YÜCE DİVAN KARARIEsas sayısı : 1981/2 Karar sayısı : 1982/1 Karar günü : 16.3.1982

Başkan :ŞevketMÜFTÜGÎL

Başkanvekili :AhmetH.BOYACIOĞLU

Üye :AdilESMER

Üye :NihatO.AKÇAKAYALIOĞLU

Üye :NahitSAÇLIOĞLU

Üye :HüseyinKARAMÜSTANTİKOĞLU

Üye :H.SemihÖZMERT

Üye :OrhanONAR

Üye :SelâhattinMETİN

Üye :MuammerTURAN

Üye :MehmetÇINARLI

Üye :MahmutC.CUHRUK

Üye :NecdetDARICIOĞLU

Üye :ServetTÜZÜN

Üye :YektaGüngörÖZDEN

CumhuriyetBaşsavcısı :FiruzÇİLİNGİROĞLU

CumhuriyetBaşsavcıYardımcıları :SelçukTÜZÜN

NamıkBENLİ

MaterKABAN

AnayasaMahkemesiRaportörleri :ErdoğanAKTEKİN

UtkanARASLI

MuammerOYTAN

Zabıtkâtibi :MuratŞENYUVA

E.1981/2 356

Davacı : KamuHaklarıSanıklar : 1— TUNCAY MATARACI, Mehmet Tevfik oğlu,

Meziyet’ten doğma, 2.2.1935 Rize doğumlu,Rize Tophane Mahallesi nüfusuna kayıtlı, AnkaraAbdullah Cevdet Sokak 24/1l’de oturur, evli, 3çocuklu,sabıkasız,GümrükveTekeleskiBakanı.

Gözaltınaalınmatarihi :01KASIM1980Tutuklamatarihi :19HAZİRAN1981VEKİLİ :Av.CengizRAHİMOĞLU İstanbulBarosuAvukatlarından.

2— ŞEREFETTİN ELÇİ, Muhsin oğlu, Gülsün’dendoğma, 14.3.1938 Cizre doğumlu, Cizre AlibeyMahallesinüfusunakayıtlı,AnkaraGaziosmanpaşaBoğazSokak5/1’deoturur,evli,7çocuklu,sabıkalı,AvukatveBayındırlıkeskiBakanı.VEKİLİ :Av.FeritSAATÇİOĞLU AnkaraBarosuAvukatlarından.

3— (...)

4— SALİHZEKİRAKICIOĞLU,HüseyinAvnioğlu,Şaziye’den doğma 1.3.1946 Rize doğumlu, RizeFenerMahallesinüfusunakayıtlı,İstanbulUnkapanıİMC 6. Blok 6601’de bulunur, dul, 2 çocuklu,sabıkasız,okuryazarvenakliyemüteahhidi.

Gözaltınaalınmatarihi :04ŞUBAT1981Tutuklamatarihi :19HAZİRAN1981VEKİLİ :Av.YunusŞAHİN AnkaraBarosuAvukatlarından.

357E.1981/2

5— KÖKSAL MATARACI, Mehmet Tevfik oğlu,Meziyet’ten doğma, 1937 Rize doğumlu, RizeTophane Mahallesi nüfusuna kayıtlı TophaneMahallesi Çeşme Sokak No: 25’de oturur, evli, 3çocuklu,sabıkasız,okuryazarvetüccar.Gözaltınaalınmatarihi :04ŞUBAT1981Tutuklamatarihi :19HAZİRAN1981

VEKİLLERİ :a)Av.OsmanÖZ b)Av.M.ZekiBOZAY AnkaraBarosuAvukatlarından.

6— ŞAHİN BALTA, Hüseyin oğlu, Hava’dan doğma,5.12.1936Pazardoğumlu,oyerKirazlıkMahallesinüfusunakayıtlı,AnkaraBallıbabaSokak60/10’daoturur,evli,5çocuklu,sabıkasız,ÇayKurumueskiGenelMüdürYardımcısıvehalenGümrükveTekelBakanlığıMüşaviri.VEKİLİ :Av.NuriAYDOĞAN AnkaraBarosuAvukatlarından.

7— SALİH ZEKİ GÖKTÜRK, Zekeriya oğlu,Zennure’dendoğma,15.8.1944Maçkadoğumlu,OyerMataracıKöyündenüfusakayıtlı,İstanbulKartalAnkaraCaddesiNo:129’daoturur,evli,2çocuklu,sabıkasız,ÇayKurumuGenelMüdüreskiVekilivehalenGümrükveTekelBakanlığıMüşaviri.VEKİLİ :Av.NuriAYDOĞAN AnkaraBarosuAvukatlarından.

8— PAŞALİALAMAN,BayramAlioğlu,Halime’dendoğma, 1937 Rize doğumlu, O yer GülbaharMahallesinüfusunakayıtlı,aynıyerdeoturur,evli,3çocuklu,sabıkasız,okuryazarvetüccar.Gözaltınaalınmatarihi :11ŞUBAT1981Salıvermetarihi :19HAZİRAN1981

VEKİLİ :Av.HilmiBARLAS AnkaraBarosuAvukatlarından.

9— NURİAKBULUT, Reşit oğlu, Emine’den doğma,3.2.1939Rize doğumlu,O yer Pilavdağı nüfusunakayıtlı, evli, 6 çocuklu, sabıkasız ,okur yazar veşoför.

E.1981/2 358

Gözaltınaalınmatarihi :14ŞUBAT1981Salıvermetarihi :19HAZİRAN1981VEKİLİ :Av.HilmiBARLAS AnkaraBarosuAvukatlarından.

10— NİHAT KARADERELİ, Ali oğlu, Hatice’dendoğma, 1.5.1934 Rize doğumlu, O yer İslâmpaşaMahallesi nüfusuna kayıtlı, Rize CumhuriyetCaddesi 7/B’de oturur, evli, 5 çocuklu, sabıkasız,okuryazar,matbaacıvegazeteci.Gözaltınaalınmatarihi :10ŞUBAT1981Salıvermetarihi :19Haziran1981VEKİLİ : Av.ZiyaKURT AnkaraBarosuAvukatlarından.

11— HAMZA VURAL KAZMAZ, Dursunali oğlu,Memduha’dan doğma, 15.12.1931 Rize doğumlu,CayeliEskipazarMahallesinüfusunakayıtlı,İstanbulKadıköy Yoğurtçu Park Caddesi 104/5’de oturur,evli,3çocuklu,sabıkasız,okuryazar,gazeteci.Gözaltınaalınmatarihi :11ŞUBAT1981Salıvermetarihi :19HAZİRAN1981VEKİLİ : Av.ZiyaKURT AnkaraBarosuAvukatlarından.

12— RAHİMMEYDAN,Yusufoğlu,Sinnar’dandoğma,15.8.1940Şavşatdoğumlu,OyerKocabeynüfusunakayıtlı,İstanbulAtaköyBirinciKısımB-40D-2’deoturur, evli, 2 çocuklu, sabıkasız, okur yazar vesanayici.Gözaltınaalınmatarihi :18ŞUBAT1981Salıvermetarihi :19HAZİRAN1981VEKİLLERİ :a)Av.NurettinİlhanTOĞRUL b)Av.KemalCOŞKUNER İstanbulBarosuAvukatlarından.

13— HARUN GÜREL, Ömer oğlu, Fatma’dan doğma,6.9.1935 Rize doğumlu, Kalkandere MedreseMahallesi nüfusuna kayıtlı, İstanbul LeventZincirlikuyuCaddesiDenizSitesiBBlokNo:3’deoturur,evli,7çocuklu,sabıkasız,JandarmaAstsubay

359E.1981/2

lığındanemekliveİpsalaeskiGümrükMüdürü.Gözaltınaalınmatarihi :16-19ŞUBAT1981 11MART1981Tutuklamatarihi :19HAZİRAN1981VEKİLLERİ :a)Av.AhmetFaikGÜRELME İstanbulBarosuAvukatlarından. b)Av.İlhanYALÇIN AnkaraBarosuAvukatlarından.

14— ALİGALİPKAYIRAN,YusufKenanoğlu,Fatik’dendoğma, 1932 Andırın doğumlu, O yer PınarbaşıMahallesindenüfusakayıtlı,İstanbulYıldızBulvarıÇevreApt.D.8’deoturur,evli,çocuksuz,sabıkasız,HaydarpaşaGümrükMüdüreskiVekili.Gözaltınaalınmatarihi :09MART1981Tutuklamatarihi :19HAZİRAN1981Salıvermetarihi :23ŞUBAT1982VEKİLLERİ :a)Av.MahmutK.KUMKUMOĞLU İstanbulBarosuAvukatlarından, b)Av.MustafaRemziKAYIRAN AnkaraBarosuAvukatlarından.

15— YUSUF YAMAN Abdüllatif oğlu, Fatma’dandoğma,1.2.1936Hendekdoğumlu,OyerKemaliyeMahallesinüfusunakayıtlı,İstanbulKadıköyRıhtımCaddesi Polat İşhanı No : 28’de oturur, evli, 3çocuklu,sabıkasız,okuryazarvedemirithalatçısı.Gözaltınaalınmatarihi :18ŞUBAT1981Tutuklamatarihi :19HAZİRAN1981Salıvermetarihi :09ARALIK1981

VEKİLLERİ :a)Av.SaimBEYAZIT b)Av.ŞerefÜNSAL c)Av.HilmiBARLAS AnkaraBarosuAvukatlarından.

16— UĞURCAN ELMAS, Mahmut oğlu, Emine’dendoğma,8.3.1937Sarıyerdoğumlu,Oyernüfusunakayıtlı,SarıyerDereboyuCaddesiNo:40’daoturur,evli,sabıkasız,okuryazarvegazinocu.Gözaltınaalınmatarihi :18ŞUBAT1981

E.1981/2 360

Tutuklamatarihi :19HAZİRAN1981Salıvermetarihi :09ARALIK1981VEKİLLERİ :a)Av.ÖzdemirÖZOK b)Av.ZekiGÖZÜBÜYÜK AnkaraBarosuAvukatlarından.

17— ŞABAN EYÜBOĞLU, Hüseyin Mustafa oğlu,Sakine’den doğma, 1.5.1934 Rize doğumlu,Kalkandere Medrese Mahallesi nüfusuna kayıtlı,Ankara Çankaya Abdullah Cevdet Sokak 24/4’deoturur, evli, 5 çocuklu, sabıkasız, okur yarzar veinşaatmüteahhidi.Gözaltınaalınmatarihi :26OCAK1981Tutuklamatarihi :19HAZİRAN1981VEKİLLERİ :a)Av.AyhanÖZTÜRK AnkaraBarosuAvukatlarından. b)Av.İbrahimEYÜBOĞLU İstanbulBarosuAvukatlarından.

18— ALİ YILDIZ, Nuri oğlu, Ayşe’den doğma,18.10.1946Arhavidoğumlu,YalovaFevziÇakmakMahallesinüfusunakayıtlı,AnkaraCinnahCaddesiNo:54’deoturur,evli,2çocuklu,sabıkasız,sanayiciveinşaatmüteahhidi.Gözaltınaalınmatarihi :24OCAK1981Tutuklamatarihi :19HAZİRAN1981VEKİLLERİ :a)Av.BurhanGÜRDOĞAN b)Av.HilmiBARLAS AnkaraBarosuAvukatlarından c)Av.FehmiALPARSLAN İstanbulBarosuAvukatlarından.

19— HALİL İBRAHİM DEMİR, Muharrem oğlu,Hadiye’den doğma, 10.12.1935 Rize Doğumlu, Oyer PaşakuyuMahallesi nüfusuna kayıtlı, KadıköyBağdatCaddesiNo:177’deoturur,evli,4çocuklu,sabıkasız,okuryazar,inşaatmüteahhidiGözaltınaalınmatarihi :04ŞUBAT1981Tutuklamatarihi :19HAZİRAN1981Salıvermetarihi :14AĞUSTOS1981

361E.1981/2

VEKİLİ :Av.GültekinMÜFTÜOĞLU AnkaraBarosuAvukatlarından.

20— HAKKIKALKAVAN,TuranSezaioğlu,Şaziye’dendoğma, 15.3.1955 Arnavutköy doğumlu, RizeSarayköy Mahallesi nüfusuna kayıtlı, ArnavutköyÜveyiz Sokak No: 16’da oturur, bekar, sabıkasız,akaryakıtsatıcısı.Gözaltınaalınmatarihi :26OCAK1981Tutuklamatarihi :19HAZİRAN1981Salıvermetarihi :27AĞUSTOS1981VEKİLİ :Av.ErdoğanSEZGİN AnkaraBarosuAvukatlarından.

21— SALİHAYDIN,AliRıza oğlu,Emine’den doğma,1,1.1945Samsundoğumlu,OyerHançerliMahallesinüfusuna kayıtlı, Samsun Necipbey Caddesi No:56’da oturur, evli, 2 çocuklu, sabıkasız, inşaatmüteahhidi.Gözaltınaalınmatarihi :19MART1981Tutuklamatarihi :19HAZİRAN1981Salıvermetarihi :10ARALIK1981VEKİLİ :Av.CahitULUĞ AnkaraBarosuAvukatlarından.

22— ABUZER UĞURLU, Hüseyin oğlu, Emine’dendoğma,3.6.1943PütürgeİlçesiSinanKöyünüfusunakayıtlı,İstanbulErenköyCamiSokak,DenizApt.D:8’deoturur,evli,3çocuklu,sabıkasız,okuryazar,DilOkuluİşleticisi.Gözaltınaalınmatarihi :23NİSAN1981Tutuklamatarihi :19HAZİRAN1981Salıvermetarihi :28OCAK1982VEKİLLERİ :a)Av.MustafaKAPTAN AnkaraBarosuAvukatlarından, b)Av.EkremMARAKOĞLU İstanbulBarosuAvukatlarından.

S U Ç : Rüşvetalmak,rüşvetvermek,busuçlaraortakolmak,rüşvetkonusu paralardan failin yararlanmasını sağlamak, görevikötüye kullanmak ve bu suça azmettirmek, 6136 sayılıYasayaaykırıeylemdebulunmak.

E.1981/2 362

G İ R İ Ş

9Temmuz 1961 günlü ve 334 sayılı Türkiye CumhuriyetiAnayasa’sı; Cumhurbaşkanını, Bakanlar Kurulu Üyelerini, Yargıtay,Danıştay,AskerîYargıtay,YüksekHâkimlerKuruluveSayıştayBaşkanve üyelerini, Cumhuriyet Başsavcısını, Başkamın sözcüsünü, AskerîYargıtay Başsavcısını ve Anayasa Mahkemesi üyelerini görevleriyleilgilisuçlardandolayıYüceDivansıfatiyleyargılamakgöreviniAnayasaMahkemesinevermiştir.

MillîGüvenlikKonseyiGenelSekreterliğinceAnayasaMahkemesiBaşkanlığınagönderilen27Nisan1981günlü,9/2-373sayılıyazıyla;

Millî Güvenlik Konseyi’nin 23 Nisan 1981 günlü, 50 nciBirleşiminde; Gümrük ve Tekel eski Bakanı Tuncay MATARACIhakkındakiçeşitliiddialarısoruşturmaküzereMillîGüvenlikKonseyi’nin21Kasım 1980 tarihli ve 4 sayılı kararı ile kurulan 9/2 EsasNumaralıSoruşturmaKomisyonu’nunçalışmalarısonundahazırlamışbulunduğu20Mart1981günve1sayılıRaporununveeskiBakanınyazılısavunmasınıngörüşülerek adı geçen eski Bakan ile birlikte suç ortaklarının YüceDivan’a sevklerine karar verilmiş bulunduğu bildirilmiş ve soruşturmadosyalarıdaAnayasaMahkemesinetevdiedilmiştir.

Millî Güvenlik Konseyi’nin, Resmî Gazete’nin 25.4.1981 günlü17321sayısındayayımlananKararışöyledir:

«GümrükveTekeleskiBakanıTuncayMATARACI’nın YüceDivanaSevkiHakkında

Karar No: 12 Kabul Tarihi :23.4.1981

GümrükveTekeleskiBakanıTuncayMATARACIileBakanınsuçteşkil eden fiillerine çeşitli sıfatlarla iştirak etmiş bulunan ve 9/2 EsasNumaralıKomisyonRaporunundeğişikmetnindeisimleriyazılıŞerafettinELÇİ, (...), Salih Zeki RAKICIOĞLU, Köksal MATARACI, ŞahinBALTA,ZekiGÖKTÜRK,PaşaAliALAMAN,NuriAKBULUT,NihatKARADERELİ,VuralKAZMAZ,RahimMEYDAN,HarunGÜREL,AliGalipKAYIRAN,

Yusuf YAMAN, Uğurcan ELMAS, Şaban EYÜBOĞLU, Ali YILDIZ,Halil İbrahim DEMİR, Hakkı KALKAVAN, Salih AYDIN ve Abuzer

363E.1981/2

UĞURLU’nun rüşvet almak, rüşvet vermek, rüşvete aracılık etmekve memuriyet görevini kötüye kullanmak suçlarından yargılanarak,haklarındauygulanmasıistenilenTCK’nun36,64,65,80,213,220,225,226,240ve6136NumaralıKanun’un12ve13ncümaddeleriuyarıncacezalandırılmaküzereYÜCEDİVAN’asevkleriAnayasa’nın90ncı,2324NumaralıAnayasaDüzeniHakkındaKanun’un2ncimaddelerigereğinceMillî Güvenlik Konseyinin 23 Nisan 1981 tarihli 50 nci Birleşimindekararlaştırılmıştır.»

Millî Güvenlik Konseyinin kararıyla, eski iki Bakan ile birlikteyargılanmak üzere Yüce Divana sevkedilmiş bulunan, yukarıda adlarıyazılı sanıklar, Anayasanın, Yüce Divan’da yargılanacaklarını tek teksayarakbelliettiğikamugörevlilerindendeğildir.Ancak,GümrükveTekeleskiBakanıTuncayMATARACIhakkındakiçeşitliiddialarısoruşturmaküzere kurulmuş bulunan Soruşturma Komisyonunun hazırlayıp, MillîGüvenlikKonseyince de kabul edilmiş olanRaporunda, adı geçen eskiBakanayükletilenrüşvetsuçu,cezayasalarımızındüzenlemesinegöreenazikikişitarafındanbirlikteişlenebilecekbirsuçtur.Başkabiranlatımla,rüşvetsuçununoluşumuvebusuçunyasalöğeleri,Anayasa’dabelirlenenkamugörevlileridışındakikişilerideeyleminbütünlüğünedeniyleYüceDivanönünegetirmektedir.

Bundan başka, Ceza Yargılamaları Usulü Yasasının, 2. ve 3.maddelerinin birbirini tamamlayan düzenlemesi, bir suçta her ne sıfatlaolursa olsun birden çok sanığın yargılanması değişik mahkemeleringörevlerinegirsebile,haklarındaki.cezadavalarınınbirleştirilerekgörevliyüksekmahkemeyeverilmesineolanaktanımaktadır.

22.4.1962 günlü, 44 sayılı «Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu veYargılamaUsulleriHakkındaKanun»un34.maddesiuyarınca,«AnayasaMahkemesi,YüceDivanhalindeçalışırkenyürürlüktekikanunlaragöre»duruşma yaparak hüküm vereceğinden, sözü edilen bu sanıkları dayargılamak görevinin, Ceza Yargılamaları Usulü Kanununun yukarıdabelirtilenkurallarıgereğinceYüceDivan’ıngöreviiçerisinegirdiğikabuledilmiş,yineaynıYasanın7.maddesigereğincede,sözkonusubağlantınınvarolupolmadığısürekliolarakgözönündetutulmaklabirlikte,sanıkeskiBakanTuncayMATARACI’yayükletilen suçlarınOnungöreviyle ilgisideyargılamanındevamıboyuncagözlenmiştir.

E.1981/2 364

Yüce Divan’ın yargılamasına konu olan suçların, gerek Yasadaöngörülenöğeleri,gerekişlenişbiçimindekiözellikler,Anayasa’dabelirlikamu görevlilerinden olmayan sanıkları daYüceDivan önüne getirmişvebudurumyargılamadaizlenecekyöntemidebelirlemişbulunmaktadır.Şöyleki:

YukarıdasözüedilenMillîGüvenlikKonseyiKararınındayanağınıoluşturan Soruşturma Komisyonu Raporunda, sanıklara yükletilensuçlar, sonuçta, her bir sanığın adı altında sıra ile gösterilmiştir. YüceDivanca yapılan yargılamada, suçların birbirinden bağımsız olanbütünlüğü esas alınıp, belirli bir suçta kimler sanık iseOnlar bir arayagetirilmişvesorgulamabuçerçeveiçindeyapılmış,delillerdebunagöreikame edilmeye çalışılmış ve sonuçta verilen hüküm suç sırasına görebölümlendirilmiştir. Hükmün gerekçelerinin açıklanacağı bu kararda daaynısıralamayauyulmuştur.Busıralamadaönceobölümünkonususuçunsanıklarınınkimlerolduğu,haklarındakiiddiabelirtildiktensonraosuçailişkinolguvedelillergösterilecek,dahasonraCumhuriyetBaşsavcısınındüşüncesine ve sanıkların savunmalarına yer verilecek, en sonunda dadeliller tartışılarakdeğerlendirilip,hükümfıkrasındayazılıuygulamanıngerekçelerigösterilecektir.

I —(...)’DENALINAN30MİLYONTL.sınaİLİŞKİN

RÜŞVET SUÇU

İDDİA:

—SoruşturmaKomisyonuRaporunda;

A) SANIK TUNCAY MATARACI’nın :

«1975 yılından beri Haydarpaşa Gümrüğünde bekleyen ve ithalikanuna uygun olmadığı için o tarihten beri çekilemeyen demirlerin (...)firması tarafından (Hurda) adı altında çekilmesine yardımcı olmakkarşılığında,yakınarkadaşıSalihZekiRAKICIOĞLU’nundaaracılığıylademirithalatçısı(...)’den30MilyonTL.rüşvetaldığı,budemirlerleilgiliolarakdahaönceBakanlıkçayapılanolumsuznitelikteki işlemlere imzakoyduğu halde, aldığı bu rüşvetten sonra demirlerin verilmesi için hertürlü çareyebaşvurduğu, aklagelenher formülüdenediğivedemirlerinverilmesine karşı çıkan personele baskı yaptığı, bu suretle Türk CezaKanununun213ve225.maddeleriniihlâlettiği.»

365E.1981/2

B) SANIK (...)’in :

«1975yılındanberiHaydarpaşaGümrüğündebekleyendemirlerinçekilebilmesi için kanun dışı yollardan kendisine yardımcı olmasıkarşılığında Gümrük ve Tekel eski Bakanı Tuncay MATARACI’ya 30MilyonlirarüşvetvermeksuretiyleTürkCezaKanununun220.maddesiniihlâlettiği,»

C) SANIK SALİH ZEKİ RAKICIOĞLU’nun :

«(...)Firmasınaaitolup1975yılındanberiHaydarpaşaGümrüğündebekleyendemirlerinçekilmesiiçinGümrükveTekeleskiBakanıTuncayMATARACIiledemirithalatçıcı(...)arasındayapılanrüşvetanlaşmasınahem rüşvet verenin hem de rüşvet alanın aracısı sıfatıyla iştirak ettiği,(...)’in rüşvet olarak verdiği 30 Milyon lirayı alarak paravan bankahesaplarında gizlenmesine yardımcı olduğu, Tuncay MATARACI’nınverdiği talimat gereğince bu rüşvet paralarının paravan bankahesaplarındanTuncayMATARACI’yaveyakınlarınaintikalinisağlamaksuretiyle rüşvet suçuna iştirak ettiği ve böyleceTürkCezaKanunu’nun65 ve 226. maddeleri delaletiyle, aynı kanunun 79. maddesi de nazaraalınarak213.maddesiniihlâlettiği,»

iddiaolunmuştur.

RÜŞVET ANLAŞMASINDAN ÖNCEKİ MADDİ OLGULAR

Bu suça ilişkin olguların belirtilmesine geçmeden, rüşvete konudemirlerinTürkiye’yegelişindenitibarengeçirdiklerievrevegelişmelerinaçıklanmasında yarar vardır. Sözkonusu demirlerin, Gümrük Yasasıyönünden statülerinin sağlıklı biçimde ortaya konulmalarından önce,olaylarınakışı,oluşumuvevardıklarısonuçlarıdeğerlendirmekyanıltıcısonuçlara götürebilir. Bu nedenle, suça konu edilen demirlerin rüşvetanlaşmasınakadargeçirdiklerievrelerinaçıklanmasıyerindebulunmuştur.

Suçkonusubudemirlersanık(...)’inbabası(...)’eaittir.GümrükveTekelBakanlığının13.10.1981günlü,3690sayılıyazısınaeklibelgelerdenanlaşıldığı üzere; (...), Ticaret Bakanlığından almış olduğu 3.4.1975günlü, 13.249/1171 sayılı ithalat müsaadesine güre Batı Almanya’dan,pozisyonunda,6.000.000Kg.demirve çeliktenhurdalar ithal edecektir.Bu ithal müsaadesine göre, B. Almanya, Ober Hausen 14’te bulunanStahl-Metall Firması 420.000 D.M. tutarında demir -çelik hurdalarını

E.1981/2 366

(...)’e satmış ve demirlerHamburg Limanından «Arma» isimli gemiyleİstanbulHaydarpaşaLimanınagetirilmiştir.Nevarki,demirler,DerinceLimanına gideceği yerde Haydarpaşa Limanına getirilmiş ve bu yergümrüğünce işleme alınmıştır.Demirlerin,DerinceLimanına sevki için(...),HaydarpaşaGümrükMüdürlüğüneaktarmabeyannamesivermiş;bubeyannamede1.999.385Kg. tutarında;HURDA(Serap)olarakdemirlergösterilmiştir. 22.4.1975 günlü verilen bu beyanname üzerine aynı günyapılanmuayenedeise,beyannamekonusueşyanınbeyanolunduğugibihurdaolmayıp,hiçkullanılmamış,kangalhalindevemuhtelifkalınlıklardainşaatdemiri,yuvarlakçubukdemirveprofillerden ibaretyenidemirlerolduğusaptanmış;bununüzerineaktarmaişlemiyapılmamış,demirlerdeböyleceHaydarpaşaGümrükİdaresidenetiminegeçmiştir.

Haydarpaşa Liman Sahasına boşaltılan demirlerin. SundurmarejiminealınmasıveyedieminolaraksahibineteslimiiçinyapılanbaşvuruGümrükveTekelBakanlığıncauygungörülereksonuçtabudemirlerkendideposuna konmak ürere, Gümrük idaresi nezaretinde (...)» 13.8.1975günündeteslimedilmiştir.Aynızamanda(...)’densözkonusudemirlereelsürmeyeceğine,hiçbir suretledekullanmayacağınadairbu taahhütnamealınmıştı.

Bu işlemlerden sonra, (...), 18.8.1975 gününde Gümrük ve TekelBakanlığınayaptığıbaşvuruile,demirlerinhurdaolduğunuilkgayelerinikaybetmişhaldebulunduklarını,bunedenlehurdaolarakkendisineteslimedilmesini, bunun mümkün olmaması halinde, tereddütleri izale için,demirlerinistenilenşekildekestirilerekgümrüğünanladığıbiçimdehurdadurumunagetirilmesinivemallarınbuşekildeithalininyapılmasınıtalepetmişse de, fiili ithalden önce bir eşyanın vasfının değiştirilemeyeceğiyani kesilip hurda haline getirilmesimümkünolmadığından1615 sayılıGümrükKanunu’nun 3, 4, 5. maddeleri gereğince bu talep Bakanlıkçareddolunmuştur.

Bu arada, 21.10.1975 günlü Giriş Beyannamesi düzenleyen(...), aynı gün Haydarpaşa Gümrük Müdürlüğüne yaptığı başvuru ilebeyannamesinintesciliniveTicaretBakanlığına,tarifedeğişikliğitalebininiletilmesiniistemiş,konu,aynıgün,ilgilibeyannameveekleridilekçeilebirlikteTicaretBakanlığınaintikalettirilmişGirişBeyannamesidetesciledilmiştir.Dosyadasözkonusuedilenbubeyannamenintarihi21.10.1975numarasıda014497dir.

367E.1981/2

Mükellef tarafından verilen beyannamede suç konusu demirlerinpozisyonlarıaynen:

«Eşyanın Cinsi Tarife No.

Demirveyaçeliktensıcakhaddelenmişsac 73.13Demirveyaçeliktenteller 73.14Demirveyaçeliktenprofiller 73.11Demirveyaçeliktençubuklar73.10»biçiminde gösterilmiş, gümrük muayene memurları tarafından

yapılan tesbitle bu bildirim doğrulanmıştır. Kısa bir süre sonra da,(...)’in tarife değişikliği talebi, Ticaret Bakanlığının 24.11.1975 günlü,45500 sayılı yazısı ile red olunmuş, durum ayrıcaHaydarpaşaGümrükMüdürlüğünedebildirilmiştir.

Tarife değişikliğinin yapılamaması üzerine Haydarpaşa GümrükMüdürlüğü 24.2.1976-20.4.1976 günlü yazılarıyla, demirlerin, gümrükdenetimi altındaki liman işletme sahasına teslimini istemiş, bu sıralardaise demirlerin sahibi (...) ölmüş, demirler mirasçılarına intikal etmiştir.Mirasçılarumumivekilide,26.4.1977 günlü dilekçe ile Bakanlıktan,tekrar demirlerin kestirilerek izabeye sevkini ve böylece kendilerinetesliminiistemiş,ayrıcamallarınçürüdüğünüilerisürmüştür.

20.5.1977günlü tutanaklarda demirlerin oksitlenmeye maruzbulunduğu saptanmış, bundan sonra Gümrük Bakanlığına gönderilenbir yazı ile eşyanın niteliğinde değişme meydana gelip gelmediğininve 1615 sayılıYasa’nın 5.maddesine göre, ilkmadde olarak kullanılıpkullanılmayacaklarınıntespitiistenmiştir.

Bu sırada, yediemin olarak varislere intikal etmiş olan demirlerinbir bölümünün, demir sac, profil ve çubukların ön yüzlerinin kesildiğive kesilme işleminin kaynakmakinası ile yapıldığı, kaynak artıklarınıneşyalarüzerindemevcutbulunduğututanaklasaptanmıştır.

Demirlerin durumlarının tesbiti konusunda kendilerine görevverilen İstanbulTeknikÜniversitesiMadenFakültesiMetalürjiKürsüsümensuplarındanoluşanbeşkişilikbirkurulaynen:

«Denizelkorozyounedeniylemallarıntümününsatıhlarıoksitlenmişveözellikleincetellerdevesaclardalokalkorozyonmalzemeyi,başkahiç

E.1981/2 368

birşekildekullanılamazhalegetirmiştir.Yığınlarhalindebulunanveçokdeğişik ölçülerde olan malların incelenen kısımlarında, kaynakla farklıboylarda kesilmiş olmaları nedeniyle orjinal vasıflarını kaybedip hurdaolaraknitelenecekdurumdaolduklarıgörülmüştür.

Sonuç : Yukarıda adı geçen depo da incelenen demir - çelikmamullerinin gerek korozyon, gerekse boyut ve şekil özellikleriaçısından,

1—Bulundukları halde veya tamir edilmek yahut yenilenmeksuretiyleilkmaksatlarındakullanılamıyacakları,

2—Diğer maksatlarda kullanılabilecek şekle sokmaya elverişliolmadıkları,

3— İlk maddeden gayrı, haddeden geçirilmeye elverişlibulunmadıkları,

anlaşılmıştır»sonucunavarmıştır(K.15,S.5-6).

Ancak, yukarıda bahsi geçen raporun gözle muayene edilmeksuretiyle hazırlandığı anlaşılmaktadır. Çünkü, eşyanın hurda olarakkabul edilip yalnızca ilk madde olarak kullanılabileceği sonucunavarabilmekiçinfizikselvekimyasaldeneyleretabitutulması,özellikleçekmevemukavemetgücününtesbitidegereklidir.Bunagöre,GümrükBakanlığıncailgiliBaşmüdürlüktenyenidengörüşistenmiştir(K.15,S.No:59).

Sonuçta;MarmaraBilimselveEndüstriyelAraştırmaEnstitüsünegönderilen tüm numunelerin yapılan inceleme ve ölçümlerinde,demirlerin çekme gücü saptanarak düzenlenen listeler İstanbulGümrükleriBaşmüdürlüğünegönderilmiştir(K.15,S.2,3).

