Yarım Kalıp Sarım

T.C.MLL ETM BAKANLII

ELEKTRK- ELEKTRONK TEKNOLOJS

YARIM KALIP SARIM522EE0058

Ankara, 2011

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereveretim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarakrencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renmemateryalidir.

Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.

PARA LE SATILMAZ.

i

AIKLAMALAR ....................................................................................................................iiGR .......................................................................................................................................1RENME FAALYET1......................................................................................................31. YARIM KALIP SARIMIN SKLMES ..........................................................................3

1.1. Yarm Kalp Sarm Statora Yerleme zellikleri ......................................................... 31.1.1. Toplu Yarm Kalp Sarglar ................................................................................... 41.1.2. Datlm Yarm Kalp Sarglar............................................................................5

1.2. Yarm Kalp Sarmlarda Bobin ls.........................................................................51.2.1. Oyuk Admnn Belirlenmesi................................................................................. 61.2.2. Kullanlan Bobin Telinin apnn Belirlenmesi .................................................... 61.2.3. Sipir Saysnn Belirlenmesi .................................................................................. 7

1.3. Yarm Kalp Sarm Skme Yntemi............................................................................71.3.1. Motorun Sklmesi ............................................................................................... 7

UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 12LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 15

RENME FAALYET-2 ....................................................................................................162. YARIM KALIP SARIMIN YAPILMASI .........................................................................16

2.1. Yarm Kalp Sarm emas izim Teknii .................................................................162.2. Yarm Kalp Sarm emas izim Hesaplamalar....................................................... 23

2.2.1. Hesaplamalarda Kullanlan Semboller ................................................................ 232.2.2. Hesaplamalarda Kullanlan Formller.................................................................232.2.3. rnek Hesaplamalar ............................................................................................ 232.2.4. rnek izimler ....................................................................................................26

2.3. Yarm Kalp Sarmda Bobin Gruplar .........................................................................322.4. Yarm Kalp Sarm emasn Okuma..........................................................................332.5. Yarm Kalp Sarm Statora Yerletirme Yntemi...................................................... 342.6. Etiketleme Yntemi ....................................................................................................372.7. Stator inin Dzgnl ............................................................................................ 392.8. Yarm Kalp Sarmn Klemens Balantlar ................................................................ 40UYGULAMA FAALYET-1 ........................................................................................... 42LME VE DEERLENDRME-1 ................................................................................. 44UYGULAMA FAALYET-2 ........................................................................................... 45LME VE DEERLENDRME-2 ................................................................................. 48

MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 50CEVAP ANAHTARLARI .....................................................................................................51NERLEN KAYNAKLAR..................................................................................................53KAYNAKA......................................................................................................................... 54

NDEKLER

ii

KOD 522EE0058

ALAN Elektrik Elektronik Teknolojisi

DAL/MESLEK Bobinajclk

MODLN ADI Yarm Kalp Sarm

MODLN TANIMIYarm kalp sarma ait bilgi ve becerilerin kazandrldrenme materyalidir.

SRE 40/32

N KOUL

YETERLK fazl motor sarmn yapmak.

MODLN AMACI

Genel AmaBu modl gerekli ekipman ile donatlm atlye ortamndakolektrsz motorun yarm kalp sarmn yapabileceksiniz.

Amalar1. Stator sarglarnn deerlerini alarak skebileceksiniz.2. Statoru sarma hazrlayp stator sarmn

yapabileceksiniz.

ETM RETMORTAMLARI VEDONANIMLARI

Atlye ortam, takm antas, el aletleri, arzal motor, aatokmak, keski, eki, prmz, kimyasal madde, tel fra,ektirme, presbant, bobin teli, havya, lehim teli, pasta, krk,makaron, tiret bezi, pabu ve gerekli ara gere

LME VEDEERLENDRME

Her faaliyet sonrasnda o faaliyetle ilgili deerlendirmesorular ile kendi kendinizi deerlendireceksiniz.retmen modl sonunda size lme arac (uygulama, soru-cevap)uygulayarak modl uygulamalar ile kazandnzbilgi ve becerileri lerek deerlendirecektir.

AIKLAMALAR

1

GR

Sevgili renci,

Bu modl ile ilgili almalara balamadan nce unu unutmamalsnz. Gideceiliman bilmeyen gemiye hibir rzgarn faydas olmaz. Bu modl sonunda, bobinajclkalannda asenkron motorlarda en ok kullanlan sarmlardan biri olan yarm kalp sarm ileilgili, gerekli olan bilgi ve becerileri kazanacaksnz.

Gnmz sanayisinde kullanlan elektrik makinelerinin bir ounda asenkron motorlarkullanlmaktadr. Asenkron motorlar daha az arza yapmalar, maliyetinin dk vebakmnn kolay olmas nedeniyle daha ok tercih edilir. Asenkron motorlarn yapmnda eltipi, yarm ve tam kalp sarmlar kullanlr. Yarm kalp sarm el tipi sarmdan sonra piyasadaen ok tercih edilen sarm trdr.

Asenkron motorlarda en ok rastlanan arzalardan biri sarglarn eitli nedenlerdendolay zarar grmesidir. Sarglar zarar gren motorlarn arzal sarglar karlarak,yukardaki sarm eitlerinden herhangi biri ile yeniden sarlmas piyasada ok sk kullanlanbir metottur.

Bu modlde verilenleri eksiksiz olarak tamamladnzda; arzal bir motoruskebilecek ve yarm kalp sarm metodunu uygulayarak yeniden sarabileceksiniz. Sanayidebu i zerine alan bobinajclarda ok rahat i bulabileceiniz gibi, ok az bir maliyetlekendi i yerinizi de aabilirsiniz. Yapmanz gereken tek ey kendinize gvenmeniz ve azimliolmanzdr. Eer a kalmak istemiyorsanz, zor olan seiniz ve balk yemeyi deil, tutmayreniniz. Bylelikle geleceinizi kurtarm olursunuz.

GR

3

RENME FAALYET1

Uygun ortam salandnda arzal bir asenkron motorun sarm iin gerekli olandeerlerini alarak skebileceksiniz.

Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken aratrmalar unlardr: Asenkron motorlarda meydana gelebilecek arzalar aratrnz.

Sanayide kullanlan motor skme yntem ve tekniklerini aratrnz.

Aratrma ilemleri iin iletmelerdeki bobinaj atlyelerini gezmeniz gerekmektedir.letmelerde bu ii yapanlardan n bilgi edininiz. Arzal herhangi bir asenkron motorbularak arzasnn resmini ekiniz.

1. YARIM KALIP SARIMIN SKLMES

1.1. Yarm Kalp Sarm Statora Yerleme zellikleri

Yarm kalp sarmlar Yarm Amerikan veya Yarm Gabare olarak da adlandrlr.Ayn el tipi sarmlarda olduu gibi bir tabakal sarmlardr.

Yarm kalp sarglarda, el tipi sarglarda olduu gibi katlar meydana gelmez. Tamkalp sarglardaki gibi de bir oyukta iki bobin grubu bulunmaz. Ayrca yarm kalp sarglardastator oyuk saysnn yars kadar bobin grubu bulunur.

Yarm kalp sarmlar toplu ve datlm olarak ikiye ayrlr. Toplu ve datlmsarmlar da kendi aralarnda gruplara ayrlr. Bunlar;

Toplu yarm kalp sarglar

Eit adml yarm kalp sarglar Deiik adml yarm kalp sarglar

Datlm yarm kalp sarglar

Ksa adml yarm kalp sarglar Uzun adml yarm kalp sarglar Normal adml yarm kalp sarglar

RENME FAALYET1

AMA

ARATIRMA

4

1.1.1. Toplu Yarm Kalp Sarglar

Eit adml yarm kalp sarglar

Bu tip yarm kalp sarmlarda ayn faza ait bobin kenarlar birbirine yakndr. Eitadml toplu sarmlarda oyuk admlar birbirine eittir. Bobin gruplar eit adml kalplardasarlr.

ekil 1.1: ki bobin gruplu eit adml yarm kalp sarm

ekil 1.2: bobin gruplu eit adml yarm kalp sarm

Eit adml yarm kalp sarmlarda bobinlerin birbirlerine balantlar iki ekildeyaplr. Bunlar;

Dtan giri, dtan k ( ekil 1.1) ten giri, iten k ( ekil 1.2)

Deiik adml yarm kalp sarglar

Deiik adml yarm kalp sarglarda bobinler deiik byklkteki kademelikalplarda hazrlanr. Bobin byklkleri ve oyuk admlar eit deildir. Bu sarm eklindebobinler i ie olur.

