nr XI: Słowniczek ................................................................................................ 91

3.12. Źródła ................................................................................................................................. 94

Niniejsze wytyczne opierają się na sprawozdaniu koocowym w ramach umowy o świadczenie usług nr

071303/2011/610951/SER/CLIMA.C3 („Wytyczne dla kierowników projektu: uodpornienie na zmianę

klimatu (climate-proofing) inwestycji wrażliwych”), zrealizowanej przez Acclimatise (nazwa handlowa

firmy Climate Risk Management Ltd), Wielka Brytania oraz przez COWI A/S z Danii.

1. CZĘŚĆ 1: WPROWADZENIE I KONTEKST Do przygotowania niniejszych wytycznych korzystano z przydatnych informacji zaczerpniętych od

licznych zainteresowanych podmiotów, które miały możliwośd zgłoszenia uwag do wstępnej wersji

roboczej. Wśród osób przedstawiających uwagi byli między innymi przedstawiciele Europejskiego

Banku Inwestycyjnego, Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju, KPMG, Network Rail, Instytutu

Europejskiej Polityki Ochrony Środowiska oraz KfW. Zarówno przedstawiciele Europejskiego Banku

Inwestycyjnego (EBI), jak i Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju (EBRD), zgodzili się już

przetestowad wytyczne w niektórych projektach pilotażowych.

1.1. Cele i zadania niniejszych wytycznych

Podstawowym celem niniejszych wytycznych jest wesprzed wykonawców projektów dotyczących

infrastruktury i środków trwałych, aby w swoich projektach zadbali o zwiększenie ci odporności (ang.

resilience) na dzisiejszą zmiennośd klimatu i jego zmianę w przyszłości.

Opracowanie niniejszych Wytycznych to jeden z wysiłków podjętych w UE w celu włączenia kwestii

adaptacji do zmiany klimatu do głównego nurtu polityki w odpowiedzi na białą księgę opublikowaną

przez Komisję w 2009 r. dotyczącą adaptacji do zmiany klimatu1. Mają one na celu wspomagad

wykonawców projektów dotyczących infrastruktury i środków trwałych.

Wytyczne mają pomóc wykonawcom projektów zrozumied, co mogą zrobid, by zwiększyd odpornośd

projektów inwestycyjnych na zmiennośd i zmianę klimatu. Przekazują informacje o krokach, jakie

można podjąd, by włączyd kwestię odporności (ang. resilience) na zmianę klimatu do zwykłej oceny

projektu realizowanej przez wykonawców inwestycji w ramach cyklu życia projektu. Mają na celu:

wspomóc zarządzanie dodatkowym ryzykiem wynikającym ze zmiany klimatu,

uzupełnid zwykły proces oceny projektu stosowanej w realizacji projektu, ale

nie zastępowad elementów istniejącego procesu realizacji projektu.

Wytyczne te mają także objaśnid, jak stosowad siedem modułów stanowiących pakiet narzędzi do

zwiększania odporności na zmianę klimatu. Moduły te pomogą:

określid, jak bardzo narażony jest dany projekt na zmiennośd i zmianę klimatu,

ocenid obecne i przyszłe zagrożenia dla powodzenia projektu związane ze zmianą klimatu,

zidentyfikowad oraz ocenid odpowiednie i efektywne kosztowo warianty przystosowania do

zmiany klimatu, aby zwiększyd odpornośd inwestycji, oraz

włączyd środki adaptacyjne (środki zwiększające odpornośd) do cyklu życia projektu.

Zastosowanie niniejszych Wytycznych powinno pomóc zminimalizowad związane ze zmianą klimatu

straty dla ogółu społeczeostwa, inwestycji publicznych, prywatnych oraz publiczno-prywatnych,

dzięki czemu projekty inwestycyjne będą opierad się na solidniejszych podstawach, a gospodarki

paostw będą bardziej odporne na niekorzystny wpływ zmiany klimatu. Wytyczne powinny pomóc

1 Zob. COM(2009) 147 koocowy, pkt 3.2.5

wykonawcom w zwiększeniu powodzenia ich projektów inwestycyjnych i zapewnid trwałośd tych

projektów w długim terminie.

Stosując niniejsze Wytyczne wykonawcy projektów mogą także wykazad podmiotom finansującym te

projekty, że kwestia uodpornienia inwestycji na zmianę klimatu została uwzględniona.

Wreszcie warto wspomnied, że wciąż przybywa doświadczeo w zakresie przystosowania do zmiany

klimatu. Niniejsze Wytyczne należy uznad za pakiet narzędzi o charakterze aktywnym i

dynamicznym, który może byd aktualizowany w przyszłości w oparciu o doświadczenia nabyte

podczas ich stosowania w rzeczywistych projektach.

1.2. Możliwość zastosowania niniejszych wytycznych

Niniejsze wytyczne mogą byd z korzyścią stosowane w każdym projekcie inwestycyjnym2, którego cykl

życia przekracza 20 lat, ponieważ właśnie w takiej perspektywie czasowej wpływ zmiany klimatu

będzie coraz mocniej odczuwalny. W załączniku I przedstawiono typologię rodzajów inwestycji i

projektów, dla których opracowano niniejsze wytyczne.

Wytyczne te mogą byd stosowane w dwóch rodzajach projektów:

„projektach, na które klimat ma wpływ" - projektach w zakresie środków trwałych i

infrastruktury, których powodzenie może byd zagrożone, jeśli pominięta zostanie kwestia

zmiany klimatu,

„projektach mających na celu przystosowanie do zmiany klimatu” - których głównym celem

jest zmniejszenie narażenia na niebezpieczeostwo, jakie niesie zmiana klimatu, takie jak

systemy ochrony przeciwpowodziowej.

Komisja usilnie zachęca do stosowania tych wytycznych, zarówno w przypadku projektów

finansowanych przez UE, jak i innych. Wytyczne te wpisują się w kontekst zmian w polityce Komisji

Europejskiej dotyczącej przystosowania do zmiany klimatu, w której zwiększanie odporności na

zmianę klimatu wprowadzane jest do różnych obszarów polityki i instrumentów finansowania,

mających znaczenie z punktu widzenia środków trwałych i infrastruktury (niektóre przykłady zawiera

pkt 1.4).

Instytucje unijne i krajowe, a także organizacje finansowe mogą rozważyd, czy pragną zalecid

korzystanie z niniejszych wytycznych czy nałożyd wymóg ich wykorzystania w projektach, które

finansują.

Poszczególne paostwa członkowskie dysponują różnymi normami ustawowymi i wykonawczymi

regulującymi opracowywanie projektów. Co więcej, niektóre paostwa członkowskie zaczynają

włączad do swojego ustawodawstwa wymogi dotyczące oceny zagrożeo związanych ze zmianą

2 Rodzaje projektów zaliczad się będą przeważnie do jednej z następujących kategorii: infrastruktura,

energetyka, budownictwo (budynki) i infrastruktura.

klimatu oraz odporności na jego zmianę. Podobnie niektóre organizacje branżowe dokonały

przeglądu swoich wytycznych dotyczących projektowania, aby uwzględnid przyszłą zmianę klimatu3.

Niniejsze wytyczne nie mają na celu zastępowad ani określad standardów opracowywania projektu,

zgodnie z którymi mają pracowad wykonawcy projektów, nie mają też byd substytutem

szczegółowego planowania w ramach projektu. Projekt powinien byd zawsze opracowywany zgodnie

z wymogami krajowymi lub, w stosownych przypadkach, z branżowymi kodeksami postępowania. W

przypadku jednak gdy krajowe wymogi lub kodeksy dotyczące opracowywania projektów nie

zawierają jeszcze wskazówek dotyczących uwzględnienia zmiany klimatu, wytyczne te mogą pomóc

udoskonalid zarządzanie ryzykiem.

1.3. Proporcjonalność w stosowaniu wytycznych

Wytyczne zostały opracowane w taki sposób, by zminimalizowad dodatkowy nakład pracy i kosztów

dla wykonawców projektu. Jak już wspomniano, moduły opracowano tak, by można było je włączyd

do rutynowych analiz wykonywanych w ramach opracowywania projektu (takich jak wstępne

studium wykonalności, decyzje dotyczące miejsca realizacji, oceny oddziaływania na środowisko i

społeczeostwo, itd. zob. pkt 2.1). Zatem produktami zastosowania tych modułów będą zmienione

wersje tych rutynowych analiz, uwzględniające kwestię zmiany klimatu. Szacuje się, że zastosowanie

tych modułów mogłoby przeciętnie zwiększyd koszty tych rutynowych analiz o 1% do 10%.

Ponadto nie zawsze będzie konieczne, by wykonawcy projektów zastosowali wszystkie moduły,

dlatego zawierają one wiele „furtek”, opisanych w części 2 - na przykład po przeprowadzeniu

wstępnego studium wykonalności.

1.4. Inne instrumenty polityczne i wytyczne UE stosowane w

dziedzinie środków trwałych i infrastruktury

Przepisy dotyczące włączania działao dotyczących zmiany klimatu do głównego nurtu polityki i

monitorowania wydatków związanych z klimatem w następnych wieloletnich ramach finansowych

na lata 2014-2020 „Budżet z perspektywy «Europy 2020»”

Działania dotyczące zmiany klimatu, związane z łagodzeniem jej skutków i przystosowaniem się do

nich, zostały już włączone do wielu obszarów unijnej polityki i są realizowane poprzez szereg

instrumentów, a częśd obecnego budżetu UE przeznaczona jest na włączanie problematyki zmiany

klimatu do głównego nurtu polityki. Komisja zamierza zwiększyd udział środków budżecie

przeznaczony na ten cel do co najmniej 20 % dzięki pozyskaniu środków z różnych obszarów polityki.

W tym celu udział środków w budżecie UE na lata 2014-20204 musi zostad znacznie zwiększony, w

tym przez inwestycje w projekty, które nie dotyczą wyłącznie zmiany klimatu, ale mają znaczący

3 Na przykład, brytyjski Instytut Dyplomowanych Inżynierów Budownictwa (Chartered Institute of Building

Services Engineers), CIBSE, zob. http://www.cibse.org/index.cfm?go=page.view&item=1300

4 W dniu 29 czerwca 2011 r. Komisja Europejska przedstawiła swój wniosek w sprawie wieloletniego budżetu na

lata 2014-2020 pt. „Budżet z perspektywy «Europy 2020»”, w którym koncentruje się głównie na priorytetach

finansowania na szczeblu unijnym. Wnioski ustawodawcze dla każdego obszaru ujętego w budżecie zostaną

opublikowane przez Komisję Europejską i będą omawiane przez Radę i Parlament Europejski w latach 2012-

2013. Budżet zostanie wprowadzony w 2014 r.

http://www.cibse.org/index.cfm?go=page.view&item=1300

komponent związany z klimatem. Także proces monitorowania wydatków związanych z klimatem

zostanie włączony do stosowanej dotychczas metodyki pomiaru skuteczności unijnych programów.

Komisja Europejska przyjęła projekt pakietu prawodawczego mającego na celu modernizację

funkcjonowania wielu funduszy objętych wspólnymi ramami strategicznymi i dostosowanie ich do

celów w zakresie zrównoważonego wzrostu nakreślonych w strategii „Europa 2020”5. Pakiet

obecnie jest przedmiotem negocjacji z paostwami członkowskimi i Parlamentem Europejskim i może

podlegad zmianom. Główne elementy związane z przystosowaniem infrastruktury do zmiany klimatu

opisane są poniżej.

„Rozporządzenie ustanawiające wspólne przepisy dotyczące funduszy objętych zakresem

wspólnych ram strategicznych”

Proponowane rozporządzenie6 ustanawia wspólne przepisy o charakterze ogólnym dotyczące

funduszy objętych zakresem wspólnych ram strategicznych, w tym (w odniesieniu do infrastruktury)

Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) oraz Funduszu Spójności.

Główne działania w odniesieniu do Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) oraz

Funduszu Spójności obejmują wspieranie inwestycji zwiększających przystosowanie do zmiany

klimatu. Przystosowanie to obejmuje unikanie zniszczeo w otoczeniu architektonicznym,

zmniejszanie przyszłego ryzyka wystąpienia niedoboru wody oraz inwestowanie w systemy ochrony

przeciwpowodziowej i ochrony obszarów przybrzeżnych.

Instrument „Łącząc Europę”

We wniosku „Budżet z perspektywy „Europy 2020” Komisja postanowiła zaproponowad stworzenie

nowego zintegrowanego instrumentu wspierającego inwestycje w zakresie priorytetowej

infrastruktury UE w dziedzinie transportu, energetyki i telekomunikacji: instrumentu „Łącząc

Europę” ( ang. Connecting Europe Facility, w skrócie „CEF”). Proponowane rozporządzenie

ustanawia przepisy regulujące CEF7, a jednocześnie w dziedzinie transportu, energetyki i

telekomunikacji proponowane są zmienione wytyczne. Proponowane rozporządzenie ma ogólnie na

celu:

promowad inteligentne i trwałe rozwiązania w zakresie w pełni połączonych sieci

transportowych, energetycznych i cyfrowych,

zwiększyd konkurencyjnośd Europy dzięki kluczowym inwestycjom infrastrukturalnym oraz

umozliwid UE realizację jej celów w zakresie zrównoważonego wzrostu, określonych w

5 http://ec.europa.eu/europe2020/index_en.htm, strona odwiedzona ostatnio 11 września 2012 r.

6 COM(2011) 615 koocowy /2, zob.

http://ec.europa.eu/regional_policy/sources/docoffic/official/regulation/pdf/2014/proposals/regulation/gener

al/general_proposal_en.pdf, strona odwiedzona ostatnio 11 września 2012 r.

7 COM(2011) 665/3, zob.

http://ec.europa.eu/transport/infrastructure/connecting/doc/connecting/proposition.pdf strona odwiedzona

ostatnio 11 września 2012 r.

http://ec.europa.eu/europe2020/index_en.htm

http://ec.europa.eu/regional_policy/sources/docoffic/official/regulation/pdf/2014/proposals/regulation/general/general_proposal_en.pdf

http://ec.europa.eu/regional_policy/sources/docoffic/official/regulation/pdf/2014/proposals/regulation/general/general_proposal_en.pdf

http://ec.europa.eu/transport/infrastructure/connecting/doc/connecting/proposition.pdf

strategii „Europa 2020”, oraz unijnych celów „20-20-20” w dziedzinie polityki energetycznej i

polityki przeciwdziałania zmianie klimatu.

Proponowane rozporządzenie ma na celu m.in. włączenie kwestii przystosowania do zmiany klimatu

i zwiększenia odporności na jego zmianę do etapów przygotowania, opracowania i realizacji

inwestycji infrastrukturalnych.

Przewodnik Komisji Europejskiej do analizy kosztów i korzyści projektów inwestycyjnych

Unijne rozporządzenia dotyczące polityki spójności nakładają wymóg przeprowadzenia analizy

kosztów i korzyści (CBA) wszystkich głównych projektów inwestycyjnych ubiegających się o

dofinansowanie z funduszy (strukturalnych oraz spójności).

Przewodnik Komisji Europejskiej do analizy kosztów i korzyści projektów inwestycyjnych (wydany

przez DG REGIO w 2008 r.) zawiera szczegółowe wytyczne dla projektodawców pod kątem

przygotowania pełnej finansowej i ekonomicznej analizy kosztów i korzyści projektów, aby ustalid,

czy kwalifikują się do uzyskania dotacji z UE8.

Przedstawiona w niniejszych wytycznych metodyka analizy kosztów i korzyści (moduł 6) nie ma

zastąpid powyższych wymogów. Moduł 6 ma na celu ustrukturyzowad proces włączania zagrożeo i

niepewności związanych ze zmianą klimatu do oceny wariantów przystosowawczych, pod kątem

wyboru takich wariantów, które maksymalizują korzyści netto w postaci zwiększonej odporności na

obecny i przyszły klimat.

Wytyczne Komisji Europejskiej dotyczące włączania problematyki zmiany klimatu i różnorodności

biologicznej do ocen oddziaływania na środowisko (OOŚ)

W czasie przygotowywania niniejszych wytycznych, jednostka w Dyrekcji Generalnej ds. Środowiska

odpowiedzialna za politykę spójności i ocenę oddziaływania na środowisko kooczy przygotowywad

Wytyczne Komisji Europejskiej dotyczące włączania problematyki zmiany klimatu i różnorodności

biologicznej do ocen oddziaływania na środowisko. Wytyczne mają na celu wesprzed kierowników

projektów finansowanych ze środków publicznych lub środków prywatnych w uwzględnianiu zmiany

klimatu (i różnorodności biologicznej) w swoich OOŚ. Wytyczne mają zastosowanie we wszystkich

krajach członkowskich UE. W wytycznych zaleca się, by problematyka zmiany klimatu była

wprowadzona do procesu oceny projektu na jak najwcześniejszym etapie oraz by zakres tej

problematyki był dostosowany do szczególnego kontekstu danego projektu.

Wytyczne te mogą byd stosowane w połączeniu z wytycznymi OOŚ, które zawierają bardziej

szczegółowe informacje dotyczące uwzględniania zagrożeo wynikających ze zmiany klimatu na

etapie oceny oddziaływania projektu na środowisko.

8 Zob. http://ec.europa.eu/regional_policy/sources/docgener/guides/cost/guide2008_en.pdf, strona

odwiedzona ostatnio 11 września 2012 r.

http://ec.europa.eu/regional_policy/sources/docgener/guides/cost/guide2008_en.pdf

Wytyczne dotyczące ocena ryzyka i zarządzania kryzysowego skierowane do paostw

członkowskich

W 2010 r. Komisja Europejska opublikowała „Dokument roboczy służb Komisji w sprawie wytycznych

dotyczących oceny ryzyka i jego mapowania w ramach zarządzania w przypadku klęsk i katastrof”.

Głównym celem wytycznych jest zapewnid spójnośd różnych metodologii oceny ryzyka i ułatwid ich

przeprowadzanie na szczeblu krajowym w paostwach członkowskich UE. Wytyczne oparte są na

normach ISO i mają na celu zwiększenie przejrzystości i współpracy w działaniach mających na celu

zapobieganie wspólnym zagrożeniom i zarządzanie ryzykiem. Paostwa członkowskie dobrowolnie

zobowiązały się do przeprowadzenia krajowych ocen ryzyka do kooca 2011 r. oraz do dalszego

rozwoju metodologii oceny ryzyka na szczeblu krajowym.

Główne zasady i zalecenia zawarte w wytycznych dotyczących zarządzania w przypadku klęsk i

katastrof mogą byd równie dobrze powielane na szczeblach lokalnym i regionalnym oraz stosowane

przez inne zainteresowane podmioty, takie jak wykonawcy projektu. Wytyczne dotyczące oceny

ryzyka i jego mapowania w ramach zarządzania w przypadku klęsk i katastrof mogą byd stosowane w

połączeniu z niniejszymi wytycznymi dotyczącymi uodpornienia wrażliwych inwestycji na zmianę

klimatu, aby objąd jeszcze inne rodzaje zagrożeo (np. geofizyczne).

Zaleca się także, by w stosownych przypadkach krajowe oceny ryzyka i towarzyszące im mapy ryzyka

były wykorzystywane jako dodatkowe źródło informacji przy stosowaniu niniejszych wytycznych

dotyczących uodpornienia wrażliwych inwestycji na zmianę klimatu.

Inicjatywy podjęte w ramach unijnej polityki zapobiegania klęskom żywiołowym oraz katastrofom i

w dziedzinie zarządzania ryzykiem są blisko związane z inicjatywami w zakresie przystosowania do

zmiany klimatu, co daje możliwośd uzyskania efektu synergii, zwłaszcza w odniesieniu do celów dla

krótkoterminowych działao zapobiegawczych, które obejmują:

Program najlepszych praktyk prowadzący do opracowania unijnych wytycznych w zakresie

minimalnych standardów zapobiegania klęskom żywiołowym oraz katastrofom

spowodowanym przez człowieka (2013), które skupią się na zarządzaniu, planowaniu,

badaniach naukowych i danych dotyczących klęsk żywiołowych i katastrof.

przegląd głównych zagrożeo, jakie stanąd mogą przed UE w przyszłości (publikacja 2012 r.)

oparty o krajową analizę ryzyka wynikającą z oceny ryzyka przez paostwa członkowskie.

Dalsze informacje uzyskad można na stronie internetowej DG ECHO9. -/-

1.5. Rola publicznych instytucji finansowych, banków komercyjnych i

firm ubezpieczeniowych

W Europie, grupa robocza europejskich instytucji finansowych pracująca nad zagadnieniami

przystosowania do zmiany klimatu (ang. European Financing Institutions Working Group on

Adaptation to Climate Change, EUFI WACC), której członkowie obejmują przedstawicieli Komisji

Europejskiej, Europejskiego Banku Inwestycyjnego, EBRD, l'Agence française de développement

9 Zob. http://ec.europa.eu/echo/policies/prevention_preparedness/prevention_en.htm, strona odwiedzona

ostatnio 11 września 2012 r.

http://ec.europa.eu/echo/policies/prevention_preparedness/prevention_en.htm

(AFD), KfW, Nordic Investment Bank (NIB) oraz Rady Europejskiego Banku Rozwoju (CEB), ma na celu

realizowad cele unijne w zakresie finansowania działao adaptacyjnych do zmiany klimatu. Instytucje

finansowe w ramach EUFIWACC już wprowadzają ocenę ryzyka związanego ze zmianą klimatu do

swoich dokumentów określających zasady należytej staranności dotyczące procesów oceny i

monitorowania inwestycji.

Inne międzynarodowe instytucje finansowe, takie jak Międzynarodowa Korporacja Finansowa (ang.

International Finance Corporation, IFC) Azjatycki Bank Rozwoju (AsDB, ang. Asian Development

Bank) czy Afrykaoski Bank Rozwoju (ang. African Development Bank, AfDB) także podejmują

pionierskie działania w celu uwzględnienia problematyki odporności na zmianę klimatu i

przystosowania do jego zmiany.

Niektóre banki komercyjne także dokonują przeglądu swoich procesów należytej staranności pod

kątem zagrożeo związanych ze zmianą kliamtu i przez szereg lat angażowały się w badania dotyczące

przystosowania do zmiany klimatu. Wśród nich są Barclays, HSBC oraz Standard Chartered.

Firmy ubezpieczeniowe już od jakiegoś czasu obserwują tendencję zwiększonych strat

ubezpieczonych, wywołanych zdarzeniami spowodowanymi pogodą. Dlatego to one najaktywniej

domagają się postępów w zakresie przystosowania do zmiany klimatu. Wielu ubezpieczycieli twierdzi,

że zaczęli wprowadzad zarządzanie ryzykiem związanym ze zmianą klimatu do swojej działalności w

zakresie asekuracji, inwestycji i zarządzania środkami trwałymi. Niektórzy z nich twierdzą także, że

podejmowanie działao służących przystosowaniu do zmiany klimatu może prowadzid do

korzystniejszych warunków ubezpieczenia środków trwałych.

Powyższe warunki pokazują, że przed zatwierdzeniem dotacji, pożyczek i inwestycji od wykonawców

projektów coraz częściej wymaga się, by wykonawcy wykazali, że przeprowadzili ocenę ryzyka i

narażenia związanego ze zmianą klimatu, oraz że włączyli do projektów odpowiednie środki

zwiększające odpornośd na zmianę klimatu.

1.6. Kontekst zmian klimatycznych

Zmiany klimatu nasilają się i nie można ich całkowicie powstrzymad. Niezbędne jest podjęcie działao

mających na celu zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych, aby uniknąd najgorszych skutków w

dłuższej perspektywie. Jednak niektóre zmiany wpisują się w sposób nieunikniony w system

klimatyczny. O ile zagrożenia i słabe punkty nie będą odpowiednio zarządzane, zmiany klimatu będą

w coraz większym stopniu wpływad na jakośd projektów i inwestycji dokonywanych w ramach tych

projektów.

Będą w dalszym ciągu postępowad zmiany średnich warunków klimatycznych, zaś ekstremalne

zdarzenia pogodowe będą się nasilad. Zjawiska te będą obejmowad coraz to nowe obszary, które

dotychczas nie zostały uznane za obszary narażone na występowanie tego typu zdarzeo. Mogą

również występowad nagłe, nieodwracalne zmiany, gdy system klimatyczny przekroczy tak zwane

„punkty krytyczne”, powodujące przejście do nowego stanu.

10

Np. topnienie lodu w Morzu Arktycznym w okresie letnim, topnienie pokrywy lodowej na Grenlandii,

zakłócenie atlantyckiej cyrkulacji termohalinowej (THC) i wymieranie lasów deszczowych w Amazonii.

W związku z powyższym, nie możemy opierad się na danych z przeszłości w sprawie przewidywania

przyszłych wydarzeo, a decyzje oparte na historycznych danych klimatycznych mogą nie byd

wiarygodne.

Nawet małe zmiany klimatyczne mogą mied znaczące następstwa. Gorące lato w 2003 roku w całej

Europie było zjawiskiem występującym raz na 500 lat. Doprowadziło do ponad 35 tysięcy zgonów i

miało poważne następstwa gospodarcze w wielu krajach. W 2040 roku, z powodu wzrostu

temperatury, zjawisko to może powtarzad się co 2 lata.

Najgorętsze miesiące wyczerpują źródła zasilania

Podczas upalnego lata 2003 roku, 17 reaktorów jądrowych we Francji pracowało przy zmniejszonej

wydajności lub trzeba było je zamknąd, ponieważ woda z rzeki chłodząca reaktory osiągnęła

maksymalne dopuszczalne temperatury. W rezultacie, EDF (francuski paostwowy dostawca energii

elektrycznej) został zmuszony do zakupu energii elektrycznej na wolnym rynku po cenach

dziesięciokrotnie przekraczających zwykłe ceny w okresie letnim. Przedsiębiorstwo EDR drastycznie

ograniczyło eksport energii, wzrósł import energii ze spółek zależnych za granicą i uzgodniono

przepisy dotyczące limitów zużycia energii elektrycznej przez duże zakłady przemysłowe.

Doprowadziło to do wysokich skoków cen energii elektrycznej ze względu na braki w zaopatrzeniu

(ceny wzrosły nawet o 1300%), jednak EDF nie mogło obciążyd wzrostem cen klientów. Spółka EDF

odnotowała straty na poziomie 300 mln EUR.

Przewidywane zmiany temperatury i opadów w całym regionie UE w nadchodzących latach

przedstawiono na rys. 1 i rys. 2. Kluczowe punkty można streścid w następujący sposób:

Wzrost temperatury w okresie zimowym ma byd wyższy w północno-wschodniej Europie (o

+2.5-3.0oC w roku 2050) niż w Europie południowo-zachodniej.

W okresie zimowym temperatury mogą wzrosnąd w południowej Europie o 2.5 oC w roku

2050. Biorąc pod uwagę, że powyższe kraje już obecnie doświadczają najgorętszych letnich

temperatur w regionie, wzrost temperatury będzie miał niekorzystny wpływ na większośd

sektorów przemysłu, na środowisko i społeczeostwo.

