Upload
vothuan
View
215
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
WYŻSZA SZKOŁA FINANSÓW I PRAWA
W BIELSKU-BIAŁEJ
STUDIA PODYPLOMOWE: MECHANIZMY FUNKCJONOWANIA
STREFY EURO
Projekt realizowany z Narodowym Bankiem Polskim w ramach programu
edukacji ekonomicznej
PRACA DYPLOMOWA
SPOŁECZNO-EKONOMICZNE UWARUNKOWANIA
WEJŚCIA DO UNII WALUTOWEJ
Autor: Promotor:
Magdalena Donocik prof. nadzw. dr hab. Jan Ostoj
Dorota Kaczmarczyk
Bielsko-Biała, rok 2016
2
Na ręce promotora naszej pracy dyplomowej
prof. nadzw. dr hab. Jana Ostoja
składamy serdeczne podziękowania za cenne uwagi i fachową pomoc
udzieloną nam podczas pisania niniejszej pracy.
Magdalena Donocik
Dorota Kaczmarczyk
3
Spis treści
Wstęp .......................................................................................................................... 4
1. Geneza unii walutowej ........................................................................................... 6
1.1. Idea i cele powstania unii gospodarczo-walutowej .................................................. 6
1.2 Etapy tworzenia unii gospodarczo-walutowej ......................................................... 9
2. Prawno-ekonomiczne uwarunkowania przystąpienia do strefy euro ................ 13
2.1. Traktat z Maastricht – kryteria konwergencji nominalnej ..................................... 13
2.2. Kryteria konwergencji realnej .............................................................................. 21
3. Mechanizm wzajemnej stabilizacji walut krajów członkowskich – ERM II .... 24
3.1 Istota ERM II ........................................................................................................ 24
3.2 Potencjalne zagrożenia wynikające z uczestnictwa w mechanizmie ERM II .......... 28
4. Polska opinia publiczna w sprawie przyjęcia wspólnej waluty .......................... 31
4.1 Argumenty „za” i „przeciw” (korzyści i zagrożenia) ............................................. 31
4.2 Badania CBOS ...................................................................................................... 33
4.3. Wyniki przeprowadzonej ankiety ......................................................................... 35
Zakończenie.............................................................................................................. 39
Bibliografia ............................................................................................................... 40
Spis tabel .................................................................................................................. 42
Spis rysunków .......................................................................................................... 42
Aneks ........................................................................................................................ 43
4
Wstęp
Integracja państw członkowskich Unii Europejskiej w ramach unii walutowej oznacza
rezygnację z waluty narodowej. Naturalną staje się wobec tego niepewność i obawy o to, jaki
będzie bilans korzyści i strat, a w szczególności - jakie będą skutki tego procesu:
czy przyjęcie wspólnej waluty prowadzi do zatracania się tożsamości narodowej?
czy społeczeństwa z tego tytułu ponoszą większe straty niż osiągają korzyści?
Nie mniej uzasadnionym staje się także pytanie o to, jaka będzie przyszłość Europy wspólnej
waluty: czy ujednolicenie waluty przyśpieszy rozwój gospodarczy, a poziom zadowolenia
społecznego wzrośnie?
Karty historii, począwszy od starożytności po współczesność zapisane są próbami
jednoczenia się ludzi w coraz szersze organizmy społeczne – państwa, aby wspólnymi siłami
wypracowywać lepszy ład gospodarczy i polityczny.
Szczególnie szybki rozwój idei integracji w Europie nastąpił w II połowie XX wieku,
po zakończeniu drugiej wojny światowej. Pojawiło się silne dążenie do utworzenia wspólnoty
europejskiej, która pozwoliłaby odbudować Europę po katastroficznych wydarzeniach
i zapobiec wojnie w przyszłości. Dla realizacji tego celu konieczny jest jednak kompromis
wszystkich państw-uczestników.
Każde państwo członkowskie podejmujące decyzję o wstąpienia do Unii Europejskiej
jednocześnie zobowiązało się do przyjęcia euro. Z perspektywy czasu można zauważyć,
że jedne państwa przez całą procedurę przeszły łagodnie, inne zaś zmagały się z licznymi
przeciwnościami. Nastroje społeczne też są zróżnicowane, te bardzie zamożne dostrzegają
więcej korzyści, uboższe z obawą przyjmują perspektywę wspólnej waluty.
W celu stworzenia niezbędnej struktury instytucjonalnej oraz wprowadzenie regulacji
prawnych w dniu 07 grudnia 1992r. w Maastricht powstał Traktat o Unii Europejskiej, który
wszedł w życie 01 listopada 1993 roku. Traktat z Maastricht powołał do życia Unię
Europejską, wytaczającą nowy etap w procesie tworzenia ściślejszego związku między
państwami Europy. Za jeden z podstawowych celów UE państwa członkowskie uznały
promowanie postępu gospodarczego i społecznego, który miał być zrównoważony
i nieprzerwany - w szczególności przez stworzenie obszaru wewnętrznych bez granic
pozwalających na swobodny przepływ towarów, usług, kapitału i osób oraz utworzenia unii
ekonomicznej i walutowej wraz z jednolitą walutą.
Temat naszej pracy „Społeczno-ekonomiczne uwarunkowania przystąpienia do unii
walutowej” ma na celu przybliżenia genezy i etapów tworzenia Unii Gospodarczej
5
i Walutowej, przedstawienie społecznych i ekonomicznych uwarunkowań integracji ze strefą
euro wraz zagadnieniami związanymi z wypełnieniem kryteriów konwergencji oraz wyzwań
stojących przed polską gospodarką na drodze do strefy euro (rozdział I i II naszej pracy).
W kolejnym rozdziale zilustrowane zostały proceduralne aspekty związane z przyjęciem
wspólnej waluty, uczestnictwa państwa członkowskiego w mechanizmie wzajemnej
stabilizacji walut – ERM II. Na zakończenie naszej pracy omówiono przewidywane korzyści
i potencjalne koszty wynikające z przystąpienia Polski do unii walutowej wraz z wynikami
przeprowadzonych badań opinii publicznej w sprawie przyjęcia wspólnej waluty.
6
1. Geneza unii walutowej
1.1. Idea i cele powstania unii gospodarczo-walutowej
Unia Gospodarczo-Walutowa powołana została Traktatem z Maastricht1. Jest to
złożony mechanizm współpracy państw członkowskich Unii Europejskiej w zakresie
swobodnego przepływu osób, towarów, usług, kapitału oraz stabilizacji kursów walut,
mających sprzyjać nie tylko wprowadzeniu jednolitej waluty, ale także ujednoliceniu polityki
pieniężnej i cenowej wewnątrz danego państwa2.
Unia gospodarcza – polega na zapewnieniu przez państwo członkowskie koordynacji
własnych polityk gospodarczych i wprowadzenia tzw. nadzoru wielostronnego. Natomiast
Unia walutowa zakłada wprowadzenie wspólnej waluty w krajach członkowskich, która
stanie się oficjalnym środkiem płatniczym tych krajów oraz rezygnację z walut narodowych
poszczególnych państw członkowskich Unii Europejskiej.
Państwa strefy euro zdecydowały się zrezygnować z części suwerenności narodowej
i przekazać politykę pieniężną wspólnej instytucji jaką jest Europejski Bank
Centralny (EBC)3.
W przypadku Unii walutowej, zdecydowano się na wprowadzenie jej w kilku ważnych
etapach o czym mowa w dalszej części pracy.
Unia gospodarcza i walutowa – to efekt stopniowej integracji gospodarczej, a nie cel
sam w sobie. Zarządzanie UGW ma na celu wspieranie zrównoważonego wzrostu
gospodarczego i zwiększenie zatrudnienia poprzez kształtowanie odpowiedniej polityki
gospodarczej i walutowej. Obejmuje ono trzy podstawowe działania4:
1. wdrożenie polityki pieniężnej, której celem jest osiągnięcie stabilności cen;
2. trwałą koordynację polityk gospodarczych państw członkowskich;
3) zapewnienie sprawnego funkcjonowania ,jednolitego rynku.
Droga do unii gospodarczo-walutowej na kontynencie europejskim nieodłącznie
związana jest z jego historią. Początki europejskiej idei integracji międzynarodowej
1 Artur Nowak- Far, „Unia Gospodarcza i walutowa w Europie”, tom XII, wyd.1, Instytut Wydawniczy Euro
Prawo, Warszawa 2011, ISBN: 978-83-7627- 56, str. 18,
http://oide.sejm.gov.pl/oide/images/files/dokumenty/traktaty/Traktat_z_Maastricht_PL1.pdf 2 Por. Katarzyna Kołodziejczyk, Geneza wspólnotowej waluty euro, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR,
Warszawa 2002, str.13-23 3 Ibidem..., str.13-23. 4 Por. Katarzyna Żukrowska, „Europejska integracja gospodarcza”, red. naukowa Konstanty A. Wojtaszczyk,
„Integracja europejska, Wstęp, „ Copyright by Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2006,
str.152.
7
sięgają już starożytności.
Pierwsze historyczne realne działania zmierzające do powstania Unii Walutowej podjęto w
ramach Niemieckiego Związku Celnego w pierwszej połowie XIX w. W 1834 r..
wprowadzono zakaz dalszego, stosowania ceł wobec towarów, które po uprzednim ocleniu
przekroczyły teren administracyjny wchodzący w skład Związku. Z czasem ustalenie stałych
parytetów między głównymi walutami. Jednakże proces tworzenia wspólnego pieniądza
został przerwany wraz z ,wybuchem konfliktu prusko-austriackiego w 1866 roku5.
Kolejnymi krokami ku integracji międzynarodowej było powołanie w 1865 roku, z inicjatywy
Francji, Łacińskiej Unii Walutowej. W skład, której wchodziły: Francja, Włochy, Belgia,
Szwajcaria, a później także Grecja, Bułgaria, Rumunia, Serbia i Finlandia. Unia ta była
narzędziem służącym Francji do rozszerzania jej wpływów politycznych w różnych regionach
Europy. Innym tego typu przedsięwzięciem była Skandynawska Unia Walutowa powołana
do pod koniec XIX wieku przez Szwecję, Danię i Norwegię. Obie unie dotrwały do pierwszej
wojny światowej.
Po kataklizmie pierwszej wojny światowej i największym kryzysie gospodarczym
w XX wieku, który objął swym zasięgiem wszystkie kraje (oprócz ZSRR) oraz niemal
wszystkie dziedziny gospodarki6, wysunięto ponownie ideę zjednoczonej politycznie Europy.
W 1940 roku sukcesy wojenne Niemiec i plany utworzenia tysiącletniej Rzeszy zachęciły
niemieckich ekonomistów do wysunięcia propozycji scentralizowanej Unii Europejskiej
z jednolitym europejskim obszarem gospodarczym i ustalonymi wewnętrznymi kursami
walut. Proponowano włączyć do niej Niemcy, Włochy, Francję, Danię, Norwegię, Finlandię,
Słowację, Węgry, Rumunię, Chorwację, Serbię, Grecję i Hiszpanię. Taka kierowana przez
Niemcy Europa miałaby być przeciwwagą dla komunistycznego Związku Radzieckiego
i brytyjskiej dominacji w handlu światowym7.
