YANGIN GÜ VENLI G I · kapalı spor tesisleri, eğitim ve dinlenme tesisi ve benzeri binalar, kamuya açık bina olarak değerlendirilir. Konut: Ticari amaç gözetmeksizin bir ya

YANGIN GÜ VENLI G I ELİ YANGIN SÖNDÜRME KURSU DERS NOTU

2020

V02

1

ÖNSÖZ

Gelişen teknoloji, aynı paralelde yaygınlaşan büyüklü küçüklü sanayileşme, hızla artan nüfus

potansiyeli ve geniş coğrafyaya yayılan yerleşim alanları birçok sorunları da beraberinde

getirmektedir.Bu sorunların en önemlilerinden birisi de, toplum olarak yangın ve yangından korunma

yolları konusunda yeterince bilgi sahibi olmayışımızdır.

Konunun doğrudan can ve mal güvenliğiyle alakalı oluşu sadece itfaiye çalışanlarını değil,

yediden yetmişe herkesi ilgilendirmektedir.Halkımızın itfaiyecilik mesleğinin teknik ve detaylarını

bilmeleri gerekmeyebilir. Fakat bu alanda hazırlanmış olan kitap ve yayınları okuyup gerekli tatbikatlar

yaparak, bir yangında nasıl davranacaklarını bilmeleri kendilerinin can ve mal güvenlikleri açısından

büyük önem taşımaktadır.

Diğer taraftan sadece itfaiyeciliği kendilerine meslek olarak seçmiş olanların değil, özel hayatta ve

işyerlerinde çalışan herkesin yangın söndürme konusunda gerekli bilgi ve yeteneği kazanmaları ve

kendilerine öz güven duymaları da önemli bir noktadır.Bunu sağlayacak olan unsurların en başta geleni

bu konuda teorik ve Pratik eğitim almış bilgili insan gücünün artmasıdır.

Şehirlerimizin ve işyerimizin sigortası durumunda olan itfaiye ve itfaiyecilik – İlkyardım – Arama

Kurtarma ve tahliye alanına yapılan tüm yatırımlar; gerek araç ve ekipman, gerek personel ve gerekse

personelin bilgi düzeylerinin yükselmesi açısından, can kaybını ve milli servetimizin yanarak yok

olmasını en aza indireceğinden, ülkemizin kalkınmasına büyük ölçüde katkıda bulunacaktır.

Unutulmamalıdır ki “Yangını önlemek, bir veya birkaç kişinin görev ve sorumluluğu değil, tüm insanların

görevidir. Yangını söndürmek ise bu konuda eğitilmiş insanların işidir”

2

YANGIN GÜVENLİĞİ

Yangın güvenliğinin en önemli basamağı yangın çıkmasına mani olmak için gerekli tedbirlerin

alınmasıdır. Yangın tehlikesinin daha iyi anlaşılması ile tehlike algısı ve risk değerlendirme yetisinde

gelişme sağlanarak korunma tedbirlerine verilen önem artırılmalıdır. Yangına sebebiyet verebilecek

unsurların daha iyi anlaşılması ile bunların kontrolü cihetine gidilerek yangınların çıkması minimize

edilebilir ama asla sıfırlanamaz.

Yangın çıktığında ise önemli olan onun gecikmeden fark edilmesidir. Sonra erken ve etkin

müdahaleye hazır olunması gerekmektedir. Tüm önlem ve engellemelere rağmen yangın çıkıp ta

başlangıçta söndürülemediğinde ve tahliyeye karar verildiğinde önceden planlı ve organize bir tahliyenin

kıymeti hiçbir şey ile ölçülemez. Binanın tahliye edilmesini gerektiren şartlar gecikmeden görülerek

tahliyenin başlatılması gerekmektedir. Tahliye kararının gecikmesi telafisi imkansız kayıpları beraberinde

getirebilir.

Yangını ilk gören çalışan veya vatandaş yangını uyarı butonları ve sair yollarla ihbar ve alarm

vermesi gerekir. Sonra en yakın uygun söndürme cihazı ile söndürme çalışması yapması gerekir. Sıvı ve

gaz yangınları hariç genelde yangının başlangıcındaki ilk bir dakikada sivil imkanlarla yangına müdahale

edilebilmektedir. Buna göre tüm çalışanların ve vatandaşların söndürme cihazlarının kullanılmasını

öğrenmesi gerekmektedir.

Yangının başlangıcındaki ilk bir dakikadan sonra itfaiyenin yetişeceği zamana kadar işyerinin

söndürme ekibinin itfaiyeci kişisel koruyucu donanımlarını kuşanarak yangına müdahale çalışmalarını

devam ettirmesi gerekir. Ayrıca yine itfaiye yetişene kadar mahsur kalan varsa kurtarma çalışmalarının

yapılması, ilkyardım gerektiren acil durum oluşmuşsa ilkyardım yapılması, korunması gereken kurtarılmış

eşyanın koruma altına alınması gerekecektir. Tüm bunlar işyerlerinde acil durum ekiplerinin kurulmasını

ve eğitilmesini gerektirmektedir. Ayrıca kişisel koruyucu donanımların ve diğer teçhizatın bulundurulacağı

yangın istasyonu odası oluşturulması gerekmektedir.

3

BÖLÜM 1:

YANGIN TERMİNOLOJİSİ Acil Durum: Afet olarak değerlendirilen olaylar ve dikkatsizlik, tedbirsizlik, ihmal, kasıt ve çeşitli

amaçlarla meydana getirilen olayların tümünün yol açtığı hallerdir. Acil Durum Ekibi: Yangın, deprem ve benzeri afetlerde binada bulunanların tahliyesini sağlayan, olaya

ilk müdahaleyi yapan, arama-kurtarma ve söndürme olaylarına katılan ekiptir. Acil Durum Planları: Acil durum gerektiren olaylarda yapılacak, müdahale, koruma, arama-kurtarma ve

ilkyardım konularının nasıl ve kimler tarafından yapılacağını gösteren ve acil durum öncesinde

hazırlanması gereken planlardır. Açık Arazi İşletmesi: Doğa şartlarına açık olan ve otopark, tank sahaları, hurda sahaları, kimyasal madde,

kereste deposu, piknik alanı, turistik tesis ve benzeri gibi çeşitli amaçlarla kullanılan muhtelif

büyüklükteki arazi işletmesidir. Alevlenme Noktası: Isınan maddeden çıkan gazların bir alevin geçici olarak yaklaştırılıp uzaklaştırılması

sonucunda yanmayı sürdürdüğü en düşük sıcaklıktır. Alev Yönlendirme Bacası: Bir yangında alevlerin istenilen yöne çekilerek yangının genişlemesini

önlemeye yönelik bacalardır. Apartman Binası: Bağımsız mutfak ve banyoları bulunan, üç veya daha fazla mesken birimi içeren

binadır. Atriumlu Yapı: İki ya da daha çok sayıda katın içine açıldığı, tepesi kapalı geniş ve yüksek yapıdır.

Merdiven yuvası, asansör kuyusu, yürüyen merdiven boşluğu, ya da su, elektrik, havalandırma,

iklimlendirme, haberleşme gibi tesisatın içinde yer aldığı tesisat bacaları ve şaftlar atrium sayılmaz.

Basınçlandırma: Kaçış yollarındaki iç hava basıncını yapının diğer mekanlarındaki basınca göre daha

yüksek tutarak duman sızıntısını önleme yöntemidir. BYKHY (Binaların Yangından Korunması Hakkında

Yönetmelik) 2009 – Madde 89 *Bodrum kat sayısı 4’den fazla olan binalarda bodrum kata hizmet veren kaçış merdivenleri, *51,50 m yi geçen konutlarda kaçış merdivenleri binalarında,

*Bodrum kat sayısı 4 den fazla olan binalarda, kapalı merdivenler basınçlandırılmalıdır. *Acil durum asansör kuyuları da basınçlandırılmalıdır

Bodrum Katı: Döşemesinin üst kotu, yapı dış duvarına bitişik zeminin en üst kotuna göre 1.2 m' den daha

aşağıda olan kattır. Bina Yüksekliği: Binanın kot aldığı noktadan saçak seviyesine kadar olan mesafe veya imar planı ve bu

Yönetmelikte öngörülen yüksekliktir.

Dedektör Tesisatı: Aşağıda belirtilen bina ve yapıların tüm kaçış yollarında ve duman dedektörlerinin

yanlış uyarılara neden olmadan kullanımına elverişli tüm yerleşime açık alanlarında, ortak alanlarında ve

çalışma alanlarında otomatik duman algılama cihazları (dedektörler) tesis edilecektir. BYKHY 2009-

Madde 75

*Konutlar hariç kat alanı 400 m2’yi geçen 2-4 kat arası yapılarda

*Konutlar hariç kat yüksekliği 4 kattan yüksek tüm yapılarda

*Konutlar dahil tüm yüksek binalarda,

*yüksek tehlikeli 1000 m2’nin üzerindeki tüm yapılarda *Oteller, moteller, yatakhaneler, misafirhaneler, hastaneler, huzur evleri, pansiyonlar ve benzeri bütün yatılan yerlerde.

Duman Haznesi: İçinde duman toplanması amacıyla tavanda tasarlanan hacimdir.

4

Duman Kontrolü: Yangın durumunda duman ve sıcak gazların yapı içindeki hareketini ya da yayılımını

denetlemek için alınan önlemlerdir. Duman Perdesi: Yükselen dumanın yanal yayılımını sınırlamak amacıyla tavanda sabit konumda, uzaktan

kapatılabilen ya da bir dedektör uyarısıyla kapanan yangına karşı dayanıklı bölücü perdedir. Duman Tahliyesi: Dumanın yapının dışına kendiliğinden çıkması ya da mekanik yolla zorlamalı olarak

atılmasıdır.

Güvenlik Bölgesi: Binadan tahliye edilen şahısların güvenle bekleyecekleri bölgedir. Hidrant Sistemi: Yapıların yangından korunmasında ilk müdahalede söndürülemeyen yangınlara dışardan

müdahale edebilmek için mümkün olduğunca yapının veya binanın tüm çevresini kapsayacak şekilde tesis

edilecektir. Hidrantlar itfaiye ve araçlarının kolay yanaşabileceği ve bağlantı yapabileceği şekilde

düzenlenmelidir. BYKHY 2009 – Madde 95

Acil durum Asansörü: Kullanımı doğrudan bina söndürme ve kurtarma ekiplerinin veya itfaiyenin

denetimi altında olan ve ek korunum uygulanmış özel asansördür. BYKHY 2009 – Madde 63

İtfaiye Bağlantı Ağzı: Sabit boru tesisatı üzerinde itfaiyenin kullandığı normlara uygun olarak yapılan

bağlantı noktalarıdır. Bağlantı ağızları yapının sprinkler ve yangın dolapları sistemine de suyu sağlayan

sabit boru tesisatında bulunması durumunda, bu bağlantılar ana kolonlar üzerinden doğrudan yapılacaktır. Yüksek binalar, alışveriş merkezleri, otoparklar ve benzeri yerlerde; itfaiye ve eğitilmiş personelin kullanımına imkan sağlayan bağlantı ağızları bırakılmalı ve bu bağlantı ağızları yangın merdiveni veya yangın güvenlik hacmi gibi korunmuş mekanlarda olmalıdır. BYKHY 2009 – Madde 97 Islak Sprinkler Sistemi: Boruları sürekli olarak su ile dolu durumda tutulan sprinkler sistemidir. Kademeli Yatay Tahliye: Kullanıcıların bir yangından uzaklaşarak aynı kat düzeyinde yer alan bir yangın

geçirimsiz kompartımana ya da alt kompartımana sığınmasıdır. Kaçış Aydınlatması: Normal aydınlatma devrelerinin kesintiye uğraması durumunda armatürün kendi

gücüyle sağlanan aydınlatmadır. BYKHY 2009 – Madde 71,72

Kaçış Uzaklığı: BYKHY 2009 - Madde 32 ve ek-5/B Kat içinde herhangi bir noktada bulunan bir

kullanıcının kendisine en yakın bir kat çıkışına kadar almak zorunda olduğu yolun gerçek uzunluğudur.

Kaçış Yolu: Binanın herhangi bir noktasından yer seviyesindeki cadde veya sokağa kadar olan ve hiçbir

şekilde engellenmemiş bulunan yolun tamamıdır. Oda ve diğer müstakil hacimlerden çıkışlar, katlardaki

koridor ve benzeri geçişler, kat çıkışları, zemin kata ulaşan merdivenler ve bina çıkışına giden yollar bu

kapsamdadır. Kamuya Açık Kullanım: Binanın, önceden kimliği bilinen kişilerin yanı sıra işi olan herkesin giriş-

çıkışına açık olarak kullanılmasıdır. Otel, sinema, tiyatro, hastane, lokanta, okul, yurt, lokal, işyeri, açık ve

kapalı spor tesisleri, eğitim ve dinlenme tesisi ve benzeri binalar, kamuya açık bina olarak değerlendirilir.

Konut: Ticari amaç gözetmeksizin bir ya da birçok insanın iş zamanı dışında barınma, dinlenme, uyuma

amacı ile ikamet ettiği, imar planında bu amaca ayrılmış olan ev, meskendir. Kullanıcı Yük Katsayısı: Belirli tip yapılarda 1 m² yüzey için olası kullanıcı sayısıdır. Kullanıcı Yükü: Herhangi bir anda, bir binada veya binanın esas alınan belli bir bölümünde bulunma

olasılığı olan toplam insan sayısıdır. Kuru Boru Sistemi: Normalde içinde su bulunmayan ancak yangın durumunda itfaiyenin zemin

düzeyinden su basabileceği düşey borudur. Kuru Sprinkler Sistem: Çalışma öncesi borularının çoğunluğu hava ile dolu durumda tutulan sprinkler

5

sistemdir. Korunumlu Koridor/Hol: Bitişik olduğu mekanlardan yangına karşı dayanıklı yapı elemanlarıyla

ayrılarak yangın etkilerinden korunmuş hol ya da koridordur. Korunumlu Merdiven: Yangına karşı dayanıklı bir malzemeyle çevrili ve zemin düzeyinde bir son çıkışla

güvenlikli bir alana açılan yangın merdivenidir. Mevcut Yapı: Bu Yönetmeliğin yürürlüğe girmesinden önce yapımı tamamlanmış yada yapı ruhsatı

verilmiş olan yapıdır.

Ortak Merdiven: Birden çok sayıda kullanım birimine hizmet veren kaçış merdivenidir. Otomatik: İnsan müdahalesine ihtiyaç göstermeksizin bir fonksiyonu kendi kendine yerine getiren

sistemdir. Sertifikalı: TSE veya TSE tarafından kabul gören uluslararası bir onay kuruluşu tarafından test edilerek

ilgili standartlara uygunluğu onaylanmış, ekipman, malzeme veya hizmetlerdir. Sıvılaştırılmış Petrol Gazları (SPG veya LPG): Sıvılaştırılmış propan, propilen, normal-bütan, izobütan

ve bütilen bileşiklerini veya bu bileşiklerin karışımlarını ifade eder. Site: Herhangi bir şekilde çevresinden ayrılan ortak kullanım alanları, güvenlik teşkilatı ve sistemleri ve

yönetim bütünlüğü olan konutlar veya işyerleri topluluğudur. Son çıkış: Bir yapıdan kaçış sağlayan yolun yapı dışındaki güvenlikli bir alana (yol, cadde vb.) geçit veren

bitiş noktasıdır. Sprinkler: Yangınları söndürmek ve gelişen yangınları itfaiye gelinceye kadar sınırlamak amacıyla

kurulan ve su püskürtmesi yapan otomatik sistemlerdir. BYKHY 2009 – Madde 96 ya göre aşağıda

belirtilen yerlerde otomatik yağmurlama sistemi kurulması mecburidir.

- Yapı yüksekliği 30,50 m den fazla olan konut haricindeki bütün binalarda,

- Yapı yüksekliği 51,50 m den fazla olan konutlarda, - Toplam alanı 1000 m2’den fazla olan, kolay alevlenici ve parlayıcı madde üretilen veya bulundurulan

yapılarda, - Toplam alanı 600 m2’den büyük olan kapalı otoparklarda ve 10 dan fazla aracın asansörle alındığı kapalı

otoparklarda, - Birden fazla katlı bir bina içerisindeki yatılan oda sayısı 100’ü veya yatılan yatak sayısı 200’ ü geçen otel,

pansiyon ve misafirhaneler de, ve yapı yüksekliği21,50 m’den fazla olan bütün yataklı tesislerde,

- Toplam kullanım alanı 2000 m2’ nin üzerinde olan katlı mağazalar, alışveriş, ticaret, eğlence ve toplanma

yerleri Otomatik sprinkler sistemiyle korunacaktır. - BYKHY-Ek-4’e göre kompartıman alanları sınırlaması söz konusudur. Eğer kompartıman alanları

sınırlaması aşılıyorsa otomatik algılama ve söndürme sistemlerinin yapılması gerekir.

