Upload
others
View
2
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Wzrost i rozwój gospodarczy
Analiza z perspektywy okresu długiego i krótkiego
Wzrost a rozwój Wzrost gospodarczy
Zwiększanie zasobu dóbr konsumpcyjnych i produkcyjnych
Zmiany ilościowe w gospodarce
Miarą wzrostu gospodarczego jest przyrost realnego produktu krajowego brutto (PKB) i PKB przypadającego na 1 mieszkańca.
Rozwój
proces zmian jakościowych, związanych ze zmianą struktury gospodarki
UNDP definiuje rozwój społeczny jako proces poszerzania wyborów ludzkich, które prowadzą do długiego i zdrowego życia, zdobywania wiedzy i utrzymania przyzwoitego standardu życia
Koncepcja rozwoju zrównoważonego
Wskaźnik rozwoju społecznego (Human Development Indeks, HDI)
Mierniki wzrostu gospodarczego: stopa wzrostu
produkcji i indeks wzrostu produkcji
Stopa wzrostu produkcji -stosunek przyrostu produkcji w badanym okresie (t₁) do poziomu produkcji w okresie wyjściowym (t₀)
Y₁ - Y₀
g = ∆Y/Y₀ = ----------
Y₀
g – stopa (tempo) wzrostu produkcji,
Yo – wartość produkcji (mierzonej PKB bądź też dochodem narodowym) w okresie wyjściowym,
Y₁ – wartość produkcji w okresie badanym,
∆Y – przyrost produkcji między okresem badanym a okresem wyjściowym
Indeks wzrostu produkcji -stosunek poziomu produkcji w badanym okresie do poziomu produkcji w okresie poprzednim
= ----------Y₁
Y₀
g = - 1
Dynamika PKB w cenach stałych
2011 2012 2013 2014 2015 2016
Rok poprzedni =100 1995
=100
2000
=100
2005
=100
2010
=100
Indeks
PKB105,0 101,6 101,4 103,3 103,8 102,9 226,6 174,9 150,5 119,4
stopa
zmiany
PKB
(%)
5,0 1,6 126,6
Źródło: Rocznik Statystyczny 2017, GUS, s. 693.
Produkcja potencjalna i faktyczna
Zdolności wytwórcze
gospodarki i związana
z nimi produkcja
potencjalna zależą od
dwóch czynników:
1) wielkości zasobów
czynników produkcji
istniejących w gospodarce,
2) efektywności
wykorzystania tych
czynników.
Produkcja potencjalna to
wielkość produkcji, jaką można
wytworzyć w gospodarce przy
pełnym efektywnym wykorzystaniu
czynników produkcji.
Czynniki wzrostu i rozwoju
gospodarczego – ujęcie klasyczne
Wielkość zatrudnienia i wydajność pracy
Podział pracy
Akumulacja kapitału, oszczędzanie
Warunki instytucjonalne: ustrój oparty na własności prywatnej,
wolności i konkurencji.
Czynniki produkcji Zasoby pracy tworzą osoby w
wieku produkcyjnym zdolne do pracy i gotowe do jej podjęcia na warunkach istniejących w gospodarce.
Wielkość tych zasobów zależy od liczby ludności w wieku produkcyjnym oraz tzw. współczynnika aktywności zawodowej, wskazującego, jaka część ludności w wieku produkcyjnym jest gotowa podjąć pracę.
Zmiany pracy mogą być wynikiem wzrostu liczby ludności w wieku produkcyjnym i zmiany współczynnika aktywności zawodowej
Kapitał ludzki, oświata
Kapitał - rzeczowe elementy procesu produkcji, jak maszyny, narzędzia i urządzenia produkcyjne, budynki i hale fabryczne.
Technologia
Organizacja
Zasoby naturalne
Zdolności wytwórcze wyznaczają
wielkość produkcji, jeżeli
A. Zdolności wytwórcze są w pełni
wykorzystane
B. Nie ma trudności zbytu: „prawo
Say’a”
Agregatowa funkcja produkcji
Założenia
A. Zdolności wytwórcze są w pełni wykorzystane
B. Nie ma trudności zbytu: „prawo Say’a”
Agregatowa funkcja produkcji opisuje zależność między wielkością produkcji wytworzonej w całej gospodarce a nakładami czynników produkcji
Y = F(K, Z)
Y – produkcja wytworzona w gospodarce (dochód narodowy),
K – nakłady kapitału,
Z – nakłady pracy (zatrudnienie)
Y = A F(K, Z)
A – zasób wiedzy naukowo-technicznej
Produkcja a wydajność
pracy
Y = Z ● wProdukcja zależy od
zatrudnienie (Z) i wydajności pracy (w).