Średnia suma opadów zimą wzrośnie na przeważającym obszarze Europy. Niektóre kraje w

Europie Północnej mogą odnotowad wzrost opadów o ponad 25% w latach 50. XXI wieku.

Jednak niektóre kraje Europy Południowej są bardziej narażone na obniżenie sum opadów, co

będzie miało bezpośrednie konsekwencje dla użytkowników wody.

Szacuje się, że ogółem średnia suma opadów w okresie letnim zmaleje na przeważającym

obszarze Europy Południowej, a w niektórych krajach suma opadów może spaśd nawet o 50%

w latach 50. XXI wieku. W połączeniu z wysokimi temperaturami w okresie letnim może to

prowadzid do wzrostu ryzyka wystąpienia niedoboru wody, wpływając szczególnie na sektory

gospodarki o wysokim stopniu zużycia wody.

Rys. 1: Średnia zmiana temperatur (°C lub K) w okresie zimowym (z lewej) i w okresie letnim (z

prawej) w latach 2021-2050 w porównaniu do okresu 1961-1990 (scenariusz A1B dotyczący emisji).

*europejska platforma przystosowania się do zmiany klimatu]

Rys. 2: Średnie roczne zmiany sum opadów (%) w okresie zimowym (z lewej) i letnim (z prawej) w

latach 50. XXI wieku w porównaniu do okresu 1961-1990, (średnia ogółem, scenariusz A1B

dotyczący emisji) *Climate Wizard+12.

1.7. Konsekwencje zmian klimatycznych dla środków trwałych i

infrastruktury

Wartości progowe opracowao, które są wbudowane w konstrukcję projektu, mogą byd częściej naruszane w ramach przyszłych zmieniających się warunków klimatycznych. Zmieniające się warunki klimatyczne mogą doprowadzid do błędnych wartości progowych uznawanych w przeszłości za wyjątkowe, ale możliwe do zaakceptowania, uznając je za zwyczajne (tj. normalne) i nieakceptowalne.

11

http://climate-adapt.eea.europa.eu/map-viewer

12 Ochrona Przyrody: dane portalu dot. Climate Wizard (http://www.climatewizard.org/)

http://climate-adapt.eea.europa.eu/map-viewer

http://www.climatewizard.org/

Byd może projekty będą musiały funkcjonowad w ramach zaostrzonych marginesów pomiędzy „normalnym” funkcjonowaniem a krytycznymi wartościami progowymi. Może mied to przełożenie na zmniejszoną wydajnośd sprzętu i zapewniad mniejszy margines błędu w przypadku podjęcia drastycznych środków zarządzania, takich jak ograniczenie funkcjonowania czy wydajności itp., czym należy się zająd. Zmiany klimatyczne będą miały również wpływ na systemy ekologiczne i społeczne związane ze

środkami trwałymi i wzajemnymi relacji w ramach tych systemów. Na przykład zmniejszenie opadów

deszczu może wpłynąd na dostępnośd i jakośd zasobów wodnych, od których zależne są zasoby trwałe

przemysłu. Jednocześnie rolnicy mogą musied nawadniad uprawy wskutek wzrostu temperatur i

spadku opadów. Zmiany takie mogą prowadzid do zaostrzenia konkurencji i w konsekwencji prowadzi

do konfliktów. Podkreśla to znaczenie zintegrowanego myślenia ponadsektorowego na temat ryzyka

związanego ze zmianami klimatycznymi i odporności na skutki zmian klimatu13.

Pozostawione poza kontrolą, zmiany klimatyczne:

będą wpływad w coraz większym stopniu na wydajnośd operacyjną, finansową, ekologiczną i

społeczną zarówno dużych środków trwałych, jak i infrastruktury,

będą współoddziaływad z wieloma czynnikami ryzyka związanymi z projektami.

Może z powyższego wynikad np. zmniejszona dostępnośd zasobów wodnych, wydajnośd operacyjna

sprzętu może byd zmniejszona z powodu wysokich temperatur, zaś podnoszenie się poziomu morza

może zwiększad ryzyko powodzi i erozji w odniesieniu do zasobów przybrzeżnych. W wyniku nasilenia

się skutków zmian klimatycznych, będziemy mied do czynienia na niektórych obszarach z

konsekwencjami makroekonomicznymi, ewentualnymi zmianami demograficznymi i zmianami

struktury użytkowania gruntów. To z kolei może mied przełożenie na zapotrzebowanie na zasoby

fizyczne i infrastrukturę na tych obszarach.

W ostatecznym rozrachunku, poprzez wpływ na działalnośd operacyjną, ekologiczną środowiska i

społeczeostwa, oraz na warunki rynkowe, zmiana klimatu może spowodowad:

obniżenie wartości środków trwałych oraz skrócenie cyklu życia,

wzrost kosztów utrzymania i koniecznośd dodatkowych nakładów inwestycyjnych,

utrata przychodów,

zwiększone ryzyko szkód wyrządzonych środowisku naturalnemu i sporów sądowych,

narażenie dobrego imienia,

zmiany zapotrzebowania rynku na towary i usługi, oraz

zwiększone koszty ubezpieczenia lub brak dostępności ubezpieczeo.

13

Podejście, takie jak zintegrowane zarządzanie zasobami wodny (*ang. Integrated Water Resources

Management (IWRM)+ tj. proces, który promuje skoordynowany rozwój i zintegrowane zarządzanie zasobami

wodnymi, lądowymi i pokrewnymi) może przyczynid się do promowania zintegrowanego podejścia. (Zob.

http://www.gwp.org/The-Challenge/What-is-IWRM/ oraz http://www.un.org/waterforlifedecade/iwrm.shtml)

http://www.gwp.org/The-Challenge/What-is-IWRM/

http://www.un.org/waterforlifedecade/iwrm.shtml

1.7.1. Przystosowanie systemów zasobów trwałych i infrastruktury oraz ich

komponentów

Mając do czynienia z przystosowaniem zasobów trwałych i infrastruktury, istnieje szereg zagadnieo

związanych z całym systemem i jego poszczególnymi elementami, które należy wziąd pod uwagę:

Niektóre projekty wymagają podejścia systemowego14 do planowania i projektowania

przystosowawczego. To może przynieśd znaczące oszczędności dzięki kompatybilności,

spójności, redukcji i odporności. Na przykład sied kolejowa jest „systemem systemów”.

Projektując elementy łączące poszczególne systemy, poczyniono oszczędności, a więc należy

uwzględnid elementy łączące przy podejmowaniu decyzji o przystosowaniu. Np. w przypadku

transportu kolejowego tor został zaprojektowany i przystosowany do nasypu, szyny

dopasowano do kół pojazdu, nasyp ziemny przystosowano do podparcia torów i słupów

trakcyjnych, koła i zawieszenie pociągu zaprojektowano, aby pasowały do wymogów torów

itp.

W niektórych rodzajach projektów infrastrukturalnych (np. dotyczących transportu), nowe

projekty budowy często muszą byd przystosowane do już istniejących zasobów. Przy wyborze

środków dostosowawczych dla nowego projektu budowy, ważne jest, aby zastanowid się, jak

te środki mogą wpłynąd na cały system i na jego podatnośd na zmiany klimatu.

Poszczególne elementy składowe zasobów lub projektu infrastruktury mogą mied różne cykle

użytkowania, przy czym niektóre elementy są odnawiane stosunkowo często (np. co 5-10 lat

odnawia się nawierzchnie dróg), inne z kolei mają kilkudziesięcioletni cykl użytkowania (np.

mosty). Decyzje dotyczące przystosowania będą musiały uwzględniad te różnice. W

przypadku elementów składowych projektów o krótkim cyklu życia, nie trzeba uwzględniad

zmian klimatu, ale staje się to ważne w przypadku projektów o długim cyklu użyteczności.

1.8. Podejmowanie decyzji w warunkach niepewności

Kluczowym celem przy opracowywaniu oceny ryzyka i odporności na zmianę klimatu jest określenie

stopnia podatności projektu na zagrożenia związane ze zmianami klimatu, ustalenie stopnia

narażenia na obecnie występujące i przyszłe zagrożenia w danym miejscu (miejscach), oraz określenie

najważniejszych czynników ryzyka. Takie informacje pomagają ustalid możliwości podjęcia działao

odpornych na aktualne zmiany klimatu, a także zmiany klimatu, które mogą wystąpid w przyszłości.

Głównym celem oceny podatności na zmiany klimatu i oceny ryzyka jest poinformowanie o

planowaniu przystosowawczym. Tradycyjnie było to możliwe do osiągnięcia poprzez zastosowanie

metod zstępujących (top-down) lub metod scenariuszowych, które koncentrują się na zgromadzeniu

danych klimatycznych w skali lokalnej na podstawie modeli ogólnej cyrkulacji (GCM). Uzyskane w ten

sposób scenariusze na lokalną skalę wprowadzane są do modeli oddziaływania lub odwzorowane dla

14

„Myślenie systemowe” to proces polegający na zrozumieniu, jak poszczególne części systemu wywierają na

siebie wzajemnie wpływ oraz na całośd systemu. Opiera się na przekonaniu, że elementy systemu można

najlepiej zrozumied obserwując ich wzajemne relacje wewnątrz systemu oraz relacje z innymi systemami, a nie

obserwując ten system w izolacji.

danej lokalizacji i opcji projektu (lub istniejących zasobów) w celu ustalenia podatności na zmiany

klimatu.

Mimo że modele klimatyczne są ciągle ulepszane, nie są one jeszcze wystarczająco dobre, aby były w

stanie przewidzied przyszłe warunki klimatyczne w stopniu umożliwiającym podjęcie precyzyjnych

decyzji przystosowawczych. Wątpliwości wynikające ze zmienności klimatu, społeczeostwa

przyszłości, skali przyszłych emisji gazów cieplarnianych, wiedzy naukowej na temat składników

systemu klimatycznego i wewnętrznych wzajemnych oddziaływao, prowadzą do niepewnych prognoz

klimatycznych. Efekty zastosowania różnych modeli klimatycznych mogą prezentowad sprzeczne

wyniki dotyczące zarówno stopnia, jak i przesłanek na temat zmiennych dotyczących klimatu,

przekazując użytkownikom szeroki wachlarz możliwych w przyszłości scenariuszy dotyczących

klimatu.

Zmniejszenie prognoz klimatycznych do poziomu wyższej rozdzielczości:

nie powinno byd postrzegane jako zwiększenia zaufania do danych,

może byd błędnie interpretowane jako zapewnienie dokładniejszych danych.

Potrzebę danych klimatycznych o wysokiej rozdzielczości niezbędnych dla długoterminowego

planowania można podważyd w przypadkach, gdy zmiennośd klimatu ma już obecnie negatywny

wpływ na systemy społeczne i środowisko15. W tego typu przypadkach zarządzanie już istniejącymi

obciążeniami jest traktowane priorytetowo, przy jednoczesnych próbach zachowania elastyczności w

celu zaradzenia potencjalnemu wpływowi przyszłych zmian klimatycznych.

Podejście „zstępujące” opisane powyżej ma przełożenie na cały szereg wątpliwości (zob. rys. 3), co

może prowadzid do powstania zbyt dużej liczby możliwych opcji adaptacyjnych, które mogą się

przydad, lub nie w dłuższej perspektywie. Nawet umożliwiając wprowadzanie na bieżąco zmian do

modelowania klimatu nie wyeliminujemy wszelkich wątpliwości w ocenie potencjalnych przyszłych

skutków zmian klimatu.

Rys. 3: Szereg wątpliwości. *Źródło: Wilby i Dessai (2010 r.)+.

15

Zob. Wilby i Dessai (2010 r.)

W związku z powyższym, jest prawdopodobne, że nie wszystkie statystyki dotyczące klimatu mające

znaczenie dla projektowania, planowania i funkcjonowania środków trwałych i infrastruktury będą

dostępne na podstawie efektów zastosowania modeli klimatycznych. Wyniki zazwyczaj

przedstawiane są jako długoterminowe średnie dane, np. zmiany średniej miesięcznej temperatury

lub sumy opadów. Jednak decyzje dotyczące integralności i bezpieczeostwa środków trwałych mogą

opierad się na krótkoterminowych statystykach lub wartościach ekstremalnych, takich jak np.

maksymalna oczekiwana prędkośd wiatru w czasie 10 minut, lub opad deszcze występujący raz na 10

lat. W takich przypadkach, projektanci lub inżynierowie powinni określid wartości progowe związane

z klimatem dla danego projektu (patrz rysunek 4) i ocenid, czy obecne trendy klimatyczne nie

zagrażają zbyt częstym przekraczaniem tych wartości. Modele klimatyczne mogą byd następnie

wykorzystane do przyszłych rozsądnych założeo lub danych szacunkowych, zarówno w górnych, jak i

dolnych granicach.

Rysunek 4: Zależnośd pomiędzy zakresem radzenia sobie ze stresem, progiem krytycznym,

podatnością na zmiany, a kryterium powodzenia projektu związanym z klimatem. *Źródło: Willows

i Connell (2003 r.)].

Głównym celem w obliczu niepewności jest zatem zdefiniowanie i wdrożenie zmian w projekcie (opcji

przystosowawczych), które zapewniają zarówno korzyści w obecnej sytuacji klimatycznej, jak i w

przypadku odporności na szereg potencjalnych przyszłych zmian klimatycznych.

W świetle niemożliwej do zredukowania wątpliwości dotyczącej przyszłych zmian klimatycznych,

należy skupid się na identyfikacji i wdrażaniu działao przystosowawczych, które dobrze działają w

obecnych warunkach, jak i w przypadku ewentualnych przyszłych zmian warunków klimatycznych.

Będzie to miało wpływ na poprawę „zdolności przystosowawczej" projektu rozwojowego, który jest

fundamentem odporności na zmiany klimatu. Tak więc, jako alternatywa wobec strategii zstępującej

określonej powyżej, proponujemy „podejście oddolne”16. Metoda ta została zaproponowana w

odniesieniu do projektów inwestycyjnych w Unii Europejskiej.

Metoda ta koncentruje się początkowo na znalezieniu możliwości przystosowawczych, które

zmniejszają podatnośd na zmienności klimatu mającej miejsce w przeszłości i w teraźniejszości (a

także na „presjach niezwiązanych z klimatem”). Zaczyna się od oceny podatności na obserwowaną

zmiennośd i zmiany klimatu. Identyfikowane są następnie wiarygodne środki przystosowawcze, które

powodowałyby zmniejszenie podatności na zmiany w kontekście obecnych warunków klimatycznych,

16

Zob. Wilby i Dessai, (2010 r.)

a jednocześnie byłyby dopuszczalne w innych warunkach (np. pod względem technicznym,

finansowym, ekonomicznym, społecznym, środowiskowym). Jeśli cykl życia projektu obejmuje kilka

dekad, to modele klimatyczne mogą byd wykorzystane do ustalenia górnych i dolnych granic dla

zbadania podatności na zmiany klimatu i możliwości wdrożenia środków przystosowawczych.

Celem jest zidentyfikowanie możliwości przystosowawczych, które się sprawdzają (ale niekoniecznie

są optymalne) w szerokim zakresie warunków doświadczanych obecnie i potencjalnie w przyszłości.

Podejście to zakłada przesunięcie akcentu: z identyfikacji optymalnych działao na znalezienie działao

wiarygodnych. To podejście omówione jest w module 6 Wytycznych.

W niektórych przypadkach, zamiast wprowadzenia niewielkich modyfikacji do już istniejących planów

i wzorów, ten sposób myślenia może doprowadzid do zidentyfikowania zupełnie nowych możliwości

określonych w odpowiedzi na cele rozwoju lub do ponownego przemyślenia celów.

Kolejną ważną zasadą w procesie podejmowania decyzji w obliczu niepewności jest stosowanie

„zarządzania przystosowawczego” czyli elastyczne zarządzanie środkami trwałymi, które mogą byd

rozwijane lub przystosowywane do zmieniających się na bieżąco okoliczności (patrz badania nad

estuarium Tamizy poniżej).

Wytyczne te zostały opracowane, aby pomóc kierownikom ds. odporności na zmianę klimatu

zastosowad to podejście, a tym samym pomóc im zidentyfikowad i zrealizowad działania

przystosowawcze, które są odporne na zagrożenia związane ze zmianami klimatycznymi.

Szczegółowe modelowanie numeryczne nie zawsze może byd możliwe do zastosowania ze względów

praktycznych, takich jak ograniczenia w czasie, ograniczenia kosztowe i ograniczenia techniczne. W

niektórych przypadkach może to byd niekonieczne, jeżeli środek przystosowawczy przynosi korzyści

niezależnie od przyszłych zmian klimatu, np. działania mające na celu oszczędzanie wody.

Elastyczne przystosowanie: Plan dotyczący estuarium Tamizy 2100 (TE2100), Zjednoczone

Królestwo

Strategie przystosowawcze powinny byd elastyczne i otwarte, zwłaszcza w odniesieniu do środków

trwałych o długim cyklu żywotności. Powinny byd podejmowane regularne działania monitorujące

środowisko i poddające ocenie wyniki zastosowanych środków. Elastyczne podejście pozwala na

wybór spośród różnych wariantów (ścieżek adaptacyjnych) odpowiedniej ścieżki, w zależności od

wyników monitorowanej wydajności, od danych naukowych dotyczących klimatu i nastawienia do

ryzyka.

Plan TE2100 jest przykładem zastosowania analizy wartośd opcji typu quasi (quasi option value) w

celu wspierania procesu podejmowanie decyzji w obliczu niepewności. Plan zapewnia elastyczne

podejście do przystosowania do zagrożenia powodziowego w estuarium Tamizy (w tym Londynie) do

roku 2100. Opcje przeciwpowodziowe są zależne od zmian kluczowych elementów ryzyka

powodziowego (np. wzrostu poziomu morza, przypływów i powodzi rzecznych). Ponieważ istnieją

duże wątpliwości związane z kluczowymi elementami w zakresie przyszłych zmian, Plan zakłada trzy

fazy podzielone na krótkie okresy średnio-i długoterminowe:

1. Okres krótkoterminowy (2010-2034): Utrzymanie i poprawa istniejących zabezpieczeo i

zabezpieczenie miejsca dla przyszłego zarządzania powodziowego,

2. W średnim okresie (2035-2070): Odnowienie / wymiana istniejącej ochrony przed pływami,

3. Okres długoterminowy (> 2070): dalsze utrzymanie istniejącego systemu lub budowa nowej

ochronny przeciwpowodziowej.

Elastycznośd tego planu jest zapewniana przez:

Zezwolenie na dokonywanie interwencji, które zostaną przedstawione w czasie,

Włączenie alternatywnych rozwiązao,

Projekt konstrukcji, który umożliwia wprowadzanie modyfikacji,

Zabezpieczenie terenu dla nowych umocnieo.

W ramach planu będzie monitorowane dziesięd czynników zmian. Jeśli szybka zostanie wykryta

zmiana (na przykład wzrost poziomu morza), plan zostanie dostosowany i przystosowany do

wdrożenia nowej ścieżki przystosowawczej.

2. CZĘŚĆ 2: WYTYCZNE DLA KIEROWNIKÓW PROJEKTÓW

Niniejsza częśd dokumentu:

opisuje kiedy i jak kierownicy ds. odporności na zmianę klimatu stosują siedem modułów,

które tworzą zestaw narzędzi w zakresie odporności na zmiany klimatu,

dostarcza wskazówek na temat roli i odpowiedzialności kierownika projektu (PM), kierownika

odporności na zmianę klimatu („kierownik CR”) i specjalistów zaangażowanych w rozwój

projektu (np. inżynierów, specjalistów ds. ochrony środowiska i spraw społecznych,

ekonomistów).

udostępnia dodatkowe narzędzia i odniesienia dla specjalistów do zastosowania lub

skonsultowania.

Zasadniczo wiele z opisanych poniżej narzędzi i postaw można zastosowad w przypadku wykonawców

projektu w celu zrozumienia innych rodzajów ryzyka i skutecznego zarządzania nimi (np. ryzykiem

geofizycznym, przemysłowym i technologicznym17).

2.1. Integracja odporności na zmiany klimatu do tradycyjnego cyklu

życia środków trwałych

Siedem modułów składających się na zestaw narzędzi dotyczących odporności na zmiany klimatyczne

przedstawiono w Tabeli 1. Moduły zapewniają wspólną metodologię, która może mied zastosowanie

na kilku etapach w rozwoju projektu. Moduły od 1 do 4 mają zarówno „ogólną”, jak i „szczegółową”

wersję. Wersje bardziej ogólne są to szybkie badania przesiewowe wykonywane w początkowej fazie

cyklu rozwoju projektu. Z kolei szczegółowe wersje mają zastosowanie na późniejszym etapie, w

zależności od potrzeb, gdy dostępnych jest więcej informacji na temat projektu jako podstawy do

analizy.

Tabela 1: Siedem modułów w zestawie narzędzi dotyczących odporności na zmiany klimatyczne

Moduł nr Nazwa modułu Wersja ogólna i

szczegółowa?

1 Analiza wrażliwości (SA) TAK

2 Ocena narażenia (EE) TAK

3 Analiza podatności na zmiany (włączenie wyników modułów nr

1 i 2) (VA) TAK

4 Ocena ryzyka (RA) TAK

5 Identyfikacja możliwości przystosowawczych (IAO) NIE

17

Mimo, że wytyczne te koncentrują się na zagrożeniach związanych ze zmianami klimatu, wykonawcy również

muszą również oszacowad i zarządzad innymi rodzajami ryzyka: naturalnym i stworzonym przez człowieka, jak

również zagrożeniami istotnymi ze względu na realizację projektu, np. ryzykiem geofizycznym, ryzykiem

wypadków (w tym zagrożeniami przemysłowymi / technologicznymi) i ich potencjalnych interakcjami z

zagrożeniami klimatycznymi.

6 Ocena możliwości przystosowawczych (AAO) NIE18

7 Włączenie planu działao przystosowawczych do projektu

(IAAP) NIE

Rysunek 5 pokazuje, jak analizy odporności na zmiany klimatu (zielone pola) może zostad włączona

do rutynowych analiz wykonywanych przez wykonawców projektów (pola niebieskie). W tabelach od

nr 3 do nr 6 poniżej przedstawiono moduły analizy odporności na zmiany klimatu, których powinno

się używad na każdym etapie cyklu życia środków trwałych, aby wyjaśnid cel wykorzystania każdego z

modułów w danym kontekście. Niektóre z tych analiz zostaną przedstawione inwestorom projektów,

z których niektórzy odgrywają coraz bardziej aktywną rolę w zakresie odporności na zmiany klimatu

(w celu dalszych szczegółów, patrz punkty 1.5 i 2.2). Studium przypadku ukazujące zastosowanie

modułów przedstawiono w załączniku II.

Rysunek 5: Włączenie analiz odporności na zmiany klimatyczne do konwencjonalnego procesu

dotyczącego cyklu żywotności środków trwałych. Etapy cyklu życia środków trwałych przedstawione

są w czerwonych polach, zaś główne cele wykonawcy na każdym etapie projektu są wyszczególnione

kolorem szarym. Niebieskie pola wskazują na procesy i na analizy rutynowo podejmowane na

każdym etapie projektu, zaś pola zielone pokazują zalecany rodzaj analizy odporności na zmiany

klimatyczne, w tabelach od nr 3 do nr 6.

18

Brak wyraźnego rozróżnienia w wytycznych zawartych w module 6 pomiędzy oceną „wysoką” a

„szczegółową”. Jednak ocena „wysoka” odpowiada analizie kosztów i korzyści (CBA) podejmowanej w ramach

wstępne studium wykonalności, zaś ocena „szczegółowa” to pełne studium wykonalności. Wstępne studium

wykonalności zawiera skróty, takie jak wykorzystanie standardowych cen jednostkowych dla oceny (finansowej

i ekonomicznej) kosztów i korzyści.

Klucz

1. SA Analiza wrażliwości

2. EE Ocena narażenia

3. VA Analiza podatności na zmiany

4. RA Ocena ryzyka

5. IAO Identyfikacja możliwości przystosowawczych

6. AAO Ocena możliwości przystosowawczych

7. IAAP Włączenie planu działao przystosowawczych do projektu

2.1.1. Zadania i obowiązki zespołu projektowego

Zaleca się, aby stosowanie zestawu narzędzi dotyczących odporności na zmiany klimatyczne było

nadzorowane przez kierownika ds. odporności na zmianę klimatu („kierownik CR”). Kierownik CR

powinien byd powołany przez kierownika projektu odpowiedzialnego za ogólne wykonanie projektu

spośród członków zespołu wykonującego projekt.

Moduły w ramach zestawu narzędzi będą stosowane przez ekspertów technicznych, z których

większośd (lub wszyscy) będą lub już są zaangażowani w przeprowadzanie analiz wspierających

wykonanie projektu. Mogą to byd eksperci wewnętrzni lub zewnętrzni, i mogą to byd np. analitycy

rynku, inżynierowie, ekonomiści, specjaliści ds. oceny oddziaływania na środowisko i na

społeczeostwo i specjalistów ds. przystosowania do zmian klimatu. Zestaw narzędzi celowo został

zaprojektowany w celu uzupełnienia i wdrożenia w ramach analiz, które ci eksperci będą rutynowo

wykonywad w ramach realizacji projektu. Ma to na celu zminimalizowanie dodatkowych obciążeo

nakładanych w ramach wykonania projektu, zapewniając jednocześnie, aby główny cele –

podniesienie odporności na zmiany klimatu – został osiągnięty.

Zadania i obowiązki są opisane w Tabeli 2.

Oczywistym jest, że w ramach każdego projektu podział obowiązków może zostad przydzielony w

inny sposób, w zależności do tego, co ma największe znaczenie dla zespołu projektowego. Ponadto,

w przypadkach, w których tylko niektóre z modułów są używane (zgodnie z dalszymi wskazówkami

poniżej), jedynie stosowne obowiązki muszą zostad wypełnione.