5

ekil 1.3: ki bobin gruplu deiik adml yarm kalp sarm

1.1.2. Datlm Yarm Kalp Sarglar

Datlm yarm kalp sarglarda bobin gruplar toplu halde olmayp stator evresinebelirli aralklarla datlmtr.

Ksa adml datlm yarm kalp sarglar

Oyuk adm hesaplama ile bulunan deerden kk olan sarglardr. rnein; oyukadm hesaplama ile 6 kan bir sarmn oyuk admn 5 olarak alacak olursak bu sarmbir adm ksaltm oluruz. Bobin ls de 1-7 deil 1-6 olur.

Uzun adml datlm yarm kalp sarglar

Oyuk adm hesaplama ile bulunan deerden byk olan sarglardr. rnein; oyukadm hesaplama ile 6 kan bir sarmn oyuk admn 7 olarak alacak olursak bu sarmbir adm uzatm oluruz. Bobin ls de 1-7 deil 1-8 olur.

Normal adml datlm yarm kalp sarglar

Renk says tek say kan sarmlarda ksa veya uzun adml sarm yaplamaz. Budurumda adm normal olarak almak gerekir. Bu gibi durumlarda datlm yarm kalpsarm normal adml olarak sarlr.

1.2. Yarm Kalp Sarmlarda Bobin ls

Bobin gruplarnn statora dzgn yerlemesi iin, bobin lsnn tam alnmasgerekir. Bobin ls, sklen herhangi bir bobinden alnabilecei gibi, oyuk admna greyeniden belirlenebilir. Sklen arzal statorda, bobin gruplarnn kapaklar, rotor, pervane,vb. herhangi bir yere temas varsa, bobin lsn yeniden almak gerekir. lsn fazlaaldmzda hem maliyet hem de sarglara zamanla rotorun srtmesi ile ksa devre olaylarnasebebiyet verebilir.

6

Resim 1.1: Bobin ls alm

1.2.1. Oyuk Admnn Belirlenmesi

Oyuk adm bobin gruplarnn statora yerletirilme biimini gsterir. Bobinin birincikenar yerletirildikten sonra ayn bobinin dier kenarn oyuk adm kadar saydktan sonrayerletiririz. Bylece bir bobinin yerletirildii iki oyuk arasndaki mesafe oyuk adm olur.

Skme ilemi srasnda herhangi bir bobinin girdii oyuklar aras saylarak sarmnoyuk adm belirlenebilir.

Resim 1.2: Bobinlerin oyuk admna gre yerletirilmesi

1.2.2. Kullanlan Bobin Telinin apnn Belirlenmesi

Motorun sarld bobin telinin apn lm ile bulmak mmkndr. Arzal statorunbobinleri skldnde, herhangi bir bobin grubundan zerinde vernik vb. kimyasalmaddeler bulunmayan temiz bir bobin teli kesilerek kumpas veya mikrometre ile lsalnr.

7

Resim 1.3: Bobin teli apnn mikrometre ve kumpas ile llmesi

1.2.3. Sipir Saysnn Belirlenmesi

Sipir says, bir oyukta bulunan bobin grubunun tamamn oluturan iletken saysnifade eder. Arzal statorun bobinleri skldnde, herhangi bir bobin grubunda bulunaniletkenler saylarak sipir says belirlenebilir. Ancak daha kesin ve doru bir sonu eldeetmek iin en az iki bobin grubunun sipir saysnn saylmas gerekir.

1.3. Yarm Kalp Sarm Skme Yntemi

1.3.1. Motorun Sklmesi

Arzal motorla ilgili yukardaki ilemler yapldktan sonra motor sklmeye balanr.Skme ilemi srasnda motordan kacak vida, somun ve kk paralar koymak iin birkutu hazrlanr. Kutunun zerine hazrlam olduumuz motor karteksi yaptrlr. Byleceparalarn baka bir motor ile karmas sz konusu olmaz.

Motor sklrken aadaki ilem sras izlenir.

Motor klemens tablosundaki balantlar sklr.

Motoru monte ederken karmamas iin motor kapaklar ile gvdenin birletii

blmlerden bir tarafa birer, dier tarafa ikier nokta vurulur.

Kasnak ve soutma pervanesinin yeri belirlenir. Bunlar koruyan kapaklar

tornavida ile sklr. Gerekiyorsa bunlarnda yerlerine iaret konur.

Kasnak ve pervane uygun bir ektirme veya tornavida yardm ile krlmadan

kartlr.

Anahtar veya tornavida yardm ile kapaklar gvdeye balayan cvata, somun

ve saplamalar sklr.

Tahta eki veya tokmak yardm ile mile vurularak rotorun kmas salanr.

8

Rulman ve yataklar kontrol edilir. Arzal olanlar deitirilir. Eer arzal

deillerse benzin ile ykanarak yeniden yalanr ve yerlerine taklr.

Bobin sarm ekli ve tipi belirlendikten sonra, bobinlerin verniklerini

yumuatmak iin tahta tokmak ile vurulur veya prmz ile ok az stlr.

Bobinlerin zerindeki kavela ve yaltm iin konulan presbantlar kartlr.

Daha sonra bobinler tek tarafl olarak yan keski veya teneke makas ile kesilir.

Kesilen bobinler, kesilmeyen taraftan ekilerek kartlr ve sipir says saylr.

Salam kan ve zerinde vernik gibi herhangi bir kimyasal madde bulunmayan

bir bobin teli alnarak iletken ap mikrometre veya kumpas ile llr.

Oyuklardan karlan presbantlardan salam bir tanesinin ls alnr.

Statorun ii temizlenir ve saclardan ezilmi veya km olanlar dzeltilir.

Btn bilgiler daha nce hazrladmz motor karteksine kaydedilir.

1.3.1.1. Kapaklarn Sklmesi

Motor kapaklarnn sklmeden nce soutma pervanesi veya kasna koruyankapaklar varsa uygun bir tornavida ile sklr. Daha sonra motor kapaklar ile gvdeninbirletii blmlerden bir tarafa birer (Hem kapaa hem de motor gvdesine ) dier tarafaikier nokta vurulur. Bu ilem marka ile yaplabilecei gibi bask devre kalemi ile deiaretleme yaplabilir.

Resim 1.4: Kapaklarn iaretlenmesi

Kapaklar gvdeye tutturan saplama ve cvatalar uygun bir anahtar veya tornavidayardm ile sklr. Ancak saplama, somun ve cvatalar boyadan dolay yapmolabileceinden sklmeleri zordur. Bunun iin saplamalara dier taraftan tahta takoz veyaeki ile hafife vurulur. Saplamalar ve cvatalar karldktan sonra kapaklar bir tornavidayardm ile kartlr.

9

1.3.1.2. Soutucu Pervanenin Sklmesi

Soutma pervanesi genelde motorun miline bal ve hava sirklasyonunu salayacakbiimde bir kapak ile korunmaktadr. Bylece hem pervanenin zarar grmesi, hem depervane alnca etrafna zarar vermesi engellenmi olur. nce bu kapa tornavida yardmile skmek gerekir.

Resim 1.5: Soutma pervanesinin sklmesi

Kapak skldkten sonra pervaneyi motor miline tutturan segman tornavida yardmile kartlr. Pervaneyi yerinden karmak iin uygun bir ektirme veya tornavida kullanlr.Pervaneler plastik veya bakalit tr malzemelerden yapldklarndan ok abuk zarar grr.Bunun iin karlrken dikkat etmek gerekir.

1.3.1.3. Rotorun karlmas Rulman ve Yataklarn Kontrol

Rotor rulmanlar nedeniyle sk bir ekilde monte olmu durumdadr. Rotoru karmakiin, tahta tokmak veya eki kullanmak gerekir. Kapak vidalar skldkten sonra tahtatokmak veya eki ile rotor miline hafife vurulur. Bu ilem rotor yerinden oynayana kadardevam eder. Daha sonra rotor kartlr. Rotora monte ekilde rulmanlarda kacaktr. Yatakve rulmanlarn kontrol gz ve el ile yaplabilir. Rulmanlar el ile dndrlerek herhangi birsrtme ve ses var m kontrol edilir. Eer normalin dnda bir ses veya dnme ilemindezorluk varsa rulmanlar deitirilir. Yoksa benzin ile ykanarak yeniden yalanr ve yerinetaklr.

Yataklarn kontrol nce gz ile yaplr. Yataklarda yabanc bir cisim veya bozulmavar m diye baklr. Daha sonra el ile yataklarn dzgnl kontrol edilir. Eer herhangi birbozukluk varsa tamir edilir.

10

Resim 1.6: Sklm bir motorun paralar

1.3.1.4. Bobinlerin karlmas

Bobin gruplar statora yerletirildikten sonra zerleri vernik ile kaplanr. Vernikkuruduunda sertletiinden bobinleri skmek iin yumuatlmas gerekir. Bunun iin tahtatokmak ile vurulur veya prmz ile vernik stlr. Bylece vernik yumuatlm olur.

