-
600
YÛNUS EMRE
lendiði, pîrinin nefesinin bereketiyle þairolduðu belirtilir
(Vâšý£ât-ý Üftâde, s. 91,256). Yine Vâšý£ât’ta yer alan bir
baþkarivayete göre otuz yýl hizmetten sonra Yû-nus, “Ben bu
yolculuktan bir þey anlaya-madým, muhtemelen sülûkü
tamamlaya-mayacaðým” diyerek tekkeden ayrýlmýþ, fa-kat yolda
rastladýðý erenler ve onlarla ya-þadýðý olaðan üstü hallerle
gafletten uya-nýp geri dönmüþ ve Tapduk’un ayaklarýnakapanarak
kendini baðýþlatmýþtýr (a.g.e.,s. 374; Ýsmail Hakký Bursevî,
Rû¼u’l-be-yân, I, 171). XVI. yüzyýl tezkirecilerindenÂþýk Çelebi,
Yûnus’un “kullâb-ý cezbe ileâlem-i mülkten cenâb-ý melekûta
çekil-miþ, âlemin insân-ý kâmil ve ferîdlerinden”olduðunu
kaydetmiþ, ardýndan onun üm-mîliðine iþaret ederek hal diliyle þiir
söyle-diðini belirtmiþtir (Meþâirü’þ-þuarâ, II, 689).XVII. yüzyýl
Bayramî þeyhi Bolulu HimmetEfendi, sülûkünü tamamlayamayan sâli-kin
yolculuðunun hýzlandýrýlmasý için celâlterbiyesinden
geçirilebileceðini anlatýrkenTapduk Emre ile Yûnus arasýnda
geçenolayý örnek verir (Tapsýz, s. 165). XVIII. yüz-yýl
Halvetî-Þâbânî derviþlerinden ÝbrâhimHâs da Tezkire’sinin iki ayrý
yerinde YûnusEmre’den ve þeyhi Tapduk’tan bahseder(bk. bibl.).
Süleyman Þeyhî de Yûnus’tan,Tapduk Emre’den, þiirlerinden ve
tekke-ye taþýdýðý odunlardan söz etmiþ, Mevlâ-nâ Celâleddîn-i
Rûmî’nin Yûnus hakkýn-da, “Ýlâhî menzillerin hangisine çýktýmsabu
Türkmen kocasýnýn izini önümde bul-dum, onu geçemedim” dediðini
naklet-miþtir (Bahrü’l-velâye, vr. 143b). YûnusEmre ile Mevlânâ
Celâleddîn-i Rûmî ara-sýnda geçtiði aktarýlagelen baþka bir
riva-yete göre Yûnus bir gün karþýlaþtýðý Mev-lânâ’ya, “Me¦nevî’yi
sen mi yazdýn?” diyesormuþ, Mevlânâ “evet” deyince Yûnus,“Uzun
yazmýþsýn. Ben olsam, ‘Et ü kemikbüründüm / Yûnus diye göründüm’
der-dim” karþýlýðýný vermiþtir. Diðer bir halk ri-vayetine göre
Yûnus 3000 þiir söylemiþ,daha sonra Molla Kasým adlý bir zâhid
bun-larý þeriata aykýrý bularak 1000 tanesiniyakmýþ, 1000 tanesini
suya atmýþ, kalan1000 þiiri okurken, “Derviþ Yûnus bu sözüeðri
büðrü söyleme / Seni sîgaya çekenbir Molla Kasým gelir” beytine
rastlayýncapiþman olup tövbe etmiþ ve Yûnus’un ve-lîliðine
inanmýþtýr. Bu inanýþa göre yaký-lan þiirler gökte melekler, suya
atýlanlarbalýklar, kalan þiirler de insanlar
tarafýndanokunmaktadýr.
Tarihî Þahsiyeti. Yûnus Emre’nin tarihîþahsiyeti hakkýnda çok
farklý görüþler ilerisürülmüþtür. Onun Yýldýrým Bayezid devri-ne
(1389-1402) eriþtiðini söyleyen (Beygu,
s. 171-175), Kanûnî Sultan Süleyman dö-nemi (1520-1566) þairleri
arasýnda ona dayer veren (Hammer, II, 566), VII. (XIII.) as-rýn
sonu ile VIII. (XIV.) asrýn ilk yýllarýnda ya-þadýðýný ileri süren
(Gibb, I, 165) araþtýrma-cýlar varsa da bu görüþler, Adnan
Erzi’ninBeyazýt Devlet Kütüphanesi’ndeki bir mec-muadan (nr. 7912,
vr. 38b) alarak neþretti-ði belge ile ortadan kalkmýþtýr. Belgede
Yû-nus Emre’nin 638 (1240-41) yýlýnda doðdu-ðu, seksen iki yýl
yaþadýðý ve 720’de (1320)vefat ettiði kaydedilmektedir (TTK
Belle-ten, XIV/53 [1950], s. 85-89). Buna göreTaþköprizâde’nin
Yûnus’u Yýldýrým devriþairi ve þeyhleri arasýnda göstermesi
(Mec-dî, s. 78) ve Âþýkpaþazâde’nin Orhan dev-riyle (1324-1362) I.
Murad zamanýný idrakettiðini söylemesi (Âþýkpaþaoðlu Tarihi,
s.193-194) doðru deðildir. Yûnus Emre’nindoðum yeri hakkýndaki
rivayetlere daya-nan görüþler de tutarsýzdýr. Vilâyetnâ-me’de (DÝB
Ktp., nr. 714, vr. 128a) onunSivrihisar’ýn Sarýköy’ünde doðduðu,
meza-rýnýn da bu köye yakýn bir mevkide bulun-duðu kaydedilir.
Mecdî, Tapduk Emre’ninSakarya nehrine yakýn bir yerde yerleþ-miþ
olduðunu, Yûnus’un ise Bolu çevre-sinde ikamet ettiðini belirtir
(Þekåik Ter-cümesi, s. 78). Lâmiî, Yûnus’un Kütahyasuyunun üzerinde
bu suyun Sakarya’ya ka-rýþtýðý yere yakýn bir mahalde yattýðýný
söy-leyerek Vilâyetnâme’ye katýlýrken (Nefe-hât Tercümesi, s. 691)
Âþýk Çelebi onunBolulu olduðunu yazmaktadýr (Meþâirü’þ-þuarâ, II,
689). Yûnus’un yaþadýðý çevrehakkýnda Bektaþî geleneðinin
doðrulu-ðunu kabul eden Mehmed Fuad Köprülü,onun XIII. yüzyýlýn son
yarýsýnda Sivrihi-sar’da yahut Bolu civarýnda Sakarya su-yuna yakýn
köylerden birinde yetiþmiþ birTürkmen olduðunu belirtir (Türk
Edebiya-týnda Ýlk Mutasavvýflar, s. 262-265). KâmilKepecioðlu’nun
yayýmladýðý belgelerde,Þeyh Hacý Ýsmâil topluluðuna mensup
olanYûnus’un Karamanoðlu Ýbrâhim Bey’denLârende’de Yerce denilen
araziyi satýnaldýðý ve Ýsmâil adlý bir oðlunun bulun-duðuna dair
bilgiler vardýr (Nilüfer, sy. 4[1945], s. 68; Gölpýnarlý, s.
63-64). Bu bel-gelerde yazýlanlarla Vilâyetnâme’de yeralan bilgiler
çeliþmektedir ve burada adýgeçen Yûnus’un Yûnus Emre olup olma-dýðý
bilinmemektedir. Hacý Ýsmâil cema-atine mensup Yûnus Emre’nin bir
iddi-aya göre Horasan’dan geldiði düþünüle-cek olursa þiirlerinde
yer alan Oðuz Türk-çesi’nin izahý zorlaþacaktýr. Dolayýsýyla
sözkonusu belgelerin ciddi bir tenkide ihtiya-cý vardýr (metinler
ve tenkidi için bk. Yû-nus Emre Risâlat al-Nushiyya ve Dîvân,
– —YÛNUS EMRE(ö. 720/1320 [?] )
Mutasavvýf Türk þairi.˜ ™
Tarihî kiþiliði menkýbelerle iç içe girenYûnus Emre’nin destanî
hayatýna dair ilkve en geniþ mâlûmat Uzun Firdevsî’nin (ö.918/1512)
yazdýðý sanýlan Vilâyetnâme-iHacý Bektâþ-ý Velî’de yer almaktadýr.
Bu-na göre Yûnus Sarýköy’de yaþayan, çiftçi-likle geçinen fakir bir
kiþidir. Önce buðdayalmak üzere Karahöyük’e gider, bir süreHacý
Bektâþ-ý Velî’nin yanýnda kalýr, geridöneceði sýrada buðday yerine
Hacý Bek-taþ ona “nefes” vermeyi teklif eder, fakatYûnus ýsrar
edince kendisine dilediði ka-dar buðday verilerek gönderilir.
Köyüneyaklaþtýðý esnada gafletinin farkýna varanYûnus, buðdayýn bir
gün tükenip nefesinise tükenmeyeceðini düþünerek tekrartekkeye
döner ve nasip ister. Durum Ha-cý Bektâþ-ý Velî’ye arzedilince o,
“Bundansonra olmaz. Biz o kilidin anahtarýný Tap-duk Emre’ye
verdik, varsýn nasibini ondanalsýn” der ve onu Tapduk Emre’ye
gönde-rir. Yûnus da Tapduk Emre’nin yanýna va-rýp durumu ona
anlatýr; Tapduk Emre ha-linin kendisine mâlûm olduðunu, hizmetedip
emek vermesi halinde nasibini alaca-ðýný söyler. Yûnus kýrk yýl
boyunca erenlermeydanýna eðrinin yakýþmayacaðý düþün-cesiyle
tekkeye sadece düzgün odun ta-þýr. Rum erenlerinin Tapduk Emre’nin
tek-kesinde büyük bir meclis kurduklarý birgün mecliste Yûnus Emre
ile birlikte Yû-nus-ý Gûyende denilen baþka bir Yûnus da-ha
bulunmaktadýr. Tapduk Emre cezbeyegelince Gûyende’ye, “Yûnus,
söyle!” der, fa-kat Gûyende iþitmez. Tapduk bu sözü üçdefa
tekrarladýðý halde Yûnus-ý Gûyendeyine iþitmez. Bu defa Yûnus
Emre’ye dö-nüp, “Yûnus, vakit geldi, o hazinenin kili-dini açtýk,
nasibini aldýn, hünkârýn nefesiyetiþti, sen söyle!” der. Gönlü
açýlan, göz-lerinden perde kalkan Yûnus “þevk deni-zine düþüp” inci
ve mücevher deðerindesözler söylemeye baþlar (Menâkýb-ý
HacýBektâþ-ý Velî, s. 48-49).