Wydajność pracy to produkcja na jednego
zatrudnionego w = Y/Z
Wydajność pracy jest funkcją
technicznego uzbrojenia
pracy czyli od wyposażenia
pracy w kapitał
w = f (K/Z)
Krzywa jednakowego produktu i postęp
techniczny
Istotą postępu technicznego jest zmniejszenie ogólnych nakładów
niezbędnych do wyprodukowania danego produktu.
Nakłady
kapitału
Nakłady pracy
Postęp techniczny pracooszczędny - rośnie stosunek nakładu kapitału do pracy A B
Postęp techniczny kapitałooszczędny – zmniejsza się stosunek kapitału do pracy A C
Postep techniczny neutralny w jednakowym stopniu oszczędza kapitał i pracę A D
B
C
A
Y₁
Y₂
Krzywa Y₁ jest zbiorem punktów obrazujących kombinacje nakładów kapitału i pracy pozwalającym wyprodukowad dany produkt w okresie 1. Krzywa Y₂ obrazuje zbiór dostępnych technik produkcji w okresie 2. Przejście z każdego punktu krzywej Y₁ na krzywą Y₂ oznacza postęp techniczny.
D
Model Kaleckiego
Stopa wzrostu
gospodarczego zależy
od współczynnika
kapitałochłonności
i stopy inwestycji
k = K/Y
Ile jednostek kapitału jest
niezbędne do wyprodukowania
jednostki DN
Stopa inwestycji (I/Y) to udział
inwestycji w dochodzie
narodowym
Uwaga: We wzorze Kaleckiego symbol „D”
zastępuje „nasze” Y, „k” to współczynnik
kapitałochłonności, „a” – ubytek aparatu
wytwórczego odpowiadający amortyzacji,
„u” - współczynnik usprawnień organizacyjnych
Model wzrostu Solowa
G = ΔY/Y= ΔA/A + α(ΔK/K) + (1-α)(ΔZ/Z)
G = ΔY/Y stopa wzrostu gospodarczego
ΔA/A stopa wzrostu produkcyjności
czynników produkcji wskutek postępu
technicznego
ΔK/K stopa wzrostu kapitału
ΔZ/Z stopa wzrostu zatrudnienia
α udział kapitału we wzroście produkcji
1-α udział pracy we wzroście gospodarczym
Źródło: B. Czarny, R. Rapacki, Podstawy ekonomii, PWE, Warszawa 2002, s. 580
Analiza krótkookresowa
Odrzucamy założenia, że
A. zdolności wytwórcze są w pełni wykorzystane
B. nie ma trudności zbytu: „prawo Say’a”
Dwa stanowiska
Problem to produkcja
Produkcja jest źródłem
dochodów i popytu
Pieniądz jest tylko środkiem
wymiany
Mechanizmy gospodarki
rynkowej zapewniają
realizację wytworzonej
produkcji
Zgodność interesów -ludzie
wzajemnie tworzą dla siebie
popyt
Problem to sprzedaż
Gospodarkę
kapitalistyczną cechuje
sprzeczność między
produkcją a konsumpcją
Występuje problem
nadprodukcji i sprzedaży
Przyczyną jest
niedostateczny popyt,
co jest konsekwencją
stosunków podziału
i nadmiernego
oszczędzania
Sprzeczności interesów
John M. Keynes: „w długim okresie
wszyscy będziemy nieboszczykami”
Niepełne wykorzystanie mocy
wytwórczych
Sztywne ceny
Znaczenie globalnego popytu
Oszczędności mogą być nadmierne
Znaczenie popytowego efektu
inwestycji
Założenia krótkookresowego modelu
dochodu narodowego
i
Gospodarkę rynkową charakteryzuje równowaga przy
niepełnym zatrudnieniu. Gospodarka może pozostawać w stanie,
któremu towarzyszy mniejsze bądź większe bezrobocie przymusowe.
