YAVUZ SULTAN

SELM

YILMAZ ZTUNA

TARH

Yavuz Sultan SelimYlmaz ztunaEditr mer KulTasarm: BKY Ajansbabali kltr yayncl29 Ekim Cad. No: 23, 34530 Yenibosna/STANBULTel: (0212) 454 21 65 (0212) 454 21 67 (0212) 454 21 69GSM: (0505) 584 03 79 Faks: (0212) 454 21 71www.bky.com.tr bky@bky.com.tr

Merdm- ddeme bilmem ne fsn-etdi felekGiryem kld fzn-ekimi hn-etdi felekrler penei kahrmda olurken lerznBeni bir gzleri hya zebn-etdi felek

Selm (Yavuz Sultn Selm) (1470-1520)

ems-i asr-di, asrd emsinZll memdd-olur, zamn kasrTc- tahtle fahreder beylerFahrederd annda tc- serr[1]

eyhulislm Kemlpaa-zdeAhmed emseddn Efendi (1468-1534)

Eflkden, o dem ki peym- kader gelirG- cihna velvele- bl- per gelirRy- zemn'i tbi-i fermn klmaaSultan Selm Han gibi bir r-i ner gelirTekbrlerle halka yn-oldu tlarSahry- skdr'a revn-oldu tlar...Tebrz'e doru kd sefer hrhnaErvh peyrev-oldu Cihan Pdih'naHengm- rezmi bildiren-vz- htifAks-etdi her tarafda ciblin cibhnaSahry- aldran'da gaz vardr-erteyeEy berk, mjde ver felein mihr- mhna...Seyr-eylesin felek kaderin ehsvrnFeth-etdi bir seferde nebler diyr'n...Bir gn alnd nevbet-i takdr rhleteUkb'da yol grnd Hud'dan bu dveteDurdukca doldu gzleri ek- firk-leKudretl pdih ved etdi milleteYer yer misl-i bd-i hazn-oldu tlarSultan Selm'e girye-knn-oldu tlar

Yahy Keml Beyatl (1884-1958)

nszYavuz Sultn Selm (1470-1520; 1512-1520), Dny trhinin mmarlarndan biridir. 8 yllk ksa

saltanatnda Orta Dou'ya gelecek asrlar iin yn vermitir. Bugnki Trkiye'nin Anadolusnrlarn izmitir. Orta Anadolu'ya kadar uzanacak bir Trkmen ran devletinin olumasnnlemitir. Geri Arab lkelerine ilk ayak basan Osmanolu'dur, fakat bu hususta Seluklular'nbrakt yerden devm etmitir. Arab lkelerini bir at altnda toplamaya balamtr. Msul'danCezyir'e, Haleb'den Yemen'e ve Sdn'a kadar Arab lemini Osmanl atsna alm, halefi olanolu Kaann Sultn Sleymn, bu hususta babasnn eserini tamamlamtr.

Hilfet-i slmiyye'yi Arablar'dan Trkler'e, Abbsler'den Osmnoullar'na alarak, stanbul'u,slm leminin merkezi hline getirmitir. Kzldeniz'e, Hind sularna, Barbaros Kardelervstasiyle Bat Akdeniz'e km, dedesi Ftih'in Boazlar' ve Karadeniz'i Osmanl tekeline alandeniz politikasna devm etmi, olu Kaann'ye Basra Krfezi'ne ve Ummn Denizi'ne khazrlamtr.

Geri Osmanl Trkiyesi, 1447'den beri Dny'nn en kudretli devleti idi. Fakat 1517'de Msr'nfethi ile Osmanl Trkiyesi'ni Cihn Devleti (Fr. Puissance mondiale, Alm. Weltreiches) hlinegetiren, Yavuz Sultn Selm'dir. Cihn Devleti, Arz'a hkim olan devlet demek deildir, ztentrihte byle bir devlet yoktur. Mutbakat olmakszn Dny politikasnda kapital bir deiiklikyaplamyacak gce erimi Devlet demektir. Osmanl Trkiyesi, 1683'e kadar bu durumu, 1771'ekadar da 1. Dny Devleti durumunu muhfaza etmitir.

Yavuz, trhin grd fenomen ahsiyetlerden biridir. artc iler yapmtr. Onu trihsahnesine kartan, doudan gelen h sml'in Trkmen tehddidir. Safev Devleti'nin XVI.asr metinlerinde geen ad Trkmen Devleti'dir. h sml'in Anadolu'dan kopartp bykimtiyazlar vererek ran'a gtrd birka yz bin Trkmen tarafndan kurulmutur. Bu i 1500ylnda olmutur. 30 yanda ve h'n yan banda, Trabzon'da bulunan ehzde Sultn Selm-h, bu olumann hididir. Bu olumay teessrle seyretmi, gen sml'in yz binlerce Anadolugerini mezheb deitirterek, mfrit bir mezhebin atsna aldn, kendisini det mbdhline getirdiini, esefle tkb etmitir. Bu olumay ehzde zntyle izlemi, stanbul veOsmanl zntyle izlemi, ancak kinci Byezd Trkiyesi resini bulamamtr. ehzde Selm,bu reyi bulduuna ve dm klcyle zeceine Ordu'yu ve milleti inandrd iin tahtaykselmitir. Babas kinci Byezd, yle fazla ihtiyar falan deildir. 60'n ancak gemitir. Amaderde dev olamad iin taht kaybetmitir. Yavuz'un hayatta bulunan iki aabeyi ehzde vardr.Onlar, dm zebilecekleri hussunda inandrc olamadklar iin tahttan mahrumkalmlardr.

Yavuz'un pan-slm ark politikas, halefi Kaann Sultn Sleymn tarafndan tkb edilmemi,Osmanl Trkiyesi'nin gelecei Dou'ya deil Bat'ya tevecch etmitir. 1520'de babasnn yerinegeen Sultn Sleymn ilk 3 seferini, Bat'ya yapm, ancak 4. seferinde ran zerine yryerekIrk' ran'dan alp Basra Krfezi'ne kabilmi, bu mddet iinde Trkmen Safev rejimiran'da kklemitir. Daha ak ifdeyle, h sml'in Snn Trkmen Akkoyunlular'dan aldran', Snn'lie dndrmek mmkn olmamtr. ran, evresinde kendisini tehdd eden Trkiye,Trkistn, Hindistn gibi ok kudretli Snn Trk imparatorluuna ramen, haytiyetini devmettirmitir. Kafkas Trkl'n 'letirmitir. Snn Trkiye ile Snn Trkistn'n arasn kesmi,

Trkistn' da kapal bir lke hline getirmitir. Trklk byk zarar grmtr. Dou Trkleminin Rus tahakkmne dmesinin uzak temellerini atmtr. h sml derecesinde Trk'lezarar veren hibir Trk' trih kaydetmiyor.

Yavuz'un halefi ve tek olu Sultn Sleymn' babasnn radikal Dou politikasn OsmanlDevleti'nin ikinci derecede meselesi hlinde telkk etmeye zorlayan sebep, Avrupa'da Charles-Quint'in zuhrudur. spanya kral Charles-Quint'in, nce Almanya imparatorluunu ele geirerekAvrupa'nn yarsna hkim olmas, Fransa'y ezmesi, ngiltere'yi tehddi, Charlemagne'n BatRoma imparatorluunu gerekletirmesine ramak kalmasdr. Ve Sultn Sleymn'n Avrupapolitikas olmasa idi bunu gerekletirecekti. Bu durumda Osmanl Trkiyesi'nin bir AvrupaDevleti olarak haytiyetini muhfaza edebilmesi ve Akdeniz'de hkimiyetini devm ettirmesi,imknsz hle gelirdi.

Kaann'nin fetihleri, babas Yavuz'unkinden az deildir, fakat fazla elde tutulamam, bykksm daha 18. asr girmeden tasfiye edilmitir. Yavuz'un fetihleri ise kalc olmutur. Anadolu'dakifetihlerini Trkiye her zaman muhfaza etmitir. Fethettii Arab lkelerindeki Osmanl hkimiyetiise 1918'e kadar 4 asr devm etmitir.

Yavuz, dedesi Ftih'in planlad Cihn Devleti'ni gerekletirmi kiidir. Ancak Ftih'inplanlad ve 49 yanda lm ile gerekletiremedii Cihn Devleti, daha fazla Bat'ya dnktr.Yn Kaann politikasna paraleldir. Yavuz ise mecbren Dou'ya dnmtr. Belki ran'da SnnAkkoyunlu Trkmen hkimiyeti devm etse, h sml zuhr etmese, Yavuz da Bat politikasizliyecekti vey bir denge kuracakt. Kaann'yi Bat politikasna nasl Charles-Quint'inbeklenmedik zuhru sevk etti ise, babas Yavuz'u da Dou politikasna mecbr eden, h sml'inbeklenmedik zuhrudur. Ve iki zuhr arasnda 20 yl kadar bir mddet vardr.

Vaktiyle mfrit Ftmler, slm lemini ikiye blmlerdi. Salhaddn Eyyb haklarndangelmiti. imdi slm'a ayni oyunu h sml adl Trkmen eyhi oynuyordu. Krdler, Tebrz'dekih ile stanbul'daki Pdih arasnda kaldlar. Hepsi h'n tebeas idiler. Fakat Snn'liktenayrlamadlar ve Pdih'n tarafna getiler. Zr h, Trkmen beylerine verdii akl almazimtiyazlar, Krd beylerine tanmamt.

Jeopolitik bir mcdele olduu ortadadr. Ancak mnev bir mcdele olduu da gerektir. hsml'in trenle Eb-Bekr, mer, Osmn, ie gibi slm byklerine lnet ve kfr ettirmesi, zannesi dhil olmay reddeden Snnler'i ldrtmesi, kl ve kan siyseti, Mslmanlar'mteessir etmiti. Byk tepki dourmutu. "Babacm" diye riykrca yaltakland SultnByezd'in topraklarn inemesi, Anadolu'da ihtilller kartmas, Anadolu halkn a'ya vekendisini imm tanmaya dveti, marur Osmanl'y alt st etmiti.

Yavuz, ulem meclisini 1514'te toplad. eyhulislm Zenbilli Al Efendi, h' tekfr etti.Kazasker Sargrz Nreddn Hamza Efendi, nl fetvy kaleme ald. Bu fetvda yle deniyor:"Tife-i Kzlb ki resleri Erdeblolu sm'l'dir, Peygamberimiz'in er'atn, ve snnetini, vedn-i slm ve Kur'n- mbni istihff etdikleri, ve Allh Ta'l harm kld gnhlara helldirdedikleri ve mushaflar ve ktb-i er'ati tahkyr edip oda yakdklar ve mescidleri ykdklar vedahi resleri la'ni (h sml'i) m'bd yerine koyup secde etdikleri ve dahi Hazret-i Eb-Bekr'eve Hazret-i mer'e svp hlfetlerini inkr etdikleri ve dahi Peygamberimiz'in htnu Hazret-i'ie anamza iftir edip svdkleri ve dahi Peygamberimiz'in er'ini ve dn-i slm' gtrmek

kasdin etdikleri m'lm ve zhir olduu sebebden fetv verdik ki, zikr olunan tife kfirlerdir vemlhidlerdir. Bunlar krp cem'atlerin datmak cem'-i Mslmnlar'a vcib ve farzdr.Mslmnlar'dan lenler sa'd ve ehd ve Cennet-i 'ldadr ve anlardan lenler hr ve hakyr,Cehennem'in dibindedir, bunlarn hli kfirler hlinden eeddir...".

Yavuz'un aldran seferi iin yapt hazrlk ve masraflarn, dedesi Ftih'in Otlukbeli seferiiin yaptklarnn iki kat olduu biliniyor. Otlukbeli'nde ran'n Trkmen h Sultn Uzun HasanBey, Osmanl'y Anadolu'dan atmak iin, btn Avrupa devletleri ile ittifk etmiti ki, Avrupallarda Osmanl'dan Rmeli'ni almak istiyorlard. Uzun Hasan, h sml'in annesi tarafndan-byk-babasdr (annesinin babas). Ama Snn-Hanef'dir. Binenaleyh onun 40 yl ncekitehddi, Osmanl dzenini ykmak, Trkmen aret beyleriyle Anadolu'yu ynetmek, Trkiye'yi geneOrta a'a dndrmek eklindedir. Anadolu'yu letirmek gibi bir tehdid yoktur. Zr ran'nounluk mezhebi de o dnemde Snnlik'tir. Ancak Uzun Hasan'n 20 kadar Hristiyan Avrupadevleti ile Osmanl Trkiyesi aleyhine ittifk etmesi, durumu ve tehddi arlatryordu.

Yavuz, Safev tehlikesini bertaraf ettikten sonra, baka bir Trk imparatorluuna, Memlkler'inzerine dnd. Dedesi Ftih'in Memlk politikasn daha radikal biimde izledii gibi, babasSultn Byezd'in Memlkler karsndaki baarszlnn cn de alacakt. Haleb yaknlarndaMerc-i Dbk'ta Memlk ordusunu sultnlar ile berber imh ve Memlk ordusunda bulunanAbbs halfesi nc Mtevekkil'i esr etti. Haleb'e girince Ulu Cm'de halfe olarak adnahutbe okuttu. O andan tibren resm veskalarda "Halfe-i Ry-i Zemn", "Hazret-i Zll'ullh","Pdih- Cihn-penh halledet hlfeteh", "Hlfet tahtnn sultn", "Halfet'r-Rahmn" gibitbirlerle anld grlr. Kaahire'nin fethinden sonra da Melik Meyyed Cmii'nde itirkiyleklnan Cum'a namznda "Hdim'l-Haremeyni'-erfeyn, Sultn- Arab ve'l-Acem, Pdih-slm" diye anld.

Hlfet sfatna, h sml'in imamln ln mnsebetiyle ehemmiyet vermitir. Haremeyn(Mekke ve Medne ehirleri) yoksullarna 200.000 altn sadaka gndermi, Kaahire, Mekke veMedne'deki btn ref, sdt ve ulemya ar hediyeler yollamt. Hlfetine hibir taraftantirz edilmedi.

nl msterik-trkolog Wilhelm Barthold'n 1912'de yaynlad bir makalede Yavuz'unhlfetini pheli gstermesi, politik bir manevradan ibrettir. Balkan Sava srasnda OsmanlDevleti'nin der slm lkelerince desteklenmesini nlemek iin, Trkiye hkaannn hlfetsfatnn zerine glge drmeye mtftur. Barthold'n trihi olarak hreti, birok zihinlerdeve hlfetin Osmnoullar'nda bulunmasndan ekinen Bat ve kskananDou evrelerinde akisleryapmasna zemin hazrlad ki, essen maksad da bu idi. Barthold'n makalesinden sonra geniOsmanl trihleri kaleme alan .H.Dnimend, .H.Uzunarl gibi trihiler, onun bu politikmakalesine hibir ehemmiyet vermemilerdir. Bununla berber, Cihn Devleti yllarnda Osmanlhkaannn halfe sfatn, birok sfat arasnda kulland, Devlet geriledike bu sfata arlkverildii de bir gerektir. 1774 Kk Kaynarca Muhedesi'nde Rusya, pdihn halfe sfatnresmen kabl etmitir. Bununla berber halfe sfatn arlkla kullanan ve hkan (pdih)sfatyle edeer sayan hkmdrlar grmek iin Sultn Abdlazz, hatt kinci Abdlhamddevrine kadar inmek gerekiyor. Ancak kinci Abdlhamd'in halfe sfatn, hkan sfatyle edeerekilde kulland tesbt edilebiliyor. Barthold'n iddias doru olsa idi, 1517'de son Abbshalfesinin Yavuz tarafndan stanbul'a gtrlmesinden birka yl sonra olu Kaann eski

halfeyi aka ve arlkl ekilde shib kmalarna kadar, Hlfet-i slmiyye makamnn botutulduunu kabl etmek gerekir ki, nl msterikn olutumaya alt hava da bu idi. Zr 20.yzyln balarnda kinci Abdlhamd'in hlfet politikas ngiltere, Fransa, Rusya, Holanda gibion milyonlarca Mslman'n yaad lkeleri smrgeleri hline getiren Batl emperyalistdevletleri ok korkutmutu. Bu korkunun, 1920 yllar balarna kadar devm ettii, bilhassangiltere resm veskalarnn binlercesinde grlr. Gerekte 632'de Peygamber'in veftndan1924'te hlfet-i islmiyye'nin ilsna kadar hlfet taht, hibir dnemde velev ksa mddet iinolsun bo kalmad. 1924'den tibren ise tammen boald ve sona erdi.

