Yer Kabuğunu Etkileyen Levha Hareketleri

Alman bilim insanı Alfred Wegener (Alflred Vegenlr), 1912 yılında, bütün kıtaların Yer’in iç kısmında yer alan ve yer kabuğundan yoğun olan bir madde üzerinde yüzdüğünü, bu nedenle de kıtaların 250 milyon yıl önce tek parça halinde dev bir kıta olduğunu öne sürdü. Ona göre bu dev kıta daha sonra küçük kıtalara bölünmüş ve bunlar da zamanla birbirlerinden ayrılmışlardı.

Levha: Dünya yüzeyini oluşturan irili ufaklı yerkabuğu parçalarına levha denir. Levhalar dev bir yapbozun parçalarıdır. Bulunan fosiller incelendiğinde, fosillerin bulunduğu bölgeler birbirinin devamı şeklinde görülüyordu.

Peki, günümüzdeki kıta parçaları geçmişte tek bir kıta ise nasıl oldu da parçalara ayrılarak birbirinden uzaklaştı? Onları hareket ettiren etki neydi? Wegener’e göre bu sorunun cevabı; kıtaların okyanuslar üzerinde kaymasıydı. Ancak birçok bilim adamı bu görüşü kabul etmedi. Sonraki yıllarda Herry Hommond Hess bilimsel araştırmalar sonucunda kıtalarla birlikte okyanusların da hareket ettiğini ileri sürdü. Çünkü okyanus tabanı, tam ortada, sırt adı verilen noktada ayrılmaktaydı. Onun okyanus tabanı yayılması olarak adlandırılan bu teorisi kıtaların hareketini açıklamaktaydı. Çünkü bilim insanları bu doğrultuda yaptıkları araştırmalar sonunda kıtaların ayrılmasına, ateş küredeki hareketliliğin neden olduğunu keşfetmişlerdir. Buna göre Dünya'mızın katmanlarından biri olan ateş kürede, magma olarak adlandırılan sıcak ve akışkan bir madde bulunmaktadır. Ateş küredeki hareketliliğe de bu magma neden olmaktadır. Bu hareketlilik nedeniyle bir bütün halinde bulunan kıtalar parçalanmış ve şimdiki hale gelmiştir. Gelecekte de kıtaların birbirinden uzaklaşması beklenmektedir. Bilim insanları, belli bir süre sonra kıtaların levha hareketleri sonucunda birleşerek gelecekte tek bir kıta haline geleceğini öne sürmektedirler. Geçmiş zamanlarda da defalarca dev kıtalar oluşmuş ve

konveksmilyonla

Pangea: olduğunu Yerkabuarasındaokyanusokyanus

LEVHA

Alman bihalinde dayrıldığın

Wegener

Diğer kankıyılarınd

iyon hareketarca yıl süreb

Günümüzdeu söyleyen b

uğu üzerindehızlarla haraltında bulu

al-kıtasal lev

A HAREKET

ilim adamı Adev bir kıta onı ileri sürdü

r'e göre Düny

nıt ise fosilleda bulunmuş

tinin etkisiylbilen uzun su

en 250 milyobilim adamla

7 ana, çok seket etmekte

unuyorsa okyvha adını alı

TLERİNİN

Alfred Wegeolduğunu, zaü.

ya'daki kıtal

erdir. Aynı cştur.

le bu kıtalar urelerde birl

on yıl kadar arı bu kıtaya

sayıda da küedirler. Eğeryanusal levhır.

YER KAB

ener 1912 yılamanla bu de

ların yap-boz

cins sürünge

da tekrar ayleşmekte ve

önce kıtalarıPangea adın

üçük levha var levha bir kıha, hem kıta

UĞUNA ET

lında bütün kev kıtanın pa

z gibi birbiri

ne ait fosille

yrılmıştır. Basonra tekrar

ın tek ve kocnı vermiştir.

ardır. Bu levıta altında buhem okyanu

TKİLERİ

karaların 22arçalandığını

ini tamamlam

er, farklı kıta

aşka bir deyir parçalanma

caman bir pa

vhalar bir yılulunuyorsa kus altında bu

5 milyon yılı ve birbirind

maları bu du

aların birbiri

işle, kıtalar aktadır.

arça halinde

lda 1-15 cm kıtasal levhaulunuyorsa

l önce tek paden uzaklaşa

urumun kanıt

ine bakan

a,

arça arak

tı idi.