Bobinlerin etrafna sarlm bulunan tiretler makas yardm ile kesilir ve sklr. Builemden sonra bobin gruplarn stator oluklarna sktran kavelalar kartlr.

Bobinler bir taraftan demir makas veya yan keski ile kesilir. Daha sonra kesilmeyentaraftan pense yardm ile ekilerek kartlr. kartlan bobin tellerinin ap llr ve sipirsaylar saylr. Elde edilen sonular motor karteksine yazlr.

Resim 1.7: Bobin gruplar zerindeki verniin prmz ile eritilmesi

Resim 1.8: Bobin gruplarnn kesilerek karlmas

11

1.3.1.5. Presbantlarn karlmas ve Stator Temizlii

Btn bobin gruplar statordan karldktan sonra, presbantlar kargaburnu veya penseyardmyla sklr. Dzgn olan bir presbant zerinden l alnr. Yeni sarm iinhazrlanacak olan presbantlar bu lye gre yaplr. Ancak sklen presbantlar oyuklaragre byk veya kk ise oyuk ls alnarak presbant hazrlamak gerekir.

Tm presbantlar karldktan sonra, statorun ii temizlenerek yeni sarm iinhazrlanr. El ile statorun ii kontrol edilir. km veya bozulmu oyuklar tespit edilerektamir edilir. nk oyuk ularndaki knt yapan saclar sarg emayelerine zarar verebilir vegvdeye kaak olur. Oyuklarda kalan yabanc maddeler tel fra ile temizlenir. Daha sonrastator gaz vb. kimyasallar ile ykanr.

12

Uygulama: X = 24, 2P= 2, m = 3 olan fazl asenkron motorun skme ileminiaadaki ilem basamaklarn takip ederek yapnz.

lem Basamaklar neriler

Skmeye balamadan nce yaplmasgerekenleri tekrar okuyunuz.

Arzal motorun sarm tipini belirleyiniz.

Tel saysn belirleyiniz.

Balant eidini belirleyiniz.

Oyuk kapatma presbantlarn vekavelalarn kartnz.

Sktnz sargnn admn belirleyiniz.

Tel apn lnz.

Sarg verniklerini yumuatnz.

Tm sarglar kesiniz ve oluklardan

Motorun paralarn koyacanzkutuyu hazrlayarak motor karteksinikutuya yaptrnz.

Sarm tipini belirleyebilmek iin, sarmeitlerinin zelliklerini bilmek gerekir.Mesela; el tipi sarmlar katl olur, yarmkalp sarmlarda kat bulunmaz ve tamkalp sarmlarda bir oyukta iki bobingrubu bulunur.

Bobin gruplar sarlrken genelde apbyk iletkenler kullanlmaz. nkiletken ap bydke, oyuklarayerletirme ve ekil verme ilemizorlar. rnein; 1mm2lik iletkenyerine, 0.5 mm2lik iki adet iletkenkullanlarak sarm yapmak dahauygundur. Sklen bobin gruplarnn telsaysna dikkat ediniz.

Arzal motor sklmeye balamadannce balantlarn skmek gerekir.Balant eitlerini renmefaaliyetinden alnz. Tespit ettiinizbalantlar motor karteksine yaznz.

Sarglarn dar kmasn engellemekamacyla konulan oyuk kapatmapresbantlar ve kavelalar kartp,dzgn olanlarndan birer tane rnekalarak hazrladnz kutuya koyunuz.

Sarg adm ayn zamanda oyukadmdr. Ayn bobin grubunun birincive ikinci kenarlar arasndaki oyuksaysn sayarak sarg admnbulabilirsiniz.

Tel apn lerken izolesinintemizlenmi olmasna dikkat ediniz. Telap llerken kullanacanzmikrometrenin doruluundan emin

UYGULAMA FAALYET

13

kartnz.

Sipir saysn saynz.

Bobin lsn alnz.

Oyuk presbantlarn kartnz vellerini alnz.

Stator oyuklarn temizleyiniz.

olunuz.

Sarg vernikleri yumuatlrkenkullanlan yntemler insan sal iintehlikeli olabilir. zellikle kimyasalzcler ile ilem yaplrken kesinliklemaske kullannz.

Bobin gruplarnn bir tarafn sacmakas veya yan keski ile kesiniz.Kesilmeyen taraftan kargaburnu veyapense ile ekerek bobin gruplarnkarabilirsiniz (Bk. Resim 3.10)

Sklen bobin gruplarndan herhangibirinin sipir saysn saynz ve motorkarteksine kaydediniz.

kardnz bobin gruplarndanherhangi birinin lsn yenidenkontrol ediniz. Eer fazlalk veyaeksiklik var ise bobin lsn yenidenalnz.

Oyuk presbantlarn karrken statoroyuklarna zarar vermemeye zengsteriniz. Ayrca kardnzpresbantlardan salam olanpresbantlarn llerini alarak (boy,genilik, katlama pay ) motorkarteksine yaznz.

Stator oyuklarn temizlerken tel frakullannz ve statoru oluturan saclarnalmamasna dikkat ediniz.

14

KONTROL LSTES

Deerlendirme ltleri Evet Hayr

1. Kapak ve gvdeye iaret koydunuz mu?

2. Soutma pervanesini kartabildiniz mi?

3. Rotoru kartabildiniz mi?

4. Rulman ve yataklar temizlediniz mi?

5. Vernii yumuatabildiniz mi?

6. Kavela ve kapatma presbantlarn kartabildiniz mi?

7. Sarglar kartabildiniz mi?

8. Sipir saysn tespit edebildiniz mi?

9. Tel apn lebildiniz mi?

10. Yaltm presbantlarn kartp motor karteksine btnverileri yazdnz m?

DEERLENDRME

Yaptnz deerlendirme sonucunda eksikleriniz varsa renme faaliyetinitekrarlaynz. Eksiklerinizi gidermek iin retmeniniz ile iletiime geiniz.

15

LME VE DEERLENDRME

A. OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI)

Aadaki cmleleri doru veya yanl olarak deerlendiriniz. Sizce belirtilen ifadedoru ise DORU yazan kutucua, yanl ise YANLI yazan kutucua X iaretikoyunuz.

1. ( ) Yarm kalp sarmda bir oyukta iki bobin grubu bulunur.

2. ( ) Bobin ls alrken normalden biraz byk alnmas gerekir.

3. ( ) Sarglar sknce her iki taraftan keserek karrz.

4. ( ) Sarg vernikleri prmz ile yumuatlr.

5. ( ) Tel apn cetvelle leriz.

6. ( ) Sarglar skldkten sonra sarm tipi belirlenir.

7. ( ) Sarglar teneke makas veya yan keski ile keseriz.

8. ( ) Bobin gruplarnn sipir saylar eittir.

9. ( ) Sarglar skldkten sonra stator su ile temizlenir.

10. ( ) Stator oyuklarndaki presbantlar sklmez.

Aada verilen ifadelerdeki boluklar kelime kutusundan seerek doldurunuz.

11. Arzal motor sklmeye balanmadan nce, gvde ve kapaklara ......................konur.

12. Yarm kalp sarmlarda .........................meydana gelmez.

13. Vernik, kimyasal maddeler ile temizleniyorsa .........................taklmaldr.

14. Sarglarn dar tamasn engellemek iin ............................... taklr.

KELME KUTUSUPresbant Bo oyuk StatorSeri nu Kat Kavela

Saplama Maske Gazaret Firma ad Bobin grubu

Gzlk Vida Sarm tipi

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerekkendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnzsorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz.

LME VE DEERLENDRME

16

RENME FAALYET-2

Uygun ortam salandnda sklm bir asenkron motoru sarmak iin gerekli olanhesaplar ve izimleri yaparak motoru sarabileceksiniz.

Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken aratrmalar unlardr: Asenkron motorlar sarmak iin kullanlan malzemeleri aratrnz.

Sanayide kullanlan motor sarma yntem ve tekniklerini aratrnz.

Bobinaj atlyelerinde alanlardan motor sarmaya ait pratik ve kullanl

yntemler hakknda bilgi toplaynz.

Aratrma ilemleri iin iletmelerdeki bobinaj atlyelerini gezmeniz

gerekmektedir. letmelerde bu ii yapanlardan n bilgi edininiz. Motor sarma

yntemlerinin resmini ekebilirsiniz.

Motor reten firmalardan internet araclyla katalog isteyebilirsiniz.

2. YARIM KALIP SARIMIN YAPILMASI

Yarm kalp sarmn yaplabilmesi iin ncelikle, yarm kalp sarm emasnn iziminive izilmi emay uygulamay bilmek gerekir.