Sulu Boru Sistemi: Normalde sürekli olarak su ile dolu durumda tutulan düşey borudur. Yangın Bölmesi (Bariyeri): Bina içinde, yangının ve dumanın ilerlemesi ve yayılmasını tanımlanan süre

için durduran, yatay veya düşey konumlu elemandır. Yangın Bölgesi (Zonu): Yangın durumunda, uyarı ve söndürme önlemleri diğer bölümlerdeki

sistemlerden ayrı olarak devreye giren bölümdür. Yangın Dayanıklılık Sınıfı: Bir yapı malzemesi ve/veya elemanını uygun ısıtma ve basınç koşulları

altında TS 1263, TS 4065 ile ilgili Avrupa Standartlarında belirlenen yanmaya dayanıklılık deneyleri

sonucunda saptanan yangına dayanıklılık süresini belirler.

a) Yangına dayanıklılık süresi 30-59 dakika olan F30,

b) Yangına dayanıklılık süresi 60-89 dakika olan F60,

6

c) Yangına dayanıklılık süresi 90-119 dakika olan F90,

d) Yangına dayanıklılık süresi 120-179 dakika olan F120, e) Yangına dayanıklılık süresi 180 dakika ve yukarısı olan F180, olarak gösterilir. Yangına Karşı Dayanıklılık: Bir yapı bileşeni ya da elemanının yük taşıma, bütünlük ve yalıtkanlık

özelliklerini belirlenen bir süre koruyarak yangına karşı dayanmasıdır.

Yangın Dolap Tesisatı: Sabit boru tesisatı ile yangın dolaplarından oluşur. BYKHY 2009 – Madde 94’e göre;

Yüksek yapılar, ile toplam kapalı alanı 1000 m2’den büyük imalathane, atölye, depo,

konaklama, sağlık, toplanma amaçlı ve eğitim binalarında, alanları toplamı 600 m2’den büyük kapalı

otoparklarda, ısıl kapasitesi 350 kW’ın üzerinde olan kazan dairelerinde yangın dolap tesisatı yapılması

mecburidir. Sabit boru çapı 50 mm den az olmamak koşuluyla hidrolik hesapla belirlenecek. Tesisat yangına dayanıklı malzemeyle yapılacaktır. Yangın dolapları sprinkler olmayan her katta, aralarındaki uzaklık en fazla 30 m. sprinkler olan katlarda aralarındaki uzaklık en fazla 45 m. olacak şekilde koridor çıkışları, kaçış yolları üzerinde kolay kullanılabilecek ve görülebilecek şekilde yerleştirilecektir. Dolaplar içindeki hortum 30 m. den uzun olmayacak, 1” çapında ve kauçuk malzemeden yapılacaktır.

Yetişmiş itfaiye personeli bulundurmak zorunda olan yapılarda TS 671-2’ye uygun olması ve

20 m uzunluğunda 50 mm çapında yangın hortumu ve lans en az sert su ve yağmurlama (püskürtme) su

yapabilmesi gerekir. itfaiye personeli olmayan yapılarda yangın dolapları TS 671-1’e uygun olması

şarttır.

Yangın Duvarı: İki bina arasında veya aynı bina içinde farklı yangın yüküne sahip hacimlerin birbirinden

ayrılması gereken durumlarda, yangının ilerlemesini ve yayılmasını tanımlanan süre için durduran düşey

elemandır.

Yangın Güvenlik Holü: BYKHY 2009 – Madde 34. Kaçış merdivenlerine yangının ve dumanın geçişini

engellemek ve gerektiğinde söndürme kurtarma elemanlarınca kullanılması, gerektiğinde engelli ve

yaralıların bekletilmesi için yapılan holleridir.

Yangın Merdiveni: BYKHY 2009 – Madde 38. Özellikler: Basamak yüksekliği en çok 175 mm, Basış

genişliği en az 250 mm olmalıdır. Yangın durumunda, binadaki insanların emniyetli olarak ve süratle tahliyesi için özel olarak yapılan yangından korunmuş kaçış merdivenidir. Kaçış yolları bütününün bir parçası olup diğer kaçış yolu bölümlerinden bağımsız olarak tasarlanamazlar. Yangın Kapısı: Bir yapıda kullanıcılar, hava ya da nesneler için dolaşım olanağı sağlayan, kapalı tutulduğunda duman, ısı, alev geçişine belirli bir süre direnecek nitelikteki kapı, kapak ya da kepenktir.

Yangın Kompartımanı: Bir bina içerisinde, üstü ve altı da dahil olmak üzere her yanı en az 60 dakika

yangına karşı dayanıklı yapı elemanlarıyla duman ve ısı geçirmez alanlara ayrılmış (hacim) bölümdür. Yangın Mukavemet Süresi: Yanma hızı 0.8 mm/dakika kabul edilmek suretiyle, ahşap elemanın bu

şekilde azalan kesitiyle ve güvenlik katsayısı 1.00'e eşit alınarak, üzerine gelen gerçek yükü taşıyabildiği

süre olup; ahşap elemanların yangın mukavemet hesaplarında dikkate alınır. Yangın Perdesi: Korunması gereken obje, ürün veya alt yapının yangına karşı korunması veya ısının

yatay veya düşeyde yayılmasını önlemek maksadıyla kullanılan özel donanımlı bariyerlerdir.

Yangın Sınıfları:

7

TS EN 2 ve TS EN 2/A1’e göre YANGIN SINIFLARI A SINIFI: Normal olarak kor şeklinde yanan genellikle organik yapıdaki katı madde yangınlarını kapsar B SINIFI: Sıvı veya sıvılaşabilen katı madde yangınlarını kapsar C SINIFI: Gaz yangınlarını kapsar D SINIFI: Metal yangınlarını kapsar E SINIFI: Elektrik yangınları

F SINIFI: Bitkisel, hayvansal ve bazı endüstriyel yağların yangınını kapsar Yangın Yükü: Bir yapı bölümünün içinde bulunan yanıcı maddelerin kütleleri ile alt ısıl değerleri

çarpımlarının toplamının plandaki toplam alana bölünmesi ile elde edilen büyüklüktür. (MJ/m²)

Yapı Sahibi: Yapı üzerinde mülkiyet hakkına sahip olan gerçek ve tüzel kişilerdir. Yapı Sorumluları: Yapı işlerinde görev alan yapım müteahhidi, proje müellifi, tasarımcı, şantiye şefi

ve yapı denetim kuruluşudur. Yapı Yüksekliği: Bodrum kat, asma katlar ve çatı arası piyesler dahil yapının inşa edilen tüm

katlarının toplam yüksekliğidir.

Yırtılma Yüzeyi: Patlama riskine karşı, kapalı bölümün yan duvarında oluşturulan zayıf yüzeydir. Yönlendirme levhaları: Birden fazla çıkışı olan bütün yapılarda, kullanıcıların çıkışlara kolaylıkla

ulaşabilmesi için acil durum yönlendirmesi yapılacaktır. BYKHY 2009 – Madde 73

Yüksek Bina: Bina yüksekliği 21.50 m'den fazla veya yapı yüksekliği 30.50 m'den fazla olan binalar

yüksek yapı olarak kabul edilir. Yüksek Risk: Yüksek tehlike sınıfına giren maddelerin üretildiği, kullanıldığı, depolandığı yerlerdir.

BÖLÜM 2:

YANGIN GÜVENLİĞİ

YANMA NEDİR?

Yanıcı maddenin oksijen ile ısı altında belirli oranlarda birleşmesi sonucu meydana

gelen kimyasal bir reaksiyon olup, yüksek sıcaklık derecelerinde meydana gelir.

Yanma olayının gerçekleşebilmesi için üç unsurun belirli oranlarda bir araya gelmesi

gerekir.

YANMA ÜRÜNLERİ Yanma ürünleri; Koku, duman, ısı, ışık, ve zehirli gazlardır. Başlangıç safhasından sonra kişisel koruyucu

donanım ve itfaiyeci solunum cihazı olmadan yangınla savaşmak imkansızdır.

Yangın ise kontrolümüz dışındaki yanma olayıdır. Yanmanın olabilmesi için gerekli olan bu üç şarta

genel olarak "YANGIN ÜÇGENİ" adı verilir.

YANGIN ÜÇGENİ

Yangın Üçgeninde belirtilen ISI, OKSİJEN ve YANICI MADDE den herhangi birinin olmaması yanma

olayının gerçekleşmemesi manasına gelmektedir.

8

YANMA OLAYININ GERÇEKLEŞMESİ İÇİN GEREKLİ OLAN YETERLİ OKSİJEN, ISI VE

YANICI MADDELER

OKSİJEN ( O2 ) : Temiz bir ortamdaki havada % 20,9 oranında oksijen (O2) vardır. Yanma olayının gerçekleşmesi için bu

oranın %16'nın altına düşmemesi gerekir. Oksijen oranının %16'nın altına inmesiyle yanma reaksiyonu

yavaş yavaş sönmeye yüz tutar. Oksijen oranının %14'ün altına düşmesi halinde yanma reaksiyonu

olmaz. Bazı maddeler yanma için gerekli olan oksijeni bünyelerinde bulundururlar. Örneğin; potasyum,

permanganat, parklorik asit, metil, etil, keton, peroksit vs.

Oksijen 51 bar basınç altında ve -119 °C'de sıvılaşır.

Havadaki mevcut gazlar;

% 78.1 Azot.

% 20.9 Oksijen.

% 0.93 Argon.

% 0.03 Karbondioksit ve diğer gazlar (Neon, Helyum, Kripton, Kresnon) ortamda bulunan havayı

oluştururlar.

ISI: Maddeleri oluşturan otom veya moleküllerin yüksek düzeydeki titreşimlerinden doğan bir enerji türü

olup; aynı zamanda sıcaklığın bir fonksiyonudur. Bütün maddeler belirli bir ısıya sahiptirler, çünkü

moleküller sürekli hareket etmektedirler. Bir madde ısıtıldığı zaman moleküllerin hızı artar ve dolayısıyla

ısıda da artış olur. Bir maddenin moleküllerini hızlandıran herhangi bir şey o madde içerisinde ısı üretir.

Bu olay ise maddenin moleküllerinin oksijen ile birleşmesine izin verir. Bu olayın adı yanmadır. Isı;

mekaniksel, elektriksel ve kimyasal kaynaklardan elde edilir.

Yanmanın başlaması için gerekli olan şartlardan biri olan ısı birçok kaynaktan meydana gelir. Genel

olarak bilinen ısı kaynakları aşağıda belirtilmiştir.

ISI KAYNAKLARI Isı kaynakları iki kısımda incelenir.

DOĞAL ISI KAYNAKLARI.

SUNİ ISI KAYNAKLARI.

1- DOĞAL ISI KAYNAKLARI: Güneş ışığı, yıldırım, volkan patlaması gibi doğal nedenlerden oluşan

ısı kaynaklarıdır.

a) Güneş Işığı: Güneşin elektromanyetik radyasyon şeklinde yaydığı enerjiye güneş ısısı enerjisi denir.

Güneş ısısı enerjisi tipik olarak oldukça düzenli bir şekilde yeryüzüne dağılır ve yeryüzüne ulaştığında

ateş çıkana kadar bir enerjiye sahip değildir. Bununla birlikte güneş enerjisi, örneğin büyüteç ve mercek

kullanılarak, özel bir noktada birleştirildiği zaman yanıcı maddeleri ateşleyebilir.

b) Yıldırım: Yıldırım; bulutların birbirlerine ve yeryüzüne ilettikleri elektrik akımının sonucunda

yanmayı başlatması.

2- SUNİ ISI KAYNAKLARI: Isının, kimyasal, mekaniksel, elektriksel vs. kaynaklardan elde

edilmesidir.

KİMYASAL ISI ENERJİSİ: Kimyasal ısı enerjisi bazı kimyasal reaksiyonların sonucunda meydana

gelen bir enerji türüdür. Isı üretimi ile sonuçlanan 4 kimyasal reaksiyon türü şunlardır; yanma ısısı,

kendiliğinden ısınma, bozulma ısısı ve çözülme ısısı.

* Yanma Isısı: Yanma ısısı, yanma (oksitlenme) reaksiyonunun ürettiği ısı miktarıdır. Maddeleri yakarak

elde edilen ısı miktarı maddelere bağlı olarak değişir. Bu olgu, bazı maddelerin diğerlerine kıyasla "daha

sıcak" yanmasını belirtir. Yanma ısısı yakıt ve diğer koşullara bağlı olarak değişir. Örneğin; bir mum

alevi, bir kaynak alevi kadar "sıcak" yanmaz.

* Kendiliğinden Isınma: Kendiliğinden ısınma, Maddelerin kendi üzerlerinde depolanan ısı enerjisi

dolayısıyla herhangi bir dış etki olmaksızın yanmaya başlamasıdır. Kendiliğinden ısınma en sık şekilde,

9

yeterli havanın olmadığı ve izolasyonun ısı - yani kaliteli kimyasal bozulma sürecinde oluşan ısı - kaybını

önlediği ortamlarda meydana gelir. Örneğin; bir top haline getirilip bir köşeye atılan yağa bulanmış

paçavralar buna örnek gösterilebilir. Eğer ısının dışarı çıkmasına olanak sağlayacak yeterli havalandırma

yoksa ısı sonuçta paçavraların ateş almasını sağlayacak düzeye ulaşır. Yağa bulanmış paçavraların

kendiliğinden ısınması, oksijenin sınırlı olduğu kaplarda muhafaza edildiği zaman önlenir. Bir ısınma

reaksiyonunun hızı her 19°C ısı artışıyla iki katına çıkar.

* Bozulma Isısı: Bozulma ısısı, bileşiklerin genel olarak bakteri hareketleri nedeniyle bozulmaları

sırasında serbest kalan ısıdır. Bazı durumda bu bileşikler kararsızdır ve ısılarını çok çabuk serbest

bırakırlar, hatta infilak edebilirler. Başka durumlarda ise reaksiyon ve sonuçta ısının serbest bırakılması

çok daha yavaştır. Örneğin; bir çöplüğe dikkatlice bakıldığında bu reaksiyon kolaylıkla görülebilir.

Organik maddelerin çürümesi, soğuk günlerde çöplüğün bazı yerlerinde eşeleme yapıldığı zaman

görülebilecek ısı oluşturur. Isınan buharların yığındaki aralıklardan yükseldiği görülebilir. ( Bozulma

(çürüme) ısısı, öbek halindeki organik maddelerde meydana gelir. )

* Çözülme Isısı: Çözülme ısısı, maddenin bir sıvı içerisinde çözülmesi ile serbest kalan ısıya denir. Bazı

asitler suda çözüldükleri zaman sıcak su ve asidi patlayıcı bir güçte karıştırarak şiddetli reaksiyonlar

gösterir.

ELEKTRİKSEL ISI ENERJİSİ: Elektriğin bir binaya veya otomobile hasar veren yangının meydana

gelmesinin nedenlerinden biri olduğu bilinen bir gerçektir. Elektrik ısınmış alan yakınlarındaki her türlü

yanıcı maddeyi yakabilecek derecede yüksek ısılar üretme kabiliyetine sahiptir. Elektrik tesisatları,

jeneratörler, elektrikli ısıtıcılar ve elektrikli cihazlar yanmayı başlatmaya yeterli ısı açığa çıkarabilirler. (

Elektriğin neden olduğu yangınlarda enerji kesilmediği sürece kesinlikle su kullanılmamalıdır. Elektriğin

neden olduğu yangınlarda su kullanılabilmeyi mümkün kılan belirli mesafede suyun sis ve kesintili

püskürtülmesidir. ) Elektrikle ısıtma çeşitli şekillerde meydana gelir. Bunlar;

* Dirençli Isıtma: Dirençliısıtma, tel veya cihaz gibi bir iletkenden geçen elektrik akımının ürettiği ısıdır.

Eğer tel çapı, akım miktarı için yeterince büyük değilse, dirençli ısıtma artar. Basit bir uzatma kablosuna

haddinden fazla cihaz bağlanarak aşırı derecede yüklenirse yangın çıkar. İletkenlerin sıkı bir şekilde

sarılması da yine bir yangın nedenidir.

* Dielektrik Isınma: Dielektrikısınma ya doğrudan akımın ya da dalgalı akımın iletken olmayan bir

malzeme üzerinde yüksek frekansla titreşme hareketinin bir sonucu olarak meydana gelir. İletken

olmayan malzeme Dielektrik ısınmadan etkilenerek ısınmaz, ancak elektrikle sürekli temas halinde oldu

için ısınır. Örneğin; elektrik kablosu bir nesnenin etrafına sıkıca sarıldığı zaman dirençli ısınma meydana

gelir. ( Dielektrik ısınma mikrodalga fırınlarda uygulanır. )

* Kaçak Akım Isıtması: Birtel bütün akımı kapsayacak şekilde yeterince izole edilmediği zaman kaçak

akım ısınması meydana gelir. Bir yapının çevreleme yerlerinde bazı akım kaçakları olursa bu akım

ısınmaya ve dolayısıyla yangının çıkmasına neden olabilir.

*Arklaşmadan Kaynaklanan Isınma: Arklaşmadankaynaklanan ısınma, akım akışı kesildiği zaman

meydana gelen bir elektrikle ısınma türüdür. Akımın kesilmesi, elektrik düğmesinin açık bırakılması veya

gevşek bağlantı yapılmasından kaynaklanabilir. Ark ısıları aşırı derecede yüksek olup, iletkenin erimesine

neden olabilir. Kaynak makinelerinde kullanılan ısı, arklaşmanın neden olduğu ısıdır. Burada metaller

birbirine kaynaklanırken kaynak elektrodu (iletken) erir.

