Y 1ll 1k Ekonomik Rapor 2017 · 2019-01-18 · Yıllık Ekonomik Rapor 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu’nun 18’inci maddesi gereğince, 2018 Yılı Merkezi

T.C. MALİYE BAKANLIĞI

YILLIK EKONOMİK RAPOR 2017

T.C. MALİYE BAKANLIĞI

YILLIK EKONOMİK RAPOR 2017

Yıllı

k Ek

onom

ik R

apor

201

7

ii

Yıllık Ekonomik Rapor, Maliye Bakanlığı internet sitesinde yer almaktadır.

(http://www.maliye.gov.tr)

iii

İÇİNDEKİLER

GİRİŞ ......................................................................................................................................................... 1KÜRESEL EKONOMİK GELİŞMELER I. ...................................................................................................... 3

A. Küresel Ekonomik Görünüm ................................................................................................. 5 1. Küresel Büyüme ve Ticaret ..................................................................................... 52. Gelişmiş Ülkeler ...................................................................................................... 63. Gelişmekte Olan Ülkeler ......................................................................................... 94. Enflasyon ve Emtia Fiyatları .................................................................................. 115. Finansal Piyasalar ................................................................................................. 12

B. Küresel Riskler ..................................................................................................................... 131. Finansal Kırılganlıkların Artması ........................................................................... 132. Küresel İşbirliğinden Uzaklaşma ve Küresel Korumacılık ...................................... 143. Gelişmiş Ülkelerde Düşük Enflasyon .................................................................... 144. Yüksek Borçluluk .................................................................................................. 145. Jeopolitik Gerginlikler........................................................................................... 14

II. TÜRKİYE EKONOMİSİ ........................................................................................................................ 15II.I BÜYÜME .......................................................................................................................................... 17

A. Harcamalar Yönünden GSYH .............................................................................................. 19B. Üretim Yönünden GSYH ...................................................................................................... 20C. 2017 İkinci Yarı Görünümü .................................................................................................. 21

1. Üretim Yönlü Göstergeler ..................................................................................... 212. Talep Yönlü Göstergeler ....................................................................................... 223. Yatırım Göstergeleri .............................................................................................. 234. Dış Talep Göstergeleri .......................................................................................... 23

II.II İŞGÜCÜ PİYASASI .......................................................................................................................... 25A. İşgücü Göstergeleri ............................................................................................................. 27B. İşgücü Piyasasının Yapısal Gelişimi ...................................................................................... 28

1. Sektörlere Göre İşgücü Göstergeleri ................................................................... 282. İşgücü Piyasasında Esneklik .................................................................................. 293. Kayıt Dışı İstihdam ................................................................................................ 30

II.III KAMU MALİYESİ ............................................................................................................................ 33A. Merkezi Yönetim Bütçesi..................................................................................................... 35

1. Bütçe Dengesi ...................................................................................................... 352. Bütçe Giderleri ..................................................................................................... 363. Bütçe Gelirleri ...................................................................................................... 37

B. Genel Devlet Dengesi .......................................................................................................... 38C. Kamu Borç Dinamikleri ........................................................................................................ 39

1. AB Tanımlı Genel Yönetim Borç Stoku .................................................................. 392. Kamu Net Borç Stoku ........................................................................................... 403. Merkezi Yönetim Borç Stoku ................................................................................ 40

a. Merkezi Yönetim İç Borç Stoku ............................................................ 41i. İç Borçlanma ve İç Borç Servisi ........................................41

Yıllı

k Ek

onom

ik R

apor

201

7

iv

ii. İç Borçlanmanın Vade Yapısı ve Ortalama Maliyeti .........41b. Merkezi Yönetim Dış Borç Stoku ......................................................... 42

i. Dış Borçlanma ve Dış Borç Servisi .....................................42II.IV ENFLASYON VE PARA POLİTİKASI .................................................................................................. 45

A. Enflasyon Görünümü .......................................................................................................... 471. Gıda Enflasyonu .................................................................................................... 482. Enerji Enflasyonu .................................................................................................. 503. Hizmet Enflasyonu ................................................................................................ 514. Yİ-ÜFE ................................................................................................................... 51

B. Para Politikası ...................................................................................................................... 52II.V YURT İÇİ FİNANSAL PİYASALAR ....................................................................................................... 57

A. Hisse Senedi ve Tahvil-Bono Piyasaları ............................................................................... 591. Portföy Hareketleri ............................................................................................... 592. Borsa Endeksi ....................................................................................................... 603. Faiz Oranları ......................................................................................................... 604. Döviz Piyasası ....................................................................................................... 61

B. Bankacılık Sektörü ............................................................................................................... 62II.VI ÖDEMELER DENGESİ ........................................................................................................................ 67

A. Cari İşlemler Hesabı ............................................................................................................ 691. Cari İşlemler Dengesi ............................................................................................ 69

Dış Ticaret Dengesia. .................................................................................. 70Hizmetler Dengesi, Gelir Dengesi ve Cari Transferlerb. .............................. 74

2. Sermaye ve Finans Hesabı .................................................................................... 74B. Reel Efektif Döviz Kuru ........................................................................................................ 76C. Dış Finansman ..................................................................................................................... 77

1. Uluslararası Yatırım Pozisyonu .............................................................................. 772. Özel Sektör Dış Borç Stokundaki Gelişmeler ........................................................77

TEMEL EKONOMİK GÖSTERGELER .............................................................................................................. 81KAYNAKÇA .................................................................................................................................................. 83KUTULAR

KUTU 1. İstihdama Yönelik Uygulanan Teşvikler ............................................................................ 31KUTU 2. Ekonomiyi Desteklemek İçin Uygulamaya Konulan Tedbirler ve Teşvikler ....................... 43KUTU 3. Yeniden Yapılandırılan Gıda ve Tarımsal Ürün Piyasaları İzleme ve Değerleme Komitesi ve Çalışmaları ............................................................................................................................... 55KUTU 4. Hazine Destekli KGF Kefaleti ............................................................................................ 65

v

ŞEKİLLER DİZİNİ

I. KÜRESEL EKONOMİK GELİŞMELER Şekil 1: Küresel Büyüme ...................................................................................................................... 5 Şekil 2: Küresel Ekonomik Aktivite ...................................................................................................... 6 Şekil 3: Gelişmiş Ülkelerde Büyüme ..................................................................................................... 6 Şekil 4: ABD İşsizlik Oranları ................................................................................................................. 6 Şekil 5: Fed Bilançosu ........................................................................................................................... 7 Şekil 6: Avro Bölgesi Büyümesi ............................................................................................................ 8 Şekil 7: Avro Bölgesinde Enflasyon ...................................................................................................... 8 Şekil 8: Avro Bölgesi Politika Faizi ve Bilanço Büyüklükleri .................................................................. 8 Şekil 9: Japonya Enflasyon Oranı .......................................................................................................... 9 Şekil 10: Gelişmekte Olan Ülkelerde Büyüme Projeksiyonları ............................................................. 9 Şekil 11: BRIC Ülkelerinde Büyüme .................................................................................................... 10 Şekil 12: Enflasyon Projeksiyonları .................................................................................................... 11 Şekil 13: Emtia Fiyatları ..................................................................................................................... 12 Şekil 14: Gelişmiş Ülke Faiz Oranları .................................................................................................. 13 Şekil 15: Gelişmekte Olan Ülke Fonlarına Sermaye Akımları ............................................................. 13 Şekil 16: VIX Endeksi .......................................................................................................................... 13

II.I BÜYÜME Şekil 1: GSYH Büyüme Oranları .......................................................................................................... 19 Şekil 2: GSYH Büyümesine Katkılar (Harcamalar Yönünden) .............................................................. 20 Şekil 3: GSYH Büyümesine Katkılar (Üretim Yönünden) ..................................................................... 20 Şekil 4: Sanayi Üretim Endeksi ........................................................................................................... 21 Şekil 5: Kapasite Kullanım Oranı ve PMI ............................................................................................. 22 Şekil 6: Reel Kesim Güven Endeksi ve Ticari Krediler ......................................................................... 22 Şekil 7: Karşılıksız Çek Oranı ve Kredilerin Takibe Dönüşüm Oranı ..................................................... 22 Şekil 8: Perakende Satış Hacim Endeksi ve AVM Ciro Endeksi ........................................................... 23 Şekil 9: Toplam Krediler- Tüketici Kredileri ......................................................................................... 23 Şekil 10: Yatırım Göstergeleri ............................................................................................................. 23 Şekil 11: Dış Ticaret Endeksleri .......................................................................................................... 23 II.II İŞGÜCÜ PİYASASI Şekil 1: İstihdam ................................................................................................................................. 27 Şekil 2: 2007-17 Döneminde İstihdamda Değişim ............................................................................. 27 Şekil 3: OECD Ülkelerinde Kadınların İşgücüne Katılım Oranı ............................................................ 28 Şekil 4: İşsizlik ve İşgücüne Katılım Oranları ....................................................................................... 28 Şekil 5: İstihdamın Sektörel Dağılımı .................................................................................................. 29 Şekil 6: Sektörlerin Payı (2017 Haziran) ............................................................................................ 29 Şekil 7: Kayıt Dışı İstihdam Oranı ........................................................................................................ 30

Yıllı

k Ek

onom

ik R

apor

201

7

vi

II.III KAMU MALİYESİ Şekil 1:Merkezi Yönetim Bütçe Giderlerinin Toplam Artışa Katkıları .................................................. 37 Şekil 2: Vergi ve Vergi Dışı Gelirlerin Bütçe Gelirleri İçindeki Payı ...................................................... 38 Şekil 3: Vergi Gelirlerindeki Artışa Katkılar ......................................................................................... 38 Şekil 4: Genel Devlet Açığı ve Borç Stoku ........................................................................................... 39 Şekil 5: Genel Devlet Bütçe Açığı ....................................................................................................... 39 Şekil 6: Genel Devlet Borç Stoku ........................................................................................................ 39 Şekil 7: AB Tanımlı Genel Yönetim Borç Stoku ................................................................................... 40 Şekil 8: Kamu Net Borç Stoku ............................................................................................................. 40 Şekil 8: Merkezi Yönetim Borç Stoku .................................................................................................. 41 Şekil 9: Merkezi Yönetim Borç Stokunun Yapısı .................................................................................. 41 Şekil 10: Toplam İç Borç Çevirme Oranları ......................................................................................... 41 Şekil 11: İç Borçlanmanın Vade Yapısı ................................................................................................ 42 Şekil 12: İç Borçlanmanın Maliyeti ..................................................................................................... 42

II.IV PARA POLİTİKASI VE ENFLASYON Şekil 1: Yıllık Enflasyon Oranları ......................................................................................................... 47 Şekil 2: İthalat Birim Değer Endeksi- Döviz Kuru Sepeti ..................................................................... 47 Şekil 3: Enflasyona Yıllık Katkılar ........................................................................................................ 48 Şekil 4: Gıda ve Gıda Dışı Yıllık Enflasyon ........................................................................................... 48 Şekil 5: Gıda Fiyatları Grubunda Baz Etkisi ......................................................................................... 48 Şekil 6: Gıda ve Alt Kalemlerinde Yıllık Enflasyon ............................................................................... 49 Şekil 7: Gıda ve Alt Kalemlerinde Yıllık Enflasyon_Alt Detay .............................................................. 49 Şekil 8: Çekirdek Enflasyon ve Döviz Kuru .......................................................................................... 50 Şekil 9: Enerji Fiyatları Yıllık Enflasyonu ............................................................................................. 50 Şekil 10: Enerji Fiyatları- Alt Kalemler ................................................................................................ 51 Şekil 11: Hizmet Grubu Yıllık Enflasyonu ............................................................................................ 51 Şekil 12: Yİ-ÜFE ve Döviz Kuru ........................................................................................................... 51 Şekil 13: Yıllık Enflasyon Beklentileri .................................................................................................. 52 Şekil 14: TCMB Faiz Oranları .............................................................................................................. 52 Şekil 15: TCMB Fonlama Kompozisyonu ............................................................................................ 53 Şekil 16: Toplam Kredi Büyümesi ....................................................................................................... 53 Şekil 17: Reel Efektif Döviz Kuru ......................................................................................................... 53 Şekil 18: TCMB Brüt Rezervleri .......................................................................................................... 54

II.V YURT İÇİ FİNANSAL PİYASALAR Şekil 1: 5 Yıllık CDS Primi .................................................................................................................... 60 Şekil 2: Yurt Dışı Yerleşiklerin Hisse Senedi ve Tahvil-Bono Piyasalarındaki Payları ........................... 60 Şekil 3: Borsa Endeksleri (Yerel Para Birimi Cinsinden) ...................................................................... 60 Şekil 4: 2 Yıllık Tahvil Faiz Oranlarındaki Değişim ............................................................................... 61 Şekil 5: 10 Yıllık Tahvil Faiz Oranlarındaki Değişim ............................................................................. 61 Şekil 6: Döviz Kurları .......................................................................................................................... 61 Şekil 7: Avro/Dolar Paritesi ................................................................................................................ 61 Şekil 8: Kur Oynaklığı ......................................................................................................................... 62

vii

Şekil 9: Sepet Kur ve 5 Yıllık CDS Primi ............................................................................................... 62 Şekil 10: Kredi Büyüme Oranları ........................................................................................................ 63 Şekil 11: Kredi Faiz Oranları ............................................................................................................... 63 Şekil 12: Kredi/Mevduat Oranı .......................................................................................................... 64 Şekil 13: Kredilerin Takibe Dönüşüm Oranı ........................................................................................ 64 Şekil 14: Karlılık Oranları .................................................................................................................... 64 Şekil 15: Bankacılık Sektörü Sermaye Yeterlilik Oranı ....................................................................... 64

II.VI ÖDEMELER DENGESİ Şekil 1: Cari İşlemler Dengesi ............................................................................................................. 70 Şekil 2: Enerji ve Altın Hariç Cari İşlemler Dengesi ............................................................................. 70 Şekil 3: Net Altın Dengesi ................................................................................................................... 70 Şekil 4: Petrol Fiyatları ve Enerji Açığı ................................................................................................ 70 Şekil 5: Miktar Endeksi ....................................................................................................................... 71 Şekil 6: Birim Değer Endeksi .............................................................................................................. 71 Şekil 7: İhracatın İthalatı Karşılama Oranı .......................................................................................... 71 Şekil 8: İhracatın Bölgesel Dağılımı .................................................................................................... 72 Şekil 9: Turist Sayısı ve Turizm Gelirleri .............................................................................................. 74 Şekil 10: Cari Açığın Finansmanı ........................................................................................................ 76 Şekil 11: TCMB Uluslararası Rezervleri ............................................................................................... 76 Şekil 12: Reel Efektif Döviz Kuru ......................................................................................................... 76 Şekil 13: Borçlulara Göre Brüt Dış Borç Stoku .................................................................................... 77 Şekil 14: Brüt Dış Borç Stoku/GSYH .................................................................................................... 78

ix

TABLOLAR DİZİNİ

II.II İŞGÜCÜ PİYASASI Tablo 1: İşgücü Göstergeleri ............................................................................................................... 28

II.III KAMU MALİYESİ Tablo 1: Merkezi Yönetim Bütçe Gerçekleşmeleri .............................................................................. 35 Tablo 2: Merkezi Yönetim Bütçe Giderleri .......................................................................................... 36 Tablo 3: Merkezi Yönetim Bütçe Gelirleri ........................................................................................... 37 Tablo 4: 2017 Yılında Gerçekleştirilen Yurt Dışı Tahvil İhraçları .......................................................... 42

II.IV. PARA POLİTİKASI VE ENFLASYON Tablo 1: Özet Yıllık Enflasyon Gelişmeleri ........................................................................................... 48 Tablo 2: TCMB Döviz Müdahaleleri ve İhaleleri ................................................................................ 54

II.V YURT İÇİ FİNANSAL PİYASALAR Tablo 1: Bankacılık Sektörü Temel Verileri ......................................................................................... 62 Tablo 2: Kredilerin Kullanım Amacı ve Sektörel Dağılımı .................................................................... 65

II.VI ÖDEMELER DENGESİ Tablo 1: Cari İşlemler Hesabı .............................................................................................................. 69 Tablo 2: İhracatın Ana Mal Gruplarına Göre Dağılımı ........................................................................ 72 Tablo 3: Ülke Gruplarına Göre İhracat ................................................................................................ 72 Tablo 4: İthalatın Ana Mal Gruplarına Göre Dağılımı ........................................................................ 73 Tablo 5: Ülke Gruplarına Göre İthalat ................................................................................................ 74 Tablo 6: Sermaye Dengesi .................................................................................................................. 75 Tablo 7: Uluslararası Yatırım Pozisyonu .............................................................................................. 77 Tablo 8: Brüt Dış Borç Stoku ............................................................................................................... 78

1

Yıllık Ekonomik Rapor 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu’nun 18’inci maddesi gereğince, 2018 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanun Tasarısının Türkiye Büyük Millet Meclisinde görüşülmesi sırasında dikkate alınmak üzere hazırlanmıştır.

Yıllık Ekonomik Rapor, bütçe sürecinde ekonomik ve mali değerlendirmeler yapılmasına zemin oluşturmayı ve politika yapıcılar ile ekonomiyle ilgili paydaşları saydamlık ve hesap verebilirlik ilkeleri çerçevesinde bilgilendirmeyi amaçlamaktadır.

Giriş

Giriş

2 0 1 7IKÜRESEL EKONOMİK GELİŞMELER

I. Kü

rese

l Eko

nom

ik G

elişm

eler

5

Küresel ekonomide 2016 yılının ikinci yarısında ivme kazanan büyüme 2017 yılı başından itibaren genele yaygın ve senkronize bir seyir kazanmıştır. Küresel finansal koşullardaki elverişli ortam, toparlanmaya başlayan emtia fiyatları küresel ekonomideki olumlu seyri desteklemektedir. Başta imalat sanayi göstergeleri olmak üzere pek çok öncü gösterge de ekonomide hızlanmaya işaret etmektedir. Küresel aktivitedeki ve dış ticaretteki canlanma ekonomilerin birbirini olumlu etkilemesine ve büyümenin dünya geneline yayılmasına olanak sağlamaktadır.

2017 yılının ilk yarısında ABD ve Avro Bölgesi’nde güçlü gerçekleşen büyüme, Çin’de beklenenden daha yumuşak normalleşen bir büyüme patikası ile Rusya ve Brezilya’daki koşulların iyileşmesi küresel büyümeyi yukarı çekmektedir. Böylece 2016 yılında yüzde 3,2 ile kriz sonrası dönemdeki en yavaş büyüme performansını gösteren küresel ekonominin 2017 yılında yüzde 3,6 ile 2011’den beri en yüksek büyümeyi kaydetmesi, önümüzdeki yıl ise yüzde 3,7 büyümesi tahmin edilmektedir.1

Küresel Ekonomik GörünümA.

Küresel Büyüme ve Ticaret1.

2016 yılının ikinci yarısında küresel ekonomide başlayan toparlanma 2017 yılında güçlenerek devam etmektedir. Küresel finansal koşullardaki belirgin iyileşme, sanayi üretimi ve emtia fiyatlarındaki toparlanma, ekonomik aktivitedeki ve dış ticaretteki artış ile tüketici ve reel kesim güven endekslerinde görülen iyileşmeler büyümeyi yukarı yönlü desteklemektedir. 2016 yılında yüzde 3,2 ile küresel kriz sonrası en düşük büyüme performansını geride bırakan küresel ekonominin 2017 yılında yüzde 3,6, 2018 yılında ise yüzde 3,7

1 Küresel Ekonomik Gelişmeler bölümündeki göstergeler ve tahminler IMF Ekim 2017 Küresel Ekonomik Görünüm Raporu’na dayanmaktadır.

büyüyeceği tahmin edilmektedir. 2017 yılında küresel ekonomideki toparlanmanın, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerdeki senkronize büyüme ile küresel ticaretteki toparlanmadan kaynaklandığı görülmektedir. Bu büyümenin sürdürülebilirliği özellikle gelişmekte olan ülkelerde gerekli yapısal reformların artırılması ve uygulanmasına bağlıdır. Ancak büyüme oranları özellikle gelişmiş ülkeler ile birçok gelişmekte olan ülkede halen kriz öncesi ortalamalarının altında kalmaktadır.

Şekil 1: Küresel Büyüme

0,0

1,0

2,0

3,0

4,0

5,0

6,0

7,0

8,0

2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020Küresel Geli mi Ülkeler Geli mekte Olan Ülkeler Küresel Ticaret

Kaynak: IMF WEO Ekim 2017

(%)

Küresel ticaretin gelişmiş ve gelişmekte olan ekonomilerdeki güçlü büyümenin de desteği ile 2017 yılında bir sıçrama gerçekleştirdiği görülmektedir. Küresel ticaret hacmi2, küresel talepteki yavaşlama, düşen emtia fiyatları, Fed kaynaklı belirsizlikler, doların güçlenmesi ve artan jeopolitik riskler gibi sebeplerle 2016 yılında yüzde 2,4 büyüyerek küresel kriz sonrası en düşük performansını göstermiştir. Küresel talepteki canlılık, yatırımlardaki artış, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerdeki ekonomik aktivitenin eş zamanlı güçlenmesi ve para politikalarındaki normalleşme sürecinin ılımlı olacağı beklentisine bağlı olarak küresel ticaret hacminin 2017 yılında yüzde 4,2, 2018 yılında yüzde 4,0 büyüyeceği tahmin edilmektedir.

2 Küresel ticaret hacmi, ticarete konu olan mal ve hizmetlerin miktar olarak toplamını ifade etmektedir.

Küresel Ekonomık̇ Gelış̇meler

Yıllı

k Ek

onom

ik R

apor

201

7

6

Şekil 2: Küresel Ekonomik Aktivite

1

2

3

4

5

6

7

8 Sanayi Üretimi

PMI (50'den Sapma)

(%)

-2

-1

0

1

2013

-1 3 5 7 9 1120

14-1 3 5 7 9 11

2015

-1 3 5 7 9 1120

16-1 3 5 7 9 11

2017

-1 3 5 7

Kaynak: IMF, WEO Ekim 2017

Gelişmiş Ülkeler2.

Ekonomik aktivitedeki toparlanma başta ABD, Avro Bölgesi, Kanada, Japonya olmak üzere gelişmiş ülkelerde genele yaygın hale gelmiştir. 2016 yılında yüzde 1,7 büyüyen gelişmiş ekonomilerin 2017 yılında yüzde 2,2, 2018 yılında ise yüzde 2,0 büyümesi beklenmektedir. Gelişmiş ülkelerdeki toparlanmada imalat sanayi, küresel ticaret ve yatırımlardaki iyileşme etkili olmaktadır. ABD, Kanada, Avro Bölgesi ve Japonya gibi gelişmiş ülkelerdeki parasal genişleme ve mali teşvik politikaları büyümeyi destekleyen unsurların başında gelmiştir. IMF gelişmiş ülkeler için 2017 büyüme oranı tahminini 0,2 puan yukarı yönlü revize etmiştir. Bu revizyonda ABD’de açıklanan vergi reformu ve para politikasındaki normalleşme sürecinin Fed’in 2016 yılı sonunda ortaya koyduğu çerçeveye yakın devam etmesi ve Avro Bölgesi’nde politik belirsizliklerin önemli ölçüde azalması gibi faktörler etkili olmuştur.

Gelişmiş ülkelerde ekonomik büyüme potansiyel büyümenin üzerinde artmaktadır. Özellikle, ABD, Avro bölgesi ve Japonya için kısa vadeli tahminler, GSYH büyümesinin potansiyelin çok üzerinde ilerlediğini ve negatif çıktı açığının hızla kapandığını göstermektedir. 2018 yılında ABD ve Avro bölgelerinde çıktı açığının kapanacağı; Japonya, Kanada ve Almanya’da ise çıktı fazlası oluşacağı tahmin edilmektedir.3

3 Fitch, Global Economic Outlook, September 2017.

Şekil 3: Gelişmiş Ülkelerde Büyüme

1,71,5

1,8

1,0

2,2 2,2 2,1

1,5

2,0

2,3

1,9

0,7

0

1

2

3

Geli mi Ülkeler ABD Avro Bölgesi Japonya

201620172018

(%)


ABD büyümesi politika belirsizliklerine rağmen güçlü görünümünü korumaya devam etmektedir. ABD’de tüketici ve sermaye malı harcamalarındaki toparlanma ve ihracattaki artış ile birlikte büyüme, yılın ilk yarısında ivme kazanmıştır. İşgücü piyasasındaki iyileşme, gelirlerde artış yaşanacağına yönelik beklentiler, özel tüketim ve yatırım harcamalarının artmaya devam etmesi ve yatırım stoklarındaki artış büyümeyi olumlu etkileyen etmenler olarak öne çıkmaktadır. ABD ekonomisinin büyüme tahminleri 2017 yılı için yüzde 2,1’den yüzde 2,2’ye ve 2018 yılı için yüzde 2,1’den yüzde 2,3’e yükseltilmiştir. Önümüzdeki dönemlerde mali genişlemenin ve vergi reformlarının büyümeye güçlü bir katkı yapıp yapmayacağı belirsizliğini korumaktadır.

İşgücü göstergeleri ABD ekonomisinin tam istihdam seviyelerinde olduğunu göstermektedir. Ekonomideki toparlanmayla birlikte işsizlik oranı Eylül ayında yüzde 4,2’ye gerileyerek Şubat 2001 sonrası en düşük seviyesini görmüştür.

Şekil 4: ABD İşsizlik Oranları

3

4

5

6

7

8

9

10

2007

-1 4 7 1020

08-1 4 7 10

2009

-1 4 7 1020

10-1 4 7 10

2011

-1 4 7 1020

12-1 4 7 10

2013

-1 4 7 1020

14-1 4 7 10

2015

-1 4 7 1020

16-1 4 7 10

2017

-1 4 7

sizlik Uzun Dönem Do al sizlik(NAIRU. 4.7)

(%)

Kaynak: Thomson Reuters, FRED Economic Data, St. Louis Fed

I. Kü

rese

l Eko

nom

ik G

elişm

eler

7

ABD’de enflasyon, kademeli olarak düşerek Haziran ayında yüzde 1,6 olarak gerçekleşmiştir. Kasırgaların etkisiyle artan sığınak ve enerji fiyatları nedeniyle enflasyon oranı Ağustos ayında yüzde 1,9 seviyelerine kadar çıkmıştır. Çekirdek enflasyon ise yılbaşında yüzde 2,3 seviyesini görmesine rağmen kademeli olarak düşerek son dört ayda yüzde 1,7 seviyesinde gerçekleşmiştir.

Fed’in sıkı duruşunu sürdürerek faizleri kademeli olarak artırmaya devam etmesi beklenmektedir. Eylül ayında yüzde 1-1,25 bandında olan faiz oranlarının 2020 yılında yüzde 2,75’e çıkacağı beklenmektedir. Fed’in parasal sıkılaştırmayı daha yavaş uygulamasında ABD ekonomisindeki maliye politikalarının belirsizliğini koruması etkili olmuştur. Özellikle başkanlık seçimi öncesinde Başkan Trump’ın altyapı yatırımları ile sağlık ve vergi reformuna ilişkin vaatlerinde gelişme kaydedilememiş olması söz konusu belirsizliği destekler niteliktedir.

Fed, bilanço küçültme kararıyla daha sıkı bir para politikası izleyecektir. Küresel kriz sonrası 900 milyar dolar civarındaki Fed bilanço büyüklüğü son on yılda kademeli olarak yükselmiş ve 4,5 trilyon dolara ulaşmıştır. Fed, bilanço küçültme programına Ekim ayında 10 milyar dolar azaltma ile kademeli bir şekilde başlamaya karar vermiştir. Fed’in bilanço küçültmesindeki amacı borç alan kurumlara zamanı dolan tahvil-bonolarını geri vererek hem parasal sıkılaşmayı artırmak hem de bilançoyu yeni bir finansal krize neden olmayacak seviyelere düşürmektir.

Şekil 5: Fed Bilançosu

1,0

1,5

2,0

2,5

3,0

3,5

4,0

4,5

5,0

14.01.2009

14.08.2009

14.03.2010

14.10.2010

14.05.2011

14.12.2011

14.07.2012

14.02.2013

14.09.2013

14.04.2014

14.11.2014

14.06.2015

14.01.2016

14.08.2016

14.03.2017

Kaynak: Bloomberg

(Tri

lyon

$)

ABD vergi reform paketi ekonomide daha rekabetçi bir yapıyı sağlamak amacıyla Eylül ayında açıklanmıştır. Açıklanan vergi reform paketinin amaçları şu şekilde sıralanabilir: vergi yasalarını basit, adil ve kolay anlaşılır hale getirmek, çalışanların harcanabilir gelirlerini iyileştirmek, Amerika’yı dünyada cazibe merkezi haline getirmek, yurtdışında bulunan yatırımları geri getirmek. Yapılan düzenlemelerde kurumlar vergisi oranının yüzde 20’ye indirilmesi, gelir vergisi sistemindeki dilim sayısının yediden üçe (yüzde 12, 25, 35) düşürülmesi, gelire uygulanan standart indirimlerin evli mükellefler için 24 bin dolara, bekâr mükellefler için 12 bin dolara çıkarılması, sermaye yatırımları için ayrılan amortismanların yatırımın yapıldığı yıl tek kalemde gider gösterilmesi gibi düzenlemeler ön plana çıkmaktadır.

Avro Bölgesi’nde ekonomi güçlenmekte ve genele yaygın olarak büyümektedir. Son iki yıl içinde genişleyici para politikasıyla finansal stresin azaldığı gözlemlenen Avro Bölgesi’nde 2016’da güçlenen büyüme, 2017’nin başında da aynı ivmeyi koruyarak genele yaygınlaşmaktadır. Ekonomik göstergeler 19 ülkeden oluşan bloktaki ekonomik toparlanmanın giderek sağlamlaştığına ve büyümenin sürdürülebilir hale geldiğine işaret etmektedir. 2017’nin ilk yarısında özel tüketim, yatırım ve dış talepte meydana gelen iyileşmeler bu güçlü toparlanmayı desteklemektedir.

Avro Bölgesi’nde aşağı yönlü risklerin kısmen dengelenmesi Avro Bölgesi’nin ekonomik aktivitesini desteklemektedir. Avro bölgesi üzerindeki siyasi riskler Fransa seçimleri sonrasında hafiflemiş, ticari güven artmış, ihracat talebi artış göstermiş ve para politikası ekonomiyi desteklemiştir. 2017 yılında işsizlik oranlarındaki gerileme, tüketici güveni üzerinde olumlu katkı sağlamıştır.4 İngiltere’nin Brexit kararı sonrası sürecin halen tamamlanmamış olması Avro Bölgesi üzerinde risk oluşturmaktadır. Özellikle çıkış tazminatı, İngiltere ile AB arasındaki ticari anlaşmaların akıbeti gibi konular bu süreçteki belirsizliğini korumaktadır. İspanya’da

4 Fitch Ratings, Eurozone Growth Accelerates, Cyclical Recovery Continues 16 August 2017.

Yıllı

k Ek

onom

ik R

apor

201

7

8

Katalonya’nın bağımsızlık referandumu yapması önümüzdeki dönemde ülke ekonomisi üzerinde en büyük risk unsuru olacaktır. Katalonya’nın bağımsızlık referandumu yapması sadece İspanya ekonomisinde değil Avro Bölgesi’nde de belirsizlik oluşturmaktadır.

Şekil 6: Avro Bölgesi Büyümesi

-3,5

-3

-2,5

-2

-1,5

-1

-0,5

0

0,5

1

1,5

-6

-4

-2

0

2

4

6

2007

Ç1

2007

Ç3

2008

Ç1

2008

Ç3

2009

Ç1

2009

Ç3

2010

Ç1

2010

Ç3

2011

Ç1

2011

Ç3

2012

Ç1

2012

Ç3

2013

Ç1

2013

Ç3

2014

Ç1

2014

Ç3

2015

Ç1

2015

Ç3

2016

Ç1

2016

Ç3

2017

Ç1

Yllk Çeyreklik (Sa Eksen)

Kaynak: Thomson Reuters,Ulusal statistik Ofisi

(%)

(%)

Avro Bölgesi’nde büyümenin genele yayılması işsizliği düşürmektedir. Avro Bölgesinde işsizlik oranı ekonomideki hızlı toparlanma ile yılbaşından itibaren düşmeye başlayarak Ağustos ayında yüzde 9,1 seviyesinde gerçekleşmiştir. Bu oran Şubat 2009’dan bu yana görülen en düşük seviyeyi ifade etmektedir.

Avro Bölgesinde enflasyonun ülkeler arasında farklılık göstermesi Avrupa Merkez Bankası’nın (ECB) hareket kabiliyetini sınırlandırmaktadır.5 Petrol fiyatlarındaki toparlama enflasyonu yukarı çekerken Avro’daki değerlenme enflasyonun yukarı yönlü hareketini engellemektedir. Enflasyon yıl içerisinde yüzde 2 seviyesini görse de Eylül ayında yüzde 1,5 seviyesinde gerçekleşmiştir. Çekirdek enflasyon, Eylül ayında yüzde 1,1 oranında gerçekleşerek yılbaşından bu yana yavaş ancak istikrarlı bir artış kaydetmiştir. Avro bölgesindeki enflasyon beklentileri halen hedefin altında seyretmektedir.

5 Avro Bölgesi’nde Eylül ayında en düşük enflasyon yüzde 1,1 ile Fransa’da, en yüksek enflasyon ise yüzde 4,6 ile Litvanya’da gerçekleşmiştir.

Şekil 7: Avro Bölgesinde Enflasyon

-1,0

0,0

1,0

2,0

3,0

4,0

5,0

2007

-1 5 920

08-1 5 9

2009

-1 5 920

10-1 5 9

2011

-1 5 920

12-1 5 9

2013

-1 5 920

14-1 5 9

2015

-1 5 920

16-1 5 9

2017

-1 5

TÜFE Çekirdek TÜFE


(Yllk

,%)

Avrupa Merkez Bankası destekleyici para politikasını sürdürmektedir. Politika faizini uzun zamandır sıfır düzeyinde tutan ECB, ekonomik toparlanmaya rağmen genişletici para politikasına devam edeceğini teyit etmiş ve ihtiyaç olması halinde varlık alımlarına yönelik taahhüdünü yinelemiştir. Varlık alım programının, Aralık 2017 sonuna kadar aylık 60 milyar Avro seviyesinde devam edeceği, programın gerekmesi halinde daha da uzatılabileceği belirtilmiştir.6 Bu nedenle ECB bilanço sıkılaşmasına bu yıl gitmeyeceği kesinleşmiştir. 2018 yılına ilişkin varlık alım programı ile beraber bilanço küçültmeye yönelik beklentiler varlığını korumaktadır.

Şekil 8: Avro Bölgesi Politika Faizi ve Bilanço Büyüklükleri

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

3,5

4

4,5

0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

3,0

3,5

4,0

4,5

2007

-1 5 920

08-1 5 9

2009

-1 5 920

10-1 5 9

2011

-1 5 920

12-1 5 9

2013

-1 5 920

14-1 5 9

2015

-1 5 920

16-1 5 9

2017

-1 5 9

Politika FaiziBilanço Büyüklü ü (Sa Eksen)

Kaynak: Thomson Reuters, Bloomberg

(%)

(Trilyon,£)

Japonya’da ekonomik görünüm güçlenmeye devam etmektedir. 2016 yılının ikinci yarısında başlayan küresel üretim ve ticaretteki döngüsel iyileşme ile birlikte Japonya için ekonomik görünüm güçlenmiştir. Japonya ekonomisi üç yıldan sonra ilk kez dört çeyrek art arda büyüme kaydetmiştir.

6 ECB, Monetary policy decisions, 7 September 2017

I. Kü

rese

l Eko

nom

ik G

elişm

eler

9

Özellikle 2017’nin ilk yarısında özel tüketim, yatırım ve dış talepteki güçlenme büyümeyi desteklemiştir. Ekonomideki genişleme ile işsizlik oranı düşmektedir. Japonya’da işsizlik oranı Ağustos ayında yüzde 2,8 seviyesinde gerçekleşerek son 23 yılın en düşük seviyesini görmüştür.

Enflasyon Japonya Merkez Bankası’nın (BOJ) hedefinin altındaki seyrini sürdürmektedir. BOJ 2016 yılı başında ekonomik aktiviteyi canlandırmak ve enflasyonun yüzde 2 hedefine ulaşmasını sağlamak için negatif politika faizi uygulamasına geçmişti. Japonya’da enflasyon oranı 8 aylık yükselişini sürdürerek Ağustos ayında yüzde 0,7 seviyesinde gerçekleşmiştir. Ağustos ayında çekirdek enflasyon oranı yıllık bazda değişim göstermemiştir. Buna karşın enflasyon, merkez bankasının yüzde 2 olan hedefinden düşüktür. Manşet enflasyonun hedef seviyesinin oldukça altında seyretmesi ve çekirdek enflasyonda ise istenilen ölçüde artış yaşanmaması, BOJ’un bu genişlemeci para politikalarını devam ettirmesi gerektiğine işaret etmektedir.