2.1. Yarm Kalp Sarm emas izim Teknii

Sarm emas izilirken aadaki ilem sras uygulanr.

Stator oyuklarnn her biri birer daire ile gsterilir. rnein; 24 oyuklu bir stator

iin 24 adet daire izilir.

ekil 2.1: Stator oyuklarn gsteren daireler

RENME FAALYET2

AMA

ARATIRMA

17

Bu dairelere oyuk srasn belirten numaralar yazlr.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24

ekil 2.2: Stator oyuklarn gsteren dairelerin numaralandrlmas

Yapacamz yarm kalp sarm eidine gre bir oyuktaki bobin kenarn

temsilen;

Eit (normal) adml sarm yaplacaksa; renk says kadar her faz temsilenfarkl renklerde olmak zere renk says kadar uzun, daha sonra renk sayskadar ksa izgi izilir. Bu ilem btn oyuklar iin uygulanr.rnein; renk says 4 olan bir sarmda nce drt tane uzun, sonra drt taneksa izgi farkl renklerde izilir.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24

ekil 2.3: Eit adml sarmda renk says kadar kenar izilmesi

Daha sonra birinci oyuktan balamak zere ayn rengi temsil eden uzun bobinkenarlar saa doru ksa bobin kenarlar ile birletirilir.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24

ekil 2.4: Eit adml sarmda uzun kenarlarn ksa kenarlar ile birletirilmesi

18

Bota kalan ksa ular sola, uzun ular saa doru kartlr. Bu ular birbirinebirletirilmi kabul edilir. Stator yuvarlak olduundan ekli yuvarlak olarak dnecekolursak, bylece uzun kenarlarn hepsi ksa kenarlar ile birletirilmi olur.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24

ekil 2.5: Eit adml sarmda bota kalan kenarlarn dar karlmas

ekli tamamlayacak olursak;

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24

ekil 2.6: Eit adml sarmda bobin gruplarnn izilmi hali

Eit adml sarmn bobin gruplarnn alt balantlar yaplrken faz girileri aras 1200

saylr. Hesaplama ile bulduumuz elektriksel a her bir oyuk arasndaki ay belirtir.rnein; yukardaki eklimizde elektriksel a hesaplama ile 150 bulunmutur. Buna gre;birinci fazn girii bir numaral oyuktan yaplacak olursa, 1200 / 150 = 8 yapacandan, dierfazn girii dokuzuncu oyuktan olacaktr. Yine ayn yntem ile nc fazn girii on yedincioyuktan olur.

19

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24

U Z V X W Y

ekil 2.7: Eit adml sarmda alt balantlarn yaplmas

Yukardaki ekilde karklk olmamas iin sadece birinci faza ait bobin grubunun altbalantlar verilmitir. Dier fazlara ait bobin gruplarnn balantlar da birinci faza aitbobin gruplarnn aynsdr.

Oklandrma ilemi ise; nce birinci fazn girdii kenardaki bobin gruplar yukardoru oklandrlr. Bu bobin grubunun ksa kenarlar ise aa doru oklandrlr. Ayn ilemikinci faza ait bobin grubu iin de tekrar edilir. Ancak nc fazn giri ucu yukar deil,aa doru oklandrlr. Yani nc fazn uzun kenarlar aa, ksa kenarlar yukar doruoklandrlr. rnek eklimizinki aada yaplmtr.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24

U Z V X W Y

ekil 2.8: Eit adml sarmda kutuplandrma ilemi

N S

20

Ksa adml sarm yaplacaksa; nce bir ksa daha sonra bir uzun izgi izilir. ( Eerrenk says 6 ise iki ksa iki uzun izilir) Bu ilem btn oyuklara uygulanr. rnein; renksays 4 ve oyuk adm 12 olan 24 oyuklu bir statorun oyuk admn bir adm ksaltp11 alacak olursak;

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24

ekil 2.9: Ksa adml sarmda renk says kadar kenar izilmesi

Ayn faza ait uzun bobin kenarlar sras ile ksa bobin kenarlar ile birletirilir. Botakalan uzun kenarlar saa, ksa kenarlar sola doru karlr.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24

ekil 2.10: Ksa adml sarmda bobinlerin izilmesi

Alt balantlar normal admlnn aynsdr. Birinci fazn girii ilk uzun kenardanyapldktan sonra 1200 saylarak ikinci fazn girii yaplr. rnein; yukardaki eklinelektriksel as hesaplama ile 150 bulunmu olsun.

1200 / 150 = 8 olduundan, birinci fazn girii 2 numaral oyuktan yaplacak olursa,ikinci fazn girii 10 numaral oyuktan olacaktr. Yine ayn ekilde nc fazn girii ise18nu.l oyuktan itibaren olacaktr. rnek eklimizin alt balantlar u ekilde olacaktr:

21

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24

U Z V X W Y

ekil 2.11: Ksa adml sarmda alt balantlar

Oklandrma ilemi yine normal admldaki gibi yaplr. rnek eklimizin oklandrmasaada yaplmtr.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24

U Z V X W Y

ekil 2.12: Ksa adml sarmn kutuplandrlmas

Uzun adml izim yaplacaksa; nce bir uzun daha sonra bir ksa izgi izilir. ( Eerrenk says 6 ise iki uzun iki ksa izgi izilir) Bu ilem btn oyuklara uygulanr. rnein;renk says 4 ve oyuk adm 12 olan 24 oyuklu bir statorun oyuk admn bir admuzatp 13 alacak olursak;

SN

22

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24

ekil 2.13: Uzun adml sarmda bobin kenarlarnn izilmesi

Ayn faza ait uzun bobin kenarlar sras ile ksa bobin kenarlar ile birletirilir. Botakalan uzun kenarlar saa, ksa kenarlar ise sola doru karlr.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24

ekil 2.14: Uzun adml sarmda bobinlerin izilmesi

Alt balantlar normal admlnn aynsdr. Birinci fazn girii ilk uzun kenardanyapldktan sonra 1200 saylarak ikinci fazn girii yaplr. rnein; yukardaki eklinelektriksel as hesaplama ile 150 bulunmu olsun. 1200 / 150 = 8 olduundan, birinci fazngirii 1 numaral oyuktan yaplacak olursa, ikinci fazn girii 9 numaral oyuktanolacaktr. Yine ayn ekilde nc fazn girii ise 17nu.l oyuktan itibaren olacaktr.rnek eklimizin alt balantlar u ekilde olacaktr:

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24

U Z V X W Yekil 2.15: Uzun adml sarmn alt balantlar ve kutuplandrlmas

SN

23

2.2. Yarm Kalp Sarm emas izim Hesaplamalar

Herhangi bir sarma balamadan nce o sarmn izimi ve hesaplamalarn yapmakgerekir. Bu hesaplamalar btn sarm eitleri iin ayndr.

2.2.1. Hesaplamalarda Kullanlan Semboller

Btn sarm hesaplamalarnda aadaki semboller kullanlr.X = Statordaki toplam oyuk saysC = Kutupta faz bana den oyuk says veya renk saysp = ift kutup says2p = Tek kutup saysm = Faz saysYX = Oyuk veya bobin adm = ki oyuk arasndaki elektriki aq = Ksaltlm veya uzatlm adm says

2.2.2. Hesaplamalarda Kullanlan Formller

Btn sarm hesaplamalarnda aadaki formller kullanlr.

Kutupta faz bana den oyuk veya renk says; C =

Oyuk veya bobin adm;

Normal adml sarmlar iin; YX =

Ksa adml sarmlar iin; YX =

Uzun adml sarmlar iin; YX =

Oyuk bana den elektriki a; =

2.2.3. rnek Hesaplamalar

rnek 1: Oyuk says 24 olan bir stator, fazl ve 4 kutuplu olarak yarm kalpsarlacaktr.

Bu sarm iin gerekli olan;

X2p.m

360 . p

X

X2p

- qX2p

+ qX2p

24

Kutup bana den oyuk saysn ( renk says),

Oyuk admn,

Oyuklar arasndaki elektriki ay bulunuz.

NOT: Herhangi bir soruyu zmeye balamadan nce verilen ve istenenleri yazmakyapacamz ilemi kolaylatracaktr. Her zaman nce verilen ve istenenleri yaznz.

Verilen / stenenler:

X = 24 a) C = olduundan; C = C = 22p = 4m = 3a) C = ? b) YX = olduundan; YX = Y= 6 ( 1-7)b) YX = ?c) = ?

c) = olduundan; = = 300

rnek 2: Oyuk says 18 olan bir stator, fazl ve 2 kutuplu olarak yarm kalpsarlacaktr.Bu sarm iin gerekli olan;


Oyuk admn,



X = 18 a) C = olduundan; C = C = 32p = 2m = 3a) C = ? b) YX = olduundan; YX = YX = 9 ( 1-10)b) YX = ?c) = ?


rnek 3: Oyuk says 36 olan bir stator, fazl ve 4 kutuplu olarak yarm kalpsarlacaktr.