* Statik Elektrik : Maddenin yüzeyleri üzerinde sürtünme sonucu üretilen elektriksel yükten dolayı

oluşur. Aşırı yüklenen maddelerin üzerindeki elektriksel yükün herhangi bir sebeple deşarjı esnasında

oluşan kıvılcım yanmayı başlatabilir. Tutuşabilir sıvılar kaptan kaba aktarılırken meydana gelen yangının

nedeni olarak genelde statik elektrik gösterilir. Bu nedenle tutuşabilir sıvı kapları, birbirleri arasında yakıt

nakli yapılmadan önce birlikte topraklanmalıdır. Bir otomobilin yakıt deposu doldurulurken elektrik

topraklanması zorunlu değildir, çünkü benzinin içerisinde topraklama görevi gören özel katkı maddeleri

vardır ve metal ağız pompa ile temas halindedir.

MEKANİK ISI ENERJİSİ : Mekanik ısı, sürtünme ile ve sıkışma ile. Sürtünme ısısı iki yüzeyin

birbirine değerek hareket etmesi ile meydana gelir. Bu hareketin sonucunda ısı ve kıvılcımlar oluşur.

Sıkışma ısısı ile bir gaz sıkıştırıldığı zaman meydana gelir. Bu prensipten yararlanılarak tasarlanan dizel

motorlar buji olmadan yakıt buharını ateşler.

10

ISININ YAYILMASI Yangın başladıktan sonra ısı dört şekilde büyüyebilmekte ve yayılabilmektedir.

Yangın Büyümesini Ve Yayılmasını Önlemek İçin, Isının (Direk- Kondüksüyon- Radyasyon –

Konveksiyon ) Yoluyla Transfer Olabileceği, Yayınlanabileceği Yüzeyleri Ve Cisimleri Soğutmak

Gerekir. 1-Direk Temas (Dokunma-Değme) Alevlerin, doğrudan yanıcı diğer maddelere erişmesi yoluyla, yangın büyüyebilir ve yayılabilir. 2-Isı İletimi(Kondüksiyon)

Isının, bir yangından ya da ısı kaynağından uygun bir iletken yardımı ile başka bir yanacak maddeye

iletilmesidir. Isı iletkenliği, her maddenin ve cismin yapısına bağlı olarak değişmektedir. Metaller, diğer

maddelere kıyasla daha iletkendir. 3-Isı-Işın Yayılımı (Radyasyon) Isının, ışınma yoluyla iletimidir. Işınmada, ısı bir kaynaktan, başka bir madde üzerine ısı ışınlarına

dönüşmüş olarak, boşlukta hızla ilerler. Herhangi bir cisme çarpan ısı ışınları, çarpıkları cisim üzerinde

tekrar ısıya dönüşerek cismi ısıtır. Isı arttıkça alevler görünür hale gelir. 4-Isının Hava Akımı İle İletimi (Konveksiyon) Isı, hava ya da sıvı gibi taşıma ortamı içerisinde taşınabilir. Özellikle, aşağıdan yukarıya doğru, sıcak

havanın yükselmesi ile ısı transferleri olur ki, bu durumda ciddi bir yangın yayılma nedenidir. Isının

hava akımı ile iletimi engellemek için, alevin boyunu kısaltmak yani oksijeni azaltmak, yanıcı maddeyi

kesmek, ısı transferlerini durdurmak, patlayabilecek nesneleri ortamdan uzaklaştırmak gerekir.

YANICI MADDE: Isı karşısında, yanıcı buhar ya da gaz çıkarabilen, kolaylıkla korlaşabilen maddelere yanıcı madde denir.

Yanıcı maddeler ikiye ayrılır;

TUTUŞMA ÖZELLİĞİNE GÖRE YANICI MADDELER.

DOĞADAKİ ÖZELLİĞİNE GÖRE YANICI MADDELER.

TUTUŞABİLME ÖZELLİĞİNE GÖRE MADDELER:

ZOR TUTUŞAN MADDELER.

KOLAY TUTUŞAN MADDELER.

a) ZOR TUTUŞAN MADDELER : Kendi enerjisi yanmayı devam ettirmek için yetmediğinden verilen

enerji kesildiğinde yanma reaksiyonunun sona erdiği maddelerdir. Kısacası enerji verildiği sürece yanma

reaksiyonunu devam ettiren maddelerdir.

Örnek: Tüy, Saç, Yün vs.

b) KOLAY TUTUŞAN MADDELER : İlk enerjiyi aldıktan sonra kendi enerjileri ile yanma reaksiyonunu

devam ettiren maddelerdir. Bu maddelere tutuşabilmeleri için gerekli olan ilk enerjinin verilmesi

yeterlidir, daha sonra kendi enerjileri yanma reaksiyonunu devam ettirir.

Örnek: Kâğıt, saman vs.

DOĞADAKİ ÖZELLİĞİNE GÖRE YANICI MADDELER:

Doğadaki özelliğine göre yancı maddeler katı, sıvı ve gaz olarak üçe ayrılır. Maddeler birbirinden farklı

buharlaşma, gazlaşma, alevlenme, tutuşma ve yanma noktası sıcaklığına sahiptir. Yani, maddelerin

tutuşma sıcaklıkları her maddeye göre farklı değer gösterir. Örneğin; Benzin, alkol, gaz yağı vs.nin farklı

11

şekilde tutuşması gibi maddeler katı veya sıvı halde yanmazlar, ısı karşısında gaz veya buhar fazına

geçtikleri takdirde yanarlar. Maddelerin gaz veya buhar fazında hava ile yanabilir bir karışım yapmaları

belli yüzdelerde mümkündür. Bütün yanıcı gaz ve buharların fakir yanabilirlik sınırlarına Alt Patlama

Limiti - LEL - (Lower Explosive Limit), zengin patlayabilirlik sınırına ise Üst Patlama Limiti - UEL -

(Upper Explosive Limit) denir. Fakir yanmalar alt sınırda, zengin yanmalar üst sınırda elde edilir. Bütün

yanıcı maddelerde bu sınırlar farklıdır

YANMA KİMYASININ TEMEL KAVRAMLARI

1. YAVAŞ YANMA:

Demir (Fe) ve Bakır (Cu) gibi metallerin, zamanla havanın oksijeni ile birleşmesi sonucunda ( FeO ”

Demiroksit ” ve CuO ” Bakıroksit ” oluşması) ortama ısı ve ışık açığa çıkarmadan, meydana gelen

yanma olayına (Oksitlenme - Paslanma) YAVAŞ YANMA denir.

2. KENDİLİĞİNDEN YANMA:

Yavaş yanmanın, zamanla hızlı yanma haline dönüşmesidir. Özellikle yağ ve yağlı yüzeyler, normal hava

sıcaklığında, oksijen ile birleşmek sureti ile kolayca oksitlenmeye başlar ve oksijen ile yağın birleşmesi

sonucu ısı oluşur, bir süre sonra oluşan ısı, alevlenme derecesine ulaşır ve madde kendiliğinden alev alır.

Örnek: Bezir yağına bulaşmış bir benzinin, bir süre sonra kendi kendine alev alarak yanmaya başlaması

gibi.

3. HIZLI YANMA:

Alev, Kuvvetli Isı, Işık, Korlaşma gibi dışarıdan görülen yanma şeklidir. Alevli yanma ve alevsiz yanma

(Kor halinde yanma) gibi iki şekilde meydana gelir.

1-Alevli ve Alevsiz Yanmanın bir arada görüldüğü yakıtlar; · Kömür içeren katı yakıtlar

· Karbonhidrat içeren katı yakıtlar (Nişasta, Şeker )

· Selüloz / lignin vb bitkisel esaslı maddeler (Tahta, Saman)

· Erimeyen, ısıya dayanıklı plastikler

2-Sadece Yüzey Yanmasının görüldüğü yanıcı maddeler; · Saf Karbon, Kolay oksitlenen ametaller (Kükürt, Fosfor)

· Kolay oksitlenen metaller (Magnezyum, Alüminyum, Uranyum, Sodyum)

4. PATLAMA ve PARLAMA ŞEKLİNDE YANMA:

Patlama ve parlama şeklinde yanmanın, hızlı yanmadan farkı, enerji boşalma hızının çok yüksek

olmasıdır.

Patlama ve parlama yangın nedeni değil bir sonuçtur.

Patlama ve parlama şeklinde yanma, genel olarak 4 grupta toplanmaktadır.

a) YANMA SONUCU OLUŞAN PATLAMALAR ( Çok hızlı oksitlenme) : Parlayıcı, buhar, gaz ve tozun, sınırlı bir alanda çok hızlı oksitlenmesi neticesinde meydana gelen

patlamalar ve parlamalardır.

Örnek : Benzin buharı, Metan gazı ve LPG gibi gazların hava ile karışımı, Nişasta, Un tozu ve diğer

organik tozların hava ile belirli oranlardaki karışımları, Aseton buharı, Magnezyum tozları gibi.

b) BOZUNMA SONUCU OLUŞAN PATLAMALAR ( Çok hızlı ayrışma ) : Kimyasal yapıları kararsız maddelerin, çok hızlı ayrışma sonucu oluşan patlamalardır. Bu tür patlamalar

için, ortamda hava ya da oksijen bulunması gerekmez.

Örnek : TNT, Dinamit, Karabarut, Roket yakıtı gibi.

12

c) YÜKSEK BASINÇ SONUCU PATLAMALAR :

Basınçlı kapların veya kazanların içinde oluşan, yüksek basınç sebebi ile meydana gelen patlamalardır.

d) NÜKLEER PATLAMALAR: Nükleer bozunma sonucu maddenin enerjiye dönüşmesi ile ortaya çıkan ani enerji boşalmalarıdır.

Örnek: Hidrojen ve Uranyum bombasının patlaması.

BÖLÜM 3:

YANGINLARIN SEBEPLERİ VE ETKENLERİ Yangınların Sebepleri:

1- Korunma önlemlerinin alınmaması,

2- Bilgisizlik,

3- İhmal ve dikkatsizlik, 4- Kazalar, 5- Akma/Sıçrama,

6- Sabotaj,

7- Tabiat olayları. 1-Korunma Önlemlerinin Alınmaması: Yangına sebebiyet veren nedenlerin başında kullanılan madde ve malzemelerin özelliklerine göre

yanmalarını önleyici tedbirlerin alınmaması gelmektedir (Elektrik kontağı, LPG tüpleri, ısıtma

sistemleri, patlayıcı-parlayıcı maddelerin yeterince korunmaya alınmamasından doğmaktadır.) Özellikle

büyük yerleşim alanlarında konut ve işyerlerinde çıkan yangınların büyük bir kısmı elektriğin ve

LPG’nin yanlış kullanımından kaynaklanmaktadır.

Elektrik sistemi ile ilgili gerek tesisat gerekse sigorta sistemlerinin yeterli düzeyde yapılmaması,

binalarda çatı kirişler ile baca ilişkilerinin gereği gibi düzenlenmemesi, LPG kullanılırken tüp kullanımı

ile ilgili gerekli önlemlerin alınmaması, kalorifer sistemlerinde gerekli tertibatın alınmayışı periyodik

bakımlardaki aksaklıklar nedeni ile yangın çıkmaktadır. 2-Bilgisizlik: Kullanılan madde ve malzemelerin yangına sebebiyet verebilecek özelliklerinin bilinmemesi ve

yangın önlemlerinin ne şekilde alınacağına dair eğitim alınmaması da yangının en önemli

nedenlerindendir

Elektrikli aletler kullanımını bilmemek, soba ve kalorifer sistemlerini yanlış yerleştirmek, tavan arası,

bodrum ve çatıya kolay ve çabuk tutuşabilecek eşyalar koymak, yakıt depoları veya yakıtla çalışan

yerlerde kıvılcım çıkartacak etkenlerin bilinmemesi vb. durumlar yangının çıkmasına neden olur

3-İhmal:

Bilgi sahibi olunduğu halde gerekli tedbirleri almamaktır. Söndürülmeden atılan kibrit, sigara izmarit

gibi maddeler, Likit Petrol Gazı Tüplerinin kibritle kontrol edilmesi, prizde ütü ve ocak fişi

unutulması, piknik tüpleri üzerine geniş tabanlı tencere, kazan konularak uzun süre ısıtılması,

sigortaya gereğinde fazla tel sarılması vb. yapılmaması bilindiği halde ihmal edilerek yapılan işler

yangına sebep olur.

4-Kazalar: İstem dışı oluşan olaylardan bazıları da (Kalorifer kazanının patlaması, trafik kazaları v.b.) yangına neden olur.

13

5-Akma/ Sıçrama: Direkt olarak yangın sebebi olmamakla birlikte yanıcı maddenin üzerine düştüğü zaman yangına

sebebiyet veren yanan cisimlerden koparak etrafa sıçrayan parçacıklardan meydana gelen yangın

etkenidir (Fabrika ve atölyelerde kaynak ve taşlama makinelerinden sıçrayan kıvılcımların etrafta

bulunan benzin, mazot vb. maddeler üzerine düşmesi, sobadan sıçrayan yanan kömür parçalarının halı,

kilim vs. maddeler üzerine düşmesi sonucu çıkan yangınlar.) Kaynak ve kesim işlerinde gerekli önlemler: Kaynak, kesme ve zımparalama işleri sırasında çevrede yanıcı ve parlayıcı madde bulundurmayınız,

Gaz yakıtlı kaynak ve kesme yapılması halinde, kullanılan yanıcı gaz ve oksijen ayrı ayrı yerlerde

havalandırılarak muhafaza ediniz,

Bu işlemler sırasında gerekli yangın söndürücüleri bulundurunuz, Yanıcı, parlayıcı ve patlayıcı maddelerin bulunduğu yerlerde kaynak ve kesme işlemlerini yapmayınız, Kaynak ve kesme işlemleri yapılırken eğitilmiş yangın gözetleyici bulundurunuz. 6-Sabotaj: Yangına karşı gerekli önlemler alındığı halde çeşitli amaçlar için bilerek ve isteyerek yangın

çıkartılmasıdır. (Tarla, ev yeri açmak amacıyla ormanların yakılması, bina, işyeri ve tesislerin

kundaklanması.) 7-Tabiat Olayları: Tabi olarak kendiliğinden ortayı çıkan yangınlardır. (Deprem, yıldırım düşmesi, güneş ışınlarından

meydana gelen yangınlar.) Yangınların Etkenleri :

1- Bacalar, 2- Sigara, kibrit, 3- Kıvılcım,

4- Elektrik,

5- Parlayıcı ve patlayıcı maddeler ( Benzin, Tiner, Solvent, vs.).

6- Gaz halindeki maddeler (Likit Petrol Gazı, Doğal Gaz, Hidrojen, Biyogaz ). 7- Hayvanlar, 8- Yıldırım,

9- Güneş Işığı,

1-Bacalar: Bacaların uygun ebatta ve dış duvarlarının üzerinde yapılmaması, ocak bacalarının müşterek yapılması,

bacanın fazla meyilli olması, bacada çatlak oluşması dahili gaz çıkışına sebep olacak sert köşelerin

olması yangının etkenleridir. Kullanılan yakıtın cinsine göre; soba boruları 1-2 ayda bir

temizlenirken bunların bacaları yılda en az 2, kalorifer ve mutfak bacaları ise yılda 1 kez

temizlenmelidir.

14

2-Sigara ve Kibrit: Sigara ateşinin ortalama sıcaklık derecesi 800º C civarındadır. Söndürülmeden atılan sigara

ve kibritin yanıcı, patlayıcı ve parlayıcı maddelere teması neticesinde yangın çıkabilir. Yangınların %29’u sigaradan çıkmaktadır.

