Yaşamın başı ve yaşamın sonu etik sorunları (fetüs hakkı, abortüs, üremeye yardımcı

teknikler, euthanasie, hekim yardımlı ölüm)

Tıp etiğinin ön plandaki konularının çoğu yaşamın başlangıcı ile ilgilidir.

• Bu konuların çoğu hekim birlikleri, etikçiler ve hükümetlere danışmanlık yapan kurullar tarafından ayrıntılı biçimde çözümlenmiştir ve birçok ülkede bu konularla ilgili düzenlemeler bulunmaktadır.

İstenmeyen Gebelikler-Tecavüz, Ensest vb

• İstenmeyen gebeliklerin önlenmesini de içermek üzere kadının üreme yetisi üzerindeki denetim hakkı uluslararası düzeyde giderek artan biçimde tanınıyorsa da, hekimler hâlâ, küçüklerin gebelikten korunma istemleri ve farklı korunma yöntemlerinin risklerini açıklamak gibi zor konularla uğraşmak durumundadırlar.

• İşte hamilelikten korunmanın yolları şunlardır;

• Takvim Yöntemi. ...

• Spermisid. ...

• Spiral (Rahim İçi Araç) ...

• İmplanon (Deri Altı İmplant) ...

• Mesigyna – Depo Provera (Koruyucu İğneler) ...

• Doğum Kontrol Kapı ...

• Tüp Ligasyonu (Tüplerin Bağlanması) ...

• Vasektomi.

Bugün yeni teknolojilerin gelişmesi gündeme etik ikilem kavramını getirmiştir.

• Sağlıkla ilgili olan bazı konular insan hakları ve tıp ahlakı açısından önemli sorunlara ve tartışmalara neden olmakta ve etik ikilem oluşturmaktadır. Bu konuda yaşanılan ikilemler arasında üreme sağlığı önemli bir yer tutmaktadır.

• Üreme sağlığı alanı kapsamında ele alınan ve önemli etik yönleri de bulunan konular arasında kadının doğurma hakkı, kürtaj, etkili doğum kontrol yöntemi araştırmaları, anne karnında cinsiyet belirlenmesi, kısırlık tedavilerinin gerekliliği, yardımcı üreme tekniklerinin ahlaki boyutu, sperm bankaları, taşıyıcı annelik, cinsiyet temelli şiddet uygulamaları gibi oldukça geniş kapsamlı ve çeşitlilik gösteren sorunlar bulunmaktadır.

“Abortus” uterus içindeki embriyo ya da fetüsün yaşamının sonlandırılması amacıyla vaktinden önce dışına çıkarılması ya da imha edilmesi olarak tanımlanmaktadır.

• Sıklıkla “abortus” yerine kullanılan “kürtaj” ise, bir vücut boşluğunda yer alan sağlıksız ya da fazla dokuların teşhis ya da tedavi amacıyla kazınmasıdır.

• Tanımdan da anlaşılacağı üzere bir tıbbi işlem olarak kürtaj, gebeliğin söz konusu olmadığı bazı hastalık durumlarında da uygulanmaktadır.

• Abortus terimiyle sıkça karıştırılan bir başka kavram düşük (miscarriage) kavramıdır.

• “ Embriyo ya da fetüsün gebeliğin ilk yarısında uterus dışına çıkması” olarak bilinen düşükte primer olarak embriyo veya fetüsün yaşamını sonlandırmayı amaçlamayan dış etkenlerle anne ve/veya embriyo veya fetüsü ilgilendiren hastalıklar söz konusudur.

Düşükte embriyo ya da fetüsün yaşamının kasten sonlandırılmasından söz edilemez .

• “Abortus”, “kürtaj” ve “düşük” kavramlarının taşıdığı anlam farklılıkları göz önüne alınarak bu yazıda uterus içindeki embriyo veya fetüsün yaşamının sonlandırılmasına yönelik tıbbi girişimler için “abortus” terimi kullanıldı.

• Önemli etik ikileme neden olduğu için, bu sunumda sadece isteğe bağlı abortuslar ele alınmıştır.

Abortusun tıbbi etik açısından değerlendirilmesi

• Biyomedikal etiğin en eski ve en inatçı sorunlarından biri olan abortus, tarihin her döneminde olduğu gibi günümüzde de yoğun tartışmalara konu olmaktadır.

• Yüzyıllar boyu değişik toplumlarda ve farklı dinler tarafından suç sayılan abortus, aydınlanma felsefesiyle birlikte insan merkezli düşüncenin benimsenmesine koşut olarak insan hakları ve özellikle de kadın hakları ile ilişkilendirilmiş, daha sonra da devlet politikalarına yansıyarak pek çok ülkede yasallaştırılmıştır.

Abortusa ilişkin değer sorunlarında bazı sorulara yanıt aramak gerekir

• Fetüs ne zaman insan olarak değerlendirilmelidir?

• • Abortus bir aile planlaması ve bir doğum kontrol yöntemi olarak kabul edilebilir mi?

• • Abortusun yasal düzenlemelerde “hak” olarak tanımlanması, etik açısından da “doğru” olduğu anlamına gelir mi?

• • Abortusun yasaklanmasının ya da izin verilmesinin olası sonuçları nelerdir?

• • Abortus nasıl bir ahlaki eylemdir?

• • Erken ya da geç abortuslar arasında bir farkın varlığından söz edilebilir mi?

• • Abortus kararı bir kadın hakkı olarak kabul edilmeli midir?

• • Abortus konusunda babanın seçme hakkı var mıdır?

• • Abortusla ilgili olarak hekimin rolü nasıl değerlendirilebilir?

Fetüs ne zaman insan olarak değerlendirilmelidir?

• Gebeliğin sonlandırılmasının etik olup olmadığına karar verebilmek için “fetüs” kavramını çözmek gerekir. Bir başka deyişle “İnsan yaşamı ne zaman başlar?

• Fetüs bir insan mıdır, değil midir?