Yavuz'un 50 yanda ve ksa bir saltanattan sonra lmesi, dedesi Ftih'in 49 yanda fakat uzunbir saltanattan sonra- lmesine benzer. Politikalar tamamlanamamtr.

Yavuz, 1470 ylnn ilk aylarnda, babas Ulu ehzde (kinci) Byezd'in sancak beyi bulunduuAmasya ehrinde, Dulkadrolu Aleddn Bozkurd Bey'in kz Aye Htn'dan dodu. Fevkaldeyksek bir tahsil grd. 1481'den nce dedesi Ftih tarafndan stanbul'a arld. ok kkocuktu. Dedesinin kendisini kucana alp sevdiini, o srada derin saygsndan dedesi Ftih'inyzne kucanda iken ancak bir n iin ban kaldrp bakabildiini, sonradan pdihlndaanlatmtr. Bir mddet stanbul Saray'nda terbiye grp Amasya Saray'na babasnn yanna ideedildi. 1481'de Ftih lp kinci Byezd tahta geince, ehzde Selm de, 11 yanda olduuhlde, 3 aabeyi ile berber stanbul'a geldi. 1487'de 17 yanda iken Trabzon sancak beyliinetyn edildi. Trabzon'a, annesi ile berber gitti ve annesi Trabzon'da ld.

Sert karakteri dolaysyle "Yavuz" denen ehzde Sultn Selm-h Hn'n 24 yl sren TrabzonVllii, onu politikann ve asker haytn iine att. Trabzon, serhad idi. Kafkasya'ya ve ran'akar serhad. 1500'e kadar Kafkasya ve ran'da Snn Trkmen Akkoyunlular hkimdi. OsmanlDevleti ile bir problemleri yoktu, Uzun Hasan Pdih'n vasyyeti mcibince 1473'ten sonra birdaha asl Osmanl ile kar karya gelmemeye dikkat etmilerdi. Ama 1500'de h sml,yldrm darbesiyle ana tarafndan mensb bulunduu- Akkoyunlu hnednn ykt ve dedesiUzun Hasan'n vasyyetini kulak ard ederek Osmanl ile uramaya, derinlemesine (Antalya veMula'ya kadar) Anadolu'ya hulle alt. Bu durum, ehzde Selm'in, kinci Byezd'in 8 oluarasnda(ki 4.'leri idi) parlamasna zemin hazrlad. 1500'de ehzde Sultn Selm, 30 yanda,yaa ve tecrbece h sml'den olgun, sert bir askerdi. Bu ndan tibren Yavuz'unbiyografisini, Osmanl ve zaman zaman Dny trhi erevesinde vermeye alacam.Kitbmn sonunda, kinci Byezd ve Yavuz ileleri zerinde etrafl bir ecere bahsi vardr.Burada o an btn Osmnoullar, ehzdeleri ve sultnlar ile, grlecektir.

Ylmaz ZTUNA

Birinci Blm

EHZDELK DNEM

Akkoyunlular'n Dmesi ve ran mparatorluk Tahtna Safevler'in kmas(1501)

1501'de Akkoyunlular, Tebrz'i kaybettiler ve ran imparatorluk tahtna baka bir Trk hnedn,Safevler geti. Bu, Yakn Dou'da siys durumu altst eden mhim bir hdise oldu. bykimparatorluun, Trkiye, ran ve Msr'n mtekbil siys durumlar karmakark oldu. Hdisenin enehemmiyet arz eden cephesi u idi ki, Safevler, mezhebindendiler. ran imparatorluunun , hemde ok mutaassp ve msamahasz bir ekilde olan bir hnedna gemesi, Trkiye kadar Msr've Trkistan', hsl btn Snn Mslmanlar' tehdit eden bir vaka idi.

Safevler, aslen Snn ok nl bir eyh ailesinden iniyorlard. Sonradan hem olmular, hem deAkkoyunlu ve Trabzon imparatorluk hnednlar ile sk akrabalk balar kurmular, siys haytaatlmlard. 1501'de nihyet imparatorluk tcn giymeye muvaffak olan h sml Safev, anatarafndan Sultn Uzun-Hasan'n torunu idi. Bu gen imparator, nih derecede hars idi ve kazandmuvaffakyetlerle sarho olmutu. Asker, devlet, siyset, ilim ve edebiyat adam olarak, Uzun-Hasan'dan yksek bir ahsiyetti, fakat Timur derecesinde deildi. h sml, Trkiye'yi doudantehdd eden nc ve sonuncu byk tehlikedir. Bu tahddin de gayesi, Trkiye imparatorluunuykmakt. Safev tehdidi, Akkoyunlu (Uzun-Hasan) tehdidinden daha kudretli idi. Fakat Timur'unkiderecesinde deildi. imdi Osmanl Trkleri, Diyr- Bekr ile Takent arasnda uzanan, kan ve ateleSnnler'i sindirip mezhebini hkim klmak istiyen h sml ile kar karya idiler. h sml,Hazret-i Al'nin neslinden indiini iddia ediyor, imamlk, yni mezhebinin bakanln taslyordu.Daha 1 yanda iken babas eyh Haydar Safev, irvan-ahlar tarafndan ldrlm, sml, tam birhayat mcadelesi ve bitip tkenmek bilmez hayat korkusu iinde yaamt. Trk ve slm tarihinin bupek sekin simasnn, btn dnya apnda ahsiyetler gibi, eitli cepheleri vard. Tam bir harb vesiyset adam olduktan baka, deh sahibi bir irdi. iirlerini Farsa'dan ok Trke sylyordu.nki hitap ettii kitlelerin dili Trke idi. Trke iirleri de, klasik ve halk tarznda olmak zereikiye ayrlr. Halk tarznda syledii iirler (nefesler, ilhler) o kadar ak bir Trke ile yazlmtrki, bugn bile bunlar anlamyacak hibir Anadolulu kyl yoktur. h sml, Sultan Byezd'ininsan cephesine mlik deildi. Sultn Byezd kadar byk bir lim deildi, onun insan cephesine demlik deildi. Fakat enerjisi ve kitleleri tesiri altna almaktaki baars, onu daha da bykmuvaffakyetlere namzet klyordu. Onunla, ancak ehzde Selm apnda ve karakterinde bir ahsiyetbaa kabilirdi.

Sultn Byezd, Trkiye'nin Frat-Toroslar snrn tutabilmek iin, ran'n elinden Dou veGneydou, Msr'dan da Orta-Gney Anadolu'yu almann jeopolitik bir zarret olduunu phesizgrmtr. Fakat ii idare-i maslahatla yrtmek istiyordu. ehzde Selm gibi cezr (radikal/kkten)bir harekete teebbs edemedi. II. Byezd, kz Ayn-i h Sultn', essen ana tarafndan Ftih'intorunu olan Akkoyunlu sultn Ahmed Gde Bey'e, Sultn Cem'in kzn, Memlk Sultn'na vererek,Avrupa'da olduu zere, akrabalk yoluyla Trkiye'nin yksek menfaatlerini korumak yoluna gitmiti(Hammer, IV, 50). Fakat bunlar, kifyetsiz tedbirlerdi. Hele ortaya h sml gibi bir ahsiyetktktan sonra.

1507'de Kemal Reis, Msr'a ikinci defa bir dostluk ziyretinde bulundu. Esasen ran'da 'leriniktidara gelmesi, Trkiye ile Memlkler'i yaklatrmt. Kemal Reis, Kahire'de Sultn Kansutarafndan merasimle karland ve Osmanl tekiltnda rtbesinin ancak bahriye sancakbeyi(tmamiral) olmasna ramen, pek ar ekilde misafir edildi.

h sml ise, Akkoyunlular' cihan haritasndan silmekle meguld. st ste darbeyleAkkoyunlular' Tebrz'den, Badad'dan ve mid'den (Diyarbakr), yni btn taht ehirlerindenebediyen kovmutu. Son Akkoyunlu imparatoru Sultn Murd Bey, stanbul'a gelmi ve kederinden 25yanda lmt. 1496-1498 arasnda II. Byezd'in hem yeeni, hem dmd olan Sultn AhmedGde'nin sallantda olan Akkoyunlu imparatorluunu, Osmanl devlet sistemini tatbik ederekcanlandrmak istemesi, feodallerin, ehzde ve devlet adamlarnn iine gelmemi, Sultn, haytnkaybetmiti. Sultn-zde Dmd Sultn Ahmed Gde Bey'in olu Zeynel Mirza (ki II. Byezd'intorunu idi), 1504'te ayn eyi yapmak istemi, fakat o da muvaffak olamam, Tebrz'i h sml'dengeri alamamtr.

mitler, Trabzon sancakbeyi ve II. Byezd'in hayattaki 3. olu ehzde Selm-h'ta toplanyordu.ehzde Selm, ana tarafndan Dulkadrolu idi. Faaliyetleri, tamamen dhiyne bir gsterite idi.Stratejik ve siys grlerinin derinlii, imdiden hret bulmutu. Safevler'in ve Grcprenslerinin hareketlerini, dikkatle tkip ediyordu. Vaktiyle Yldrm tarafndan fethedilmi ve bir araFtih tarafndan da alnm olan Erzincan', yeniden fethetmiti. Grc prensi Mirza ubuk'u malbetmi, spir kasabasn almt. Dier bir Grc prensini, III. Bagrat' da yenmi, Grcistan'nTiflis'ten sonraki en byk ehri Ktayis'i fethetmiti. Grc prensleri, ehzde Selm'e vergivermeye balamlard. Grcistan'n metbu olan Safevler iin bu hdisiler, haysiyet krc idi.ehzde'nin Grcistan ilerine kadar girerek Gney Kafkasya'y tehdid etmesi, h sml'i endieyedryordu. Ancak imdilik Osmanllar'la silhl bir atmaya girimek istemiyor, bu zeminihazrlamak iin btn enerjisini kullanyordu. 1508'de Grcistan'n en mhim ksm, Osmanllar'n,daha dorusu ehzde Selm'in yksek hkimiyetini tanm bulunuyordu. ehzde'ye tb olan Grchkmdarlarnn en mhimmi, Mirza ubuk (1502-1516) idi. Bu prens, Erzurum, Kars, Ardahan,Idr illerinin tamam ile Bayburt'a hkimdi (44.000 km2). Kuzeyde, II. Bagrat'n Grc devletibalyordu ve buras da ehzde Selm'in nfuz ve kontrolnde idi.

h sml'in zuhru, Timur'un ve Uzun-Hasan'n zuhrlar gibi Trkiye ile baa kmaktan tamamenciz olan Avrupa'da byk yanklar uyandrmt. Papa bir mektubunda bu hdiseyi, "Trkler'e karbyk lde bir harekete gemek iin ilh frsat" eklinde selmlyordu (Zinkeisen, II, 558). Papa,Grnta'nn dmesinden byk mitlere kaplmt. Batda olduu gibi, douda da Mslmanlar'nAvrupa kt'asndan karlabilecei midlerini zhr ediyordu. Artk en byk Hristiyan hkmdrdurumunda bulunan spanya kral Katolik Fernando'ya: "erefsiz Trkler'e kar Almanya, Fransa,spanya, Portekiz, skandinavya devletlerinin derhal birlemesi lzmdr" diyordu (Zinkeisen, II,558).

h sml, asl byk rakbinin Osmanl devleti olduunu oktan grmt. Daha 1501'de, ynTebrz'e yerleir yerlemez Kahire'ye eliler gndermi, Memlkler ile Osmanllar'a kar birlemekistemiti. phesiz Osmanl kudreti Memlkler'in yardm ile yklnca, Msr, h sml iin, olgunbir meyve derekesine decekti.

Avrupa'da siyset dnyasnn merkezi olan Venedik'te de bu mevzuda faaliyetler geiyordu. hsml'in elileri 1508'de Trkiye'nin amansz dman ve rakbi olan Hametl Cumhuriyet'in

bakentini de ziyret ettiler ve ayn mealdeki tekliflerini yaptlar. Venedik, daha 6 yl nce Trkiye ilesulh yapmt. u sralarda Trkiye, btn Avrupa ile sulhu devm ettirmek iin zam gayretiniesirgemiyordu. Doudan gelen tehlikenin azameti, stanbul'ca malmdu. Osmanl cihan devletini,ancak baka bir Trk devleti ykabilirdi. h sml, aka bu emelde olduunu birok kerelergstermiti.

Venedik, h sml'in Trkiye'ye derhal sava almas teklifini kabul gze alamad. Ancak hsml harbe girerse yardm edeceini mphem bir srette vaad etti. h, Venedik'in deniz gcndenfaydalanmak istiyordu. nki donanmas yoktu. Deniz gcne sahip olmyan bir devletin ise, karadane derecede kudretli olursa olsun Trkiye'yi sarsmas imkn hricinde idi.

II. Byezd, h sml'in bu teebbslerine, Kemal Reis'le Msr'a klliyetli miktarda top, topumtehasss, stratejik harb malzemesi ve bahriye levazm gndermekle mukabele etti. h sml'in'lii, Ftmler'in htrasnn unutulmad Msr'da, Memlkler'i, Osmanllar'dan fazlakorkutuyordu. u noktay unutmamaldr ki, Memlk imparatorluunun bnyesi, ezici Trkounluklarna dayanan Trkiye ve ran imparatorluklar gibi deildi. Msr'da bir avu Trk,milyonlarca Arab' idre ediyordu. propaganda makinas, muntazam iliyordu. Velahd-ehzdeAhmed'in oullarndan ehzde Murd'n bile bu mezhebi kabl ettii rivayetleri dolayordu.

7 Eyll 1506'da Hersek-zde Ahmed Paa azledilmi ve Ali Paa, 2. kere vezr-i zam olmutu. AliPaa, Anadolu'da propagandasn nlemek iin birok tedbirler ald.

"h sml, gzel grnl, pek fazla boyu olmakla beraber mtenasip vcutludur... Geniomuzludur... Sakal yoksa da by vardr... ok yakkldr... Ak renkli ve zayf bir adamdr.Sakal ve by kzldr" (Ramusio, Navigationi, 90a ve 73a).

ran'da o zamana kadar Snn mezhepler, Haneflik, ikinci derecede filik ekseriyette idi. mezhepler aznlkt. h sml'in vicdan hrriyeti tanmamas, o zamana kadar kardee yaam olanSnn ve ler'i birbirine drd. Trkmenler'in byk ksm oldu. Snn kalanlar, Anadolu'yagt. Kan ve atele, slm dininin mezhep corafyas deitirildi.

h sml'in emelleri pek geniti. Vaktiyle Ftmler'in muvaffak olamadklar bireyi, slmdnyasn mezhebi altnda birletirmeyi tasavvur ediyordu. Osmanl baraj yklrsa, Msr veTrkistan'daki Trk imparatorluklarnn artk Safev kudreti nnde tutunabilmeleri bahis mevzuuolamazd.

h sml'in Dulkadr Seferi (1507 1508)h sml'in 1507-8 Dulkadr Seferi, Yakn Dou tarihinde mhim bir hdisedir. Safev h, bu

hdise ile, mstakbel hareketlerinde Trkiye ve Msr'n gsterecekleri tepkinin derecesinilmtr. Seferin zhir (grnte) sebebi ise, Dulkadrolu Alddevle Bozkurt Bey'in, olanh sml'e kz Beli Htn'u (kinci Byezd'in baldz olur) vermeyi reddetmesidir. h sml,Osmanl topraklarn iniyerek, Kayseri'nin gneydousundan Dulkadr topraklarnn kuzeybatsnagirmitir. Alddevle Bey, yenilmi ve kamtr. h sml, Alddevle Bey'in bir olu ile 2torununu ele geirip ldrtmtr. Sonra Mara'a ve Elbistan'a girmi, Dulkadroullar'nn hnednmezarlarn yaktrmak derecesinde vahet gstermitir. Mara'tan Diyarbakr'a dnen h sml,zarr olarak Osmanl topraklarndan getii iin zr dileyen bir mektubu II. Byezd'e gndermekyzszlnde de bulunmutur.