Aziz Mahmud Hüdâyî’nin, þeyhi Üftâde’-nin sohbetlerinden
derlediði Vâšý£ât’tayer alan Yûnus’la ilgili rivayetler
Vilâyet-nâme’de anlatýlanlarý tamamlar gibidir.Hüdâyî’ye göre
Yûnus’un mürþidi TapdukEmre “þeþtâ” çalardý. Bir gün Tapduk yi-ne
þeþtâ çalmaya baþlayýnca sesi Yûnus’adokunur, Yûnus cezbelenir ve
sanatýný bý-rakýp Tapduk’a derviþ olur. Vâšý£ât’taki birrivayette
Yûnus Emre’nin Tapduk Emre’yeotuz yýl hizmet ettiði, þeyhinin
kýzýyla ev-
-
601
re, vr. 40b). Bu bilgi Ýsmâil Hakký’dan ön-ceki kaynaklarda yer
almadýðýna göre adýgeçen zat Bursalý Âþýk Yûnus olmalýdýr.Gibb
(HOP, I, 170-175) ve Rýza Tevfik de(Rýza Tevfik’in Tekke ve Halk
Edebiyatýile Ýlgili Makaleleri, s. 36) Yûnus Emre’ninokuma yazma
bilmediði kanaatindedir. Hü-seyin Vassâf onu “ümmî-i kâmil” diye
nite-ler (Sefîne-i Evliyâ, I, 146-154). Yûnus’unharfleri bile
telaffuz edememesi iddiasý gi-bi onun medresede tahsil görmüþ bir
kiþisayýlmasýnýn da bir abartý olduðuna iþa-ret eden Köprülü’ye
göre (Türk Edebiya-týnda Ýlk Mutasavvýflar, s. 273) o devrin il-mî
ve felsefî sistemlerine Yûnus’un diva-nýnda yer yer belið iþaretler
vardýr. Bun-larý gördükten sonra Yûnus’un ümmîliðihakkýndaki
geleneðin hiçbir zaman tarihîbir hakikat sayýlamayacaðý anlaþýlýr
(a.g.e.,s. 296, 334). Gölpýnarlý ise Yûnus’un Sa‘dî-iÞîrâzî’den ve
Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî’-den tercüme yapacak kadar Farsça
bildi-ðini kaydeder. Medrese öðrenimi görüpgörmediði, icâzet alýp
almadýðý hususu açýkdeðilse de Yûnus iyi bir tahsil görmüþtür(Yûnus
Emre ve Tasavvuf, s. 100-101). Yi-ne Gölpýnarlý, divanýndaki bazý
beyitlerdenhareketle onun Konya’da eðitim almýþ ola-bileceðini
ileri sürer (Risâlat al-Nushiyyave Dîvân, s. XIX). F. K. Timurtaþ’a
görede Yûnus ümmî deðildir ve büyük ihtimal-le tahsilini Konya’da
yapmýþtýr (Yunus Em-re Dîvâný, s. 15). Sâdýk Vicdânî, Yûnus’unümmî
olmadýðý halde Resûl-i Ekrem’invasfýyla nitelenmek için ümmî
bilindiðinisöyler (Tarikatler ve Silsileleri, s. 155). Biz-zat
Yûnus’un kendi tahsili hakkýnda ver-diði bilgilerde de farklýlýk
vardýr. Bazý be-yitlerine bakarak ümmîliðini ileri sürmekmümkündür:
“Ne elif okudum ne cim var-lýktandýr kelecim (sözüm) / Bilmeye yüz
binmüneccim tâliim ne yýldýzdan gelir // Yer-de gökte bu aþk ile
aþktan gelir bu söz di-le / Bîçâre Yûnus ne bile ne kara okudu
neak.” Baþka bir þiirinde ise gönlünde “ilm-iusûl” (tefsir, hadis,
fýkýh, kelâm) sevdasý olupzâhirî bilgi peþinde koþtuðunu söyler.
Onunilmi ilhâm-ý rabbânî ile elde ettiði ilâhîaþk ve ahlâktan
ibarettir. Bu da ancak birmürþid-i kâmilden öðrenilebilir. Yûnus
veonu takip eden pek çok sûfî þair yaþadýðýçaðýn kültürünü þifahen
almýþtýr. Dolayý-sýyla Yûnus’un da öðrenimini yetiþtiði tek-ke ve
çevre içinde düþünmek gerekir. Þi-irlerinde kendisi hakkýnda sýk
sýk kullan-dýðý ümmî sýfatý da “gelenekten gelen safbilgiye sahip
olan” anlamýndadýr. Divanýn-daki bazý beyitlere ve menkýbelere
göreYûnus Emre pek çok yeri gezmiþ, “yukarýiller” dediði
Azerbaycan’a kadar gitmiþtir.
Ýlden ile yürüyüp dost sýrrýný aradýðýný,Urum’da, Þam’da kendisi
gibi bir garip bu-lamadýðýný, gurbet ilinde âþýk olup Mec-nun gibi
dolaþtýðýný, Þîraz, Baðdat, Teb-riz, Þam, Nahcývan gibi beldeleri
gördük-ten sonra Rum’da (Anadolu’nun bazý illerin-de) kýþlayýp
baharda memleketine döndü-ðünü söyler. Yûnus’un seyahatlerinin
se-bepleri, bunlarýn ne þekilde gerçekleþtiðitam olarak bilinmese
de tarikatlar döne-minde seyahat sûfîlerin hayatýnda
nefisterbiyesinin önemli bir unsurudur. AyrýcaYûnus’un, þeyhi
Tapduk Emre’nin ailesiveya tarikat þeceresi bakýmýndan bu yö-reyle
baðlantýsý olabileceðinden “yukarý il-ler”de dolaþmasý tesadüfî
deðildir. NitekimTapduk Emre, Rumeli’ne ve özellikle tari-kat
silsilesinde adý geçen Sarý Saltuk’unikamet ettiði Varna
Zâviyesi’ne de bazýderviþlerini göndermiþtir. Yûnus’un Hora-san’dan
Anadolu’ya gelen ve yine yukarýillere geri dönen bir derviþ olduðu
yönün-deki görüþ ise (Ýlaydýn, sy. 384 [1983], s.522) doðru
deðildir.
Mürþidi ve Tarikatý. Yûnus Emre’ninmürþidi Tapduk Emre’dir,
ancak tarikatýkesin olarak belli deðildir; bu konuda dadeðiþik
görüþler ileri sürülmüþtür. Bir ký-sým araþtýrmacýlar Yûnus’un
tarikat pîrleri-ni Horasan’a baðlarken onun Nakþî, Halve-tî,
Mevlevî olduðunu veya Kadirîliðe men-sup bulunduðunu söylemiþtir.
Bunlarýniçinde üzerinde en fazla durulan tarikat-lar Mevlevîlik’le
Bektaþîlik’tir. Yûnus, diva-nýnda tarikat silsilesini Tapduk Emre,
Ba-rak Baba ve Sarý Saltuk þeklinde kaydet-miþtir. Saltuknâme’de
Tapduk Emre’ninSarý Saltuk ve Yûnus Emre ile görüþtüðübelirtilir
(Ocak, Sarý Saltýk, s. 78). Ancak ge-rek Barak Baba’nýn gerekse
Sarý Saltuk’ungerçek kimlikleri ve tarikatlarý da bilinme-mekte,
Vilâyetnâme’de Barak, Hacý Bek-tâþ-ý Velî’nin halifesi diye
gösterilmektedir.Ýbn Battûta’nýn eserinde, Sarý Saltuk’un þe-riata
aykýrý bazý fikirlerinin olduðuna dairrivayetler yer almaktadýr
(Ocak, Toplum-sal Tarih, sy. 97 [2002], s. 29). Ebülhayr Rû-mî’nin
Saltuknâme’sinde ise Sarý Saltukkâfirler ve Râfizîler’le savaþan
Sünnî ve Ha-nefî bir velî þeklinde tanýtýlýr. Yûnus Em-re’nin
divanýnda on iki imamýn adýnýn hiçgeçmemesi de onun Sünnîliðini
göstere-bilir. Kaynaklarda Sarý Saltuk’un Hacý Bek-tâþ-ý Velî,
Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî veTapduk Emre ile görüþtüðü
belirtilmekte-dir. Fakat Sarý Saltuk’un intisabý konusukarýþýktýr.
