Y rd. Doç. Dr. Sema SANDALCI · Y rd. Doç. Dr. Sema SANDALCI İstanbul'da dünyaya geldi. İlk eğitimini, Halit Armay İlkokulu'nda; orta ve lise eğitimini, Ki.içükyalı 50.Yıl

Y rd. Doç. Dr. Sema SANDALCI

İstanbul'da dünyaya geldi. İlk eğitimini, Halit Armay İlkokulu'nda;

orta ve lise eğitimini, Ki.içükyalı 50.Yıl Lisesi'nde tamamladı. 1986-

1990 yılları arasında, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Eskiçağ Dilleri ve Kültürleri Bölümü, Klasik Filoloji Latin Dili ve

Edebiyatı Anabilim Dalı'nda yüksek öğrenim gördü. Aynı kürsüde

Yüksek Lisans ve Doktora çalışmalarını tamamladı. 1993 yılından

itibaren, Trakya Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Arkeoloji

Bölümü'nde öğretim üyesi olarak çalışmalarını sürdürmekte, Eski Yunanca, Latince ve Eskiçağ Edebiyatı derslerini vermektedir.

Makale çalışmalarının yanı sıra, Eski ve Yeni Yunanca' dan yayımlanmış çeviri kitapları da bulunmaktadır. Sırasıyla: Ezap 'un

Öyküsü (1997), Temel Garip-Todoron (1998), Geleneksel Pontos Halk

Tiyatrosu (1999), Gracchus Kardeşler (2001), Troyalı Kadınlar

(2002), İzmir Masalları (2003), Attika Retoriğine Giriş (2004), Boğaz

Gezgini (2004) ve Elektra (2004).

Özgün kitap çalışması olarak, Roma Edebiyatında Satura Türü (2001) adlı yayını, ayrıca Tanrıların Anadolu Toplantısı (2003) adlı bir de mitolojik öykü kitabı bulunmaktadır.

Bu kitabın Yayın hakları Pencere Yayınlarına aittir Birinci Baskı: Eylül 2006 Kapak: Hüseyin Yoldaş

Kapak ve İç Baskı: Kilim Matbaacılık Maltepe Mah. Litros yolu Fatih San. Sitesi No: 12/204 Zeytinburnu - İstanbul

Tel: 0212 612 95 59

Yayın Yönetmeni: Muzaffer Erdoğdu

ISBN 975-8460-93-5

PENCERE YAYINLARI: 208 [email protected]

Osmanağa Mah. Pavlonya Sok. No. 10/6 Nuhoğlu İşhanı Kadıköy/ İSTANBUL

TEL: (0216) 414 64 41

ESKİ YUNANCA DİLBİLGİSİ

ve

CÜMLE YAPISI

1. KİTAP

Sema SANDALCI

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ ........................................................................ 7

ESKİ YUNANCA'NIN GELİŞİMİ ÜZERİNE ........... 9

KONUI ...................................................................... 15

Dilbilgisi ve Eski Yunanca Cümle Yapısı Üzerine Tanımlar

KONU II ...................................................................... 35

İsim Çekimleri I

Birinci ve İkinci Grup İsim Çekimleri

KONU III .................................................................... 44

İsim Çekimleri II

Üçüncü Grup İsim Çekimleri

KONU IV ..................................................................... 73

Sıfatlar I ·

Kurallı Sıfatlar ve Zarflar

Üç Takılı, İki Takılı ve Tek Takılı Sıfatlar

KONU V ...................................................................... 92

Sıfatlar II

Kuralsız Sıfatlar

KONUVI ..................................................................... 97

Sıfatlar III

Sıfatların ve Zarfların Dereceleri; Sıfatlarda Karşılaştırma

KONU VII ................................................................... 106

Edat/arın Kullanımı

5

KONU VIII ............................................................................ 115

Fiiller I

«E ipi» Fiili

KONUIX ............................................................................... 124

Fiiller Il

Haber Kipi ve Etken Çatı

KONU X ................................................................................ 135

Fiiller IIl

Haber Kipi ve Orta Çatı

KONU XI. .............................................................................. 143

Fiiller iV

Haber Kipi ve Edilgen Çatı

KONU XII ............................................................................. 150

Mastarların Kullanımı

METİN I ··············································································· 160 METİN II .............................................................................. 163

METİN III ............................................. ······ .......................... 167

ÖZET ..................................................................................... 171

KAYNAKÇA ........................................................................ 176

SÖZLÜKÇE .......................................................................... 177

6

ÖNSÖZ

Bu çalışma, Eski Yunanca (Eski Hellence, Grekçe) üzerine bilgi

edinmeyi isteyenlere yardımcı olmak amacıyla hazırlanmıştır.

Günümüzde, Eski Yunanca dilbilgisi üzerine yeni bir yayının

bulunmaması; ayrıca, Eski Yunan dili üzerine açıklamalarıyla

ülkemiz üniversitelerinde bir başvuru kaynağı olan sayın Prof. Dr.

Zafer Taşlıklıoğlu'nun hazırladığı Grekçe Gramer ve Syntaks adlı eserinin mevcudunun kalmaması ve içerdiği eski ifadeleri

öğrencilerin anlamakta zorluk çekmesi, böyle bir yayının

hazırlanmasında etken olmuştur.

Çalışmanın tamamı üç kitaptır. Bu kitap, üç ciltin ilk kitabı olup,

tüm isim ve sıfat çekimleri ile basit zamanları içermektedir.

Kitabın, okuyucuya üç bakımdan yararlı olması esas alınmıştır:

Birincisi, sistematik biçimde Eski Yunanca dilbilgisi ve temel

cümle yapısını tanıması; ikincisi, eskiçağ Yunan yazarlarının

çeşitli konulardaki duygu ve düşünceleri üzerine bilgi sahibi

olması; ve üçüncüsü, dilin kuralları ve örnek metinlerle,

okuyucunun kendi başına çalışarak bu dili öğrenebilmesidir.

Son olarak, bu yayının basılması için gösterdiği destekten dolayı,

Pencere Yayınları sahibi ve yönetmeni Sayın Muzaffer Erdoğdu'ya

teşekkür ederim.

Temmuz 2005

Trakya Üniversitesi

Fen-Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü

7

ESKİ YUNANCA'NIN GELİŞİMİ ÜZERİNE 1

Herodotos (M.Ö. 484-410 /Karia-Halikarnassos), Yunanlıların

yazıyı Fenikelilerden öğrendiklerini, gerçekte harfleri Yunanistan'a Fenikelilerin getirdiğini söyler (V, 58); Eski Yunan alfabesindeki sıralama, harflerin şekli, okunuşları da bu bilgiyi doğrulamaktadır. M.Ö. V. yüzyıla tarihlenen, Teos'daki (İzmir

Sığacık) bir yazıttan öğrenildiğine göre İonyalılar, alfabeye

"Finike" adını çağrıştıran ypaµµm:a

Semitik Alfabe: alep (~), bet (G,l ), gimel ("'\ ), dalet (

Miken (Linear B yazısı) devletinin çöküşünden sonra, Akdeniz

ticaretine başlamaları dolayısıyla, Akdeniz sanat motifleri de

Yunan sanatında etkili olmuştur. Bu geometrik stilden

orientalizm'e geçiş, Grek-Akdeniz ticaretinin en yaygın olduğu

· döneme rastlar ki, bu dönemde Yunanca yazıtlar ortaya çıkmaya

başlamıştır. Ayrıca kuzey Suriye'de yapılan kazılarda ortaya çıkarılan keramiklerin, Yunan keramiğinin yanı sıra (Kiklad adaları), Rodos, Kıbrıs, Korinthos ile yakın bağı olduğu da

kanıtlanmıştır.

Bununla baraber, Eski Yunan alfabesi ise özellikle Asya İonları

arasında gelişmiş, yavaş yavaş siyasi ve kültür olaylarıyla birlikte

Hellas'a yayılmıştır. Bununla beraber Eski Yunan dilinin gelişimi sırasında birbirinden farklı lehçeler bulunmaktaydı. Buradaki en büyük etken, insanların yaşadıkları coğrafya ve dillerin kendi

içindeki gelişimidir. Eski Yunan lehçeleri ve özellikleri şunlardır:

İon Lehçesi: Samos (Sisam), Khios (Sakız) adalan dahil, Smyrna (İzmir) ve civarı, Phokaia (Foça)-Halikarnassos (Bodrum) arası

yerlerde konuşulmaktaydı; Homeros (M.Ö; IX. yy. /İonia-Smyrna)

destanlarının yazıldığı lehçedir. İonia uygarlığının gelişmesiyle

birlikte bu lehçe yüksek düzeyde bir edebiyat dili haline gelmiştir.

Hesiodos (M.Ö. 750-700 !Hellas-Boiotia) ve Teognis (- M.Ö. VII. yy. /Hellas-Megara) de eserlerinde bu lehçeyi kullanmışlardır. Bu dilde yazmış bir diğer en önemli kişi, Herodotos'dur.

İon lehçesinin en belirgin özelliği, uzun a (alfa)'nın TJ (eta)'ya dönüşmüş olmasıdır. Örneğin Dorlar «µ6:rrıp» derken, İyonlar

«µTı•TJP» diyorlardı.

Attika Lehçesi: Anadolu'da Pers istilası sonucu pek çok kişi Atina'ya göç etmiştir. Bu lehçe, Perikles dönemi (M.Ö. V. yy.)

yazarları tarafından, artık siyasi güce erişen Atina' da geliştirilerek

11

oluşturulan ortak bir Yunan dilidir. Tragedia üzerine Aiskhylos (M.Ö. 525-456 /Attika-Eleusis), Sophokles (M.Ö. 496-406 /Atina)

ve Euripides (M.Ö. 480-406 /Hellas-Salamina); komedi şairi Aristophanes (M.Ö. 453-385 /Atina); aynca İsokrates (M.Ö. 436-

338 I Atina), Demosthenes (M.Ö. 384-322 I Atina) ve Aiskhines (M.Ö. 390-314 /Atina) gibi önemli hatipler; Thukydides (M.Ö. 460-400 /Atina) ve Ksenophon (M.Ö. 430-355 /Atina) gibi önemli

tarihçiler; ayrıca, Platon (M.Ö. 427-348 /Atina) ve Aristoteles

(M.Ö. 384-332 /Hellas-Khalkidike-Stageira) de felsefe üzerine olan eserlerinde bu lehçeyi kullanmışlardır.

Attika lehçesi, İon lehçesiyle oldukça benzerlikler göstermektedir. İon lehçesinden başlıca farkı, s, ı, p'dan sonra eski uzun a (alfa)'nın korunmuş olmasıdır (fıµ8pa = İon: fıµ8prı; Dor: aµ8pa gibi). Attika lehçesi, Eski ve Yeni Attika olmak üzere bölümlere

ayrılır: İlkinde, -H yerine crcr'in kullanışı (0aA.acrcra, yA.wcrcra gibi);

-svı;'lü isimlerin çoğul halinin -fiı; olması (imrfjı;, 'Axapvfjı; gibi);

EİÇ ve O"UV yerine EÇ ve ~Vv'ün geçmesi; -ElV ile biten geçmiş

hikaye zamanının -rı takısıyla bitmesi gibi özellikler gösterir. M.Ö. 400'den sonra yaşamış olan yazarlar yeni Attika lehçesiyle

yazmışlardır.

Attika lehçesi, soyut düşüncelerin ifadesinde, ince tartışmalarda,

mantık tanımlarında ve konuşmalarda başarıyla kullanılmaktaydı. Eski Yunan edebiyatındaki en büyük ve en değerli eserler bu lehçeyle yazılmıştır.

Aiol (Aeol) Lehçesi: Bu lehçe başlangıçtaki Yunan diline en yakın lehçe olarak kabul edilmektedir. Anadolu'da Adramytteion-

Smyrna arasında (Edremit-İzmir); Lesvos (Midilli) adasında, Hellas'ta Boiotia ve Thessalia'da konuşulmaktaydı. Lesvoslu Alkaios (M.Ö. 630-560 /Lesvos-Mytilene) ve kadın şair Sappho (-M.Ö. 630-565 /Lesvos- Mytilene ya da Eresos), ayrıca Boiotialı

12

Korinna (M.Ö. VI. yy. /Boiotia-Tanagra) eserlerini bu lehçeyle

vermişlerdir. Bunun yanı sıra Homeros'un dilinde de Aiolik yapıların yer aldığı görülmektedir.

6pw, cpıA.w, gibi fiillerin öprıµı, cpiA.rıµı şeklinde -µı'li yazılmış

olması; ve xı:ıµrov, 0uµ6ı;, aya.06ı; gibi iki ve çok heceli

kelimelerin vurguyu xEiµffiv, 0üµoı;, ö:ya.0oı; gibi son heceden

ötede alması, Aiol lehçesinin özellikleridir.

Dor (Karia) Lehçesi: Bu lehçe Hellas'da, Arkadia dışında, Peloponnesos'ta, Girit adasında; İtalya'da Sicilya adasında; Anadolu'da Karia bölgesinde konuşulmaktaydı. Şair Simonides (M.Ö. VII. yy. /Samos), Pindaros (M.Ö. 518-422 /Hellas-Thebai), Alkman (M.Ö. VII. yy. /ailesi Lydialıydı; kendisi Sparta'da

dünyaya geldi) ve Theokritos (M.Ö. III. yy. /İtalya-Syrakousai)

eserlerinde bu lehçeyi kullanmıştır. Bunlardan, Syrakusa'da Epikharmos'un komedyası ve daha sonra Theokritos'un idilleri

(kır konulu şiirler), salt Dor lehçesiyle yazılmış eserler gibi görülmektedir.

Dor lehçesinin başlıca özelliği, eski uzun a. (alfa)'nın korunmuş olmasıdır. Lehçenin diğer özellikleri, fiil sonunda n, vn'nin korunması (1. tekil: ıi0rın; III. çoğul: cpepovn ve foavıı gibi),

aynca fiilde son ek olan -µı:v yerine -µı:ç'in kullanılmasıdır (0epoµı:ı;, anopiµı:ı; gibi).