Wybuch II Wojny światowej stał się dowodem na to, że przyjęte po I wojnie
światowej rozwiązania dotyczące międzynarodowej współpracy, które miały gwarantować
bezpieczeństwo w Europie zawiodły. Szczególnie szybki rozwój, koncepcji integrowania
Europy, przypada na okres w drugiej połowie XX wieku, po zakończeniu II wojny światowej,
której Europa straciła pozycję lidera gospodarczego i politycznego. Pojawiło się silne dążenie
do utworzenia wspólnoty europejskiej, która pozwoliłaby odbudować Europę
5 Gronkiewicz-Waltz H., Europejska Unia Gospodarcza i Walutowa, Lexis Nexis, Warszawa 2009, str.13. 6 ...przyjmuje się, iż kryzys ujawnił się w Stanach Zjednoczonych po tzw. „panice na giełdzie nowojorskiej na
Wall Street 24” w październiku 1929 r., kiedy to gwałtownie spadały ceny praktycznie wszystkich akcji,
pociągając za sobą szereg bankructw i zadłużenia. Skutkiem kryzysu była utrata pracy przez miliony ludzi –
bezrobocie, spadek produkcji przemysłowej, a szczególnie silnie odczuło kryzys rolnictwo. 7 Zob. Katarzyna Żukrowska, „Europejska ….....op. cit.,,
8
po katastroficznych wydarzeniach II wojny światowej i zapobiec wojnie w przyszłości8.
Powstanie obozu państw socjalistycznych i chęć odzyskania potencjału militarnego
oraz obawa przed uzależnieniem się od USA spowodowało wzrost świadomości o potrzebie
integracji Europy Zachodniej. W 1947 roku powstaje plan pomocy ekonomicznej dla Europy
Zachodniej od USA – tzw. Plan Marshala. Była to pomoc finansowa, którą miała zarządzać
Organizacja Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej. Organizacja skupiała najbogatsze,
najbardziej uprzemysłowione kraje świata w tym USA, Kanadę, Japonię, Nową Zelandię,
Australię i państwa Europy Zachodniej takie jak Francja, Niemcy, Wielka Brytania i Włochy.
„Jedność Europy była marzeniem nielicznych i nadzieją wielu. Dziś jest dla
wszystkich koniecznością” - mówił w połowie XX wieku Konrad Adenauer, kanclerz
Republiki Federalnej Niemiec9.
„Wartość Europy to Europa wartości”- głosił we Francji Robert Schuman, francuski
minister spraw zagranicznych w latach 1948-1953.
Obaj panowie, wraz z Jean Monnet, francuskim politykiem i ekonomistą, w maju 1950 roku
doprowadzili do porozumienia między Francją a Niemcami, które dało początek dzisiejszej
Unii Europejskiej10
.
Robert Schuman w swej deklaracji zaproponował poddanie niemieckiego sektora hutnictwa
i górnictwa ponadnarodowej kontroli, która miała zapobiec przyszłym konfliktom.
Idea ta została rozszerzona i znalazła odzwierciedlenie w planie Schumana, który stworzył
podstawy Traktatu paryskiego o Europejskiej Wspólnocie Węgla i Stali (EWWS).
W skład tej organizacji weszło 6 państw: Francja, Niemcy Włochy, Belgia, Holandia
i Luksemburg. Organizacja ta miała charakter branżowy i zajmowała kontrolą nad
wydobyciem i zorganizowaniem wspólnego rynku węgla i stali, co wpłynęłoby na odzyskanie
pozycji ekonomicznej i politycznej przez Niemcy.
W marcu 1957 roku te same państwa podpisały traktaty rzymskie o utworzeniu Europejskiej
Wspólnoty Gospodarczej (EWG) oraz o ustanowieniu Europejskiej Wspólnoty Energii
Atomowej (EUROATOM). Obie organizacje zaczęły swoja działalność w 1958 roku.
Powstanie EWG zapoczątkowało długotrwały proces stopniowo pogłębianej integracji
ekonomicznej w Europie zachodniej.
Nowy Traktat o EWG zawierał postanowienia (art. 103-107), które zobowiązały państwa
członkowskie do traktowania własnych polityk koniunkturalnych oraz walutowych jako
8 Zob. Katarzyna Żukrowska, „Europejska ….....op. cit., str.152 9 https://www.msz.gov.pl/pl/polityka_zagraniczna/unia_europejska/dostęp 28 lutego 2016r.
10 https://www.msz.gov.pl/pl/polityka_zagraniczna/unia_europejska/dostęp 28 lutego 2016r.
9
kwestii wspólnego zainteresowania11
. W 1973 roku do EWG przystąpiły kolejne kraje:
Wielka Brytania, Dania, Irlandia, w 1981 – Grecja oraz w 1986 r. - Hiszpania i Portugalia12
.
Z integracją gospodarczą silnie związana jest integracja walutowa. Stanowi ona
element procesu ogólnej integracji gospodarczej i zmierza do zapewnienia wymienialności
walut po nieodwracalnie stałych, sztywnych kursach, a w ostateczności do zastąpienia walut
narodowych jedną wspólną walutą. Ważnym impulsem do uruchomienia procesów integracji
walutowej w Europie był upadek systemu z Bretton Woods, który gwarantował stabilizację
kursową do początku lat 70-tych13
.
1.2 Etapy tworzenia unii gospodarczo-walutowej
Podczas szczytu w Hadze w 1969 r. szefowie państw EWG wyznaczyli nowy cel
integracji europejskiej: powstanie unii gospodarczej i walutowej (UGW). Rok później powstał
plan Pierre Wernera - ówczesnego premiera Luksemburga, który zakładał utworzenie
w ramach EWG unii, gospodarczej i walutowej do 1980 roku. Plan Wernera zalecał również
stopniową eliminację wahań kursów walutowych, nieodwracalne usztywnienie relacji
kursowych, całkowita liberalizację przepływu kapitału oraz ujednolicenie polityki pieniężnej
i harmonizację polityki ekonomicznej i powstanie, pełnej unii gospodarczej i walutowej
w ciągu dziesięciu lat z podziałem na poszczególne etapy według planu. Plan przewidywał
także stworzenie odpowiednich struktur instytucjonalnych niezbędnych do zapewnienia
trwałości nowego przedsięwzięcia integracyjnego. Ich trzonem w odniesieniu do polityki
monetarnej byłby system banków centralnych, który prowadziłby wspólną politykę pieniężną
oraz kursową14
. Załamanie się systemu z Bretton Woods oraz decyzja rządu amerykańskiego
o zawieszeniu wymienialności dolara na złoto i wprowadzeniu podatku importowego podjęta
w połowie 1971 r. wywołały falę niestabilności kursów wymiany walut, poddając
w wątpliwość parytety walut europejskich. Projekt UGW został gwałtownie wstrzymany15
.
W kwietniu 1972 r. państwa członkowskie EWG rozpoczęły realizację polityki
kursowej, mechanizmu nazywanego „wężem w tunelu”. Uzgodniono, iż będą utrzymywane
wahania dwustronne kursów między swoimi walutami (państwa członkowskie UGW)
w maksymalnym przedziale ± 1,25% (wąż), podczas gdy w stosunku do dolara będą stosować
przedział wahań ± 2,25% (tunel). Wbrew intencjom twórców „wąż w tunelu” okazał się mało
11 Artur Nowak-Far, „Unia..., op. cit., str. 27 12Mechanizmy funkcjonowania strefy euro, red. Pawła Kowalewskiego, Grzegorza Tchorka, Jarosława
Górskiego, Narodowy Bank Polski, Wyd. V, Warszawa 2014 13 Por. Gronkiewicz-Waltz H., Europejska …... Lexis Nexis, Warszawa 2009, str.18 14
Artur Nowak-Far, „Unia..., op. cit., str. 28 15 Mechanizmy …., red. Pawła Kowalewskiego....., op. cit., s. 28.
10
skutecznym narzędziem dla zapewnienia stabilności walutowej w EWG.
Ze względu na kryzys naftowy, słaby kurs dolara i różnice w polityce gospodarczej w ciągu
niecałych dwóch lat z „węża” zrezygnowała większość państw-uczestników, a wkrótce
przekształcono go w „strefę marki niemieckiej”, w której skład wchodziły Niemcy, kraje
Beneluksu i Dania.
Na początku 1978 roku poziom dywergencji (gospodarczego zróżnicowania) państw
EWG był znaczny. Widać to było szczególnie na przykładzie poziomu występujących w nich
inflacji oraz osiągniętej stabilizacji kursu walutowego.
Wysiłki mające na celu powołanie strefy stabilności pieniężnej podjęto podczas szczytu
w Brukseli w związku z utworzeniem Europejskiego Systemu Walutowego (ESW-
rozumianego jako system stabilizacji gospodarczej posługującego się narzędziami przede
wszystkim monetarnymi), opartego o stałe, lecz podlegające korekcie kursy wymiany walut.
Waluty wszystkich państw członkowskich poza Wielką Brytanią brały udział w mechanizmie
kursowym pod nazwą ERM I. Kurs każdej waluty obliczono w oparciu o centralny kurs
wymiany względem europejskiej jednostki walutowej lub ECU (europejskiej jednostki
rozliczeniowej, służącej do płatności pomiędzy organami odpowiedzialnymi za politykę
pieniężną, działającymi na terytorium wspólnot), która stanowiła średnią ważoną wszystkich
walut biorących udział w mechanizmie.
EWS opierał się na trzech filarach: pierwszym było ecu, drugim system stabilizacji kursów
walutowych - tzw. Mechanizm kursowy ERM (Exchange Rate Mechanizm), trzeci stanowiła
infrastruktura wsparcia kredytowego operacji interwencyjnych na rynkach walutowych 16
.
Rys. 1. Trzy filary Europejskiego Systemu Walutowego (ESW)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Artur Nowak- Far, „Unia Gospodarcza i walutowa
w Europie”, tom XII, wyd.1, Instytut Wydawniczy Euro Prawo, Warszawa 2011, ISBN: 978-83-7627- 56,
16 Szerzej zob. Artur Nowak-Far, „Unia..., op. cit., str. 35
ECU Mechanizm
kursów
walutowych - ERM
Infrastruktura
wsparcia
kredytowego
interwencji
walutowych
11
ESW stanowił ważny i ukierunkowany na stabilizację makroekonomiczną element
współpracy gospodarczej państw członkowskich wspólnoty.17
W ciągu dziesięciu lat przy
pomocy europejskiego systemu walutowego udało się w dużym stopniu ograniczyć
zmienność kursów walut: elastyczność systemu w połączeniu z decyzją polityczną dotyczącą
konwergencji gospodarczej pozwoliła na osiągnięcie zrównoważonej stabilności waluty18
.
Po utworzeniu ESW w 1979 r., kolejnym krokiem w kierunku UGW było podpisanie
Jednolitego Aktu Europejskiego (JAE), który wszedł w życie w lipcu 1987r. JAE stał się
nowym traktatem WE, który zmodyfikował założycielski Traktat Rzymski. Zakładał on
utworzenie rynku wewnętrznego bez granic dla państw członkowskich. Proces integracji
faktycznie nabrał tempa w czerwcu 1988 r., kiedy to Rada Europejska potwierdziła, że jej
celem jest stopniowe stworzenie unii gospodarczej i walutowej. Utworzono komitet
odpowiedzialny za określenie konkretnych etapów tego procesu. Na czele komitetu stanął
Jacques Delors, ówczesny przewodniczący Komisji Europejskiej. W kwietniu 1989 r. Komitet
przedstawił sprawozdanie (tzw. raport Delorsa), w którym zaproponowano wprowadzenie
unii gospodarczej i walutowej stopniowo w trzech etapach.
W pierwszym etapie tworzenia UGW ( 1990-1993) - przyjęto, że zniesione zostaną
ograniczenia w przepływie pieniądza i kapitału, wzmocniona będzie koordynacja polityki
gospodarczej poszczególnych państw i ściślejsza będzie współpraca pomiędzy bankami
centralnymi.