Franz Babinger’e göre Sarý Sal-tuk, Þiî-Bâtýnî hareketlere
katýlmýþtýr (ÝA,X, 221). Mutaassýp bir Sünnî olan NiðdeliKadý
Ahmed’e göre ise Tapduk Emre ve ye-
haz. Abdülbaki Gölpýnarlý, s. XXVI). Ne-ticede oluþan kanaate
göre Yûnus, OrtaAnadolu’da Sakarya nehri çevresinde biryerde doðmuþ
ve Nallýhan’a yakýn EmremSultan’daki zâviyede Tapduk Emre
Der-gâhý’nda yaþamýþtýr. Sarýköy’deki arazisinizâviyeye baðýþlamýþ,
ölümünden bir süreönce Karaman’da arazi satýn almýþtýr. Yû-nus
Emre’den baþka Bursa’da yaþayan di-ðer bir Yûnus’un varlýðýndan ilk
defa sözeden Faruk K. Timurtaþ’a göre bilinen ikiYûnus’tan ikincisi
XV. yüzyýl baþlarýnda ve-fat eden Bursalý Âþýk Yûnus’tur (YunusEmre
Dîvâný, s. 19). Yûnus Emre bir yer-de adýnýn “Yûnus” olduðunu
söyler: “Yû-nus çaðýrýrlar adým gün geçtikçe artarodum / Ýki
cihanda maksûdum bana senigerek seni.” Ýbrâhim Hâs’ýn
Tezkire’sin-de “Þeyh Emrem Yûnus (k.s.) hazretleri”þeklinde
geçmektedir (Tezkiretü’l-Hâs, vr.37b). Þiirlerinde isminin önüne
“Âþýk, Bî-çâre, Koca, Tapduklu, Miskin, Derviþ” gibisýfatlar da
getirmektedir. Bursa’da yaþa-yan Âþýk Yûnus’un ismi de bazý
müelliflertarafýndan “Âþýk Yûnus, Yûnus Emre” þek-linde anýldýðý
için bu iki þair tarih boyuncabirbirine karýþtýrýlmýþtýr (Gazzîzâde
Abdül-latif Efendi, vr. 35b; Mustafa Lutfî, s. 73;Mehmed Þemseddin,
s. 63-84). Hacý Bek-tâþ-ý Velî’nin “nefes”ini kabul etmeyen
Yû-nus’un “Ehl ü iyâl var, nefes karýn doyur-maz, bana buðday
gerek” sözünden hare-ketle evlendiði ve çocuklarý olduðu
söyle-nebilir. Baþbakanlýk Arþivi’nde 871 sayýlýKonya Defteri’ndeki
924 (1518) tarihli birbelgede Yûnus’un Ýsmâil adýnda bir oðlun-dan
söz edilerek, “Amma Yerce nâm yeribu cemaatten Yûnus Emre,
KaramanoðluÝbrâhim Bey’den satýn almýþ, elinde mülk-nâmesi vardýr.
Yûnus Emre fevtolup evlâ-dýna intikal eylemiþtir” kaydý yer
almak-tadýr (Öztelli, Belgelerle Yûnus Emre, s.7; Kepecioðlu, sy. 4
[1945], s. 68). Yû-nus’un bir þiirinde, “Bunda dahý verdin bi-ze
oðul u kýz çift ü helâl / Ondan dahý geç-ti arzum benim âhým dîdâr
için” demesi deçoluk çocuðunun bulunduðunu gösterir.
Tahsili. Eski kaynaklarda Yûnus Emre’-nin ümmîliðinden söz
edilmektedir (Mec-dî, s. 78). Âþýk Çelebi, Yûnus’un medrese-de
baþarýlý olamayýp “Tanrý mektebi”ndeders okuduðunu ifade eder
(Meþâirü’þ-þu-arâ, II, 689). Bektaþî geleneðinde de Yû-nus ümmî
kabul edilmektedir. Ýsmâil Hak-ký Bursevî, Yûnus’un ümmî fakat
hikmetsahibi olduðunu belirttiði halde, “Çýktýmerik dalýna ...”
diye baþlayan þathiyesini þer-hederken onun sülûkünden önce
müftü-lük yaptýðýný söyler (Ferahu’r-rûh, haz. Mus-tafa Utku, III,
438; Þerh-i Ebyât-ý Yûnus Em-
YÛNUS EMRE
-
602
YÛNUS EMRE
seyahat esnasýnda Tebriz’den Nahcývan’a,oradan Gâh’a gittiði
yahut Anadolu’danGâh’a, buradan da Nahcývan ve Tebriz’egeçtiði
düþünülebilir (Tatcý, Türk Kültürüve Hacý Bektaþ Velî Araþtýrma
Dergisi, sy.58 [2011], s. 155-170). Neticede Yûnus Em-re’nin Tapduk
Emre ve Barak Baba vasýta-sýyla Sarý Saltuk’a ulaþan silsilesinin
HacýBektâþ-ý Velî ile alâkasýnýn belli olmadýðýsöylenebilir.
Vefatý. Yûnus Emre þiirlerinde kendisini“þairler kocasý”, “bir
âþýk koca” diye nitele-yerek uzun bir ömür sürdüðünü îmâ
eder.Yûnus’un vefat tarihi ve kabriyle ilgili bilgi-ler de uzun
yýllar tartýþma konusu olmuþ-tur. Mehmet Nâil Tuman, Yûnus
Emre’-nin vefat tarihinin bazý kaynaklarda 828(1425), bazýlarýnda
843 (1439) olarak ve-rildiðini kaydeder (Tuhfe-i Nâilî, II,
1229-1230). Bursalý Mehmed Tâhir, bir kýsýmkaynaklarda Yûnus’un
vefat tarihinin “gül-þen-i tevhîd” terkibinin karþýlýðý olan
843(1439) þeklinde verildiðini, ancak risâle-sindeki, “Târih dahý
yedi yüz yedi idi / Yû-nus câný bu yolda kodu idi” beytine görebu
tarihten çok önce vefat etmiþ olmasýgerektiðini söyler (Aydýn
Vilâyetine Men-sub Meþâyih, s. 31; Osmanlý Müellifleri, I,193).
Bazý araþtýrmacýlar, Yûnus’un Ri-sâletü’n-nushiyye’sini tamamladýðý
707(1307) yýlýný tarikata intisap ettiði yýl ola-rak deðerlendirip
Beyazýt Devlet Kütüp-hanesi’ndeki belgede kayýtlý vefat
tarihini(720/1320) doðru kabul etmemekte, butarihten sonra öldüðünü
ileri sürmekte-dir (Öztelli, Belgelerle Yûnus Emre, s.
6-7).Yûnus’un 1307’de tarikata girdiðini söy-leyen Hikmet Ýlaydýn
seksen yýl kadar ya-þadýðýný düþünerek 1352-1362 arasýnda ve-fat
ettiðini ileri sürer (TDl., sy. 384 [1983],s. 517). Bu görüþü
destekleyen Âþýkpaþa-
zâde gibi bir kaynak varsa da bu iddia, Yû-nus’un eseriyle Adnan
Erzi’nin yayýmladý-ðý tarih ve Vilâyetnâme’deki
rivayetlereuymamaktadýr. M. Fuad Köprülü, AdnanErzi’nin 1950’de
neþrettiði belgeden son-ra Yûnus’un vefat tarihinin 1320
olduðunukabul etmiþtir. Anadolu’nun pek çok ye-rinde ve
Azerbaycan’da Yûnus’a ait me-zar ve makamlar mevcuttur. Bunlar
Yû-nus’un seyahat ettiði yerlerdeki sohbet-lere katýldýðýný, çok
sevildiðini ve hâtýrasý-nýn yaþatýldýðýný gösterir. Muhtemelen
ba-zý seyahatlerinde mürþidi Tapduk Emreile beraber bulunduðundan
destanî ha-yatlarý sevenlerinin tahayyülünde yaþamýþve
yaþatýlmýþtýr (Köprülü, Türk Edebiyatýn-da Ýlk Mutasavvýflar, s.
274). Fuad Köprü-lü’nün baþlattýðý Yûnus Emre araþtýrma-larýyla
birlikte Anadolu’nun çeþitli yerle-rindeki ona ait mezarlardan
üçünün Yû-nus’un gerçek mezarý olduðu iddiasý gün-deme gelmiþ ve bu
iddia zaman zamanbüyük tartýþmalara yol açmýþ, konuyla il-gili çoðu
popüler nitelikte birçok yazý ya-yýmlanmýþtýr. Anadolu’da Yûnus’un
meza-rýnýn bulunduðu söylenen yerler þunlar-dýr: Eskiþehir Sarýköy
(þimdi Yûnusemreköyü), Karaman, Aksaray Ortaköy, Bursa,Manisa Kula
Emresultan köyü, ErzurumDutçu (Düzcü) köyü, Isparta Keçiborlu,
Af-yon Sandýklý, Ankara Nallýhan Emremsul-tan köyü, Ünye ve Sivas.
Bunlarýn yanýn-da Azerbaycan’ýn Gâh bölgesinde de birmakam
mevcuttur. Bazý kaynaklarda Yû-nus’un mezarýnýn Sivrihisar
yakýnlarýnda-ki Sarýköy’de olduðu belirtilmektir (mese-lâ bk.
Menâkýb-ý Hacý Bektâþ-ý Velî, s. 49;Lâmiî, s. 691; Mecdî, s. 78;
Þeyh Baba Yû-suf Sivrihisârî, s. 529). Sarýköy’deki
mezarAnkara-Eskiþehir demiryolu hattýnýn ya-pýlmasý esnasýnda 6
Mayýs 1946 tarihindeaçýlmýþ, kabirdeki bakiyeler geçici
mezaranakledilmiþ, 1970’te yeni yapýlan bir anýt-mezarla bugünkü
yerine getirilmiþtir. Fu-ad Köprülü, Abdülbaki Gölpýnarlý ve
FarukK. Timurtaþ da Yûnus’un mezarýnýn bura-da yer aldýðýný kabul
ederler.
Eserleri. 1. Risâletü’n-nushiyye. 707(1307) yýlýnda mesnevi
þeklinde yazýlmýþ600 beyitlik bir risâle olup Yûnus’un sey-rüsülûk
ehline öðütlerini içerir. Risâle “fâ-ilâtün fâilâtün fâilün”
vezniyle yazýlmýþ onüç beyitlik bir nazýmla baþlar ve kýsa men-sur
bir bölümle devam eder. Asýl mesnevi“mefâîlün mefâîlün feûlün”
veznindedir.Risâletü’n-nushiyye, Yûnus’un ilâhileri-ne nisbetle
daha az þiir özelliðine sahip bireserdir ve Anadolu sahasýnda
yazýlmýþ ta-savvufî muhtevalý ilk özgün nasihatnâme-lerden biridir
(eserle ilgili bazý deðerlen-
tiþtirdiði derviþler her þeyi mubah ve meþ-rû gören (mubâhî),
bâtýl mezhep ve meþ-rep sahibi sapýk sûfîlerdir
(el-Veledü’þ-þe-fîk, vr. 21b). Yûnus Emre’nin ve Tapduk Em-re’nin
Bektaþî olabileceði hususunda daçeþitli görüþler ileri sürülmüþtür.