Söz konusu demirlerin, Haydarpaşa Gümrüğüne intikalindensonra gümrük işlemleri yönünden geçirdiği evreler bu konuda alınanraporlarveözellikleyedieminnezaretinde iken,mükellefçe, vasıflarınındeğiştirilmesine teşebbüs edilmesi, muhtelif zamanlarda, kaynaklakesilerek orjinal şekillerinin değiştirilmesi gözönüne alınarak, konunun,müfettiş tarafından incelenmesi Bakanlıkça uygun görülmüş ve bukonudaki istem 4.4.1978 tarihinde Teftiş Kurulu Başkanlığına intikalettirilmiştir. Konunun kendisine intikalinden yirmi gün sonra MüfettişAkınUSEL,hazırlamışolduğu24.5.1978günlü,7no’lu raporunubağlıolduğu kuruluşa vermiştir. Sözü edilen raporda, demirlerle ilgili tüm

369E.1981/2

durumlar incelenmiş ve mahallinde bizzat gerekli bilgiler toplandıktansonraaynen:

«.... İTÜtarafındandüzenlenenraporda,özelliklesaclariletellerindenizel korozyondan müteessir olduğu ve bunların hiçbir maksatlakullanılmasınınkabilolmadığı,bunakarşınçelikçubuklar ileprofillerinkaynaklakesilmişolmalarınedeniyleilkmaksatlarındakullanılamayacağıbelirtidiğinden,TÜBİTAKtarafındandüzenlenenrapordamezkûreşyanıntamamının mukavemet gücüne sa hip olduğu belirtildiğinden, GümrükGiriş Tarifesi îzahnamesinin 73.3 pozisyonuna ilişkin hükümleri degözönündebulundurulmaksuretiyleMüfettişliğimizcemahallindebizzatyapılan inceleme sonunda (...)’e aitmezkûr eşyanın büyükbir kısmınınkangallar halindeki çelik çubuklar olduğu, yığınların üst kısmındabulunan ve kaynak makinesinin ulaşabileceği yerlerdeki kangallarınortalarındankaynaklakesilmişolduğu,yığınların içkısmındakalanlarınise kesilmemiş olduğu, çelik çubukların muhtelif kalınlıkta olduğu vekaimçelikkütüklerinisekaynaklakesilemediği,düzçelikçubuklarınisekesilmemişolduğu,eşyanıncüz’ibirkısmımteşkiledensaclarlatellerindışındakalanveeşyanınasılkısmınıoluşturandemirçubukveprofilleringenellikleiyidurumdaoldukları,hernekadarbunlarınüzerleripaslanmışolmakla beraber bu pas tabakasının gayet ince olup iç kısma nüfuzetmemiş olduğu, demirlerin üzerinin hafifçe silinmesi sonunda altındangayet temizolansathınortayaçıktığı, İTÜ’nünraporundadabelirtildiğiüzere eşyanın asıl kısmını oluşturan demir çelik ve profillerin denizelkorozyondanönemliölçüdeetkilenmemişolduğurnüşahadeedilmiştir.

SONUÇ :

1—......... HaydarpaşaGümrükMüdürlüğüneverilendilekçelerde,mezkûr eşyanın ithalmüsaadesindekayıtlı 73.03demir hurdaları halinedönüştürülerek ithal imkanı yaratılması istenmiş ancak bu istem gerekHaydarpaşaGümrüğüncevegerekBakanlıkçauygunbulunmamıştır.

....idarece yapılan işlem yasaya tamamen uygun bulunmaktadır.Ayrıca, Gümrük Yasasının sundurma rejimine ilişkin 51. maddesi de,sundurmadabulunaneşyanınbucinsbirdeğişikliğeuğratılmasınaolanaktanımamaktadır.

2 —.........İTÜ tarafından düzenlenen raporda, 53,935 Kg.ağırlığındaki sac ve tellerin denizel korozyondan müteessir olduğu vebunların hiçbir maksatla kullanılmasının kabil olmadığı, buna karşın1.945.450.-— Kg. ağırlığındaki çelik çubuk ve profillerin kaynakla

E.1981/2 370

kesilmiş olmaları, yani doğal olmayan nedenlerle ilk maksatlardankullanılamayacağı belirtildiğinden; TÜBİTAK tarafından düzenlenenrapordamezkûreşyanınTAMAMININmukavemetgücünesahipolduğubelirtildiğinden,GümrükGirişTarifesiİzahnamesinin73.03pozisyonunailişkinhükümleridegözönündebulundurularak,mezkûreşyanınGümrükKanunu’nun 5. maddesine dayanılarak, ilk madde tarifesine verilmeksuretiyleithaledilmesineolanakbulunmamaktadır.

3— Gümrükler Genel Müdürlüğünün yazısıyla, aradan uzunbir zaman geçmiş o lmasına rağmen idarece, Gümrük Kanunu’nun 61.maddesinegöreişlemyapılmayıpeşyanıntasfiyeedilmediğibelirtilmektedir.Gümrük Kanunundaki tasfiye hükümlerinin, çeşitli engeller nedeniyleyıllardan beri ve hiç bir gümrükte uygulanamamakta olması karşısında,İdareyebirkusuryüklenemiyeceğimütalaaedilmektedir.

Mükellefe ait sundurmada bulunan eşyanın, gümrüğe haberverilmeden kesilmiş olduğu, idarece bu konuda bir işlem yapılmamışolduğu belirtilmektedir. Bu konu ile ilgili olarak Haydarpaşa GümrükMüdürlüğünce Gümrük Kanunu’nun 156. madde hükümlerininuygulanmasıgereklibulunmaktadır.........»denilmiştir(K.15,S.15).

Bu raporun, 26.5.1978 gününde Teftiş Kurulu Başkanlığınaaktarılmasından sonra uzun süre işleme konulmaması ilginçtir vedüşündürücüdür.

Bundanevvel,resmîyazışmalarda,gidilmesizorunlugörülentasfiyeişlemi,birkezdahatekrarlanmış,İdarece,demirlerkonusundayapılacaktekyasalişlemintürüaçıkçabelirlenmiştir.

Nitekim, Müfettiş raporunun düzenlenmesinden takriben yediay sonra, 15.12.1978 günlü Gümrük ve Tekel Bakanı adına, MüsteşarMuavini Cemal ERBAY imzası ile düzenlenen bir yazıda, bu rapordaileri sürülen görüş aynen Bakanlıkça da benimsenmiş, demirlerin yasaldurumu kesin olarak ortaya konmuştur.Bakanlığın bu emri ile İstanbulGümrükleri Başmüdürlüğüne açık talimat verilmekte ve demirlerkonusunda, mükellefçe Dış Ticaret Rejimi esasları içerisinde, TicaretBakanlığından iki aylık önel içerisinde,mal değişikliği alınmadıkça, busüre sonunda eşya için tasfiye hükümlerinin uygulanması istenmektedir(K.15,S.55-56).

371E.1981/2

Aynı yazıda ayrıca; söz konusu eşyaların, kaynak makinası ileniteliklerinin değiştirilmesi istendiğinden, mükellef hakkında GümrükYasası’nın 156. maddesine göre azami hadden ceza uygulanması daistenmektedir. Önemine binaen Müsteşar Yardımcısı Cemal ERBAYimzasıylayazılanbuyazınınsonuçbölümündeaynen:

«...MüfettişinbugörüşüBakanlığımızcadauygungörülmüştür.

a—Mükellef Ticaret Bakanlığından Dış Ticaret Rejimi Esaslarıdahilinde mal değişikliği almadıkça mezkûr eşyaların ithaline müsaadeedilmemesi ve mal değişikliği alınabilmesi için mükellefe iki aylık birsüretanınması,

b—Yukarıda sözüedilen iki aylık süre içerisindemaldeğişikliğialınmadığı veya eşyalar Türk Parasının Kıymetini Koruma MevzuatıesaslarıdairesindeYurtdışıedilmediğitakdirdesüreninhitamında,eşyaya,tasfiyeyemüteallikhükümlerinin,uygulanacağınıntebliğedilmesi,

c—Mezkûreşyalarınniteliğinideğiştirmeyematufolarak

kaynakla kesilmesi sebebi ile Gümrük Kanunu’nun 156. maddesihükmününazamihaddiuygulanarakcezatatbikedilmesigerekmektedir.

Bilgialınmasınıvebuyazımızesaslarıdahilindegereğininyapılarakneticedenbilgiverilmesiniricaederim.»denilmektedir.

Demirler konusunda meydana gelecek yeni değişiklikler vemükelleflerhakkındauygulanacakcezaihükümlerilesonuçları,anlatımdakronolojiksırayıbozmamakiçinilerdeyenidenelealınacaktır.

RÜŞVET ANLAŞMASI VE BU ANLAŞMADAN SONRA MEYDANA GELEN OLGULAR

1976 yılında (...)’in ölümünden sonra şirketlerinin ve mallarınınidaresi, ailenin en büyük ferdi olan (...)’e geçmiş ve onun tarafındanyönetilmeyebaşlanmıştır.Haydarpaşa’dabekleyendemirlerinde,bundanböyle takipçisi (...)’dir. Adı geçen bu nedenle demirlerin gümrüktenkurtarılması, ithal işlemlerinin bitirilmesi için gayretler sarfetmiştir.Yaklaşıkolarak1978yılıortalarınadoğru,BuğrayTUNCAisimlibirailedostu, demirlerin durumunu, o sıralardaAnkara’da bulunan sanık SalihZekiRAKICIOĞLU’naaçmıştır.SalihZeki,(...)veoğlu(...)’iyakındantanımaktadır. Aynı zamanda, Gümrük ve Tekel Bakanı sanık Tuncay

E.1981/2 372

MATARACI’nın da hemşehrisi ve yakın arkadaşıdır. Konuyla ilgilenenSalih Zeki, Buğray TUNCA ile birlikte (...)’in Ankara’da, TandoğanMeydanındaki yazıhanesine (bürosuna) giderler ama (...), Ankara’dadeğildir. Fakat, orada bulunan bir yetkili demirler konusunu Salih ZekiRAKICIOĞLU’na anlatır. Bu kişinin açıklamasına göre; 1975 yılındanberi hurda demirler Haydarpaşa Gümrüğünde beklemektedir. Politiknedenlerlekendileriyleuğraşılmaktavebuişdensonuçalınamamaktadır.(...)Bey,buiştendolayıkanserolmuşveölmüştür.Mahkemekazanılmış,kendi lehlerinde raporlar alınmıştır. Demirlerin hurda olduğu dabildirilmiştir.Ancakbukonuyudahaiyi(...)bilmektedir.BunedenleSalihZekiRAKICIOĞLU’nun İstanbul’da (...)’legörüşmesi istenmiştir.SalihZeki RAKICIOĞLU İstanbul’a dönüşünde, (...)’i arayarak kendisindenbilgiistemiş,kısabirsüresonradaherikisi(...)’inİstanbul’dakibürosundabir araya gelmişlerdir. (...), Ankara’da personelinin anlattıklarını SalihZekiRAKICIOĞLU’natekrarlayarak,demirlerinkurtarılmasıkonusundaTuncay MATARACI’nın yardımını istemiş; Salih Zeki RAKICIOĞLUbu teklif karşısında : «Kendisiylebudenli samimiyeti olmadığını, bunuda cesaret edip söyleyecek durumu bulunmadığını, ancak, yasal birhakkıvarsabunualacağını,kendisiiçinricadabulunacağınıvetanıştırıpgörüştüreceğini» bildirmiştir (K. 6, S. 157, 166, 167, 317, 318). BuvesileileTuncayMATARACI’yadurumintikalettirilmiş,Oda«tamam,bakalım»demiştir(K.6,S.167,158).

İlk karşılaşmalarında, sanıklar Tuncay MATARACI, (...),Salih Zeki RAKICIOĞLU bir araya gelmişler; (...) durumu TuncayMATARACI’ya bizzat açıklamıştır (K. 1, S. 185). İşin başlangıcında,sanıkTuncayMATARACI,SalihZekive(...)’einanmadığıiçin,kardeşiKöksal MATARACI’nın (...) la tanışmasını uygun görmüştür. Aynen :«Sengitgör.Bubirşeylerder,amanederbenbunuanlamıyorum.Sentanış»demiştir.Budurumda, (...),SalihZekiRAKICIOĞLUveKöksalMATARACIbirarayagelmişlerdir(K.6,S.175).BuüçkişiTaksimdebir lokantada buluşmuşlardır. Rüşvet anlaşmasının çerçevesini çizmesi,taraflarınkarşılıklıyükümlülüklerinibelirlemesiyönünden,bugörüşmedeüzerindeanlaşmayavarılannoktalarınaçıklanmasındayararvardır.SalihZekiRAKICIOĞLUbubuluşmayıveüzerindeanlaşılankonularüzerindeaynen;«KöksalMATARACIve(...)’leTaksim’debirlokantadagörüştük.

373E.1981/2

(...), «demirler beni kahretti. Babam bundan öldü, bunu kurtarın, neyaparsanızyapın»dedi,karşılığında,aldığımparanın10-15milyonlirasınıKöksal’aintikalettirdim.Köksal,buişibitireceğimdiye,ağabeyisinedahayakınolduğu için,bu işgirişimindebulunmuş.Köksal’a intikalettirdiğiparanın adı, iş görmek. O demirleri oradan çözmek, komisyon gibi birpara.Mukabilindeverilenpara;32milyonTL.Demirler,Bakanlıkvasıtasıileçekilecekti.»demektedir(K.5,S.409,410,411,412,413).

Demirler konusundaki görüşmeler bundan sonra, TuncayMATARACI ile devam etmiş; Tuncay MATARACI’nın talimatı ile,paralarınbirkısmıdaKöksal’aintikalettirilmiştir(K.7,S.155).1978yılıEkim ay’ına kadar,TuncayMATARACI, Salih ZekiRAKICIOĞLUve(...)üçlüsübirkaçkerebirarayagelipgörüşmüşlersede,bugülüşmelerinyeri ve tarihlerini kesin olarak saptamak mümkün olamamaktadır (K.6, S. 168). Salih Zeki RAKICIOĞLU ile (...)’in beyanları birliktedeğerlendirilip, ilk çek’in ödenme tarihi de dikkate alındığında (...)’leTuncayMATARACIarasındaki rüşvetanlaşmasınınHaziran-Eylül1978dönemi içerisinde gerçekleştirildiği sonucuna varılmaktadır. Bu rüşvetanlaşmasında, mutabık kalınan noktalar anlaşma konusu miktar vetaraflarcagerçekleştirileneylemlerşöyleceaçıklanabilir:

1) RÜŞVET ANLAŞMASININ KONUSU :

Varılan anlaşmayla, Haydarpaşa Liman Sahasında, 1975 yılındanberi bekleyen ve Gümrük İdaresinin yasal engellemeleri nedeniyle,ithalleriyapılıpçekilemeyendemirlerin,kurtarılmasıamaçlanmaktadır.

SanıkTuncayMataracı,bu işi,Bakanlıktanvereceğiyazılı talimatilesonuçlandıracaktır.DoğrudanİstanbulGümrüklerineemirverilecekvedemirleringümrüktenkurtarılmasıbaşarılacaktır.Bukonuda,SalihZekiRAKICIOĞLU; aynen : «Biz Tuncay MATARACI’ ya durumu intikalettirdik.Oda«tamam,bakalım»dediveyazılaryazıldı.Onunevraklarınıtakdimettim.Durumbumerkezdedirdedik.MalHaydarpaşaGümrüğündeidi.HaydarpaşaGümrüğüneyazıyazıldı.«Hurdaişitamamdır»dedi.BizHaydarpaşaGümrüğünegittik....»demektedir(K.6,S.167).

(...)isebukonuda;

E.1981/2 374

«Bu malların kurtarılması için aşağı yukarı 25-30 milyon arasıbir para vermişimdir. Hurdaların kurtarılması için. Sayın TuncayMATARACI’nındaotarihtebumallarınhurdaolankısımlarınınverilmesidiye Haydarpaşa Gümrük Müdürlüğüne yazmasına rağmen, mallarıalamadığımızdan dolayı bu verilen para da gitmiştir, mallarda yerindedurmaktadır»şeklindeaçıklamadabulunmuştur(K.6,S.318).

2) RÜŞVET ANLAŞMASININ MİKTARI :

Demirlerinkurtarılmasıkarşılığında,sağlanacakmenfaatinmiktarı,yani, rüşvet konusu para, sanıklar Salih Zeki RAKICIOĞLU ve (...)tarafındanyaklaşık30milyonTL.olarakaçıklanmaktadır.

Salih Zeki RAKICIOGLU Soruşturma Komisyonuna verdiği 4Şubat 1981 günlü ifadesinde, bir soru üzerine rüşvet miktarını «32»milyonTL. olarak bildirmiş (K. 5, S. 411), 24.2.1981 günündeTuncayMATARACIve(...)ileyapılanüçlüyüzleştirilmesırasındabumiktarı25-30milyonTL.olarakdoğrulamıştır(K.1,S.186).

(...) ise13.2.1981günlü ifadesindeSalihZekiRAKICIOĞLU ileyüzleştirildiği sırada, rüşvet miktarını aynen «bu malların kurtarılmasıiçindeaşağıyukarı25-30milyonTL.arasıparavermişimdir.Hurdalarınkurtarılması için» şeklinde açıklamış (K. 6, S. 318), SoruşturmaKomisyonundaki ifadesinin başka bir bölümünde bu konuda yöneltilensorularaaşağıdakiyanıtlanvermiştir:

«KOMİSYONÜYESİ—Bankalardayapılanaraştırmasonucunda1978yılıiçirme,9Ekim1978,dahadoğrusuTicaretBankasıYeldeğirmeniŞubesindebulunan620/5No’luhesabınızdan9Ekim1978’de2,5milyon,27Ekim1978’de5milyon,30Kasım1978’de2milyon,12Atalık1978de3milyon,26Aralık1978’de5milyon,3.1.1979 tarihinde5milyonolmaküzere22milyon500binliralıkbirçekvar.

(...)—Evet.

KOMİSYONÜYESİ—Bunlar,SalihZekiRAKICIOĞLU-2milyon500 bin’in dışında kalan diğer çekler Salih Zeki RAKICIOĞLU’nunhesabına giren çek’ler.Yani bu paralar 1978 yılında bu iş için verilenparalarmıdır?-

(...)—Hurdaiçinverilmiştir.O,1975senesindegelenhurdalariçinpartipartiverilenparalardırbunlar.

375E.1981/2

KOMİSYONÜYESİ—Hurdalariçinverilmiştir,22milyonbeşyüzbinlira,

(...)—Hayır,aşağıyukarı......................................

KOMİSYONÜYESİ—30milyonliracivarındamı?

(...)—30milyonliracivarındamı?

SALİH ZEKİ RAKICIOĞLU — 1978 senesinde, kesin debilemiyorum.

(...)—28-30.Ocivardadırefendim..

KOMİSYONÜYESİ—28-30milyoncivarında?

(...)—Evet.»

Sanıkların birbirini doğrulayan açık beyanları, seri numaralarıitibariyle, (...)’den intikal eden ilk dört çek’in toplamının 30 milyonTL.sınıbulması,buişeilişkinanlaşmanın30milyonTL.olduğunuortayakoymuştur.

3) TARAFLARCA YERİNE GETİRİLEN EYLEMLER :

a) SanıkTuncayMATARACI bu anlaşma uyarınca, 27.12.1978tarihli doğrudan kendi imzasını taşıyan Bakanlık yazısını göndermeksuretiyle kendine düşen yükümlülüğün en önemli bölümünü yerinegetirmiştir.

Yukarıda olaylar bölümünde gösterildiği üzere, bu tarihe kadardemirler konusunda varılan nokta, 15.12.1978 tarihinde belirlenmiş,Gümrük ve Tekel Bakanlığı bu yazı ile Müfettiş raporunda belirtilengörüşü aynen benimsemiştir. Rapora uygun Bakanlık görüşünde,pozisyonlarınınuymamasınedeniyle,demirlerinyurdaithallerimümkünolmadığı, Gümrük Kanunu’nun 5. maddesinin de uygulanamamasınedeniyle söz konusu demirlerin tasfiyesinden başka yapılacak işleminkalmadığı, sonucuna ulaşılmış ve bu görüşün tamamen yasaya uygunolduğununanlaşılmışbulunmasınavemevzuattadayapılmışbirdeğişiklikolmamasınakarşın;aradangeçen12günlükçokkısabirsüredensorma,aynı Bakanlıktan bu kere doğrudan sanık Bakan imzasını taşıyan veönceki görüşe tamamen ters düşen bir yazı ile söz konusu demirlerdenhurdaolanlarınınithallerininyapılmasıemredilmiştir.

E.1981/2 376

Buyazıdaaynen:

«GÜMRÜK BAŞMÜDÜRLÜĞÜNE

İSTANBUL

İLGİ:15.12.1978günlü13348sayılıyazımız.

Buyazımızda,HaydarpaşaGümrükMüdürlüğündeişlemekonulan14497 sayılı 21.10.1978 günlü giriş beyannamesimuhteviyatı eşyalarlailgiliolarakBakanlığımızMüfettişiAkınUSELtarafındantanzimolunan7/163sayılı,24.5.1978günlüraporüzerinegereklitalimatverilmiştir.

Söz konusu beyanname muhteviyatı eşyanın içinde (73.03)pozisyonuna girecek (Demir ve çelik döküntü ve kırpıntıları ile dökmedemir veya çelikten mamul eşya hurdaları) olanların ithallerininyapılmasını,

Diğer bölümü hakkında talep vukuunda ve yasal kovuşturmasonuçlandığıtakdirdetasfiyehükümlerininuygulanmasını,

Bundan böyle zuhur edecek benzer olaylarda da bu bildirişe göreişlemyapılmasını,

Önemlericaederim»denilmektedir(K.15,S.54).

Bu arada yapılan bir atama da dikkati çekmektedir. HaydarpaşaGümrük Müdürlüğüne Ali Galip KAYIRAN, «Müdür Vekili» olarakgetirilmiştir. Adı geçen, siciline ve gümrük teşkilatındaki durumunagöre; bu göreve atanmaması gereken bir kişidir. Nitekim, atama olayı,Bakanlıkta büyük tepkiler doğurmuş ve kısa hir süre sonra da ilgili bugörevdenuzaklaştırılmıştır.Bukonuda,genişaçıklamalarilerdekibölümdeyapılacaktır. Burada üzerinde durulacak husus,Ali GalipKAYIRAN’ıngörevebaşlatılmasınınemirlerkonusundaTuncayMATARACItarafındanyazılan 27.12.1978 gününden kısa bir süre önce gerçekleştirilmesi veHaydarpaşaGümrüğünegönderilmesidir.

Hurda olan demirlerin iadesi konusunda; Haydarpaşa GümrükMüdürlüğüne gönderilmek üzere Bakanlıkça yazılan ikinci yazınınİstanbul Gümrükleri Başmüdürlüğüne gelmesini müteakip, durumdanşüphelenen ve yapılması amaçlanan eylemi anlayan Başmüdür OktayERGÜL, bu tür işlemlerdemutad olmadığı halde yazı gereğinin yerinegetirilmesinde, iki Başmüdürlük elemanım görevlendirmiş ve işi

377E.1981/2

Haydarpaşa GümrükMüdürVekiliAli Galip KAYIRAN’ın insiyatifinebırakmamıştır(K.15,S.53).

Ali Galip KAYIRAN’ın, bu aşamada uygulanan işlem nedeniyleyapacağı birşey bulunmadığından, demirler çekilememiş ve istenilensonuçdaböylecealınamamıştır.

Olayların cereyan biçimi Salih Zeki RAKICIOĞLU’nunaçıklamalarındayeralanhususlarıdoğrulamışbulunmaktadır.SalihZekiRAKICIOĞLUbuhususlarıaynen:

«Bu vesileyle biz MATARACI’ya durumu intikal ettirdik. O’datamam, bakalım dedi. Ve yazılar yazıdı, onun evraklarını takdim ettikdurumbumerkezdedirdedik.

Mal Haydarpaşa Gümrüğünde idi. Haydarpaşa Gümrüğüne yazıyazıldı; Hurda işi tamamdır dedi. Biz Haydarpaşa Gümrüğüne gittik.Oradamüdür ile;AliGalipKAYIRANilegörüştüm.Bizbuhurda işinibizim insiyatifimizde değildir. İstanbul Başmüdürlüğüne yazıyı yazdık,oradan gelen bir heyet bu işe karar verecektir dedi. Onları bekliyoruz,bizimyapacağımızbirşeyyokturdedi.

Sonra, birkaç gün daha bekledik. MATARACI, birkaç defa gidipgelişinde,neoldubizimiş,neolduhurdaişidiyedevamlıbizibaskıaltınasoktu.Bende hurda işinin olmadığını kendisine söyledim. «Nasıl olur?olmazöyleşey.Hurdaişitamamdır,bitmiştir,bizişimizebakalımdiyeşeyyaptı»biçimindeaçıklamıştır(K.6,S.167).

Demirlerin çekilmesi konusunda, sanık Bakan tarafından yapılaneylemlervebukonudakigelişmeleriçinİstanbulGümrükleriBaşmüdürüOktayERGÜLaynen:

«1975senesindedemirkonusugündemegeldi.Aslındabasitkonuidi.1975senesindezamanınBaşmüdürüolayaelkoymuş,eşyanınhurdaolmavasfımevcutdeğil,1978senesinekadargelmişİdare,herihtimalekarşı ilgilinin,eşya ithalatçısınındahakkınınhaleldarolmaması içinbirmüfettiş tahkikatınagerekgörmüş.Müfettiş incelemişveoincelemedenbaşlamaküzeredebaskıbaşladı.

Baskıbidayettemüfettişraporununislenilentarzdayönlendirilmesineyöneldi. Bu baskı verilen işin, eşyanın hurda olup olmaçlığına değilithalinin mümkün olup olmadığına taallûk ettiği konusuna saptırılmak

E.1981/2 378

istendi.Müfettiş,mevcutşartlarlaithalimümkündeğildir,dedi.Zamanınşartlarına göre tasfiyeye tabi tutulması gerekir, dedi. Normal prosedüriçinde gayet olağan birmuamele olarak bize tebligat geldi. İdare amiriolarak yapacağımız eşyanın tasfiyeye tabi tutulmasını temine yönelikçalışmalardı.

Buçalışmalarınarkasındanbiranormaldurumzuhuretti.Bakanınimzası ile«hurdaolanlarvarsaverin;diğerlerinivermeyin» tarzındabirgarip yazı geldi. Bu garip yazı belli idi ki,Ankaradaki bürokrat kadroüzerindeağırbirbaskıvar.Vebubaskınedeniyleyazıyazılıyor.Şundangarip yazı diyorum. Gümrük tarihinde hiçbir zaman müfettiş tebligatıikikezyapılmaz.Arkadangelenyazıüzerinedurumdeğişti.Artıktedbiralmak, daha etkin tedbir almak lüzumu ortaya çıktı. Güvendiğim ikimuayenememuru arkadaşımı ismen görevlendirdim. Bu görevlendirmeaslında mevcut yasaya uygun değildi. GümrükYasasına göre muayenememurununseçilmesiHaydarpaşaGümrükMüdürününyetkisindedir.

Demirleri,görevlendirdiğimizmuayenememurları,hurdaolmadığıiçinbırakmadı.......................... »

İkinciyazımevcutbirbürokratkurnazlığıylakalemealınmıştır.Onuda açıkça söylüyorum. İkinci yazı aslında hiçbirşey söylememektedir.«Hurda olan varsa verin, olmayan yoksa vermeyin.» MATARACI’nınbaskısıordanbelli.Yani,illebudemirleralınacakdiyor.Nasılalınacak?Baskı,baskı,baskı.Ennihayetbu formülbulunuyor.Bu formülaslındageçerliformüldeğil,amaogünkübilgisi,seviyesiitibariyleoyazınınnemanâyageldiğiniMATARACI’nınanlayacağınıdazannetmiyorum.»

«..... Aslında birinci ay’la beşinci ay arasında demir mevcutbaskıya göre veya benim göz yummam veya muayene memurunugörevlendirmemem o zamanki müdür de belli, kim olduğu belli; yanişöyleherhangibiryazıdırbu.Gönderiyorumidareyedesemdemirgeçer.»demiştir(YüceDivanTutanağıS.1072-1080).

TanıkOktayERGÜL,kendisineyöneltilensoruları;

«Bakanlığın müsteşarı, bir demir parçasının hurda olup olmadığıiçin Ankara’dan geliyor. Ve Başmüdürle görüşüyor. Görüşme konusuşudur.«Demirlereilişkinüzerineçokağırbaskıvar.Bununfarkındayım.Bu baskıyı senden alacağım. Bu baskının yükünü ben sırtlanacağım.»dedi.SayınMüsteşarTeomanBey,beraberHaydarpaşa’yagittik.Eşyayı

379E.1981/2

gördü.Kendisigümrükçüolmadığıhalde,bueşyanın,kimsöylüyorhurdaolduğunu,dedi.Veonusöylerkenhitapettiğimercibendeğildim...»

«Bu muamele 1975 senesinde başlamış ve muhtemelen 1976senesindebitmiştir.Bueşyanınhurdaolmadığısaptanmıştır.Beyannamedeeşyahurdadeğildirdenmiştir.Veonedenle,otesbitnedeniyledeTicaretBakanlığınaithalmüsaadesiiçinmaldeğişikliğiiçingönderilmiştir.Halâbu eşya hurdadır, değildir, bilemiyorum. Bunda herhalde kasıt aramaklâzım.»şeklindecevaplamıştır(YüceDivanTutanağı,S.1088).

Sanık Tuncay MATARACI tarafında, «Bakan» olarak yapılaneylemler böylece açıklandıktan sonra bu aşamada anlaşmanın diğertarafınıoluşturansanık(...)’ineylemlerinegeçilecektir.

2) SANIK (...) TARAFINDAN YAPILAN EYLEMLER :

Sanık(...),sanıkTuncayMATARACIilevarılananlaşmaüzerine,kendisine düşen yükümlülüğü yerine getirmiş ve anlaşma miktarı30.000.000.—TL.simsanıkTuncayMATARACI’yaöncedensaptananyöntemleveO’nundirektiflerineuygunolarakintikalettirmiştir.

Sanık Tuncay MATARACI’ya yapılan ödemeler, çeklerlegerçekleştirilmiş,buparalarO’nunortakolduğuveyadirektifiyleaçılanparavanhesaplaraintikalettirilmiştir.

Buçeklerindökümünüyapmadanönce,çeklerinalınıpverilmesindeizlenen yöntemin ve kimlerin aracılığıyla bu aktarma işlemlerininyapıldığınınsaptanmasındayararvardır.

(...)bukonuda;

«... aşağı yukarı 80-90 milyon civarında para verdim. Bunlarıçeklerle vermişimdir. Hepsi de Salih ağbi kanalıyla geçmiştir. Saliğağabeyeverilmiştir.Salihağbikendisinetebliğetmiştir.Durumbu.»

«Benimhesabımdançıkıp,Salihağbininhesabınagirençekleribenvermişimdir».

«S.Zekidışındabaşkasınaçekvermedim.»demiştir(K.6,S.319,320,321).

BubeyanlarıSalihZekiRAKICIOĞLU’daaynenkabulederek;

E.1981/2 380

«Aynısını ben söyledim. Ben çekleri aldım, (...)’tan TuncaMATARACI’ya verdim. Bir kısmını kendi hesabına koydum kendihesabımdan ben kendisine aktardım. Bir de (...) Bey’den aldığım çekidirekt kendisine verdim. Ben, (...)’tan aldım. Tuncay’ın kendi elineverdim.Onereyeverdibilemeyeceğim.»

«... Bu çekleri İstanbul’da veriyordum. O günler için İstanbul’ageliyordu.Biliyordu.Yani,gelip,bizdenalıyorduçekleri.»demektedir(K.6,S.322,329).

SalihZekiRAKICIOĞLUyukarıdakiaçıklamalarınıilaveolarak:

«İlk etapta aldığımız paralardan rakamlarını bilemiyorum, 5, 10,12 milyon civarında MATARACI’nın şeysi üzerine Köksala verdim.Ondan sonra Köksal «biz ev yapıyoruz Rize’de, arsa alacağız, borsaalacağız. Biz mağduruz. Çok uğraştık. Bu tip yerlere bu mevkileregelmekiçin.Evyapıyoruz.Arsaalacağız.ParayıKöksalaverveverdim.OndansonradahaKöksalabenparavermedim.»(K.6S.175).«KöksalMATARACI’ya para vermişim, doğru. İşte o (...)’la olan dostluğummünasebetiyle,odemirlerikurtarmakmünasebetiyleverdim...»(K.5,S.407);«MATARACI’nın(...)’ınbanaverdiğivedirektonaverdiğiçeklerinmiktarını kesin bilemiyorum. 70-80milyon liraya yakın paradır.Ondanaldığımçekikendihesabımakoydum.Bunubilemeyerekdekardeşimindehesabınayanlışlıkyaptım...Onudabuyolabuyolderkenisteristemezgayri ihtiyari onun hesabına açtım. İstanbul Bankası’na para yatırdım.Amaçocuğunhiçbirşeydenhaberiyoktur»demiştir.

Öte yandan çeklerin düzenlenmesinde ve özellikle vadelerikonusunda’(...)’de;

«Çek’te; vadeli çek’te verilir. Gününde de çek verilir. Fakat,Türk Ticaret Kanununda çek ibraz vadelidir denir. Fakat, bizim ticaretteamülümüzde böyle birşey yoktur. Bir ay vade 20 gün vadeli, iki ayvadeliçeklerverebiliyoruz.