Tabela 2: Zadania i obowiązki zespołu projektowego

Ogólny wykonawca projektu Kierownik ds. odporności na zmianę klimatu Specjaliści zaangażowani w wykonanie projektu (inżynierowie, specjaliści ds. oceny oddziaływania na środowisko i na społeczeostwo, ekonomiści)

Podejmuje decyzję o zastosowaniu zestawu narzędzi

dotyczących odporności na zmiany klimatyczne jako

częśd cyklu realizacji projektu (czy to z powodu obaw

o zagrożenia związane ze zmianami klimatu i

podatnością na nie, czy też w odniesieniu do punktu

1.2 w sprawie stosowania wytycznych)

Przydziela zasoby potzebne do przeprowadzenia

analizy odporności na zmiany klimatyczne

Powołuje kierownika ds. odporności na zmianę

klimatu w celu zarządzania zastosowaniem zestawu

narzędzi

Nadzoruje zastosowanie zestawu narzędzi przez

specjalistów zaangażowanych w wykonanie

projektu

Narzuca wymóg zastosowania zestawu narzędzi w

odniesieniu do stosownej umowy o zakresie usług i

dostaw lub Specyfikacji Istotnych Warunków

Zamówienia)

Gwarantuje stosowanie modułów zestawu narzędzi

przez specjalistów, jak przedstawiono na Rys. 5 i

wyszczególniono w tabelach od 3 do 6

Decyduje, w ramach dyskusji ze specjalistami, czy

przejśd do następnego modułu, zgodnie z tabelami

od nr 3 do tabeli 6:

na przykład w Tabeli 4, zwraca uwagę, że

moduły od 1 do 6 są istotne przy

podejmowaniu studium wykonalności, ale

kierownik CR i specjaliści mogą podjąd

decyzję, że nie stwierdzono istotnych

zagrożeo ani podatności na zmiany

klimatu w modułach od 1 do 4, a więc nie

ma potrzeby, aby identyfikowad i oceniad

środki przystosowawcze (moduły 5 i 6)

Zastosuj moduły z zestawu narzędzi jako częśd

rutynowych analiz, jak pokazano w tabelach od

3 do 6

Przedyskutuj z kierownikiem CR, czy iśd dalej i

zastosowad następny moduł zgodnie z opisem

w tabelach od nr 3 do tabeli nr 6.

Ogólny wykonawca projektu Kierownik ds. odporności na zmianę klimatu Specjaliści zaangażowani w wykonanie projektu (inżynierowie, specjaliści ds. oceny oddziaływania na środowisko i na społeczeostwo, ekonomiści)

Recenzuje zalecenia kierownika CR w sprawie

znaczenia zagrożeo związanych ze zmianami klimatu i

podatnością na nie, na koniec etapów „Strategia” i

„Plan” (patrz tabela 3 i tabela 4) i decyduje, czy

potrzebna jest dalsza analiza

Recenzuje zalecenia kierownika CR w sprawie

odporności na zmiany klimatu i wdrożenia

ewentualnych działao i podejmuje ostateczną

decyzję w tej sprawie

Przygotowuje plan finansowy na działania

zwiększające odpornośd klimatu

Gwarantuje wdrożenie środków

Gwarantuje, że wyniki wcześniejszych analiz

odporności na zmiany klimatyczne są wprowadzane

do późniejszych analiz (jak w przypadku ostatniej

kolumny, tabele od nr do nr 6) w zakresie spójności,

tak, aby można było zrozumied wiązania krzyżowe i

uniknąd dublowania wysiłków

Recenzuje i zapewnia gwarancję jakości (QA) analiz

odporności na zmiany klimatyczne, szczególnie w

odniesieniu do konsekwentnego stosowania danych

dotyczących obecnych i przyszłych zagrożeo

klimatycznych (Moduł 2)

Identyfikuje synergie i potencjalne konflikty między

działaniami zwiększającymi odpornośd na zmiany

klimatyczne wynikające z różnych analiz

Ocenia wyniki wcześniejszych analiz odporności

na zmiany klimatu (podobnie jak w ostatniej

kolumnie, w tabelach 4-6) i rozważa, czy

posiadają one wystarczający zakres techniczny i

jakości, aby zaspokoid potrzeby bieżącej analizy

Przekazuje opinię kierownikowi ds. odporności

na zmianę klimatu wyniki analiz odporności na

zmiany klimatyczne

Zapewnia, że ich analizy powstają przy

wykorzystaniu danych na temat aktualnych i

przyszłych zagrożeo klimatycznych

konsekwentnie z innych analizami (patrz Moduł

2)

Na koniec etapu „Strategii” lub „Planu” (patrz tabela

3 i 4) może zalecid kierownikowi projektu, że

podatnośd na zmiany klimatu i zagrożenia są

nieznaczne, więc nie wymagają dalszej analizy

odporności na zmiany klimatu

Przedstawia zalecenia kierownikowi projektu w

sprawie odpornośd na zmiany klimatu i działao, jakie

mają zostad wdrożone

Po uzgodnieniu środków przez kierownika projektu,

przygotowuje plan działao przystosowawczych,

monitorowania i dokonuje przeglądu (patrz Moduł

7)

2.1.2. Etap „strategii”

Zauważa się, iż decyzje podjęte na wczesnych etapach inwestycji mogą mied największe

oddziaływanie na koocowy wynik przedsięwzięcia i powodzenie projektu. Jest to również czas, kiedy

projekt jest najsłabiej określony i gdy podstawą oceny jest niewielka ilośd informacji. Pomimo tego,

niezbędnym dla odporności na klimat jest by ryzyka i niepewności zostały uwzględnione w analizach,

a decyzje podjęte na tych etapach, jak wykazano w tabeli 3, poniżej. Mając na uwadze poziom

informacji na temat projektu, które będą dostępne na tym etapie, niniejsze Wytyczne zalecają

przeprowadzenie analiz wysokiego poziomu wrażliwości oraz oceny ryzyka, jak wykazano w tabeli 3.

Pomogą one zredukowad techniczne, finansowe i społeczne ryzyko w późniejszych etapach projektu,

a także spowodują maksymalizowanie wartości właściwej.

Jeśli analizy przeprowadzone podczas etapu „strategii” (tabela 3) wykażą, iż wrażliwośd na klimat

oraz ryzyko są nikłe, wtedy kierownik projektu ds. odporności na zmianę klimatu może wydad

zalecenie kierownikowi projektu o tym, iż dalsze analizy nie są konieczne.

Tabela 3: Związek odporności klimatycznej z przeprowadzanymi analizami i decyzjami

podejmowanymi na etapie „strategii”

Decyzja / analiza Główne założenie analizy odporności

klimatycznej (CR) Odpowiednie moduły

Rozwój modelu

przedsięwzięcia

Biorąc pod uwagę okres trwałości środków

trwałych, należy rozważyd jak obecne i przyszłe

warunki klimatyczne mogą wpłynąd na

powodzenie projektu, na przykład:

cena i dostępnośd środków produkcji

(np. wody, energii)

kluczowi dostawcy

wydajnośd środków trwałych

popyt rynku na wyprodukowane

produkty i usługi

(1 - 3) analiza wrażliwości,

ocena ekspozycji, ocena

wrażliwości (wysokiego

poziomu)

(4) Ocena ryzyka (wysokiego

poziomu) obejmująca obszary

ryzyka, które wymieniono obok

Wstępne studium

wykonalności

Identyfikacja i określenie wysokiego poziomu

wrażliwości na klimat i ryzyka związane z

opcjami budowy obejmującymi wszystkie

dziedziny wykonalności: środki produkcji

projektu (dostępnośd i jakośd), lokalizacja i

stanowisko projektu, dziedziny finansów,

gospodarki, operacji i zarządzania, prawną,

środowiskową i społeczną.

(1 - 3) analiza wrażliwości,

ocena ekspozycji, ocena

wrażliwości (wysokiego

poziomu)

(4)Ocena ryzyka (wysokiego

poziomu)

(6) Ocena opcji adaptacyjnych

2.1.3. Etapy „planowania” i „projektowania”

W czasie tych etapów oceniane i określane są opcje o największej potencjalnej wartości, przed

wykonaniem projektu, w celu takiego sposobu realizacji projektu, który przyniesie maksymalną

korzyśd. Dzięki ulepszonemu zdefiniowaniu projektu, wykonalne i potrzebne będą bardziej

szczegółowe oceny odporności klimatycznej by dostarczyd informacji do analiz i podejmowania

decyzji, zgodnie z opisem w tabelach 4 i 5. Etapy planowania i projektowania trwają kilka lat (w

przypadku dużych projektów), analizy i decyzje mogą wymagad ponownego rozpatrzenia by upewnid

się, iż są zgodne z najnowszymi informacjami o zmianach klimatycznych (zobacz np. podejście

monitoringowe opisane w ramce 1, ustęp 1.8).

Jeśli analizy wrażliwości i ryzyka przeprowadzone podczas etapu planowania (tabela 4) wskazują, iż

wrażliwośd na klimat oraz ryzyka są nieznaczne, kierownik ds. odporności na zmianę klimatu może

poinformowad kierownika projektu o tym, iż dalsze działania nie są potrzebne i żadne środki

odporności na klimat nie musza byd włączane do projektu.


podejmowanymi na etapie „planowania”


klimatycznej (CR)

Odpowiednie

moduły

Dane

wyjściowe OK

z…

Projekty

koncepcyjne

Uwzględnid ryzyko klimatyczne związane z

opcjami projektowania.

(4)Ocena ryzyka

(wysokiego

poziomu)

Wstępne

studium

wykonalności

Wybór stanowiska Zapewnid, iż oceny zmieniającej się

wrażliwości na klimat zostaną rozpatrzone

podczas podejmowania decyzji o wyborze

stanowiska. (Jest to szczególnie ważne dla

stanowisk znajdujących się we wrażliwych

na klimat lokalizacjach.)

(1 - 3) analiza

wrażliwości, ocena

ekspozycji, ocena

wrażliwości

(szczegółowa)

Wstępne

studium

wykonalności

Planowanie

kontraktu

Upewnid się, iż wykonawcy rozumieją

potrzebę włączenia obecnej i przyszłej

odporności na klimat do projektu, oraz o

obowiązkach, z których muszą wywiązad

się w tej kwestii. Zapewnid, iż ryzyka

związane z potencjalnym niewywiązaniem

się wykonawców w kwestii odporności

klimatycznej będą odpowiednio ujęte w

kontraktach.

Zapewnid, że dostawcy / dostawy będą

odporne na klimat.

(5) identyfikacja

środków

adaptacyjnych

(7) Integracja

działao

adaptacyjnych

Model

biznesowy

Wstępne

studium

wykonalności

Wybór technologii Zidentyfikowad technologie i związane z

nimi progi projektowe, które są najbardziej

wrażliwe na warunki klimatyczne tak, aby

środki adaptacyjne, (np. dodatkowa

przestrzeo, zmiany w technologii) mogły

zostad zidentyfikowane na wczesnym

etapie.

Zrozumied jak zmieniające się ryzyka

klimatyczne mogą wpłynąd na wybór opcji

technologicznych oraz zidentyfikowad te,

które są odporne na obecne zróżnicowanie

klimatyczne, jak również to, jak zakres

potencjalnych klimatów w przyszłości

może wpłynąd na okres trwałości tych

tchnologii.

(1) Analiza

wrażliwości

(szczegółowa)

(4) Ocena ryzyka

(szczegółowa)

(5) Identyfikacja

środków

adaptacyjnych

Wstępne

studium

wykonalności

Projekty

koncepcyjne

Wybór

stanowiska

Szacowanie

kosztów i modele

finansowe /

gospodarcze

Dopilnowad, by w odniesieniu do działao w

zakresie środków adaptacyjnych do zmian

klimatu (odporności na nie) zapewniono

szacunki kosztów w odpowiednich

kategoriach szacunkowych. Przeprowadzid

analizę finansową / ekonomiczną kosztów

i zysków (CBA) środków adaptacyjnych.

(6) Ocena opcji

adaptacyjnych

Wstępne

studium

wykonalności

Projekty

koncepcyjne

Wybór

stanowiska

Wybór

technologii

Studium

wykonalności

Identyfikacja i określenie wrażliwości na

klimat i ryzyka związanych z budową,

obejmującymi wszystkie dziedziny

wykonalności: środki produkcji projektu

(dostępnośd i jakośd), lokalizacja i

stanowisko projektu, dziedziny finansów,

gospodarki, operacji i zarządzania,

prawną, środowiskową i społeczną.

Zidentyfikowad i ocenid alternatywy

zgodnie z potrzebami, aby sprowadzid

ryzyka klimatyczne do dopuszczalnych

poziomów.

(1 - 3) analiza

wrażliwości, ocena

ekspozycji, ocena

wrażliwości

(szczegółowa)

(4) Ocena ryzyka

(szczegółowa)

(5) Identyfikacja

środków

adaptacyjnych

(6) Ocena opcji

adaptacyjnych

Wstępne

studium

wykonalności

Projekty

koncepcyjne

Wybór

stanowiska

Planowanie

kontraktu

Wybór

technologii

Szacowanie

kosztów i

modele

finansowe /

gospodarcze

Określanie

zakresu ESIA i

scenariusza

odniesienia

Określanie zakresu

oceny

oddzialywania na

srodowisko i na

spoleczeostwo

(ESIA) i

scenariusza

odniesienia

Zidentyfikowad zmiany środowiskowe i

społeczne wywołane zmianami

klimatycznymi, które mogą mied wpływ na

projekt (np. zwiększone potrzeby

społeczne irygacji w rolnictwie

prowadzące do konfliktów związanych z

wodą), a także sposobów, w jakie

zmieniające się warunki klimatyczne mogą

wpłynąd na funkcjonowanie środowiskowe

i społeczne projektu (np. systemy kontroli

zanieczyszczeo nieradzące sobie z

przypadkami bardzo intensywnych

opadów deszczu prowadzącymi do

negatywnego wpływu na środowisko

naturalne i społeczności).

(4)Ocena ryzyka

(wysokiego

poziomu)

(5) Identyfikacja

środków

adaptacyjnych

Projekty

koncepcyjne

Wybór

stanowiska

Wybór

technologii

Studium

wykonalności


podejmowanymi na etapie „pojektowania”


klimatycznej (CR)

Odpowiednie

moduły

Dane

wyjściowe OK

z…

Etap

przedinwestycyjny

(FEED)

Dalsze analizy krytycznych progów

projektowych najbardziej wrażliwych na

klimat. Przeanalizowad ryzyko klimatyczne

i przetestowad wytrzymałośd

komponentów projektu krytycznego na

zakres przyszłych klimatów.

(1) Analiza

wrażliwości

(szczegółowa)

(4) Ocena ryzyka

(szczegółowa)

(5) Identyfikacja

środków

adaptacyjnych

Projekty

koncepcyjne

Wybór

stanowiska

Wybór

technologii

Studium

wykonalności

Określanie

zakresu OOŚ i

scenariusza

odniesienia

Szacowanie

kosztów i modele

finansowe /

gospodarcze

Dopilnowad, by w odniesieniu do działao w

zakresie środków adaptacyjnych do zmian

klimatu (odporności na nie) zapewniono

szacunki kosztów w odpowiednich

kategoriach szacunkowych. Przeprowadzid

analizę finansową / ekonomiczną kosztów

i zysków (CBA) środków adaptacyjnych.

(6) Ocena opcji

adaptacyjnych

Szacowanie

kosztów i

modele

finansowe /

gospodarcze z

etapu

„planowania”

Studium

wykonalności

Określanie

zakresu ESIA i

scenariusza

odniesienia

Pełna ESIA oraz

Program działania

UE w dziedzinie

społecznej (ESAP)

Przeprowadzid szczegółową analizę

środowiskowych i społecznych zmian

zapoczątkowanych zmianami

klimatycznymi, które mogą wpłynąd na

projekt, a także sposobów, w jakie

zmieniające się warunki klimatyczne mogą

wpłynąd na wydajnośd środowiskową i

społeczną projektu. Wprowadzid środki,

które pozwolą sprowadzid ryzyko dla

środowiska i społeczeostwa do

akceptowalnego poziomu.

Ocena ryzyka

(szczegółowa)

Identyfikacja

środków

adaptacyjnych

Studium

wykonalności

Określanie

zakresu ESIA i

scenariusza

odniesienia

2.1.4. Etap „pozyskiwania / budowy”

Ten etap obejmuje szczegóły projektowania technicznego oraz zarządzania dostawami i budową

(EPCM). Zatwierdzony zostanie ostateczny zestaw środków adaptacyjnych do zmian klimatu

(odporności na nie). Te, które mają zostad przyjęte lub, na które ma zostad wydane pozwolenie na

tym etapie (zgodne z zasadami elastycznej adaptacji opisanymi w ramce 1, ustęp 1.8 i ramce 2,

moduł 5) zostaną włączone do projektów koocowych i staną się zobowiązaniem kontraktowym

wykonania projektu.


podejmowanymi na etapie „pozyskiwania / budowy”


klimatycznej (CR)

Odpowiednie

moduły

Dane

wyjściowe OK

z…

Szczegółowe

projektowanie

techniczne

Uściślid środki odporności zawarte w FEED

oraz umieścid uzgodnione, koocowe środki

w szczegółowych projektach technicznych.

(1) Analiza

wrażliwości

(szczegółowa)

(4) Ocena ryzyka

(szczegółowa)

(5) Identyfikacja

środków

adaptacyjnych

(7) Integracja

działao

adaptacyjnych

Etap

przedinwestycy

jny (FEED)

EPCM Dopilnowad, aby zakres wymagao i

obowiązków projektu dla sponsorów,

wykonawców / konsultantów projektów

technicznych wyraźnie określał, iż należy

wykazad, że obecne i przyszłe ryzyka

związane z klimatem zostały poddane

ocenie, a środki odporności zostaną

włączone zgodnie z zapotrzebowaniem.

(7) Integracja planu

adaptacyjnego

Planowanie

kontraktu

Szczegółowe

projektowanie

techniczne

2.1.5. Etapy „funkcjonowanie” i „likwidacji”

Aby zapewnid ciągłośd funkcjonowania trwałych aktywów zgodnie z zaplanowanym okresem

trwałości, należy zapewnid stały monitoring środowiska oraz środków adaptacyjnych, co pozwoli

sprawdzid czy zapewniają oczekiwany poziom redukcji ryzyka. Zgodnie z opisem z ustępu 1.8, plany

działao adaptacyjnych powinny byd elastyczne i otwarte, zwłaszcza wobec aktywów o długim okresie

użycia. Regularne monitorowanie zaalarmuje właściciela / operatora aktywów o potrzebie

modyfikacji wdrożonych działao adaptacyjnych, w oparciu o doświadczenie.

2.2. Przedstawianie działań odporności na klimat inwestorom i

ubezpieczycielom

Ryzyko i odpornośd klimatyczna mogą byd istotne w wielu aspektach ważnych dla inwestorów w ich

oceny projektu, w tym:

Ryzyko krajowe,

Ryzyko rynkowe,

Ryzyko przemysłowe,

Ryzyko techniczne i operacyjne,

Ryzyko środowiskowe i społeczne,

Wartośd netto

Przewidywalnośd przepływów pieniężnych,

Zdolnośd spłacenia pożyczek (w stosownych przypadkach)

Wzrost przychodów (w stosownych przypadkach)19

Jak już zauważono (ustęp 1.5), istnieje rosnące zainteresowanie pośród inwestorów i ubezpieczycieli

by obejrzed dowody na to, iż wykonawcy projektu dokonali oceny ryzyka klimatycznego i wrażliwości

na klimat, oraz że włączyli odpowiednie środki odporności na klimat do projektu. Podjęcie tych

kwestii jako części wstępnych badao wykonalności projektu (PFS), badao wykonalności (FS) oraz ocen

oddziaływania na środowisko i na społeczeostwo (ESIA) (które rutynowo przedstawia się inwestorom)

pomoże zapewnid inwestorów o odporności projektu. W wielu przypadkach inwestorzy nie będą

zainteresowani projektami, które nie są ubezpieczone, tak więc powiązania z obawami

ubezpieczycieli związane ze zmianami klimatu są również istotne (patrz ustęp 1.5).

2.3. Moduły w procesie odporności na klimat

Przegląd modułów 1 - 3

Ocena wrażliwości poszczególnych projektów na zmiany klimatu jest ważnym krokiem w procesie

identyfikacji odpowiednich środków adaptacyjnych. Ocena wrażliwości podzielona jest na moduły od

1 do 3, poniżej, obejmujące analizę wrażliwości, ocenę obecnej i przyszłej ekspozycji, a później

połączenie tych dwóch w analizie wrażliwości. Moduły 1 - 3 zapewniają wytyczne przeprowadzania

powyższych, na dwóch poziomach:

poziom wysoki: pierwszą przepustką powinna byd ocena „wysokiego poziomu” lub

weryfikacja, przeprowadzone na etapie „strategicznym” (patrz tabela 3), aby zapewnid

przegląd ekspozycji dla wybranych możliwych stanowisk oraz relatywnie szerokiego regionu

geograficznego.

19

Więcej szczegółów dotyczących ryzyka klimatycznego oraz instytucji finansowych - zobacz IFC (2010).

Szczegółowy: drugą przepustką powinna byd bardziej szczegółowa ocena przeprowadzona na

etapie „planowania” (patrz tabela 4). Powinna byd bardziej skoncentrowana na informacjach

otrzymanych z oceny wysokiego poziomu.

W praktyce bardziej szczegółowa ocena często wymaga wykorzystania map o wysokiej rozdzielczości i

konkretnych modeli lokalnych. Specjaliści techniczni będą potrzebowad dokładnie określid poziom i

rozdzielczośd potrzebnych danych tak, by dostatecznie przeanalizowad kwestie.

2.3.1. Moduł 1: Zidentyfikowanie obszarów projektu wrażliwych na klimat

Wrażliwośd projektu powinna zostad określona w związku z zakresem zmiennych klimatycznych oraz

drugorzędnych skutków / zagrożeo związanych z klimatem. Tabela 3 pokazuje obszerną lecz nie

wyczerpującą listę czynników, które należy wziąd pod uwagę. Mając na uwadze szeroki wachlarz

rodzajów projektów, ciężar spoczywa na specjalistach technicznych by zidentyfikowali zmienne, które

mogą byd ważne lub istotne.

Tabela 7: Kluczowe zmienne klimatyczne i zagrożenia związane z klimatem

Główne czynniki klimatyczne Drugorzędne skutki / zagrożenia związane z klimatem:

1. Roczna / sezonowa / miesięczna

/ średnia temperatur a

(powietrza)

2. Ekstremalna temperatura

(powietrza) (częstotliwośd i siła)

3. Roczne / sezonowe / miesięczne

/ średnie opady deszczu

4. Ekstremalne opady deszczu

(częstotliwośd i siła)

5. Średnia prędkośd wiatru

6. Maksymalna prędkośd wiatru

7. Wilgotnośd

8. Promieniowanie słoneczne

1. Wzrost poziomu morza (SLR) (plus lokalne ruchy

gruntów)

2. Temperatura wody

3. Dostępnośd wody

4. Burze (trasy przejścia i intensywnośd) w tym przypływy

sztormowe

5. Powódź

6. Wskaźnik pH oceanów

7. Burze piaskowe

8. Erozja wybrzeży

9. Erozja gleby

10. Zasolenie gleby

11. Pożary

12. Jakośd powietrza

13. Niestabilnośd ziemi/ osuwiska

14. Efekt miejskiej wyspy ciepła

15. Długośd sezonu wegetacyjnego

1. Wrażliwośd opcji projektu na kluczowe zmienne klimatyczne i zagrożenia powinna byd

systematycznie oceniana poprzez „soczewkę” czterech głównych obszarów obejmujących główne

komponenty łaocucha znaczenia:

Aktywa i proces na miejscu,

Środki produkcji (woda, energia, inne),

Rezultaty (produkty i rynki),

Połączenie transportowe.

2. Wynik „wysokie”, „średnie” lub „brak”, powinien zostad podany przy każdym projekcie i obszarze

na przestrzeni każdej zmiennej klimatycznej (patrz tabela 8). Nacisk kładziony jest na określenie

wrażliwości opcji projektu na zmienne klimatyczne w odniesieniu do każdego z czterech

obszarów. Na przykład, redukcja średnich sezonowych opadów może wpłynąd na zaopatrzenie

środków trwałych w wodę, ale mied niewielki wpływ na ważne połączenia transportowe. W

przypadku, gdy dostępne są dane dotyczące wrażliwości czterech obszarów dla każdej z opcji

projektu, mogą one zostad użyte. Jednak w wielu przypadkach, ocena wrażliwosci będzie

subiektywna. Poniższy opis zapewnia wytyczne określania subiektywnych wyników:

Wysoka wrażliwośd: Zmienna klimatyczna / zagrożenie może mied znaczący wpływ na

aktywa i procesy, środki produkcji, rezultaty i połączenia transportowe.

Średnia wrażliwośd: Zmienna klimatyczna / zagrożenie może mied niewielki wpływ na aktywa

i procesy, środki produkcji, rezultaty i połączenia transportowe.

Brak wrażliwości: Zmienna klimatyczna / zagrożenie nie ma żadnego wpływu.

Ważne zmienne klimatyczne i zagrożenia powiązane to te, które postrzegane są, jako wysoka lub

średnia wrażliwośd na przestrzeni przynajmniej jednego z trzech obszarów. Są to „istotne” czynniki,

według których, kolejno i systematycznie, przy użyciu GIS, powinny byd wytyczane mapy

potencjalnych lokalizacji projektów by określid poziom ekspozycji, a w koocu wrażliwości (patrz

moduł 2 i 3). Przypisywanie wyników wrażliwości typom projektów powinno byd przeprowadzane

przez ekspertów posiadających wiedzę dotyczącą projektu. W wielu przypadkach projekty mogą nie

byd wrażliwe na konkretną drugorzędną zmienną klimatyczną, np. „sezon wegetacyjny”. Z drugiej

jednak strony, wszystkie typy projektów będą wrażliwe na pewne zagrożenia, takie jak pożary czy

powodzie.

Tabela 8: Macierze czułości (zagrożenia związane ze skutkami wtórnymi / klimatem) dotyczące rodzajów przykładowych projektów: roboty drogowe w zakresie mostów drogowych, elektrowni cieplnych i oczyszczania ścieków W macierzy czułości w przypadku poniższego mostu drogowego nie uwzględniono obszarze czułości „środków produkcji”. Wynika to ze tego, że niewiele jest nakładów bieżących (poza konserwacją) potrzebnych do utrzymania mostu w stanie umożliwiającym jego eksploatację. Poza tym „rezultaty (produkty, rynki, popyt po stronie klientów)” w kontekście mostu drogowego mają stanowid liczbę użytkowników mostu i ewentualnie przychodów (w przypadku opłat za użytkowanie mostu).