Bazý kay-naklarda Hacý Bektâþ-ý Velî’ye baðlanan Yû-nus ve Tapduk
Emre, Hacý Bektâþ-ý Velî’-nin Ahmed Yesevî ile münasebeti
dolayý-sýyla Yeseviyye mensubu olarak gösterilir.Ahmed Yesevî’nin
1166 yýlýnda öldüðü,Hacý Bektâþ-ý Velî’nin ise 1210
yýllarýndadoðduðu göz önüne alýnýnca Vilâyetnâ-me’nin yeniden
yorumlanmasý gerekir. Bu-rada yazýlanlardan hareketle Hacý
Bektâþ-ýVelî’nin Ahmed Yesevî’nin derviþleri ara-sýnda yer aldýðýný
kabul etmek tarihenmümkün deðildir. Söz konusu mânevî baðdoðru ise
Yesevî ile Hacý Bektaþ arasýndaLokmân-ý Perende ile birlikte birkaç
isimdaha olmalýdýr. Yûnus Emre þiirlerinde Ha-cý Bektâþ-ý Velî’den
doðrudan söz etmez.Vilâyetnâme’de Tapduk Emre’nin HacýBektâþ-ý Velî
ile münasebetine yer verilir-se de bu münasebet Tapduk’un Hacý
Bek-tâþ-ý Velî’ye mensubiyetini göstermez. Göl-pýnarlý’ya göre Hacý
Bektaþ’tan hiç söz et-meyen Yûnus Bektaþî deðildir. Hatta
SarýSaltuk’un, Barak Baba’nýn ve Tapduk Em-re’nin de Hacý Bektâþ-ý
Velî ile alâkasý yok-tur (Risâlat al-Nushiyya ve Dîvân, s.
XIII).Yûnus ve Tapduk Emre, Kalenderî miza-ca sahip olmakla
birlikte Bâtýnî bir erkâ-na baðlý deðildir. Yûnus’un seyahati
sýra-sýnda konakladýðý Yukarý Azerbaycan’dakiZâhidiye çevresi Ahî
Mîrem’i de yetiþtir-miþtir. Dolayýsýyla Ahî Mîrem’in Anadolu’-ya
gelip Tapduk Emre’den kalan bir zâvi-yede irþadda bulunmasý
mümkündür. Budurumda Yûnus Emrem ile Ahî Mîrem’inkabirleri
karýþtýrýlmýþ olmalýdýr. Yûnus’un
Yûnus Emre’ye atfedilen Erzurum’un Düzcü köyündeki ve Aksaray
Ortaköy Ziyarettepe’deki türbe ile Afyon Sandýklý’daki ma-
kam türbesi
-
603
coðrafyasýna yayýlmýþtýr. Akýncý ocaklarýn-da ve zâviyelerde
besteli Yûnus ilâhileri-nin okunduðu tahmin edilmektedir.
Gü-nümüzde Anadolu’dan Balkanlar’a kadargeniþ bir coðrafyada
müslüman Türk kül-türünün izlerinin sürmesinde Yûnus’un
ilâ-hilerinin büyük etkisi vardýr. Bunlar aynýzamanda asýrlardan
beri Anadolu’da veRumeli’de faaliyet gösteren tarikatlarýn or-tak
düþüncesi ve sesi haline gelmiþtir.
Yûnus’un 417 þiirinden 138’i aruz, di-ðerleri hece vezniyle
yazýlmýþtýr. Aruzlakaleme alýnan þiirlerdeki kusurlar birazda o
devirde veznin henüz yeterince iþlen-memiþ olmasýndan
kaynaklanmaktadýr. Þi-irlerin çoðunluðu beyit esasýna göre,
birkýsmý da musammat tarzýnda tertip edil-miþtir. Bu sebeple aruzla
veya heceyleyazýlan bazý gazeller ikiye bölündüðündeher beyit kýta
þekline de girebilmekte-dir. Musammatlar genelde
“müstef‘ilünmüstef‘ilün müstef‘ilün müstef‘ilün”vezniyle kaleme
alýnmýþtýr. Heceyle söy-lenen þiirler þeklen gazele
benzediðindenbunlara “heceli gazel” demek mümkün-dür. Böylece Yûnus
Emre ilk defa gazelihece veznine uyarlayýp yeni bir þekil or-taya
koymuþ, daha sonraki mutasavvýfþairleri de bu gazelleriyle
etkilemiþtir. Yû-nus Emre’yi kullandýðý dile bakarak bir halkþairi
yahut divan þairi saymak doðru de-ðildir. Kafiyeyi bir ses estetiði
olarak de-ðerlendirip benzeþen her türlü sesle kafi-ye yapan
Yûnus’ta kulak kafiyesinin esasolduðu görülmektedir. Divanda bir
küçükmesnevi dýþýnda bütün ilâhilerin kafiye þe-masý aa-ba-ca-da
... yani gazel þeklindedir.Yûnus’un kafiyeye titizlikle riayet
ettiðisöylenemez. Divanda þathiyye / münâcâttüründe yirmi sekiz
beyitlik bir manzume-nin dýþýndaki þiirlerin þekliyle ilgili
çeþitli
görüþler ileri sürülse de Yûnus’un þiirlerisemâi ve gazel
tarzýnda kaleme alýnmýþ-týr. Cönk ve mecmualarda “ilâhi, nefes,
nu-tuk” baþlýklarý altýnda kaydedilen þiirlerifarklý birer edebî
tür deðildir. Ýlâhi, nefesve nutuk, seyrüsülûk ile fenâ ve
tevhidmakamlarýna yükselerek bekada karar ký-lan mutasavvýf
þairlerin “Hak ve hakikat-ten söyledikleri” kelâmlardýr. Divanda
mü-nâcât, na‘t, istiþfâ, mi‘râciyye, nasihatnâ-me, vücudnâme,
yaþnâme, baharnâme velugaz” denebilecek türden þiirlere
rastlan-maktaysa da bütün bu konular ilâhi baþ-lýðý altýnda
deðerlendirilebilecek nitelik-tedir. Ýbrâhim Hâs da Tezkire’sinde
Yû-nus’un þiirleri için ilâhi demektedir (vr. 39a,169b).
Yûnus Emre’nin divanýnýn baþlýca neþir-leri þunlardýr: 1) Burhan
Ü. Toprak, Yu-nus Emre Divaný (I-III, Ýstanbul 1933-1934). Eserde
Yûnus’a ait olduðu belirti-len 355 þiire yer verilmiþtir. Burhan
Top-rak, daha sonra tesbit ettiði 350 þiirdenancak 115’inin Yûnus
Emre’ye ait olabile-ceði kanaatine varýp divaný yeni bir
de-ðerlendirmeyle tekrar yayýmlamýþtýr (Yu-nus Emre Divaný,
Ýstanbul 1950). 2) NaciKasým, Tam ve Tekmil Yûnus Emre Dî-vâný
(Ýstanbul 1969). Arap harfleriyle neþ-redilen Dîvân-ý Âþýk Yûnus’un
yeni harf-lerle yayýmýdýr. Birçok okuma hatasýnýn bu-lunduðu bu
neþirdeki þiirlerden bazýlarý Yû-nus’a ait deðildir. 3) Cahit
Öztelli, YûnusEmre: Bütün Þiirleri (Ýstanbul 1971; Yû-nus Emre,
Yaþamý ve Bütün Þiirleri, Ýstan-bul 1986, 3. bs.). 273 þiirin yer
aldýðý yayýn-da filolojik hususlara hiç dikkat edilmediðigibi
kullanýlan yazmalar ve nüsha farklarýbelirtilmemiþtir. 4) Abdülbaki
Gölpýnarlý,Yunus Emre Divaný (I, Ýstanbul 1943; II-III, Ýstanbul
1948). Divanýn ilk ciddi neþri sa-yýlmaktadýr. Gölpýnarlý daha
sonra, Fâtihnüshasýný esas alýp diðer bazý nüshalarlabirkaç
mecmuadan þiirler ilâve ederek Yu-nus Emre Risâlat al-Nushiyye ve
Dîvânadýyla (Ýstanbul 1965) bir neþir daha ger-çekleþtirmiþtir.
Gölpýnarlý’nýn, “Yûnus da-vasýný kökünden halletmiþtir” dediði bu
ne-þirde metin farklýlýklarýnýn gösterilmediði,tek yazmaya
dayandýðý için mýsra deðiþ-meleri, beyit fazlalýklarý ve istinsah
hata-larý gibi problemlerin giderilemediði gö-rülmektedir. 5) Faruk
Kadri Timurtaþ, Yu-nus Emre Divaný (Ýstanbul 1972). Yûnus’aait 192,
Âþýk Yûnus’a ait on beþ þiirin yeraldýðý eser biraz daha
geniþletilerek tekraryayýmlanmýþtýr (Ankara 1980, 1986, 1989).Son
neþirde Yûnus’a ait 326, Âþýk Yûnus’aait otuz yedi þiir
bulunmaktadýr. 6. Musta-fa Tatcý, Yunus Emre Divaný I: Ýnceleme
dirmeler için bk. Kaplan, XXI [1973], s.65-82; Kissling, s.
160-164; Ayan, s. 121-126). Eserin Latin harfleriyle çeþitli
neþir-leri yapýlmýþtýr: Yunus Emre Risâlat al-Nushiyya ve Dîvân
(haz. Abdülbaki Göl-pýnarlý, Ýstanbul 1965; Yunus Emre Divanve
Risâletü’n-nushiyye adýyla, 2. bs., Ýs-tanbul 1991); Yunus Emre
Divaný ve Ri-saletü’n-Nushiyye (haz. Yusuf Subaþý,Ýstanbul 1983);
Yunus Emre Dîvâný III:Risâletü’n-nushiyye: Tenkitli Metin(haz.