Bu mhim hdisenin stanbul'da ve Kahire'de tepkileri ne olmutur? Senelerden beri Dulkadrbeyliinin kendi topraklar olduunu iddia edip, birbirini yiyen Msr ve Trkiye imparatorluklar, buhdise karsnda ran'a harb amaktan ekinmiler, yni pasif kalmlardr. Bu, h sml'eAnadolu'da muazzam bir prestij kazandrmtr (Hammer, IV, 93). Yalnz ehzde Selm, dnyann enmuhteem iki imparatorluunun gstermekten ekindikleri tepkiyi gstermitir. h sml, ehzdeSelm'in bir days ile 2 day olunu fec ekilde ldrtmt. Alddevle Bozkurt Bey, ehzdeSelm'in ana tarafndan byk babas idi. Kayn pederinin ve tbiinin ezilmesini seyreden II.Byezd'in bu hdise ile nasl istikbli kararmsa, gsterdii tepki de, ehzde Selm'in banadevlet kuunun konmasn salamtr. ehzde, zerbaycan'a kadar ran topraklarn ineyen biraknda bulunmu, h sml'in kardei brahim Mirza'y esir alp Trabzon'a getirerek, h sml'inldrtt daysnn intikamn almtr (Hammer, IV, 94). Bu hdise, btn nazarlarn Trabzontahtnda oturan ehzde Selm-h'a evrilmesine sebeb olmutur.

Bununla beraber, II. Byezd, bsbtn gfil davranmam, Orta Anadolu'ya byk kuvvetlerymtr. htimal bu kuvvetlerden ekindii iindir ki, h sml, Osmanl topraklarndaderinlemesine ilerlemeye cesret edememi, ekilip gitmitir. Ankara'da Anadolu beylerbeyisiKaragz Paa, byk ordusunu ubuk Ovas'nda toplamt. Dmd Yahy Paa ise, 70.000 kii ileKayseri-Svas arasna geldi. ehzde ehenh, 10.000 askerle Konya'dan Aksaray'a yrd.Amasya'da Velahd-ehzde Ahmed, 12.000 askerle emir bekliyordu. Hepsine bakumandan tyinedilen Karagz Paa, 23.000 asker alp ubuk Ovas'ndan Kayseri'ye geldi. Bu 115.000 kiilikyeryznn birinci ordusunu gz kesmiyen h sml, II. Byezd'e: "anl yce babam!" diye hitbeden bir mektup yazp, mid'e (Diyarbakr) gitti. h sml, 1508'in ilk aylarnda Dulkadr-li'ndenekilmiti. Btn 1508 yl boyunca 115.000 kiilik Osmanl ordusu, hazr bekledi. Fakat h'ntecvze niyeti olmad anlald iin, sonunda yerlerine dald. Gerekten h sml,Anadolu'da propagandasn olgun hle getirmeden dnyann bir numaral ordusuna arpacakaklszlardan deildi. Bu propaganda ise, her yl yeni sahalar kazanyordu. Orta Anadolu'dan BatAnadolu'ya gemi, Rumeli'ne atlamak zere idi.

Safev ordusunun ezici ounluu atl olup, tamamen Trk't, h sml'in saray erkn da Trk idi.ranllar ancak brokrasi ilerinde kullanlyorlard. Ordu, saray dili, resm dil Trke'nin zerlehesi idi. Ancak XVII. asrdadr ki, Safev imparatorluu ranl'lamaya balad. Etrafndaki SnnTrk imparatorluklarna kar mezhebini ve varln ancak bu sretle koruyabildi. Bununla berberbilindii gibi, 1925'e kadar ran'da iktidar, Trkler'de kalmtr.

ehzde Yavuz Sultn Selm h Hn'n Grcistan Seferleriehzde Sultn Selm, 29 yl Trabzon sancan idare etti (14811510). 11 yana kadar babas ile

beraber Amasya'da yaam, esasen Amasya'da domu, arada dedesi Ftih arnca stanbul'agitmiti. Trabzon'da Dou (ran ve Kafkasya) meselelerini ok iyi inceledi. Osmanl devletindeSafev tehlikesini ilk tehs eden politikac odur ve bu tehs erkenlii, onu tahta ykseltecektir.1501'de h sml Safev, Akkoyunlular' Tebrz imparatorluk tahtndan kovarak, Frat'la Takentarasnda uzanan ran Trk imparatorluuna el koydu. Snn Akkoyunlular'n yerine mezhebinigetirdi. Akkoyunlu ehzdeleri, soylular, adamlar, aretleriyle, Osmanl topraklarna akmyabaladlar. Bunlara en iyi mumeleyi ehzde Selm gsterdi. Herkesi derecesine gre bir yere isknetti. Trabzon'la Rize, bilhassa Srmene ile Rize arasndaki araziyi Akkoyunlu Trkmen boylaryledoldurdu. Bu sretle blgede nfus ok artt. Gneye doru Trabzon'la Maka aras araziyi de

bunlara verdi. ehzde Selm'in teyzesi olan Dulkadrl Trkmen prensesi ile evli olduu iin enitesibulunan son Akkoyunlu imparatoru Sultn Murd (Uzun-Hasan'n torunu ve h sml'in dayoludur), Trabzon'a snd (Trabzon'da Murd Hn-zdeler, ondan inmektedir). Murd Hn', sancakbeyi olarak Osmanl hizmetine ald ve oullar (Yavuz'un da teyze oullar) Ykub ve HasanMrzlar' da maiyetine kabl etti (Ykub Mrz'nn byk olu Murd Paa, Kann devrindeOsmanllar'n Irk- Acem = Hemedn beylerbeyisi olacak ve kk olu da Trabzon'daki ileninatasn tekl edecektir) (h sml, bu Sultn Murd'n kzkardei Tcl Beim ile evlenmitir ki, buprenses, 1514'te aldran'da Yavuz'a esr decektir).

ehzde Selm, hakknda masallar anlatlan bir destan kahramn hline gelecek sr'atli ve azimliaknlaryle, Safev ran'a kar hareketlerde bulundu. 3 defa Grcistan seferine kt. 1508 Ktayisseferi, en mehurlardr. Trabzon Ktayis kuuuu 280 kilometre ise de, sarp dalar arasndangeen kara yolu, bunun iki mislidir. Daha evvel Atabeyler'in idaresindeki avadistan' Osmanl'yatb klan ehzde, bu seferiyle, meret (Akba) Grc prensliini de (Bagrad Hnedn),tbiiyetine almtr. Bu sretle Akkayonlular'a tb olan bu iki Grcistan devleti, Sfevler'e deil,Osmanl'ya tb olmulardr. Bu da sadece ehzde Selm'in ahs teebbsyle gereklemi,stanbul'dan byle bir emir almam, hatt stanbul, ehzde'nin bu hareketine kzm ve ona knayanbir mektup gnderilmiti. Zira devlet emri olmakszn sefer amak, phesiz devlet mefhumuna okuygun bir davran telakky edilmemitir. 1508 yl bahrnn son aynda yaplan ve Ktayis'in igaliile neticelenen bu Osmanl seferi, bu srada 38 yanda bulunan ehzde Selm'in hretini pek okarttrm, pek ok lkeye duyurmutur. Bu seferde ehzde Selm, Hopa'nn az kuzey-dousundakidaa (1.441 metre) karak oradan Acaristan' seyretmi ve o gnden gnmze kadar daa "SultnSelim Da" denmitir. Ordughn, bu dan eteindeki Hopa ile Muratl arasnda- Abslah kyndekurmutur. Muzaffer ve ftih ehzde hakknda:

Yr Sultn Selm, devrn senindir!

nakaratl trkler, halk arasnda sylenmiye balad ve stanbul'a kadar terennm edildi.

Bz yerleri dorudan doruya sancana katan Selm Hn, bu sretle 2 Grc prensliini,imparatorlua balam oldu: avadistan (ki bunun bandaki hnedn, Grc'lemi Trk'tr:Atabeyler) ve Osmanl terminolojisinde "Akba" denen meret. Yarm asr sonra Mslman dininikabl ederek Trk'le dnen Atabeyler'in yurdu, byk ksm bugnki Trkiye topraklarnda kaldiin, Yavuz'un hizmeti byk olmutur (bugn Kars'n Posof, Hanak, ldr, Gle ileleri, Artvin'inavat, Ardanu, Artvin merkez, Yusufeli ileleri ve Ardahan ili ile cem'an 15 Trkiye ilesi).Atabey yurdunun Ahska ve Ahlkelek kesimi ise 1877'de Ruslar'a braklmtr, imdiGrcistan'dadr ve ekseriyetle hl Trkler'le meskndur. Bu blge asrlarca Atabey ailesinesancaklar hlinde tevch edilerek idre edilmitir. Merkezi Ktayis olan meret prenslii, bununkuzeyinde uzanmaktadr ve Bat Grcistan'dr (Ftih devrinde fethedilen sahil ksm hri).

3 Grcistan seferi dnda ehzde Selm-h, Anadolu'da Akkoyunlular'dan Safevler'e geentopraklarn bzlarn da ele geirdi. Bu sretle Snn Trkler'in minnetini kazand (Akkoyunlular,Osmanllar gibi Snn, Safevler ise idiler). Bayburt, Erzincan ve Kemah' ald. spir'le Kemah,Gmhne ile emikezek (Tunceli) arasndaki eski Akkoyunlu topraklarna el koydu. h sml'inkardei brahim Mrz'y esr ald. h sml, bizzat Erzincan zerine gelerek kaleyi geri almakistedi. ehzde Selm, daha Safev ordusu yolda iken durumu haber alm, yannda 12 yandaki tekolu ehzde Sleymn (Kaann) olduu halde, yldrm gibi gneye inerek Trabzon'dan Erzincan'a

gelmiti. Bir gece basknyle h sml'i bozdu ve kamaya mecbr etti. Sonra Erzincan kalesinedaha byk lde asker koydu.

Dnyann 2. devletinin imparatoru olan, Takend ile Diyarbekir arasnda hkmeden Safev h,Osmanl padiahnn oluna bizzt yenilmi, kardeini esir vermi, prestiji bozulmutu (1507 yaz).stanbul'a, II. Byezd'e, dehetli tehditler tayan bir protesto gnderdi. Akkoyunlular'n mer vrisiolduunu (zira Uzun-Hasan'n kznn olu idi), Akkoyunlu topraklarn padiahn olunun elindenalmya hakk olmadn, Osmanl ve Safev devletleri arasnda sava bulunmadn, ehzde'nincezalandrlmasn, Trabzon'dan alnmasn, igal ettii topraklarn idesini bildirdi. ehzde Selm,bata Erzincan olmak zere bu topraklarn atas Yldrm Byezd tarafndan fethedildiini, vaktiylemer Osmanl topra olduunu ileri srd ve dnyann birinci devletinin u veya bu zamanda elegeirdii bir topra brakmasnn, birinci devlet olma iddias ile zd deceini m etti. AmaDvn- Hmyn, Bayburt, Kemah, Erzincan ve spir'in Safevler'e geri verilmesini, ehzde'yeemretti ve II. Byezd oluna: "ancak sancan muhfazaya megul olup ziydeye tecvzeylemiyesin!" ihtrn tayan bir ferman gnderdi. Bu ferman, ehzde Selm'in kesin ekilde tahtakmak kararn vermesine sebeb olmutur. Geri itaat ederek bu topraklar Safevler'e ide etti.Fakat bu menfi durumu hazmedecek mizata deildi. 1509 sonbahrnda Kefe sancana getirilen oluSleymn' grmek, gerekte kaynpederi Mengli Giray Han'dan yardm dilemek zere, Trabzon'danKefe'ye geti (1510 sonbahr). stanbul'da Orduy- Hmyn da Safevler'e toprak idesini iyikarlamamt. Fakat asl h sml'in Amasya-Tokat blgesinde Osmanl teb'as AlevTrkmenler'i, devletlerine kar, ajanlar gndererek ayaklandrmas ve Velahd-ehzde (Uluehzde) Sultn Ahmed'in bu ihtillle baa kamamas, Ordu'yu fena halde sinirlendirdi. Btnmitler ehzde Selm'e baland ve taht yolu ona ald. orlu'da babasna yenildikten sonra Kefe'yednen Sultn Selm, artk Krm'da sadece tahta dvet edilmesini bekliyebilirdi. Ortam o derecedeolgun hle gelmiti.

h sml, % 95'ten fazla nisbette Trkmen ve bunun yarsndan fazlas Anadolu Trkmeni olan birorduya dayand. Bu sretle Anadolu'da nfus zayflad. Zira on binlerce Trkmen'i propaganda ileAlev yapp Anadolu'dan bugnki ran'a gtrd ve ran'n her tarafna (bilhassa kuzey-batsna) isknetti. Onun iin ran Trkleri'nin ehemmiyetlice bir ksm, XV. asrn son ve XVI. asrn ilk yllarndaAnadolu'dan giden Trkmenler'dir. h sml'in ayartp Anadolu'dan ran'a gtrd bz Trkmenboylar unlardr: Erzincan'dan Ustal boyu, el'den Varsak boyu, Svas'tan Rmlu boyu, Mara'tanDulkadrl boyu, Arabgir'den aml boyu, Van'dan Afarl boyu, spir'den spirli boyu (Ahsen't-Tevrh, 41). Asrlarca Safev devletinin hemen btn "han" denen beylerbeyileri ve "sultan" denensancak beyleri, alay beyleri, btn subaylar ve erleri, bu Trkmen boylarndan kt.

ehzde Korkut Meselesi (1509)II. Byezd'in 8 olu ve pek ok kz olmutur. Oullarndan en by Velahd-ehzde Dmd

Abdullah, babasnn tahta gemesinden az sonra, yni oktan, pek gen yanda lmt. Padiahn 6.,7., 8. oullar olan ehzde Mahmud, ehzde Mehmed, ehzde Alemah 1507'den nce lmlerdi.imdi hayatta ya srasyla Velahd-ehzde Ahmed, ehzde Korkut, ehzde Selm (veya Selm-h) ve ehzde ehenah bulunuyorlard. Hepsi olgun yaa gelmiler, 40 yalarna yaklamlarveya gemilerdi. ehzde Sultn Selm Hn, Dulkadrolu Alddevle Bozkurt Bey'in kz AyeHtn'dan domutu. Trabzon'da salam ekilde yerlemi ve Kuzeydou Anadolu'da hkmdarca birnfuz edinmiti. Velahd-ehzde Ahmed, Amasya'da idi. ehenah, Konya'da Karaman Taht'ndaoturuyordu. Bunlarn nn de erkek ocuklar, yni ehzdeleri vard. Yalnz ehzde Ahmed'densonra gelen ehzde Korkut'un ehzadesi yok, kzlar vard. Bu ehzade, 1509'da tam 40 yanda idi.nce Manisa sancakbeyi olarak Saruhan Taht'nda otururken, sonra Antalya'ya, Teke Taht'nagnderilmiti. ehzde Korkut, byk bir lim, bestekr ve irdi. Safev krizinin taht zerindekitesirlerini biliyordu. Hele babas gibi, tekrar iktidar mevkine gelen Vezr-i zam Ali Paa'nn daAmasya'daki aabeyi Velahd-ehzde Ahmed'i tuttuunun farknda idi. stanbul'daki her hangi birhdise zerine derhal taht ehrine yetiebilmek iin, kendisine eskisi gibi Manisa sancannverilmesini istedi. Bu istei, reddedildi.