Typ projektu

Ob

szar

an

aliz

y w

rażl

iwo

ści

Sto

pn

iow

y w

zro

st t

emp

erat

ury

p

ow

ietr

za

Ekst

rem

aln

y w

zro

st t

emp

erat

ury

Sto

pn

iow

y zm

ian

a o

pad

ów

Ekst

rem

aln

a zm

ian

a o

pad

ów

Śred

nia

prę

dko

śd w

iatr

u

Mak

sym

aln

a p

ręd

kośd

wia

tru

Wilg

otn

ośd

Pro

mie

nio

wan

ie s

łon

eczn

e

Wzg

lęd

ny

wzr

ost

po

zio

mu

mo

rza

Tem

per

atu

ra w

od

y m

ors

kiej

Do

stę

pn

ośd

wo

dy

Bu

rze

Po

wo

dzi

e (p

rzyb

rzeż

ne

i rze

czn

e)

Wsk

aźn

ik p

H o

cean

ów

Bu

rze

pia

sko

we

Ero

zja

wyb

rzeż

y

Ero

zja

gleb

y

Zaso

len

ie g

leb

y

Po

żary

Jako

śd p

ow

ietr

za

Nie

stab

ilno

śd z

iem

i/ o

suw

iska

Mie

jska

wys

pa

ciep

ła

Sezo

n w

eget

acyj

ny

Elektrownia cieplna

Aktywa i proces na miejscu

Środki produkcji (woda, energia, inne)

Rezultaty (produkty i rynki)

Połączenie transportowe

Typ projektu

Ob

szar

an

aliz

y w

rażl

iwo

ści

Sto

pn

iow

y w

zro

st t

emp

erat

ury

p

ow

ietr

za

Ekst

rem

aln

y w

zro

st t

emp

erat

ury

Sto

pn

iow

y zm

ian

a o

pad

ów

Ekst

rem

aln

a zm

ian

a o

pad

ów

Śred

nia

prę

dko

śd w

iatr

u

Mak

sym

aln

a p

ręd

kośd

wia

tru

Wilg

otn

ośd

Pro

mie

nio

wan

ie s

łon

eczn

e

Wzg

lęd

ny

wzr

ost

po

zio

mu

mo

rza

Tem

per

atu

ra w

od

y m

ors

kiej

Do

stę

pn

ośd

wo

dy

Bu

rze

Po

wo

dzi

e (p

rzyb

rzeż

ne

i rze

czn

e)

Wsk

aźn

ik p

H o

cean

ów

Bu

rze

pia

sko

we

Ero

zja

wyb

rzeż

y

Ero

zja

gleb

y

Zaso

len

ie g

leb

y

Po

żary

Jako

śd p

ow

ietr

za

Nie

stab

ilno

śd z

iem

i/ o

suw

iska

Mie

jska

wys

pa

ciep

ła

Sezo

n w

eget

acyj

ny

Prace w zakresie oczyszczania ścieków


Środki produkcji (woda, energia, inne)

Rezultaty (produkty i rynki)


Typ projektu

Ob

szar

an

aliz

y w

rażl

iwo

ści

Sto

pn

iow

y w

zro

st t

emp

erat

ury

p

ow

ietr

za

Ekst

rem

aln

y w

zro

st t

emp

erat

ury

Sto

pn

iow

y zm

ian

a o

pad

ów

Ekst

rem

aln

a zm

ian

a o

pad

ów

Śred

nia

prę

dko

śd w

iatr

u

Mak

sym

aln

a p

ręd

kośd

wia

tru

Wilg

otn

ośd

Pro

mie

nio

wan

ie s

łon

eczn

e

Wzg

lęd

ny

wzr

ost

po

zio

mu

mo

rza

Tem

per

atu

ra w

od

y m

ors

kiej

Do

stę

pn

ośd

wo

dy

Bu

rze

Po

wo

dzi

e (p

rzyb

rzeż

ne

i rze

czn

e)

Wsk

aźn

ik p

H o

cean

ów

Bu

rze

pia

sko

we

Ero

zja

wyb

rzeż

y

Ero

zja

gleb

y

Zaso

len

ie g

leb

y

Po

żary

Jako

śd p

ow

ietr

za

Nie

stab

ilno

śd z

iem

i/ o

suw

iska

Mie

jska

wys

pa

ciep

ła

Sezo

n w

eget

acyj

ny

Most drogowy


Rezultaty (użytkownicy i przychody)


Wrażliwośd klimatu BRAK ŚREDNIA WYSOKA

2.3.2. Moduł 2: Ocena narażenia na zagrożenia związane z klimatem

Gdy określimy już elementy wrażliwe dla danego typu projektu, następnym krokiem jest ocena

narażenia projektu i jego celów na zagrożenia związane z działaniem czynników klimatycznych w

miejscu (-ach), w którym projekt będzie realizowany.

Moduł 2a: Ocena narażenia na bazowe / obserwowane czynniki klimatyczne

Miejsca o różnym położeniu geograficznym mogą byd narażone na różne zagrożenia związane z

działaniem czynników klimatycznych, które mogą występowa z różną częstotliwością i z różną

intensywnością. Jest rzeczą bardzo przydatną, aby zrozumied, jak zmieniad się może narażenie w

różnych częściach Europy, w wyniku zmieniających się zagrożeo klimatycznych. Zależności te zostały

przedstawione poniżej. Zrozumienie, jakie są obszary narażenia oraz w jaki sposób mogą one dotykad

projektu jest ważne, gdyż dotyczy to tych obszarów, na których korzyści wynikające z aktywnego

wdrażania projektu będą największe.

Przykłady obszarów geograficznych narażonych na zmiany klimatu i wzrost zmienności klimatu

Zagrożenia związane ze

zmianami klimatycznymi

Obszary szczególnie narażone

Podwyższenie średnich

rocznych temperatur oraz

zwiększenie ryzyka wystąpienia

fal upałów

Regiony, gdzie średnie roczne temperatury są już wysokie,

Obszary, na których progi temperatury mogą byd

przekraczane (np. strefa wiecznej zmarzliny, regiony

górskie),

Ośrodki miejskie, w których występuje zjawisko Miejskiej

Upalnej Wyspy (masy upalnego powietrza, które często

zalegają nad miastami i terenami zurbanizowanymi co

radykalnie podnosi temperatury,

Regiony o ograniczonych zasobach wody słodkiej

Podwyższenie średniego

poziomu morza, zwiększenie

intensywności sztormów,

zwiększenie wysokośd fal,

ryzyko powodzi przybrzeżnych i

erozji nabrzeża.

Obszary już znajdujące się na poziomie lub poniżej

poziomu morza,

Strefy przybrzeżne i wyspy,

Obszary stromego nabrzeża.

Zmniejszona ilośd sezonowych

opadów, zwiększone ryzyko

wystąpienia suszy, osiadanie

gruntów i pożary lasów

Regiony, gdzie poziom roczny opadów jest już niski,

Miejsca, w których obecne zapotrzebowanie na słodką

wodę prawie dorównuje lub przewyższa podaż,

Miejsca, w których jakośd wody jest niska,

Zasoby wodne zależne od lodowców (obszary zależne od

topienie się lodowców prawdopodobnie obserwują

wzrost zasobów wodnych w perspektywie

krótkoterminowej, ponieważ lodowce topnieją szybciej,

ale z biegiem czasu, utrata masy lodowców doprowadzi

do spadku dostępności zasobów wody),

Obszary podatne na osiadanie gruntów,

Regiony podatne na pożary terenów leśnych,

Dorzecza rzek trans granicznych, w których istnieją już

napięcia dotyczące zużycia wody.

Zwiększona ilośd sezonowych

opadów i szybsze topnienie

śniegu, co prowadzi do

zwiększonego ryzyka wylewów

rzek i powodzi. Częściej

występujące intensywne opady

prowadzące do zwiększenia

ryzyka powodzi i erozji gleby.

Regiony o wysokim poziomie rocznych opadów,

Obszary ujśd rzek, delty i równiny zalewowe rzek,

Obszary górskie i obszary lodowców

Miejsca podatne na obsunięcia gruntów,

Ośrodki miejskie z systemami odprowadzania wody

burzowej, które nie są odpowiednio przystosowane do

krótkotrwałych intensywnych opadów,

Zanieczyszczone środowisko (ziemia, woda).

Możliwe zwiększenie

intensywności i częstotliwości

opadów burzowych.

Obszary zagrożone wystąpieniem burz tropikalnych (w

tym huraganów, tajfunów, cyklonów) i subtropikalnych -

szczególnie na obszarach miejskich.

1. Powinny byd gromadzone dane dotyczące narażenia na zmiennośd warunków pogodowych i

związanych z nimi zagrożeo, na które aktywa projektu wykazują wysoką lub średnią wrażliwośd (z

Modułu 1).

2. W każdym przypadku wymagane informacje będą zawierały dane przestrzenne odnoszących się do

zaobserwowanych zjawisk. Na przykład mogą to byd dane dotyczące:

• ryzyka powodziowego (zob. rys. 7),

• ryzyko ekstremalnych temperatur,

• częstotliwośd występowania fali ciepła oraz

• ryzyko burz itp.

Częśd procesu będzie obejmowała podejmowanie decyzji, w jakich przypadkach występuje wysokie

ryzyko, średnie ryzyko lub brak ryzyka ekspozycji, w przypadkach gdy dane te nie są już zdefiniowane

w zestawieniu danych dotyczących ekspozycji. Częściowo będzie to zależne od możliwości przyjęcia

części ryzyka przez podmiot wdrażający projekt, z którym zadecydowad musi Kierownik CR projektu w

porozumieniu ze specjalistami technicznymi i finansowymi. Na przykład, niewielkie zmiany

temperatury powietrza zewnętrznego mogą byd szczególnie istotne w przypadku danego rodzaju

projektu, jak na przykład w przypadku laboratorium o kontrolowanej atmosferze, lecz są rzeczą

mniej istotną w przypadku innych projektów, np. budowy drogi. Typ projektu powinien zatem

definiowad kategorie ryzyk, które będą rozpatrywane.

Wcześniejsze zapisy, doświadczenia dotyczące wpływu warunków klimatycznych na podobne

projekty oraz analiza progów krytycznych dotyczących przygotowanych norm stanowią przykłady

narzędzi, które mogą byd wykorzystywane przez zespoły projektowe w przypisywaniu kategorii do

poszczególnych danych, dotyczących narażenia na czynniki klimatyczne. W niektórych przypadkach,

skala może byd podzielona na trzy obszary. Jednak zaleca się staranne rozważenie przez wszystkich

specjalistów zaangażowanych w realizacje projektu tego, w jaki sposób podziały te mają byd

określone i czy powinny byd zastosowane marginesy bezpieczeostwa czy też waga poszczególnych

czynników, w przypadku któregokolwiek obszarów, w celu zapewnienia, że dane kraocowe będą

brane pod uwagę przy definiowaniu właściwego podziału.

W celu zapewnienia "wysokiego poziomu" procesu oceny wrażliwości, podejmowanego na etapie

"Strategii", wysiłek powinien byd skoncentrowany na gromadzeniu danych dla wielu zmiennych. Na

tym etapie może nie byd możliwe uzyskanie danych regionalnych dla wszystkich zmiennych

czynników klimatycznych i zagrożeo z nimi związanych, na które projekt jest wrażliwy.

Użyteczną zasadą jest rozpoczynanie pozyskiwania danych lokalnych z paostwowych / regionalnych

instytutów badawczych lub organizacji rządowych. Po drugie, ogólnoeuropejskie dane dla niektórych

zmiennych i zagrożeo można znaleźd na stronie Europejskiej Platformy dostosowania do zmian

klimatu (http://climate-adapt.eea.europa.eu/mapa-viewer). Podstawowe (aktualne) globalne dane

dotyczące ekspozycji na ryzyka związane z klimatem można uzyskad również z wielu innych źródeł

(zob. Załącznik III). Powinno byd możliwe również przesłanie tych globalnych baz danych

bezpośrednio do systemu GIS, umożliwiając tym samym ocenę określonego kraju lub obszaru w

kontekście globalnej informacji. Należy zauważyd, że te globalne bazy danych nie zastąpią jednak

lokalnej pracy badawczej i analitycznej, dostarczającej bardziej szczegółowych informacji.

Moduł 2b: Ocena narażenia na czynniki klimatyczne w przyszłości

1. Jeżeli projekt jest klasyfikowany jako wrażliwy (Moduł 1) lub narażony (Moduł 2a) (z oceną

średnią lub wysoką) na zmiany klimatyczne lub zagrożenia, należy dokonad oceny tego, jak

sytuacja ta może zmieniad się w przyszłości.

• Na przykład, jeśli projekt jest wrażliwy na czynnik wysokich temperatur, należy

dokonad oceny, w jaki sposób jego ekspozycja może się zmienid w przyszłości

właściwej dla czasu trwania projektu. Podobnie, jeśli projekt leży w obszarze, który

często doświadcza wysokich temperatur w chwili obecnej (tj. fale ciepła), powinna

byd przeprowadzona podobna ocena przewidywanych zmian dotyczących tej

ekspozycji.

2. Aby zrozumied, jak narażenie może się zmienid w przyszłości, powinny byd

przeanalizowane wyniki badan modeli klimatycznych. Zapewniają one, na przykład, dane na

temat zmian temperatury i opadów (zob. Załącznik III do przykładów źródeł danych).

Czas życia projektu i jego wartości są podstawowym czynnikiem przy wyborze ramy

scenariuszy klimatycznych modelowania czasu (np. czy używad przyszłych projekcji dla lat

2020, 2050 i 2080). Na przykład, czy czas trwania projektu to 20, 50 lat czy dłużej?

3. Niepewnośd prognoz modeli klimatycznych powinna byd wzięta pod uwagę i zarejestrowana-

poprzez przedstawienie podsumowania wyników uzyskanych w badaniu w modelu

klimatycznym za pomocą, na przykład, przeskalowanych danych pozyskanych z portalu

Climate Wizard20 (patrz Załącznik III do innych źródeł danych dotyczących zmian

klimatycznych). Jest to szczególnie istotne w przypadku występowania opadów

atmosferycznych, biorąc pod uwagę, że kierunek zmiany (czy będzie zwiększenie lub

zmniejszenie opadów) jest często kontrowersyjny w przypadku wielu modeli klimatycznych

(patrz druga kolumna z rys. 6). Niepewnośd dotycząca scenariusza emisji (np. IPCC SRES B1,

A1B i A2) powinna byd również wyliczana w podobny sposób.

4. Ważne jest, aby analizy wrażliwości przeprowadzone jako częśd wstępnego studium

wykonalności, wybór lokalizacji i studium wykonalności stosowały ten sam zestaw prognoz

modeli klimatycznych, w przeciwnym razie jest to obszar, w którym wkraśd się mogą

niespójności. Kierownik CR projektu będzie odpowiedzialny za rozwiązanie tego problemu.

Podobnie, ocena ryzyka (Moduł 4) będzie również korzystad z tych samych prognoz

klimatycznych.

Pozyskanie przyszłych prognoz / scenariuszy dotyczących wszystkich istotnych zmiennych

może nie byd możliwe. W tych przypadkach może byd wskazane użycie danych zastępczych.

Na przykład, w przyszłości ryzyko powodzi w skali lokalnej może wymagad szczegółowego

modelowania hydrologicznego. Jest prawdopodobne, że szczegółowe dane nie były

pozyskane a modelowanie nie zostało przeprowadzone w obszarze zainteresowania. W

takich sytuacjach, do dalszej analizy ekspozycji możemy zastosowad dane dotyczące

sezonowych zmian reżimu opadów w połączeniu z analizą istniejącego zagrożenia ryzykiem

powodzi i możemy wywnioskowad, jak narażenie to może ewoluowad (patrz rysunek 6).

20

Ochrona Przyrody: portal danych Climate Wizard (http://www.climatewizard.org/)

http://www.climatewizard.org/

2.3.3. Moduł 3: Ocena podatności

Moduł 3a: Ocena podatności na początku badania / obserwowanego klimatu

Jeżeli uważa się, że projekt jest wysoce lub średnio podatny na konkretną zmienną klimatyczną lub

zagrożenie (Moduł 1), lokalizacja projektu i dane dotyczące narażenia (Moduł 2a) zostaną włączone

do systemu GIS w celu oceny podatności. W tym przypadku, dla każdej strony projektu, podatnośd

(V) obliczana jest w następujący sposób:

V = S x E

gdzie *S oznacza stopieo podatności jaką posiadają aktywa+ a *E oznacza ekspozycje na bazowe

warunki klimatyczne / efekty wtórne+. W tym procesie ocena zdolnośd adaptacyjnej każdego projektu

jest uważana za stałą i równą we wszystkich regionach geograficznych.

Rysunek 7 pokazuje jak można wykreślid położenie podatnych cech projektu na mapie ekspozycji, aby

zilustrowad, gdzie mogą one występowad.

Wrażliwośd i ocena narażenia projektu mogą byd teraz użyte w celu zapewnienia wysokiego poziomu

oceny (podstawowej) podatności za pomocą prostej matrycy:

1. Przeanalizuj wynik wrażliwości i oceny ekspozycji oraz skorzystaj z matrycy, tak jak w tabeli 9

poniżej, aby zapisad podatnośd projektu na dane zmienne klimatyczne i zagrożenia

2. Wypełnij matrycę określonymi zmiennymi klimatycznymi w celu uzyskania wiedzy, na jakie

zmienne klimatyczne projekt jest najbardziej narażony, poprzez zidentyfikowanie pól określonych

jako "średni" i "wysoki" poziom podatności.

Tabela 9: Matryca klasyfikacji podatności dla każdej zmiennej klimatycznej / zagrożenia, które

mogą wpłynąd na projekt. "Wilgotnośd" i "powódź" zostały umieszczone na matrycy jako

przykłady.

Narażenie

Wra

żliw

ośd

Brak Średnie Wysokie

Brak

Średnie wolgotnośd

Wysokie powódź

Poziom wrażliwości

Brak

Średnie

Wysokie

Rysunek 6: Prognozowane sezonowe zmiany opadów dla 16 globalnych modeli klimatycznych dla

lat 2050, A1B.

Rysunek 7: Zakres przestrzenny dużych powodzi w latach 1985-2008 w UE. Przykładowe lokalizacje

dla projektu są oznaczone czerwonymi kropkami.

Moduł 3b: Ocena przyszłej podatności na czynniki klimatyczne

Zakładając, że wrażliwośd projektu pozostaje stała w przyszłości (jak oceniono w Module 1), przyszła

podatnośd (V) oblicza się w zależności od wrażliwości (S) i ekspozycji (E) (patrz Moduł 3A). Jednak w

tym przypadku ekspozycja zawiera element przyszłych zmian klimatycznych. Projekcje przyszłej

ekspozycji zostaną wykorzystane do regulacji matrycy klasyfikacji podatności dla każdej zmiennej

klimatycznej / zagrożenia, które mogą wpłynąd na projekt (patrz tabela 9).Niepewnośd związana z

oceną powinna byd również uwzględniona w koocowej klasyfikacji podatności.

ZDECYDUJ: W tym momencie kierownik CR i specjaliści techniczni powinni zdecydowad, czy wszystkie

podatności uważa się za nieistotne. Jeśli tak, to dalsze działania mogą nie byd potrzebne

Częstotliwośd powodzi

Szczegółowa ocena podatności (powtórka Moduły 1-3)

Jeśli analizy przeprowadzonych na etapie "Strategii" (w Tabeli 3) wskazują, że projekt stoi w obliczu

jakichkolwiek podatności lub zagrożeo, które zasługują na większą uwagę, wtedy powinna zostad

przeprowadzana szczegółowa ocena podatności, powtarzające moduły 1-3, na etapie "Planowania"

(patrz tabela 4).Decyzja o tym, które podatności będą poddane dalszej szczegółowej ocenie zależed

będzie od podejścia podmiotu wdrażającego projekt do problemu zagrożeo. Zalecane jest, by

wysokie podatności (według tabeli 9) podlegały bardziej szczegółowej ocenie, a "średnie" podatności

były w gestii kierownika CR i Dyrektora Projektu.

Szczegółowe analizy podatności będą bardziej „ukierunkowane” w świetle informacji zebranych

wcześniej.

1. Bardziej szczegółowa analiza wrażliwości jest podejmowana dla wrażliwych elementów

realizacji projektu w łaocuchu wartości określonych w wysokim poziomie na etapie

Skreeningu. Wiąże się to z rozpisaniem projektu na mniejsze elementy i może byd

wspomagane przez zastosowanie listy kontrolnej identyfikacji ryzyka (Załącznik IV).

2. Mapy ekspozycji obserwowanych zagrożeo klimatycznych, które otrzymały wysoką ocenę

mogą byd uzupełnione przez przeprowadzenie szczegółowej kontroli na miejscu, najlepiej

przez zespoły z doświadczeniem w geologii. Ponadto, bardziej dokładne i złożone bazy

danych mogą byd analizowane przy użyciu terenowych modeli LIDAR.

3. Ponownie zwródmy uwagę na matrycę oceny zagrożeo. Wyniki bardziej szczegółowej oceny

podatności może stanowid bardziej dokładną matrycę klasyfikacji podatności (patrz tabela 9).

ZDECYDUJ: W tym momencie Kierownik CR i specjaliści techniczni powinni zdecydowad, czy wszystkie

podatności uważa się za nieistotne. Jeśli tak, to dalsze działania mogą nie byd potrzebne.

2.3.4. Moduł 4: Ocena ryzyka

Moduł oceny ryzyka stanowi ustrukturyzowaną metodę analizy zagrożeo klimatycznych i ich

oddziaływania, umożliwiającą dostarczenia informacji koniecznych do podejmowania decyzji. Proces

ten polega na ocenie prawdopodobieostwa wystąpienia skutków związanych z zagrożeniami

zidentyfikowanymi w module 2 oraz na ocenie ich dotkliwości, a także ocenie znaczenia takiego

ryzyka w kontekście pomyślnej realizacji projektu.

W ocenie ryzyka zostanie wykorzystana analiza słabych punktów opisana w modułach 1-3, z

naciskiem na zidentyfikowanie zagrożeo i możliwości związanych ze szczególnie słabymi punktami

(tabela nr 9), oraz potencjalnie również „umiarkowanie” słabymi punktami, wedle uznania

kierownika ds. odporności na zmianę klimatu i kierownika projektu.

W porównaniu z analizą słabych punktów ocena ryzyka znacznie ułatwia szybsze zidentyfikowanie

dłuższych łaocuchów przyczynowo-skutkowych, które wskazują na powiązanie zagrożeo

klimatycznych z wynikami projektu w odniesieniu do kilku rodzajów aspektów (technicznych,

środowiskowych, społecznych, finansowych itp.), a także pozwala na interakcje pomiędzy czynnikami,

jakie należy wziąd pod uwagę. Jest to zgodne z podejściem opartym na „myśleniu systemowym”, o

którym wspomniano w części 1.7.1. Ocena ryzyka może zatem uwypuklid kwestie, które nie pojawiły

się w ocenie słabych punktów.

Oceny ryzyka na wysokim poziomie, raczej jakościowe, można przeprowadzad na wczesnych etapach

cyklu życia środka trwałego, zaś bardziej szczegółowe oceny ilościowe można przeprowadzid na

dalszych etapach (zgodnie z tabelami nr 3-6):

Ocena ryzyka na wysokim poziomie: Jest to zwykle ocena jakościowa oparta na opinii

eksperta oraz przeglądzie istotnych źródeł. Często w ramach takiej oceny przeprowadza się

warsztaty mające na celu identyfikację ryzyka (ang. Risk Identification Workshop) w celu

zidentyfikowania zagrożeo, konsekwencji i kluczowego ryzyka związanego z klimatem, oraz w

celu określenia dodatkowych analiz, jakie należy przeprowadzid, aby ustalid znaczenie

zagrożeo. Takie analizy można przeprowadzid w ramach kolejnych warsztatów z udziałem

zespołu projektowego.

Szczegółowe oceny ryzyka: Oceny te są ocenami ilościowymi lub półilościowymi, często z

elementami pewnego rodzaju modelowania numerycznego. Najlepiej przeprowadzad je

podczas spotkao w mniejszym gronie lub w ramach analiz „off-line”.

Ocena ryzyka na wysokim poziomie

1. Należy przygotowad się do warsztatów mających na celu identyfikację ryzyka.

2. Podczas warsztatów mających na celu identyfikację ryzyka – należy określid, jak ryzyko

związane z klimatem może wpłynąd na realizację wariantów projektu:

Należy dokonad przeglądu kluczowych celów oraz kryteriów pomyślnej realizacji projektu,

w celu ułatwienia opracowania ram dla kontynuacji rozmów.

Należy określid, jak ryzyko związane z klimatem może wpłynąd na wyniki projektu, a także

określid możliwośd spełnienia kryteriów pomyślnej realizacji projektu:

o omówienie słabych punktów, krytycznych progów21 oraz ryzyka związanego w

odniesieniu do najważniejszych kwestii wskazanych w ocenie słabych punktów

(moduły 1-3) oraz w odniesieniu do listy kontrolnej do identyfikacji ryzyka (załącznik

IV);

21

Progi związane z klimatem przedstawiają granicę między tolerowalnym a nietolerowalnym poziomem ryzyka

lub też stanowią kryteria dla pomyślnej realizacji wariantów projektu, lub też jego elementów. Takie progi

mogą obejmowad aspekty inżynieryjne, operacyjne, związane z bezpieczeostwem i zdrowiem, środowiskowe,

społeczne, finansowe itp. (np. norma projektowa dotycząca systemu odwadniania, w celu zapobiegania

zalewaniu otoczenia).

o zastosowanie listy kontrolnej do identyfikacji ryzyka, zbadanie łaocuchów

przyczynowo-skutkowych wiążących zagrożenia klimatyczne z aspektami realizacji

projektu;22

o odnotowanie rozmów, najlepiej w rejestrze ryzyka (ang. Risk Register) (załącznik V);

o próba uzgodnienia z uczestnikami tych elementów, które wiążą się z największym

ryzykiem;

o wskazanie i odnotowanie (w rejestrze ryzyka) kluczowych interakcji między

zidentyfikowanymi zagrożeniami inżynieryjnymi, operacyjnymi, środowiskowymi i

społecznymi;

o należy zauważyd, że krytyczne progi związane z klimatem powinny, jeśli jest to

możliwie, zostad określone ilościowo. Jeśli nie jest to możliwe podczas warsztatów,

należy dokonad tego później.

3. Podczas warsztatów mających na celu zidentyfikowanie ryzyka należy uszeregowad

zagrożenia związane z klimatem według priorytetów oraz określid właścicieli ryzyka:

należy określid, kto ma najlepszą pozycję do dokonania ewaluacji ryzyka związanego z

projektem:

o Ryzyko określa się jako połączenie prawdopodobieostwa zajścia wydarzenia oraz

konsekwencji związanych z takim wydarzeniem. Punkty określające

prawdopodobieostwo i konsekwencje (zob. tabela nr 10 i tabela nr 11) należy

przyznawad po konsultacji z ekspertami technicznymi posiadającymi największą

wiedzę na temat konkretnych szczegółów projektu lub jego krytycznych elementów.