Mustafa Tatcý, Ankara 2008); YûnusEmre: Dîvân ve
Risâletü’n-nushiyye:Âþýk Yûnus’tan Seçmeler (haz. Musta-fa Tatcý,
Ýstanbul 2008); Risaletü’n-nus-hiyye (haz. Osman Horata – Umay
Günay,Ankara 1994). 2. Divan. Tertibi hakkýn-daki en eski tarih
Þinasi Tekin’in bir mec-muaya dayanarak verdiði 707 (1307) yýlý-dýr
(bk. bibl.). Birçok nüshasý içinde en es-kilerinin XIV. yüzyýla
kadar geriye gittiðitahmin edilmektedir (meselâ Ritter nüs-hasý
[XIV. yüzyýl], Raif Yelkenci nüshasý [XIVveya XV. yüzyýl], Fâtih
nüshasý [tahminenXV. yüzyýl], Yahyâ Efendi nüshasý [XVI. yüz-yýl],
Nuruosmaniye nüshasý [1540]). Dahasonraki dönemlerde istinsah
edilen divan-lara “Yûnus” mahlaslý baþka þairlerin þiir-lerinin de
karýþtýðý görülür. Divan yazma-larýnda mevcut pek çok istinsah
hatasý,beyit ve mýsralarýn yer deðiþtirmesi, bir-birine karýþýp iç
içe giren veya ikiye, üçebölünen þiirler, ayný þiirin farklý
yazmalar-da deðiþik beyit sayýlarýyla kaydedilmesidivanýn
tertibinde dikkatle ele alýnmasýgereken hususlardýr. Diðer bir
mesele dehangi þiirlerin Yûnus Emre’ye, hangileri-nin Âþýk Yûnus’a
veya baþka bir Yûnus’aait olduðunun tesbit edilmesidir.
Bundandolayý bugüne kadar tam bir Yûnus Emredivaný ortaya
konulamamýþtýr. Yûnus’unþiirleriyle ilgili araþtýrmalarda divan
nüs-halarýndan baþka mecmua ve cönklerin deincelenmesi gerekir;
zira mecmualardaYûnus’a ait þiirlere rastlanmaktadýr. Bueserler
henüz sistemli biçimde taranma-dýðýndan bunlardan bir bütün halinde
fay-dalanýlamamýþtýr. Söz konusu mecmualararasýnda Grek harfleriyle
kaleme alýnan1480 tarihli bir yazma da bulunmaktadýr.II. Murad
devrinde Türkler’e esir düþenGyörgy (Georg) adlý bir Macar
tarafýndanyazýlan Tractatus adlý eserde “Yûnus”mahlasýyla iki ilâhi
kaydedilmiþtir (Tekin,III/8 [1987], s. 367-392). Yûnus’un
ilâhileridaha söylenip yazýldýðý tarihten itibarendilden dile
dolaþmaya, ezberlenip okun-maya baþlanmýþ, XIV. yüzyýldan
itibarenabdalân-ý Rûm vasýtasýyla Osmanlý fetih-lerine paralel
þekilde bütün Türk-Ýslâm
YÛNUS EMRE
Yûnus Emre’nin, üzerinden tren yolu geçeceði için taþýnan
Yûnusemre köyündeki (eski Sarýköy) kabrinin üzerine daha
sonra inþa edilen anýtmezar – Eskiþehir
-
604
YÛNUS EMRE
muþtur. Yûnus’un sade dilinde yer alan,devrin Türkçe’sinde
kullanýlan Arapça veFarsça kelimelerden bazýlarý Türkçe fone-tiðe
uydurulmuþtur. Ayrýca onun divanýn-da günümüzde kullanýlmayan
(arkaik) bir-çok kelime mevcuttur. Þiirlerinde döne-min kültürünü
yansýtan dinî terim ve kav-ramlarýn yanýnda çok sayýda halk
söyleyi-þi ve deyim de vardýr. Yûnus Emre’nin fi-kirleri Gülþehrî,
Kaygusuz Abdal, Âþýk Pa-þa ve Ahmed Fakih’ten farklý deðildir.
An-cak o Türkçe’ye getirdiði deðiþik bir ses-le ve kelimelere
yüklediði anlamlarla on-lardan ayrýlýr. Ýlâhilerinin asýrlarca
okunupgünümüze ulaþmasýnýn sebebi þiirlerinehâkim olan bu üslûptur
(Timurtaþ, II. Mil-letlerarasý Türk Folklor Kongresi Bildirile-ri,
II, 405-412; ayrýca bk. Mansuroðlu, I/1[1946], s. 9-17; IV/3
[1951], s. 215-219; Ba-narlý, III/7 [1974], s. 37-46).
Düþünceleri. Türk tasavvuf edebiyatý sa-hasýnda kendine has bir
tarzýn kurucusuolan Yûnus Emre, Ahmed Yesevî ile baþla-yan tekke
þiiri geleneðini özgün bir söyle-yiþle Anadolu’da yeniden ortaya
koymuþve Rumeli coðrafyasýnda geliþen tasavvufedebiyatý ondan büyük
ölçüde etkilenmiþ-tir. Yûnus tasavvufî düþünceyi derindenkavrayýp
yaþamýþ, ilâhilerinde samimiye-ti, heyecan ve aþkýyla derinlikli,
akýcý birüslûba ulaþmýþ, bütün insanlýðý ilâhî aþ-ka, kardeþliðe,
merhamet ve þefkate da-vet etmiþ, insan olmanýn, kendini bilme-nin,
Cenâb-ý Hakk’a ulaþmanýn þartlarýnýve yollarýný anlatmýþtýr. Onu
panteist, mis-tik veya hümanist kabul etmek yahut budüþüncelerin
temsilcilerine yakýn görmekisabetli deðildir. Her þeyden önce
Yûnus’untasavvuf anlayýþý Kur’an ve Sünnet’e, ken-disinden önce
yaþayan mutasavvýflarýn dü-
þüncelerine ve tecrübelerine dayanýr. Ger-çekte Yûnus’un sevgi
temeli üzerine ku-rulu düþünce dünyasý insaný sevme nok-tasýnda
kalmayýp Allah sevgisine uzanýr.Ondaki sevgi kademe kademe
zerredenküreye bütün varlýðý içine alan ilâhî birsevgiye dönüþür.
Þiirlerinde çevresinden,tabiattan, insanî deðerlerden bazý
örnek-ler verse de Yûnus hiçbir zaman maddîunsurlarý amaç
edinmemiþtir. Her þeyinözünde mevcut mutlak varlýk olunca
var-lýklara ve insana verilen deðer de Allahiçin olmaktadýr. Onun
tarif ettiði insanHz. Peygamber’in þahsýnda temsil edilen“insân-ý
kâmil”dir (er kiþi). Bu insan yara-týlýþ gayesi olan ilâhî ahlâka
ulaþmýþ, üstünözelliklerle donanmýþtýr. Yûnus’a göre ah-lâk insana
yakýþmayan davranýþlarý terke-dip ilâhî yaratýlýþtaki asla
(fýtrat-ý asliyye)yönelmektir. Ahlâkî olmayan davranýþlarYûnus’un
dilinde hayvanî nefse ait “yara-maz” kelimesiyle ifade edilir.
Yaramaz dav-ranýþlarýn yararlý hale dönüþtürülmesi in-sân-ý kâmil
olmanýn esasýdýr. Kâmil insanaþk ile Allah’a ulaþmýþ, ilâhî ahlâkla
ahlâk-lanmýþtýr. Yûnus’un tanýmýný yaptýðý ikin-ci insan tipi iyi
ile kötü, güzel ile çirkin gibiikilikler arasýnda bocalayan sûfî
veya ger-çek sevgiyi bilmeyen âþýk tipidir. Böyle ki-þilerin
davranýþlarý dramatiktir. Yûnus Em-re insân-ý kâmilin üstün
özelliklerini saya-rak insanlarýn bu mertebeye ulaþmasýnýister ve
onlarý aþka, ilâhî fakra ve tevhidedavet eder. Bunun için izlenecek
yol belli-dir: Tapduk Emre’nin izinden yürümek veonun mânevî
þahsýnda temsil ettiði Mu-hammedî ahlâkýn rengine boyanýp
ben-likten geçmek, “fenâ fillâh”a ulaþmak. An-cak mâna yolu nefs-i
emmâresine yenikdüþen insanlara kapalýdýr. Yûnus bu kiþi-
(Ankara 1990); Yunus Emre Divaný II:Tenkitli Metin (Ankara
1990); Yûnus Em-re Külliyatý, Yûnus Emre Divaný-Ten-kitli Metin
(Ýstanbul 2008). Tatcý’nýn dok-tora çalýþmasýna dayanan bu neþirde
di-vanýn tenkitli metni ortaya konmuþ, dil veüslûp özellikleri
incelenmiþtir. Ayrýca Yû-nus’a ve Âþýk Yûnus’a ait þiirler
birbirin-den ayrýlmýþ, kurulan bu metinden hare-ketle tahlil
çalýþmalarý yapýlmýþtýr.
Þiirlerin Þerhleri ve Üslûbu. Yûnus Em-re’nin bazý þiirleri
þerhedilmiþtir. Bunlarýnbaþýnda, “Çýktým erik dalýna ...” diye
baþ-layan þathiyyesi gelir. En tanýnmýþ þerhiNiyâzî-i Mýsrî’ye ait
olan þiir Þeyhzâde Meh-med Efendi, Ýsmâil Hakký Bursevî, Ýbrâ-him
Hâs, Þeyh Ali Nakþibendî, Bekir SýdkýVisâlî Efendi ve Þevket Turgut
Çulpan ta-rafýndan da þerhedilmiþtir. Bunlardan Mýs-rî, Þeyhzâde ve
Bursevî’ye ait þerhleri Su-at Ak yayýmlamýþtýr (Ýstanbul 2012).