Gerekli önlemler: Sigaranızı söndüğünden emin olmadıkça yere atmayınız, Yatakta sigara içmeyiniz, Sigara ile yanıcı parlayıcı ve patlayıcı maddelere yaklaşmayınız, Yasaklanmış yerlerde sigara içmeyiniz, Cadde ve sokaklarda kaldırım üstlerinde bulunan binaların havalandırma boşluklarına sigaranızı

atmayınız. 3-Kıvılcım: Yanan bir kütleden koparak etrafa sıçrayan küçük parçacıklardır. Bu parçacıkların yanar veya kor halde

bulunması düştüğü yerdeki maddenin cinsine göre yanma olayının meydana gelmesine sebebiyet

verir. Rüzgar kıvılcımın etrafa yayılmasında büyük etken olduğu kadar kül halinde ve kor halinde

bulunan parçacıkların ateş (alevli) haline dönüşmesinde de büyük etkendir. Çok süratli rüzgarlarla sağa

sola sürüklenen kıvılcımı yok etmek için öncelikle çıkış noktasını bularak buradaki yanma olayını yok

etmek gerekmektedir. Kıvılcımların kaynağı;

a) Mangallarda yanan ateşler, b) Sobalarda yanan ateşler, c) Bacalar,

d) Tren Bacaları,

e) Motorların egzozları,

f) Sönmemiş sigaralar.

g) Havai Fişekler. 4-Elektrik:

Elektrikten çıkan yangınların nedenlerini genel olarak iki ana gurupta

toplayarak izah edebiliriz.

a)Kullanıcıdan kaynaklananlar: Elektrik enerjisinden ısı kaynağı olarak yararlanmak amacı ile yapılan

cihazların kullanılmaları esnasında kullanma talimatlarına uygun

kullanılmaması, İhmal ve tedbirsizlik sebebiyle kullanımlarının

bitiminden sonra fişlerinin çekilmemesi sebebiyle yangınların çıkmasına neden olurlar. b)Tesisattan kaynaklananlar: Elektrik tesisatları talimatlara uygun şekilde yapılmaması, ısı nedeniyle elektrik kablolarında erimeler

meydana gelmesi neticesinde tellerin birbirine teması (kısa devre) ile ortaya çıkan şiddetli akımın

kolay yanabilen maddeleri tutuşturması yangının çıkma sebebidir. Kısa devreler elektrik nakil

hatlarının kemirici hayvanlar tarafından tahribi neticesinde de oluşabilirler. Elektrik sigortalarının

atması halinde yenisi ile değiştirilmeyip tel sarılarak kullanılması, sarılan bu telin kalın olmasının

yangınlara sebebiyet verdiği de bilinen bir gerçektir. 5-Parlayıcı ve patlayıcı maddeler ( Benzin, Tiner, Solvent, vs.): Bu tür maddeler petrolden elde edilen kolaylıkla yanabilen sıvı maddelerdir. Sıvı maddeler olarak

15

bilinen (Benzin, mazot, tiner, alkol, solvent, gazyağı vb.) kolaylıkla buhar haline geldiklerinden hava

ile karışarak kolaylıkla yanıcı hale gelirler. Bu maddelerin buharları bulunan veya bulunabilecek

yerlerde alev ve kıvılcım çıkartan alet, malzeme kullanılmamalıdır. Örneğin; Benzin ısı 40-41 santigrat

derece olduğundan tamamen buharlaşır ve buharı kapalı yerlerde patlama açık yerlerde parlama

şeklinde yanma meydana getirir. 6-Gaz halindeki maddeler (Likit Petrol Gazı, Doğal Gaz, Hidrojen, Biyogaz ): LPG Ham petrolün damıtılması sırasında elde edilen ürünlerin yanı sıra hidrokarbon sınıfı (etan,

metan, propan, bütan, etilen metilen vb. gazlar) gaz maddelerde ortaya çıkmaktadır. Doğal gaz

yeraltında organik maddelerin çürümesi sonucu oluşmaktadır. Bu gazlar kullanılması sırasında gerek

kullanan gerekse imalat hataları nedeniyle yangınlara sebebiyet vermektedirler. Hidrojen ve biyogaz

da tesislerde üretilerek kullanıma sunulan gazlardandır. 7-Hayvanların Sebep Olduğu Yangınlar: Açık ateş kullanılan yerlerde başıboş bırakılan hayvanlar yangın çıkarabilirler. Kedi ve köpek gibi

evlerde bulundurulan hayvanların soba, mangal vs. gibi malzemeleri devirmeleri neticesinde

yangına sebebiyet vermeleri mümkündür. Depolarda, ambarlarda ve büyük mağazalarda bulundurulan

kedi ve köpeklerin yangın esnasında tutuşarak dışarıya kaçamadıklarından saklandıkları diğer kat ve

odalarda ikinci bir yangın çıkmasına ve ateşin genişlemesine sebep olmaktadırlar. Evlerimizde yuvalanan fareler çamaşır makinesi, buzdolabı vs. gibi hassas cihazların içlerine girerek bunların elektrik aksamlarını kemirmeleri sonucu yangınlara sebep olmaktadırlar. Evlerimizde, yukarıda saydığımız cihazlarının içlerine hamam böceklerinin yuvalanması sonucu çalışır durumdaki cihazlarda bulunan elektronik devrelerin üzerinden geçerek kısa devre yapmaları neticesinde yangınlara sebebiyet verirler. 8-Yıldırımların Sebep Olduğu Yangınlar:

Yıldırım parlayıcı ve patlayıcı bir maddeye rastlayacak olursa

yangın çıkartabilir. Ayrıca yıldırımlar orman yangınlarına ve

kısmen de olsa işyeri ve bina yangınlarına sebep olabilir.

9-Güneş Isısının Sebep Olduğu Yangınlar:

Güneş ışığı doğrudan yangın çıkaran bir unsur olabileceği gibi yangının oluşumuna doğrudan bir

etkende olabilir. Güneş ışığı özellikle metal ve yansıtıcı olmayan yüzeyler üzerinde sıcaklık artışına

neden olduğundan bu tip yüzeylerin altında bulunan kolay yanıcı maddelerin tutuşmasına ve buhar

çıkarmasına neden olabilir.

İçinde hava kabarcığı bulunan camlar, gözlük camları, dolu veya boş cam şişeleri güneş ısısını bir

noktaya toplayarak ısıyı artırırlar. Yanabilen cisimler üzerinde ise yangın çıkabilir. Bulundukları

kapları patlatan cisimleri ise güneş ısıları altında buhar veya gaz haline geçerler ve patlamalar sebep

olurlar (benzin, eter, aseton, ham petrol) Güneş ısısı kurumuş saman ot keten yün pamuk gibi

cisimlerin yeterince ısı almaları neticesinde yangın çıkabilir. Rüzgâr yakıcı ve yanıcı madde üzerinde

soğutucu etkisi olduğundan, yanmanın olabilmesi için rüzgârın şiddetinin yanıcı ve yakıcı madde

üzerinde soğutucu etkisinin olmaması gerekiyor.

16

BÖLÜM 4:

YANGIN TÜRLERİ

A SINIFI: Normal olarak kor şeklinde yanan genellikle organik yapıdaki katı madde yangınlarını kapsar B SINIFI: Sıvı veya sıvılaşabilen katı madde yangınlarını kapsar

C SINIFI: Gaz yangınlarını kapsar

D SINIFI: Metal yangınlarını kapsar

E SINIFI : Elektrikten meydana gelen yangınlardır. (TSE standartlarında yoktur.) F SINIFI: Pişirme aletleri içindeki bitkisel ve hayvansal pişirme yağlarının yangınlarını kapsar.

A Türü -Sınıfı Yangınlar = Katı Madde Yangınları

Yanıcı basit katı maddeler yangınıdır. (Mesela; odun, kömür, kağıt, ot, kumaş vb.) temel özellikleri kor

oluşturmalarıdır. Bu tür yangınların temel söndürme prensibi soğutma, temel söndürme maddesi sudur.

A sınıfı katı maddelerin yanabilmesi için tutuşma sıcaklığına ısındıklarında piroliz (

Maddenin ısı etkisiyle kimyasal olarak ayrışması veya Bir maddenin termokimyasal olarak

oksijensiz ortamda sıvı, katı ve gaz ürünlerine dönüştürülmesi prosesi) olup yanıcı gazlarını

çıkarmakta ve bu gaz yanmaktadır. Bu nedenle katı maddelerin ısı ile muhatap

olabilecekleri ve yanıcı gazlarını çıkarabilecekleri yüzey alanları ne kadar fazla olursa o kadar kolay

yanacaklardır. Bir odun kütüğüne göre ince tahta parçaları daha kolay yanacak, rendeden cips şeklinde

çıkmış talaşlar parlama özelliği gösterecek, toz halindeki talaşlar ise havada uçuşur vaziyette

bulunduklarında toz patlaması meydana getirebileceklerdir. Katı maddelerin yanma davranışında ısı ile

muhatap olup yanıcı gazını çıkarabilecekleri ve bunu havanın oksijeni ile buluşturabilecekleri yüzey

alanları en önemli etkendir.

Kor bütün A sınıfı yangınlarda ısı vericidir. Bu yangınlara müdahale daha kolaydır. Yanan yüzeyin

söndürücü madde ile kaplanması ve oksijenle ilişkisinin kesilmesi yeterli olabilir. Yangınların

bazılarında kalan atık pamuk ve kömürde olduğu gibi içten yanmada olabilir. Bu tür yangınların

söndürülmesinde en etkili ve en çok kullanılan söndürücü sudur. Bununla birlikte yangının

özelliğine göre soğutma etkisi yanında yüzeyi saracak oksitleyici ortamla ilişkiyi kesmek oksijen

konsantrasyonunu düşürmek ve zincir reaksiyonlarını kırmak şeklinde etki eden söndürücüler

kullanılmaktadır.

B Türü -Sınıfı Yangınlar = Sıvı Madde Yangınları

Yanıcı sıvı maddeler yangınıdır. (mesela; benzin, benzol, makine yağları, laklar, yağlı boyalar, solvent,

katran vb.). temel özellikleri korsuz, alevli yanmalarıdır.

B sınıfı sıvı maddelerin yanabilmesi için tutuşma sıcaklığına ısındıklarında yeterli yanıcı

gaz üretebilmeleri gerekmektedir. Sıvının da kendisi yanmamakta sıvıdan buharlaşan gaz

yanmaktadır. Bu nedenle yanıcı sıvıların yanma davranışında yüzey alanından daha çok

uçuculukları etken olmaktadır. Bir yanıcı sıvı ne kadar uçucu ise o kadar parlama davranışı

göstermektedir. Örnek olarak benzin ve tineri verebiliriz. Bütün yanıcı sıvıların buharları yanıcı gaz

olduklarından yeterli miktarda biriktiklerinde yanma davranışı tamamen gazların yanma davranışı olarak

patlama şeklinde olmaktadır.

17

Yanıcı sıvıların ayrıca bir parlama noktası “flash point” vardır ki bu yukarda anlatılan parlama ile aynı

şey değildir. Flash point bir yanıcı sıvının alev alabilecek şekilde yanıcı buhar üretebileceği en düşük

sıcaklık değeridir. Ancak bu durumda ısı kaynağı çekildiğinde alev söner. Alevin sönmeden devam

edebilmesi ancak tutuşma sıcaklığı ve üzerindeki sıcaklıklarda olur. Örneğin etil alkolün parlama

noktası:12,7oC, tutuşma sıcaklığı ise:362,7oC’tır.

Bu tür yangınların temel söndürme prensibi boğma, temel söndürme maddesi köpük ve BC tipi Kuru

Kimyevi Tozdur. Fakat başlangıç ve küçük çaplı yangınlarda CO 2 ve KKT kullanılabilir

Sıvı yanıcı maddeleri üç sınıfa ayırmak mümkündür. Su ile karışmayan sıvı yakıtlar petrol, benzin,

yağlar, boyalar vb. Bunların özgül kütleleri sudan hafif olduğu için devamlı suyun üstüne çıkarlar ve

yanmaları suyun üzerindedir. Bu tür yangınlarda zincirleme reaksiyonların kırılması ve yüzeyin

oksitleyici ortamla ilişkinin kesilmesi ya da seyreltme önemlidir.

İkinci sınıf ise katran, asfalt, gres gibi ağır yağların sebep olduğu yangınları içerir. Bunlarda da soğutma,

boğma ve zincir reaksiyonlarının kırılması yönünde etkili söndürücüler kullanılır.

Üçüncü sınıf ise su ile karışabilen sıvı yakıtlardır, alkoller gibi. Bunların sebep olduğu yangınları içerir.

Bunlarda da soğutma, boğma, konsantrasyonlarını düşürme, zincir reaksiyonları kırmak için etkili

söndürücüler kullanılır.

C Türü -Sınıfı Yangınlar = Gaz Yangınları

Yanıcı gaz maddeler yangınıdır. (Mesela; metan, propan, bütan, LPG, asetilen, havagazı, doğalgaz ve

hidrojen vb.) Temel özellikleri patlamadır. Temel söndürme prensibi boğma, temel söndürme maddesi

BC tipi Kuru Kimyevi tozdur.

C sınıfı gaz maddeler yanmaya hazır olup en az tutuşma sıcaklığı ile muhatap olduklarında derhal (1

mikro saniyede) yanarlar. Katı ve sıvılardaki gibi bir gazlaşma sürecine ihtiyaçları yoktur. Bu ani yanma

olayı ani hacim genleşmesine yani patlamaya sebebiyet verir. Bu sebeple yaklaşık 10 barlık

bir basınç oluşur. Gazların yanabilmesi yani patlayabilmesi için hava ile karakteristik bir karışım oranında

bulunmaları gerekir buna alt ve üst patlama limitleri denir. Bazı kaynaklarda aynı değerler

alt ve üst tutuşma limitleri olarak geçer. Bu oran patlayıcı atmosfer olarak veya patlayıcı ortam olarak

tanımlanır. Gazların yanma davranışı ocaklara kontrollü olarak verilerek sağlanmakta, çok az birikme sonucu

parlama davranışı göstermekte, alt ve üst patlama limitleri arasındaki bir birikme ise UVCE patlamasına

yani patlayıcı ortam patlamasına sebebiyet vermektedir.

D Türü -Sınıfı Yangınlar = Hafif Metal Yangınları

Yanabilen hafif metaller yangınıdır. (Mesela; alüminyum, magnezyum, titanyum,

zirkonyum, lityum, çinko, sodyum, potasyum ve kalsiyum vb.) Temel özellikleri korlu,

alevsiz ve yüksek sıcaklıkta yanmalarıdır. Temel söndürme prensibi boğmadır. A,B,C türü

söndürücüler faydasızdır. Su kesinlikle kullanılmamalıdır. Özel D tipi söndürme tozları

kullanılır. D tozu bulunamadığında kuru kum ile örtülerek söndürülür.

D türü yanıcı maddelerin toz hali daha tehlikelidir. Yanıcı metal tozlarının hava ile uygun karışımları

tutuşma sıcaklığını yakaladığında güçlü patlamalara yol açabilir. Bazı yanıcı metallerin aşırı yüksek

18

sıcaklık oluşturmaları suyun ve diğer yaygın söndürücülerin etkisini yok eder. Bazı yanıcı metaller su ile

reaksiyona girerek Hidrojen ve Asetilen gazları üretirler. Bu ise yangının daha da artmasına ve

patlamalara yol açar. D sınıfı yangınlar için genel bir söndürme maddesi yoktur. Yanıcı metallerin her biri

ile ilgili yangını kontrol edebilecek özel söndürücüler vardır ve bunların işaretini taşır. Bu söndürücü

maddeler yanan metali örtmeye ve yangını boğmaya yarar.

E Türü -Sınıfı Yangınlar = Elektrik Yangınlarıdır

Enerji kaynağına bağlı durumdaki elektrik tesisatının ve elektrikli cihazların yangınlarıdır.

TSE’ de yer almaz. NFPA’ da C sınıfı olarak görülür.

F Türü -Sınıfı Yangınlar = Mutfak yangınları vs.

Yağ yangınları özellikle mutfaklarda yemek pişirme ve kızartma amacı ile ısıtılan yağların

çeşitli sebeplerle gereğinden fazla ısınarak tutuşma sıcaklığına ulaşması sonucu meydana

gelmektedir. Ayrıca davlumbazlarda da yağ buharları yoğuşarak zamanla birikmekte ve

tutuşma sıcaklığına ulaştığında yağ yangınını oluşturmaktadır. Asla su ile söndürmeyiniz.

Aksi halde parlama ve patlama olur. Çünkü ;

Bir birim su :

100 ºC de 1700 kat genleşir.

126 ºC de 1827 kat genleşir. 226 ºC de 2298 kat genleşir. 326 ºC de 2760 kat genleşir.

426 ºC de 3230 kat genleşir.

526 ºC de 3690 kat genleşir. Buda yangının müthiş şekilde parlamasına ve patlamasına neden

olur.

19

BÖLÜM 5:

SÖNDÜRME MADDELERİ VE KULLANIM ÖZELLİKLERİ

Söndürme maddelerinin kullanılması, yanıcı maddenin türüne göre değişkenlik arz etmektedir.

Yangınlarda başarılı olmanın en temel şartı uygun söndürme maddesi seçimine bağlıdır. Profesyonel şehir

İtfaiyeleri, iş yerinin özel güvenlik veya itfai hizmetlerini sunan görevlilerine göre söndürme maddesi

seçiminde daha fazla zorlanmaktadır. Müdahale edilen her yangın gerek yanıcı madde farklılıkları

gerekse müdahale tekniği açısından bir diğeriyle farklı olmakta ve bu farklılıklarda kısa sürede olsa

müdahaleden önce bir araştırma yapma ihtiyacı göstermektedir. (Yangın yükü, yanıcı madde cinsi,

müdahale yöntemleri v.b )

Yangınlarda iyi araştırma yapılmadan seçilen söndürme maddesi bazen gereksiz zaman kayıplarına ve

doğal olarak ta yangının yayılmasına sebep olmakta, bazen de söndürme maddesinin israfına ve maddi

açıdan kurumun zararına yol açmaktadır. (Örnek: Köpükle müdahale edip, daha sonra aynı bölgeye su

kullanılması )

SÖNDÜRME MADDELERİNİN YANGIN TÜRLERİNE GÖRE KULLANIM ŞEMASI

SÖNDÜRME MADDESİ A B C D 1000 V' a kadar Elektrik

Su X

Köpük X X

ABC Tozu X X X

BC Tozu X X X

CO 2 X X X

Halon ve Alternatifleri X X X

D Tozu X

Su (H 2 O) ; Su , günümüzde en çok kullanılan söndürme maddesi olarak görülmektedir. Özel söndürme maddelerinin

çok çeşitli olmasına rağmen su her zaman ana söndürme maddesi olarak kalacaktır. Çünkü oluşan

yangınların % 90 ı A türü (Katı) yangınlardır. Yangınla mücadelenin en önemli elemanlarından biri olan

suyun, söndürme özellikleri, avantajları, dezavantajları, konuyla ilgilenenler için önemlidir. Suyun

söndürme etkisi yangının merkezindeki ısıyı ortadan kaldırarak yani soğutarak gerçekleşir.

SUYUN BUHARLAŞMA ISISI (ENTALPİ)

Bir kg suyu 1 oC ısıtabilmek için 419 Kj enerji gerekmektedir. 100 oC’ da bir kg suyun,

buharlaşabilmesi için 2257 Kj ısı alması gerekir.