Bu sarm iin gerekli olan;


Oyuk admn,


X2p .m

182 . 3

X2p

182

360 . pX

360 .118

X2p

244

360 . pX

360 .224

X2p .m

244 . 3

25


X = 36 a) C = olduundan; C = C = 32p = 4m = 3a) C = ? b) YX = olduundan; YX = YX = 9 ( 1-10)b) YX = ?c) = ? c) = olduundan; = = 200

rnek 4: Oyuk says 18 olan bir stator, fazl ve 2 kutuplu ve 2 adm ksaltlm olarakyarm kalp sarlacaktr. Bu sarm iin gerekli olan;

Kutup bana den oyuk saysn ( Renk says),

Oyuk admn,



X = 18 a) C = olduundan; C = C = 32p = 2m = 3q = 2 (Ksa Adml)a) C = ? b) YX = olduundan;YX = YX = 7 ( 1-8)b) YX = ?c) = ?


rnek 5: Oyuk says 24 olan bir stator, fazl ve 2 kutuplu ve 1 adm uzatlm olarakyarm kalp sarlacaktr. Bu sarm iin gerekli olan;


Oyuk admn,



X = 24 a) C = olduundan; C = C = 42p = 2m = 3q = 1 (Uzatlm Adml)a) C = ? b) YX = olduundan; YX = YX = 13 ( 1-14)b) YX = ?c) = ?


X2p .m

364 . 3

X2p

364

360 . pX

360 .236

X2p .m

182 . 3

X2p

182

- q - 2

360 . pX

360 .118

+ 1

X2p .m

242 . 3

X2p

242

+q

360 . pX

360 .124

26

2.2.4. rnek izimler

rnek 1: 24 oyuklu bir stator, fazl 4 kutuplu olacak ekilde yarm kalp eit admlsarlacaktr. Gerekli hesaplamalar yaparak, sarm emasn iziniz.




Renk saymz 2 kt iin nce iki uzun, daha sonra iki ksa bobin kenar izeceiz.Bu ilem btn oyuklara ayn sra ile uygulanacaktr. Uzun bobin kenarlarn oyuk admkadar saydktan sonra ayn renkteki ksa bobin kenarlar ile saa doru birletireceiz. Botakalan ksa kenarlar sola doru, uzun kenarlar saa doru izeceiz. Birinci fazn giriinibirinci oyuktan yapacak olursak, 1200 sonra ikinci fazn giriini yapacamz iin;

120 / 30 = 4 oyuk saymamz gerekir. nc fazn girii de yine ayn yntem iledokuzuncu oyuktan yaplr.

X2p

244

360 . pX

360 .224

X2p .m

244 . 3

27

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24

U Z V W X Y

ekil 2.16: 24 oyuklu 4 kutuplu yarm kalp eit adml sarm emas

rnek 2: 18 oyuklu bir stator, fazl 2 kutuplu olacak ekilde yarm kalp eit admlsarlacaktr. Gerekli hesaplamalar yaparak sarm emasn iziniz.




Renk saymz 3 kt iin nce uzun, daha sonra ksa bobin kenar izeceiz.Bu ilem btn oyuklara ayn sra ile uygulanacaktr. Uzun bobin kenarlarn oyuk admkadar saydktan sonra ayn renkteki ksa bobin kenarlar ile saa doru birletireceiz. Botakalan ksa kenarlar sola doru, uzun kenarlar saa doru izeceiz. Birinci fazn giriinibirinci oyuktan yapacak olursak, 1200 sonra ikinci fazn giriini yapacamz iin;

120 / 20 = 6 oyuk saymamz gerekir.

SNN S

X2p .m

182 . 3

X2p

182

360 . pX

360 .118

28

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

U Z V X W Y

ekil 2.17: 18 oyuklu 2 kutuplu yarm kalp eit adml sarm emas

rnek 3: 36 oyuklu bir stator, fazl 2 kutuplu ve 3 adm ksaltlm olacak ekildeyarm kalp eit adml sarlacaktr. Gerekli hesaplamalar yaparak sarm emasn iziniz.


X = 36 a) C = olduundan; C = C = 62p = 2m = 3q = 3 (Ksaltlm Adml)a) C = ? b) YX = olduundan; YX = YX = 15 (1-16)b) YX = ?c) = ?


rneimizde renk saymz 6 olarak bulunmutur. Eer ksaltlm veya uzatlmadml olmasayd, nce alt uzun sonra alt ksa izerek eklimize balayacaktk. Ancak adm ksaltld iin, renk saymzn yars kadar ksa, daha sonra uzun izeceiz. Altbalantlarn ise yine ayn kurallarla yani faz girileri aras 1200 ve ayn fazn giri ve karas 1800 olacak ekilde yapacaz. Ayn fazn bobin gruplarnn k kna balanr.

SN

- 3

X2p .m

362 . 3

X2p

362

-q

360 . pX

360 .136

29

U Z V X W Y

ekil 2.18: 36 oyuklu 2 kutuplu 3 adm ksaltlm yarm kalp

rnek 4: 24 oyuklu bir stator, fazl 4 kutuplu olacak ekilde yarm kalp deikenadml sarlacaktr. Gerekli hesaplamalar yaparak sarm emasn iziniz.


X = 24 a) C = olduundan; C = C = 22p = 4m = 3a) C = ? b) YX = olduundan; YX = YX = 6 ( 1-6-8)b) YX = ?c) = ?


Bu rneimizin dier rneklerden tek fark deiken adml olmasdr. izimde aynmetot kullanlr. Renk saymz iki olduu iin nce iki uzun sonra iki ksa izgi izilir. Buher faz temsilen farkl renkler kullanarak son oyua kadar devam eder. Ayn renkteki uzunkenarlar ksa kenarlar ile birletirilir. Ancak iteki ular, itekiler ile dtaki ular, dtakilerile birletirilir. Bylece deiken adml olurlar. Alt balantlar dierlerinin aynsdr.

N S

X2p .m

244 . 3

X2p

244

360 . pX

360 .224

30

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24

U Z V X W Y

ekil 2.19: 24 oyuklu 4 kutuplu yarm kalp deiken adml sarm emas

rnek 5: 18 oyuklu bir stator, fazl, 2 kutuplu olacak ekilde yarm kalp deikenadml sarlacaktr. Gerekli hesaplamalar yaparak sarm emasn iziniz.

Verilen / stenenler:X = 18 a) C = olduundan; C = C = 32p = 2m = 3a) C = ? b) YX = olduundan; YX = YX = 9 ( 1-8-10-12)b) YX = ?c) = ?


1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

U Z V X W Yekil 2.20: 18 oyuklu 2 kutuplu yarm kalp deiken adml sarm emas

SN N S

X2p .m

182 . 3

X2p

182

360 . pX

360 .118

SN

31

rnek 6: 18 oyuklu bir stator, fazl, 4 kutuplu olacak ekilde yarm kalp deikenadml sarlacaktr. Gerekli hesaplamalar yaparak sarm emasn iziniz.


X = 18 a) C = olduundan; C = C = 12p = 4m = 3a) C = ? b) YX = olduundan; YX = YX = 4 ( 1-4-6)b) YX = ?c) = ?


Yukarda verilen rnekte renk says ve oyuk adm tam say kmamtr. Bu gibimotor sarmlarnda ister deiken ister eit adml olsun, izim yaplrken oyuk admnadikkat etmek gerekir. lk renkten iki tane sonra ikinci ve nc renklerden birer tane oyukizdikten sonra, yine ilk renkten iki ksa ve ikinci renkten iki uzun izeceiz. Bu ilemi sonoyua kadar devam ettireceiz. Dikkat etmemiz gereken bobin gruplarnn her faza eitolarak datlm olmasdr. Yani birinci faza ait 3 bobin grubu varsa, ikinci ve ncfaza ait bobin grubu bulunmaldr.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18


Yukardaki gibi her faza ait bobin gruplarn eit olarak dattktan sonra, botakiular birletiririz.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18


X2p .m

184 . 3

X2p

184

360 . pX

360 .218

12

32

Alt balantlar ise dier balantlarn aynsdr. Yani faz girileri aras 1200 saylarakyaplmaldr.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

U Z V W X Y


2.3. Yarm Kalp Sarmda Bobin Gruplar

Bobin gruplar, krklara monte edilen eit veya deiken adml sarm kalplarzerine sarlr. Yarm kalp sarmda genellikle eit adml kalplar kullanlr. Ancak deikenadml kalplar da tercih edilmektedir.