Buþiirin þerhine dair Emine Sevim’in hazýr-ladýðý yüksek lisans
tezi Yûnus Emre’ninÞahsiyeti ve Yûnus Emre Þerhleri adýy-la
neþredilmiþtir (Necla Pekolcay’la birlik-te, Ankara 1991). Söz
konusu þerhlerin ta-mamý Mustafa Tatcý tarafýndan bir
eserdetoplanmýþ (Yûnus Emre Þerhleri, YûnusEmre Külliyatý içinde,
Ýstanbul 2008), Yû-nus Emre’nin þiirlerinin yorumlanmasýylailgili
en geniþ çalýþmayý da Mustafa Tatcýgerçekleþtirmiþtir. Önce dört
cilt halindebasýlan þerhler (Ýþitin Ey Yârenler, Ýstanbul2009; Aþk
Bir Güneþe Benzer, Ýstanbul 2009;Dervîþler Hümâ Kuþu, Ýstanbul
2009; AþkÝmâmdýr Bize, Ýstanbul 2010) daha sonradaha da
geniþletilerek tek ciltte toplan-mýþtýr (Ýþitin Ey Yârenler,
Ýstanbul 2012).
Öte yandan Yûnus Emre, Eski AnadoluTürkçesi’nin oluþumunda çok
önemli roloynayan ilk Türk þairidir. Onun kullandýðýkelimeler ve
ifade kalýplarý, bunlara yükle-diði anlamlar ve mecazlar Türkçe’nin
ede-bî bir dil haline gelmesi yolunda büyük birmerhaledir. Esasen
Yûnus’u diðer muta-savvýf þairlerden ayýran özelliði de
budur.Süleyman Þeyhî, Yûnus’tan sonra gelenþairlerin onun gibi þiir
söylemeye muvaf-fak olamadýklarýný kaydederken (Bahrü’l-velâye, vr.
143b) Ýsmâil Hakký Bursevî,“Þeyh Yûnus bu lisanýn hatmidir. Zira
on-dan sonra gelen erbâb-ý mezâkýn her birionun mezâký üzerine
gitmiþ, nazýmda onutaklit etmiþtir” der (Þerh-i Ebyât-ý YûnusEmre,
vr. 41a). Yûnus’tan önce sözlü biredebiyat varsa da Anadolu’da
geliþen Ba-tý Türkçesi’yle ilk ve en güzel þiirleri Yû-nus ortaya
koymuþ, þifahî birikimden ya-rarlanarak dili sanatkârane bir
üslûpla iþ-leyip Türkçe’de bir tasavvuf dili oluþtur-
Yûnus Emre
divanýnýn
ilk iki sayfasý(Süleymaniye Ktp.,
Fâtih,nr. 3889)
-
605
Yûnus Emre (Ýstanbul 1983); CevdetKudret, Yûnus Emre (3. bs.,
Ýstanbul1985); Ýlhan Baþgöz, Yunus Emre (Ýs-tanbul 1990, 3. bs.,
2003); Önder Göç-gün, Dünden Bugüne Yûnus Emre(Ankara 1995); Hikmet
Ýlaydýn, YûnusÞiirinden Günümüze Yaklaþtýrmalar-Korkma Ebedî Varsýn
(Ankara 1998);Azmi Bilgin, Yûnus Emre (Ýstanbul2000); Talat Sait
Halman, A’dan Z’yeYûnus Emre (Ýstanbul 2003); CengizhanOrakçý,
Yûnus Emre Divaný’ndan Seç-meler (Konya 2005); Hayati Develi,
Yû-nus Emre Divaný’ndan Seçmeler (Ýs-tanbul 2011). 2. Doktora
çalýþmalarý:Behçet Dede, Yunus Emre’nin Eserle-rinin Tahlili (1990,
Uludað ÜniversitesiSosyal Bilimler Enstitüsü); Mustafa Tatcý,Yûnus
Emre Divaný (inceleme-metin, I-II, 1990, Gazi Üniversitesi Sosyal
BilimlerEnstitüsü); Said Khourchid (Sait Hurþid),La langue de Yunus
Emre: Contribu-tion à l’histoire du turc pré-Ottoman(Ankara 1991);
Mustafa Taþpýnar, YunusEmre ve Meister Eckhart’ta Ýnsan Sev-gisi
(1992, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bi-limler Enstitüsü). Bildiri
kitaplarý: Ulus-lararasý Yunus Emre Semineri-Bildiri-ler: 6-7-8
Eylül-Ýstanbul 1971 (Ýstanbul1971); Uluslararasý Yûnus Emre,
Nas-reddin Hoca, Karamanoðlu MehmetBey ve Türk Dili Semineri
Bildirileri:10-12 Haziran 1977, Konya MevlanaEnstitüsü (Ankara
1977, s. 1-149); II.Uluslararasý Türk Halk Edebiyatý Se-mineri
Bildirileri (Ankara 1987); YunusEmre Sempozyumu (Bildiriler), 2-5
Ma-yýs 1988 (Ankara 1990); IV. Milletlera-rasý Türk Halk Kültürü
Kongresi Bil-dirileri: Yûnus Emre Seksiyonu (Anka-ra 1991); Yunus
Emre Sempozyumu:Bildiriler (Ýstanbul 1991) (Ýstanbul1992); Yûnus
Emre Sempozyumu: Bil-diriler, Marmara Üniversitesi Türki-yat
Araþtýrmalarý Enstitüsü, Ýstanbul 2Mayýs 1991 (Ýstanbul 1992); 454.
Mani-sa Geleneksel Mesir Þenlikleri 1. Ulu-sal Yunus Emre
Sempozyumu (Ankara1995); Uluslararasý Yûnus Emre Sem-pozyumu
Bildirileri (Ankara, 7-10 Ekim1991) (Ankara 1995); Aksaray
Üniversi-tesi I. Uluslararasý Yûnus Emre Sem-pozyumu Bildiri Kitabý
(Aksaray2009); Uluslararasý Türklük Bilgisi Sem-pozyumu, 25-27
Nisan 2007 (I-II, Erzu-rum 2009); X. Uluslararasý Yunus Em-re Sevgi
Bilgi Þöleni Bildirileri (06-08Mayýs 2010) (haz. Erdoðan Boz,
Eskiþehir2011); Doðumunun 770. Yýldönümün-de Uluslararasý Yunus
Emre Sempoz-
yumu-Bildirileri (ed. Hacý Bayram Ba-þer, Ýstanbul 2010); I.
Ulusal Yûnus Em-re Sempozyumu (22-23 Mayýs 2009)(Karaman 2010). 3.
Bibliyografik çalýþ-malar: Türker Acaroðlu, “Yunus Emre ÝçinBir
Bibliyografya Denemesi” (Kitap Belle-ten, sy. 4 [Ýstanbul 1963], s.
8-10; Emre,I/1[Eskiþehir 1964], s. 21-24; II/15 [1965],s. 23-25);
Fethi Erden, “Yunus Emre Bib-liyografyasý” (Türk Yurdu, V/319
[Ankara1966], s. 188-198); Cahit Öztelli, “Yeni BirYunus Emre
Bibliyografyasý” (Türk Folk-lor Araþtýrmalarý, XIII/253 [Ýstanbul
1970],s. 5698-5699); Ferit Raðýp Tuncor, “Bib-liyografya” (Türk
Edebiyatý, I/5 [Ýstanbul1972], s. 40-43); Ýsmet Binark – Nejat
Se-fercioðlu, “Yunus Emre Hakkýnda Bir Bib-liyografya Denemesi’ne
Ek” (Türk Kültü-rü, XIV/167 [Ankara 1976], s. 47-74); ÝrfanÜnver
Nasrattýnoðlu, “Yunus Emre Bibli-yografyalarýna Ek” (Türk Kültürü,
XVI/184[Ankara 1978], s. 51-59); Mustafa Can, “Yu-nus Emre
Bibliyografyasý” (Selçuk Üniver-sitesi Fen-Edebiyat Fakültesi
Edebiyat Der-gisi, sy. 4 [Konya 1987], s. 301-319); Süley-man
Tülücü, “1991-1997 Yýllarý ArasýndaYûnus Emre Üzerine Yayýnlanmýþ
Bazý Ki-taplar” (EKEV-Akademi Dergisi, I/2 [Ýs-tanbul 1998], s.
107-115); Ýsmet Binark –Nejat Sefercioðlu, Yunus Emre Hak-kýnda Bir
Bibliyografya Denemesi: Ki-tap, Makale (Ankara 1970); Mustafa
Tat-cý, Yûnus Emre Bibliyografyasý (Ankara1988); Yûnus
Emre-Makalelerden Seç-meler (der. Hüseyin Özbay – MustafaTatcý,
Ýstanbul 1994).
Yûnus Emre’nin bestelenmiþ ilâhileri ko-nusundaki en önemli
çalýþma CemalettinServer Revnakoðlu’nun “Yûnus’un Beste-lenmiþ
Ýlâhileri Nerede ve Nasýl Okunur-du?” baþlýklý makalesidir (Türk
Yurdu, Ýs-tanbul 1966, V, 319, s. 128-137). En beðe-nilen Yûnus
ilâhilerinin notalarý ise YûnusÝlâhîleri Güldestesi (der. Cüneyt
Kosal,Ankara 1991) ve Besteleriyle Yûnus Em-re Ýlâhîleri (der.
Ahmet Hatiboðlu, Anka-ra 1993) adlý eserlerde bir araya
getirilmiþ-tir. Yûnus Emre çeþitli tiyatro oyunlarýna,televizyon
filmlerine ve birkaç romana dakonu olmuþtur. Kültür ve Turizm
Bakan-lýðý ile Eskiþehir Valiliði 2013 yýlýný “YunusEmre Yýlý” ilân
etmiþ ve bunun için 2012yýlýnda “Yunus Emre Tiyatro Oyunu
Yarýþ-masý” ve “Yunus Emre Roman Yarýþmasý”adýyla iki yarýþma
açmýþtýr.