Bunun zerine ehzde Korkut, babasnn gzn korkutup Manisa sancana yerleebilmek iin,amcas Sultn Cem'i taklit etti. Hacca gideceini syleyip, 37 kiilik maiyeti ve 8 gemi ile 1509maysnn ilk haftasnda Antalya'dan hareket etti. skenderiye'ye gitti. ehzde Korkut'un -ileride izahedilecei gibi- Trk denizcileri zerinde fevkalde nfuzu vard. Bu nfuzdan faydalanmak istiyeceiaka grlyordu.

29 Mays'ta ehzde Korkut, Sultn Kansu tarafndan Kahire'de muhteem bir ekilde karland.Memlk Sultan, Ftih'in sevgili torunu ve maiyeti iin gnde 50 koyun, 2.000 pili, 5 ton eker, 5 tonbal, 2.000 kaz vs. tahsis etti (Hammer, IV, 97). II. Byezd gibi Trk devlet adamlar da ehzdeKorkut'un Msr seyahatinden kukulanmlard. Cem meselesinin balangcna benziyordu bu i. 28yl sonra ayn ey tekrarlanacak m idi? Hayr. ehzde, babasnn ve Ali Paa'nn gzn korkutmakistemiti, o kadar. Fakat maksadna, yni Manisa sancana nil olamad. Velahd-ehzde Ahmed'inAmasya'dan yapt tazyik fazla idi. II. Byezd, geri olunu affetti. Fakat ehzde Korkut'a tekrarTeke ve Hamd (Antalya ve Isparta) sancaklar verildi. h sml'in Yakn Dou'da her arzusunuempoze eden bir prestij derecesine ykseldii bugnlerde Trkiye ile bozumak istemiyen SultnKansu, II. Byezd nezdinde, ehzde Korkut iin efaat etti. Sultn Byezd'in olu ile meselekarmak iin hibir niyeti yoktu. Fakat ehzdelerin, babalar ve birbirleri ile mesele karmayahazr ve tene olduklar, her hareketlerinden belli oluyordu.

ehzdeler Kavgas Hd Safhaya Giriyorehzde Selm'in hareketleri ll, admlar kararl idi. Fakat azminden lm bahasna dahi

dnmiyecek ok sert bir karaktere mlik olmas, kardeleri gibi babasn ve devlet adamlarn darktyordu. ehzde Korkut, nisbeten yumuak ve mtedildi. ok da muktedir bir adamd. Fakaterkek ocuu olmad iin taraftar toplyamamt. Essen grne gre tahta ya ehzde Ahmedgeecekti, nki mer velahd, byk ehzde idi; ya da Selm hkanlk tcn kapacakt, nkiahsiyetinin kudreti pek ar basyordu.

ehzde Selm'in de endieleri derindi. Aabeyleri, Amasya'daki Ahmed olsun, Antalya'dakiKorkut olsun, hatt kk kardei Konya'daki ehenah, hepsi, stanbul'a Trabzon'da bulunankendisinden daha yakndlar. Bir defa tahta oturan bir ehzdeyi ise oradan skp atmak, hemenhemen imknsz bir eydi. Nice kudretli prensler, daha zayf rakplerine taht ve tac kaptrmlard.ehzde Selm'in tahttan vazgeebilmesine imkn ve ihtimal yoktu. Senelerden beri, tahta oturduutakdirde yapaca byk ileri kafasnda planlamt. Bu projeleri, ne bahsna olursa olsun tatbikedecek, cihangir olacakt.

ehzde Selm, ilk tan oynad. Olu ehzde Sleymn, 14 yana gelmiti (1509). Bl yanagelen ehzdelere sancak verilmesi kanundu. Selm-h, babasndan, olu iin Bolu sancan istedi.ehzde Sleymn, ebinkarahisar sancakbeyi idi. "Karahisr- arky" denen ebinkarahisar,ehzde Selm'in bulunduu Trabzon'a tb idi. Bolu ise, mstakil bir sancakt. stanbul Trabzondeniz yolu zerinde hrikulde bir de mevki vard. ehzde Selm'in arzusu yerine geldi. ehzdeSleymn, ebinkarahisar'dan Bolu'ya nakledildi. Ancak Velahd-ehzde Ahmed, kendisineAmasya-stanbul yolunu tkayan yeenine fevkalde kzyor:

Bu olan benim yolum zerinde n'eyler?

diyordu. stanbul'a o derece bask yapt ki, ehzde Sleymn' Bolu'dan kaldrmak cb etti.Aabeyi ile baa kamyacan anlyan ehzde Selm, stratejik dehsn gsterdi. Akla gelmiyecekbir sanca, Krm'daki Kefe sancan, olu iin istedi. Sonunda ehzde Sleymn, 1504 ylndalen amcas ehzde Mehmed'in sancakbeylii yapt Kefe'ye gitti. Kefe, dorudan doruyastanbul'dan idre edilen, Krm Hn ile alkas olmyan ve Krm'n dou tarafnda, Sinop'unkarsnda, Karadeniz'in mukabil tarafnda, yarmadann te birinin merkezi bir liman idi. Artkburada nfuz, stanbul'a deil, Trabzon'a ehzde Selm-h'a ait olacakt.

Srasyla Ahmed, Korkut, Selm ve ehenah arasnda ok az ya fark vard. ehzde Selm ileKorkut, birbirlerini ok severlerdi. Ancak araya taht ve tc meselesi girmiti. htimal aabeyiKorkut'u taklit etmek istiyen ehzde Selm, 1511'de anszn Trabzon'dan gemiye bindi. Byk birmaiyetle Kefe'ye gitti. Gya kaynpederi Krm hn Mengli Giray'la olu ehzde Sleymn'grecekti. Bu tarihte ehzde Sleymn 16, babas Selm 41, Korkut 44, Ahmed ise 45 yanda idi.ehenah, 40 yanda idi.

ehzde Selm'in maksad, kaynpederi olan Mengli Giray'la taht iin sk bir ibirlii yapmak veolu Sleymn'a mahrem tlmat vermekti. Bu maksat malm bir eydi. Fakat II. Byezd, olununzhirde hakl gzken sebeplerini kabl ile, ona Krm seyahatine msaadeden baka bir regrememiti. Aksi halde Selm, babasnn msaadesi olmakszn da ayn eyi yapard. Grcistan vezerbaycan'a yapt pek baarl seferleri iin stanbul'dan izin almamt. Velahd-ehzde Ahmed,Krm hn Mengli Giray'a bir mektup gnderdi. Kardei Selm'e yardmdan vazgemedii takdirde,padiah olduu zaman, Krm tahtndan md kesmesini yazarak aka tehdit etti. Krmhkmdarlarnn en byklerinden olan ve dmdn candan destekliyen Mengli Giray, bu tehdidekulak asacak adam deildi. Ancak Velahd-ehzde, babasn tazyik edip Hn' azlettirebilirdi.Kaynpederini mkil mevkide brakmak istemiyen ehzde Selm, Krm' terketti. Rumeli'ne geldi.ehzde'nin Trabzon'a dnecek yerde Rumeli'ne ayak basmas, ileri eskisinden ok daha genilde kartrd. ehzdeler mcadelesi, hd safhasna girdi.

Selm'in Krm'a gemesinden az sonra ehzde Korkut, babas zerindeki tazyikni arttrarak,

nihyet emeline nil oldu ve kendisine Manisa sanca verildi. imdi stanbul'a en yakn ehzde,Korkut idi. Anadolu, mthi bir Safev propagandas ile alkalanyordu. Bu vaziyette II. Byezd,oullarna kar asker bir harekete gemeyi dnmyordu. Essen ocuklarna kar efkati vard.Tatllkla meseleleri halletmek tasavvurunda idi.

Bu sefer ehzde Selm, artk Trabzon'a dnmiyeceini, kendisine Rumeli'nde sancak verilmesinibildirdi. ehzdelere Rumeli'nde sancak verilmesi, kanuna aykr idi. Daima Anadolu sancaklarnatyin edilirlerdi. Yalnz ehzde Mehmed'le yeeni ehzde Sleymn, Krm'a Kefe'yegnderilmilerdi. imdiye kadar det olan, ehzdelere Manisa, Amasya, Konya, Trabzon, Antalya,Bolu, Kastamonu, Aydn, ebinkarahisar, Ktahya, Beyehir, Balkesir gibi sancaklarn verilmesi idi.Velahde ekseriya Manisa, yahut Amasya sanca verilirdi. ehzdelere beylerbeyilik de verilmezdi.Ancak Karaman ve Trabzon gibi beylerbeyilik merkezleri de, buralar yeni fethedildii ve halknOsmanl idresine sndrmak iin, ehzdelere verilegelmiti. Mesel uzun zamandan beri Konya'daKaraman Taht'nda oturan ehzde ehenah'n anas Kahramanolu idi. Bundan dolay onunKonya'da oturmas siys bir gayeye hizmet ediyordu.

Bununla berber ordu tarafndan pek sevilen ehzde Selm'e, maalmecburiye Semendire ve Vidinsancaklar verildi. Tuna zerindeki bu sancaklar, son derece mhim, geni, tmarl sipahi ve akncsbol, zengin vilyetlerdi. ehzde Selm'in pozisyonu, kardelerinkilerden stn grnyordu. Fakat II.Byezd ve Vezr-i zam Ali Paa, kesin ekilde Velahd-ehzde Ahmed'i tutuyorlard. Acaba sonsz onlarn m olacakt?

2 Temmuz 1511'de ana tarafndan Karamanolu olan ehzde ehenah'n 40 yanda eceli ilelm, taht rakplerinin saysn azaltt, 3'e indirdi. ehzde ehenah, Konya'da ok sevilmi vegrevinde pek muvaffak olmutu. Bunu nazar- itibara alan stanbul, yerine 23 yalarndaki oluehzde Mehmed-h' Karaman Taht'na tyin etti. Bunda phesiz Mehmed-h'n babaannesininKaramanl prensesi olmasnn da rol vardr.

Anadolu'da ahkulu htilli (1511)h sml'in Anadolu'da ve Safev propagandasna memur ettii halifelerinin ba, "ahkulu"

adn tayan adamdr. Antalyal (Teke Trkmenleri'nden) olan ahkulu, Anadolu'da byk baarkazand ve propagandasna birok kimseyi avlad. ran'dan da kyafet deitirerek Anadolu'yabinlerce Trkmen sokuluyordu. Bu durum, Anadolu'nun ran hkimiyetine gemesi ihtimalini,Osmanllar'n akllar balarnda olanlarna ihtar ediyordu. Bu akl banda olanlar, ehzde Selm'inazim ve dehsna mlik bir hkmdarn baa gemesinden baka bir re gremiyorlard. Gerektenahkulu, Anadolu eyletinin merkezi olan Ktahya'ya kadar sokulmutu. Bu ehrin kaplarndaOsmanl kuvvetlerini datmt. II. Byezd, bu hdiseden ve sevgili olu ehenah'n lmnden pekmteessirdi. Dedesi II. Murd gibi tahtn byk olu Ahmed'e brakmak istiyordu. Tahttan feragatiyllardan beri dnmt. imdi bu ii gerekletirme safhasn ele alabilirdi. Fakat bu husustakifikrini at Vezr-i zam Ali Paa, buna rz gstermedi. Velahd-ehzde Ahmed'in iddetlitaraftar olan Ali Paa, ahkulu'nu yok etme grevinin Velahd'e verilmesini istedi. Byle bir baarkazanacak olan ehzde Ahmed, kardelerinden fazla prestij shibi olacak ve clsu (tahta oturmas),impatarorlukta, nisbeten daha zayf itirazlarla karlanacakt.

Bu sralarda Anadolu beylerbeyisi Karagz Paa'y yenen ve ldren ahkulu, Ktahya'ya girmiti.Bunun zerine Velahd ehzde Ahmed, Amasya'dan arld. Kendisine bakumandanlk verildi.

Vezr-i zam Ali Paa da yanna katld. ahkulu zerine gnderildi. Ali Paa, muktedir bir kumandanve devlet adam idi.

Kayseri ile Svas arasnda Osmanl ordusu, ahkulu kuvvetlerine rastlad. Gkay meydanmuhrebesinde (1511 temmuzunda) Osmanllar, "Kzlba" dedikleri Trkmenler'i yendiler.ahkulu ldrld. Fakat Paa da ehd dt (Tcu't-Tevrh, II, 162-72).

Bu mhim bir muvaffakyetti. Anadolu'da Safev tehdidini imdilik ortadan kaldrmt. Fakat hsml'in muntazam kuvvetleri, Osmanl mparatorluu'nun bnyesinin zayflamasn ve karmasnbekliyordu, pusuda idi.

Ali Paa, 2 kerede 7 yl iktidarda kalmt. Yerine nc defa olarak Dmd Hersek-zde AhmedPaa tyin edildi. Ancak birka ay sonra yerini Koca Mustafa Paa'ya brakt. Koca Mustafa Paa, II.Byezd'in son sadrzam oldu.

imdi Velahd-ehzde Ahmed'in vaziyeti ahkulu muvaffakyetinden dolay biraz daha tahkimedilmi grnyordu. Fakat kudretli taraftar Ali Paa'nn lm, gerekte Velahd'n durumunu sonderece sarsmt. Ordunun ve halkn hayran olduu ehzde Selm'in deil, ehzde Korkut'un bilevaziyeti daha ansl grnyordu. Ancak erkek ocuunun olmay, ehzde Korkut'un tahta gemesiiin cidd bir mni saylyordu. 45 yanda olan ehzde'nin bundan sonra bir ehzdesinin dnyayagelecei sanlmyordu.

ehzde Korkut, Trk denizcilerini himaye etmekle, byk bir hret yapmt. Dman elinde birTrk esiri grmeye tahamml edemez, ne yapar yapar, onu esaretten kurtarrd. Bu bakmdan dabinlerce kiinin minnettarln kazanmt. Onun sancakbeyi olarak Gneybat Anadolu'yu idare ettiiyllarda, Rodos valyeleri'nin elinde pek az Trk esri kalmtr. Cebinden fidyelerini deyip her ylTrk esirlerini kurtarr ve Trkiye'ye getirir, evlerine, barklarna gnderirdi. stelik ileriolmyanlara i de verirdi. Trk donanmasn, bilhassa karadaki aknc snfnn mukabili olan korsansnfn ve Trk deniz ticretini her frsatta himaye ederdi. Daha uzak lkelere de adamlarn yollar,Trk esirlerinin fidyelerini detip Trkiye'ye getirirdi. Oru Reis, kardei Hzr Reis, gen TurgutReis, -ileride anlatlaca zere- ehzde Korkut'un himye ve ltuflar ile yetimiler, an ve hretshibi olmulard.