Etap drugi (1994-1998) – miał charakter przejściowy i obejmował utworzenie
podstawowych instytucji i struktur organizacyjnych UGW. W ramach przygotowań do
utworzenia Europejskiego Systemu Banków Centralnych ( ESBC) powstał Europejski Instytut
Walutowy, który miał wzmocnić współpracę między bankami centralnymi oraz był
odpowiedzialny za przygotowanie zasad działania ESBC oraz wprowadzenie jednolitej
polityki pieniężnej i walutowej w trzecim etapie.
W ostatnim etapie przypadającym na lata 1999-2001 powołano Europejski Bank
Centralny (EBC), usztywniono kursy i przygotowywano się do wprowadzenia wspólnej
waluty w obrocie gotówkowym.
Od początku 1999 roku euro było wprowadzane do obiegu w formie bezgotówkowej,
od stycznia 2002 roku w formie gotówkowej19
.
17 ibidem..., s.38. 18 Zob. Marek Rewizorski, „Unia gospodarczo-walutowa, geneza, ewolucja, perspektywy rozwoju”, Rocznik
integracji europejskiej nr 6/2012, str. 241-244 19 Mechanizmy ..., red. Pawła Kowalewskiego... , Narodowy Bank Polski, Wyd. V, Warszawa 2014 str. 32-33.
12
Uczestnikami unii walutowej ( strefy euro) było 11 państw spełniających kryteria
konwergencji, między innymi: Austria, Belgia, Niemcy, Hiszpania, Francja, Włochy, Irlandia,
Luksemburg, Finlandia, Holandia, Portugalia. W kolejnych latach do unii walutowej
przystąpiły: 2001 – Grecja, 2007 – Słowenia, 2008 – Cypr i Malta oraz w 2009 – Słowacja.
W 2011 roku do strefy euro dołącza Estonia, a w trzy lata później Łotwa. Od stycznia 2015
członkiem unii walutowej jest również Litwa. Mimo spełnienia warunków Wielka Brytania
i Dania nie wyraziły chęci przystąpienia do unii gospodarczo-walutowej w chwili jej
tworzenia. Prawo to zostało potwierdzone w specjalnych klauzulach opcyjnych ( klauzula
opting out) dołączonych w formie protokołów do Traktatu z Maastricht20
.
Rys. 2. Aktualna strefa euro
■ Państwa członkowskie UE, którego walutą jest euro
■ Państwa członkowskie UE, którego walutą nie jest euro
■ Kraj nienależący do UE
Źródło: https://www.ecb.europa.eu/euro/intro/html/map.pl.html, dostęp 28.02.2016
Formy integracji można sklasyfikować wg stopnia ich zaawansowania w następujący
sposób21
:
1. strefa wolnego handlu – polega na zniesieniu ceł i ograniczeń ilościowych w handlu
pomiędzy stronami układu obejmujące początkowo kraje Europy Zachodniej,
2. unia celna – eliminacja ceł i ograniczeń ilościowych w handlu towarami uzupełniona
wprowadzeniem jednolitej (wspólnej) polityki handlowej w stosunku do państw
20 Zob. Katarzyna Kołodziejczyk, Geneza …, op. cit. , str.100 21 Por. Marek Nadolski, „Etapy, formy i uwarunkowania integracji europejskiej”, red. naukowa Konstanty A.
Wojtaszczyk, „Integracja europejska, Wstęp, „ Copyright by Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne,
Warszawa 2006, str. 47.
13
trzecich22
,
3. wspólny rynek – uzupełnienie unii celnej o wspólne polityki w obszarach
uznawanych za kluczowe dla funkcjonowania gospodarek państw uczestniczących, w
szczególności w zakresie rolnictwa, transportu konkurencji i polityki regionalnej.
Charakteryzuje się swobodnym przepływem kapitału, siły roboczej oraz świadczeniem
usług.
4. jednolity rynek – wyeliminowanie barier przepływu towarów i swobody
przedsiębiorczości wynikających z praktyk antykonkurencyjnych narzuconych przez
organy publiczne
5. unia monetarna – koordynacja polityki pieniężnej na terytorium państw
uczestniczących w takiej unii, nieodwołalne zamrożenie, usztywnienie kursów
walutowych, wprowadzenie wspólnej waluty,
6. unia gospodarcza – ujednolicenie polityki fiskalnej i gospodarczej (unia taka ma
wymiar makroekonomiczny- przyjmowane są wiążące reguły harmonizacji polityk
makrogospodarczych oraz dotyczące pomocy - zwykle w przypadku zakłóceń
funkcjonowania kluczowych rynków oraz równoważenia bilansu płatniczego -
koordynacja polityk budżetowej i pieniężnej, w tym, polityki kursu walutowego23
).
2. Prawno-ekonomiczne uwarunkowania przystąpienia do strefy euro
2.1. Traktat z Maastricht – kryteria konwergencji nominalnej
Przejście do drugiego i trzeciego etapu UGW wymagało nowelizacji Traktatu
ustanawiającego Wspólnotę Europejską w celu stworzenia niezbędnej struktury
instytucjonalnej. W dniu 7 grudnia 1992r. w Maastricht powstał Traktat o Unii Europejskiej,
jednak z powodu opóźnień w procesie ratyfikacji, wszedł w życie 1 listopada 1993r.
Traktat z Maastricht powołał do życia Unię Europejską, opierającą się na trzech wspólnotach
i wytyczającą nowy etap w procesie tworzenia ściślejszego związku między narodami
Europy. Za jeden z podstawowych celów UE państwa członkowskie uznały promowanie
postępu gospodarczego i społecznego, który miał być zrównoważony i nieprzerwany –
w szczególności przez stworzenie obszaru bez wewnętrznych granic i utworzenia unii
ekonomicznej i walutowej, posiadającej ewentualnie jednolitą walutę24
.
22 Artur Nowak-Far, „Unia Europejska jako wspólnota gospodarcza”, (w:) Unia Europejska jako wspólnota,
red. K. Wojtaszczyk, Warszawa 2010, 23
ibidem.., str.87 24 ibidem.., str.72
14
W Traktacie sformułowane zostały wskaźniki ekonomiczne oraz zasady tworzenia unii
gospodarczo-walutowej, które regulowały kolejno kwestie polityki gospodarczej, walutowej,
tworzenia i funkcjonowania nowych instytucji walutowych, a także harmonogram budowania
unii gospodarczo-walutowej oraz kryteria konwergencji, których wypełnienie było niezbędne,
by państwo stało się członkiem unii gospodarczo-walutowej25
. Początkowo kryteria
te zapisane były w Traktacie o Unii Europejskiej, jednak w chwili wejścia w życie traktatu
lizbońskiego (1.12.2009) znalazły się one głównie w artykule 140 Traktacie
o funkcjonowaniu Unii Europejskiej oraz w Protokole nr 13 w sprawie kryteriów
konwergencji.
Rys. 3. Podział kryteriów konwergencji
Źródło: Opracowanie własne
Członkostwo w strefie euro jest uwarunkowane istnieniem w kraju aspirującym
niezależnego banku centralnego oraz spełnieniem przez ten kraj 4 kryteriów:
1. kryterium stabilności cen – będzie wynikało ze stopy inflacji zbliżonej do istniejącej
w co najwyżej trzech Państwach Członkowskich, które mają najlepsze rezultaty
w dziedzinie stabilności cen26
. Kryterium to uważa się za spełnione, jeśli średnia stopa
inflacji, odnotowana w danym państwie w ciągu roku poprzedzającego dokonanie
25 ibidem..., str.72 26
Zob. Artykuł 140 traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej ,http://eur-lex.europa.eu/legal-
content/PL/TXT/?uri=URISERV:xy0026,dostęp 18.03.2016
KRYTERIUM KONWERGENCJI
Kryteria konwergencji
nominalnej
Kryteria konwergencji
prawnej
Kryteria monetarne:
- kryterium stabilności
cen,
- kryterium stopy
procentowej,
- kryterium kursu
walutowego
kryteria fiskalne:
- deficyt budżetowy,
- dług publiczny
Kryteria konwergencji
realnej
15
oceny, nie przekroczyła o więcej niż 1,5 punktu procentowego średniego wskaźnika
cen towarów konsumpcyjnych w trzech krajach UE o najlepszej wartości tego
wskaźnika27
.
2. kryterium fiskalne – to inaczej kryteria sytuacji finansów publicznych, stanowiące,
że państwo członkowskie w momencie dokonywania oceny nie może być objęte
procedurą nadmiernego deficytu ( art. 126 TFUE). Wskaźniki te wynoszą 3% PKB
w odniesieniu do deficytu, 60% PKB w odniesieniu do długu sektora instytucji
rządowych i samorządowych. Państwo członkowskie kandydujące do strefy euro musi
mieć dobrą sytuację finansów publicznych, to znaczy deficyt finansów publicznych
nie może być zbyt duży. Procedury liczenia zarówno deficytu, jak i długu publicznego
są dość skomplikowane, zawierają szereg niekiedy arbitralnych rozstrzygnięć
mogących wpływać na ostateczne wyniki. Zwiększenie deficytu i długu publicznego
stają się częstą pokusą dla krajowych ośrodków władzy gospodarczej, próbujących
tą metodą rozwiązywać szereg wewnętrznych problemów ekonomicznych, w tym
zwłaszcza związanych z pobudzaniem krajowej koniunktury w okresach jej
osłabienia28
.
3. kryterium stóp procentowych – Przyjmuje się, że jest spełnione, gdy średnia
nominalna długoterminowa stopa procentowa dla danego kraju nie przekracza
wartości referencyjnej. Średnia długoterminowa stopa procentowa nie może
przekraczać o więcej niż 2 punkty procentowe średniej stopy procentowej w trzech
państwach członkowskich o najbardziej stabilnych ocenach, o najniższym poziomie
inflacji( stopy procentowe oblicza się na podstawie długoterminowych obligacji
państwowych lub porównywalnych papierów wartościowych).
4. kryterium kursu walutowego – wymagającego uczestnictwa krajowej waluty
w Europejskim Mechanizmie Kursowym ERM II przez co najmniej 2 lata, (artykuł
3 Protokołu).
Oprócz wymogów ekonomicznych kryteria konwergencji obejmują także konwergencję
prawną – obejmującą analizę zgodności ustawodawstwa krajowego z art. 130 i 131 Traktatu
o funkcjonowaniu Unii Europejskiej oraz Statutem Europejskiego Systemu Banków
Centralnych (ESBC) i Europejskiego Banku Centralnego.
Dotyczy ona głównie zgodności celów krajowych baków centralnych z celami ESBC,
niezależności krajowych banków centralnych, integracji tych banków z ESBC
i Eurosystemem czy też jednolitej pisowni euro oraz konwergencję realną, o której mowa
w dalszej części pracy.
27 Artykuł 1 Protokołu w sprawie kryteriów konwergencji,
https://www.ecb.europa.eu/ecb/legal/1341/96667/html/index.pl.html, dostęp 18.03.2016 28
Piotr Boguszewski, Konwergencja nominalna i realna a integracja walutowa w kryzysie”, Mechanizmy... str.
267-268
16
Na mocy Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) Komisja Europejska oraz
EBC mają obowiązek, nie rzadziej niż raz na dwa lata – lub na wniosek państwa
członkowskiego objętego derogacją sporządzać i przedkładać Radzie UE niezależne raporty
dotyczące postępów państwa członkowskich w wypełnianiu zobowiązań z dążeniem
do UGW. Na podstawie tych raportów Rada (obradująca w składzie głów państw lub szefów
rządów) może po konsultacji z Parlamentem Europejskim zdecydować, że dane państwo
członkowskie spełniają kryteria konwergencji i zezwolić na jego wstąpienie do strefy euro.