• Döllenmenin başlamasından doğuma kadar olan sürecin neresinde insan oluruz?” sorularının yanıtlanması gerekir.

• Ancak bu soruları yanıtlamak kolay olmadığı gibi bu konuda etik uzmanları ve kadın doğum uzmanları arasında fikir birliğinden söz etmek de mümkün değildir.

Abortus kararı bir kadın hakkı olarak kabul edilmeli midir?

• Fetüsün hakları da “yaşamın ne zaman başladığı” sorusuna verilen yanıt ile yakından ilgilidir. Fetüsü bir insan olarak kabul edenlere göre, fetüs de bir insan ile aynı haklara ve onun değerine eş bir değere sahip olacaktır .

• Fetüsün hukuk açısından konumu ise ülkelere göre farklılık göstermektedir .

• Bu bağlamda bazı ülkelerde doğmamış çocuğa (unborn child) bağış ve vasiyet yapılabilmesi bile mümkün olmaktadır.

Abortus Karşıtları

• Gebe kadının fetüsle özel bir ilişkisi olduğu kabul edilirse, bu ilişki aracılığıyla kadının fetüsle ilgili belli kararları verebilecek yetkiye sahip olduğunun da kabul edilmesi gerekir.

• Fetüsün potansiyel bir kişi olması; gebelik, bebeklik ve çocukluk gibi dönemlerde normal gelişimini sürdüreceği varsayımıyla anlam kazanır ve fetüs ancak bu durumda bir birey haline gelebilir. Bu yüzden fetüsle ilgili kararlarda onun “ne olduğundan çok, “ne olacağı” sorusuna yanıt aranabilir .

Fetüse karşı davranışımızın fetüsün insanlık derecesine bağlı olmaktan çok; başkalarının, daha doğrusu en yakını olan ana-

babasının onun hakkındaki duygularına bağlı olduğu ileri sürülmektedir.

• Buna göre fetüsün değerini annenin duyguları belirler. Bazı durumlarda fetüsle ilgili alınan kararlarda babanın kararının etkin olduğu görülmektedir.

• “Babanın kendi bedeninde gerçekleşmeyen bir süreçte bu denli belirleyici olmasının etik açıdan kabul edilemez bir durum” olduğu da ileri sürülmektedir.

• Fetüs anne vücudundan ayrılıncaya ve bağımsız yaşamaya başlayıncaya kadar bir birey sayılmasa da bazı haklara sahiptir.

• Fetüs bir birey olmasa da bir canlıdır ve yaşamak her canlının temel hakkıdır.

• Fetüsle ilgili tüm kararların annenin onamına göre alınması gerektiği ileri sürülmektedir. ABD’de “Yüksek Mahkeme” 1973’te fetüsün anneden ayrılıncaya dek bir birey olamayacağına karar vermiştir.

Abortus bir aile planlaması ve bir doğum kontrol yöntemi olarak kabul edilebilir mi? • Gebeliği önleyici pek çok yöntemin varlığına karşın gerek bu konuda yeterli eğitimin

olmaması, gerekse yöntemlerin gebelikten korunmayı yüzde yüz sağlayamaması nedeniyle istenmeyen gebelikler ortaya çıkmaktadır.

• Abortusla ilgili etik tartışmanın doğru bir zeminde yürüyebilmesi için öncelikle abortuseyleminin nasıl bir ahlaki eylem olduğuna karar verilmelidir.

• Abortusun, temelde bir canlının yaşamının sonlandırılması ya da yaşama şansının ortadan kaldırılması olduğu herkes tarafından kabul edilen bir görüştür.

• Tartışılan nokta yaşamı sonlandırılan bu canlının bir insan olup olmadığıdır. Abortuskarşıtları, döllenme anını insan yaşamının başlangıcı olarak kabul etmektedir. Çünkü döllenmiş yumurta, insan olarak gelişme potansiyeli taşıyan ilk yapıdır.

• İnsanın başlangıcı döllenme anı olduğu için de gebeliğin her dönemindeki abortus bir insanı öldürmekle eş anlamdadır. Abortus karşıtları doğumdan hemen sonra bebeğin öldürülmesinin ahlak açısından yanlış, hukuk açısından suç sayılmasında olduğu gibi doğumdan bir hafta önceki fetüsün öldürülmesinin de yanlış ve suç olarak kabul edilmesi gerektiğini ileri sürmektedirler.

Abortus yanlıları ise, gebeliğin her aşamasında abortusa izin verilmesi gerektiğini savunurlar.

• Döllenmiş yumurta onlara göre kadın bedeninin bir parçasıdır ve gelişebilmesi için o bedene ihtiyacı vardır. Bu nedenle ayrı bir varlık olarak değerlendirilmemelidir.

• Yumurtanın döllenmiş olması başka bir organizmayı gerekli kılsa da döllenme sonrası yumurtada fizyolojik bazı değişiklikler söz konusu olsa da, bunların hiçbiri hala kadın bedenine ait olan yumurtanın ahlaki statüsünde bir değişiklik yaratmamalıdır.

• Abortus yanlılarına göre bir canlının ahlak açısından değerlendirilebilmesi, dolayısıyla birey ya da kişi olarak kabul edilebilmesi için her şeyden önce bilinçlilik ve rasyonellik gibi iki önemli kapasiteyi taşıyor olması gerekir.

• Bir başka deyişle birey olmak kendi bilinçliliğinin farkında olmayı, nesneleri ve durumları zamansal ve uzansal olarak tanımayı, geçmişi anımsama ve geleceği öngörme yeteneğini gerektirir.

• Oysa fetüs gebeliğin hiçbir aşamasında bu kapasitelere sahip değildir.