Kierownik ds. odporności na zmianę klimatu powinien określid, kto posiada wiedzę

specjalistyczną konieczną do oceny obydwu takich aspektów ryzyka.

należy dokonad oceny znaczenia ryzyka związanego z klimatem w kontekście realizacji

projektu:

o Pierwszym kryterium w ramach tej punktacji jest dotkliwośd oddziaływania na klimat,

określana jako „konsekwencje”. Prostą skalę punktacji dotyczącą dotkliwości,

obejmującą pięd kategorii, przedstawiono w tabeli nr 10.

o Taki wynik należy odnotowad w rejestrze ryzyka.

o Należy ocenid prawdopodobieostwo wystąpienia oddziaływania na klimat – takie

szacunki mierzą prawdopodobieostwo wystąpienia danego rodzaju konsekwencji w

określonym okresie czasu (np. w okresie realizacji projektu). System punktacji

dotyczący prawdopodobieostwa, będący uzupełnieniem skali punktacji dotyczącej

22

Zmiana klimatu może na przykład mied wpływ na okres trwania sezonu wegetacyjnego. To z kolei może mied

wpływ na zastosowanie nawozu na danym obszarze, który przenika do źródła wody wykorzystywanego przez

oczyszczalnię wody, wpływając na jej działania i koszty operacyjne.

dotkliwości przedstawionej powyżej, znajduje się w tabeli nr 11. Przypisanie punktów

tym dwóm aspektom będzie wymagad dokładniejszego odniesienia się do danych

dotyczących zagrożeo (zgromadzonych w ramach modułu 2) oraz może wymagad

bardziej szczegółowych analizy „off-line”.

o Liczbę punktów należy odnotowad w rejestrze ryzyka.

W przypadku niektórych zidentyfikowanych zagrożeo konieczne będą dodatkowe

analizy „off-line” po zakooczeniu warsztatów, w ramach szczegółowej oceny ryzyka

mającej na celu ustalenie znaczenia poszczególnych rodzajów ryzyka – przykładowo,

jeśli konieczne jest ich określenie ilościowe pod względem operacyjnym lub

finansowym.

należy dokonad oceny ryzyka poprzez połączenie wyników punktowych dotyczących

konsekwencji i prawdopodobieostwa w rejestrze ryzyka:

o Wyniki punktowe dotyczące konsekwencji i prawdopodobieostwa należy wprowadzid

do rejestru ryzyka w celu otrzymania łącznego wyniku dla każdego rodzaju ryzyka,

oraz przedstawid krótki jakościowy opis charakteru danego rodzaju ryzyka.

należy dokonad wizualizacji ryzyka na matrycy ryzyka (ang. Risk Matrix):

o Należy nanieśd wyniki punktowe dotyczące konsekwencji i prawdopodobieostwa dla

każdego rodzaju ryzyka na matrycę ryzyka (zob. załącznik VI). Mogą mied one formę

ponumerowanych kropek wraz z kluczem przedstawiającym nazwę każdego rodzaju

ryzyka. Przedstawienie ryzyka na matrycy pomaga w wizualizacji stopnia dotkliwości

różnych rodzajów ryzyka oraz w uszeregowaniu ich pod kątem ważności.

Tabela nr 10: Ocena skali konsekwencji dla różnych obszarów ryzyka23

Skala konsekwencji

1 2 3 4 5

Nieistotne Łagodne Umiarkowane Znaczne Drastyczne

Zniszczenie środków trwałych / aspekty inżynieryjne / aspekty operacyjne

Oddziaływanie można zniwelowad w drodze normalnej działalności.

Niekorzystne zdarzenie, którego skutki można zniwelowad, zachowując ciągłośd działao.

Poważne zdarzenie, które wymaga dodatkowych działao awaryjnych, z zachowaniem ciągłości działao.

Krytyczne zdarzenie, które wymaga działao awaryjnych/nadzwyczajnych, z zachowaniem ciągłości działao.

Katastrofa potencjalnie prowadząca do zamknięcia lub upadku elementu środków trwałych/sieci.

23

Podana tu skala i wartości są jedynie przykładowe. Kierownik projektu i kierownik ds. odporności na zmianę

klimatu mogą postanowid o ich zmodyfikowaniu.

Bezpieczeostwo i zdrowie

przypadki wymagające udzielenia pierwszej pomocy

niewielki uraz, przypadek wymagający leczenia medycznego lub przypadek skutkujący ograniczoną zdolnością do pracy

poważny uraz lub przypadek skutkujący niezdolnością do pracy

rozległy uraz lub wiele urazów, trwały uraz lub niepełnosprawnośd

ofiara śmiertelna lub ofiary śmiertelne

Środowisko naturalne

Brak wpływu na podstawowe środowisko. Wpływ ograniczony do źródła punktowego. Działania naprawcze niewymagane.

Wpływ w ramach granic terenu. Działania naprawcze prowadzone przez 1 miesiąc od wystąpienia oddziaływania.

Umiarkowane szkody z potencjalnie bardziej rozległymi skutkami. Działania naprawcze prowadzone przez 1 roku.

Znaczne szkody ze skutkami widocznymi lokalnie. Działania naprawcze prowadzone przez okres dłuższy niż 1 rok. Niestosowanie się do przepisów lub pozwoleo dotyczących ochrony środowiska.

Znaczne szkody o rozległych skutkach. Działania naprawcze prowadzone przez okres dłuższy niż 1 rok. Ograniczona możliwośd pełnej rewitalizacji.

Społeczne Brak wpływu na społeczeostwo

Miejscowe, tymczasowe skutki dla społeczeostwa

Miejscowe, długotrwałe skutki dla społeczeostwa

Brak ochrony dla grup osób ubogich lub słabszych grup społecznych. Długotrwałe skutki dla społeczeostwa na terenie całego kraju.

Utrata przyzwolenia na działalnośd ze strony społeczeostwa. Protesty ze strony społeczności.

Finansowe (dla jednego wydarzenia ekstremalnego lub średnich rocznych skutków)

24

Przykładowe wskaźniki: x % wewnętrznej stopy zwrotu <2% obrotu

Przykładowe wskaźniki: x % wewnętrznej stopy zwrotu 2 - 10% obrotu

Przykładowe wskaźniki: x % wewnętrznej stopy zwrotu 10-25% obrotu

Przykładowe wskaźniki: x % wewnętrznej stopy zwrotu 25-50% obrotu

Przykładowe wskaźniki: x % wewnętrznej stopy zwrotu >50% obrotu

Reputacja Miejscowe, tymczasowe skutki w odniesieniu do opinii publicznej

Miejscowe, krótkoterminowe skutki w odniesieniu do opinii publicznej

Miejscowe, długoterminowe skutki w odniesieniu do opinii publicznej, z niekorzystnymi

Krótkoterminowy wpływ na opinię publiczną w całym kraju; negatywne doniesienia w

Długoterminowe skutki w całym kraju, z możliwością oddziaływania na stabilnośd

24

Inne wskaźniki, jakie można tu zastosowad, to, między innymi, koszty: bezpośrednich/długoterminowych

działao awaryjnych; rewitalizacji środków trwałych; odbudowy środowiska naturalnego; pośrednie koszty

gospodarki, pośrednie koszty społeczne. [Komisja Europejska (2010)].

doniesieniami w lokalnych mediach

mediach o zasięgu krajowym

działao rządu

Tabela nr 11: Skala na potrzeby oceny prawdopodobieostwa wystąpienia zagrożenia25

1 2 3 4 5

Bardzo mało prawdopodobne

Mało prawdopodobne

Umiarkowanie prawdopodobne

Prawdopodobne Prawie pewne

Bardzo małe prawdopodobieostwo wystąpienia

W kontekście obecnych praktyk i procedur wystąpienie danego zdarzenia jest mało prawdopodobne.

Zdarzenie takie zaszło już w kraju o podobnym profilu/ w podobnych okolicznościach.

Istnieje duże prawdopodobieostwo zajścia zdarzenia.

Istnieje bardzo duże prawdopodobieostwo, że dojdzie do zdarzenia, możliwie kilka razy.

LUB

5% prawdopodobieostwa zajścia zdarzenia w skali roku





Podczas omawiania „prawdopodobieostwa” należy pamiętad, że w przeciętnych warunkach

klimatycznych zajście niektórych zmian, na przykład wystąpienie wyższych temperatur w określonym

sezonie, jest bardzo prawdopodobne. Wystąpienie ekstremalnych zdarzeo związanych z klimatem,

takich jak przypadki intensywnych opadów lub burze tropikalne, jest mniej prawdopodobne i

prognozy takich zmian przewiduje się przy mniejszym stopniu pewności, chod mogę one przynieśd

znaczne skutki.

W przypadku niektórych zdarzeo, zwłaszcza tych związanych ze skutkami dla środowiska i

społeczeostwa w kontekście zmiany klimatu, prawdopodobieostwo ich wystąpienia może byd bardzo

trudne do określenia, na przykład w przypadku konfliktu z lokalną społecznością, który pojawia się

wraz z coraz silniejszą konkurencją dotyczącą zmniejszających się zasobów wody. W takich

przypadkach uczestnicy warsztatów muszą oszacowad prawdopodobieostwo wedle własnej oceny,

biorąc pod uwagę słabe punkty i występujące naciski i presję. Uwzględnid muszą także to, jak

społecznośd może przystosowad się do zmiany klimatu. Przykładowo, jeśli rolnicy muszą zacząd

nawadniad grunty rolne, które wcześniej nawadniane były w drodze opadów, może to doprowadzid

do nowych konfliktów i napiętych stosunków, które wcześniej nie były widoczne.

DECYZJA: Na tym etapie kierownik ds. odporności na zmianę klimatu i specjaliści techniczni powinni

25

Podane tu skale są jedynie przykładowe. Kierownik projektu i kierownik ds. odporności na zmianę klimatu

mogą postanowid o ich zmodyfikowaniu.

podjąd decyzję, czy konieczne jest określenie działao przystosowawczych w celu zareagowania na

zidentyfikowane zagrożenia. Jeśli uznano, że wszystkie zagrożenia są nieistotne, podejmowanie

dalszych działao nie musi byd konieczne.

Szczegółowa ocena ryzyka

Po dokonaniu ewaluacji i uszeregowania zagrożeo związanych z klimatem zgodnie z ich priorytetami

za pomocą oceny ryzyka na wysokim poziomie, przeprowadza się szczegółowe oceny ryzyka, które

dają możliwośd uzyskania dokładniejszego obrazu znaczenia tych zagrożeo. Decyzja w sprawie tego,

które potencjalne zagrożenia należy poddad szczegółowej ocenie, będzie zależed od podejścia do

ryzyka ze strony wykonawcy projektu. Zaleca się, by „ekstremalne” i „wysokie” ryzyko (zgodnie z

załącznikiem VI) poddawad bardziej szczegółowej ocenie, zaś dalsza analiza „umiarkowanego” ryzyka

powinna zależed od uznania kierownika ds. odporności na zmianę klimatu lub kierownika projektu.

1. Szczegółowe oceny ryzyka obejmują analizy „off-line” przeprowadzane przez specjalistów, na

przykład inżynierów, w celu dokonania ilościowej oceny zagrożeo, z uwzględnieniem zmiany

klimatu.

2. W ramach takich ocen istotne jest precyzyjne określenie aspektów i charakterystyki zagrożenia

klimatycznego, które mają największe znaczenie dla danej decyzji. Takie aspekty powinny

obejmowad:

skalę i kierunek zmiany,

bazę statystyczną,

średni okres oraz

prawdopodobieostwo łączne wystąpienia zdarzeo.

3. W ramach takich ocen należy zbadad zdolnośd projektu, zgodnie z jego aktualnymi założeniami,

do poradzenia sobie z istniejącą zmiennością klimatu oraz różnymi zagrożeniami klimatycznymi,

jakie mogą wystąpid w przyszłości w trakcie okresu realizacji projektu (za pomocą wyników z

modułu 2b). W ocenach takich zazwyczaj konieczne będzie zastosowanie modeli numerycznych

opisujących jeden z elementów projektu, a oceny takie powinni przeprowadzad specjaliści. W

takich ocenach można także wykorzystad modele oddziaływania na klimat (np. modele

hydrologiczne, modele dotyczące ryzyka powodziowego itp.). Należy zbadad szereg zmian

klimatu, jakie mogą zajśd w przyszłości, na podstawie licznych modeli klimatycznych oraz

scenariuszy dotyczących emisji gazów cieplarnianych. (Dalsze informacje na temat tego, jak

modelowad scenariusze dotyczące przyszłych zmian klimatu, znajdują się w załączniku VII).

4. Należy zaktualizowad rejestr ryzyka i matrycę ryzyka zgodnie z wynikami takich analiz.

DECYZJA: Na tym etapie kierownik ds. odporności na zmianę klimatu i specjaliści techniczni powinni

podjąd decyzję, czy konieczne jest określenie działao przystosowawczych w celu zareagowania na

zidentyfikowane zagrożenia. Jeśli uznano, że wszystkie zagrożenia są nieistotne, podejmowanie

dalszych działao nie musi byd konieczne.

2.3.5. Moduł 5: Zidentyfikowanie wariantów przystosowawczych

Ten moduł pomaga zidentyfikowad środki przystosowawcze w celu uwzględnienia słabych punktów i

zagrożeo związanych z klimatem, które zidentyfikowano poprzez zastosowanie modułów 1-4.

Metodologia zakłada najpierw zidentyfikowanie możliwości zareagowania na słabe punkty i

zagrożenia, a następnie przeprowadzenie szczegółowej oceny jakościowej i ilościowej takich

możliwości.

Proces identyfikowania możliwości zazwyczaj obejmuje:

1. Warsztaty umożliwiające zidentyfikowanie odpowiednich możliwości zareagowania na

zidentyfikowane zagrożenia. Może to byd osobne spotkanie warsztatowe lub specjalna sesja w

ramach innego warsztatu z udziałem zespołu projektowego podczas cyklu opracowywania

projektu.

2. Spotkania w mniejszym gronie lub analizy „off-line” z ekspertami technicznymi (inżynierowie itp.)

w celu uzyskania bardziej szczegółowego zrozumienia zalet i wad zidentyfikowanych możliwości.

3. Jeśli planowane jest przeprowadzenie warsztatów, kierownik ds. odporności na zmianę klimatu

będzie musiał dopilnowad, by wzięli w nich udział odpowiedni eksperci techniczni, a także może

rozważyd zaproszenie zewnętrznych zainteresowanych stron, na przykład przedstawicieli

lokalnych władz lub społeczności, którzy mogą pomóc w bardziej szczegółowym opracowaniu

potencjalnych możliwości.

4. Przed rozpoczęciem sesji w ramach warsztatów kierownik ds. odporności na zmianę klimatu

powinien:

zidentyfikowad przykłady najlepszych praktyk przystosowawczych dla projektów podobnego

rodzaju oraz zaznajomid się ze szczegółowymi wytycznymi, które mają zastosowanie do

danego projektu, stosując uznane na scenie międzynarodowej wytyczne, najlepsze praktyki

biznesowe, normy inżynieryjne itp. Przykłady dla danego sektora przedstawiono w załączniku

VIII w celach demonstracyjnych i kierownik ds. odporności na zmianę klimatu może się nimi

posłużyd jako wzorem.

5. Celem samych warsztatów jest zidentyfikowanie możliwości, które będą odpowiednie dla celów i

kryteriów pomyślnej realizacji projektu:

Na potrzeby demonstracyjne na początku sesji w ramach warsztatów można przedstawid

najlepsze praktyki oraz inne przykłady.

Należy określid rodzaj projektu na podstawie typologii znajdującej się w załączniku I.

Należy zastosowad listę kontrolną dotyczącą możliwości przystosowawczych (załącznik X)

jako narzędzie wspomagające tzw. „burzę mózgów”.

Należy zastosowad schemat określania zakresu możliwości przystosowawczych (zob. wzór w

załączniku IX) w celu odnotowania zidentyfikowanych możliwości, które odpowiadają celom i

kryteriom pomyślnej realizacji projektu.

Należy posłużyd się listą przykładowych środków określonych dla niektórych sektorów

znajdującą się w załączniku VIII, która ułatwi zidentyfikowanie tych rodzajów środków, które

mogą znajdowad zastosowanie w przypadku różnych rodzajów projektów i określonych

zagrożeo. Takie środki przedstawiono wyłącznie na potrzeby ilustracji przykładów. W

przypadku każdego projektu należy uwzględnid takie czynniki jak jego lokalizację lub

lokalizacje, akceptowalny poziom ochrony/odporności itp.

6. Należy wziąd pod uwagę „dobre zasady przystosowawcze” oraz „wytyczne dotyczące dobrej

praktyki podejmowania decyzji z udziałem zainteresowanych stron”26, które są ważne i

odpowiednie w najbardziej wrażliwych sektorach inwestycyjnych, oraz które można wykorzystad

w procesie selekcji, a mianowicie poprzez:

zastosowanie zrównoważonego podejścia do zarządzania zagrożeniami klimatycznymi oraz

zagrożeniami innego rodzaju – tj. ocena i wdrażanie podejścia do przystosowania się do

zmiany klimatu z uwzględnieniem kontekstu całego projektu,

skoncentrowanie się na działania identyfikujących, które są odpowiednie dla celów projektu i

ułatwiają zarządzanie priorytetowymi słabymi punktami i zagrożeniami w obszarze klimatu,

jakie zidentyfikowano w modułach 3-4,

dążenie do zidentyfikowania środków, które dobrze sprawdzają się w warunkach

niepewności (zob. ramka nr 9), w celu uwzględnienia przyszłej niepewności,

współpracowanie z zainteresowanymi stronami i społecznościami – aby dopilnowad, by

możliwości przystosowania się do zmiany klimatu nie miały dla nich niezamierzonych

negatywnych konsekwencji,

przed rozpoczęciem działao, opracowanie i przedstawienie celów oraz wyników w ramach

strategii SMART (prostych, mierzalnych, osiągalnych, zorientowanych na rezultaty i

określonych w czasie),

unikanie rozwiązao utrudniających przystosowanie się do zmiany klimatu (tj. działao

podejmowanych w celu wyeliminowania lub ograniczenia słabych punktów, które mają

jednocześnie niekorzystny wpływ na inne systemy, sektory lub grupy społeczne, lub które

pogłębiają słabe punkty takich innych systemów, sektorów lub grup społecznych).

26

Na podstawie: UKCIP (2010). UKCIP Adaptation Wizard v 3.0. UKCIP, Oxford, www.ukcip.org.uk/wizard oraz

HM-Treasury Supplementary Green Book Guidance, Accounting for the Effects of Climate change

(Uzupełniające wytyczne dot. ekologii, Uwzględnianie skutków zmiany klimatu; wydane przez ministerstwo

finansów Zjednoczonego Królestwa). czerwiec 2009.

Rodzaje środków, które dobrze sprawdzają się w warunkach niepewności27

Rozwiązania typu „no regret”: środki, które są warte wprowadzenia obecnie (ponieważ przyniosą

korzyści społeczno-gospodarcze, które, netto, przewyższają ich koszty) oraz będą nadal warte

wprowadzenia w przyszłości, niezależnie od charakteru przyszłego klimatu. Takie środki z zasady

będą neutralne pod względem kosztów.

Rozwiązania typu „low regret”: środki, których koszty są względnie niskie oraz w przypadku których

korzyści z nich płynące, w kontekście niepewności co do przyszłej zmiany klimatu, mogą potencjalnie

okazad się większe z racji takiej przyszłej zmiany klimatu.

Rozwiązania zakładające elastyczne lub przystosowawcze zarządzanie: takie środki obejmują

wdrażanie rozwiązao przystosowawczych w sposób przyrostowy zamiast wprowadzania

kosztownych rozwiązao przystosowawczych na dużą skalę za jednym razem. Oznacza to, że środki te

należy zaprojektowad w taki sposób, by były one zasadne w obecnym kontekście, ale jednocześnie

pozwalały na stopniowe zmiany, gdy wraz z czasem dostępnych będzie coraz więcej informacji.

Przykładowo, opłacalnym podejściem może okazad się zwlekanie z wdrożeniem środków i

jednoczesne badanie możliwości oraz współpracowanie z zainteresowanymi stronami w celu

znalezienia najbardziej odpowiednich rozwiązao – takie podejście gwarantuje osiągnięcie

odpowiedniego poziomu odporności w określonych ramach czasowych w przyszłości. Projektowanie

rozwiązao elastycznych i otwartych pozwala na ich późniejsze dostosowanie, po przeprowadzeniu

monitorowania, ewaluacji i systematycznej oceny ich wyników. Należy uważad, aby z góry nie

wykluczyd żadnych alternatywnych rozwiązao, tak aby dany szkielet projektu oraz strategia jego

wdrażania mogły zostad nadal dostosowane, a zmiany mogły zostad przedstawione na czas, w

oparciu o doświadczenie.

Solidne rozwiązania przystosowania: środki przystosowawcze oparte na elastycznym podejściu,

które nie wyklucza przeprowadzenia działao przystosowawczych na późniejszym etapie. Są to

rozwiązania, które dają wyniki dobre, ale niekoniecznie optymalne.

Rozwiązania typu „win-win”: środki, które przynoszą pożądane wyniki pod względem

minimalizowania zagrożeo klimatycznych lub wykorzystywania możliwości, a także wiążą się z innymi

korzyściami społecznymi, gospodarczymi lub środowiskowymi. Mogą to byd środki, które

wprowadzono pierwotnie z powodów innych niż zmiana klimatu, a które przynoszą również

pożądane korzyści w dziedzinie przystosowania się do zmiany klimatu. Do tej kategorii można na

przykład zaliczyd środki umożliwiające poprawę efektywności zużycia wody w rolnictwie, przemyśle

lub w budynkach.

Ubezpieczenia i inne inwestycje finansowe: ochrona ubezpieczeniowa dotycząca zagrożeo

wynikających ze zmiany klimatu w drodze instrumentów finansowych jest rozwiązaniem

alternatywnym lub uzupełniającym dla ochrony w drodze inwestycji w środki trwałe. Taka ochrona

może okazad się mniej niezawodna na przestrzeni czasu, jako że koszt ubezpieczenia od ryzyka

zapewnianego przez pośredników finansowych może znacznie wzrosnąd lub taka ochrona może w

27

Na podstawie: Willows i Connell (2003) oraz Wilby i Dessai (2010).

ogóle nie byd oferowana.

Środki „miękkie”: te środki mogą obejmowad szeroki zakres działao, takich jak zmiana alokacji

zasobów, zmiany w zachowaniu, zmiany w działaniu zakładów (np. zmiana zasady działania

elektrowni wodnej) oraz mogą prowadzid do faktycznej poprawy poziomu odporności lub zdolności

do przystosowania się do zmiany klimatu same w sobie lub w drodze połączenia ich działania z

innymi środkami.

Na początku należy rozważyd szeroki zakres działao, aby zidentyfikowad dostępne rozwiązania. W

załączniku X znajduje się lista kontrolna dla rozwiązao przystosowawczych wraz z opisami

środków, które mogą pomóc w budowie zdolności do przystosowania się do zmiany klimatu oraz

w realizacji działao przystosowawczych,

o W niektórych przypadkach zamiast wprowadzania małych zmian w wariantach projektu,

konieczne może okazad się rozważenie bardziej radykalnych różnic umożliwiających

rozwiązanie problemów związanych ze słabymi punktami i zagrożeniami związanymi z

klimatem.

Przystosowanie się do zmiany klimatu będzie często obejmowad mieszany zestaw działao, w tym

działania „miękkie” i „twarde”. Optymalny pakiet działao przystosowawczych może również

obejmowad działania, które pozwalają na wykorzystanie nadarzających się możliwości. Należy

wziąd pod uwagę:

o „miękkie” rozwiązania, takie jak zmiana alokacji zasobów, zmiana w zachowaniu, szkolenia i

budowanie zdolności, reformy instytucjonalne/restrukturyzacja,

o krajowe i międzynarodowe standardy i kodeksy budowlane, wraz z istotnymi wymogami

technicznym dotyczącymi projektowania i budowy, w celu dopilnowania, by stosowano

wytyczne oparte na najlepszych praktykach w danym sektorze,

o zastosowanie marginesów bezpieczeostwa, aby umożliwid poradzenie sobie z niepewnością

dotyczącą zmiany klimatu,

o „twarde” rozwiązania inżynieryjne, w tym przekształcenie istniejącej infrastruktury, np.

rozważenie projektu technicznego, który uwzględnia coraz większe tempo zmiany klimatu i

umożliwia modyfikację struktur projektu, jeśli w przyszłości zajdzie taka potrzeba,

o ponowne opracowanie planów zarządzania ryzykiem w celu uwzględnienia zapobiegania

zagrożeniom, działao przeprowadzanych w odpowiedzi na wystąpienie zagrożenia i

gotowości do ich przeprowadzenia, w tym istotne plany awaryjne,

o ochrona przed ryzykiem w drodze ubezpieczenia lub innych instrumentów finansowych

(zakup opcji).

Należy odnotowad długą listę możliwych rozwiązao przystosowawczych w rejestrze ryzyka (zob.

załącznik V).

Przykłady przydatnych wytycznych oraz literatury dotyczącej rozwiązao przystosowawczych

1. Komisja Europejska / Europejska Agencja Środowiska: Platforma CLIMATE-AD APT, studia

przypadku w dziedzinie przystosowania się do zmiany klimatu28

2. Wpływ zmieniającego się klimatu w Europie (Impacts of Europe’s Changing Climate),

sprawozdanie EAŚ nr 4/2008, rozdział 6: Przystosowanie się do zmiany klimatu29

3. UKCIP Adaptation Wizard30

4. UKCIP: Identyfikowanie rozwiązao przystosowawczych, 201031

5. Projekty dotyczące lokalnej i miejskiej gospodarki przestrzennej: Institute for Housing and Urban

Development Studies (Instytut Badao nad Mieszkalnictwem i Rozwojem Obszarów Miejskich):

(CLIMACT Prio) tool Capacity building and Decision Support tool (narzędzie do budowania

zdolności i wspierające proces podejmowania decyzji): CLIMate ACTions Prioritization (narzędzie

do określania priorytetów działao w obszarze klimatu)32

6. Sektor energetyki: ESMAP Hands-on Energy Adaptation Toolkit (HEAT) (zestaw praktycznych

narzędzi do przystosowania się do zmiany klimatu w obszarze energetyki)33

7. Public Infrastructure Engineering Vulnerability Committee, PIEVC: PIEVC Engineering Protocol

for Climate Change Infrastructure Vulnerability Assessment34

8. Departament ds. Ochrony Środowiska w Australii: Wpływ zmiany klimatu i zarządzanie ryzykiem –

przewodnik dla przedsiębiorców i rządu35

7. Po sporządzeniu długiej listy możliwych rozwiązao przystosowawczych, kolejnym krokiem jest

wybranie spośród tych rozwiązao krótkiej listy rozwiązao najlepiej pasujących do danego

projektu:

28

http://climate-adapt.eea.europa.eu/sat

29 http://www.eea.europa.eu/publications/eea_report_2008_4

30 http://www.ukcip.org.uk/wizard

31 http://www.ukcip.org.uk/adopt/

32 http://www.ihs.nl/alumni/urban_professionals_information_for_alumni/climact_prio_tool/

33 http://esmap.org/esmap/node/191

34 http://www.pievc.ca/e/index_.cfm

35 http://www.climatechange.gov.au/community/~/media/publications/local-govt/risk-management.ashx

http://climate-adapt.eea.europa.eu/sat

http://www.eea.europa.eu/publications/eea_report_2008_4

http://www.ukcip.org.uk/wizard

http://www.ukcip.org.uk/adopt/

http://www.ihs.nl/alumni/urban_professionals_information_for_alumni/climact_prio_tool/

http://esmap.org/esmap/node/191

http://www.pievc.ca/e/index_.cfm

http://www.climatechange.gov.au/community/~/media/publications/local-govt/risk-management.ashx

http://www.climatechange.gov.au/community/~/media/publications/local-govt/risk-management.ashx

Należy sporządzid, poprzez eliminację i ocenę, krótką listę preferowanych rozwiązao, które są

wykonalne pod względem środowiskowym, społecznym, technicznym i prawnym, stosując

kryteria selekcji jakościowej. Można w tym celu zastosowad kryteria z list znajdujących się w

ramce nr 2 i 3. Im więcej z tych kryteriów dane rozwiązanie spełnia, tym istnieje większe

prawdopodobieostwo, że będzie ono odpowiednie i akceptowalne.