Şekil 9: Japonya Enflasyon Oranı

-3

-2

-1

0

1

2

3

4

5

2007

-1 5 920

08-1 5 9

2009

-1 5 920

10-1 5 9

2011

-1 5 920

12-1 5 9

2013

-1 5 920

14-1 5 9

2015

-1 5 920

16-1 5 9

2017

-1 5

TÜFE Çekirdek TÜFE


(%)

Gelişmekte Olan Ülkeler3.

ABD’de parasal normalleşmenin yavaş ve kontrollü olması, emtia fiyatlarının istikrarlı seyri ve gelişmiş ülkelerdeki toparlanma gelişmekte olan ekonomilere yönelik büyüme beklentilerini desteklemektedir. Gelişmekte olan ülkelerde 2016 yılında yüzde 4,3 olan büyümenin ekonomik aktivitelerdeki toparlanma ile birlikte 2017 ve 2018 yıllarında sırasıyla yüzde 4,6 ve yüzde 4,9 olarak gerçekleşmesi beklenmektedir.7 2015-16 yıllarındaki

7 IMF, WEO October 2017

resesyonu tecrübe eden büyük emtia ihracatçısı ülkelerdeki toparlanma da gelişmekte olan ülkelerin ekonomisine katkı sağlamaktadır.

Büyüme performansları ülkeler arasında çeşitli faktörlere bağlı olarak farklılıklar arz etmektedir. Gelişmekte olan ülke ekonomilerinin büyüme performansları politika tedbirleri, emtia fiyatlarına olan hassasiyet, yapısal reform çabaları ve mali kırılganlıklar gibi faktörlere bağlı olarak farklılık göstermektedir. Gelişmekte olan ülkelerde büyümenin sürdürülebilirliği gerekli yapısal reformların yapılmasına bağlıdır. Gelişmekte olan Avrupa’da, özellikle Türkiye ve Rusya’daki güçlü ekonomik aktivite ile birlikte büyümenin 2017 yılında daha güçlü hale gelmesi beklenmektedir.

Şekil 10: Gelişmekte Olan Ülkelerde Büyüme Projeksiyonları

2,4

6,7 7,1

-3,6

-0,2

3,0

6,8 6,7

0,71,8

3,3

6,57,4

1,5 1,6

-6

-4

-2

0

2

4

6

8

Çin ve Hind. HariçGOÜ

Çin Hindistan Brezilya Rusya

201620172018

(%)


Dünyanın en büyük ikinci ekonomisine sahip olan Çin’de yeni normal olarak adlandırılan nispeten düşük ancak dengeli büyüme eğilimi devam etmektedir. Çin, içinden geçmekte olduğu dönüşüm sürecine bağlı olarak daha ılımlı bir büyüme patikasına girmiştir. PMI verilerinin son dokuz ayın sekizinde 50 puan seviyesinin üzerinde gerçekleşmesi 2017 yılına ilişkin güçlü büyümeyi doğrular niteliktedir. Mali teşviklerin de etkisiyle büyüme beklenildiğinden daha güçlü seyretmektedir. Çin’in son dönem büyümesinde genişletici maliye politikaları ile kredi büyümesindeki ciddi artış ön plana çıkmaktadır.

Çin büyümenin yeniden dengelenmesi, finansal piyasaların düzenlenmesi ve özellikle Kamu İktisadi Teşekküllerinin borçlarının düşürülmesi için yoğun reform sürecine girmiştir. Şirket borçlarının istikrara kavuşması ve ekonominin yeniden dengelenmesi yönünde çabalar devam ettiğinden dolayı yılın

Yıllı

k Ek

onom

ik R

apor

201

7

10

ilk yarısında yüzde 6,9 ile beklentilerin üzerinde büyüyen Çin’in 2017 yılında yüzde 6,8, 2018 yılında da yüzde 6,5 büyüme göstermesi beklenmektedir.

Çin’de ekonominin beklenenden daha iyi performans göstermesi ile işsizlik oranındaki düşüş devam etmektedir. İşsizlik oranı ikinci çeyrekte yüzde 3,95 seviyesine kadar gerileyerek 2001 sonrası dip yaparak en düşük seviyeyi kaydetmiştir.

Çin’de enflasyon çekirdek enflasyonun altında yukarı yönlü bir seyir izlemektedir. Çin’de TÜFE 2016 yılının Aralık ayında kutlanan geleneksel Bahar Bayramı nedeniyle gıda ve ulaşım kalemlerindeki yoğun talep ile ham madde ve yakıt fiyatlarındaki yükselişe bağlı olarak 2017 yılı Ocak ayında yüzde 2,5 oranında artış göstermiştir. TÜFE, 2017 yılı Ağustos ayında yüzde 1,8 artarak Ocak ayı sonrası en yüksek seviyesini görmüştür. Çekirdek enflasyon ise Ağustos ayında yüzde 2,2 oranında gerçekleşmiştir.

Çin’de artan kredi büyümesi beklentilerin üzerinde seyretmektedir. 2015 yılının ikinci yarısı ile birlikte ciddi oranda artan kredi büyümesi Şubat 2017’de beklenenin üzerinde yüzde 13,5 olarak gerçekleşmiştir. Çin ekonomisi için yüksek borçluluk ve konut balonu riski hala tehdit unsuru olarak görülürken, 2016 yılı itibarıyla finansal kesim dışındaki şirket borçlarının GSYH’nin yüzde 170’ine ulaştığı, borçların yaklaşık üçte ikisinin ise kamu iktisadi teşekküllerine ait olduğu gözlemlenmektedir. Önümüzdeki dönemlerde genişletici maliye politikalarının, konut stokunun azaltılmasının ve tüketici harcamalarının devamlılığının büyümeyi destekleyeceği beklenmektedir.

Hindistan’ın yeni mali yol haritası ülkede büyümeyi olumlu etkilemektedir. Hindistan’da 2016 yılı Kasım ayında en çok kullanılan banknotlardan 500 ve 1000 rupilik kağıt paraların tedavülden kaldırılması, PMI’ın Kasım ayında 49,5 seviyesi ile dip yapmasına sebep olurken dördüncü çeyrekte ekonomiyi beklenenden daha az etkilemiştir. Üretim göstergeleri 2017 yılının ilk döneminde büyümenin artacağına işaret etmektedir. Gıda fiyatlarındaki artışın etkisi ile enflasyon oranı 2017 Ağustos ayında son 5 ayın en yüksek seviyesine ulaşmış ve yüzde 3,3 oranında gerçeklemiştir. Mali konsolidasyon hedeflerini

gerçekleştirmeyi başaran Hindistan hükümeti bütçe açığının GSYH’ye oranına ilişkin hedefini 2017-18 dönemi için yüzde 3’ten yüzde 3,2’ye yükseltmiştir. Yeni mali yol haritası, özellikle kırsal ekonomi ile küçük ve orta ölçekli işletmeler üzerine odaklanan bir dizi büyüme önlemi içermektedir. Paranın tedavülden kaldırılmasından en çok etkilenen çiftçiler için kırsal kalkınma fonları dörtte bir oranında artırılmıştır. Küçük şirketler için kurumlar vergisi oranı düşürülmüş, yatırım harcamaları önceki yıl bütçesine göre yüzde 25 artırılmıştır. Politika faiz oranının indirimlerinin sona erdirilmesi büyümeyi sınırlandırırken, kırsal ekonomi ile küçük ve orta ölçekli işletmelere verilecek teşviklerin büyümeyi yukarı yönlü etkilemesi beklenmektedir.

2016 yılındaki daralmayı takiben Rusya’nın 2017 ekonomik görünümü pozitife dönmüştür. Ekonomideki toparlanmada petrol fiyatlarındaki artış etkili olmuştur. Bununla birlikte, mali konsolidasyon, sıkı para politikası ve yapısal katılıklar büyümeyi sınırlayan faktörler olarak belirlenmiştir. 2017 yılı Ocak ayında 5,6 seviyesine yükselen işsizlik oranı ekonomideki toparlanma ile kademeli olarak 4,9 seviyesine kadar gerilemiştir. Gıda ve taşıma maliyetlerindeki düşüş sebebiyle 2017 Eylül ayına ilişkin enflasyon oranı yüzde 3 ile 1991 yılından itibaren en düşük seviyesine düşmüştür. Enflasyon oranı Rusya Merkez Bankası’nın yüzde 4’lük hedefinin altında bir seyir izlemektedir. 2015 yılı itibarı ile düşüşünü sürdürmeye devam eden çekirdek enflasyon ise Ağustos ayında yüzde 3 oranında gerçekleşmiştir.

Şekil 11: BRIC Ülkelerinde Büyüme

-6

-4

-2

0

2

4

6

8

10

2012

Ç2

2012

Ç3

2012

Ç4

2013

Ç1

2013

Ç2

2013

Ç3

2013

Ç4

2014

Ç1

2014

Ç2

2014

Ç3

2014

Ç4

2015

Ç1

2015

Ç2

2015

Ç3

2015

Ç4

2016

Ç1

2016

Ç2

2016

Ç3

2016

Ç4

2017

Ç1

2017

Ç2

Çin

Hindistan

Rusya

Brezilya

Kaynak: Bloomberg

(Yllk

landrlm

,çey

rekl

ik ,%

)

I. Kü

rese

l Eko

nom

ik G

elişm

eler

11

Brezilya’da üretim göstergeleri 2017 yılının ilk döneminde uzun bir aradan sonra pozitif bir büyümeye işaret etmektedir. Brezilya’da yeni ekonomi yönetiminin ülkede belli bir güven tesis ettiği görülmektedir. Güçlü ihracat performansı ve iç talepteki artış büyümenin pozitife dönmesine zemin hazırlamıştır. Buna bağlı olarak yatırımcıların risk iştahının yeniden artması, gelişmekte olan ülkelere sermaye girişlerinin de belirgin miktarda artış göstermesi ve emtia fiyatlarındaki yukarı yönlü trend ülkede önümüzdeki döneme ilişkin olarak beklentileri pozitife döndürmüştür. Ancak yeni hükümetin emeklilik ödeneklerinde kısıntıya gidilmesini öngören sosyal güvenlik reformu, bütçe kısıtlamaları ve kamu harcamalarında reel artışı yasaklayan birtakım kemer sıkma önlemleri, yüksek işsizlik oranı, yüksek hanehalkı borçluluğu ve firmaların kaldıraç oranlarının yüksekliği 2017’ye ilişkin ekonomik göstergeler üzerinde aşağı yönlü baskı yaratmaktadır. İşsizlik oranı ekonomideki toparlanmayla birlikte, 2015 yılı Ocak ayı itibarı ile başlayan yükselişini 2017 yılı Mart ayında sonlandırmıştır. Ağustos ayında işsizlik oranı son 5 ayda gerileyerek yüzde 12,6 seviyesine inmiştir. Brezilya’da enflasyon oranı 12 aylık aralıksız düşüşünü sürdürerek yüzde 2,46 ile 1999 yılından sonra en düşük seviyesini kaydetmiştir. Bununla birlikte, son 5 aylık enflasyon oranı da Brezilya Merkez Bankası’nın yüzde 4,5’lik enflasyon hedefinin altında kalmıştır.

4. Enflasyon ve Emtia Fiyatları

Emtia fiyatlarındaki artış, ABD dolarındaki değer kaybı ve negatif şokların oluşması 2017 yılında küresel enflasyonda hafif bir yükselişe neden olmuştur. Enflasyon, 2016 yılında toparlanmaya başlayan emtia fiyatlarının 2017 yılı içindeki kısmi gevşemesi, ABD dolarında yaşanan değer kaybı ve gelişmekte olan para birimlerinin artışının tüketici fiyatlarındaki yükselişi sınırlamasıyla sakin bir seyir izlemektedir.

Enflasyonun hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülke ekonomilerinde artacağı tahmin edilmektedir. Gelişmiş ülkelerde enflasyonun 2016’daki yüzde 0,8’lik seviyesinden 2017’de yüzde 1,7’ye

yükseleceği tahmin edilmektedir. Bu veri, 2016’nın ikinci yarısındaki emtia fiyatlarındaki artışı ve talepte devam eden konjonktürel iyileşmeyi yansıtmaktadır. Temel enflasyonun orta vadede yüzde 2’ye gelmeden önce 2018 yılında da yüzde 1,7 seviyesinde kalacağı beklenmektedir. Enflasyonun gelişmekte olan ülkelerde ise (Arjantin ve Venezuela hariç) 2017 ve 2018’de sırasıyla yüzde 4,2 ve yüzde 4,4 olarak katı bir şekilde sabit kalacağı beklenmektedir. Zayıf yakıt fiyatları ve reçeteye tabi ilaçlar ile cep telefonu fiyatları ile bağlantılı negatif şoklar nedeniyle, ABD’deki temel enflasyonun önemli derecede artacağı tahmin edilmektedir. Avro Bölgesi’nde ise enflasyonun 2016’da yüzde 0,2 olan seviyesinden 2017’de yüzde 1,5’e yükselmesi beklenmektedir. Bu veri, yüksek enerji fiyatları ile talepte devam eden konjonktürel iyileşmeyi yansıtmaktadır.

Enflasyon oranlarının, 2016 yılında deflasyonu yaşayan tüm gelişmiş ülke ekonomileri için 2017 yılında pozitife döneceği beklenmektedir. Özellikle Japonya’daki enflasyonun 2016’da hafif negatif olmasının ardından yıllık bazda yüksek enerji fiyatları ve daralan çıktı açığı sayesinde 2017’de yüzde 0,4 seviyesine yükseleceği tahmin edilmektedir. Ancak, enflasyon oranları yine de Japonya Merkez Bankası’nın yüzde 2’lik hedefinin altındaki seyrini sürdürecektir.

Şekil 12: Enflasyon Projeksiyonları

0,8

4,3

1,7

4,2

1,7

4,4

0

1

2

3

4

5

6

Geli mi Ülkeler Geli mekte Olan Ülkeler

2016

2017

2018


(%)

2016 yılında güçlü toparlanan emtia fiyatları, OPEC kararlarının tamamen uygulamaya konulmamasına ve kaya gazı üretimindeki artışa rağmen 2017 yılında ılımlı yükselişini sürdürmektedir. Emtia fiyatlarında 2016 yılından bu yana görülmekte olan

Yıllı

k Ek

onom

ik R

apor

201

7

12

artış 2017 yılının Şubat ayına kadar sürmüştür. Yıl içinde petrol fiyatlarındaki düşüş nedeniyle kısmi gerileme gösteren emtia fiyatları yükseliş eğilimini sürdürmektedir. Genel emtia endeksinin yükselmesinde, Çin ekonomisindeki göreli toparlanma ve başta ABD olmak üzere gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerdeki eşzamanlı büyüme önemli rol oynamıştır. IMF Emtia Fiyatları Endeksi, dip yaptığı 2016 Ocak ayına kıyasla 2017 yılında yüzde 40 seviyelerini aşan bir artış yaşamıştır. 2017 yılında ABD’de yapılması planlanan altyapı yatırımlarının gerçekleşmemesi, OPEC tarafından petrol arzına getirilen üretim kısıtlamasının kısmen uygulanması ve ABD kaya petrolü üretimi ile genel petrol stoklarında gerçekleşen artış nedeni ile emtia fiyatlarında kısmi gerileme yaşanmıştır.

Çin’in yüksek borçluluğu azaltmaya yönelik tedbirleri emtia fiyatları üzerindeki azalışta etkili olmuştur. Çin ekonomisinde, hızla yükselen borçluluğu kontrol altına almak amacıyla son dönemde alınan önlemler doğrultusunda, inşaat ve otomobil sektörleri üretim hızında yavaşlama gözlenmiştir. Bu gelişme, yılın ikinci çeyreğinde endüstriyel metal fiyatlarının gerilemesine etki etmiştir. Enerji fiyatlarındaki düşüşte ham petrol fiyatlarında gözlenen gerileme belirleyici olmuştur. Petrol fiyatlarının düşük seviyelerde bulunması sebebi ile OPEC, 2016 yılının Kasım ayında petrol piyasasını daha dengeli bir noktaya getirmek amacıyla aldığı üretimi kısma kararını, beklenen dengelenmenin oluşmaması nedeniyle, Mayıs ayı sonunda yapılan toplantıda 2018 yılının ilk çeyreği sonuna kadar uzatmıştır. Söz konusu dengelenmenin aksaması, kısmen bazı OPEC üyesi ülkelerin karara tam olarak uymamış olmasından kaynaklanmaktadır. Ayrıca, ABD’deki kaya petrolü üretimi ve stoklarındaki hızlı artışın devam etmesi, ham petrol piyasasındaki dengelenme sürecini geciktirmektedir.

Şekil 13: Emtia Fiyatları

20406080

100120140160180

Gda Metal Petrol (Ortalama Spot Fiyat)

lan

lara

k de

flate

edi

lmit

ir; 2

014

= 1

00)

0

2011

-1 5 920

12-1 5 9

2013

-1 5 920

14-1 5 9

2015

-1 5 920

16-1 5 9

2017

-1 5 920

18-1 5 9


(ABD

TÜ

FEku

ll

, , ,

5. Finansal Piyasalar

2017 yılı küresel finansal koşullar 2016 yılına göre daha elverişli seyretmiştir. Fed’in normalleşme adımları, ECB ve BOJ’un para ve faiz politikaları, iyileşen küresel büyüme görünümü, İngiltere’nin Avrupa Birliği’nden çıkış sürecindeki belirsizlik, jeopolitik riskler ile siyasi belirsizlikler küresel piyasaları etkileyen unsurlar olarak ön plana çıkmaktadır. 2016 Kasım ayındaki ABD seçimleri ve Fed’in Aralık ayındaki faiz artırım kararı son çeyrekte finansal piyasaları olumsuz etkilemiştir. ABD’de gerçekleşen başkanlık seçimi sonrasında ABD finansal piyasalarındaki belirsizlik yılın ilk çeyreğinde azalma göstermiştir. Ayrıca Fed’in politikalarına ilişkin belirsizliklerin azalması ve parasal sıkılaşmanın daha uzun vadeye yayılacağı beklentisi piyasalara hâkim olmuştur. Öte yandan küresel büyüme tahminlerinin yukarı çekilmesi, para politikalarına dair belirsizliklerin azalması ile risk primlerinin düşmesi finansal piyasalarda oynaklığın azalmasını sağlamıştır. Küresel büyümenin güçlendiği, finansal koşulların iyileştiği 2017 yılı küresel risk iştahının güçlü seyrettiği bir dönem haline gelmiştir.

Finansal piyasaları şekillendiren küresel ortamdaki olumlu havaya rağmen aşağı yönlü riskler söz konusudur. Fed’in faiz artışına devam etmesi ve bilanço küçültmeye Ekim ayında başlayacak olması küresel piyasada zayıflayan doları güçlendirecek ve faizleri artıracaktır. Ayrıca İngiltere’nin Avrupa Birliği’nden çıkış sonrası sürece ilişkin belirsizlikler varlığını korumaktadır. ABD başta olmak üzere birçok gelişmiş ülkede görülen artan korumacılığın

I. Kü

rese

l Eko

nom

ik G

elişm

eler

13

inmiştir. Risk algısındaki olumlu seyir özellikle finansal piyasalara olumlu yansımaktadır. Küresel finansal koşullardaki elverişli ortam ve nispeten toparlanan emtia fiyatları küresel ekonomideki olumlu seyrin devam edeceğine işaret etmektedir.

Şekil 16: VIX Endeksi

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

01.01.2008

01.07.2008

01.01.2009

01.07.2009

01.01.2010

01.07.2010

01.01.2011

01.07.2011

01.01.2012

01.07.2012

01.01.2013

01.07.2013

01.01.2014

01.07.2014

01.01.2015

01.07.2015

01.01.2016

01.07.2016

01.01.2017

01.07.2017

Kaynak: Bloomberg

Başta Avro Bölgesi ve Doğu Asya’daki güçlü tüketim ve artan güven ile kısa vadede büyümeyi tahminlerin üzerine çekebilir. Ancak öngörülmesi güçleşen ABD’nin maliye politikaları, potansiyel ticaret kısıtlamaları, İngiltere’nin Brexit sonrası Avrupa Birliği ile ilişkisinin müzakeresi ve jeopolitik riskler aşağı yönlü riskler arasında varlığını korumaktadır. Ekonomilerin içe dönük politika tercihlerinin artması, varlık değerlemelerinde bir düzeltmeyi tetikleyerek finansal piyasalarda oynaklığa neden olabilecektir. Bunun dışında, Harvey kasırgasının ekonomik sonuçları yakın dönemde ABD ekonomisi için belirsizlikler yaratmaktadır.

Orta vadede ise küresel ekonomi açısından aşağı yönlü risk faktörleri ağırlığını korumaktadır. Aşağı yönlü riskler temel olarak finansal koşulların sıkılaşması, jeopolitik gerginlikler, küresel işbirliğinin azalması ve ticarette korumacılık, yüksek borçluluk oranları olarak sıralanabilir.8

Finansal Kırılganlıkların Artması1.

Gelişmiş ekonomilerde devam eden genişletici para politikası koşulları hassas ekonomik göstergeleri etkileyerek finansal piyasalarda kırılganlığı artırabilir. Fed ve ECB’deki sıkılaştırılması beklenen para politikaları sonucu azalan likiditeye bağlı

8 IMF, WEO October 2017.

küresel büyümeyi ve ticareti baskılayarak sermaye hareketlerini etkileyeceği beklenmektedir. Artan jeopolitik gerginlikler de finansal piyasalar üzerinde aşağı yönlü risk oluşturmaktadır.

Şekil 14: Gelişmiş Ülke Faiz Oranları

0 5

1

1,5

2

2,5

3

3,5

lk ta

hvil

getir

ileri

, %)

-0,5

0

0,5

01.0

1.20

13

01.0

5.20

13

01.0

9.20

13

01.0

1.20

14

01.0

5.20

14

01.0

9.20

14

01.0

1.20

15

01.0

5.20

15

01.0

9.20

15

01.0

1.20

16

01.0

5.20

16

01.0

9.20

16

01.0

1.20

17

01.0

5.20

17

01.0

9.20

17

ABD Japonya Almanya

(10

yll


2015 yılında gelişmekte olan ülkelerde negatife dönen net sermaye girişlerinde 2016 yılının ikinci yarısından itibaren toparlanma yaşanmıştır. Özellikle 2017 yılında küresel ekonomik büyümenin ve ticaretin giderek güçlenmesi ve artan risk iştahı ile gelişmekte olan ülkelere sermaye akışı hızlanmıştır. Fed’in normalleşme sürecine beklentiler doğrultusunda devam etmesi nedeniyle küresel finansal koşullardaki ılımlı seyrin süreceği beklenmektedir.

Şekil 15: Gelişmekte Olan Ülke Fonlarına Sermaye Akımları

6

8

10

12

14

16

-10

0

10

20

30

leri

(Mily

ar,$

) (Endeks)

0

2

4

-30

-20

10

2010

-1 4 7 1020

11-1 4 7 10

2012

-1 4 7 1020

13-1 4 7 10

2014

-1 4 7 1020

15-1 4 7 10

2016

-1 4 7 1020

17-1 4 7

Tahvil Hisse EM-VXY (Sa Eksen)

Yunanistan Krizi

İrland

aKrizi

ECB'ninİlk LTR

O

FEDTape

ring

ÇinBo

rsasnda

Satşlar

ABD Başkanlk Seçim


Küresel Riskler B.

Kısa vadeli riskler dengeli hale gelmiş iken, orta vadeli riskler büyüme üzerinde aşağı yönlü baskı oluşturmaya devam etmektedir. Küresel risk göstergesi VIX tarihsel olarak en düşük seviyelere

Yıllı

k Ek

onom

ik R

apor

201

7

14

olarak küresel risk iştahı azalabilir. ECB’nin bilanço sıkılaşmasına bu yıl gitmeyeceği kesinleşmesine rağmen 2018 yılına ilişkin bilanço küçültme ihtimali devam etmektedir. Bu durum gelişmekte olan ülkelere yönelik sermaye akımlarını azaltabileceği için bu ülkeleri ekonomik açıdan zorlayabilir. IIF, 2017 Mayıs ayı itibarı ile Çin’in toplam borcunun GSYH’ye oranının yüzde 304 seviyesini aştığını belirtmiştir.9 Çin için revize edilen büyüme tahmini, hizmet sektörü ve tüketime yönelik faaliyetlerdeki artışın daha yüksek bir borçlanmayı gerektirmesi durumunda daralan mali alan nedeniyle ekonominin yeniden dengelenmesini yavaşlatabilir. Çin’de kredi genişlemesini azaltmaya yönelik faaliyetlerini hızlandırarak söz konusu risklere karşı koymamaları durumunda, bu risklerin Çin’in büyümesinde ciddi bir yavaşlamaya sebep olacağı ihtimali kuvvetlenecektir. Avro bölgesi bankacılık sektörüne ilişkin riskler de varlığını korumaktadır. 2017 yılının ilk çeyreğinde kredilerin takibe dönüşüm oranları (NPL) Avro bölgesi için yaklaşık yüzde 5,7 ve diğer altı ülkede (İtalya da dahil olmak üzere) yüzde 10’dan fazladır.

Küresel İşbirliğinden Uzaklaşma ve Küresel 2. Korumacılık

Küresel finansal krizden bu yana orta gelirdeki yavaş büyüme ve gelir dağılımlarındaki uzun vadeli kötüleşme, başta ABD ve Avrupa’nın bazı bölgelerinde olmak üzere gelişmiş ekonomilerde dengesizliğe neden olmaktadır. Uzun vadede, potansiyel büyümeyi artırma ve gelişmiş ekonomilerde büyümeyi daha kapsayıcı hale getirmedeki başarısızlık, küresel işbirliğinin bozulma riskini artırmakla birlikte piyasa için gerekli olan reformlar siyasi uzlaşmayı engellemektedir. Ayrıca artan korumacılık, küresel tedarik zincirlerinin yapısını bozmakta ve küresel verimliliği düşürmektedir. Bu da ticarete konu olan tüketici mallarının maliyetini yükseltmekte, düşük gelirli hane halklarına orantısız bir şekilde zarar vermektedir.

9 IIF, Temmuz 2017, Global Debt Monitor

Gelişmiş Ülkelerde Düşük Enflasyon3.

Birçok gelişmiş ekonomide, Merkez Bankalarının belirledikleri enflasyon hedeflerine doğru istikrarlı ilerleme sürdürülememiştir. Düşük enflasyon ve faiz oranları, ekonomik durgunluk içinde tam istihdamı sağlamak için merkez bankalarının reel faizleri düşürme kapasitelerini azaltmaktadır. Hedefin altındaki enflasyon gelişmiş ülkelerin orta vadeli büyüme beklentileri üzerindeki aşağı yönlü riskleri derinleştirmektedir.

Yüksek Borçluluk 4.

Küresel borç, 2016 yılında toplam 215 trilyon ABD doları olarak gerçekleşerek, Dünya hasılasının yüzde 325’ine yükselmiştir. Gelişmekte olan ülke borçları, GSYH’nin yüzde 215’ine eşdeğer olarak 2016 yılında 55 trilyon dolarlık büyük bir yükseliş kaydetmiştir. Bunun çoğunlukla finansal olmayan kurumsal borca bağlı olduğu bilinmektedir. Son yıllarda, özellikle gelişmiş ekonomilerde, küresel borcun büyüme oranı yavaşlamış olmasına rağmen gelişmekte olan ülke ekonomileri daha ağır borçlanmaya başlayınca, 2017 yılı başında küresel borç, 217 trilyon dolara ulaşarak yeni bir rekor kırmıştır.

Jeopolitik Gerginlikler5.

Jeopolitik gerginliklerin ve ülkelerin iç siyasetteki karışıklıklarının artması, küresel piyasalardaki güvene zarar vererek finansal kırılganlıkları artırmaktadır. Son zamanlarda jeopolitik riskler artmıştır. Jeopolitik gerginlikler küresel aktivite üzerinde baskı oluşturmaktadır. Başta küresel terörizm olmak üzere süregelen jeopolitik gerginlikler ve mülteci sorunu gibi ekonomi dışı riskler de küresel ekonomiyi işgücü hareketliliği, göç ve küresel ticarette bütünleşme ile ilgili problemler vasıtasıyla olumsuz etkilemektedir.

2 0 1 7 IITÜRKİYE EKONOMİSİ

2 0 1 7 II.IBÜYÜME

II.I B

üyüm

e

19

Türkiye ekonomisi, ekonomiyi canlandırma amacıyla uygulamaya konulan mali teşvikler, destekleyici makro ihtiyati politikalar, Kredi Garanti Fonu aracılığıyla sağlanan krediler ve olumlu dış konjonktürün etkisi ile 2017 yılının ilk yarısında yüzde 5,1 ile güçlü bir büyüme performansı göstermiştir. Bu büyüme performansı ile Türkiye G20 ülkeleri arasında Çin ve Hindistan’dan sonra en hızlı büyüyen üçüncü ülke olmuştur.

Yılın ilk yarısında büyüme hızındaki ivmelenmenin yanında, yatırım ve dış talep kanalından gelen güçlü pozitif katkılar da büyüme kompozisyonuna ilişkin olumlu bir tablo ortaya koymuştur.

Ekonomiye ilişkin öncü göstergeler yılın geri kalanında da büyümenin güçlü devam edeceğini ortaya koymaktadır. Üçüncü çeyrekte özellikle geçtiğimiz yılın düşük baz etkisi ile ihracattaki olumlu seyir ve turizmdeki toparlanmanın ekonomik büyümeyi ivmelendirmesi beklenmektedir. Bu kapsamda Orta Vadeli Program’da büyüme tahminleri revize edilerek 2017 ve 2018 yılları için yüzde 5,5 olarak öngörülmüştür.1

Harcamalar Yönünden GSYHA.

Türkiye ekonomisi, 2016 yılında karşı karşıya kaldığı iç ve dış şokları alınan tedbirler ve güçlü temelleri sayesinde hızla atlatmıştır. 2016 yılının ilk yarısında gelişmekte olan ülkelerden pozitif yönde ayrışarak yüzde 4,9 büyüyen Türkiye ekonomisi 15 Temmuz darbe girişimi, terör saldırıları ve turizmdeki daralma nedeniyle yılın üçüncü çeyreğinde yüzde 0,8 küçülmüştür. Devam eden süreçte başta maliye politikası olmak üzere ekonomi politikasının hızlı ve etkin bir şekilde kullanılmasıyla ekonomi 2016 yılının son çeyreğinde yüzde 4,2, 2017 yılının ilk iki

1 OVP (2018-2020)

çeyreğinde ise sırasıyla yüzde 5,2 ve yüzde 5,1 gibi güçlü büyümeler gerçekleştirmiştir.

Şekil 1: GSYH Büyüme Oranları

5,1

2,1

-20

-15

-10

-5

0

5

10

15

-15

-10

-5

0

5

10

I III I III I III I III I III I III I III I III I III I III I

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

Büyüme (Yllk) (Sa Eksen)

Büyüme (Çeyreklik, m.a.)

Kaynak:TÜ K

(%)

(%)

2016 yılının üçüncü çeyreğinden itibaren ekonomik büyümeyi destekleyen önemli mali ve makro ihtiyati kararlar alınmıştır. Bu kapsamda finansal piyasalarda krediye erişim koşulları kolaylaştırılmış yatırım, üretim, tüketim ve dış ticareti destekleyen mali teşvikler sunulmuştur. Finansmana erişim maliyetlerini azaltan düzenlemeler yapılmış ve firmaların mali yapılarını rahatlatıcı önlemler alınmıştır. 2017 yılında ise sigorta primlerinin ötelenmesi, ilave istihdamın vergi ve primden muaf tutulması, Kredi Garanti Fonu (KGF) desteği ve sektörel vergi indirimleri gibi önemli teşvikler hayata geçirilmiştir. Bu önlemlerle birlikte ekonomi geçtiğimiz yılın son çeyreğinden itibaren hızlı bir canlanma sürecine girmiştir.

2017 yılında iç talep, ekonomiyi destekleyici politikaların yanı sıra ekonomide öngörülebilirliğin artması ve beklentilerin iyileşmesiyle ekonomik büyümenin sürükleyicisi olmuştur. Nitekim yurt içi talep yılın ilk yarısında büyümeye 3,2 puan katkıda bulunmuştur. Bu dönemde uygulanan genişletici kamu maliyesi ile KGF aracılığıyla sağlanan kredilerin işletmeleri finansal açıdan rahatlatması iç talepteki büyümede önemli rol oynamıştır.

Büyüme

Yıllı

k Ek

onom

ik R

apor

201

7

20

Talebi destekleyen politikalar ile ekonomide güven ortamı pekişmiş ve özel tüketim ekonomik büyümeyi desteklemeye devam etmiştir. Yılın ilk yarısında toplam tüketim büyümeye 2,4 puan katkı sağlarken bunun 2,1 puanı özel tüketimden, 0,3 puanı da kamu tüketiminden gelmiştir. İç talebin en önemli kalemi olan özel tüketim harcamaları, ilk çeyrekte yüzde 3,6, ikinci çeyrekte de yüzde 3,2 artış kaydetmiştir. Kamu harcamaları ise ilk çeyrekte yüzde 9,7’lik artışın ardından ikinci çeyrekte yüzde 4,3 daralmıştır.

Yatırımlar uygulanan mali destekler, pekişen siyasi ve ekonomik istikrarla birlikte büyümeye güçlü pozitif katkı sağlamıştır. Bu kapsamda ilk çeyrekte yüzde 3 artarak büyümeye 0,9 puan katkı yapan yatırımlar, ikinci çeyrekte yüzde 9,5 artarak büyümeye 2,9 puan ile en yüksek katkıyı sağlamıştır. Yılın ilk altı aylık döneminde yatırımların büyümeye katkısı 1,9 puan olmuştur.

Artan küresel ticaret hacmi, ticaret ortaklarımızın talebindeki iyileşme ve turizmdeki toparlanmayla birlikte geçtiğimiz yılın aksine dış talep büyümeye pozitif katkı vermiştir. Bu kapsamda 2017 yılı ilk çeyreğinde büyümeye 2,3 puan katkı yapan net ihracat, ikinci çeyrekte de büyümeye 1,7 puan pozitif katkı sağlamıştır. Böylelikle yılın ilk yarısında dış talepten büyümeye 2 puanlık pozitif katkı gelmiştir.

Şekil 2: GSYH Büyümesine Katkılar (Harcamalar Yönünden)

1,9

-0,6

2,9

-0,8

1,7

3,6

7,2

5,8

7,5

4,8 4,9

-0,8

4,2

5,2 5,1

-1,0

0,5

2,0

3,5

5,0

6,5

8,0

9,5

(Puan)

,

-2,5

,

2015

Ç1

2015

Ç2

2015

Ç3

2015

Ç4

2016

Ç1

2016

Ç2

2016

Ç3

2016

Ç4

2017

Ç1

2017

Ç2

Net ihracat Stok De i imi Yatrm

Kamu Harcamalar Özel Tüketim BüyümeKaynak: TÜ K

Üretim Yönünden GSYHB.

2017 yılının ilk yarısında ekonomik faaliyetlerde yaşanan canlanmanın genele yayıldığı ve tüm sektörlerin büyümeye pozitif katkı yaptığı görülmektedir.

Ekonomi içerisinde yaklaşık yüzde 65-70 paya sahip hizmetler sektörü, yılın ilk yarısında 4,7 ile güçlü bir büyüme sergilemiştir. Sektör ilk çeyrekte yüzde 4,9, ikinci çeyrekte ise yüzde 4,5 büyüyerek yılın ilk yarısında milli gelir büyümesine 3,2 puan katkı sağlamıştır. Bu dönemde hizmet sektöründe ortaya çıkan pozitif görünümde, finans ve sigortacılık faaliyetleri (yüzde 9,6) ile bilgi ve iletişim (yüzde 9,7) alt sektörlerinde gerçekleşen güçlü büyümeler belirleyici olmuştur.

Sanayi sektörü, ikinci çeyrekte bir parça ivme kaybına rağmen yılın ilk yarısında 1,3 puan ile büyümeye en yüksek ikinci katkıyı yapmıştır. Sektör, ilk çeyrekte yüzde 6,7, ikinci çeyrekte ise yüzde 6,3 büyümüştür. Özellikle motorlu kara taşıtları, ana metal sanayi ve tekstil gibi ihracatçı sektörlerin yanı sıra vergi indirimleri ile talebi öne çekilen elektrikli teçhizat ve mobilya sektörlerindeki üretim artışları sanayi sektörünün sürükleyicisi olmuştur.

Tarım sektörünün geçtiğimiz yıl olumsuz hava koşulları ve Rusya’ya olan ihracattaki daralma nedeniyle büyümeye yaptığı negatif katkı ilk 6 aylık dönemde pozitife dönmüştür. İlk çeyrekte yüzde 1,7 büyüyen tarım sektörü, ikinci çeyrekte yüzde 4,7 büyümüştür. Yılın ilk yarısında ise ortalama yüzde 3,2 artarak büyümeye 0,1 puan katkı yapmıştır.