Nihayet Korkut, Ftih'in en sevgili torunu olarak mruftu. Bykbabasnn saraynda stanbul'dabyk ihtimamlarla yetitirilmiti. Bir Trk iin, Ftih'in sevdii her ey kutsald. Gerekten Korkut,pek iyi yetimi, byk bir bilgin ve san'atkr olmutu. iirleri okunuyor, besteleri alnyor, ulemarasnda yazd eserler pek makbl saylyordu. stelik Korkut, babas Amasya'dan stanbul'agelinceye kadar, bykbabas Ftih'in lmnden sonra, ksa bir mddet saltanat niblii de yapm,taht ve tcn lezzetini almt.

ehzde Selm'in Taht Ele Geirmek in Son Teebbsleri (1511 1512)1511 Temmuzu'nda ehzde Selm, Vidin'den Edirne'ye geldi. Bu mhim ehri igal ettikten sonra,

orlu'ya vard. Fakat 3 Austos'ta babas II. Byezd tarafndan karland. ehzde, birka dakikalkbir vurumadan sonra malp oldu. Ancak bu Uraderesi malbiyeti, ehzde Selm'in azminikramad. "Karabulut" adndaki mehur atnn yrkl syesinde kap haytn kurtard. ehzdekaarken, adamlarndan sonradan vezir olan- Ferhd Bey, tkip kuvvetlerini megul ediyordu.ehzde'nin gemileri, Bulgaristan sahilinde Ahyolu limannda bekliyordu. Muhtemel bir malbiyeti

hesaplyan Selm, ihtiyat elden brakmamt. Byle bir malbiyetten sonra Vidin ve Semendire'yednemezdi. Artk s olmutu. Derhal tevkif edilip stanbul'a gnderilirdi. Ahyolu'nda gemiye binenehzde Selm-h, Kefe'ye olu Sleymn'n yanna gitti. Ferhd bey, ehzde'ye sdk adamlartoplayp, Moldavya, Ukrayna ve Krm'dan geerek Kefe'ye geldi, Selm-h'a ulat. Uraderesi(veya Srtky) muharebesinde ehzde, 2.000 kii kaybetmiti. Bu hdise ehzde Selm'e dersoldu. Orduyu elde etmeden, kaba kuvvetle babasnn tahtna oturamyacan iyice akl kesti.

21 Austos 1511'de II. Byezd'in, bir emrivk ile tahta geirmek zere dvet ettii byk oluVelahd-ehzde Ahmed'in Maltepe'ye kadar gelmesi ile, stanbul'da ehzde Selm'e taraftar olanbirlikler, ba kaldrd. Bunun zerine ehzde Ahmed, stanbul'a gelmemi ve Maltepe'den geridnmtr. ehzde'nin stanbul'a dveti Vezr-i zam Hersek-zde Ahmed Paa'nn zerine yklarakazledilmi, yerine Koca Mustafa Paa getirilmitir. ehzde Ahmed, Amasya'ya dneceine Konya'yagitmi, yeeni ehzde Mehmed-h' oradan kovmu ve Konya'da saltanatn iln etmi, babasnnorduya sz geiremedii iddiasnda bulunmutur. Sultn Ahmed'in aka mdde sfatn taknmaszerine ordunun ve ulemnn tazyik ile Sultn Byezid, ehzde Selm'e Semendire sancan tekrarvermitir. Selm, derhal Kefe'den Semendire'ye gelmitir.

ehzde Korkut'un anszn stanbul'a gelmesi, ileri bir kat daha kartrmtr. ehzde, aabeyininaka isyan zerine saltanat midine dmt. Orduyu elde etmek istemi, generaller, ehzde'yebyk sayg gstermiler, fakat Sultn Byezd'in henz hayatta olduu gerekesi ile, Korkut'udesteklememilerdir. Babas ile de gren ehzde Korkut, tahttan mdini kesmitir. Bu sretle, ikibyk kuvvetin, ordu ve ulem'nn, ehzde Selm'den bakasnn tahta oturmasna rzagstermiyecei, kesin ekilde belli olmutur.

II. Byezd'in, byk babas II. Murd gibi tahttan ekilme karar kesindi. Bu ii, byk olu Ahmedlehine daha yllarca nce yapmaya hazrd. Fakat ehzde Selm'in Kzlbalar'a kar kazanddevletin onurunu koruyan baarlar ve ahsiyetinin azameti ile herkesi bylemesi, buna engelolmutu. 1511 sonlarnda artk vaziyet yle bir durum alm ve zemin o kadar hazrlanmt ki,ehzde Selim'in yeni bir teebbs, taht ele geirmesi iin kfi gelecekti. Nitekim yle oldu.

1512'nin ilk gnlerinde Anadolu'daki Kzlbalar, Nr-i Ali adl Safev halifesinin etrafndatoplanp Amasya ve Tokat'ta byk kargaa kardlar. Sultn Ahmed'in Amasya'dan ekilmesi, bublgede byk bir bolua yol amt. O, imdi Konya'da bulunuyordu. Kzlbalar'n kardbyk kargaa, stanbul'da kt akisler yapt. 6 Mart'ta Kapkulu Ocaklar, stanbul'da kalabalk birnmyi yaptlar. II. Byezd, Sultn Ahmed'i desteklemekte devm ettii takdirde kan dkleceinianlad. Kk olu Selm'in saltanat arzusunu ve iktidarn da biliyordu. Bunun zerine, onun lehinetahttan feragate karar verdi ve bir nme yazarak, Semendire'deki ehzde'yi stanbul'a dvet etti.Edirne yoluyla ehzde Selm, 19 Nisan'da stanbul'a vsl oldu.

II. Byezd'in Tahttan Fergati (24 Nisan 1512)ehzde Sultn Korkut, stanbul'da bulunuyordu. 3 ya kk kardei Selm'i karlad ve

padiahln tebrk eyledi. Korkut'un Selm'i padiah olarak tanmas zerine, ortada mdde sfatylayalnz Sultn Ahmed kalyor demekti. Artk II. Byezd de Sultn Ahmed'e tahtn terketmeyidnmyordu. Velahd-ehzade'nin Orta Anadolu'yu Kzlbalar'a kar koruyamamas ve Konya'dahkmete ba kaldrmas, Sultn Byezd'i kaz etmiti. Kzlba meselesini kknden halle muktedirtek ahsiyet, ehzde Selm idi (bu anda Selm 42, Korkut 45, Ahmed 46, II. Byezd 62 yalarnda

bulunuyorlard).

24 Nisan gn II. Sultn Byezd, olu Selm nmna tahttan fergat ettiini resmen bildirdi. 5gndr stanbul'da bulunan ehzde Selm, halkn bitmek tkenmek bilmez tezhrlerine muhtabolmutu.

Sultn Selm, hasta babasnn elini pt ve tahta oturdu. Selm, babasnn stanbul'da imdikiniversite'nin yerinde Ftih'in Topkap Saray'ndan nce yaptrd, sonra beenmeyip oturmaktanvazgetii Eski Saray'da ikametini istiyordu. Fakat Sultn Byezd, Dimetoka Saray'na ekilmekarzusunu gsterdi. Sultn Selm, bunu kabl etti. Uzun zamandr tahttan ayrlmay dnen II. Byezd,Dimetoka Saray- Hmynu'nu tmir ettirmiti. Emrine verilen Rumeli beylerbeyisi Ynus ve KasmPaalar ile berber, seyahat hazrln yapt. Kendisine kalabalk bir maiyet refakat edecekti (Tc't-Tevrh, II, 205).

24 Nisan'da Sultn Selm cls merasimi iin Topkap Saray'na giderken, Sultn Byezd de EskiSaray'a ekilmiti. Sultn Selm, babasn Eski Saray'n kapsna kadar bizzat gtrmt. II. Byezd,11 gn sonra Dimetoka'ya hareket etmek zere Eski Saray'dan ayrld (Hammer, IV, 122). Vezir Ynusve Defterdar Kasm Paalar'la beraber seyahate kan sbk hkan, Sultn Selm, yaya yryerekuurlad. Hasta olan II. Byezd, ata binememi, taht- revanla gidiyordu. Birka kere Sultn Selm'eartk geri dnmesini syledi. Sultn Selm, stanbul srlarna varnca, atna bindi. Bir mddet de atlolarak babasnn taht- revan yannda gitti. Bu sralarda Sultn Byezid, oluna devlet ileri zerindemhim nasihatlerde bulunuyordu (Hammer, IV, 123). Nihayet Sultn Selm, babasnn hayr duasnrica etti, oluna dua eden Sultn Byezd, elini ptrerek veda etti. Her ikisi de alad. Maiyetlerindebulunanlar da ok zgndler. Trk tarihinin bir safhas kapanmt, yeni bir safha alyordu (Tc't-Tevrh, II, 206).

Sultn II. Byezd'in lm ve ahsiyetiSultn Byezd Dimetoka'ya varamad. stanbul'dan hareketinden 1 ay, 2 gn sonra, 26 Mays

1512'de, Edirne'nin gneydousundaki Havsa (Hafsa) kasabasnn Abalar kynde ld (Tc't-Tevrh, II, 207). Olu Yavuz tarafndan zehirletildii rivyeti zayf grnmektedir. Zira stanbul'danayrld zaman ok hasta ve bitkin olduu, atna binemiyecek, taht- revanla seyahat edecek derecedeyorgun bulunduu malmdur.

II. Byezd'in cenzesi stanbul'a getirilmi, kendi yaptrd Byezd Camii'ndeki trbesinegmlmtr.

II. Sultan Byezd'in saltanat 31 seneden 9 gn eksiktir. En kuvvetli rivayete gre lmnde 62yanda idi. Fakat birka ya fazla gsteren kaynaklar da vardr.

II. Byezd, babas Ftih'ten sonra btn Osmanoullar'nn en bilginidir. ok mkemmel bir tahsilgrmt. Trke, Farsa, ve Arapa'y edebiyatlaryla renmi, slm ilimler, felsefe, matematikve msiki tahsil etmiti. Trke'nin aatay lehesini ve Uygur alfabesini de bilirdi. Bestekr, hattatve airdi. Dvn vardr. Mahls "Avn" idi. Besteledii eserlerden yalnz bzlarnn notaszamanmza kadar gelebilmitir. Bunlarn hepsi saz eseridir.

Bilginler ve sanatkrlar iin husus bir btesi vard. Kendisine takdim edilen btn eserleriokurdu. Deerli bulduklarn tevik ederdi. Dalkavuka yazlm eserlerin melliflerine yz

vermezdi. Merhametli, vefkr ve kadirinast. Meziyetlerinden dolay, lm, slm leminde bykteessrle karland. Gerekten dnyann en byk devletinin pek faziletli hkmdar olarak,hayatnda byk hrmet grmtr. Kahire'de lm iitilince, bata Sultn Kansu olduu hlde,btn halk, "gaaib cenze namz" kld. slm leminin baka yerlerinde de gaaib namaz klnmtr.

Babas zamnndaki Trk Rnesans'nn devmn te'mn etti. Devrinde byk fetihler olmad. FakatFtih'in byk ftht, bu devirdedir ki iyice hazmedildi. Babas gibi talya'nn i ilerine fiilenmdahale ederdi. Venedik tarafndan esir tutulan Mantua Dukas'nn serbest braklmas hususundaCumhuriyet'i tazyik etmi ve Venedik'i, Duka'y memleketine ideye mecbr etmitir (Hammer, IV,104). talya'da itibar pek yksekti.

Bat (Osmanl) ve Dou (Timurlu) Trk rnesans, II. Byezd devrinde parlaklkla devm etti. II.Byezd'in Asya ve Kuzey Afrika lkelerinde hreti ve itibr, Avrupa'dakinden az deildi.Timurlular lkesinde ve Hseyn Baykara himyesinde yayan ok byk ran ir ve mutasavvfCm (Molla Abdurrahman Cm), II. Byezd adna kasdeler ve Silsilet'z-Zeheb adl eseriniyazmtr. II. Byezd, talya'ya olduu gibi Trkistan'a, Horasan'a, Arabistan'a ve baka lkelere deentelektel bakmdan ilgi gsteriyordu. Her yl Hert'taki Cm'ye 5.000 ve Buhr'daki Nakbendtarkatinin ba olan eyhe kez 5.000 aka gnderiyordu.

Sonradan do, yni Venedik cumhurreisi olan Cumhuriyet'in o zamanki stanbul balyozu(bykelisi) Andrea Gritti, II. Byezd hakknda Senato'ya yollad bir raporunda yle demektedir:

"Boyu ortadan yksektir... Hi iki kullanmaz. Az yer. Ata binmekten pek holanr... En sevdii ey,av elenceleri ve atl sporlardr. Din merasimlere pek riayet eder ve pek bol sadaka datr. Felsefeve astronomi ile megul olur... Tettebb ve mtalalar dnda, ordusunun slh ve tensik ileuramaktadr.... Yenieriler'in saysn arttrd gibi, askerini, modern silhlarla da tehiz etmitir.Bilhassa topu ve svri tekilt ve top nakliyatn, cidd slhata tb tutmutur. Svarisi vedonanmas, hit olduumuz hrikulde hdiselerin gereklemesini te'min etmi, pek sr'atli birekilde toplanp ylmaya muktedir bir hle getirilmitir" (Cantacasin, Origine des Turcqz'den S.LIX-LXII naklen 1503'te stanbul'a gelen Andrea Gritti'nin mahrem senato raporundan).

Ftih'in lmnde mparatorluk, 2.214.000 km2 kadard. Bunun 511.000 km2'si Asya'da, 1.703.000km2'si Avrupa'da (Balkanlar ve Krm Hanl) idi. II. Byezd'in lmnde mparatorluk, takriben2.373.000 km2 bir byklk gstermektedir. Anadolu'daki topraklar 596.000 km2'yi bulmutur. Buyeni topraklar, ehzde Selm'in devlete tb kld Kars, Erzincan, Erzurum ve Bat Grcistan'dakimahall devletciklerdir. Avrupa'da ise, Otranto ve Kefalonya adas kaybedilmekle berber, Koron,Modon, Navarin, nebaht ve Dra limanlar, Venedik'ten fethedilmitir. Bu sralarda KasmHanl'nn bana da Krm Hnedn getii iin, 75.000 km2 kadar tutan bu hanlk da, dolaysiylemparatorluk camiasna dhil olmutur. Bu sretle Trkiye'nin Dou Avrupa'daki snrlar, Moskovavarolarna iyice yaklamtr. Nihyet Trkler'in "Bucak" dedikleri Moldavya'nn Prut ile Dniestrarasndaki Karadeniz sahilleri, Bodan beyliinden koparlarak, dorudan doruya devletebalanmtr. Bilhassa Dniestr'in denize dkld koyun gneyindeki Akkirmn (Akkerman)limann fethi, stratejik bakmdan mhimdir.

II. Byezd'in 7 vezr-i zam, aada zikredilmitir. Bunlarn iinde Koca Dvud Paa, 15 yl(1482-1497) sren uzun iktidar ile, padiahn ilk saltanat devresinin briz simas olmutur. kincidevrede briz sima, 2 kerede 7 yl (1501 1503 + 1506 - 1511) iktidarda kalan ve Kzlbalar'a

kar ehd den Hadm Ali Paa'dr. Hersek-zde Ahmed Paa da 3 kerede 4 yl iktidarda kalmtr(1497-1498 + 1503-1506 + 1511). Hersek-zde, Yavuz devrinde de 2 kerede 3 yl iktidaragetirilmitir. Nihyet andarl-zde II. Halil Hayreddin Paa'nn olu II. brahim Paa'nn bir yllk(1498-1499) iktidr, karakteristiktir ve bu zt, lmyle iktidardan dmtr. brahim Paa'nn oluandarl-zde s Paa da, II. Byezd'in son ve Yavuz'un ilk niancs olmutur. Bunlar dnda II.Byezd'in vezr-i zamlar, shak Paa (1481-1482) ile Hac Mesih Paa'dr (1499-1501). MesihPaa, bir yangnda kazaen lerek iktidardan dmtr.