Suyun Avantajları ; 1– Su, yangın söndürme maddelerinin en ucuz olanıdır.

2 – Su, zehirleyici olmayan, kimyasal olarak nötr bir maddedir.

3 – Su, ahşap, tekstil, kağıt vs. yangınlarında etkili bir söndürme maddesidir.

4 – Su, vizkozitesi düşük olduğundan çok akıcıdır. Bu özelliği dolayısıyla büyük

uzaklıklara kolaylıkla atılabilir.

5 – Su, genelde kentlerde, sanayi bölgelerinde yeterli miktarlarda bulunur.

Suyun Dezavantajları ; • Su , 0º C nin altında donma özelliğinden dolayı kış aylarında akarsulardan , göllerden temin edilmesi

zorlaşır . • Buz haline dönüşen suyun hacmi % 10 oranında artış gösterdiğinden içinde bulunduğu

malzemeleri (Boruları, Hortumları) patlatabilir.

• Yeterli miktarda nem ile temas halindeki hububat yeşermeye, şişmeye, başlar hububat silolarına giren su

20

, buzlanma durumundaki gibi hacmin artmasına siloların cidarlarının patlamasına neden olabilir.

• Selülöz , kağıt , tekstil ürünleri vs. çok miktarda su emebilir. Suyla söndürme sırasında artan ağırlıklar

nedeniyle üzerinde bulundukları rafların, hatta döşemelerin çökmesine neden olabilir .

• Su nedeniyle birçok madde özelliğini kısmen veya tamamen kaybeder.

• Suyun kalsiyum karbür ile birleşmesi sonucu asetilen açığa çıkar.

• Potasyum, kalsiyum, magnezyum, sodyumla suyun temasındaki kimyasal tepkimeler, yüksek

sıcaklıklarda, hidrojen oluşmasına, dolayısıyla patlamalara neden olur . 1500º C – 2000º C üzerindeki

sıcaklıklarda su parçalanır ( Sıvı haldeki metallerle birleşince ) , hidrojen ile oksijen açığa çıkar. Bu da

patlayıcı gazların oluşmasını kolaylaştırır.

• Kapalı ortamda karlaşmış karbonun sulanması, karbonmonoksit ile hidrojen gazları ortaya çıkacağından

dolayı çok tehlikelidir.

• İnşaat sektöründe ayrıca gübre olarak kullanılan sönmemiş kireç yanmaz malzeme olmasına rağmen,

suyla birleşmesinde yüksek miktarda ısı çıkartır, sıcak 400º C ye kadar yükselebilir, yakınında yer

alabilen maddelerin alevlenmesine sebep olur.

• Su da erimeyen yanıcı sıvıların, örneğin yağların, solventlerin veya tuz banyolarının su ile söndürülmesi

durumunda alevlenmiş, sıcaklığı yüksek değere ulaşmış sıvıların üzerine düşen su tanecikleri aniden

buharlaşmakta hacimleri 2000 misli artmaktadır. Oluşan köpükler nedeni ile sıvının taşması, alevlenen

yüzeyin artması, hatta alevli sıvıdan patlayan parçacıkların civara zarar vermesi olasıdır.

• Alevlenmiş gazların söndürülmesinde suyun faydası yoktur.

• İçinde mineraller bulunan içme suyu, azda olsa iletkendir. Dolayısı ile ,yüksek gerilim bulunan yerlerde

, kısa mesafelerden , yoğun su ile müdahale edilmesi çok tehlikelidir.

• İçme suyu bazen içinde bulunabilecek fosfatlar veya asit karbonitten dolayı yeterince korunmamış

boruların paslanmasına neden olabilir.

KÖPÜK ;

Köpük Basınçlı su + Deterjan + Hava karışımından mekanik olarak elde edilen , yağ veya sudan daha

düşük yoğunlukta , düşey veya yatay yüzeylere yapışabilen , yanan sıvının üzerinde bir örtü meydana

getirerek havanın içeri girmesini , patlayabilen gazların dışarı çıkmasını önleyen , bu özelliklerini uzun

süre devam ettiren ,küçük kabarcıklardan meydana gelen kararlı bir kütledir.

Köpük; Sıvı madde yangınlarının en ideal söndürme maddesidir.

Suya katılması gereken köpük konsantresinin ( Deterjan ) % olarak oranına karışım oranı denir. Bu oran

genellikle % 1 - % 6 arasında değişmektedir.

Köpük hacminin karışım miktarına, oranına Köpürme sayısı denir.

Yanan bir sıvıya köpük uygulandığında ;

a- Köpük yanıcıyı kaplar ,

b- Köpük yanıcıyı bastırır,

c- Köpük yanıcıyı ayırır,

d- Köpük yanıcıyı soğutur,

• Köpük yanan maddeyi kapladığında hava ve ısı ile teması keser. Ortamda oksijen Olmadığından ısı

yanan maddeye ulaşsa dahi yanma olmaz. Kaplama oksijeni saf dışı bırakır.

• Köpük yanan maddeyi bastırır. Yanıcı sıvılar oda sıcaklığında dahi buharlaşabilirler. Sıvının yüzeyinden

yukarı doğru çıkan buhar ısı kaynağının yanan maddeye daha kolay ulaşmasını sağlar. Yanan sıvıya

uygulanan köpük sıvının tüm yüzeyine dağılarak buharlaşmayı önler. Etrafa dağılan yanan sıvıya köpük

püskürtülürse yanan maddeyi bastıran köpük tutuşmayı önler. Bastırma yanıcıyı saf dışı bırakır.

• Köpük yanıcıyı ateşten ayırır. Yanan sıvının üzerine uygulanan köpük yanan maddenin ısı kaynağı ile

temasını keser. Ayırma yanıcıyı ve ısıyı saf dışı bırakır.

• Köpük yanan maddeyi soğutur. Köpük temel olarak sudan oluştuğu için ulaştığı her yanan maddenin en

azından üst seviyelerinin sıcaklığının düşmesine neden olur. Yanan maddenin soğumasını sağlayan köpük

yangının sönmesine neden olur. Soğutma ısıyı saf dışı bırakır.

Köpüklerin çoğu, yüzey gerilimleri oldukça düşük deterjanlardan üretilirler. Köpük Isı ve alevle

karşılaştığı zaman bozulabilir ve bileşimindeki su buharlaşır. Bu nedenle yanan yüzey üzerine kaybı telafi

21

edecek yeterli miktarda köpük uygulanmalı ve söndürülen sıvı üzerinde bir köpük tabakası sürekli

oluşturulmalıdır. Köpük mekanik veya fiziksel zorlamalar sonucunda kolayca özelliğini yitirebilirler.

Bazı kimyasallar ve sıvılar köpüğü süratle bozarlar. Bu nedenle köpük yanan maddenin özelliklerine

uygun olmalıdır.

KURU KİMYEVİ TOZLAR;

BC Tozları; Sodyum Bikarbonat, Potasyum Bikarbonat ve Potasyum Klorür tozlarıdır. Parlayıcı sıvılarda

yapılan deneylerde yanan bölge için serbest kökler vardır. Yanmanın devam edebilmesi için bunların

birbirleri ile reaksiyona girmeleri gerekmektedir. BC tozları yangın alanına verildiğinde bu reaktif

maddelerin aralarına girerek yüzeysel bir şekilde etki yaparlar. Yani engelleme yolu ile söndürmeyi

gerçekleştirirler. Bu söndürme maddesi sıvı ve gaz yangınlarında kullanılır .

Kuru kimyevi tozlar özellikle B ve C sınıfı yangınların söndürülmesinde kullanılır. Kuru Kimyevi tozun

bileşimine göre A ve D sınıfı yangınlarında da kullanılabilir. Toz; azot, karbondioksit veya havanın

yardımı ile hortum ve borular üzerinden prematik olarak dışarı itilebilmelidir. Tozlar zımpara ve pas

etkisi özelliklerine sahip olmamalıdır. Kuru Toz, tozlara hassas sistemlerin yangınlarında önerilmesi

uygun olmayabilir. Örneğin bilgisayar sistemleri v.b.

Kuru kimyevi tozun söndürme etkisinde sadece kimyasal bileşimi değil, yanıcı maddelerin cinsi de tozun

söndürme etkisine tesir ettiği yapılan laboratuar denemelerinde ve yangınların söndürülmesinde

görülmüştür

ABC Tozu; ABC Tozları ile alevli yangınlar ve yüzeysel kor yangınları söndürülebilir. Daha derin olan

korlu yangınlar yanmaya devam ederler ve yangının yeniden alevlenmesine neden olabilirler. Kor yangını

tozu da denilen ABC tozları ile geri ateşlenme engellenir.

ABC Tozları; Mono amonyum fosfat (NH 4 H 2 PO 4 ), Üre-potasyum bikarbonat ve Amonyum sülfat

(NH 4 SO 4 ) maddeleridir.

ABC Tozlarının korlu yangınları söndürmesinde de birkaç söndürme etkisi birden yangını durdurur.

• Ayırma ile boğma etkisi ,

• Isı alma ve set koyma etkisi ile soğutma ,

• Kimyasal reaksiyonları inhibizasyon (blokaj) etkisi ,

ABC tozu ayırma ve boğma etkisinde çok önemli rol oynar. Eriyen toz parçacıkları sayesinde katı yanıcı

maddelerin hücreleri tıkanıyor, kapanıyor, gaz çıkışı ve oksijen girişi imkansız kılınıyor. Eriyen tozun ısı

alması önemsiz bir rol oynuyor. Amonyum fosfatın kullanımında serbest kalan amonyum ayrıca alevlere

inhibizasyon etkisi de yapar.

Amonyum fosfat ve amonyum sülfatın kömürleştirme etkisi mevcuttur. Yanma olayı, alevlenme ve ısı

gerilediği için gecikiyor. İçin için yanan katı madde yangınlarının söndürülmesinde toz bulutundan çok

toz tabakası önemlidir.

Sıvı yangınlarında alevler sönene kadar toz bulutunu ayakta tutmak gerektiği halde, kor yangınlarında toz

verme işlemi zaman zaman durdurularak tozun anlamlı dağılımı kontrol edilmeli ve mümkün olduğu

kadar az toz harcanması sağlanmalıdır.

ABC tozları sıcak bölgelerde tutulmamalıdır. ABC tozunun esasını oluşturan monoamonyum asidik olan

bir maddenin alkolün bir kuru kimyasalla karışması ısınma ile birlikte karbondioksit bırakmaya başlar. Bu

nedenle söndürme cihazlarının patladığı görülmüştür.

Kuru Kimyevi Tozların Söndürme Özellikleri ;

1- Kuru kimyevi tozların ateşi boğarak söndürme özelliği , Kuru kimyevi tozlar ateşe püskürtüldükleri zaman çıkardıkları karbondioksit gazları alevi kısmen boğar.

Ancak ateşin sönmesinde ana rolün karbondioksit olmadığı bilinmelidir. Çünkü söndürmede sadece

çıkardıkları karbondioksit gazları rol oynasaydı ateşle birleşmelerinde karbondioksit ve su buharı çıkaran

bazı tuz asıllı kimyevi bileşiklerinde ideal yangın söndürücüler olması gerekirdi. Fakat bu tür tozlar ateşi

heterojen ( Ayrışma ) etkisi ile söndürmektedir.

2- Kuru kimyevi tozların soğutucu özelliği , Kuru kimyevi tozlar ateşe püskürtüldükleri zaman sıcaklığın bir kısmını emerler. Örneğin 18º C toz ateşe

22

püskürtüldüğü zaman 1 gr 300º C yükselerek 79 kalorilik bir ısı absorbe eder. Bu durumda kuru kimyevi

tozların yangın söndürmede sadece soğutuculuk özelliklerinin de temel esas olduğu kabul edilmez.

3- Kuru kimyevi tozların aleve karşı kalkan özelliği , Alevli yanan bir ateş üzerine püskürtülen kuru kimyevi toz , alev ile yanıcı madde arasında bir toz bulutu

meydana getirerek yanıcı maddeyi alevden gelen ısıya karşı korur. Bu da kuru kimyevi tozların söndürücü

özelliklerinden biridir.

4- Kuru kimyevi tozların zincirleme yanma olayını engelleme özelliği , Yanma olayının devam edebilmesi için yanan yerde açığa çıkan bazı maddelerin birbiriyle birleşerek

reaksiyonlar meydana getirmesi şarttır. İşte kuru kimyevi tozlar açığa çıkan bu maddenin birleşmesini

engellemekte , yanma zincirinin oluşmasını sağlamamaktadır. Böylece de yangın büyüyememekte ,kısa

zamanda sönmektedir. Kuru kimyevi tozların bu özelliği yangınları söndürmede en önemli özelliktir.

Kuru Kimyevi Tozun Avantajları;

• ABC tozu çok maksatlı olarak kullanılabilir.

• Büyük sıvı yangınlarında dahi kuru toz ani söndürme etkisi oluşturur.

• Köpükle unlaşan kuru tozlar köpükle müşterek olarak kullanılabilir.

• Kuru toz söndürücüleri – 50º C ile + 60º C arasında kullanılabilir.

• Kuru toz genelde sağlığa zarar vermez.

• NaHCO 3 temelli kuru tozlar asitlerin nötürleşmesinde kullanılabilir.

Kuru Kimyevi Tozun Dezavantajları ;

• Kuru toz kullanımı özellikle kapalı yerlerde toz ve kirlenmeye sebep olur.

• Kuru toz bulutu yanıcı tozları havalandırabilir.

• Kuru toz seyyar söndürücülerde yalnız kısıtlı miktarlarda bulunur.

• Kuru toz müdahalesinde geri ateşleme dikkate alınmalıdır.

KARBONDİOKSİT ( C O 2 ) ;

Karbonun tamamen yanması ile kirecin asitle yakılması sonucu elde edildiği gibi, doğada serbest olarak

da bulunur. Yanıcı bir gaz değildir, birçok madde ile reaksiyona girmez. Muhafaza tankında boşalması

için gerekli basıncı kendisi yaratır. Gaz halinde bir söndürme olup tamamen boğma özelliğine sahiptir.

Sıvı ve gaz yangınlarında kullanılır. Bir gaz olduğundan nüfuz edicidir ve yangın alanının her noktasına

yayılabilir. Sıkıştırma ve soğutma yolu ile sıvı, katı hale getirilebilir. – 56º C de 3 hal noktasındadır. Yani

kapalı kap içerisinde sıvı ve gaz halinde bulunur. Kritik sıcaklığı 31º C dir. Hem sıvı hem de gaz halinde

bulunabildiğinden sıcaklık fazlalaşır. Kritik sıcaklık dediğimiz 31 o C de buharın yoğunluğu sıvının

yoğunluğuna eşittir. Karbondioksit havada % 0,03 oranında bulunur. Renksiz ve kokusuzdur. Yoğunluğu

1,52 kg / m 3 tür. 30º C sıcaklıkta ve atmosferik basınçta, 1 kg CO 2 0,560 m 3 gaz verir. Havaya karıştığı

zaman nefes almayı güçleştirir, hatta boğulmaya bile neden olabilir.

Tüpün içerisine sıvı karbondioksit doldurulacaksa 20º C de 57 bar basınç gerekmektedir. Sıvı

karbondioksit atmosfere verildiğinde depolanması – 17º C de yapılmış ise % 46 sı kuru buza dönüşür. 21º

C de ise yalnız % 25 kuru buza dönüşür Meydana gelen kuru buz – 78º C dir. Karbondioksit alçak

basınçlı soğutma tanklarında ve dikişsiz yüksek basınçlı tüplerde depolanmaktadır. 22º C de tamamen sıvı

halde bulunan karbondioksit sıcaklık artışlarında hızla gaz haline geçer. Bu durum 65º C de tüpün

dayanıklılık basıncı olan 250 bara ulaştığı için karbondioksit tüpleri sıcak mahallerde

bulundurulmamalıdır.

Karbondioksitli yangın söndürücüler B ve C sınıfı yangınlarda daha uygundur. Karbondioksit, gaz veya

çok katı parçacıklar halinde iken ( kuru buz ) elektriği iletmez. Bu yüzden elektrik akımı bulunan

yangınlarda kullanılabilirler. Yalnız yüksek gerilim hatlarında küplerin üzerinde belirtilen voltajlara kadar

yangın ile aradaki mesafeyi göz önünde bulundurarak müdahale edilmelidir. Ayrıca karbondioksit yangın

23

söndürme işleminden sonra herhangi bir artık bırakmaz. Ortamdan gazlaşarak uzaklaşır. Böylece elektrik

ve elektronik devrelerin temizlenmesi daha kolay olur.

HALON ALTERNATİFİ SÖNDÜRÜCÜLER;

Yangın söndürücü olarak kullanılan halon alternatifi halojenli hidrokarbonlar, flor, klor veya brom

elementlerinin birini veya birkaçını ihtiva eden, bir veya birkaç organik bileşiğin ana bileşen olarak

kullanıldığı elektrik iletkenliği olmayan, kapalı mekanlarda yangın mahallindeki hacmin tamamen

doldurulması sureti ile yangını söndüren gazlardır.

ISLAK KİMYASALLAR (WET-CHEMİCALS) Islak-kimyasallar pişirme yağı yangınları için özel olarak geliştirilmiş söndürme maddeleridir. Bu

kimyasallar pişirme yağlarına uygulandığında sabunlaştırma tepkimesi meydana getirmek suretiyle

hızlı bir şekilde yanan maddeyi yanmaz maddeye çevirerek söndürmek için tasarlanmıştır. Aynı

zamanda bu tepkime endotermiktir. Böylece yanmakta olan pişirme yağı, yanmaz sabuna

dönüştürülürken bir taraftan da soğutma gerçekleştirilmektedir.