• Ayrıca bir canlıya ahlak açısından hak tanıyabilmek, dolayısıyla fetüsün yaşam hakkından söz edebilmek için öncelikle onun kendisini zamanın akışı içinde ayrı bir varlık olarak kavrayabilmesi gerekir. Kendisini bu şekilde kavrama kapasitesine sahip olmayan bir canlının varlığını sonlandırmanın onun çıkarlarına aykırı olduğunu öne sürmek oldukça güçtür, çünkü onun “çıkar” kavramı yoktur.

Özerklik ilkesi açısından Abortus

• Özerklik ilkesi açısından baktığımızda gebe kadının hekim tarafından tüm tıbbi olasılıklar hakkında bilgilendirildikten sonra kendi bedenini tıbbi açıdan ilgilendiren bir konuda karar verme hakkı vardır.

• Fetüsün lehine kadının davranışını veya kararını etkilemek kadının özerkliğini de ihlal edeceğinden özerklik ilkesi açısından sorun oluşturur.

• Bunun yanı sıra özerklik ilkesi hekim özerkliği açısından da değerlendirilmelidir.

• Bu bağlamda hekimin etik olmayan veya yasadışı uygulamaları reddetme hakkı da dahil hekimin, mesleğinin kabul edilmiş standartları içinde hekimliğini uygulaması konusundaki duyarlılığı da dikkate alınmalıdır.

• Ayrıca hekimin kendi değerleri nedeni ile gebeliği sonlandırmayı reddetme hakkına da saygı gösterilmelidir.

Yarar ilkesi

• Yarar ilkesi ise, gebelik sürecinin her aşamasında söz konusu olan bir ilkedir. Bu ilke hekimin gebe kadını gebeliği sürecinde her türlü zarardan koruma yükümlülüğü yanında fetüse karşı faydalı olma yükümlülüğü de vardır.

• Zaman zaman hekimin fetüse karşı yararlı olma yükümlülüğü ile annenin özerkliği ve yararı birbiri ile çelişebilir.

• Bu durumda yarar ödevi hangi taraf için daha çok geçerli ise, o taraf lehine kullanılarak dengelenmelidir.

• Yarar ilkesi aynı zamanda fetüsün babası veya ailenin diğer bireyleri için de söz konusudur.

• Ancak bu bireylerin esenliği anne ve fetüs arasındaki etik ikilemler kadar çarpıcı değildir.

• Tüm bunların yanı sıra hekimin esenliği de göz ardı edilmemelidir. Bu özellikle hekimin ciddi bir yasal risk alması durumunda söz konusudur.

• Hekimin hastası için alabileceği olası yasal risklerin de bir sınırı olduğu unutulmamalıdır

• Kürtaja neden olan faktörlerin saptaması ve bu doğrultuda girişimlerde bulunulması önemlidir. Kürtaj, tecavüz gibi sosyal nedenler sonucu olabileceği gibi uygun ve doğru aile planlaması yöntemi kullanmama sonucu oluşan istenmeyen bir gebelik sonucu da olabilir.

• Bu nedenle hizmetin ulaşılabilirliği, elde edilebilirliği ve bu konuda sağlık eğitimi ile kadınlarımızın bilinçlendirilmesi ve zarar vermeme, adalet, yarar ve özerklik ilkelerine uygun olarak istediği bir aile planlaması yöntemini belirleyebilmesinin yanı sıra kadın güçlendirme programları ve ergenlik döneminde başlayan üreme sağlığı programları sorunun çözümünde önemli adımlar olacaktır.

Üremeye yardımcı teknikler hem bu sunu hem de aşağıdaki sunuda anlatılacaktır.

• Yardımcı üreme teknikleri – Doğal yoldan gebelik oluşturamayan çiftler için, büyük tıbbi merkezlerin çoğunda bulunabilen, yapay döllenme, in-vitrofertilizasyon (tüp bebek) ve embriyon aktarımı gibi çeşitli yardımcı üreme tekniklerini kullanılabilmektedir.

• Vekil gebelik başka bir seçenektir. Bu tekniklerin hepsi hem kişisel anlamda hem de politika düzeyinde sorun oluşturmaktadır.

• • Prenatal genetik tarama–Günümüzde embriyon ya da fetüsün belli genetik anomalilere sahip olup olmadığı ya da cinsiyetlerini belirleyen genetik testler yapmak olasıdır. Bulgulara bağlı olarak gebeliği sürdürme ya da sonlandırma kararı alınabilir.

• Hekimler bu tür testlerin ne zaman yapılacağını ve sonuçların hastaya nasıl açıklanacağını belirlemek durumundadırlar.

• 1-Aşılama(intra uterin inseminasyon)Bu tedavide erkekte semen analizinde 10 milyon/ml civarında sperm ve % 14 civarında morfolojinin normal olması gerekir.

• Aşılama (IUI) Kimlere Yapılır?Kadında;1- Hafif endometriozis2- Açıklanamayan infertilite3- Klomifen sitrat tedavisine cevap vermeyen ve dışardan kontrollü bir şekilde verilen FSH ile yapılan ovülasyon indiksiyonlarındaaşılama ile iyi cevaplar alınmaktadır.

•2-Tüp Bebek (klasik tüp bebek yöntemi bugün artık terk edildi. İCSİ (mikroenjeksiyon) yöntemi dünyanın heryerindekullanılmaktadır.

• 3- KOH ( KONTROLLU OVARYAN HİPER SİTİMÜLASYON)Burada; hastanın yaşı, daha önceki uygulamalardaki başarı durumu, over rezervi, vücut kitle indeksi durumlarına göre, ilaç dozları ayarlanır. Bunlar uzun protokoller, antagonist protokolleri, kısa ve soft protokoller şeklinde olabilir. Uzun protokolde, bir önceki siklusun 21inci günü hipofiz baskılanmaya başlanır. Menstrasyonun 3üncü gününde ise KOH başlanır. Bütün protokollerde amaç çok sayıda follikül gelişimini sağlamaktır. Takip; genellikle USG, E2 ve bazen de progesteron kontrolleri ile yapılır. İndiksiyon programı yaklaşık 10-12 gün sürer. Folliküllerin her gün 1-2 mm büyümesi E2 ninde hergün % 50 artışı genellikle iyi bir multifolliküler gelişim için iyidir. Yaklaşık 10-12 gün sonra en az 3 adet 17 mm follikül usg de görülünce, oosit maturasyonu için ( metafaz 2) 10 000 ünite HCG yapılır.