Genellikle Çek, üzerindeki vade tarihinde tahsil edilir. Şöyle deoluyorÇekleribizdahaönceki tarihte,meselabugünevadeliveriyoruzEğer hesapta para varsa bugün almıyor.Yoksa 3-5 gün sonra hesaptançıkıyor. Bugün tanzim tarihli çeki yapıyoruz. Hesapta para olmadığızaman3-5günsonrahesaptanalmıyor.Fakat,bugündüzenlediğimizçeki

381E.1981/2

10gün sonraki tanzim tarihine yapıyoruz.Yani vade tarihini de 10günsonraveböylecehesaptançekiliyor»;demektedir(K.7,S.138,140).

Bu açıklamalardan da anlaşılacağı üzere çeklerin TuncayMATARACIveonundirektifiyleyakınlarıüzerineaktarılmasındaizlenenyöntem, Salih ZekiRAKICIOĞLU aracılığıyla gerçekleştirilmiştir. (...),aracısı durumundabulunanSalihZekiRAKICIOĞLU’naçekleri intikalettirmişvebuçeklerTuncayMATARACI’yaSalihZekiRAKICIOĞLUkanalıyla elden verilmiş ve bu kimse de çekleri dilediği kimselereaktarmıştır. Bazı defalar Salih Zeki RAKICIOĞLU’nun kardeşi AdemRAKICIOĞLU’ndan istifade edilmiş ve onun adına düzenlenmiş bankahesapları devreye sokulmuş ve böylece işlemlerde gizlilik sağlanmakistenmiştir. Ancak sonuçta bütün çekler belli odaklarda toplanmış veTuncayMATARACI’nıntasarrufalanınaintikaletmiştir.

Dosyada bulunan banka ekstreleri, çek suretleri, çekler üzerindekiişlemler ve çekleri intikal ettiği hesaplar, belgeler ve tüm açıklamalarincelendiğinde,çeklerinödenmesindekiişlemlervemeydanagelenhesapakışlarışöyleceortayaçıkmaktadır:

SANIK (...) TARAFINDAN ÖDENEN ÇEKLER VE BUNLARIN DÖKÜMÜ :

1Nolu Çek : 21.9.1978 gün, 612349 nohı 3.000.000.— TL.tutarında:

BİRİNCİ EVRE :

(...) tarafından Türk Ticaret Bankası Yeldeğirmeni Şubesi 620/5nolu hesabından, hamiline 3.000.000.— TL. tutarında 21.9.1978 günlüçekdüzenlenmiştir(K.20,S.34).

İKİNCİ EVRE :

Salih Zeki RAKICIOĞLU’na verilen bu çek AdemRAKICIOĞLU’nageçirilmişvebukimsedeaynıgünDenizcilikBankasıTürk Anonim Ortaklığı Merkez Şubesine çek tutarını takas yolu ileaktarmıştır(K.20,S.36).

ÜÇÜNCÜ EVRE :

Aktarılan para 1963 nolu Salih Zeki RAKICIOĞLU’nun aynıbankadakihesabınayatırılmıştır(K.20,S.211,206,207).

E.1981/2 382

DÖRDÜNCÜ EVRE :

Salih Zeki RAKICIOĞLU bu hesaptan 22.9.1978 günlü, 08481nolu2.500.000.—TL.tutarında,hamilineçekidüzenlemiştir(K.20,S.211).

BEŞİNCİ EVRE :

Tuncay MATARACI’ya verilen bu çek Köksal MATARACI yailetilmiş, aynı gün Köksal’ınAkbankArnavutköy Şubesindeki 11945noluhesabınaaktarılmıştır(K.20,S.106,126).

2NoluÇek:

6.10.1978 gün,611505nolu2,5milyontutarında:

BİRİNCİ EVRE :

(...)’ce Türk Ticaret Bankası Yeldeğirmeni Şubesinde 620/5numaralıhesabındanhamiline,6.10.1978günlü,611505nolu2,5milyonTL.tutarındaçekdüzenlemiştir(K.20,S.13).

İKİNCİ EVRE :

Salih Zekiye verilen bu çek TuncayMATARACI ya ve bundanda KöksalMATARACI’ya aktarılmış, KöksalMATARACI tarafındanalından Vakıflar Rize Şubesine ibraz edilen çek, bu şube müdürü G.TAYLANtarafındanaynıilTicaretBankasıŞubesineverilmiştir(K.20,S.127).

ÜÇÜNCÜ EVRE :

Ticaret Bankası Rize Şubesince getirtilen çek bedeli VakıllarBankasınaaktarılarak250.000.—TL.KöksalMATARACI’yanakitolaraködenmiş, 167,50.— TL. masraf düştükten sonra kalan 2.249.832,50.—TL.TuncayveKöksalMATARACI’nınmüşterekVakıflarBankasıRizeŞubesi39-8noluhesabınageçmiştir(K.20,S.128,87).

3NoluÇek:

BİRİNCİ EVRE :

(...)’ceTürkTicaretBankasıYeldeğirmeniŞubesindeki620/5noluhesabından,hamiline5.000.000—TL.tutarında

383E.1981/2

28.10.1978günlü,610888noluçekdüzenlemiştir(K.20,S.12).

Salih Zeki RAKICIOĞLU’na verilen bu çek, kardeşi AdemRAKICIOĞLU’na geçmiş, Adem RAKICIOĞLU, bu çeki takas odasıyoluileAkbankManifaturacılarÇarşısıŞubesineaktarmıştır(K.20,S.8).

ÜÇÜNCÜ EVRE :

Aktarılan bu çek miktarı Salih Zeki RAKICIOĞLU’na aynıbankadaki4379no.luhesabına27.10.1978günükaydedilmiştir(K.20,S.17,47).

DÖRDÜNCÜ EVRE :

SalihZekiRAKICIOĞLUbelirtilenbankavehesapnumarasından1.11.1978günlü, 493121nolu, hamiline5.000.000.—TL. tutarında çekdüzenlemiştir(K.20,S.60).

BEŞİNCİ EVRE :

TuncayMATARACI’ya verilen bu çek kardeşiKöksal’a iletilmiş,KöksalMATARACI’daVakıflarBankasıRizeŞubesineçekiibrazederekAkbankRizeŞubesikanalıileçekbedelinigetirtmiştir(K.20,S.61).

ALTINCI EVRE :

1.11.1978 tarihinde bu çek bedeliKöksal veTuncayMATARACIkardeşlerinVakıflarBankasıRizeŞubesindeki39-8noluhesabınaintikaletmiştir(K.20,S.129,87).

4 NoluÇek:

12.12.1978günlü,602872numaralı,3.000.000.-—TL. tutarındakibuçekingeçirdiğievrelerdeğişiklikgöstermektedir.TuncayMATARACI,aracıolanSalihZekiRAKICIOĞLU’ndanöncekitarihlerdeçekleralmışvebuçekler(...)’inSalihZekiRAKICIOĞLU’naçekvermesindensonraişlemekonulmuştur.

BİRİNCİ EVRE :

Salih Zeki RAKICIOĞLU, 3 Kasım 1978 günlü, 493108 nolu1.000.000.—TL.tutarındavehamilineçekile5.12.1978günlü,495258no.lu,2.000.000.—’TL.tutarındavehamilineçekidüzenleyerekTuncayMATARACI’yavermiştir(K.20,S.65).

E.1981/2 384

İKİNCİ EVRE :

TuncayMATARACIdabuçeklerikardeşiKöksalMATARACl’yailetmiştir. O da 4.12.1978 gününde Vakıflar Bankası Rize Şubesine buçeklen ibraz etmiş; bu şube de Akbank Rize Şubesi aracılığı ile aynıbankanınManifaturacılarŞubesinegöndermiştir(K.20,S.63).

ÜÇÜNCÜ EVRE :

RizeVakıflarBankasıŞubesinin11.457ve11.456numarasın,alanbuçeklerAkbankManifaturacılarŞubesi4379hesapnumaradatahsiliçinişlemekonulmuştur(K.20,S.62)

DÖRDÜNCÜ EVRE :

(...),TürkTicaretBankasıYeldeğirmeni Şubesindeki 620.5 noluhesapta 12.12.1978 günlü 602872 numaralı, 3 milyon lira tutarındakihamilineçekidüzenlemiştir(K.20,S.10).

BEŞİNCİ EVRE :

Salih Zeki RAKICIOĞLU’na verilen bu çekler AdemRAKICIOĞLUNA’na iletilmiş ve Onun eliyle aynı gün AkbankManifaturacılarŞubesineaktarılmıştır(K.20,S.8)

ALTINCI EVRE :

BuşubeyeaktarılançekbedeliSalihZekiRAKICIOĞLU’nun4.379noluhesabınaaynıgünkaydedilmiştir(K.19,S4655)

YEDİNCİ EVRE :

SalihZekiRAKICIOĞLUnunhesabına,(...)’denalınançekbedeliaktarıldıktansonra.18.12.1978tarihindeVakıflarBankasıRizeŞubesindebulunanKöksalveTuncayMATARACIkardeşlerin39/8no.Iumüşterekhesabtna.3.evredem,marnlar,gösterilençeklerdeintikalettirilmiştir(K.20,S.135,136,86).

5 No.IuÇek:

27.12.1978 günlü, 602410 numaralı, 5.000.000.- TL. tutarındakiçek:

385E.1981/2

BİRİNCİ EVRE :

(...)tarafındanTürkTicaretBankasıYeldeğirmeniŞubesinde620-5no.luhesabıüzerinden26.12.1978günlü,602410numaralı,5.000.000.—TL.tutarındavehamilinebirçekdüzenlenmiştir(K.20,S.15).

İKİNCİ EVRE :

SalihZekiRAKICIOĞLU’naverilenbuçektakasodasımarifetiyleAkbankManifaturacılarŞubesinin4379no.luhesabına aktarılmıştır (K.20,S.16,46).

ÜÇÜNCÜ EVRE :

SalihZekiRAKICIOĞLUbuhesabından27.12.1978günlü,492646no.lu,775.000.—TL.tutarındakiçekidüzenlemiştir(K.20,S.66).

DÖRDÜNCÜ EVRE :

Tuncay MATARACI’ya verilen bu çek Köksal MATARACI’yailetilmiş,Oda3.1.1979tarihindeAkbankRizeŞubesinevermiş;sonuçtaçek bedeli Tuncay ve Köksal MATARACI kardeşlerin Akbank RizeŞubesindeki4261no.luortakhesabına3.1.1979tarihindekaydedilmiştir(K.20,S.123,109).

6No.luÇek:

3.1.1979 günlü,602411numaralı,5milyonliratutarındakiçek:

BİRİNCİ EVRE :

(...)tarafındanTürkTicaretBankasıYeldeğirmeniŞubesindeki620-5no.luhesabıüzerinden3.1.1979tarihinde602411numaralı5milyonliratutarındahamilineçekdüzenlenmiştir(K.20,S.14).

İKİNCİ EVRE :

SalihZekiRAKICIOĞLU’naverilenbuçek,AkbankManifaturacılarŞubesi4379no.luhesabatakasyoluileaktarılmıştır(K.20,S.20,45).

ÜÇÜNCÜ EVRE :

SalihZekiRAKICIOĞLU,yukarıdakihesabından22.1.1979günlü,421814numaralı,200binliratutarındahamilinebirçekdüzenlemiştir(K.20,S.75).

E.1981/2 386

Tuncay MATARACI’ya verilen bu çek, kardeşi KöksalMATARACI’ya iletilmiş, O da, 31.1.1979 tarihinde Akbank AnkaraŞubesindenbuçekbedelininakitolarakalmıştır(K.20,S.45).

Buçekeilavetenaşağıdakiişlemleryapılmıştır:

SalihZekiRAKICIOĞLU,yukarıdakihesabından23.3.1979tarihli,421822no.lu,500.000.—TL.tutarındahamilineçekidüzenlemiştir(K.20,S.77).BuçekTuncayMATARACI’ya,OndandaKöksalMATARACI’yageçmiştir. Köksal MATARACI’da çek bedelini 21.3.1979 günündeAkbankRizeŞubesi’ndeki4261no.lumüşterekhesabaaktarmıştır(K.20,S.77).

7 NoluÇek:

7.1.1979 gün602407nolu10milyonTL.tutarındakiçek:

BİRİNCİ EVRE:

(...)tarafındanTürkTicaretBankasıYeldeğirmeniŞubesindeki620-5numaralıhesabından10milyontutarında7.1.1979 günlü, 602407no.luvehamilineçekdüzenlenmiştir(K.20,S.l).

İKİNCİ EVRE :

Salih Zeki RAKICIOĞLU’na verilen bu çek kardeşi AdemRAKICIOĞLU’na iletilmiş, O da bu çekin bedelini 5.1.1979 tarihindeİstanbulBankasıUnkapanıŞubesi533no.luhesabageçirmiştir(K.20,S.142).

ÜÇÜNCÜ EVRE:

Salih Zeki RAKICIOĞLU’nun kardeşiAdem RAKICIOĞLU, buhesaptan, 13.1.1979 günlü, 989104 numaralı, 5 milyon TL. tutarında,hamilineçekidüzenlemiştir(K.20,S.144,143).

DÖRDÜNCÜ EVRE :

Bu çek, Salih Zeki RAKICIOĞLU eliyle sanık TuncayMATARACI’yaverilmişveOndandaHalilİbrahimDEMjR’eiletilmiştir.Halil İbrahim DEMİR, Türk Ticaret Bankası Altınbakkal Şubesindeki,paravan 111/4798 no.lu hesaba 22.1.1979 tarihinde bu çek bedeliniaktarmıştır(K.20,S.157).

387E.1981/2

Buçeklerintoplamı33.500.000.—tutmaktaisede,rüşvetanlaşmasınınmiktarı30.000.000.—TL.olarakkabuledilmiş;ödemenin30.000.000.—TL.lıkkısmınınburüşvetanlaşmasınedeniyleödendiği,artanmiktarınıniseileride açıklamasıyapılacakolan ikinci rüşvet anlaşmasınıngereğiolarakalındığıtoplanandelillervesanıklarınikrarlarındananlaşılmışveolayınbuyoldacereyanettiğisonucunavarılmıştır.

3) DEMİRLER KONUSUNDAKİ SON GELİŞMELER :

27.12.1978 tarihli yazı ile ulaşılmak istenen amacın İstanbulGümrükleriBaşmüdürüOktayERGÜLtarafındananlaşılarakönlenmesi,demirlerkonusununbirsüreaskıyaalınmasınanedenolmuştur.

HaydarpaşaGümrükMüdürlüğünün,Bakanlığınyazısıdoğrultusundaişlemyapılmaküzeremükellefeyapmışolduğutebligatlaryanıtsızkalmışve sonuçta ilgilimüdürlük, İstanbulGümrüklerinegönderdiğibiryazı iletasfiyehükümlerininuygulanmasınıistemiştir(K.15,S.49).

Konunun İstanbulGümrüklerine intikaliüzerine,BaşmüdürOktayERGÜL, olayla doğrudan ilgilenmiş ve işlemin sonuçlandırılmasınıistemiştir.Demirlerkonusundasanık(...)’ediğervarisleritemsilentebligatyapılmıştır. Gerek, hurda adı altındaki demirlerin 27.12.1978 günlüBakanlıkyazısınadayanılarakçekilmekistenmesinekarşıgösterdiğitepkivedavranışları,uygulamaalanınasokulmakistenenplânıbozması;gerek,(...)tarafındanithaledilmekistenilenbaşkademirlernedeniyle(...)’ekarşıyapılaneylemlerİstanbulGümrükleriBaşmüdürüOktayERGÜL’ünhedefalınmasınıdoğuracaksonuçlaryaratmıştır.BununsonundaönceleriOktayERGÜL geçici olarak görevinden uzaklaştırılmış, fakat bir süre sonrabununladayetinilmeyerektamamengörevdenalınmıştır.Bukonudailerkibölümlerde daha ayrıntılı açıklamalar yapılacaktır. Burada şu noktanınbelirtilmesiyle yetinilecektir : SanıkTuncayMATARACI, almış olduğurüşvetin karşılığını verebilmek ve demirlerin yasa dışı yollarla ithalinigerçekleştirebilmek için Bakan olarak çabalar sarfetmiş ve bu aradademirlerinithalinemaniolanOktayERGÜL’ügörevindenuzaklaştırmakiçinhertürlüyoludadenemiştir.Nevarki,OktayERGÜL,bubaskılaradayanmışvesonuçtademirlerkonusundadahaönceleritekrarlandığıüzeretasfiyehükümlerininuygulanmasını12.9.1979günlüyazıylaBakanlıktanbirkezdahaistemiştir(K.15,S.45).

Bundan sonra demirler konusunda, sanıkTuncayMATARACI’nınBakanlığıdönemineilişkinkaydadeğerbirgelişmeolmamış,zatenikiaysonradaadıgeçenBakanlıkgörevindenayrılmıştır.

E.1981/2 388

Bu bölümde, sanık savunmalarında yer almış olması nedeniylebir mahkeme kararma da değinilmesi yerinde bulunmuştur:Yukarıda dabelirtildiğiüzere,15.12.1978günlü,GümrükveTekelBakanlığınındemirlerkonusunda resmî görüşünü yansıtan ve yapılması gerekecek işlemlerisıralayan,ayrıcamüfettişinvardığısonucaiştirakedenyazıda;demirlerin,yediemin olarak kendilerine teslim edildiği mükellef tarafından kaynakmakinesiylekesildiğisaptanmışbulunduğundan,GümrükKanununun156.maddesiuyarınca, ilgililerhakkındayasal işlemyapılması istenmiştir.Bukonu,Ali Galip KAYIRAN’ın Haydarpaşa Gümrükleri Müdürvekilliğiniyaptığı dönemlerde askıya alınmış, gereği yerine getirilmemiştir. AliGalip KAYIRAN’ın görevinden uzaklaştırılması üzerine konu gündemegelmiştir. Bakanlık yazısına uygun olarak, mükellef hakkında GümrükKanununun156.maddesiuyarınca5.000.—TL.cezauygulanmasınakararverilmiştir. 27.6.1979 günlü, 473 sayılı bu karar, (...)varisleri adına (...)’etebliğedilmiştir.Kanunisüresiiçerisindebukararakarşıyapılanitirazda,yasal makam olan İstanbul Gümrükleri Başmüdürlüğün 1.8.1979 günlü,46sayılıkararıilercddolunmuştur.İtirazhakkınısonunakadarsürdürmekisteyenmükellefbukararakarşıİstanbul2.AsliyeCezaMahkemesinedeitirazetmişvebumerci tarafındangümrükcezasınınkaldırılmasınakararverilmiştir.İşte,sanık(...)vekilleritarafındansözkonusudemirlerinhurdaolmadığınadayanakyapılmakistenenkarar,bukarardır.İstanbul2.AsliyeCezaMahkemesinin 30.12.1980 günlü, 1980/1193 sayılı kararında özetleşöyledenilmektedir:

«Dosyaarasındabulunanraporveyazılarda,ithaledilendemirlerinvasıfları açıkça belirtilmiş olmasına göre, para cezasının verilmesine,GümrükYasasınınuygunbulunmadığıanlaşılmıştır.

İTÜ Tatbiki Metalürji Kürsüsü raporunda ise, bulundukları haldeveya tamir edilmek yahut yenilenmek suretiyle ilk maksatlarındakullanılamayacakları, diğer maksatlara kullanılabilecek şekle sokmayaelverişli bulunmadıkları belirtilmiş ve tüm kanıtlarla itiraz yerindeolduğundan, gümrük para cezasına yapılan itirazın kabulüne kararverilmiştir.»

Fakat bu karar Yargıtay tarafından yerinde bulunmamış, 7. CezaDairesinin 28.5.1981 günlü, 3665 karar sayılı ilâmı ile yerel mahkemekararıbozulmuştur.Bozmailâmında:

«İthal edilen malın (muhtelif vasıf ve ebattaki demirin) ithalmüsaadesinde gösterilen 73.03 tarife pozisyonuna uymadığı ve gerçek

389E.1981/2

bilgilerin giriş beyannamesinde gösterilmediği ve usul değişikliğinegidilmesi önerisine yanaşılmadığı gerekçesiyle ceza verilmiş olmasınaveitirazıhaklıgösterecekmakulveinandırıcısebeplerinbulunmamasınagöre red kararı verilmesi gerekirken,malın halihazır durumunu belirtenbilirkişiraporunaitibaredilerek,yazılışekildehükümtesisiyasayaaykırıolup hükmün bozulmasına karar verildi.» denilmek suretiyle mahkemekararıkesinleştirilmemiştir.

İlerde sanık savunmalarının tahlilleri sırasında bahis konusuyapılacağı üzere, mükellefe yediemin olarak teslim edilen malların,vasıflarının değiştirilmesine yönelik eylemden dolayı verilmiş olancezanın kaldırılması istenmiş ve bu istek yargılamaya konu edilmiştir.Verilenhükmünbağlayıcılığınınancakbukonuylasınırlıolmasıgerekir.Çünküdemirlerinhurdaolupolmadığıyönündenebirdavavardırvenedebuyöndealınmışbirkararmevcuttur.Yerelmahkemekararındasözüedilen ÎTÜ Metalürji Kürsüsü tarafından düzenlenen rapor, demirlerinson durumuna ilişkin olup kaynak makinesi ile kesilmelerinden sonradüzenlenenbirrapordur.Esasen,davakonusumalların,ilkmaddehalinedönüştüğüyolundaki itiraz,MarmaraBilimsel veEndüstriyelAraştırmaEnstitüsününraporukarşısındadageçerlilikkazanmamıştır.

Burayakadaryapılanaçıklamalarla,budavayailişkinmaddiolgularve kanıtlar ortaya konulmuştur. Bundan sonraki bölümlerde bu suçailişkin olarak Cumhuriyet Başsavcılığınca verilen mütalâa, sanıklarınsavunmalarıveötekikonularelealınarakincelenecektir.

ESAS HAKKINDA MÜTALÂA :

CumhuriyetBaşsavcısıbusuçailişkin,esasbaklandakimütalâasında:

«(...)’in miras bırakan (...)’e ait olup Haydarpaşa Gümrüğüne16.4.1975 tarihinde getirilen (1.999.385 Kg) demir o tarihten beri birsoranolmuştur.

21.10.1975 tarihligirişbeyannamesinde;

73.13,73.14,73.11ve73.10gümrüktarifepozisyonunagirecekşekildebeyanedilmişvemuayenememuruncadaaynışekildetesbitedilmiştir.

İthal müsaadesi ise hurda demiri kapsayan 73.03 pozisyonunaait olduğundan bu ithal müsaadesi ile bu demirlerin ithaline olanakbulunmamıştır.

E.1981/2 390

OtarihtenitibarenherGümrükveTekelBakanınındeğişmesindebuhususgündemegetirilenbirkonuolmuştur.

TuncayMATARACIBakanoluncakonuonadagetirilir.

TuncayMATARACI ile işbirliği içindebulunan,onaaracılıkedenSalihZekiRAKICIOĞLU,(...)ileTuncayMATARACI’yaaracılıketmeksuretiylerüşvetanlaşmasınınoluşmasınısağlamıştır.

Tuncay MATARACI 12.8.1981 tarihli oturumda Salih ZekiRAKICIOĞLU için (gölgem gibi yanımdan ayrılmayan biri vardıRAKICIOĞLU)demiştir.

TuncayMATARACI,RAKICIOĞLUileokadarilişkiiçindedirkihattabirgünMarmaraGümrükleriBaşmüdürüHüseyinErdinçÖZMEN’iİzmit’ten Tarabya Oteline çağırır ve Salih Zeki RAKICIOĞLU ilekarşılaştırırveonakolaylıkgöster,der(12.8.1981T.D.).

Demirlerin ithali için (...)’in vereceği rüşvet 30milyon liradır.Bumeblağçeklerletahsilolunmuştur.

BirazöncedeğindiğimizAliGalipKAYIRANvekâletenHaydarpaşaGümrükMüdürlüğünegetirilir.Budemirlerinithaliiçinyenidengirişimdebulunulur. Hatta Tuncay MATARACI tarafından İstanbul GümrükleriBaşmüdürlüğüne27.12.1978tarihinde(73.03)pozisyonunagirecekdemirveçelikdöküntüvekırpıntılariledökmedemirveyaçeliktenmamuleşyahurdalarıolanların ithallerininyapılması,diğerbölümlerihakkındatalepvukuunda yasal soruşturma sonuçlandığı takdirde tasfiye hükümlerininuygulanmasıemredilmiştir.

Müsteşar Yardımcısı Cemal ERBAY duruşmada, Bakan’a intikaledenbir talepsonundayazınınyazıldığım,ilgilişubeninbuşekildeyazıyazmasınınmümkünolmadığınıbeyanetmiştir.

Ancak, İstanbul Gümrükleri Başmüdürü Oktay ERGÜL’ünciddi tutumu, olayın bütün Gümrük Teşkilâtınca bilinmesi, işin basınave kamuoyuna aksetmesi nedenleri ile alınan rüşvete rağmen ithalgerçekleştirilememiştir.

30.0000.000.—TL.nınbankahesaplarındakiakışınaileride(...)’leilgiliikincirüşvetolayındadeğinilecektir.

(...)’inavukatları,SoruşturmaKuruluRaporundaki

391E.1981/2

85.0000.000.—TL, lık rüşvet suçunun bu eylemle aynı olduğunuteksuçolarakişinmütalâaedilebileceğiniilerisürmektedirler.

(...)’in Soruşturma Kurulundaki (...meselenin 1975 yılında gelenhurdademirişiilebaşladığına,bukonuyuİstanbul’daZekiRAKICIOĞLUile görüştüklerine ve hurda demirlerin gümrükten çekilebilmesi içinHaydarpaşa Gümrüğüne yazı yazıldığına, ancak gerçekleşmeyincebaşka demir ithalleri için Tuncay MATARACI’yla anlaştıklarına, 1978yılındaki 28-30 milyon lira rüşvetin Haydarpaşa Gümrüğündeki hurdademirlerin ithali karşılığında verildiğine...) değinen 13.2.1981 günlübeyanı,SalihZekiRAKICIOĞLU’nunSoruşturmaKomisyonundaki (...bir arkadaşının kaçak demirlerin Haydarpaşa Gümrüğünden çekilmesiiçin Bakan nezdinde girişimde bulunmasını kendisinden istediğine, budurumuTuncayMATARACI’yaduyurduğuna, (...)’in sırf budemirlerinkurtarılmasınısağlamakiçinrüşvetteklifettiğine,TuncayMATARACI’nın(...)’le tanıştırılmasını istediği, kardeşi Köksal MATARACI’nın benbu işi bitiririm dediğine, bu iş içinBakanlıkçaHaydarpaşaGümrüğüneyazıyazıldığınavealmanparalardan30.000.000.—TL.nınHaydarpaşaGümrüğünde bekleyen demirlerin çekilmesine yönelik bulunduğuna...)değinen 4.2.1981 .... (Haydarpaşa Gümrüğünde bekleyen demirlerinhurda adı altında çekilme işini Tuncay MATARACI’ya da intikalettirdiklerine,onundatamambakalımdediktensonrahurdaişitamamdır,bitmiştirdiyehabergönderdiğine,ancakbuişgerçekleşmeyinceTuncayMATARACI’nınbırakınnehurdaişi,buradakihurdadanneolur?Başkademirgetirindeparakazanalım)diyesöylediğinedeğinen11.2.1981günlüifadeleriGümrükveTekelBakanlığıMüsteşarMuaviniCemalERBAYtarafındanİstanbulGümrükleriBaşmüdürlüğüneyazılan15Aralık1978günlü yazıyla, konuyla ilgili olarak Haydarpaşa Gümrüğünde bekleyendemirler hakkında tasfiye işlemi uygulanması gerektiği belirtilmişkenTuncayMATARACI tarafından bundan bir hafta sonra 27Aralık 1978tarihinde imzalanarak aynı Başmüdürlüğe gönderilen yazıda hurda ileilgili olan kısımların iadesinin istenmesi, bu olayın 85.000.000— TL.rüşvetolayındanayrıolduğunukanıtlamaktadır.

(...) duruşmada (T.S. 272) Soruşturma Komisyonundaki rüşvetiniki ayrı olay için verildiğine değinen açıklamalarının Salih ZekiRAKICIOĞLU’nuntelkininedayandığınıifadeeylemişisedebunakarşınSalihZekiRAKICIOĞLU,(...)’eböylebir telkinibulunmadığınıaçıkçabildirmiştir(T.S.272).

E.1981/2 392

Buitibarla;

Tuncay MATARACI’nın Haydarpaşa Gümrüklerinde bulunanve sözü edilen demirlerin çekilebilmesini sağlamak için Salih ZekiRAKICIOĞLU’nun aracılığı ile 30 milyon lira rüşvet aldığı sabitolduğundan;

1— Tuncay MATARACI’nın eylemine uyan TCK’nun 213/1,225/1,227/2ve31inci,

2—SalihZekiRAKICIOĞLU’nun eylemine uyanTCK’nun 226ncımaddesidelaletiyleaynıKanunun213/1,225/1ve31inci,

3—(...)’indeeylemineuyanTCK’nun220ncimaddesigereğincecezalandırılmasınakararverilmesini»istemiştir.

SANIKLARIN SORGULARI VE SAVUNMALARI :

A) SANIK TUNCAY MATARACI’NIN SORGUSU VE SAVUNMASI :

1—SanığınSoruşturmaKomisyonuönündeverdiğiifade.

Sanık,SoruşturmaKomisyonunda;

«Hurdaolankısımlarıayırıpversinşeklinde,Bakanlığımızınyazısıyasa gereğidir.Demir sahibimüracaat ediyor. Bumüracaatın kaydı varmı, yok mu bilmiyorum. Burada «bundan böyle zuhur edecek benzerolaylarda da bildirişe göre işlem yapılması» söyleniyor. Şahsi olarakyazılmamışki,budemirlerdentümüoradadır.Basındabile,«alındı»diyeçıktı. Ben İstanbul’da Oktay’ı aradım. «Böyle basında yazılıyor, sayınBakanım, böyle kesinkes birşey yoktur» demirler buradadır. Kim diyoralındıdiye?Sonragazetecilerede.resimçektirdik.Gönderdikorayayanisansasyonyaratmak için basında çıkmış olan bir haberden başka birşeydeğildir. Demirlerin çekilmesi konusunda baskı yapmış değilim. Yazılıemrim yok. Ama şifai emirle kendilerine, bu yılan hikayesine döndü,1975’ten beri oradadır bu demir. Eğer verilmesimümkünse verin, diyeifadesöyledimkendisine.Demiriillâverindiyeböylebirşeysöylenmesimümkünmüdür?»demiştir(K.1,S.74-169).

2—Sanık,YüceDivan’daise;

«15.12.1978tarihliMüsteşartarafından,benimadımayazılmışyazı

393E.1981/2

ve sonra benim yazdığım yazıya katılıyorum.Ancak, 1975 yılındanberiHaydarpaşaGümrüğündebekleyendemirlerden1Kg.demiralınmamıştır.Cereyan eden olay tarzları birtakım yolsuzluklara, rüşvete bağlanmakisteniyor. Herşeyden evvel bir olayın sonuç alması iktiza eder. Sonolarakyazılanyazıylada73.03pozisyonundaki, yasanın amirhükmünegöre,hurdaolandır.YalnızbuyazıyladeğilbugibikonulardaBakanlığasorulmaması için eğer 73.03 pozisyonunda bir demir varsa o demirinverilmemesiiçinbirgerekçeyoktur.

Verilen çekler için; bana gelip te cesaretle bunu söyleyemezler.Kendiaralarındabirtakımyolsuzluklar,rüşvetiddisıileortayakonulanbukonularıgeliptebanakadarintikalettirmelerimümkündeğildir.

Önce tasfiyeye tabi tutulması emredilen bir hususun hemenarkasından,hurdalarınayrılmasıyolundabiryazıgönderilmesininnedeni;arkadaşlar,«buyılanhikayesinedöndü.Bizyazıyazmamızarağmenbiziaşındırıyorlar,kapımızı.»diyesöylediler.Birinciyazıyıtamamenortadankaldırıpta ikinci bir yazı yazılmamıştır. Benim tarafımdan da re’senyazılmamıştır.ArkadaşlarmeseleyibitirelimdiyekendilerişeyyaptılarveBakanlığısıkıştırdılar»biçimindebeyandabulunmuştur.

3—SanıkVekilininSavunması:

Sanık vekili Avukat Cengiz RAHİMOĞLU, bu suça ilişkinsavunmasındaşuhususlarayervermiştir.

«Müdafaa tarzımız ve olayın ifade tarzı itibariyle biz (...) işinibirlikte ve tek konu halinde müdafaaya getirmekteyiz. Müvekkiliminne (...)’levenedeSalihZekiRAKICIOĞLUilebu işüzerinde ittifakı,işbirliğiyoktur.Hiçbirrüşvetsözleşmesidebulunmamıştır.