Islak kimyasallar alkali tuzları ve stabilizörlerden oluşmaktadır. En yaygın olanları;

1. Potasyum Asetat (% >90) ve Potasyum Sitrat (% <10) karışımı,

2. Potasyum Karbonat (Potaş) (% 40 – 42) ve Su (% 58 – 60) karışımı,

3. Potasyum Sitrat (% 50) ve Su (% 50) karışımı kullanılmaktadır. Davlumbazlarda oluşacak yağ yangınları için de otomatik ıslak-kimyasal (wet-chemicals) sistemi

tavsiye edilmektedir.

TAŞINABİLİR YANGIN SÖNDÜRÜCÜLER

Portatif yangın söndürücüler başlangıç yangınlarının söndürülmesinde gelişme aşamasındaki yangınlarda

yangını engellemede ve yavaşlatmada, zaman kazanmak amacı ile kullanılırlar.

SÖNDÜRÜCÜ ÇEŞİTLERİ

Su içerikli portatif söndürücüler

Köpüklü portatif söndürücüler

Gazlı portatif söndürücüler

Kuru Kimyevi Tozlu portatif söndürücüler.

SU İÇERİKLİ SÖNDÜRÜCÜLER

Yaygın tip olarak 9,5 lt’lik depolu ve basınçlı söndürücülerdir.

Antifirizli olanlar (– 40º C) kadar kullanılabilir.

15 m uzaklığa kadar kullanılabilir.

Sürekli basılı tutulması halinde ise yaklaşık 50 sn kullanılabilir.

A tipi yangınlarda kullanılabilir.

Soğutma etkisi, söndürme özelliğidir.

KÖPÜK İÇERİKLİ SÖNDÜRÜCÜLER

9,5 lt’lik depolu ve basınçlı söndürücülerdir.

4º C altında kullanılamazlar.

6 m uzaklığa kadar etkili olabilirler.

60 sn zaman içerisinde tüpün boşalabileceği bilinmelidir.

24

A tipi küçük çaplı yangınlarda ve B tipi yangınlarda etkilidir.

Soğutma ve oksijeni kesme etkisi, söndürme özelliğidir.

GAZLI SÖNDÜRÜCÜLER CO 2 SÖNDÜRÜCÜLER;

2 ile 9 kg arasında elde taşınabilir olanları vardır.

45 kg’a kadar tekerlekli tipleri imal edilir.

Elde taşınabilir olanlar 2,5 m uzaklığa kadar etkilidir.

10 ile 20 sn arasında boşalır.

30º C ye kadar kullanılabilirler.

Tekerlekli olanlar 4-5 m’ye kadar etkilidir.Boşalma süresi 45 ile 75 sn arasıdır.

Küçük çaplı yangınlarda, elektrikli cihazlarda, bilgisayar odalarında, mutfak ve bürolar kullanım

alanlarından bazılarıdır.

HALON GAZLI SÖNDÜRÜCÜLER

Azot ile basınçlandırılmış sıvı halde depolanan bir gazdır.

54º C sıcaklık şartlarına kadar kullanılabilirler.

0,5 ile 9 kg arasında muhtelif ebatlarda üretilir.

Hortumlu ve lanslı tipleri vardır.

Boşalma süresi 10 ile 25 sn arasındadır.

6 m uzaklığa kadar etkilidir.

Tekerlekli olanlar 70 kg halon içerir.12 m mesafeye kadar kullanılabilir ve 45 ile 75 sn arası boşalma

süresi vardır.

KKT SÖNDÜRÜCÜLER 1 kg, 2 kg, 6 kg, 12 kg olarak elde taşınabilen; 25 kg, 50 kg gibi tekerlekli

üniteleri mevcuttur.

KKT TOZLARIN SÖNDÜRME ETKİLERİ

Boğarak söndürme etkisi

Soğutma etkisi

Alevlere karşı kalkan etkisi

Zincirleme yanma olayını engelleme etkisi

KURU KİMYEVİ TOZLARIN DEZ AVANTAJLARI

Kapalı alanlarda kirlenmeye sebep olur.

Toz bulutu yanıcı tozları havalandırabilir.

KKT kapalı kaplarda sınırlı miktarda bulunur.

KKT ile yangına müdahaleden sonra tekrar yanmanın başlayabileceği dikkate alınmalıdır.

BC TOZLARI

Sıvı ve gaz yangınlarında engelleme yolu ile söndürmeyi gerçekleştirir.

Sodyum bikarbonat, Potasyum bikarbonat ve Potasyum Klörür içerir.

ABC TOZLARI

Sodyum, Hidrojen ve Amonyum fosfat ve sülfat içerir.

A,B ve C türü yangınlarda kullanılmasından dolayı çok maksatlı toz olarak ta değerlendirilir.

Büyük sıvı yangınlarda da kullanılabilirler.

Köpük ile beraber kullanılabilirler.

-50 +60º C arasında çalışabilir.

25

Zehirleme etkisi yoktur.

Bikarbonat esaslı tozlar asitleri nötr hale getirir.

D TOZLARI

Hafif metal tozları olarak adlandırılır.

Boğma etkisi ile söndürme yapar.

Yüksek ısıya dayanıklıdır.

Melamin, üre maddesi, fosfat camı, grafit petrokokundan imal edilir.

( Nacı, Bacı2, Na B4 O4 )

BÖLÜM 6:

YANGIN YERİNDEKİ TEHLİKELER VE YANGIN SIRASINDA GÜVENLİK

Yangın yerinde müdahale edenleri tehdit eden çok çeşitli ve büyük tehlikeler oluşur.

YANGIN HIZI

Yangının hızı lineer değil ivmelidir.

Q10 KURALI: Her 10o C’lik sıcaklık artışı ile yangının reaksiyon hızı ikiye katlanır.

OKSİDASYON HIZLARI Yavaş

Oksidasyon Hücresel Solunum, Demirin Paslanması Hızlı Oksidasyon Yanma

Çok Hızlı Oksidasyon Patlayıcı Ortam

(Atmosfer) Patlamaları

Süper Hızlı Oksidasyon Patlayıcı Madde

Patlamaları, İnfilak ve Detonasyon 1- YANGININ BÜYÜME HIZI

Yangın çok hızlı büyür, dolayısıyla yangına karşı yapılacak müdahale de çok hızlı yapılmalıdır.

2- YÜKSEK SICAKLIK TEHLİKESİ

Yangın yerinde insanın dayanabileceğinin çok üstünde sıcaklık oluşmaktadır. Müdahale edenler

yanmamaları için gerekli donanıma sahip olmalıdırlar.

3- YANGIN BİLEŞENLERİNİN YANGININ YAYILMASINA ETKİLERİ

3-1-Yanıcı Madde (Cinsi, Miktarı, Dağılımı)

3-2- Hava veya Oksijen (Hava Büyüklüğü, Rüzgar)

3-3- Isı Transferi (İletim, Taşınım, Işınım)

4- YANGININ SAFHALARINDAKİ TEHLİKELER

4-1- Başlangıç Safhasında ALEV DİLİ (Flame - over)

4-2- Denge Safhasında ANİ TAM TUTUŞMA (Flash - over)

4-3- Sıcak Tütme Safhasında YANGIN PATLAMASI (Backdraft)

26

5- ZEHİRLİ GAZLARIN OLUŞTURDUĞU SOLUNUM ZORLUĞU TEHLİKESİ

5-1- Boğucu Etki Yapan Zehirli Gazlar (1. Grup)

5-2- Tahriş Edici Zehirli Gazlar (2. Grup)

5-3- Kanı Zehirleyen, Sinir Sistemini Tahrip Eden Zehirli Gazlar (3. Grup) 6- PATLAMA TEHLİKESİ

6-1- Fiziksel Patlama

6-2- Kimyasal Patlama

Patlayıcı Maddelerin Patlaması, Oda Patlaması, Yangın Patlaması 7- ÇÖKME TEHLİKESİ

Patlamanın Tesiri İle, Kolon ve Kirişlerin Yanması İle, Yüksek Sıcaklıkla Demirin Yumuşaması İle,

Yüksek Sıcaklıkla Betonun Ayrışması ve Tozlaşması İle, Yüksek Sıcaklıkla Tuğlaların ve Taşların

Çatlaması İle, Yüksek Sıcaklıkla Oda Hacminin Genleşmesi ve Gerilme İle, Sıkılan Suyun Ağırlığı İle

8- ELEKTRİK TEHLİKESİ

Müdahale Mesafesi, Önlemler (Kuru elbise, Yalıtkan Eldiven), Elektriğin Kesilmesi 9- KİMYASAL TEHLİKE

9-1- Tahriş Edici Sıvı Kimyasal Maddeler

9-2- Tahriş Edici Katı Kimyasal Maddeler

9-3- Zehirleyici Kimyasal Maddeler

9-4- Su İle Reaksiyona Girerek Yanıcı Gaz Üreten Maddeler

9-5- Radyoaktif Maddeler Genelde İtfaiyeciler için dokuz başlık altında işlenen bu tehlikelerden 1., 2. ve 5. başlıktakiler ilk

müdahale edenleri de etkilediğinden bu 3 konu üzerinde durulacaktır. 1- YANGININ BÜYÜME HIZI

Yangın geometrik olarak büyür. Başlangıcında bir bardak su ile söndürülebilecek bir yangın, ikinci

dakikada bir kova su ile, üçüncü dakikada bir fıçı su ile ancak söndürülebilir. Bu nedenle müdahale

edenler de çok hızlı olmak zorundadır. Yangın için alınan bütün güvenlik önlemleri sürekli kontrol edilmeli ve her an kullanıma hazır

tutulmalıdır. Yangın çıkışları ve merdivenleri her zaman açık olmalıdır. Hortumlar takılı ve kullanıma

hazır, sulu sistemde her an basınçlı suyu mevcut ve bakımlı olmalıdır. Yangın söndürme tüpleri dirsek

hizasına ve kaçış yolları üzerine, kolayca alınabilecek şekilde asılmalı, arabalarda hemen torpido altına

takılmalıdır. Yangın yerinde saniyelerle yarışıldığı hiçbir zaman unutulmamalıdır.

2- YÜKSEK SICAKLIK TEHLİKESİ:

Yangın yerinde sıcaklık çok hızlı bir şekilde yükselir.

Sıcaklık:

5 dakika sonra 555 oC,



30 dakika sonra 820 oC olmakta,

27

60 dakika sonra 927 oC’ a yükselmektedir. Görüldüğü gibi en büyük sıcaklık artışı ilk beş dakikada

olmaktadır. Bunun için yangınlarda ilk dakikalar hatta saniyeler çok önemlidir.

Yüksek sıcaklık ve alev insan vücudunda onarılmaz yaralar açmaktadır. Derinin yanması ile derinin

altında bulunan ter bezleri tahrip olur. Vücutta bulunan toksin maddeler ter bezleri yoluyla dışarı

atılmazsa kan zehirlenmesi yapar ve hayat sona erer.

Yüksek sıcaklık dolayısıyla

1- Proteinler pıhtılaşmaya başlar,

2- Kan basıncının artmasıyla hayati organlarda iç kanamalar oluşabilir,

3- Kalbin ritmik temposu bozulur. Aşırı su kaybı, solunum sıkışması ve zorluğu meydana gelir.

Bunların sonucu yine ölümdür. İnsan vücudu ve solunum sistemleri:

65 oC sıcaklığa sınırlı bir süre,

120 oC sıcaklığa 15 dakika,

143 oC sıcaklığa 5 dakika,

177 oC sıcaklığa ise 1 dakika dayanabilir. Isının ışınımı olan alev, insan vücudunda 1. 2. 3. derece yanıklara sebep olur. Isı kaynağı ve alevle olan

mesafe ve muhatap olma süresi önemli etkendir. Yanığın yeri, büyüklüğü ve derinliği de önemlidir.

Gözler arasındaki bir yanık, bacaklardaki aynı büyüklükteki bir yanıktan daha tehlikeli ve kötüdür.

1. derece yanık; Derinin güneş yanığı gibi yanması, deride kızarıklık biçiminde görülen yanıktır. Önemli

kabul edilmez.

2. derece yanık; Su toplanarak derinin kabarcıklanması biçiminde meydana gelen yanıktır. Acı verir.

3. derece yanık; Derinin kömürleşecek derecede kavrulması biçiminde meydana gelen yanıktır. Yanık tedavisi tıbbın diğer bölümlerinden tamamen ayrı ve karakteristik işlemleri olan bir tedavi

biçimidir. Ülkemizde çok sınırlı yatak kapasiteli Yanık Tedavi Merkezleri vardır. Ayrıca yangın yerinde oluşan kızgın hava kısa süre de olsa solunduğunda, solunum alanlarında

yanmaya neden olmaktadır. İç yanık denilen bu hadise burun kıllarının yanmış olması ile teşhis

edilmekte ve bu yanık karşısında tıbben yapılabilecek bir şey kalmamaktadır. Yangın yerinde oluşan yüksek sıcaklık ve alev tehlikesine karşı yanmaya dayanıklı elbise, başlık ve

eldiven giyilmelidir. Ayrıca temiz hava tüplü solunum cihazı ve maskesi; yüz, göz yanıklarına ve iç

yanığa karşı son derece önemli koruyucu görev yapmaktadır. 5- ZEHİRLİ GAZLARIN OLUŞTURDUĞU SOLUNUM ZORLUĞU TEHLİKESİ

Yangın yerinde meydana gelen ölüm olaylarının çoğu zehirli gazlar sebebiyle olmaktadır. Zehirlenme

çoğunlukla soluma, nadiren de deriden soğurma yoluyla olur. Zehirli gazları tesirlerine göre üç gruba

ayırabiliriz; 5-1- 1.Grup Zehirli Gazlar; Kendisi zehirli olmadığı halde bulundukları yerlerde oksijeni ittikleri için

boğulmaya neden olurlar. Oksijen oranı % 16’ nın altındaki hava, insan vücudu için yetersizdir. Oksijenin dışındaki bütün gazlar

bu açıdan zehirli kabul edilir.

28

Bu gruba giren gazlar:

Su Buharı,

Azot,

Asal Gazlar (Helyum, Neon, Argon, Kripton, Xenon),

Hidrojen,

Metan,

Etan, Propan v.b.

1. grup zehirli gazların bulunduğu yangın yerlerine ancak ağır solunum cihazları (Hava tüplü) ile

girilmelidir. Hafif solunum cihazlarının (filtreli maske) oksijen olmayan yerde hiçbir anlamı

olmayacaktır. Boğucu gazların tesiri altındaki odalar derhal havalandırılmalı, tesir altında kalan kazazedeler derhal

temiz havaya çıkarılmalı, Rahat nefes alabilmeleri için yatırılmalı, kolu ve yakası gevşetilmeli ve

oksijen verilmelidir. Hayat belirtisi görülmeyen kazazedeye suni teneffüs yaptırılmalı, vücut ısısını

kaybetmemesi için üzeri örtülmelidir. Yangın yerinde bulunması gereken ambulansın önemi burada

ortaya çıkmaktadır. 5-2- 2. Grup Zehirli Gazlar; Nefes yollarını tahriş ederler, göz ve deriye de zarar verirler. Bunlar

asidik ve bazik gazlardır;

Hidroklorik Asit (HCl),

Nitrik Asit (HNO3),

Formik Asit (HCOOH),

Asetik Asit (CH3COOH),

Propiyonik Asit (CH3CH2COOH),

Klor (Cl2),

Kızgın hava,

Amonyak (NH3),

Aminler (R-NH2),

Hidrazin (H2N-NH2),

Azotdioksit (NO2),

Azot Monoksit (N2O),

Kükürtdioksit (SO2) v.b. 2. grup zehirli gazların bulunduğu yangın yerlerine de her ihtimale karşı yine hava tüplü solunum

cihazları ile girilmelidir. Aynı ilkyardım işlemlerine ilaveten kazazedenin yüzü gözü yıkanmalıdır. Tıbbi

tedaviye gönderilmelidir.

5-3- 3.Grup Zehirli Gazlar; Kana, sinir sistemine ve hücrelere tesir ederler. Bu gruba giren gazlar;

Karbon Monoksit (CO): Hemen her yangında ortaya çıkar. Kan zehiridir. Akciğerlerden hücrelere

oksijen taşıyan hemoglobinle birleşerek karboksi hemoglobin kompleksini oluşturur. Kandaki oksijen

taşıyıcı yok edilmiş olur. Hidrojen Siyanür (HCN) benzer şekilde kompleks yapmaktadır. Karbon

Disülfür (CS2) ve Hidrojen Sülfür (H2S) sinir zehiridirler. Merkezi sinir sistemini tahrip edip ölüme

neden olurlar.

3. grup zehirli gazların bulunduğu yangın yerlerinde düşük dozajlarda özel filtreli maskeler

kullanılabilirse de her ihtimale karşı hava tüplü solunum cihazları kullanılmalıdır.

CO zehirlenmesi ile kandaki hemoglobinin 2/3 ‘ünde dönüşüm olmuşsa, artık kazazedeye

saf oksijen vermenin bile hiçbir faydası olmayacaktır.