• ve OPU (OOSİT PİCK UP) YUMURTA TOPLAMA İŞLEMİHCG uygulamasından 34 ila 36 saat sonra yumurta toplama işlemi yapılır. İşlem ya propofol ile genel anesteziyle veya dormicumile lokal anestezi ile yapılabilir.

• 4- İCSİ (MİKROENJEKSİYON)Opu işlemi ile toplanan oositler 2 ila 4 saat dinlendirilir. Metafaz 2 ( olgun oositler); aynı gün sabah erkekten alınan spermlerle mikroenjeksiyon gerçekleştirilir. Mikromaniplatör ve mikroskop kontrolü altında, spermin oositin zarı delinerek hücre sıvısına verilmesi işlemidir. Takipte ilk 24 saatte zigotun iki hücreye bölünmesi; 48inci saatte 4 hücre olması ve 72 saatte de 7-8 hücrenin olması düzgün ve simetri olması, fragmantasyonun çok az olması durumu, 1inci kalite embriyo olarak değerlendirilir.

• 5- EMBRİYO TRANSFERİGenellikle OPU'dan 3 gün sonra yapılır. İstenen 7-8 hücreli iyi kaliteli embriyo transferidir. Hiçbir zorlama olmadan yapılan transfer tip 1 ve tip 2 olarak adlandırılır. Başarı şansı çok yüksektir. Zor transferde (tip 3 ve tip 4) başarı şansı daha düşüktür. Transferden 2 gün önce endometriumu hazırlamak için progestoron başlanır. Gebelik oluşmuşsa 10. gebelik haftasına kadar devam edilir. Embriyo transferinden 15 gün sonra, kanda BHCG bakılır.+ ise; 3 günde bir tekrar edilir. 15 gün sonrada usg ile bakılabilinir.

•

İLK TÜP BEBEK

1978 2004 2011

İnfertilite, reproduktif çağda olan bir çiftin herhangi bir doğum kontrol yöntemi kullanmaksızın, en az bir yıl düzenli cinsel

ilişkiye rağmen gebeliğin oluşmaması olarak tanımlanmaktadır.

• İnfertilite teşhis ve tedavisinde son yıllarda büyük gelişmeler olmuş, daha önce çocuk sahibi olması imkânsız gibi görülen pek çok hastanın, yeni yöntemler yardımıyla çocuk sahibi olması mümkün olabilmiştir.

• Yardımcı üreme tekniklerinin etik yönden savunmasının temelini, kişinin üreme hakkını kullanması oluşturmaktadır.

• Kişi nasıl bu hakkı doğum kontrolü için kullanıyorsa, çocuk yapma hakkı için de kullanabilir.

• Üreme hakkı kişinin sadece ‘çocuk’ sahibi olma değil, çocuğun fiziksel ve ruhsal sağlığını da içerir.

• Kişide aktarabileceği genetik hastalık mevcutsa, bu aktarımı önlemeye yönelik çabalar, etik ve hukuksal olarak kabul edilebilir bir durum olarak görülebilmektedir.

• Ancak yardımcı üreme teknikleri bazı sorunları da beraberinde getirmektedir. Yardımcı üreme tekniklerinin getirdiği önemli sorunlardan birisi çocuğun gerçek ebeveyninin kim olduğudur. Üçüncü şahısların genetik materyali kullanılmadıkça, anne ve baba kavramlarında bir karışıklık görülmemektedir.

YÜT yumurtalıklardan yumurta hücrelerinin toplanması, yumurta hücrelerinin veya spermatozoid sayısının artırılması, bu hücrelerin suni yolla döllendirilmesi ve rahme

yerleştirilmesini sağlayan bütün yöntemleri ifade etmektedir.

• Üremeye Yardımcı Tedavi Uygulamaları ve Üremeye Yardımcı Tedavi Merkezleri Hakkında Yönetmelik 8 md. 4f.1h bendinde ise, “Anne adayının yumurtası ile kocanın spermini çeşitli yöntemlerle döllenmeye daha elverişli hale getirerek, gerektiğinde vücut dışında döllenmesini sağlayıp, gametlerin veya embriyonun anne adayına transferini ifade eden ve modern tıpta bir tıbbi tedavi yöntemi olarak kabul edilen uygulamalar” olarak tanımlanmıştır (Resmi Gazete, 2010 ve 2014 ve 2016 ve 2018).

• Sağlık Bakanlığı’nın 2008 yılı verilerine göre ülkemizde Sağlık Bakanlığı’na bağlı ruhsatlı 121 tane YÜT merkezi bulunmaktadır (Sağlık Bakanlığı, 2010). YÜT’ lerindeki ilerlemeler gebelik oranının artması ile sonuçlanmıştır. Embriyo dondurulması ve ardından 1992 yılında intrastoplazmik sperm enjeksiyonunun bulunması YÜT başarısında önemli gelişmelerdir.

Yönetmelik değişikliğine göre

• , ÜYTE klinik uygulamaları sertifikalı eğitim programına, kadın hastalıkları ve doğum uzmanı tabipler; ÜYTE laboratuvar uygulamaları sertifikalı eğitim programına ise tabip ve histoloji ve embriyoloji uzmanı tabipler ile tıp fakültelerinin histoloji ve embriyoloji anabilim dalında doktora programını tamamlamış olan ve 29007 sayılı Resmi Gazete'deyayımlanan "Sağlık Meslek Mensupları ile Sağlık Hizmetlerinde Çalışan Diğer Meslek Mensuplarının İş ve Görev Tanımlarına Dair Yönetmelik"te belirtilen sağlık meslek mensupları, veteriner hekim ve biyologlar başvurabilecek.