Dodatkowym elementem procedury wejścia do strefy euro stało się przystąpienie
do Europejskiego Mechanizmu Stabilności ERM II.
Mechanizm ERM II polega na utrzymywaniu wahań kursu walutowego względem
euro w kreślonych granicach (±15%) wokół pewnej ustalonej wartości (tzw. parytetu
centralnego). W okresie przebywania ERM II zakazana jest samowolna dewaluacja waluty
krajowej względem euro29
.
Od 1 maja 2004 roku Polska uczestniczy w UGW, jako państwo z derogacją czyli
obowiązkiem spełnienia kryteriów konwergencji i przyjęcia wspólnej europejskiej waluty-
euro, w przyszłości.
Stopień spełnienia kryteriów z Maastricht przez Polskę ulegają zmianom. Można zauważyć,
iż Polska w coraz lepszym stopniu spełnia kryteria pozwalające na pełne uczestnictwo
w strefie euro, co przedstawiono na rys. 4, 5, 6 i wykresach.
29 Zob. Piotr Boguszewski, Konwergencja nominalna i realna a integracja walutowa w kryzysie, red. naukowa
Konstanty A. Wojtaszczyk, „Integracja europejska, Wstęp, „ Copyright by Wydawnictwo Akademickie
i Profesjonalne, Warszawa 2006, str.260-270
17
Rys. 4. Kryteria konwergencji nominalnej
grudzień 2012
Źródło: http://www.mf.gov.pl/documents/
764034/1002547/monitor_2012_12.pdf
(dostęp 03/03/2016)
Rys. 6. Kryteria konwergencji nominalnej
grudzień 2014
l
Źródło: http://www.mf.gov.pl/documents/
764034/1002547/monitor_2012_12.pdf
(dostęp 03/03/2016)
Rys. 5. Kryteria konwergencji nominalnej
grudzień 2013
Źródło: http://www.mf.gov.pl/documents/
764034/1002547/monitor_2012_12.pdf
(dostęp 03/03/2016)
18
2009 2010 2011 2012 2013 2014
0
10
20
30
40
50
60
70
Dług sektora rządowego i samarządowego
Polska Wartość referencyjna
2009 2010 2011 2012 2013 2014
Polska 47,2 50,9 54,9 56,4 55,6 55,7
Wartość referencyjna 60 60 60 60 60 60
2009 2010 2011 2012 2013 2014
0
0,5
1
1,5
2
2,5
3
3,5
4
4,5
2009 2010 2011 2012 2013 2014
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Polska wartość ref.
2009 2010 2011 2012 2013 2014
Polska 3,6 7,2 7,8 5 3,9 4
wartość ref. 3 3 3 3 3 3
Polska wartość ref.
Deficyt sektora rządowego i samarządowego
2009 2010 2011 2012 2013 2014
Polska 3,9 2,8 3,6 4 1,1 0,3
wartość ref. 1,8 2,2 3 2,9 2 1,3
Stabilność cen
19
W listopadzie, podobnie jak w ostatnich miesiącach, Polska w stopniu wyższym niż
wymagane spełniła kryteria konwergencji. Aktualny stan wypełnienia przez Polskę kryteriów
dotyczących stabilności cen, stóp procentowych, kryterium fiskalnego i kursu walutowego
przedstawiono w tabeli nr 1 i na rys.7.
2009 2010 2011 2012 2013 2014
0
1
2
3
4
5
6
7
8
Stopa procentowa
Polska wartość ref.
2009 2010 2011 2012 2013 2014
Polska 6,1 5,8 6 5,3 3,9 3,8
wartość ref. 5,8 6,6 7,6 3,6 5 5,5
20
Tabela 1. Stan wypełnienia przez Polskę kryteriów konwergencji nominalnej
Kryterium/ wskaźnik Opis Wartość
referencyjna
Inflacja według HICP We wrześniu 2015r. Polska po raz kolejny znalazła się wśród
trzech państwach tworzących grupę referencyjną kryterium
stabilności cen. Średnie 12-miesięczne tempo wzrostu
indeksu HICP wyniosło -0,7% (historycznie najniższy
poziom i było niższe o 1,1% od wartości referencyjnej.
0,80%
Deficyt budżetowy
Dług publiczny
Rada Ecofin podjęła 19 czerwca 2015r. decyzję, która
zakończyła procedurę nadmiernego deficytu wobec Polski.
Tym samym Polska zredukowała nadmierny deficyt o rok
wcześniej niż było to rekomendowane przez Radę. W 2014r.
deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych w
Polsce wyniósł 3,2% PKB, a przekroczenie wartości
referencyjnej wynoszącej 3% PKB wynikało wyłącznie z
poniesionego w tym roku kosztu wdrożenia systemowej
reformy emerytalnej z 1999 ( 0,4% PKB). Skorygowana
wartość deficytu sektora g.g. w 2014r. wyniosła zatem 2,8%,
jesienne prognozy pokazują, że kryterium stabilności cen
wypełnione są przez Polskę z dużym marginesem
bezpieczeństwa. Dług sektora osiągnął natomiast 50,1% PKB
znacznie poniżej wartości referencyjnej.
3% PKB
60% PKB
Kurs walutowy Polska nie uczestniczy w mechanizmie ERM II 2 lata po wejściu
do ERM II
Średnia
długoterminowa
stopa procentowa w
ostatnich 12
miesiącach
We wrześniu 2015 Polska wypełniała kryterium stóp
procentowych. Średnia długoterminowa stopa procentowa
wyniosła 2,7%, a tym samym ukształtowała się o 2,0%
poniżej wartości referencyjnej.
4,7%
Źródło: http://www.mf.gov.pl/c/document_library/get_file?uuid=b026db7d-51c3-4321-81d7-
bbe914846a08&groupId=764034, dostęp 03/03/2016.
21
Rys. 7. Kryteria konwergencji nominalnej
listopad 2015
Źródło: http://www.mf.gov.pl/documents/
764034/1002547/monitor_2012_12.pdf (dostęp 03/03/2016)
2.2. Kryteria konwergencji realnej
Spełnienie kryteriów konwergencji nominalnej jest przepustką do członkostwa
w strefie euro. Jednak szanse i zagrożenia związane z przyjęciem wspólnej waluty
uzależnione jest od konwergencji realnej, tj. strukturalnego podobieństwa gospodarki Polski
i innych krajów do strefy euro oraz podobnego przebiegu cykli koniunkturalnych
i podobieństwa struktury PKB. Kluczową rolę w zapobieganiu nierównowagom odgrywa
konkurencyjność gospodarek (elastyczność rynku pracy i rynku produktów)30
. Przystąpienie
do strefy euro w sytuacji niedostatecznego spełnienia kryteriów konwergencji realnej grozi
długotrwałą stagnacją gospodarczą.
Kryteria konwergencji realnej – to wszystkie te uwarunkowania, które po wejściu do strefy
euro pozwolą na uzyskiwanie korzyści płynących z członkostwa w UW na zasadzie
partnerstwa. Należą do nich:
1. konkurencyjność polskiej gospodarki wobec gospodarek krajów UW
2. strukturalne podobieństwo polskiej gospodarki do strefy UW
3. zbieżność krajowej stopy procentowej ze stopą procentową EBC gwarantująca
30
Joanna Stryjek SGH, Konwergencja nominalna a konwergencja realna – kiedy będzie możliwe wprowadzenie
euro? informator
22
podobny poziom inflacji w Polsce jak w UW
4. akceptacja euro przez obywateli w Polsce.
Ocena stopnia konwergencji realnej Polski jest zróżnicowana. Należy tu zwrócić uwagę na
następujące elementy:
Pod względem PKB per capita (na obywatela) polska gospodarka jest jedną z
biedniejszych nie tylko w stosunku do krajów strefy euro, ale i UE31
. Struktura produkcji i
popytu w Polsce jest odmienna niż w krajach strefy euro. W Polsce duży, jest udział rolnictwa
i surowców (kopalnictwa oraz handlu), a jednocześnie niższy działalności usługowej takich
jak transport, pośrednictwo, czy obsługa rynku nieruchomości. W tym kontekście porównanie
struktury wydatków konsumpcyjnych, zwłaszcza inwestycyjnych, także dowodzi istnienia
znacznych rozbieżności strukturalnych większych krajów strefy euro (Niemiec, Francji
i Włoch). Zróżnicowanie struktury konsumpcji Polski i strefy euro w dużej mierze wynika
z relatywnie wysokiego udziału dóbr podstawowych w Polsce, które cechują się niską
elastycznością dochodową popytu. Jednocześnie udział dóbr wyższego rzędu,
charakteryzujących się wysoką elastycznością popytu, jest stosunkowo niski. Z jednej strony
sytuacja taka może powodować asymetrię reakcji popytu konsumpcyjnego na szoki popytowe
w Polsce i strefie euro. Z drugiej strony opisana sytuacja czyni polską gospodarkę mniej
wrażliwą na te szoki, gdyż spadek dochodów w mniejszym stopniu wpływa na redukcję
popytu konsumpcyjnego w Polsce niż w większości krajów strefy euro32.
Ponadto w Polsce występuje duże zróżnicowanie regionalne poziomu rozwoju
gospodarczego, rośnie otwartość polskiej gospodarki, choć jest wyraźnie mniejsza niż wielu
krajów strefy euro,(istnieją różnice w strukturze produktowej polskiego eksportu)33
.
Jeżeli chodzi o zbieżność stopy procentowej gwarantującej podobny poziom inflacji jak
w UW ze stopą procentową EBC to kryterium to mówi samo za siebie. Zbieżność ta zapewnia
podobną skuteczność polityki EBC zarówno w odniesieniu do całej Unii Europejskiej, jak
i do Polski. Zbieżność tych stóp procentowych pozwala oczekiwać dostosowania lokalnie
krajowej zmiany przeciętnego poziomu cen do przeciętnego do zmiany przeciętnego poziomu
cen w całej unii walutowej. Kryterium to nie jest „twardym” kryterium, ponieważ obecnie
w różnych krajach Unii Walutowej obserwujemy odmienne wahania i poziom lokalnej
inflacji, a zjawisko to – jeżeli wahania mieszczą się w korytarzu wyznaczonym przez stopy
referencyjne – nie jest uznawane za szkodliwe.
31 Por. Raport na temat pełnego uczestnictwa RP w III etapie UGW, Warszawa 2014 s. 54 32
Ibidem, str. 56 33 Por. Piotr Boguszewski, Konwergencja …, str. 272
23
Z punktu widzenia omawianego kryterium ważnym elementem jest kwestia
podobieństw cyklów gospodarczych Polski i strefy euro. Rozbieżność tych cyklów grozi
procyklicznymi efektami polityki pieniężnej, prowadzonej przez EBC, dla gospodarki
naszego kraju. W przypadku desynchronizacji cyklów polegają one na tym, że jeśli np. EBC
zacieśnia politykę pieniężną ze względu na przewidywane wejście gospodarki strefy euro w
okres boomu, a w polskiej gospodarce przewidywane jest w tym samym czasie spowolnienie
gospodarcze, to działania EBC tylko jeszcze bardziej je pogłębią. Z kolei do przegrzania
polskiej gospodarki może dojść w odwrotnej sytuacji – spowolnienie strefy euro34
. Można
zauważyć, że Polska należy w grupie krajów Europy Środkowo-Wschodniej do tych państw,
których cykle są najsilniej zsynchronizowane ze strefą euro.
Należy jeszcze zwrócić uwagę, iż polska gospodarka okazała się najmniej dotknięta przez
światowy kryzys gospodarczy. Jest to zasługą m. in. dobrej polityki gospodarczej, w tym
pieniężnej, prowadzonej w tym okresie35
.