Arkadia-Kıbrıs Lehçesi: Arkadia ve Kıbrıs'ta konuşulan bu lehçenin, edebiyat dili olarak kullanılmadığı anlaşılmaktadır.

Ortak Dil (Koine/Kine): M.Ö. IV. yüzyılın ortalarından itibaren Attika lehçesi, ortak bir edebiyat dili olarak kabul edilmişti.

İskender'in fetihleriyle birlikte bu dilin de doğuya götürülmesiyle,

13

dilin saflığı bozulmuştu. Resmi, idari, ticari ve edebi bakımdan yeni bir ortak dilin gelişmesi zorunluluğu oluşmuştur. Söz konusu lehçenin, Attika lehçesinin incelik ve arılığından yoksun, onun bozulmuş hali ve kozmopolit bir dil yapısına sahip olduğu belirtilir.

Eski Yunan Dilindeki Bazı Arkaik Harfler

Eubolı OOyUk KOçOk l..alince Harf ...... Arhrn• Korlnl Arıos (Etrllııkl Harf Harf Kaqıhklan (lzmir ve çev) (Hellas) (Hellas) (Hdlas) (llellas·Roına)

A a a B p b AA AA AA AA AA r y g 8 B ın t B !J. 1) d r /\ C< I'/\ F f w flE JIE (j; flE flE z ç z - ~ p ~ı: ~ H 11 c I I I I I

[h) h 8H - - - -0 o th - 8H 8H BH BH 1 1 ee 8Gl0 eeo eeo eeo ı K .k 1 1 t 1 1 ıc:

ıc: .K ıc: A ,,, 1 Jı( Jı( M

l'A " !"/\ ı- ... µ m l"'M l"'M l"'M l"'M N l""l"'M v n l"N l"N l"N l"N l"N s ~ x = IXSİ : :ı:ıtt x o o o o o o o o n ıı: p r r r r rr M . s - - M M M(~) o o q 'i' 'i' 'i' 'i' 'i' p p r PD Pil Pil Pil p :E (J c; s t s - • $ T t t T T T T T y u u VY YYV YYV YYV YYV ~ o ph • •cıı •cıı •cıı •cıı x x kh x x x x 'l''t' 'l' ,, ps 'l''t' ı•sı ., ... .,

KONU: I

DİLBİLGİSİ ve ESKİ YUNANCA

CÜMLE YAPISI ÜZERİNE TANIMLAR

Bir cümleyi oluşturan öğeler: 1. Fiil, 2. Zarf, 3. İsim, 4. Sıfat, 5. Zamir, 6. Edat, 7. Bağlaç ve 8. Ünlem'dir.

Dilbilgisi ve Eski Yunanca'daki cümle yapısı:

1. FİİLLER ('Pfıµaw2): Fiil, cümlede öznenin yaptığı hareketi ya

da hareketlerini veya halini ya da hallerini bildiren ve cümlede yüklem görevini gören; çatısı, kipi, zamanı ve şahsı gösteren

kelime ya da kelimelerdir. Örnekler:

- Bora kitabı aldı, açtı ve okumaya başladı.

- Derya akıllı( dır), terbiyeli(dir) ve yardımseverdir.

Eski Yunanca'da fiiller üzerine dikkat edilecek durumlar şunlardır:

1.A. Fiillerin üç çatısı vardır: Etken Çatı ('EvtpyT(TlKll rovl\),

Orta Çatı (MtaT( rovq) ve Edilgen Çatı (Ila9T(TlKll rovl\)

Etken Çatı; öznenin yaptığı eylemden, kişi ya da nesne, bir başkasının etkilenmesidir. Örneğin, "Bora camı kırdı" cümlesinde "kırma" eylemini yapan "Bora"dır, eyleminden etkilenen ise "cam" dır.

Orta Çatı; eylemi yapan öznenin, yaptığı hareketten kendisinin etkilenmesidir. Buna "dönüşlü fiil" de denir. Örneğin, "Bora

15

yıkanıyor" cümlesinde, "yıkama" eylemini yapan "Bora"dır ve

kendisini yıkadığı için yaptığı işten yine kendisi etkilenmektedir.

Edilgen Çatı; öznenin, bir başkasının yaptığı eylemden etkilenmesidir. Örneğin "çocuk çağrılıyor" cümlesinde "çağırma" eylemini yapan başkasıdır, ama eylemden etkilenen cümlenin

öznesi olan "çocuk"tur.

1. B. Eski Yunanca'da, fiiller beş kiptedir: Haber Kipi (' OpıcmKit rovt1), Yan-cümle Kipi ('Y noTUKTlKtl rovt1),

İstek-Dilek Kipi (EÜKTlKtl rovt1), Emir Kipi (IlpoaTaKTlKtl

rovt1) ve Mastar Kipi ('Anaptµq>aT6ç rovt1).

Haber Kipi; gerçek ya da gerçekleşmesi mümkün eylemi ya da durumu bildirir. Örneğin, yaparım, yapıyorum, yapardım, yapıyordum, yapacağım, yaptım, yapmıştım, yapmış olacağım

gibi.

Yan Cümle Kipi; ana (esas) cümleye bağlı ve ana cümlenin

fiilinin, şimdiki zaman ya da gelecek zaman olduğu, gerçeklik ya

da olasılık taşıyan eylemi ya da durumları bildirir. Yan Cümle Kipi, Eski Yunanca'da amaç, belirsiz ilgi, belirsiz zaman cümlelerinde, ayrıca teşvikte ve olumsuz emir cümlelerinde de kullanılır. Örnekler:

- Okumamız için (=okuyalım diye) kitaplar yazılmaktadır.

amaç bildiren yan cümle ana cümle (şimdiki zaman)

2 Dilbilgisi terimleri, Türkçe ve Eski Yunanca olarak verilmiştir. 16

- Her kim yasalara karsı gelirse, ceza görür.

olasılık bildiren yan cümle ana cümle (şimdiki zaman)

- (Her ne zaman) sabah olduğunda yola çıkarız.

belirsiz zaman cümlesi

- Barış yapalım!

teşvik bildiren cümle

- Kötülük yapma!

olumsuz emir

ana cümle (şimdiki zaman)

İstek-Dilek Kipi; gerçekleşmesi mümkün olan ya da olamayan istekleri bildirir. Ayrıca, ana cümlenin fiilinin geçmiş zamanlarda

olduğunda, dolaylı cümlede, dolaylı soruda, amaç cümlelerinde,

ayrıca belirsiz ilgi ve belirsiz zaman cümlelerinde de kullanılır.

Örnekler:

- Keşke gelse!

gerçekleşmesi mümkün olan istek cümlesi

- Keşke gelseydi!

gerçekleşmesi mümkün olmayan istek cümlesi

- İnsanların hastalıktan öldüğünü haber verdiler.

dolaylı cümle ana cümle (geçmiş zaman)

- Olanları yakından görmek için bu şehre geldik.

amaç bildiren yan cümle ana cümle (geçmiş zaman)

- Herkim bu yasaya uymamıssa, ceza görürdü.

belirsiz ilgi cümlesi ana cümle (şimdiki hikaye zaman)

- Bu isi ne zaman eline alsa, yarım bırakırdı.

belirsiz zaman cümlesi ana cümle (şimdiki hikaye zaman)

17

Emir Kipi; bir eylemin yapılmasının zorunlu kılındığı durumu

bildirir. Örnekler:

- Bora bunu Yfil!!

olumlu emir cümlesi

- Derya bunu yapma!

olumsuz emir cümlesi

Mastar Kipi; fiilin şahıssız halidir (yapmak, görmek, gelmek

gıbi). Başka bir fiile bağlı eylemi ya da eylemleri bildirir. Eski

Yunanca'da dört zamanın mastan vardır: Şimdiki Zaman, Gelecek Zaman, Aoristum ve Geçmiş Zaman.

1.C. Eski Yunanca'da Zamanlar (XpovıKa):

Eski Yunanca'da altı zaman vardır. Bunlar: Geniş Zaman-Şimdiki

Zaman, Gelecek Zaman, Geniş Zaman Hikayesi-Şimdiki Hikaye

Zaman, Aoristum, 3 Geçmiş Zaman ve Geçmiş Hikaye Zaman' dır.

Zamanlara bağlı olarak altı şahıs vardır (ayrıca, "tesniye" denilen

ikisinden biri anlamına gelen bir şahıs çekimi daha

bulunmaktadır). Fiil çekimlerinde, altı şahıs vardır. Bunlar: "ben"

şahsını gösteren I. tekil şahıs; "sen" şahsını gösteren II. tekil şahıs;

"o" şahsını gösteren III. tekil şahıs ile bunların çoğul halleri olan

"biz" şahsını gösteren I. çoğul şahıs; "siz" şahsını gösteren II.

çoğul şahıs ve "onlar" şahsını gösteren III. çoğul şahıstır. Örneğin,

yapmak fiilinin şahıslara göre Şimdiki Zaman çekimi şöyledir:

yapıyorum, yapıyorsun, yapıyor,

yapıyoruz, yapıyorsunuz, yapıyorlar.4

3 Zamanı belirsiz geçmiş zaman.

18

1.D. Fiillerin isim gibi çekilmesiyle oluşan Ortaç (METOXtKl}) hali vardır:

Bu durumda bir fiil, işlevine göre üç gruba ayrılır: 1. Fiil, isim gibi

çekilmesine karşın cümlede eylem görevini görüyorsa, "fiilimsi"

adını alır. Fiilimsi ile cümlede amaç, sebep, durum ve zaman ifadeleri verilir; 2. Fiil, cümlede isim olarak kullanılıyorsa, "fiil-

isim" adını alır; 3. Fiil, cümlede sıfat olarak kullanıliyorsa, "fiil-sıfat" adını alır. Örnekler:

- Evden çıktığı sırada yağmur yağmaya başladı.

eşzaman bildiren.fiilimsi

- Evden çıktıktan sonra yağmur yağmaya başladı.

ardzaman bildiren fiilimsi

- Savaşmayı sevmediği icin silahını bıraktı.

sebep bildiren fiilimsi

- Olanları bildirmek amacıyla geldi.

amaç bildiren.fiilimsi

- Yasaları yazanlar her zaman haklı değillerdir.

"yazmak" fiilinden yapılmış fiil-isim

- Orada hastalıktan ölen çocuklar vardı.

"ölmek" fiili çocukları nitelendirdiği içinfiil-sifat

2. ZARFLAR ('Empp11µaT1Ku): Zarf, cümlede yapılan eylemi

nitelendirir; eylemin yapılış tarzını yansıtır. Örneğin, "bu yazıyı hatasız yazdı" cümlesinde "hatasız" zarfı, "yazdı" fiilinin

niteliğini göstermektedir. Eski Yunanca'da zarfların çekimleri

yoktur; genelde sıfattan türetilir. Ayrıca (burada, orada, şurada

4 Not: Eski Yunanca'da fiil söz konusu olduğunda, çatısı, kipi, zamanı ve şahsı dikkate alınmalıdır.

19

gibi) yer zarfları, (bugün, yarın gibi) zaman zarfları ve (az, çok

gibi) ölçü zarfları da vardır.

3. İSİMLER (Ovoıao-rıKO:): İsim, cümlede kişi ya da soyut

varlıkları tek tek tanımlayan kelimelerdir. Bora, masa, dünya gibi.

Eski Yunanca'da isimler Eril ('Apcrcvııcı'J), Dişil (0ı'JJ.cta) ve

Cinssiz (Ovôfacpov) olmak üzere üç cinse ayrılır. İsmin, tekil ve

çoğul olmak üzere beş hali vardır; ayrıca ismin halleri "ön ek"

denilen artikel'lerden ve "son ek" denilen ve kelimenin sonuna getirilen takılardan oluşur.5

İsmin Halleri:

Özne Hali ('Ovoµao-rıKfı); (yükleme kim/ ne ya da kimler/ neler

sorusu sorularak) eylemin kimin ya da neyin yaptığını bildirir.

Seslenme Hali (KJ..11-r1Kfı); birisine, bir şeye seslenmeyi, çağrıyı bildirir.

İyelik Hali (nwıKfı); (yükleme kimin / neyin ya da kimlerin /

nelerin sorusu sorularak) ismin, kimin ya da neyin sahibi olduğunu

bildirir.

Nesne Hali (AinanKfı); (yükleme kimi / neyi ya da kimleri /

neleri sorusu sorularak) eylemden kimin ya da neyin etkilendiğini

bildirir.

Dolaylı Nesne Hali (AonKfı); (yükleme kime/ ne için (ne ile) ya da kimlere/ neler için (nelerle) sorusu sorularak) eylemin kimin ya da niçin (ne ile) yapıldığını bildirir.6

5 Çalışmamızda, isimlerin cinsleri söz konusu olduğunda kısaltma olarak: eril =er; dişil =dş. ve cinssiz = en. olarak; sayılar söz konusu olduğunda ise tekil = tk.; çoğul = çğ. şeklinde gösterilmektedir. 6 Kitap içindeki çekim tablolarında ismin halleri, akılda daha kolay kalması açısından Latince olarak ve kısaltılmış halleriyle verilmiştir. Buna göre ismin Özne Hali = Nominativus (kısaca: nom.); Seslenme Hali = Vocativus 20

Bunun yanı sıra, Eski Yunanca' da ismin halleriyle ilgili olarak şu

bilgiler de dikkate alınmalıdır:

İsmin iyelik hali (gen.), -den, -dan anlamında "ayrılmayı "(rfjç

KWµr/ç = köyden) ve zaman olarak "esnasında"(rijç vvKr6ç = geceleyin); ismin nesne hali (acc.), zamanda sürekliliği (n-o.A.Aaç

Jjµtpaç = günlerce) ve ismin dolaylı nesne hali (dat.), sebep (rc;J v6a

5. ZAMİRLER ('AvTrovllµıKa): Zamir, cümlede kişi/ kişilerin ya

da nesne / nesnelerin yerini tutan kelimelerdir. Örneğin, "Bora

geldi; o artık burada" cümlesindeki "o" kelimesi "Bora"nın yerini

tutan bir zamirdir.