Warunkiem równowagi gospodarczej jest równość zamierzonych
oszczędności i inwestycji.
Ponieważ Y = C + I i S = Y – C
zatem S = (C + I) – C
czyli S = I
Trudność polega na tym, że nie zawsze wszystkie oszczędności
przekształcają się w wydatki inwestycyjne. Jeżeli I<S, agregatowy
popyt w gospodarce jest niewystarczający.
Następstwa nierówności I i S
W okresie krótkim
I>S Pp>Pd ożywienie
I<S Pp<Pd kryzys
W okresie długim
I<S tendencja do stagnacji sekularnej
Cykl jest napędzany przez efekt popytowy, a hamowany przez ich efekt
podażowy.
„Tragedia inwestycji polega na tym, że wywołują kryzysy, bo są
pożyteczne. Niewątpliwie wielu uzna tę teorię za paradoksalną.
Paradoksalna jest jednak nie teoria, ale jej przedmiot gospodarka
kapitalistyczna”. (Kalecki)
Wznoszenie piramid, trzęsienia ziemi, nawet wojny mogą się przyczynić do
wzrostu bogactwa, „jeśli nasi mężowie stanu wychowani na zasadach
ekonomii klasycznej nie potrafią zdobyć się na nic lepszego”.( Keynes,
1985, s. 153, podkreśl.. – J.G.L.)
Zmienne wpływające na wielkość konsumpcji i inwestycji
krańcowa skłonność do konsumpcji - stosunek przyrostu
wydatków na konsumpcję do przyrostu dochodu
Δ C/Δ Y = ksk
krańcowa skłonność do oszczędzania - stosunek przyrostu
oszczędności do przyrostu dochodu
ΔS/ΔY = kso
ksk + kso =1
krańcowa rentowność kapitału - stosunek
przewidywanego dochodu z nowobudowanego obiektu
kapitałowego do kosztu jego wytworzenia.
stopa procentowa
Zasada efektywnego popytu
Y = APp = C+I+G+(Ex-Im)
Wydatki konsumpcyjne i oszczędności zależą od
dochodu, Funkcja konsumpcji: C = Co + ksk Y
Wydatki inwestycyjne zależą od krańcowej rentowności
kapitału i stopy procentowej. Zał.: I = Ia
Zmiany inwestycji powodują mnożnikowe zmiany
dochodu i popytu ∆Y = mi ∆I
Mnożnik inwestycyjny zależy od krańcowej skłonności
do konsumpcji
1 1
mi = ---------------- = --------------
1 – ksk kso
Popytowe ujęcie dochodu narodowego
Teoria mnożnika inwestycyjnego
Przyrost inwestycji prowadzi do wielokrotnego wzrostu dochodu.
Y = m I
Y m = ------
I
I = 100 000 c = 0.80
100 000
80 000 20 000
64 000 16 000
51 200 12 800
i td...
Y =I+Ic+Ic2+Ic
3+... = I ( 1 + c + c
2 + c
3+... ) = I ( 1/1-c )
Uwaga: c = Ksk = ∆C/∆Y
Prosty model keynesowski
Y = C+I
C = CA + c Y
I = I0
C+I0+G
C+I0
C
Y
Wydatki
Zatrudnienie
Zb
Z#
Y/Z
Y#Yb
Cena
Dochód realny
Pd
Pp
Y Y’ Y’’
Model keynesowski1. Sztywne ceny
2. Niepełne wykorzystanie czynników produkcji
Zmiany popytu prowadzą do zmiany stopnia wykorzystania czynników wytwórczych
i w efekcie do zmiany podaży i dochodów w ujęciu realnym. Dopiero przekroczenie
poziomu dochodu Y’’ odpowiadającego stanowi pełnego wykorzystania czynników
wytwórczych spowoduje wzrost cen.
Model klasyczny;
Dzięki giętkim cenom i szybkim dostosowaniom decyzji podmiotów gospodarczych do zmiany popytu gospodarka pozostaje w stanie pełnego wykorzystania czynników produkcji.
O wielkości produkcji i dochodzie realnym decyduje zasób czynników produkcji. Zmiany popytu prowadzą tylko do zmiany poziomu cen.Pieniądz jest neutralny, tzn. nie ma wpływu na wielkości realne.