Konieczne może byd określenie zestawu różnych środków w celu zapewnienia najbardziej

solidnych ram przystosowawczych, które będą uwzględniad słabe punkty i zagrożenia

zidentyfikowane w ramach modułów 3 i 4.

Taka krótka lista preferowanych rozwiązao może byd następnie poddana bardziej

szczegółowej ocenie w ramach modułu 6.

Kryteria selekcji na potrzeby analizy rozwiązao przystosowawczych36

Skutecznośd: czy dane rozwiązanie umożliwia realizację ogólnego celu przystosowania się do

zmiany klimatu?

Solidnośd: czy dane rozwiązanie będzie niezawodne w obecnych warunkach klimatycznych

oraz również w innych prawdopodobnych zmienionych warunkach klimatycznych w

przyszłości?

Równośd: rozwiązanie nie powinno mied negatywnego wpływu na inne obszary ani słabsze

grupy społeczne.

Czas: czy dane działanie może zostad faktycznie wdrożone i w jakich ramach czasowych?

Pilnośd: jak szybko można wdrożyd dane rozwiązanie?

Elastycznośd: czy dane rozwiązanie jest dostatecznie elastyczne, by sprawdziło się również w

przyszłości?

Zrównoważony charakter: czy dane rozwiązanie przyczynia się do zrównoważonego

charakteru oraz do oszczędnego gospodarowania zasobami?

Efektywnośd: czy korzyści płynące z działao przewyższają ich koszty?

Koszt: czy w danym rozwiązaniu uwzględniono nie tylko koszty ekonomiczne, ale również

koszty społeczne i środowiskowe?

Możliwości: czy istnieją możliwości lub synergie z innymi planowanymi działaniami, które

mogłyby wspierad dalsze działania przystosowawcze, jakie należy podjąd, np. uwzględniania

kwestii przystosowawczych na wczesnych etapach planowania nowej budowli lub w

odniesieniu do infrastruktury, która i tak jest modernizowana?

Synergie: czy dane rozwiązanie przystosowawcze ograniczy również inne zagrożenia oprócz

36

Na podstawie: UKCIP (2010). UKCIP Adaptation Wizard v 3.0. UKCIP, Oxford, www.ukcip.org.uk/wizard

zagrożeo klimatycznych, przyczyniając się do osiągnięcia innych celów?

Inne czynniki, które mogą mied znaczenie w danym kontekście.

8. Podczas rozważania istotnych rozwiązao przystosowawczych należy wziąd pod uwagę również:

do kiedy należy podąd dane działania i dlaczego w takim okresie,

jaki będzie wymagany poziom przystosowania,

konsekwencje nadmiernego przystosowania i niedostatecznego przystosowania, w celu

zadecydowania o wymaganym poziomie działao przystosowawczych.

9. Należy wybrad rozwiązania, które można wdrożyd w obecnych warunkach.

10. Następnie należy wybrad te rozwiązania, które można wdrożyd w obecnych warunkach lub w

perspektywie średnioterminowej, ale które wymagają większej ilości badao i analiz, lub też

zaangażowania instytucji rządowych lub społeczności jeszcze przed podjęciem decyzji o ich

realizacji.

11. Należy przygotowad ramy planowania dla tych rozwiązao, które mogą byd istotne dopiero na

późniejszym etapie, a w odniesieniu do których konieczne jest przeprowadzenie kompleksowego

planowania oraz zgromadzenie dalszych informacji i ich przeanalizowanie.

12. Należy określid horyzont czasowy realizacji rozwiązao przystosowawczych w kontekście danego

projektu, uwzględniając okres realizacji projektu, a także należy określid, w jakim okresie

oczekuje się uwidocznienia korzyści płynących z jego wdrożenia.

13. Rozwiązania należy również sprawdzid pod kątem celów projektu. Ma to potwierdzid, że działania

pozwolą na nieprzerwaną realizację takich celów.

14. Koocową krótką listę środków związanych z odpornością na zmiany klimatu należy odnotowad w

rejestrze ryzyka. Niektóre środki będą wymagad dalszej oceny pod kątem ekonomicznym (moduł

6), podczas gdy inne mogą zostad potwierdzone na tym etapie.

DECYZJA: Kierownik ds. odporności na zmianę klimatu i specjaliści techniczni powinni na tym etapie

zadecydowad, czy przeprowadzid ocenę rozwiązao przystosowawczych (moduł 6). Przykładowo, jeśli

wszystkie zidentyfikowane środki przystosowawcze są środkami typu „no regret”, w takim przypadku

dalsza ich ocena nie jest konieczna.

2.3.6. Moduł 6: Ocena możliwości adaptacyjnych

Celem każdej analizy kosztów i korzyści (AKK), na podstawie wymogów dla, przykładowo,

finansowania projektów inwestycyjnych na szeroką skalę w ramach Funduszy Strukturalnych, jest

dokonanie wyboru skutecznych i „optymalnych” opcji, tj. tych, które przyczyniają się do

maksymalizacji korzyści netto.

Z kolei w kontekście zmian klimatycznych, co zostało omówione w Module 5, chodzi nie tylko o

dokonanie wyboru opcji skutecznych, lecz także solidnych w kontekście niepewności związanych z

przyszłymi zmianami klimatycznymi. W efekcie określenie strategii wyboru opcji skupia się w tym

samym stopniu na zarządzaniu ryzykiem związanym ze zmianami klimatycznymi, co na skuteczności.

Dlatego też metodologia AKK w kontekście zmian klimatycznych przedstawionych w niniejszym

Module opiera się na standardowej metodologii AKK. Uznaje się, że stosujący niniejsze wytyczne są

zaznajomieni z tą metodologią, tak więc nacisk jest położony na dostosowanie AKK pod kątem decyzji

inwestycyjnych, w tym – częściowo lub w całości – decyzji adaptacyjnych w odniesieniu do zmian

klimatycznych. Metodologia zakłada, że zostanie przeprowadzona ocena ekonomiczna, tj. z

perspektywy danego paostwa, w odróżnieniu od oceny finansowej, która obejmuje jedynie

odpowiednie oddziaływanie dla podmiotu promującego projekt.

Ekonomika zmian klimatycznych jest stosunkowo słabiej rozwinięta w porównaniu z oceną opcji.

Należy opierad się głównie na metodologiach standardowych. Przykładami użytecznych wskazówek

są:

„Zielona Księga” Ministerstwa Skarbu Wielkiej Brytanii w sprawie „Oceny i ewaluacji

prowadzonej przez rząd centralny”. 37

Wytyczne UKCIP w zakresie kalkulacji kosztów, które opierają się na ogólnym podejściu

Zielonej Księgi.38

Przewodnik OECD „Analiza kosztów i korzyści a środowisko” przedstawia przegląd głównych

podejśd i wyzwao metodologicznych w odniesieniu do wyceny oddziaływania nierynkowego

(wartości użytkowe i nieużytkowe)39.

37

www.hm-treasury.gov.uk/d/green_book_complete.pdf

38 Wytyczne UKCIP w zakresie kalkulacji kosztów zawierają:

Przegląd: http://www.ukcip.org.uk/wordpress/wp-content/PDFs/Costings_overview.pdf

Szczegółowe wytyczne wdrożeniowe:

http://www.ukcip.org.uk/wordpress/wpcontent/PDFs/Costings_Implementation.pdf

Arkusz kalkulacji kosztów: http://www.ukcip.org.uk/costings/costing-spreadsheet/

Studia przypadku, obejmujące sektory zdrowia, budynków dziedzictwa narodowego, ogrodów

dziedzictwa narodowego, zarządzania zasobami drogowymi, nieruchomości i ubezpieczeo oraz

turystyki: http://www.ukcip.org.uk/costings/case-studies/

http://www.hm-treasury.gov.uk/d/green_book_complete.pdf

http://www.ukcip.org.uk/wordpress/wp-content/PDFs/Costings_overview.pdf

http://www.ukcip.org.uk/wordpress/wpcontent/PDFs/Costings_Implementation.pdf

http://www.ukcip.org.uk/costings/costing-spreadsheet/

http://www.ukcip.org.uk/costings/case-studies/

W odróżnieniu od kilku poprzednich modułów, w niniejszym module nie stosujemy wyraźnego

rozróżnienia pomiędzy ocenami „wysokiego szczebla” a ocenami „szczegółowymi”. Pierwsze

odpowiadają AKK podejmowanej w ramach wstępnego badania wykonalności, drugie zaś odnoszą się

do pełnego badania wykonalności. Wstępne badanie wykonalności zawiera skróty, takie jak

korzystanie ze standardowych cen jednostkowych w celu dokonania oceny (finansowych i

ekonomicznych) kosztów i korzyści.

1. Należy określid granice projektu

Określenie granic projektu obejmuje bezpośrednie i pośrednie oddziaływanie na klimat oraz na

interesariuszy projektu, których należy uwzględnid w ocenie opcji. Działania przygotowawcze w

ramach projektu zidentyfikują zagrożenia związane ze zmianami klimatycznymi oraz ich zakres.

Jeśli chodzi o projekty na szeroką skalę, można w tym celu opracowad rejestr zagrożeo i/lub

przeprowadzid warsztaty w zakresie identyfikacji zagrożeo, określające, jak to ma miejsce w

standardowej AKK, natężenie i prawdopodobieostwo wystąpienia oddziaływania różnych

(niepodlegających łagodzeniu) ryzyk (co zostało omówione w module 4),

Oddziaływanie jest rozpoznawane pod kątem jakościowym w okresie przewidywania ustalonym

dla projektu,

Stwierdzone przypadki oddziaływania zostaną poddane ocenie w ramach co najmniej jednego

scenariusza przyszłych zmian klimatycznych (zob. etap 3 poniżej). W przypadku projektów o

długiej trwałości aktywów (>20 lat), należy ocenid większą liczbę scenariuszy.

„Matryce oddziaływania” w metodologii UKCIP w zakresie kalkulacji kosztów

Metodologia UKCIP w zakresie kalkulacji kosztów obejmuje „matryce oddziaływania”, które

pomagają w zrozumieniu powiązao pomiędzy zdarzeniami w zakresie zmian klimatycznych oraz

przypadków oddziaływania właściwych dla danego sektora, które mogą byd istotne finansowo i

ekonomicznie na poziomie projektu. Matryce są dostępne dla następujących sektorów:

Obszary przybrzeżne,

Zasoby wodne,

Rolnictwo,

Budynki i infrastruktura.

Źródło: Metroeconomica (2004)

2. Należy określid czas przewidywania oraz stopę dyskontową

Okres przewidywania dla AKK powinien odzwierciedlad okres użyteczności ekonomicznej

całości projektu inwestycyjnego,

39

http://www.oecd.org/greengrowth/environmentalpolicytoolsandevaluation/cost-

benefitanalysisandtheenvironmentrecentdevelopments.htm

http://www.oecd.org/greengrowth/environmentalpolicytoolsandevaluation/cost-benefitanalysisandtheenvironmentrecentdevelopments.htm

http://www.oecd.org/greengrowth/environmentalpolicytoolsandevaluation/cost-benefitanalysisandtheenvironmentrecentdevelopments.htm

Tak jak w przypadku standardowej AKK, inwestycje projektowe muszą uwzględniad

odnawianie się aktywów dla komponentów inwestycji o krótszym okresie użyteczności

ekonomicznej,

W przypadku projektów inwestycyjnych współfinansowanych ze środków publicznych, na

szczeblu krajowym i/lub UE zaleca się wybór jednej stawki dyskontowej.

W przypadku braku takowej, należy rozważyd zastosowanie stawek podlegających spadkowi

wraz z upływem czasu. W projektach środowiskowych, w tym obejmujących zmiany

klimatyczne, zalecanym podejściem jest przywiązanie większej wagi do długoterminowych

kwestii występujących w ramach jednego pokolenia, co zostało omówione w poniższej

ramce.

Stawka dyskontowa

Kwestia dyskontowania ma znaczenie dla ekonomicznej analizy zmian klimatycznych, ponieważ

obejmuje ona długie skale czasowe, kwestie mające znaczenie w ramach jednego i wielu pokoleo

oraz potencjalne uwzględnienie niemarginalnych (katastroficznych) zmian odczuwanych przez

społeczeostwo. Wybór odpowiedniej stawki dyskontowej dla procesu decyzyjnego w zakresie zmian

klimatycznych jest źródłem kontrowersji i debat. W standardowej AKK stosuje się typowo tę samą

stawkę dyskontową w całym okresie przewidywania. Na poziomie UE nie zaleca się obecnie przyjęcia

konkretnej wartości dyskontowania w kontekście zmian klimatycznych.

Dodatkowa lektura: EEA (2007). Zmiany klimatyczne: koszt niepodejmowania działao oraz koszt

adaptacji. Raport techniczny EEA nr 13/2007.

3. Należy ustanowid linię/linie odniesienia

Odzwierciedlając podejście każdej standardowej AKK, linia odniesienia projektu odzwierciedla

sytuację „bez projektu”, tj. bez wdrożenia opcji dostosowania się do zmian klimatycznych.

Linia odniesienia projektu jest scenariuszem „braku działania” w odniesieniu do

oczekiwanych przyszłych scenariuszy dotyczących klimatu,

o Należy opracowad co najmniej jeden scenariusz uwzględniający przyszłe zmiany

klimatyczne,

o Projekty o długich okresach przewidywania (>20 lat) powinny uwzględniad większą liczbę

scenariuszy zmian klimatycznych i tym samym większą liczbę linii odniesienia projektu,

o Linia odniesienia musi uwzględniad oczekiwane przypadki oddziaływania wszelkich

polityk łagodzenia zmian klimatycznych,

o Jeśli dany scenariusz okaże się prawdopodobny, można zastosowad linię odniesienia

projektu, która przyjmuje, że warunki klimatyczne pozostaną podobne w przyszłości,

Matryce oddziaływania mogą pomagad w kwantyfikacji wskaźników rezultatu dla linii

odniesienia.

4. Należy określid koszty i korzyści płynące z poszczególnych opcji

Należy sporządzid krótką listę technicznie i prawnie wykonalnych opcji/zestawów opcji, w

oparciu o wskazówki zawarte w Module 5,

Tak jak w standardowej AKK, należy upewnid się, że uwzględniona została opcja "brak

działania",

Przygotowując strategię należy rozważyd charakter zagrożeo związanych ze zmianami

klimatycznymi, na które narażony jest projekt:

o Jeśli jedynie stopniowo pogłębiają się one z czasem, wówczas efektywną kosztowo jest

strategia okresowego wdrażania opcji wraz ze zwiększaniem poziomów ochrony przed

zagrożeniami. Wykonalny może byd także projekt z wbudowaną elastycznością, celem

przeprowadzania dalszych aktualizacji („quasi-opcje"), tj. w przypadku, gdy aktualizacje

mają miejsce w momencie, gdy zgromadzona zostanie szerzej zakrojona wiedza na temat

poziomów zagrożenia ze strony zmian klimatycznych40.

o Jeżeli środki adaptacyjne zabezpieczają przed ekstremalnymi zmianami klimatycznymi,

wówczas preferowane są wysokie poziomy ochrony przed zagrożeniami od samego

początku; są one również efektywne kosztowo

o Jeżeli elastycznośd projektu jest ograniczona, tak jak w przypadku prac budowlanych,

środki adaptujące do zmian klimatycznych muszą byd wdrożone z góry,

Należy określid inne przypadki oddziaływania rynkowego (koszty i korzyści) projektu oraz

wtórne i nierynkowe przypadki oddziaływania w zakresie projektu dla scenariuszy

projektowych,

o Ochrona przed zagrożeniami uzyskana dzięki opcjom powinna przynieśd efekt w postaci

uniknięcia przyszłych kosztów po stronie podmiotu promującego oraz, w miarę

możliwości, innych interesariuszy, np. wynikających ze szkód i zatrzymania produkcji,

o Należy rozważyd negatywny wpływ na innych interesariuszy,

o Należy rozważyd, czy wartości użytkowe i nieużytkowe projektu mają zostad

uwzględnione – jak to ma powszechnie miejsce w przypadku projektów środowiskowych,

Oszacowanie liczby jednostek fizycznych zidentyfikowanych kosztów i korzyści dla okresu

przewidywania,

5. Należy określid koszty i korzyści płynące z poszczególnych opcji adaptacyjnych

Tak jak w każdym projekcie inwestycyjnym, należy dążyd do ustalenia kosztów

inwestycyjnych i operacyjnych opcji,

40

Projekt TE2100 przedstawiony w ramce 1 jest przykładem zastosowania quasi-opcji.

o Nie jest to możliwe, jeśli środki wprowadzane na rzecz uzyskania odporności na zmiany

klimatyczne są integralną częścią projektu. W takich przypadkach można zbadad koszty

cyklu życia opcji o różnych poziomach ochrony, w zakresie redukcji zagrożenia w

porównaniu z ustępstwami kosztowymi (zob. etap 8),

Ustalenie wartości jednostkowych dla innych kosztów oraz korzyści dla projektu,

Można zastosowad metodę przeniesienia korzyści, w celu oszacowania kosztów projektu dla

podmiotu promującego w postaci przyszłych kosztów, których dało się uniknąd oraz

przypadków oddziaływania rynkowego na innych interesariuszy, którego dało się uniknąd

(koszty historyczne w innych aspektach), jednakże metodę tę należy stosowad z ostrożnością.

Należy oszacowad oddziaływanie nierynkowe według standardowych metodologii dla

projektów środowiskowych,

Należy obliczyd Aktualną Ekonomiczną Wartośd Netto (AEWN) poszczególnych

opcji/zestawów opcji w ramach ustalonego scenariusza w cyklu życia projektu. Przy

porównywaniu kosztów i korzyści z sytuacją po zastosowaniu i bez zastosowania środków

przystosowawczych do zmian klimatycznych w danym scenariuszu stosowane jest

standardowe podejście przyrostowe,

Jeżeli strategia obejmuje quasi-opcje o opóźnionym zastosowaniu środków adaptacyjnych,

oszacowanie kosztów musi byd oparte na podejściu drzewka decyzyjnego. Musi ono

uwzględniad prawdopodobieostwo konieczności zastosowania dalszych środków ochronnych

w przyszłości, co oznacza również koniecznośd koordynacji czasowej. Wówczas może byd

ustalony średni ważony koszt adaptacji obecnie i w przyszłości.

W rzadkich przypadkach dostępności scenariuszy probabilistycznych (np. przewidywania

klimatyczne UKCP09 dla Wielkiej Brytanii), mogą byd one zastosowane przy podejmowaniu

bardziej szczegółowych analiz statystycznych szacunków oczekiwanych rezultatów

(oczekiwana AEWN ważona prawdopodobieostwem).

6. Ocena skuteczności zabezpieczenia oraz pewności oddziaływania opcji

Należy dokonad przeglądu rozważanych opcji/zestawów opcji, pod kątem równego poziomu

ich skuteczności w kontekście zmniejszania narażenia na zagrożenia płynące ze zmian

klimatycznych (tj. „skuteczności zabezpieczenia”) oraz pewności ich oddziaływania w postaci

redukcji zagrożenia,

o Jeżeli rozważane opcje adaptacyjne nie będą w równym stopniu skuteczne w

redukowaniu zagrożeo związanych z narażeniem na zmiany klimatyczne, samo

oszacowanie skuteczności ekonomicznej (AEWN) nie wystarcza jako podstawa wyboru

pomiędzy nimi.

o Opcje będące pod kontrolą podmiotu decyzyjnego poprzez inwestycje lub ulepszenia

operacyjne są bardziej wiarygodne pod względem ich oddziaływania, niż opcje „miękkie”

(np. wpływanie na zmiany zachowao konsumentów),

Należy porównad skutecznośd zabezpieczenia oraz pewnośd oddziaływania z powiązanymi

kosztami

Jeżeli ustępstwa pomiędzy redukcją ryzyka a kosztami opcji wykazują znaczne, odkryte

(otwarte), resztkowe zagrożenie ze strony zmian klimatycznych, należy wprowadzid

uzupełniające środki adaptacyjne wraz z opcją. Jeśli nie jest to możliwe, wówczas opcja nie

jest atrakcyjna i nie powinna byd brana pod uwagę.

Jeśli pewnośd co do skuteczności opcji w stosunku do kosztów nie jest akceptowalna,

wówczas należy rozważyd wyłączenie tej opcji z procesu oceny.

7. Należy ocenid oddziaływanie na kwestię dystrybucji

Etapy 1 i 4 dotyczą oddziaływania projektu (pozytywnego/negatywnego) na interesariuszy

innych niż podmiot promujący,

Należy dokonywad oddzielnej oceny przypadków oddziaływania,

Należy zdecydowad, czy są one takich rozmiarów, aby byd rozważanymi w procesie

dokonywania wyboru opcji,

Jeżeli tak, należy ustalid w jaki sposób należy włączyd kwestie dystrybucji:

o poprzez nadanie (subiektywnych) wag kosztom i korzyściom dla tych interesariuszy

podczas obliczania AEWN, lub

o poprzez przyjęcie przypadków oddziaływania na dystrybucję za wyraźne (i subiektywne)

kryterium decyzyjne.

8. Należy ustalid zasadę podejmowania decyzji w sprawie wyboru opcji

Wdrożenie opcji adaptacyjnych jest niezbędną częścią zarządzania zagrożeniami płynącymi ze zmian

klimatycznych. Wybór opcji niezapewniających w równym stopniu skuteczności zabezpieczenia

zakłada koniecznośd podjęcia ryzyka. Co więcej, nie wszystkie opcje będą w równym stopniu

skuteczne w przypadku różnych założeo kluczowych lub alternatywnych scenariuszy w zakresie zmian

klimatycznych. Zasada decyzji powinna więc byd ustawiona w kontekście zarządzania zagrożeniami.

Co więcej, może zaistnied koniecznośd zintegrowania kwestii dystrybucji (etap 7).

Należy wpierw ustalid podejście podmiotu decyzyjnego do kwestii zagrożeo związanych ze

zmianami klimatycznymi:

o Jeżeli podmiot decyzyjny lubi podejmowad ryzyko, wówczas należy dokonad wyboru

jedynie kwestii skuteczności ekonomicznej oraz strategii opcji o najwyższej AEWN,

o Jeżeli podmiot decyzyjny wykazuje neutralne podejście do ryzyka, wówczas należy

wybrad opcję o najwyższej (prostej) średniej AENW z odpowiedniego testu wrażliwości w

przypadku wyboru jednego scenariusza lub spośród różnych scenariuszy w przypadku

wyboru wielu scenariuszy,

o Jeżeli podmiot decyzyjny jest negatywnie nastawiony do ryzyka, wówczas należy wziąd

pod uwagę dystrybucję AENW w konwencjonalnych badaniach wrażliwości lub symulacji

scenariuszy, po to aby wybrane zostały opcje mocne – oferujące lepszą ochronę przed

zagrożeniami w stosunku do ich kosztów,

Następnie, w wymaganym zakresie, należy zintegrowad wszelkie inne aspekty niezwiązane ze

skutecznością ekonomiczną oraz podejście do ryzyka w zasadzie decyzji, takie jak kwestie

dystrybucji lub akceptacji społecznej. Jest to odpowiednie dla projektów prowadzonych na

szeroką skalę, o porównywalnie szerokich granicach projektu,

Należy podjąd decyzję w zakresie wag, które należy przypisad w (wymaganej) zasadzie decyzji

w ramach analizy wielokryteriowej,

W przypadku projektów o neutralnie lub negatywnie nastawionych do ryzyka podmiotów

decyzyjnych, użyteczne może byd mapowanie AENW z badao wrażliwości i/lub scenariuszy na

matrycy opłacalności (zob. przykład w poniższej tabeli 12);

Tabela 12 Przykład matrycy opłacalności w odniesieniu do AENW ocenianych opcji

AENW Brak zmian klimatycznych (opcja)

Scenariusz klimatyczny 1

Scenariusz klimatyczny 2

Scenariusz klimatyczny *…n…+

41

Opcje adaptacyjne

Opcja „brak działania”

Działanie adaptacyjne 1

Działanie adaptacyjne 2

Działanie adaptacyjne *…1…+

*Źródło: na podstawie Metroeconomica (2004)+

Wreszcie, w oparciu o ustanowioną zasadę decyzji można stworzyd ranking opcji/zestawów

opcji adaptacyjnych, a najlepsza z nich zostanie wybrana do wdrożenia w ramach projektu.

Niezależnie od typu i rozmiaru projektu, najważniejszą zmianą podczas przeprowadzania AKK dla

projektów zakładających stosowanie środków adaptacyjnych do zmian klimatycznych jest zasada

decyzji. Bierze się to z uznania faktu, że negatywnie nastawiony do ryzyka podmiot decyzyjny

(większośd z nich) będzie chciał wybrad opcje w ramach strategii kompromisu pomiędzy ryzykiem a

zyskiem, nie zaś te, które oferują maksymalną skutecznośd ekonomiczną, która jest celem

standardowej AKK.

NALEŻY ZDECYDOWAĆ: Na tym etapie nadal można podjąd decyzję o wybraniu opcji „brak działania”

(tj. nieadaptowanie). W takim przypadku nie będzie konieczne dalsze postępowanie w zakresie

opracowania i integracji planu działao na rzecz adaptacji (Moduł 7).

41

Aby uchwycid zakres niepewności związanych z przewidywaniami dotyczącymi zmian klimatycznych,

powodowanych przez niepewności związane z modelem klimatycznym oraz scenariuszem emisji, dla projektów

długoterminowych zaleca się zbadanie większej liczby scenariuszy zmian klimatycznych, w oparciu o wiele

modeli klimatycznych i scenariuszy emisji.