• Öte yandan, "Müstakil Merkezin Devrinde Ruhsatname İçin Gerekli Belgeler" ile ilgili maddede yapılan değişikliğe göre de ÜYTE ünite sorumlusu ve ÜYTE laboratuvarı sorumlusu için üremeye yardımcı tedavi uygulamaları eğitim sertifikası, sertifika tescil tarihinden itibaren 5 yıl geçerli olacak.

• Bu süre içerisinde bir ÜYTE merkezinde en az 6 ay görev yapıldığı, ilgili müdürlükten alınacak yazı ile belgelendirilecek. Bu süre içerisinde bir ÜYTE merkezinde çalışılmamış ise 5 yıllık sürenin bitiminden sonra 2 ay süre ile tazeleme eğitimi alındığı, zorunlu olarak belgelendirilecek.

Yardımcı Üreme Teknikleri Uygulamalarında Sağlık Personellerinin Sorumlulukları YÜT kullanımının sağlanmasında ve ortaya çıkabilecek etik sorunların çözümünde sağlık

personellerine önemli görev ve sorumluluklar düşmektedir.

• Sağlık personelleri, teknolojinin getirdiği tıbbi gelişmelerin önceden öngörülemeyecek toplumsal sonuçlarının bilinciyle hareket ederek; -YÜT’ünyarattığı insani sorunları göz önünde tutmalı, bu yöntemlere karşı eleştirel bir uzaklığı korumalıdır. -Çocuk sahibi olmak isteyen çiftleri; kullanılacak yöntemin anne ve bebeğe yararları, olası zararları, riskleri, alternatif üreme teknikleri, bunların yararları ve tehlikeleri konusunda aydınlatmalıdır.

• -Yeni üreme tekniklerinin her biri için şekillerle desteklenen bilgilendirme formları hazırlanmalı, başvuran çiftler formu incelemeleri için tanınan sürenin sonunda soru sormaya cesaretlendirilerek bilgilerin anlaşıldığından emin olunmalıdır.

• -Başvuruda bulunacak her çifte YÜT kullanılarak oluşturulacak embriyonun sağlıklı gelişmesi, sağlıklı doğması ve sağlıklı büyümesi hakkında danışmanlık sağlanmalıdır. Ayrıca, girişimde bulunurken, ileri yaş anneliklerinin çocuk açısından doğuracağı psikososyal sorunlar göz önünde tutulmalıdır.

Ötenazi

• Ötenazi, ölümün kaçınılmaz olduğu, tıbbi tedavi ile iyileşme umudu bulunmayan ve dayanılmaz acılar içinde yaşamak zorunda olan hastaların tıbbi yöntemler kullanılarak veya tıbbi desteği sonlandırılarak ölüme terk edilmesidir.

• Türkçe literatürde ‘ötenazi’, ‘ötanezi’, ‘ötanazi’ gibi farklı şekillerde yazılmakla birlikte, bu çalışmada Türk Dil Kurumu’nun (2005) sözlüğünde yazıldığı gibi, yani ‘ötanazi’ şeklinde yazılacaktır.

• Burada kullanılan ‘ötanazi’ deyişiyle, ‘acısız ani ölüm (talebi)’ kastedilmektedir. ‘Ötanazi’ kavramının tanımına, niteliğine ve kapsamına ilişkin bazı meseleler izleyen sayfalarda ortaya konulacaktır.

• Ancak burada mutlaka dikkat edilmesi gereken husus, literatürde, ‘ötanazi’ deyişinin zaman zaman bir ‘hak’ anlamı içerecek şekilde kullanılabilmesi ya da anlaşılabilmesidir. Bunun ne gibi sorunlara yol açabildiği çalışmanın izleyen kısımlarında tartışılmaktadır.

• İlk defa 1623 yılında Bacon tarafından kullanılan ötanazi terimi, iyi, güzel, tatlı ölüm anlamına gelmektedir.

• Ölüm yardımı olarak da adlandırılan ötanazi, tıbbi açıdan iyileşmesi mümkün olmayan bir hastalığa yakalanan ve acı çeken hastanın, acılarını dindirmek amacıyla aktif veya pasif bir hareketin icra edilmesi suretiyle, ölmesine yardım edilmesidir.

• Ancak öldürülen kişinin talebi üzerine gerçekleştirilen her fiil ötanazi olmadığı gibi kişinin talebi olmaksızın gerçekleştirilen fiiller de ötanazi değildir.

Ötanazi, talep üzerine öldürme fiillerinden farklı olarak, yalnızca iyileşmesi olanaksız bir hastalığa yakalanmış kişinin acılarını dindirmek amacıyla uygulanır.

• Buna karşın talep üzerine öldürme herhangi bir saikle gerçekleştirilebilir.

• Acı dindirme saiki ile hareket etme talep üzerine öldürme suçu açısından belirleyici değildir.

• Bu iki fiil arasındaki bir diğer fark ise failin kişiliğinden kaynaklanır.

• Ötanazi yalnızca hekim tarafından gerçekleştirilebilecek bir fiil iken, talep üzerine öldürme herkes tarafından gerçekleştirilebilir.

Ötanazi intihara yönlendirme fiilleri (TCK. m. 84) ile de karıştırılmamalıdır.

• Ötanazide ölüm neticesini meydana getiren hareket bizzat hekim tarafından gerçekleştirilir.

• Buna karşın intihara yardım suçunda ölüm neticesini meydana getiren hareket ölen kişi tarafından bizzat gerçekleştirilir, hekim ise ancak kişiye ölüm için gerekli olan ilaç vb. imkanları sağlayarak yardım eder.

• Tarihsel süreçte özellikle akıl hastalarının, özürlülerin ve yaşamaları toplumsal açıdan yararsız görülen kişilerin, yaşamlarına son verilmesinin de ötanazi olarak adlandırılması ve bu fillerin de ötanazi kavramının içine sokulmaya çalışılması, ötanazi hakkında kötü bir şöhretin doğmasına neden olmuştuştur.