II. Byezd'in eyhulislmlar unlardr: Molla Grn (1480-1488 = 8), Molla Abdlkerm (1488-IV.1495 = 7), Aleddin Molla (IV.1496-II.1503 = 6,10) ve Zenbilli Ali Efendi (II.1503-1526 = 23). Ozaman bu makama yaplan tyinler kaydhayat artyla olduu iin, bunlarn hepsi lmleri ilemakamlarndan ekilmilerdir. Molla Grn, Ftih'in mehur ba hocasdr ve II. Byezd'e Ftihdevrinden intikal etmitir. Zenbilli Ali Efendi ise, Osmanl eyhulislmlarnn en byklerinden olup,mehati, btn Yavuz devrini kaplam ve Kaann'nin ilk yllarna kadar devm eylemitir.Kendisinden ileride bahsedilecektir.

II. Byezd'in kapdn- derylarnn en uzun mddet vazifede kalan Kk Dvud Paa'dr. 2kerede (1493-1502 + 1503 1506) 12 yl bu makamda kalm ve kapdn- dery olarak lmtr.Ondan sonra bu makama Hersek-zde Ahmed Paa getirilmi ve vezr-i zam oluncaya kadar (temmuz1511), 5 yla yakn bu vazifede kalmtr. Yerine sonradan paa olan skender Bey getirilmitir. II.Byezd'in ilk kapdn- derys olan mstakbel vezr-i zam Hac Mesih Paa, Ftih'in son ylndanbalyarak, Trk deniz kuvvetlerinin banda 12 yl kalmtr (1480-1492). Dier kapdn- derylar,Gvei Sinan Paa (1492-1493) ile Kara Nianc Vezir Dvud Paa (1502-1503)'dr.

kinci Blm

YAVUZ ve H SML ALDIRAN

(1512 1516)

Yavuz ve Aabeyleri (1512 1513)YAVUZ tahta getii zaman, II. Byezd'in 8 olundan ancak 3' hayatta bulunuyordu: 42 yandaki

Yavuz, 45 yandaki Ebu'l-Hayr Mehmed Korkut ve 46 yandaki Ahmed. Yavuz, 3 kardein enk idi. Bunlardan Ahmed'in, mteaddit ehzdesi vard. Korkut'un yalnz 2 kz bulunuyordu.Yavuz'un bir tek olu Sleymn (ki imdi velahd-ehzde olmutu) ile birka kz vard. Fakat II.Byezd'in len oullarnn ou, arkalarnda ehzdeler brakmlard. Yavuz'un bu yeenlerindenbzlarn yalar yirmiyi geiyordu, hepsi yetimi ehzde idiler.

II. Byezd'in bereketli nesli arasnda Yavuz'un padiahln tanmyan ve aka saltanat iddiaeden, eski velahd-ehzde Sultn Ahmed idi. Tabi onun oullar da, amcalar Yavuz'utanmyorlard. Sultn Korkut ve Yavuz'un dier yeenleri, Sultn Selm'i padiah tanmlard. Yavuz,clsu srasnda stanbul'da bulunan, kendisini tebrik ve kendisine bat eden 3 ya byk sevgili vepek deerli aabeyi Sultn Korkut'a kyamamt. Korkut'un stanbul'dan ayrlmasna msaade etti.Korkut, kardei Sultn Selm'den, Anadolu'da istedii sancaklarn kendisine verileceine, busancaklarn i idaresi hususunda hi kimsenin mdahalede bulunmyacana, bu sancaklarngelirinden baka paraya ihtiyac olursa, onun da stanbul'dan padiah hazinesinden gnderileceinedir bir senet istedi. Yavuz, aabeyine bu senedi verdi. O da Yavuz'a onun padiahlna kar hibirharekette bulunmyacana dir bir senet tevd etti. Ancak Korkut'un Anadolu'ya getikten sonrasznde durmak niyetinde olmad, bana lzumundan fazla byk kuvvetler toplamasndananlald. nce aabeyine kymay aklndan geirmiyen Yavuz, Sultn Korkut'un ordusunun her gnbymekte devm ettii hakkndaki haberlerin ard kesilmeyince, son bir tecrbede bulunmaya kararverdi. Birtakm devlet adamlarnn azndan, Sultn Korkut'a gya kendisini saltanata dvet edenmektuplar yazdrd. Yapt yemin mcibince bu mektuplarn, Sultn Korkut tarafndan, Yavuz'agnderilmesi lzmd. Fakat byle olmad. Mektuplara inanan Korkut, bsbtn saltanat hevesinedt. Kendisine mektup yollayan stanbul'daki ricale, msbet cevaplar veren ve yardmlarn istiyennmeler gnderdi. Bunun zerine Yavuz, Marmara'y geti, Anadolu'ya geldi.

Yavuz, ran zerine sefere karak Trkiye'nin istikbalini karatan Safev meselesine son vermekazmindeydi. Trabzon'da iken Safevler'le yllarca savam, mcdele etmi, byk muvaffakyetlerkazanm, devletin yzn aartm, bu faaliyetleri, kendisine taht yolunu am, ordunun, ulem'nnve halkn istekleri, Selm zerinde toplanmt. Kendisine "Yavuz" deniliyordu. Anadolu'da bir srsaltanat mddesi varken byle uzun ve tehlike dolu bir sefere kmann imkn yoktu. Byle birteebbs, ykmla neticelenebilirdi.

Sultn Korkut, kardeinden Manisa sanca, yni Saruhan Taht'ndan baka Midilli adasn daistemi, her iki arzusu da yerine getirilmiti. Denizcilikle byk alkas olan Korkut, Midilli'yi tutmakve kendi himyesi ile yetien Barbaros Kardeler'in desteini te'min etmek istiyordu. Ancak Yavuz'unAnadolu'ya getiini duyunca, Manisa'da durmay akl kr grmedi, Antalya'ya doru sancandanuzaklat.

Bu sralarda Sultn Ahmed de Konya'da idi. Oullarndan ehzde Aleddin'i Bursa'ya gndermi,ehri kendi nmna igal ettirmiti. Ancak Yavuz, Anadolu'ya geince, ehzde Aleddin de acele

Bursa'dan ekildi. Konya taraflarna gitti. Bylece Anadolu, mthi ve ykc bir Kzlbapropagandas altnda inlerken, bu kere bir de dehet verici bir saltanat mcadelesine sahne oluyorduve bu mcadelede rakpler, ikiden fazla idi.

Yavuz, tahta geer gemez, olu ehzde Sleymn', Kefe'den stanbul'da armt. Onunstanbul'da saltanat nibi olarak brakt ve Bursa'ya geldi. Yannda 70.000 asker vard. Bu say,mcadelenin bykln ve Yavuz'un mcadeleyi mutlaka kazanmak azminde olduunu gsterir.Sultn Selm, Bursa'dan Ankara'ya geldi. Sultn Ahmed, Konya'dan Amasya'ya ekilmiti. Yavuz daAnkara'dan Amasya'ya doruldu. Fakat Sultn Ahmed'in Amasya'dan Malatya'ya doru katnrenince, Amasya'ya gitmekten vazgeti. Sultn Ahmed, Amasya'dan kaarken, 2 olunu da,Trkiye'nin yklmas iin frsat gzeten h sml'den yardm istemek zere Tebrz'e yollad.ehzde Aleddin de Bursa'dan Konya'ya gelmi, fakat burada da tutunamyacan anlam, babasile birlemek zere douya ekilmiti. Malkoolu Tur-Ali Bey, Sultn Ahmed'i adm adm tkipediyordu. Saltanat mddesinin peine mruf bir aknc kumandannn taklm olmas, Yavuz'un,aabeyinin h sml'e snmasn nlemek istediini gsterir (Mneccimba, II, 448; Hammer, IV,145-7).

Yavuz, Amasya sancan Dvud Paa-zde Mustafa Bey'e vermiti. Bu sralarda Sultn Ahmed,Kemah'ta idi. Oradan Niksar'a geldi. n bir basknla Amasya ehrine girdi ve hkim oldu. MustafaBey, kendisine itatlerini arzetti ve Sultn Ahmed tarafndan "Mustafa Paa" yaplarak vezr-i zamtyin edildi. Trkiye imparatorluu, paralanmak yoluna girmiti. Bir kere Safev muhibbi olanlartammen Sultn Ahmed'in etrfnda birlemilerdi. Yavuz'un sert ve msamaha tanmaz karakterindenrkenler de Sultn Ahmed'i tutuyorlard. Nihyet Sultn Ahmed'i, yaa byk olmas hasebiyle,mer padiah grenler de vard.

Yavuz, Vezr-i zam Koca Mustafa Paa'nn da Sultn Ahmed taraftar olmasndan phe ediyordu.Rivyete gre, Sultn Ahmed'le muhaberatn da yakalamt. Amasya'nn igalini de Vezr-i zam'ntedbirsizliinde buluyordu. Bunun zerine 1512 ylnn sonlarna doru, stanbul'da bir semte adnvermi olan Koca Mustafa Paa'nn boynunu vurdurdu. Hersek-zde Ahmed Paa, 4. defa iktidarmevkine getirildi.

1512-13 knda vaziyet o derecede kritik bir hal almt ki, Yavuz, stanbul'a dnmedi ve kBursa'da geirdi. Sultn Ahmed, fevkalde cesret bulmutu. Babasnn o kadar kendisine terk etmekistedii saltanat ele geireceine emindi. Nisan aynda, bahar balarken, Bursa'ya kadar yaklat.Nihayet 24 Nisan 1513'te Bursa Yeniehri'nde, iki kardein kuvvetleri karlat. Yavuz, aabeyininkuvvetlerini rahata datt. Esir edilen Sultn Ahmed, yay kirii ile bouldu. 47 yanda idi. SultnAhmed'in 6 olundan 5'i de 2 ay sonra ayn ekilde, mukaddes saylan kanlarnn aktlmamas iin,Trkler'in binlerce yldan beri hnedn yelerine tatbik ettikleri usulle, yay kiriiyle boulmaksretiyle, idam edildi. Sultn Ahmed'in oullarndan ehzde Murd ise kat. 1513'te Tebrz'de hsml'in kz ile evlendi. h sml, Yavuz'u tepeleyince Anadolu'yu ele geirecek, Rumeli'ne isedmdn padiah yapacakt. Sultn Ahmed'in byk olu olan ehzde Murd, 1519'da 23 yandalmtr. Sultn Selm, bunlardan baka, evvelce len kardelerinin oullar olan daha 5 ehzdeyildrtt. Bunlarn iinde ehzde ehenah'n olu ehzde Mehmed-h gibi yetikin prenslerolduu gibi, ocuklar da vard. Bunlardan birinin idam edilmeden evvel yalvarm olduu kendisinenakledildii zaman, o derece sert karakter sahibi olmasna ramen, Yavuz, kendini tutamam,vezirlerinin arasnda alamtr. Bununla beraber "nizm- 'lem" kurulmu, Trkiye'nin birlii te'min

edilmiti.

Yavuz'un en sevgili kardei olan aabeyi Sultn Korkut'un idam ise, 17 Mart 1513'te, yni SultnAhmed'den 38 gn ncedir. Sultn Korkut, Msr'a kamak zere iken, Antalya civarnda tevkifedilmitir. Bulunduu yeri ihbar eden 15 Trkmen, sonradan mukaddes Osmanl Hnedn'na kariledikleri cinayet sebebiyle- idam ettirilmitir.

Sultn Korkut, Antalya'dan Bursa'ya getirildi ve 17 martta bouldu. Atas Orhan Gazi'nin yannagmld. Sultn Ahmed ise, gene Bursa'ya kardei ehzde ehenah'n yanna gmlmtr. Yavuz,Sultn Korkut'un trbedarlna, onun pek sdk adamlarndan Piyle Bey'i tyin etti. Piyle Bey,mrnn kalan yllarn, efendisinin trbesinde hizmet edip alyarak geirdi (Hammer, IV, 152).Sultn Ebu'l-Hayr Mehmed Korkut, 46 yanda idi. Btn Osmanoullar'nn en deerlilerindenbiridir. Ftih de en ok bu torununu severdi. Tahsil ve terbiyesi stanbul Saray- Hmynu'nda vebizzat Ftih'in nezaretinde olmutur. Sultn Korkut, 6 mhim eserin mellifidir. Bilgin, ir, bestekr,szende, hnende ve mcit idi. Bestelerinden bz saz eserlerinin notas zamanmza gelebilmitir.

Sultn Ahmed, 1483'te aabeyi Velihd-ehzde Dmd Abdullah'n lm zerine 17 yandavelahd olmu ve 1512 nisanna kadar tam 29 yl bu makamda kalmtr.

Yavuz, idam ettirdii 2 aabeyi ile 10 yeeninin servetlerini Hazne'ye almamtr. Hepsinimteveffalarn zevcelerine, kzlarna, analarna, yni kanun miraslarna vermi, stelik bunlarnhepsine maa balatmtr. Sultn Korkut'un 2 kz hakknda pek ltufkr davranmtr. SultnAhmed'in pek byk olan servetini, son kuruuna kadar hayatta bulunan yal anas Blbl Htn'avermi, olunun nna lyk hayr eserleri yaptrmasn da tavsiye eylemitir (M. . Uluay, V. TrkTrih Kongresi Zabtlar, 428). Btn bunlar, bu fec idamlardan Yavuz'un asl mes'ul olmadn,Trkiye'nin birlii ve yksek menfaatleri uruna yapldn, ortaya koymaktadr. Bu mevzu,Avrupallar da etkilemitir. Robert Green'in 1594'te yazd ngilizce bir piyes, Yavuz'lakardelerinin mcadelesini mevzu almaktadr (Bern Moran, 150).

ran Sefer-i Hmynu'na HareketEdirne'den stanbul'a gelen Yavuz Sultn Selm'in bakumandanlk ettii Orduy- Hmyn, 20 Mart

1514'te sefer emri ald. Sahry-i skdar'a tular dikildi. 20 Nisan'da Byk Hakan Topkap Saray-Hmynu'ndan skdar'daki ordugha nakletti. 23 Nisan'da ordu, skdar'dan hareket etti. 28Nisan'da zmit'e gelindi. Burada, h sml'in Kl adndaki casusu tevkif edildi. Fakat Yavuz,csusu serbest brakt ve eline tututurduu harb ilnn muhtevi nota ile berber Tebrz'e hnagnderdi. 1 Haziranda Konya'ya varld. Burada Ordu, 3 gn dinlendi. Yavuz, Mevln'nn trbesiniziyaret etti. 2 Temmuz'da Svas'a gelindi. Yavuz 40.000 kiilik bir kuvveti burada brakt. Bunlar,nisbeten yorgun, acemi ve ihtiyar askerlerdi. 100.000 kii ile yoluna devm etti. Pdih'nyaklatn renen h sml, Ustacl Mehmed Han'a, Osmanl ordusunun konaklyabileceiyerlerdeki mahsul ve meskenlerin yaklmasn emretmiti. Bundan dolay Osmanllar, yrytezaman zaman mkilta dar oldular. Fakat menzil tekilt emsalsiz bir mkemmeliyette olduuiin, esas itibariyle, h sml'in dnd gibi, Osmanl Ordusu, yolundan alkonulamad. 24Temmuz'da Erzincan'a ve 5 Austos'ta da Erzurum'a varld. Erzurum'dan sonra ordunun yrybsbtn zor bir durum ald. Gnlerce gidiliyor, dmandan en kk bir haber bile gelmiyordu.Erzincan'da, Trabzon yoluyla stanbul'dan getirilen byk lde mhimmat, orduya vsl oldu. 10Austos'ta, Erzurum'un az dousunda iken Ahska Grc prensi ehemmiyetli lde mhimmat

gnderdi. Bu prenslik, Yavuz'un ehzdeliinde itaat altna alnmt. Bu sralarda h sml'inelinden kamaya muvaffak olan Dulkadroullar'ndan 2 prens de Osmanl Ordusu'na geldi. Bununlaberber 14 Austos'ta Yenieriler, dnmek istediklerini, dman bulmann imkn ve ihtimaliolmadn, dnyann br ucuna kadar yrseler Kzlba'a tesdf edilmiyeceini syleyip,tezahrat yaptlar. Bu hdise zerine Yavuz, derhal atna atlad. Yenieriler'e messir ve sert birekilde hitap ettikten sonra, icabnda tek bana gideceini syledi ve atn dou istikametine srd.Hkmdrn azminin te'srinde kalan ordu, onu tkib etti.