29

TYANGIN ANINDA YAPILMASI GEREKENLER

Kendi ve diğer kişilerin güvenliği tehlikeye atılmamalıdır

İşyerinde yangın olduğu görülürse / haber alınırsa soğukkanlı olunur

Yangın nerede? Ne yanıyor? Yaralı var mı? Varsa kaç kişi? İhbarı veren kim? bilgileri edinilmeye

çalışılır

En az üç kere yüksek sesle YANGIN VAR diye bağırmak suretiyle olayın etraftaki çalışanlara,

çevreye ve duyurulması sağlanır

Acil durum uyarı butonu, zil, siren, megafon, telsiz, telefon, korna (iş makinası, iş kamyonu, diğer

araçlar) ile; işveren, acil durum yöneticisi, yangın ekip başı, yangın ekip görevlileri etraftaki

çalışanlar ve çevreye haber verilir ya da verdirilir

Hertürlü malzeme-iş ekipmanı-araç yangınında yanan malzeme-iş ekipmanı-aracın bulunduğu yer,

yangının büyümesi ve yayılması için tehlikeli ve güvenli bir yer değilse ve malzemenin-iş

ekipmanının-aracın taşınması / manevra edilmesi için zaman yeterli ise kendi ve diğer kişilerin

güvenliğini tehlikeye atmadan malzeme-iş ekipmanı-araç güvenli bir yere alınır ya da alınması

sağlanır

Hertürlü iş ekipmanı-araç yangınında kendi güvenliğini ve diğer kişilerin güvenliğini tehlikeye

atmadan; iş ekipmanı-araç durdurulur-stop edilir, fren / durma emniyeti alınır ve kontak anahtarı

vb üzerinde bırakılır. İş ekipmanı-araç’tan atlanmaz

Yangın başlangıç anında ya da küçük çaplı ise;

Yangının hızla büyüdüğü unutulmamalı

Yanan kimyasal madde ise, MSDS formuna uygun söndürücü kullanılır

Elektrikli cihaz, pano, kablo, jeneratör, ups, trafo vb gibi elektrik cihaz ve tesislerinde elektrik

kesilmeden kesinlikle yangına su ile müdahale yapılmaz

Kendi ve başkalarının güvenliğini tehlikeye atmadan hızlı bir şekilde mümkünse; elektrik-gaz-

kimyasal-makine-tezgah gibi sistemleri hemen kapatabilecek, durdurabilecek, akışını kesebilecek

anahtar, şalter, acil durdurma butonu, fiş, vana vb kullanılarak kesme-kapatma-durdurma yapılır

ya da yaptırılır

En yakın yerde bulunan yangın söndürme tüpü / teçhizatı ya da örtme-boğma amaçlı kum-toprak-

battaniye-halı vb alınarak yangın mahalline gidilir. Yaralı olup olmadığı tespit edilir. Öncelikle

kendi can güvenliği sağlanır ve başkalarının can güvenliği de tehlikeye atılmayarak ve yaralı varsa

daha fazla zarar görmeyeceği şekilde yangına müdahale edilir, söndürülür

Kendi ve başkalarının güvenliğini tehlikeye atmadan önce canlılar, sonra ise kurtarılması gereken

evrak, ekipman, malzeme vb kurtarılmaya çalışılır

30

Yaralı varsa; öncelikle duman ve alev varsa kendi güvenliğini tehlikeye atmayacak şekilde

uygun kişisel koruyucular kullanarak yaralı dışarı çıkarılır ve bu arada ilk yardım ekibine, ilk

yardım ekip başına, iş yeri hekimine, varsa işyeri sağlık çalışanlarına haber verilir ya da verdirilir.

Ortamda tehlike yoksa ilk yardım ekibi gelinceye kadar yaralı kımıldatılmaz ve ilgisi olmayan

diğer kişilerin yaralıya müdahale etmesine engel olunur, olay yerinde hala bir tehlike varsa

yakındaki diğer kişiler uyarılır

Kullanılmış olan tüpün doldurulması, olayla ve varsa hasarla ve varsa kullanılmış olan yangın

söndürme tüpü vb malzeme ve teçhizatın doldurulması / yenisinin getirilmesi ile ilgili; yangın ekip

başı, yangın ekip görevlileri ve birim, bölüm yetkilisine haber ve bilgi verilir

Acil toplanma yerine gidilir. Bu sırada kendi can güvenliği tehlikeye atılmadan ve mümkünse

varsa önemli evrak, ekipman, malzeme vb alınır. Acil toplanma yeri yangından dolayı zarar

görmüş ise güvenli bölgelere gidilir ve tehlike geçtikten sonra acil toplanma yerinde toplanılır

Yangın büyük, kontrol edilemeyecek şekilde büyüyor ise;

Acil durum uyarı butonu, zil, siren, megafon, telsiz, telefon, korna (iş makinası, iş kamyonu, diğer

araçlar) ile; işveren, acil durum yöneticisi, acil durum ekip başlarıı, ekip görevlileri, itfaiye, acil

servis, etraftaki çalışanlar ve çevreye haber verilir ya da verdirilir

Yangına müdahaleden kaçınılır ve yangına müdahalenin bu konuda ilgili ve yetkililer tarafından

yapılması sağlanır

Yanan kimyasal madde ise, MSDS formuna uygun söndürücü kullanılması sağlanır

Elektrikli cihaz, pano, kablo, jeneratör, ups, trafo vb gibi elektrik cihaz ve tesislerinde elektrik

kesilmeden yangına su ile müdahale yapılması engellenir

Kendi ve başkalarının güvenliğini tehlikeye atmadan hızlı bir şekilde mümkünse; elektrik-gaz-

kimyasal-makine-tezgah gibi sistemleri hemen kapatabilecek, durdurabilecek, akışını kesebilecek

anahtar, şalter, acil durdurma butonu, fiş, vana vb kullanılarak kesme-kapatma-durdurma yapılır

ya da yaptırılır

Varsa otomatik / manuel söndürme sistemleri hızla devreye girmesi sağlanır. Öncelikle kendi can

güvenliği sağlanır, başkalarının can güvenliği de tehlikeye atılmaz

Kendi ve başkalarının güvenliğini tehlikeye atmadan önce canlılar, sonra ise kurtarılması gereken

evrak, ekipman, malzeme vb kurtarılmaya çalışılır

Yaralı varsa öncelikle duman ve alev varsa kendi güvenliğini tehlikeye atmayacak şekilde uygun

kişisel koruyucular kullanarak yaralı dışarı çıkarılır ve bu arada ilk yardım ekibine, ilk yardım

ekip başına, iş yeri hekimine, varsa işyeri sağlık çalışanlarına, acil servise ve itfaiye ye haber

verilir ya da verdirilir. Ortamda tehlike yoksa ilk yardım ekibi / acil servis gelinceye kadar yaralı

31

kımıldatılmaz ve ilgisi olmayan diğer kişilerin yaralıya müdahale etmesine engel olunur, olay

yerinde hala bir tehlike varsa yakındaki diğer kişiler uyarılır

Acil toplanma yerine gidilir. Bu sırada kendi ve başkalarının güvenliği tehlikeye atılmadan ve

mümkünse varsa önemli evrak, ekipman, malzeme vb ile parlayıcı-patlayıcı maddeler de alınarak

yangın mahalinden uzaklaştırılır. Acil toplanma yeri yangından dolayı zarar görmüş ise güvenli

bölgelere gidilir ve tehlike geçtikten sonra acil toplanma yerinde toplanılır. Bu arada olay yerine

gelen görevlilere durumla ilgili, varsa hasarla ilgili bilgiler aktarılır

Enerji hatları-direkleri ve tesislerinden, yanıcı-parlayıcı-patlayıcı maddelerin bulunduğu yerlerden

ve araçlardan, araç çarpmasına karşı yollardan, göçme-yıkılma-patlama tehlikesi bulunan

yerlerden uzak durulur. Binalardan / barakalardan / tesislerden / iş makinası ve kamyonlarından ve

diğer teçhizattan düşebilecek-sızabilecek-fırlayabilecek parça, madde ve malzemelere karşı

tedbirli olunur

Etkinin azaltılması için;

Yangın kapalı alandaysa yayılmasını önlemek için kapı ve pencereler kapatılır

Eğer alevler çoğalmışsa ve binadan çıkış olanaksızsa, yatak altlarına, dolaplara, masa altlarına,

elektrik sistem ve tesislerine, iş makinası-kamyonları ve diğer araçların altlarına-yanlarına,

parlayıcı-yanıcı tehlikeli maddelelerin-malzemelerin-gaz tüplerinin yanlarına saklanılmaz,

dışarıdakilerle iletişim kurulmaya çalışılır

Dumandan boğulmamak için yardım gelene kadar eğilerek ve sürünerek hareket edilir, ağız ve

burun ıslak bez ya da mendille kapatılarak nefes alınır

Odalarda mahsur kalırsanız, kapıları kapatıp boşlukları tıkayarak duman girişine engel olunur

Duman ve yanık kokusu başka odadan geliyorsa kapılar açılmaz, kapıya dokunulmaz

Kıyafetiniz alev almışsa; koşmadan durup yere yatarak yuvarlanılır (DUR-YAT-YUVARLAN).

Battaniye türü örtüler alınarak alevler boğulmaya çalışılır

Eğer vücudunuzda yanık varsa, hemen soğuk suya tutulur

32

BÖLÜM 7:

YANGIN SINIFLARINA GÖRE SÖNDÜRME YÖNTEMLERİ

SÖNDÜRME: Söndürme yanmayı meydana getiren; 1- Yanıcı Madde 2- Oksijen 3- Isı ve 4- Kimyasal

Zincirleme Reaksiyon unsurlarından en az birini saf dışı etmekle gerçekleştirilir. Diğer bir ifade ile

yangını söndürmek yangın üçgenini bozmaktan geçer.

YANGINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER Yangını gelişiminden söndürülmesine kadar olan evrelerde yangını

etkileyen faktörler vardır, bunların bilinmesi yangınların

önlenmesinde ve yangınla mücadelede kolaylaştırıcı rol

oynayacaktır. YANGIN YÜKÜ

Belirli bir alan içinde yanabilir maddelerin yanması halinde çıkaracakları ısının birim alana olan

oranına yangın yükü denir. Yanıcı maddenin miktarı ve yanma hızı ne kadar yüksek olursa yangın

yükü de o kadar büyük olacaktır. 1-Fiziki yapı Maddenin fiziki yapısı yanmayı kolaylaştırıcı etmenlerdendir. Gazlar sıvılardan, sıvılar katılardan,

küçük hacimli katılar genelde büyük hacimli olanlardan daha çabuk tutuşur 2-Mekanların yerleşimi, yanıcılar arası açıklık Yanıcı madde miktarı artıkça yanma hızıda artacaktır. 3-Hava koşulları Hava şartları yanma hızının artması veya yavaşlamasında rol oynayacaktır.

YANGINI SÖNDÜRME PRENSİPLERİ: Yangının sınıfı yanıcı maddenin cinsi ne olursa olsun yangını söndürmenin temel prensipleri aynıdır. Bu

prensip yanmayı oluşturan yangın üçgenini bozmak ve kimyasal reaksiyonu durdurmaktır. 1-YANICI MADDEYİ YOK ETMEK Yanma olayını meydana getiren üç şarttan yanıcı maddeyi ortadan kaldırmak suretiyle yanma olayının

ortadan kaldırılması. Bu husus yanıcı maddeyi ortadan kaldırmak, yanıcı maddeyi ısıdan ayırmak, ara

boşluğu meydana getirmek gibi yöntemlerle uygulanır. 1-1 Yanıcı maddeyi ortadan kaldırmak

Bu yöntemle yapılan söndürmelerde bizzat yanan maddelerin ortadan kaldırılması gerekmektedir. Bu

yöntem genellikle gaz halindeki yanıcı maddeler yangınlarında etkendir.

Örneğin yanan bir havagazı veya LPG. gazının vanasının, kapatılarak yanma olayına son verilmesi gibi.

Yanıcı maddeyi yok etmek B ve C sınıfı bazı yangınlar da düşünülebilir. Yanıcı maddenin boru ve

sızıntılarda meydana gelen yangınlarda sistemi besleyen devreler üzerinde ki valfların (vana)

kapatılması ile yangın durdurulabilir veya kontrol altına alınabilir. A sınıfı yangınlarda ise yanıcı

maddeler uzaklaştırılarak yanma kontrol altına alınabilir. Genelde her zaman bu mümkün

33

olmayacağından ağır ve sabit sistemlerde bu yöntemi uygulanamayacağından diğer alternetifler

kullanılır. 1-2 Yanıcı maddeyi ısıdan ayırmak

Katı yanıcı maddenin ana kütleden ayrılması suretiyle yapılan söndürmedir. Bu konuda yanıcı maddeyi

dağıtma izah edilirken geniş bilgi verilmiştir. 1-3 Ara boşluğu meydana getirmek Bu yöntem yangının genişlemesini önleyerek zamana bağlı olarak söndürülmesini sağlar. Meydana

gelmiş yangınların rüzgar etkisiyle civardaki yanıcı diğer maddeleri etkileyerek yanma olayının

büyümesi söz konusu olduğu durumlarda yanan kısım ile yanabilecek kısım arasındaki yanıcı

maddelerin ortadan kaldırılmasıyla meydana getirilen boşluklardır.

Örneğin , orman yangınlarında yanan kısım ile yanmamış kısım arasındaki ağaçların kesilmesi ve

otların temizlenmesi, büyük mahalle yangınlarında çevredeki binaların yıkılması gibi. 2-OKSİJENİ YOK ETMEK (HAVAYI KESMEK) Yanmanın sürdürülebilmesi için havaya yani yakıcı madde olan oksijene ihtiyaç vardır. Yanıcı madde

ile yakıcı maddenin irtibatını kesmek istisnai durumlar haricinde yanmayı durduracaktır. Genellikle bu

işlem ağır gazlar ve aerosollerle veya köpük maddesi, kum, toprak vb. malzemelerle yüzeyi kaplamak

veya örtülemek suretiyle gerçekleştirilir.

Havayı kesme,

Örtme,

Boğma,

Oksijeni azaltma 2-1 Havayı kesme: Yanma olayının meydana gelebilmesi için gerekli üç şarttan biri olan oksijen yanma esnasında ortadan

kaldırılır veya %14’ün altına düşürülürse yanma olayı ortadan kalkacaktır. Oksijeni azaltarak ortadan

kaldırarak yangının söndürülmesi usulüne havayı kesme denilmektedir. Bu olayı genelde örtme, boğma,

oksijeni azaltma şeklinde inceleyebiliriz. 2-2 Örtme Yanan maddelerin üzerine havayı kesmek (Oksijeni ortadan kaldırmak) için örtülen veya yayılan

maddelerle yapılan söndürme işlemine örtme denir. Kuru yanıcı madde (katı) yanıcı madde

yangınlarında ve başlangıç halindeki yangınlarda örtü olarak halı, kilim, branda, battaniye ve kum gibi

maddeler kullanılırlar. Akaryakıt yangınlarında örtü olarak köpük, klor, azot, karbon, amonyak gibi

maddeler kullanılır. Örtü olarak kullanılan malzemeler yanan cismin üzerinde bir tabaka teşkil ederek

yangının hava ile temasını keser. 2-3 Boğma Oluşan yangının oksijenle ilgisini önlemek veya yanma için gerekli oksijen oranını azaltmak amacıyla

yapılan işlemdir. Bu tür söndürmeler özellikle kapalı yerlerdeki yangınlarda kullanılır. (örneğin, bir

odada oluşan yangına gerekli oksijenin gelmesini önlemek amacıyla kapı, pencere havalandırma

bacaları gibi hava gelebilecek açıklıkların kapatılmasıyla oksijen yenilenmesine mani olunarak yangın

söndürülür. 2-4 Oksijeni Azaltma Yanma olayının olabilmesi için diğer şartlar yanında oksijenin ortamda %14 nispetinde bulunması

gerekmektedir. Hava karışımında %21 oranında oksijen bulunduğundan normal koşullarda her yerde

yanma olayı meydana gelebilmektedir.

34

Şayet oksijeni ortamda %14 ‘ün altına düşürürsek yanma olayı ortadan kalkacaktır. Bu esasa dayanılarak oluşturulan söndürme prensibine ise oksijeni azaltma yöntemi denilmektedir. Oksijeni azaltıcı maddeler kimyevi tozlar karbondioksit gazı gibi maddelerdir. Bunlar hem örtme (oksijeni kesme) hem de oksijeni azaltma suretiyle yangınları söndürücü niteliktedirler. 3-ISIYI YOK ETMEK (SOĞUTMA)

Yanıcı bir maddenin tutuşması ve yanmayı sürdürebilmesi için belirli bir sıcaklığa yükselmesi gerekir.

Yanmakta olan madde soğutulursa yanmada yavaşlayacak ve sönecektir. Soğutma genelde su ile

gerçekleştirilmektedir. Bazı hallerde dağıtma ve küçük parçalara ayırma yöntemleri veya inert gazlarla

da yapılmaktadır.

Su ile soğutma

Yanıcı maddeyi dağıtma

Kuvvetli üfleme

3-1 Su ile soğutma Su ile soğutma soğutarak söndürme prensipleri içerisinde en başta gelir. Suyun elverişli fiziksel ve

kimyasal özelliği yanında bol bulunması ve ucuz olması nedeniyle en çok kullanılan yangın söndürme

maddesidir.