Şekil 3: GSYH Büyümesine Katkılar (Üretim Yönünden)

1,3

3,0

1,5

2,5

3,5

4,5

5,5

6,5

7,5

(Puan)

0,2

0,5

-0,5

0,5

2015

Ç1

2015

Ç2

2015

Ç3

2015

Ç4

2016

Ç1

2016

Ç2

2016

Ç3

2016

Ç4

2017

Ç1

2017

Ç2

Hizmetler Sanayi n aat TarmKaynak: TÜ K

II.I B

üyüm

e

21

2017 İkinci Yarı GörünümüC.

2017 yılının ilk yarısında büyüme tarafında ortaya çıkan pozitif görünümün yılın geri kalanında da devam etmesi beklenmektedir. Bunda; üretim, tüketim, yatırım ve dış ticaret alanlarında güçlü gelen veriler, KGF aracılığıyla reel sektöre sağlanan finansman desteğinin devam eden olumlu etkisi, turizmdeki toparlanma, ihracattaki artış ile küresel finansal piyasalar ve ticaret ortaklarımızdaki olumlu seyir etkili olacaktır.

Yılın üçüncü çeyreğinde hem üretim hem de talep kanalından gelen eş zamanlı göstergeler ekonomide güçlü büyümenin olduğuna ilişkin sinyaller vermektedir. Sanayi üretim endeksi, imalat satın alma yöneticileri endeksi (PMI), kapasite kullanım oranı ve reel kesim güven endeksi gibi temel ekonomik göstergelerde görülen rekor seviyeler üçüncü çeyrekte güçlü bir büyümeye işaret etmektedir.

1. Üretim Yönlü Göstergeler

Büyümenin en önemli göstergelerinden olan sanayi üretim endeksi ekonomik faaliyetlerdeki toparlanmanın devam ettiğini göstermektedir. Beklentilerin üzerinde güçlü bir artış kaydeden sanayi üretimi, Temmuz ayında düşük bazın ve çalışma gün sayısının fazla olmasının da etkisiyle yüzde 25,6 artmıştır. Takvim etkisinden arındırılmış endeks bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 14,5 artarken, mevsimsel etkilerden arındırılmış endeks ise bir önceki aya kıyasla yüzde 2,3 artış kaydetmiştir. Üç aylık hareketli ortalamaya göre endeks Temmuz ayındaki güçlü artışın da etkisiyle yıllık bazda yüzde 7,7 büyüme kaydetmiştir.

Alt kalemlere bakıldığında sanayi üretimindeki canlanmanın genele yayıldığı görülmektedir. Yılın ilk çeyreğinde motorlu kara taşıtları ve elektrik üretimi öncülüğünde artan sanayi üretimi, devam eden dönemde özellikle ihracatçı sektörlerin güçlü pozitif katkısı ile kompozisyon bakımından da olumlu bir görünüm ortaya koymuştur. İhracat tarafındaki pozitif eğilim göz önüne alındığında, üretim tarafındaki iyileşmenin yılın ikinci yarısında da devam etmesi beklenmektedir.

Şekil 4: Sanayi Üretim Endeksi

7,7

0,2

-1

0

1

2

3

4

0

2

4

6

8

10

(3 a

ylk

h.o

.,%

) (m.a., 3 aylk h.o.

-3

-2

1

-4

-2

0

Oca

.15

Mar

.15

May

.15

Tem

.15

Eyl.1

5

Kas

.15

Oca

.16

Mar

.16

May

.16

Tem

.16

Eyl.1

6

Kas

.16

Oca

.17

Mar

.17

May

.17

Tem

.17

SÜE (3 aylk h.o., %) SÜE (m.a., 3 aylk h.o., %) (Sa Eksen)Kaynak: TÜ K

.,%)

Son dönemde reel sektörün kapasite kullanımı rekor seviyelerde gerçekleşmektedir. Bu kapsamda kapasite kullanım oranı Eylül ayında bir önceki yılın aynı ayına göre 0,9 puan artarak yüzde 79 olarak gerçekleşmiş ve son 9 yılın en yüksek seviyesine çıkmıştır. Mevsimsel etkilerden arındırılmış kapasite kullanım oranı ise bir önceki aya göre 0,5 puan artarak yüzde 78,6 seviyesinde gerçekleşmiştir. Mal grupları kapsamında detaylara bakıldığında sermaye malı sektörünün yılbaşından bu yana kapasitesinin ortalama yüzde 83’ü, ara malı sektörünün ise kapasitesinin yüzde 79’u ile çalıştığı görülmektedir. Bu iki stratejik sektördeki yüksek kapasite kullanımı, önümüzdeki dönemde mevcut teşvik ve destek uygulamalarının da etkisiyle reel sektörün yatırım kararlarını öne çekmesinde etkili olabilecektir.

İmalat sanayinde faaliyet koşullarının iyileşmeye devam ettiği görülmektedir. Türk imalat sektörünün faaliyet koşullarını ölçen satın alma yöneticileri endeksi (PMI), Mart ayından bu yana 50 seviyesinin üzerinde seyrederek sektörde genel iyileşmenin devam ettiğini göstermiştir. Ayrıca alt detaylarda iyileşmenin genele yayıldığı üretim, istihdam ve ihracat siparişlerinde belirgin artışlar olduğu görülmektedir. Son anket verileriyle birlikte endeks üst üste yedinci ay olacak şekilde eşik değer olan 50’nin üzerinde gerçekleşerek 2014 yılından beri gözlenen en uzun kesintisiz büyüme eğilimini yakalamıştır. Ayrıca endeks uzun dönem ortalaması olan 50,8 düzeyinin de belirgin bir şekilde üzerinde ölçülmüştür.

Yıllı

k Ek

onom

ik R

apor

201

7

22

Şekil 5: Kapasite Kullanım Oranı ve PMI

53,5

78,6

72

73

74

75

76

77

78

79

80

46

48

50

52

54

56

Oca

.15

Mar

.15

May

.15

Tem

.15

Eyl

.15

Kas

.15

Oca

.16

Mar

.16

May

.16

Tem

.16

Eyl

.16

Kas

.16

Oca

.17

Mar

.17

May

.17

Tem

.17

Eyl

.17

PMI KKO (m.a.) (Sa Eksen)

Kaynak: TCMB, ISO

(End

eks) (%

)

Üretim tarafındaki canlanma reel sektörün önümüzdeki döneme ilişkin beklentilerine de yansımıştır. Bu kapsamda 2017 yılı Eylül ayında reel kesim güven endeksi bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 5,2 artarak 111,6 olmuştur. Mevsimsellikten arındırılmış endeks de bir önceki aya göre yüzde 0,5 artarak 110,8 seviyesinde gerçekleşmiştir. Endeksin 100’ün üzerinde seyretmesi reel kesim temsilcilerinin ekonomik faaliyetlere ilişkin güveninin arttığına işaret etmektedir.

KGF aracılığıyla kredilerde sağlanan ivmelenme yılın ilk yarısında büyümeyi destekleyen unsurların başında gelmektedir. KGF desteği sonrası piyasaya sürülen likiditeyle birlikte ticari kredilerdeki artış oranı yılın ikinci çeyreğinde yüzde 46 seviyelerine çıkmıştır. Üçüncü çeyrekte kredilerdeki artış hızı yavaşlamasına karşın söz konusu kredilerin ekonomik faaliyette yaratacağı gecikmeli etkilerin yıl sonuna kadar devam etmesi beklenmektedir.

Şekil 6: Reel Kesim Güven Endeksi ve Ticari Krediler

17,9

111,6

85

90

95

100

105

110

115

05

101520253035404550

Ticari Krediler RKGE (Sa eksen)

(13

hftk

h.o

., %

)

Kaynak :BDDK , TCMB

(Endeks)

Bununla birlikte KGF ve KOSGEB kredileri aracılığıyla piyasaya sunulan krediler, başta KOBİ’ler olmak üzere reel sektörün bilançolarını rahatlatmıştır. Bu kapsamda kredilerin takibe dönüşüm oranı Ağustos ayında yüzde 3,1 olarak gerçekleşerek 2015 yıl sonu seviyesine inmiştir. 2017 yılı Ocak ayında yüzde 3,3 olarak gerçekleşen karşılıksız çek oranı da yıl içerisinde kademeli şekilde düşmüş ve Ağustos ayında yüzde 1,6 ile küresel kriz sonrası en düşük seviyede gerçekleşmiştir.

Şekil 7: Karşılıksız Çek Oranı ve Kredilerin Takibe Dönüşüm Oranı

1,6

3,1

2,5

2,6

2,7

2,8

2,9

3,0

3,1

3,2

3,3

3,4

0

1

2

3

4

5

6

7

8

Kar lksz Çek OranKredilerin Takibe Dönü üm Oran

Kaynak: BDDK, TBB

(%)

(%)

2. Talep Yönlü Göstergeler

Hanehalkı talebindeki canlanmaya bağlı olarak perakende sektöründe toparlanma yaşanmaktadır. Perakende satış endeksinde geçen yıl Ekim ayından bu yana devam eden düşüş eğilimi Mayıs ayında sona ermiştir. Temmuz ayında endeks yüzde 3,2 artarak yıllık bazda Mart 2016’dan bu yana en yüksek artışı gerçekleşmiştir. Benzer bir şekilde yılın ilk çeyreğinde reel olarak negatif seyreden AVM ciro endeksi ikinci çeyrekte yüzde 3,8 artış göstermiştir. Temmuz ayında ise reel olarak yüzde 7,5 artış kaydeden endeks, talep tarafındaki toparlanmanın üçüncü çeyreğe de yansıyacağını göstermiştir.

II.I B

üyüm

e

23

Şekil 8: Perakende Satış Hacim Endeksi ve AVM Ciro Endeksi

3,2

7,5

-12

-7

-2

3

8

13

Oca

.15

Mar

.15

May

.15

Tem

.15

Eyl.1

5

Kas

.15

Oca

.16

Mar

.16

May

.16

Tem

.16

Eyl.1

6

Kas

.16

Oca

.17

Mar

.17

May

.17

Tem

.17

Perakende Sat Hacim Endeksi AVM Ciro Endeksi (Reel)

(%)

Kaynak: TÜ K, AYD

2017 yılının ilk yarısında tüketici kredileri de ivme kazanmıştır. Tüketici kredilerindeki artış ilk çeyrekte ortalama yüzde 18 seviyelerinde iken ikinci çeyrekte yüzde 22 seviyelerine çıkmıştır. Temmuz ve Ağustos aylarında artış oranı yüzde 18-20 bandına inmiş olsa da geçtiğimiz yıl Ekim ayından itibaren kredilerde yakalanan çift haneli artış hızı sürmektedir. Söz konusu oran TCMB tarafından kabul edilen referans değer olan yüzde 15’in üzerinde olup tüketim tarafındaki canlanmayı teyit etmektedir.

Şekil 9: Toplam Krediler ve Tüketici Kredileri

18,9

18,7

-505

10152025303540

Oca

.15

Mar

.15

May

.15

Tem

.15

Eyl.1

5

Kas

.15

Oca

.16

Mar

.16

May

.16

Tem

.16

Eyl.1

6

Kas

.16

Oca

.17

Mar

.17

May

.17

Tem

.17

Toplam Krediler Tüketici Kredileri

( 13

hftlk

h.o

., %

)

Kaynak: BDDK

3. Yatırım Göstergeleri

Yatırımlara ilişkin göstergeler yılın üçüncü çeyreğinde hem üretim hem de ithalat tarafında olumlu bir görünüme işaret etmektedir. Sermaye malı üretimi Temmuz ayında üç aylık hareketli ortalamalara göre yıllık bazda yüzde 13,9 artış göstermiştir. Özellikle yüksek kur nedeniyle Şubat ayından beri negatif seyreden sermaye malı ithalatı ise Temmuz ayında yüzde 7,1 artarak pozitife dönmüştür. Bununla birlikte ithalatın üç aylık hareketli ortalaması yıllık bazda yüzde 16,8 daralma

göstermiştir. Reel kesim güven endeksinin alt kalemlerinden olan sabit sermaye yatırım harcaması da Eylül ayında 111,4 olmuş ve uzun dönem ortalamasının oldukça üzerinde gerçekleşmiştir.

Şekil 10: Yatırım Göstergeleri

-16,8

13,9

112,4

949698100102104106108110112114

-25

-20

-15

-10

-5

0

5

10

15

20

Oca

.15

Mar

.15

May

.15

Tem

.15

Eyl.1

5

Kas

.15

Oca

.16

Mar

.16

May

.16

Tem

.16

Eyl.1

6

Kas

.16

Oca

.17

Mar

.17

May

.17

Tem

.17

Eyl.1

7

Sermaye Mal thalatSermaye Mal ÜretimiRKGE Sabit Sermaye Harcamalar (Sa Eksen)

(3ay

lk h

.o.,

%) (3 aylk h.o.,endeks)

Kaynak: TCMB, TÜ K

4. Dış Talep Göstergeleri

Artan küresel ticaret hacmi, ticaret ortaklarımızın talebindeki iyileşme ve turizmdeki toparlanmayla birlikte net ihracatın yılın ilk yarısında olduğu gibi yılın geri kalanında da büyümeyi desteklemesi beklenmektedir. Nitekim Temmuz ayı dış ticaret endekslerine bakıldığında üç aylık hareketli ortalamalara göre ihracat miktar endeksinde yüzde 13,2, ithalat miktar endeksinde ise yüzde 13,8’lik bir artış görülmektedir. Ülkeye gelen turist sayısı da Ağustos ayında bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 46,4 artış kaydetmiştir.

Şekil 11: Dış Ticaret Endeksleri

13,213,8

-10

-5

0

5

10

15

Oca

.15

Mar

.15

May

.15

Tem

.15

Eyl.1

5

Kas

.15

Oca

.16

Mar

.16

May

.16

Tem

.16

Eyl.1

6

Kas

.16

Oca

.17

Mar

.17

May

.17

Tem

.17

hracat Miktar Endeksi

thalat Miktar Endeksi

Kaynak: TÜ K

(3 a

ylk

h.o

., %

)

2 0 1 7 II.IIİŞGÜCÜ PİYASASI

II.II

İşgü

cü P

iyas

ası

27

İstihdama yönelik teşvikler ve yılın ilk yarısındaki güçlü büyüme performansı işgücü piyasasına olumlu yansımıştır. Özellikle yılın ikinci çeyreğinde işgücüne katılımdaki yüksek artışlara rağmen işsizlik oranları düşüş eğilimine girmiştir. Bu çerçevede yıllık ilave istihdam artışı 1 milyonu aşmış ve 2016 yılı Aralık ayında yüzde 11,9 olarak gerçekleşen mevsimsellikten arındırılmış işsizlik oranı, 2017 yılı Haziran ayı itibarıyla yüzde 11,1’e gerilemiştir. İstihdama yönelik uygulanan program ve teşviklerin de etkisiyle 2017 yılında işsizlik oranının yüzde 10,8 olarak gerçekleşmesi öngörülmüştür.1

2017 yılında alınan tedbirlerin etkisiyle tüm sektörlerde istihdam artış eğilimine girmiştir. Türkiye, son dönemde dünyada en yüksek istihdam artışı sağlayan ülkelerden biri olmuştur. 2007-2017 döneminde yüzde 3,4’lük yıllık ortalama istihdam artışıyla Türkiye OECD ülkeleri arasında en yüksek artış sağlayan ülke konumundadır.

İşgücü GöstergeleriA.

2017 yılının ikinci çeyreğinde büyümede gerçekleşen pozitif seyir ve teşviklerin etkisiyle istihdam artış eğilimi güçlenmiştir. 2017 yılı Haziran döneminde (Mayıs-Haziran-Temmuz) bir önceki yılın aynı dönemine kıyasla 1 milyon 52 bin kişiye ilave istihdam sağlanmıştır. Bu dönemde istihdam oranı ise bir önceki yılın aynı dönemine göre 0,9 puan artarak yüzde 48 olarak gerçekleşmiştir. Türkiye’de istihdam edilenlerin sayısı toplam 28 milyonu aşmıştır.

1 OVP (2018-2020)

Şekil 1: İstihdam

28

20212223242526272829

2007-1 5 9

2008-1 5 9

2009-1 5 9

2010-1 5 9

2011-1 5 9

2012-1 5 9

2013-1 5 9

2014-1 5 9

2015-1 5 9

2016-1 5 9

2017-1 5

(m.a

.,Mily

on K

ii)

Kaynak: TÜ K

Türkiye’de küresel krizden bu yana güçlü bir istihdam artışı yaşanmıştır. Uluslararası karşılaştırmalara göre Türkiye hala yüksek istihdam sağlayan ülkelerin başında gelmektedir. Türkiye’de istihdam 2007 yılsonundan 2017 yılı Haziran dönemine kadar 7,8 milyon kişi artmıştır. Aynı dönemde Avro Bölgesi’nde ise yaklaşık 300 bin istihdam artışı yaşanmıştır.

Şekil 2: 2007-17 Döneminde İstihdamda Değişim

7,8

-3

-1

1

3

5

7

Tür

kiye

Mek

sika

AB

DK

olom

biya

Alm

anya

Bre

zily

ang

ilter

eili

Rus

yaPo

lony

aJa

pony

aM

acar

ista

nFr

ansa

Avr

o B

ölge

siÇ

ek C

umhu

riye

tiB

elçi

kaSl

ovak

yaSl

oven

yaD

anim

arka

rlan

data

lya

Port

ekiz

Yun

anis

tan

span

ya

Kaynak: Eurostat, OECD, TÜ K

(Mily

on K

ii,

m.a

.)

İstihdamdaki seyrin güçlenmesiyle işsizlik oranı düşüş eğilimine girmiştir. İşsizlik oranı 2017 yılı Haziran ayında yüzde 10,2 ile son 13 ayın en düşük seviyesine gerilemiştir. İşsiz sayısı ise son bir yılda 124 bin kişi artarak 3,2 milyon kişiye ulaşmıştır.

İşgücü Piyasası

Yıllı

k Ek

onom

ik R

apor

201

7

28

2016 yılı genelinde gözlenen işsizlik oranındaki artış eğilimi 2017 yılının ilk aylarında yüksek seviyesini korusa da önümüzdeki dönemde yüksek büyüme performansının devam etmesi ile işsizlik oranlarında düşüşün süreceği öngörülmektedir.

Tablo 1: İşgücü Göstergeleri

Haziran2016

Haziran2017

YllkFark

15 ve Daha Yukar Ya taki Nüfus 58.686 59.855 1.169gücü (Bin Ki i) 30.778 31.954 1.176gücüne Katlm Oran (%) 52,4 53,4 1,0

Toplam stihdam (Bin Ki i) 27.651 28.703 1.052stihdam Oran (%) 47,1 48,0 0,9Tarm D stihdam (Bin Ki i) 22.074 22.946 872

siz Says (Bin Ki i) 3.127 3.251 124sizlik Oran (%) 10,2 10,2 0,0

Oran (%) 11,1 11,1 0,0Tarm D sizlik Oran (%) 12,2 12,2 0,0Genç siz Oran (%) 19,4 20,6 1,2

siz Says (Bin Ki i) 3.127 3.251 124sizlik Oran (%) 10,2 10,2 0,0

Mevsimsellikten Arndrlm sizlik Oran(%) 11,1 11,1 0,0Tarm D sizlik Oran (%) 12,2 12,2 0,0Genç siz Oran (%) 19,4 20,6 1,2

Kaynak: TÜ K

* Kurumsal Olmayan Sivil Nüfus: Üniversite yurtlar, yeti tirme yurtlar (yetimhane), huzurevi, özel nitelikteki hastahane, hapishane,k la vb. yerlerde ikamet edenler d nda kalan nüfustur.2017 yılının ilk yarısında istihdam artışı işgücündeki artışın gerisinde kalmıştır. Bu dönemde işgücü, 1 milyon 176 bin kişi artarak 31,9 milyon kişiye ulaşmıştır. Türkiye’de beşeri sermaye kapasitesinin yukarı çekilmesi adına önemli bir unsur olan işgücüne katılım oranı ise 1 puan yükselerek yüzde 53,4 ile 2000li yıllardan sonra en yüksek değerine ulaşmıştır.

İşgücüne katılım oranındaki artışta temel etken kadınların işgücüne katılımındaki yükseliştir. Son dönemde yaşanan artışa rağmen Türkiye’de yüzde 34,1 olan kadınların işgücüne katılım oranı yüzde 63,5 olan OECD ortalamasının altındadır. Önümüzdeki dönemde özellikle kadınların işgücüne katılım oranındaki artış eğiliminin nüfus baskısı ve eğitim seviyesindeki iyileşmenin de etkisiyle devam edeceği öngörülmektedir.

Şekil 3: OECD Ülkelerinde Kadınların İşgücüne Katılım Oranı

50

60

70

80

90

7 Ç

2, %

)

OECD Ortalamas: 63,5

34,1

20

30

40

50

zlan

dasv

eçsv

içre

Dan

imar

kaN

orve

çK

anad

aY

eni Z

elan

daEs

tony

aFi

nlan

diya

ngilt

ere

Avu

stra

lya

Avu

stur

yaPo

rteki

zSl

oven

yaJa

pony

asp

anya

srai

lA

BD

Fran

saSl

ovak

yaLü

ksem

burg

Mac

aris

tan

rland

aB

elçi

kaY

unan

ista

nK

ore ili

taly

aM

eksi

kaTü

rkiy

e 20

05Tü

rkiy

e 20

17

Kaynak: TÜ K, OECD* Türkiye d ndaki ülkelerin 2017 yl Ç2 verileri kullanlm tr. Türkiye'nin verisi ise 2017 yl Haziran dönemine aittir.

(201

7 Ç

2, %

2017 yılının ilk yarısında mevsimsellikten arındırılmış işsizlik oranı da düşüş trendine girmiştir. Haziran döneminde mevsimsellikten arındırılmış işsizlik oranı bir önceki döneme göre 0,2 puan azalarak yüzde 11,1; tarım dışı işsizlik oranı ise 0,2 puan azalarak yüzde 13,2 olarak gerçekleşmiştir.

Şekil 4: İşsizlik ve İşgücüne Katılım Oranları

789101112131415161718

43444546474849505152535455

1 5 9 1 5 9 1 5 9 1 5 9 1 5 9 1 5 9 1 5 9 1 5 9 1 5 9 1 5 9 1 5

(m.a

., %

) (m.a.,%

)

2007

-1 5 920

08-1 5 9

2009

-1 5 920

10-1 5 9

2011

-1 5 920

12-1 5 9

2013

-1 5 920

14-1 5 9

2015

-1 5 920

16-1 5 9

2017

-1 5

gücüne Katlm Oran sizlik Oran (Sa Eksen)

Kaynak: TÜ K

İşgücü Piyasasının Yapısal GelişimiB.

Sektörlere Göre İşgücü Göstergeleri1.

2017 yılı Ocak-Haziran döneminde hizmetler, istihdam artışına en çok katkıyı yaparak lokomotif sektör olma görevini devam ettirmiştir. Hizmetler sektöründe 713 bin kişiye ilave istihdam sağlanarak sektörde çalışan sayısı 15,3 milyon kişi olmuştur. Hizmetler sektöründeki artışta idari hizmetler ve destek hizmetleri en çok katkı veren faaliyetler

II.II

İşgü

cü P

iyas

ası

29

olmuştur. Uzun yıllar hizmet sektörüne en çok katkı veren eğitim sektöründe ise daralma eğilimi görülmektedir. İnşaat sektörü ise Türkiye istihdamında önemli bir yere sahip ve işsizlik üzerinde doğrudan etkilidir. İnşaat sektörünün toplam GSYH içindeki payı düzenli olarak artmaktadır. 2007 yılında toplam hasılanın yüzde 6,8’i inşaat sektörü tarafından oluşturulurken bu oran 2017 yılında yüzde 8,6’ya yükselmiştir. 2017 yılı Ocak-Haziran döneminde yıllık bazda ortalama 598 bin kişi istihdam edilirken bunun 50 bin kişiye yakın bir bölümü inşaat sektöründe çalışmaktadır.

İstihdam artışının tüm sektörlere yayıldığı görülmektedir. Son dönemde sanayi sektörü uzun bir aradan sonra toplam istihdama pozitif katkı yapmıştır. 2016 yıl başından itibaren azalma eğilimine giren sanayi sektöründe istihdam 2017 yılının Haziran döneminde (Mayıs-Temmuz) 53 bin kişi artmıştır. Tarım sektöründe ise istihdam son bir yılda 180 bin kişi artmıştır.

Şekil 5: İstihdamın Sektörel Dağılımı

1052

-600-400-200

0200400600800

1.0001.2001.400

Oca

k 15

Mar

t 15

Mays

15

Tem

muz

15

Eyl

ül 1

5

Kasm

15

Oca

k 16

Mar

t 16

Mays

16

Tem

muz

16

Eyl

ül 1

6

Kasm

16

Oca

k 17

Mar

t 17

Mays

17

Tarm Sanayi n aat Hizmet Toplam stihdam

(Yl

lk D

ei

im, B

in K

ii)

Kaynak:TÜ K

Ülkemizde gelişmekte olan ülkelere paralel olarak hizmetler ve inşaat sektörünün istihdam içindeki payı artarken sanayi sektörünün payı azalmaktadır. 2017 yılı Haziran döneminde bir önceki yılın aynı dönemine göre hizmetler sektörünün istihdam içindeki payı 0,5 puan artarak yüzde 53,6’ya ulaşmıştır. Ancak sanayi sektörünün istihdam içindeki payı 0,5 puan azalarak yüzde 18,8 olarak gerçekleşmiştir. 2017 yılının yine aynı döneminde inşaat sektörünün payı 0,1 puan artarken tarım sektörünün payı 0,1 puan azalarak yüzde 20,1 olarak gerçekleşmiştir.

Sektörel olarak GSYH dağılımına bakıldığında hizmetler sektörünün yüzde 66,4 ile en büyük payı aldığı görülmektedir. Ancak Türkiye ekonomisi için önemi yüksek olan tarım sektörü yüzde 3,5 ile toplam hasıla içinde oldukça düşük bir paya sahiptir.

Şekil 6: Sektörlerin Payı (2017 Haziran)

%20,1

%18,8

%7,6

%53,6

stihdam çindeki Pay

Kaynak: TÜ K

%3,5

%21,5

% 8,6%66,4

GSYH çindeki Pay

TarmSanayin aat

Hizmetler

İşgücü Piyasasında Esneklik2.

2016 yılında işgücü piyasasında esneklik ve güvencenin sağlanması yönünde atılan önemli düzenleyici adımlar 2017 yılında da devam etmektedir. Sürdürülebilir büyümenin sağlanabilmesi açısından işgücü piyasalarının esnek olması önem arz etmektedir. Ancak Türkiye esnek çalışma biçimi yönünden katı bir yapıya sahiptir. Bu kapsamda işgücü piyasalarının güvenceli esneklik temelinde tasarlanması önemlidir. 2017 yılında da esnek çalışma biçimlerinin yasal altyapısına uygun olarak düzenlemeler yapılmaya devam edilmektedir.

Türkiye’de haftalık 30 saat veya daha az çalışmalar kısmi süreli çalışma olarak değerlendirilmektedir. 2016 yılında Türkiye’de kısmi zamanlı çalışanların toplam istihdam içindeki payı bir önceki yıla göre 0,4 puan azalarak yüzde 9,5 olarak gerçekleşmiştir. Bu oran OECD ortalaması olan yüzde 16,7’nin altındadır.

Türkiye’de aktif işgücünün istihdam edilebilirliği adına bazı önemli düzenlemeler hayata geçirilmiştir. Bu düzenlemelerden biri aktif işgücü politikalarının geliştirilmesine yönelik reformlardır. Bu reformlar, kişilerin işgücü piyasasına girmelerine veya işsiz kalanların işgücü piyasasında kalmalarına yardımcı olmaktadır. Mesleki eğitim programları, işbaşı eğitim programları gibi düzenlemelerin işgücü piyasasındaki etkinliğin artmasında önemli katkısı olacaktır.

Yıllı

k Ek

onom

ik R

apor

201

7

30

3. Kayıt Dışı İstihdam

Kayıt dışı istihdam yıllar itibarıyla yapısal bir azalma eğilimindeyken yılın ilk altı ayında konjonktürel nedenlerle göreceli bir artış göstermiştir. Ancak bunun geçici olduğu değerlendirilmiştir. Herhangi bir sosyal güvenlik kurumuna bağlı olmadan çalışma ve çalıştırma olarak tanımlanan kayıt dışı istihdam oranı Türkiye’de yıllar itibarıyla düşüş trendine girmiştir. 2007 yılında yüzde 45,4 olan kayıt dışı istihdam oranı 2017 yılı Haziran döneminde yüzde 34,7 olarak gerçekleşmiştir.

Şekil 7: Kayıt Dışı İstihdam Oranı

34,7

30

32

34

36

38

40

42

44

46

48

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017-6

(%)

Kaynak: TÜ K

Kayıt dışı istihdam tarım sektöründe oldukça yaygındır. 2017 yılı Haziran ayında tarım sektöründe kayıt dışı çalışanların oranı 83,7 iken tarım dışı sektörlerde 22,4’tür. 2017 yılı Şubat ayında uygulanmaya başlanan teşvik kapsamında yeni işe alınan kişilere ilave kayıtlı istihdam yaratılabileceği öngörülerek kayıt dışı istihdamla mücadele kapsamında önemli adımlar atılmıştır.

II.II

İşgü

cü P

iyas

ası

31

KUTU 1. İSTİHDAMA YÖNELİK UYGULANAN TEŞVİKLER

İlave İstihdam Teşviki

09/02/2017 tarihinde yayımlanan 687 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanununa Geçici 17. madde eklenerek istihdam artışına yönelik yeni bir teşvik getirilmiştir. Bu teşvik kapsamında 01/02/2017 tarihinden itibaren 31/12/2016 tarihi itibarıyla mevcut istihdama ilave olarak istihdam edilecek personel için masrafları işsizlik fonundan karşılanmak üzere yeni bir düzenleme yapılmıştır. Bu kapsamda 31/12/2017 tarihine kadar özel sektör işverenlerinin mevcut çalışanlarına ilave alacakları her bir sigortalı için sigorta ve vergi yükleri ödenecek, işverenlerin ilave istihdam ettikleri her bir sigortalı için 773 TL tutarındaki prim ve vergi yükümlülükleri karşılanacaktır.

Teşvikten yararlanacak işverenin 01/02/2017 •tarihinden sonra işe aldığı kişinin, İŞKUR kaydının olması ve 2016 yılı Aralık ayına ilişkin aylık prim ve hizmet belgelerindeki sigortalı sayısına ilave olarak çalıştırılması,

Aylık prim ve hizmet belgesinin yasal süresi içinde •Sosyal Güvenlik Kurumuna verilmiş olması,

İşveren tarafından ödenmesi gereken sigorta •priminin tamamının yasal süresi içinde ödenmesi,

İşyerinin Sosyal Güvenlik Kurumuna yasal ödeme •süresi geçmiş sigorta primi, işsizlik sigortası primi, idari para cezası ve bunlara ilişkin gecikme cezası ve gecikme zammı borcunun bulunmaması gerekmektedir.

İlave İstihdam Teşvikinden Yararlanacak Kişiler:

İşe alındığı tarihten önce İŞKUR kaydı olan ve son •3 ay içerisinde işsiz olanlar ve

Özel sektör işyerleri yararlanabilir.•

Teşvik kapsamına daha fazla kişinin girebilmesi için son 3 ay içerisinde 10 günden daha az sigorta bildirimi olan kişilerde teşvik uygulamasından yararlanabilir duruma geldiler.

2017 yılında açılan yeni işyerleri de bu uygulamadan yararlanabilmektedir. 2016 yılı Aralık ayına ilişkin aylık prim ve hizmet belgelerindeki sigortalı sayısına ilave olarak işe alındığı tarihten önce İŞKUR’a kayıtlı olan her çalışan yararlanabilmektedir.

İşbaşı Eğitim Programı Teşviki

İşbaşı Eğitim Programı Teşvikinden Yararlanma Koşulları

18 yaşından büyük, 29 yaşından küçük olmak•

31.12.2017 tarihine kadar başlatılan işbaşı eğitim •programlarını tamamlamakProgramın bitiminden sonra en geç 3 ay içerisinde •programı tamamladıkları meslek alanında işe girebilmekİşe alındıkları yıldan bir önceki takvim yılında •işyerinden bildirilen aylık prim ve hizmet belgelerindeki sigortalı sayısının ortalamasına ilave olmak

İmalat sanayinde 42 ay, diğer sektörlerde ise 30 ay, sigorta primlerinin işveren hisselerine ait tutarı İşsizlik Sigortası Fonundan karşılanır.İstihdam edilen 30 yaşından büyük olursa, katılımcının cinsiyetine göre 6 aydan 30 aya kadar işveren sigorta primi İŞKUR tarafından karşılanmaktadır.Kadın, Genç ve Mesleki Yeterlilik Teşviki 18-29 yaş arası erkekler ile 18 yaşından büyük kadınlardan;

Mesleki yeterlik belgesine sahip olanlar 48 ay •süreyle,Mesleki ve teknik eğitimi tamamlayanlar veya •işgücü yetiştirme kurslarını bitirenler 36 ay süreyle,Hiçbir belge veya niteliğe sahip olmayanlar 24 ay •süreyle,

29 yaşından büyük erkeklerden;Mesleki yeterlik belgesine sahip olanlar ile mesleki •ve teknik eğitimi tamamlayanlar veya işgücü yetiştirme kurslarını bitirenler 24 ay süreyle,

Çalışmakta iken;01/03/2011 tarihinden sonra mesleki yeterlik •belgesi alanlar, mesleki ve teknik eğitimi tamamlayanlar veya işgücü yetiştirme kurslarını bitirenler için 12 ay süreyle,İŞKUR’a kayıtlı işsizler arasından alınmaları halinde, •öngörülen sürelere ilave olarak 6 ay daha,18 yaşından büyüklerden hiçbir mesleki belge •veya niteliğe sahip olmayanların, İŞKUR’a kayıtlı işsizler arasından işe alınmaları halinde 6 ay süreyle teşvik verilir.

Engelli İstihdam Teşviki01.07.2008 tarihinden sonra işe alınan engelli vatandaşlar için, çalıştırılan her bir engelli için prime esas kazanç alt sınırı üzerinden hesaplanan sigorta primine ait işveren payının tamamı Hazine tarafından karşılanmaktadır.

2 0 1 7 II.IIIKAMU MALİYESİ

II.III

Kam

u M

aliy

esi

35

2016 yılının son çeyreğinde meydana gelen daralma sonrasında ekonomiyi canlandırmak amacıyla genişletici maliye politikası uygulanmaya başlanmış, bu çerçevede üretim, yatırım ve istihdamı desteklemek amacıyla hem nakdi hem de vergisel teşvikler sağlanmıştır. Uygulanan genişletici maliye politikası ekonomik büyümeyi desteklemiş, alınan mali tedbirler, verilen teşvikler ve ekonomide sağlanan güven ortamıyla Türkiye ekonomisi güçlü bir büyüme sürecine girmiştir.

2017 yılının ilk sekiz aylık döneminde uygulanan genişletici maliye politikası, alınan tedbirler ve verilen teşviklerin yanı sıra kamu yatırım ve tüketim harcamaları vasıtasıyla da büyümeye katkı sağlamıştır. Bu kapsamda özel sektöre finansman desteği sağlamak, üretim, yatırım ve istihdamı desteklemek amacıyla alınan tedbirler ve yılın ilk üç ayına ait sosyal güvenlik prim ödemelerinin yılın son çeyreğine ertelenmesi gibi destekler yılın bu döneminde merkezi yönetim bütçe açığının artmasına neden olmuştur.

Ekonomiyi destekleyici tüm bu uygulamaların 2017 yılında merkezi yönetim bütçesi üzerinde bir miktar maliyet yaratmasına rağmen bütçe açığının mali alan dahilinde gerçekleşmesi beklenmektedir. Bu

kapsamda 2016 yılında yüzde 1,1 olan merkezi yönetim bütçe açığının GSYH’ye oranının 2017 yılında yüzde 2, 2018 yılında ise yüzde 1,9 olarak gerçekleşeceği tahmin edilmektedir.

Buna bağlı olarak 2016 yılında yüzde 1,3 olan genel devlet açığının GSYH’ye oranının 2017 yılında yüzde 2,4, 2018 yılında ise 1,9 olması hedeflenmektedir. Bu oranlar yüzde 3 olan Maastricht Kriterinin altında, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin bütçe açıklarına kıyasla da oldukça düşük düzeydedir.

Benzer şekilde Türkiye’de borç stokunun GSYH’ye oranı sürdürülebilir düzeyde ve küresel ölçekte oldukça düşüktür. 2016 yılında yüzde 28,1 olarak gerçekleşen AB tanımlı genel yönetim borç stokunun GSYH’ye oranının 2017 ve 2018 yıllarında yüzde 28,5 olarak gerçekleşmesi öngörülmektedir.

Merkezi Yönetim BütçesiA.

Bütçe Dengesi1.