Resim 2.1: Eit adml sarm kalb Resim 2.2: Deiken adml sarm kalb

Yx oyuk admna gre bobin gruplarnn yerletirilecei oyuklar arasnda tek bobinteli ile bobin ls alnr. Bu l bobin gruplarnn giri ve k kenarlarn belirtir. Bulye gre kalplar ayarlanr. Motorun skm srasnda kartekse kaydedilen bobinin kailetkenle sarlaca, iletken aplar, ka sipir sarlaca ve i ie olan bobin gruplar dikkatealnr. Bobinin giri ucu yeteri kadar uzun braklarak bobinlerden birinin sipir says kadarsarlr. Daha sonra ikinci kalba gei yaplarak ikinci bobin sarlr. Bir bobin grubunun hepsisarldktan sonra k ucunda yeteri kadar uzun braklarak iletken kesilir. Bobinlerindalmamas iin iki kalp arasndaki bolukta, bobinler tel paralar ile balanr.( Bu telparalar bobin gruplar statora yerletirilmeden nce karlr.) Kalplar gevetilerek bobingrubu kartlr. Bobin gruplarnn ekilleri aadaki gibidir.

N S N S

33

ekil 2.24: Deiken adml ikili ve l bobin gruplar

ekil 2.25: Eit adml ikili ve l bobin gruplar

Resim 2.3: Eit adml kalpta sarlm ikili bobin grubu

2.4. Yarm Kalp Sarm emasn Okuma

Hazrladmz bobin gruplarn statora yerletirebilmek iin sarm emasn ok iyianlamamz gerekir. Sarmn emasnn nasl izildiini, daha nceki konularda ayrntlolarak anlattk. imdi elimizdeki sarm emalarn okurken nelere dikkat etmemiz gerekir,bunlara bakalm.

Hesaplamalarda kullandmz; C, 2P, Yx , ve q deerlerinden ekil izilirken

nasl yararlanld,

34

Oyuk admna gre ls alnm, bobin gruplarndan ka tane hazrlamamz

gerektiini,

Birinci fazn giri ucu olan Udan sonra, ikinci fazn giri ucu olan V iin

deerine gre 1200 saymamz ve bunu nc fazn giri ucu olan W

iinde yapmamz gerektiini,

Bir fazn giri ile k ular arasnda deerine gre 1800 faz fark olmas

gerektiini,

ekilde gsterilen dairelerin, stator oyuklarn temsil ettiini,

Kutuplandrma yaplrken birinci ve ikinci fazdan akm geldiini, nc

fazdan ise akm gittiini,

Bobin gruplarnn kutup zelliklerine gre giriin girie veya giriin ka

balanmas gerektiini,

Ayn faza ait bobin gruplarnn balant ularnn ka numaral oyuklardan

ktn,

U-X, V-Y, W-Z ularnn hangi oyuklardan ktn, ancak ekli okuyarak

renebiliriz.

2.5. Yarm Kalp Sarm Statora Yerletirme Yntemi

Sarm ilemine gemeden nce statorumuzun oyuklarn asetat kalemi ile saatibresinin tersi ynnde numaralandrrsak, ekildeki numaralara gre bobin gruplarnyerletirirken bize kolaylk salar.

Resim 2.4: Stator oyuklarnn numaralandrlmas

Yarm kalp sarmn oyuklar yerletirilmesinde aadaki ilem basamaklar takipedilmelidir.

Oyuk adm lsne gre eit veya deiken adml kalplarda hazrlanm

bobin gruplarndan herhangi bir tanesi alnr.

35

Bu bobin grubunun ilk bobini sarm emasnda belirtilen oyua yerletirilir.

Yine ayn bobin grubunun dier bobini yanndaki oyua yerletirilir. Bu

ilemler bobin grubunun ikinci kenarlar iin tekrar edilir. Yalnz bobin gruplar

saat ibresinin tersi ynnde yerletirilerek ilerlenmelidir.

Resim 2.5: Birinci bobin grubunun statora yerletirilmesi

Yerletirdiimiz bobinlerin zeri presbant ile kapatlmaldr. Yoksa dier bobin

gruplar yerletirilirken yerinden kabilir.

Resim 2.6: Bobin grubuna presbant taklmas

kinci bobin grubunu da yine sarm emamza gre oyuklara yerletiririz. Bu

bobin gurubunun birinci yerletirdiimiz bobinlerin zerine gelmesi gerekir.

36

Resim 2.7: kinci bobin gurubunun statora yerletirilmesi

Ayn ekilde dier bobin gruplar da yerletirilerek son bobin grubuna kadar bu

ileme devam ederiz. Son bobin grubu yerletirilirken aadaki ilem sras

izlenmelidir.

Son bobin grubu yerletirilmeden nce ilk yerletirilen bobin gurubununbirinci kenarlar kaldrlr.

Son bobin gurubunun ikinci kenarlar, sarm emasnda belirtilen oyuklarayerletirilir.

Birinci bobin kenarnn kaldrlan kenarlar tekrar ayn oyuklara yerletirilir.

Yalnz dikkat edilmesi gereken en nemli husus; bobinlerin balant ularnn hepsininayn ynde ve balant yapacak kadar uzun olmasdr. Bobinler yerletirilirken klemenskutusuna kacak ekilde yerletirme yapnz.

Resim 2.8: Son bobin gurubunun statora yerletirilmi hali

Son bobin grubu da yerletirildikten sonra sarglara elimiz ile ekil veririz. ekil

verme ilemi, sarglarn stator eklini almasn salamadr. Bu ilemi

yaplmayacak olursa, sarglar rotora veya kapaklara deebilir ya da kapaklarn

kapanmasnda zorluk kar.

37

Resim 2.9: Yarm kalp sarmn statora yerletirilmi hali

2.6. Etiketleme Yntemi

Etiketleme ilemi bobin gruplarnn hepsi statora tam olarak yerletirildikten sonrayaplabilecei gibi bobin gruplar yerletirilirken de yaplabilir. Ancak bobin gruplarnnyerletirilmesi srasnda etiketlerin zarar grmemesine ve dmemesine dikkat etmekgerekir.

Her bobin grubundan iki tane u kmtr. Bunlar bobin gruplarnn giri ve kulardr. Klemens balant kutusunda toplam alt u bulunacandan bu ularn stator iindebalanmas gerekir. Hangi ucun hangi u ile balanacan sarm emasnn altbalantlarndan anlayabiliriz.

Her bobin grubunun giri ile k ucuna ka numaral oyua girdiine dair kk biretiket yaptrrsak, balantlar daha kolay yaparz. Bu etiketi kendimiz hazrlayabileceimizgibi, hazr etiketlerden de faydalanabiliriz. Aada 1 numaral oyua yerletirilmibobinin etiket rnei verilmitir. Bu etiketi bant ile bobin teline tutturabiliriz.

ekil 2.26: Bobin gruplarna yaptrlmak iin hazrlanm etiket rnekleri

Bobin gruplarnn birletirilmesinde aadaki ilem basamaklarna uymak gerekir.

Ek yapmaya balamadan nce hangi numaralara ek yaplacaksa, o numaralara

ait etiketler sklr.

Ek yaplacak iletkenlerin fazlal varsa kesilir.

Bobin telinin zerindeki yaltkan, maket ba, ak vb. aletler ile kaznr.

1 U

38

Resim 2.10: Bobin teli zerindeki yaltkann maket ba ile temizlenmesi

Ek yaplacak bobin tellerinden herhangi birine bobin telinin apna uygun yeteri

kadar uzunlukta makaron geirilir.

Resim 2.11: Bobin teline makaron taklmas

Havya ile iki bobin teli birbirine lehimlenir.

Resim 2.12: Bobin tellerinin havya lehimlenmesi

Son olarak lehim yaptmz yerin zerine makaron taklr. Bu ilem btn ekler

iin tekrar edilmelidir.

39

Resim 2.13: Eklerin yaplm hali

Klemens tablosuna karlacak olan U-X, V-Y, W-Z faz ularna da ok telli1mm2 veya 1,5mm2lik iletkenler yukardaki yntem kullanlarak lehimlenir. Bu iletkenlerinular klemens kutusuna karlr.

Resim 2,14: Klemens kutusu ular

2.7. Stator inin Dzgnl

Sarglar yerletirildikten sonra elimiz ile sarglara ekil vermemiz gerektiinden dahance bahsetmitik. Bu ekil verme ilemi ekleri yaptktan sonra tekrarlanmaldr. Olukkapatma presbantlarnn oluun dna kmamasna zen gstermeliyiz. Elimizi statoruniinde gezdirdiimizde eer bir ykselti veya taklma oluyorsa o ksm mutlakadzeltilmelidir. Aksi takdirde rotora temas edeceinden motorumuzda arzalar meydanagetirebilir.