2.3.7. Moduł 7: Integracja planu działania na rzecz adaptacji z cyklem rozwoju

projektu

1. Po przeprowadzeniu oceny opcji (Moduł 6) należy podjąd decyzję w zakresie modyfikacji projektu

technicznego oraz opcji zarządzania, w razie konieczności. Należy zintegrowad środki na rzecz

odporności na zmiany klimatyczne z projektem oraz umowami na etapie „Przetarg/Budowa”

cyklu oceny projektu (zob. tabela 6),

2. Należy podjąd następujące działania podczas opracowywania planu wdrażania zatwierdzonego

zakresu środków na rzecz odporności na zmiany klimatyczne:

Identyfikacja jasnych ról i odpowiedzialności wśród odpowiednich, zaangażowanych w

projekt interesariuszy (w szczególności wykonawcy i dostawcy), jasnych opisów sposobów

wdrażania opcji adaptacyjnych (np. poprzez umowy dostaw, poprzez przeniesienie

zagrożenia na ubezpieczających) oraz wymogów wdrożeniowych pod kątem zasobów

(personel, potrzeby technologiczne i finansowe),

Identyfikacja działao wymagających współpracy instytucjonalnej i wspólnotowej. W tych

przypadkach należy opracowad plany konsultacyjne i komunikacyjne oraz harmonogram

działao,

3. Należy przygotowad plan finansowania środków

Należy wyraźnie zadeklarowad, w jaki sposób projekt będzie zarządzał zagrożeniami i

obszarami wrażliwymi w kontekście zmian klimatycznych,

Jeśli chodzi o finansowanie opcji wysokokosztowych (inwestycyjnych), procedura

przetargowa w odniesieniu do finansowania nie różni się od standardowego finansowania

projektów. Raport z badania wykonalności projektu wspierający wniosek o finansowanie

zawierad będzie opis sposobu zajmowania się niepewnością i zagrożeniami. Pomoże to

również w wykazaniu odporności na zmiany klimatyczne przed podmiotami finansującymi,

W odniesieniu do finansowania opcji niskokosztowych (zmiany procedur miękkich i

operacyjnych), jedynym źródłem finansowania wzrostu kosztów operacyjnych będą klienci

firmy, np. konsumenci wody lub energii itp. W przypadku miękkich opcji, mogą oni również

byd uwzględnieni we wniosku o finansowanie dla opcji wysokokosztowych, jednakże nie

może to stanowid osobnego wniosku. (Zewnętrzne podmioty finansujące nie zajmują się

finansowaniem wzrostu kosztów operacyjnych, które mogą byd związane z wdrażaniem opcji

niskokosztowych na rzecz usprawnieo operacyjnych,)

4. Przygotowanie planu monitorowania i reakcji

Należy dokonywad regularnych przeglądów i monitorowad, czy decyzje adaptacyjne

przynoszą korzyści w postaci oczekiwanego poziomu odporności / ochrony:

o Należy przeprowadzad działania monitorujące oraz systematyczną ocenę skuteczności

środków,

o Należy opracowad listę kontrolną lub plan monitorowania i oceny, aby upewnid się, że

wyciągane są wnioski wzbogacające trwały proces zapewniania odporności. Plan ten

powinien zawierad odpowiednie i konkretne wskaźniki w zakresie oddziaływania,

rezultatów i wydajności, w celu konsekwentnego wyciągania wniosków na poziomie

projektu. Ocena skuteczności projektu powinna opierad się na linii odniesienia, opisującej

obecne warunki przed rozpoczęciem projektu inwestycyjnego. Postępy są wówczas

mierzone poprzez porównanie wskaźników na danym etapie wdrażania ze wskaźnikami

przewidzianymi w oryginalnej linii odniesienia.

o Należy dokonywad systematycznego przeglądu istotności i skuteczności decyzji

adaptacyjnych poprzez przyjęcie ciągłego podejścia ukierunkowanego na ulepszanie,

Należy określid, czy niezbędne jest podjęcie działao dostosowawczych:

o Po zmierzeniu skuteczności projektu, należy rozważyd zakres, w którym przynosi on

oczekiwane i pożądane wyniki,

o Należy zdecydowad, czy zaakceptowad obserwowane oddziaływanie, w tym straty,

rozważyd, czy zrekompensowad straty rozszerzeniem zakresu ubezpieczenia, i/lub

o Przeprowadzid procedurę dostosowania do określonego projektu oraz, w razie

konieczności, strategię wdrażania, bez utrudniania wdrażania dalszych środków

adaptacyjnych w przyszłości.

3. ZAŁĄCZNIKI

3.1. Załącznik nr I: Typologia inwestycji / projektów

Główna kategoria projektu Podkategoria Typ projektu

Energia Produkcja energii elektrycznej Konwencjonalna elektrownia cieplna

Elektrownia cieplna w cyklu kombinowanym

Turbiny gazowe

Duża elektrownia wodna

Mała elektrownia wodna

Energia wiatrowa

Energia słoneczna

Infrastruktura ciepłownicza Ciepłownia na paliwa kopalne

Ciepłownia na biomasę

Ciepłownia geotermalna

Kogeneracja Ciepłownia kogeneracyjna na paliwa kopalne

Ciepłownia kogeneracyjna na biogaz

Energia elektryczna Sieci przesyłowe

Sieci rozdzielcze

Paliwa Rurociągi i instalacje gazowe

Rurociągi i instalacje ropy naftowej

Budynki (025-030 + 070) Budynki komercyjne Obiekty komercyjne (np. Centra handlowe, magazyny, obiekty biurowe)

Hotele i obiekty turystyczne itp.

Budynki mieszkalne Budownictwo mieszkaniowe

Budynki użyteczności publicznej Infrastruktura oświatowa

Szpitale i inna infrastruktura opieki zdrowotnej

Infrastruktura: Transport (06-022 + 072-074) Infrastruktura środowiskowa (03-05) Technologie informacyjno-komunikacyjne (048-049)

Koleje

Autostrady i drogi

Mosty

Lotniska

Porty

Śródlądowe drogi wodne

Oczyszczanie ścieków

Zaopatrzenie w wodę pitną

Gospodarka odpadami stałymi

Zapobieganie powodziom

Przewodowe sieci technologii informacyjno-komunikacyjnych

Bezprzewodowe sieci technologii informacyjno-komunikacyjnych

Przemysł Różne Sprzęt elektryczny, urządzenia elektryczne

Produkcja metalowych wyrobów gotowych

Meble i produkty powiązane

Maszyny i inne urządzenia przemysłowe

Sprzęt transportowy

Produkcja tworzyw sztucznych i gumy

Przemysł tekstylny, odzieżowy, skórzany

Przemysł chemiczny Produkcja podstawowych środków chemicznych

Inne środki chemiczne

Farby i kleje

Pestycydy, nawozy

Produkty ropy naftowej i węgla

Produkty farmaceutyczne

Żywice, guma syntetyczna

Mydła

Obróbka drewna Produkty drewniane

Ścier drzewny i papier

Produkcja wyrobów z mineralnych surowców niemetalicznych

Cegły, dachówki i ceramika

Cement

Szkło

3.2. Załącznik nr II: Studium przypadku przedstawiające

zastosowanie Wytycznych do kosztów i korzyści zapobiegania

powodziom w Kopenhadze

Miasto Kopenhaga przeprowadziło badania na rzecz poprawy oceny ryzyka i długoterminowego

planowania adaptacji klimatycznej. Wyniki analiz wyraźnie wykazały istotną korzyśd z

przeprowadzania takich ocen ryzyka i analiz alternatywnych wariantów adaptacji w sposób

zintegrowany. Proces analizy obejmował działania w znacznym stopniu zbliżone do siedmiu modułów

Wytycznych, a zatem przykład ten może służyd jako ilustracja wdrożenia tych modułów w praktyce.

Moduł 1-3: Ogólna ocena

Proces obejmował w pierwszej kolejności ogólną ocenę rodzaju oddziaływao zmian klimatu, które

mogłyby wpłynąd na budynki i infrastrukturę w Kopenhadze. Ocena wykazała, że większośd istotnych

zagrożeo związana była z podwyższeniem poziomu morza i skrajnymi opadami deszczu, a zatem

zdarzenia te poddano bardziej szczegółowej analizie.

Moduł 1: Analiza wrażliwości

Przeanalizowano wrażliwośd różnego rodzaju budynków i infrastruktury na powodzie. Analiza

obejmowała mapowanie różnych rodzajów budynków i infrastruktury oraz ocenę potencjalnych

szkód spowodowanych przez powódź dla poszczególnych budynków lub obiektów

infrastrukturalnych. Analizę przeprowadzono z uwzględnieniem wszelkich potencjalnych szkód i

przeliczono dla „komórek” o wymiarach 100 x 100 metrów.

Moduł 2: Ocena narażenia

Prawdopodobieostwo obecnych i przyszłych skrajnych opadów deszczu i podwyższenia poziomu

morza analizowano dla jednego kluczowego scenariusza zmian klimatu (obejmującego jeden

scenariusz emisji gazów cieplarnianych (IPCC A2 – zob. załącznik nr VII) i dla jednego zmniejszonego

globalnego modelu klimatycznego. W ramach tego scenariusza szacowano liczbę zdarzeo

nadzwyczajnych (np. skrajnych opadów deszczu) na okres 100 lat. W ramach badania

przeprowadzono również jakościowe analizy wrażliwości dla alternatywnych scenariuszy zmian

klimatu.

Moduł 3: Analiza narażenia

W oparciu o szczegółowe modele hydrologiczne przeanalizowano narażenie na różne zdarzenia

(ulewne opady deszczu i podwyższony poziom morza) oraz wyliczono ogólne średnie

prawdopodobieostwo powodzi dla każdej z komórek. Rys. 1 przedstawia mapę Kopenhagi z

oznaczeniem narażenia. Obszary zaznaczone kolorem czerwonym są najbardziej narażone na

powodzie w okresie 100 lat.

Rys. 8: Narażenie na powodzie w Kopenhadze w wyniku skrajnych opadów deszczu

Wysoki poziom narażenia

Niski poziom narażenia

Moduł 4: Ocena ryzyka

Koszty szkód ekonomicznych oszacowano w oparciu o szkody w odniesieniu do budynków, stacji,

dróg itp. w okresie 100 lat dla każdej z komórek. Umożliwiło to oszacowanie ogólnych kosztów szkód.

Wyniki przedstawiono w tabelach 1 i 2 poniżej. Jak wyjaśniono powyżej, szacunki dotyczą wyłącznie

jednego scenariusza zmian klimatycznych.

Moduł 5: Identyfikacja wariantów adaptacji

Dokonano identyfikacji i oceny alternatywnych działao adaptacyjnych. Obejmowały one budowę

rowów i zmiany w systemach gospodarki wodami opadowymi (np. alternatywne rozwiązania

retencyjne z wykorzystaniem parków i obszarów zielonych do zatrzymywania wody oraz rozszerzenie

przepustowości sieci kanalizacyjnej).

Moduł 6: Analiza wariantów adaptacji

W ramach analizy wariantów adaptacji oceniano alternatywne scenariusze z uwzględnieniem i bez

uwzględnienia wariantów adaptacji. Następnie zmiany ogólnych kosztów szkód porównano z

kosztami wariantów adaptacji. Ogólna analiza kosztów i korzyści działao obejmowała okres 100 lat.

W przypadku podwyższania poziomu morza określono zaledwie jeden pakiet działao adaptacyjnych

uwzględniony w analizie numerycznej. W tabeli 13 przedstawiono koszt szkód z uwzględnieniem i bez

uwzględnienia działao adaptacyjnych oraz koszt działao w odniesieniu do podwyższenia poziomu

morza. Zysk netto wyliczono na ok. 16 mld DKK (ok. 2 mld EUR). Innymi słowy, wdrażanie działao

przeciwdziałających podwyższeniu poziomu morza jest wyraźnie efektywne kosztowo.

Tabela 13: Wartości bieżące netto podwyższania poziomu morza (1 metr na 100 lat) w mln DKK:

Scenariusze alternatywne Wartośd bieżąca netto

Koszt szkód bez wdrażania działao 20 098

Koszt szkód po wdrożeniu działao 189

Zysk 19 908

Koszt działao 3 997

Zysk netto 15 911

W odniesieniu do skrajnych opadów deszczu koszty możliwych wariantów adaptacji istotnie

odbiegają od poziomu generowanych przez nie korzyści. W tabeli 14 przedstawiono znaczenie

przeprowadzania analizy wariantów oraz wyboru działao generujących optymalne ogólne wyniki

ekonomiczne.

Przykład ten wykazuje, że w przypadku najtaoszego z wariantów zysk związany z zapobieganiem

powodziom jest znaczny, jednak w przypadku najdroższego wariantu nieistotny. Wybór efektywnego

kosztowo działania może generowad zysk netto w wysokości ok. 8 mld DKK (nieco powyżej 1 mld

EUR).

Tabela 14: Wartości bieżące netto dla skrajnych opadów deszczu w mld DKK

Scenariusze alternatywne Wartośd bieżąca netto

Koszt szkód bez wdrażania działao Koszt szkód po wdrożeniu najtaoszego działania (zawory bezzwrotne) Koszt szkód po wdrożeniu najdroższego działania (zwiększona przepustowośd sieci kanalizacyjnej)

15 552 4 316 5 458

Koszt najtaoszego działania (zawory bezzwrotne) Koszt najdroższego działania (zwiększona przepustowośd sieci kanalizacyjnej)

3 001 10 372

Zysk netto – najtaosze działanie Zysk netto – najdroższe działanie

8 235 -278

Moduł 7: Uwzględnienie planu adaptacji w projekcie

Wyniki analiz uwzględniono w planie adaptacji i w szczegółowych planach działao organizacji i

przedsiębiorstw komunalnych odpowiedzialnych za poszczególne działania, zwłaszcza za gospodarkę

wodno-ściekową.

Źródło: Kobenhavns Kommune 2011, Kobenhavns Klimatilpasningsplan (Plan adaptacji dla miasta

Kopenhagi).

3.3. Załącznik nr III: Portale o zasięgu europejskim mapujące narażenie w ujęciu geograficznym

Nazwa Odsyłacz

Krótki opis Zmienne klimatyczne

Ogólny okres mapowania

Liczba stosowanych modeli klimatycznych

Charakter statystyczny danych

Scenariusze emisji

Inne właściwości

Komisja Europejska / Europejska Agencja Środowiska Platforma CLIMATE-ADAPT

odsyłacz

Zapewnia dostęp do związanych z klimatem obserwacji i projekcji oddziaływania zmian klimatu, narażenia i ryzyka z ClimWatAdapt, ESPON Climate, JRC-IES i ENSEMBLES.

Skrajne temperatury, niedobory wody, powodzie, podwyższanie poziomu morza, susze, burze, lód i śnieg

2020-2100

Wiele (nie określono)

Nie określono Wiele (nie określono)

Możliwośd przeglądania z pozioma sektorowego; najwyższa rozdzielczośd; dostępny interfejs.

Bank Światowy: Portal Climate Change Knowledge

odsyłacz

Stanowi centralny zbiór informacji, danych, map i raportów na temat zmian klimatu na całym świecie – dane dostępne na poziomie krajowym.

Opady, temperatura

2020-2100

9 Średnie; wartośd procentowa zmiany

A2, B1 Łatwe w zastosowaniu dane historyczne i przyszłe projekcje; rozdzielczośd lokalna

The Nature Conservancy: Climate Wizard

odsyłacz

Umożliwia odbiorcom technicznym i nietechnicznym dostęp do głównych informacji w zakresie zmian klimatu oraz wizualizacji oddziaływania w każdym miejscu na Ziemi

Opady, temperatura

Lata 50. - lata 80. XXI w.

16 (+średnie po przestrzeni i scenariusze)

Średnie; wartośd procentowa zmiany

A2, A1B i B1

Łatwy w zastosowaniu; wysoka rozdzielczośd dostępna wraz danymi. Możliwośd animacji danych lub importu do ArcGIS.

Intergovernmental Panel on Climate Change (Międzyrządowy Zespół ds. Zmian Klimatu): Data Distribution Centre

odsyłacz

Wspólny i łatwo dostępny zbiór informacji dotyczących scenariuszy zmian klimatycznych na potrzeby oceny oddziaływania i adaptacji

Opady, ciśnienie, wilgotnośd, temperatura, wiatr

Lata 30.—lata 40. XXI w.

8 Średnie anomalie, średnie klimatologie

wiele Zasięg globalny; zróżnicowana rozdzielczośd; tworzenie map z możliwością eksportu; obejmuje więcej zmiennych niż opady i temperatura

Szczegółowe informacje na temat danych dotyczących narażenia w ujęciu geograficznym, dostępnych w portalach wymienionych powyżej, przedstawiono w

arkuszu Excel stanowiącym suplement do niniejszego załącznika, tj. w „suplemencie do załącznika nr III”.

Inne przydatne źródła danych:

Dostępnośd zasobów wodnych: http://insights.wri.org/aqueduct/2011/10/closer-look-aqueducts-new-global-water-stress-maps

Powodzie: http://www.dartmouth.edu/%7Efloods/Archives/index.html

Obsunięcia ziemi:

o http://preview.grid.unep.ch/index.php?preview=data&events=landslides&lang=eng

o Pożary: http://preview.grid.unep.ch/index.php?preview=data&events=fires&lang=eng

o Zagrożenie cyklonami tropikalnymi: http://preview.grid.unep.ch/index.php?preview=data&events=cyclones&lang=eng

http://insights.wri.org/aqueduct/2011/10/closer-look-aqueducts-new-global-water-stress-maps

http://www.dartmouth.edu/~floods/Archives/index.html

http://preview.grid.unep.ch/index.php?preview=data&events=landslides&lang=eng

http://preview.grid.unep.ch/index.php?preview=data&events=fires&lang=eng

http://preview.grid.unep.ch/index.php?preview=data&events=cyclones&lang=eng

3.4. Załącznik nr IV: Lista kontrolna do identyfikacji ryzyka

Pierwotne czynniki klimatyczne

Efekty wtórne/ zagrożenia związane z

klimatem

Efektywnośd środowiskowa i społeczna

Popyt rynkowy

Efektywnośd operacyjna

Reputacja

Wyniki finansowe

Kontrahenci

Prawo

Roczna / sezonowa / miesięczna średnia temperatura (powietrza)

Skrajna temperatura (powietrza) (częstotliwośd i wielkośd)

Roczna / sezonowa / miesięczna średnia opadów deszczu

Skrajne opady deszczu (częstotliwośd i wielkośd)

Średnia prędkośd wiatru

Maksymalna prędkośd wiatru

Wilgotnośd

Promieniowanie słoneczne

Podwyższanie poziomu morza (plus lokalne ruchy tektoniczne)

Temperatury morza/wody

Dostępnośd wody

Burze (szlaki i intensywnośd) z uwzgl. fal sztormowych

Powodzie

pH oceanów

Burze piaskowe

Erozja obszarów przybrzeżnych

Erozja gleby

Zasolenie gleby

Pożary

Jakośd powietrza

Niestabilnośd gruntu/ obsunięcia ziemi/ lawiny

Miejskie wyspy ciepła

Okresy wegetacyjne

Kontrola zanieczyszczeo, gospodarka odpadami i ściekowa

Zmiana usług ekosystemów

Wspólnotowe zagrożenia klimatyczne i działania adaptacyjne

Utrata mandatu społecznego do działania

Możliwości biznesowe poprawy wspólnotowej odporności klimatycznej

Dostępnośd zasobów naturalnych i surowców

Niezawodnośd transportu, łaocuchów dostaw i logistyki

Lokalizacja i warunki gruntowe

Projektowanie, efektywnośd i integralnośd aktywów

Realizacja działao i procesów

Planowanie awaryjne i kontynuacja działalności

Bezpieczeostwo i higiena pracy

Łączne oddziaływania w wyniku działao adaptacyjnych sąsiednich przedsiębiorstw

Zmiany popytu

Nowe możliwości rynkowe dla produktów i usług ukierunkowanych na adaptacje

Oddziaływania zmian rynkowych na koszty jednostkowe surowców i materiałow eksploatacyjnych

Naruszenia przepisów

Niedostarczenie towarów / usług na rynek

Utrata przewagi konkurencyjnej

Problemy dotyczące klientów

Utrata dochodów

Wzrost OPEX

Wzrost CAPEX

3.5. Załącznik nr V: Przykładowy rejestr ryzyka

Niniejszy przykładowy rejestr ryzyka dostępny jest również w formie arkusza Excel.

A B C D E F G H

1 Rejestr ryzyka: Ryzyko klimatyczne dla projektów/aktywów

2 Nazwa projektu/aktywa: Wstaw

3 Warsztaty dotyczące ryzyka klimatycznego: Wstaw datę

4 Uczestnicy: Wymieo uczestników

5 OCENA RYZYKA

6 L.P. KATEGORIA NARAŻENIE, WRAŻLIWOŚD I PROGI KRYTYCZNE ZWIĄZANE Z KLIMATEM

RYZYKO ZWIĄZANE Z KLIMATEM L I LxI C

7 Problemy związane z temperaturą

8 1 0,0

9 2 0,0

10 3 0,0

11 4 0,0

12 5 0,0

13 Problemy związane z opadami

14 6 0,0

15 7 0,0

16 8 0,0

17 9 0,0

18 10 0,0

I J K L M

1 PRAWDOPODOBIEOSTWO (ang. likelihood) (L): 1 – Niskie/Mało prawdopodobne. 2 – Możliwe/Poniżej średniej, 3 – Prawdopodobne/Powyżej średniej, 4 = Bardzo wysokie/Niemal pewne

2 ODDZIAŁYWANIE (ang. impact) (I): 1 = Niskie, 2 = Umiarkowane, - = Istotne, 4 = Bardzo istotne

3 OCENA RYZYKA (ang. risk score) - L x I po adaptacji

4 EFEKTYWNOŚD KONTROLI (ang. controls effectiveness) (C): t - Wysoka, 2 - Średnia. 3 - Niska

5

6 OBECNE DZIAŁANIA W ZAKRESIE ZARZĄDZANIA RYZYKIEM

PROPONOWANE/POTENCJALNE DZIAŁANIA W ZAKRESIE ZARZĄDZANIA

RYZYKIEM

WŁAŚCICIEL(E) TERMIN(-Y)

UWAGI

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

3.6. Załącznik nr VI: Przykładowa macierz ryzyka

W ramach przykładu macierz ryzyka przedstawiona poniżej została częściowo wypełniona danymi

dotyczącymi ryzyka klimatycznego dla aktywów energetycznych w Albanii42.

Wielkośd konsekwencji

Nieistotne 1

Niewielkie 2

Umiarkowane 3

Duże 4

Katastrofalne 5

Pra

wd

op

od

ob

ieo

stw

o

5 Niemal pewne

95%

6 3, 4, 7 1,2

4 Prawdopo

dobne 80%

5

3 Umiarkow

ane 50%

8

2 Nieprawdopodobne

20%

1 Rzadkie 5%

Legenda

Poziom

ryzyka

Nr

ryzyka

Opis ryzyka

Skrajne 1 Wyższe szczytowe zapotrzebowanie energetyczne latem ze

względu na wyższe temperatury może spowodowad spadek

mocy.

Wysokie 2 Mniej energii elektrycznej generowanej z elektrowni wodnych

ze względu na mniejsze opady i spływ może negatywnie

wpłynąd na bezpieczeostwo energetyczne.

Umiarkowane 3 Handel pozwoleniami na emisje w UE może zwiększyd koszty

generowania energii cieplnej.

Niskie 4 Zmiany sezonowości przepływów rzecznych w połączeniu ze złą

42

Przykłady ryzyka przedstawione w niniejszej macierzy na podstawie badania Banku Światowego dotyczącego

narażenia i ryzyka klimatycznego dla albaoskiego sektora energetycznego (Bank Światowy, 2009 r.).

gospodarką zasobami wodnymi może skrócid czas pracy małych

elektrowni wodnych, powodując spadek produkcji.

5 Wzrost CAPEX / OPEX z przyczyn klimatycznych może obniżyd

wartośd akcji.

6 Wyższe szczytowe zapotrzebowanie w całym regionie może

skutkowad podwyższeniem cen importu i zmniejszyd podaż.

7 Brak wystarczających danych hydro-meteo utrudnia zarządzanie

zasobami wodnymi i optymalizację działania elektrowni

wodnych.

8 Podwyższenie poziomu morza może doprowadzid do

zwiększenia erozji obszarów przybrzeżnych, co potencjalnie

negatywnie wpłynie na aktywa energetyczne w regionie

przybrzeżnym, np. na porty eksportujące ropę.

3.7. Załącznik nr VII: Modelowanie przyszłych trendów

klimatycznych przy wykorzystaniu tzw. globalnych modeli

klimatycznych (Global Climate Models – GCM)

Prognozy możliwych przyszłych trendów w globalnej zmianie klimatu są tworzone głównie w ramach

tzw. globalnych modeli cyrkulacji (Global Circulation Models – GCM), znanych również jako globalne

modele klimatyczne. Są to modele klimatu w skali globalnej, opracowane na podstawie szeregu

równao w oparciu o zasady fizyki i chemii, a dotyczące atmosfery ziemskiej i oceanów. GCM są

wykorzystywane do prognozowania trendów w zakresie głównych czynników klimatycznych takich,

jak temperatura, opady i inne przybliżone trendy dotyczące zmiany klimatu takie, jak podnoszenie się

poziomu mórz lub częstotliwośd burz w klimacie tropikalnym.

Poziom przyszłej zmiany klimatu zależy w pewnym stopniu od ilości gazów cieplarnianych (GHG),

emitowanych do atmosfery obecnie i w przyszłości. Emisje te zależą z kolei od rozwoju

demograficznego, społeczno-gospodarczego i zmian technologicznych. Wszystkie te zmienne nie do

kooca dają się przewidzied. By uwzględnid element niepewności, w globalnych modelach

klimatycznych wykorzystuje się różne scenariusze emisji gazów cieplarnianych. Obecnie IPCC

wykorzystuje cztery główne grupy scenariuszy emisji, tzw. A1, A2, B1 i B2. Tabela A1 przedstawia

podsumowanie scenariusza społeczno-gospodarczego w oparciu o poszczególne typy emisji.

Tabela A1: Opis czterech głównych grup scenariuszy emisji43

Scenariusz Opis

Grupa A1 W scenariuszu A1 rozwój gospodarczy jest bardzo dynamiczny, liczba ludności

rośnie, osiąga wartośd szczytową w połowie stulecia, a następnie spada, szybko

wprowadzane się również nowe, skuteczniejsze technologie. Grupa A1 dzieli się na

trzy scenariusze, opisujące alternatywne kierunki zmian technologicznych w

systemie energetycznym: Intensywne wykorzystanie paliw kopalnych (A1FI), źródła

energii niepochodzące z paliw kopalnych (A1T), lub równowaga pomiędzy dwoma

źródłami (A1B).

Grupa A2 Scenariusz A2 opisuje niejednorodny świat. Motywem przewodnim jest w tym

przypadku samowystarczalnośd i zachowanie lokalnych tożsamości. Zachowania

reprodukcyjne w poszczególnych regionach ulegają bardzo wolnej konwergencji, w

efekcie liczba ludności stale rośnie. Rozwój gospodarczy ma przede wszystkim

charakter regionalnych, wzrost gospodarczy per capita i zmiany technologiczne są

bardziej fragmentaryczne i powolne, niż w innych scenariuszach.