34
ibidem, str 273 35 ibidem, str 273
24
3. Mechanizm wzajemnej stabilizacji walut krajów członkowskich
– ERM II
3.1 Istota ERM II
Mechanizm dostosowawczy ERM II powstał na mocy rezolucji Rady Europejskiej
przyjętej 16 czerwca 1997 r. w Amsterdamie i został w prowadzony w życie w dniu
1 stycznia 1999 r. Jest to system stałych, ale możliwych do dostosowania (…), kursów
walutowych, z kursem centralnym i standardowym pasmem wahań ±15%. Jego celem jest
utrzymanie stabilnych kursów walutowych pomiędzy euro, a uczestniczącymi w nim
walutami narodowymi. W czasie pobytu w ERM II kurs rynkowy nie może podlegać
poważnym napięciom (…), natomiast parytet centralny nie może być dewaluowany
w stosunku do waluty innego państwa członkowskiego na wniosek kraju uczestniczącego
w tym mechanizmie36
.
Duże wahania kursów oznaczałyby sytuację, w której towary wytwarzane w jednym
państwie stawałyby się bardziej lub mniej konkurencyjne jedynie z powodu ruchów kursów
walutowych. W warunkach unii monetarnej taka sytuacja jest niedopuszczalna: nie
funkcjonuje bowiem mechanizm „obrony kursowej” i funkcjonująca na tej zasadzie
gospodarka nowego kraju członkowskiego byłaby narażona na olbrzymie straty. Takiej
sytuacji ma zapobiegać ERM II, którego zadaniem jest weryfikacja odporności gospodarek
aspirujących do strefy euro, na konieczność zmiany kursu waluty krajowej.
Zgodnie z założeniami Rezolucji Rady Europejskiej z Amsterdamu, mechanizm
dostosowawczy ERM II ma również inne funkcje: jedną z nich jest wspieranie państw spoza
strefy euro w ich dążeniach do wprowadzenia wspólnej waluty, poprzez wzmacnianie ich
integracji gospodarczej ze strefą euro.
O istnieniu ERM II stanowi wymóg zawarty w art. 140 Traktatu
o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej, aby przed wprowadzeniem euro, waluta państwa
objętego derogacją uczestniczyła w mechanizmie kursów walut, zachowując stabilny kurs.
Zapis w Traktacie, o którym mowa w w/w artykule odnosił się oryginalnie
do ERM funkcjonującego w ramach Europejskiego Systemu Walutowego. System ten się
zdezaktualizował po wprowadzeniu euro. Gdyby w miejsce ERM nie powstał ERM II,
istniałaby pewna luka prawna i nie byłaby możliwa weryfikacja wypełnienia kryteriów
zbieżności zgodnie z Traktatem.
36 Por. K. Kuziemska, Perspektywy integracji walutowej w Europie, Warszawa 2014, str. 248.
25
Zapisy ujęte w Artykule 140 (dawny artykuł 121 ustęp 1, artykuł 122 ustęp 2 zdanie
drugie oraz artykuł 123 ustęp 5 TWE), doprecyzowują procedurę składania sprawozdań
Komisji i Europejskiego Banku Centralnego, które składają Radzie z analizy postępów
dokonanych przez Państwa Członkowskie objęte derogacją w wypełnianiu zobowiązań
z zakresu działań zmierzających do przystąpienia do unii gospodarczej i walutowej. Analizie
poddane jest ustawodawstwo krajowe każdego z tych Państw Członkowskich, w tym statuty
ich krajowego banku centralnego, jest zgodne z artykułami 130 i 131 i ze Statutem ESBC i
EBC. Sprawozdania określają również, czy osiągnięty został wysoki poziom trwałej
konwergencji, analizując, w jakim stopniu każde państwo członkowskie spełniło następujące
kryteria:
1. osiągnięcie wysokiego stopnia stabilności cen - stopa inflacji zbliżona do istniejącej
w co najwyżej trzech państwach członkowskich, które mają najlepsze rezultaty
w dziedzinie stabilności cen,
2. stabilna sytuacja finansów publicznych - sytuacja budżetowa, która nie wykazuje
nadmiernego deficytu budżetowego. Procedurę tę stosuje się, gdy deficyt sektora
instytucji rządowych i samorządowych danego państwa w relacji do PKB przekracza
3%, lub gdy dług tego sektora przekracza 60% PKB
3. poszanowanie zwykłych marginesów wahań kursów przewidzianych mechanizmem
kursów wymiany walut europejskiego systemu walutowego przez co najmniej dwa
lata, bez dewaluacji w stosunku do euro,
4. trwały charakter konwergencji osiągniętej przez państwo członkowskie objęte
derogacją i jego udziału w mechanizmie kursów wymiany walut, co odzwierciedla się
w poziomach długoterminowych stóp procentowych.
Ocenie podlega spełnienia przez kraj członkowski powyższych kryteriów, które muszą zostać
zrealizowane łącznie i żadne z nich nie może być traktowane jako nadrzędne37
.
Rada nadzoruje rozwój sytuacji gospodarczej w państwach członkowskich
na podstawie wspomnianych wyżej sprawozdań przysłanych przez Komisję oraz bada
zgodność polityk gospodarczych z ogólnymi kierunkami i regularnie dokonuje całościowej
oceny. Natomiast państwa członkowskie przesyłają Komisji informacje o tym, co
przedsięwzięły w zakresie polityki gospodarczej. Gdy się okaże, że polityki gospodarcze
państw nie są zgodne z ogólnymi kierunkami lub zagrażają funkcjonowaniu Unii
Gospodarczej i Walutowej, Rada - zgodnie z zaleceniem Komisji Europejskiej - może
skierować do konkretnego państwa niezbędne zalecenia, które są z reguły poufne. Krytycy
37 http://europa.eu/pol/pdf/consolidated-treaties_pl.pdf, (dostęp: 20.02.2016)
26
poufności uważają, że wezwanie rządu do zmiany polityki gospodarczej nie powinno być
utajnione, a decyzja o jego ewentualnym upublicznieniu podejmowana oddzielnie. Twierdzą,
że jest to zarówno niedemokratyczne, jak i nieskuteczne. Debata nad polityką gospodarczą ma
bowiem charakter debaty publicznej. Zarówno przejrzystość procesu decyzyjnego w systemie
demokratycznym, jak i prawo do informacji wymagają opublikowania zalecenia Rady
podejmowanego w ramach wielostronnego nadzoru38
.
Skala wahań na rynku walutowym państw aspirujących do wejścia do strefy euro wpływa na
wybór momentu wprowadzenia jego waluty do ERM II. Determinuje ona także ocenę
wypełnienia kursowego kryterium konwergencji. Wzrost zmienności kursów walut utrudnia
wyznaczeniu parytetu centralnego w ERM II na poziomie zgodnym z kursem walutowym
równowagi39
.
Szczegółowo procedurę włączania waluty narodowej do ERM II regulują dwa akty
unijne. Pierwszy to Uchwała Rady Europejskiej z Amsterdamu z 16 czerwca 1997 r.
w sprawie ustanowienia reżimu kursu walutowego w trzecim etapie Unii Gospodarczej i
Walutowej, wytyczająca główne zasady systemu. Druga to Umowa z 1 września 1998 r.
między EBC i narodowymi bankami centralnymi, dotycząca przeprowadzania interwencji
walutowych i ich finansowania. Zgodnie z tymi aktami, wniosek o włączenie waluty
narodowej do ERM II muszą podpisać wspólnie minister finansów i prezes banku
centralnego. Bez podpisu któregokolwiek z nich wysłanie wniosku jest niemożliwe.
Włączenie waluty narodowej do ERM II następuje w trzech etapach:
1. Wysłanie (w trybie poufnym) przez Ministra Finansów i Prezesa Banku Centralnego
wspólnego wniosku do Rady Ecofin o przystąpieniu do ERM II. Wniosek
standardowo powinien zawierać proponowany wspólnie przez bank centralny
i ministra finansów danego kraju kurs centralny, a więc ten, z jakim chcemy wejść do
ERM II i dopuszczalny zakres odchyleń kursu rynkowego od kursu centralnego, który
nie powinien być przekraczany w ciągu dwóch lat obecności w ERM II40
.
2. Zwołanie Komitetu ERM II przez przewodniczącego EFC w celu przedyskutowania
wniosku. Równocześnie trzeba mieć na uwadze, że Traktat z Lizbony wprowadził
dodatkowy element do procedury uchylenia derogacji, tj. wydanie zalecenia przez
członków tzw. Eurogrupy, co może skutkować wydłużeniem całej procedury. Należy
ponadto mieć na uwadze, że otwarta procedura nadmiernego deficytu (EDP) nie stoi
na przeszkodzie rozpoczęciu procedury uchylania derogacji, gdyż decyzja o uchyleniu
38 Por. Gronkiewicz-Waltz H., Europejska …Lexis Nexis, Warszawa 2009, str.50 39
Por. K. Kuziemska, Perspektywy integracji walutowej w Europie, Warszawa 2014, str.254 40 http://inwestycje.pl/forex_i_waluty/cicha_droga_do_ERM_II, (dostęp: 18.04.2016)
27
EDP( czyli procedury nadmiernego deficytu) może zostać podjęta przez Radę Ecofin
jednocześnie z decyzją o uchyleniu derogacji41
.
3. Przygotowanie decyzji w sprawie włączenia waluty narodowej do ERM II,
określającego poziom kursu centralnego i szerokość pasma dopuszczalnych odchyleń
kursu rynkowego od kursu centralnego42
.
min. 2 lata max 6 m-cy
traktat z Maastricht traktat z
Lizbony
Rys. 8. Droga do członkostwa w strefie euro.
Źródło: K. Kuziemska, Perspektywy integracji walutowej w Europie, Warszawa 2014, str.254
41
https://www.bcc.org.pl/uploads/media/2010-11-29_BCC_analiza_plan_euro.doc (dostęp: 18.04.2016) 42 http://www.mf.gov.pl/c/document_library, (dostęp: 21.03.2016)
Etap 1 Etap 2 Etap 3
Podjęcie
decyzji o
włączeniu
waluty
krajowej do
ERM II
Włączenie
waluty do
ERM II
Decyzja o
uchyleniu
derogacji
Zalecenie
państw
członkows
kich
unii
walutowej
Raporty
KE i EBC
o
konwergenc
ji
Wejście
do strefy
euro
Wycofanie
waluty krajowej
z obiegu
S
T
A
R
T
Dzień
€
28
3.2 Potencjalne zagrożenia wynikające z uczestnictwa w mechanizmie ERM II
Proces integracji państwa aspirującego do włączenia go do strefy euro obciążony jest
ryzykiem politycznym szczególnie w I etapie z uwagi na potrzebę podjęcia strategicznych
decyzji o planowanym przystąpieniu do ERM II i planowanym terminie wypełnienia
kryteriów konwergencji. Moment włączenia waluty narodowej do ERM II uwarunkowany jest
przygotowaniem wiarygodnej strategii wypełnienia kryteriów konwergencji, zatem
szczególnym zagrożeniem mogącym wystąpić w tym etapie, jest wydłużenie horyzontu
czasowego wypełnienia fiskalnego kryterium konwergencji. Ryzykiem jest objęte
wypełnienie kryterium inflacji i kursu walutowego, którego usztywnienie może spowodować
utrudnienie prowadzenia polityki pieniężnej i sprawić, że poziom stóp procentowych okaże
się nieodpowiedni do jednoczesnego wypełnienia kryterium inflacji i kursu walutowego,
w szczególności, gdy parytet centralny został ustalony na nieoptymalnym poziomie lub
nastąpiła aprecjacja w wyniku napływu kapitału. W odniesieniu do kryterium inflacyjnego
istnieje ryzyko ukształtowania się wartości referencyjnej na niższym poziomie lub
wystąpienia szoku asymetrycznego. Zagrożeniem wypełnienia kryterium kursu walutowego
jest wystąpienie ataków spekulacyjnych na walutę narodową i wystąpienie napięć na rynku
walutowym. Istnieje jeszcze ryzyko nieukończenia niezbędnych zmian w przepisach
prawnych oraz niewystarczającego przygotowania techniczno-organizacyjnego43
.