Eski Yunanca'da isimler eril, dişil ve cinssiz olarak üçe ayrıldığı için zamir de eril, dişil ve cinssiz olarak üçe ayrılır ve ismin yerini

tuttuğu için zamirin de halleri vardır, dolayısıyla çelimlidir. Ayrıca zamirler, ilgi zamiri (ki o I ki o şey), belirsiz ilgi zamiri (her kim/ her ne) ve soru zamirleri (kim? / ne?) olarak birkaç gruba

ayrılmaktalar.

6. EDATLAR (Ilpo0ETtK6:): Edat, ismin, halleri aracılığıyla doğrudan ifade edilemeyen hallerini belirtmede kullanılır.

Edatlarla, nereye, nerede, nereden, kiminle gibi bazı sorular da yanıt bulur. Örnek:

- "Tiıv ır6A.ıv" = şehri / "npos TTJV n6A.ıv" = şehre doğru.

isim edat

7. BAGLAÇ (I:uvötaµo~): Bağlaç, isimleri, fiilleri ve cümleleri birbirine bağlayan sözcüktür; "ve" "ile" "ki" "eğer" gibi. Ayrıca,

zaman (-dığı zaman !-den sonra gibi) ve sebep bağlaçları da (-dığı

için gibi) vardır.

8. ÜNLEM ('Enıq>rovt1µa): Ünlem, bir duyguyu, heyecanı ya da

seslenişi belirten çekimsiz kelimelerdir, "hey!" "vay!" "eyvah!"

"vah vah!" gibi.

22

ESKİ YUNAN HARFLERİ

(Alfabe 24 harften oluşmaktadır)

Büyük Küçük Harflerin Harfler Harfler İsimleri Okunuşları

A a alfa a B ~ beta b7

r 'Y gamına g il. ô delta d E E epsilon e z ç zeta z (ds) H rı eta e (uzun)

e e theta th I iota (yata)

K K kappa k A

"' lamda

M µ mü m N v nü n ~ ı; ksi ks

o o o mikron o (kısa) n 7t pi p p p rho (ro) r :E (J / ç sigma s T 't tau (tav) y 1) üpsilon ü (Latince: y)

ESKİ YUNANCA'DA OKUNUŞLAR ve İŞARETLER ÜZERİNE

A. Sesli Harflerin Özellikleri

1. Sesli harfler olan cı, ı:, 11, ı, o, ll, ro' dan okunuş olarak:

rı ve eı:ı daima uzun,

ıo ve o daima kısa,

a, ı ve u bazen uzun bazen kısa okunur.

2. Çift seslilerin8 okunuşları şöyledir:

at= ay au=av

El= ey ıou =ev

Ot= oy rıu =ev

Ut= üi OU=U

Bunların dışında, okunuş şekli değişmeden a, rı ve eı:ı harflerinin

altına bazen "ı" (yata) sesli harfi gelir. Bu durumda çx, ı:ı ve eı:ı

biçiminde olur. Büyük harf söz konusu olduğunda alta gelen "ı"

sesli harfi bağımsız olarak yazılır. Örneğin, Ka'A{fJ/ KAAQI.

3. Sesli harfle başlayan kelimelerin üzerine gelen nefes işaretleri:

3.a. Sert nefes işareti; (') ile gösterilir ve sesli harfle başlayan ilk

kelimenin üzerine ve okunurken başta bir "h" harfi varmış gibi

okunur. Örneğin, TlKül = heko.

3.b. Hafif nefes işareti; (') ile gösterilir, üzerinde bu işareti taşıyan sesli harf kendi okunuşunu verir. Örneğin, O: = a / E = e /

i = i ve 6 = o şeklinde okunur. Büyük harfle başlayan kelimelerde nefes ve ton işaretleri harfin

üzerine değil, sol tarafına konulur. Örneğin, "Hpa. = Hera

8 Buna, diftong= iki sesli harfin birlikte ses vermesi denir.

24

B. Tonlama (Vurgu) İşaretleri

Okunuşta, vurgunun hangi kelime üzerinde olduğunu gösteren

işaretlerdir. Bu, vurgunun olduğu harfin biraz daha belirgin

okunması anlamına gelmektedir. Ton işaretleri şunlardır:

Sert ton işareti = (') ovpavôç

Hafif ton işareti = C ) TOV İnceltme işareti = n TWV Vurgu, kelimenin sondan başa doğru sesli harfler dikkate alınarak

yapılır; aynca, kelimenin üçüncü sesli harfinden öteye ton (vurgu)

işareti konulamaz; IleA.uyoç ve cnpt'>yswv örneklerinde olduğu

gibi.

Vurguyla İlgili Kurallar:

- Sert ton işaretinin sondan üçüncü hecenin üzerinde kalabilmesi

için son seslinin kısa olması gerekmektedir; aksi halde bir hece

geriye alınır; ö:vepcon:oç / avepci:mou gibi.

- İnceltme işareti, ancak son hece ya da sondan ikinci hecenin

üzerine gelebilir; sondan ikinci hecenin üzerinde kalabilmesi için

sonuncu seslinin kısa olması gerekmektedir; ayrıca son sesli harf

kısaysa ve vurgu da uzun olan sondan ikinci hecenin üzerine

düşüyorsa, vurgu işareti, daima inceltilmiş işaret biçimindedir;

w, ofıA.ov gibi. - Sert vurgu işareti kelimenin son seslisindeyse, bu kelimeye

oksitonon (=keskin) denir, croyôç;

- Sert vurgu işareti kelimenin sondan ikinci seslisi üzerindeyse,

buna paroksitonon denir, crocpia;

- Sert vurgu işareti kelimenin sondan üçüncü seslinin üzerindeyse,

buna proparoksitonon denir, cpıAôcrocpoç gibi.

25

- Son sesli harfinin üzerinde inceltme işareti olan kelimeye

perispomenon denir, 'A0rıvö: gibi;

- Son sesli harfi vurgusuz olan kelimelere ise varytonon denir.

- Genel olarak iki sesli harfin birleşmesinden gelen bir hecede; ·

birleşen (kaynaşan) harflerin ikisi de vurgusuzsa, meydana gelen

hece de vurgusuz olur (yeveoç = ytvouç gibi); kaynaşan sesli harflerden eğer ikinci sesli harfte vurgu varsa, sert ton işaretini alır,

(ecrmc.Oç = fo-rc.Oç gibi); eğer kaynaşan iki sesli harfin ilkinde vurgu

varsa, kaynaşmayla inceltme işareti alır (nµaro = nµw gibi).

C. Noktalama İşaretleri

Bu konuda gereken bilgiler şunlardır: Yunanca'daki nokta ve

virgül Türkçe'deki gibi kullanılmaktadır; bunun dışında

Yunanca'daki üstten nokta (') işareti, Türkçe noktalı virgül (;) ve

de iki nokta üst üstenin (:)'nın karşılığı; noktalı virgül (;) işareti ise

soru işaretinin (?) karşılığıdır.

D. Heceleri Ayırma

- İki sesli harf arasında bir sessiz harf varsa; bu sessiz harf,

kendinden sonra gelen sesli harfle birlikte gider.

Örnek: Ot-KOÇ, KCl-AOÇ.

- Eğer iki sesli harf arasında iki sessiz harf varsa ve Yunanca bir

kelime bu sessiz harflerle başlıyorsa, bu harfler, kendilerinden

sonra gelen sesli harfle birlikte gider; eğer yoksa, o zaman bu iki

sessiz harf ayrılır. Örnek: KO-crµoç; fakat: av-0oç, Ev-VECl.

- yµ, xµ, 0µ, cpv, 'tV bileşenleri ise yukarıdaki kuralın dışındadır.

Eski Yunanca'da hiçbir kelimenin bu bileşenlerle başlamamasına

karşın, bu harfler, Yunanca kelimelerin başladığı Kµ, -rµ, 7tV, ev

26

bileşenlerine denk düştükleri için, her zaman kendilerinden sonra

gelen sesli harfle birlikte gider.

Örnek: ırpa-yµa, O"La-9µ6ç, opa-xµı'J.

- Üç sessiz harf bir arada bulunuyorsa ve eğer bu sessiz harflerin

üçüyle ya da ilk ikisiyle Yunanca bir kelime başlıyorsa, bu üç

sessiz harf, kendilerinden sonra gelen sesli harfle birlikte gider.

Eğer bu harflerle Yunanca sözcük başlamıyorsa, o zaman ayrılırlar

ve ilk harf, kendinden önceki sesli harfle, diğer ikisi ise

kendilerinden sonra gelen sesli harfle birlikte gider.

Örnek: e-x9p6ç, i-crxv6ç.

- Tüm bileşik kelimeler, birleştikleri yerden ayrılırlar. Örnek: 7tpoç-Exro. Ancak, ilk bileşenin son harfinde düşme olursa, kelime,

basit olarak ayrılır:

Örnek: ırapa + EXW = ıra-pe-xw I ırapa + ayro = rm-pa-yro I vıra +ö:pxw = v-napxco.

Hecelerin Adları

- "Uzun zamanlı," (µaKpoxpovrı) uzun heceli harfleri (TJ, w) olan ya

da iki sesli harfin bir arada okunmasından oluşan kelimeye denir.

Örnek: xai-pw, orı-1.w-m:ıç.

- "Kısa zamanlı," (~paxuxpovıı) kısa sesli harflerden (e, o) oluşan kelimeye denir. Örnek: ve-oç, E-'t"Oç.

- Eğer, "kısa zamanlı" sesli harfin ardından iki ya da daha fazla

sessiz harf ya da çift sessiz harf (~, '!') gelirse, "uzun zamanlı"

kelime sayılır. Örnek: cre-µv6ç, e-x9p6ç, 06-~a.

27

Açıklamalarıyla Kelimelerin Hecelenmesine Örnekler:

1. cr-rf.J.J ... ro = cr-rf.A-Aro: İki aynı sessiz harf (AA), hecelemede ayrılırlar.

2. apı9µ6ç = 6:pı-9µ6ç: -9µ- bileşeni; Eski Yunanca'da kelimelerin başladığı -•µ- bileşimine

denk olduğu için, hecelemede

ayrılmazlar.

3. exepoç = e-xepoç:

4. &vôpı:ç = &v-ôpı:ç:

Her üç sessiz harf, kendinden sonra gelen

sesli harfle hecelenir; çünkü buradaki ilk

iki sessiz (x9-) harfle başlayan Yunanca

kelime bulunmaktadır.

Üç sessiz harf bölünür ve ilk sessiz olanı,

kendinden önceki sesli harfle, diğer iki

sessiz ise kendinden sonra gelen sesli

harfle hecelenir. Çünkü bu üçüyle (vôp-)

ya da ilk ikisiyle (vô-) Yunanca'da hiçbir

sözcük başlamaz.

5. esepxoµaı = eÇ-epxoµaı: Bileşik sözcükler, birleşme yerlerinden

6. µtKpOÇ = µt-Kp6ç:

ayrılırlar.

İki farklı sessiz harf (Kp-); Bunlarla

başlayan kelime varsa, bunlar, kendinden

sonra gelen sesli harfle birlikte gider.

7. ıtpromyrovıcrıı']ç = ıtpro-m-yro-vı-cr-rı'jç ( = ıı:pwwç + ayrovıcr-rı'jç):

28

Birleşik kelimede, bileşim sırasında son

sesli harfini yitirmesi durumunda, kelime

basit olarak hecelenir.

OKUMA ÖRNEKLERİ

(Sözlükçe'ye bakarak, Okuma Örnekleri ve Örnek Cümlelerdeki isim ve fiilleri bulmayla ilgili bir çalışmanın yapılmasını öneririz.)

1. "Yırvro Ka'ı eavfrrro oıouµaocrıv.

Uyku ve Ölüm ikiz kardeştirler. (Homeros, İld., 16, 672)

2. :l:rria, ıı:oı-a, üırvoı, O:cppooicrıu, ıı:avı-a µt'tpıa.

Yemek, içki, uyku, aşk her zaman ölçüyle olmalıdır.

(Hippokrates, Anth. Stov. IlA, 22)

3. 0uµ6v q>UAaTTOU TO qıpovciv yap OVK exı:::ı.

Öfkene hakim ol; çünkü (öfkede) kendine hakim olma yeteneği

yoktur. (Menandros, Mon.gnomes 574)

4. Niıcrıcrov 6pyı)v ı-c{J A.oyiÇı:::cr0aı KaA.wı;.

İyi (doğru) düşünmek için öfkeni yen. (Menandros, Mon. 318)

5. 8s6ı; wiı; &pyoıcrıv ov ıı:apicrı-aı-aı.

Tanrı başıboş/ara yardım etmez. (Menandros, Mon. 242)

6. svy' fıüovfıv cptpoucra ücrı-spov PM.Pııv.

Sonradan sana zarar getirecek zevkten uzak dur. (Menandros,

Mon. 532)

7. KaK6v O:vı:::µffiA.ıa paÇı:::ıv.

Boşa konuşmak kötülüktür. (Homeros, Odys. 4, 837 ve 11, 464)

29

8. T'fıv yA.wnav µ'fı ırpoTpexı::ıv wv vov.

Dil akıldan önce gelmez. (Khilon, Diog.Laert.Bioi Phil. I,70)

9. Ilmôı::ia ÔE 'tWV EV iıµiv µ6vov EıJcrı::ffiç, ~ıae~crı::ffiç, acrK~crı::ffiç.

Eğitim için üç şeye gerek vardır: yeteneğe, çalışmaya, alıştırma

yapmaya. (Aristoteles, Diog.Laert.Bioi Fil. V 18)

Alıştırma 1

Aşağıdaki Eski Yunanca kelimeleri Latin harflerine çeviriniz ve okunuşlarını yazınız.