2017 yılının ilk sekiz ayında merkezi yönetim bütçesi 25,2 milyar TL açık vermiştir. Bunda özel sektöre finansman desteği sağlamak, yatırımı ve istihdamı canlandırmak amacıyla alınan tedbirler ve verilen teşvikler kapsamında yapılan harcamalar ile yılın ilk üç ayına ait sigorta prim ödemelerinin

Kamu Maliyesi

(Milyon TL)

Bütçe Giderleri 363.539 433.836 19,3Faiz Hariç Bütçe Giderleri 328.102 395.658 20,6Faiz Giderleri 35.437 38.179 7,7

Bütçe Gelirleri 368.409 408.652 10,9Vergi Gelirleri 298.090 343.511 15,2Vergi D Gelirler 70.319 65.141 -7,4

Bütçe Dengesi 4.870 -25.184 -617,1Faiz D Denge 40.307 12.994 -67,8Kaynak: Maliye Bakanl

2017Ocak A ustos

Dönemsel De i im (%)2016

Ocak A ustos

Tablo 1: Merkezi Yönetim Bütçe Gerçekleşmeleri

Yıllı

k Ek

onom

ik R

apor

201

7

36

yılın son çeyreğine ertelenmesi gibi destekler etkili olmuştur. Diğer yandan 2017 yılının ilk sekiz ayında bütçe 13 milyar TL faiz dışı fazla vermiştir.

Bütçe açığındaki artışa rağmen Türkiye’de kamu mali dengeleri mali alan sınırları içerisinde ve yönetilebilir bir düzeydedir. 2017 yılı sonunda bütçe açığının yılın başındaki bütçe hedefine göre 14,8 milyar TL artması öngörülmektedir. Bu kapsamda 2017 yıl sonunda merkezi yönetim bütçe açığının GSYH’ye oranının yüzde 2 olarak gerçekleşmesi öngörülmektedir.

Bütçe Giderleri2.

2017 yılının ilk sekiz ayında bütçe giderleri geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 19,3 artarak 433,8 milyar TL olmuştur. Bu artışta özellikle ekonomiyi canlandırmaya yönelik yapılan ilave harcamalar ve jeopolitik gerginlikler nedeniyle artan savunma ve güvenlik harcamaları etkili olmuştur. Bu kapsamda asgari ücret desteğinin sürdürülmesi, Kredi Garanti Fonuna (KGF) verilen Hazine destekli kefaletin artırılması, KOSGEB kredilerine sağlanan faiz desteği, SGK prim ödemelerinin ötelenmesi ve ilave istihdamın primden muaf tutulması gibi desteklerle bütçeden özel sektörü canlandırmak için önemli ölçüde nakit desteği sağlanmıştır. Tüm bu faktörlerin

etkisiyle 2017 yılı sonunda bütçe giderlerinin, bütçe hedefinin 28,6 milyar TL üzerinde gerçekleşmesi beklenmektedir.

Diğer yandan bu dönemde faiz hariç bütçe giderleri geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 20,6 artarak 395,7 milyar TL, faiz giderleri ise yüzde 7,7 artarak 38,2 milyar TL olmuştur. Yılın başında geçen yıla göre yüzde 10,2 artması öngörülen faiz dışı bütçe giderlerinin 2017 yıl sonunda yüzde 15,4 artması tahmin edilmektedir.

2017 yılının ilk sekiz ayında bütçe giderlerindeki artışta özellikle cari transferler (sosyal güvenlik transferleri gibi) ile yatırım giderlerinin (sermaye giderleri ve sermaye transferleri) katkısı büyük olmuştur. Bu dönemde bütçe giderlerindeki artışa en büyük katkıyı yapan (yüzde 19,3’lük artışın 10,6 puanı) cari transferler geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 26,4 artarak 183,9 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Cari transferlerin yüzde 51,8’ini oluşturan sağlık, emeklilik ve sosyal yardım giderleri geçen yıla göre yüzde 33,9 artarak 95,3 milyar TL olmuştur. Bu kalemin bütçe giderlerindeki artışa katkısı 6,6 puan olmuştur. Bunda özellikle yılın ilk üç ayına ait sigorta prim ödemelerinin yılın son çeyreğine ertelenmesi etkili olmuştur.

Tablo 2: Merkezi Yönetim Bütçe Giderleri

(Milyon TL)

Merkezi Yönetim Bütçe Giderleri 363.539 433.836 19,3Faiz Hariç Bütçe Giderleri 328.102 395.658 20,6Personel Giderleri 117.512 126.655 7,8Personel Giderleri 100.960 108.750 7,7Sosyal Güv. Kur. Devlet Primi Giderleri 16.552 17.906 8,2

Mal ve Hizmet Alm Giderleri 30.087 36.489 21,3Cari Transferler 145.474 183.863 26,4K T Görev Zararlar 1.790 1.360 -24,0Sosyal Güvenlik Kurumlarna Transferler 71.162 95.304 33,9Tarmsal Destekleme Ödemeleri 8.799 8.702 -1,1Gelirden Ayrlan Paylar 39.645 45.400 14,5

Yatrm Giderleri 27.515 40.079 45,7Sermaye Giderleri 23.689 33.337 40,7Sermaye Transferleri 3.827 6.741 76,2

Borç Verme 7.514 8.572 14,1Faiz Giderleri 35.437 38.179 7,7

Kaynak: Maliye Bakanl

2017Ocak A ustos

Dönemsel De i im(%)

2016Ocak A ustos

II.III

Kam

u M

aliy

esi

37

Şekil 1: Merkezi Yönetim Bütçe Giderlerinin Toplam Artışa Katkıları

14

18

22

2

6

10

(Pua

n)

-22008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

Ocak-A ustos

Personel Gid.+SGK Devlet Primi Gid.M l Hi t Al lMal ve Hizmet AlmlarCari TransferlerYatrm GiderleriFaiz GiderleriBütçe Giderleri (Yllk % De i im)Faiz Hariç Bütçe Giderleri (Yllk % De i im)


2017 yılının tamamında kamunun büyümeye özellikle kamu yatırımları yoluyla katkı yapması beklenmektedir.1 Bu kapsamda yılın ilk sekiz ayında cari transferlerden sonra bütçe giderlerindeki artışa en çok katkıyı yapan yatırım giderleri (3,5 puan katkı) geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 45,7 artışla 40,1 milyar TL olmuştur.

2017 yılının ilk sekiz ayında personel giderleri ılımlı bir seyir izlemiştir. Bu dönemde personel giderleri

1 TCMB, Enflasyon Raporu II, Nisan 2017, s.64.

(sosyal güvenlik kurumlarına devlet primi giderleri dahil) geçen yıla göre yüzde 7,8 artışla 126,7 milyar TL olmuştur. Bu artışta özellikle mali ve sosyal haklara yönelik yapılan düzenlemeler etkili olmuştur. Bu dönemde personel giderleri bütçe giderlerindeki artışa 2,5 puan katkı yapmıştır.

Bu dönemde borç verme giderleri geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 14,1 artarak 8,6 milyar TL olmuştur. Bunda büyük bir bölümü KİT’lere verilmekte olan sermaye nitelikli giderlerin geçen yıla göre yüzde 17,7 artarak 3,6 milyar TL olması etkili olmuştur.

Bütçe Gelirleri3.

2017 yılının ilk sekiz ayında büyümedeki hızlı toparlanma ile vergisel teşviklerin bütçe üzerindeki etkisi sınırlı kalmıştır. Bu dönemde bütçe gelirleri uygulamaya konulan teşviklerin gelir azaltıcı etkisine rağmen ekonomik faaliyetlerdeki canlanmanın da etkisiyle yüzde 10,9 oranında artarak 408,7 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Yılın bu döneminde vergi gelirleri yüzde 15,2 oranında artarken vergi dışı gelirler de yüzde 7,4 oranında azalmıştır. Bunun yanı

(Milyon TL)

Merkezi Yönetim Bütçe Gelirleri 368.409 408.652 10,9Genel Bütçe Gelirleri 354.371 393.737 11,1Vergi Gelirleri 298.090 343.511 15,2Gelir ve Kazanç Üzerinden Alnan Vergiler 93.468 109.993 17,7

Gelir Vergisi 62.669 70.738 12,9Kurumlar Vergisi 30.800 39.255 27,5

Mülkiyet Üzerinden Alnan Vergiler 8.849 9.781 10,5Veraset ve ntikal Vergisi 331 448 35,1Motorlu Ta tlar Vergisi 8.518 9.333 9,6

Dahilde Alnan Mal ve Hizmet Vergileri 120.859 133.357 10,3Dahilde Alnan Katma De er Vergisi 33.691 35.529 5,5Özel Tüketim Vergisi 76.220 85.964 12,8Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi 7.307 8.669 18,7ans Oyunlar Vergisi 600 640 6,6Özel leti im Vergisi 3.042 2.556 -16,0

Uluslararas Ticaret ve Muamelelerden Alnan Vergiler 54.421 67.878 24,7Gümrük Vergileri 5.783 7.636 32,0thalde Alnan Katma De er Vergisi 48.409 59.933 23,8

Damga Vergisi 8.850 10.059 13,7Harçlar 11.642 12.442 6,9Ba ka Yerde Snflandrlmayan Di er Vergiler 1 1 20,3

Vergi D Gelirler 70.319 65.141 -7,4

2017Ocak A ustos

Dönemsel De i im(%)


2016Ocak A ustos

Tablo 3: Merkezi Yönetim Bütçe Gelirleri

Yıllı

k Ek

onom

ik R

apor

201

7

38

sıra bu dönemde bütçe gelirlerindeki yüzde 10,9’luk artışa vergi gelirleri 12,3 puan katkı yaparken vergi dışı gelirler (-1,4) ile negatif katkı yapmıştır.

2017 yılının ilk sekiz ayında vergi gelirlerinin bütçe gelirleri içindeki payı artmıştır. Bu dönemde bütçe gelirlerinin yüzde 84,1’i vergi gelirlerinden, yüzde 15,9’u vergi dışı gelirlerden oluşurken geçen yılın aynı döneminde bu oranlar sırasıyla yüzde 80,9 ve 19,1 olmuştur. Bütçe gelirleri içinde vergi gelirlerinin payının artmasında ithalde alınan KDV, Özel Tüketim Vergisi (ÖTV), gelir ve kurumlar vergisi ile yeniden yapılandırma kapsamında yapılan tahsilatlar etkili olmuştur.

Şekil 2: Vergi ve Vergi Dışı Gelirlerin Bütçe Gelirleri İçindeki Payı

84,1%

15,9%

Vergi Gelirleri

Vergi D Gelirler

80,9%

19,1%


2017Ocak-A ustos

2016Ocak-A ustos

Aynı şekilde bu dönemde dolaysız vergiler geçen yıla göre yüzde 17,1, dolaylı vergiler de yüzde 14,3 artmıştır.2 Bunun yanı sıra bu dönemde dolaysız vergilerin toplam vergi gelirleri içindeki payı da geçen yıla göre 0,5 puan artarak yüzde 34,3’den yüzde 34,9’a çıkmıştır.

2 Dolaysız vergiler, gelir ve kazanç üzerinden alınan vergiler, mülkiyet üzerinden alınan vergiler ile başka yerde sınıflandırılmayan diğer vergilerden; dolaylı vergiler ise dahilde alınan mal ve hizmet vergileri, uluslararası ticaret ve muamelelerden alınan vergiler, damga vergisi ve harçlardan oluşmaktadır.

Şekil 3: Vergi Gelirlerindeki Artışa Katkılar

3

8

13

18

23

(Pua

n)

-22008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

Ocak-A ustos

Gelir ve Kazanç Üzerinden Alnan Vergiler Mülkiyet Üzerinden Alnan Vergiler

Dahilde Alnan KDV Özel Tüketim Vergisi

thalde Alnan KDV Gümrük Vergileri

BSMV Vergi Gelirleri (Yllk % De i im)


2017 yılının ilk sekiz aylık döneminde gelir ve kazanç üzerinden alınan vergi gelirlerindeki artış bütçe gelirlerini desteklemeye devam etmiştir. Bu dönemde gelir ve kazanç üzerinden alınan vergi gelirleri geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 17,7 artış göstermiştir. Bu dönemde gelir vergisi tahsilatları geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 12,9 oranında artarak 70,7 milyar TL olmuştur. Diğer taraftan kurumlar vergisi geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 27,5 artarak 39,3 milyar TL olmuştur. Bu artışta özellikle finans ve sigorta, imalat ile toptan ve perakende ticaret sektörleri belirleyici olmuştur.

Ekonomiyi desteklemek amacıyla uygulamaya konulan teşviklere rağmen dahilde alınan KDV gelirlerinde 2017 yılının ilk sekiz ayında artış yaşanmıştır. Bu dönemde dahilde alınan KDV gelirleri geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 5,5 artarak 35,5 milyar TL olarak gerçekleşmiştir.

2017 yılı sonunda merkezi yönetim bütçe gelirlerinin bütçe hedefinin 13,8 milyar TL üzerinde gerçekleşeceği tahmin edilmektedir. Bu artışta ekonomik faaliyetlerdeki canlanmayla artan vergi gelirleri ile 6736 ve 7020 sayılı yeniden yapılandırma kanunları ile sağlanan tahsilatın rol oynaması beklenmektedir.

Genel Devlet DengesiB. 3

Son yıllardaki artışa rağmen genel devlet açığı küresel ölçekte düşük ve yönetilebilir bir düzeydedir. Türkiye, 2002 yılından itibaren sağladığı 3 Genel devlet, merkezi yönetim bütçesi kapsamındaki kurum ve kuruluşlar, mahalli idareler, sosyal güvenlik kuruluşları ile genel sağlık sigortası, fonlar, döner sermayeler ve İşsizlik Sigortası Fonu’nun toplamından oluşmaktadır. Genel devlet kapsamına KİT’ler eklendiğinde ise “kamu kesimi” tanımına ulaşılmaktadır.

II.III

Kam

u M

aliy

esi

39

mali disiplin ve uyguladığı ihtiyatlı makroekonomik politikalar sayesinde kamu maliyesinde küresel ölçekte örnek gösterilen bir ülke haline gelmiştir. Bu kapsamda, 2015 yılında 0,1 olan genel devlet açığının GSYH’ye oranı 2016 yılında özellikle cari ve transfer harcamalarında görülen artışlar nedeniyle yüzde 1,3’e yükselmiştir. Bu oranın 2017 yılında yüzde 2,4, 2018 yılında ise yüzde 1,9 olarak gerçekleşmesi öngörülmektedir.

Şekil 4: Genel Devlet Açığı ve Borç Stoku

38,1

28,5 28,5

1,6

2,4

1,9

0

1

2

3

4

5

6

20

25

30

35

40

45

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017T 2018T

AB Tanml Borç Stoku Genel Devlet Aç (Sa Eksen)

Kaynak: Kalknma Bakanl , Hazine Müste arl T: Tahmin

(GSYH

, %)(G

SYH

,%)

Türkiye genel devlet açığında, küresel kriz yılı olan 2009 hariç, son 13 yıldır Maastricht Kriterini sağlamaya devam etmiştir. 2017 yılı itibarıyla bütçe açığının GSYH’ye oranının OECD ülkelerinde ortalama yüzde 2,8, gelişmekte olan ülkelerde ise ortalama yüzde 4,4 olması beklenmektedir. Ayrıca bütçe açığı bakımında Türkiye hala yüzde 3 olan Maastricht Kriterinin 0,6 puan altındadır.

Şekil 5: Genel Devlet Bütçe Açığı

4,4

3,4

2,82,4

1,3

1

2

3

4

5

Geli mekte Olan Ülkeler

G7 OECD Ort. TÜRK YE Avro Bölgesi

Kaynak: IMF, OECD, Kalknma Bakanl

(GSY

H,%

, 201

7) Maastricht Kriteri: % 3

Diğer taraftan kamu borç yükü sınırlı oranda yükselmiş olmakla beraber hala yönetilebilir ve küresel ölçekte oldukça düşük bir seviyededir. Bu kapsamda 2016 yılında yüzde 28,1 olan AB tanımlı borç stokunun GSYH’ye oranının sınırlı bir artışla 2017 ve 2018 yıllarında yüzde 28,5 olması öngörülmektedir. 2017 yılında kamu borç stokunun GSYH’ye oranının OECD ülkelerinde ortalama yüzde 113,5, Avro Bölgesi’nde yüzde 87,4 ve gelişmekte olan ülkelerde ortalama yüzde 48,3 olarak gerçekleşeceği tahmin edilmektedir. Buna göre Türkiye’de kamu borç yükü, G7 ve OECD ortalamasının dörtte biri, Avro Bölgesi’nin yaklaşık üçte biri kadarken gelişmekte olan ülkelerin ortalamasından da yaklaşık 20 puan daha düşüktür.

Şekil 6: Genel Devlet Borç Stoku

119,8113,5

87,4

48,3

28,5

20

50

80

110

140

G7 OECD Ort. Avro Bölgesi Geli mekte Olan Ülkeler

TÜRK YE

Kaynak: IMF, OECD, Kalknma Bakanl

(GSY

H,%

, 201

7)

Maastricht Kriteri: % 60

Kamu Borç DinamikleriC.

AB Tanımlı Genel Yönetim Borç Stoku1.

2017 yılında AB tanımlı genel yönetim borç stokunda sınırlı bir artış görülmekle birlikte mevcut seviye küresel ölçekte oldukça düşük ve yönetilebilir seviyededir. 2017 yılı ikinci çeyreği itibarıyla AB tanımlı genel yönetim borç stoku 797,6 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. 2016 yılında yüzde 28,1 olan AB tanımlı genel yönetim borç stokunun GSYH’ye oranı ise 2017 yılının ikinci çeyreği itibarıyla yüzde 28,5 olmuştur. 2018-2020 dönemini kapsayan OVP ile bu oranın 2017 ve 2018 yıllarında bu seviyesini koruyarak yüzde 28,5 olarak gerçekleşmesi öngörülmektedir.

Yıllı

k Ek

onom

ik R

apor

201

7

40

Şekil 7: AB Tanımlı Genel Yönetim Borç Stoku

28,1 28,5 28,5

25

30

35

40

45

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017T 2018T

Kaynak: Hazine Müste arl , Kalknma Bakanl T: Tahmin

(GSY

H, %

)

AB TANIMLI GENEL YÖNETİM BORÇ STOKU

Avrupa Birliği bünyesinde ekonomik ve parasal birliğe geçişin ön koşulu olan “Maastricht Kriterleri” çerçevesinde hesaplanmakta olan borç stoku verisidir. AB tanımlı genel yönetim borç stoku hesaplanırken genel yönetimi oluşturan kurum ve kuruluşların iç ve dış borç stokları toplanarak genel yönetim brüt borç stoku elde edilmekte ve genel yönetim brüt borç stoku toplamına üç temel ayarlama kalemi yansıtılmaktadır. Bu ayarlama kalemlerine ilişkin hesaplama şu şekildedir:

Genel yönetim kapsamı içerisinde yer alan kurum ¾¾ve kuruluşların ellerinde bulundurdukları ve yine bu kurum ve kuruluşlara ait borçlanma senetleri düşülmektedir.

ESA 95 metodolojisi kapsamında kuponsuz olarak ¾¾ihraç edilen senetlerin “nominal değerleri” (anapara ve faiz toplamı) esas alınmakta, ayrıca TÜFE’ye endeksli senetlerin anapara enflasyon farkı, merkezi yönetim iç borç stokuna dahil edilmektedir.

Merkezi yönetimin yükümlülüğü olan dolaşımdaki ¾¾bozuk para tutarı merkezi yönetim iç borç stokuna dahil edilmektedir.

Böylelikle uluslararası standartlara uygun genel yönetim borç stoku verileri elde edilmekte ve uluslararası karşılaştırmalara imkan sağlanmaktadır.

AB üyesi ülkelerin Maastricht Kriterleri çerçevesinde borç seviyelerinin takibinin yapılabilmesi için Eurostat’a bildirmek ile yükümlü oldukları genel devlet borç stoku 2003 yılından bu yana Hazine Müsteşarlığı tarafından da derlenmekte ve “AB Tanımlı Genel Yönetim Borç Stoku” adı altında kamuoyu ile paylaşılmaktadır.

Kamu Net Borç Stoku2. 4

2017 yılının ikinci çeyreği itibarıyla kamu net borç stokunun GSYH’ye oranı bir önceki çeyreğe göre 0,2 puan azalarak yüzde 8,5 olmuştur. Bunda kamu sektörü finansal varlık ve mevduatlarının yükümlülüklerinden daha fazla artması etkili olmuştur.

Şekil 8: Kamu Net Borç Stoku

8,7

-0,3

8,5

-5

0

5

10

15

20

25

30

35

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Ç2

TL Cinsi Döviz Cinsi ToplamKaynak: Hazine Müste arl

(GSY

H, %

)

Kamu net borç stokundaki iyileşmenin önemli bir etkisi de kamunun döviz cinsi net yükümlülüklerinde görülmektedir. 2017 yılının ikinci çeyreğinde döviz cinsi kamu net borç stokunun GSYH’ye oranı yüzde eksi 0,3 olurken TL cinsi borç stokunun GSYH’ye oranı da yüzde 8,7 olmuştur.

Merkezi Yönetim Borç Stoku3.

2017 yılı Ağustos ayı itibarıyla merkezi yönetim toplam borç stoku 2016 yıl sonuna göre yüzde 8 artışla 820,5 milyar TL’ye yükselmiştir. Bu dönemde merkezi yönetim toplam borç stokunun yüzde 62,6’sını (513,3 milyar TL) iç borç stoku, yüzde 37,4’ünü (307,2 milyar TL) ise dış borç stoku oluşturmuştur. Yine bu dönemde merkezi yönetim borç stoku nominal olarak artmasına rağmen borç stokunun GSYH’ye oranındaki azalma eğilimi önceki yıllarda olduğu gibi devam etmiş ve 2017 yılı Ağustos ayı itibarıyla bu oran yüzde 27 olmuştur.

4 Kamu net borç stoku, kamu sektörünün iç ve dış borç yükümlülüğü toplamından kamu sektörünün elinde bulundurduğu varlıkların (TCMB Net Varlıkları + Kamu Varlıkları + İşsizlik Sigortası Fonu Net Varlıkları) çıkarılmasıyla hesaplanmaktadır.

II.III

Kam

u M

aliy

esi

41

Şekil 9: Merkezi Yönetim Borç Stoku

16,9

10,1

27,0

15

20

25

30

35

40

45

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017A ustos

ç Borç Stoku D Borç Stoku Toplam Borç Stoku

(GSY

H, %

)

Kaynak: Hazine Müste arl , TÜ K, Kalknma Bakanl * 2017 yl A ustos verileri, OVP (2018-2020)'de yer alan 2017 yl sonu GSYH gerçekle me tahmini kullanlarak hesaplanm tr.

2017 yılının ilk sekiz ayında borç stokunun döviz ve faiz yapısında önemli iyileşmeler yaşanmıştır. 2017 yılında sabit faizli borçların toplam borç içindeki payında görülen artış daha belirgin bir şekilde kendisini göstermiş, böylelikle borç stokunun faiz riskindeki iyileşme devam etmiştir.

Şekil 10: Merkezi Yönetim Borç Stokunun Yapısı

41,962,6

58,137,4

0102030405060708090

100

2002 2017 A ustosTL Stok Döviz Stok

Kaynak: Hazine Müste arl

(%)

45,0

71,9

55,0

28,1

0102030405060708090

100

2002 2017 A ustosSabit De i ken

Diğer yandan 2017 yılının ilk sekiz ayında toplam borç stokunun vadeye kalan ortalama süresi iç borç için 4,3 yıl, dış borç için 9,7 yıl ve toplam borç stoku için de 6,3 yıl olmuştur. Bu dönemde borç stokunun uzun vadeli bu yapısıyla birlikte borçlanmanın ağırlıklı olarak Türk Lirası ve sabit getirili borç senetleri üzerinden yapılması, kamu finansmanının dış şoklara karşı dayanıklılığını destekleyen önemli bir unsur olmaya devam etmiştir.

Merkezi Yönetim İç Borç Stokua.

2017 yılı Ağustos ayında merkezi yönetim iç borç stoku 2016 yıl sonuna göre yüzde 9,5 artışla 513,3 milyar TL olmuştur. Bu dönemde merkezi yönetim iç borç stokunun faiz yapısına bakıldığında 2016 yıl sonuna göre değişken faizli borçlar ile TÜFE’ye endeksli borçların payının azaldığı, TL cinsinden sabit faizli borçların paylarının ise arttığı görülmektedir.

İç Borçlanma ve İç Borç Servisii.

2017 yılının ilk sekiz ayında iç borç çevirme oranı geçen yıla göre artış göstermiştir. Bu dönemde 44,1 milyar TL’si anapara, 27,4 milyar TL’si faiz olmak üzere toplam 71,5 milyar TL’lik iç borç ödemesine karşılık toplam 88,4 milyar TL nakit iç borçlanma yapılmıştır. Yılın ilk sekiz ayında iç borç çevirme oranı geçen yıla göre artış göstermiş ve yüzde 123,6 olmuştur. İç borç çevirme oranındaki bu artışa rağmen küresel risk iştahının yüksek olması ve yabancıların iç borç stoku içindeki payının artması sonucunda iç borçlanma faiz oranlarındaki yükseliş sınırlı kalmıştır.

Şekil 11: Toplam İç Borç Çevirme Oranları

129,6

71,5

96,388,4

74,3

123,6

70

80

90

100

110

120

130

30

50

70

90

110

130

150

170

190

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017Ocak-

A ustosç Borç Servisiç Borçlanma

Toplam ç Borç Çevirme Oran (Sa Eksen)

Kaynak: Hazine Müste arl Not: Nakit bazl iç borçlanma ve iç borç ödeme verilerini içermektedir.

(Mil

yar

TL

)

(%)

TOPLAM İÇ BORÇ ÇEVİRME ORANIToplam iç borç çevirme oranı, finansman amacıyla gerçekleştirilen iç borçlanma ve iç borç servisi verileri kullanılarak hesaplanmaktadır. Bu kapsamda toplam iç borç çevirme oranı, ilgili dönemde (ay, yıl) iç borçlanmanın, iç borç ödemelerine bölünmesiyle elde edilen orandır.Toplam İç Borç Çevirme Oranı: İç Borçlanma Toplamı/İç Borç Servisi (Anapara + Faiz Ödemeleri Toplamı) İç borç servisi ise, devlet iç borcundan doğan anapara ve faiz ödemeleri ile bu borçlara ilişkin iskonto giderleri ile ücret ve diğer ödemeleri ifade etmektedir.

İç Borçlanmanın Vade Yapısı ve Ortalama ii. Maliyeti

Son yıllarda sağlanan mali disiplin ve uygulanan basiretli borçlanma politikaları sayesinde kamu borçlanma gereksinimi azalmış ve borçlanmanın ortalama vadesi uzamıştır. 2017 yılı Ağustos ayı itibarıyla nakit iç borçlanmanın ortalama vadesi 69,2 ay olmuştur. Diğer taraftan toplam iç borç stokunun

Yıllı

k Ek

onom

ik R

apor

201

7

42

vadeye kalan süresi de Ağustos ayı itibarıyla 51,3 ay olmuştur. Bu dönemde iç borç stokunun vadesinin uzaması faiz değişikliklerinin etkilerini azaltan bir unsur olmaya devam etmektedir.

Şekil 12: İç Borçlanmanın Vade Yapısı

31,7

69,2

23,9

51,3

0

20

40

60

80

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017A ustos

ç Borçlanmann Ortalama Vadesiç Borç Stokunun Vadeye Kalan Ortalama Süresi


(Ay)

2016 yılında yüzde 10,1 olan Devlet İç Borçlanma Senetleri (DİBS)5 faiz oranı, 2017 yılı Ağustos itibarıyla yüzde 11 olurken buna bağlı olarak ortalama reel faiz oranı yüzde 2,5 olarak gerçekleşmiştir.

Şekil 13: İç Borçlanmanın Maliyeti19,2

11,08,3

2,5

-5

0

5

10

15

20

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017A ustos*

D BS Faiz Oran ç Borçlanmann Reel Faizi

(%)

Kaynak: Hazine Müste arl , TÜ K* 2017 A ustos reel faiz oran 12 aylk enflasyon beklentisi göz önüne alnarak hesaplanm tr.

5 Devlet İç Borçlanma Senedi (DİBS) Hazine Müsteşarlığınca yurt içi piyasalarda ihraç edilen Devlet Tahvili ve Hazine Bonolarının ortak adıdır.

Merkezi Yönetim Dış Borç Stokub.

2017 yılı Ağustos ayı itibarıyla merkezi yönetim dış borç stoku 2016 yıl sonuna göre yüzde 7,9 artarak 89,1 milyar dolar olmuştur. Bu dönemde toplam dış borç stokunun yüzde 72,6’sı (64,7 milyar dolar) tahvilden, yüzde 27,4’ü (24,5 milyar dolar) ise kredilerden oluşmuştur.

i. Dış Borçlanma ve Dış Borç Servisi

Dış borçlanma, Hazine Müsteşarlığı tarafından program finansmanı ve proje finansmanı amacıyla gerçekleştirilmektedir. Program finansmanı amacıyla dış finansman, tahvil ve kira sertifikası6 ihracı ile program kredisi kapsamında temin edilmektedir. Bu kapsamda 2017 yılının ilk sekiz ayında uluslararası sermaye piyasalarından üç tahvil ihracı, bir ek ihraç ve bir kira sertifikası ihracıyla toplam 7,5 milyar dolar kaynak sağlanmıştır.

Bununla birlikte 2017 yılının ilk sekiz ayında 5,1 milyar doları anapara, 2,7 milyar doları da faiz olmak üzere toplam 7,8 milyar dolarlık dış borç ödemesi yapılmıştır. Yılın geri kalan döneminde ise 2,1 milyar doları anapara, 1,5 milyar doları faiz olmak üzere toplam 3,5 milyar dolarlık dış borç ödemesi yapılması öngörülmektedir.

6 Kira sertifikaları, varlık kiralama şirketlerince, kendi nam ve sertifika sahiplerinin hesabına ve yararına, satın almak veya kiralamak suretiyle devralınan varlıkların finansmanını sağlamak amacıyla düzenlenen ve sahiplerinin bu varlıklardan elde edilen gelirlerden payları oranında hak sahibi olmalarını sağlayan menkul kıymetlerdir.

Tablo 4: 2017 Yılında Gerçekleştirilen Yurt Dışı Tahvil İhraçları

Anla ma Tarihi tfa Tarihi Vade (Yl)Yazl De er(milyon $)

Kupon Oran (%) hraç Tipi

18.01.2017 25.03.2027 10,2 2.000 6,000 Tahvil İhrac

23.02.2017 25.03.2027 10,1 1.250 6,000 Ek İhraç

30.03.2017 06.04.2023 6,0 1.250 5,004 Kira Sertifikas İhrac

04.05.2017 11.05.2047 30,0 1.750 5,750 Tahvil İhrac

07.06.2017 14.06.2025 8,0 1.204 3,250 Tahvil İhrac

Toplam 7.454Kaynak: Hazine Müste arl

II.III

Kam

u M

aliy

esi

43

KUTU 2. EKONOMİYİ DESTEKLEMEK AMACIYLA UYGULAMAYA KONULAN TEDBİRLER VE TEŞVİKLER

2016 yılının Ağustos ayından itibaren başlayarak 2017 yılında hem finansal istikrarı korumaya yönelik adımlar atılırken hem de maliye politikası ile ekonominin özellikle arz tarafında harcama ve vergi politikaları kanalından güveni artırmak ve ekonomiye kaynak sağlamak adına önemli kararlar uygulanmaya başlamıştır. Bu kapsamda, asgari ücret desteğinin sürdürülmesi, Kredi Garanti Fonuna (KGF) verilen Hazine destekli kefaletin artırılması, KOSGEB kredilerine faiz desteği sağlanması, SGK prim ödemelerinin ötelenmesi ve ilave istihdamın vergi ve primden muaf tutulması gibi bütçeden özel sektöre önemli ölçüde ilave nakdi destek sağlanmıştır.

Uygulamaya konulan tedbirler ve destekler, özellikle ekonominin arz tarafını destekleyen, işletmelerin finansmana erişimini sağlayan, yatırım, üretim ve istihdam üzerindeki maliyetleri aşağı çeken programlardan oluşmaktadır. Diğer taraftan gerek makro gerekse sektörel düzeyde uygulamaya konulan bazı harcama programları ile vergisel teşviklerin selektif olmasına ve ekonomik konjonktürün gerektirdiği ölçüde geçici olmasına da dikkat edilmiştir.

Uygulamaya konulan destekler ve teşvikler şu başlıklar altında toplanabilir:

Krediye erişimin artırılması¾

İstihdam destekleri¾

İç talebi canlandırmaya yönelik vergisel teşvikler¾

Vergi ve prim borçlarının yeniden yapılandırılması¾

Özel sektör yatırımlarını canlandırmak ve ¾ekonomiyi desteklemek için yatırım teşvikleri

Krediye Erişimin Artırılması¾

Krediye erişimi artırmak amacıyla tüketici kredilerinde taksit ve vadeler uzamış, krediye erişim koşulları kolaylaştırılmıştır. KGF ve KOSGEB kredileri aracılığıyla finansman sıkıntısı yaşayan özel sektöre can suyu verilerek özel sektör yatırımları canlandırılmıştır. Bu kapsamda;

Kredi kartı taksit sayısı 12’ye yükseltilmiş¾

Tüketici kredilerinde vade 48 aya çıkarılmış¾

Konut kredilerinde yüzde 80’e kadar kredi imkanı ¾sağlanmış

KGF ve KOSGEB kredileri ile ticari kredilere erişim ¾kolaylaştırılmıştır.

KGF kapsamında 15 Eylül 2017 tarihi itibarıyla 335 bin adet işletme, 194 milyar TL kefalet hacmi ile 217 milyar TL kredi kullanmıştır. KGF’nin 2017 yılında

büyümeye tek başına 1-1,5 puan destek sağlayacağı öngörülmektedir. Diğer yandan krediye erişimi artırmak amacıyla KOBİ’lere ilk 12 ay geri ödemesiz olmak üzere 36 ay vadeli faizsiz 50.000 TL kredi desteği sunulmuştur.

İstihdam Destekleri¾

İstihdam destekleri kapsamında;

SGK primlerine öteleme imkânı getirilmiş, ¾böylelikle nakit sıkıntısı çeken firmalara sigorta prim borçlarını yılın son çeyreğinde faizsiz ödeme imkânı sağlanmıştır.

2017 yılında işe alınan çalışanların vergi ve prim ¾yükleri devlet tarafından üstlenilmiştir.

2016 yılında uygulamasına başlanılan ¾ “Asgari Ücret Desteği” 2017 yılında da devam etmiştir. Bu kapsamda 10 milyon çalışan asgari ücret desteğinden yararlanması amaçlanmaktadır.

İç Talebi Canlandırmaya Yönelik Vergisel ¾Teşvikler

İç talebi canlandırmaya yönelik olarak sektörel vergi indirimleri yapılmıştır. Bu kapsamda 2017 yılı Eylül ayı sonuna kadar konut satışlarında ve mobilyada KDV yüzde 18’den yüzde 8’e indirilmiştir. Beyaz eşyada ise Eylül ayı sonuna kadar ÖTV oranları sıfırlanırken 30 Eylül 2017’ye kadar alıcı ve satıcıdan ayrı ayrı alınan tapu harçları da binde 20’den binde 15’e indirilmiştir.

Vergi ve Prim Borçlarının Yeniden ¾Yapılandırılması

6736 ve 7020 sayılı yeniden yapılandırma kanunları ile işletmelerin vergisel yükümlülüklerini zamanında yerine getirebilmeleri için önemli kolaylıklar sağlanmıştır.

Özel Sektör Yatırımlarını Canlandırmak ve ¾Ekonomiyi Desteklemek İçin Yatırım Teşvikleri

Özel sektör yatırımlarını canlandırmak ve ekonomiyi desteklemek için yatırım teşvikleri daha cazip hale getirilmiştir. Bu kapsamda;

Türkiye’nin kalkınması için stratejik öneme haiz ¾yatırımlara süper teşvikler sunulmuş

Kurumlar vergisi teşvik oranı artırılmış¾

İmalat sektörü yatırımlarına ilave teşvikler ¾sağlanmış

Orta-yüksek teknolojili yatırımların kurumlar ¾vergisi yükü düşürülmüş

Teşvik belgeli yatırımlarda emlak vergisi istisnası, ¾

Yıllı

k Ek

onom

ik R

apor

201

7

44

bina harcı istisnası getirilmiş

Yatırım teşvik belgesi kapsamındaki gayri maddi ¾hak ve yazılım teslimlerinde KDV istisnası getirilmiştir.

2017 yılının ilk sekiz aylık döneminde merkezi yönetim bütçesinde uygulanan genişlemeci maliye politikası esasen ekonomik canlanmaya destek veren ekonomi politikası olmuştur. Ekonominin canlandırılması amacıyla uygulamaya konulan harcama programları, ilave destekler ile vergi teşvik, destek ve indirimlerinin merkezi yönetim bütçesi üzerinde GSYH’nin yüzde

0,4’ü kadar bir etkisinin olacağı tahmin edilmektedir.