BÝBLÝYOGRAFYA :Yûnus Emre Dîvâný (haz. Faruk Kadri Timur-
taþ), Ýstanbul 1972; Hacý Bektâþ-ý Velî, Vilâyetnâ-me, DÝB Ktp.,
nr. 714, vr. 128a; a.mlf., Velâyetnâ-me (haz. Hamiye Duran), Ankara
2007, s. 157-165, 185-186, 385, 558; Hünkâr Hacý Bektaþ
ler için, “Bir zerre aþký olmayan belli bilinyabandadýr”; “Aþký
olmayan gönül misâl-itaþa benzer”; “Bu hayale aldanan otlardavara
benzer” der. Yûnus tevhid ehli birmutasavvýftýr. Ona göre varlýk
tektir, mut-lak varlýk Allah’týr. Eþya Hakk’ýn esmâ, ef‘âlve
sýfatlarýnýn tecellisidir. Eþyanýn kendineait müstakil bir varlýðý
yoktur. Varlýklarabaðýmsýz bir vücut nisbet etmek insanýþirke
götürür. Bu sebeple, “Benden benli-ðim gitti hep mülkümü dost
tuttu” der. Le-dün ilmi insanýn benliðinden sýyrýlýp kur-tulmasýyla
baþlar. Ýnsaný insan yapan özyaratýlýþýndaki aþk cevheridir. Aþk
var ol-manýn sebebidir; kulun eksiklerini tamam-layan, onu Hakk’a
lâyýk kýlan bir cevher-dir. Yûnus kesrette vahdet idraki
içindeyaþamýþ bir erendir. Düþüncelerini yorum-larken onun Kur’an
ve Sünnet’e baðlýlýðý-ný göz ardý etmemek gerekir. Lâmiî Çele-bi,
“Yûnus’un þiiri baþtan baþa tevhid sýr-larýyla dolu remizlerdir”
der (Nefehât Ter-cemesi, s. 691), Âþýk Çelebi onu, “Yûnusirfan
mektebinde okuyan bir ârif, sözü hâ-le dönüþtüren bir Allah dostu
ve sýr sahip-lerinin sýrlarýný açýklayan bir dilin sahibi-dir”
sözleriyle tanýtýr (Meþâirü’þ-þuarâ, II,689). Süleyman Þeyhî de
Türkçe ibarelerlegazel ve ilâhi tarzýnda pek çok tasavvufîsýrrý
açýkladýðýný söyler (Bahrü’l-velâye, vr.143b). Yûnus’un divanýnda
âyet ve hadis-lerden, klasik dönem mutasavvýflarýndanve halk
kahramanlarýndan pek çok alýntývardýr. Onun þiirlerinde sosyal
olaylarýn vemahallî hayatýn izlerini görmek mümkün-dür. Yûnus’un
sanatý tefekkürünü, tefek-kürü sanatýný örtmez. Düþünceleri
þiirinsýnýrlý yapýsý içinde kaybolup gitmez. Þiir-lerindeki
öðreticilik insana býkkýnlýk ver-mez. Çeþitli aþk halleriyle
hallenen Yû-nus’un þairliðini ispat etmek gibi bir dü-þüncesi de
yoktur; zira Hak sýrrýnýn peþin-deydi, sabýrla aradýðýný bulmuþ ve
“Hak’-tan gelen þerbeti içmiþtir.”
Literatür. 1. Hayatý ve tasavvufî kiþili-ði: H. Baki Kunter,
Yûnus Emre-Bilgi-ler-Belgeler (Eskiþehir 1966); MemetFuat, Yûnus
Emre (Ýstanbul 1971, 5. bs.,2007); Sabahattin Eyüboðlu, Yûnus
Emre(Ýstanbul 1973); Cahit Öztelli, BelgelerleYûnus Emre (Ankara
1977); Yûnus Em-re (Ýstanbul 1986); Ýsmail Tosun, YûnusEmre ve
Hocasý Tapduk Emre’nin Ya-þam Öyküsü (Ýzmir 1981); N. Ziya
Ba-kýrcýoðlu, Yunus Emre Divaný (Ýstanbul1981); Mustafa Uzun,
Çaðrý: Yunus’danSeçme Þiirler (Ýstanbul 1981); RefikSoykut, Emrem
Yûnus (Ankara 1982);Abdullah Rýza Ergüven, Yunus Emre(Ýstanbul
1982, 2001); Kul Sadi, Ýrfan ve
YÛNUS EMRE
-
606
YÛNUS EMRE
þehirli Olabilir mi?”, 25. Türk Dili Bayramý veYûnus Emre’yi
Anma Törenleri, 6-7 Temmuz,Karaman 1985, s. 48-51; a.mlf., Tarihin
IþýðýndaNasreddin Hoca ve Ahi Evran, Ýstanbul 2001,s. 50-52; Sezai
Karakoç, Yunus Emre, Ýstanbul1989; Hüseyin Ayan,
“Risâletü’n-Nushiyye Üze-rine”, Yûnus Emre Sempozyumu (Bildiriler),
2-5 Mayýs 1988, Ankara 1990, s. 121-126; MelihaTapsýz, Bolulu
Himmet: Dîvan, Manzum Tarikat-nâme, Âdâb-ý Hurde-i Tarikat (yüksek
lisans tezi,1995), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitü-sü, s.
165; B. Flemming, “Yunus Emre’nin Eser-lerinin Metinsel Tarihinin
Bazý Yönleri”, Ulusla-rarasý Yunus Emre Sempozyumu Bildirileri
(An-kara, 7-10 Ekim 1991), Ankara 1995, s. 355-362; Mehmet Nâil
Tuman, Tuhfe-i Nâilî (haz. Ce-mal Kurnaz – Mustafa Tatcý), Ankara
2001, II,1229-1230; Ýsmail Yakýt, Yûnus Emre’de Sem-bolizm: Çýktým
Erik Dalýna, Ankara 2002; Ah-met Yaþar Ocak, Sarý Saltýk: Popüler
Ýslâm’ýnBalkanlardaki Destanî Öncüsü, Ankara 2002,s. 78; a.mlf.,
“Sarý Saltýk’ýn Kimliði ve TarihselRolü”, Toplumsal Tarih, sy. 97,
Ýstanbul 2002,s. 25-30; Mustafa Tatcý, Yûnus Emre’nin Mürþi-di
Tapduk Emre, Ankara 2012; a.mlf., “YukarýÝllerde Bir Gezgin Dervîþ:
Yûnus Emre (Azerbay-can Notlarý)”, Türk Kültürü ve Hacý Bektaþ
VelîAraþtýrma Dergisi, sy. 58, Ankara 2011, s. 155-170; a.mlf. –
Abdülkerim Erdoðan, Bizim Yunus,Ankara 2012; Turan Alptekin, Bir
Ene’l-Hak Þi-iri Yunus Emre / Âþýk Yunus ve Yunus’lar, Ýs-tanbul
2007; a.mlf., “Yûnus Þiirlerinin Stilistikve Karþýlaþtýrmalý Bir
Çözümleme Denemesi ÝçinGiriþ”, TUBA, XXIV/1 (2000), s. 9-56;
Meþediha-ným Nemet, Azerbaycan’da Pirler, Bakü 2010,s. 162; Yunus
Emre (ed. Ahmet Yaþar Ocak), An-kara 2012; K. Foy, “Die Altesten
OsmanischenTranscriptions texte in gothischen Lettern II”,MSOS, V
(1902), s. 233-293; Rýza Tevfik, “YûnusEmre Hakkýnda Biraz Daha
Tafsilat”, BüyükDuygu Mecmûasý, sy. 10, Ýstanbul 1329, s. 177-183;
Azmi Avcýoðlu, “Karaman’da Kiriþçi Câmii”,Konya, sy. 34, Konya
1940, s. 1984-1985; M. Ça-ðatay Uluçay, “Yûnus Emre’nin Kabri
Meselesi”,Gediz, VI/68, Manisa 1943, s. 5-7; Kâmil Kepe-cioðlu,
“Yûnus Emre Nerede Yatýyor?”, Nilüfer,sy. 4, Bursa 1945, s. 68;
Ýbrahim Hakký Konyalý,“Yûnus Emre Nerelidir?”, Yedigün, sy. 626,
Ýs-tanbul 1945, s. 5; a.mlf., “Karaman’daki YûnusEmre”, TY, V/319
(1966), s. 145-159; MecdutMansuroðlu, “Anadolu’da Türk Dili ve
Edebiya-týnýn Ýlk Mahsulleri”, TDED, I/1 (1946), s. 9-17;a.mlf.,
“Anadolu’da Türk Yazý Dilinin Baþlamave Geliþmesi”, a.e., IV/3
(1951), s. 215-219;Ömer Lütfi Barkan, “Kolonizatör Türk
Derviþle-ri”, VD, II (1942), s. 270-304, 379-384; AdnanSadýk Erzi,
“Türkiye Kütüphanelerinden Notlarve Vesikalar I: Yûnus Emre’nin
Hayatý Hakkýn-da Bir Vesika, I.”, TTK Belleten, XIV/53 (1950),s.
85-89; Ýsmail Tosun – Merdan Dinçkök, “Kula’-daki Yûnus Emre”, TY,
V/319 (1966), s. 33-42;Þahabettin Tekindað, “Büyük Türk
MutasavvýfýYûnus Emre Hakkýnda Araþtýrmalar”, a.e., V/319 (1966),
s. 169-174; Fethi Erden, “Yûnus Em-re Mezarlarý, Makâmlarý veya
Baþka Yûnuslar”,a.e., V/319 (1966), s. 183-187; Mehmet
Kaplan,“Yunus Emre’nin Ýnsan ve Ahlâk Görüþü (Risâ-lât
al-Nushiyya’nýn Tahlili)”, TDED, XXI (1973),s. 65-82; Nihad Sâmi
Banarlý, “Millî Tekevvünü-müzde Yûnus Emre’nin Yeri”, KAM, III/7
(1974),s. 37-46; Þinasi Tekin, “Ýkinci Bâyezît DevrineAit Bir
Mecmûa”, TUBA, III (1979), s. 354; Hik-
met Ýlaydýn, “Yûnus Emre”, TDl., sy. 384 (1983),s. 514-522;
Tahsin Ünal, “Yûnus Emre’nin Sos-yal ve Kültürel Çevresi”, TK, sy.