Ötanazi, Nasyonal- Sosyalizm ve Naziler

• Ötanazi, Nasyonal- Sosyalizm döneminde Almanya’da yaşamaya değer bulunmayan yaşamların sona erdirilmesi için, sistematik bir şekilde uygulanmıştır.

• Bu dönemde öldürülen akıl hastalarının sayısının yaklaşık 70000 civarında olduğu tahmin edilmektedir. Bu rakama öldürülen bedensel ve zihinsel engelli çocukların sayısı dâhil değildir.

• Ancak günümüzde insana verilen değerin artmasıyla ötanazi kavramına daha farklı yaklaşılmaktadır.

• Bugün tedavisi mümkün olmayan, acı çeken hastaların ötanazi taleplerini, bireyciliğin gelişimiyle birlikte güçlenen “kişi özerkliği” çerçevesinde değerlendirenler, sınırları iyi belirlenmiş kurallar çerçevesinde istemli ötanazinin suç olmaktan çıkarılması gerektiğini savunmaktadırlar.

• Özellikle uygulamada, hekimlerin yasal olmasa bile insani nedenlerle veya hastanın tedaviyi reddetmesi nedeniyle ölümü çabuklaştırıcı veya hayatı uzatıcı önlemleri almama yoluna giderek, bir tür ötanazi uyguladıkları belirtilmektedir.

Ötanazinin, “aktif”, “pasif” ve “dolaylı ötanazi” olarak adlandırılan türleri vardır.

• Yaşamaya değer bulunmayan, tedavisi olmayan akıl hastalığına yakalanan veya kötürüm ve kör olan insanların hayatlarının imhası veya kural olarak kişinin rızası olmaksızın yaşama karşı gerçekleştirilen fiiller ötanazi kapsamında değerlendirilmemelidir.

• Ötanazi kavramından yalnızca, dünyamızdaki hali hazırdaki tıbbi yöntemler ile iyileşmesi tıbben mümkün olmayan ve dayanılmaz acılar çeken, ancak kendi yaşamı ve ölümü hakkında sağlıklı karar verebilecek durumda olan bir hastanın, ısrarlı ve açık talebi üzerine bir hekim tarafından hastaya acıma ve acılarını dindirmek suretiyle hastaya yardım etme amacıyla gerçekleştirilen yaşamın sonlandırılması fiilleri anlaşılmalıdır.

ÖTANAZİ TÜRLERİ

• Aktif Ötanazi Kişinin yaşamının bir başkası tarafından dışarıdan yapılacak aktif bir hareketle sona erdirilmesine aktif ötanazi denir.

• Ancak bu müdahalenin bir hekim tarafından, iyileşmesi mümkün olmayan bir hastalığa yakalanmış ve acı çeken bir hastanın talebi üzerine, onun acılarını dindirme saikiyle yapılması gerekir.

• Saik = Neden

• Bu hareket silahla ateş etmek veya bıçaklamak değil, hekimlik faaliyetleri sırasında gerçekleştirilebilecek bir hareket olmalıdır.

• Bu açıdan, aktif ötanazi daha çok hastaya öldürücü bir ilacın, iğne yapılarak verilmesi suretiyle uygulanır. Bu açıdan aktif ötanazi, kişiye onun isteği üzerine ani ölüme neden olan ölümcül dozda ilacın enjekte edilmesidir.

Pasif Ötanazi

• Pasif ötanazi ise hekimin uygulaması gereken tedaviyi pasif kalıp uygulamayarak, ölüm neticesinin ortaya çıkmasına neden olmasıdır.

• Pasif ötanazi açısından belirleyici olan, hareketin ihmali bir davranışla gerçekleştirilmesidir.

• Hastanın yaşamını sürdürmesi için gerekli olan suni beslenme, solunun cihazı veya kan nakli gibi yaşam desteğinin çekilmesi veya bu türden yaşamı uzatıcı tedbirlerin alınmaması pasif ötanazi kapsamında değerlendirilir.

Pasif ötanazi,

• Pasif ötanazi, esas itibariyle kişinin kendi geleceğini belirleme ve tedaviyi ret hakkı ile doğrudan ilintilidir. Hastanın yaşam destek ünitelerinin kapatılmasını istemesi halinde hekim, hastanın kendi geleceğini belirleme hakkına saygı gösterme ödeviyle, hastaya zarar vermeme ve iyileştirme görevi arasında bir ikileme düşer. Kişi hekimden yaşamını devam ettirecek önlemleri almasını açıkça istemesine rağmen, hekim bunu yapmıyor ve hekimin ihmali davranışına bağlı olarak ölüm meydana geliyorsa, hekimin ihmali davranışla adam öldürme suçundan (TCK m. 83) cezai sorumluluğu ortaya çıkar.

Ancak aklen sağlıklı ve bilinçli bir hastanın kendi geleceğini belirleme ve tedaviyi red hakkı her zaman vardır.

• Hastanın hekimden kendisine müdahale etmemesini, ölürken rahat bırakmasını istemesi halinde, esas itibariyle hastayı tedavi etme ödevi olan hekim bu isteğe saygı göstermelidir.

• Ancak tedaviyi reddeden veya yarıda bırakılmasını talep eden hastanın, kendi geleceğini belirleme hakkını kullandığını söyleyebilmek için, hastalığı hakkında tam olarak bilgilendirilmiş olması ve tedavinin yarıda bırakılması halinde ortaya çıkacak riskler konusunda aydınlatılmış olması gerekir.

• Kişinin vücut bütünlüğünün ve kendi geleceğini belirleme hakkının ihlal edilmesi hiçbir mesleki görev veya ödev düşüncesi ile hukuka uygun kabul edilemez.