Sarglar dzeltildikten sonra tiret ad verilen bez ile sarlr. Bylece sarglarda sarkmaveya bozulma meydana gelmez.

40

(a) (b)Resim 2.15: a) Stator sarglarn tiretleme ilemi balangc

b) Tiretleme ilemi bitmi hali

Tiretleme ileminden sonra statorumuzun sarglarn bulunduu ksm verniklenir. Builem ile sarglar birbirine yaptrlm olur.

Resim 2.16: Statorun vernik kazanna daldrlarak verniklenmesi

2.8. Yarm Kalp Sarmn Klemens Balantlar

Yarm kalp sarmn klemens balantlar dier sarmlarn klemens balantlar ileayndr. Klemens kutusunda toplam 6 adet u bulunur. Bunlar her bir fazn giri ve kulardr. Yani;

Birinci fazn giri ucu U , k ucu X

kinci fazn giri ucu V , k ucu Y

nc fazn giri ucu W , k ucu Z dir.

Ancak daha nce de bahsettiimiz gibi nc fazn giri ucundan akmn kt,k ucundan da girdii varsaylarak ilem yaplr.

Klemens kutusundaki ularn balanmasnda iki eit balant kullanlr. Bunlar; Yldz balant,

gen balantdr.

41

R S T R S T

(a) (b)

ekil 2,27: a) Klemens tablosunda ki ularn yldz balantsb) Klemens tablosunda ki ularn gen balants

U V W

Z X Y

U V W

Z X Y

42

UYGULAMA FAALYET-1Uygulama 1: X = 24, 2P= 2, m = 3 olan fazl asenkron motorun sarma hazrlk

ilemini aadaki ilem basamaklarn takip ederek yapnz.

Uygulama 2: X = 24, 2P= 4, m = 3 olan fazl asenkron motorun sarma hazrlkilemini aadaki ilem basamaklarn takip ederek yapnz.


Herhangi bir yarm kalp sarm emasnizebilmek iin yaplmas gerekenilemleri okuyunuz.

Stator sac paketlerinin kontrol vedzeltilmesi ile ilgili bilgileri okuyunuz.Sac paketlerinin dzeltilmesinin neminitekrar ediniz.

Oluklar yaltnz. Oluk yaltmak iinkullanlan malzemeleri ve yaltmileminin nasl yapldn okuyunuz.

Bobin gruplarn hazrlaynz. Bobinlsnn nasl alndn tekrar ediniz.

Sarm emasn izebilmek iin elimizdeaadaki verilerin bulunmas gerekir.Bunlar; Oluk says ( Sarm yapacamz

statorun oluklarn sayarakbulabiliriz.),

Kutup says (Motorumuzu kakutuplu sarmak istediimizmotorumuzun devir saysylailgilidir.),

Motorumuzun altrlaca fazsays,

Sarm iin gerekli hesaplamalardanelde edilmi bilgiler ( renk says,oyuk adm, faz as),

Motor sklrken, sarglarn karlmassrasnda sac paketleri zarar grebilir.Bu gibi durumlar gz ile tespitedebileceimiz gibi, elimizi stator iindegezdirerek de tespit edebiliriz. Dzeltmeilemi iin eki, pense, kargaburnu vb.el aletlerinden faydalanabilirsiniz.

Sarglarn stator sacna temas etmesitehlike yaratacandan oluklarnyaltlmas gerekir. Yaltma ilemisrasnda nceden kardnz presbantllerinden yararlanabileceiniz gibi,yeniden l alabilirsiniz.

Bobin gruplarnn eit veya deikenadml kalplardan hangisindehazrlanacana dikkat ediniz. Oyukadmna gre aldnz lnn statoroluklarna uygunluunu kontrol ettiktensonra dier bobin gruplarnhazrlaynz. Ayrca bobin gruplarnkardnzda lnz bozulacandan,srekli lnz kontrol ediniz.

UYGULAMA FAALYET-1

43

KONTROL LSTES


1. Stator iinin dzgnln kontrol edebildiniz mi?

2. Hasarl ksmlar tespit ettiniz mi?

3. Sac paketlerini dzeltebildiniz mi?

4. Oluk genilii ve yksekliini ltnz m?

5. Motor ls karteksinde yazl lyle ayn m?

6. Presbant lye uygun kesebildiniz mi?

7. rnek presbant olua yerletirip denediniz mi?

8. Presbantlar dzgn olarak katlayabildiniz mi?

9. Oluklarn hepsini dzgn olarak yaltabildiniz mi?

10. Yaltma ileminden sonra statorun iini kontrol ettiniz mi?

DEERLENDRME

Yaptnz deerlendirme sonucunda eksikleriniz varsa renme faaliyetinitekrarlaynz. Tereddt ettiiniz konular iin retmeninizden yardm isteyiniz.

44

LME VE DEERLENDRME-1A. OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI)

Aadaki cmleleri Doru ( D) veya Yanl ( Y) olarak deerlendiriniz.

1 ( ) Oluk says, hesaplamalarda kullanlr.

2 ( ) Kutup says, devir saysyla ilgilidir.

3 ( ) Oyuk adm hesaplanrken faz says gereklidir.

4 ( ) ki oluk arasndaki a ile gsterilir.

5 ( ) Bozulmu sac paketleri yerinden karlr.

6 ( ) Sac paketlerini elimiz ile sktrrz.

7 ( ) Oluklar yaltmak iin presbant kullanlr.

8 ( ) Persbantlar oluklara yaptrc kullanlarak yerletirilir.

9 ( ) Oyuk adm kadar l alnarak bobin gruplar hazrlanr.

10 ( ) Bobin gruplar sadece eit adml kalplarda sarlr.

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerekkendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnzsorularla ilgili faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz.

LME VE DEERLENDRME-1

45

Uygulama 1: X = 24, 2P= 2, m = 3 olan fazl asenkron motorun sarmn aadakiilem basamaklarn takip ederek yapnz.

Uygulama 2: X = 24, 2P= 4, m = 3 olan fazl asenkron motorun sarmn aadakiilem basamaklarn takip ederek yapnz.


Hazrladnz bobinleri oluklarayerletiriniz.

Bobin ularnn etiketleme ynteminiokuyunuz

Oluk kapatma presbantlarn hazrlayaraktaknz.

Bobin gruplarn yaltnz.

Sarma ekil veriniz. ekil verme nedennemlidir? Okuyunuz.

Bobin gruplar ve klemens kutusunakacak ular iin ekleri yapnz

Bobinleri oluklara yerletirinceiletkenlerin zarar grmemesine dikkatediniz. Son bobin yerletirilince, ilkyerletirdiimiz bobinin kaldrlmasgerektiini unutmaynz.

Etiketleme ilemini dzgn yaparsanzdaha sonra ek yapma srasnda zorluklakarlamazsnz. lk yaplan etiketlerinsarm srasnda zarar grmemesinedikkat ediniz.

Oluk kapatma presbantlarndan bir tanernek hazrlayarak deneyiniz. Eer ldoru ise dierlerini hazrlaynz.Taktnz presbantlarn dar kntsolmamaldr.

Bobin gruplarnn st ste gelenksmlarnn arasna presbant koyarakbobin gruplarn birbirinden yaltnz.Aksi takdirde fazlar aras ksa devremeydana gelebilir.

Her bobin grubu yerletirildikten sonrael ile stator i yzeyine uygun olarakekil verilmelidir. Bu ilem sarglarndaha dzgn grlmesi ve kapaklarnrahat kapanmas iin nemlidir.

Ek yapma ilemi iki ksmda olacaktr.Birincisi ayn faza ait bobin gruplararasndaki ekler, ikincisi klemenskutusuna karlacak ular iinyaplmas gereken eklerdir. Bobingruplar arasndaki ve klemens kutusunakarlacak ekleri yaparken makaron

UYGULAMA FAALYET-2

46

Klemens ularn kartnz

Sarmn bandajn yapnz

Sarglara son eklini veriniz vevernikleyiniz.

Klemens balantlarn yapnz.

takmay unutmaynz. Takacanzmakaronun ls iletkenlere ve yaltmyapaca ksma uygun olmaldr.

Klemens kutusuna karlacak ularnetiketlerini karmaynz. Ayrca statoriinden karlan ularn zarargrmemesi iin kablo koruyucutakmalsnz.

Sarmn bandaj tiret ad verilen bezparalar ile yaplr. Tiredi sarglararasndan rahat geirebilmek iiniletkenden klavuz hazrlamanzgerekecektir. Tiretleme ilemi yaplrkensarglar iyice sktrlmaldr.