Su yangının söndürülmesinde yanıcı maddeden ısı alarak yanma ısısını düşürme özelliğine sahiptir.

Mesela Yün’ün tutuşma sıcaklığı 600º C dır. Yanmakta olan yün 550º C’ a soğutulduğunda söner. Su sıvı

halde bulunur. Isı ile temas ettiği takdirde buhar haline geçer, bu esnada çevreden ısı apsorbe eder. 100º

C. deki bir gram su buhar olmak için çevreden 537 kalorilik ısı emer. Yangında kullanılan suyun ısısı 10-

25º C ortam sıcaklığında bulunduğundan 1 gramının emdiği ısı miktarı yaklaşık olarak 600 kalori

olmaktadır. Bu da yanan cisimden emilen ısı olup yanma ısısını düşürür.

Böylelikle yanan cismin ısısı buharlaşan suya aktarılmış olur. Yanıcı madde ısısı düştüğünden yanma

olayı da ortadan kalkar. Su yalnızca soğutma yoluyla değil aynı zamanda pülvarize (Atomize, yağmurlama) şeklinde kullanıldığı zaman oksijeni kesme özelliğine de haizdir. Su genellikle ahşap yangınlarında ( A sınıfı) kullanılır. Ancak ahşap yangının çıkış nedeni elektrik ise yanan ortamdaki elektrik akımının kesildiği kesinlikle tespit edilmedikçe su ile yangın söndürülmesi yapılmaz. Çünkü su iletken bir maddedir. Su yukarıda bahsedildiği gibi pülvarize şekilde kullanıldığı takdirde (Akaryakıt yangınlarında) B sınıfı yangınlarda söndürücü olarak kullanılır. Bu konuda havayı kesme bölümünde daha geniş bilgi verilecektir. Su yangın söndürmesinde olduğu kadar yangının yayılmasına da engel olmaktadır. Yangının yayılması muhtemel bölgelerdeki yanmaya müsait maddeler su ile ıslatılarak yanma ısıları yükseltilir. 3-2 Yanıcı maddeyi dağıtma Soğutarak söndürmenin bir başka türü de yanıcı maddeyi dağıtmaktır.Yanıcı maddenin

dağıtılması bir an için daha geniş alanı hava ile (Oksijen) temasa geçmesini sağlayacağından yangının

genişlemesine neden olacaktır. Ancak yanan maddenin dağıtılmasıyla yangından oluşan toplam ısı

bölünecek, yanan cismin bir kütlesine düşen ısı azalacak ve yangın yavaş yavaş sönecektir.

Bu tip söndürmelerde dağıtılan yanan maddelerin çevresinde başka bir yanıcı maddenin bulunmamasına

dikkat edilmelidir. Aksi takdirde, yangının söndürülmesi yerine büyümesine sebebiyet verilir. Genellikle

bu tip söndürmeler ahşap gibi kütlesel olan A sınıfı yangınlarda kullanılır.

Unutulmamalıdır ki bu tip söndürmeler anında yangını söndürmez. Zamana bağlı olarak sönme olayı

meydana gelir. Bu tip söndürmeler yangının yayılmasına sebebiyet verdikleri için akaryakıt

yangınlarında kati surette kullanılmaz. 3-3 Kuvvetli üfleme Yanan madde üzerine kuvvetli olarak üflenen hava alevin sönmesine ve yanan maddenin ısısının belirli

oranda azalmasına neden olacaktır. Bu tip söndürme ilkesiyle başlangıç yangınlarında başarı elde

edilebilir. (Mum, kibrit, çakmak, bir parça kağıt alevinin söndürülmesi gibi) büyümüş ve belirli

35

boyutlara ulaşmış yangınlarda yeterli söndürmeyi sağlayacak üfleme veya hava akımı sağlanması

pratikte imkansız olduğundan söndürmeye yeterli olmayacak bir hava akımının sağlanması da yangını

büyütecek ve yayacağından sakıncalıdır. 4-ZİNÇİRLEME REAKSİYONUN KIRILMASI / DURDURULMASI Zincirleme yanma reaksiyonu; yanma bölgesinde kimyasal tepkime esnasında açığa çıkan köklerin

yanmayı sürdürme özelliğine denilmektedir. Hidrojen, oksijen, hidroksit gibi. Bazı söndürücüler

yanma bölgesine atıldığında bu köklerle birleşerek yanmayı durdururlar. Örneğin halojenli söndürücüler

gibi.

Yangının türü yanmakta olan maddeye göre değişir.

Yangın

Çeşitleri A B C D E F

Cinsi Katı Sıvı Gaz Metal Elektrik MUTFAK

(PİŞİRME)

Yanıcı

Madde

Kağıt, Odun,

Ahşap,

Kumaş,

Pamuk vb.

Boya, Tiner,

Yağ,

Akaryakıt

vb.

Doğalgaz,

Metan.

LPG,

Propan,

Asetilen vb.

Magnezyum,

Alüminyum,

Sodyum vb.

Elektrik

Bitkisel ve

hayvansal

yağlar

Söndürme

Yöntemi

Soğutma,

Yanmayı

Engelleme

Engelleme,

Boğma,

Soğutma

Boğma,

Engelleme

Soğutma,

Boğma

İlk iş

elektriğin

kesilmesi

Boğma

Kullanılan

Söndürücü

Su, ABC tozlu

ve köpüklü

söndürücü,

ABC ve BC

tozlu, halon

gazlı, CO2

ve köpüklü

söndürücü

ABC ve BC

tozlu, halon

ve CO2

gazlı

söndürücü

Sadece D

tozlu

söndürücü

ABC ve B

tozlu, halon

gazlı

söndürücü

Islak

Kimyasallar

(Wet-

Chemicals)

Genel olarak,

1. Kuru tozlu yangın söndürücü “her tür yangın için”

2. Köpüklü yangın söndürücü “katı ve sıvı yangınlar için”

3. Sulu yangın söndürücü “katı yangınlar için”

4. Halokarbon tipi yangın söndürücüler “elektrik ve elektronik ortam yangınları için”

kullanılabilir.

36

SÖNDÜRME CİHAZLARI VE SİSTEMLERİ SOLİD VE SPREY SU AKIMI

TAŞINABİLİR YANGIN SÖNDÜRME CİHAZI VE TS EN 671-2 YANGIN HORTUMU (BEZ)

TAŞINABİLİR YANGIN SÖNDÜRME CİHAZI VE TS EN 671-1 YANGIN HORTUMU

(PLASTIK)

YANGIN SU REZERVİ VE BASINCI

37

HİDRANT VE HORTUM DOLABI

SABİT OTOMATİK SİSTEMLER SPRİNKLER (YAĞMURLAMA)

BÖLÜM 8:

YANGINA MÜDAHALE VE TAHLİYE ORGANİZASYONLARI İşyerlerinde yangına karşı Müdahale ve Tahliye organizasyonları yapılır. Binaların Yangından

Korunması Hakkında Yönetmelikte bu organizasyonlarla ilgili aşağıdaki görevler tanımlanmıştır; YANGIN GÜVENLİĞİ SORUMLULUĞU

MADDE 124- (1) Yapı, bina, tesis ve işletmelerde yangın güvenliğinden; kamu ve özel kurum ve

kuruluşlarda en büyük amir, diğer bina, tesis ve işletmelerde ise sahip veya yöneticiler sorumludur. EKİPLERİN KURULUŞU

MADDE 126- (1) Yapı yüksekliği 30.50 m.’den fazla olan konut binaları ile içinde 50 kişiden fazla

insan bulunan konut dışı her türlü yapıda, binada, tesiste, işletmede ve içinde 200’den fazla kişinin

barındığı sitelerde aşağıdaki acil durum ekipleri oluşturulur. a) Söndürme ekibi,

b) Kurtarma ekibi,

c) Koruma ekibi,

d) İlk yardım ekibi. EKİPLERİN GÖREVLERİ

MADDE 127- (1) Ekiplerin görevleri aşağıda belirtilmiştir.

a) Söndürme ekibi; binada çıkacak yangına derhal müdahale ederek yangının genişlemesine mani

olmak ve söndürmek,

38

b) Kurtarma ekibi; yangın ve diğer acil durumlarda can ve mal kurtarma işlerini yapmak,

c) Koruma ekibi; kurtarma ekibince kurtarılan eşya ve evrakı korumak, yangın nedeniyle ortaya çıkması

muhtemel panik ve kargaşayı önlemek, d) İlk Yardım ekibi; yangın sebebiyle yaralanan veya hastalanan kişilere ilk yardım yapmak.

EKİPLERİN EĞİTİMİ VE TATBİKAT

Genel eğitim

MADDE 129- (1) Acil durum ekiplerinin personeli; bina sahibi, yöneticisi veya amirinin

sorumluluğunda yangından korunma, yangının söndürülmesi, can ve mal kurtarma, ilk yardım

faaliyetleri, itfaiye ile işbirliği ve organizasyon sağlanması konularında, mahalli itfaiye ve sivil

savunma teşkilatlarından yararlanılarak eğitilir ve yapılan tatbikatlar ile bilgi ve becerileri artırılır.

Ekip personeli ile binadaki diğer görevliler, yangın söndürme alet ve malzemelerinin nasıl

kullanılacağı ve en kısa zamanda itfaiyeye nasıl ulaşılacağıkonularında tatbikî eğitimden geçirilir.

Binada senede en az 1 kez söndürme ve tahliye tatbikatı yapılır. Özel eğitim

MADDE 130- (2) Bünyesinde özel itfaiye birimi bulunduran kamu kurum ve kuruluşları ve özel

kuruluşlar ile diğer yapı, bina ve işletmelerde itfaiye birimi personelinin eğitimi, kendi imkânları ile

kendi kuruluşlarınca, gerekirse mahalli itfaiye ve sivil savunma teşkilatından yararlanılarak yapılır. Bu

kuruluşlar, ilgili mevzuatına uygun şekilde yangın eğitimi veren özel okul, kurs ve dershanelerden

eğitim hizmeti alabilirler. İŞYERLERİNDE YANGIN GÜVENLİK ÖNLEMLERİ

1. Yangın çıkmaması için yapılması gerekenler

2. Erken algılama ve ihbar

3. Yangını minimum zararla söndürebilmek için yapılması gerekenler

4. Yangından minimum zayiatla tahliyenin yapılabilmesi için yapılması gerekenler

5. Periyodik bakım ve kontrol

6. Yangın önleme ve söndürme konusunda iç düzenlemeler 1- YANGIN ÇIKMAMASI İÇİN YAPILMASI GEREKENLER

Yangın güvenlik önlemlerinin ilk aşaması yangının çıkmasına fırsat vermemektir. Bu yüzden

yangına sebebiyet verebilecek koşullar minimize edilmelidir.

1-1 Yangın unsurlarından kaynaklanan sebeplerin giderilmesi

1-2 İnsandan kaynaklanan sebeplerin giderilmesi

2- ERKEN ALGILAMA VE İHBAR

2-1 Manuel ihbar butonları

2-2 Otomatik yangın ihbar ve alarm sistemi; detektörler, alarm cihazları, kontrol paneli

2-3 Kapalı devre kamera sistemi

39

3- YANGINI MİNİMUM ZARARLA SÖNDÜREBİLMEK İÇİN YAPILMASI GEREKENLER Yangın güvenlik önlemlerinin üçüncü aşaması erken ve etkin müdahaledir.

Bu nedenle;

1- Acil Eylem (Müdahale) Planı yapılmalı,

2- Müdahale Ekibi kurulmalı,

3- Bu ekibin eğitim ve tatbikatları yaptırılmalı,

4- Bu ekibe yangınla mücadele koruyucu donanımı verilmeli,

5- Yangınla mücadele araç, gereç, ekipman ve sistemleri heran kullanıma hazır tutulmalıdır. 4- YANGINDAN MİNİMUM ZAYİATLA TAHLİYENİN YAPILABİLMESİ İÇİN

YAPILMASI GEREKENLER Tahliye; yangın güvenlik sorumlusunun gerekli görmesiyle başlayan, müdahale ile eşzamanlı yapılan

canlıların tehlikeli ortamdan güvenli toplanma merkezlerine hızlı ve planlı bir şekilde intikalinin

sağlanması eylemidir. Hastaneler, okullar, oteller, sinemalar, çarşı ve benzeri toplu bulunulan yerler için

çok daha önemli olmakla birlikte içinde canlı bulunan tüm mekanlar için gereklidir.

Tahliye için; 1- Acil Eylem (Tahliye) Planı yapılmalı,

2- Tahliye Grup Liderleri ve Üyeleri belirlenmeli,

3- Kaçış güzergahları (rotalar) ve Güvenli Toplanma Merkezleri belirlenmeli,

4-Acil Kritik Görevler belirlenmeli,

5-Tahliye Grup Liderlerine ve Üyelerine mahsus Tahliye Eğitimleri verilmeli,

6-Tahliye tatbikatları yapılmalı,

7- Tahliye yapılacak binanın nitelik ve niceliğine uygun olarak; Yangın Kaçış Merdiveni,

Acil Çıkışlar, Kaçış istikametini Gösterecek Yönlendirme Levhaları, Kaçış Güzergahını Aydınlatacak

Acil Aydınlatma Sistemi, Acil Anons Sistemi, Kaçış güzergahına zehirli gaz ve duman girişini önleyecek

kapı yalıtımı ve pozitif basınç sistemi tesis edilmelidir. Tahliye: Binayı kullananların yangından uzaklaşarak güvenli toplanma merkezlerine gitmek üzere

binayı boşaltmalarını, Kademeli yatay tahliye: Binayı kullananların yangından uzaklaşarak aynı kat

seviyesinde yer alan yangın geçirimsiz komşu kompartımana sığınmasını ifade etmektedir. Tahliye amacı ile yangına müdahale ekibinin haricindeki binada bulunan tüm çalışanlar aynı katta

ve/veya bölümde çalışan ve sayısı mümkün mertebe 20’i aşmayan “Tahliye Grupları”na bölünür. Tahliye gruplarının başına grubu sevk ve idare edebilecek, grup üyelerini gerekli bilgileri ile tanıyan ve

görev verebilen “Tahliye Grup Liderleri” tayin edilir. Tahliye grup liderlerine toplanma ve yoklama

alma hususunda yardımcı olacak ve kendisi bulunmadığında yedek olarak yerine vekalet edecek

“Tahliye Grup Lider Yardımcıları” tayin edilir. “Tahliye Grup Liderleri” grup üyelerine ihtiyaca göre kurum ve çalışanlar için önemli olabilecek ancak

ağır ve güç olmayıp vakit kaybına da yol açmayan “Acil Kritik Görevler” verir. Her bir tahliye grubu kendileri için planlanan kaçış güzergahını takip ederek bina dışında kendi

gruplarına ait güvenli toplanma merkezlerinde toplanarak yoklamalarını alırlar ve sonucu yangından

korunma amirine iletirler.

40

İçeride mahsur kalan grup üyesinin olup olmadığının gecikmeden tespit edilmesi tahliyenin en önemli

hedefidir. 5- PERİYODİK BAKIM VE KONTROL

Yangın güvenlik sistemlerinin periyodik bakımları ve testleri zamanında yapılmalı ve her zaman çalışır

durumda bulundurulmalıdır. Müessesenin elektrik ve mekanik sistemlerinin de gerekli bakım ve

kontrolleri yangın güvenliği açısından çok önemlidir. Tahliye tatbikatlarında; sistemler ayrıca test

edilmelidir. 6- YANGIN ÖNLEME VE SÖNDÜRME KONUSUNDA İÇ DÜZENLEMELER

Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelikte iç düzenlemelerin hazırlanması aşağıdaki

şekilde tarif edilmiştir; MADDE 136- (1) Bu Yönetmeliğin uygulanmasını sağlamak üzere belediyeler, kamu kurum ve

kuruluşları ve özel kuruluşlar ile gerçek ve tüzel kişiler; bulundukları yer, yapı, bina, tesis ve

işletmelerin özelliklerini ve bu Yönetmelik hükümlerini dikkate alarak yangın önleme ve söndürme

konusunda iç düzenlemelerde bulunurlar. Sonuç olarak yangınların önlenmesi, gecikmeden fark edilmesi, erken ve etkin müdahalenin yapılabilmesi, sirayetin önlenmesi ve organize bir tahliyenin sağlıklı olarakyapılabilmesi için bunların önceden planlanması, tatbikatların yapılması, prosedürlerin tarif edilmesi ve dökümante edilmesine ihtiyaç vardır. Ekiplerin kurulup eğitilmesi ve ekipmanların tedarik edilmesi ile de yangınla şavaşmaya hazır hale gelinmiş olacaktır.

KAYNAKLAR:

1) Abdurrahman İNCE -Yangin Güvenliği- (Kimya Müh.İSG MSC.A Sınıfı IGU İBB İtfaiye APK Am.)

2) Demir Yangın

3) A. İhsan KARAMANLI - Yangın Savunma El Kitabı- (Eskişehir OSBM)

4) Süleyman TÜRKER-Temel İtfaiyecilik ve Yangından Korunma (Altın Koza Yayınları)

5) Binalarin Yangından Korunması Yonetmeliği (2009)

6) ELİ Müessesesi Müdürlüğü İş Sağlığı ve Güvenliği Acil Durum Prosedürü

Documents

YANGIN GÜ VENLI G I · kapalı spor tesisleri, eğitim ve dinlenme tesisi ve benzeri binalar, kamuya açık bina olarak değerlendirilir. Konut: Ticari amaç gözetmeksizin bir ya