Esasen,sanıklardanSalihZekiRAK1CIOĞLU,eskidenberiyakınarkadaşıdır.Bukişi,muhtelifzamanlarda,müvekkilemüracaatla,değişikkimselerin mağduriyetlerinden bahsetmiş ve müvekkilimin ilgisinekonuyu sunmuştur. Haydarpaşa Gümrüğünde, 1975 senesinden itibarendepolarda tutulan demirlerin ithali imkansız durumda görülmektedir.(...) sağlığında bizzat, vefatından sonra da oğlu (...), her Gümrük veTekelBakanıdeğiştiğindebukonudayenidenmüracaatetmektedir.Aynımüracaatmüvekkilimedeyapılmıştır.

Şikayetin önlenmesinde yarar görülmüştür. Demirlerin verilmesidiyeemirverilmemiştir.İstanbulGümrükleriMüdürüOktayERGÜL’ün

E.1981/2 394

duygusal ithamı dışında hiçbir kanıt aksini göstermemektedir.Müvekkilimin demirler sebebiyle menfaat sağladığı, rüşvet anlaşmasıyaptığı iddiasıyla tecziyesi istemi tamamen delilsiz kalmaktadır.Aksineolarak,SalihRAKICIOĞLUve(...)’inithamedicibeyanlarıgeçersizdir.

Şöyleki;

a. Güya bu anlaşmayı Salih RAKICIOĞLU yapmıştır. Parayı veçeklerioalmıştır.

b. (...),butürbiranlaşmadanhabersizdir.SalihRAKICIOĞLU’nunısrarıilebuyöndeifadeverdiğinihuzurdaitirafetmektedir.

c. Salih RAKICIOĞLU’nun, (...)’den bu maksatla veya başkamaksatlaçekalıpalmadığı,almışsaneyaptığıveneiçinalmışbulunduğumüvekkiliminmeçhulüdür.

Bir defa, savunmanın girişini oluşturan 1. kısımda açıklandığıüzere,müvekkiliminyakınarkadaşlarının,onungüvenini teminetmelerisebebiyle ve kendi ifadelerinden anlaşıldığı üzere, müvekkilime, yaniBakana intisap iddiasıyla menfaat temin edebildikleri bu dava ileanlaşılmaktadır.

RAKICIOĞLU ve diğerleri kişisel menfaat temin ederkenmüvekkilimedehulûsileyanaşmakta,ondanyanaveyakıngörünmekteve ihtiyaç mevcutsa yardım etmek istemektedir. Bunun dışında,müvekkilimin (...)veSalih ilemenfaatbahsindekonuşmadığıortadadır.Verildiğiilerisürülençekleringerçeknedeni,miktarıeğertümsanıklarınhesapları,bankakayıtları,defterleriincelenmişolsaydıbumeseleçoktanhalledilmişolacaktı.

Öte yandan, ithal eyleminin tahakkuku fiilen mümkün değildir.Kaldıki,GümrükveTekelBakanlığınıngörevinebuithalişiniyapmak,yaptırmakdahildeğildir.Kanuni ifadesi, ile«Tervicimeramamuktedir»değildir.

Bunedenlemüvekkiliminberaatinekararverilmesitalepolunur.»

4) Sanık Tuncay MATARACI tarafından bu savunmaya ilaveedilenhususlar:

Sanık,busuçailişkinmüstakilbirsavunmayapmamıştır.Vekilinin

395E.1981/2

savunmasına aynen katılmış ve ilâve olarak, siyasi hayata girişini veözellikle 12 Eylül öncesi Türk siyasi hayatındaki olguları belirterekkendisini Bakanlar Kurulu’nda görev almaya iten nedenleri açıklamışve ayrıca Soruşturma Kurulu’nun çalışma biçimine karşı eleştirilerdebulunmuştur.

BuaradasanıkTuncayMATARACI,SalihZekiRAKICIOĞLU’nunarkadaşı olduğunu, onun eşinin ölümü nedeniyle sırf kendisini tesellietmek için zaman zaman bir araya geldiklerini, adı geçen kişi dahil,arkadaşlarının kendisini gölge gibi takip ettiklerini belirterek, (...)’inçeklerinin hiç bir tanesini görmediğini, birbirleriyle parasal ilişkileriçerisindeolankimselerin,Mamak’tabir arayagelerekgördükleri baskısonucunda,busenaryonunhazırlandığını,kendisinisuçlayanlarıntahliyeveberaatedileceklerineinandırıldıklarınısöylemekleyetinmiştir.

B) SANIK (...)’İN SORGUSU VE SAVUNMASI

1—SanığınSoruşturmaKomisyonuÖnündekiBeyanları:

Soruşturma Komisyonunda, birkaç kez bu sanığın ifadesinebaşvurulmuştur. 23.1.1981 günlü ve 6.2.1981 günlü ifadelerinde sanık,bu suça ilişkin üzerine atılan tüm suçlamaları reddetmiş ve suça .aithiçbir açıklamada bulunmamıştır. Sanık Salih Zeki RAKICIOĞLU’nunhurdademirlerkonusundaaçıklamalardabulunarakrüşvetsuçunailişkinolaylarıbirerbirersıralamasınıtakibenSalihZekiilebirlikteyüzleşmeyealındıkları13.2.1981günlüifadesinde,(...)dehurdademirlerkonusundakiolguları açıklamışveyukarıdagösterildiğiüzeredemirlerinkurtarılmasıamacıyla 25-30 milyon TL. para verdiğini; Tuncay MATARACI’nınhurdaların kurtarılması için Haydarpaşa Gümrük Müdürlüğüne yazıyazdığını,paranınçeklerleödendiğini,TuncayMATARACI’ya,arkadaşıSalih Zeki aracılığıyla konuyu intikal ettirdiğini belirtmiş ve kendisineyöneltilen sorulara verdiği yanıtlarda hurda demirler konusunun ayrıolduğunu ve bu iş için verilen paranın 30.000.000.— TL. civarındabulunduğunuvurgulamıştır.

Sanık; aynı doğrultudaki ifadesini 4.2.1981 tarihinde TuncayMATARACI ile yüzleştirilmelerinde de tekrarlamış ve hurda demirkonusundakiolgularıbelirtmiştir.

E.1981/2 396

Nihayet, (...), 26.2.1981 tarihinde, Köksal MATARACI ve SalihZekiRAKICIOĞLUileyüzleştirilmelerisırasındada,yukarıdaanlatılankonularıbirkeredahatekrarlamıştır.

2) YüceDivan’daverilenifade:

Sanık; Yüce Divan’da Soruşturma Komisyonunda verdiğiifadenin aksine, bu olayla ilgili bir paranın verilmediğini, Salih ZekiRAKICIOĞLU ile İstanbul’da bir sohbet esnasında görüştüklerini,demirlerkonusundahaklıraporlarvebelgelerolmasınarağmen,kendisinegüçlükçıkarıldığını,malınverilmediğini,budurumuadıgeçeneilettiğindeyasalhakkıvarsademirlerialacağınıvekonununTuncayMATARACI’yailetileceğini bildirdiğini söylemiş ve başkaca gelişme olmadığını ilaveetmiştir.Kendisineyöneltilensorularüzerinede,TuncayMATARACI’yaverilen paraların Soruşturma Komisyonu Raporunun 13. numarasındayeralansuça ilişkinolduğunubildirmiştir. İlâveolarakdemirlerinkesinolarakverilmeyeceğinin12.9.1979 tarihindebelliolduğunu,bunedenle,butarihtenöncehurdaişiiçinparaverilmesininolanaksızbulunduğunu,Soruşturma Komisyonunda yapmış olduğu açıklamaların, içerisindebulunduğu psikolojik ortamve özellikle SalihZekiRAKICIOĞLU’nuntelkinleriyle yapıldığını, her ikisini aynı koğuşa koyduklarında SalihZekiRAKICIOĞLU’nun, kendisine,SoruşturmaKomisyonundaverdiğibiçimdeifadevermesini;aksihalde,çıkmazasaplanacaklarınıbelirttiğinisöylemiş ve 30.000.000.—- TL. rüşvetin verilmesinin abes olduğunueklemiştir.

3) SanıkVekillerininSavunması:

SanıkVekillerisavunmalarında:

«1.Maddihukukailişkinsorunlar:

İthale ilişkin işlemlerin ve buna bağlı çeşitli hizmetlerin hiçbirisiBakan’ın görevi içinde değildir. Bu konuda otorite olan kimseleringörüşlerine göre, rüşvet neticesi ile sanığın vazifesi arasında bir bağınmevcudiyeti şarttır. Bakan’m yetkisi içerisindeki her iş onun görevideğildir.Hiyerarşikdenetim,amirliksıfatınınzorunlusonucudur.Amirlerbuyetkiyikanunihükmegerekolmaksızınkullanırlar.Amir,işdüzenineilişkinkararveönlemleralır,öncedenemirverir.Ancakhiyerarşi,memurubağladığıkadarâmiridebağlar.Amir,emirlerinidoğrudantatbikedemez.Hiyerarşiderecesiiçindebulunanmemurvasıtasıylatatbikeder.Mafevk,

397E.1981/2

madununkararlarınıiptalvetadiledersedekendisionunyerinegeçerekbirhukukitasarrufuyapamaz.

Davakonusuolaylaraçısından2825sayılıBakanlıkTeşkilâtKanunuile1940tarihli2/14153sayılıTüzüğünönemivardır.Bunlaragörebellihizmetler belli servisler tarafından yapılacaktır. Bakan bu servisleringörevinegirenvazifeyiyapmayakalkar,yasavenizamlaraaykırıemirlerverirse teşkilât ve astları buna direneceklerdir. Hal böyle olunca, sanıkTuncay MATARACI’nın 27.12.1978 günlü yazısının kanun ve nizamaaykırı bir içerik taşımadığının kabulü gerekir. Çünkü bu yazıda Bakan,yetkisiniaşarakgöreviolmayanbirkonuyagirip«budemirlerhurdadır,ithaligerekir»dememekte,görevlimemurasözkonusudemirlerin73.03pozisyonuna girenlerin ayırt edilerek ithalini, diğerlerinin tasfiyesi vebenzermuamelelerdedebuyoldaişlemyapılmasıtalimatınıvermektedir.Aksinebiremirverilse,suçteşkiledenkonusuyüzündenbuemrehiçbirmemurtarafındanuyulmayacaktır.BaşkabirdeyişlehemBakanınböylebirgöreviyoktur.Hemdebirbaşkamemuruniştirakiiledahiyapmasınaanayasal sınırlar bakımından olanak mevcut değildir. Sonuç olarak fiilTürk Ceza Kanunu’nun 213. ve 220. maddelerinde tanımlanan suçumeydanagetirmemektedir.

b.CezaTayiniİleİlgiliSorunlar:

Yasa koyucu, rüşvet verme suçunun cezasının aşağı hadden fazlaolarak artırılabilmek için, kanun ve nizama vaki muhalefet derecesinive istenilen şeyin kısmen veya tamamen yapılmış olup olmamasınabağlamıştır.Bizzatiddiamakamıdahihurdaişiningerçekleşmediğinikabuletmişolup,savunmamızıngerikalankısmındaithalatyönündemüvekkillehinekısmenveyatamamenbirişyapılmadığıispatlanacağındanyüksekmahkemenin bu yasal durumu gözönünde bulunduracağından eminbulunmaktayız.

2 —DelillerinTartışılması:

a. HurdaDemirOlayı:

(...)hakkındakibusuçlamaSoruşturmaKurulundaverdiği13.2.1981günlü ve Salih ZekiRAKICIOĞLU’nun da aynı kuruldaki 4.2.1981 ve11.2.1981tarihliifadelerinedayandırılmaktadır.Oysaherikisanığındahaönce ifadelerimevcutturvebu ifadelerde rüşvete ilişkin ikrarlaryoktur.İkrar konusundaki ilk beyan Salih Zeki RAKICIOĞLU’nun 4.2.1981

E.1981/2 398

tarihli ifadesiyle ortaya çıkmış ve bu ifadede Köksal MATARACI’yapara verildiği ileri sürülmüştür. Ne varki, bu ifade hiçbir biçimdedoğrulanmamıştır ve Köksal MATARACI hakkında kamu davasıaçılmamıştır.SalihZekiRAKICIOĞLUSoruşturmaKomisyonunaverdiğitarihsizdilekçederüşvetanlaşmasıkonusundabiraçıklamayapmamıştır.Aksine ilk rüşvet teklifinin hurda demirlerin ithal edilememesi üzerineTuncayMATARACI’dangeldiğinihikayeetmiştir.

(...) 13.2.1981 günlü ifadesini Salih Zeki RAKICIOĞLU’nunbir gün önce kendisine yaptığı telkinler sonucu vermiştir. SalihZeki RAKICIOĞLU’da Soruşturma Komisyonunda vermiş olduğubeyanlarında, soruşturmanın yönünü etkileyecek bir takım temaslarolduğunu vurgulamıştır. Salih Zeki RAKICIOĞLU 11.2.1981 günlüifadesini müteakip 12.2.1981 günü akşamı müvekkil (...) ileMamak’taaynı yere konmuşlar ve Salih Zeki RAKICIOĞLU burada müvekkiletelkinlerde bulunarak kendisi gibi ifade vermesi gerektiğini böylecemüsamaha göreceklerini ve bu konuda kendisine yapılan vaadleritekrarlamışvesonuçta(...)13.2.1981günlüifadesinivermiştir.

b. 2. rüşvet anlaşmasının, hurda demirlerin ithallerininimkansızlığının kesin olarak anlaşılmasından sonra TuncayMATARACI’yla biraraya gelinerek yapıldığı iddia edilmektedir.Anılandemirlerin ithal edilemeyeceğinin kesinlik kazandığı tarih 12.9.1979tarihidir.Oysaödemelerin21.9.1978tarihindebaşlayıp7.6.1979tarihindesona erdiği gözönünde tutulursa hurda demirler konusunda yapılançalışmavetasarruflaryönündenherhangibirödemeninmevcutolmadığıanlaşılacaktır.

c. Öte yandan hurda demir konusu iddia edildiği gibi ikinci birrüşvetanlaşmasındanöncemeydanagelmiş isebukonudakiödemelerinkronolojikmanilködemelersırasındayapılmışolmasıgerekirdi.Sanığın«25, 28, 30» milyon lira olarak ifade ettiği meblağ ile çeklerin tutarıbirbirinitutmamaktadır.

d. Yıllardanberigümrüktebekletilmeleriyüzünden,firmayıbüyükzararlarasokanbudemirleriçinkilobaşına15.—TL.sırüşvetvermenin,mallarıntoplammaliyetleriniaşanyenibirzararkapısıaçacağıgözönündetutulursabukonudarüşvet,abesleiştigalanlamınıtaşır.

399E.1981/2

e. Savunmaaçısındanönemlisaydığımızbirbaşkahususda,hurdademirlerin yıllardanberi meşru bir hakkın elde edilmesi için ve bunainanılarakçeşitligirişimlerdebulunulmuşolmasıdır.Müvekkilsamimibirinançla davasında haklı bulunduğuna inanmaktadır. Bu konuda bilirkişiincelemeleri mevcuttur. İlâveten İstanbul 2. As. Ceza Mahkemesindenalmankarar,müvekkilinsamimiinancınagüzelbirkanıttır.HernekadarYargıtay 7. Ceza Dairesinin bozma kararı varsa da bu karar yeterli birincelemeyedayanmamaktadır.

f. Oktay ERGÜL’ün son soruşturma sırasında vermiş olduğuifadede,demirlerinalınamamasıüzerine,Bakanınferahladığıyolundakitasvirleri demirlerin mutlaka gümrükten geçmesi gibi çaba içerisindebulunanBakanındavranışlarıolmadığınıgöstermektedir.

g. 21.9.1978’den başlayıp 7.6.1979’da sona ermiş ve çok kısaaralıklarlaperyodikşekildeödemelerinbulunmasıhalihurda için rüşvetvermedurumununsözkonusuolmadığınıaçıklığakavuştururniteliktedir.

h. AliGalipKAYIRAN’ınHaydarpaşaGümrükMüdürVekilliğineatanmasıylahurdaolayıarasındabirilişkininkurulmasıdaboşagösterilenbirçabadır.Çünkübuşahsınbukonudayasavenizamlaraaykırıherhangibir davranışı saptanmış değildir.Aksine Salih Zeki RAKICIOĞLU’nunbeyanınagörebu işinkendi insiyatifindebulunmadığı anlaşılmışveAliGalipKAYIRAN’ınsözkonusugöreveatanmasındamüvekkilinbirilgisiolmadığındanbukonuhakkındabirkamudavasıdaaçılmamıştır.

15.12.1978 gün ve 13.348 sayılı yazıyla 12 gün sonra gönderilen27.12.1978günve14.771sayılıyazılarıntartışması:

Bu iki yazı müvekkilin sanık bakanla ikibinton hurda konusundarüşvetanlaşmasıyapıponabuamaçla30milyonTL.ödediği iddiasınınsübutsebebiolarakgösterilmekistenmiştir.Butarzbiriddianıntemelindeyatanmantık,bukonudarüşvetverildiğiisnadınatersdüşmekte,buisnadınadetaiflasınıilânetmektedir.Çeklerinödenmedurumunagöre15.12.1978tarihliBakanlıkyazısınınyazıldığıgündemüvekkiltoplam13.500.000.—TL.sınınTuncayMATARACI’yaSalihZekiRAKICIOĞLUaracılığıylaödemiştir. Eğer bu çekler hurda demirler için ödenmiş ise 2 ay içindemaldeğişikliği talebialınması,budeğişiklikalınmadığı takdirde tasfiyehükümlerininuygulanmasıveGümrükYasasının156.maddesininazamihaddinin tatbik edilmesine ilişkin bu yazıyıTuncayMATARACI neden

E.1981/2 400

göndertsinveyayazınıngönderilmesinemaniolmasın?Eğerbuyazınıngönderilmesiengellenememişiseböylebirbakanınetrafınabaskıyaptığınasıliddiaedilebilir.

İkinciyazıbirinciyazınınimzalanmasındansonravebuyazıyıimzaeden Cemal ERBAY’ın açıkladığı üzere ilgililerin şube müdürlüğüneyaptıkları başvuru üzerine kaleme alınmıştır. Bakan imzasının açılmasıdailerdeçıkacakhukukiihtilafta,Danıştayyolununaçılmasınısağlamakiçindir.AyrıcaCemalERBAY15.12.1978günlüyazınınbakanlıktakalannüshası altına «73.03 pozisyonuna girecek olanların verilmesi, diğerbölümü için mal değişikliği istihsali gerekir.» notunu koymuş ve bumeşruhatıdaimzalamıştır.Budurumdayazınınüsttenaltkademeyebaskıyapma şeklindedeğil, bilâkisyazının çıktığı tarife şubemüdürlüğündenitibaren kademe kademe genel müdür, müsteşar muavini, müsteşarhiyerarşik düzenle intikal etmek suretiyle yazıldığı ve Bakan önünegetirildiğikesinlikkazanmaktadır.OktayERGÜLbirbürokratolarakhınçiçerisinde ifade vermiştir. İkinci yazının içeriğinde sonucu etkileyecekbir durum söz konusu değildir. Şayet bu yazı yasa ve mevzuata aykırıbirmaksatla hazırlanmışsa bu takdirde son yazıyı parafe edenmüsteşarve alt kademedeki diğer sorumluların da Bakanla birlikte sorumlututulmaları gerekirdi. Ve Oktay ERGÜL’ün üst makamları Anayasanın105. maddesine göre uyarması gerekirdi. Bakanlık yetkililerinin ittifakettiğibiryazıyıimzalayanBakan’ınbueylemindesuçaranamaz.EsasenaynıyetkililerOktayERGÜL’üngeçicigörevlebaşkayeregönderilmesihalinde dahi bu demirleri çektirmeye kimsenin gücünün yetmeyeceğiniaçıklamışlardır. Bu durumda, sonucu etkilemeyecek bir; yazı cezatayininedayanakteşkiletmeyecektir.Esasenbuyazıveyasadışıtedbirleruygulamaalanıbulmamış,(...)veresesibuyazıyaitibarederekgümrüğebaşvurmamıştır. Öte yandan Oktay ERGÜL’ün geçici görevle başkayere gönderildiği 13.7.1979 ve 17.8.1979 tarihlerinde hurda demirlerkonusunda henüz bir kararın verilmediği dönemlere rastlamaktadır. Butarihlerde hurda demirlerin verilmemesi konusunda önerisi yoktur. Bukonudaki öneri 12.9.1979 tarihini taşır. Oktay ERGÜL’ün bizzat ifadeettiğiüzeregörevdenayrılmasınaneden«13Eylül1979’datoluenyüklübir geminin Kartal’a yanaşacağına dair bir teleksin gelmesi ve hemenaynı gün görevden ayrılmasıdır. Gemi armatör KALKAVAN’a ait olupmüvekkillebirilgisidebulunmamaktadır.Kaldıki,OktayERGÜL’üntabiolduğu işlemler buolaylara bağlı olsaydı,Bakan’ınDanıştay tarafındanverilenkararıyerinegetirmesidebeklenemezdi.

401E.1981/2

SONUÇ:

a. Müvekkilsanıkile,TuncayMATARACIarasındaikideğil,olsaotsayalnızbiranlaşmayapılmıştır.

b. Anlaşmanın konusu, sanık Bakan MATARACI’nın görevve yetkisi dışında kalan eylem ve işlemleri ilgilendirdiğinden veMATARACIbunlarıgerçekleştirmeyemuktedirgörünerekhareketetmişbulunduğundandavakonusuolayTürkCezaKanunu’nun227.maddesininkapsamına girer. Bununla birlikte TCK.nun 252. maddesindeki suçunişlenmişolduğudadüşünülebilir.FakatherhaldeTCK.nun213.ve220.maddelerindesözüedilensuçoluşmamıştır.

c. Fiilde, iddialara uygun olarak ağır rüşvet vermek suçunununsurlarıgörüldüğütakdirde,birdenfazlaanlaşmanındeğil,sadecetekbiranlaşmanınsubutaerdiğigerekçesi ilemüvekkilhakkındaTCK.220birkezuygulanmalıdır.

d. Müvekkil tahkikat komisyonunda ve mahkemenin huzurundaadaletin tecellisinde samimi itiraflarıyla büyük ölçüde yardımcı olmuş,mahkemedeki tavırvehareketi ilebunusürdürmüştür.Kendisihakkındaceza tayin edildiğinde TCK. 59. maddenin uygulanması hakkaniyeteuygundüşecektir.»demişlerdir.

C — SANIK SALİH ZEKİ RAKICIOĞLU’NUN SORGU VE SAVUNMASI :

1) SanıkSalihZekiRAKICIOĞLU’nunSoruşturmaKomisyonundaalınanifadeleri:

Sanık 9.1.1981 günlü birinci ifadesinde genel olarak TuncayMATARACI ile olan dostluğundan, İstanbul’da birlikte olduklarıarkadaşlardan ve yaşantılarından sözetmiş, suç konusu olaylara ilişkinaçıklamalardabulunmamıştır.

Sanığın4.2.1981tarihliifadesinde,başlangıçtasuçkonusuolaylarailişkin açıklamayapılmamış; (...)’le aralarında para alışverişi olduğu verüşvetinkesinliklesözkonusubulunmadığıvurgulanmıştır.Ancak, ifadealınmasına devam edilirken bir komisyon üyesinin, çeklerin hikayesiniayrıayrıanlatmasıvebunlarlailgilidökümleriortayakoymasıüzerinesuçkonusuolayagirmişveKöksalMATARACIileTaksim’debirlokantada

E.1981/2 402

buluşmalarınıanlatmışverüşvetkonususuçailişkinanlaşmaçerçevesiniçizerekkonularıayrıntılarıylabelirtmiştir.

Sanık11.2.1981günlüifadesindeise,demirlerkonusununkendisinenasıl getirildiğini, (...) ile İstanbul’daki görüşmelerini ve konunTuncayMATARACI’ya intikalini, Haydarpaşa Gümrüğüne yazılan yazıyıaçıklamıştır. 13.2.1981 gününde (...)’le yüzleştirilmeleri sırasında eskiifadelerini doğrulamış ve (...)’in yaptığı açıklamalara aynen iştiraketmiştir.

24.2.1981günlü, Tuncay MATARACI ve (...)’le birlikte yapılanüçlüyüzleştirmedeeskibeyanlarınıTuncayMATARACI’nınyüzünekarşıda anlatmış ve çeklerin ticari amaçla verilmesinin mümkün olmadığınısöylemiş, Haydarpaşa Gümrüğüne gönderilen yazı konusunu datekrarlamıştır.

Nihayet, sanık 26.2.1981 günlü, Köksal MATARACI ileyüzleştirilmelerinin yapıldığı sırada Köksal’a verilen paraların (...)’leyapılananlaşmaüzerineveTuncayMATARACI’nıntalimatıileverildiğinibelirtmiştir.

2) SanığınYüceDivan’davermişolduğuifade:

Sanıkbuifadesinde:

«MATARACIilegörüşmemizinnedenibirhurdaişivesileolmuştur.(...)banadavayıanlattı.VebendenTuncayMATARACIilegörüşmeminmümkün olup olmadığını sordu. Ben de, «benim hemşehrim ama buderece samimiyetim yoktur» dedim. Bakan olduktan sonra bana çokyakınlık gösterdi fakat hurda için verilmiş bir; para yoktur. Hurda işibir vesile olmuştur.TuncayMATARACI’ya verilen çekler ikinci bölümsuçlamaiçinolmuştur.Komisyondapsikolojikbaskıiçerisindeveogünekadar hakim, savcı önüne çıkmadığımdan, Haydarpaşa konusu açılıncaböyle bir şey söyleyebildim. Esasla ilgisi yoktur. Komisyona verdiğimimzavemektupbanaaittir.Amaoandaşeysiiçerisindedeğildim.Bütünçekler bana verildi, ben de MATARACI’ya intikal ettirdim. (...)’e deherhangibirtelkindebulunmuşdeğilim.Sadece«(...),çeklerortayaçıktı,buişigizlemekmümkündeğildi»şeklindekonuştumdemiştir.

3) SanıkVekilininSavunması:

Sanıkvekilisavunmasındaşugörüşlereyervermiştir:

403E.1981/2

«a)Rüşvetanlaşmasıiddiaedildiğigibiikideğilbirdir:

1. SoruşturmaKomisyonuveEHM’daikiayrıolayolarakgösterilenrüşvetler (...) ve Salih Zeki’nin ikrarlarından kaynaklanmaktadır. Oysabu iki sanığın demirler konusunda ithalâtı gerçekleştirmek için rüşvetverildiğini kesinlikle ortaya koyarak beyanları yoktur. Salih Zeki’nin,ilk iki ifadesinde bu konuda bir beyan olmamasına karşın, 4.2.1981tarihindeki beyanları kesinlik arzetmemektedir. Köksal MATARACI’yailişkinbeyanlardoğrulanmamışvebukimsehakkındadavaaçılmamıştır.

SalihZeki arkadaşlık ve dostluk uğruna hareket etmiş, asıl rüşvetdiye adlandırılan ikinci rüşvet aletinin yapılmasına vesile olmuştur.11.2.1981günlü,sorgusundakiaçıklamalarbunudoğrulamaktadır.Hurdademir konusununTuncayMATARACI’ya imza etmek için gittiklerindeMATARACI kendilerine, başka demirler getirmek için tekliftebulunmuştur. Müvekkillerin tüm beyanları samimi kabul edilmeli veikrarıntecezzikabuletmeyeceğigözünündetutulmalıdır.

2. Sorgulamada uygulanan yöntemle, yapay olarak iki olayyaratılmıştır. Salih Zeki 11.2.1981 günlü sorgulamasından önce bazısanıklarla birlikte askeri uçağa bindirilmiş, bazı iller gezdirildiktensonra aynı uçakla Ankara’ya getirilmiştir. Ankara’ya inişlerinde askerîtörenle karşılanmış böyle davranış onun gururunu okşamıştır. Bununsonunda vahim suçlamalarla karşı karşıya kaldığında vatanperverlikduygusuyla hareketle bildiklerini samimi olarak baştan ifade etmiştir.«Bizsizinleşeyyapmıştık.»şeklindeSoruşturmaKomisyonundavermişolduğu ifadesinden kendisine telkinlerde bulunulduğu anlaşılmaktadır.Ayrıca sorgu sırasında sorulan sualler karşısında anlatımları insicamınıkaybetmiş,zamanvemekânfaktörlerinibirbirinekarıştırmıştır.Vebundandakomisyonamaçladığısonucualmıştır.

3. 15.12.1978 günlü ve 27.12.1978 gün, 11771 sayılı yazılar (...)varislerinin o zamana kadar Bakanlığa yaptıkları resmi müracaatlarsonucu yaptırılan müfettiş tahkikatı İTÜ’den alınan raporlar uygundur.YazıaltkademedenbaşlayarakBakanaintikaletmiştir.

4. Ali Galip KAYIRAN’ın Haydarpaşa Gümrük kapısınaatanmasında ilgimiz yoktur ve hurda demir olayıyla ilişki kurulamaz.Ali Galip iddianın aksine demirlerin çekilmemesi için elinden geleniyapmıştır.

E.1981/2 404

5. Tanık Oktay ERGÜL’ün beyanları hissidir. Öyle ki, olayları,2000tondemiriçerisinde50Kg.hurdademirvardırdiyecekkadarhafifealmıştır.Geçicigörevlegönderilmesibusuçlailgilideğildir.

6. Rüşvet konusu 30 milyon TL. ile, 27.12.1978 tarihine kadarçeklerleödenenparalarbirbirinitutmamaktadır.

7. Erdinç ÖZERMAN’ın beyanına göre tek rüşvet anlaşmasıyapılmıştır. Bu tanığı Tuncay MATARACI’yı İstanbul’a çağırmış veçağırılma tarihi Merkez Bankası’na yazılan 14.9.1978 tarihli yazıdan3 veya 4 gün sonra olmuştur. Kendisinden istenilen yardım, İzmit veDerinceGümrüğünegetirilecekhurdalarnedeniyledir.

21.9.1978tarihinden itibaren çekler ödenmeye başladığındanolaylarınakışınagörerüşvetanlaşmasıyukarıdasözüedilengümrükleregelecek demirler için olduğunu göstermektedir. Anlaşma tektir. Ve21.9.1978’den önce yapılmıştır. 1975’den önceki demirler için ödenenpara bulunamamıştır. Karar verilirken vicdani delil sistemine yönverilmelidir.

b) Müvekkilin rüşvete aracılık ettiği kabul edilse bile TuncayMATARACI’nın aracısı olarak kabul edilemez. Salih Zeki, TuncayMATARACI’nın, iddia edildiği gibi çocukluk arkadaşı değil,hemşehrisidir.Verüşvetilişkisibaşlayıncayakadarsamimiyetideyoktur.Kendisi(...)’eyardımcıolmakiçinortayaçıkmıştırvehurdademirkonusurüşvet anlaşmasına vesile olmuştur. Nitekim, Tuncay MATARACI’damüvekkili (...)’in yanında görmüş, onun vasıtasıyla olduğunu kabuletmiştir.

c) MüvekkilaleyhineTCK’nun225/1.maddesininuygulamayeride yoktur. Madde metni bu görüşü doğruladığı gibi Yargıtay 5. CezaDairesinin29.1.1980gün,E.1979/3549,K.1980/117sayılıilâmıile,bumaddenin;213.maddeyeuygunbirşekildegörevini ihlâledenve ihlâlekarışankişilerhakkındauygulanacağıkabuledilmiştir.

d) Müvekkil hakkında davadaki tutumu nedeniyle 59. maddeuygulanmalıdır.

SONUÇ :

Suçsayılaneylemlervesuçuntavsifitümdelilleretersdüştüğündenmüvekkil sanığın beraatine karar verilmesi, savunma kabul edilmediği

405E.1981/2

vehükümkurmayolunagidildiğinderüşvetanlaşmasınıntekolduğununkabuledilmesiveTCK.226.maddesidelaletiyle220.,65/3.maddesiyletecziyesi, 59. maddenin hakkında tatbik edilmesi ve 225. maddeninuygulanmamasıtalepolunur.»

DELİLLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ

Bu bölümdeki açıklamalara başlanmadan önce, dava konususuça ilişkin bazı bilgilerin verilmesinde ve suçun kanunî unsurlarınıngösterilmesinde fayda bulunmaktadır. Öğretide ve uygulamada kabuledildiği üzere rüşvet; ceza tatbikatında memur sayılan bir kimsenin,vazifesinegirenbir iş içinkendi tarafından icbar, iknave iğfal şeklindebir hareket vâki olmaksızın, kanunen yapmağa mecbur olduğu şeyiyapmak veya yapmamak, yapmamağa mecbur olduğu şeyi yapmamakveyayapmakiçinkanuneverilmesiicapetmiyenbirparaveyamalalmasıveyaherhangibirmenfaat teminetmesi; yahut, para,malveyamenfaathakkında taahhüt veya teminat kabul eylemesidir. Başkasının, memurubuyoldaifsatveyamücerretifsadateşebbüsetmesidekendisihakkındarüşvetcürümünümeydanagetirir.