Po przyjęciu wspólnej europejskiej waluty decyzje w sprawie stóp procentowych
podejmować będzie Europejski Bank Centralny, co każe postawić pytanie o ryzyko
ewentualnej nieadekwatności polityki pieniężnej prowadzonej w strefie euro dla gospodarki
kraju starającego się o wejście do strefy euro. Ryzyko to można rozpatrywać także
w kontekście uzyskania wpływu na proces decyzyjny EBC, a także - wpływu procesów
globalizacyjnych na autonomiczną politykę pieniężną.
Zagrożenia w średnim okresie mają głównie charakter warunkowy i wiążą się z pytaniem,
na ile przyjęcie wspólnej waluty może przyczynić się do niezgodnego z fundamentami
ekonomicznymi przebiegu procesów cenowych. Mogłoby one być skutkiem wyboru
nieoptymalnego kursu konwersji waluty narodowej na euro, zbyt szybkiego wzrostu płac bądź
też boomu kredytowego, a zwłaszcza nadmiernego wzrostu cen na rynku nieruchomości.
W krótkim okresie wymiana waluty pociągnie za sobą koszty techniczne
i organizacyjne. Istnieje również możliwość wystąpienia krótkookresowego wzrostu inflacji
43 http://www.mf.gov.pl/documents, (dostęp 21 marca 2016)
29
w związku z potencjalnym efektem zaokrągleń cen44
.
Wprowadzenie euro niesie za sobą wspomniane wcześniej korzyści, ale też występują koszty
jego przyjęcia, począwszy od samej konwersji waluty narodowej na euro, a skończywszy na
efektach długoterminowych. Istnieją też wszechobecne obawy w społeczeństwie,
że wprowadzenie euro spowoduje drastyczny wzrost cen towarów i usług. Ponadto Bank
Centralny musi ponieść koszty związane z wprowadzeniem nowej waluty do obrotu, a także
z wycofaniem dotychczasowej waluty. Związane z tym także jest dostosowanie wszelkiego
rodzaju urządzeń, choćby parkometrów, czy też bankomatów do obsługi nowej waluty.
Potrzebna i kosztowna będzie także kampania informacyjno-szkoleniowa, informująca
obywateli o wejściu do obiegu euro, jak i umożliwiająca przeszkolenie personelu związanego
z obsługą nowych terminali45
.
Przyjęcie wspólnej europejskiej waluty niesie ze sobą koszty i zagrożenia.
Długookresowym makroekonomicznym kosztem kraju przystępującego do wspólnej strefy
walutowej jest utracenie możliwości prowadzenia niezależnej polityki pieniężnej i kursowej
i oddanie jej w ręce EBC. Natomiast w krótkim okresie konieczne będzie poniesienie kosztów
technicznych i organizacyjnych związanych z wprowadzeniem wspólnej waluty euro
do obiegu gotówkowego. Kraj przyjmujący wspólną walutę musi liczyć się z ewentualnym
zagrożeniem jakim jest ryzyko pogorszenia konkurencyjności gospodarki danego kraju na
arenie międzynarodowej oraz - ze skutkami tymczasowego zacieśnienia polityki
makroekonomicznej wynikającymi z konieczności spełnienia kryteriów z Maastricht46
.
Istnieje również niebezpieczeństwo związane z posiadaniem waluty międzynarodowej.
Łatwe źródło finansowania może być pokusą do jego nadmiernego wykorzystywania.
Przykładem jest sytuacja Stanów Zjednoczonych, które zainicjowały w 2001 r. ekspansywną
politykę fiskalną, a następnie utrzymywały wysoki deficyt budżetowy, wykorzystując łatwy
dostęp do kredytów udzielanych przez azjatyckie banki centralne. To z kolei pomagało
i napędzało finansowanie boomu konsumpcyjnego w Stanach Zjednoczonych, którego
drastyczny finał obserwowaliśmy w 2008 r.
Już wkrótce ujawniły się negatywne strony tego rynku, rynek eurowalutowy
niewątpliwie przyczynił się do rozwoju spekulacji walutowych na olbrzymią skalę. Łatwość
pozyskiwania – i to w krótkim czasie – kwot niedostępnych na rynku krajowym ułatwia
spekulantom walutowych dokonania ataków na wybrane waluty, przyczyniając się do
44 https://www.nbp.pl/publikacje/o_euro/re.pdf (dostęp: 03 marca 2016) 45 Por. P. Kowalewski, G. Tchorek . J. Górski. Mechanizmy Funkcjonowania Strefy Euro, Warszawa 2014 46
Por. A. Rogut, G. Tchorek, „Dyskusja o wspólnej walucie. Korzyści i koszty dla Polski” w: Europejska
Integracja Monetarna od A do Z str.15, www.nbp.pl, (dostęp??)
30
lokalnych kryzysów walutowych47
.
Bilans korzyści i kosztów przyjęcia euro w wariancie pesymistycznym i
optymistycznym zwizualizowano na rys. 9.
Rys. 9. Euro –szanse i zagrożenia
Źródło: www.nbp.pl/edukacja/dodatki_edukacyjne/ (dostęp 03 marca 2016)
47
Por. Millman, „Czas spekulacji, Jak zbuntowani handlarze walutą obalili centralne banki świata”.
Wydawnictwo Philip Wilson, Warszawa 1997 r.
31
4. Polska opinia publiczna w sprawie przyjęcia wspólnej waluty
4.1 Argumenty „za” i „przeciw” (korzyści i zagrożenia)
Kraj, który pragnie dołączyć do Unii, musi dostosować wiele swoich społecznych,
ekonomicznych i politycznych obszarów funkcjonowania do standardów obowiązujących
w UE. Dostosowanie to ma zagwarantować, że dany kraj będzie mógł z powodzeniem działać
w obrębie unijnego jednolitego rynku towarów, usług, kapitału i pracy. Przyjęcie euro
i przystąpienie do strefy euro stanowi bardziej zaawansowany etap integracji – wyższy etap
integracji gospodarczej z pozostałymi państwami członkowskimi strefy euro. Przyjęcie euro
wymaga również długich przygotowań; w szczególności niezbędna jest konwergencja
gospodarcza i prawna.
Zastąpienie krajowej waluty walutą euro jest ważną operacją, która wymaga wielu
praktycznych przygotowań - na przykład w zakresie zagwarantowania, że krajowa waluta
zostanie szybko wycofana, ceny towarów będą poprawnie przeliczane i podawane
do wiadomości oraz że obywatele będą prawidłowo informowani. Wszystkie te
przygotowania opierają się na konkretnym „scenariuszu wymiany waluty krajowej na euro”
przyjmowanym przez kraj mający przystąpić do strefy euro. Doświadczenia zdobyte podczas
wprowadzania euro po raz pierwszy służą dziś krajom kandydującym do strefy euro. Również
Komisja Europejska udziela dużo pomocy i porad krajom mającym przystąpić do strefy
euro48
.
Przyjęcie wspólnej waluty jest ważną decyzją, która musi być podjęta przez społeczeństwo.
Tymczasem entuzjastycznie (co pokazują wszystkie badania) nastawieni do członkostwa
w UE Polacy nie dostrzegają jednocześnie zalet eurolandu. Według sondażu
przeprowadzonego przez Centrum Badania Opinii Społecznej aż 64 proc. Polaków jest
przeciwnych przystąpieniu naszego kraju do strefy euro. Zwolenników takiej decyzji jest
29 proc.
To stanowi koronny argument dlaczego nie powinniśmy przyjmować wspólnej waluty.
Jedynym ekonomicznym argumentem za euro, który można dostrzec, jest brak ryzyka
kursowego. Trzeba jednak dodać, że czynnik ten jest przeceniany ponieważ ryzyko zostaje
zniesione tylko dla jednej waluty. Być może ważnej, ale jednej. Przedsiębiorcy mają dużo
instrumentów, aby się przed tym ryzykiem zabezpieczać49
.
48
http://ec.europa.eu/economy_finance/euro/, (dostęp: 13 kwietnia 2016) 49 http://www.bankier.pl/wiadomosc/Polska-w-strefie-euro, (dostęp: 13 kwietnia 2016)
32
Zgodnie z „klasyczną” teorią optymalnego obszaru walutowego [Mundell, 1961,
1973], [McKinnon, 1963], [Kenen, 1969] krajowi opłaca się zrezygnować z własnej waluty,
gdy korzyści w postaci eliminacji kosztów transakcyjnych związanych z koniecznością
wymiany walut w transakcjach międzynarodowych są większe niż koszty wynikające z utraty
samodzielności w polityce pieniężnej i kursowej w wyniku rezygnacji z własnej waluty. We
współczesnej teorii optymalnego obszaru walutowego pojawiły się także nowe argumenty na
rzecz integracji walutowej, takie jak spadek stóp procentowych, dostęp do większych
zasobów kapitału i wzrost płynności rynku w wyniku połączenia krajowych rynków
kapitałowych, oraz wzmocnienie stabilności makroekonomicznej krajów mniej rozwiniętych
dzięki wejściu do obszaru stabilnej i wiarygodnej waluty.
Główne rodzaje korzyści jakie płyną z przyjęcia przez dany kraj wspólnej waluty są
następujące:
a) spadek kosztów transakcyjnych związanych z wymianą walut i ryzykiem kursowym;
b) spadek stóp procentowych i lepszy dostęp do zasobów kapitału;
c) eliminacja ryzyka kryzysu walutowego;
d) korzyści płynące z większej przejrzystości i porównywalności cen;
e) korzyści ze zwiększonej stabilności makroekonomicznej;
f) korzyści wynikające z posługiwania się walutą międzynarodową;
g) korzyści polityczne.
W literaturze fachowej wskazuje się najczęściej na następujące koszty i zagrożenia
związane z wejściem danego kraju do unii walutowej:
a) utrata autonomii w prowadzeniu niezależnej polityki pieniężnej i kursowej;
b) ryzyko wzrostu cen i inflacji;
c) ryzyko nadmiernego boomu kredytowego i „przegrzania” gospodarki;
d) ryzyko nierównomiernego rozkładu efektów zamiany walut;
e) koszty techniczne związane z operacją zamiany walut (wraz z kosztami kampanii
edukacyjnej i informacyjnej)50
.
50 http://gospodarkanarodowa.sgh.waw.pl/p/gospodarka_narodowa_2013_10_01.pdf, (dostęp: 18.04.2016)
33
4.2 Badania CBOS
Z badań CBOS-u wynika, że 54%. Polaków uważa, że wprowadzenie w Polsce euro
będzie czymś złym, a według 68%. wpłynęłoby to niekorzystnie na sytuację ich gospodarstw
domowych - wskazało TNS Polska w raporcie Przyjęcie wspólnej waluty euro Czerwiec
2015; 10%. ankietowanych ocenia, że wprowadzenie euro w Polsce będzie miało korzystny
skutek dla ich gospodarstw domowych. Około 11 proc. badanych uważa, że przyjęcie waluty
euro nie będzie miało wpływu na sytuację ich gospodarstwa domowego. Taki sam odsetek nie
ma sprecyzowanej opinii na ten temat. "W porównaniu z wynikami uzyskanymi w marcu
2015 r., w czerwcu 2015 r. spadł odsetek osób, uważających, że wpływ zmiany waluty będzie
korzystny (różnica 4 punktów procentowych)" - napisano w powołanym wyżej raporcie51
.