Cena
Dochód realny
Pd
Pp
Y’’
1.Giętkie ceny
2.Szybki powrót rynku do równowagi
3.Pełne wykorzystanie czynników produkcji
Krzywe agregatowego popytu i podaży-
ujęcie kompromisowe
Poziom cen
Dochód narodowyYp
APd
APp
Czynniki popytowe
Globalny popyt w gospodarce
AD = C+I+G+(Ex-Im)
Czynniki wpływające na AD
Stopy procentowe
Płace realne
Ceny aktywów (akcji, domów)
Kurs wymiany
Podatki
Oczekiwania konsumentów i przedsiębiorców
Czynniki instytucjonalne
Raport Doing Business (RDB)
Ustrój polityczno-gospodarczy
Wolność i własność prywatna
Kultura, postawy, przekonania
Zasada rządów prawa
Demokracja
Stabilność polityczna
RDB jest przykładem badań pokazujących jak prawo wpływa na warunki działalności gospodarczej i w konsekwencji na PKB
http://www.doingbusiness.org/rankings
https://pl.wikipedia.org/wiki/Wska%C5%BAnik_%C5%82atwo%C5%9Bci_prowadzenia_dzia%C5%82alno%C5%9Bci_gospodarczej
Jak zmieniała się gospodarka
z perspektywy stuleci?
Spojrzenie Roberta Fogla
Robert William Fogel♣ Ur. w Nowym Jorku w 1926, zm. 11
czerwca 2013 w Oak Lawn, Illinois
♣ Nagrodę Nobla otrzymał w 1993r. za nowatorskie badania w dziedzinie historii gospodarczej -zastosowanie teorii ekonomicznej i metod ilościowych do wyjaśnienia zmiany ekonomicznej i instytucjonalnej.
♣ The Escape from Hunger and Premature Death, 1700-2100, Cambridge University Press 2004
♣ The Fourth Great Awakening and Future of Egalitarianism, The University of Chicago Press 2000.
Motto
Bezustanny pesymizm pomimo niekwestionowanych osiągnięć sugeruje, że problemy z ekonomią są głównie natury moralnej i psychologicznej. Wszystko wydaje się niewłaściwe, kiedy punktem odniesienia jest doskonałość. (Fogel 2000, s. 82)
Stopa wzrostu PKB per capita
1000-
1500
1500-
1820
1820-70 1870-
1913
1913-50 1950-73 1973-98
Europa
Zachodnia
0,13 0,15 0,95 1,32 0,76 4,08 1,78
Zachód II 0,00 0,34 1,42 1,81 1,55 2,44 1,94
Japonia 0,03 0,09 0,19 1,48 0,89 8,05 2,34
Azja 0,05 0,00 -0,11 0,38 -0,02 2,92 3,54
Europa Wsch
i ZSRR
0,04 0,10 0,64 1,15 1,50 3,49 -1,10
Afryka -0.01 0,01 0,12 0,64 1,05 2,07 0,01
Świat 0,05 0,05 0,53 1,30 0,91 2,93 1,33
Stopa wzrostu dochodu per capita
1820 - 1989 1870 - 1989
Francja 1,5 1,8
Niemcy 1,6 2,0
w. Brytania 1,7 1,8
Japonia 1,9 2,7
Stany
Zjednoczone
1,7 1,8
OECD 1,6 1,9
Godziny pracy i PKB (w tys. $ z 1990)
na 1 mieszkańca
Rok W. Brytania USA Japonia
Godziny
pracy
PKB
na 1
mieszk.
Godziny
pracy
PKB
na 1
mieszk.
Godziny
pracy
PKB
na 1
mieszk.
1820 1153 1,70 968 1,30 1598 0,67
1870 1251 3,20 1084 2,45 1598 0,74
1913 1181 4,90 1036 5,30 1290 1,39
1950 904 6,90 756 9,56 925 1,92
1973 750 12,00 704 16,70 988 11,57
1998 657 18,71 791 27,30 905 20,40Źródło: A. Maddison 2001, s. 185, 215
Zmiany czasu pracy i czasu
wolnego (R.W. Fogel, s. )
1880 1995 2040 ?