1) MEMURİYET VE GÖREV SORUNU :

Rüşvet almak suçunun sanığı olarak, Gümrük ve Tekel eskiBakanı sanık Tuncay MATARACI’nın, Bakanlık dönemine ilişkin busuçu nedeniyle «memur» sayılacağının kabulü tartışmasızdır.GerçektenTCK’nun 211.maddesi rüşvet suçunu belirlerken, «memur» kavramını;«maaşlı ve maaşsız daimi veya muvakkat, mensup veya müntehap,yeminli veya yeminsiz olarak hükümete... ait bir işle tavzif ve tevkiledilen... kimseler» olarak tanımlamıştır. Sanık TuncayMATARACI’nıniseBakanolarakmemurkavramıiçerisinegirdiğindekuşkuyoktur.

Burada üzerinde durulması gereken nokta, rüşvet konusu olaylasanıkBakan arasında, görev ilişkisinin bulunup bulunmadığıdır. Rüşvetkonusu eylem, yasal olarak, gümrükten çekilmesi mümkün olmayanyaklaşık 2 bin ton.muhtelif ebat ve cinsteki demirin,Bakan tarafındanbulunacakyöntemlegümrükişlemlerinintamamlattırılmasınavesonuçtamükelleftarafındançekilmesineilişkindirvekonunundoğrudangümrükmevzuatınıilgilendirdiğiortadadır.

GümrükveTekeleskiBakanıolansanığın,rüşvetsuçuilesorumlututulabilmesi ve rüşvet suçunun yasal unsurlarının oluşabilmesi için,

E.1981/2 406

rüşvetkonusuolaneylemlegöreviarasındaki ilişkininortayakonulmasızorunludur.

2825 sayılı Gümrük ve İnhisarlar Vekilliği Teşkilât ve VazifeleriHakkındaki Kanunda; Gümrük Bakanının görev ve yetkileribelirlenmemiştir.Bunedenlesorununanayasaveidarehukukununtemelprensiplerindenhareketleçözülmesigerekmektedir.

SanıkTuncayMATARACIBakanolduğunagöre,öncelikleBakanınDevletyapımızdakiyeri,yönetimdekietkinliğivegücüaçıklanmalıdır.

Hukukumuzdagenelliklekabul edildiğinegöre,Bakanlarbakanlıkörgütünün en yüksek amiri olduğundan Bakanlık teşkilâtı üzerindehiyerarşikkudretesahiptirler.Hiyerarşikdüzeninenbelirginözelliğiise,mafevkeyaniüste,madununmuamelelerinitekemmülündenevveltetkiketmek,emirvedirektifvermek,tekemmülündensonradatadilveyaıslahvenihayetiptaleylemekselâhiyetinivermesidir.

Öteyandan;2825sayılıKanunagöre,GümrüklerUmumMüdürlüğü,GümrükveTekelBakanlığınınbirdairesidir.Taşrateşkilâtıdabudaireninaltbirimlerinioluşturmakta,sonuçtabütünkuruluş,sözüedilenKanunun10.maddesihükmünegöreBakanlığabağlıkılınmışbulunmaktadır.

Belirtilen bu hükümlere ve kurallara göre, Gümrük ve TekelBakanının,Bakanlıkteşkilâtıveteşkilâtkademeleriiçerisindeenyüksekhiyerarşik âmirdurumundabulunduğuvehiyerarşi kudretininkendisineverdiğibütünyetkileriüzerindetopladığıortadadır.Bunedenle,gümrükmevzuatının uygulanmasını gerektiren tüm olaylarla Bakanlık göreviarasındakiilişkininvarlığındaduraksamayagerekyoktur.

Sanık (...) vekillerince, hiyerarşi yetkisinin kullanılmasına ilişkinolarakilerisürülenprensipler,builişkiyiortadankaldırmamakta,tersinebununvarolduğunuvekullanmabiçiminiaçıkçagöstermektedir.

Yıllardanberi Haydarpaşa Gümrüğünde beklemekte olup birtürlü çekilemeyen, yasal olarak durumlarının belli edilmesine karşın,sahiplerinceyapılansayısızisteklersonucu,ilgiligümrükbirimlerindeveBakanlıktabirsürüdosyanınoluşmasınanedenolanvemiktarıitibariyledeküçümsenemeyecekölçüdebulunandemirlerkonusununteşkilâtınbaşıolanGümrükBakanınıngöreviileilişkisiaçıktır.Rüşvetkonusueylemdebuilişkidenkaynaklanmaktadır.

407E.1981/2

2) SUÇ KONUSU DEMİRLERİN HURDA OLUP OLMADIĞI SORUNU :

Bu bölümde, üzerinde çok durulan bir konu aydınlatılacak veortaya çıkan sorunların çözümlenmesine çalışılacaktır. Özellikle sanık(...) ve savunucuları tarafından ileri sürülen ididdiaya göre,HaydarpaşaGümrüğündebekletilipyıllardırçekilemeyendemirlergerçektenhurdadırveyaenazından(...)’inbuyoldasamimibirinancıvardır.Mevcutbilirkişiraporları ve mahkeme kararları bu görüşe dayanak gösterilmekte vesanık (...)’inmeşru ve yasal hakkını elde etmek çabasında olduğu ilerisürülmektedir.

Konununçözümekavuşturulabilmesiiçin,yukarıdaverilenbilgiveaçıklamaların özetlenmesinde yarar görülmektedir. Söz konusu demirlertarihvesayısıbelirtildiğiüzere,sanık(...)inbabası(...)tarafındanTicaretBakanlığınca verilen ithalât müsaadesi ile yurda getirilmiştir. Anılanmüsaade73.03.pozisyonunagirenhurdademirlereilişkindir.Bupozisyonagiren hurda demirden ne kastedildiği ise ilgili tarifnamede açıklıklabelirlenmiştir. (...)’de kendisine verilen bu müsaadeye aykırı hareketederek,yurda,hurdaadıaltındatamamen,yenievsaftavekullanılmamışdemirleriithaletmekistemiş,ancakbundabaşarılıolamamıştır.Yukarıda«maddi olguların» açıklandığı bölümde gösterildiği üzere bu mallar,ilk önce; Haydarpaşa Gümrüğüne gelmiştir. Bunları Derince Limanına«Aktarma» yaptırmak isteyen (...), Haydarpaşa Gümrüğüne, «aktarmabeyannamesi»vermişvemallarınhepsini«hurda»olarakbeyanetmiştir.Oysamallarınmuayenesiniyapangümrükmuayenememuru,bumallarınhepsini «yeni ve kullanılmamış» nitelikte olduklarını saptamış, bununüzerineaktarmaişlemigerçekleştirilememiştir.

(...), malların «hurda» olduğunu ileri sürmesine karşın bu işlemekarşı yasal hiçbir yola başvurmamış, malların gerçekten hurda olupolmadığıhakkındakesin çözümgetirecek idari vebunun sonundayargımerciilerinegitmemiştir.Yasalyollarabaşvuraraksorunuçözümlemekvehakkınımeşruyollardanaramak istemeyenbukimse, bunakarşınyasalolmayantaleplerleidarekarşısınaçıkmıştır.Sözüedilenkimsebirteklifiile, demirlerin, bulundukları yerde, kaynak makinesi ile kesilmesini veizabeye şevki suretiyle hurda haline dönüştürüldükten sonra ithalininyapılmasını idareden talep etmiş ancak yasaya aykırı bu öneri idarecegeçerlibulunmamıştır.

E.1981/2 408

Demirleri,böyleceeldeedemeyeceğinianlayan (...)bukerebaşkabiryöntemebaşvurmuştur.«AktarmaBeyannamesinin»tamamentersineolarak düzenlediği «Gümrük Giriş Beyannamesini» idareye vermiş, bubeyannamenin tescilini ve bundan sonra, Ticaret Bakanlığına yapılacakbaşvuru ile de mal değişikliği talebinde bulunulmasını teklif etmiştir.Verilen yeni beyannamede, bizzat malın sahibi (...), demirlerin gerçeknitelikleriniveGümrükTarifeCetvellerindeilişkinolduklarıpozisyonlarıaçıkça göstermiş, malların tamamının 73.03 pozisyonu dışında kalan73.13,73.14,73.11,73.10pozisyonlarınagirendemirlerolduğunubeyanetmiştir.

Bu beyan, gümrük, muayene memurlarınca da doğrulanmış vemalların gerçek durumları böylece saptanmış ve akabinde beyannameaynıgün tescil edilmiştir.Hernekadar, ithalmüsaadesine aykırı olarakgetirilen mallara ilişkin bu beyannamenin tescil edilmesi, ilerideusulsüz işler olarak soruşturmakonusuyapılmışsada, konumuzdışındakaldığındanbununüzerindedurulmamıştır.

Beyannamenin tescil işleminden sonra «mal değişikliği» içinTicaretBakanlığınayapılanbaşvurudaolumlusonuçvermemiş,böylecedemirlerin ithali için bütün yollar kapanmıştır. Bu olaylar 1975 yılısonlarında tamamlanmış ve böylece demirlerin hurda olmadığı açıklıkkazanmıştır.

Esasen 1615 sayılı Gümrük Kanunu’nun 60. maddesi hükmünegöre beyannamelerin bağlayıcı gücü vardır. Beyanda bulunan kimse,bu beyanıyla bağlıdır. Demirlerin hurda olmadığı ve her cins demirinpozisyon ve Kg. miktarları da açıkça yazılıp belirtildikten sonra, artık,budemirlerinhurdaolduğuyolundakisavunmavebeyanlaraitibaretmekmümkündeğildir.

Bu arada, üzerinde çok durulan ve demirlerin ilk madde halinedönüştüğünü belirten İTÜMetalürjiKürsüsümensuplarınca düzenlenenrapordanda söz etmekgerekmektedir. (...)’in 1976yılı ortalarınadoğruölümünden sonra demirler varislerine intikal etmiştir. Özellikle, aileninenbüyüğüolarak sanık (...) diğer işlerde olduğugibi, bu konudada enbüyük ilgiyi göstermektedir. Nitekim; (...)’in bıraktığı yerden bu sanık,demirlerkonusundakigirişimleredevametmişvedemirlerinkurtarılmasıiçin yeni yollar aramaya başlamış ve (...)’in vaktiyle yaptığı başvuruyuyineleyerek demirlerin bulundukları yerde kestirilip, izabeye sevkini veböylecekendinetesliminiistemiştir.

409E.1981/2

Bu sıralarda yapılan bir kontrolde, demirlerin üzerlerinde iklimşartlarınedeniylekısmîoksitlenmegörüldüğüsaptanmışvebununüzerinesanık(...)idareyeyenibirbaşvurudabulunarak;demirlerinilkmaddehalinedönüştüğünü,GümrükKanunu’nun5.maddesihükümlerinegöreithalininyapılmasınıistemiştir.Yukarıdagösterildiğiüzere,GümrükBakanlığıbukonudaincelemeyapılmasınıuygungörmüşveilgilibirimleredegerekliemri vermiştir. Ne var ki, bu arada sanık (...) vemüşterekmirasçılarınyediemin olarak ellerinde bulundurdukları demirlerden üstte olanlardanbir bölümünün kaynak makinesi ile kesildiği ve küçük parçalarabölündüğüsaptanmıştır. İşte,bilirkişiolarakgörüşlerinebaşvurulanİTÜMetalürji Kürsüsüne mensup uzmanlar, bu kesilme işleminden sonramahalline gitmişler ve demirleri inceleyerek yukarıya alman raporlarınıdüzenlemişlerdir. Bu rapor, gözle yapılan muayene sonucu verilmişve demirlerin tümünün kesik olduğu varsayımına dayanmıştır. Ayrıcademirlerüzerindemevcutkısmîoksitlenmedegözönündetutularakrapordüzenlenmiştir.Anılan rapor,GümrükMevzuatının öngördüğü koşullarıiçermediğinden kabule şayan bulunmamış, fiziksel veya kimyasaldeneylere dayalı yeni rapor alınması cihetine gidilmiştir. İşte, sanıktarafından;demirlerinkendilerineverilmesinihaklıgöstermekyönündendayanak yapılmak istenen rapor bu niteliktedir. Nitekim, demirlerin,fiziksel deneye tabi tutulması sonucu, Marmara Bilimsel AraştırmaEnstitüsünce düzenlenen raporlarda; demirlerin tümünde çekme gücüsaptanmışveanılanilkraporaitibaredilemeyeceğianlaşılmıştır.

Müfettiş Akın USEL tarafından düzenlenen 24.5.1978 günlürapordakonuileilgilitümayrıntılarayerverilmişveböylecedemirlerindurumuyasalolarakortayakonulmuştur.

Bu konuda son olarak, demirlerin hurda -olduğu yolunda delilolarak gösterilen İstanbul 2.AsliyeCezaMahkemesi kararından da sözedilecektir.Yukarıdagösterildiğiüzere,demirlerinyeniolmadığıvehurdaolduğu yolunda, idarece yapılan tesbitlere karşı yasada gösterilen üstmakamlaravesonuçtayargıyolunagidilmemiş,aksine,bağlayıcıolduğugösterilen beyanname verilmek suretiyle bu demirlerin hurda olmadığıkabul edilmiştir. Buna rağmen demirlerin hurda olduğunu gösteren birmahkeme kararından söz edilmesi samimi olmamanın açık örneğiniteşkileder.Gerçekten,savunmayadayanakyapılmakistenenkararıverenmahkemebutürihtilaflarıçözümlemeyegörevliolmadığıgibikendisinebuyoldayapılmışbirbaşvurudayoktur.Konu,yedieminolarakdemirlerinkendilerindebulunduğu(...)varislerinin,yukarıdagösterilentaahhütlerine

E.1981/2 410

rağmen, yedieminlik görevlerini kötüye kullanmaları ve demirlerikaynak makinesiyle kesmiş olmalarından dolayı kendilerine, gümrükidaresince verilen ve bir üst makam tarafından onaylanarak kesinleşenparacezasınayapılanitirazınincelenmesineilişkindir.Mahkemekararınınbağlayıcı gücü de bu eylemle sınırlıdır ve demirlerin kesilme olayında,(...)varislerininsorumluluğunusaptamayönündenönemtaşır.Tamamenmahkemenin görev ve yetki alanı dışında kalan konularda bu kararageçerlilik tanınamaz. Kaldı ki, İstanbul 2. Asliye Ceza Mahkemesininsözüedilenkararı,yukarıdagünvenumarasıgösterilenYargıtay7.CezaDairesininkararıilebozulmuşbulunmaktadır.

Özetlemek gerekirse, konuya hangi açıdan bakılırsa bakılsın sözkonusudemirlerhurdadeğildirveilkmaddehalinedönüşmemiş,sanıkdadurumunuhaklıgösterecekhiçbirkanıtıortayakoyamamıştır.

3) 1975 YILINDANBERİ HAYDARPAŞA GÜMRÜĞÜNDE BEKLEYEN DEMİRLERİN AYRI VE BAĞIMSIZ BİR RÜŞVET SUÇUNA KONU TEŞKİL EDİP ETMEDİĞİ SORUNU :

Sanıklar, Salih Zeki RAKICIOĞLU ve (...) Yüce Divandakisorgularısırasındavesavunmalarında,Haydarpaşa’dabekleyendemirleriçin ayrı bir rüşvet anlaşması yapılmadığını, bu konunun, asıl rüşvetanlaşması sayılan İzmit Limanından getirilecek demirler için yapılanrüşvetanlaşmasınavesileolduğunuilerisürmüşlerdir.Oysa,Haydarpaşada bekleyen demirlerin çekilmesi yolunda yapılan rüşvet anlaşmasının,konu, zaman, miktar ve yöntem itibariyle ikinci rüşvet anlaşmasındantamamenayrıvebağımsıznitelikteolduğuortayaçıkmaktadır.

Birincirüşvetsuçununkonusuaçıkça;1975yılındanberigümrüktençekilip ithal işlemleri tamamlanamayanyenivekullanılmamış evsaftakidemirlerin, hurda adı altında yurda sokulmasını; ikinci rüşvet suçununkonusuisedışülkelerden,denizyoluilegetirilecekdemirlerin,İzmitveDerince Gümrüklerinde her türlü kolaylık, geçiş üstünlüğü sağlanmaksuretiyleithalleriniamaçlamaktadır.

Birinci suçta, olay tekdir ve somut biçimde bellidir. AnlaşmanınhemenakabindedesanıkBakanyükümünüyerinegetirmekiçinemirlerinivermiştir. İkinci suçta ise, yapılacakeylemlergeleceğeyöneliktirvebirzamansınırlandırılmasıdayoktur.

411E.1981/2

Birinci rüşvet anlaşmasında sağlanacakmenfaat 30milyon olarakkabuledilmişvekarşıtarafçadaödenmiştir.

İkinci anlaşmada ise, rüşvet karşılığı elde edilecek menfaat,muayyenmiktarlagösterilmemiş,aylıkmaktuödemeleredayandırılmıştır.Buödemelerindevamedeceğisüredebelliedilmemiştir.

İlk rüşvet anlaşmasında, demirlerin kurtarılmasında izlenecekyöntem sanık Bakan tarafından, Bakanlık marifetiyle hazırlanıpgönderilecekemirveyadirektifegörebelirlenecek,ikincianlaşmadaise,İzmit ve Derince Gümrüklerine istenilen kimseler yerleştirilecek ve buekibinişbaşındakalmasıteminedilecektir.

Öte yandan; her iki anlaşmayı hazırlayan ve oluşturan neden vefaktörlerdebirbirindenfarklıvebağımsızdırlar.

Birincirüşvetolayınakonuteşkiledendemirler,yıllardanberi(...)ailesini meşgul eden, çözümlenmesi için her türlü çareye başvurulanbir sorun halindedir. Öyle ki, ailenin reisi olan (...)’in babası (...) ’in,bu demirler yüzünden kanser olup öldüğü inancı gerek aile fertlerinde,gerek işçevresindeveyakınlarındamevcuttur.Böylebir felaketenedenolan demirlerin kurtarılması bir yandan da ailenin «prestij»i durumunagetirilmiştir.TuncayMATARACIüzerindeetkiliolacakkimselerinortayaçıkmasıbir raslantı sonucudeğil,konuyubilenve (...) ailesinindostlarıolan kişiler aracılığı ile olmuştur. Bu kimselerin bulunmasından sonrarüşvetanlaşmasıgerçekleştirilmiş,gerekeneylemleryapılmıştır.

İkinci rüşvet anlaşması ise daha değişik bir ortamda oluşmuştur.Birinci anlaşma veya iş için biraraya gelen ve o tarihe kadar birkaçkere görüşmüş olan üçlü sanıklar grubu arasında ilişkiler ve samimiyetilerlemiştir. Birinci rüşvet anlaşmasının gerekleri yerine getirilmeyeçalışılırken,budefa,yenirüşvetanlaşmasıiçinöneri,ilkdefavedoğrudansanıkBakantarafındanortayaatılmış,hemenarkasındananlaşmakoşullarıkararlaştırılmıştır.

Bundan başka her iki rüşvet anlaşmasının ayrı olduğu, sanıklarınSoruşturmaKurulundakiifadelerisırasındaaçıklıklavurgulanmış,birincirüşvetanlaşmasınakonuteşkiledenolgularbelirtilirken«hurdademirler»içinolduğuözelliklezikredilmiştir.

E.1981/2 412

4) SÜBUTA İLİŞKİN SORUNLAR :

Sanıklar Salih Zeki RAKICIOĞLU ve (...), Yüce Divan’daverdikleriifadevesavunmalarında,busuçunsübutunadayanakyapılanvekanıtolarakgösterilenSoruşturmaKuruluönündekibeyanlarında;hurdademirler nedeniyle rüşvet verildiğine dair açıklamada bulunmadıklarını,SoruşturmaKurulunda uygulanan sorgu yöntemi ve telkinler nedeniyle,suniolarakikiolayyaratıldığınıilerisürmüşlerdir.

Şuhususunönceliklebelirtilmesindeyararvardır:

Sanık Salih Zeki RAKICIOĞLU ve (...), Soruşturma Kurulundakendilerineyapılmışhiçbirtelkin,baskıveyazorlamaolmaksızınolaylarıaçıklamışlar, ilk beyanlarında olayları sürekli olarak saptırma ve inkaryoluna gitmelerine karşın, özellikle çeklerin ve dayandıkları bankakayıtlarının ortaya çıkmasından ve çok büyük meblağların tek yönlü,belli kişilerin banka hesaplarında toplandığının saptanmış olmasındansonraartıkinkâretmeninyararlıolmadığınainanarakgerçekleri,olaylarınakışınauygunolarakaçıklamayolunuterciheylemişlerdir.

Sanıklardan Salih Zeki RAKICIOĞLU, 4.2.1981 tarihli ifadesiile daha sonra alınan 11.2.1981, 13.2.1981 ve takip eden günlerdekiSoruşturmaKuruluönündeverdiğibeyanlarında,sanık(...)ise13.2.1981günlü ve bunu takibeden günlerdeki ifadelerinde, «hurda demir»olayına ilişkin bilgileri açık ve belirgin olarakortayakoymuşlar, olayınbaşlangıcını, nedenini ve gelişmelerini ayrıntılarıyla ifade etmişlerdir.Sanıklarınbubeyanlarınınolaylarınakışınauygundüştüğü,diğermaddikanıtlarıoluşturanbankakayıtlarıylaçeklerinsirkülasyonu,resmîişlemlerveresmiyazışmalarladoğrulandığıgörülmektedir.

Gerçekten, sanık Salih Zeki RAKICIOĞLU ve (...); Salih ZekiRAKICIOĞLUveKöksalMATARACI arasında; ticari,malî ve parasalhiçbirilişkininolmamasınarağmen,birdenbireortayaçıkanveçokbüyükrakamlaraulaşanbumeblağlarınizahınıyapamamışlardır.

Özellikle, KöksalMATARACI ve Salih Zeki RAKICIOĞLU’nuno güne kadarki banka hesaplarında, bu kadar büyük rakamlara varanişlemlerolmamış,üstelikbuparaakışı,heptekyönlüolmuşbellikişilerinhesaplarındatoplanmıştır.

Sanık Tuncay MATARACI, rüşvet yoluyla elde etmiş olduğu bumeblağları, kendi adına, banka kayıtlarında göstermekten kaçınarak,kardeşi ile ortak olduğu hesaplar veya doğrudan kardeşi Köksal

413E.1981/2

MATARACI’nın hesapları ile, rüşvet verenin aracısı durumunda olupaynızamandayakınarkadaşıSalihZekiRAKICIOĞLU’nunhesaplarındatutmayı tercih etmiştir. Fakat, tüm rüşvet paralarının yönlendirilmesi vebelli hesaplara gidişi kendi insiyatifi ve direktifi ile olmuştur. EsasenTuncay MATARACI arada olmaksızın bu işlemlerin akışı sağlanamaz.Zira, çeklerin dökümlerinde gösterildiği üzere, (...) tarafından TürkTicaretBankası İstanbulYeldeğirmeni Şubesinden düzenlenen çeklerin,SalihZekiRAKICIOGLUveyakardeşiAdemRAKICIOĞLU’nunbankakayıtlarına intikal edip, yeni çekler haline dönüştürüldükten sonra RizeVakıflar Bankası veya diğer bir banka şubesince Köksal veya Köksal-TuncayMATARACIİkilisininhesaplarınaintikaliniizahetmekmümkünolamaz.

Böylece,sanıkSalihZekiRAKICIOĞLUve(...)’inbusuçailişkinaçıklamaları, banka kayıtları, çekler, banka hesaplarındaki işlemlerigösteren ekstrelerle doğrulanmış ve suçun maddi kanıtları olarakdeğerlendirilmişbulunmaktadır.

Öte yandan, bu suçun, sübutunda esas alınan kanıtlardan biriside, Bakan olarak TuncayMATARACI tarafından imzalanıp gönderilen27.12.1978 günlü yazıdır. Yukarda açıkça gösterildiği üzere demirlerkonusu;müfettişAkınUSEL’indüzenlediği24.5.1978 günlü raporla,bir kere daha, bütün detayları ile birlikte,Bakanlık yetkililerinin önünegetirilmiş, yapılacak olan işlem gösterilmiştir. İlgili ünitelerde, aylarcabekletilen bu rapor nihayet 15.12.1978 günlü Bakan adına, müsteşarmuavininceimzalananbiryazıylagündemegelmişvebuyazıgereğince,müfettiş raporu doğrultusunda işlem yapılması, demirlerin bulunduğuilgili müdürlükten istenilmiştir. Gerçi, bu raporun aylarca işlemgörmemesi ve sonuçta, yeniden, Ticaret Bakanlığından, mal değişikliğialınabilmesiiçin2aylıkmehilverilmesibirkolaylıkolarakgörülebilirsede rüşvet anlaşmasını açıkça vurgulayan diğer kanıtlar karşısında, buolasılık üzerinde fazlaca durulmaya gerek duyulmamıştır. Üzerinde asıldurulması gereken nokta; 15.12.1978 günlü bu yazının gönderilmesi veiçeriğidir.Buyazı ile, resmiBakanlıkgörüşü,kesinlikleortayakonmuş,demirlerin gümrük mevzuatınca ithallerinin yapılmasının mümkünolmadığı belirlenmiştir. Demirlerin hurda olduğu hakkındaki tümöneriler de reddolunmakta, fiziksel ve kimyasal yönden hurda olmadığıbelirlenmiş bulunduğundan«İlkmaddehalinde»mütalâa edilemeyeceğivurgulanmaktadır. Bu yazıya göre; iki aylık süre içerisinde TicaretBakanlığındanmaldeğişikliğieldeedilemediğitakdirdetasfiyedenbaşka

E.1981/2 414

yol olmadığı gösterilmektedir. İşte, aylarca bekletilip sonuçta, Bakanlıkolarak yapılacak işlem konusunda, gerekçe ve dayanakları gösterilmeksuretiylekesingörüşbelirtilerekemirverildiktençokkısabirsüresonra,27.12.1978 tarihinde, bu kere doğrudanBakan imzalı ve bir Başmüdürtarafındangaripolaraknitelendirilebilenbiryazıdahagönderilmiştir.

Hurdaolmadıklarıkesinliklesaptanmışolanveithallerininmümkünbulunmadığıbildirilendemirlerinbukere,hurdaadıaltındasahibinegeriverilmesiyoludenenmiş;teknikveyetkilikişilerinvardıklarısonuçlaravebunlarıbenimsemişolanBakanlıkgörüşünerağmenhangiölçüyegöreişlemyapılacağını belli etmeyen, böylece sübjektif ve indi değerlendirmelereaçık olan 27.12.1978 günlü Bakanlık yazısı ile demirlerin çekilmesiplanlanmış,ogünekadar ithallerigerçekleştirilememişolanbumallarıngümrüktençekilmesiamaçlanmıştır.

Ne var ki, bu plan İstanbul Gümrükleri Başmüdürü OktayERGÜL’ün aldığı önlemler nedeniyle başarıya ulaşamamış ve demirlerçekilememiştir.BakanTuncayMATARACItarafındanbizzatimzalanmaksuretiyle gönderildiği anlaşılan bu yazı, rüşvet olgusunu ortaya koyansanık(...)veSalihZeki’ninikrarlarınıdoğrulayanbirkanıtolarakkabuledilmiştir.

Buaradabirnoktanındaayrıcabelirtilmesindeyarargörülmüştür.Sözkonusu yazının gönderilmesinden kısa bir süre önce HaydarpaşaGümrük Müdürlüğünde ilginç bir atama gerçekleştirilmiştir. İlerideaçıklanacağı üzere, Haydarpaşa Gümrüğüne müdür olarak getirilmesimümkün olmayanAli Galip KAYIRAN, teşkilâtın direnmesine rağmengöreve başlatılmıştır. Tuncay MATARACI imzasıyla gönderilenyazının içeriği, Haydarpaşa Gümrük İdaresinin başında böyle birkimsenin bulunmasıyla daha da açıklık kazanmakta ve Salih ZekiRAKICIOĞLU’nun, bu kimseye doğrudan giderek demirler işini takipetmesinianlaşılabilirbirhalegetirmektedir.

Ali Galip KAYIRAN’ın demirler konusunda istenileniyapamamasının nedeni, Başmüdür Oktay ERGÜL’ün tutum vedavranışlarında aranmalıdır. Zamanında etkin önlemler alan OktayERGÜL daha sonraları Bakanlıkça çeşitli baskılara maruz bırakılmışöncelerigeçicivesonradadaimiolarakgörevindenuzaklaştırılmıştır.

Özetlemek gerekirse, Salih Zeki ve (...)’in rüşvet anlaşması vesonraki olgulara ilişkin ileri sürdükleri hususlar, bir bütününhalkalarınıoluşturmaktaveolaylarzincirinibirbirinebağlamaktadır.Busuçunsübutu

415E.1981/2

yalnız, Salih Zeki RAKICIOĞLU ve (...)’in ikrarlarına dayanmamakta,inkârımümkünbulunmayandiğerkanıtlarladadesteklenmektedir.

Bu bölümde, sanıkların savunmalarında yer verdikleri ötekikonularındaaçıklığakavuşturulmasıyararlıolacaktır.

(...) ve Salih Zeki’nin savunmalarında ileri sürüldüğü gibi, sözkonusu demirlerin ithal edilemeyeceklerinin kesinlik kazandığı tarih12.9.1979tarihideğildir.Budemirlerin,kesinithallerininyapılamıyacağı,yukarıda gösterildiği üzere, 1975 yılı sonlarında belli olmuş, bundansonra verilen uğraşlar, sonuç alınması mümkün olmayan girişimlerolarak kalmıştır. Daha önce; defalarca demirlerin ithallerinin mümkünolamıyacağı belirtilmiştir. Müfettiş Akın USEL’in raporu sonucu,Bakanlıkça,ilgilibirimeverilen15.12.1978günlüemirdedurumbirkezdaha açıklanmış iken, 27.12.1978 günlü yazı ile mükellef lehine yenibir imkân yaratılmıştır. Bu imkânın kullanılması ise Oktay ERGÜL’ündemirler konusunamüdahalesi ile önlenmiş ve olay 1979 yılıOcak ayıiçerisinde cereyan etmiştir. Buna göre, sanıkların savunmalarında ilerisürülen12.9.1979tarihindenöncerüşvetverilmesininmantıkkurallarınaaykırıolduğuyolundakigörüşhiçbirbiçimdegeçerlikkazanamaz.

Öteyandan,yenibirzararkapısıaçarniteliktegörülenvekg.başına15 TL. üzerinden toplam olarak 30.000.000.— TL. rüşvet vermeninbu konudaki iddiaları bertaraf edeceği yolundaki savunma da yerindebulunmamıştır. Öncelikle, kabul edilmelidir ki, demirler sorunununçözümlenmesi her nepahasınaolursa olsun (...) ailesince ısrarla istenilenvetakipedilenbirkonudur.(...)’inbuişinsürüncemedekalmasınınsonucuöldüğü düşüncesi hâkimdir. Bu işin hallolunmasında, paranın miktarıönemli değildir. Kaldı ki, Salih Zeki RAKICIOĞLU’nun açıklamasınagöre,demirlerinotarihlerde(K.6,S.189)karaborsadakg.başınafiyatınınyaklaşık 50 — TL. olduğu düşünülürse, ileri sürüldüğü gibi bir zararolmadığı,aksinemenfaatdahieldeedilebileceğikendiliğindenortayaçıkar.

Savunmada ileri sürülen bir husus da, hurda demirler için rüşvetanlaşması yapılmışsa, buna ilişkin ödemelerin kronolojik olarak ilködemelerarasındayeralmasıgerektiğidir.Şurasıaçıkçabelirtilmelidirkirüşvetsuçununoluşmasıiçinyeterlianlaşmailebuanlaşmagereklerininyerinegetirilmesibirbirindenayrıdır.Vaadedilenmeblağın,defatenveyataksitler halinde ödenmesi sonuca etkili değildir. Rüşvet olarak verilen30.000.000.— TL. nın sanık Tuncay MATARACI’ya intikal ettirildiğisaptandıktansonrabukonudakiitirazgeçerligörülmemiştir.

E.1981/2 416

Bubölümde,sonolaraktanıkOktayERGÜL’ünifadesineyöneltilenitirazlar üzerinde durulmalıdır. Oktay ERGÜL, demirler konusunda enbüyük engeli oluşturmuştur. Zamanında konuya el atması, sanıklarınamacınıengellemişveböyleceyasadışıeylemlerbaşarıyaulaşamamıştır.BuyüzdenBakanınaçıkbaskılarınamaruzkalmışvesonuçtagörevindendahialınmıştır.Üzerinebuderecegidilenvekendisiyleaçıkçauğraşılanbir kimsenin bütün bildiklerini söylemesini sanığın kabul etmemesitabiidir. Tanığın açıklamaları olayların akışına uygun düşmekte vekanıtlarıbütünüyledoğrulamaktadır.