Ekonomiyi canlandırmaya yönelik uygulamaya konulan bu karar ve tedbirlerin Türkiye ekonomisi üzerinde olumlu etkileri somut bir şekilde görülmeye başlanmıştır. Bu kapsamda 2017 yılının ikinci çeyreğinde Türkiye ekonomisi yüzde 5,1 büyümüştür. Bu süreçte ekonominin üretim, yatırım, ihracat ve istihdam göstergelerinde yukarı yönlü gerçekleşmeler ortaya çıkmıştır.

2 0 1 7 II.IVENFLASYON VE PARA POLİTİKASI

II.IV

. Enf

lasy

on v

e Pa

ra P

oliti

kası

47

2016 yılında yüzde 8,5 olarak gerçekleşen TÜFE 2017 yılında genel olarak artış eğiliminde olmuştur. 2017 yılı Eylül ayı itibarıyla yüzde 11,20 olarak gerçekleşen TÜFE’deki artışın yaklaşık 3 puanının kur geçişkenliğinden1 kaynaklandığı görülmüştür. Bu seyirde gıda fiyatları, TL’de yüzde 25’lere varan değer kaybının birikimli ve gecikmeli etkileri, ithalat fiyatlarında yükseliş ile baz etkisi belirleyici olmuştur. Bu doğrultuda çekirdek enflasyonun ana eğilimi, giyim ve ayakkabı grubundaki fiyat değişim hesaplanmasında kullanılan ağırlık sisteminin değişiminin de etkisiyle yüksek seyretmektedir.

Orta Vadeli Program (2018-2020) enflasyonun 2017 yıl sonunda yüzde 9,5’e gerileyeceğini öngörmektedir. Küresel düzeyde ve/veya yurt içi kaynaklı bir şok olmadığı takdirde istikrarlı seyretmesi beklenen döviz kuru bu öngörüyü destekleyecektir. Ayrıca, gıda fiyatlarında gıda komitesinin yapısal alanda yaptığı çalışmaların ve sıkı para politikasının düşüşü destekleyeceği tahmin edilmektedir.

TCMB, enflasyondaki yüksek seyir ve finansal piyasalardaki dalgalanmalara karşı yılbaşından itibaren sıkı bir para politikası uygulamaktadır. Yıl içerisinde politika faizi sabit tutulurken faiz koridorunun üst bandında Ocak ayında 75 baz puan ve 2017 yılında piyasaya fon sağlamak için ağırlıklı olarak kullanılan geç likidite penceresinin üst bandında ise Ocak-Nisan toplantılarında 225 baz puanlık faiz artırımına gidilmiştir. Merkez Bankası, piyasalarda gözlenen oynaklık ve ekonomik temellerden uzaklaşan sağlıksız fiyat oluşumlarına karşı likidite koşulları, para swapları, zorunlu karşılıklar ve reeskont işlemleri gibi alanlarda da adımlar atmıştır.

1 OVP (2018-2020).

A. Enflasyon Görünümü

Enflasyon yıl içinde yüksek ve dalgalı bir seyir izlemiştir. 2017 yılına yüzde 9,2 ile başlayan TÜFE Nisan ayına kadar yüzde 11,9 ile zirveyi görecek şekilde yükseldikten sonra Temmuz 2017’de yüzde 9,8’e kadar kademeli olarak gerilemiş Eylül ayında ise yüzde 11,20’ye yükselmiştir.

Şekil 1: Yıllık Enflasyon Oranları

02468101214161820

(%)

-4-20

2007-1 5 9

2008-1 5 9

2009-1 5 9

2010-1 5 9

2011-1 5 9

2012-1 5 9

2013-1 5 9

2014-1 5 9

2015-1 5 9

2016-1 5 9

2017-1 5 9

TÜFE Y -ÜFEKaynak: TÜ K

TÜFE’nin artışında gıda fiyatları, TL’de yüzde 25’lere varan değer kaybının birikimli ve gecikmeli etkileri, ithalat fiyatlarında yükseliş ile baz etkisi belirleyici olmuştur. Diğer taraftan sıkı para politikası ile beyaz eşyada ÖTV, mobilyada KDV indirimi ile tütün fiyatları gibi yönetilen/yönlendirilen fiyatlarda yapılan ayarlamalar enflasyonun yükselişini sınırlamıştır.

Şekil 2: İthalat Birim Değer Endeksi- Döviz Kuru Sepeti2

75

80

85

90

95

100

2

2,3

2,6

2,9

3,2

3,5

3,8

2015-1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

2016-01 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

2017-01 2 3 4 5 6 7 8

Döviz Kuru Sepeti İthalat Birim Değer (Sağ Eksen)Kaynak: TÜ K

( Se

petK

ur/T

L )

(Endeks)

2 Sepet kur değeri: (1dolar+1 avro)/2.

Enflasyon ve Para Politikası

Yıllı

k Ek

onom

ik R

apor

201

7

48

Eylül ayı itibarıyla yıllık yüzde 11,20 olan TÜFE’nin, 2,71 puanı gıdadan, 2,61 puanı ulaştırma grubundan, 1,2 puanı konuttan ve 0,92 puanı lokanta ve oteller grubundan kaynaklanmıştır. TÜFE’de Eylül ayında yıllık en yüksek artış yüzde 16,10 ile ulaştırma grubunda gerçekleşmiş bunu yüzde 12,50 ile gıda ve alkolsüz içecekler grubu ve yüzde 12,06 ile çeşitli mal ve hizmetler grubu izlemiştir. 2016 yıl sonuna göre 2,67 puanlık artışın 1,37 puanı gıda ve alkolsüz içeceklerden, 0,85 puanı ulaştırma gruplarından kaynaklanmış; alkollü içecekler ve tütün grubu ise enflasyonu 0,97 puan aşağı çekmiştir.

Şekil 3: Enflasyona Yıllık Katkılar

2,71

61 0,76

1,20

0,70

2,61

3

0,92

611,0

1,5

2,0

2,5

3,0

Pua

n)

0, 0

0,31

0,07

0,43

0,28

0,

0,0

0,5

Gd

a ve

alk

olsü

z iç

ecek

ler

Alk

ollü

içec

ekle

r ve

tütü

n

Giy

im v

e ay

akka

b

Kon

ut

Ev e

yas

Salk

Ula

trm

a

Hab

erle

me

Ele

nce

ve k

ültü

r

Eiti

m

Loka

nta

ve o

telle

r

Çe

itli m

al v

e hi

zmet

ler

Aralk 16 Eylül 17

(Yllk

,

Kaynak: TÜ K

Tablo 1: Özet Yıllık Enflasyon Gelişmeleri

(Yüzde) 2016 Eyl.17TÜFE 8,5 11,20Gda ve Alkolsüz İçecekler 5,7 12,50Alkollü İçecekler ve Tütün 31,6 10,40Giyim ve Ayakkab 4,0 10,35Konut 6,4 8,13Ev Eşyas 6,2 9,09Sağlk 9,7 11,90Ulaştrma 12,4 16,10Haberleşme 3,2 1,78Eğlence ve Kültür 5,9 11,85Eğitim 9,5 10,41Lokanta ve Oteller 8,6 11,45Çeşitli Mal ve Hizmetler 11,1 12,06B Endeksi 7,3 10,9C Endeksi 7,5 11,0Kaynak: TÜ K

2017 yılı enflasyonu için, sıkı para politikası ve gıda komitesinin yapısal çalışmalarına rağmen maliyet yönlü gelişmeler ve gıda fiyatlarında beklenen düzeltmenin tam gerçekleşmemesi, fiyatlama davranışları ve beklentilerdeki bozulma enflasyon üzerinde yukarı yönlü risk oluşturmaktadır. Enflasyonun 2017 yılı sonunda yüzde 9,5 seviyesinde gerçekleşeceği tahmin edilmektedir.3 2018 yılında

3 OVP (2018-2020).

ise ihtiyatlı para ve maliye politikasının desteği ve gıda enflasyonuna yönelik tedbirler ile enflasyonun yüzde 7’ye gerilemesi beklenmektedir.

Gıda Enflasyonu1.

Gıda fiyatları Mayıs ayında Ekim 2010’dan bu yana en yüksek seviye olan yüzde 16,91’e kadar yükselmiş, Temmuz ayında 10,07’ye kadar düştükten sonra Eylül ayında yüzde 12,50’ye yükselmiştir. Gıda fiyatlarının 2017 yılında genel olarak tarihsel ortalaması olan yüzde 9,42’nin oldukça üstünde seyrettiği görülmüştür. Söz konusu seyirde; 2016 yılının düşük bazı, TL’deki değer kaybı, iklim koşulları-hasat düzeyi, Rusya ile olan ilişkilerin normalleşmeye başlaması, meyve-sebze ihracatındaki toparlanma ile ürünlerin iç piyasa yerine ihracata yönelmesi etkili olmuştur.

Şekil 4: Gıda ve Gıda Dışı Yıllık Enflasyon

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

2007

-1 5 920

08-1 5 9

2009

-1 5 920

10-1 5 9

2011

-1 5 920

12-1 5 9

2013

-1 5 920

14-1 5 9

2015

-1 5 920

16-1 5 9

2017

-1 5 9

Gda Gda D

(%)

Kaynak:TCMB,TDM

Şekil 5: Gıda Grubu Fiyatlarında Baz Etkisi

4

8

12

16

20

(%)

0

4

Oca

k

ubat

Mar

t

Nis

an

Mays

Haz

iran

Tem

muz

Aus

tos

Eyl

ül

Eki

m

Kasm

Ara

lk

2004-2015 Ortalama 2016 2017Kaynak: TÜ K

Gıda fiyatlarındaki yükselişte işlenmiş gıdadan daha çok işlenmemiş gıdadaki artışlar etkili olmuştur. İşlenmiş gıda fiyatlarındaki yıllık artış yüzde 6,81’den yüzde 10,49’a kademeli bir artış sergilemiştir. Yıla 8,67 seviyesinden başlayan işlenmemiş gıda fiyatları ise Mayıs ayına kadar yüzde 27,33’e kadar yükseldikten sonra izleyen aylarda gerilemiş ve Eylül ayında yüzde 14,97 olarak gerçekleşmiştir.

II.IV

. Enf

lasy

on v

e Pa

ra P

oliti

kası

49

Şekil 6: Gıda ve Alt Kalemlerinde Yıllık Enflasyon

91419242934

(%)

-6-14

200

7-1 5 9

200

8-1 5 9

200

9-1 5 9

201

0-1 5 9

20

11-1 5 9

201

2-1 5 9

201

3-1 5 9

201

4-1 5 9

201

5-1 5 9

201

6-1 5 9

201

7-1 5 9

Gda ve alkolsüz içecekler lenmemi gda lenmi gdaKaynak:TCMB

Önümüzdeki dönemde Gıda ve Tarımsal Ürün Piyasaları İzleme ve Değerlendirme Komitesi’nin almakta olduğu tedbirlerin gıda fiyatları üzerindeki yukarı yönlü riskleri büyük ölçüde dengeleyeceği tahmin edilmektedir. Komite Şubat, Temmuz ve Ağustos aylarında olmak üzere üç ayrı toplantı gerçekleştirmiştir. Toplantılarda tarımsal üretim, tarımın finansmanı ve gıda arz zincirine ilişkin orta/uzun vadeli yapısal konular ele alınmış; yaş meyve-sebze arz zincirine ilişkin yapısal konuların yanı sıra hayvancılıkta yem maliyetleri, hayvancılık destekleme programları ve lisanslı depo kullanım modellerine ilişkin hususlar değerlendirilmiştir.

Enflasyonla mücadele kapsamında gerektiğinde devreye girecek dış ticaret tedbirlerine yönelik tedbirler de alınmıştır. 27 Haziran 2017 tarihli 30107 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 10404 İthalat Rejimi Kararına Ek Karar ile canlı hayvan, kırmızı et ve hububatta gümrük vergileri düşürülmüştür. Canlı büyükbaş hayvanlarda yüzde 135 olan gümrük vergisi oranı yüzde 26’ya, büyükbaş hayvanların etinde yüzde 100-225 arasında değişen gümrük vergisi oranları ise yüzde 40’a indirilmiştir. Buğdayda yüzde 130 olan gümrük vergisi oranı yüzde 45, arpada yüzde 130 olan gümrük vergisi oranı yüzde 35, mısırda yüzde 130 olan gümrük vergisi oranı yüzde 25 olmuştur.

Şekil 7: Gıda ve Alt Kalemlerinde Yıllık Enflasyon_Alt Detay

-20

-10

0

10

20

30

40

50

60

2007

-1 5 920

08-1 5 9

2009

-1 5 920

10-1 5 9

2011

-1 5 920

12-1 5 9

2013

-1 5 920

14-1 5 9

2015

-1 5 920

16-1 5 9

2017

-1 5 9

Gda ve alkolsüz içecekler Ekmek ve tahllar Taze Meyve Sebze Et Grubu

(%)

Kaynak:TCMB

2017 yılında yıl başında Türk Lirasında görülen değer kayıpları enflasyon üzerinde birikimli ve gecikmeli etkilere sebep olmuştur. Bu etkiler özellikle temel mal grubunda devam etmiştir. Kurun tüketici fiyatları üzerinden enflasyona geçişkenliği yüksektir. Yapılan bir çalışmaya4 göre döviz kurunda yüzde 10 düzeyindeki kalıcı bir artış ekonominin potansiyel düzeyinde seyrettiği (çıktı açığının sıfıra yakın olduğu) durumda çekirdek enflasyonun birikimli olarak bir yıl içinde yaklaşık 1,5 puan artmasına neden olmaktadır. Bununla birlikte enflasyona geçiş etkisinde beklentilerin de etkili olduğunu görülmektedir.5 Nitekim beklentilerin güçlü değer kaybı yönünde olduğu durumlarda kur ve enflasyon arasındaki ilişki tarihsel ortalamadan daha yüksek olmaktadır.

Küresel belirsizlikler nedeniyle Türk Lirası 2017 yılına değer kayıpları ile başlamıştır. İzleyen dönemde küresel büyümedeki toparlanma sinyalleri ve gelişmiş ülkelerin para politikalarına ilişkin belirsizliklerin azalması, gelişmekte olan ülkelere dair risk algılamalarını olumlu yönde etkilemiş ve uluslararası portföy yatırımları gelişmekte olan ülkelere yönelmiştir. Bu durum da TL’nin daha istikrarlı bir seyir izlemesini sağlamıştır. Nitekim 2017 yılı Ocak ayı başında 3,62 olan sepet kur, yıl içinde 4,01’lere kadar yükselmiş olsa da, son dönemde gözlemlenen düşüş ile birlikte 29 Eylül itibarıyla 3,88 düzeyine gerilemiştir. Yılbaşından bu yana sepet kur bazında Türk Lirasındaki değer kaybı (Eylül sonu itibarıyla) yüzde 7 seviyesinde gerçekleşmiştir.4 Kara, H., Öğünç F. , “TCMB Ekonomi Notları No:2011/14”, “Döviz Kuru ve İthalat Fiyatlarının Enflasyona Etkisi”,2011.5 TCMB ,“Kurdan Enflasyona Geçiş: Sihirli Bir Rakam Var Mı?”, Ocak 2017.

Yıllı

k Ek

onom

ik R

apor

201

7

50

2016 yılında yıllık artışı yüzde 7,29 olarak gerçekleşen Özel Kapsamlı Tüketici Göster gelerinden B Endeksi6 2017 yılı Eylül ayında yüzde 10,89 olarak gerçekleşmiştir. Bununla birlikte Ocak ayında yüzde 7,74 olan çekirdek enflasyon göstergelerinden C Endeksi7 ise 2017 yılında Nisan-Haziran dönemi hariç yukarı yönlü bir trend izleyerek Eylül ayında yüzde 10,98 olmuştur. 2017 yılında çekirdek enflasyon üzerinde etkili faktörler arasında Türk Lirasındaki değer kayıplarının temel mal kanalıyla yansımaları, hizmetler sektörünün yüzde 9’lar düzeyinde katı seyretmesi, giyim grubunda yöntemsel değişiklik ve emtia fiyatlarındaki görece düşük seyir yer almaktadır. Önümüzdeki dönemde beyaz eşya ve mobilya sektöründeki geçici vergi indirimlerinin Ekim ayında geri alınacak olması ve giyim grubundaki yöntem değişikliği kaynaklı etkiler de kısa vadede enflasyonda dalgalanmaya ve çekirdek enflasyonun geçici olarak yükselmesine neden olacak gelişmeler olarak öne çıkmaktadır. Enflasyon görünümünde yılın son ayından başlayarak 2018 yılının ilk aylarında daha belirgin bir iyileşme gözleneceği öngörülmektedir.8

Giyim ve Ayakkabı Grubunun Ağırlık Yapısındaki Değişimin TÜFE’ye Etkisi 9

2017 yılına kadar, TÜFE hesaplamalarında, giyim ve ayakkabı ürünleri için değişken ağırlık kullanılmış ve bu doğrultuda ürünlerin endeks içinde aldıkları göreli pay aydan aya değişmiştir. Ancak, yapılan yöntem değişikliği ile birlikte, bu yılın başından itibaren, giyim ve ayakkabı ürünleri fiyatlarının TÜFE’ye dâhil edilmesinde sabit ağırlık yöntemine geçilmiştir. Bu değişiklikle birlikte, endekste yer alan ürünlerin göreli ağırlıkları yıl içinde değişmeyecektir. Yöntem değişikliği neticesinde 2017 yılında, giyim ve ayakkabı grubu yıllık enflasyonu üzerinde Nisan-Mayıs aylarında aşağı yönlü, Eylül-Ekim aylarında ise yukarı yönlü bir baz etkisi gözlenmesi beklenmektedir. 2018 yılından itibaren ise, yöntem değişikliğinden kaynaklanan baz etkileri ortadan kalkacaktır.

6 B Endeksi: Enerji, işlenmemiş gıda ürünleri ve alkollü içkiler, tütün ürünleri ile altın hariç oluşturulan fiyat endeksidir. Endeks işlenmiş gıda, temel mal ve hizmetler grubundaki fiyat değişimlerini yansıtmaktadır.7 C Endeksi: Enerji, gıda ve alkolsüz içecekler, alkollü içkiler ile tütün ürünleri ve altın hariç oluşturulan fiyat endeksidir. Endeks temel mal ve hizmetler grubundaki fiyat değişimlerini yansıtmaktadır.8 TCMB ,“Para Politikası Kurulu Toplantı Özeti 2017-33”, Ağustos 2017.9 TCMB, Enflasyon Raporu-II, Nisan 2017.

Şekil 8: Çekirdek Enflasyon ve Döviz Kuru

0

2

4

6

8

10

12

-20-15-10

-505

101520253035

2007

-1 4 7 1020

08-1 4 7 10

2009

-1 4 7 1020

10-1 4 7 10

2011

-1 4 7 1020

12-1 4 7 10

2013

-1 4 7 1020

14-1 4 7 10

2015

-1 4 7 1020

16-1 4 7 10

2017

-1 4 7

Döviz Kuru Sepeti Çekirdek Enflasyon: C-Endeksi (Sa Eksen)

( Yllk

, %

) (Yllk, %)

Kaynak: TCMB

Çekirdek Endeks Göstergelerinde Değişim10

Özel kapsamlı TÜFE göstergeleri, 2017 yılı Ocak ayından itibaren revize edilerek kapsamı genişletilmiştir. Daha önce yayımlanan özel kapsamlı TÜFE göstergelerinden işlenmemiş gıda ürünleri, enerji, alkollü içecekler, tütün ürünleri ile altın hariç (H) endeksi yeni özel kapsamlı TÜFE göstergelerinde B endeksine ve enerji, gıda ve alkolsüz içecekler, alkollü içecekler ve tütün ile altın hariç olarak bilinen (I) endeksi C endeksine dönüştürülmüştür. Bunun yanı sıra 19 yeni özel kapsamlı endeks yayımlanmaya başlanmıştır.

Enerji Enflasyonu2.

Enerji grubu yıllık enflasyonunda TL’deki yıl başındaki belirgin değer kaybı, petrol fiyatlarının seyri ve düşük baz etkili olmuştur. 2017 yılı Şubat ayında yüzde 13,94 ile zirve yapan enerji fiyatlarında yıllık artış, TL’deki görece istikrarlı seyir ve brent petroldaki gerileme ile Haziran ayında yüzde 7,56’ya kadar gerilemiştir. Enerji enflasyonu izleyen dönemde petrol ve diğer girdi fiyatlarına bağlı olarak önemli bir artış kaydederek Eylül ayında yüzde 9,68 seviyesine kadar yükselmiştir.

Şekil 9: Enerji Fiyatları Yıllık Enflasyonu

5101520253035

(%)

-505

2007

-1 5 920

08-1 5 9

2009

-1 5 920

10-1 5 9

2011

-1 5 920

12-1 5 9

2013

-1 5 920

14-1 5 9

2015

-1 5 920

16-1 5 9

2017

-1 5 9

TÜFE Enerji FiyatlarKaynak:TCMB

10 TÜİK, “Tüketici Fiyat Endeksi Hesaplamaları”, Duyuru No:3301, 25/01/2017.

II.IV

. Enf

lasy

on v

e Pa

ra P

oliti

kası

51

Şekil 10: Enerji Fiyatları- Alt Kalemler

-20-10

010203040

atla

r, yllk

% d

ei

im)

-30

2015

-01 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

2016

-01 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

2017

-01 2 3 4 5 6 7 8 9

Mazot Su Elektrik Do algaz Tüp Benzin Lpg(Ora

tala

ma

fiya

Kaynak: TÜ K

Hizmet Enflasyonu3.

Hizmet grubu enflasyonu 2017 yılında bir önceki yıla paralel bir seyir göstermiş, yüzde 8-9 bandında seyretmiştir. Enerji, gıda fiyatları ile döviz kuru gibi maliyet yönlü ve talep yönlü unsurların belirleyici olduğu hizmet grubu fiyatları artış oranı Ocak ayında yüzde 8,27 iken Eylül ayında yüzde 9,55 olmuştur. Yıllık enflasyon ulaştırma ve lokanta oteller hizmetlerinde yükselmiş, kirada yatay seyretmiş, haberleşme alt gruplarında ise gerilemiştir.

Lokanta ve otel grubunda Eylül ayı itibarıyla yüzde 11,45’lere varan fiyat artışlarında gıda fiyatlarındaki yüksek seyrin yansıdığı yemek hizmetleri fiyatları ile geçen seneye oranla toparlanma kaydeden turizm sektörü ve Türk lirasındaki birikimli değer kaybının ulaştığı yüksek seviyeler nedeniyle otelcilik grubundaki fiyat artışları etkili olmuştur. Bu dönemde, ulaştırma hizmetleri enflasyonu akaryakıt fiyatlarındaki artışın gecikmeli yansımalarıyla belirgin bir yükseliş kaydederek yüzde 10,84 seviyesine ulaşmıştır.

Şekil 11: Hizmet Grubu Yıllık Enflasyonu

-5

0

5

10

15

20

2008

-1 4 7 1020

09-1 4 7 10

2010

-1 4 7 1020

11-1 4 7 10

2012

-1 4 7 1020

13-1 4 7 10

2014

-1 4 7 1020

15-1 4 7 10

2016

-1 4 7 1020

17-1 4 7

Hizmet Kira Lokanta ve oteller Ula trma hizmetleri* Haberle me Hizmetleri*

(%)

Kaynak:TÜ K*Sadece hizmetler kapsanmaktadr.

Yİ-ÜFE4.

2017 yılı Türk Lirasındaki değer kaybı nedeniyle üretici fiyatlarının yükseldiği ve maliyet baskılarının tüketici fiyatları üzerinde etkili olduğu bir yıl olmuştur. 2017 yılına yüzde 13,69 ile başlayan Yİ-

ÜFE Nisan ayı itibarıyla yüzde 16,37’ye kadar yükseldikten sonra uluslararası emtia fiyatları (petrol, metal, enerji) ile döviz kurundaki olumlu seyrin katkısıyla bir miktar gerilemiş ancak petrol ve endüstriyel metal gibi emtia fiyatları kaynaklı olarak Eylül ayı itibarıyla tekrar yüzde 16,28’e yükselmiştir. Bu dönemde, yurt içi üretici fiyatlarındaki ağırlığı yüzde 88 olan imalat sanayisinde fiyat artışları yıl başında yüzde 15,77 iken Nisan ayında 18,27 ile zirve yapmış, izleyen aylarda bir miktar geriledikten sonra Eylül ayı itibarıyla yüzde 17,98 olarak gerçekleşmiştir.

Ana sanayi gruplarına göre incelendiğinde, enerji grubu hariç yılbaşına göre tüm alt kalemlerin fiyatlarında yüksek bir artış kaydedilmiştir. Dayanıklı tüketim malları üzerinde mobilya ve ev aletleri fiyatlarındaki artışlar etkili olurken; dayanıksız tüketim malı fiyatları temelde et ve tekstil ürünlerine bağlı olarak yükselmiştir. Ara malı grubunda fiyat artışları Yİ-ÜFE’nin üzerinde seyretmiş, bu seyirde Mayıs ayından itibaren demir çelik grubu etkili olmuştur. Sermaye malı fiyatları ise motorlu kara taşıtları ve makineler kaynaklı artmıştır. Diğer taraftan, enerji fiyatları rafine edilmiş petrol ürünleri ve ham petrol fiyatlarındaki düşüşün etkisiyle gerilemiştir. Bu gelişmelerle birlikte, üretici fiyatlarının ana eğilimi hakkında bilgi içeren petrol ve ana metal hariç imalat sanayinde enflasyon yıl başında yüzde 10,70 olan seviyesinden Eylül ayı itibarıyla yüzde 13,72’ye yükselmiştir.

Şekil 12: Yİ-ÜFE ve Döviz Kuru

-20-15-10-505101520253035

-5

-2,5

0

2,5

5

7,5

10

12,5

15

17,5

20

2007

-1 4 7 1020

08-1 4 7 10

2009

-1 4 7 1020

10-1 4 7 10

2011

-1 4 7 1020

12-1 4 7 10

2013

-1 4 7 1020

14-1 4 7 10

2015

-1 4 7 1020

16-1 4 7 10

2017

-1 4 7

Y -ÜFE Döviz Kuru Sepeti (Sa Eksen)Kaynak:TCMB

( Yllk

, %

de

iim

) ( Yllk , % de

iim

)

TCMB Eylül ayı Beklenti Anketine göre yıl sonu enflasyon beklentisi yüzde 9,72; gelecek 12 ve 24 aya ilişkin enflasyon beklentileri ise yüzde 8,35 ve yüzde 7,93 olmuştur. Ocak 2017’ye göre gerek yıl sonu gerek 12 ay, gerekse de 24 ay sonundaki enflasyon beklentilerinde bozulma yaşanmıştır.

Yıllı

k Ek

onom

ik R

apor

201

7

52

Şekil 13: Yıllık Enflasyon Beklentileri

4,55

5,56

6,57

7,58

8,59

2007

-1 6 11 4 9 2 7 12 5 10 3 820

12-1 6 11 4 9 2 7 12 5 10 3 8

2017

-1 6

12 Aylk 24 Aylk

(%)

Kaynak:TCMB

B. Para Politikası

Merkez Bankası (TCMB), enflasyondaki yüksek seyir ve finansal piyasalardaki dalgalanmalara tepki olarak yılbaşından itibaren sıkı bir para politikası uygulamaktadır. 2017 yılı Ocak ayından itibaren döviz kurundaki aşırı hareketlilik, döviz kuru gelişmelerinin gecikmeli etkisi ve işlenmemiş gıda fiyatlarındaki oynaklık nedeniyle, kısa vadede enflasyondaki belirgin yükselişin devam edebileceği öngörüsüyle enflasyon görünümündeki bozulmaya tepki olarak Para Politikası Kurulu (PPK)11 sıkılaşma yönünde adımlar atmıştır. Bu kapsamda marjinal fonlamanın üst bandında Ocak ayında 75 baz puan ve geç likidite penceresinin üst bandında ise Ocak-Nisan döneminde gerçekleştirilen üç toplantıda toplam 225 baz puanlık faiz artışına gidilmiştir. Eylül ayı itibarıyla yılbaşına göre;

Gecelik marjinal fonlama oranı yüzde 8,5’ten

yüzde 9,25’e,

Geç Likidite Penceresi uygulaması çerçevesinde

borç verme faiz oranı ise yüzde 10,0’dan yüzde 12,25’e yükseltilmiştir.

Bir hafta vadeli repo ihale faiz oranı yüzde 8,0’de

ve

TCMB borçlanma faiz oranı ise yüzde 7,25

düzeyinde sabit tutulmuştur.

11 Geçmiş yıllarda aylık olarak düzenlenen PPK toplantı sayısı 2017 yılında 8’e düşürülmüştür.

Şekil 14: TCMB Faiz Oranları11.99

7,258,009,25

456789

10111213

(%)

34

Oca

k 13

Mar

t 13

Mays

13

Tem

muz

13

Eylü

l 13

Kasm

13

Oca

k 14

Mar

t 14

Mays

14

Tem

muz

14

Eylü

l 14

Kasm

14

Oca

k 15

Mar

t 15

Mays

15

Tem

muz

15

Eylü

l 15

Kasm

15

Oca

k 16

Mar

t 16

Mays

16

Tem

muz

16

Eylü

l 16

Kasm

16

Oca

k 17

Mar

t 17

Mays

17

Tem

muz

17

TCMB Ortalama Fonlama Maliyeti Gecelik Borçlanma1-Haftalk Repo Faizi Gecelik Borç VermeKaynak: TCMB

TCMB Ortalama Fonlama Faizi sıkılaşma adımlarının atılmaya başlandığı 2016 yılı Aralık ayından itibaren 371 baz puan yükselerek 29 Eylül 2017 tarihi itibarıyla yüzde 11,99 olmuştur. (26 Aralık 2016: %8,28) Fonlama faizi, gösterge niteliğindeki 1 hafta vadeli repo faizi olan yüzde 8,0’in oldukça üzerinde seyretmektedir. Bu durum TCMB’nin piyasayı fonlamak için ağırlıklı olarak bir hafta vadeli repo ihalelerini değil de 2017 yılı başında döviz piyasasında yaşanan iktisadi temellerden kopuk hareketlilik üzerine geç likidite penceresini kullanması ve güçlü bir parasal sıkılaştırma yapmasından kaynaklanmıştır. Bu kapsamda, 12 Ocak 2017’den itibaren bir hafta vadeli repo ihalelerine ara verilmiş, marjinal fonlama kademeli olarak azaltılmış ve sistemin fonlama ihtiyacının giderek artan bir kısmı Geç Likidite Penceresinden (GLP) sağlanmaya başlanmıştır.12 Sonuç olarak yıl genelinde politika faizi değişmemiş olmasına rağmen piyasanın karşılaştığı fiili faiz sıkılaşma politikası neticesinde yükselmiştir.

Önümüzdeki dönemde enflasyon görünümünde belirgin bir iyileşme sağlanana kadar para politikasındaki sıkı duruşun sürdürüleceği vurgusu yapılmaktadır. TCMB’nin, para politikasını oluştururken orta vadeli enflasyon görünümünü dikkate aldığı ve dolayısıyla enflasyonda yıl içinde gözlenmesi beklenen baz etkileri kaynaklı dalgalanmalardan ziyade enflasyonun ana eğilimindeki gelişmelere odaklandığı görülmektedir. Ayrıca, enflasyon beklentileri, fiyatlama davranışları ve enflasyonu etkileyen diğer unsurlardaki gelişmeler yakından izlenerek ihtiyaç duyulması halinde ilave parasal sıkılaştırma yapılabileceği belirtilmektedir.13

12 TCMB, “Enflasyon Raporu 2017-II”, Nisan 2017.13 TCMB, “Para Politikası Kurulu Toplantı Özeti”, Sayı:2017-33, 1 Ağustos 2017.

II.IV

. Enf

lasy

on v

e Pa

ra P

oliti

kası

53

Şekil 15: TCMB Fonlama Kompozisyonu

0

20.000

40.000

60.000

80.000

100.000

120.000

140.000

2 O

cak

9 O

cak

16 O

cak

23 O

cak

30 O

cak

6 ub

at13

ub

at20

ub

at27

ub

at6

Mar

t13

Mar

t20

Mar

t27

Mar

t3

Nis

an10

Nis

an17

Nis

an24

Nis

an1

Mays

8 M

ays

15 M

ays

22 M

ays

29 M

ays

5 H

azir

an12

Haz

iran

19 H

azira

n26

Haz

iran

3 T

emm

uz10

Tem

muz

17 T

emm

uz24

Tem

muz

31 T

emm

uz7

Aus

tos

14 A

usto

s21

Aus

tos

28 A

usto

s4

Eyl

ül11

Eyl

ül18

Eyl

ül25

Eyl

ül

Haftalk Repo B ST Gecelik

Bankalararas Para Piyasas Gecelik Geç Likidite Penceresi

BIST: 0

BPP: 10,465

GLP: 109,699

Kaynak:TCMB

(Milyon

TL)

Fonlama Çindeki Pay(%)GLP:91,3BPP:8,7BIST Gecelik: 0

TCMB, fiyat istikrarının yanı sıra finansal istikrara yönelik riskleri sınırlamak amacıyla kredi büyüme hızı ve döviz kuru gelişmelerini yakından izlemektedir. Makro finansal risklerin dengelenmesi açısından krediler ile birlikte döviz kurunda aşırı dalgalanmaya kayıtsız kalınmaması önem taşımaktadır.

2017 yılının ilk yarısında finansal sistemi destekleyici makro ihtiyati politikalar, kamu maliyesi teşvikleri ve KGF ile KOSGEB kredi desteklerinin de katkısıyla iktisadi faaliyetin ılımlı seyri sayesinde, kredi koşullarında iyileşme yaşanmıştır. Bu dönemde gerek tüketici gerekse ticari kredi faizlerinde önemli bir artış kaydedilmiş, faizler TCMB ortalama fonlama maliyetinin üstünde gerçekleşmiştir.14 2016 yılının üçüncü çeyreğinden itibaren artış eğiliminde olan toplam kredilerin büyüme oranı, 2017 yılının ikinci çeyreği boyunca, ticari krediler kaynaklı olarak geçmiş yıllar ortalamasının üstünde seyretmiştir.15

Yılın üçüncü çeyreğinden itibaren de toplam kredi büyüme hızlarında özellikle ticari kredilerin büyüme hızındaki yavaşlamaya bağlı olarak gerileme görülmüştür.

Şekil 16: Toplam Kredi Büyümesi

-2

8

18

28

38

48

58

2015-1

2015-1 2 3 3 4 5 6 6 7 8 8 91

01

01

11

21

22016-1 2 3 3 4 5 5 6 7 7 8 9 91

01

11

11

22017-1 1 2 3 3 4 5 6 6 7 8 8

Toplam Krediler Tüketici Kredileri Ticari Krediler

( Yl

lk,

% )

Kaynak: TCMB*13 haftalk ortalama, yllklandrlm , kur etkisinden arndrlm

14 TCMB, “Enflasyon Raporu 2017-II”, Nisan 2017.15 TCMB, “Enflasyon Raporu 2017-III”, Ağustos 2017.

2017 yılının başında 87,55 olan reel efektif döviz kuru16 Haziran ayına kadar kademeli bir artışla 91,49 düzeyine ulaştıktan sonra Ağustos ayı itibarıyla 89,63 seviyesine gerilemiştir. Reel efektif kurunun artışı TL’nin reel olarak değer kazandığını, diğer bir anlatımla Türk menşeili malların yabancı mallar cinsinden göreli olarak fiyatının arttığını göstermektedir.

Şekil 17: Reel Efektif Döviz Kuru

90

100

110

120

130

003=100)

80

90

2007-1 5 9

2008-1 5 9

2009-1 5 9

2010-1 5 9

2011-1 5 9

2012-1 5 9

2013-1 5 9

2014-1 5 9

2015-1 5 9

2016-1 5 9

2017-1 5

Kaynak: TCMB

(2

TCMB finansal dalgalanmaların arttığı dönemlerde döviz kurundaki oynaklığın giderilmesi amacıyla piyasaya döviz satım ihaleleri ve müdahaleleri yoluyla döviz likiditesi sağlamaktadır.17 2015 yılında toplam 12,4 milyar dolarlık satım yapılırken, 2016 yılında 3,4 milyar dolarlık döviz satışı yapılmıştır. 2016 yılı başında 60 milyon dolar olan döviz satım tutarı önce 30 milyon dolara, sonra 20 milyon dolara düşürüldükten sonra Nisan ayı itibarıyla döviz satım ihaleleri sonlandırılmış, 2017 yılında hiç satım yapılmamıştır. 2017 yılında TCMB tarafından döviz likiditesi yönetiminde kullanılan başlıca araçlar enerji ithalatçısı kamu iktisadi teşebbüslerine yapılan döviz satışları ve zorunlu karşılıklar olmuştur. Bununla birlikte 2014 yılından bu yana enerji ithalatçısı kamu iktisadi teşebbüslerinin döviz ihtiyacının gerekli görülen kısmı T.C. Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı ve TCMB tarafından doğrudan karşılanmaktadır.