Jednocześnie ponad połowa Polaków (51%) jest zdania, że waluta euro wpłynie niekorzystnie
na polską gospodarkę. Przeciwnego zdania jest prawie jedna piąta badanych (19%.), a 11 %.
uważa, że wejście Polski do strefy euro nie wpłynie na stan polskiej gospodarki. Jedna piąta
(19 %) ankietowanych nie potrafi wypowiedzieć się w tej kwestii jednoznacznie. Ponadto
wskazano, że „W porównaniu do wyników z marca 2015 r. grupa sceptyków utrzymuje się
bez zmian. Spadł natomiast odsetek respondentów, uważających, że wprowadzenie euro
korzystnie wpłynie na polską gospodarkę – różnica wynosi 5 punktów procentowych"52
.
TNS Polska pytało także o wpływ przyjęcia euro na tożsamość narodową. Okazuje się, że
prawie połowa Polaków (49%) jest przekonana, że przystąpienie do strefy euro będzie miało
niekorzystny wpływ na ich tożsamość narodową. Niemal co czwarty Polak (24%.) sądzi, że
przyjęcie waluty euro nie będzie miało wpływu na poczucie tożsamości narodowej, a 12%
deklaruje, że ich zdaniem wpływ ten będzie korzystny. Natomiast 15% nie ma sprecyzowanej
opinii na ten temat i odpowiedziało: „trudno powiedzieć".
Analitycy TNS Polska wyjaśnili, że wyniki badania wpływu euro na tożsamość narodową
uzyskane w czerwcu tego roku nie różnią się od tych z poprzedniego pomiaru (z marca
2015 r.). Jednocześnie niemal tyle samo Polaków opowiada się za przyjęciem euro w Polsce,
ilu jest przeciw. Grupa zwolenników wprowadzenia waluty euro przewyższa o 5 punktów
procentowych odsetek sceptyków. 41%. jest zdania, że Polska nigdy nie powinna przyjąć
euro, a przeciwnego zdania jest 46%. "Prawie jedna piąta respondentów (17%.) sądzi, że
przyjęcie nowej waluty powinno nastąpić nie wcześniej niż za 10 lat, 14 % jest zdania, że
powinno to nastąpić za około 6-10 lat, a niewiele mniej – 10%, że w ciągu 5 najbliższych lat.
Natomiast 13% nie ma na ten temat opinii.
51
http://www.parkiet.com/ , (dostęp: 13 kwietnia 2016) 52 http://cbos.pl/SPISKOM.POL/2014/K_151_14.PDF, (dostęp: 23.04.2016 r.)
34
"W porównaniu z wynikami z poprzedniego pomiaru, udział zwolenników nowej waluty nie
uległ zmianie, podobnie jak i w przypadku odsetek przeciwników" - dodano53
.
Największe (sięgające 64%) poparcie dla zastąpienia złotego przez euro
odnotowaliśmy w styczniu 2002 roku, przed akcesją Polski do UE. Już po wejściu do Unii
akceptacja przystąpienia naszego kraju do strefy euro osłabła. W latach 2007–2008 odsetki
zwolenników i przeciwników przyjęcia europejskiej waluty były zbliżone. W pierwszym
kwartale 2009 roku, po przystąpieniu Słowacji do strefy euro i w okresie dyskusji nad
możliwością i zasadnością szybkiego przyjęcia euro przez Polskę, poparcie dla wprowadzenia
wspólnej waluty ponownie zwiększyło się do 52%–53%. W kolejnych latach, kiedy znane już
były problemy finansowe Grecji, a potem innych państw europejskich, akceptacja
wprowadzenia wspólnej waluty w naszym kraju osłabła.
Sprzeciw wobec przystąpienia Polski do strefy euro przeważa we wszystkich
analizowanych grupach społeczno-demograficznych. Relatywnie najwięcej zwolenników
zastąpienia złotego przez euro jest wśród mieszkańców dużych, ponad półmilionowych miast
(36%) oraz osób o wyższym statusie społeczno-ekonomicznym: badanych z wyższym
wykształceniem (29%) oraz ankietowanych o miesięcznych dochodach per capita powyżej
1500 zł (33%).
I 2002 35% 29% 13% 9% 14%
I 2007 19% 25% 26% 20% 10%
XI 2008 19% 28% 21% 24% 8%
I 2009 24% 28% 18% 20% 10%
III 2009 24% 29% 21% 17% 9%
IV 2010 15% 26% 24% 25% 10%
III 2011 11% 21% 26% 31% 5%
I 2012 9% 23% 25% 35% 8%
VII 2012 10% 15% 28% 40% 7%
II 2013 10% 19% 26% 38% 7%
X 2014 9% 15% 27% 41% 8%
Rys. 10. Czy zgodził(a) by się Pan(i) na zastąpienie polskiego złotego wspólnym dla wielu
państw UE pieniądzem euro?
Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań COS nr151/201454
53
http://www.parkiet.com/ , (dostęp: 13 kwietnia 2016) 54 http://cbos.pl/SPISKOM.POL/2014/K_151_14.PDF, (dostęp: 23.04.2016 r.)
35
0%
5%
10%
15%
20%
25%
30%
35%
40%
45%
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
Zdecydowanie tak
Raczej tak
Raczej nie
Zdecydowanie nie
Trudno powiedzieć
Rys. 11. Opinie Polaków w sprawie przyjęcia euro -
Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań COS nr151/2014 55.
4.3. Wyniki przeprowadzonej ankiety
Przystąpienie państwa członkowskiego do unii walutowej jest ogromnym wyzwaniem
politycznym, ekonomicznym i społecznym. Pociąga za sobą szereg zmian, zatem decyzja
o włączeniu waluty narodowej do strefy euro powinna być podjęta z pełną świadomością
zarówno wynikających z tego faktu korzyści jak i czyhających zagrożeń. Poza czynnikami
ekonomicznymi, gospodarczymi i politycznymi warunkującymi przyjęcie euro jest czynnik
społeczny. Na przełomie ostatnich kilkunastu lat opinie Polaków w sprawie przystąpienia
do strefy euro uległy zmianom. Początkowy optymizm i euforia ustąpiły miejsca
sceptycyzmowi i obawom. Coraz większa część społeczeństwa uważa, że z zamiana złotówki
na euro nie należy się spieszyć.
Ankieta została przeprowadzona w celu pozyskania próbki obecnych opinii Polaków
w sprawie przyjęcia euro. Zbadane zostało nastawienie do przedmiotowej sprawy wśród 50
przypadkowych osób. Prawidłowo wypełnione i zakwalifikowane do badań zostały 43
ankiety, 7 osób wypełniło formularze błędnie i wykluczono je z procesu badawczego.
Odpowiedzi na postawione pytania udzieliły 23 kobiety (53,49%) i 20 mężczyzn
(46,51%), w przedziale wiekowym 19-30lat - 4 osoby (9,30%), 31-49 – 18 osób (41,86%),
powyżej 50 lat - 21 osób (48,84%). Respondentami w przeważającej większości byli
mieszkańcy dużych miast - 31 osób (72,09%), mała miejscowość 5 - osób (11,63%), wieś –
7 osób (16,28%).
Jak wynika z rys. 11 respondenci nie w pełni zdają sobie sprawę, że członkostwo
w Unii Europejskiej wiąże się z koniecznością przystąpienia do strefy euro – odpowiedzi na
55 http://cbos.pl/SPISKOM.POL/2014/K_151_14.PDF, (dostęp: 23.04.2016 r.)
36
„Tak” udzieliło 21 respondentów ( 48,84%), „Nie” – 19 – osób (44,19%), „Nie wiem”-
odpowiedziały 3 osoby (6,98%).
Rys. 12. Struktura odpowiedzi na wybrane pytania przeprowadzonego badania ankietowego.
Źródło: opracowanie własne.
W pytaniu nr 2 poruszano kwestię konsekwencji wprowadzenia euro do krajów z poza
unii walutowej – ten fakt został oceniony zdecydowanie negatywnie – 23 respondentów
(53,49%) uważa, że przyjęcie euro będzie miało negatywne przełożenie na życie
społeczeństwa, tylko 8 (18,60%) ankietowanych dostrzega pozytywne aspekty przystąpienia
do strefy euro, a 12 osób (27,91%) nie miało zdania.
W pytaniu podejmującym problem możliwego przerzucania kosztów wprowadzenia
systemów informatycznych koniecznych do obsługi euro na konsumentów poprzez wzrost
cen niektórych towarów – „Tak” odpowiedziały 32 osoby (74,42%), „Nie” – 5 respondentów
(11,63%), a „Nie wiem” – 6 ankietowanych (13,95%).
Kolejna kwestią poddaną analizie w ankiecie była sprawa wzrostu wiarygodności
naszego państwa na arenie międzynarodowej w momencie przystąpienia do unii walutowej –
20 respondentów (46,51%) było zdania, że ten fakt pozytywnie wpłynie na postrzeganie
naszego kraju przez inne państwa, 10 osób (23,26%) nie podzieliło tego założenia, a 13
ankietowanych nie miało zdania w tym obszarze.
Przystąpienie do unii walutowej przyniesie dla naszego kraju korzyść w postaci
napływu inwestycji – z tym stwierdzeniem zgodziło się 21 osób ankietowanych (48,84%),
przeciwnego zdania było 6 respondentów ( 13,95%) , a 16 badanych osób ( 37,21%) nie
miało zdania w tej kwestii.
Ostatnie pytanie zwizualizowane na rys. 12 dotyczyło sfery usług bankowych:
zdecydowana większość 20 ankietowanych (46,51%) wyraziła swoją obawę, że przystąpienie
37
do unii walutowej pociągnie za sobą także dodatkowe koszty w zakresie usług bankowych,
tylko 7 osób nie zgodziło się z tym założeniem(16,28%), a 16 respondentów (37,21%) nie
było zorientowanych w tym temacie.
Udzielone odpowiedzi na pytanie dotyczące korzyści dla gospodarki związane
z przyjęciem euro wskazują, że przedstawiciele badanej grupy nie dostrzegają profitów
płynących z przystąpienia do strefy euro - aż 24 osoby (55,81%) zaznaczyły w ankiecie
odpowiedź „nie mam zdania”, obniżenie oprocentowania kredytów – za korzyść uznało 5
osób (11,63%), stabilne finanse -14 – osób (32,56%), wzrost zatrudnienia – 6 respondentów
(13,95%), a wzrost gospodarczy tylko 10 osób (2,33%).
Wśród badanych respondentów największa ilość osób kojarzy przyjęcie euro
z automatycznym wzrostem cen – 39 osób (90,70%) por. rys. 13.
Rys. 53. Główne zagrożenia dla obywateli wiążące się z euro w opinii badanej grupy
Źródło: opracowanie własne
Istotnie może wystąpić takie zjawisko – polegające na zaokrąglaniu cen lub też próbą
ukrycia w cenach niektórych produktów kosztów poniesionych w związku z koniecznością
przystosowania infrastruktury technicznej, administracyjnej i prawnej do obsługi euro. Należy
jednak pamiętać, że strefa cen objęta będzie szczególnym monitoringiem, by wyeliminować
nieuczciwe praktyki. Drugim w kolejności zagrożeniem według respondentów jest utrata
tożsamości narodowej – 17 osób (39,53%) . Jednak patrząc na inne kraje strefy euro, które
swoją walutę narodowa miały jeszcze głębiej osadzoną w kulturze – jak np. Francja czy
Niemcy nie należy tego nazbyt się obawiać, bowiem stwierdzenie to nie znajduje
odzwierciedlenia w mentalności nawet tych narodów. Następnym zagrożeniem według
respondentów jest wzrost bezrobocia – ten problem dostrzegło 9 ankietowanych (20,93%),
a wzrostu inflacji obawia się 7 osób (16,28%).
