1

Yaratıcı Düşünme Teknikleri

1

Yrd. Doç. Dr. M. Volkan Türker

1954 yılında RAND işletmesinde görev yapan biliminsanları 50 yıl sonra yani 2004 yılında “ev bilgisayarının” (PC) neye benzeyeceğine ilişkin geleceği öngören bir model yapmışlardır.Yaptıkları modelin çalışabilmesi için o gün mevcut olan bilimsel verilen yeterli olmadığını ve 2004 yılında bu gibi bilgisayarların ekonomik açıdan her evde bulunamayacağınıbelirtmişlerdir. 2

3 4

1. Beyin Fırtınası

Alex Osborn, 1930.Sıradan insanların yaratıcılığını açığa çıkarma amacıyla geliştirildi.

5

Osborn’un BF’ye ilişkin dört kuralı1. “Eleştiri yasaktır”; Fikirler ilk oturumda

değil, daha sonra eleştirilir.2. “Atış serbesttir”; Ortaya ne kadar uçuk

fikir atılırsa, o kadar iyidir.3. “Hep daha fazla”; Fikir ne kadar çoksa,

iyi bir fikir ortaya çıkma şansı da o kadar fazladır.

4. “Birleştir ve iyileştir”; Ekip üyeleri, diğer fikirleri iyileştirme veya değiştirmeye yönelik önerilerde bulunmalıdır. 6

Beyin Fırtınası Tekniği

Esas amacı çeşitli fikirlerin ortaya atılması olan bir toplantıdır.Fikirlere müdahale yapılmaz, eleştiri kabul edilmez.Mantıksız fikirler bile ileri sürülebilir/sürülmelidir.Grup önemli fikirleri yine kendi seçecektir.

7

Beyin Fırtınası Tekniği

Bir sorunun nedenlerini bulmaya yönelik yapılabilir;Departmanlar arası çatışmanın nedenleri nelerdir?X makinesinin fire yaratma nedenleri nelerdir?vbg…

8

Beyin Fırtınası Tekniği

Bir sorunun çözümlerini bulmaya yönelik olarak da uygulanabilir;Sosyal faaliyetlerimizi geliştirmek için neler yapabiliriz?Reklamlarda kullanacağımız slogan ne olmalıdır?Öğretim elemanı ile öğrenci iletişimini nasıl iyileştirebiliriz?vbg…

9

Tipik bir BF süreci

Başkan seçilir/belirlenir,Başkan oturumun amacını ortaya koyar,Konuyu tahtaya yazar,İlk bir-iki tur sırayla sonrasında sıraya bağlıolmaksızın fikirleri not eder,Grubun fikirleri tükenmeye başladığında değerlendirmeye geçilir,Sıralama veya puanlama yapılarak fikirler önem derecesinde sıralanır,Oylama ile bu fikirlerden en önemlileri seçilmeye çalışılır.

10

BF Tekniğinde dikkat edilmesi gereken hususlar

BF çoğu zaman tek başına uygulanan bir teknik değildir.Amaç, bir sorunun nedenini aramaksa, BF sonrası mutlaka Balık Kılçığı tekniği uygulanmalıdır.Fikirler kişilerin değil grubundur.Mutlaka çözüm bulunacak diye düşünülmemelidir. BF; fikirlerin özgürce ifade edilmesi ve insanların birbirlerinin fikirlerinden esinlenerek daha zengin fikirler yaratması esasına dayanır.

11

2. Arthur Koestlerİkili Çağrıştırma Fikri

1964; The Act of Creation.Zihnin aynı durumu veya fikri “kendi içinde tutarlı ama alışkanlık gereği birbirleriyle bağdaşmaz iki ayrıreferans çerçevesi içinde” algılayarak yarattığı çağrışımlardır.Ör: Zihnin aynı kelimeyi aynı anda iki farklı anlamda algılaması. (ör: Cinas)

12

Cinas

Dönülmez akşamın ufkundayız, vakit çok geçBu son fasıldır ey ömrüm nasıl geçersen geç

Yahya Kemâl

Geç : zaman bakımındanGeç : geçmek fiilinden

İkili Çağrıştırma (Bisociation)

13 14

Arthur Koestlerİkili Çağrıştırma Fikri

Koestler’ın çalışmaları davranışçıgörüşlere (Pavlov, Skinner, vs.) bir eleştiri niteliği taşır.Çağrıştırıcı düşünme; zihinsel yaşamımeşhur etki-tepki prensibinden kurtarmaya çalışır.Koestler’a göre zihin; dönüştürücü ve yaratıcıdır.

15

Arthur Koestlerİkili Çağrıştırma Fikri

Yaratma eylemi eğer ikili-çağrıştırma içeriyorsa, o zaman böylesi düşünmeyi, bilinçli olarak teşvik ederek yaratıcılığı öğrenebiliriz.Bu çabaların en geniş kullanım alanıbulduğu yer; metafor kullanımıdır.Ör: Makine metaforu, organizma metaforu, vs..

Metafor kullanımına örnek

Elinizi kağıttan hiç kaldırmadan aşağıdaki dokuz noktadan en fazla dört düz çizgiyle birleştirin.