16 Nominal efektif döviz kuru, belirli bir kritere göre nominal kurların uygun bir ağırlıklandırma yöntemi kullanılarak oluşturulan ortalama ile elde edilir. Reel efektif döviz kuru ise nominal efektif döviz kurunun ülkeler arasındaki göreli fiyat veya maliyet unsurlarıyla düzenlenmiş halidir.17 Dalgalı kura geçişten (Şubat 2001) bu yana TCMB gerekli olan durumlarda döviz piyasasında iki şekilde müdahalede bulunmaktadır: Doğrudan müdahale ve düzenli alım satım ihaleleri. İki yöntem arasında temel olarak zamanlama ve kamuoyuna duyurma konusunda farklılıkları bulunmaktadır. Doğrudan müdahaleler müdahale anına kadar piyasaya duyurulmamakta ve tam müdahale büyüklüğü 15 gün sonra yayınlanmaktadır.

Yıllı

k Ek

onom

ik R

apor

201

7

54

Ayrıca 2017 yılında piyasalarda gözlenen aşırı oynaklık ve ekonomik temellerden uzaklaşan sağlıksız fiyat oluşumlarına karşı daha sıkı likidite koşulları ve para swaplarına yönelik politika paketi uygulanmıştır. Bu kapsamda;

TCMB bünyesinde faaliyette bulunan

Bankalararası Para Piyasasında bankaların borç alabilme limitleri 11 Ocak 2017 tarihinden itibaren toplam 22 milyar Türk lirasına, 16 Ocak 2017 tarihinden geçerli olmak üzere de toplam 11 milyar TL’ye18 düşürülmüştür.

Yabancı para zorunlu karşılık oranları tüm vade dilimlerinde 50 baz puan indirilmiştir. Bu değişiklik ile finansal sisteme yaklaşık 1,5 milyar ABD doları ilave likidite sağlanacağı tahmin edilmiştir. 19

Gerekli görülen günlerde Borsa İstanbul bünyesindeki repo pazarlarında TCMB tarafından yapılan fonlama tutarı sınırlandırılabilmiştir.

Türk Lirası ve döviz likiditesi yönetimindeki

esnekliğin ve araç çeşitliliğinin artırılması amacıyla Türk Lirası Depoları Karşılığı Döviz Depoları piyasasının açılmasına karar verilmiştir.20

Reeskont kredi geri ödemelerinde TL kullanım imkanı getirilmiştir.

1 Ocak 2017 tarihinden önce kullandırılan ve 31

Mayıs 2017 (dahil) tarihine kadar vadesi dolacak 18 TCMB, “Türk Lirası Likidite Yönetimine İlişkin Basın Duyurusu”, Sayı: 2017-01, 13 Ocak 2017.19 TCMB, “Piyasa Gelişmelerine İlişkin Basın Duyurusu”, Sayı:2017-01, 10 Ocak 2017.20 TCMB, “Türk Lirası Depoları Karşılığı Döviz Depolarına İlişkin Basın Duyurusu”, Sayı:2017-03, 17 Ocak 2017 .

olan ihracat ve döviz kazandırıcı hizmetler reeskont kredilerinin, kredi vadesinde ödenmesi kaydıyla, geri ödemelerinin Türk lirası olarak da yapılabilmesine imkân tanınmıştır. Bu işlemlerde TCMB tarafından 2 Ocak 2017 tarihinde ilan edilen döviz alış kurlarının esas alınması öngörülmüştür.21

Zorunlu karşılıklar, rezerv opsiyon mekanizması ve reeskont kredisi limiti ile ilgili yapılan ayarlamalar sonucunda toplam rezervler 2017 yılının Ocak ayının başında 110,6 milyar dolarken yıl içinde 105 milyar dolara kadar geriledikten sonra 111,9 milyar dolar ile 29 Eylül itibarıyla yıl başındaki seviyesinin bir miktar üstüne çıkmıştır. Rezervlerin seyrinde ihracat reeskont kredileri, Mayıs- Haziran döneminde kaydedilen portföy girişleri ve enerji ithalatçısı kamu iktisadi teşebbüslerine gerçekleştirilen döviz satışları etkili olmuştur.

Şekil 18: TCMB Brüt Rezervleri

60708090

100110120130140

(Ha

fta

lk,

Mil

yar

$)

4050

20

07

-1 3 6 91

2 2 5 811

20

09

-1 4 71

01

2 3 6 91

2 2 5 811

20

12

-1 4 71

01

2 3 6 911 2 5 8

10

20

15

-1 4 71

01

2 3 6 911 2 5 8

Döviz Rezervleri Brüt Rezervler (altn dahil)

(

Kaynak: TCMB

21 TCMB, “İhracat ve Döviz Kazandırıcı Hizmetler Reeskont Kredilerine İlişkin Basın Duyurusu”, Sayı:2017-11, 17 Şubat 2017.

Tablo 2: TCMB Döviz Müdahaleleri ve İhaleleri

(Milyon $)

Enerji thalatçs Kamu ktisadiTe ebbüslerine Döviz Sat lar

hracatReeskontKredileri

Alm Satm Alm Satm Satm Net2008 - - 7.585 100 52009 - - 4.314 900 1.0402010 - - 14.865 - 1.1042011 - 2.390 6.450 11.210 1.9202012 - 1.006 - 1.450 8.2952013 - - - 17.610 12.6642014 - 3.151 - 9.879 1.321 12.9992015 - - - 12.366 10.505 15.1822016 - - - 3.400 5.084 15.0222017* - - - - 5.251 8.365

Kaynak: TCMB*A ustos 2017 itibaryla.

Müdahaleler haleler

II.IV

. Enf

lasy

on v

e Pa

ra P

oliti

kası

55

Komite:

2014 yılında ilk kurulduğunda Komite, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Müsteşarının başkanlığında; Ekonomi, Gümrük ve Ticaret, Kalkınma ve Maliye Bakanlıklarının Müsteşarları, Hazine Müsteşarı, TCMB Başkanı ve Türkiye İstatistik Kurumu Başkanının katılımıyla oluşturulmuştu. 2014/20 sayılı Başbakanlık Genelgesi ile kurulan Gıda ve Tarımsal Ürün Piyasaları İzleme ve Değerlendirme Komitesi 20 Eylül 2016 tarihli Ekonomi Koordinasyon Kurulu kararları çerçevesinde yeniden yapılandırılmıştır.

Yapılan yeni düzenleme ile 2016/30 sayılı Başbakanlık Genelgesi ile Gıda ve Tarımsal Ürün Piyasaları İzleme ve Değerlendirme Komitesine Başbakan Yardımcısı’nın başkanlık etmesi; Ekonomi, Gıda Tarım ve Hayvancılık, Gümrük ve Ticaret, Kalkınma ve Maliye Bakanlarının katılımının sağlanması öngörülmüştür.

Kuruluş Amacı:

Komite fiyat istikrarını desteklemek ve enflasyondaki öngörülebilirliği artırmak amacıyla;

Gıda ve tarım ürünlerindeki kısa ve uzun dönemli arz-talep ve ihracat-ithalat değişimleri ile dağıtım zincirindeki gelişmelerin fiyatlara olası etkilerini izleme ve değerlendirme çalışmalarını sürdürerek, gıda piyasasında istikrarlı arz ve fiyat oluşumunu destekleyecek veri bazlı izleme sistemleri kurulmasına,

Sektör dengesini gözeten dış ticaret önlemleri alınmasına,

Toptan ve perakende piyasalarda rekabetçi fiyat oluşumunun sağlanmasına,

Gıda ürünlerine ilişkin lojistik süreçlerin etkinliğinin artırılmasına üretici birliklerinin güçlendirilmesine,

Tarım sektöründeki vergi ve teşvik sistemlerinin yeniden düzenlenmesine,

Tarımsal verimliliği artıracak tedbirler alınmasına ve etkin tarım finansman modelleri geliştirilmesine imkan tanıyacak politikalara ilişkin çalışmalar yürütmektedir.

Çalışma Süreci:

Komite iki ayda bir ya da gerektiğinde başkan veya üyelerden birinin talebi üzerine en geç bir hafta içinde toplanmakta ve görev alanı ile ilgili konuları görüşerek, Ekonomi Koordinasyon Kurulu’na rapor sunmaktadır. Komiteye gerekli gördüğünde diğer

bakanlıklar, kamu kurum ve kuruluşları ile sektör temsilcilerini toplantılarına davet etme ve ihtiyaç halinde alt komite, danışma veya çalışma grupları oluşturma yetkisi de verilmiştir.

İstatistiksel bilgilerin toplanması ve çalışmaların yürütülmesinde bütün kamu kurum ve kuruluşları ve özel sektörle iş birliği yapma yetkisine sahip olan komite, kişisel ve özel nitelik taşımayan bilgilerin paylaşılması hususunda her türlü desteği talep edebilmektedir. Komitenin çalışma usul ve esasları komite tarafından belirlenmekte ve sekretarya hizmetleri, alınan kararların uygulanmasının takibi ve koordinasyonu TCMB tarafından yürütülmektedir.

Yürüttüğü Çalışmalar:

2017 yılında da gıda fiyatlarındaki artışı önlemek için Gıda ve Tarımsal Ürün Piyasaları İzleme ve Değerlendirme Komitesinin çalışmaları devam etmektedir. Yıl içinde 21 Şubat,16 Temmuz ve 18 Ağustos 2017 tarihlerinde olmak üzere üç adet toplantı gerçekleştiren Komite gıda fiyatlarını etkileyen çeşitli konularda çalışmalar yürütmüş ve bazı tedbirler almıştır. Bu kapsamda;

Oluşturulan Erken Uyarı Sistemi’nden elde edilen sinyaller değerlendirilmiş, kısa vadede sonuç üretecek ürün bazlı tedbirlerin alınması karara bağlanmıştır.

Gıda arz zincirinin etkinliğinin arttırılması amacıyla teşvikler, standardizasyon ve rekabetin geliştirilmesi hususlarında alt çalışma grupları oluşturulmuştur.

Özel sektör temsilcileri tarafından iyi tarım modelleri ile kayıp ve atıkların önlenmesini hedefleyen uygulamalar hakkında sunum yapılmıştır.

Tarımsal üretim, tarımın finansmanı ve gıda arz zincirine ilişkin orta/uzun vadeli yapısal konular gündeme alınmıştır.

Yaş meyve-sebze arz zinciri üzerindeki temel lojistik konular olan hasat, sınıflandırma, paketleme, saklama, nakliye ve soğuk zincir süreçlerinde verimliliğin artırılmasına yönelik çalışmalar değerlendirilmiş, farklı teşvik modelleri ele alınmış ve öncelikli alanlar belirlenerek uygulama aşamasına geçilmesi kararlaştırılmıştır.

Tarım sektörüne yönelik finansal ürünlerin çeşitlendirilmesine ve teminat başta olmak üzere

KUTU 3. YENİDEN YAPILANDIRILAN GIDA VE TARIMSAL ÜRÜN PİYASALARI İZLEME VE DEĞERLENDİRME KOMİTESİ ve ÇALIŞMALARI

Yıllı

k Ek

onom

ik R

apor

201

7

56

finansman koşullarının iyileştirilmesine ilişkin tedbir önerileri değerlendirilmiştir.

Rekabet Kurumu tarafından gıda sektörüne ilişkin yürütülmekte olan rekabet incelemelerinde gelinen aşama ve atılması planlanan ilave adımlar hakkında Komite’ye bilgi sunulmuştur.

Üreticilerin lisanslı depo kullanım maliyetleri ile üretici birliklerinin kendi ortak ve üyeleriyle yaptıkları ticari işlemlerin maliyetlerini azaltacak teşvik paketlerine ilişkin karar alınmıştır.

Lojistik süreçlerin genel kalitesini artırmak amaçlanmıştır.

Toptancı hallerinin modernizasyonuna ilişkin çalışmaların yapılması ve hayvancılıkta yem maliyetlerinin düşürülmesine yönelik çalışmalar yapılmıştır.

Hayvancılık teşvik ve desteklerinin etkinliğini artıracak tedbir önerileri ile lisanslı depoculuk uygulamalarına ve muhtelif depo kullanım modellerine ilişkin hususlar da görüşülmüştür.

2 0 1 7 II.VYURT İÇİ FİNANSAL PİYASALAR

II.V

Yurt

İçi F

inan

sal P

iyas

alar

59

2016 yılının son çeyreğinden bu yana ABD’deki başkanlık seçimi, Fed’in ve ECB’nin para politikaları ve İngiltere’nin Avrupa Birliği’nden çıkış süreci yurt içi finansal piyasaları etkileyen başlıca küresel belirsizlikler olmuştur. Ayrıca yurt içinde başarısız darbe girişimi ve jeopolitik gelişmeler finansal piyasaları olumsuz etkilemiştir.

2017 yılının ilk dokuz ayı ise küresel risk iştahının görece güçlü seyrettiği bir dönem olmuştur. 2016 sonunda ABD’de gerçekleşen seçim sonrası ABD finansal piyasalarındaki belirsizlik azalmıştır. Ayrıca Fed’in politikalarına ilişkin normalleşen seyir ve parasal sıkılaşmanın daha uzun vadeye yayılacağı beklentisi piyasalara hakim olmuştur. Öte yandan küresel büyüme tahminlerinin yukarı çekilmesi ve para politikalarına dair belirsizliklerin azalması ile risk primleri düşmüş, finansal piyasalarda oynaklık azalmıştır.

Yurt içi finansal piyasalarda da 2017 yılı başından itibaren olumlu bir hava hakim olmuştur. Finansal sistemi destekleyici makroihtiyati politikalar, genişletici maliye politikası ve kredi teşviklerinin de etkisiyle güçlenen büyüme ortamında 2016 yılının son çeyreğindeki kayıplar telafi edilmiştir. Borçlanma senedi ve hisse senedi piyasalarında portföy girişleri güçlenmiş, borsa endeksleri yükselmiştir. Döviz piyasasında ise Ocak ayından itibaren uygulanan sıkı para politikasının da yardımıyla Türk Lirası dolar karşısında değerlenmiştir. Son dönemde Fed’in Eylül ayındaki açıklamaları doğrultusunda 2017 yılı sonuna kadar faiz artırımı beklentisi, jeopolitik sorunlar ve ABD Başkanı Trump’ın açıkladığı vergi reformu yurt içi finansal piyasalarda aşağı yönlü baskı oluşturmuştur.

Türk bankacılık sektörü uluslararası düzenleme ve gelişmelere uyumlu, dinamik yapısını korumakta, güçlü sermaye yapısı ve varlık kalitesi ile makroekonomik istikrarı desteklemeye devam etmektedir. Sektör son dönemde ekonomik faaliyetlerdeki canlanma, krediye erişim destekleri ve güçlü büyüme beklentileri ile genişlemiştir. Sektörde stres testleri, hedef sermaye yeterlilik oranı, yüksek karşılık oranları ve kar dağıtımına ilişkin sınırlamalar ihtiyati politikalar olarak belirlenmiş olup verimli bir şekilde uygulanmaktadır.

Hisse Senedi ve Tahvil-Bono PiyasalarıA.

Portföy Hareketleri1.

Gelişmekte olan ülkelere yönelen sermaye akımları 2017 yılında pozitif bir seyir izlemiştir. ABD seçimleri sonrasında Fed’in daha sıkı para politikası uygulayabileceğine dair endişelerin etkisiyle 2016 yılı Kasım ve Aralık aylarında gelişmekte olan ülkelerden yüksek miktarlı portföy çıkışları gerçekleşmiştir. 2017 yılının ilk çeyreğinde ise gelişmiş ülkelerde para politikasındaki normalleşmenin zamana yayılması ve küresel ekonomideki toparlanma küresel risk iştahını artırmış, risk primleri düşmüştür. Türkiye’nin de 5 yıllık CDS primi1 ekonomik faaliyetlerdeki canlanma ve güçlü büyüme oranları neticesinde hızla düşmüştür. Son dönemdeki yükselişe rağmen 2017 yılının başından itibaren CDS primindeki yüzde 31’lik düşüş dikkat çekmektedir. 2017 yılı başında 273 olan CDS primi, Eylül sonu itibarıyla 187’ye düşmüştür.

1 CDS: 5 yıl vadeli borçları iflasa karşı sigorta ettirmenin maliyetidir. Bir alacaklının üçüncü bir tarafa belli bir ücret ödeyerek alacağını garantilemesidir. Borçlunun borcunu ödeyememe riskini ortadan kaldırmaya yönelik olarak alacaklının üçüncü tarafa ödediği ve bir nevi sigorta primine karşılık gelen ücret ise CDS primi olarak adlandırılmaktadır.

Yurt İçi Finansal Piyasalar

Yıllı

k Ek

onom

ik R

apor

201

7

60

Şekil 1: 5 Yıllık CDS Primi2

8090

100110120130140150160170180

01.2

015

03.2

015

05.2

015

07.2

015

09.2

015

11.2

015

01.2

016

03.2

016

05.2

016

07.2

016

09.2

016

11.2

016

01.2

017

03.2

017

05.2

017

07.2

017

09.2

017

Türkiye GOÜ Ortalamas

Kaynak: Bloomberg

(End

eks,

02.0

1.20

15=

100)

Artan risk iştahı gelişmekte olan ülkelere yönelik portföy akımlarını artırmıştır. 2015 yılının ikinci yarısından itibaren büyük ölçüde DİBS piyasasında yaşanan kayıplar 2017 yılında telafi edilmeye başlamıştır. Küresel ekonomik faaliyetteki olumlu görünüm ve Fed’in normalleşme sürecine beklentiler doğrultusunda devam etmesi durumunda küresel finansal koşullardaki olumlu seyrin devam etmesi beklenmektedir.

Hisse senedi ve tahvil-bono piyasasındaki yabancı yatırımcı paylarına bakıldığında 2017 yılı başından itibaren yükseliş eğiliminde olduğu görülmektedir. Kasım 2016’da yüzde 62 olan hisse senedi piyasasındaki yurt dışı yerleşiklerin payı, Ağustos ayı itibarıyla yüzde 66 olmuştur. Tahvil-bono piyasasındaki yurt dışı yerleşiklerin payı ise Şubat 2017’deki yüzde 18 seviyesinden Ağustos ayında yüzde 22’ye çıkmıştır. Önümüzdeki dönemde ekonomideki canlanma ve güçlü büyüme oranları ile Türkiye’ye karşı risk algısının azalması ve bu oranların daha da yükselmesi beklenmektedir.

Şekil 2: Yurt Dışı Yerleşiklerin Hisse Senedi ve Tahvil-Bono Piyasalarındaki Payları

18

20

22

24

26

28

30

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

01.2

015

04.2

015

07.2

015

10.2

015

01.2

016

04.2

016

07.2

016

10.2

016

01.2

017

04.2

017

07.2

017

(%)

(%)

Hisse Senedi Piyasas Tahvil-Bono Piyasas (Sa Eksen)

Kaynak: TCMB, MKK

2 GOÜ ortalamasına dahil edilen ülkeler: Polonya, Güney Afrika, Endonezya, Güney Kore, Brezilya, Şili, Kolombiya, Meksika ve Türkiye.

Borsa Endeksi2.

2016 yılının son çeyreğindeki küresel belirsizlikler ve jeopolitik sorunlar borsa endekslerine olumsuz yansımıştır. Bu dönemde özellikle gelişmekte olan ülkelerden sermaye çıkışları olmuş, borsa endeksleri düşmüş, BIST 100 endeksi gelişmekte olan ülkelerin ortalamasının oldukça altında kalmıştır.

2017 yılının başından itibaren piyasalara hakim olan olumlu hava gelişmekte olan ülkelere sermaye akımlarını hızlandırmıştır. Küresel ekonomideki risk iştahına Türkiye’nin ekonomik faaliyetlerindeki canlanma ve güçlü büyüme oranları eklendiğinde BIST 100 endeksi 1 Aralık 2016’dan bu yana yüzde 42 artmış, bu dönemde tarihi yüksek seviyeleri test etmiştir. Son iki haftalık dönemde ise düşüş eğiliminde olan BIST 100 endeksi Eylül ayını 102.908 seviyesinde kapatmıştır.

Şekil 3: Borsa Endeksleri (Yerel Para Birimi Cinsinden) 3

75

85

95

105

115

125

135

01.2

015

03.2

015

05.2

015

07.2

015

09.2

015

11.2

015

01.2

016

03.2

016

05.2

016

07.2

016

09.2

016

11.2

016

01.2

017

03.2

017

05.2

017

07.2

017

09.2

017

BIST 100 GOÜ Ortalamas

Kaynak: Bloomberg

(End

eks,

02.0

1.20

15=

100)

Faiz Oranları3.

Türkiye’de kısa vadeli faiz oranları Fed’in para politikası kararlarının ve TCMB’nin 2017 Ocak ayındaki parasal sıkılaştırma kararlarının etkisiyle artmış, gelişmekte olan ülkelerden yukarı yönlü ayrışmıştır. 2016 yılının son çeyreğinde ortalama yüzde 9,9 olan 2 yıllık gösterge tahvil faiz oranı 2017 yılı ilk üç çeyreğinde ortalama 11,4 olmuştur.

3 Grafiklerdeki GOÜ ortalamasına dahil edilen ülkeler: Çek Cumhuriyeti, Macaristan, Polonya, Güney Afrika, Endonezya, Güney Kore, Brezilya, Şili, Kolombiya, Meksika ve Türkiye.

II.V

Yurt

İçi F

inan

sal P

iyas

alar

61

Şekil 4: 2 Yıllık Tahvil Faiz Oranlarındaki Değişim4

-100-50

050

100150200250300350400

09.2

016

10.2

016

10.2

016

11.2

016

11.2

016

12.2

016

12.2

016

01.2

017

01.2

017

02.2

017

02.2

017

03.2

017

03.2

017

03.2

017

04.2

017

04.2

017

05.2

017

05.2

017

06.2

017

06.2

017

07.2

017

07.2

017

08.2

017

08.2

017

09.2

017

09.2

017

09.2

017(3

0.09

.201

6'ya

gör

e de

iim

, baz

pua

n)


Kaynak: Bloomberg

2017 yılının ilk çeyreğinden itibaren Türkiye’de uzun vadeli faiz oranlarındaki düşüş sınırlı olmuştur. Eylül ayında Fed’in açıklamaları sonrasında faiz oranları bir miktar yükselse de 2017 yılının ilk çeyreğinde ortalama yüzde 10,8 olan 10 yıllık tahvil faiz oranının yılın ikinci ve üçüncü çeyreğindeki ortalaması yüzde 10,4 olmuştur.

Şekil 5: 10 Yıllık Tahvil Faiz Oranlarındaki Değişim

-50

0

50

100

150

200

250

09.2

016

10.2

016

10.2

016

11.2

016

11.2

016

12.2

016

12.2

016

01.2

017

01.2

017

02.2

017

02.2

017

03.2

017

03.2

017

03.2

017

04.2

017

04.2

017

05.2

017

05.2

017

06.2

017

06.2

017

07.2

017

07.2

017

08.2

017

08.2

017

09.2

017

09.2

017

09.2

017

(30.

09.2

016'

ya g

öre

dei

im, b

az p

uan)


Kaynak: Bloomberg

Döviz Piyasası4.

2016 yılının son çeyreğinde küresel ekonomiye dair belirsizlikler ve gelişmiş ülkelerin faiz oranlarındaki artışlar nedeniyle gelişmekte olan ülkelerin para birimleri dolar karşısında zayıflamıştır. 30 Eylül 2016-11 Ocak 2017 tarihleri arasında Türk Lirası dolar karşısında yüzde 29 değer kaybetmiştir.

Küresel risk iştahındaki döngülere paralel bir seyir izleyen döviz kurları 2017 yılının başından itibaren gerilemeye başlamıştır. Türk Lirası TCMB’nin Ocak ayında uyguladığı parasal sıkılaştırmanın da etkisiyle kayıpları büyük ölçüde telafi etmiştir. Son dönemde Fed’in Aralık ayında faiz artırma beklentileri ile yükselse de dolar/TL kuru 11 Ocak 2017’deki 3,88 seviyesinden 29 Eylül’de 3,56’ya kadar

4 GOÜ ortalaması hesaplanırken Macaristan için bir yıllık tahvil faiz oranı kullanılmıştır.

gerilemiştir. Avro/TL kuru ise son dönemde siyasi ve jeopolitik nedenler ve ECB’nin para politikasındaki belirsizliklerle artmıştır. 30 Eylül 2016’dan bu yana yüzde 25 yükselen avro/TL kuru 29 Eylül’de 4,21 seviyesine kadar yükselmiştir.

Şekil 6: Döviz Kurları

110120130140150160170180

Ende

ks, 0

1.01

.201

5=10

0)

90100

01.2

015

03.2

015

05.2

015

07.2

015

09.2

015

11.2

015

01.2

016

03.2

016

05.2

016

07.2

016

09.2

016

11.2

016

01.2

017

03.2

017

05.2

017

07.2

017

09.2

017

Dolar/TL GOÜ Dolar Kuru Ortalamas Avro/TL

Kaynak: Bloomberg

(E

Avro/dolar paritesinin 2017 yılının başından itibaren yükseliş eğiliminde olduğu görülmektedir. Bunda Fed’in para politikasındaki belirsizliklerin azalması ile doların diğer para birimleri karşısında zayıflaması ve Fransa’da cumhurbaşkanlığı seçimi sonrasında belirsizliklerin azalması ile avronun güçlenmesi etkili olmuştur. Son dönemde ise Fed’in Aralık ayında faiz artırma beklentisi ve ABD Başkanı Trump’ın açıkladığı vergi reformu ile dolar güçlenmiş, jeopolitik gerginlikler ve Katalonya’da yapılan bağımsızlık referandumu nedeniyle avro zayıflamış, parite bir miktar düşmüştür. Aralık 2016’dan bu yana avro/dolar paritesi yüzde 12 yükselmiştir.

Şekil 7: Avro/Dolar Paritesi

1,10

1,15

1,20

1,25

(Avr

o/D

olar

)

1,00

1,05

01.2015

03.2015

05.2015

07.2015

09.2015

11.2015

01.2016

03.2016

05.2016

07.2016

09.2016

11.2016

01.2017

03.2017

05.2017

07.2017

09.2017

Kaynak: Bloomberg

Küresel risk iştahındaki artışa bağlı olarak gelişmekte olan ülkelerin para birimlerinin kur oynaklıklarında düşüş olmuştur. Jeopolitik gelişmeler, gelişmiş ülke merkez bankalarının bilanço küçültmeye başlayabileceği sinyalleri ve Güney Afrika’daki siyasi olaylar gibi küresel gelişmeler kur oynaklıklarına neden olsa da 2017 yılının başından

Yıllı

k Ek

onom

ik R

apor

201

7

62

itibaren Türk Lirasındaki oynaklıktaki belirgin düşüş dikkat çekmektedir.

Şekil 8: Kur Oynaklığı5

0

5

10

15

20

25

30

01.2015

03.2015

05.2015

07.2015

09.2015

11.2015

01.2016

03.2016

05.2016

07.2016

09.2016

11.2016

01.2017

03.2017

05.2017

07.2017

09.2017

GOÜ Türkiye

Kaynak: Bloomberg

(%)

2017 yılının başından itibaren Fed’in faiz artırımının ve bilanço küçültmesinin zamana yayılması beklentileri ile piyasalara hakim olan olumlu hava gelişmekte olan ülkelere sermaye akımlarını artırmış sepet kur6 düşmüştür. Ancak Türkiye’de ekonomik faaliyetlerdeki canlanma ve güçlü büyüme oranları neticesinde CDS primindeki düşüşe göre sepet kurdaki düşüş sınırlı olmuştur. Bunda AB’deki siyasi belirsizlikler ve ECB’nin para politikasında normalleşmeye gitme ihtimali nedeniyle avronun Türk Lirası karşısında değer kazanması etkili olmuştur.

Şekil 9: Sepet Kur ve 5 Yıllık CDS Primi

150170190210230250270290310330350

2

2,5

3

3,5

4

4,5

01.2

015

03.2

015

05.2

015

07.2

015

09.2

015

11.2

015

01.2

016

03.2

016

05.2

016

07.2

016

09.2

016

11.2

016

01.2

017

03.2

017

05.2

017

07.2

017

09.2

017

Sepet Kur Dolar/TL Euro/TL CDS-Türkiye (Sa Eksen)

Kaynak: Bloomberg

(TL)

(Pua

n)

5 Bir hafta vadeli opsiyonların ima ettiği kur oynaklığı.6 Sepet kur değeri: (1 dolar+1 avro)/2.

Bankacılık SektörüB.

Türk bankacılık sektörü uluslararası düzenleme ve gelişmelere uyumlu, dinamik bir yapıdadır. Sektör, 2016 yılında Basel Bankacılık Komitesi Düzenleme Tutarlılığı Değerlendirme Programından tam uyumlu çıkmıştır. Uluslararası bankacılık ve finans sistemine adaptasyon açısından hem düzenleme hem de teknolojik etkinlik ve yeni gelişmelere uyum sağlama konularında önemli yol kat etmiştir. 2016 yılında artan küresel oynaklığa ve bölgesel ve yerel şoklara rağmen, ülkemizin güçlü ekonomik temellerinin desteğiyle finansal sistem sağlıklı görünümünü korumaya devam etmiştir.

Son dönemde ekonomik faaliyetlerdeki canlanma ve krediye erişim destekleri ile bankacılık sektörü bilançoları genişlemiştir. Bankacılık sektörünün aktif toplamı 2017 Temmuz ayında geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 20 oranında büyüyerek 3 trilyon TL olmuştur. Toplam aktifler içindeki payı Temmuz 2016’da yüzde 63 iken Temmuz 2017’de yüzde 65’e çıkan ve bankacılık sektörünün en önemli plasman kalemi olan kredilerin aynı dönemdeki büyümesi yüzde 23 olmuştur.

2017 Ocak-Temmuz dönemindeki dikkat çekici gelişme kredilerdeki büyümedir. Özellikle 2016 yılında zayıflayan ekonomik faaliyet, artan kredi riski ve sıkılaşan kredi standartları döngüsünün kırılabilmesi için reel kesimin finansmana erişimini destekleyici birtakım önlemler alınmıştır. Uygulamaya konulan mali destek politikaları, makroihtiyati önlemlerdeki genişlemeler ve kredi talebini artıran faiz gelişmeleri neticesinde tüketici kredileri 2016 yılı Eylül ayından, ticari krediler ise

Tablo 1: Bankacılık Sektörü Temel Verileri2016 2017

(Milyon TL) 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Temmuz TemmuzToplam Aktifler 1.006.667 1.217.695 1.370.690 1.732.401 1.994.329 2.357.432 2.731.037 2.497.617 2.997.430Özkaynaklar 134.542 144.646 181.940 193.724 232.007 262.259 300.285 284.682 335.726ToplamMevduat 617.037 695.496 772.217 945.770 1.052.693 1.245.428 1.453.632 1.324.529 1.595.304Toplam Krediler 525.851 682.893 794.756 1.047.410 1.240.708 1.484.960 1.734.342 1.583.496 1.943.801Dönem Net Kâr 22.116 19.844 23.523 24.664 24.610 26.052 37.530 22.781 29.048Sermaye Yeterlilik Oran (%) 19,0 16,6 17,9 15,3 16,3 15,6 15,6 15,8 17,0

Kaynak : BDDK

II.V

Yurt

İçi F

inan

sal P

iyas

alar

63

yıl sonundan itibaren hacim artışı sağlamışlardır.7 2016 yılı Aralık ayından itibaren KOSGEB’in sıfır faizli kredi desteği ve Hazine destekli KGF kefalet limitinin artırılması gibi teşvikler ticari kredi büyümesine destek vermiştir. Ancak KGF destekli kredilerin önceden belirlenen sınırlara yaklaşması neticesinde 2017 Haziran ayı ortasından itibaren ticari kredi büyümesinde dengelenme gözlenmiştir.8 2016 yılı Kasım ayında yüzde 3’e kadar düşen toplam ticari kredilerin yıllık büyüme oranı Mayıs 2017’de yüzde 46’ya çıkmıştır. Bu oran Ağustos 2017’de yüzde 16’ya kadar gerilemiştir.

Makroihtiyati politikalardaki genişleme tüketici kredilerindeki büyümeyi hızlandırmıştır. 2016 yılı Ağustos ayından itibaren konut kredilerine uygulanan faiz oranlarındaki düşüş ve 2016 yılı Eylül ayından itibaren makroihtiyati düzenleme değişikliklerinin katkısıyla kredi ve taksitli tüketim olanakları artan bireysel kredi müşterilerinin özellikle konut ve ihtiyaç kredisi kullanımlarındaki artış tüketici kredisi hacmini artırmıştır.9 2016 yılı Eylül ayı itibarıyla yüzde 3 olan yıllık tüketici kredisi büyüme oranı Ağustos 2017 itibarıyla yüzde 19’dur. 2017 sonuna doğru ve 2018’in ilk yarısında kredi büyümesinin daha makul düzeylerde kalacağı öngörülmektedir.

Şekil 10: Kredi Büyüme Oranları

-10

0

10

20

30

40

50

01.2

015

03.2

015

05.2

015

07.2

015

09.2

015

11.2

015

01.2

016

03.2

016

05.2

016

07.2

016

09.2

016

11.2

016

01.2

017

03.2

017

05.2

017

07.2

017

Toplam Krediler Tüketici Kredileri Ticari Krediler

Kaynak:TDM

(Kur

Etk

isind

enArn

dr

lm

,13

Haf

talk

Har

eket

li O

rtala

ma,

Yllk

,%)

2017 yılı başından itibaren gerek tüketici gerekse ticari kredi faizlerinde yükseliş eğilimi gözlenmektedir. 2017 Mayıs ayına kadar TCMB ortalama fonlama maliyetindeki yükselişe kıyasla kredi faiz oranlarındaki artış sınırlı düzeyde kalmıştır. Bu durumun ekonomik faaliyete ilişkin olumlu

7 TCMB, Finansal İstikrar Raporu, Mayıs 2017.8 TCMB, Enflasyon Raporu-III, Ağustos 2017.9 TCMB, Finansal İstikrar Raporu, Mayıs 2017.

beklentiler ve kamu kredi garantileri sayesinde bankaların kredi verme iştahının artmasından kaynaklanmış olabileceği değerlendirilmektedir.10 Mayıs ayından itibaren ise TCMB ortalama fonlama maliyeti yüzde 12 düzeyinde kalmasına rağmen kredi faiz oranlarındaki yükseliş devam etmiştir. Bunda KGF destekli kredilerin önceden belirlenen sınırlara yaklaşması ve enflasyondaki seyir etkili olmuştur. 15 Eylül 2017 itibarıyla tüketici ve ticari kredi faiz oranları sırasıyla yüzde 16,9 ve yüzde 16,4 olarak gerçekleşmiştir.

Şekil 11: Kredi Faiz Oranları

7

8

9

10

11

12

13

12

13

14

15

16

17

18

01.2

015

03.2

015

05.2

015

07.2

015

09.2

015

11.2

015

01.2

016

03.2

016

05.2

016

07.2

016

09.2

016

11.2

016

01.2

017

03.2

017

05.2

017

07.2

017

09.2

017

Ticari Kredi Tüketici Kredisi TCMB Ortalama Fonlama Maliyeti (Sa Eksen)

Kaynak: TCMB

(4 H

afta

lkH

arek

etli

Orta

lam

a, %

)

(4 H

afta

lkH

arek

etli

Orta

lam

a, %

)

Mevduatın krediye dönüşüm oranı son yıllardaki artış eğilimi ile Temmuz 2017’de yüzde 120 düzeyine çıkmıştır. Bu dönemde yüzde 11,8 olan yıllık reel kredi büyümesi, yüzde 9,7 olan mevduat büyümesinin üzerindedir. Mevduat, yurt dışı fonlama araçlarına göre daha istikrarlı bir fon kaynağıdır ve risk priminden etkilenmemektedir. Mevduatın kredi ihtiyacını karşılamadığı durumlarda mevduat dışı kaynaklara ihtiyaç duyulmaktadır. Önümüzdeki dönemde fonlama maliyetlerinin küresel olarak yükselmesi riski bankacılık sektörünün kredi oluşturma kapasitesi açısından önem taşımaktadır.

10 TCMB, Enflasyon Raporu-II, Nisan 2017.

Yıllı

k Ek

onom

ik R

apor

201

7

64

Şekil 12: Kredi/Mevduat Oranı

80

90

100

110

120

130

5

10

15

20

25

30

35

(%, R

eel,

Yll

k)

(%)

60

70

-5

0

5

01.2

010

05.2

010

09.2

010

01.2

011

05.2

011

09.2

011

01.2

012

05.2

012

09.2

012

01.2

013

05.2

013

09.2

013

01.2

014

05.2

014

09.2

014

01.2

015

05.2

015

09.2

015

01.2

016

05.2

016

09.2

016

01.2

017

05.2

017

Kredi Mevduat Kredi/Mevduat Oran (Sa Eksen)

Kaynak: TDM

Bankacılık sektörünün aktif kalitesinin en önemli göstergelerinden biri olan ve sektörün kredi riskliliğini gösteren kredilerin takibe dönüşüm oranı 2017 yılının ilk yarısında yüzde 3’ün biraz üzerinde istikrar kazanmıştır. Takibe dönüşüm oranı ekonomik büyümenin yavaşladığı 2016 yılında yüzde 3,4’e kadar çıkmış 2017 yılının ilk yarısında KGF desteği ile gerçekleşen kredi artışının etkisi ve ekonomideki canlanma sonucu düşmüştür. Eylül 2016’dan itibaren düşen oran Temmuz ayı itibarıyla yüzde 3,1 düzeyinde gerçekleşmiştir.