• Hekimin, hastanın tedaviyi reddeden açık irade beyanına rağmen, bu iradeyi hiçe sayıp kendiliğinden tedaviye devam etmesi cezai sorumluluğu gerektirir.

Dolaylı Ötanazi

• Dolaylı Ötanazi Dolaylı ötanazide hastanın tedavisine son verilmez veya yaşamına son verilmesi için doğrudan ilaç enjekte edilmez, fakat hastanın acısını dindirmek için verilen ilacın yan etkileri hastanın yaşamını kısaltır.

• İlacın yaşamı kısaltan etkileri konusunda hasta aydınlatılmalıdır. Hastanın tam, açık ve doğru bir şekilde ilacın yan etkileri konusunda bilgilendirilmesinden sonra açıklayacağı rıza üzerine, ilacın kullanılmasına devam edilmesi dolaylı ötanazi olarak adlandırılır.

• Burada hekimin kastı hastanın yaşamına son vermek veya yaşamı kısaltmak değildir, ancak hekim kullandığı ilacın bu şekilde bir yan etkisi olduğunu bilir ve bu riski göze alır.

• Bu açıdan hekimin meydana gelen ölüm neticesi açısından dolaylı kastının varlığından söz edilse de, bu durum hastanın kendi geleceğini belirleme ve tedaviye devam etmekle, tedaviyi yarıda bırakmak arasındaki menfaatlerinin karşılaştırılmasıyla aşılmaya çalışılır.

Gerçek ölüm yardımı olarak da adlandırılan, dolaylı• Gerçek ölüm yardımı olarak da adlandırılan, dolaylı ötanazi Alman

ceza hukuku öğretisinde esas itibariyle tartışmasız kabul edilmektedir.

• Ancak bazı yazarlar, dolaylı ötanazinin zorunluluk hali nedeniyle hukuka uygun olduğu görüşünü savunurken, diğer bir kısmı hareket sosyal açıdan uygun olduğu için, dolaylı ölüm yardımının sosyal anlamının öldürme suçunu oluşturmayacağı sonucuna ulaşır.

• Dolaylı ötanazi veya ölüm yardımının, hekim öldürme kastıyla hareket etmediği için kusur bulunmadığı veya izin verilen risk ya da yükümlülükler çatışması nedeniyle hukuka uygun olduğu için cezalandırılmayacağını söyleyenler de vardır.

HHY’nin 14. maddesi hükmü, “personel, hastanın durumunun gerektirdiği tıbbi özeni gösterir.

• HHY’nin 14. maddesi hükmü, “personel, hastanın durumunun gerektirdiği tıbbi özeni gösterir.

• Hastanın hayatını kurtarmak veya sağlığını korumak mümkün olmadığı takdirde dahi, ıstırabını azaltmaya veya dindirmeye çalışmak zorunludur” şeklindedir. Buna göre hekim, tedavisi mümkün olmayan bir hastalığa yakalanan veya kazaya uğrayan kişinin daha az acı çekmesi için gereken tedbirleri almakla yükümlüdür.

• Bu tedbirler hastanın yaşam süresini kısaltsa dahi, hekim bundan kaçınamaz. Ancak burada asıl olan hastanın rızasıdır. Bu tür bir ilaç, hastanın rızası olmadan hastaya verilemez. İstemsiz uygulanan her türlü tıbbi müdahalede olduğu gibi yaşamı kısaltan bir tedavinin de hasta aydınlatılmadan ve rızası alınmadan uygulanması hekimin cezai sorumluluğunu gerektirir.

Ötanaziyi Benimseyen Görüşlerin savları

• Ötanazinin suç olmaktan çıkartılması gerektiğini savunan yazarlar, pasif ve dolaylı ötanazi ile aktif ötanazi konusunda farklı görüş ve gerekçeler ortaya koymaktadırlar.

• «Pasif ve dolaylı ötanazi daha çok kendi geleceğini belirleme ve tedaviyi reddetme hakkı bağlamında değerlendirilip genellikle cezalandırılmaması gerektiği görüşü benimsenirken, aktif ötanazinin de cezalandırılmaması gerektiği nadir olarak savunulmaktadır. Pasif ve dolaylı ötanazinin suç olmadığını kabul eden yazarlar, bireyin kendi geleceğini belirleme hakkına sahip olduğunu ve bu hakka dayanarak kişinin tedaviyi reddedebileceğini veya başlamış tedaviyi yarıda kesebileceğini kabul ederler28. Buna göre, kişinin kendi yaşamı, bedeni ve ölümü gibi en önemli konularda karar verme hakkı kişilik haklarının bir parçasıdır ve kısıtlanamaz. Bu nedenle tedaviyi reddeden bir hastanın bu isteğini kabul ederek tedaviyi yarıda bırakan veya yaşamı kısaltmasına rağmen hastanın rızasıyla acı dindirici tedavi yöntemlerini uygulayan hekim cezalandırılmamalıdır.» şeklinde düşünürler

Ötanaziyi Reddeden Görüşler

• Dini kökenli “yaşamın kutsallığı” tezini savunan yazarlar, ötanazinin bütün türlerini reddeder. Yaşam hakkı kişinin sahip olduğu ve üzerinde serbestçe tasarruf edebileceği bir hukuksal değer değildir. Bu hakkın sahibi Tanrı’dır ve Tanrı’ya ait hukuksal değerler üzerinde bireyin tasarruf yetkisi yoktur, Tanrı’nın verdiği canı, geri alacak olan da yine Tanrı’nın kendisidir.

• İtalya’da Katolik Kilisesi ve hekimlerin büyük çoğunluğu da ötanaziye karşıdır.

• Ötenaziye karşı çıkanların bir diğer gerekçesi ise, sağlıklı bir kişinin hiçbir zaman kendi isteğiyle yaşam hakkından vazgeçmeyeceğidir.