1 . f1örı µev Ka\ ıı:p6Tı::pov = bugünlerde

2. ıı:oUaKtç = çoğu kez

3. EK ıı:oA.A.ov XP6vou = uzun zamandır

4. 't'fıv av0pffi7tlVf]V q>UcrtV = insan doğasını

5. E0auµacra =hayran kaldım

6. lcrffiÇ ôe ovô€ ıı:aıJcroµm = belki de hiç vazgeçmeyeceğim

7. wuç 'tE aya0ouç 'tWV av0proıtffiV = iyi insanları 9 •

8. (jl)yypaq>ı::ıv = yazmak

9. EV T(il ~ic+> = hayatta

9 Yunanca (yy); Türkçe (ng) şeklinde okunur.

30

Kelimeler10

O:ya06ç;,-11,-ov: iyi

O:vı'jp, ( O:vop6ç;), 6: adam

avOoç;, 6: sarı çobanaldatan

O:v9pcümvoç;,-rı,-ov: insanla ilgili olan

avOpconoç;, 6: insan

O:pyeco ( O:pyC:ı ): başı boş dolaşmak

O:pı0µ6ç;, 6: rakam

O:rpuyı:rnç;,-rı,-ov: verimsiz

O:qıpooima, Tı: aşk, cinsel ilişki

pioç;, 6: hayat

PMPrı, Tı: zarar

yap: çünkü

yiyvoµaı (yı:v-): olmak, meydana gelmek y"AC:ıcrcra, (yA-C:ına) Tı: dil

oı:i: gerekir (mastar) oı'jA-comç;, (-ı:coç;), Tı: açıklama; açığa çıkarma

oı'jµoç;, 6: halk

orıµoı:rıç;, 6: yurttaş

oıouµ

eic;: -e; -e doğru (acc.)

EK: -den; -den öteye; -den itibaren (gen.)

ev: -de, -da; içinde (dat.)

ewta: dokuz

ei;epxoµm: (Orta Çatı)çıkmak

ETOÇ, (-coc;), 't6: sene

EXOpa (ExOpTJ), fı: düşmanlık

exOp6c;,-a,-6v: düşman

EXffi: sahibim, bende var, yanımda var

fıorı: şimdi; şimdiden

fıöov~,fı:zevk,haz

tjKffi: gelmek, varmak

fıµepa, fı: gün

"Hpa, fı: Hera

tine;: bkz. &mç

eavawc;, 6: ölüm

eauµaÇffi: hayran bırakmak

ee6ç, 6, fı: tanrı, tanrıça

euµ6ç, 6: öfke, kızgınlık

icrxv6c;,-~,-6v: kuru

foffiç: belki

Kai: ve; Kai. .. Kai: hem ... hem de

KUK6ç,-~,-6v: kötü, çirkin

KaA6ç,-~,-ov: iyi, güzel

KaA.wc;: iyice, iyi bir biçimde

K6crµoç, 6: düzen, kural

KCÜµT}, fı: köy

A.teoc;, 6: taş

A.oyiÇoµm: (Orta Çatı) düşünmek

32

A.u1tıı, it: acı, keder µev ... ôe: bir yandan ... diğer yandan; .... ise µfapıoç,-a,-ov: ölçülü µfı: olumsuzluk eki

µıKp6ç (µıKK6ç),-a,-6v: küçük vfoç,-11,-ov: genç viKero (vıKw): yenmek, (zafer) kazanmak

v6croç, 6: hastalık

vouç, 6: akıl

wı;, it: gece oİKia, it: ev oTKoç, 6: ev

6pyıl, it: öfke, ani sinir öcnıç, tjtıç, ö n: ki o ov I ovK: fiillerde olumsuzluk takısı

ovôe ... ovôe: ne ... ne de

ovpav6ç,6:gökyüzü

1tapıl'yro: alıp götürmek; üretmek, yapmak 1tapexro: donatmak, sağlamak 1tapicr't11µt: yanında olmak ıtavta: her zaman, daima ıtcıuro: (Etken Çatı) durdurmak; 1tauoµaı: (Orta Çatı) vazgeçmek (gen) ıteA.ayoç, 6: açık deniz

1t6A.ıç, it: şehir xoA.uç,xoA.A.~,xoA.u:çok

1tO'tOV, t6: içki 1tpcxyµa, (-cıtoç), t6: iş, hareket

ıtp6tepov: önce xpotpexro: ilerlemek, öne geçmek

33

rı:promyrovıcrı:ı'Js, 6: (sahnede) baş aktör

m:µv6s,-ı1,-6v: saygın

crıria, fı: yiyecek

crw.9µ6s, 6: çiftlik; mesken; çeyrek; durak yeri

crreAA.ro: göndermek cruyypaqıro: yazıyoıum, kaleme alıyorum riKrro: doğurmak, meydana getirmek

rp6rı:os, 6: tarz

vrı:apxro: başlamak; oluşmak; olmak

ünvos,ô:uyku

ücrrcpov: daha sonra

qıepro: getirmek cpı:uyro: kaçmak, uzaklaşmak cppovero (qıpovC:ı): basiretli düşünmek

qıuAıicrcrro ( qıuAıinro ): beklemek, korumak

xaipro: sevindirmek; sevinmek

34

KONU: il

İSİM ÇEKİMLERİ I

BİRİNCİ ve İKİNCİ GRUP İSİM ÇEKİMLERİ

Eski Yunanca'da isimler, üç gruba ayrılır; eril (6), dişil (iı) ve

cinssiz (t6); ayrıca isimlerin sayıları (tekil I çoğul) ve halleri vardır

(özne, iyelik, nesne, dolaylı nesne, seslenme). Sözlük yazımında

eril isimler ( 6 ), dişil isimler (fı) ve cinssiz isimler ('r6) artikel' iyle

gösterilir. Örnek: ~coµ6ç, 6 / eipitvrı, iı / ö&pov, t6. Eski Yunanca'da isim çekimleri üç grupta toplanır, fakat ismin halini, sayısını ve cinsini belirten ön ek takısı diyebileceğimiz artikel' Zer,

tüm isim çekimleri için sabittir.

Artikeller

Eril Dişil Cinssiz

tk. nom. 6 tk. nom. iı tk. nom. t6

voc. (w) voc. (w) voc. (w)

gen. tov gen. ı:i')ç gen. tav

acc. t6v acc. tı'ıv acc. ı-6

dat. tef> dat. tıj dat. ı:cf>

çğ. nom. oi çğ. nom. ai çğ. nom. ı-a

voc. (w) voc.

Artikellerle ilgili şu bilgilere dikkat edelim:

-Eril ve cinssiz artikel'lerin tekil iyelikte (wü) ve tekil ile çoğul

dolaylı nesnede ('tc'.j:> I wic;) olduğu; aynca tüm isimlerin çoğul

iyelik artikel takılarının {'twv) olduğu görüimektedir.

-Bir ismin cinsini, sayısını ve halini artikel aracılığıyla tanımak

mümkündür; fakat bunun yanında söz konusu ismin son takılarına bakarak çekimini anımsamak da gerekmektedir.

-Bir ismin halini, artikel aracılığıyla tanımak, bazı kolaylıkları sağlar. Örneğin 0\>pac; kelimesi; riic; 0\>pac; olarak geçiyorsa, onun

tekil, dişil, iyelik halinde olduğu; eğer kelime Taç 0upac; olarak

geçiyorsa onun çoğul, dişil ve nesne halinde olduğu artikelin yardımıyla anlaşılmaktadır.

-Eski Yunanca'da isim çekimleri üç grupta toplanmaktadır ve kelimelerin sonlarındaki takılar dikkate alınarak hangi çekime

girdikleri anlaşılmaktadır.

1. Grup İsim Çekimleri

Dişil İsimler: Alfabetik sıraya göre ele alınan isim çekimlerinden

birinci g111ba, benzer takılarından dolayı (sonu -pal -a ve -rı ile biten) üç örnek isim çekimi girmektedir.

36

0Upa, ti: kapı

·pa/-aı

Haller tekil çoğul

nom. ti 0upa kapı ai aupuı kapılar voc. (w) Supa ey kapı! aupaı ey kapılar! gen. TI;ç 0upaç kapının ıwv 0up&v kapıların acc.

riıv 0upav kapıyı ıaç 0upaç kapıları dat.

0Upc;x ııj kapıya, ıaiç 0upaıç kapılara

kapı için, kapıyla kapılar için, kapılarla

µovcra, ti: esin perisi

-a 1-aL


nom. ti µovcru esin perisi ai µovcrm esin perileri voc. (w) µovcra ey esin perisi! µoOcraı ey esin perileri! gen. TI;ç µoumıc; esin perisinin ıwv µoucr&v esin perilerinin acc.

riıv µovcrav esin perisini ıac; µoucrac; esin perilerini dat.

ııj µoucrı;ı esin perisine, ıaic; µoucraıc; esin perilerine,

esin perisi için esin perileri için

37

apxiı, ıi: başlangıç

-11 /-m


nom. ıi apxt\ başlangıç ui apxai başlangıçlar

voc. (w) apxiı ey başlangıç! (w) CxPXUi ey başlangıçlar!

gen. ı-fiç apxfiç başlangıcın 'tWV apxwv başlangıçların acc.

ı-ı'ıv apxiıv başlangıcı ı-aç apxaç başlangıçları dat.

apxi'.i ı-ij başlangıç olarak '"CUİÇ apxuTç başlangıçlara

Eğer bir ismin sonu -pa ile bitiyorsa ya da (oİKicı kelimesinde

olduğu gibi) -a'dan önce sesli bir harf varsa, eupa'nın çekimine

göre; eğer bir ismin sonu -a ile bitiyorsa ve bundan önceki harf,

(p = rho) dışındaki herhangi bir sessiz harfle bitiyorsa, µovcra'nın çekimine göre; eğer bir ismin sonu -rı ile bitiyorsa, 6:p:;o'ı'nin

çekimine göre yapılmalıdır (dikkat edilecek olursa, sonu -rı ile

biten dişil isimlerin takıları, artikel'leriyle paralel gitmektedir).

Aynı gruba giren bu üç çekimde, ismin hallerindeki benzer takılara

dikkat edilmelidir; her üç çekimin de çoğulları aynı takılardan

oluşmaktadır. Bununla beraber, Eski Yunanca'da bütün isimler

için geçerli olan bir kural da dativus halinin, dolaylı nesne dışında

sebep, neden, tarz ve ölçü bildirmesidir; ayrıca cansızlarda ... ile;

hem canlı hem de cansızlarda ise .. . gibi / ... olarak şeklinde de

ifade edilebilir. Örnek: tıJ 9Upa kelimesi kapıya, kapı için, kapıyla,

kapı gibi, kapı olarak çevrilebilir. Örnekler:

- -rü cr-rpana = orduya dat.tk.dş.

- -rijç 6:pıo-rijç =erdemin

gen.tk.dş.

38

il. Grup İsim Çekimleri

Eril ve Cinssiz isimler: Benzer çekim takılarından dolayı bu gruba (sonu -aç/ -rıç ve -oç ile biten) üç eril isim ve (sonu -ov ile

biten) bir cinssiz isim çekimi girmektedir.

1. Sonu -m; ve -11 vwviçx gence, genç için ıoiç vrnviaıç gençlere, gençler için

ıronl'tiıc;, 6: ozan

- 11ı; /-m


nom. 6 ırotrııfıı; ozan oi ıroırııai ozanlar

voc. ır0trııü ozana, ozan için ı:oiç ırotrımiç ozanlara, ozanlar için

39

Dikkat edilecek olursa, veaviaı;'ın çekimindeki bazı takıların; sonu

-a ile biten dişil isim; noırrrfıç'teki bazı takıların ise sonu -rı ile biten dişil isim çekimleriyle benzerlikler taşıdığı görülmektedir.

2. Sonu -o~ ve -ov ile biten isimler

ö:v0proıtoç, 6: insan

·O~ l·Ol


nom. 6 ö:v0proıto~ insan oi ö:v0proıtoı insanlar

voc. (w) av0promı ey insan! (w) ö:v0proıtoı ey insanlar!

gen. tOÜ av0proıtOU insanın t&v av0proıtrov insanların acc. tov Cı:v0proıtov insanı tovç av0proıtouç insanları dat.

tcjl av0pcilıtctl insana, toiç av0pcilıtoıç insanlara,

insan için insanlar için

CxKOVt!OV, tO : cirit

·OV 1-a


nom. to CxKOvtlOV cirit ta CxKOVtıa ciritler

voc. (w) CxKOVtlOV ey cirit! (w) CxKOVtUl ey ciritler!

gen. toü aıcovtiou ciritin t&v aıcovtirov ciritlerin acc. to CxKOVtlOV ciriti ta CxKOVtUl ciritleri dat.

tcjl CxKOvtlctl cirite, ciritle toTç CxKOVtioıç ciritlere, ciritlerle

Sonu ö:v0po:moç gibi -oç'la biten eril isim takılarının da

artikel' !eriyle paralellik gösterdiğine dikkat edelim. Ayrıca genel olarak cinssiz isimlerin tekil ve çoğul nominativus, vocativus ve

40

accusativus hali aynı takılan almakta ve yine genel olarak cinssiz

isimlerin tekil ve çoğul genetivus ile dativus halleri, bulunduğu

grubun eril takılarıyla paralellik göstermektedir. Örnekler:

- Küpoç = Küros (Kyros)

nom.tk.er.

- ı:oiç av0pronoıç = insanlara dat.çğ.er.

- ı:w noını:fj = şaire

dat.tk.er.

- ı;o apy(>pıov = gümüş ya da gümüşü

nom. (ya da aee).tk.

ı:ov uıa06v = ücreti

ace.tk.er.

ı:ovç veaviaç = gençleri

ace.çğ.er.

ı:wv aeA.wv= ödüllerin

gen.çğ.en.

ı:oü ôropou = hediyenin

en.gen.ık.en.

Eski Yunanca'da çekim bakımından eril olan, fakat cins

bakımından dişil olan isimler de bulunmaktadır:

6ô6ç, iı: yol/ 'P6ôoç, iı: Rhodos / ılneıpoç, Tı: anakara gibi.

Örnek Cümleler:

1. 'Ev ı:oiç XP6voıç ı:oiç apxaıoı:ıhoıç = Çok eski zamanlarda ...

2. ·o Kp6voç e~aaiA.euev ıca\ 0ewV ıca\ av0pc07t(l)V = Kronos hem tanrıları hem de insanları yönetiyordu.

3. ·o Kp6voç EV yaµ't) elXe ı:fıv eauı:oü CxÔeA.cpfıv 'Peav = Kronos,

kendi kız kardeşi Rhea ile evliydi.