Şekil 13: Kredilerin Takibe Dönüşüm Oranı

3,5

4

4,5

5

5,5

(%)

2,5

3

01.2010

05.2010

09.2010

01.2011

05.2011

09.2011

01.2012

05.2012

09.2012

01.2013

05.2013

09.2013

01.2014

05.2014

09.2014

01.2015

05.2015

09.2015

01.2016

05.2016

09.2016

01.2017

05.2017

Kaynak: BDDK

Bankacılık sektörü karlılığı, 2016 yılında görülen artış eğilimini 2017 yılında da devam ettirmiştir. Kredi verme iştahındaki toparlanmayla birlikte net faiz gelirlerindeki iyileşme ve faiz dışı giderlerdeki tasarruf tedbirlerinin devamı sektörün karlılığına katkı sağlamıştır.11 Son dönemde bir miktar düşmekle beraber Temmuz 2017’de özkaynak karlılığı yüzde 14,1 aktif karlılığı yüzde 1,6 olarak gerçekleşmiştir.

11 TCMB, Finansal İstikrar Raporu, Mayıs 2017.

Şekil 14: Karlılık Oranları12

1010,51111,51212,51313,51414,515

0,5

1

1,5

2

2,5

3

12.2

012

02.2

013

04.2

013

06.2

013

08.2

013

10.2

013

12.2

013

02.2

014

04.2

014

06.2

014

08.2

014

10.2

014

12.2

014

02.2

015

04.2

015

06.2

015

08.2

015

10.2

015

12.2

015

02.2

016

04.2

016

06.2

016

08.2

016

10.2

016

12.2

016

02.2

017

04.2

017

06.2

017

Aktif Karllk Oran Özkaynak Karllk Oran (Sa Eksen)

(%)

Kaynak: BDDK

(%)

Bankacılık sektörü güçlü sermaye yapısını korumaktadır. Sermaye yeterlilik oranı Temmuz 2017 itibarıyla yüzde 17 düzeyindedir. Bu oran, hedef oran olan yüzde 12’nin oldukça üzerinde, yasal sınır olan yüzde 8’in iki katından fazladır. Sektör muhtemel şokları karşılamak için yeterli tampon bulundurmayı sürdürmüştür. Ocak 2017’de yüzde 15,2’ye kadar düşen sermaye yeterlilik oranı bu tarihten itibaren döviz kurundaki dengelenme, karlılıktaki artış eğilimi ve risk ağırlıklarındaki değişim ile birlikte yükseliş eğilimine girmiştir. Sermaye yeterlilik oranındaki yükselişte KGF kefaleti ile verilen kredilerin risk ağırlığının belirli koşullarda sıfır olarak dikkate alınabilmesi etkili olmuştur.

Şekil 15: Bankacılık Sektörü Sermaye Yeterlilik Oranı

7

9

11

13

15

17

19

21

Hedef Oran: %12

Yasal Snr: %8

(%)

5

7

12.2

010

03.2

011

06.2

011

09.2

011

12.2

011

03.2

012

06.2

012

09.2

012

12.2

012

03.2

013

06.2

013

09.2

013

12.2

013

03.2

014

06.2

014

09.2

014

12.2

014

03.2

015

06.2

015

09.2

015

12.2

015

03.2

016

06.2

016

09.2

016

12.2

016

03.2

017

06.2

017

Kaynak: BDDK

12 Karlılık oranları bir yıllık birikimli kar üzerinden bir yıllık ortalama paydaya bölünerek hesaplanmıştır.

II.V

Yurt

İçi F

inan

sal P

iyas

alar

65

250 milyar TL’ye yükseltilmesi için Bakanlar Kurulu Kararı yayımlanmasını takiben 2017 yılı Mart ayı ortasında Hazine ve KGF arasında imzalanan protokol ile kefalet hacmi 200 milyar TL ve takibe düşen krediler için Hazine’den aktarılabilecek tutar toplam kefalet hacminin yüzde 7’si olacak şekilde belirlenmiştir.Sisteme gerek bankacılık sektörü gerekse reel sektörün yoğun ilgisi olmuştur. 2016’nın üçüncü çeyreğinden itibaren kredi büyümesinde toparlanma görülmekle birlikte, KGF kefaletli kredi kullanım imkanı, söz konusu toparlanmayı özellikle Mart ayının ortasından itibaren desteklemiştir. Hazine destekli KGF kefaletli kredilerin yüzde 55,8’inin yeni kredi şeklinde kullandırılması bu gelişmede belirleyici olmuştur. 15/09/2017 itibarıyla 335 bin adet işletme, 194 milyar TL kefalet hacmi ile 217 milyar TL kredi kullanmıştır. Krediyi en fazla kullanan ilk üç sektör sırasıyla ticaret ve hizmet, imalat sanayi ve inşaat sektörleri olmuştur.

KUTU 4. Hazine Destekli KGF Kefaleti13 Bankaların ticari kredi standartlarını genel olarak sıkılaştırdıkları 2015 yılının ikinci yarısından itibaren ticari kredi büyümesi zayıflamıştır. Özellikle 2016 yılında yaşanan bir dizi şok karşısında zayıflayan ekonomik faaliyet, artan kredi riski ve sıkılaşan kredi standartları döngüsünün kırılabilmesi bakımından son dönemde başta KOBİ’ler olmak üzere reel kesimin finansmana erişimini desteklemek amacıyla bazı tedbirler alınmıştır. Bunlardan birisi de Hazine destekli KGF kefalet limitinin artırılmasıdır. Bu uygulama kredi kanalından ekonomik büyümeye ve firma bilançolarına katkı sağlamıştır. KGF tarafından Hazine destekli kullandırılabilecek kefalet hacmi Mart 2017’de 20 milyar TL’den en fazla 250 milyar TL olacak şekilde artırılmıştır. Bu kapsamda öncelikle kredilerin zamanında, tam ve gereği gibi ödenmemesi durumunda Hazine tarafından karşılanacak kaynak limiti yine kefaletin yüzde 10’una kadar olacak şekilde 2 milyar TL’den 25 milyar TL’ye kadar yükseltilmiştir. Hazine destekli kefalet hacminin

13 TCMB, Finansal İstikrar Raporu, Mayıs 2017.14 KGF, veriler 31/08/2017 itibarıyla alınmıştır.

Tablo 2: Kredilerin Kullanım Amacı ve Sektörel Dağılımı14

Kredilerin Kullanm Amac A rlk Kullandrmlarn Sektörel Da lmToplam Kefalet Tutar

çindeki Pay

lk Defa Kullandrm 55,8% Ticaret ve Hizmet 44,1%

lave Kullandrm 30,7% malat Sanayi 30,3%

Yeniden Yaplandrma 4,5% n aat 12,9%Önceki Dönem 8,9% Ula trma ve Denizcilik 4,9%

Di er 7,8%

2 0 1 7 II.VIÖDEMELER DENGESİ

II.VI

Öde

mel

er D

enge

si

69

2016 yıl sonunda 32,6 milyar dolar olan cari açık artan enerji fiyatları ve güçlü iç talebe bağlı olarak 2017 yılının Temmuz ayı itibarıyla 12 aylık bazda 37,1 milyar dolara yükselmiştir. Cari açığın artışında altın ithalatının tarihi zirvelerine yakın bir seviyeye yükselmesi de etkili olmuştur.

Enerji ve altın dengesi bozulurken, çekirdek cari denge olarak nitelendirilen altın ve enerji hariç dengedeki açık 2017 yılında önemli ölçüde daralmıştır. 2016 yıl sonunda 10,5 milyar dolar olan çekirdek cari açık 2017 yılının Temmuz ayı itibarıyla 12 aylık bazda 1,7 milyar dolara gerilemiştir.

Turizm gelirlerindeki kısmi toparlanma, rekabetçi kur düzeyi, önemli ticaret ortaklarımızda talebin toparlanması ve siyasi gerginliklerin belirli ölçüde giderilmesine bağlı olarak toparlanan ihracat ve bavul ticareti cari dengeyi olumlu yönde etkilemiştir. Ancak petrol ve emtia fiyatlarındaki artış eğilimi ithalatın tahminlerin üstünde ve artan bir patikada seyretmesine neden olmuştur.

2016 yılında yüzde 3,8 olan cari işlemler açığının GSYH’ye oranının OVP tahminlerine göre 2017 ve 2018 yıllarında sırasıyla yüzde 4,6 ve 4,3 olacağı öngörülmektedir.

A. Cari İşlemler Hesabı

1. Cari İşlemler Dengesi

2013 yılından itibaren cari işlemler açığındaki düşüş eğilimi 2016 yılının ikinci yarısında enerji fiyatlarının artmasıyla birlikte duraklamış ve 2017 yılının ikinci çeyreğinden itibaren cari açık tekrar artış eğilimine girmiştir. 2017 Temmuz itibarıyla 12 aylık bazda 37,1 milyar dolar olan cari açığın 2017 yıl sonunda 39,2 milyar dolar olarak gerçekleşmesi beklenmektedir. Cari açığın 2018 yılında ise 40 milyar dolar olması öngörülmektedir. (OVP 2018-2020)

2017 yılı Ocak-Temmuz döneminde cari işlemler açığı bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 20,8 oranında artarak 26 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Son dönemde avro-dolar paritesindeki artış, uygulanan teşvikler, önemli ticaret ortaklarımızda yaşanan talep artışları ve jeopolitik sıkıntıların belirli ölçüde giderilmesi ihracatın toparlanmasına neden olmuştur. Ancak canlanan iç talep, petrol ve emtia fiyatlarındaki yükselişle birlikte ithalat fiyatlarının artması dış ticaret açığının artmasına neden olmuştur. Öte yandan dış ticaret açığındaki artışla birlikte turizm gelirlerinde yaşanan kısmi toparlanma cari açığın daha fazla artmasına engel olmuştur.

Ödemeler Dengesi

Tablo 1: Cari İşlemler Hesabı

20172007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Temmuz

Cari lemler Dengesi -36.949 -39.425 -11.358 -44.616 -74.402 -47.962 -63.621 -43.597 -32.118 -32.639 -37.112

D Ticaret Dengesi -46.831 -52.917 -24.762 -56.325 -89.160 -65.367 -79.917 -63.597 -48.114 -40.859 -46.489

Hizmetler Dengesi 14.089 18.908 18.728 16.749 20.288 22.588 23.680 26.768 24.208 15.439 17.208

Birincil Gelir Dengesi -6.278 -7.602 -7.657 -6.515 -7.249 -6.589 -8.590 -8.175 -9.642 -8.998 -9.936

kincil Gelir Dengesi 2.071 2.186 2.333 1.475 1.719 1.406 1.206 1.407 1.430 1.779 2.105

(12 Aylk Milyon $)

Kaynak: TCMB

Yıllı

k Ek

onom

ik R

apor

201

7

70

Şekil 1: Cari İşlemler Dengesi

26,0

32,9

39,7

26

31

36

41

( Mily

ar $

)

21,5

16

21

2016 Ocak-Temmuz 2017 Ocak-Temmuz

Cari Açk D Ticaret Aç Kaynak: TCMB, TÜ K

Çekirdek cari denge olarak nitelendirilen altın ve enerji hariç dengedeki açık 2017 yılında önemli ölçüde daralmıştır. Enerji hariç cari denge 2016 yıl sonunda 8,7 milyar dolar açık verirken 2017 Temmuz ayı itibarıyla 12 aylık bazda 9 milyar dolar açık vermektedir. 2016 yıl sonunda 10,5 milyar dolar olan altın ve enerji hariç cari açık ise 2017 Temmuz ayında 12 aylık bazda 1,7 milyar dolara gerilemiştir.

Şekil 2: Enerji ve Altın Hariç Cari İşlemler Dengesi

-100

-80

-60

-40

-20

0

20

40

2007

-1 4 7 1020

08-1 4 7 10

2009

-1 4 7 1020

10-1 4 7 10

2011

-1 4 7 1020

12-1 4 7 10

2013

-1 4 7 1020

14-1 4 7 10

2015

-1 4 7 1020

16-1 4 7 10

2017

-1 4 7

Cari Denge Enerji Hariç Cari Denge Enerji ve Altn Hariç Cari DengeKaynak: TCMB, TÜ K

(12

Aylk

Küm

ülat

if, M

ilyar

$)

2015 ve 2016 yıllarında fazla veren altın ticareti 2017 yılında belirgin bir şekilde ithalat lehine dönmüştür. 2016 yıl sonunda altın ticareti 1,8 milyar dolar fazla verirken 2017 Ağustos itibarıyla 12 aylık bazda 7,9 milyar dolar açık vermiştir. 2015 yıl sonunda 3,4 milyar dolara gerileyen altın ithalatı 2017 Ağustos itibarıyla 15,3 milyar dolara yükselmiştir. Altın ihracatı ise 2016 yılında 8,2 milyar dolar iken Ağustos ayı itibarıyla 12 aylık bazda 7,4 milyar dolara gerilemiştir.

Şekil 3: Net Altın Dengesi

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

2007

-1 4 7 1020

08-1 4 7 10

2009

-1 4 7 1020

10-1 4 7 10

2011

-1 4 7 1020

12-1 4 7 10

2013

-1 4 7 1020

14-1 4 7 10

2015

-1 4 7 1020

16-1 4 7 10

2017

-1 4 7

Altn hracat Altn thalatKaynak: TÜ K

(12

Aylk

Küm

ülat

if, M

ilyar

$)

Enerji fiyatlarındaki artış cari açık üzerinde baskı oluşturmaktadır. 2014 yılının ikinci yarısından itibaren hızla düşen petrol fiyatlarına bağlı olarak enerji faturası 2016 yıl sonunda 27,2 milyar dolara kadar gerilemiştir. 2016 yılında enerji ithalatı 2009 krizindeki seviyesinin de altına inmiştir. Ancak 30 dolara kadar gerileyen petrol fiyatlarının 50 doları aşmasıyla birlikte enerji ithalatı da artmaya başlamış ve Ağustos ayı itibarıyla 33,1 milyar dolara yükselmiştir. Artan küresel taleple birlikte enerji fiyatlarının önümüzdeki dönemde bir miktar daha artacağı tahmin edilmektedir.

Şekil 4: Petrol Fiyatları ve Enerji Açığı

0

20

40

60

80

100

120

140

0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

3,0

3,5

4,0

4,5

5,0

2007

-1 5 920

08-1 5 9

2009

-1 5 920

10-1 5 9

2011

-1 5 920

12-1 5 9

2013

-1 5 920

14-1 5 9

2015

-1 5 920

16-1 5 9

2017

-1 5

Enerji Aç (Sol Eksen) Petrol FiyatlarKaynak: TÜ K, Bloomberg, TDM

(Varil/ $)

(Mily

ar $

)

a. Dış Ticaret Dengesi

2017 yılının ilk sekiz ayında bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 21,1 oranında artan dış ticaret açığı 45,7 milyar dolara yükselmiştir. 2015 ve 2016 yıllarında sırasıyla yüzde 8,7 ve 0,9 oranında daralan ihracat 2017 yılının ilk sekiz ayında bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 10,8 oranında artmıştır. Benzer şekilde enerji fiyatlarında yaşanan gerilemeye bağlı olarak 2014 yılından bu yana daralma eğiliminde olan ithalat da enerji fiyatlarının tekrar artış trendine girmesiyle yılın ilk sekiz ayında bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 13,8

II.VI

Öde

mel

er D

enge

si

71

oranında artmıştır. 2017 yılı Ağustos ayı itibarıyla 12 aylık bazda ihracat 152,6 milyar dolar, ithalat 216,6 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. 12 aylık dış ticaret açığı ise 64 milyar dolara yükselmiştir.

Küresel ticaretteki yavaş seyir, artan korumacılık eğilimleri ve önemli ticaret ortaklarımızla yaşanan siyasi gerginlikler ihracat ve cari açık üzerinde önümüzdeki dönemde baskı yaratacak riskler olarak değerlendirilmektedir. Önemli ticaret ortaklarımızda talebin toparlanması, emtia fiyatlarındaki göreceli yükseliş, sektörel çeşitlenmenin artması ve avro-dolar paritesindeki artış ihracatın lehine gelişmeler olarak değerlendirilebilir. Dış ticaretteki bu fırsat ve riskler çerçevesinde 2017 yılında ihracatın 156,5 milyar dolar, ithalatın ise 222 milyar dolar olacağı öngörülmektedir.

2017 yılı Temmuz ayında bir önceki yılın aynı ayının yarattığı baz etkisiyle de ihracat miktar endeksi yüzde 27,2 oranında artarken, ithalat miktar endeksi yüzde 37,9 oranında artmıştır. 2017 yılının ilk yedi ayında ihracat miktar endeksi ortalama yüzde 11,7 artarken, ithalat miktar endeksi Nisan ayına kadar daralmasına rağmen izleyen dönemde yaşadığı yüksek artışla dikkat çekmiştir.

Şekil 5: Miktar Endeksi

-10

-5

0

5

10

15

20

25

30

35

2011

-1 4 7 10

2012

-1 4 7 10

2013

-1 4 7 10

2014

-1 4 7 10

2015

-1 4 7 10

2016

-1 4 7 10

2017

-1 4 7

hracat Miktar Endeksi thalat Miktar Endeksi

Kaynak: TÜ K

(3 A

ylk

Har

eket

li O

rtal

ama,

Yllk

De

iim

, %)

2017 yılı Temmuz ayında bir önceki yılın aynı ayına göre ihracat birim değer endeksi yüzde 0,9 oranında artarken, ithalat birim değer endeksi Temmuz ayında petrol fiyatlarının tekrar artış trendine girmesiyle yüzde 6 oranında artmıştır. Emtia fiyatlarında yaşanan artışa bağlı olarak 2016 yılında birim değer endekslerinde önemli bir toparlanma yaşanmıştı. 2017 yılında ise ihracat birim değer

endeksi yatay seyrederken, ithalat birim değer endeksi enerji fiyatlarındaki artışa bağlı olarak yukarı yönlü hareket etmiştir. Birim değer endekslerindeki gelişmelere paralel olarak dış ticaret hadleri 2017 yılı Mayıs ayına kadar hızla daralsa da 100 seviyesinin üzerinde kalmış ve Temmuz 2017 itibarıyla 107,1 olarak gerçekleşmiştir.

Şekil 6: Birim Değer Endeksi

-20

-15

-10

-5

0

5

10

15

20

25

2011

-1 4 7 10

2012

-1 4 7 10

2013

-1 4 7 10

2014

-1 4 7 10

2015

-1 4 7 10

2016

-1 4 7 10

2017

-1 4 7

hracat Birim De er Endeksi thalat Birim De er Endeksi

Kaynak: TÜ K

(3 A

yl H

arek

etli

Ort

alam

a, Yllk

De

iim

, %)

2016 yılında yüzde 71,8 olan ihracatın ithalatı karşılama oranı 2017 yılı Ocak-Ağustos döneminde ithalatın ihracattan daha fazla artması nedeniyle yüzde 69,4’e gerilemiştir. Bununla beraber 12 aylık kümülatif bazda Ağustos 2017 itibarıyla ihracatın ithalatı karşılama oranı yüzde 70,4 olarak gerçekleşmiştir.

Şekil 7: İhracatın İthalatı Karşılama Oranı

63,165,4

72,5

61,4

56,0

64,5

60,3

65,1

69,471,8 70,4

40

50

60

70

80

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

Aus

tos

(12

Aylk

Küm

ülat

if, %

)

Kaynak: TÜ K

2016 yıl sonuna göre yıllık bazda 10,1 milyar dolar artan ihracatta en fazla artış kaydeden grup 4,7 milyar dolar artış ile tüketim malları ihracatı olmuştur. 2017 yılı Ağustos ayı itibarıyla 12 aylık bazda ara malları ihracatı 70,6 milyar dolar ile toplam ihracatın yüzde 46,3’ünü, tüketim malları ihracatı 63,6 milyar dolar ile toplam ihracatın yüzde 41,7’sini ve sermaye malları ihracatı 17,7 milyar dolar ile toplam ihracatın yüzde 11,6’sını oluşturmaktadır.

Yıllı

k Ek

onom

ik R

apor

201

7

72

Tablo 2: İhracatın Ana Mal Gruplarına Göre Dağılımı

Şekil 8: İhracatın Bölgesel Dağılımı

0

20

40

60

80

100

120

140

160

65

115

165

215

265

315

365

2007

-1 5 920

08-1 5 9

2009

-1 5 920

10-1 5 9

2011

-1 5 920

12-1 5 9

2013

-1 5 920

14-1 5 9

2015

-1 5 920

16-1 5 9

2017

-1 5

MENA (Sol Eksen) AB (Sa Eksen)Kaynak: TÜ K

(200

7orta

lam

as=

100)

Geçtiğimiz yıl yaşanılan siyasi gerginlikler ve jeopolitik sıkıntıların giderilmesiyle önemli ticari ortaklarımızdan Rusya ve Irak’a yönelik ihracatta önemli bir artış yaşanmıştır. 2017 yılında bu sorunların aşılmasıyla Irak’a yönelik ihracat 2017 yılı Ocak-Ağustos döneminde bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 35,3 oranında artarak 6,4 milyar dolar olarak gerçekleşmiş ve toplam ihracat içerisindeki payı yüzde 6,2 olmuştur. Bu sorunlardan önce Irak’ın en fazla dış ticaret fazlası verdiğimiz ülke olması nedeniyle bu ülkeye gerçekleştirilen ihracatın artması dış ticaret dengesi açısından

2017 yılında AB ülkelerine yönelik ihracattaki artış, toplam ihracattaki artışın gerisinde kalmıştır. 2016 yılında ise ihracat bir önceki yıla göre 1,3 milyar dolar daralırken AB ülkelerine yönelik ihracat 4,3 milyar dolar artmıştı. 2017 yılı Ağustos ayı itibarıyla 12 aylık bazda ihracat 2016 yıl sonuna göre 10,1 milyar dolar artarken, AB’ye yönelik ihracattaki artış 2,6 milyar dolar ile sınırlı kalmıştır.

2012 yılından bu yana Orta Doğu ve Kuzey Afrika (MENA) ülkelerinde yaşanan sorunlar nedeniyle bölge ülkelerine yönelik ihracatta yaşanan daralma 2017 yılında son bulmuştur. MENA’ya yönelik ihracat 2016 yılı Temmuz ayı itibarıyla 35,1 milyar dolarla dip noktasına ulaşmışken jeopolitik gerginliklerin normalleşmesine bağlı olarak 2017 yılında yaşanan artışla Ağustos ayında 41,2 milyar dolara yükselmiştir. Toplam ihracatımızda ülkeler bazında ikinci sırada yer alan BAE’ye yönelik ihracat ise yüzde 149,2 oranında artarak 7,4 milyar dolar olarak gerçekleşmiş ve toplam ihracat içerisindeki payı yüzde 7,1 olmuştur.

2017(12 Aylk, Milyon $) 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 A ustosSermaye Malllar 13.755 16.725 11.117 11.771 14.192 13.734 15.592 16.107 15.392 15.891 17.718Ara Mallar 49.403 67.734 49.734 56.381 67.942 82.656 74.817 75.171 68.433 66.890 70.579Tüketim Mallar 43.696 47.077 40.733 45.321 52.219 55.556 60.732 65.088 59.146 58.877 63.566Di erleri 418 491 559 411 555 516 661 1.243 869 871 726Toplam 107.272 132.027 102.143 113.883 134.907 152.462 151.803 157.610 143.839 142.530 152.589Paylar (%)Sermaye Malllar 12,8 12,7 10,9 10,3 10,5 9,0 10,3 10,2 10,7 11,1 11,6Ara Mallar 46,1 51,3 48,7 49,5 50,4 54,2 49,3 47,7 47,6 46,9 46,3Tüketim Mallar 40,7 35,7 39,9 39,8 38,7 36,4 40,0 41,3 41,1 41,3 41,7Di erleri 0,4 0,4 0,5 0,4 0,4 0,3 0,4 0,8 0,6 0,6 0,5Kaynak : TÜ K

Tablo 3: Ülke Gruplarına Göre İhracat2017

A ustosToplam 107.272 132.027 102.209 113.883 134.907 152.462 151.803 157.610 143.839 142.530 152.589Avrupa Birli i Ülkeleri 60.754 63.719 47.228 52.934 62.589 59.398 63.040 68.514 63.998 68.344 70.987Türkiye Serbest Bölgeleri 2.943 3.008 1.957 2.084 2.545 2.295 2.413 2.270 1.907 1.822 1.879Di er Ülkeler 43.575 65.293 52.957 58.865 69.773 90.768 86.350 86.826 77.934 72.364 79.723Di er Avrupa (AB Hariç) 10.487 15.349 11.103 11.124 12.735 14.167 14.214 15.184 14.141 9.736 9.177Kuzey Afrika 4.030 5.850 7.416 7.025 6.701 9.444 10.042 9.758 8.527 7.755 7.285Di er Afrika 1.947 3.212 2.739 2.258 3.633 3.913 4.104 3.996 3.922 3.651 3.942Kuzey Amerika 4.541 4.802 3.579 4.242 5.459 6.663 6.580 7.292 7.067 7.404 9.067Orta Amerika ve Karayipler 549 829 622 598 626 770 1.004 938 849 846 1.099Güney Amerika 514 901 678 1.237 1.840 2.191 2.127 1.852 1.310 1.095 1.258Yakn ve Orta Do u 15.081 25.430 19.193 23.295 27.935 42.451 35.575 35.384 31.086 31.304 36.280Di er Asya 5.227 7.074 6.706 8.581 10.199 10.575 12.017 11.591 10.307 9.684 10.827Avustralya ve Yeni Zelanda 343 435 362 403 481 490 538 600 619 736 625Di er Ülke ve Bölgeler 857 1.410 561 102 164 105 149 231 106 152 165

Kaynak: TÜ K

(12 Aylk, Milyon $)2007 2008 2010 20152013 20142009 2011 2012 2016

II.VI

Öde

mel

er D

enge

si

73

kritik bir öneme sahiptir. Bir diğer önemli ticari ortağımız olan Rusya’ya yönelik ihracatımız da 2017 yılı Ocak-Ağustos döneminde bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 61,1 artarak 1,6 milyar dolara yükselmiştir. 2017 Ağustos ayında 12 aylık bazda Irak ve Rusya’ya yönelik ihracat artışları 2016 yıl sonuna göre sırasıyla 1,7 milyar dolar ve 0,6 milyar dolardır. Bunun yanında çok önemli bir bölümünü Rusya’nın oluşturduğu bavul ticareti 12 aylık bazda 2016 Eylül ayında 4,9 milyar dolara kadar geriledikten sonra yaşanan normalleşme süreciyle birlikte 2017 Temmuz ayında 5,7 milyar dolara yükselmiştir.

Ara malı ithalatında yaşanan artış toplam ithalattaki artıştan nispi olarak daha yüksek olmuştur. Altın ithalatındaki yüksek artış, iç talepte yaşanan canlanma ve özellikle enerji fiyatlarında yaşanan artışa bağlı olarak ithalat 12 aylık bazda 2017 yılı Ağustos ayında 2016 yıl sonuna göre yüzde 9,1 oranında artarak 216,6 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. 2016 yıl sonunda 134,3 milyar dolar olan ara malı ithalatı ise 2017 yılı Ağustos ayı itibarıyla 12 aylık bazda 21,9 milyar dolar artarak 156,2 milyar dolara yükselmiştir. Bu dönem itibarıyla tüketim malları ithalatında 419 milyon dolar daralma yaşanırken sermaye malları ithalatında da 3,7 milyar dolar daralma yaşanmıştır. Sermaye malı ithalatı 2017 yılı Ağustos ayı itibarıyla 12 aylık bazda 32,2 milyar dolar, tüketim malı ithalatı 27,5 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir.

AB üyesi ülkelerden gerçekleştirilen ithalat 2017 Ağustos ayı itibarıyla 2016 yıl sonuna göre 2,1 milyar dolar artmasına rağmen toplam ithalat içindeki

payı 2,3 puan azalmıştır. Bölge ülkelerinden yapılan ithalat 2016 yılında 77,5 milyar dolar iken 2017 yılı Ağustos itibarıyla 12 aylık bazda 79,6 milyar dolara yükselirken toplam ithalat içindeki payı yüzde 36,7’e gerilemiştir. İthalatın ağırlıklı olarak yapıldığı diğer bir bölge ise Yakın ve Orta Doğu ile Diğer Asya ülkeleridir. Bölge ülkelerinden yapılan ithalat 2016 yıl sonundan bu yana yıllık bazda 5 milyar dolar artmıştır.

Ülkeler bazında incelendiğinde, toplam ithalat içerisindeki en yüksek payı yüzde 10,1 ile Çin’in aldığını görüyoruz. Çin’den gerçekleştirilen ithalat 2017 yılı Ocak-Ağustos döneminde bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 12,4 oranında daralarak 15 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. İthalattaki ikinci ülke ihracatımızda ilk sırada yer alan Almanya olmuştur. En önemli ticari ortaklarımızdan Almanya’dan gerçekleştirilen ithalat yılın ilk sekiz ayında bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 8,5 oranında daralarak 13,2 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. İthalatta önemli bir artışın yaşandığı 2017 yılında toplam ithalat içinde en yüksek payı alan ilk iki ülkeden gerçekleştirilen ithalat daralmıştır. Bununla birlikte düşen enerji fiyatları ve geçtiğimiz yıl yaşanılan gerginlikler nedeniyle sıralamada gerileyen Rusya’dan gerçekleştirilen ithalat, sorunların çözülmesi ve enerji fiyatlarındaki artışla birlikte bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 18 oranında artarak 12,1 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir.

Tablo 4: İthalatın Ana Mal Gruplarına Göre Dağılımı

2017(12 Aylk, Milyon $) 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 A ustosSermaye Malllar 27.054 28.021 21.463 28.818 37.271 33.925 36.771 35.996 34.905 35.919 32.234Ara Mallar 123.640 151.747 99.510 131.445 173.140 174.930 183.811 176.722 143.317 134.315 156.232Tüketim Mallar 18.694 21.489 19.290 24.735 29.692 26.699 30.416 29.006 28.587 27.947 27.526Di erleri 675 707 666 546 739 990 663 453 426 437 639Toplam 170.063 201.964 140.928 185.544 240.842 236.545 251.661 242.177 207.234 198.618 216.631Paylar (%)Sermaye Malllar 15,9 13,9 15,2 15,5 15,5 14,3 14,6 14,9 16,8 18,1 14,9Ara Mallar 72,7 75,1 70,6 70,8 71,9 74,0 73,0 73,0 69,2 67,6 72,1Tüketim Mallar 11,0 10,6 13,7 13,3 12,3 11,3 12,1 12,0 13,8 14,1 12,7Di erleri 0,4 0,3 0,5 0,3 0,3 0,4 0,3 0,2 0,2 0,2 0,3Kaynak: TÜ K

Yıllı

k Ek

onom

ik R

apor

201

7

74

b. Hizmetler Dengesi, Gelir Dengesi ve Cari Transferler

Cari işlemler açığını azaltan hizmetler kalemi büyük ölçüde taşımacılık ve turizm gelirlerinde1 yaşanan toparlanmaya bağlı olarak 2017 yılı Ocak-Temmuz döneminde bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 26 oranında artarak 8,6 milyar dolara yükselmiştir. 2015 yılı Ocak ayı itibarıyla 27 milyar dolar ile tarihi zirvesini yaşayan hizmetler dengesinden kaynaklanan fazla 2017 yılı Temmuz ayı itibarıyla 17,2 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir.

Şekil 9: Turist Sayısı ve Turizm Gelirleri

18

20

22

24

26

28

30

32

34

36

20

22

24

26

28

30

32

34

36

38

(Mily

on K

ii)

(Milyar $)

16

18

18

20

2006

-1 5 920

07-1 5 9

2008

-1 5 920

09-1 5 9

2010

-1 5 920

11-1 5 9

2012

-1 5 920

13-1 5 9

2014

-1 5 920

15-1 5 9

2016

-1 5 920

17-1 5

Turist Says* Seyahat Geliri (Sa eksen)**

Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanl , TCMB*Yabanc Ziyaretçi Says

2016 yılında Rusya ile yaşanan siyasi sorunlar ve ülke içinde yaşanan terör olayları nedeniyle bir önceki yıla göre yüzde 29,6 oranında daralan turizm gelirleri 2017 yılında kısmi bir toparlanma yaşamıştır. Turizm gelirleri 2017 yılının ilk yedi ayında bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 5,5 oranında artarak 10,2 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. 2016 yıl sonunda 18,7 milyar dolar

1 TCMB Ödemeler dengesi hesaplarında kullanılan seyahat gelirleri

olan turizm gelirleri 2017 Temmuz ayı itibarıyla 12 aylık bazda 19,3 milyar dolara yükselmiştir. Turizm gelirlerinin yıl sonunda 20 milyar dolara kadar yükseleceği tahmin edilmektedir.

2017 yılı Temmuz ayı itibarıyla 12 aylık bazda 3 milyar doları doğrudan yatırımlardan, 4,8 milyar doları portföy yatırımlarından, 5,8 milyar doları da faiz giderlerinden olmak üzere toplam 13,7 milyar dolar transfer gerçekleşmiştir.

2. Sermaye ve Finans Hesabı

2017 yılı Ocak-Temmuz döneminde 24,7 milyar dolarlık sermaye girişi 26 milyar dolarlık cari açığı finanse etmeye yetmemiş ve 3,5 milyar dolarlık net hata noksan çıkışıyla birlikte rezerv varlıklar 4,8 milyar dolar azalmıştır. 12 aylık bazda bakıldığında Temmuz ayı itibarıyla 37,1 milyar dolarlık cari açığa karşın 22,1 milyar dolar sermaye girişi gerçekleşmiş, 4,3 milyar dolar net hata noksan girişiyle rezerv varlıklarda 10,8 milyar dolarlık daralma yaşanmıştır.

2017 yılının ikinci çeyreğinde, küresel ekonomiye dair büyüme tahminlerinin yukarı yönlü güncellenmesi ve küresel finans piyasalarında oynaklıkların düşük seyretmesi ile risk iştahı artış göstermiş; böylece, gelişmekte olan ülkelere portföy akımları hızlanmıştır. Bu dönemde sıkı para politikası duruşunun da katkısıyla, Türkiye’ye yönelen portföy akımları geçmiş yıllar ortalamasının üzerine çıkmış, 2013 yılından bu yana en yüksek seviyesini gerçekleştirmiştir.

Tablo 5: Ülke Gruplarına Göre İthalat

2017(12 Aylk, Milyon $) A ustosToplam 170.063 201.964 140.928 185.544 240.842 236.545 251.661 242.177 207.234 198.618 216.631Avrupa Birli i Ülkeleri 68.472 74.513 56.616 72.391 91.439 87.657 92.458 88.784 78.681 77.501 79.582Türkiye Serbest Bölgeleri 1.224 1.334 965 878 1.038 1.046 1.268 1.261 1.227 1.435 1.413Di er Ülkeler 100.367 126.116 83.347 112.275 148.364 147.842 157.935 152.133 127.326 119.682 135.635Di er Avrupa (AB Hariç) 34.176 44.091 25.779 30.101 35.668 37.206 41.319 36.367 28.112 21.907 27.639Kuzey Afrika 2.285 3.536 2.238 3.098 3.342 3.308 3.508 3.436 3.007 3.201 3.713Di er Afrika 2.821 2.060 1.700 1.726 3.425 2.613 2.523 2.502 2.092 2.155 2.771Kuzey Amerika 9.033 13.404 9.513 13.234 17.346 15.084 13.953 13.835 12.071 11.931 12.825Orta Amerika ve Karayipler 448 560 476 623 903 1.069 1.362 1.124 1.040 967 929Güney Amerika 2.671 3.260 2.286 2.942 4.500 4.080 3.666 3.935 3.661 4.092 5.169Yakn ve Orta Do u 10.149 13.145 7.134 13.011 20.439 21.410 22.214 20.480 13.575 13.761 19.185Di er Asya 33.658 37.616 28.749 40.343 53.144 49.602 54.648 56.162 53.339 54.257 53.859Avustralya ve Yeni Zelanda 672 876 648 493 807 861 1.318 638 609 655 1.815Di er Ülke ve Bölgeler 4.453 7.567 4.824 6.703 8.789 12.608 13.424 13.653 9.821 6.757 7.730

Kaynak: TÜ K

2012 20152007 2008 2013 201620142009 2010 2011

II.VI

Öde

mel

er D

enge

si

75

Tablo 6: Sermaye Dengesi

2017(12 Aylk, Milyon $) 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 TemmuzSermaye ve Finans Hesab -37.272 -37.520 -9.087 -45.131 -66.132 -48.947 -62.140 -41.627 -21.941 -20.989 -32.830Do rudan Yatrm (Net) -19.941 -17.302 -7.032 -7.617 -13.812 -9.522 -9.269 -5.781 -12.455 -9.160 -8.959Do rudan Yatrm Çk 2.106 2.549 1.553 1.482 2.370 4.106 3.627 7.047 5.095 3.147 2.734Do rudan Yatrm Giri i 22.047 19.851 8.585 9.099 16.182 13.628 12.896 12.828 17.550 12.307 11.693

Portföy Yatrm (Net) -833 5.014 -227 -16.083 -22.204 -41.012 -23.988 -20.114 15.719 -6.292 -14.467Hisse Senedi 5.138 716 2.827 3.468 -985 6.276 842 2.559 -2.395 823 3.115Borç Senedi -2.358 -4.486 111 16.149 20.501 32.079 20.545 18.301 -7.195 6.980 12.602

Di er Yatrmlar (Net) -24.530 -24.174 -1.940 -34.240 -28.303 -19.227 -38.794 -15.264 -13.374 -6.350 1.355Rezerv Varlklar 8.032 -1.058 112 12.809 -1.813 20.814 9.911 -468 -11.831 813 -10.759Net Hata ve Noksan -315 1.966 2.314 -464 8.295 -927 1.577 2.040 10.198 11.627 4.276Kaynak: TCMB

2015 yılında 15,7 milyar dolar çıkış yaşanan portföy yatırımlarında 2016 yılında bir miktar toparlanarak ve 6,3 milyar dolarlık giriş yaşanmıştır. 2017 yılının ilk yedi ayında ise bu toparlanma ivme kazanmış ve portföy yatırımları bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 83,1 artışla 18 milyar dolara yükselmiştir.