Yukardanberiaçıklanantümolgular,tanıkbeyanlan,sanıkSalihZekive (...)’in olayların akışına vemaddi olgulara uygun düşen SoruşturmaKurulundaki ikrar ve kabulleri, ortaya çıkarılan çekler, banka kayıtları,çeklerinakışınıgösterenhesapörnekleri,resmiyazılar,müfettişraporlarıileötekibelgelerinbirliktedeğerlendirilmesivetakdirisonucunda,sanıkTuncayMATARACI’nınbirBakanolarakkanunvenizamhükümlerinegöreyapmamayamecburolduğuşeyiyapmakiçin(...)den30.000.000.—TL.rüşvetaldığı;

Sanık(...)’in,sanıkTuncayMATARACI’yaGümrükveTekelBakanıolarakyapmamayamecburolduğuşeyiyapınası için30.000.000.—TL.rüşvetverdiği;

SanıkSalihZekiRAKICIOĞLU’nunda,rüşvetverensanık(...)’inyanındaveonunvasıtasıolarakbusuçaiştirakettiği,sübutaermektedir.

II — (...)’DEN ALINAN 85.000.000— TL. SINA İLİŞKİN RÜŞVET SUÇU

İDDİA:

SoruşturmaKomisyonuRaporunda;

A) SANIK TUNCAY MATARACI’nın :

«30.000.000.—TL.tutarındarüşvetaldığıhaldebudemirlerin(...)Firmasıtarafındançekilmesinibaşaramayınca,yakınarkadaşıSalihZekiRAKICIOĞLU’nun aracılığı ile Sheraton Oteli’nde demir ithalatçısı(...)’le buluşarak (bırakın bu hurda işini, buradaki hurdadan ne olur.Başka demir memir getirin de para kazanalım. Bu fırsat bir daha elegeçmez.)diyerekyenibirrüşvetanlaşmasıyaptıkları,burüşvetanlaşmasıuyarınca (...) tarafındanverilen listedeadlarıgeçenMehmetAliBERK,Nuri YIĞILITAŞ, Ali CAN, îlyas BAYDAR ve Özdemir TÜRKER’i

417E.1981/2

İzmit veDerinceGümrüklerine atadığı, demir ithalatçısı (...)’in işlerineyardımcıolmasıiçinİzmitGümrükleriBaşmüdürüErdinçÖZERMAN’atelefonaçaraktalimatverdiğivebilaharebubaşmüdürüİstanbulTarabyaOtelindekiözeldairesineveAnkara’yaBakanlığaçağırarakbaskıyaptığı,demir kaçakçılığına elkoyan Kocaeli Valisi İbrahim URAL’a karşıhasmane davranışlarda bulunduğu ve böylece (...)’in kanunsuz yollarlademir ithaletmesineveçokbüyükparalarkazanmasınayardımcıolmakkarşılığında, (ilk rüşvet anlaşmasından aldığı 30.000.000.— TL. danbaşka)değişiktarihlerdekiçeklerletoplam85.000.000.—TLdaharüşvetaldığı; hakkındaki söylentiler, basındaki eleştiriler ve Parlamentodakisoruvesoruşturmaönergelerinedeniyle,aklığıburüşvetlerikendiadınabir bankaya ya da açıktan açığa bir ticari faaliyete ve gayrimenkuleyatırmasındaki güçlükler nedeniyle, hamiline çek olarak aldığı burüşvetleriyakınarkadaşlarıolanSalihZekiRAKICIOĞLU,HalilİbrahimDEMİRveŞabanEYÜBOĞLUadınaaçılanparavanbankahesaplarındatopladığı 25.000.000.—TL. kısmını isemüteahhitAliYILDIZ’ın ticarifaaliyetlerine aktararak bu yollarla gizlemeye çalıştığı, bu paravanhesaplarda toplanan rüşvet paralarından bir kısmını bilahare verdiğitalimatlar gereğince kardeşiKöksalMATARACI, damadı SalihAYDINveyeğeniHakkıKALKAVANadınaaçtırdığıparavanbankahesaplarınageçirtereknormalbirgörünüme,birborç-alacakilişkisihalinedönüştürmekistediği, Bakanlıktan ayrıldıktan sonra bu tehlikenin kısmen ortadankalktığını ve daha fazla gizlemeye gerek kalmadığına kanaat getirerekkendiadınabankahesaplarıveaylıkkirası25.000.—TL.olan işyerleriaçmaya başladığı evvelce paravan banka hesaplarında toplanan paralarıtedriciolarakkendiadınaaçtırdığıhesaplaraaktardığı,6ilâ7milyonliramasrafyaparakdekoreettirdiğibürodaticarifaaliyetlerehazırlanırken12Eylül Harekatından sonra gözaltına alındığı, Komisyonumuzca yapılansorgulamada paravan banka hesaplarındaki sirkülasyonu önce bir borç-alacak şeklinde iddiaya yeltendiği, rüşvet suçlarına aracı olan ŞabanEYÜBOĞLU,Halil İbrahimDEMİRveSalihZekiRAKICIOĞLU’nunbütünayrıntılarıilevekesinlikletesbitolunanbankahesaplarıkarşısındagerçek durumu itiraf etmeleri ve hatta yeğeni Hakkı KALKAVAN’ınevvelcekendisineyapılantelkinvebaskıüzerinevermişolduğuifadelerindoğru olmadığını, kendi adına açılan paravan banka hesabına girenve çıkan paraların Tuncay MATARACI tarafından yönetildiğini ikraretmesi karşısında bu defa bu paraların arkadaşları tarafından kendisine(yardımlaşma çerçevesinde) verildiğini, kendisine rüşvet vermiş olan

E.1981/2 418

(...), Rahim MEYDAN, Paşali ALAMAN, Nuri AKBULUT, NihatKARADERELİ ve Vural KAZMAZ’ın ortaya çıkan deliller ve bankakayıtlarıkarşısında itiraftabulunmalarıvepişmanlıklarını izharetmeleriüzerinebudefabuparalarınbir(komplodüzenlenmeküzere)verildiğiniilerisürdüğü;

Bu duruma göre Gümrük ve Tekel eski Bakanı TuncayMATARACI’nın, demir ithalatçısı (...)’den değişik tarihlerde toplam85.000.000.— TL. rüşvet almak suretiyle TCK’nun 213, 225 ve 80.maddeleriniihlalettiği,»

B) SANIK DEMİR İTHALATÇISI (...)’nin :

«Bu demirlerin çekilmesimümkün olmayınca ithal yoluyla yurdagetireceği demirler konusunda kanun dışı yollarla kendisine yardımcıolması,bukonudakiengelleriortadankaldırmasıveisimleriniverdiğibazıgümrükmemurları ve kolcularını İzmit veDerinceGümrüğüne atamasıkarşılığındamuhtelif tarihlerde toplam olarak 85.000.000—TL. rüşvetiGümrükveTekel eskiBakanıTuncayMATARACI’yavermeksuretiyleTCK’nun220ve80.maddeleriihlalettiği»,

C) MÜTEAHHİT SALİH ZEKİ RAKICIOĞLU’nun :

«Gümrük ve Tekel eski Bakanı Tuncay MATARACI’nın kanundışı çabalarına rağmenHaydarpaşaGümrüğündeki demirlerin çekilmesimümkünolmayıncabudefa(...)’inyurtdışındanithaledeceğidemirlerleilgili işlemlerde yardımcı olması ve (...)’in verdiği isim listesindekigümrükmemuru ve kolcularının İzmit ve Derince Gümrüklerine tayiniiçin yeniden yapılan ikinci rüşvet anlaşmasında hem rüşvet vereninhem de rüşvet alanın aracı sıfatıyla iştirak ettiği, Tuncay MATARACItarafından İzmitGümrükleriBaşmüdürüErdinçÖZERMAN’ınTarabyaOteline çağrılarak (Bunlara yardımcı ol) diye talimat verdiği sıradayanlarındabulunduğu,buikincirüşvetanlaşmasıuyarınca(...)’inverdiği85.000.000.—TL.yıTuncayMATARACIadına(...)’denalarakparavanbankahesaplarındagizlediğivebilahareTuncayMATARACI’nınverdiğitalimatdoğrultusundadağılımınısağladığıvebusuretleTCK’nun65,226ve79.maddeleridelaletiyleaynıKanunun213ve80.maddelerini ihlalettiği,»

iddiaedilmiştir.

419E.1981/2

RÜŞVET ANLAŞMASININ OLUŞUMU VE SUÇA İLİŞKİN MADDİ OLGULAR :

1) ANLAŞMANIN OLUŞUMU :

1975 yılından beri Haydarpaşa Gümrüğünde bekleyen veyasal yollardan alınması mümkün bulunmayan demirlerin ithaliningerçekleştirilmesi amacıyla, sanıklar (...), Salih ZekiRAKICIOĞLU veTuncay MATARACI zaman zaman bir araya gelmekte ve bu konuyugörüşmektedirler. Toplantılar nedeniyle, taraflar arasında samimi birortamoluşmuşveilişkilerilerletilmiştir.Sonolaraküçlügurup1978yılıEylülayıbaşlarındaİstanbul’daSheratonOtelindetekrarbuluşmuşlardır.Gündemde hurda demirler konusu vardır. İşte, bu görüşme sırasında;(...)veSalihZekiikilisibeklemedikleribirtekliflekarşıkarşıyagelirler.Birlikte oldukları, sanık Tuncay MATARACI yepyeni bir konu ortayaatmışveherikisanığabirdenhitapederekaynen;«bırakın,nehurdaişi,buradakihurdadanneolur,başkademirmemirgetirindeparakazanalım,bufırsatbirdahaelimizegeçmez»diyerekötekisanıklarcabeklenmeyenönerisiniyapmıştır(K.6,S.168).

Bu şekilde yapılan teklif, Salih Zeki RAKICIOĞLU ve (...)tarafındanönceanlaşılamaz.Öneriüzerineönceherikisikonuyubirlikteve başbaşa görüşürler.Yapılacak işlemlerin neler olabileceği konusundakendi aralarında anlaşmaya varırlar. Özellikle, (...) bu tür bir tekliftenmemnundur. Salih Zeki’ye yaptığı açıklamaya göre, kendisinde çokmiktarda demir permisi vardır. Ayrıca, Salih Zeki RAKICIOĞLU damevcutçevresindenyararlanarakbirmiktardahapermitoplayabilecektir.Bunlarladışülkelerdendemir ithaledilecekveTuncayMATARACI’nınyardımıyla İzmit ve Derince Gümrüklerinde işlemler rahatlıklayürütülecektir. Salih Zeki ve (...) kendi aralarında görüşmelerinibitirdikten sonra; üzerinde anlaştıkları konuları TuncayMATARACI’yabildirirler. Tuncay MATARACI da bu planı benimser. Böylece; ikincirüşvetanlaşmasınakonuolaniş,genelhatlarıylabelirlenirvetaraflarbuyöndeprensipanlaşmasınavarırlar.

Bu sırada; Tuncay MATARACI kendisine sağlanacak menfaatinmiktarını da gene kendisi ortaya koymuş ve kg. başına 4.— TL.alacağını bildirmiştir (K. 6, S. 368). İstenen bu miktar (...) tarafındanfazla bulunduğundan taraflar yeniden bir araya gelirler. (...), bu konudabirtakım hesaplar vererek, kazanılacak para miktarını ortaya koyar ve

E.1981/2 420

sonuçta,ancakkg.başına2.TL.nıverebileceğinibildirir.Buteklifüzerineyeniden pazarlık başlar ve dışarıdan ne kadar demir getirilebileceğiniöğrenmek isteyen Tuncay MATARACI’ya; kesin bir rakam verilemez.Tuncay MATARACI bu durum karşısında kg. başına belli bir miktaristemektenvazgeçerekaynen«ben,kilomilobirşeyanlamam,banaaydabir şey söyleyin, ona göre hareket edeyim, yoksa yanıma uğramayın,böyle şey için beni rahatsız etmeyin» der ve «ayda 15-20 milyon lirapara isterim» biçimindeki son teklifini ortaya atar (K. 6, S. 169) SalihZeki RAKICIOĞLU, bu miktarı fazla bularak istenilen ölçüde paranınkazanılamayacağını itirazolarak ilerisürersede, (...) sonuçtabumiktarıkabuleder.Böylece(...)’inyükümlülüğübelirlenir(K.6,S.169).

Buanlaşmanınyapıldığıtarihtebirincirüşvetanlaşmasınakonuolanhurdademirlerinithalçabalarıdasürdürülmektedir.

2) RÜŞVET ANLAŞMASININ KONUSU:

Taraflar arasında varılan anlaşmaya göre; (...), elde edeceğipermilerledışülkelerdendemirithaledecekveTuncayMATARACIda,budemirlerin,İzmitveDerinceGümrüklerindekiişlemlerindekendisine,geçişüstünlüğüvebirtakımkolaylıklarsağlanmasıkarşılığındaaydabellibirmiktarparaalacaktır.

Permilerinteminedilmesi,permileregöredışpazarlardandemirlerintoplanmasıveyurdagetirilmesi(...)’inyükümlülüğüiçerisindedir.Esasenkendisinin elinde yeterli miktarda permi mevcuttur ve gerekirse SalihZeki’dendeyararlanılarakyenipermilereldeedilebilecekveböylecebolmiktardademirithaledecektir.Bukonuyu(...);

«Hurdaişiolmayınca,başkaithalatyapmamızsözkonusuoldu.Buda hurda ithalatıdır. 73.03 pozisyonuyla yapacağımız ithalattır. Bu dahurdagemilerdensökülmesaclarsınıfınagirer.Aşağıyukarı30ilâ50bintoncivarındahurdagemisacıithaledecektik.»

«...Aşağıyukarıtahminediyorum5ilâ10bintoncivarıhurdaithaledilmiştirvebuhurdalarpiyasayasatılmıştır.Yapılanithalatta, lisanslarıpiyasadan satın alınmıştır. Sanayici firmalardan, şuradan buradan,hepsindensatınalarakyapılanbirithalattır.»şeklindeaçıklanmıştır(K.6,S.318).

421E.1981/2

(...), ayrıca;kendisinibu türbiranlaşmaya itennedenlerideYüceDivan’daşöyleaçıklamıştır:

«Tuncay MATARACI, «demir getirmemizi, böyle bir fırsatele geçmeyeceğinden» bahsetmiştir. Benim de öteden beri Gümrükİdarelerinde çekmiş olduğum sıkıntılar, haksız yere uğraşlarım,birtakım gümrük yetkili vememurlarının bana karşı hasımca ve kasıtlıdavranışlarındanmilyonlaravaranbirçokkayıplarımolmaktaydı.

....Bunların karşısında, sayın MATARACI’nın böyle bir teklifiylekarşılaşınca, çekmiş olduğum sıkıntıları da göz önüne alarak bana bukonudayardımcıolmasınıricaettim.Vekendisidebellibirmiktaristedi.Öncebanaçokpahalıgelenbumiktarüzerindetartışmayaptık.Bilaharebu miktarı bırakarak ayda belli bir miktara dönüştük.» (Yüce DivanTutanakS.309,310).

Rüşvet anlaşmasının karşı tarafını oluşturan, TuncayMATARACI’nın kendisine düşen yükümlülüğünün ne olduğu ve nasılyerine getirileceği ise Salih Zeki tarafından genel hatlarıyla şöyle ifadeedilmiştir:

«... (...)’e; bu işin Tuncay MATARACI’yla ilgisi nedir? dedim.işte bana çok eskiden beri taktıkları için güçlük çıkartılıyor. Gümrükterahat muamelelerin ikmali için MATARACI bize yardımcı olsun...MATARACI’nın burada ne fonksiyonu olacak? ...MATARACI, bizeüstünlük, geçiş, işte buradaki müdüre, İzmit’teki Derince’deki müdüresöylerbizrahatmuamelelerimiziyapalımdedi.Bizdesöyledikodakabuletti»(K.6,S.168).

Rüşvetanlaşmasınınkonusuileamacının,taraflarcaböyleceortayakonmasına karşın, ileride dayanaklarıyla ortaya konularak gösterileceğiüzere, sağlanankolaylıklar ve bunun sonucuyapılan işlemler çokgenişboyutlaraulaşmış,tamamenyasadışıolaneylemlerburüşvetanlaşmasınınçerçevesiiçerisindegerçekleştirilmiştir.

3) RÜŞVET ANLAŞMASININ MİKTARI :

Rüşvet anlaşmasının konusu, amacı ve taraflarca yapılmasıgerekecek eylemler ortaya konduktan sonra; bu rüşvet anlaşmasınıngereğiolaraksağlanacakmenfaatinmiktarıvekapsamıdagösterilmelidir.Hemen belirtelim ki, bu rüşvet anlaşmasında, taraflar, yapılacak işler

E.1981/2 422

karşılığıglobalbirmiktarüzerindeanlaşmamışlar,ödenecekmeblağıveyasağlanacak menfaati önceden belli etmemişlerdir. Bu yönden, üzerindeanlaşılankonu, sadece, aylık ödememiktarıdır.Bumiktar ödemeninnekadarsüredevamedeceğidetayinedilmemiş,sadecegeleceğeyönelikbirçerçeveçizilmiştir.

Kararlaştırılan aylık ödeme plânı ise 15 ilâ 20.000.000.— TL.arasındadır(K.6,S.169).

(...)’debukonudaşunlarısöylemektedir:

«... Soruşturma Komisyonunun raporunda ifade ettiğim gibi bellibirmiktaristedi.Öncebanaçokpahalıgelenbumiktarüzerindetartışmayaptık. Bilahare, bu miktarı bırakarak ayda belli bir miktara bunudönüştürdük. Ayda 15-20 milyon lira civarında. Ben de gümrüklerdeçekmiş bulunduğum bu sıkıntılar karşısında Bakanı da karşıma hasımalmaktansa,anlaşmayıuygungördüm»(YüceDivanTut.S.310).

Aşağıda dökümleriyle gösterileceği üzere bu rüşvet anlaşmasınedeniyleTuncayMATARACI’yaödenen84.500.000—TL.lıkmiktar,aylık ödemelerin kesildiği tarihe kadar olan toplam tutardır. Bir ihbarüzerinedemiryüklügemilereelkonulmasısonucunda,taraflarcayürütülenbu düzenin bozulması,TuncayMATARACI’nın sağladığımenfaatin budüzeydekalmasınanedenolmuştur.

4) SANIKLARCA GERÇEKLEŞTİRİLEN EYLEMLER :

a)TuncayMATARACItarafındanyapılanişlemler:

(...) veTuncayMATARACISheratonOtelinde rüşvet anlaşmasınıyaptıktanveyukarıdagösterilenkonulardaanlaşmayavardıktansonraişeylemsafhasınakonulmuştur.Bukonudailk işolarak,İzmitveDerinceGümrüklerine yapılacak atamalar ele alınmıştır. Nitekim, TuncayMATARACI’ya düşen yükümlülüğün yerine getirilmesinde başlıca işin,İzmit ve Derince Gümrük teşkilatlarına atanacak görevlilere düşeceğidüşünülürse, konunun önemi kendiliğinden ortaya çıkmaktadır. TuncayMATARACI,buGümrükleretayiniistenilenkimselerinisimlerininSalihZeki RAKICIOĞLU’na verilmesini (...)’den istemiş ve sonuçta SalihZekiRAKICIOĞLUkanalıylabildirilenkimseler,sanıkBakantarafındandoğrudanİzmitveDerinceGümrüklerineatanmışlardır.

423E.1981/2

(...)buatamalarkonusunda:

«... Sheraton Otelinde, yemekte bu zorlukların giderilmesi içinbirkaç kişinin tayini şeklinde konuştuk kendisiyle, olur hay hay Salihbanaversin onları dedi, bendeSalih ağabeyeverdim.SalihAğabeydeverdi onları.. Bu isimler:MehmetAli BERK,NuriYIĞILITAŞ, bir deİlyasBAYDAR...ÖzdemirTÜRKERdiye birmuhafazamemura bizimtarafımızdan bölge amiri yapılmış» şeklinde açıklamada bulunmuş;bir soruüzerine deÖzdemirTÜRKER’inDerinceyebölge amiri olarakyapılantayinininkendisitarafındangerçekleştirildiğinibeyanetmiştir(K.6,S.323-332).

(...), Tuncay MATARACI’yla yapılan yüzleştirme sırasında aynıbilgileritekrarlamıştır(K.1,S.189).

SalihZekiRAKICIOĞLU’daaynıkonudaşunlarıeklemektedir:

«...(...)’intalebiüzerineişteİzmitveDerince’deiştemüdür,müdürmuavini mi nedir birkaç tane değişme oldu. Onu da MATARACI’yasöyledik.Onlarıyaptı.»

«... İsimleri hatırlamıyorum. Onlara bakmadım. Pusula halindeMATARACI’nınyanında (...) şeyyaptı.Evindeverdibizdeonaverdikonu...»(K.6,S.187).

AtamalarkonusundaBakanlıkmensubuolanlarınvediğerilgilileringörüşlerine geçmeden önce, atanan kimselerin özelliklerinin, atamakararnameleriyleuygulananyöntemlerinbelgelerleaçıklanmasındayarargörülmektedir.

TuncayMATARACItarafındangerçekleştirilenilkatama,MehmetAli BERK’in, İzmit Gümrük Müdürlüğüne atanmasıdır. Bakanlık üstyöneticilerinin karşı çıkmalarına rağmen adı geçenin atama işlemi üçlükararnameilegerçekleştirilmiştir(K.17,s.277).

Bu atamadan sonra Tuncay MATARACI «beyaz formül» denilenbir yöntemle teşkilata atamaları sürdürmüştür. Bu atamalardan biri deÖzdemir TÜRKER’e ilişkin olanıdır. Adıgeçen Zonguldak GümrükMuhafazaMüdürlüğündekısımamiriolarakgörevliiken17.8.1978günlüdilekçesiileemekliliğiniistemiş,Bakanlıkmakamındanalınan24.8.1978günlü,82408 sayılı onayla emeklilik işlemi tamamlanmıştır. 13.10.1978günlü tutanağa göre de adı geçenin memuriyetle ilişiği kesilmiştir.

E.1981/2 424

İşlemlerböylecetamamlanmışolmasınarağmen,ÖzdemirTÜRKERaynıgün yani 13.10.1978 gününde yeni bir dilekçe ile Bakanlığa doğrudanbaşvurarakemeklilikişlemininiptaliniistemiş,talebi16.10.1978günündesanıkTuncayMATARACI tarafındankabul edilmiş,9.11.1978gününde«beyazformül»leadıgeçeninDerinceGümrükMuhafazaMüdürlüğündeBölge amiri olarak tayin işlemi Tuncay MATARACI tarafındangerçekleştirilmiştir(K.17,S.270,271,272,273.274).

İzmit Gümrük Müdürlüğünde dikkati çeken bir tayin de NuriYIĞILITAŞ’ınİzmitGümrükMüdürMuavinliğinegetirilmesi işlemidir.Adıgeçenin sicil özetinden anlaşıldığı üzere; Nuri YIĞILITAŞ, yurdasokulmasımümkünolmayanticarimahiyettekieşyanın,sınırda,KaraağaçGümrüğünden yurt dışı edilmesi sırasında görevini suistimal etmesi vekaçakçılıksuçlarınakatılmasıiddiasıylamüfettişlikçe12.3.1977tarihindeiştenmen edilmiş ve Bakanlık emrine alınmıştır. Daha sonra başka birmüfettişçe düzenlenen 4 sayılı raporla, vergi ve resimleri ödenmeksizinithaledilenmaddelerleilgiliolarak1920sayılıKanunhükümlerihakkındatatbiki istenmiştir. Buna karşın adıgeçen 2.10.1978 tarihinde TuncayMATARACItarafındanyine«beyazformül»iledoğrudanİzmitGümrükMüdürMuavinliğigörevineatanarakhemengörevebaşlatılmıştır(K.17,S.262,263,264).

Bu konuda yapılan öteki atamalar ise yine «beyaz formülle»gerçekleştirilen 8.9.1978 günlü İlyas BAYDAR’a, 2.10.1978 günlüAliCAN’a,27.10.1978günlüHüseyinUSLU’yailişkinolanatamalardır(K.17S.265,266,267,268,269).

Yapılan atamalar konusunda zamanın Gümrük ve TekelBakanlığıMüsteşarMuaviniAliMetinYAVUZ şunları söylemektedir :«Derince’dekibazıkişilerdoğrudanBakantarafındantayinedilmişlerdir.Bakanınüzerindedurduğubazıyerlervardı.BunlardanbirisideDerinceidi»(K.2,S.132).

Bakanlık Müsteşar Muavinlerinden Oğuz ANTER de şunlarıeklemektedir:«İzmitGümrüğünemüdürolarakatananMehmetAliBERK,MüdürMuavini olarak atananNuriYIĞILITAŞ’ın atanmalarında kiminetkisiolduğunubilemem.Amabizegöreehilolmayanbirkişiatanmıştır.BuatamalardoğrudandoğruyaBakan tarafındanyapılmıştır.Dahaönceorada görevli olan müdürün görevden alınmaması için girişimlerimizolmuştur.İzmitGümrükMüdürlüğününmuhafazaedilmesinisöylemiştik.Fakatetkiliolamadık.Bakan,dahaöncebenimdeşubemüdürümolanve

425E.1981/2

sondereceyeteneksizbulduğumokişiyimüdürolarakatamıştır»(K.2,S.114,116,120).

Olayların içerisinde yaşayan ve bu konuda en yetkili kimselerdenbirisi olanMarmara Gümrükleri Başmüdürü Erdinç ÖZERMAN da buatamalarlailgilişubilgilerivermektedir:«Takribenbengörevebaşladıktan2-3ay sonra İzmitGümrükMüdürübulunanRefikKARACABakanlıkformülüileveivediolarakİstanbul’anakledildi.Hattatelemribanageldi.Refik’in yerineMehmetAli BERK diye bir kimse atandı.MehmetAligörevebaşlamakhususundaacelecilikgösterdi.Hatta İstanbul’daevimetelefonetti.MehmetAliBERKilebirliktebirveya ikigümrükkolcusutayinoldu.DahasonraMehmetAliBERK’inmüdürmuavinliğinegümrükservis şefi NuriYIĞILITAŞ getirildi.MüdürMehmetAli BERK İzmitGümrükMüdürüolarakgörevebaşladıktansonra,Gümrükidaresinebağlıolanvefiktifantrepotabiredilensundurmalardakimemurlarıyenibaştandüzenledi.Ve kendisi liste halinde görevlendirdi. Bu arada tecrübeli vedahaöncegörevliikimüdürmuavinininyerinetecrübesizolduğuapaçıkgörülebilecekveşefliktenhenüzmüdürmuavinliğigörevinebaşlamışolanNuriYIĞILITAŞ’ahavaleyetkisinibilakayduşartverdi.Böyleceherneviithal evrakınınmuayenesi, havalesi bu şahsageçti.BizdebaşmüdürlükolarakyenibirbinabulduğumuzdanİzmitGümrükMüdürlüğübinasındanayrıldık. Bana kalsa, Refik KARACA’yı görevinde bırakır en azındanbaşmüdür yardımcısı olarak görevlendirirdim. Kendisini yeni görevinebaşlamak konusunda biraz ve zorunlu olarak geciktirdim. O kadar kiRefik KARACA görevden ayrılmadan Bakan MATARACI bizi azarlarşeklinde telefon etti.VeRefikKARACA’yı kastederek, «O halâ oradamıayrılmadımı?bacaklarınıkeserim,heleayrılmasın»tarzındakonuştu.Belkikelimelerbuşekildedeğildi.Fakatmealenböylebirihtardabulundu.Bizdebundantakriben10günsonraRefikKARACA’nınilişiğinikestik.İzmitGümrükMüdürlüğü fiiliyatta demir işleri konusunda büyük yetkiiçerisindedir.YarımcaLimanındankesinithalişlemleriyapılıyordu.Demirsirkülasyonundaki sürati temin için âmir değişikliği yapılmış olmasımümkündür.Buyönden,sözlüolarakyapılantayinlerinuygunolmadığınıbelirttikvegerekçesizMüdürMuavinitayininidebenimsemedik.Çünkü,müdürlük olarak bizim bir teklifimiz yoktu. Buna rağmen yukarıdasöylediğimtayinleryapılmıştı»(K.6,S.340,357).

Bu atamaların gerçekleştirilmesi yanında Tuncay MATARACI,arkadaşı Salih Zeki RAKICIOĞLU’na İzmit Gümrükleri Başmüdürünü

E.1981/2 426

tanıştırmayı ihmal etmemiş ayrıca kendisine işlemlerinde gereklikolaylığın gösterilmesi talimatını da vermiştir. İlgili Başmüdür, önce,telefonlaBakan tarafından uyarılmış, bir süre sonra daTarabyaOtelineçağrılmıştır.

BukonudaSalihZekiRAKICIOĞLUşunlarısöylemektedir:

«...ozamanınİzmit’teGümrükMüdürüolan(isminihatırlamıyorum)Erdinçolacakoranınmüdürü,omüdüresöyledi,telefonaçtı.Hatta«Sengit görüş» dedi. Ben, kendisine gidipte oralarda, gümrüklerdemuhatapolamam, yanlış anlaşılır, bizi tanıyorlar, biliyorlar dedim. O, müdüretelefonla durumu söyledi.Hatta, «Omüdür,Teoman’ın adamıdır» dedi.Kiminadamıolursaolsundedim.Bizburada,demirgetireceğizTeoman’ınadamı olmasıyla bir şey ifade etmez, «istersen alalım onu» dedi. Yokdedim,niyealacaksınonuveomüdüroradakaldı»(K.6,S.168).

AynıkonudaSalihZekiRAKICIOĞLUdevamla:

«Erdinç Beye yanımda telefon açtı. Tuncay MATARACI, «iştesana arkadaşlarım gelecektir. Bunlar iyi arkadaşlardır, Bunlar demirgetireceklerdir.Bunlarayardımcıol» ...vebirkeredeTarabyaOtelindetelefonaçtım.Geldi«işleriyapacakbunlardır tanıveyardımcıol»dedi.Bukadarsöyledi...neİzmitGümrüğünegittimkonuştum,nedebaşkabiryerdekonuştum»demiştir(K.6,S.186-187).

Erdinç ÖZERMAN da, kendisinin Tarabya Oteline çağrılışınıdoğrulamışveçağrılmatarihiolarak14.9.1978günlü,MerkezBankasınagönderilenbiryazıdanüçdörtgünsonraolduğunubildirmiştir.

Sanık Tuncay MATARACI’nın; rüşvet anlaşması çerçevesindegiriştiği işlemlere, olayların anlatımındaki kronolojik sırayı bozmamakdüşüncesiylesonrakibölümlerdeyerverilmesiuygunbulunmuştur.

b)Sanık(...)’ineylemleri:

Rüşvet anlaşmasından sonra, İzmit ve Derince Gümrüklerindesanık (...)’in işlemlerini rahatça yürütebileceği bir kadro (...)’in isteğineuyularakTuncayMATARACImarifetiyleoluşturulmuşvegerekliortamböylecehazırlanmıştır.

Elde ithalatta kullanılacakpermilermevcuttur.Piyasadan toplananpermiler de bunlara ilâve edildiğinde, ithal için gerekli tüm koşullar

427E.1981/2

tamamlanmıştır. Nitekim sanık (...), 1978-1979 döneminde ve TuncayMATARACI’nın Bakanlık yaptığı yıllarda toplam olarak 60-70 bin tondemirgetirmiştir(K.6,S.322).

Demirlerin ithali konusundaki gelişmeler daha sonra ele alınıpaçıklanacaktır.Buradayalnızcarüşvetanlaşmasıkarşılığıödenenparalarüzerindedurulacaktır.

Rüşvetparalarınınödenmesinde izlenenyöntembirinci anlaşmadagörülensisteminaynısıdır.Esasen;rüşvetparaları,çeklerhalindebirbiriniizlemiş, birinci anlaşma olarak nitelenen ve Haydarpaşa Gümrüğündebulunan demirleri kurtarmak karşılığında ödenen 30.000.000.— TL. sıdışındakiödemelerikincirüşvetanlaşmasıkarşılığıolarakyapılmıştır.

(...); Ticaret Bankasının Yeldeğirmeni Şubesindeki 620/5 no.luhesabıileaynıBankanınAksarayŞubesindeki6964no.luhesabıüzerindendüzenlediğiçeklerintamamınıSalihZekiRAKICIOĞLU’navermiş,OdabuçekleriyadoğrudanveyakardeşiAdemRAKICIOĞLUadınaaçılanhesabıdevreyesokarakyeniçeklerhalinedönüştürdüktensonraTuncayMATARACI’yaintikalettirmiştir.(...)bukonudaşunlarısöylemektedir:

«Aşağıyukarı80-90milyoncivarındaparaverdim.Bunlarıçeklerleverdim.HepsiSalihAbi’yeverilmiştir.SalihAbikendisinetevdietmiştir»(K.6,S.319).

Tuncay MATARACI tarafından bu çeklerin intikal ettirildiğikimselerle (...) arasında bir iş ilişkisi saptanamamıştır. (...), TuncayMATARACI’yadoğrudançekdevermemiştir.AynıbiçimdeAliYILDIZ’averilen çek de yoktur, özellikle, (...), Ali YILDIZ’ı ilk defa MamakCezaevindegörmüştür.Ondanöncearalarındahiçbirilişkiolmamışve15milyontutarındakiçeklerkendisineverilmemiştir(K.6,S.321,326).