16

Kutunun dışına çıkın!“thinking outside the box”

17

Da Vinci’nin uçan makinesinden günümüze

18

İkili Çağrıştırma Fikri

Saat + RadyoTelefon + KameraInternet + Televizyon

19

İkili Çağrıştırma Fikri

20

21

3. Edward De BonoYanal Düşünme (Lateral thinking)

1960’lı yılların sonunda ortaya çıktı.De Bono’ya göre;Dikey düşünme; geleneksel mantıksal düşünmedir. Problemden yola çıkar ve adım adım çözüme varır.Ör: toplama yapmak, soru çözmek, maliyet azaltma projesi, vs…

22

Yanal Düşünme

Yanal düşünme; doğru yanıtıbulmakla değil, yeni bir fikir bulmakla ilgilenir.Amaç çözmek değil, yeni bir şey bulmaktır.

23

Yanal Düşünme

De Bono, yaratıcılığıtanımlanamaz ve açıklanamaz bir şey olmaktan kurtarıp, uygulanabilir bir strateji olarak geliştirmeye çalışır.

24

Edward De Bono’ya göreYanal Düşünmedikey düşünme

yanal düşünme

?

25

Edward De Bono’ya göre Yanal Düşünme

Bir kavramla başlayan ve ardından çözüme ulaşana dek bu kavramla çalışmaya devam eden dikey düşünüş, gittikçe daha derinleşen bir çukur açmak gibidir; bir çözüm geliştirmeden önce soruna alternatif yollardan bakmayı keşfeden yanal düşünce ise farklı yerlerde bir yığın çukur açmak gibidir.

26

Yanal Düşünme pratiği

Basit bir uygulama örneği; Bir sorunu, olayı, anıyı anlatmaya başlayın. Bir süre anlattıktan sonra durun ve diğerlerine sorun; siz olsanız ne yapardınız? Kaldığınız yerden devam etmelerini isteyin…Birbirinden farklı birçok yeni fikir ile karşılaşacaksınız…

Yanal Düşünme Örneği

Bir adam bara girer ve barmenden içmek için bir bardak su ister. Barmen barın altına eğilir, bir silah çıkartır, su isteyen adama doğrultur ve tetiği çeker (silah boştur patlamaz). Su isteyen adam barmene “Teşekkür Ederim” der ve bardan çıkar.Burada ne olmuştur?

27

Yanal düşünün

Barmen, adamı doğru duymuş mudur?Cevap: EvetBarmen, bir nedenden ötürü sinirli midir?Cevap: HayırSilah oyuncak mıdır?Cevap: HayırBirbirlerini önceden tanıyorlar mıydı?Cevap: Hayır

28

Yanal düşünün

Adam “teşekkür ederim” ifadesini iğneleyici bir şekilde mi söylemiştir?Cevap: Hayır, aksine çok samimidir.Adam su isterken saldırgan veya kaba mıdır?Cevap: Hayır.Adam suyu normalden farklı bir şekilde mi istemiştir?Cevap: Evet.

29

Konstrüktivist*Yaratıcılık* Oluşturmacı anlayışta bilgi bilenden bağımsız bir şekilde doğada var olmaz. Bilgi özneden bağımsız değildir, özne bilgiyi kendi için öteki öznelerle etkileşimi sırasında oluşturur, oluşturduğu bilgiden kendi de çevresi de etkilenir.

30

31

Konstrüktivist Yaratıcılık

Beyin Fırtınasından geliştirilen tekniklerdir.Temel felsefeleri; -Az çok mekanik bir şekilde- ortaya ne kadar çok fikir atılırsa, o kadar yaratıcı fikir ortaya çıkacaktır (en azından ilginç fikirlerin hammaddesi olacaktır).Morfolojik Analiz, TRIZ, LaSalle Matrisleri.

32

4. Morfolojik Analiz

İsviçreli Fritz Zwicky, 1940’lı yıllar.Genellikle üç veya daha fazla değişken kullanarak bir matris oluşturmak ve ortaya çıkan bütün kombinasyonları incelemektir.

33

Morfolojik Analiz

Ör: yeni ürün fırsatları yakalamaya çalışan yenilikçi bir ekip; süreçler, pazarlar ve hammaddeler gibi bir dizi değişken belirleyip, bunları karşılıklıilişkileri içinde bir matris ya da bir modele yerleştirebilir.Bazı kombinasyonlar zaten varolan ürünlere tekabül edecektir, bazıları ise yeni fikirlere işaret edebilir. 34

Morfolojik Analiz

Amaç; süreç, hammadde ve pazarların başarılı bir ürün yaratılmasınısağlayacak potansiyel (denenmemiş) bir kombinasyonu ortaya çıkarmaktır.

35 36

Morfolojik Analiz Süreci

Birinci adım; Çözülmek istenen problem, yapılmak istenen buluş, kısa ve öz bir şekilde tanımlanmalı, formüle edilmelidir.İkinci adım; Söz konusu problem, buluş ile ilgili çözüme, sonuca ulaşmada önemli olabilecek bütün değişkenler belirlenmelidir.

37

Morfolojik Analiz Süreci

Üçüncü adım; Bütün potansiyel çözümleri içeren Morfoloji kutusu veya çok yönlü matris oluşturulmalıdır.Dördüncü adım; morfoloji kutusunda bulunan bütün olası çözümler, fikirler, amaçlara ulaşma doğrultusunda incelenmeli ve değerlendirilmelidir.Beşinci Adım; Uygun çözümler, yeni fikirler, seçilmeli ve uygulanmalıdır.

38Segment of morphological field for the Swedish bomb shelterprogram study, showing one of 25 possible policy solutions.

39

Morfolojik Analiz Kritiği

Sanayi işletmelerinde tercih edilmekle beraber, yaratıcı düşünmeyi oldukça mekanik bir yola soktuğu da bir gerçektir!