4. 'Pfo noUO: tc';l Kp6vro ı:tıcva ı:iıcı:et = Rhea Kronos'a birçok

çocuk doğurur.

41

Alıştırma 1 Aşağıdaki isimlerin cinslerini, halleri ve sayısını belirterek Türkçe'ye çeviriniz.

1. Küpoç - µıa06v - ı:ij cnpanÇı.

2. TO ö:0A.ov - ı:fıv apeı:fıv.

3. ı:fıv rmıöeiav - ı:fıç ape1fıç.

4. rtpOÇ 1TJV Cxpeı:fıv - Ôlcl TTJV Cxpeı:fıv

· 5. öıa ı:Tıv KaKiav - ı:uiç nµropimç.

Aşağıdaki isimlerin cinslerini, halleri ve sayısını belirterek Eski Yunanca'ya çeviriniz.11

1. Kız kardeşler - Çocukları.

2. Sunaklar - Cesaretle.

3. Cesaretin ödülü - Şairlerin eğitimini.

4. Evin kapıları - Barış sebebiyle.

5. Rodos'a karşı - Cezadan dolayı.

Kelimeler

aöeA.

O:px~. fı: ilk, başlangıç

pacrıA.euro: yönetmek (gen.)

proµ6ç, 6: sunak

yaµoç, 6: evlilik

Oia + acc: -den dolayı/ nedeniyle / yüzünden owpov, 1"6: hediye, armağan

i:auwv, i:auTfjç, i:auwv: kendi( sinin)

eİp~vrı. fı: barış

fııretpoç, fı: anakara, kıta

eupa, fı: (ev) kapı(sı)

KaKia, fı: kötülük

Kvpoç, 6: Kyros (Pers kralı)

µm96ç, 6: ücret

µoucra, fı: esin perisi

veaviaç, 6: genç, delik~mlı

606ç, fı: yol

oİKia, fı: ev

öırA.ov, T6: silah

naıoeia, fı: eğitim

7tOll"J't~Ç. 6: şair, ozan

ırA.oiov, T6: gemi, kayık

ırp6ç + acc: -e karşı; bakımından 'Pea, iı: Rhea (Kronos'un kız kardeşi ve eşi)

'P6ooç, iı: Rodos adası

mpaı:ıa, iı: ordu

1"BKVOV,'t6:çocuk

ı-iKTro: doğurmak

ı:ıµ~, iı: değer, onur

ı:ıµropia, fı: ceza

43

KONU: 111

İSİM ÇEKİMLERİ il

ÜÇÜNCÜ GRUP İSİM ÇEKİMLERİ

Eski Yunanca'da üçüncü grubun dışında başka isim çekimi bulunmamaktadır. Üçüncü grup isim çekimleri, genelde aynı

çekim takılarını alır, fakat gövdelerindeki son harfe göre ayrım

gösterir. Bu çekime giren isimler, kendi içinde şu gruplara ayrılır:

1. Gövdesi damak harfleriyle biten isimler ("f, ıc, ı,)

2. Gövdesi dudak harfleriyle biten isimler (p, n, ; -al>, -&1> ve -ol>)

Gövdesi bu harflerle biten bütün bu isim gruplarının, göreceğimiz

gibi, bazı farklılıklarına karşın, ortak aldıkları takılar şunlardır:

Haller 1 tekil takılar çoğul takılar

nom. -ç nom. -EÇ

voc. - voc. -gen. -oç gen. -rov

acc. -a acc. -aç

dat. -ı dat. -crı(v)

44

Üçüncü grup isimlerle ilgili şu hatırlatmalara dikkat edelim:

-Eril ve dişil isimler aynı çekim takılarını alır; cinssiz isimler ise

genetivus ve dativus'da ait olduğu grubun eril takılarıyla aynıdır.

-Üçüncü grup isimlerde; ismin ikinci bir gövdesi daha vardır. Bu

durumda, nominativus hali, ismin ilk gövdesi üzerinden; genetivus hali ise ismin ikinci gövdesi üzerinden yapılır ve ismin diğer halleri de değişen bu genetivus gövdesi üzerinden yapılır. Bu yüzden sıralama açısından özneden sonra iyelik halinin bilinmesinde yarar vardır.

Şimdi bu isimleri örnek çekimleriyle tanıyalım:

1. Gövdesi damak harfleriyle biten isimler (y, K, X):

Gövdesi damak harfleriyle biten isimler (aynı şekilde, gövdesi

damak harfleriyle biten fiiller de) "

qıuA.aÇ, 6: bekçi

göv:

Örnek Cümleler:

1. 'Eye.O eöiôaaırnv ı:aç yuvalKaç.

Ben kadınları öğretiyordum.

2. Oi ıd]pUKEÇ Cxru'i' ey akbaba! Cw> yiiıteç ey akbabalar! gen. wo yuıroı; akbabanın twv yunwv akbabaların acc.

tov yiiıta akbabayı wvç yiiıtaç akbabaları dat.

tc';J yuıti akbabaya, ı:oiç ytı\j/i(v) akbabalara,

akbaba için akbabalar için

47

ıpA.&IJf, i}: damar

göv. cpup-

Haller~ _tekil - -

nom. ıi cpli'I' damar

voc. (c!°l) ıpA.&IJf ey damar!

gen. tfiç cpupo

değişimin sadece tekil nominativus ve çoğul dativus' da olduğu;

diğer hallerde ise ismin kendi gövdesini koruduğu görülmektedir.

Gödvesi diş harfleriyle biten çekimde, eril, dişil ve cinssiz isimler

bulunmaktadır.

yı.ıµvf]ı;, 6: piyade

göv: yı:ıµvtrr-


nom. 6 yı:ıµvljı; piyade oi yı.ıµvfrceı; piyadeler

voc. ( c::ı) yı.ıµvf]ı; ey piyade!

awµa, t6: .vücut

göv: aciıµat-


nom. to awµa vücut ta aooµata vücutlar

voc. (w) awµa ey vücut! (w) aooµata ey vücutlar!

gen. toii aci>µatoc.; vücudun twv aroµQtrov vücutların acc.

to awµa vücudu ta aooµutu vücutları dat.

tci:> aooµatı vücuda, tolç aci>µam( v) vücutlara,

vücutla, vücut için vücutlarla, vücutlar için

Bununla beraber, xapıç ( dş.= iyilik, minnettarlık; gövdesi xapıt-) gibi bazı kelimelerin tekil accusativus hali xapml değil xaptv'dir.

Aynı şekilde eptç (dş.= kavga; gövdesi epıö-) kelimesinin de tekil

accusativus hali (acc.) epıv'dir. Bunun açıklaması ise gövdedeki

son sesli harfi -ı ile son bulan, fakat üzerine ton işareti bulunmayan bu gruba ait tüm kelimelerin tekil accusativus'lan "-v" ile biter.

4. Gövdesi iki sessiz harfle biten isimler (-vr; -Kt ve -pr):

4.a. Sonu -vT ile biten isimler;

4.a.1. -avT, -aVTOS ve -OVT, ·OVTOS olan

"-VT" harfleri, tekil nominativus halde "s" önünde düşer; "o" harfi ise uzar "ou " olur.

50

yiyaç, 6: dev

göv: yiyav-r:-


nom. 6 yiyaç dev oi yiyuvm; devler

voc. (w) yiyuv ey dev! ( w) yiyuv-teç ey devler!

gen. toO yiyav-r:oç devin tWV yıyaV'tWV devlerin

acc. tov yiyuvtu devi tovç yiyuvtcıç devleri

dat. tc';l yiyuvtı deve, dev için toiç yiyacn( v) devlere,

devler için

600\ıç, 6: diş

göv: ÖÔOVT-


nom. 6 6öo1lç diş oi 606vteç dişler

voc. (w) ooouç ey diş! (w) 606vteç ey dişler!

gen. Tov 6öov-r:oç dişin TWV 606vtwv dişlerin acc.

tOV OOOV'tCl dişi wvç 606v-tuç dişleri dat.

tc';l oll6vtt dişe, dişle, toiç Öôoiiaı(v) dişlere, dişlerle,

diş için dişler için

51

4.a.2. -OVT, -oVToc; ve -roVT, -rov'Toc; olan

"-rov'T" gövdeli isimler, tekil nominativus halde "ı; " almaz; gövdeki "ı-" harfi düşer.

Moov, 6: aslan

göv: ÜOV't'-

Haller tekil Çoğul

nom. 6 Urov aslan oi Movteç aslanlar

voc. (w) 'Af.ov ey aslan! (w) AEOV't'EÇ ey aslanlar!

gen. toÜ ÜOV't'OÇ aslanın t&v Af:6vtoov aslanların acc. tOV AEOV't'CL aslanı tovç 'Ai.ovtcı.ç aslanları dat.

t~ Aiovn aslana, toiç ÜOlJGl(V) aslanlara,

aslan için aslanlar için

Eevocp&v, 6: Ksenofon

göv: :Sı:voq>rovt-


nom. 6 :SEVO(jl&V Ksenofon -voc. ( w) Eevoqı&v ey Ksenofon! -gen. toii Eı:voq>&Vtoç Ksenofon'un -acc.

ıov Eevo

4.b. Sonu -KT ile biten isimler;

(Tekil nominativus'da, sondaki "-•"harfi " ral.ııKı:ı süte, sütle,

süt için

53

4.c. Sonu -pT ile biten isimler;

(Tekil nominativus'da, sondaki "-•" harfi "ç" önünde; "-ç" harfi ise "p" önünde düşer)

öciµap, iı: zevce, karı,

göv: oaµap'T-


nom. iı oaµap karı ai öciµaptEÇ karılar

voc. (w) öaµap ey karı! (w) oaµapteç ey karılar!

gen. tfjç MµapTOç karının twv ôaµıiptrov karıların acc.

tı'ıv Oıiµapta karıyı taç ôaµapıaç karıları dat.

tı'j ôıiµaptt karıya, taiç Mµapaı(v) karılara,

karı için karılar için

5. Gövdeleri yarı ünlü sessiz harfle biten isimler (-A.; -p ve -v; -ç):

Bu harflerden -A. ve -p harfleri akıcı; -v harfi genizden çıkan ve -c; harfi sürtmeli olarak tanımlanır.

5.a. Sonu ·"- harfleriyle biten isimler;

&J .. ç, fı: deniz; (çğ) tuz

göv: al-Haller tekil çoğul

nom. iı ö:J..ç - ai ö:J..ı;ç tuz

voc. Cw) ö:A.ç - Cw) ö:>..ı:ç ey tuz! gen. tfjç aMç (şiirde) denizin twvaA.wv tuzun acc.

tı'ıv ö:A.a (şiirde) denizi taç ö:A.aç tuzu dat.

tıj aA.i (şiirde) denize, taiç aJ..ai(v) tuza, tuzla,

denizle, deniz için tuz için ·-

5.b. Sonu -p harfiyle biten isimler;

Bunlar da kendi içlerinde -fıp, -ııpoc; I -fıp, -tpoc; /-rop, -opoc; olarak gruplara ayrılır

5.b.1. Sonu -ıjp, -11po

acm'ıp, 6: yıldız

göv: aa-rtp-


nom. 6 acm'ip yıldız oi acntpııç yıldızlar

voc. ( c:)) autfıp ey yıldız! ( c:)) auttpııç ey yıldızlar!

gen. tOÜ acrrtpoç yıldızın t&v excntpcov yıldızların acc.

ıovacntpa yıldızı tovç acntpaç yıldızlan dat.

t(j:> acntpı toiç aa-rpaaı(v) yıldıza, yıldızlara,

yıldızla, yıldız için yıldızlarla, yıldızlar için

5.b.3. Sonu -rop, -opoc; ile bitenler

pfıtcop, 6: retor, hatip, iyi konuşma sanatını bilen

göv: pt)Top-


nom. 6 PtJTCDp retor (rhetor) oi pfıtopııç re torlar

voc. ( c:l) pfıtcop ey retor! ( c:l) pfıtopııç ey retorlar!

gen. ıoü pt)Topoç re torun t&v pt]t6pcov retorlann acc.

tov pfıtopa tetoru tovç pfıtopaç retorları dat.

t(j:> pfıtopı re tora, toiç pt)Töpcn(v) retorlara,

retor için re torlar için

Bu grubuna giren, ''1ı:atfıp" ve "µfınıp"in çekimlerine dikkat edilecek olursa, tekil genetivus ve dativus hallerinin biraz farklı olduğu görillecektir. Şöyle ki:

56

ıtaTfıp, 6: baba

göv: 1tU'tEp-


nom. 6 1tanjp baba oi ıtatepeç babalar

voc. (w) ıratı:p ey baba! ( w) ıtatepeç ey babalar!

gen. toü (1ta'ttpoç) 1ta'tpoı; babanın t&v ıtatepoov babaların

acc. tOV ltUtepa babayı tOVÇ ltUtepaç babalan

dat. t~ 1tU'tEpı (1ta'tpi) babaya, toİÇ (1ta'tEpaı) 1ta'tpciaı(v)

baba için babalara, babalar için

µfıtTJp, ı'ı: anne

göv: JU)'tEp-


nom. ı'ı JilJ'ttlP anne ai µrıtepeç anneler

voc. cw> µfıwp ey anne! (w) µl]tEpEÇ ey anneler! gen. tfiç (J11J'tfpo

- L\T]µfınıp= (fı) Demeter (voc.: M]µl]ı:ı>p; gen.: L\i)µT]ı:poç; acc.:

MıµTJı:pa; dat.: L\i)µT]ı:pı) v.b. kelimeler, diğer çekim halleri

bakımından yukarıdaki isimler gibi çekilir.