SalihZekiRAKICIOĞLUdabukonudaşubilgilerivermektedir:

«MATARACIİstanbul’agelişindebençeklerikendisineverdim.Budiyalogbirazdahadevametti.5-6aysürdüve(...)«buadambiziniyebukadarsıkıştırıyor.Bizmalgetiremiyoruz,maltedarikedemiyoruz,nedir»diye devamlı ikaz ettim. Dedim «(...) buna böyle söz verildi, bu adamböyledir.Buadambizirahatbırakmayacak»...(...)’taverilensözüzerineticari hüviyete bürünerek ne yapalım dedi. 1979’un birinci ayındanitibarenaltıncı ayınakadarmalgelsingelmesin (...) bunaparavermeye

E.1981/2 428

başladı. (...)’ın bana verdiği paralardan benim zimmetime geçen 20-25milyoncivarındabirparavardır.Buparayıdakendisinedahafazlaparaveremediğimiziçinbirmiktarınıkendisineiadeettim»(K.6,S.170-173).

SalihZekiRAKICIOĞLU,devamlaçeklereilişkinolarak:

«Bana intikal eden çeklerden, bir tanesini, 10 milyonluğunuarkadaşım terzi Ahmet BOZKURT’a verdim. Ahmet kendi hesabınakoydu.Hiçbirmenfaatiolmadan,MATARACI’nındediğiyerlereşurayaburayabuşekildeödendi»demiştir(K.6,S.174).

(...)tarafındanverilençeklerin,sonuçta,HalilİbrahimDEMİR,AliYILDIZveHakkıKALKAVAN’aintikali,SalihZekiRAKICIOĞLU’nuninsiyatifi dışında meydana gelmiştir. Bu konuda Salih ZekiRAKICIOĞLU’nunaçıklamalarışöyledir:

«...12milyontutarındakiçek(...)’ınçekidir.Ben,kendisineverdim.O,kimeverdibilmiyorum.Halil’everdi,Ali’yeverdi,Hasan’averdi--»(K.6,S.178).«---Bizçeklerikendisineveriyorduk.Onereyeverdiğinibize söylemiyordu» (K.6,S.179)«AliYILDIZ’agidençekler,TuncayMATARACI’nın aracılığıyla gidebilir. Başka türlü gitmesi mümkündeğildir»(K.6,S.327).

İleride ayrıntılı biçimde üzerinde durulacağı üzere; Halil İbrahimDEMİR, Ali YILDIZ ve Hakkı KALKAVAN, (...)’den gelen çekleringizlenmesindeTuncayMATARACI’yayardımcıolmuşlardır.

(...)’inbirincisuçundaçeklerinsirkülasyonunailişkinaçıklamalarveayrıcayukarıdabusuçailişkinbilgilerdegözönündetutulmaksuretiyle,elde edilen çek örnekleri, ilgili banka hesap ekstreleri, banka işlemlerive tüm kayıtlar birlikte değerlendirildiğinde, (...) tarafından bu rüşvetanlaşmasınedeniyleverilençeklerindökümüaşağıdakigibidir:

c) RÜŞVET BEDELLERİNİN ÖDENMESİ VE ÇEKLERİN DÖKÜMÜ :

8No.lu Çek: 13.1.1979 günlü, 602412 no.lu 10 milyon TL.tutarında;

BİRİNCİ EVRE : (...) Türk Ticaret Bankası YeldeğirmeniŞubesinden 620/5 no.lu hesabından, hamiline 10 milyon TL. tutarında13.1.1979günlü,602412no.lubirçekdüzenlemiştir(K.20,S.1).

429E.1981/2

İKİNCİEVRE:SalihZekiRAKICIOĞLU’naverilenbuçekAdemRAKICIOĞLU’na iletilir ve bunun kanalıyla İstanbul Bankası UnkapıŞubesindeki533no.luhesabına11.1.1979tarihindeaktarılmıştır (K.20,S.142).

ÜÇÜNCÜEVRE:AdemRAKICIOĞLUbuhesabından13.1.1979günlü, 989102 no.lu 12milyon 500 bin lira tutarında hamiline bir çekdüzenlemiştir(K.20,S.147,143).

DÖRDÜNCÜEVRE;SalihZekiRAKICIOĞLUkanalıylaTuncayMATARACI’ya aktarılan bu çek sanık Tuncay MATARACI tarafındanHalil İbrahimDEMİR’e verilmiş ve bu kimse deTürkTicaret BankasıAltıbakkalŞubesindekiparavan111/4798no.luhesababuçekiaktarmıştır.

9No.luÇek:5.2.1979günlü,715909no.lu3milyonTL.tutarında;

BİRİNCİ EVRE : (...) Türk Ticaret BankasıAksaray Şubesinden6964 no.lu hesabından 5.2.1979 günlü, 715909 numaralı hamiline 3milyonTL.tutarındabirçekdüzenlemiştir(K.20,S.40).

İKİNCİEVRE:SalihZekiRAKICIOCLUkanalıylabuçekAdemRAKICIOĞLU’na verilmiş, Bu kimse de İstanbul Bankası UnkapıŞubesindebulunan533.no.luhesabınabuçekbedelini5.2.1979tarihindeaktarmıştır(K.20,S.142).

ÜÇÜNCÜ EVRE : Salih Zeki RAKICIOĞLU’nun talimatıylakardeşiAdemRAKICIOĞLUbuhesabından28.2.1979tarihinde990846numaralıhamiline850binTL.tutarındabirçekdüzenlemiştir(K.20,S.146).

DÖRDÜNCÜEVRE:SalihZekiRAKICIOĞLUkanalıylabuçekTuncayMATARACI’yaverilmiş,bukimsedendeHakkıKALKAVAN’aintikalettirilençekbedelinakitolarakalınmıştır(K.20,S.146).

10No.lu Çek : 14.3.1979 günlü, 719085 no.lu 10 milyon TL.tutarında;

BİRİNCİ EVRE : (...) tarafından Türk Ticaret Bankası AksarayŞubesinden 6964 no.lu hesapta 14.3.1979 gününde 719085 numaralı,hamiline10milyonTL.tutarındabirçekdüzenlemiştir.

E.1981/2 430

İKİNCİ EVRE : Salih Zeki RAKICIOĞLU’na aktarılan bu çekTuncayMATARACI’nıntalimatıüzerindedoğrudanAhmetBOZKURT’averilmiştir(K.20,S.197).

ÜÇÜNCÜ EVRE : Ahmet BOZKURT bu çeki Akbank TaksimŞubesine ibraz etmiş, çek bedeli, aynı gün 11499 no.lu hesabınaaktarılmıştır(K.20,S.197,200).

11 No.lu Çek: 20.3.1979 günlü, 719086 no.lu 11 milyon TL.tutarında;

BİRİNCİ EVRE : (...) tarafından Türk Ticaret Bankası AksarayŞubesinde 6964 no.lu hesabından 20.3.1979 tarihinde 719086 no.luhamiline,11milyonTL.tutarındabirçekdüzenlenmiştir(K.20,S.37).

İKİNCİ EVRE : Salih Zeki RAKICIOĞLU’na verilen bu çekTuncay MATARACI’ya, bundan da Halil İbrahim DEMİR’e aynı günaktarılmış, Halil İbrahim DEMİR de, Denizcilik Bankası FermenecilerŞubesindebulunanparavan1371no.luhesababuçekbedeliniyatırmıştır(K.20,S.209,208).

ÜÇÜNCÜ EVRE : Halil İbrahim DEMİR tarafından belirtilenhesaptan4.5.1979günlü, 236405no.lu10milyonTL. tutarındabir çekdüzenlenmiştir(K.20,S.167).

DÖRDÜNCÜEVRE :TuncayMATARACI’yaverilenbu çekAliYILDIZ’aaktarılmışveAliYILDIZ’daVakıflarBankasıAnkaraMerkezŞubesindeki107no.luhesababuçek.bedelininaklettirmiştir (K.20,S.218).

12No.lu Çek : 18.4.1979 günlü, 716781 no.lu 10 milyon TL.tutarında;

BİRİNCİ EVRE : (...) tarafından Türk Ticaret Bankası AksarayŞubesi6964no.luhesaptan18.4.1979günlü,716781no.lu,hamiline,10milyonTL.tutarındabirçekdüzenlenmiştir(K.20,S.30).

İKİNCİ EVRE : Salih Zeki’ye verilen bu çek Tuncay MATARACI’ya aktarılmış ve bu kimseden Ali YILDIZ’a iletilmiştir. AliYILDIZ’da, Sudi GÖKSUN kanalı ile bu çek bedelini Türk TicaretBankasıAnkara Şubesine 18.4.1979 tarihinde naklettirmiştir (K. 20, S.30).

431E.1981/2

ÜÇÜNCÜEVRE:BuBankadandaAliYILDIZ’ınVakıflarBankasıMerkezŞubesindeki107no.luhesabınaçekbedelikaydedilmiştir(K.20,S.219).

13No.luÇek:1.5.1979günlü,716782no.lu5milyontutarında;

BİRİNCİ EVRE : (...) Türk Ticaret Bankası Aksaray Şubesinde6964no.luhesabından1.5.1979günlü,716782no.lu,hamiline,5milyonTL.tutarındabirçekdüzenlemiştir(K.20,S.29).

İKİNCİEVRE:SalihZeki’yeverilenbuçekTuncayMATARACI’yaaktarılmış, O da bu çeki Ali YILDIZ’a iletmiştir. Adı geçen de SudiGÖKSÜN veAli Rıza ÖZER vasıtasıyla bu çek bedelini Türk TicaretBankasıAnkaraŞubesinegetirmiştir(K.20,S.29)

ÜÇÜNCÜ EVRE : Belirtilen Banka da, Ali YILDIZ’ın VakıflarBankası Merkez Şubesindeki 107 no.lu hesabına bu çek bedeliniaktarmıştır(K.20,S.219,31).

(Bankaekstresinde,çeknumarasıolan716782,daktilohatasıolarak716783olarakgösterilmiştir.)

14No.luÇek:2.5.1979günlü,716783no.lu5milyonTL.tutarında;

BİRİNCİ EVRE : (...) Türk Ticaret Bankası Aksaray Şubesinde6964no.luhesapta1Mayıs1979günlü,716783no.lu,hamiline,5milyon1L.tutarındabirçekdüzenlemiştir(K.20,S.38).

İKİNCİEVRE:SalihZekiRAKICIOĞLU’nailetilenbuçekkardeşiAdemRAKICIOĞLUnaverilmiş,Oda,buçekbedeliniİstanbulBankasıUnkapanıŞubesindeki533no.luhesabına2.5.1979günüaktarmıştır(K.20,S.142,38).

15No.lu Çek : 2.6.1979 günlü, 136856 no.lu 12 milyon TL.tutarında;

BİRİNCİ EVRE : (...) Türk Ticaret Bankası Aksaray Şubesinde6964no.luhesabından2.6.1979günlü,hamiline,136856no.lu,12milyonTL.tutarındabirçekdüzenlemiştir(K.20,S.9).

İKİNCİEVRE:SalihZekiyeverilenbuçekTuncayMATARACI’yaverilmiş, O da aynı çeki Halil İbrahim DEMİR’e iletmiştir. Halilİbrahim’de,TürkTicaretBankasıAltınbakkalŞubesi,111/4798numaralı

E.1981/2 432

paravanhesabaçekbedelini4.6.1979tarihindeaktarmıştır(K.20,S.155-174).

16.No.luÇek:7.6.1979günlü,136857no.lu8milyonTL,tutarında;

BİRİNCİ EVRE : (...) Türk Ticaret Bankası Aksaray Şubesinde6964no.luhesabından,hamiline,8milyonTL.tutarında7.6.1979günlü,136857no.lubirçekdüzenlemiştir(K.20.S.225).

İKİNCİ EVRE : Salih Zekiye verilen bu çek kardeşi Adem’eiletilmiş,OdabuçekiaynıgünİstanbulBankasıUnkapanıŞubesindeki533no.luhesabınaaktarmıştır(K.20,S.142).

SoruşturmaKomisyonuRaporunda;yukarıdabelirtilenikievredensonra, 4.9.1979 günündeAdem RAKICIOĞLU’nun sözü geçen Bankahesabından keşide ettiği 3.750.000 liralık çek karşılığının, sanık Halilİbrahim DEMİR’in Türk Ticaret Bankası Altınbakkal Şubesindekiparavan banka hesabına kaydedilmiş bulunması olgusuna ayrı evrelerhalindeyerverilmiş isedeanılançekin,kararınaşağıdakibölümlerindeaçıklanacağıüzere,sanıklarSalihZekiRAKICIOĞLUileHalil İbrahimDEMİRarasındakişahsiborç-alacakilişkisiyleilgiliolduğuanlaşılmıştır.

17 No.luÇek:6.2.1979günlü,715910no.lu3milyonTL.tutarında;

BİRİNCİ EVRE : (...) Türk Ticaret Bankası Aksaray Şubesinde6964no.luhesabından6.2.1979günlü,715910no.lu,hamiline3milyonTL.tutarındabirçekdüzenlemiştir(K.20,S.227).

İKİNCİ EVRE : Salih Zeki RAKICIOĞLU’na verilen bu çekTuncayMATARACI’yaaktarılırveTuncayMATARACIdabuçekiHalilİbrahimDEMİR’eiletmiş,HalilİbrahimDEMİRdeTürkTicaretBankasıAltınbakkal Şubesinde 111/4798 no.lu paravan hesaba çek bedeliniaktarmıştır(K.20,.S.229).

18No.luÇek:7.2.1979günlü,715912no.lu3milyonTL.tutarında;

BİRİNCİ EVRE : (...) Türk Ticaret Bankası Aksaray Şubesinde6964no.luhesabından,7.2.1979günlü,715912no.lu,hamiline3milyonTL.tutarındabirçekdüzenlemiştir(K.20,S.227).

İKİNCİ EVRE : Salih Zeki RAKICIOĞLU’na verilen bu çekTuncayMATARACIyailetilmişveOdabuçekiHalilİbrahimDEMIR’e

433E.1981/2

aktarmıştır. Sonuçta, çek bedeli Halil İbrahim DEMİR’in Türk TicaretBankası Altınbakkal Şubesindeki 111/4798 no.lu paravan hesabına15.2.1979tarihindegeçirilmiştir(K.20,S.229).

19 No.lu Çek : 8.2.1979 günlü, 715911 no.lu 1 milyon TL.tutarında;

BİRİNCİ EVRE : (...) Türk Ticaret Bankası Aksaray Şubesindebulunan6964no.luhesabından8.2.1979günlü,715911numaralıhamiline1milyonTL.tutarındabirçekdüzenlemiştir(K.20,S.227).

İKİNCİEVRE:SalihZekiRAKICIOĞLU’naverilenbuçekTuncayMATARACI’yailetilmişvebundandaHalilİbrahimDEMİR’egeçmiştir.Halil İbrahimDEMİRdeTürkTicaretBankasıAltınbakkal şubesindeki111/4798 no.lu paravan hesaba 15.2.1979 gününde bu çek bedeliniaktarmıştır(K.20,S.229).

Birinci suça ilişkin rüşvet anlaşması karşılığı verilen 30.000.000.TL. rüşvet parasının delilleri, sebepleri yukarıda açıkça gösterilmiştir.Sanık (...) tarafından periyodik olarak ödenen çeklerin toplam tutarı114.500.000.—TL. sinibulmaktadır. 30.000.000.—TL.nınçıkarılmasısonucukalan84.500.000.—TL.ikincirüşvetanlaşmasısonundaödenençeklerin tutarı olarak ortaya çıkmaktadır. Bu miktarın yukarıda dagösterildiğiüzereaylıködemeler suretiyleverilençeklerin tutarıolduğuveanlaşmayauygunbiçimdeyasadışıyollarlayurdagetirilendemirlereilişkinolarakayrıayrıpartilerhalindeverildiğiortayaçıkmaktadır.

Rüşvetanlaşmasınınyapılışı,buanlaşmagereğirüşvetalanveverentarafından ayrıca rüşvet verenin aracısı durumunda bulunan Salih ZekiRAKICIOĞLUtarafındanyapılaneylemlerböylecebelirlendiktensonradiğerolgularınincelenmesigerekmektedir.

RÜŞVET ANLAŞMASINDAN SONRAKİ OLGULAR :

A) YASAL OLMAYAN EYLEMLER :

İzmit ve Derince Gümrüklerinde istenilen kadronunoluşturulmasından, demir ithalatı için gerekli permi ve lisansların eldeedilmesindensonra;1978yılısonlarındanitibarenbulimanlardanbüyükölçüdedemirithalatınınbaşladığıgörülmektedir.

LisanslarınnasıleldeedildiğiveithalmalıolaraknedendemirlerintercihedildiğikonusundaSalihZekiRAKICIOĞLU:

E.1981/2 434

«...Lisanslar para ile alınıyor ve (...)’ın kendi üzerine, söylediğinegöreepeycelisanslarıvardır..Ozamanlardademir,sackaraborsaidi.Bugünkügibiboldeğildi.Ozamanbüyükkârlarbuiştevardı.Ozamandolar25liraidiveya30liraidi.Sacvedemir50lirayasatılıyordu.Bunlartabifaturalıolmuyorduzannedersemfaturasızalınıpsatılıyordu.Şimdidolar100liraoldu,demir50liraoldu.Şimdieskisigibidemirdebirkâryok.Çünkü o zaman hakikaten karaborsa idi. Demir olsun sac olsun hiçbiryerdeyoktu.Onuniçinogünlerdebuişlerdekârlıbirişvardı.»demektedir(K.6,S.190).

Gerçekten;1978yılısonlarındabaşlamaksuretiyleİzmitveDerinceLimanları yoluyla; yurda 1979 yılı Temmuz başlarına kadar binlerceton demir, yasal görünüm altında getirilmiş ve işlemleri tamamlanarakpiyasayasürülmüştür.Öyleki;yasadışıeylemlerinanlaşıldığı1979yılıTemmuzayıortalarınakadaryapılanithalişlemleribüyükölçüdeşüpheyiçekmedensüregilmiş,binlercetonişlenmişdemir,çelikmamulleri«hurda»adıaltındaveçeşitliyollardanrüşvetanlaşmasısonucuoluşturulankadrove sistem sayesinde yurda sokulmuş, durumun anlaşılmasına kadargümrüklerdentamamençekilmiştir.

Buişlemleringerçekleştirilmesinde,getirilenkaçakdemirlerinresmisundurmayaalınmadan,gümrükişlemlerinintamamlattırılmasıbüyükroloynamıştır.

Kaçak demir sirkülasyonunun ortaya çıkarılmasına kadar (...) vedemirişlemlerindebirliktehareketettiğiarkadaşıİhsanÖNALvasıtasıylayurdagetirilendemirmiktarlarışöylecebelirlenmektedir:

GEMİNİN ADI TONAJI GELİŞ TARİHİ KİME AİT OLDUĞU

CHINA3 839.668 22.1.1979 (...)

KAPTANSEFER 998.822 29.1.1979 ÖNALTİCARET

MİSNANA 1099.430 5.2.1979 (...)

KOTEL 1932.658 1.2.1979 (...)

BLAKSSEA 931.840 26.12.1978 ÖNALTİCARET

OHRUTENOLDENDORF 3699.920 14.2.1979 (...)

KARABİO 4297.380 22.3.1979 (...)

BLAKSSEA 1182.240 5.3.1979 ÖNALTİCARET

ARGOGLORY 2360.380 30.4.1979 (...)

435E.1981/2

AKÇA1 971.870 26.4.1979 ÖNALTİCARET

BLAKSSEA 1099.900 5.4.1979 ÖNALTİCARET

HİMNO1 1345.790 4.6.1979 ÖNALTİCARET

BLAKSSEA 1157.120 30.4.1979 ÖNALTİCARET

NİKOS 3005.220 4.6.1979 ÖNALTİCARET

HANNELİSSA 999.254 20.3.1979 ÖNALTİCARET

HANNELİSSA 3381.590 9.7.1979 (...)MARMARİS1 2854.348 28.4.1979 ÖNALTİCARET

(K.23,S.131vedevamı).

Bu arada; getirilendemirlerin yurt dışındankimler aracılığı ile vehangiyollardangetirildiğininbelirlenmesindedeyararvardır.

Demirlerinyurdagetirilmesiniİsviçre’debulunanparavanşirketler«ÜNİDOR S.A.» Firması ile «METAL UNİON ETABLİS SEMENT»Firmasıorganizeetmiştir(K.23,S.132,159,166).

Bu şirketlerin, yapılan araştırmalar sonucu saptanan durumlarışöyledir:

«ÜNİDORS.A.»Firması16.1.1961tarihindekurulmuşbirİsviçreA.Ş. dir.Adresi 80, RUE DU RHONE, CENEVRE dir. Şirket resmenPeterSommerHoldervearkadaşlarınınyönetimindedir.1976yılınakadarbekleyiş içerisindeolan şirketinbu tarihten sonra,Türk tabiiyetli,AtillaÖZÇELİK’in yönetimine geçtiği, bundan sonra şirketin önemli inkişafsağladığı görülmektedir. Şirket faaliyetini demir ve çelik maddelerininticareti olarak İsviçre dışına,Türkiye’ye yönelik olarak belirlemiş 1978‘yılına kadar yalnız Türkiye ile ticari ilişkilerde bulunan şirketin buyıl da Türkiye’ye yapmış olduğu satışların tüm satıştaki payı % 82.2oranında olmuştur. Aynı yıl şirketin iş hacmi 32.570.318.90 İsviçreFrangınaulaşmış,netkârıda;416.077.47İsviçreFrangıolmuştur.Şirketingerçek sahibi olarakAtilla ÖZÇELİK’in belirlenmesine rağmen, ŞirketYöneticisi veya sorumlusu olarak, resmen bu kimse görülmemektedir.Öte yandan, anılan kişinin; mobilya yolsuzluğuna karışmış firmalardan«İNTERTRADIMPEX»Şirketinindeyöneticisiolduğusaptanmıştır (K.23,S.217vedevamı).

«METAL UNİON ETABLİSSEMENT» Firmasının ise adresiningösterildiği, «LUGANO» Kenti, Ticaret Odası ve sicilinde kayıtlı

E.1981/2 436

bulunmadığı,bunamukabilVADÜSticaretsicilindekaydınınbulunduğu,7.8.1974 tarihinde kurulan bu firmanın; faaliyet konusunun ise hertürlü menkul, gayrimenkullerin alım satımı ile, sanayi, ticari ve maliteşebbüslerin kurulması ve kurulmuş olanlara iştirak edilmesi şeklindebelirlenmiştir. 20.000.— İsviçre Frangı sermaye ile kurulan şirketingörünürde faaliyeti bulunmadığı iş hacmi ile ilgili bilançoları gösterirkayıtlarınneşredilmediğianlaşılmıştır(K23S.216vedevamı).

b) YASA DIŞI EYLEMLERİN ORTAYA ÇIKIŞINA İLİŞKİN OLGULAR :

Yaklaşık 7 aylık bir süre içerisinde gerçekleştirilen yasa dışı ithalişlemleri,KocaeliEmniyetineyapılanbirihbarsonucuortayaçıkarılmıştır.

İstanbul Emniyet Müdürlüğünün, Kocaeli Emniyet Müdürlüğünegönderdiği 12.7.1979 günlü, bir yıldırım telgrafla, Yarımca Belediyeİskelesine yanaşmış olan «ZEHRA GÜVELİ» isimli bir gemiylekaçak olarak manifesto fazlası demir mamullerinin tahliye edileceğibildirilmiştir(Kocaeli2.AğırCezaMahkemesiE.979/266sayılıdosya,S.32/1).KocaeliEmniyetMüdürlüğü,sözkonusugemiyederhalelkoyarakyasal işlemlerin tamamlanmasına girişir.Yapılan ön incelemede gemidemanifesto fazlasımal olduğu,malların asıl sahibinin 14.7.1979 tarihinekadar gelmediği ve konişmentoyu ibraz etmediği ve bu arada; gemideyasal işlemleri yürüten emniyet görevlisine büyük miktarda «rüşvet»teklifettiğisaptanmıştır(Sözüedilendosya,S.33/1).

Gerçektenkonuyailişkinbilgilereinildiğinde;KayhanGÜVELİyeait«ZEHRAGÜVELİ»Gemisinin79/2sefersayısıile,9.7.1979tarihinde«Burgaz» Limanından yüklediği demirlerle hareket ederek, 10.7.1979tarihinde İzmit Limanına geldiği ve demirleri «UNİDOR» Firmasınıngönderdiği, muhtevasının ise toplam 1.055 ton tutarında demir, kütük,levhaverulodanibaretolarak,«EMRE»gönderildiğianlaşılmaktadır.

İncelemelerbirazdahaderinleştirilince;yukardasözüedilenrüşvetanlaşması ve buna bağlı olarak gerçekleştirilen atamaların durumuaçıklık kazanmaktadır. Demirlerin henüz İzmit Limanına gelmesindenbir gün önce, (...) ve Mustafa ŞEHİRLİ, İzmit Gümrük Müdürlüğüneverdikleri 9.7.1979 günlü dilekçelerle sözü edilen gemideki malların,ithalmüsaadelerininikmalinekadarYarımcaBelediyesiLimanSahasınaboşaltılmasını talep ederler. Aynı gün, Gümrük Müdürü Mehmet Ali

437E.1981/2

BERKbuistemlerikabuledervegereğiniyapmaküzereMüdürMuaviniNuriYIĞILITAŞ,muayenememuruKemalYETKİNvekolcularHüseyinUSLU,ŞıhoERTEM’igörevlendirmiştir(Sözüedilendosya,S.4/1,5/1).

Adıgeçen Müdür Muavini ve muayene memuru düzenledikleri11.7.1979 günlü tutanakla, Belediyece tahsis edilen bu yerin sundurmaniteliğinde olduğunu saptarlar. Sözü edilen bu tutanakta, sundurmarejiminin uygulanabilmesi için gerekli hiçbir özellik ve niteliklereyer verilmemiş ve hangi şartlarda Belediyenin bu yerinin sundurmaolarakkabuledildiğigösterilmemiştir (SözüedilendosyaS.9/1).Oysa;yasal yönden bu tür bir uygulamanın geçerli sayılabilmesi mümkündeğildir. 1615 sayılı Gümrük Kanununun 51. maddesi SUNDURMAve ANTREPOCULUK hizmetlerinde uygulanacak yöntemi belirlemiş,öncelikle; buhizmetlerin«Kanunen tekelineverilmişbir işletmevarsa»onlarca yapılacağını, işletme idaresi bulunmayan yerlerde gümrüksundurmalarına,bunundaolmamasıhalinde,gümrükçemüsaadeolunanyerlerekonulabileceğinikuralabağlamıştır.GümrükYönetmeliğindeise,sundurmalarınözellikleri, taşıyacaklarınitelikler,kontrolvemuhafazası,buralara giriş-çıkışlar, malların durumları açıkça gösterilmiştir. Yasalhükümlere göre yurt dışından getirilen bu tür demirlerin konulacağısundurma,TCDDYDerinceLimanişletmesinebağlıresmisundurmadır.Bu sundurmanın tüm yasal nitelikleri taşıdığı ve ayrıca, UlaştırmaBakanlığıncaGümrük veTekelBakanlığına gönderilen 7.1.1978 günlü,718sayılıyazıdakonubirkeredahabelirtilerekbusundurmanınzorunluolarakkullanılmasıistenilmiştir.

Gümrükler Genel Müdürlüğünün, 30.4.1979 günlü, 37281 sayılıMarmara Gümrükleri Müdürlüğüne gönderdiği yazıda da «İzmitKörfezine gelecek gemilerin, Derince Limanı haricindeki iskelelere»boşaltmayapmamasıbildirilmiştir.BuemirİzmitGümrükMüdürlüğüne7.5.1979 günlü, 2871/66-3483 sayılı yazıyla tebliğ edilmiştir (K. 15, S.260). Demirlerin boşaltıldığı Yarımca Belediye sahası ise, sadece boşbir arsadan ibaret bulunmaktadır. İzmit Gümrük Müdürlüğünün buuygulaması yanında, demirlerin yapılan kontrol ve tartısı da manifestoiçeriğine ters düşmektedir.Manifestoda yazılı 1.055 ton 940 kg. demiryerineikimislineyakınbirfazlalıkla2.024ton880kg.demirtesbitedilmişve demir kalitelerinin dahi manifestoya uygun düşmediği saptanmıştır(Sözüedilendosya,S.61/1,62/1).

E.1981/2 438

«ZEHRAGÜVELİ»gemisinin79/2sayılıseferineilişkintahkikatınböylece yürütüldüğü sırada; benzer olayların aynı geminin 79/1 sayılıseferindedahicereyanettiğisöylenebilir.Aynıgemi23.6.1979tarihinde«Burgaz» Limanından yüklediği demirlerle tarihinde İzmit Limanınagelmiş; «UNİDOR» Firmasının gönderdiği toplam 807 ton demirigetirmiştir. Malların büyük bir bölümü (...) adına gönderilmiştir. Bukeremalların gelmesini takiben,TuranAYVANOĞLU 25.6.1979 günlüdilekçeyle İzmitGümrükMüdürlüğünebaşvurmuş;«Göztepe»de İhsanÖNAL’a ait bir deponun sundurma olarak kabulünü istemiştir. GümrükMüdürMuaviniSalimGÜNDÜZburejiminuygulanmasınıaynıdilekçeüzerindederhalkabuletmişvegereğininyapılmasıiçinKemalYETKİN,İlyas BAYDAR, S. SAVTEKİN’i görevlendirmiştir. Adı geçenler,yukarıdaki olayda gösterilen tutanakta olduğu gibi hiçbir gerekçegöstermeksizin ilgili depoyu sundurma olarak tespit etmişler ve bununsonucugemiilegelendemirlerinbelirtilendepoyanaklinisağlamışlardır(Sözüedilendosya,S.68/1,67/2).Bumallarınanılanyeregetirilmesinde,tahliyesindeGümrük idaresineaithiçbirgörevlidehazırbulunmamıştır(Sözüedilendosya,S.82/38).

Yapılanişlemlerinneölçüdeyasadışıolduğu;MarmaraGümrükleriBaşmüdürlüğünün 16.7.1979 günlü, 1980 sayılı yazısında açıklanmış,gümrükdenetimveemniyetikonusundahiçbir tedbirinalınmadığıyasalolaraktutanakdüzenlenipmüdürlüğeibrazedilmediği,müdürlükçehiçbirincelemeyapılmaksızınsundurmarejimininkabuledildiğivebunungibibirçoknoksanlıklarsaptanaraktümbelgelerİzmitGümrükMüdürlüğüneiadeedilmiştir(Sözüedilendosya,S.66/3).

Sonradan yapılan işlemlerde dahi manifestoya göre 10 ton 520kg. (19.7.1979 günlü tartıya göre de 15.500 kg.)sac’ın noksan olduğuve yaptırılan bilirkişi incelemesinde; incelenen demirlerin manifestodagösterilen demirlere uymadığı, manifestodaki soğuk kangalların hiçmevcut olmadığı, diğerlerinin ise birinci sınıf işlenmiş mamul mallarolduklarıtespitedilmiştir(Sözüedilendosya,S.72/1,71/1).

Bu arada dikkati çeken bir husus da demirlerin getirildiği«ZEHRAGÜVELİ»gemisinin«çifttonaj»kullanmaksuretiyleyasadışıeylemlere kolaylık sağlamasıdır. Bu gemi için; Liman Müdürlüğünce,«açık şalter güverteli» durumuna göre 499.46 gros ton olarak tonilatobelgesi düzenlenmiştir. Oysa aynı gemi, klas müessesesinden «kapalışalter güverteli» durumuna göre de tonilato belgesi almış ve liman

439E.1981/2

müdürlüğündeki görülen tonajdan daha fazla yük alabilme olanağınakavuşmuştur.Budurumun sağladığıyarar şöylecebelirlenmektedir. 500gros tondanküçükgemiler,LimanBaşkanlığından«yanaşmaordinosu»almadan ve kılavuz nezareti dışında dilediği rıhtımlara yanaşabilmekte,böylece görevlilerin kontrolundan bir kere daha kaçabilme olanağınakavuşmaktadırlar (K. 15, S. 128, 130). Sonuçta; «ZEHRA GÜVELİ»gemisinin her iki seferine ilişkin olmak üzere Kocaeli CumhuriyetSavcılığı; (...) ve arkadaşları İhsanÖNAL,Mustafa ŞEHİRLİ veZehraGüveli gemisinin kaptan ve sahibi, İzmit Gümrük Müdürü MehmetAli BERK, Muavinleri Nuri YIĞILITAŞ, Salim GÜNDÜZ, GümrükMuayene Memurları Kemal YETKİN, İlyas BAYDAR ve arkadaşlarıhakkında«toplukaçakçılık suçundan»KocaeliAğırCezaMahkemesinekamudavasıaçmıştır(SözüedilendosyaS.81/5).