43

Źródło: IPCC. 2007. Climate Change 2007: The Physical Science Basis. Contribution of Working Group I to the

Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change. Solomon, S., Qin, D., Manning,

M., Chen, Z., Marquis, M., Averyt, K. B., Tignor, M. & Miller, H. L. (Red). Cambridge University Press, Cambridge,

Zjednoczone Królestwo i Nowy Jork, USA.

Grupa B1 Grupa scenariuszy B1 opisuje spójny świat z podobną populacją, jak w przypadku

scenariusza A1 – maksymalna liczebnośd w połowie stulecia, a następnie spadek –

jednak z szybkimi zmianami struktury gospodarczej w kierunku gospodarki

usługowo-informacyjnej, ograniczenia intensywności materialnej oraz

wprowadzenia czystych, wydajnych technologii. Kładzie się tu nacisk na globalne

rozwiązania w zakresie zrównoważenia gospodarczego, społecznego i

środowiskowego, w tym poprawę jakości, jednak bez dodatkowych inicjatyw

klimatycznych.

Grupa B2 Scenariusz ten opisuje świat, w którym kładzie się nacisk na lokalne rozwiązania w

zakresie zrównoważenia gospodarczego, społecznego i środowiskowego. Jest to

świat o stale rosnącej liczbie ludności; przyrost jest wolniejszy, niż w przypadku

scenariusza A2, poziom rozwoju gospodarczego jest umiarkowany, zmiany

technologiczne nie tak prędkie, ale bardziej zróżnicowane niż w grupach A1 i B1. O

ile scenariusz ten jest również nastawiony na ochronę środowiska i równośd

społeczną, koncentruje się na poziomie lokalnym i regionalnym.

Modele klimatyczne tworzą prognozy na podstawie unikalnego zrozumienia wpływu zmian fizycznych

w klimacie na ziemi na temperatury, poziom opadów i, z mniejszą pewnością, warunki pogodowe. W

efekcie, modele często przedstawiają rozbieżne prognozy. Scenariusze zmian klimatu w globalnych

modelach klimatycznych będą zatem wypadkową wielu różnorodnych modeli. Ogólnie rzecz biorąc,

uważa się, że im większa zbieżnośd modeli w zakresie konkretnej zmiany, tym większe

prawdopodobieostwo wystąpienia przewidywanego skutku (Raper i in. (1996), (IPCC, 2007b). Tabela

A2 przedstawia modele globalnych zmian klimatycznych wykorzystane w tzw. Czwartej Ocenie IPPC

(IPCC, 2007b). Każdy model posiada unikalną strukturę, różne poziomy rozwiązao przestrzennych i

odmienne założenia.

Tabela A2: Globalne modele klimatyczne wykorzystane w sprawozdaniu z Czwartej oceny IPCC44

Centrum badao Model Gazy cieplarniane + scenariusz A

Beijing Climate Centre BCCCM1 1PTO2X, 1PTO4X

Bjerknes Centre for Climate BCM 2.0 SR-A2, SR-B1

Canadian Centre for Climate Modelling and Analysis (CCCMa)

CGCM3T47 (T47 Resolution)

1PTO2X, 1PTO4X, SR-A1B, SR-A2, SR-B1

Canadian Centre for Climate Modelling and Analysis (CCCMa)

CGCM3 SR-A1B, SR-B1

Centre National de Rescherches Meterologiques

CNRMCM3 1PTO2X, 1PTO4X, COMMIT, SR-A1B, SR-A2, SR-B1

Australia's Commonwealth Scientific and Industrial Research Organisation (CSIRO)

CSIROMk3 1PTO2X, SR-A2, SR-B1

44

Na podstawie: IPCC. 2007. Climate Change 2007: The Physical Science Basis. Contribution of Working Group I

to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change. Solomon, S., Qin, D.,

Manning, M., Chen, Z., Marquis, M., Averyt, K. B., Tignor, M. & Miller, H. L. (Red). Cambridge University Press,

Cambridge, Zjednoczone Królestwo i Nowy Jork, USA.

Max Plank Institute for Meteorologie ECHAM5OM 1PTO2X, 1PTO4X, SR-A1B, SR-A2, SR-B1

Meteorological Institute, University of Bonn Meteorological Research Institute of KMA Model and Data group at MPI-M

ECHO-G 1PTO2X

Geophysical Fluid Dynamics Laboratory (GFDL), USA

GFDLCM2.0 COMMIT, SR-A1B, SR-A2, SR-B1

Geophysical Fluid Dynamics Laboratory (GFDL), USA

GFDLCM2.1 COMMIT, SR-A1B, SR-A2, SR-B1

GISS GISSE-H 1PTO2X, SR-A1B

GISS GISSE-R 1PTO2X, 1PTO4X, SR-A1B, SR-A2, SR-B1

UK Met. Office HADCM3 SR-A1B, SR-A2, SR-B1

UK Met. Office HADGEM1 SR-A1B, SR-A2

1PTO2X, 1PTO4X, 2XCO2, AMIP, COMMIT, SLAB, SR-A1B, SR-A2, SR-B1

INMCM3.0 1PTO2X, 1PTO4X, 2XCO2, AMIP, COMMIT, SLAB, SR- A1B, SR-A2, SR-B1

Institute for Numerical Mathematics INMCM3.0 1PTO2X, 1PTO4X, 2XCO2, AMIP, COMMIT, SLAB, SR- A1B, SR-A2, SR-B1

Institut Pierre Simon Laplace IPSLCM4 1PTO2X, 1PTO4X, 2XCO2, AMIP, COMMIT, PDCTL, SR- A1B, SR-A2, SR-B1

National Institute for Environmental Studies MICROC3.2 hires SR-A1B, SR-B1, Extremes (AMIP, SR-A1B, SR-B1)

Meteorological Research Institute, Japan Meteorological Agency, Japan

MRI- CGCM2.3.2

SR-A2, SR-A1B, SR-B1

National Institute for Environmental Studies MICROC3.2 medres SR-A1B, SR-A2, SR-B1, Extremes (AMIP, COMMIT, SR-A1B, SR-A2, SR-B1)

National Centre for Atmospheric Research (NCAR), USA

NCARPCM COMMIT, SR-A1B, SR-A2, SR-B1

National Centre for Atmospheric Research (NCAR), USA

NCARCCSM3 SRA1B, SR-A2, SR-B1

3.8. Załącznik nr VIII: Wybrane przykłady możliwości adaptacyjnych

w podziale na kategorie projektów

Kategoria

projektu

Zmienna

klimatyczna i

zagrożenia związane

z klimatem

Narażone obszary

geograficzne

Wpływ zmiany

klimatu

Możliwości

adaptacyjne

Infrastruktura

transportowa

Zmiany temperatur

Zmiany

opadów

Wydarzenia

ekstremalne

Podnoszenie się

poziomu mórz i

nasilenie sztormów

Zwiększenie

występowania suszy

i pożarów

Zwiększenie

prędkości wiatru i

nasilenie

gwałtowności burz

Tereny nisko

położone

Tereny narażone na

podtopienia

Obszary przybrzeżne

Doliny rzek

Doliny

Niziny

Strome stoki

Delty i obszary

płaskie

Góry

Może mied wpływ na

chodniki


fundamenty pod

drogami


kluczową

infrastrukturę

transportową


przybrzeżną

infrastrukturę

transportową

transportową

Może spowodowad

zniszczenia

infrastruktury

Warunki

podpowierzchnio

we

Specyfikacja

materiałów

Standardowe

wymiary

Drenaż i erozja

Ochronne

struktury

inżynieryjne (wały

przeciwpowodzio

we, groble itd.)

Planowanie

remontów i

system

wczesnego

ostrzegania

Większa

częstotliwośd

remontów

Powiązania,

planowanie

strategiczne i

planowanie

zagospodarowani

a terenu

Gospodarka

środowiskowa

Kategoria

projektu

Zmienna

klimatyczna i

zagrożenia związane

z klimatem

Narażone obszary

geograficzne

Wpływ zmiany

klimatu

Możliwości

adaptacyjne

Infrastruktura

środowiskowa

Zwiększone ryzyko

powodzi ze względu

na burze

przybrzeżne,

podnoszenie się

poziomu wód w

rzekach, zwiększone

opady i podniesiony

poziom wód

gruntowych

Zmniejszenie

opadów i

zwiększone

parowanie ze

względu na wyższe

temperatury

Zwiększona

częstotliwośd

huraganów,

cyklonów i tajfunów

Zwiększona

częstotliwośd i

intensywnośd fal

upałów, suszy i

pożarów

Ekstremalne

wahania temperatur

Regiony klimatyczne

Lokalna topografia

Obszary przybrzeżne

Doliny rzek

Doliny

Niziny

Strome stoki

Delty i obszary

płaskie

Góry

Zniszczenia osiedli,

fabryk, infrastruktury,

obszarów rolniczych,

zagrożenie dla zdrowia

ludzi

Erozja gleby i

osuwanie się ziemi

Brak wody pitnej, brak

wody do zasilania

elektrowni wodnych,

rolnictwa itd.

Obniżenie jakości wód

Projekty

dostosowane do

różnych

warunków

klimatycznych

Retencja i

dystrybucja wód

Tama,

umocnienia

brzegowe,

stopnie wodne

Gromadzenie

wody do irygacji,

infiltracji i

hydroelektrowni

Powiązanie i

rozbudowa

infrastruktury

Zazielenianie

obszarów

miejskich

Planowanie

przestrzenne

Ocieplanie

Systemy

alarmowe i

systemy

ostrzegania

Gospodarka

środowiskowa

3.9. Załącznik nr IX – zakres możliwości adaptacyjnych45

Główne ryzyko zmiany klimatu

Rodzaj możliwości (techniczne/operacyjne/strategiczne)

Możliwości ograniczające prawdopodobieostwo/możliwości zarządzania konsekwencjami

Działanie Sposób zarządzania ryzykiem/działaniem

Dodatkowe (wspólne) korzyści

Instytucja odpowiedzialna

We współpracy z:

Ostateczny termin działania

Główne korzyści ze zmiany klimatu

Rodzaj możliwości (techniczne/operacyjne/strategiczne)

Możliwości ograniczające prawdopodobieostwo/możliwości zarządzania konsekwencjami

Działanie Korzyśd/działanie wykorzystana/podjęte przez

Dodatkowe (wspólne) korzyści

Instytucja odpowiedzialna

We współpracy z:

Ostateczny termin działania

45

Na podstawie BACLIAT Adaptation Option Tool (http://www.ukcip.org.uk/bacliat/) .

http://www.ukcip.org.uk/bacliat/

3.10. Załącznik nr X: Możliwości adaptacyjne – lista kontrolna

Rodzaj adaptacji Opis/przykłady

Budowanie potencjału adaptacyjnego

Badania i analizy Badania i analizy są przydatne do ograniczenia niepewności przy inwestycjach w

kosztowne działania w zakresie zarządzania ryzykiem

Pozwalają lepiej zrozumied związek pomiędzy czynnikami klimatycznymi a

wykorzystaniem zasobów

stworzenie pogłębionej, zintegrowanej oceny ryzyka związanego ze zmianą

klimatu

Opracowanie lepszych i dokładniejszych danych na temat zmiany klimatu i

zmienności klimatu w przyszłości

Podjęcie analizy kosztów i korzyści w zakresie zarządzania ryzykiem,

uwzględniając analizę czynników niepewnych

Zbieranie i

monitorowanie

danych

Monitorowanie wpływu czynników związanych z klimatem na wyniki uzyskiwane

w ramach istniejących Zasobów

Monitorowanie nowych odkryd w dziedzinie nauk zajmujących się zmianą klimatu

Zmiany lub

opracowanie

standardów,

kodów,

rejestrów ryzyka

itd.

Poprawa standardów, zasad postępowania w przypadku nowych projektów, by

dostosowad je do zmieniających się warunków klimatycznych.

uwzględnienie odporności na zmiany klimatu w umowach i procedurach

przetargowych

Uwzględnienie ryzyka związanego z klimatem i zarządzania tym ryzykiem w ooś i

ocenie oddziaływania społecznego46

Uwzględnienie ryzyka związanego z klimatem w rejestrach ryzyka

Podnoszenie

świadomości I

rozwój

organizacyjny

Prowadzenie szkoleo, programów doskonalenia kwalifikacji personelu i

budowania potencjału

Wskazanie "czempionów zmiany klimatu”

Personel uczestniczy w konferencjach i wydarzeniach poświęconych tematyce

zmiany klimatu

46

Więcej informacji na temat zmiany klimatu i OOŚ można znaleźd w publikacji Guidance for Integrating

Climate Change and Biodiversity into Environmental Impact Assessment wydanej przez Komisję Europejską w

2012 r.

Praca w

partnerstwach

Praca w partnerstwach z interesariuszami, w celu zrozumienia ryzyka związanego

ze zmianą klimatu oraz opracowania skoordynowanych działao adaptacyjnych: -

Rządy, ustawodawcy, zewnętrzni operatorzy infrastruktury, wykonawcy,

dostawcy, klienci, społeczności lokalne

Współpraca pomaga uniknąd konfliktów pomiędzy różnymi strategiami

adaptacyjnymi

Działania adaptacyjne - realizacja

Transfer: Ryzyko

związane z

dystrybucją/pod

ziałem:

Różnicowanie rodzajów zasobów i technologii dla nowych projektów

Różnicowanie lokalizacji nowych projektów

Transfer ryzyka poprzez umowy z dostawcami, wykonawcami

Ubezpieczenie od potencjalnego ryzyka

Wykorzystanie innych produktów finansowych do zarządzania ryzykiem, takich,

jak mechanizmy alternatywnego transferu ryzyka (ART.), w tym obligacje, akcje

futures, instrumenty pochodne, swapy i możliwości

Oczyszczanie:

Unikanie

negatywnego

wpływu

Uwzględnienie odporności klimatycznej jako czynnika wyboru lokalizacji nowych

projektów – unikanie lokalizacji, w których nie dałoby się zarządzad ryzykiem

Wprowadzenie standardów odporności klimatycznej dla nowych projektów

Wdrożenie zmian w systemach zarządzania lub zasadach operacyjnych

istniejących zasobów

Wdrożenie rozwiązao inżynieryjnych i technicznych w zakresie zwiększenia

odporności istniejących zasobów na zmianę klimatu jako częśd rutynowych

remontów lub konserwacji

Włączenie ryzyka związanego ze zmianą klimatu do planów zarządzania ryzykiem i

postępowania w przypadku katastrof naturalnych w obecnych i przyszłych

projektach

Tolerancja:

Zaakceptowanie

ryzyka

Zaakceptowanie ryzyka w przypadkach, w których nie można mu zapobiec lub

gdzie analizy kosztów i korzyści wskazują, że nie warto wprowadzad zmian w już

istniejących zasobach

Rozwiązanie

umowy

Pogodzenie się

ze stratami

Pogodzenie się ze stratą tam, gdzie nie można jej zapobiec – na przykład, utrata

obszarów na wybrzeżu ze względu na podnoszenie się poziomu wód i/lub

zwiększona erozja gdzie zbyt trudno zarządzad ryzykiem/łagodzid jego skutki

Wykorzystanie

okazji

określenie i opracowanie nowych projektów, dla których przyszłe zmiany klimatu

okażą się sprzyjające, np. zwiększenie potencjału energii słonecznej ze względu na

zwiększoną ekspozycję w niektórych lokalizacjach

3.11. Załącznik nr XI: Słowniczek

Pojęcie/termin DEFINICJA

Możliwości/działania

adaptacyjne

Działania ograniczające podatnośd na zmianę klimatu i zmiennośd klimatu

poprzez zapobieganie negatywnym skutkom lub zwiększanie odporności na

zmianę klimatu. (ClimWatAdapt, 2012)

W niniejszych wytycznych pojęcia „możliwości/działania adaptacyjne” oraz

„działania zwiększające odpornośd” są używane wymiennie

Potencjał adaptacyjny Potencjał systemu w zakresie adaptacji do zmiany klimatu, łagodzenia

potencjalnych szkód, wykorzystywania szans lub usuwania konsekwencji,

których nie można uniknąd lub ograniczyd.

Adaptacja

klimatyczna

Dostosowanie systemów naturalnych lub stworzonych przez człowieka w

odpowiedzi na rzeczywiste lub oczekiwane bodźce klimatyczne lub ich

skutki, dostosowanie łagodzące szkody lub wykorzystujące ewentualne

korzyści. (IPCC, 2007a)

Proces lub jego wynik prowadzący do ograniczenia szkód lub ryzyka szkód,

lub do realizacji korzyści, powiązanych ze zmiennością i zmianą klimatu.

(Willows i Connell, 2003).

Menedżer ds.

odporności

klimatycznej (CR

Manager)

Osoba mianowana przez kierownika projektu do nadzoru procesów

tworzenia odporności na klimat opisanych w niniejszych wytycznych.

Najprawdopodobniej będzie to członek zespołu ds. projektu.

Darczyoca Podmiot zapewniający finansowanie projektu, przeważnie w formie

darowizny, dla osiągnięcia korzyści społecznych. W niektórych przypadkach

darczyocy mogą pomóc pokryd niezbędne koszty projektu, których nie

można byłoby sfinansowad w inny sposób. W rzeczywistości rozróżnienie

pomiędzy darczyocami a podmiotami finansującymi/inwestorami nie jest

płynne, np. niektóre organizacje zapewniają finansowanie łączące pożyczki

i darowizny.

Narażenie Charakter i stopieo narażenia systemu na istotne zróżnicowanie

klimatyczne. Określa się je poprzez rodzaj, zakres, czas i prędkośd wydarzeo

klimatycznych oraz zróżnicowanie, na jakie narażony jest system (np.

zmiennośd opadów w porze deszczowej, minimalne temperatury zimą,

powodzie, burze, fale upałów). (World Bank, 2009).

Podmiot

finansujący/inwestor

Jednostka lub organizacja inwestująca środki w projekty w celu uzyskania

korzyści finansowych, zwykle z kapitału prywatnego, kapitału ryzyka lub

środków korporacyjnych. Niektóre instytucje finansujące kierują się

wyłącznie zyskiem finansowym, inne zarówno zyskiem, jak i celami

społeczno-ekonomicznymi, w zależności od uprawnieo.

Darowizna Transfery pieniężne, rzeczowe lub usługowe, niewymagające odpłatności.

(OECD).

Nieprawidłowa

adaptacja/działania

prowadzące do

nieprawidłowej

adaptacji

Działania podjęte w celu uniknięcia lub zmniejszenia podatności na zmiany

klimatu, które wywierają niekorzystny wpływ na inne systemy, sektory lub

grupy społeczne, lub zwiększają ich podatnośd na zmiany klimatu. (Barnett

and O'Neill, 2010).

Łagodzenie Interwencja mająca na celu ograniczenie wpływu działalności człowieka na

system klimatyczny; obejmujące strategie ograniczania źródeł i emisji

gazów cieplarnianych oraz zwiększenie ich absorpcji. (IPCC, 2007a).

Prawdopodobieostwo Szansa lub relatywna częstotliwośd występowania określonych typów

wydarzeo, ich sekwencji czy też kombinacji. (Willows i Connell, 2003).

Deweloper projektu Organizacja zarządzająca realizacją projektu i działaniami w tym zakresie. W

finansowaniu projektu określany również jako „promotor projektu”.

Menedżer ds. projektu

(project manager –

PM)

Osoba odpowiedzialna za projekt w cyklu realizacji projektu, od

planowania, wykonawstwa do zamknięcia.

Finansowanie

odpłatne

Przepływy finansowe wymagające odpłatności w przyszłości plus

wynagrodzenia za wykorzystanie kapitału w formie odsetek lub dywidendy.

Mogą to byd pożyczki, obligacje i kapitał. Rynkowe finansowanie zwrotne

oraz dobrowolne finansowanie zwrotne są rodzajami finansowania

zwrotnego. (OECD, 2010)

Odpornośd Potencjał systemu, społeczności lub społeczeostwa potencjalnie

narażonego na zagrożenia do dostosowania się, poprzez odpornośd lub

zmiany tak, by osiągnąd i utrzymad akceptowalny poziom funkcjonowania i

struktury. (UN/ISDR, 2004)

Działania

zwiększające

odpornośd

Działania ograniczające podatnośd na zmianę klimatu i zmiennośd klimatu

poprzez zapobieganie negatywnym skutkom lub zwiększanie odporności na

zmianę klimatu. W niniejszych wytycznych pojęcia „możliwości/działania

adaptacyjne” oraz „działania zwiększające odpornośd” są używane

wymiennie

Ryzyko Ryzyko stanowi połączenie prawdopodobieostwa wystąpienia zdarzenia

oraz wpływu/konsekwencji powiązanych z tym wydarzeniem. (Willows i

Connell, 2003).

Ocena ryzyka Systemowa analiza zagrożeo i wpływu w celu uzyskania informacji do

podjęcia decyzji. *...+ Proces poprzedza zwykle określenie zagrożeo, które

mogłyby wywrzed wpływ, ocenę prawdopodobieostwa i znaczenia wpływu

oraz istotności ryzyka *…+ (Willows i Connell, 2003).

Szeroko zakrojona

adaptacja

Działania umożliwiające sprawne funkcjonowanie systemu i utrzymanie

jego odporności zarówno w obecnych, jak i przyszłych warunkach

klimatycznych. (Modyfikacja na podstawie: Willows i Connell, 2003).

Wrażliwośd Stopieo w jakim system jest podatny na korzystne lub niekorzystne skutki

zmienności lub zmiany klimatu. Skutek może byd bezpośredni (np. zmiana

w rocznej produkcji w odpowiedzi na zmianą średnich opadów, ich

występowania lub zmienności temperatur) lub pośredni (np. zniszczenia

spowodowane zwiększeniem częstotliwości podtopieo na wybrzeżu ze

względu na podniesienie się poziomu wód). (IPCC, 2007a).

Narażenie Stopieo, w jakim system narażony jest na niekorzystne skutki zmiany

klimatu, w tym zmiennośd i ekstremalne warunki, oraz w jakim niezdolny

jest do radzenia sobie z nimi. Narażenie jest funkcją charakteru, wielkości i

stopnia zmiany klimatu oraz zróżnicowania, na jakie narażony jest system, a

także jego wrażliwości i potencjału adaptacyjnego. (CLIMATE-ADAPT).

Ocena narażenia Określa kto i co jest narażony i wrażliwy na zmiany. (Na podstawie:

Tompkins i in., 2005 w: Levina i Tirpak, 2006). Ocena narażenia

3.12. Źródła

Agrawala, S. and Fankhauser, S. (red.) (2008). Economic aspects of adaptation to climate change.

Costs, benefits and policy instruments, OECD, Paryż.

Barnett, J. and O'Neill, S. (2010). Editorial. Maladaptation. Global Environmental Change. 20, 211-213

ClimWatAdapt (Climate Adaptation - Modelling Water Scenarios and Sectoral Impacts),

http://www.climwatadapt.eu/inventoryofmeasures (ostatnio odwiedzona: 27/7/2012)

Davis Langdon, an AECOM company, and Ecofys. (2011). Research to identify potential low regrets

adaptation options to climate change in the residential buildings sector. Commissioned by

the Adaptation Sub-Committee, dost: http://www.theccc.org.uk/adaptation

DG REGIO. (2008). Guide to Cost Benefit Analysis of Investment Projects.

EC. (2010). Commission Staff Working Paper Risk Assessment and Mapping Guidelines for Disaster

Management. COM (2010) 1626 ostateczny Komisja Europejska, Bruksela.

HM Treasury (2003). Appraisal and evaluation in Central Government. The Green Book, Treasury

Guidance, Londyn.

IFC. (2010). Climate Risk and Financial Institutions: Challenges and Opportunities.

IPCC. (2001). Climate Change 2001: Impacts, Adaptation and Vulnerability, Contribution of Working

Group II to the Third Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change

[McCarthy, J. J.; Canziani, O. F.; Leary, N. A.; Dokken, D. J.; and White, K. S., (red.)]. Cambridge

University Press, Cambridge, Zjednoczone Królestwo.

IPCC. (2007a). Climate Change 2007: Impacts, Adaptation and Vulnerability. Contribution of Working

Group II to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change

[M.L. Parry, O.F. Canziani, J.P. Palutikof, P.J. van der Linden and C.E. Hanson (red.)].

Cambridge University Press, Cambridge, Zjednoczone Królestwo i Nowy Jork, USA. 976 s.

IPCC. ( 2007b). Climate Change 2007: The Physical Science Basis. Contribution of Working Group I to

the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change [Solomon,

S., D. Qin, M. Manning, Z. Chen, M. Marquis, K.B. Averyt, M. Tignor and H.L. Miller (red.)].

Cambridge University Press, Cambridge, Zjednoczone Królestwo i Nowy Jork, USA, 996s.

Metroeconomica. (2004).Costing the impacts of climate change in the UK. Implementation report.

UKCIP.

OECD. (2010). Innovative financing mechanisms for the water sector. OECD Working Party on Global

and Structural Policies. ENV/EPOC/GSP(2009)11/FINAL.

Pearce, D.W., Atkinson, G., Mourato, S. (2006). Cost-benefit analysis and environment: recent

developments, OECD, Paryż.

http://www.climwatadapt.eu/inventoryofmeasures

http://www.theccc.org.uk/adaptation

Raper, S. C. B., Wigley, T. M. L. and Warrick, R. A. (1996). Global sea level rise: past and future. W:

Milliman, J. D. & Haq, B. U. (red.) Sea Level Rise and Coastal Subsidence: Causes,

Consequences and Strategies. Dordrecht, the Netherlands: J. Kluwer Academic Publishers.

Stott, P., A., Stone, D., A., and Allen, M., R. (2004). Human contribution to the European heat wave of

2003. Nature. 432, 610-614.

UK Adaptation Sub-Committee. (2011). Adapting to Climate Change in the UK: Measuring progress.

Progress report.

UN/ISDR (Inter-Agency Secretariat of the International Strategy for Disaster Reduction).(2004). Living

with Risk - A global review of disaster reduction initiatives.

Wilby and Dessai. (2010). Robust adaptation to climate change Royal Meteorological Society

Willows, R.I. and Connell, R.K. (Red.) (2003). Climate adaptation: Risk, uncertainty and decision-

making. UKCIP Technical Report, UKCIP, Oxford.

Bank Światowy: (2009). Albania. Climate Vulnerability Assessments. An Assessment of Climate

Change Vulnerability, Risk and Adaptation in Albania's Power Sector. Report No. 53331-ALB.

Documents

Wytyczne dla kierowników projektu: uodpornienie wrażliwych ... · EUROPEAN COMMISSION DIRECTORATE-GENERAL CLIMATE ACTION Dokument roboczy Wytyczne dla kierowników projektu: uodpornienie