5.c. Sonu -v harfi ile biten isimler; (Bunlar da kendi içinde -av, -

avoç / -ıç, -ıvoç / -T]V, -TJVOÇ / -o:ıv, -ovoç olmak üzere dört gruba

ayrılır)

5.c.1. Sonu - av, -avo

5.c.2. Sonu -l)V, -11voı; ve -rov, -rovoı; ile bitenler

"EAA.ııv, 6: Hellen

göv: "Ell11v-


nom. 6 "Ellttv Bellen oi "EU11vsç Bellenler

voc. (w) "EAA.ııv ey Bellen! (w) "EAA.rıvsç ey Bellenler!

gen. toii "Ell11voı; Hellen'in twv "EAA.ı']vcov Be il enler' in acc.

tov "EA.t .. rıvu Bellen'i tovı; "EA.A.11vuç Bellenler'i dat.

t~ "EAA.ııvı Bellen'e, toiç "Elltt

Bununla beraber, gövdesi -tv ve -ov ile biten isimlerde ise "ç" takısı gelmez, yerine gövdeki son sesli harf uzar. Bu durumda gövdedeki son sesli olan .-t uzar -11 ; -o uzar -ro olur. Örnek:

A.ıµfıv, 6: liman

göv: J..ıµEV·


nom. 6 lıµqv liman oi A.ıµSvsı; limanlar

voc. . (w) A.ıµfıv ey liman! ( w) A.tµSvsı; ey limanlar!

gen. toii lıµtvoı; limanın 'tWV A.tµSvrov limanların acc. 'tOV A.ıµeva limanı rovı; A,ıµSvaı; limanları dat.

't~ A.ıµSvt limana, wiı; lıµfoı(v) limanlara,

liman için limanlar için

fıysµrov, 6: lider

göv: fıyEµov-


nom. 6 fıyEµrov lider oi fıysµovsç liderler

voc. (w) ı'Jysµrov ey lider!

5.d. Gövdesi -; harfi ile biten isimler: (Gövdesi "-ç" ile biten isimler, tekil noıninativus takısı olan "ç" ile karşılaştığında, gövdeki son sesli harf uzar; diğer hallerde ise iki sesli harf arasında kalan "ç" harfi düşer ve yan yana kalan iki sesli harfler de

kaynaşır).

5.d.l. Sonu -t:; (-otı;) ile bitenler

~roKpıinıç, 6: Sokrates

göv: l:IDKpUTEÇ·


nom. 6 l:roKpclTlJÇ Sokrates oi !:roKpcitaı Sokrates'ler

voc. (W) !:clıKpatEÇ ey Sokrates ! I:roKpcitaı ey Sokrates'ler! gen. ıoii I:ro KpciTouç( ı:+o=ou) Sokrates' in tC:ıv I:coKpatC:ıv Sokrates'Jerin

acc. t6v I:coKplitrı (ı:+a=ıı. a) Sokrates'i 'tOVÇ I:roKputaç Sokrates' !eri

dat. tCİ) !:roKpcltEl (E+ı=Et) Sokrates' e, wiç I:coKpaTaıç Sokrates'lere,

Sokrates için Sokrates'ler için

'HpaKA.i;ç, 6: Herakles

göv: 'Hpaillrıç-


nom. 6 'HpaKlfjç Herakles oi 'Hpaıö..ı:İç (ı:+ı:=ı:ı) Herakles'ler

voc. 'Hpaıö..ı:ıç ey Herakles ! (w) 'Hpaıö..ı:iç ey Herakles'ler!

gen. tov 'HpaKÜ:ouç (ı:+o=ou) Herakles'in t&v 'HpaKAicov(ı:+ro=co) Herakles'lerin

acc. tôv 'HpaKAia (E+a=T], a) Herakles'i tovç 'HpaKA.ı:İç (ı:+ı:=ı:ı) Herakles'leri

dat. tc';l 'HpaKA.ı:İ (ı:+ı:=ı:ı) Herakles'e,

Herakles için

61

5.d.2. Sonu -ro~ (-ou~) --o~ (-ou~) ile bitenler

aifüoç, ıi: utanma (duygusu)

göv: aiôroc;-


nom. ıi aiöroç utanma -voc. (w) aiöci>ç ey utanma! -

-gen. tfiç aiöoiiG; utanmanın -acc.

tTıv alo& utanmayı -dat.

tij aiöoi utanma ile

ytvoç, t6: soy, nesil

göv: ytvoG;-


nom. to YEVOGj nesil ta ysvıı ( ıı+a--ıı) nesiller

voc. (w) ysvoç ey nesil! ysvıı ey nesiller! gen. tOV ytvouç ( E+O=OU) nesilin t&v yııvrov (ıı+ro=ro) nesillerin acc. to ytvoç nesili tel ytvıı nesilleri dat.

t4> ysvııı (ıı+ı=ııı) nesile, toiç ytvı:ın(v) nesillere,

nesil için, nesille nesiller için, nesillerle

62

6. Gövdesi sesli harflerle biten isimler (-ı ve -u; -au; -eu ve -ou):

6.a. Gövdesi tek sesli harfle biten isimler (-ı ve -u);

6.a.1. Sonu -ı ile bitenler

ıt6A.ıç, ıi: şehir

göv: nol..t-


nom. ı'ı nol..tç şehir al ıt6A.etç şehirler

voc. (w) ıroA.ı ey şehir! (w) n6A.eıç ey şehirler!

gen. tf)ç nol..Eroç şehrin t&v n6A.erov şehirlerin acc.

ri)v nol..tv şehri taç ıt6A.sıç şehirleri dat.

tfj ıt6A.st şehre, şehir için talç nol..Etn(v) şehirlere,

şehirler için

6.a.2. Sonu -tı ile bitenler

oüç, 6, ı'ı: domuz

göv: atı-


nom. 6 GÜÇ domuz oi crueç domuzlar

voc. (w) crü ey domuz! crueç ey domuzlar! gen. 'tOV oç domuzun t&v ou&v domuzların acc.

tav oiiv domuzu tovç cruaç( cruç) domuzları dat.

tci'J cnı{ domuza, 'tOlÇ (J\l

ıtfix.uç, 6: ağırlık

göv: nııxv·


nom. 6 ni'jx.uç ağırlık oi nı'ıxı:ıç (ı:+ı:) ağırlıklar

voc. (w) m;x;u ey ağırlık! m'Jxı:ıç ey ağırlıklar! gen. toii nftx.Eroç ağırlığın twv nı'ıx.ı:rov ağırlıkların acc.

tov nfixuv ağırlığı tovç nı'ıxı:ıç (ı:+a.) ağırlıkları dat.

tc';l nı'ıxı:ı ağırlığa, tOİÇ nfıX.ECJl( V) ağırlıklara,

ağırlıkla ağırlıklarla

neA.eKUÇ (balta), npfo~uç (elçi; (şiirde; ihtiyar adam) kelimeleri tıpkı nflxtı~ gibi çekilirler; bütün diğer isimler ise aü~ gibi çekilir.

acrw, t6: kasaba

göv: CxCJTU·


nom. to OCJTU kasaba ta Ö:atı:a. kasabalar

voc. (w) &anı ey kasaba! (w) ö:atı:a. ey kasabalar!

gen. toii O:cnfoc; kasabanın tWV CxGtEOJV kasabaların acc. to ö:aro kasabayı ta ö:mı:a. kasabaları dat. tc';l amEi kasabaya, toİÇ İiertECJl(V) kasabalara,

kasaba için kasabalar için

64

6.b. Gövdeleri iki sesli harfle biten isimler (-au; -tu ve -ou);

6.b.1. Sonu -au bitenler

ypaüı;, ıi: yaşlı kadın

göv: ypau-


nom. ıi ypaiiı; yaşlı kadın ai ypi'h:ı; yaşlı kadınlar

voc. (w) ypav ey yaşlı kadın! Cw) ypfö;ç ey yaşlı kadınlar!

gen. tfiı; ypaoı; yaşlı kadının twv ypawv yaşlı kadınların

acc. tı'ıv ypaüv yaşlı kadını taı; ypaüı; yaşlı kadınlan

dat. tıj ypaü yaşlı kadına, taiı; ypauO"i yaşlı kadınlara,

yaşlı kadın için yaşlı kadınlar için

6.b.2. Sonu -El> ile bitenler

j3acrıf..suı;, 6: kral

göv: ~aO"ıi..tu-


nom. 6 ~llO'tl..sl>ı; kral oi j3acrıf..Eiı; krallar

voc. ( w) j3acrıf..EO ey kral! ( w) j3acrıf..Eiı; ey krallar!

gen. toV ~llO'lÜIDÇ kralın twv j3aaıMrov kralların

acc. tov j3aaıMa kralı tovç j3acrıMaı; kralları

dat. tel> j3aaıf..Ei krala wiç ~llO'WİiO't( v) krallara,

kral için, krallar için

65

6.b.3. Sonu -ou ile bitenler

Povı;, 6, fı: öküz; inek

göv: !Jov-


nom. 6 pov; öküz (inek) oi poeı; öküzler

voc. (w) poo ey öküz! (w) poeı; ey öküzler!

gen. toü !Joo; öküzün ıwvpowv öküzlerin acc.

tÔV poüv öküzü ıovı; povı; öküzleri dat.

tc'.;J pot öküze, toiı; !Jovai(v) öküzlere,

öküz için öküzler için

III. Grup isimlerle ilgili olarak aşağıdaki bilgilere dikkat edelim:

a) Karışık çekimlere örnekler:

1. 6 aµv6ç (=kuzu), aµve, wü aµvoü (apv6ç}, 'tOV aµv6v (apva),

't(j:> aµvro ( apvi);

oi apvaç, 'tOVÇ apvaç, 'tWV apvwv, 'tOİÇ apvacrt(v).

2. 6 "Aprıç (= Ares), "Apaç, wv "Aparoç, 'tOV "Aprı ("Aprıv),

't(j:> "Apet.

3. 6 E>a/..i;ç (E>aMrıç) (=Thales}, wü E>a/..oü (E>aA.eroç}, 'tOV E>a/..i;v,

't(j:> E>aA.lj.

4. 6 Oiôbrouç (= Oidipus}, Oiôbtou, wv Oiôbroôoç (Oiôbtou),

'tOV Oiôbtouv, 't(j:> Oiôbtoôı.

5. 6 oveıpoç (ı:o OVEtpov) (= rüya), ı:ov 6vaipou (6veipmoç),

ı:Cj:> ôveipmı;

'ta 6vsipaı:a, ı:&v ôvsıpaı:cov, ı:a ôvsipaı:a, ı:oiç 6veipaaı(v).

66

6. 6 1tpscrpsutitç (=elçi), npscrpsma, rov npscrpsurov,

tov npscrPsutTıv, tc'.jJ npscrpsuı-fj;

oi npfopsıç, npfopsıç, wvç npfopsıç, twv npfopsrov, tolç

npfopsucrı(v).

7. 6 ui6ç (=oğul), uie, rov uiov (uifoç), tov ui6v, tc'.iJ uiro (uisi);

oi uislç, uislç, rovç uisiç, ı-wv uierov, tolç uifoı(v).

8. 6 XPIDÇ (=deri), tov xprocrt6ç, tov X,Pc';:mı, tc'.iJ xproti.

9. ı-6 nvp (=kor, ateş), nvp, tov nup6ç, to nvp, tc'.jJ nupi;

ta nupa, nupa, twv nupwv, ta nupa, rolç nupolç.

b) Farklı gövdeler oluşturan kelimelere örnekler:

1. 6 K6rov (=köpek), K6ov, tov KUv6ç, tov K6v, tc'.jJ KUv(;

oi K6vsç, K6vsç, tovç K6vaç, twv KUVWV, tolç ırucri(v) (gövdeler:

ırurov-, KUOV-, KUV-).

2. Tı tlsiç (= anahtar), tldç, tfjç tlsıôüç, tiıv tlsloa (tlslv), tfj

tlsıOi;

ai tlsiOsç, KA.siosç, taç tlsloaç (KA.slç), twv tlsıowv, .alç

tlsıcri(v) (gövdeler: KAStô-, tlsı-).

3. Tı vavç (=gemi), vali, tfjç vsffiç (vrıoç), tiıv vaw, tfj vrıi;

ai vfjsç, taç vavç, twv vswv, .alç vaui(v)

(gövdeler: vau-, vrı-, vs).

4. iı xsip (= el), xsip, tfjç xsıp6ç, tiıv xsipa, tfj xsıpi;

ai xsipsç, xsipsç, taç xsipaç, t&v xsıpwv, taiç xsıpcrı(v)

(gövdeler: xsıp-, xsp-).

5. to ovç (=kulak), rov ~taç, to ovç, tc'.iJ ~ti;

ta c':lı-a, twv ci>trov, ta c':lta, roiç ~cri(v) (gövdeler: oua-, roı--).

67

c) Tekil halleri iki farklı cins gösteren, çoğulu cinssiz olan

çekimlere örnekler:

ı. 6 Çuy6ç ve -ra Çuy6v (=şaka) - -ra Çuya

2. 6 vci:noç ve -ra v

Alıştırma il

Aşağıdaki isimleri halleri ve sayısına göre Türkçe'ye çeviriniz.

1. oi roü ~acrıA.Broı; ö:vôpeı;.

2. ra 6veipma rwv uifo:ıv.

3. rnl'ı; yuvmÇi xa\ rnl'ı; uifot.

4. raı; KAElôaı; rfjı; oixiaı;.

Aşağıdaki isimleri halleri ve sayısına göre Eski Yunanca'ya çeviriniz.

L Kralın bekçileri - Komutanın adamlarının.

2. Hırsızlar yaşlı kadının torbasını - Gemilerle.

3. İlkbahar ve kış - Dev yılanların bedenleriyle.

Kelimeler

ayopa, fı: çarşı, meydan

6:yp6ı;, 6: tarla

aı'jp ( a{;poı;), 6: hava

aiöciıı;, fı: utanma duygusu; saygınlık, değer verme

aie~p, 6: gök, atmosfer, hava

CxKTtı; (CxKTlVOç;), fı: ışın

ö:A.ı; (aA6ı;), fı: tuz; (ö:A.eı;, ai) deniz

ö:µıAA.a, fı: yarışma

aµv6ı;, 6: kuzu

av~p (avôp6ı;), 6: adam

"ApalJI (" Apa~oı;), 6: Arap

"Aprıı;, 6: Ares

Ö:prcaÇ ( aprcayoı;), 6, ıl: gasbedici, açgözlü

69

acm'ıp ( acrttpoç), 6: yıldız

Ö:

pij-ro:ıp (pij-ropoç), 6: retor (rhetor), hatip

craA.myı; (cr

KONU: iV

SIFATLARI

KURALLI SIFATLAR ve ZARFLAR

ÜÇ TAKILI; İKİ TAKILI ve TEK TAKILI SIFATLAR

1. Sıfat: Bir ismi niteleyen kelime ya da kelimelerdir; Eski

Yunanca' da sıfatlar, nitelendirdiği ismin; haline, cinsine ve

sayısına uyar ve son eklerine göre, isimlerle aynı çekim takılarını

alır.