Yavuz, Byezd (Doubeyazt) kalesinin itaat arz etmesinden sonra, oradan gney-douya Zengimarrma boyunca inerek, bir konak sonra, Mak yaknlarnda aldran'a geldi. 50 kilometre kuzey-kuzey-batda byk Ar Da, Osmanl ve Safev ordularn seyrediyordu.

Ancak 22 Austos'ta ordu, aldran sahrsnda, h sml'in muazzam kuvvetleri ile kar karyageldi. Vakit geti, akam olmutu. O gece toplanan harb meclisinde, 23 Austos'ta, fecirle berber,dmana taarruza karar verildi. Burada unu kaydetmek cab eder ki, bu aldran, bugn Van'n ransnrnn 20 km. batsndaki aldran ilesi deildir. Daha douda, Tebrz'in batsnda, bugn rantopraklarnda kalan bir mahaldir.

aldran Zaferi (23 Austos 1514)23 Austos sabah, Trkiye'nin geleceinde etkili olan byk tarih gnlerden biri idi. Osmanl

Trkleri'nin her hangi bir baarszl, en aa ihtimalle, Orta Anadolu'nun Safevler'in elinegemesi, en kts, 'leip birliin paralanmas neticesini verirdi.

Osmanl merkezinde Yavuz vard. Maiyyetinde Vezr-i zam Hersek-zde Ahmed Paa, vezirler,Anadolu ve Rumeli kazaskerleri bulunuyordu. Sa kanada Anadolu beylerbeyisi Sinan Paa kumandaediyordu; yannda kurmay bakan olarak Karaman beylerbeyisi Zeynel Paa vard. Sol kanadnkumandan Rumeli beylerbeyisi Hasan Paa idi. Safev merkezinde sadrzam (babakan) SeyyidAbdlbki bulunuyordu. h, sa kanadda idi. Sol kanada Diyr- Bekr (mid) beylerbeyisi UstacluMehmed Hn kumanda ediyordu. Hemen btn Safev beylerbeyileri (Irak = Badad, Horasan =Mehed, Irk- Acem = Hemedn, Fars = rz, Isfahan vs.), orduda tmen kumandan idiler. Osmanlve Safev Trkleri'nin fecir vakti kar karya gelen ordular, yeryznn mnakaasz ekilde enkudretli asker kuvvetlerini tekil ediyorlard. Balarndaki bakumandanlar ise, asrlarnn deil,btn asker tarihin en sekin ahsiyetleri idi. Her iki ordunun da muhrip ksmlar 100.000'er kiiidi. Her iki tarafta da asker, fevkalde techiz edilmiti ve ok bakml idi. Tehizat bakmndanOsmanllar daha zengin idiler. Fakat Safev Trkmenleri, daha dintiler ve Tebrz'den, yni ok ksabir mesfeden gelmilerdi. Osmanl askeri gibi yorgun deildiler. Safevler'in hafif ve ar zrhlsvrileri, esas kuvveti tekil ediyordu ve zaferin bu atl tmenlerle elde edilecei sanlyordu. Fakatgerek stnlk Osmanllar'da idi ve h sml, mnakaa kabl etmez askerlik dehsna ramen, bustnl kmsemek hafifliinde bulunmutu. Bu stnlk, Osmanl topu birlikleri ve tfekleteslh edilmi azablar (hafif piyde) idi. Ar piyde tmeni olan 10.000 Yenieri, Yavuz'un etrafnda,delinemez saflar tekil etmilerdi. h sml'e gre top, bir kale silh idi; mstahkem mevkileridrmek iin Ftih'in stanbul muhasarasndan sonra- artk balca Avrupa ve Asya devletlerindeklsik silh olarak kabl edilmiti. Fakat meydan muhrebelerinde kesin netce zerine messirolabilecei henz Avrupa'da da, Asya'da da kabl edilmemiti. Yalnz Osmanllar, bu iddiada idiler.Fakat bu iddialarn henz ispat etmi deillerdi. Yalnz Otlukbeli'nde Osmanl topusunun rolmhim olmutu. Fakat dnya asker evreleri, Otlukbeli'ndeki Osmanl zaferini top silhnn seyyar

olarak kullanlmasna deil, Osmanl askerinin tehizat stnlne, talim, terbiye ve disiplinhususlarndaki fevkaldeliine balamlard. Hele henz stste at yapamyan, kaba ve artfeklerin, piyde elinde cidd bir silh olduuna, ser kullanlmaya msit klla boylebileceine inanlmyordu. Halbuki II. Byezd, tfek ve seyyar topuyu yenidentekiltlandrmt. Top artk eskiden olduu gibi sbit yerlerden atelenen bir silh deildi. stendiiyere evrilen seyyar bir harb vstas idi.

ok iddetli geen ilk saatlerden sonra Osmanl ordusu, hill eklinde ald. Hafif toplar, Safevatllarn iyiden iyiye ypratmt. Darmadank olan Safev birlikleri, saflarn tamamen muhafazaeden Osmanllar tarafndan imhaya baland. Kahraman Safev svrisi, daha Osmanllar'a yaklapok atm mesfesine gelemeden, azablarn tfek ve topunun hafif top atei ile perian oluyordu. hsml'in, Osmanl birliklerinin konuu hakknda da hibir bilgisi yoktu, keif yaptrmadanmuhrebeyi kabl etmiti. En zayf sand noktalarda, dehetli bir Osmanl mukavemeti ilekarlamt.

Nihayet muhrebenin son saatleri geldi. Safev kuvvetleri perian olmutu. 15 senede bir dzinedevleti haritadan silen gen h, affetmez hasmnn eline dmemek iin, kamaa karar verdi.Elinden ve ayandan iki yara almt. Osmanl birliklerinin eline dmesi an meselesi idi. Tam busrada h'a benziyen ve onun kyfetine girmi bulunan Hzr adnda bir Safev hassa subay: "hmenem!" diye ortaya atld. h' esir almakla vazifeli Osmanl birlikleri bu adamn etrafn sarp onuesir aldlar. Bu dakikada, vurulmu olan atn deitiren h sml, bir gedikten frlad ve Tebrz'ekadar arkasna bakmadan at srd. Fakat Tebriz'de kald ve burada mukavemete urat takdirdegene esir deceini anlad. ran ierilerine ekildi. ran imparatorluk taht ehri, Osmanl Trkleri'neakt. Osmanllar, hibir zaman, ne Yldrm, ne Ftih zamannda, bu kadar douyailerliyememilerdi. O zamana kadar "n-malb" hretini muhfaza eden h sml, yalnz malpdeil, ayn zamanda perian edilmiti. Hazinesi, taht, haremi, bakenti, Osmanllar'n elinde idi. ran,bu darbeden kalknmak iin tam 20 yl harcad ve artk Anadolu'yu tehdidi bahis mevzuu olmad.Osmanllar, yalnz Frat-Toroslar hattnn shibi olduklarn deil, bu hattn douya hinterlandnn damliki olduklarn, btn rakiplerine gsterdiler. Trkiye mparatorluu, Anadolu'nun birliini kesinekilde salamt. Artk tam 20 yl, doudan endie edilmeksizin, gneyde ve Avrupa'da byk ilergrmek mmkindi.

aldran'da Safevler'den "hn" denen 14 beylerbeyi (asker umum vali), Osmanllar'dan ise 1beylerbeyi (orgeneral) ve 9 sancakbeyi (tmgeneral), muhrebe meydannda kaldlar. Bu, vurumannne kadar iddetli getiini gsterir. eht Osmanl beylerbeyi, Rumeli beylerbeyi olan Hasan Paa idi.Muhrebeden sonra protokol bir derece yrtld. Anadolu beylerbeyisi Sinan Paa, Rumelibeylerbeyisi, Karaman beylerbeyisi Zeynel Paa, Anadolu beylerbeyisi, sancak beylerinden FerhdBey, beylerbeyi oldu. ehd 9 sancak beyinin en mhimlerini, Sofya sancak beyi Malkoolu Ali Bey,kardei Silistre sancakbeyi Malkoolu Tur-Ali Bey (ki her ikisi de pek mruf aknc kumandanlaridiler) tekil ediyordu. Safev ordusundan lenlerin en mhimleri unlard: Sadrzam (yani ranimparatorluk babakan) Abdlbk Bey, Kazasker Seyyid Haydar, Irk- Arab (Badad) beylerbeyive h'n kaynpederi Hulef Bey, Diyr- Bekr beylerbeyi Ustacl Mehmed Hn, Horasan (Mehed)umum valisi Lala Bey, Irk- Acem (Hemedn) beylerbeyi Tekeli Yegn Bey, Dmgan beylerbeyiSultn-Ali Bey. Bunlardan Abdlbki Bey ranl, dierlerinin hepsi Osmanllar gibi Ouz Trk(Trkmen) idiler.

Ele Geirilen Ganmet ve h sml'in TahtSafevler'den ileri gelen birok kimse de esir dmt. Bunlardan en mhimmi Tacl Hanm idi ki,

h'n zevcesi idi. Tacl Hanm, zrhl, asker kyafette ve at zerinde bulunuyordu. Yalnz onunzerinde ve yannda, u paha biilmez mcevherler ganmet olarak alnmtr: "Bir ift salkml vetalar ok iri kpe "l'l-i berek" adn tayan pek mehur, tarih ok byk bir elmas, bu kpeninzerinde idi ki, mcevher, birok hkmdarlarn elinde dolatktan sonra sonunda h sml'egemiti, 36 tane "emrud bikr" incisi, 24'er tane inciden yaplm bir ift bilezik, gene 24'er incidenyaplm bir ift halhl (ayak bilezii), cem'an 96 iri inci, bir tane altn kapl ve altn zincirli "zer-nin eyim-i meftulle", bir altn bzbend (kolun dirsekten st ksmna taklan kaln bilezik), birfrze tal altn yzk, bir l'l tal altn yzk, bir altn mhr, bir "zer-baft kaftan" ki, 25 adet elmasdmesi vard, "amm kaftna dikilmi deil idi"... (Topkap Saray Arivi, no. 636).

h sml'in ordughnda bulunan hazine de ele geti. Emsalsiz mcevherler, bu haznedebulunuyordu (bunlarn bir ksm imdi Topkap Saray'nn Hazine salonlarnda tehir edilmektedir).h'n imparatorluk ota, btn eyas ile braklmt. h sml'in taht da ganimetler arasnda idi.Ancak imdi Topkap Saray Hazinesi'nde tehir edilen "h sml'in Taht" diye mruf taht, hsml'in deildir. Hindistan Timuroullar'nndr. Ndir h, Delhi'ye girdii zaman ele geirmi,XVIII. asr ortalarnda Osmanllar'n eline gemitir. Bu tahtn deeri, ancak pek muazzam birimparatorlua ait olabileceini gstermektedir. 1910'da Avrupal antika ve mcevher mtehassslar,bu tahta akl almaz bir deer bimilerdir.

Yavuz, ran mparatorluk Taht ehri Olan Tebrz'e Giriyor (6 Eyll 1514)Yavuz, aldran sahrasnda 2 gn kald, 26 Austos yrye balad. 11 gn sonra Osmanl

Ordusu, mukavemet grmeksizin ran imparatorluunun taht ehri olan Tebriz'e girdi. Burada daayrca muazzam bir ganimet ele geirildi. Bu servet, lhanllar'dan Celyirliler'e, Karakoyunlular,Akkoyunlular'a, onlardan da h sml'e gemiti. Tebriz; Kahire, stanbul, Hert, Delhi, Pekin gibiyeryznn en byk birka ehrinden biri idi. Bu tarihte nfusu 1.000.000'u geiyordu. ehirde 3090muazzam kervansaray vard. 1514, Tebriz'in son byklk yldr. Bu tarihten sonra ehir inhitatabalamtr. nk bir mddet sonra, douya doru snrlarn ok ileriye gtren Trkiye'ye okyakn bir taht ehrinde kendilerini emniyette saymyan Safevler, bakentlerini daha ieride Kazvn'egtrmlerdir. Bu hdise, Trklk bakmndan ok zararl olmutur. nk Tebriz, tamamen bir Trkehri idi; ranl nfus, kk bir aznlkt (bugn de byledir). Kazvn ise, Tebrz'in 300 km.gneydousunda, Tahrn'n (Eski Rey) 125 km. kuzeybatsndadr.

8 Eyll'de Cuma namaznda milyonluk Tebriz taht ehrinde hutbe, Snn (Ehli Snne ve'l-Cem'a)akdesine gre ve "Sultn- klm-i Rm Selm ibni Byezd ibni Mehmed" adna okundu. Yavuz,1.000 kadar Trk zer san'atkr, bilgin ve irini, Tebrz'den stanbul'a sevketti (Timur da yleyapar, her lkenin en deerli adamlarn Semerkand'da toplard).

Yavuz'un tamamen deha mahsl bir taktikle 12 saatte, henz hava kararmadan kesin netce aldaldran vurumas, trihin en byk ve naml meydan muhrebelerinden biridir. Yalnz bu vurumadeil, bu ran sefer-i hmynu da asker bakmdan ok byk bir baardr. Trk Ansiklopedisi'nde(aldran maddesi, s. 338a), asker bakmdan bu sefer, yle deerlendirilmektedir:

"2.500 km'lik uzun bir yolu ap zafere ulalan bu baarl seferin, hemen ayn artlar altnda

1812'de Napolon'un, 1941'de Hitler'in Moskova'ya yaptklar baarsz seferler gz nndetutulursa, ne derece deer tad anlalr""

Zaferden hemen sonra, stanbul'da "kaaim-makaam- saltanat" yni imparatorluk nibi olan Velahd-ehzde Sleymn'a, Msr Memlk Sultan'na, Venedik Dou'na, Lehistan, Bohemya, MacaristanKrallar'na, Rodos valyeleri std- zam'na, Krm Hn'na, Eflk ve Bodan Voyvodalar'na,stanbul, Edirne ve Bursa taht kadlarna, serhad valilerinden Mora, Bosna, Hersek ve Semendire(Srbistan) sancakbeyleri'ne, fetih-nmeler yazlp gnderilmitir.

Yavuz, Tebrz'den ekildikten ve zerbaycan, Safevler tarafndan geri alndktan sonra h sml,Amasya'ya Osmanllar'a eliler gndermitir. Eski lisanndan tamamen farkl ve ok yumuak bir dilkullanan h, ayn zamanda daysnn kz olan zevcesi Tacl Hanm'n iadesini ric etmise de,Yavuz, bunu reddetmi ve Safevler'e yz vermemitir. Zira h sml'in Anadolu'ya verdii maddve mnev zarar pek bykt. h sml'in "Tacl Hanm" adnda 2 zevcesinin olduuanlalmaktadr. Bunlarn biri aldran'da len Irk- Arab (Badad) umum valisi Hulef Bey'in kz,dieri ise Akkoyunlu Sultn Ykub'un kzdr. h'n ayrca bir de Bihrze Hanm adl zevcesi vardr.eitli tarihlerin tetkkinden, h'n 2 zevcesinin aldran'da Osmanllar'a esir dtanlalmaktadr. Bunlardan biri, galiba Tacl Beim, Kazasker Tc-zde Cfer eleb ileevlendirilmitir. Bununla berber, bu mesele ok karktr ve elimizdeki vesikalarn kapank,mphem ve mtenakz ifadelerinden kesin bir bilgi edinmek mmkin olmamaktadr. h sml'indier zevcesi 2 numaral Tacl Hanm'n, aldran'dan kat, Tc't-Tevrh'in ifadesindenanlalmaktadr.