Tiretleme ilemi bitirildikten sonrasarglara son eklini vermeniz gerekir.Ayrca ekil verme ileminin doruluunukapaklara takarak deneyebilirsiniz.Kapaklara herhangi bir engel gelmiyorsastator sarglarn vernikleyiniz. Bylecesarglarda bozulma meydana gelmez.Vernikleme ilemi srasnda aznza masketakmay unutmaynz.

Klemens kutusuna karlan ularnlmlerini yapnz. Arzal motorunsklmesi ksmnda bu lmlerle ilgiligerekli bilgi verilmitir. Klemenskutusundaki ular yldz veya genolarak balayabilirsiniz.

47

KONTROL LSTES


1. Bobin gruplarnn hangi kalplarda hazrlanacan tespitettiniz mi?

2. Oyuk admna gre l alabildiniz mi?

3. rnek bobin grubu hazrlayp denediniz mi?

4. Bobin gruplarnn saysn sarm emasndan tespitedebildiniz mi?

5. Bobin gruplarn sarm emasna uygun yerletirebildiniz mi?

6. Son bobin grubu yerletirebilmek iin birinci bobin grubunukaldrdnz m?

7. Bobin gruplarna ekil verebildiniz mi?

8. Ayn faza ait bobin gruplarnn ekini yapabildiniz mi?

9. Ek yerlerini yaltmak amacyla makaron taktnz m?

10. Bandajlama ilemini yapabildiniz mi?

11. Klemens kutusundaki ular yldz-gen balayabildiniz mi?

DEERLENDRME

Yaptnz deerlendirme sonucunda eksikleriniz varsa renme faaliyetinitekrarlaynz. Tereddt ettiiniz konular iin retmeninizden yardm isteyiniz.

48

A. OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI)

Aadaki cmleleri doru veya yanl olarak deerlendiriniz. Sizce belirtilen ifadedoru ise DORU yazan kutucua, yanl ise YANLI yazan kutucua X iaretikoyunuz.

1. ( ) Son bobin grubunun ikinci kenar yerletirilecei zaman ilk yerletirilen bobingrubunun birinci kenar kaldrlr.

2. ( ) Ek yerlerini yaltmak iin izole bant kullanlr.

3. ( ) Stator iinde yaplacak eklerde havya kullanlmaldr.

4. ( ) Etiketleme ilemi dzgn yaplmazsa ular karabilir.

5. ( ) st ste gelen bobin gruplar arasna presbant konulmaz.

6. ( ) Sarglar bandajlamak iin tiret kullanlr.

7. ( ) Bandajlama yapldktan sonra verniklemeye gerek yoktur.

8. ( ) Btn motorlarn klemens kutusu yldz balanmtr.

9. ( ) Sarglara ekil verme ilemi eki ile yaplr.

10. ( ) Sarglar oluklara yerletirildikten sonra presbant ile oluklar kapatlr.

Aada verilen ifadelerdeki boluklar kelime kutusundan seerek doldurunuz.

11. Bobin gruplarn kalplarda sarmaya balamadan nce .............................. almalyz.

12. Bobin gruplar eit veya .............................. adml kalplarda sarlr.

13. Bobin gruplarnn sarld aletlere ........................................... denir.

14. Klemens kutusundaki ular ........................ veya........................... balant kullanlarakyaplmaldr.

15. Sarglarn stator biimini almas iin ........... ile ekil verilmelidir.

KELME KUTUSU

Presbant Bo oyuk Yldz-genl Kat Kavela

Saplama Deiken GazEl eki Oyuk Adm

Eit Olmayan krk gen-Kark

LME VE DEERLENDRME-2

49

Aada verilen oktan semeli sorulardan doru olan kk yuvarlak iine alnz.

16. Aadakilerden hangisi yarm kalp sarmn zelliklerinden biridir?

A) Kr oyuklar meydana gelir.B) Bobin gruplar arasnda katlar meydana gelir.C) Bir oyukta iki bobin kenar mevcuttur.D) Stator oyuk saysnn yars kadar bobin grubu bulunur.

17. Eit adml sarmlar aadaki sarm trlerinin hangisindendir?

A) Toplu yarm kalp sarglarB) Datlm yarm kalp sarglarC) Ksa adml sarglarD) Normal adml sarglar

18. Motor etiketinde aadakilerden hangisi bulunmaz?

A) retici firma adB) Devir saysC) Kutup saysD) alma frekans

19. Aadakilerden hangisinde motor sarg giri ve k ular doru olaraksralanmtr?

A) U-Z , W-X , V-YB) W-Z , U-X , V-YC) U-Z , Y-X , V-WD) W-Z , V-X , U-Y

20. Oyuk says 24 olan bir stator fazl, 4 kutuplu olarak yarm kalp sarlacaktr. Bustatorun renk ys ve oyuk adm aadakilerden hangisinde doru olarak verilmitir?

A) C : 2 YX : 6 (1-7)B) C : 2 YX : 8 (1-9)C) C : 2 YX : 6 (1-6)D) C : 6 YX : 2 (1-3)

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerekkendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnzsorularla ilgili konulara dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorulara doru cevap verdiysenizdier uygulamaya geiniz.

50

MODL DEERLENDRMEModl ile kazandnz yeterlii aadaki ltlere gre deerlendiriniz.

DEERLENDRME LTLER Evet Hayr

A- Asenkron Motoru Sklmesi1. Sarm tipini belirlediniz mi?2. Sarglar oyuklardan karabildiniz mi?3. Sipir saysn buldunuz mu?4. Tel apn lebildiniz mi?5. Bobin adm lsn alabildiniz mi?6. Presbantlar kartabildiniz mi?7. Presbant lsn alabildiniz mi?8. Statoru temizleyebildiniz mi?9. Motor karteksini hazrlayabildiniz mi?10. Gerekli deerleri kartekse yazdnz m?

B- Asenkron Motorun Sarlmas1. Yarm kalp sarm emasn izebildiniz mi?2. Sarm emas iin gerekli hesaplamalar yapabildiniz

mi?3. Eit-Ksa-Uzun adml sarm emalarn izebiliyor

musunuz?4. Sarm emas zerinde kutuplandrmay yapabildiniz

mi?5. Oyuk admna uygun olarak l alabildiniz mi?6. Bobin gruplarn krkta sarabildiniz mi?7. Sarm emasn okuyabiliyor musunuz?8. Bobin gruplarn statora yerletirebildiniz mi?9. Bobin ularn etiketlendirebildiniz mi?10. Ekleri yapabildiniz mi?11. Sarma ekil verebildiniz mi?12. Bandajlama ilemini yapabildiniz mi?13. Vernikleme ilemini yapabildiniz mi?14. Klemens ularn balayabildiniz mi?15. Motora enerji verip lm yapabildiniz mi?

DEERLENDRME

Yaptnz deerlendirme sonucunda eksikleriniz varsa renme faaliyetlerinitekrarlaynz.

Modl tamamladnz, tebrik ederiz. retmeniniz size eitli lme aralaruygulayacaktr. retmeninizle iletiime geiniz.

MODL DEERLENDRME

51

RENME FAALYET1 CEVAP ANAHTARLARI

1 Y2 Y3 Y4 D5 Y6 Y7 D8 D9 Y

10 Y11 aret12 Kat13 Maske14 Kavela

RENME FAALYET- 2 LME DEERLENDRME 1N CEVAPANAHTARI

1 D2 D3 Y4 D5 Y6 Y7 D8 Y9 D

10 Y

CEVAP ANAHTARLARI

52

RENME FAALYET- 2 LME DEERLENDRME 2NN CEVAPANAHTARI

1 D2 Y3 D4 D5 Y6 D7 Y8 Y9 Y10 D11 l12 deiken13 krk

14Yldz-gen

15 el16 D17 A18 C19 B20 A

53

NERLEN KAYNAKLAR

Motor Kataloglar.

Motor retimi Yapan Firmalarn nternet Siteleri.

Bobinaj Malzemeleri Satan Firmalar.

Arzal Motor Skm ve Sarm Yapan Bobinaj Atlyeleri.

Bobinajclk Yapan Firmalarn nternet Siteleri.

3e Elektrik Dergisi

NERLEN KAYNAKLAR

54

KAYNAKA ANASIZ Kadir, Bobinaj Rehberi 4, stanbul, 1993.

CEYLAN Hasan, Elektrik Atelyesi Bobinaj, stanbul, 2000.

GRKEM Abdullah, Atlye 2, Ankara, 2002.

ZDOAN Mehmet, Elektrik Blm Atlye 2, Kahramanmara, 2003.

KAYNAKA

Documents

Yarım Kalıp Sarım