2017 yılı Temmuz ayı itibarıyla 12 aylık bazda portföy yatırımları 14,5 milyar dolar olurken, bankalar tarafından 5,7 milyar dolar eurobond ihracı ve Hazine tarafından 6,5 milyar dolar eurobond ihracı ve DİBS satışı gerçekleşmiştir.

2017 yılında portföy yatırımlarında artış yaşanırken, doğrudan yatırımlarda ve diğer yatırımlarda daralma yaşanmıştır. Doğrudan yabancı yatırım girişleri Temmuz 2017’de 12 aylık bazda 11,7 milyar dolara gerilerken, net doğrudan yatırım girişleri de 9 milyar dolara yükselmiştir. Doğrudan yatırımlardaki bu daralmaya gayrimenkul yatırımlarının 2017 yılının ilk yedi ayında bir önceki döneme göre yüzde 31,1 oranında artmasına rağmen, tasfiyelerin yüzde 320,1 oranında artması neden olmuştur.

2017 yılında döviz kurlarında yaşanan hareketliğinin etkisi ve firmaların döviz kredisi kullanımlarını azaltmalarının sonucu olarak diğer yatırımlar çıkış yönlü hareket etmiştir. 2013 yılından bu yana daralma eğiliminde olan diğer yatırımlarda 2017 Temmuz ayı itibarıyla 12 aylık bazda 1,4 milyar dolarlık çıkış yaşanmıştır. Yurt içi bankaların yurt dışı muhabirlerindeki efektif ve mevduat varlıkları Temmuz ayında 12 aylık bazda 4,3 milyar dolar, yurt dışı bankaların yurt içindeki mevduatları ise

1,4 milyar dolar net artış kaydetmiştir. 2017 yılında bankacılık sektörü net geri ödeme pozisyonundadır. Bankaların yurt dışından net kredi kullanımları 2013 yılından bu yana daralma eğilimine girmiş, 2016 yılında sektör geri ödeyici konuma gelmiş, 2017 yılında da bu durumunu sürdürmüştür. Bankacılık sektörü 2017 yılı Temmuz ayı itibarıyla 12 aylık bazda kısa vadeli kredilerde 3,1 milyar dolar, uzun vadeli kredilerde 3,2 milyar dolar tutarında ödeme gerçekleştirerek net 6,4 milyar dolar geri ödemede bulunmuştur. Diğer sektörlerin net kredi kullanımı ise 2017 yılı Temmuz ayı itibarıyla 12 aylık bazda 3,2 milyar dolar ile sınırlı kalmıştır. Bu miktarın 1,7 milyar dolarlık kısmı uzun vadeli kredi kullanımı, 1,5 milyar dolarlık kısmı kısa vadeli kredi kullanımı şeklinde gerçekleşmiştir.

Finansman tarafında küresel likidite koşullarına bağlı olarak Türkiye’ye kısa vadeli sermaye girişleri sürerken uzun vadeli sermaye girişleri azalma eğilimine girmiştir. Sermaye girişlerinde bir “ani duruş” riski öngörülmemekle beraber önümüzdeki süreçte finansman koşullarının zorlaşacağı, dış finansman maliyetlerinin de artacağı bir döneme girileceği tahmin edilmektedir.

Yılın ilk yedi ayında sermaye dengesinde geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 1,1’lik sınırlı bir artış yaşanmıştır. Bununla birlikte finansmanın kompozisyonu da görece kırılgan bir görünüm sergilemektedir. Finansman kalitesi bakımından riskli sayılan portföy yatırımları ve diğer kısa vadeli sermaye girişi 2013 yılı Nisan ayında 12 aylık

Yıllı

k Ek

onom

ik R

apor

201

7

76

bazda 60,8 milyar dolara kadar yükselirken izleyen dönemde yaşanan sermaye çıkışlarına bağlı olarak bu finansman grubunda 2015 yılında 16,2 milyar dolarlık çıkış yaşanmıştır. 2016 yılında yaşanan toparlanmaya bağlı olarak 4,1 milyar dolarlık giriş yaşanmış ve bu yıl içinde özellikle portföy yatırımlarındaki artışa bağlı olarak Temmuz 2017’de 12 aylık bazda 13,3 milyar dolara yükselmiştir. Finansman bakımından daha sağlıklı olan doğrudan yatırım girişleri ve uzun vadeli sermaye girişleri ise 2016 yıl sonundaki 28,4 milyar dolarlık seviyesinden Temmuz itibarıyla 12 aylık bazda 18,9 milyar dolara gerilemiştir.

Şekil 10: Cari Açığın Finansmanı

-30

-10

10

30

50

70

90

2007

-1 5 920

08-1 5 9

2009

-1 5 920

10-1 5 9

2011

-1 5 920

12-1 5 9

2013

-1 5 920

14-1 5 9

2015

-1 5 920

16-1 5 9

2017

-1 5

Do rudan Yatrm+Uzun Vadeli Sermaye Portföy Yatrmlar+Ksa Vadeli Sermaye Cari Açk

Kaynak: TCMBPortföy Yatrmlar+ Ksa Vadeli Sermaye : Hisse Senetleri, Hükümetin Borç Senetleri, Ksa Vadeli Ticari Krediler, Bankalar ve Di er Sektörlerin Ksa Vadeli Kredileri, Bankalardaki Mevduat KalemiDo rudan Yatrmlar+Uzun Vadeli Sermaye: Do rudan Yatrmlar, Bankalar ve Di er Sektörlerin Uzun Vadeli Net Kredileri, Bankalarn ve Hazinenin Yurtd na hraç Ettikleri Tahviller

(12

Aylk

Küm

ülat

if, M

ilyar

$)

2016 yılının son çeyreğiyle birlikte nominal kur hızlı bir artış trendine girmiş ve bu seyir Şubat 2017’ye kadar sürmüştür. Bu kapsamda alınan zorunlu karşılıklar, rezerv opsiyon mekanizması, ihracat reeskont kredileri ve enerji ithalatçısı kamu iktisadi teşebbüslerine gerçekleştirilen döviz satışları gibi önlemler rezervlerin düşmesinde etkili olmuştur. Nitekim 11 Kasım 2016-28 Nisan 2017 döneminde TCMB toplam rezervleri 20,3 milyar dolar azalmıştır. Ancak 2017 Mayıs-Temmuz döneminde 10,3 milyar dolarlık portföy yatırımı girişiyle birlikte rezerv varlıklarda 3 milyar dolarlık bir artış yaşanmış ve izleyen dönemde TCMB toplam rezervleri 29 Eylül 2017 itibarıyla 111,9 milyar dolara yükselmiştir. Bu rakamın 91,5 milyar doları TCMB brüt döviz rezervleri, 20,4 milyar doları altın rezervleri şeklindedir.

Şekil 11: TCMB Uluslararası Rezervleri

70

80

90

100

110

120

130

140

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

Eylü

l*

Brüt Döviz Rezervleri Toplam Rezervler (altn dahil)Kaynak: TCMB*29 Eylül 2017 tarihi itibaryla

(Mily

ar $

)

Net hata noksan kaleminde 2016 yılının ilk yedi ayında 3,8 milyar dolar giriş yaşanırken, 2017 yılının aynı döneminde 3,5 milyar dolarlık çıkış yaşanmıştır. 2016 yıl sonunda 11,6 milyar dolar giriş yaşanırken, bu rakam 2017 Temmuz itibarıyla 12 aylık bazda 4,3 milyar dolara gerilemiştir.

B. Reel Efektif Döviz Kuru

TÜFE bazlı reel efektif döviz kuru, 2017 yılı Ocak ayında 87,5 ile dip seviyelerini gördükten sonra kademeli olarak artarak Haziran ayında 91,5’e yükselse de Ağustos ayında tekrar 89,7’ye gerilemiştir. Bu seviyelerin endeksin 3 yıllık ortalamasının altında olması nedeniyle, TL halen düşük değerli olarak nitelendirilebilir.

TÜFE bazlı reel efektif döviz kuru Ağustos ayı itibarıyla 2016 yıl sonuna göre 2,3 puan azalırken, gelişmekte olan ülkeler bazlı reel efektif döviz kuru 0,4 puanlık azalışla 62’ye, gelişmiş ülkeler bazlı reel efektif döviz kuru 4,3 puanlık azalışla 101,6’ya gerilemiştir.

Şekil 12: Reel Efektif Döviz Kuru

55

65

75

85

95

105

115

125

135

145

2003

-1 4 7 1020

04-1 4 7 10

2005

-1 4 7 1020

06-1 4 7 10

2007

-1 4 7 1020

08-1 4 7 10

2009

-1 4 7 1020

10-1 4 7 10

2011

-1 4 7 1020

12-1 4 7 10

2013

-1 4 7 1020

14-1 4 7 10

2015

-1 4 7 1020

16-1 4 7 10

2017

-1 4 7

Tüfe Bazl Reel Efektif Döviz KuruTÜFE-Geli mekte Olan Ülkeler-Bazl Reel Efektif Döviz KuruTÜFE-Geli mi Ülkeler Bazl-Reel Efektif Döviz KuruKaynak: TCMB

(200

3=10

0)

II.VI

Öde

mel

er D

enge

si

77

C. Dış Finansman

1. Uluslararası Yatırım Pozisyonu

2016 yıl sonunda 362,3 milyar dolara gerileyen net uluslararası yatırım pozisyonu açığı 2017 yılının Temmuz ayı itibarıyla 449,9 milyar dolara yükselmiştir. Türkiye’nin yurt dışı varlıkları 2017 yılı Temmuz ayında 2016 yıl sonuna göre yüzde 2,6 oranında artarak 221 milyar dolar, yükümlülükleri ise yüzde 16,1 oranında artarak 670,9 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir.

Uluslararası yatırım pozisyonu açığındaki artışta temel faktör yükümlülüklerde yaşanan artış olmuştur. Özellikle doğrudan yatırımlar ve portföy yatırımların yükümlülüklerinde 2016 yıl sonuna göre sırasıyla yüzde 30,8 ve 22,5’lik artışlar yaşanmıştır.

2. Özel Sektör Dış Borç Stokundaki Gelişmeler

2017 yılında birçok gelişmekte olan ülkede yaşandığı gibi Türkiye’de de borçlanma maliyetleri arttı. Yüksek borçlanma maliyetleri ve artan ekonomik aktiviteye bağlı olarak Türkiye brüt dış borç stokunda yüksek bir artış yaşandı.

2016 yıl sonunda 404,5 milyar dolar olan Türkiye brüt dış borç stoku 2017 yılının ikinci çeyreği itibarıyla 432,4 milyar dolara yükselmiştir. Bu rakamın 129,3 milyar dolarlık kısmı kamu sektöründen, 0,8 milyar dolarlık kısmı TCMB’den ve 302,2 milyar dolarlık kısmı ise özel sektörden kaynaklanmaktadır.

Şekil 13: Borçlulara Göre Brüt Dış Borç Stoku

73,5

78,3 83,5 89,1 94,3 104,0

115,9

117,7

113,1

119,8

129,3

15,8

14,1

13,2

11,6

9,3

7,1

5,2

2,5

1,3

0,8

0,8

160,6 18

8,4

172,0 191,0

200,1 22

8,5

268,6

281,6

281,6

283,8

302,2

0

25

50

75

100

125

150

175

200

225

250

275

300

325

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017Ç2

Kamu TCMB Özel

(Mily

ar $

)


2016 ve 2017 yıllarında toplam brüt dış borç stoku içerisinde özel sektörün payının kademeli olarak gerilediğini görüyoruz. Özel sektörün dış borcunun toplam dış borç içerisindeki payı 2015 yılında yüzde 71,1 iken 2017 yılının ikinci çeyreği itibarıyla bu oran 69,9’a gerilemiştir. 2011 yılından bu yana daralma eğiliminde olan kamu sektörünün brüt dış borç içindeki payı, özel sektörün aksine 2016 ve 2017 yıllarında bir miktar artmıştır. Kamu sektörünün brüt dış borcu 2017 yılının ikinci çeyreğinde 129,3 milyar dolara yükselirken toplam dış borç içindeki payı yüzde 29,9’a yükselmiştir.

Tablo 7: Uluslararası Yatırım Pozisyonu

(12 Aylk, Milyar $) 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 20162017

Temmuz

Net Uluslararas Yatrm Pozisyonu -313,6 -199,6 -275,8 -361,2 -314,6 -423,7 -395,1 -442,9 -383,3 -362,3 -449,9

Varlklar 170,1 186,4 182,1 185,9 179,7 214,4 226,2 230,0 211,4 215,5 221,0

Yurt D nda Do rudan Yatrmlar 12,2 17,8 23,3 24,0 28,3 31,4 33,7 39,9 36,2 39,5 41,0

Portföy Yatrmlar 2,0 1,9 1,9 2,2 1,8 1,3 1,0 1,5 1,6 1,3 1,3

Di er Yatrmlar 79,5 92,4 82,0 73,7 61,3 62,6 60,5 61,3 63,1 68,5 71,1

Rezerv Varlklar 76,4 74,2 74,8 86,0 88,3 119,2 131,0 127,3 110,5 106,3 107,6

Yükümlülükler 483,7 386,0 457,9 547,1 494,2 638,1 621,3 672,9 594,7 577,8 670,9

Yurt çinde Do rudan Yatrmlar 155,4 80,9 145,4 189,1 137,9 191,6 151,6 182,5 156,4 141,6 185,3

Portföy Yatrmlar 120,6 68,7 91,0 118,2 109,5 179,5 168,5 192,6 146,4 143,0 175,1

Di er Yatrmlar 207,7 236,3 221,4 239,7 246,8 267,1 301,2 297,8 291,9 293,2 310,5

Uluslararas Yatrm Pozisyonu (Net)/GSYH (%) -46,3 -25,7 -42,6 -46,8 -37,8 -48,6 -41,6 -47,4 -44,5 -42,0

Varlklar/GSYH (%) 25,1 24,0 28,1 24,1 21,6 24,6 23,8 24,6 24,5 25,0Yükümlülükler/GSYH (%) 71,4 49,7 70,8 70,8 59,4 73,3 65,4 72,0 69,0 67,0

Kaynak: TCMB

Yıllı

k Ek

onom

ik R

apor

201

7

78

Tablo 8: Brüt Dış Borç Stoku

(Milyar $) 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Ç2Ksa Vadeli Borçlar 43,1 52,5 49,0 77,2 81,6 100,2 130,3 131,6 101,9 98,0 108,7Kamu 2,2 3,2 3,6 4,3 7,0 11,0 17,6 17,9 14,6 16,3 17,3TCMB 2,3 1,9 1,8 1,6 1,2 1,0 0,8 0,3 0,2 0,1 0,1Özel 38,7 47,4 43,6 71,4 73,3 88,1 111,9 113,4 87,2 81,6 91,3

Paylar (%)Kamu 5,0 6,2 7,3 5,6 8,6 11,0 13,5 13,6 14,3 16,6 15,9TCMB 5,3 3,6 3,6 2,0 1,5 1,0 0,6 0,3 0,2 0,1 0,1Özel 89,7 90,2 89,1 92,4 89,9 87,9 85,8 86,2 85,5 83,3 84,0

(Milyar $)Uzun Vadeli Borçlar 206,8 228,3 219,7 214,4 222,1 239,4 259,5 270,2 294,2 306,5 323,6Kamu 71,4 75,1 79,9 84,8 87,3 93,0 98,3 99,8 98,6 103,6 112,1TCMB 13,5 12,2 11,4 10,0 8,1 6,1 4,4 2,1 1,2 0,7 0,7Özel 121,9 141,0 128,4 119,6 126,8 140,4 156,7 168,3 194,5 202,2 210,9

Paylar (%)Kamu 34,5 32,9 36,4 39,6 39,3 38,8 37,9 36,9 33,5 33,8 34,6TCMB 6,5 5,3 5,2 4,7 3,6 2,5 1,7 0,8 0,4 0,2 0,2Özel 59,0 61,8 58,4 55,8 57,1 58,6 60,4 62,3 66,1 66,0 65,2

Türkiye Brüt D Borç Stoku 249,9 280,8 268,7 291,6 303,7 339,6 389,8 401,8 396,1 404,5 432,4Paylar (%)Ksa Vadeli Borçlar 17,3 18,7 18,2 26,5 26,9 29,5 33,4 32,7 25,7 24,2 25,1Uzun Vadeli Borçlar 82,7 81,3 81,8 73,5 73,1 70,5 66,6 67,3 74,3 75,8 74,9Kaynak: Hazine Müste arl

2017 yılı ikinci çeyreği ile birlikte artan brüt dış borç stoku ile beraber borcun GSYH’ye oranı da artmaktadır. 2016 yılında toplam brüt dış borç stokunun GSYH’ye oranı yüzde 46,9 iken 2017 yılı ikinci çeyreği itibarıyla bu rakam yüzde 51,8’e yükselmiştir.

Şekil 14: Brüt Dış Borç Stoku/GSYH

36,9 36,2

41,537,8

36,539,0

41,0 43,046,0

46,9

51,8

23,7 24,326,6

24,7 24,126,2

28,3 30,132,7

32,9

36,2

20

25

30

35

40

45

50

55

60

65

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

Ç2

Toplam Özel Sektör


(%)

TCMB tarafından açıklanan verilere göre özel sektörün yurt dışından sağladığı uzun vadeli kredi borcu 2017 yılı Temmuz ayı itibarıyla 2016 yıl sonuna göre 11,4 milyar dolar artarak 213,6 milyar dolara yükselmiştir.

2016 yıl sonunda 98 milyar dolar olan kısa vadeli dış borç stoku 2017 yılında reel sektörün kısa vadeli kredilerindeki artışa bağlı olarak Temmuz ayında 108,9 milyar dolara yükselmiştir. Kısa vadeli dış borç stoku Temmuz ayı itibarıyla 2016 yıl sonuna göre 10,9 milyar dolar artış göstermiştir. Bu artışta kamu sektörünün payı 658 milyon dolar

ile sınırlı kalırken, reel sektörün payı 8 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. 2017 yılında geri ödeyici pozisyonunda duran özel bankaların dış borcu ise 1,7 milyar dolar artmıştır. 2016 yılı Temmuz ayı itibarıyla orijinal vadesine bakılmaksızın vadesine 1 yıl veya daha az kalmış dış borç stoku, 170,5 milyar dolar düzeyinde gerçekleşmiştir.

2 0 1 7 Temel Ekonomik Göstergeler

81

Tem

el E

kono

mik

Gös

terg

eler

2002

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

T20

1820

1920

20G

SYH

(mily

on T

L)35

9.35

988

0.46

199

4.78

399

9.19

21.

160.

014

1.39

4.47

71.

569.

672

1.80

9.71

32.

044.

466

2.33

8.64

72.

608.

526

3.03

5.45

03.

445.

782

3.87

1.59

54.

321.

435

GSY

H (m

ilyar

$)

236,

367

7,4

776,

664

6,9

772,

483

1,7

871,

195

0,4

934,

986

1,9

862,

784

7,3

922,

998

8,3

1.07

3,8

GSY

H bü

yüm

e or

an (

%)

6,4

5,0

0,8

-4,7

8,5

11,1

4,8

8,5

5,2

6,1

3,2

5,5

5,5

5,5

5,5

Kii b

an

a G

SYH

($)

3.58

19.

656

10.9

318.

980

10.5

6011

.205

11.5

8812

.480

12.1

1211

.019

10.8

8310

.579

11.4

0912

.100

13.0

24N

üfus

(yl o

rtas,

bin

kii

)66

.003

70.1

5871

.052

72.0

3973

.142

74.2

2475

.176

76.1

4877

.182

78.2

1879

.278

80.0

9280

.893

81.6

7782

.447

sizlik

ora

n (%

)10

,39,

210

,013

,111

,19,

18,

49,

09,

910

,310

,910

,810

,59,

99,

6

Def

latö

r (%

) (20

09 b

azl)

37,6

6,2

12,0

5,4

7,0

8,2

7,4

6,3

7,4

7,8

8,1

10,3

7,6

6,5

5,8

Y-Ü

FE (yll

k de

iim

, %)

30,8

5,9

8,1

5,9

8,9

13,3

2,5

7,0

6,4

5,7

9,9

11,7

7,4

6,7

6,0

TÜFE

(yll

k de

iim

, %)

29,7

8,4

10,1

6,5

6,4

10,5

6,2

7,4

8,2

8,8

8,5

9,5

7,0

6,0

5,0

hrac

at (F

OB)

(mily

on $

)36

.059

107.

272

132.

027

102.

143

113.

883

134.

907

152.

462

151.

803

157.

610

143.

839

142.

530

156.

500

169.

000

182.

000

195.

000

thal

at (C

IF) (

mily

on $

)51

.554

170.

063

201.

964

140.

928

185.

544

240.

842

236.

545

251.

661

242.

177

207.

234

198.

618

222.

000

237.

000

253.

000

272.

000

D

ticar

et d

enge

si (m

ilyon

$)

-15.

495

-62.

791

-69.

936

-38.

786

-71.

661

-105

.935

-84.

083

-99.

859

-84.

567

-63.

395

-56.

089

-65.

500

-68.

000

-71.

000

-77.

000

D

ticar

et h

acm

i (m

ilyon

$)

87.6

1327

7.33

433

3.99

124

3.07

129

9.42

837

5.74

938

9.00

740

3.46

439

9.78

735

1.07

334

1.14

837

8.50

040

6.00

043

5.00

046

7.00

0Ka

rla

ma

oran

(%

)69

,963

,165

,472

,561

,456

,064

,560

,365

,169

,471

,870

,571

,371

,971

,7hr

acat

(bav

ul ti

c. d

ahil)

(mily

on $

)40

.666

114.

393

137.

175

105.

009

118.

829

140.

820

148.

507

158.

234

165.

521

144.

505

141.

819

thal

at (m

ilyon

$)

45.7

0115

6.88

418

8.83

213

2.86

217

4.79

422

5.30

021

9.67

922

6.57

822

5.41

519

6.65

818

4.56

2G

enel

mal

tica

reti

(bav

. tic

. dah

il) (m

ilyon

$)

-5.0

35-4

2.49

1-5

1.65

7-2

7.85

3-5

5.96

5-8

4.48

0-7

1.17

2-6

8.34

4-5

9.89

4-5

2.15

3-4

2.74

3C

ari i

lem

ler d

enge

si (m

ilyon

$)

-626

-36.

949

-39.

425

-11.

358

-44.

616

-74.

402

-47.

962

-63.

621

-43.

597

-32.

118

-32.

639

-39.

200

-40.

000

-40.

900

-41.

900

Car

i ile

mle

r den

gesi/

GSY

H (%

)-0

,3-5

,5-5

,1-1

,8-5

,8-8

,9-5

,5-6

,7-4

,7-3

,7-3

,8-4

,6-4

,3-4

,1-3

,9N

et d

oru

dan

yaba

nc s

erm

aye

(mily

on $

)93

919

.941

17.3

027.

032

7.61

713

.812

9.52

29.

269

5.78

112

.455

9.16

0D

oru

dan

yaba

nc s

erm

aye

giri

i (m

ilyon

$)

1.08

222

.047

19.8

518.

585

9.09

916

.182

13.6

2812

.896

12.8

2817

.550

12.3

07TC

MB

brüt

döv

iz re

zerv

leri

(mily

on $

)26

.807

73.3

1771

.008

70.7

1680

.721

78.4

5899

.923

110.

928

106.

902

92.9

2292

.209

Bütç

e gi

derle

ri (m

ilyon

TL)

119.

604

204.

068

227.

031

268.

219

294.

359

314.

607

361.

887

408.

225

448.

752

506.

305

584.

071

673.

697

762.

753

838.

499

912.

885

Bütç

e ge

lirle

ri (m

ilyon

TL)

79.4

2019

0.36

020

9.59

821

5.45

825

4.27

729

6.82

433

2.47

538

9.68

242

5.38

348

2.78

055

4.14

061

2.03

869

6.82

976

5.26

084

2.34

8Bü

tçe

den g

esi (

mily

on T

L)-4

0.18

4-1

3.70

8-1

7.43

2-5

2.76

1-4

0.08

1-1

7.78

3-2

9.41

2-1

8.54

3-2

3.37

0-2

3.52

5-2

9.93

2-6

1.65

9-6

5.92

4-7

3.24

0-7

0.53

7Fa

iz d

faz

la (m

ilyon

TL)

11.5

4435

.045

33.2

2944

08.

217

24.4

4819

.004

31.4

4326

.544

29.4

7920

.315

-4.1

595.

776

11.7

6025

.463

Gen

el b

ütçe

ver

gi g

elirl

eri (

mily

on T

L)60

.356

152.

835

168.

109

172.

440

210.

560

253.

809

278.

781

326.

169

352.

514

407.

818

459.

002

520.

454

599.

425

663.

872

730.

542

Faiz

gide

rleri

(mily

on T

L)51

.728

48.7

5350

.661

53.2

0148

.299

42.2

3248

.416

49.9

8649

.913

53.0

0450

.247

57.5

0071

.700

85.0

0096

.000

Faiz

gide

rleri

/ver

gi g

elirl

eri (

%)

85,7

31,9

30,1

30,9

22,9

16,6

17,4

15,3

14,2

13,0

10,9

11,0

12,0

12,8

13,1

Bütç

e ge

lirle

ri /b

ütçe

gid

erle

ri (%

)66

,493

,392

,380

,386

,494

,391

,995

,594

,895

,494

,990

,891

,491

,392

,3Fa

iz gi

derle

ri/bü

tçe

gide

rleri

(%)

43,2

23,9

22,3

19,8

16,4

13,4

13,4

12,2

11,1

10,5

8,6

8,5

9,4

10,1

10,5

Ver

gi g

elirl

eri/b

ütçe

gel

irler

i (%

)76

,080

,380

,280

,082

,885

,583

,983

,782

,984

,582

,885

,086

,086

,886

,7Bü

tçe

gide

rleri

/GSY

H (%

)33

,323

,222

,826

,825

,422

,623

,122

,621

,921

,622

,422

,222

,121

,721

,1Bü

tçe

gelir

leri

/GSY

H (%

)22

,121

,621

,121

,621

,921

,321

,221

,520

,820

,621

,220

,220

,219

,819

,5Fa

iz gi

derle

ri /G

SYH

(%)

14,4

5,5

5,1

5,3

4,2

3,0

3,1

2,8

2,4

2,3

1,9

1,9

2,1

2,2

2,2

Bütç

e de

n ges

i /G

SYH

(%)

-11,

2-1

,6-1

,8-5

,3-3

,5-1

,3-1

,9-1

,0-1

,1-1

,0-1

,1-2

,0-1

,9-1

,9-1

,6Fa

iz d

faz

la /

GSY

H (%

)3,

24,

03,

30,

00,

71,

81,

21,

71,

31,

30,

8-0

,10,

20,

30,

6V

ergi

gel

irler

i/GSY

H (%

)16

,817

,416

,917

,318

,218

,217

,818

,017

,217

,417

,617

,117

,417

,116

,9G

enel

dev

let d

enge

si/G

SYH

(%)

-10,

5-0

,2-1

,6-5

,2-2

,8-0

,3-0

,9-0

,6-0

,5-0

,1-1

,3-2

,4-1

,9-1

,9-1

,3Ka

mu

kesim

i bor

çlan

ma

gere

i/GSY

H (%

)9,

70,

11,

54,

82,

20,

10,

90,

40,

50,

01,

02,

42,

11,

91,

3

Kam

u iç

bor

ç st

oku

(brü

t) (m

ilyon

TL)

155.

206

273.

262

295.

787

347.

378

369.

228

387.

566

408.

367

430.

251

443.

357

474.

248

514.

702

Kam

u d

bor

ç st

oku

(brü

t) (m

ilyon

TL)

101.

643

81.7

5711

1.51

811

7.40

112

7.56

515

8.48

015

4.37

119

2.64

020

6.57

824

7.83

430

5.05

2Ka

mu

net i

ç bo

rç st

oku

(mily

on T

L)12

7.27

223

7.16

124

8.38

228

4.07

230

4.48

028

1.75

528

5.05

927

2.00

726

8.87

422

9.10

828

5.17

7Ka

mu

net d

bo

rç st

oku

(mily

on T

L)87

.983

10.7

8018

.683

24.9

0412

.992

7.84

7-4

4.59

4-7

4.76

0-8

2.06

3-6

8.12

1-6

6.02

4To

plam

kam

u ne

t bor

ç st

oku

(mily

on T

L )

215.

255

247.

942

267.

066

308.

976

317.

472

289.

601

240.

465

197.

247

186.

811

160.

987

219.

153

Topl

am b

rüt d

bo

rç st

oku

(mily

on $

)12

9.60

124

9.92

528

0.77

426

8.69

229

1.63

730

3.69

233

9.56

238

9.76

640

1.81

139

6.08

340

4.46

0A

B ta

nm

l gen

el y

önet

im b

orç

stok

u (m

ilyon

TL)

258.

946

335.

962

379.

117

437.

503

463.

990

507.

481

512.

079

565.

905

585.

710

643.

035

733.

041

AB

tan

ml g

enel

yön

etim

bor

ç st

oku/

GSY

H (%

)72

,138

,238

,143

,840

,036

,432

,631

,328

,627

,528

,128

,528

,528

,027

,5To

plam

kam

u ne

t bor

ç st

oku/

GSY

H (%

)59

,928

,226

,830

,927

,420

,815

,310

,99,

16,

98,

4D

BS. f

aiz

oran

(%)

62,7

18,4

19,2

11,6

8,5

8,7

8,8

7,6

9,7

9,5

10,1

ç bo

rç st

okun

un re

el fa

izi (%

)25

,49,

28,

34,

72,

0-1

,62,

50,

21,

40,

61,

5M

erke

z Ba

nkas p

aras (

mily

on T

L)20

.519

54.7

9054

.701

50.7

3270

.617

53.1

5464

.398

66.0

9774

.150

49.0

6984

.496

Emisy

on (m

ilyon

TL)

7.62

627

.429

31.7

4338

.340

48.9

3855

.103

60.5

2574

.815

85.1

1810

3.04

312

2.96

0M

261

.880

344.

377

436.

380

493.

061

587.

261

674.

409

743.

043

908.

004

1.01

5.89

61.

189.

494

1.40

6.87

1TC

MB

polit

ika

faiz

oran

(%

) 44

,015

,75

15,0

06,

506,

505,

755,

504,

508,

257,

508,

00BI

ST 1

00 E

ndek

si dö

nem

sonu

10.3

7055

.538

26.8

6452

.825

66.0

0451

.267

78.2

0867

.802

85.7

2171

.727

78.1

39O

rtala

ma

dola

r kur

u ($

/TL)

1,50

581,

3015

1,29

291,

5471

1,50

041,

6700

1,79

251,

9013

2,18

792,

7200

3,02

13D

önem

sonu

dol

ar k

uru

($/T

L)1,

6345

1,16

471,

5123

1,50

571,

5460

1,90

651,

7826

2,13

432,

3189

2,90

763,

5318

Kayn

ak: M

aliy

e Ba

kanl,

TCM

B, K

alk

nma

Baka

nl,

Hazin

e M

üste

arl,

TÜK,

Bor

sa s

tanb

ul.

T: T

ahm

in

TEM

EL E

KON

OM

K G

ÖST

ERG

ELER

ORT

A V

ADE

L PR

OG

RAM

Milli Gelir, stihdam Bütçe Enflasyon

Para-Banka, Sermaye Piyasas

D Ticaret ve Ödemeler Dengesi BorçlarYI

LLIK

GER

ÇEK

LEM

E

83

KAYNAKÇA

European Central Bank, Monetary Policy Decisions, 7 September 2017

Fed, FOMC Statement, 20 September 2017

Fitch Ratings, Eurozone Growth Accelerates, Cyclical Recovery Continues 16 August 2017.

Fitch, Global Economic Outlook, September 2017.

Fitch, Global Economic Update - Good News Continues on the World Economy, August 2017.

IMF, Küresel Ekonomik Görünüm Raporu, Ekim 2017.

İngiltere Hazine Bakanlığı, “The Long-Term Economic Impact of EU Membership and the Alternatives”, Nisan 2016.

Kalkınma Bakanlığı, “İşgücü Piyasasındaki Gelişmelerin Makro Analizi”, 2017-I

Kalkınma Bakanlığı, “İşgücü Piyasasındaki Gelişmelerin Makro Analizi”, 2017-II

Kara, H., Öğünç F. (2011), “TCMB Ekonomi Notları No:2011/14”, “Döviz Kuru ve İthalat Fiyatlarının Enflasyona Etkisi”.

OECD, Interim Global Economic Outlook, September 2017.

Orta Vadeli Program (2018-2020).

TCMB (2017), “Enflasyon Raporu 2017-I”, Ocak 2017.

TCMB (2017), “Enflasyon Raporu 2017-II”, Nisan 2017.

TCMB (2017), “Enflasyon Raporu 2017-III”, Ağustos 2017.

TCMB (2017), “Finansal İstikrar Raporu”, Mayıs 2017.

TCMB (2017), “İhracat ve Döviz Kazandırıcı Hizmetler Reeskont Kredilerine İlişkin Basın Duyurusu”, Sayı:2017-11, 17 Şubat 2017.

TCMB (2017),“Kurdan Enflasyona Geçiş: Sihirli Bir Rakam Var Mı?”, Ocak 2017.

TCMB (2017), “Para Politikası Kurulu Toplantı Özeti 2017-33”, Ağustos 2017.

TCMB (2017), “Piyasa Gelişmelerine İlişkin Basın Duyurusu”, Sayı:2017-01, 10 Ocak 2017.

TCMB (2017), “Türk Lirası Likidite Yönetimine İlişkin Basın Duyurusu”, Sayı: 2017-01, 13 Ocak 2017.

TCMB (2017), “Türk Lirası Depoları Karşılığı Döviz Depolarına İlişkin Basın Duyurusu”, Sayı:2017-03, 17 Ocak 2017.

TOBB ETÜ, Sosyal Politikalar Uygulama ve Araştırma Merkezi, “Sanayide Gelişmeler ve İstihdam Eğilimleri, Eylül 2017

TÜİK, “Tüketici Fiyat Endeksi Hesaplamaları”, Duyuru No:3301, 25/01/2017.

4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu (1999: Geçici madde 17-18), T. C. Resmi Gazete, 23810, 8 Eylül 1999.

Yıllı

k Ek

onom

ik R

apor

201

7

84

İnternet Kaynakları

Bloomberg Veri Terminali,

BDDK veri tabanı,

http://www.bddk.org.tr/WebSitesi/turkce/Istatistiki_Veriler/Istatistiki_Veriler.aspx

Merkezi Kayıt Kuruluşu veri tabanı,

https://www.mkk.com.tr/

Kredi Garanti Fonu

http://www.kgf.com.tr/index.php/tr/

Eurostat Statistics Database,

http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/statistics/search_database

Hazine Müsteşarlığı, “Kamu Finansmanı İstatistikleri”,

https://www.hazine.gov.tr/

IMF (2017), “World Economic Outlook Database”, October 2017,

http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2017/02/weodata/index.aspx

IMF (2017), “Financial Soundness Indicators”

http://data.imf.org/regular.aspx?key=61404592

Maliye Bakanlığı, “Merkezi Yönetim Bütçe İstatistikleri”,

https://www.muhasebat.gov.tr/

OECD Database,

http://stats.oecd.org/

Turkey Data Monitor, TDM.

TCMB veri tabanı,

http://evds.tcmb.gov.tr/

http://www.tcmb.gov.tr/

Thomson Reuters Datastream,

TÜİK veri tabanı,

http://www.tuik.gov.tr/

Documents

Y 1ll 1k Ekonomik Rapor 2017 · 2019-01-18 · Yıllık Ekonomik Rapor 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu’nun 18’inci maddesi gereğince, 2018 Yılı Merkezi