38
Rys. 14. Główne korzyści dla gospodarki wiążące się z wprowadzeniem euro w opinii
badanej grupy
Źródło: opracowanie własne
Analiza uzyskanych i zaprezentowanych wyżej danych pozwala sformułować wnioski
końcowe stanowiące odpowiedź na postawione cele badawcze w następującej postaci:
Można postawić hipotezę, że społeczeństwo jest niedoinformowane w kwestii
przyjęcia euro.
Niewiedza skutkuje spotęgowaniem obaw i wizją negatywnych konsekwencji
w związku z przystąpieniem państwa do unii monetarnej.
Największe obawy związane są ze wzrostem cen – są one następujące:
- koszty związane z przystosowaniem funkcjonowania przedsiębiorstw na euro może
odbić się na cenach niektórych towarów – przedsiębiorcy będą się starali odzyskać
chociaż część poniesionych kosztów;
- nastąpi wzrost cen usług oferowanych przez sektor bankowy masowo obciążający
konsumentów, ponieważ obecna rzeczywistość wymusza konieczność coraz szerszego
korzystania z oferty bankowej w związku ze stopniową eliminacją obrotu
gotówkowego;
- ceny towarów wzrosną – a płace pozostaną na tym samym poziomie - wystąpi
perspektywa zubożenia społeczeństwa – okres przejściowy – etap gospodarki
„doganiającej” wysoko rozwinięte państwa Europy zachodniej.
Nastąpi wzrost znaczenia Polski na arenie międzynarodowej – gospodarka działająca
w strefie euro staje się bardziej wiarygodna - co niewątpliwie wpływa korzystnie na
jej rozwój gospodarczy.
Przyjęcie euro wpłynie na utratę tożsamości narodowej – to stwierdzenie wydaje się
być mocno przesadzone - obserwując duże państwa funkcjonujące w strefie euro –nie
zauważamy symptomów zacierania się tożsamości narodowej.
39
Zakończenie
Wejście w życie unii gospodarczo-walutowej ze wspólną walutą stało się jednym
z najważniejszych wydarzeń XX wieku.
Proces integracji ze strefą euro jest wieloaspektowym wyzwaniem o charakterze
makroekonomicznym, legislacyjnym, administracyjno-organizacyjnym i technicznym.
W niniejszej pracy przedstawiono główne uwarunkowania i obszary działań koniecznych
do zrealizowania na ,drodze do „euro”.
Od dnia 01 maja 2004 roku Polska jest członkiem Unii Europejskiej, jako państwo
z derogacją co oznacza, że zobowiązana jest do przyjęcia wspólnej waluty jaka jest euro.
Odpowiedź na pytanie, czy Polska powinna włączyć się do strefy euro, wydaje się być
jednoznaczna. Pozostaje tylko pytanie: kiedy ma to nastąpić?
Uczestnictwo w unii gospodarczo - walutowej przyczyni się do wzmocnienia napływu
kapitału zagranicznego (inwestycje bezpośrednie), obniżenia kosztów transakcyjnych
w gospodarce, podniesienia konkurencyjności polskich firm, eliminacji ryzyka kursowego
w stosunkach z innymi krajami strefy euro - ostatecznie – do większej stabilności
ogólnogospodarczej. Najważniejszą zaletą przyjęcia Polski do unii gospodarczo-walutowej
będzie podniesienie wiarygodności międzynarodowej naszego kraju56
.
Bez względu na ostateczny termin wprowadzania wspólnej waluty, maksymalizacja
korzyści płynących z członkostwa w strefie euro wymaga pełnego wdrożenia
przedstawionych w pracy działań, zarówno z zakresu polityki makroekonomicznych jak
i politycznych. Po wprowadzaniu euro, Polska nieodwracalnie stanie się członkiem
zintegrowanej gospodarczo i politycznie Europy i zyska poczucie bezpieczeństwa.
56 Zob. Katarzyna Kołodziejczyk, Geneza..., str.131
40
Bibliografia
Literatura
Piotr Boguszewski, Konwergencja nominalna i realna a integracja walutowa w
kryzysie, red. naukowa Konstanty A. Wojtaszczyk, „Integracja europejska, Wstęp,
„ Copyright by Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2006
Gronkiewicz-Waltz H., Europejska Unia Gospodarcza i Walutowa, Lexis Nexis,
Warszawa 2009
Katarzyna Kołodziejczyk, Geneza wspólnotowej waluty euro, Wydawnictwo
Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2002
K. Kuziemska, Perspektywy integracji walutowej w Europie, Warszawa 2014,
Marek Nadolski, „Etapy, formy i uwarunkowania integracji europejskiej”, red.
naukowa Konstanty A Wojtaszczyk, „Integracja europejska, Wstęp, „ Copyright
Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2006
Artur Nowak- Far, „Unia Gospodarcza i walutowa w Europie”, tom XII, wyd.1,
Instytut Wydawniczy EuroPrawo, Warszawa 2011, ISBN: 978-83-7627- 56
Artur Nowak-Far, „Unia Europejska jako wspólnota gospodarcza”, (w:) Unia
Europejska jako wspólnota, red. K. Wojtaszczyk, Warszawa 2010,
Marek Rewizorski, „Unia gospodarczo-walutowa, geneza, ewolucja, perspektywy
rozwoju”, Rocznik integracji europejskiej nr 6/2012
A. Rogut, G. Tchorek, „Dyskusja o wspólnej walucie. Korzyści i koszty dla Polski” w:
Europejska Integracja Monetarna od A do Z
Katarzyna Żukrowska, „Europejska integracja gospodarcza”, red. naukowa
Konstanty A. Wojtaszczyk, „Integracja europejska, Wstęp, „ Copyright by
Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2006,
Mechanizmy funkcjonowania strefy euro, red. Pawła Kowalewskiego, Grzegorza
Tchorka, Jarosława Górskiego, Narodowy Bank Polski, Wyd. V, Warszawa 2014
Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w trzecim etapie unii
gospodarczej i walutowej, Warszawa 2014
Akty prawne
Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, Dziennik Urzędowy UE , 26.10.1012
Protokół nr 13 w sprawie kryteriów konwergencji, Dziennik Urzędowy UE
41
Strony internetowe
http://oide.sejm.gov.pl
https://www.ecb.europa.eu/
http://oide.sejm.gov.pl/
https://www.nbp.pl/publikacje
http://europa.eu/pol/pdf/consolidated-treaties_pl.pdf,
https://www.ecb.europa.eu
https://www.msz.gov.pl/pl/polityka_zagraniczna/unia_europejska
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=URISERV:xy0026
http://inwestycje.pl/forex_i_waluty/cicha_droga_do_ERM_II,
https://www.bcc.org.pl/uploads/media/2010-11-29_BCC_analiza_plan_euro.doc
http://www.bankier.pl/wiadomosc/Polska-w-strefie-euro,
http://gospodarkanarodowa.sgh.waw.pl/p/gospodarka_narodowa_2013_10_01.pdf,
http://cbos.pl/SPISKOM.POL/2014/K_151_14.PDF,
42
Spis tabel
Tabela 1. Stan wypełnienia przez Polskę kryteriów konwergencji nominalnej ...................... 20
Spis rysunków
Rys. 1. Trzy filary Europejskiego Systemu Walutowego (ESW) ........................................... 10
Rys. 2. Aktualna strefa euro .................................................................................................. 12
Rys. 3. Podział kryteriów konwergencji ................................................................................ 14
Rys. 4. Kryteria konwergencji nominalnej grudzień 2012 ........................... 17
Rys. 5. Kryteria konwergencji nominalnej grudzień 2014 ................................................... 17
Rys. 6. Kryteria konwergencji nominalnej grudzień 2013 .......................... 17
Rys. 7. Kryteria konwergencji nominalnej listopad 2015 .................................................... 21
Rys. 8. Droga do członkostwa w strefie euro. ....................................................................... 27
Rys. 9. Euro –szanse i zagrożenia ......................................................................................... 30
Rys. 10. Czy zgodził(a) by się Pan(i) na zastąpienie polskiego złotego wspólnym dla wielu
państw UE pieniądzem euro? ............................................................................................... 34
Rys. 11. Opinie Polaków w sprawie przyjęcia euro -............................................................ 35
Rys. 12. Struktura odpowiedzi na wybrane pytania przeprowadzonego badania ankietowego.
............................................................................................................................................. 36
Rys. 13. Główne zagrożenia dla obywateli wiążące się z euro w opinii badanej grupy .......... 37
Rys. 14. Główne korzyści dla gospodarki wiążące się z wspprowadzeniem euro w opinii
badanej grupy ....................................................................................................................... 38
43
Aneks
Ankieta
Szanowni Państwo !
Zwracamy się z prośbą o wypełnienie poniższej ankiety, która posłuży nam
do zobrazowania opinii respondentów na temat unii walutowej. Ankieta jest anonimowa,
a jej wyniki wykorzystamy tylko w celach badawczych.
Z góry serdecznie dziękujemy za poświęcony czas.
1. Czy zdaniem Pana/Pani na większości krajów należących do Unii Europejskiej ciąży
obowiązek przyjęcia euro?
Tak
Nie
Nie wiem
2. Jakie zdaniem Pana/Pani będą konsekwencje wprowadzenia euro dla krajów z poza
strefy walutowej?
Pozytywne
Negatywne
Trudno powiedzieć
3. Jakie będą główne korzyści dla gospodarki państw, które przystąpią do unii
walutowej? (proszę zaznaczyć max. 2 najważniejsze pozycje)
Szybki wzrost gospodarczy
Wzrost zatrudnienia
Stabilne finanse publiczne
Korzystne oprocentowanie kredytów konsumenckich
Nie mam zdania
Inne – jakie………………………………………………………………………………
4. Jakie główne zagrożenia dla obywateli mogą wiązać się z wprowadzeniem euro?
(proszę zaznaczyć max. 2 najważniejsze pozycje)
Wzrost cen
Wzrost inflacji
Wzrost bezrobocia
Częściowa utrata tożsamości narodowej związanej z własną walutą
Nie mam zdania
Inne – jakie………………………………………………………………………………
44
5. Czy uważa Pan/Pani, że koszt przystosowania systemów informatycznych
koniecznych do obsługi euro zostaną przerzucone na konsumenta poprzez wzrost cen
niektórych towarów?
Tak
Nie
Nie wiem
6. Czy przyjęcie euro wpłynęłoby na wzrost wiarygodności naszego kraju na arenie
międzynarodowej?
Tak
Nie
Nie wiem
7. Czy wstąpienie do strefy euro przyczyniłoby się do napływu inwestycji do naszego
kraju?
Tak
Nie
Nie wiem
8. Czy Pana/Pani zdaniem wprowadzenie euro spowoduje wzrost kosztów
funkcjonowania banków komercyjnych w zakresie usług bankowych?
Tak
Nie
Nie mam zdania
Metryczka:
9. Płeć respondenta
Kobieta
Mężczyzna
10. Wiek
do 18 lat
19-30
31-49
powyżej 50 lat
45
11. Miejsce zamieszkania
Duże miasto
Mała miejscowość
Wieś
12. Zatrudnienie
Firma prywatna
Firma państwowa
Korporacja międzynarodowa
Działalność rolnicza
13. Wykształcenie
Zasadnicze
Średnie
Wyższe