Roczny czas
pracy w
godzinach
3109 1730 1400
Tygodniowy czas
pracy (w godz.)
64 37,5 30
Ilość dni urlopu
w roku
7 28 30
Ilość dni choroby
w roku
18 14 12
Skutki uwzględnienia czasu wolnego
w rachunku zmian dochodu narodowego
Znaczący wzrost szacunku dochodu per capita
Znacząca zmiana podziału na niekorzyść najbogatszego decyla
Zmiana struktury konsumpcji
Średnia ilość chorób przewlekłych
na 1 mężczyznę w USA
Wiek 1900 1992-96 Średnioroczna
stopa spadku
50-54 3,3 1,0 1,3
55-59 4,5 1,4 1,2
60-64 5,6 1,6 1,3
65-69 6,2 1,9 1,3
Średnia długość życia źródła: Fogel, Maddison
III-I
w.
p.n.e.
1725 1750 1800 1850 1900 1950 1990 1999
W.Bryt. 32 37 36 40 48 69 76 77
Francja 26 33 42 46 67 77 78
USA 50 51 56 43 48 68 76 77
Egipt 24 42 60
India 27 39 59 61
Chiny 41 70 71
Japonia 61 79 81
Świat 30 66
Miary nierówności społecznej
Ekonomiczne: zróżnicowanie i stopa zmian dochodów,
płac realnych, współczynnik koncentracji (Gini)
Biomedyczne: wzrost, BMI, średnia długość
życia
Teoria ewolucji techno-fizjologicznej@ Współdziałanie ekonomii i biomedycyny - synergiczne efekty
@ W ciągu ostatnich 300 lat człowiek uzyskał bezprecedensowy stopień kontroli nad swoim środowiskiem – homo sapiens oddalił się nie tylko od innych gatunków, ale także od wszystkich poprzednich pokoleń.
@ Zwiększenie jego średniej masy ciała o 50%, wydłużenie czasu życia od 1800 r. o więcej niż 100% i ogromne udoskonalenie zdrowia i zdolności
@ Synergizm między rozwojem technologicznym a fizjologicznym doskonaleniem człowieka.
Zmiany liczby ludności i ważne wydarzenia w historii techniki i nauki
Struktura konsumpcji we Francji w
końcu XVIII w. (wartość średnia 2 290 kcal)
Decyle Dzienna konsumpcja
kcal
Narastająco w %
10 3 672 100
9 2 981 84
8 2 676 71
7 2 457 59
6 2 276 48
5 2 114 38
4 1 958 29
3 1 798 21
2 1 614 13
1 1 310 6
Przyczyny wydłużenia ludzkiego
życia
☼ Rozwój systemów państwowej opieki
zdrowotnej
☼Postęp w odżywianiu i innych warunkach życia
☼Demokratyzacja edukacji
☼Rozwój medycyny
Struktura konsumpcji
gospodarstwa domowego (w
dolarach bieżących i %)
1875 1995
$ % $ %
Żywność 427 57 5 150 12
Ubranie 106 14 1 700 4
Mieszkanie 117 16 5 930 14
Zdrowie 12 1,6 9 600 23
Edukacja 8 1 4 900 12
Inne 77 10 15 060 36
Nie uwzględniono wydatków na emerytury i bezpieczeństwo socjalne
Kolumny % nie sumują się do 100 z powodu zaokrągleń
Struktura konsumpcji z uwzględnieniem czasu wolnego
Źródło: Fogel 2000 i 2004
1875 1995
$ % $ %
Żywność 427 48,6 5 150 4,8
Ubranie 106 12,1 1 700 1,6
Mieszkanie 117 13,3 5 930 5,5
Zdrowie 12 1,4 9 600 8,9
Edukacja 8 0,9 4 900 4,6
Inne 48 5,5 7640 7,1
Czas wolny 161 18,3 72600 67,5
Wartość czasu wolnego oceniono na podstawie dochodu, z którego rezygnowali
ludzie korzystający z czasu wolnego
Możliwości samorealizacji
1880 – człowiek zajęty zarabianiem pieniędzy na podstawowe produkty warunkujące przetrwanie
1990 – dobra i usługi dostępne w XIX w. dla wybranych, stały się udziałem większości, skrócenie czasu pracy umożliwia działania służące rozwojowi duchowemu