Yavuz, Tebrz'de 9 gn kalmtr. 12 Eyll'de 1.000 kiilik san'atkr ve lim kafilesini Tebrz'denyola karm, ayn 15'inde de kendi hareket etmitir. 21 eyllde Orduy- Hmyn, Aras nehrinigeerek zerbaycan'dan Anadolu'ya girmitir. 15 Ekim'de Yavuz, Defterdar (maliye bakan) PrMehmed eleb'yi, 3. vezirlik makamna ykseltmitir. Pr Mehmed Paa, birka yl sonra, Yavuz'unson ve Kaann'nin ilk sadrzam olacak olan, byk devlet adamdr.

Yavuz'un Tebrz'den stanbul'a gnderdii kafilede, Mezzin Hfz Mehmed Efendi ile olu HasanCan da vard. Bilindii gibi Hasan Can, Yavuz'un nedmi olmu ve lmnde ba ucunda bulunmutur.eyhulislm Hce-i Sultn, byk tarihi ve devlet adam (Tc't-Tevrh mellifi) SdeddnEfendi, Hasan Can'n oludur ve babas ile byk-babasnn anlattklarndan, tarihinde, okfaydalanmtr.

Tebrz'den stanbul'a gnderilen en mhim ahsiyet, phesiz Sultn Beduzzaman Mirza'dr. SultnBeduzzaman Mirza, Hseyin Baykara'nn byk olu ve halefidir. Timuroullar'ndan son Trkistanimparatoru, yni Dou Trk Hkan'dr. Cuci Ulusu'ndan, yni Cengiz soyundan Muhammed aybakHn tarafndan Hert imparatorluk tahtndan kovulmu ve h sml'e snmt. h sml, Timurluimparatoruna ok iyi muamele etti ve onu Tebrz Saray'nda arlad. Yavuz, daha da iyi muameledebulundu. Osmanoullar ile Timuroullar arasnda Ankara ve Yldrm hdisesi dolaysiyle tarih birkin olmasna ramen, Beduzzaman Mirza'ya hatt bir imparator gibi davrand. Yanna kurduu birtahtta Beduzzaman' oturttu. Kendisine muazzam ve muhteem bir tahsisat balatt (Hammer, IV, 202).Beduzzaman Mirza, 12 Austos 1515'te 46 yanda stanbul'da lm, Eyyb-Sultn'a gmlmtr.Trke iir yazard. stanbul'daki misafirlii Tebrz'den hareket tarihinden itibaren tam 11 aysrmtr. Ondan nce 6 yl da h sml'in misafiri olmutu. Biri kendinden nce len 2 oluolmutur: Muhammed M'min Mirza (1485?-1498) ve Muhammed Zaman Mirza (1490?-1539).

Zaman Mirza, Bbur h'n dmd ve Hindistan Timuroullar'nn Gcerat umum valisi olmutur.Trkistan Hkanl'nn Timuroullar'ndan son velahdidir.

Dou Trk lemi'nde Krizh sml'in zuhuru ve aldran'da Yavuz'a yenilmesi sralarnda Dou Trkleri, byk bir kriz

devresine girmilerdi. Dou Trk Hkan mevkinde bulunan Timuroullar'ndan Trkistanimparatoru Sultn Hseyin Baykara Mirza, 1506'da, 36 yllk pek parlak bir saltanattan sonralmt. Takriben 3.000.000 nfusu ile dnyann kyas kabl etmez ekilde en byk ehri olanHert, Hseyin Baykara'nn taht ehri idi. Yerine geen byk olu yukarda anlan- BeduzzamanMirza, bir yl kadar sonra, zbekler tarafndan atalar yurdundan kovuldu. Kuzeyden gelen zbekTrkleri, balarndaki aybak (eybn) Hn'n diryeti ile, Timuroullar'n Semerkand'dan dakovdu. Gen Bbur Mirz'nn btn mcadelesi ve enerjisi, h sml tarafndan desteklenmesineramen, netice vermedi. Bunun zerinedir ki Kbil'e yerleen Bbur, Trkistan'dan mit kesti,istikblini Hindistan'da arad. aybak Hn, Merv yaknlarnda, Thirbd meydan muhrebesinde, 2aralk 1510'da, h sml tarafndan byk bir bozguna uratld. Timuroullar'nn yerine DouTrk Hkan olan aybak Han da, maktl dt. ok hunhar olan h sml, aybak Han'n kafatasnaltnla kaplatp ve mcevherletip gy arap iermi. Bu mhim hdise, aldran'dan 4 yldan dahaaz bir mddet evvel gemiti. Ancak h sml, Trkistan' alamad ve aybak Hnedn devm etti.h sml, Trkistan' alsa idi, belki zbekler'inkinden ok ileri bir kltr seviyesine sahip olduuiin, Timurlular devrinde Trkistan'n parlak vaziyeti de devm ederdi. Gebe olan ve Timurlumirasnn nmetlerinden faydalanamyan zbekler, Trkistan' XVI. asrda yava, sonraki asrlardapek hzl bir inhitata srklemilerdir. Ancak olan ve ranl unsurun gittike ar bastSafevler'in Trkistan'da uzun bir hkimiyeti, phesiz Trklk iin hayrl olamazd.

XVI. asrda 4 Trk imparatorluu, Trkiye'de Osmanoullar, ran'da Safevler, Hindistan'da Bburdalndan Timuroullar, Trkistan'da (Mvernnehir) Cuci Ulusu'ndan eybnler, dnyann yarsnellerinde tutmulardr. Fakat XVII. asrn fecrinde Dou Trk Hkanl, byk devletler srasndanbile km, paralanm, medeniyet seviyesi bakmndan Trkiye, ran ve Hindistan'dan ok geridekalmtr. XVIII. asr ortalarnda Hindistan Timuroullar, XIX. asr balarnda ran Trkmparatorluu da byk devletler arasndan kmtr. Trkiye, nce Trk, sonra btn slm leminitek bana temsil etmeye mecbur ve mahkm olmu, Avrupa, byk zaferi kazanmtr. Bu tariholuumun menei, ite XVI. asrn bu ilk yllarndadr.

Dou Anadolu'nun Safevler'den Alnmas (1514-17)Yavuz'a snan son Akkoyunlu imparatoru Sultn Murd, Diyr- Bekr blgesini Safevler'den geri

almak istiyordu. Yavuz'a tb olacakt. Hatt bir Osmanl beylerbeyi olmaya rz idi. BalangtaDiyr- Bekr'in fethi bile, baarlmas pek gc bir mesele saylmtr. Halbuki aldran zaferininneticesinde yaplan fthat, Anadolu'nun hemen hemen tamamn Osmanl idaresinde birletirmeksretiyle, tahmin ve tasavvur olunamyan bir derecede Osmanl Trkl'nn lehine netice vermitir.Sultn Murd, Osmanllar tarafndan desteklendii halde, Diyr- Bekr blgesini alamamt. Bylebir fetih iin, Safevler'in byk ordusunun bir meydan muhrebesinde kesin ekilde ezilmesi artt.Yavuz apnda bir dhi, bunu phesiz kavramt. Her trl muhalefete ramen, Safevler'e kesindarbe vurmak istemesi ve bir gsteri seferi ile iktifa etmeyii, bunu ispat etmektedir.

aldran zaferi neticesinde, bir tek darbede, Trkiye, Anadolu'nun imdiki Adana, Gaziantep,

Hatay, Urfa, Diyarbakr, Mardin, Siirt, Mu, Bingl, Bitlis, Tunceli vilyetlerini (121.000 km2)kazand gibi, o zamana kadar Trkiye'ye tbi bir devlet olan Dulkadr Beylii de (40.000 km2),dorudan doruya ilhak edilmitir. Gene bu zaferin neticesi olarak Kuzey Irak (Musul, Kerkk, Erbilvilyetleri, 66.000 km2), Trkiye'ye katlmtr. Kuzey Irak'ta Trkler ounluk, Krtler ve Araplaraznlk olduundan bu da, Trk Anadolu birlii iin byk bir adm tekil ediyordu. Yavuz, dahaehzdeliinde Erzincan, Erzurum, Kars evresini (56.000 km2) itaat altna almt. Bu evredekiGrc devletcikleri, Osmanllar'a tb bulunuyordu. Fakat Safevler, henz Erzurum-Kars evresindehkimiyet iddia ediyorlard. u sretle Yavuz, Anadolu'nun bugn de Trkiye'ye ait bulunan-217.000 km2'lik byk bir parasn, Trkiye devletine katm oldu. lk defa olarak Trkiye devleti,Aleddin Keykubd devrinde, Birinci mparatorluun zirve noktasndaki snrlarn glgedebrakyordu. Anadolu'nun birlii iin kazanlan bu muvaffakyet, Yavuz'u, Trklk'n tamamen enbaarl ahsiyetlerinden biri yapmtr. Zira Trkler'in yaptklar nice byk fthttan bugn eldekalan, budur.

Son Akkoyunlu imparatoru Sultn Murd, Uzun-Hasan'n torunu idi. 1498'de tahta kmt. 1502'deran imparatorluunun taht ehri Tebrz, h sml'in eline geti. 1504'te h sml, Sultn Murd'Irk- Arab (merkezi Badad), Irk- Acem (merkezi Hemedn, bazan Reyy = Tahrn), Fars (merkezirz) ve Kirman'dan, yni btn ran ve Irak'tan da kovdu. 1508'e kadar Sultn Murd, GneydouAnadolu'da saltanat srd. Bu sene, buradan da Safevler tarafndan kovuldu. Topraksz kald veOsmanl hizmetine girdi. 1514 sonlarnda ldrlnceye kadar 6 yl da Osmanl hizmetinde kald.ldnde ancak 25,5 yanda idi. Sultn Murd, Yavuz'un teyzesi olan bir Dulkadr prensesi ile evliolduu iin, Yavuz'un enitesi idi (fakat ondan 19 ya daha genti). Dulkadrolu prensesi olanzevcesinden Ykub ve Hasan Mirzalar adl oullar olmutur. Ykub Mirza'nn olu olan Murd Paa(ki bykbabasnn adn tar), Kaann devrinde Osmanllar'n ilk Irk- Acem (Hemedn)beylerbeyisi olacaktr. Akkoyunlular'n bu dal Trabzon'da mlikne edinmi ve asrlarca devmeylemitir. Sultn Murd'n kzkardei Tacl Beim de, h sml'in zevcesi idi. Yni Sultn Murd,h sml'in de kaynbirderi oluyordu.

Uzun mddet stanbul'da yayan Sultn Murd, aldran'da Osmanl tmen kumandanlarndan biriidi. aldran'dan az sonra, Urfa civarnda Safevler'le yapt bir vurumada ehit olmutur. hsml'in de ana tarafndan Uzun-Hasan'n torunu olduunu hatrlamak lzmdr. Bu suretle, SultnMurd'n yalnz enitesi deil, ayn zamanda halasnn olu oluyordu, yani birinci derecede kardeocuklar (cousin-germain paternel) idiler. Sultn Murd'dan baka birok Akkoyunlu imparatorlukprensi, Osmanl hizmetine girmilerdi. Osmanllar, bunlara Dou Anadolu'da, yani atalarnnyurdunda dirlik (mlikne) verdiler. Bu suretle Dou Anadolu'nun Osmanl idresine snmas dahakolaylatrld gibi, Safevler'in azl dman olan bu Akkoyunlu prensleri, Kaann devrindegrlecei zere, yurtlarn ran imparatorluuna kar iddetle savunmulardr. Ancak bazAkkoyunlu prensleri de, eski refah seviyelerini elde edemeyince, Osmanl idresine ak veya kapalekilde ba kaldrmaktan ekinmemilerdir. XIX. asrn mehur Trk devlet adamlarndan byk hayrsahibi Sadrzam Yusuf Kmil Paa, Akkoyunlulardandr.

Yavuz, yalnz Akkoyunlular' deil, Snn/fi olan ve ler'den nefret eden Dou Anadolu Krdbeylerini de okamt. Bunlardan bazlar da Osmanl idresine kar gelmilerdir. Byk bilgin vetarihi drs-i Bidls, Dou Anadolu'nun Osmanl idresine girmesi iin ok alm ve bu yzdenYavuz tarafndan kaydhayat artyle yllk byk bir tahssatla mkfatlandrlmtr (Hammer, IV,258).

aldran ykmndan sonra ran, Dou Anadolu ve Kuzey Irak' savunmam ve bu lkeler,Trkiye'ye gemitir. Yavuz, 11 Temmuz 1515'te 1. Sefer-i Hmyn'undan stanbul'a dnd zaman,Dou Anadolu ftht devm ediyordu. Yavuz'un bu birinci seferi, 1 yl, 2 ay, 21 gn srmtr.Gney zerbaycan, bu arada Tebrz, Osmanllar lkeden ktktan bir mddet sonra h smltarafndan geri alnmtr. Esasen Yavuz, Dou Anadolu ftht tamamlanmad iin, zerbaycan'dakuvvet brakmamtr.

Dulkadr Beylii'nin lhk (12 Haziran 1515)19 Mays 1515'te Kemah kalesi Safevler'den fethedilmitir. 12 Haziran'da da Dulkadrolu

Trkmen Beylii, Osmanl devletine ilhak edilmitir. Yavuz, ana tarafndan mensup olduuDulkadroullar'na byk makamlar vermitir.

Yavuz'un ana tarafndan bykbabas olan pek ihtiyar (87 yanda) Dulkadrolu AlddevleBozkurt Bey, istikllini silhla savunmu, fakat Mara'n kuzeybatsnda Gksun yaknlarnda geenTurnada meydan muhrebesinde, Osmanl kuvvetlerine yenilmi, maktul dmtr. Osmanlkuvvetleri, Sinan Paa'nn 13.000 kiilik tmeni ile, ehsuvrolu Ali Bey'in 30.000 kiilikordusundan mteekkildi. Ali Bey, Alddevle Bey'in yeeni (aabeyi 8. Dulkadrolu ehsuvarBey'in olu) idi. Yavuz, merkezi Mara olmak zere bir Dulkadr beylerbeylii kurmu ve bununbana, "paa" san ile Dulkadrolu Ali Bey'i geirmitir. Ali Paa, Yavuz'un annesinin amca olu veYavuz'un 2. derecede days idi. 1522'de katledilinceye kadar, 7 yl Dulkadr beylerbeyisi kalm, butarihte eylet, hnedndan olmyan umum valilere tevcih edilmitir. Ali Paa'nn kardeiDulkadrolu Kasm Bey de Sultann (Eskiehir) sancakbeyi idi. Ali Paa'nn oullar Sar-Arslan,Dvne-Veled ve veys Beyler de, babalar ile beraber katledilmilerdir. Hnedn, AlddevleBozkurt Bey'den yrmtr. Alddevle Bey'in oullarndan Krehir sancakbeyi ahruh Bey'inoullar ve torunlar, sancakbeyi ve beylerbeyi olarak Osmanl hizmetinde bulunmulardr.Alddevle Bey'in yannda Turnada'nda Osmanllar'a kar savaan kardei Abdrrezzak Bey'iYavuz, annesinin amcas olduu iin afvetmi ve Rumeli'nde Kstendil sancakbeyliine tyin etmitir.Abdrrezzak Bey'in 4 olu, Turnada'nda maktul olmulardr.

mid (Diyarbakr) ehrinin Fethi (19 Eyll 1515)aldran'da 44 yandaki Yavuz'un 27 yandaki h sml zerinde kazand zafer, Gneydou

Anadolu'yu da Osmanl Trkleri'ne am ve bu blgeyi tehlikesinden ve ran kltrnnhkimiyetinden korumu ve kurtarmtr. Bu blgede Trkler ekseriyette olmakla berber, mhimKrd ve Arap aznl da yayordu. Fakat hibir ranl unsur yoktu. Bir miktar Ermeni vard.

Gneydou Anadolu'nun merkez