Gelecekte tahmin edilen durum

Yer kabuğunun altında bulunan ateş kürede magma denilen akışkan ve sıcak madde bulunmaktadır. Magma, konveksiyonel şekilde ateş küredeği magma çekirdeğinden aldığı ısı etkisiyle yükselir ve üst katmandaki magma yoğunluğu azalarak alta gider.

Magmantabakları

Önceleri oluşan pa

nın bu konvehareket ettir

tek bir kıta arçalar da bi

eksiyon harermektedir.

şeklinde olarbirinden uz

eketi, yer ka

an karalar, levzaklaşarak gü

abuğunun üst

vhaların sürünümüzdek

t katmanları

ekli hareketiki 7 kıta oluş

ındaki levha

i ile bölünmşmuştur.

olarak bilin

müş ve daha s

nen

sonra

Yer kabuğu üzerinde yedi tane büyük, bir çok küçük levha hareket halindedir.

LEVHA HAREKETLERİ

Levhalar üç farklı şekilde hareket edebilir:

1. Uzaklaşma Hareketi 2. Yaklaşma Hareketi 3. Yanal Hareket

Levha hareketleri sürekli olarak devam etmektedir. Bu hareketler sonucunda levha sınırlarında kısa zaman dilimlerinde ani ve şiddetli, uzun zaman dilimlerinde ise yavaş ve sürekli şekil değişiklikleri meydana gelmektedir. Bu değişiklikler levhaların boyutuna ve şekline bağlı olarak yeni kıta, okyanus, dağ, yanardağ vb. oluşumların meydana gelmesini sağlayabilir.

Yerküre

Bu levhaneden ola

Levhalar

a) Kıtasa

Yoğunlukitilerek b

Uzun sür

ede volkanla

a hareketleri abilir.

rın Yaklaşm

al Levha ile

kları az olanbüyük kıvrım

ren bir süreç

ar, deprem

türüne göre

ma Hareketi

Kıtasal Lev

n bu levhalarmlar oluşturu

sonunda sır

mler ve sırad

kıtaların, ok

i

vha Yaklaşm

r çarpıştıklarur.

radağlar olu

dağların lev

kyanusların,

ması

rında levha k

uşabilir.

vha sınırlar

sıradağların

kenarlarındak

rı ile ilişkis

n ve volkanla

ki yerkabuğu

i.

arın oluşmas

u yukarı doğ

sına

ğru

b) Okyanusal Levha ile Kıtasal Levha Yaklaşması

Okyanusal levha yoğunluğu daha az olan kıtasal levhanın altına girer. Bu nedenle yüzeyde hendekler oluşur.

Bu olayın oluştuğu alana dalma-batma bölgesi adı verilir.

Okyanusal levha ateş küre içine girerek eriyip magmaya karışır.

Magma zayıf yerlerden yeryüzüne ulaşarak volkanları oluşturur. Levha sınırlarında üstteki kıtasal levhanın sıkışması ile dağlar da oluşabilir.

c) Okyanusal Levha ile Okyanusal Levha Yaklaşması

Yoğunluhendeklekarışır. Moluşturur

Levhalar

İki levha

Bu harek

 Diğer levartma-azyanal har

Yanal haoynar veysırasındaolaya de

 

 

ğu daha büyerin oluşmasıMagma okyar.

rın Yanal H

nın eşit ya d

kette levha sı

vha hareketlealma gibi olreketleri yery

areket sırasınya kırılır. Çü

a açığa çıkanprem denir

yük olan okyına neden olnus tabanınd

Hareketi

da farklı süra

ınırlarında k

erinde gözleaylar yanal hyüzünde büy

nda bir levhaünkü levhala

n enerji dalgar.

yanusal levhalur. Derine ddaki zayıf no

atlerle aynı y

ısa süreli ve

nen bir kısımhareket sonryük yıkımlar

a diğerine daar arasındakialar halinde y

a diğerinin adalan levha, moktalardan y

ya da zıt yön

şiddetli değ

m levhanın mrasında gözlera neden olab

ayandığında i sürtünme çyayılarak ye

altına dalar. Bmagmaya teeryüzüne yü

deki hareket

ğişiklikler me

magma içindenmez. Ancabilir.

arada kalan ok büyüktür

eryüzünde sa

Bu hareketleemas ederek ükselerek vo

tine yanal ha

eydana gelir

de erimesi veak iki levhan

kayalar sıkır. Bu kırılmaarsılmaya ne

er derin erir ve magmlkan dizileri

areket denir.

r.

eya taşkürednın kısa süre

şarak yerleria ve kopmalaeden olur. Bu

maya ini

de eli

inden ar u