296 (1987), s. 31-38; Talât Tekin, “Yûnus Emre’nin Gotik
Harfle-riyle Ýki Manzûmesi”, Erdem, III/8, Ankara 1987,s. 367-392;
Mürsel Öztürk, “Ahmet Yesevî, HacýBektaþ-ý Velî ve Yûnus Emre”,
a.e., III/9 (1987),s. 759-768; Orhan Kemal Tavukçu, “Yunus
Þiirle-rini Ayýrt Etmeye Yönelik Bazý Tespitler”, TUBA,XXVIII/2
(2004), s. 59-84; Cihan Okuyucu, “YûnusEmre ve Âþýk Paþa’nýn
Karýþan Þiirleri”, Kültür,sy. 4, Ýstanbul 2006, s. 32-37; Franz
Babinger,“Sarý Saltýk Dede”, ÝA, X, 220-221.
ÿMustafa Tatcý
– —YÛNUS b. HABÎB
( ���������� )Ebû Abdirrahmân (Ebû Muhammed)
Yûnus b. Habîb ed-Dabbîel-Basrî en-Nahvî
(ö. 182/798)
Basra dil mektebinintanýnmýþ âlimi.˜ ™
80 (699), 90 (709) veya 94 (713) yýlýndaBaðdat’la Vâsýt arasýnda
Dicle nehri kena-rýndaki Cebbûl köyünde doðdu. Dabbeo-ðullarý’nýn
âzatlýsý olduðundan Dabbî nis-besiyle anýlýr. Leys b. Bekir
oðullarý ya daBilâl b. Hermî kabilesinin âzatlýsý olduðuda
söylenir. Tahsil hayatýna Basra’da Ham-mâd b. Seleme’den nahiv
okuyarak baþ-ladý. Daha sonra Arap dili âlimlerinden veyedi kýraat
imamýndan biri olan Ebû Amrb. Alâ’dan lugat, nahiv, kýraat, eyyâm,
nâ-dir lugatlar, þiir, þiir rivayeti ve þiir tenkidikonularýnda
ders aldý. Ayrýca kendisindenküçük olan Tayâlîsî’den hadis okudu.
Ho-calarý arasýnda en çok Ebû Amr’dan yarar-landý; kâtiplerinden
sayýlacak derecedeondan duyduklarýný yazmýþ, nahiv ilmindeonun
yöntemini benimsemiþ ve en çokonun görüþlerini aktarmýþtýr. Bu
arada dö-nemin meþhur recez þairi Rü’be b. Ac-câc’ý henüz küçükken
tanýdý ve ondan þiirdersi aldý. Babasý oðlunu þiirde
takýldýðýyerleri sormasý için zaman zaman Rü’be’-ye gönderirdi.
Yûnus’un Ýbn Ebû Ýshak el-Hadramî’ye bizzat sorular sorduðu ve
onunilminden de faydalandýðý nakledilir (Ma‘-mer b. Müsennâ, I,
376; Cumahî, I, 15, 17,21; Ebû Bekir ez-Zübeydî, s. 32).
Bunlarýndýþýnda Ahfeþ el-Ekber’in derslerine katýl-dý. Dönemin
birçok dilcisi gibi o da çöle git-ti ve bedevî Araplar’dan dil ve
edebiyatmalzemesi derledi.
Yaþadýðý dönemin dil ve edebiyat âlim-lerinin çoðu Yûnus b.
Habîb’den ders oku-du. Bunlarýn baþýnda Sîbeveyhi gelir. Yû-nus’un
nahve dair görüþlerinin en geniþ
Velî Velâyetnâmesi (haz. Hamiye Duran – Dur-sun Gümüþoðlu),
Ankara 2010, s. 223-224; Me-nâkýb-ý Hacý Bektâþ-ý Velî: Vilâyetnâme
(haz. Ab-dülbaki Gölpýnarlý), Ýstanbul 1958, s. 48-49, 87-90;
Niðdeli Kadý Ahmed, el-Veledü’þ-þefîk, Süley-maniye Ktp., Fâtih,
nr. 4518, vr. 21b; Ýbn Battû-ta, Voyages, II, 416; Âþýkpaþaoðlu
Tarihi (haz.Nihal Atsýz), Ankara 1985, s. 193-194; EbülhayrRûmî,
Saltuknâme (haz. Þükrü Halûk Akalýn),Ankara 1987-88, I-II; Lâmiî,
Nefehât Tercümesi,s. 691; Þeyh Baba Yûsuf Sivrihisârî,
Mevhûb-ýMahbûb (haz. Ahmet Kartal), Eskiþehir 2000, s.529;
Taþköprizâde, Osmanlý Bilginleri: eþ-Þakâ-iku’n-nu’mâniyye
fî-ulemâi’d-devleti’l-Osmâ-niyye (trc. Muharrem Tan), Ýstanbul
2007, s. 69;Âþýk Çelebi, Meþâirü’þ-þuarâ (haz. Filiz Kýlýç),
Ýs-tanbul 2010, II, 689; Mecdî, Þekåik Tercümesi,s. 78; Aziz Mahmud
Hüdâyî, Vâšý£ât-ý Üftâde, Ha-cý Selim Aða Ktp., Hüdâyî Efendi, nr.
574, s. 91,237, 256, 274, 374; Baldýrzâde Mehmed
Efendi,Vefeyâtnâme, Süleymaniye Ktp., Esad Efendi, nr.1381, vr. 4a;
a.mlf., Ravza-i Evliyâ (haz. MefailHýzlý – Murat Yurtsever), Bursa
2000, s. 73; Ýs-mâil Hakký Bursevî, Rû¼u’l-beyân, Ýstanbul 1306,I,
171; a.mlf., Þerh-i Ebyât-ý Yûnus Emre, Süley-maniye Ktp., Esad
Efendi, nr. 1521/2, vr. 40b, 41a;a.mlf., Ferahu’r-rûh (haz. Mustafa
Utku), Ýstan-bul 2002, III, 438; Belîð, Güldeste, s. 71;
ÝbrâhimHâs, Tezkiretü’l-Hâs, Süleymaniye Ktp., Hacý Mah-mud Efendi,
nr. 4543, vr. 37b-39a, 168a-169b; Sü-leyman Þeyhî, Bahrü’l-velâye,
Berlin Staatsbib-liothek, nr. 1683, vr. 143b; Gazzîzâde
AbdüllatifEfendi, Hulâsatü’l-vefeyât, Süleymaniye Ktp.,Esad Efendi,
nr. 2257, vr. 35b; Hammer, GOD, II,566; Mustafa Lutfî,
Tuhfetü’l-asrî fî menâkýbi’l-Mýsrî, Bursa 1309, s. 73; Gibb, HOP,
I, 165, 170-175; Osmanlý Müellifleri, I, 193; Bursalý Meh-med
Tâhir, Aydýn Vilâyetine Mensûp Meþayih,Ulemâ, Þuara, Müverrihîn ve
Etýbbânýn Terâ-cim-i Ahvâli, Ýzmir 1324, s. 31; M. Fuad Köprü-lü,
Türk Edebiyatýnda Ýlk Mutasavvýflar (Ýstan-bul 1919) (haz. Orhan F.
Köprülü), Ankara 1976,s. 262-265, 273, 274, 296, 334; a.mlf.,
“YûnusEmre’nin Mezarý”, Meydan, sy. 20, Ýstanbul 1965,s. 24;
Hüseyin Vassâf, Sefîne-i Evliyâ (trc. Meh-met Akkuþ – Ali Yýlmaz),
Ýstanbul 2006, I, 146-154; Mehmed Þemseddin, Gülzâr-ý Mýsrî,
Musta-fa Tatcý özel kütüphanesi, s. 63-84; Sâdýk Vicdâ-nî,
Tarikatler ve Silsileleri: Tomar-ý Turuk-ý Aliy-ye (haz. Ýrfan
Gündüz), Ýstanbul 1995, s. 155; Fi-libeli Ahmed Hilmi, Hikmet
Yazýlarý (haz. AhmetKoçak), Ýstanbul 2005, s. 91-113;
AbdürrahimÞerif Beygu, Erzurum: Tarihi, Anýtlarý, Kitabele-ri,
Ýstanbul 1936, s. 171-175; Abdülbâki Gölpýnar-lý, Yûnus Emre ve
Tasavvuf, Ýstanbul 1961, s. 63-64, 73-84, 100-101; H. J. Kissling,
“Yunus EmreDîvâný’nýn Mukaddime Beyitleri Üzerinde Dü-þünceler”,
Uluslararasý Yunus Emre Semineri,Bildiriler, Ýstanbul 1971, s.
160-164; M. Necmet-tin Hacýeminoðlu, “Yûnus’un Türkçesi”, Atsýz
Ar-maðaný (haz. Erol Güngör v.dðr.), Ýstanbul 1976,s. 283-285;
Cahit Öztelli, Belgelerle Yûnus Emre,Ankara 1977, s. 6-7, 21 vd.;
a.mlf., “Yûnus Em-re’nin Mezarý ile Ýlgili Yeni Belgeler”, TDl.,
IV/38(1954), s. 100-103; a.mlf., “Yûnus Emre’nin Ye-ni Divaný
Üzerine”, Emre, sy. 15, Eskiþehir 1965,s. 11-13; Faruk Kadri
Timurtaþ, “Yûnus Emre’-nin Dili Üzerine Notlar”, II. Milletlerarasý
TürkFolklor Kongresi Bildirileri, Ankara 1982, II, 405-412; Rýza
Tevfik’in Tekke ve Halk Edebiyatý ileÝlgili Makaleleri (haz.
Abdullah Uçman), Ankara1982, s. 36; Mikâil Bayram, “Yûnus Emre
Eski-