Eski Yunanca'da sıfatlar, kurallı ve kuralsız olmak üzere ikiye

ayrılır.

Kurallı Sıfatlar: Kurallı sıfatlar, Eski Yunanca'da çekim

bakımından üç takılı, iki takılı ve tek takılı olmak üzere üç gruba

ayrılır. Sıfatların isimlerden ayrı bir çekimi ya da artikel' teri

yoktur, ismin artikel' !eriyle birlikte sıfatlar, sonlarındaki takılarına

uyan isim çekimine göre çekilir ve nitelediği ismin halini

(nam. voc. vs), cinsini (eril, dişil, cinssiz) ve sayısını (tekil, çoğul) alır.

A. Üç Takılı Sıfatlar:

1. Birinci ve ikinci isim çekimine göre çekilen sıfatlar:

Örnek çekim KaMç, KaA.ij, KaMv (güzel, iyi) sıfatıdır. Bunlardan;

eril ismi nitelendiren "ıcaA.Oç" sıfatı, sonundaki -oç nedeniyle

"O:vBpwnoç" isminin çekimi gibi; dişil ismi nitelendiren "KaA.ij"

sıfatı, sonundaki -rı nedeniyle "apx~" isminin çekimi gibi ve

cinssiz ismi nitelendiren "KaA.Ov" sıfatı, sonundaki -ov nedeniyle

"Ô'Kavıwv" isminin çekimi gibi çekilir.

73

Yalnız, eğer bir sıfatın gövdesi (-p) sessiz harfiyle ya da sesli (-ı) bir harfle bitiyorsa, bu durumda, sadece sıfatın dişil hali, sonu -pa

ile biten isimler (01'.>pa) gibi çekilir; ic;xup6ç, iaxupu, icrxup6v

(sağlam, kuvvetli); O:vôpsioı;, O:vôpsia, O:vôpsiov (cesur) sıfatı gibi.

1. Sonu -0

Sıfat ve ismin bir arada çekilmesine örnek:12

Eril

tekil

nom. 6 KaA.oç 1to'taµ6ç

voc. (w) KaA.e 1to•aµe

gen. wv KcıA.ov 1to•cıµov

acc. •ov KcıA.ov 1tomµ6v

dat. 'tc';:ı KClAc';:ı 1tO'tCIµc';:ı

nom. Tı KcıA.fı oiKicı

voc. ( w) KcıA.i] OİKicı

gen. •ıiç KcıA.ıiç oiKicıç

acc. •Tıv KcıA.fıv oİKicıv

dat. •fj KcıA.fj oiKicı

nom. 'tO KcıA.ov ô&pov

voc. (w) KaA.ov ô&pov

gen. wv KaA.ov ôci>pou \

KUAOV ô&pov acc.'to

dat. 'tc';:ı KClAc';:ı ôci>pc+>

Dişil

Cinssiz

çoğul

oi KcıA.o 1tomµoi

(w) KaA.o't 1tomµoi

•wv KcıA.&v 1to•cıµ&v

wuç KaA.ouç 1tomµouç

wiç KcıA.oiç 1tO'tcıµoiç

cıi KcıA.cı't oİKiaı

( w) KaA.al oiKiaı

"CWV KCIAWV OİKtcOV

•aç KcıA.aç oiKicıç

•alç KcıA.aiç oİKiaıç

"CCx KCIACx ô&pcı

(w) KaA.a ô&pa

•wv KcıA.&v ôci>prov

"CCx KCIACx ô&pa

"COlÇ KCIAOİÇ ôci>poıç

12 Dikkat: sıfat, artikelle isim arasında bulunur; 6 ımrr6ç oovA.oç ya da 6 oovA.oç 6 ınat6ç = sadık köle / 6 ôoüA.oç ınat6ç ya da ınat6ç 6 ooüA.oç = köle sadıktır demektir.

75

2. Üçüncü isim çekimlerine göre çekilen üç takılı sıfatlar:

2.a. Sonu -CLı;;, -mm, -av (ya da -aç, -ö:cm, -av) olan sıfat

föı:aç, ö:ıı:acm, Ö:nav = bütün, hepsi, her Haller Eril Dişil Cinssiz

tk.nom. fömç ö:nacra ö:nav

voc. Ö:naç ö:nacra ö:mxv gen. ö:rravroç arrcicrrıç ö:rravroç acc. Ö:navw ö:nacrav Ö:nav dat.

Ö:rravn ancicrıJ ö:navn

çğ.nom. ö:navrnç ö:rracraı Ö:navı:a voc. Ö:navn:ç Ö:nacraı Ö:navı:a gen. arrcivrrov c'xrracrwv c'xrrcivrrov acc.

ö:navı:aç c'xncicraç ö:navı:a dat.

ö:rram arrcicraıç ö:rram

nö:ç, nö:cra, nö:v = bütün, hepsi, her Haller Eril Dişil Cinssiz

tk.nom. nö:ç nôcra 7tÔV

voc. 1tÔÇ rrôcra 1tÔV gen. navr6ç 1tcl

2.b. Sonu -v olan sıfat

µD..:aç, µt/,aıva, µ€A.av = siyah, kara Haller Eril Dişil Cinssiz

tk.nom. µ€A.aç µtA.aıva µtA.av voc. µtA.av µtA.aıva µtA.av gen. µtA.avoı; µı;A.aivrıı; µtA.avoç

acc. µ€A.ava µtA.aıvav µtA.av

dat. µ€A.avt µı;A.aivı:ı µ€A.avt

çğ.nom. µtA.avı;ç µtA.aıvaı µtA.ava voc. µ€A.avı;ç µ€A.aıvaı µ€A.ava gen. µı;A.Uvwv µı;A.aıvwv µı;A.Uvwv

acc. µ€A.avaı; µı;A.aivaç µ€A.ava dat. µüacn µı;A.aivaıç µ€A.acn

2.c. Sonu -tıı;;, -tamı, -tv olan sıfat

qıwvı'jttç, qıwvı'jtm:m, qıwvı'jı;v = sesli

Haller Eril Dişil Cinssiz

tk.nom. cpwvı'jctı; cpwvı'jı;crcm cpwvı'Jı;v voc. cpwvfıı;v cpwvı'jccrcra cpwvı'jtv gen. cpwvı'jtvLOÇ cpwvrıfocrrı ç cpwvı'j ı;vwç acc. cpwvı'jtv

2.d. Sonu -ne;, -mı, -u olan sıfat

taxuç, taxsia, mxu = hızlı, süratli Haller Eril Dişil Cinssiz

tk.nom. taxı'.ıç taxsia (taxs-ıa) taxı'.ı voc. w.x(ı taXEİa taxı'.ı

gen. taXfoç taxsiaç taxfoç

acc. mx(ıv mxsiav taxı'.ı dat. •axsi ( taxs-ı) taxsiçı taXEi ( taxs-ı)

çğ.nom. mxsiç ('raxe-sç) mxdaı taX,fo

voc. taX,slÇ taxEiaı taxfo

gen. taxsrov taXElWV •axea acc. taxdç taxsiaç taX,EffiV

dat. taXE

eKrov, eKoüaa, eK6v =isteyerek, gönüllü


tk.nom. EKOOV eKoüaa EKOV voc. EKOOV eKoüaa EKOV gen. EKOVtOÇ EKOUO"T)Ç EKOV'tOÇ acc. EKOVt

1. Sonu -volan (-rov, -ov) ile biten sıfatlar:

µeiÇrov, µıffÇov = daha büyük

Haller Eril-Dişil Cinssiz --

tk.nom. µı::iÇrov µı::iÇov voc. µı::iÇrov µıiiÇov gen. µsiÇovoç µı::iÇovoç acc. µı:iÇova /µı:iÇro µsiÇov dat. µdÇovı

µsiÇovı

çğ.nom. µsiÇovsç / µsiÇouç µı:iÇova / µı:iÇro voc. µı:iÇovsç / µsiÇouç µı:iÇova I µsiÇro gen. µsıÇ6vrov µsıÇ6vrov acc. µsiÇovaç I µs!Çouç µsiÇova / µı:iÇro dat.

µı:iÇocn(v) µsiÇocn(v)

Bu çekim, aynca kuralsız sıfatların karşılaştırmalı derecesinin de çekim örneğidir.

6:ya96ç, tj, 6v =iyi, erdemli

6:A.ysıv6ç, tj, 6v =acı veren

ex9p6ç, tj, 6v = düşman

KaA.6ç, tj, 6v = iyi, güzel

KUKOÇ, tj, OV = kötü

6A.iyoç, rı. ov= az

noA.uç, noA.A.a, noA.i>= çok

pÇcöıoç, a, ov = kolay

rnxuç, da, i> = süratli

80

ô:µsivrov,-ov/ ~sA.-rirov,-ov/

ya da Kpsicrcrrov, -ov = daha iyi

ô:A.yirov, -ov= daha acı veen

exeirov, -ov= daha düşman

KaA.A.irov -ov = daha güzel

KaKirov, -ov = daha kötü

eA.acrcrrov / ficrcrrov, -ov= daha az

nA.sirov / nA.€rov, -ov = daha çok

pÇcrov, -ov= daha kolay

eacrcrrov' -ov = daha süratli

2. Sonu -l)ı;, -tı; ile biten sıfatar:

6:A.rı9fıç, 6:A.rı9tç = doğru, gerçek Haller Eril-Dişil Cinssiz tk.nom. 6:A.rı9fıç aA.rıeı:ç

voc. aA.rıEltç aA.rıEltç gen. 6:A.rı9oüç O:A.rıEloüç acc.

6:A.rı9ii O:A.rıEltç dat.

6:A.rı9si 6:A.rı9si

çğ.nom. c'xA.rı9siç c'xA.rı9ii VOC. 6:A.rı9siç aA.rıElii gen. c'xA.rıElwv aA.rıewv acc.

aA.rıElsiç 6:A.rı9ii dat.

0:A.rı9foı 0:1.rıetoı

3. Sonu -ıı;, -ı ile biten sıfatlar:

süsA.mç, süsA.m = umutlu, umut verici Haller Eril-Dişil Cinssiz tk.nom. süsA.mç süsA.m

voc. SVSA1tlÇ süsA.m gen. SVEA1tlÔOÇ süsA.m acc. süsA.mv sutA.môoç

dat. sutA.môı sutA.môı

çğ.nom. svtA.môsç sutA.môa voc. svı:A.môsç svtA.môa. gen. susA7tiômv sutlniôrov acc. sutA.môa.ç sutA.môa. dat.

svtA.mcn sutA.mcn

81

4. Sonu -o'V~, ·O'VV (gövdesi: -oo~) ile biten sıfatlar:

4.a. Sonu -o'V~, -11, ·O'VV olan sıfat

XPUOOVÇ, Xf'UOfj ' Xf'UOOVv

ya da XPUOeOÇ, xpuata, XPUOeov13 =altından

Haller Eril Dişil Cinssiz tk.nom. XPUCJOİİÇ (XPUa&OÇ) XPUCJii (xı>uafa) XPUCJOİİV(XPUCJ&OV)

voc. - - -gen.

XPUCJOİİ (XPUCJEoU) XPUaf)ç (xı>uafoç) XPUaoii (xı>ua&ou) acc.

dat. XPUaoiiv (XPfo&ov) xpuafıv uaoiiv(xpuaeov)

XPUOCİ) (XPUCJ&eı>) XPUCJİj (XPUCJEc;t) XPUOCİ) (XPUCJ&Cı>)

çğ.nom. XPUCJOİ (XPUa&Ol) xpuaai (xı>foeaı) XPUCJÖ: (XPUa&a)

voc. - - -gen.

XPUCJWV (XPUCJEIDV) XPUCJWV (XPUCJEIDV) XPUCJWV (XPUCJEIDV) acc.

dat. XPUaoiiç (xı>ua&ouç) XPUCJÖ:Ç (XPUCJEUÇ) XPUaö: (XPfo&a)

XPUaoiç (xı>ua&oıç) XPUCJUİÇ (XPuafoıç) XPUaoiç (xı>ua&oıç)

13 XPlıatoç, Xf'UCJEa, :wuatov ise sonu -oç,-a,-ov ile biten sıfatlar gibi çekilir. 82

4.b. Sonu -ovı;, -ouv olan sıfat

&wouç (göv: &Uvooç), &wouv =iyiliksever, iyi kalpli

Haller Eril-Dişil Cinssiz

tk.nom. &Uvouç " &\IVOUV voc. - -gen. ,, &UvOU &\IVOU acc. &Uvouv &UvOUV dat.

&Uvro &wro ;

çğ.nom. sihıoı &ÖVoa

voc. - -gen. &Uvrov

,, &VVOlV

acc. &Uvouç &UvOa dat.

&UvOlÇ ,,

&VVOlÇ

83

5. Sonu -uı;, -u (iyelik hali -uoı; ya da -toı;) ile biten sıfatlar:

ı;üpotpuç, ı:üPotpu =zengin (üzüm) bağları olan

Haller Eril-Dişil Cinssiz

tk.nom. ı:üPotpuç ı:üPo•pu

voc. d1~01pu ı:üPo•pu gen. evP6tpuoç ı:vP6tpuoç acc.

ı;üpotpuv ı;üpotpu

dat. ı:vP6tpuı evP6•puı

çğ.nom. ı:vP6tpuı;ç evP6tpucı.

voc. ı;up6TpUEÇ evp6ı-pucı.

gen. ı;upotpl>cov evPo•pl>cov acc.