• Bu anlayışa göre, ölmek isteyen birinin muhtemelen akıl ve ruh sağlığı bozuktur. İnsanda var olan doğal bir içgüdü olan yaşama arzusunun bulunmaması, kişinin yaşamdan vazgeçmesinin akılla bağdaşmayacağı kabul edilir.

• Bunun anlamı, ötanazi talep eden kişinin aslında rıza ehliyetinin olmadığı, dolayısı ile de her ne sebeple olursa olsun yaşamdan vazgeçen ve ölmek isteyen birinin iradesinin hukuken dikkate alınamayacağıdır.

Farklı Ülkeler

• İsviçre’de, bilinci kapalı hastaların tedavi konusunda bilinçleri açıkken açıkladıkları iradenin bağlayıcı olduğu Tıbbi Etik Yönergesi ile hüküm altına alınmıştır.

• Almanya’da ise, Alman Tabipler Birliği’nin Ötanazi Yönergesine göre, tıbbi müdahale ve tedaviye ilişkin vasiyetname somut tedavi durumuyla ilgili ve hastanın artık vasiyetnamenin geçerli olmasını istemediğine ilişkin bir koşul öngörmüyorsa bağlayıcıdır. Bununla birlikte öğretide bazı yazarlar hasta vasiyetnamelerinin mutlak bağlayıcılığı görüşünü reddetmekte ve vasiyetnamelerin yalnızca hastanın iradesinin tespitinde yol gösterici olabileceğini kabul eder.

• Hollanda’da yapılan yasal düzenlemeye rağmen, uygulamada ötanazinin kötüye kullanılmasının önüne geçilemediği, hastanın istemi dışında gerçekleştirilen ötanazi sayısının 900 ile 1000 arasında olduğu aktarılmaktadır.

Hollanda Devam:

• Nitekim aktif ötanazinin cezalandırılmadığı Hollanda’da dahi kişinin kendi geleceğini belirleme hakkına dayanarak açıkladığı rıza, ötanaziyi suç olmaktan çıkarmak için tek başına yeterli görülmemiş, bunun yanında hastanın iyileşme umudunun kalmaması ve dayanılmaz acılar çekmesi gibi objektif kriterler getirilmeye de çalışılmıştır.

• Ancak kasıtlı olan her türlü adam öldürme fiili birlikte yaşadığımız diğer insanların yaşamlarına saygı gösterme ödevini ihlal edeceği ve hukuk sistemini yani barış içinde birlikte yaşamamızı temelinden sarsacağı için, kişinin kendi geleceğini belirleme hakkı abartılı bir şekilde yorumlanarak talep üzerine adam öldürme suçunun suç olmaktan çıkartılması gerektiği görüşü asla tıbbi etik açısından savunulmamalıdır.

Mart 2012 HOLLANDA • Lahey'de açılan özel klinik, ötenazi isteği doktorları tarafından kabul

edilmeyen hastalar için hizmet verecek. 1 Mart itibari ile hasta kabulüne başlanan klinikte ilk etapta 70 kişinin ölüm isteği gerçekleştirilecek.

• Ötenazi Derneği Başkanı Petra de Jong, yaptığı açıklamada, 'Tıbbi yoldan tedavisi yapılamayan 18 yaş üzeri ve yaşlıların özel başvurusu dikkate alınarak işlemlerini başlatıyoruz. İlk olarak kendi doktoru, tedavi gördüğü hastanesi ve varsa psikiyatristi ile ilk görüşmelerinin ardından ölüm işlemini gerçekleştiriyoruz. Kliniğimize Şubat ayı içerisinde 70 kişinin başvurduğunu gördük ve tamamen özel ödemelerle son verilen hayatlar için başvurularımız devam etmektedir ' dedi.

Ötenazi hakkı tanıyan ilk ülke olan Hollanda'da, 2013 yılında 749 başvuru yapıldı. Başvuruda bulunan iyileşmesi imkansız olan hastalardan 133'üne ötenazi uygulandı.

• NVVE (Nederlandse Vereniging voor een Vrijwillig Levenseinde) tarafından 2012 yılında kurulan klinikte 7 kişilik ekip görev yapıyor.

• Psikolojik rahatsızlığı bulunanlar da başvuruyor

• Hollanda'nın Lahey kentinde bulunan kliniğe ölümcül hastaların yanında, bunayan ve psikolojik rahatsızlıkla başa çıkamayan hastalar da başvuruyor. Bu klinik, doktorları tarafında ötenazi isteği reddedilen hastaları kabul ediyor.

• NRC gazetesinde yer alan habere göre, geçen yıl 286 psikolojik rahatsızlığı bulunan hasta ötenazi başvurusunda bulunmuş ve dokuz hastanın bu yolla hayatına son verilmiş,

• 2002 yılından beri yürürlükte

• 2002 yılından beri yürürlükte olan yasaya göre, Hasta kendi isteği ile bu sonu seçiyor. Yakınlarının bu konu hakkında söz hakkı bulunmuyor.

• 12-15 yaş aralığında bulunan çocuk hastalar için ebeveynin izni gerekiyor. 16 yaşından sonra ise ebeveyne sorulmadan bu işlem yapılabiliyor.

• Belçika, çocuklara ötenazi hakkı tanıyan tek ülke.

• Ancak Hollanda, Belçika’nın aksine 12 yaşından küçük çocuklara bu hakkı tanımıyor.

• Belçika’da ötenazi yasasının genişletilerek çocuklara da ölme hakkı tanınması uluslararası kamuoyunda tepkilere neden olmuştu. Hollanda’da 12 yaşından büyük çocuklar için de uygulanan ötenazi Kanada, ABD, Kolombiya Lüksemburg, Çin, İsviçre, Almanya Fransa İngiltere gibi pek çok yerde yaygınlaşmış durumda.

• Kanada’da ağır durumda hasta olan ve kendine bakamayan kişiler için ötenazi hakkı tanındı.

• Mahkeme kararıyla akli dengesi yerinde tüm yetişkinler bu haktan yararlanmaya başlamışlar.