ı:vp6ı-puç ı;vp61pucı. dat.

evP6tpucrı evP6ı-pucrı

84

C. Tek Takılı Sıfatlar:

Sadece eril ve dişil olarak çekilen, cinssiz çekimi bulunmayan sıfatlardır.

K6A.aÇ = dalkavuk

Haller Eril-Dişil

tk.nom. K6A.aÇ

voc. K6A.a~ gen. KOAUKOÇ acc. K6A.aKa dat. KOACl.Kl

çğ.nom. KOAUKEÇ voc. KOAUKEÇ gen. KOAUKffiV

acc. KOACl.KCl.Ç dat. K6A.aÇı

Ayrıca; 6, ı'ı cpuyaı; (kaçak), 6, iı pA.aÇ (aptal), 6, iı enrıA.uı;

(yabancı), 6, ı'ı apnaÇ (açgözlü), 6, fı nsvrıı; (fakir, yoksul) ve 6, ı'ı

ö:ımıı; (çocuksuz) sıfatları da KoAaÇ sıfatı gibidir. 6, iı µaKap

(mutlu) ve 6, fı ı'.nvauxrıv (= mulıteşenı, debdebeli) sıfatları da tek

çekimlidir.

Bunlardan p6xap'ın çekimi şöyledir: tk.(nom.) µaKap, 14 (voc.) µaKap, (gen.) µaKapoı;, (acc.) µaKapa, (dat.) µaKapı I çğ.(nom.) ~ıaKapı:ı;, (voc.) µaKapı:ı;, (gen.) µaKapo:ıv, (acc.) µaKapaı;, (dat.)

µaKapcn.

14 Dişili paKmpa olarak da geçer. 85

Sıfatlarla ilgili olarak şu kurallara dikkat edelim:

Genel olarak sıfatlar, yalnız başlarına · artikel 'le kullanıldığında

ismin yerini tutar, yani isim haline gelir. Örnekler:

- 6 cm

il. Zarflar

Fiili niteleyen zarflar ise sıfatlardan yapılır. Bir sıfatın (aor:p6ç gibi)

normal tekil genetivus gövdesine (gen.göv: ao

Alıştırma iV

Aşağıdaki cümleleri halleri ve sayısına göre Türkçe'ye çeviriniz.

1. -re+> EVvCil pacrıAf:İ.

2. fötaVTEÇ oi 1t0Ahaı.

3. wlç E:vtA.mcrı v6µoıç.

4. -ra ovEipa-ra -rwv O:ya0wv O:v0p

ö:v0pomoç, 6: insan

fötatç, 6, fı: çocuksuz

anaç, ö:nacm, Ö:nav : bütün, her, hepsi

ö:pna~. 6, Tı: açgözlü

ö:cp0ovoç,-oç,-ov: cömert

pacnAf:lıç, 6: kral

Pclı:tirov,-rov,-ov: daha iyi pA.a~. 6, Tı: tembel

yfj, Tı: yer, toprak

yuvit (yuvatK6ç), Tı: kadın

oı>I: gerekir (mastar alır)

ooüA.oç, 6: köle

owpov, -r6: hediye

EKrov, EKoücm, EK6v: isteyerek

EA.aaaov: daha az

EA.clı0cpoç,-a,-ov: özgür

enııA.uç, 6, Tı: yabancı

cüpo-rpuç,-uç,-u: zengin (üzüm) bağlan olan

ı>Üı>A.mç,-ıç,-ı: umut verici, umut dolu

ı>ÜVouç,-ouç,-ouv (cüvooç): iyilik sever

EX0irov,-rov,-ov: daha düşman

EX0p6ç,-a,-6v: düşman

fıµelç: biz (dat: fıµlv)

flaarov,-rov,-ov: daha az

eaaarov,-cov,-ov: daha süratli

ic;xupôç,-6.,-ôv: sağlam, kuvvetli, güçlü

KaKirov,-cov,-ov: daha kötü K

ıcaA.6ı;,-ıi,-6v: iyi, güzel KOAaÇ (KOAaKOÇ), 6, i]: dalkavuk

ıcpeiacrrov,-rov,-ov: daha iyi ıcpm'Jı;, 6: hakim

Ai:yro: söylemek, konuşmak µa0rJcrıı;, n: öğrenme µaıcap, 6, i]: mutlu (dişili µoxaıpa olarak da geçer)

µeiÇrov,-rov,-ov: daha büyük µtA.aı;, µEA.aıva, µSA.av: siyah, kara µe-ra + gen: ile birlikte µrıôeiı;, µrıôe-µia, µrıôtv: hiç kimse, hiçbir şey µ6vov:sadece v6µoı;, 6: yasa

oiKia, fı: ev

6A.iyoı;,-rı,-ov: az

6veipa-ra, -ra: rüya

ovôeiı;, ovôe-µia, ovôtv: hiç kimse, hiçbir şey

xaı;, xacra, xav: bütün, hepsi, her

xtvT)ı;, 6, i]: fakir, yoksul

mcr-r6ı;,-ıi,-6v: sadık

xA.eirov / xA.trov,-cov,-ov: daha çok xoA.i-rrıı;, 6: vatandaş, yurttaş

xoA.uı;,xoAA.ıi,xoA.u:çok

xomµ6ı;, 6: nehir

xp6ı; + acc: -e doğru; -e karşı pcılôıoı;,-a,-ov: kolay

pcılrov,-rov,-ov : daha kolay

aoq>6ı;,-ıi.-6v : akıllı, bilgili aoqı&ı;: akıllıca, akıllı biçimde

aoq>wı; exro: akıllı olmak

90

taA.rı0fi = ta aA.rı0fi: gerçek, doğru

tax\>ç, mxeia, mxu : süratli, hızlı tpeiç, tpia: üç

V'f1auxrıv, 6, Ji: muhteşem, debdebeli cptpro: getirmek; davranmak cpuyaç, 6, Ji: kaçak cprovijeç, cprovijecrcra, cprovijev: sesli cp&ç, t6: ışık, aydınlık

xpecbv I XPEOV, t6: gereklilik xpovoç, 6: zaman

XPUcrovç, XPU

KONU:V

SIFATLAR il

KURALSIZ SiF ATLAR

Kuralsız bir sıfatın, kurallı bir sıfattan tek farkı; her bir ismin cinsine (eril, dişil ve cinssiz) göre ayrı ayrı gövdeden yapılmasıdır.

Örnek olarak ııtya.ç, ııeyo.J.17, ptya. (büyük, iri, kocaman); 7r0),vç, 7r0)J.1/, ndv (çok, birçok); npaoç, npa.eh., ;rpaov (sakin) ve ()&.;,

()&.;, ()cZxJV (sağlam, giivenilir) anlamına gelen sıfatların çekimi

verilecektir.

~ıeym;, µsyaA.rı. ~ıeya =büyük, iri, kocaman

Haller Eril Dişil Cinssiz !

tk.nom. ~ıeyaç µsyaA.ıı µeya voc. µsyaç µsyaA.rı µeya gen. µsyaA.ou µsyaA.rıç µsyaA.ou acc. µey av µsyaA.rıv µeya dat. ~ısyaA.y µsyaA.TJ µsyaA.y

çğ.nom. ~ısyaA.oı ~ısyaA.m µsyaA.a voc. µsyaA.oı ~ısyaA.aı µsyaA.a gen. ~ısyaA.rov µsyaA.rov ~ısy6.A.rov acc. ~ısy6.A.ouç µsyaA.aç ~ıeyaA.a dat. µsyaA.oıç µeyaA.aıç µeyaA.oıç

92

noA.Uç;, noA.A.tj, noM =çok, birçok 16


tk.nom. not.. uç; 1w/../,tj ıtol..u voc. rro/..uv ıtoUtj rro).u gen. rrol..Aoü rro/../..i'jç; rroUoü acc. rro/..uv rrol..A~v rrot..U dat. rrot..AQ rrot..Aıj rrot..Ac:;J

çğ.nom. not..Aoi not..Aai nol..M. voc. rro/../..o{ rrot..Aai 1t0t.A6. gen. rroUwv ıtol../..wv rrot..Awv acc. rrol..Aouç; ıtol..Mç; not../,a dat. 7tOAAOİÇ no/),aiç; no/../,oiç;

npaoç;, npada, npaov = sakin


tk.nom. rrpö:oç; rrpaı::ia ıtpö:ov voc. rrpö:ı:: rrpaı::ia ıtpö:ov gen. rrpaou rrpaı::iı;xç; ıtpaou acc. rrpö:ov rrpaı::iav rrpö:ov dat. rrpacp rrpadı;x ırpacp

çğ.nom. rrpaoı ıtpadaı ıtpafo

voc. rrpö:oı ıtpadaı ıtpafo gen. ıtpascov npaı::ıwv rrpascov acc. ıtpaouı; rrpaı::iaı; npafo dat. ıtpafoı ıtpaeiaıı; ıtpafoı

16 ıroJ.v kelimesi zarf olarak da kullanılır. Örnek: ıroJ.v O:ırtxzı = çok ıızağrndadır.

93

a&ç, a&ç, a&ov = sağlam, güvenilir


tk.nom. owç owç CJWOV

voc. awe oma. aG:ıov gen. aroou oroa.ç CJcOOU acc. O"WV awv O"WOV. dat. orocp CJcO

Alıştırma V

Aşağıdaki cümleleri Türkçe'ye çeviriniz.

ı. µeyaA.a ta iµatıa ı ev µeyaA.eı> tcj':ı xoMµCıJ. 2. µeyaA.rıv rlıv oiıdav / xoA.uv JCP6vov.

3. xoA.A.ol av0proxoı / xoA.A.a 'tCx oc'::ıpa.

4. 7tpaoı oi tOV f3acrıA.troç avopeç.

5. taç µeyaA.aç tleioaç ev tı'j OİKiçx.

Aşağıdaki isim ve sıfatları halleri ve sayısına göre Eski Yunanca'ya çeviriniz.

1. Birçok güvenilir insanların.

2. Savaş zamanı - Hastalıklarla.

3. Büyük anahtarlar aracılığıyla - Birçok örtü.

4. Eğitimden yoksunlukla - Eğitimle.

5. Canlı insanları -Acılar.

Kelimeler

exvtıp ( 6:vop6ç), 6: adam

av0proxoç, 6: insan

O:xaıoeucria, ıi: cahillik, eğitimden yoksunluk

f3acrıAeuç, 6: kral

f3iotoç, 6: yaşayan, canlı

yiyvoµaı (yev-): olmak, meydana gelmek

Oıa + gen: aracılığıyla; içinden OıMcrKaA.oç, 6: öğretmen

OtoaCJKOl: öğretmek

ooKtro (ÖoKw): düşünmek, karar vermek

95

ôuvaµaı: güçte olmak ôwpov, •6: hediye, armağan

elvaı: olmak mastan

ev+dat: içinde

iµanov, •6: örtü, giysi

Kaıp6ç, 6: zaman

KA.ei.ç, ıi: anahtar

Kpmero (Kpmw): tutmak, hakim olmak

Kpei.urov / Kpeiuov I Kpeicrcrov: daha iyi, daha üstün Alımı, ıi: acı

µeyaç, µeyaA.rı, µtya: büyük, iri, kocaman voµiÇro: düşünmek, sanmak vücroç, 6: hastalık

oiKia, ıi: ev

6pyfı, ıi: öfke

ıraıôeia, ıi: eğitim

ır6A.eµoç, 6: savaş

ıroA.uç, ıroA.A.ı'j, ıroA.u: çok, birçok ırpO:oç, ırpaeia, ırpO:ov: sakin

crwç, crwç, crwov: sağlam, güvenilir

cpepro: getirmek; katlanmak; yerine getirmek XP6voç, 6: zaman

96

KONU:VI

SIFATLAR III

SIFATLARIN ve ZARFLARIN DERECELERİ; SIFATLARDA KARŞILAŞTIRMA

Bir sıfatın üç derecesi vardır: a) Normal (güzel); b) Karşılaştırmalı

( ... (den) daha güzel); c) (En) Üstünlük hali (çok (ya da en) güzel).

A. 1. Kurallı Sıfatlarda Derecelendirme:

1.a. Gövdesi sessiz harfle biten sıfatlarda derecelendirme

Örnek: ao-

Normal: aoq>oı;;, -~, -6v: akıllı,

Karşılaştırmalı: ao

Yapılışı: Sıfatın gövdesine (µal.av-) karşılaştırmalı halinde -Ttpoı;,

-a, -ov takısı; en üstünlük halinde ise -TaTOı;, -rı, -ov takısı getirilerek yapılır.

Aynca tÜ'ytvfıı; (eril ve dişil), tÜ'yııvtı; (cinssiz) (asil, soylu) gibi

gövdesi -tı; ile biten sıfatlar da karşılaştırmalı halinde

€VY€VEcr'Ttpoı;, -a, ·OV (daha soylu, daha asil); en üstünlük halinde ise €VY€VEcr'TUTOı;, ·t'I, •OV (çok asil, çok soylu) şeklinde olur.

1.c. Gövdesi -ov takısıyla biten sıfatlarda derecelendirme

Örnek: crrocpprov (eril ve dişil), crci>cppov (cinssiz) = akıllı, kendine hakim olan,

sıfatın gövdesi: crrocppov-

Normal: crci:ıcpprov (eril ve dişil), -ov (cinssiz): kendine hakim,

Karşılaştırmalı: crrocppovfonpoı;, -a, -ov: daha kendine hakim, En Üstünlük hali: crrocppovfornToı;, -rı, -ov: kendine çok hakim,

Yapılışı: Sıfatın gövdesine ( crrocppov-) karşılaştırmalı halinde

-fonpoı;, -a, -ov takısı; en üstünlük halinde -foTaTOı;, - rı, -ov takısı getirilerek yapılır.

1.d. Gövdesi -aıo ile biten sıfatlarda derecelendirme

(Derecelendirme yapılırken bazen (o) harfi düşer.

Documents

Y rd. Doç. Dr. Sema SANDALCI · Y rd. Doç. Dr. Sema SANDALCI İstanbul'da dünyaya geldi. İlk eğitimini, Halit Armay İlkokulu'nda; orta ve lise eğitimini, Ki.içükyalı 50.Yıl