Kocaeli2.AğırCezaMahkemesi,hernekadarsanıklarınbelirtilensuçlardan dolayı beraatlerine karar vermiş ve gümrükteki eşyalarhakkında1615sayılıKanunuyarıncaGümrükİdaresininişlemyapmasınıkararlaştırmışsa da; sözü edilen bu karar Yargıtay 7. Ceza Dairesinin3.11.1980günlü,4234/5246sayılı ilâmıileesastanbozulmuştur.Bozmakararında,yasadışıyapılantümişlemleraçıklanmaktavevarılansonuçta:

«...Kaçakçılık davasında, mahkemenin olayı 1615 sayılı GümrükKanununun 154. maddesine uygun kasta makrun olmayan manifestofazlalığıolaraksaptadığıanlaşılmaktadır.

1918 sayılı Kaçakçılığın Men ve Takibine Dair Kanunun 1.maddesinin ikinci fıkrası ile özel bir teşebbüs hali kabul edilmiştir.Bu fıkraya göre (Kaçakçılık yapmak maksadıyla icra vasıtalarınınhazırlanması ve kendi feragati ile olmayarak ittihaz edilmiş manitedbirler sebebiyle fiilin husule gelmemesi) kaçakçılığa teşebbüs olarakbelirlenmiştir.

Sanık İhsan ÖNAL, Başkomiser Ahmet AYDOĞAN ile yaptığıkonuşmada; yukarıda değinildiği gibi görünürde yükle hiçbir ilişkisiolmamasına rağmen geminin 350—450 ton kadar fazla hamulesiolduğunu kabulden sonra bunun nasıl çıkarılacağı yolunda vaki soruya(gümrük işini bize bırak bizim adamlarımız var) diye cevapladığı tanıkŞerefDURMUŞ’unanlatımlarıiledesaptanmaktadır.

Sanıklarınkastınınböyleceaçıklığakavuştuğuolaydabaşlangıçtanitibaren istediği limana yanaşabilme kapasitesinden dolayı «ZEHRA

E.1981/2 440

GÜVELİ» gemisinin 500’ün altında bulunan tonaj kaydındanyararlanılarak taşıma işi için seçilmesi, yükünkonişmentovemanifestokayıtlarının bir misli fazlası ile alınması, sundurmanın kontroldenmümkün mertebe uzak bulundurulacak biçimde seçilmesi, elkonulmaüzerine boşaltma için rüşvet vait ve teklif edilmesi icra vasıtalarınınhazırlanmasıniteliğindekabulünüzorunlukılar.

...Yukardanberiaçıklananve tartışılandelilvebulgularkarşısındadeğinilen eksiklikler de giderilmeksizin inandırıcı olmayanmütalâalarlaeylemsoyutmanifesto fazlasıkabul edilip sanıklarınyazılıgerekçelerleberaatinekararverilmesi,

Yasaya aykırı, müdahil idare vekilinin temyiz itirazları iletebliğnamede yazılı istem bu nedenlerle yerinde görüldüğündenhükmünBOZULMASINA, depo parasının iadesine, 3.11.1980 günündeoybirliğiylekararverildi.»denilmektedir.

Toplukaçakçılıksuçlarıvebunailişkineylemler,aslındabudavanındışındakalmaktadır.Rüşvetsuçuvebununsonucukurulansisteminnasılişlediğinin açıklanabilmesi bakımından bu suça bağlı icrai eylemlerininhangiyollardangerçekleştiğininizlenmesi,yasadışıbuolaylaraböylecedeğinilmesiyararlıbulunmuştur.

«ZEHRA GÜVELİ» gemisinin getirmiş olduğu kaçak demirlereilişkin adli ve idari soruşturmaların yürütüldüğü sırada başka bir gemiolayı da dikkat çekici bulunmuştur. Bu olay, «NİCOS» olayı olarakbilinmektedir. «ZEHRAGÜVELİ» gemisiyle yasa dışı yollardan yurdasokulmak istenen demirlerle ilgili olmak üzere güvenlik organlarınınyürüttüklerisoruşturmadevamettiğivemakamlarınbuişlemlerlemeşgulolduğu sıralarda İzmitKörfezinde;günlerdir bekleyenyabancıbandıralıbir geminin varlığı görevlilerin dikkatini çekmiş, 26.7.1979 tarihindekonuyu araştıran mahalli Jandarma komutanlığınca, Yunan bandıralı«NİCOS»isimlibugeminin8.7.1979günündenberiaynıyerdebeklediğisaptanmıştır (Kocaeli 2.Ağır CezaMahkemesinin 1979/282 esas sayılıdosyası,S.2/1).Geminin journaldefterivemanifestosu incelendiğinde;gemide, toplam 2.452.970 kg. hurda levha, 499.630 kg. rulo, 486.800kg. hurda demir olduğu görülür (Sözü edilen dosya, S. 3/1). Gemi;Bulgaristan’ın, Varna ve Burgaz Limanından mallarını yüklemiştir.İsviçre kökenli «Metal Union Etablissement» Şirketinin temsilcileriDavidERSÖNMEZ ileFuatARPACI tarafından tutulangemiyeyükleri

441E.1981/2

Bulgaristan«İnflod»Acentasıtarafındanyüklenmiştir(Sözüedilendosya,S.14/1).Gümrükyönündenincelemeyapıldığında;sözkonusugemiiçin9.7.1979tarihliDenizGirişManifestosuilebunaekolarakmahreçindenverilen iki adet orijinal manifesto, 1 adet geliş sorgu kağıdınınmevcut bulunduğu, bunların kaptan, Büyükdere ve Derince MuhafazaMensuplarınca imzalanmış bulunduğu anlaşılmaktadır (Sözü edilendosya, S.10/1 ve ekleri).Malların, 2.939 tonuÖNALTİCARET (İhsanÖNAL), 499 tonu SASÇELİK Firmalarına ait oldukları gözükmektedir(Sözüedilendosya,S.6/1).

Bu arada, (...) 12.7.1979 günlü iki adet «Konişmento Garantisi»düzenleyerek malın sahibi gözüken kimselerle birlikte gemide bulunandemirlerintamamınınkendilerinetesliminitalepetmişlerdir(Sözüedilendosya,S.7/1,7/2).

Nevarki;butarihlerde,«ZEHRAGÜVELİ»olaylarıortayaçıkmışve beklenmedik gelişmeler olmuştur. Bu durumda 27.7.1979 tarihinekadarmallarınalıcılarıortayaçıkmamışvemallarıçekmekiçinbaşkacabirgirişimyapılmamış,ayrıcakonişmentogarantileriilemallarınsahipleriolarakgözükenfirmalarınordinolarıdageçersizbulunmuştur(Sözüedilendosya,S.8/1).

«ZEHRAGÜVELİ»olaylarınedeniylebirtürlüsahipleritarafındanboşaltılmayanvekörfezdebeklemekteolanbugemiyenihayetyetkililerceelkonularakhamulesiolandemirlerüzerindeyaptırılanbilirkişiincelemesisonunda,yenibirdurumunortayaçıktığıgörülmüşveüçkişidenoluşanteknikkurulbudemirlerintamamının,manifestodagösterilencinslerindenfarklıolduğunuveözellikle«hurda»olarakgözükendemirlerintamamınıngerek ekonomik ve gerekse teknik açıdan kesinlikle «İzabe Hurdası»olmadıklarıveayrıcamanifestoilegemihamulesininmiktaritibariyledebirbirlerini tutmadıkları saptanmıştır (Sözü edilen dosya, S. 35/1, 36/1,30/6). Bu arada gemide bulunan 2.952 tonmal için ilgililerce yeni birmanifestoverilmekistenmişvefakat,MarmaraGümrükleriBaşmüdürlüğübumanifestoyuişlemekoymamıştır(Sözüedilendosya,S.31/1).

Sonuçta, «sanıklar (...) ve arkadaşları aleyhine manifestodagösterilenden cins ve nitelikçe farklı demirleri yurda sokmaya teşebbüsetmeleri ve ayrıca ithal müsaadesi bulunmaması nedenleriyle toplukaçakçılık suçundan tecziyeleri için haklarında kamu davası açılmıştır»ancak, davanın açıldığı Ağır Ceza Mahkemesi, malların, gemi ile

E.1981/2 442

doğrudan gümrük bölgesindeki limana geldiği, lüzumlu gümrükformalitelerininhenüz ikmal edilmediği, bunun sonucu teşebbüshalininmevcutbulunmadığınedenleriylesanıklarınberaetinekararvermiştir.

Buolaylaraparalelolarakgeçmiştarihlerdevetakribenbuolaylardanüç ay kadar önce İsviçre’de bulunan UNİDOR S.A. Firmasından satınalınan ve yaklaşık 1000 ton demirin kaçak olarak Panama Bandıralı«HANNELİSSA» Gemisi ile yurda sokulduğu saptanmıştır. Bu gemiile getirilen demirler Bulgaristan’ın Burgaz Limanından yüklenmişve 21.3.1979 günlü, 69 sayılı gümrük giriş beyannamesi ile yurda ithaledilmiştir.İhsanÖNALtarafındangerçekleştirilenbuithalişlemihakkındagerekli soruşturma yapılmış ve sonuçta; yasal olmayan eylemlerinyukarıdakitertipveyöntemlerçerçevesindeyapıldığıanlaşılmıştır(K.23,S.322,360).

Demir olayları ile yasal görünüm altında, kaçak demirlerin yurdasokulduğuverüşvetanlaşmasınınsonucubuişlemlerin,gerçekleştirildiğibirvakıaolarakortayaçıkmaktadır.

c) BU OLAYLARIN MEYDANA ÇIKMASINDAN SONRAKİ GELİŞİM :

Gemi olaylarının ortaya çıkması ve yurt dışından kaçak olarakbüyük miktarda demirlerin yurda sokulmak istenmesi kamu oyundabüyük yankılar uyandırmış, tüm resmi kuruluşların dikkatlerini buişlemler üzerine toplamıştır. Bunun sonucu; rüşvet anlaşması nedeniylekurulandüzendebüyükölçüdeişlerliğiniyitirmiştir.Budurum,TuncayMATARACI’da büyük tepkiler doğurmuş, zamanın Kocaeli Valisi ileMarmara Gümrükleri Başmüdürüne bu tepkisini değişik biçimlerdegöstermiştir.KocaeliValisiİbrahimURAL,sözüedilenbuolaylarailişkinolarakaynen:

«İzmit Valisi olduğum sırada telefonla «ZEHRA GÜVELİ»isimli bir gemide kaçak demirler bulunduğu İstanbul emniyetince ihbaredildi. Durumu tahkik için EmniyetMüdürVekilini görevlenlendirdim.Araştırmasonucugeminin4-5gündenberiaçıktabeklediğinisöylediler.Gemide arama yaptığımızda kimsenin bulunmadığını gördük. Sadeceel yazısı ile yazılmış konşimento getirdiler. Kaptanı sorguya çektik.YükünVarnaveBurgaz’danyüklendiğini,MoisileFuatisimliikikişininyüklediğini söylediler. Sahiplerini ise (...) veÖNAL olarak tesbit ettik.

443E.1981/2

Daha evvelce de kaçak olarak 21 geminin geldiğini saptadık. Ben ilkgeminin konşimentosundaki miktarının tartılmasını istedim. Nezaretteyapılantartıda1300tonolarakgözükenyükün2800tonolduğunugördük.BirkısmıveüzerihurdaolmasınarağmenötekibölümTürkiye’yeithaliyasaklanan demirlerdendi. Bu safhada iken ismini hatırlamadığım birgeminindahagelmekteolduğunuöğrendik.Jandarmakanalıilearaştırmayaptık ve jandarma işe el koyduğunda yukarıdaki şekilde 1000, 1200ton civarında hurda demir gözükmesine rağmen 3200 ton demir çıktı.Hepsi pozisyonları itibariyleTürkiye’ye gelmeleri yasak olan cinstendi,mahkemeye verdik. (...) dahil, ÖNAL ile birlikte toplam yedi kişitutuklandılar.

Bu sırada biz gümrüğün üzerine gittik.Nasıl geldiğini ve bunlaranasılmüsaadeedildiğinianlamakistedik.HatırımdakaldığınagöreEminNİZAMOĞLU ismindeki bir kişi Türkiye’ye kaçak gemiler ile malgetirmeninhiçzorolmadığınısöyledi.

Akla gelebildiği kadarıyla Mois ve Fuat’la anlaşan bir kimsegemiyi boğazdan geçiriyor ve bir gümrük memuru da hamulesine hiçdokunmadankağıtüzerine,«Geçti»diyeyazıyor.Sonuçta,Yarımca’dabirgümrükmemuru,hamulesi,«Tamamveuygundur»diyebirkâğıtveriyorve sonuçtagemiolduğugibiboşaltılıyor.Şu şekildegelengemilerin21taneolduğunuvemaliportresininise4milyarliraolduğunutesbitettik.Bundan sonra başımızda kıyamet koptu. Görevden alınış sebeplerindenbiridebugemilerolduğunurahatlıklasöyleyebilirim.Konusonradançokbüyüdü.Anladığımagörebir—ikigümrükmemurununbuişteyardımcıolduğunutesbitettik.Bunlaraiştenelçektirdik.

...Busıradabaşkabirolaydahaoldu.Çolakoğlu,MetalürjiSanayiicivarında bazı kaçakmalların depolandığına dair ihbarlar aldık. Baskındüzenledik.8 tane tabancayakalandı.Neticede İstanbulMAFİA’sındakibir adamın bu işin sahibi olduğu anlaşıldı. İşteTuncayMATARACI ileburada çatıştık. Evvelki kaçak demirler ile ilgili olmasına rağmen buikinciyibahaneederekbanatelefonetti.ÖzelKalemMüdürümtarafındantelefonla aranmam konusu bana ulaştırıldı. Ertesi sabah kendisini benaradım. Bana çok sert çıkış yaptı. O sırada Faruk SÜKAN’da İzmit’tebir beyanat vermişti. Bu beyanatta Tuncay MATARACI ve teşkilatısuçlanmıştı.İştebubeyanatınetkisialtında,bana,«Burayınasılbasarsınız.FarukSÜKANnasılbeyanatverir.Beninsanınağzınıyırtarım.»anlamınagelecekşekildekonuştu.Bellibirnoktayakadargeldi.Fakatbentelefonu

E.1981/2 444

kapattım. Kendisiyle bundan sonra Vali-Bakan münasebeti içerisindekonuşamayacağımı ve beni bir daha aramamasını söyledim. Tahkikatyaptığımızsırada1000,1300,1500tonfazlalıktesbitetmiştik.Fakatbusırada Bulgaristan’dan bir konşimento daha getirdiler.Maalesef BulgarHükümetikaçakçılarlaişbirliğihalindeidi.

Tuncay MATARACI’nın Bakan olarak benimle konuşması vemüdahalesinin bir amacı da müfettişe evrak verilmemesi idi. Ancakmüfettiş istese, Mahkemeden dosyayı görebilirdi. Bu arada TuncayMATARACI, Faruk SÜKAN’ı benim tahrik ettiğime inanıyordu. FarukSÜKAN bu konularda daha bilgilidir. Bir konuyu daha söyleyeceğim.Kaçakçılarla işbirliği yapan ve tutuklanan kimseler maalesefyakalanmadılar,bu imkanıbulamadık.Çünküonlarbizdençokkuvvetliidiler.»demiştir(K.2,S.198-210).

Tanık tarafından verilen bu bilgiler son soruşturma sırasında daaynendoğrulanmıştır(YüceDivanTut.S.1464-1475).

BaşbakanYardımcısıFarukSÜKAN’dabukonuda:

«TuncayMATARACIileilgilibanaintikaledenihbarvemektuplarıBaşbakanabütünçıplaklığıileintikalettirdim.Başbakan’a7.9.1979tarihlivebundanöncede22.8.1979tarihlimektuplarıyazılıolarakgönderdim.Ve bumektuplarıMATARACI hakkındaki isnat ve iddiaların aydınlığakavuşturulması için yetkili komisyonun derhal kurulmasını önerdim.Bu kadar ağır şaibe ve ithamlar altındaHükümetin, dolayısıyla da olsalekelendiğini bildirdim ve ayrıca MATARACI’nın derhal Hükümettenayrılmasının zorunlu olduğunu bildirdim.Bundan sonra da 1979 senesi20Eylül’ündeistifaettim.BudurumuCumhurbaşkanlığıGenelSekreteriHalûk BAYÜLKEN’e de 11.10.1979 tarihinde Ek 18 maddelik belgeile gönderdim. Rüşvet, demir kaçakçılığı ve nüfuz suiistimali konularıbelirtilmiştir.

Demir yolsuzluğu bir dramdır. Milyarlarca liralık suiistimalyapılmıştır.Kaçak,mamuldemiradı altındademirkütük,mamuldemirve sac levha 1978 yılının muayyen ayından sonra ve ben ayrılıncayakadar yüzbin tonun üzerinde yalnız Yarımca Limanına ve HaydarpaşaLimanınaçıkarıldı.Hurdademiradıaltındakaçakdemirolarakgetirildi.KocaeliValisiİbrahimURALkonuyubanailetti.Bendemeseleüzerinegittim. Bulgaristan’ın Varna ve Burgaz Limanından iki veya üç günde

445E.1981/2

birbinlerce tondemir,hurdaadıaltındasahtekonşimentolarlauydurmave hamiline mevdu olarak girdiler. Orada bir şebeke kurulmuş. Hiçsundurmaya girmeden doğrudan doğruya geçirilmiş. Kocaeli Savcılığıda olaya el koydu. Tedbir kararları alındı, demirlerin sahibi (...), İhsanÖNAL,MustafaŞEHİRLİisimlişahıslarhakkındagıyabi tevkifkesildi.AyrıcaGümrükMüdür,Muavinivedört-beştanegümrükmemurutevkifedildi. Fakat MATARACI bana telefonla «Benim memurlarıma nasılmüdahaleedersiniz,neyapıyorsunuz»gibilüzumsuzlaflaretti.Fakatbenaynıciddiyetlekonuüzerinegittim.Demirlerinİsviçre’deUNİDORisimlibir demir müesesesi tarafından gönderildiğini, oysa bu FirmanınAtilaÖZÇELİKisimlieskiSuntaveMobilyaYolsuzluğunaŞellefyan’labirlikteismi karışmış bir kimse olduğunu öğrendim. Ticaret Bakanı kanalıylaİsviçre’ye müfettiş gönderdik. (...)’in tevkif müzekkeresi kesildi. Fakatbukimsehakkındatevkifmüzekkeresiinfazolunamadı.KocaeliValisininbildirdiğine göre demir sahipleri rüşvet teklifinde bulunmuşlar. İzmitValisisonderececiddi,vazifesinedüşkünidariâmiridir.MATARACI’nınkendisine telefon açtığını ve tehdit etmek istediğini bana bildirdi.»demektedir(K.2,S.39,50).

DemiryolsuzluklarınıvesanıkTuncayMATARACI’nınbukonudagösterdiği tepkileri zamanın Marmara Gümrükleri Başmüdürü ErdinçÖZERMANşöyleanlatmaktadır:

«1979 yılı yaz aylarında, Temmuz ve Ağustos döneminde İzmitBölgesinde demir olayları büyüdü. Başlangıcından alırsak İzmit’tebulunan ikigümrüktendahaçok İzmitGümrüğünden ithalatyapılmaktaidi.DerinceGümrüğünden az işlem yapılıyordu.Çünkü, burada tahliyezorluğu vardı. Gümrük Müdürlüğünün ambarı, sundurması TCDDLiman İşletmesine ait idi.Ardiye ücreti fazla idi. Oysa, İzmit GümrükMüdürlüğünde, Yarımca rıhtımında boşaltma, muayene, tartı ve fiktifantrepo olarak kolayca işlemler yapılıyordu. Esasen İzmit GümrükMüdürlüğündeki idare amirliği değişikliğini de buna bağlamak gerekirkanaatindeyim...

Demirişlerindekibudurumgümrükprosedürleri,denetleme,kontroldışındabaşlamıştır.Şöyleki,GümrükKanunu’nunilgilimaddesinegörebirgemiTürkKaraSularınagirdiktenboşaltılıncayakadarkontroledilir.Manifestoya aykırılık halinde cezai hükümler uygulanır. Ve gereğinde1918sayılıYasayagöre işlemyapılır.Kanunagöregerekli sorumluluğuhavibirişlemyapılmadanmahalliteşkilatlarcabirgemiyeelkondu.İzmit

E.1981/2 446

Valiliğimanifestovermeyenbirgemiyeelkoymuştur.Kendisinebirihbaryapılmışolabilir.Fakat bizebir ihbaryapılmamışvevilayettende emirgelmemişti. Biz kendi prosedürümüzü bir kenara bıraktık. Gümrüğünbütün evrakını ve memurlarını denetlemeye açık tuttuk. Sonuçta ilgiligörülenlergözaltınaalındı.Vetevkifleroldu.Davalaraçıldı.Buişlemlerdevam ederken biz kendimiz de tedbir almaya devam ediyorduk.HattaYarımcasahasınagemigöndermeyelimdiyordukveValibeyearzettiğimgibi gemileri resmi sundurmada boşaltıp, malın elimizde olmasınıistiyorduk.Amadurumdanbizçoktedirgindik.

İçimizdeki kötü niyetli olanları bilmek ve denetlemek yönündenmerkeze ve valiliğe durumları arz ediyorduk. İşte bu safhada TuncayMATARACI bir akşam üstü kafam işlerden adeta lime lime olmuş birdurumda iken bana telefon etti. Konuşmametnini tam hatırlamıyorum.Amamealen,«nebiçimâmirsin!nebiçimbaşmüdürsün,bostankorkuluğumusun?biz!senioraya’pasifdavranman,bostankorkuluğuyapmaniçinmitayinettik?niyebunlaravaziyetetmiyorsun?»tarzındakonuştu.Bendecevaben,banakarşıitimatsıfıradüşmüşisebeniherhangibirsuretlenakiletmesini,yahutizinligörevdenalmaksuretiyleuzaklaştırmasınıistedim.Kendisibusözümeşaşkınlıkgösterdi.Vebağırdı.Dahasonra,«sengel»dedi, «nereye geleyim» dedim, «hayır» dedi, «ben gideceğim, dönüştetekraremirveririm»dedi.BukonuşmaPerşembegünüolduveertesigünBakanlıktanPersonelGenelMüdürimzasıylabirtelgrafadım.Ağustosunonveyaonbeşindeteftişkurulundabulunmamisteniyordu.Emreuydum,Ankara’ya gittik, Teftiş Kurulu Başkanı, Müsteşar ve yardımcıları ilegörüştük.Tahminen beş gün sonra Bakan beyle görüştüm ve kendisinebilgi verdim. Kendisi de bana, «ne biçim başmüdürsün, telefonda tirtirtitriyorsun,birBakan’aböylemisöylenir»dedi.Veİzmitgazetelerindekigümrük aleyhinde bulunan neşriyata karşılık bir teksip hazırlamamıistedi...»(K.6,S.340-357).

İzmit’de cereyan eden demir olayları hakkında zamanın BakanlıkTeftiş Kurulu Başkanı Necati KÜÇÜKMERİÇ ve müsteşar yardımcısıOğuz ANTER verdikleri ifadelerde; gemilere elkoyma ve tahkikatyönündenusulhatalarıyapıldığınıvegörevlendirilenmüfettişebelgelerinverilmediğini ve bu nedenle bazı suçların açıklığa kavuşturulamadığınısöylemişlerdir.

Öte yandan; kaçak demir olaylarının ortaya çıkışı, aylık ödemeler

447E.1981/2

halinde devam eden rüşvet paralarının aksamasına ve durmasına nedenolmuştur.Öyleki(...)yükümlülüğünüyerinegetiremezdurumadüşmüştür.

SalihZekiRAKICIOĞLUbukonudaşubilgilerivermektedir:

«...sonra (...)’ın İzmit’deki mallarına elkondu ve (...), «yandık,perişanolduk,bu seferbirkaçkuruşukazanacaktık.»Kim ihbaretmişseneolduanlayamadık.Sonra,onlarınüzerindeçokdurdular. İşbasınaveMeclislere intikal etti.Vebizo arakorkmayabaşladık.MATARACI’dabize devamlı «ben sizin için, Mecliste hesap veriyorum. Bu kadarrizikonunaltınagirdim,banasizintekliflerinizdendahafazlayakınlarım,tanıdıklarım,sendeisimleriniduymuşsun,tekliftebulunmuşlardır.Hepsinireddettim.»birkaçtaneisimverdi.(...)’adabanadaaynısınısöyledi.Bensizi tercihettim.Sizinle işyapmayıuygungördüm.Ama,buparaylabuiş olmaz. Ben devamlı Meclislerde bunların ifadesini veriyorum. Biziazarladı.OzamantabikiBakandı...

Ondan sonra (...)’la bizim diyalog kesildi. MATARACI devamlıher gelişinde; «nerede bu adam, taahhüdünü yerine getirmiyor, bana nemalıyakalanmışsa,benineilgilendirir.Bentaahhüdümüyerinegetirdim,benparamıisterim,bensenitanırım»devamlıbanabaskıbaskı--Bendemuhteliftarihlerdedediğiyerevekendisine6.000.000.liracivarındaparaverdim.Sonradan(...)’ıbuldum...

Biz korku belası, bu mecranın içerisine girdik ve çıkmamız damümkünolmadı.Birsenekadar(...)’ladevamettirdik...

Buparalardanbenimzimmetimegeçen20-25milyonliracivarındabirparavardır.Buparayıda,kendisinedahafazlaparaveremediğimiziçinbirmiktarınıdakendisineiadeettim.Ayrıcaensonbütünağlamalarımızarağmen (...)’ı çok sıkıştırdı. (...) «biz mahvolduk, ne kadar bizdenistiyorsun.»En son iki tane6’şarmilyonluk çekverdi.Bir tanesi tahsiledildi öbürününde karşılığı çıkmayınca yine benim üzerime hücumetmeye başladı. Ben «bu adam mahvoldu, bitti. Gemilerine elkondu.Parayıalamadı,neistiyorsunbuadamdan.»Alşuçekigit.«Benanlamam,bensenitanırımgitbuparayıtahsilet,banagetir.»

(...)’ındadurumunugözönündetutarak,perişanvaziyetteolduğunubildiğim için,buparayıödeyecekgücünübildiğim için, (...)’agittimve«çeki al kardeşim (...), şu çekini, neyapalım,bu adamlaboğuşulacaksabenboğuşacağım.»Veoçekigeriiadeettim.»(K.6,S.170,171,173).

E.1981/2 448

SalihZekiRAKICIOĞLU,kendisininbuödemelersırasındazamanzaman telefonla değişik kaynaklardan gelmek üzere tehdit edildiğinibildirmişvebutehditlerinneredengeldiğikonusundasorulanbirsoruyudaşöyleyanıtlamıştır:

«Tuncay MATARACI dışında bulunan kişilerde olur. Kendisi debuişiyaptırabilir.Kendisidebuişibizzathazırlayabilir, tezgahlayabilir.Bunadainanıyorum»(K.6,S.188).

Salih Zeki RAKICIOĞLU, Tuncay MATARACI’nın, KocaeliValisiyleyapmışolduğutelefongörüşmesinedetanıkolmuşvebukonudaşunlarısöylemiştir:

Kocaeli Valisiyle telefonla bu demirlere el konduğu için, «sengümrük sahasına nasıl girersin, nasıl yaparsın, seni nasıl ilgilendirir»şeklindekonuşmuştur»(K.6,S.189).

Sanıklardan(...)’de,getirilendemirlerkonusunda:

«...1978 ve 1979 tarihlerinde, Tuncay MATARACI’nın Bakanlığıdöneminde, bizzat kendi adıma veya toplanan permi, lisanslar ve diğerformaliteleriniikmaletmeksuretiyleçektiğimdemirler,25bintondemir-çeliğim vardır.Aşağı yukarı tahmin ediyorum ki, 60-70 bin ton vardır,belki de fazladır-- » (K. 6, S. 220). Dedikten sonra ayrıca ödemelerkonusundadaşunlarıilaveetmiştir:

«İlk, hurdalar için verdiğim 20-30 milyon tutarındaki ödemedensonraki ödemelerde çok zorlandım, İlla para, illa para diye. İş yapılmışdeğil, birşey getirmiş değilim. Piyasadan silindik çıktık. Bu kadarzorlamayla,Salihağabeybanabaskıyapıyor;bubenibırakmıyor,amanparagetir, durbakalımnebizibukadar zorluyorsundiyorum.«O.benizorluyor»diyorSalihağabey.Kendisidedefalarcaaramışbenitelefonla.Ben para vermeyince, benim yazıhanemden aramış birkaç defa Tuncaybey...»(K.6,S.322).

d) RÜŞVET PARALARININ BELLİ KİŞİLERDE TOPLANMASI OLGUSU :

Rüşvet anlaşması sonucu; (...)’den, Salih Zeki RAKICIOĞLUile intikal eden paralar, Tuncay MATARACI’nın direktifi ile; yakınarkadaşlarına veya akrabası durumunda bulunan kimselere aktarılmışve bunların sarfı, Tuncay MATARACI’nın talimatına göre yapılmıştır.

449E.1981/2

Bunların Halil İbrahim DEMİR, Ali YILDIZ ve bir raslantı sonucu10.000.000.—-TL.tutarındakibirçekinhesabınageçtiğigörülenAhmetBOZKURT,YeğeniHakkıKALKAVANolduğuanlaşılmakla,ayrıcaSalihZeki RAKICIOĞLU da, Tuncay MATARACI’ya iletilmek üzere kendizimmetinde yukarda belirtilen miktarlarda paranın bulunduğunu kabuletmektedir.

Sanıklardan Halil İbrahim DEMİR, Ali YILDIZ ve HakkıKALKAVAN’ailişkineylemler,rüşvetsuçudışındaayrıbirersuçkonusunuoluşturduklarındanbubölümdebunlarınüzerindedurulmayacaktır.

ESAS HAKKINDA MÜTALÂA

CumhuriyetBaşsavcısıesashakkındakimütalâasında:

«Biraz önce değinilen Haydarpaşa Gümrüklerinde bulunandemirlerinithaligerçekleştirilemeyinceTuncayMATARACI’nın(bırakınbu hurda işini başka demir getirin para kazanalım) yolundaki teklifiüzerine anlaşma zemini hazırlanır; kilo başına iki liralık- öneriye karşıayda15-20milyonliraistenirvebuyoldaişyürütülür.

ÖncelikleKocaeliGümrüğündebirkadrooluşturulur.(...)’inadlarınıverdiği(MehmetAliBERK,NuriYIĞILITAŞ,AliCAN,İlyasBAYDARveÖzdemirTÜRKER)adındakimemurvekolcularKocaeli’neatanırlar.BukonudaMüsteşarYardımcısıMetinYAVUZ’un(DerinceGümrüğünetayinedilenlerbeyazformülleoldu.Buişiçinseçilmişkişilerdi)şeklindekisözleriilginçtir.

Nuri YIĞILITAŞ sicil durumuna göre, 2.7.1977 tarihindekaçakçılığa iştiraktenBakanlık emrine alınmış, 2.9.1978’de de vergileriödenmedeneşyaithalinesebebiyetverdiğiiçinmemuriyettençıkarılmasıteklifolunmuşbirkimsedir.

BukişiTuncayMATARACItarafındanmüdürmuavinliğinegetirilir.ÖzdemirTÜRKER hakkında 1918 sayılı Kanun’a göre işlem yapılmış,24.8.1978 tarihinde emekliye sevk muameleleri onanmış ve 13.9.1978deemekliliğe sevkedildiğinedair tutanakdüzenlenmiş ikenaynı tarihlidilekçesiüzerineTuncayMATARACItarafındanverilen16.10.1978tarihliemirlebukişininemeklilikişlemleriiptaledilmiş,9.11.1978tarihindedebizzatTuncayMATARACItarafındanDerinceGümrükMuhafazaBölgeAmiriolarakatanmıştır.

E.1981/2 450

Ali CAN ve İlyas BAYDAR da gene 8.9.1978 ve 20.10.1978tarihlerinde açıktan İzmit Gümrük Müdürlüğü kolculuklarına tayinedilmişlerdir.

(...) bu kişilerin adlarını kendisinin verdiğini beyan ettiği gibibu hususu Salih Zeki RAKICIOĞLU’da doğrulamıştır. Bu şekildekidüzenlemedensonra(...)’indemirithalişleriİzmitDerinceGümrüğündenyoğunbirşekildeyapılmayabaşlanmıştır.

(...),duruşmada,budönemde400-500milyonliralıkdemirithalinigerçekleştirdiğiniifadeetmiştir.

AncakKocaeliValisiİbrahimVURALveİzmitC.Savcılığınınikigemiyeelkoymasıüzerinedurumkarışmışolaybasınaaksetmiştir.

(...)’inTürkTicaretBankasıYeldeğirmeniŞubesindekihesabından21.9.1978 ile13.1.1979 tarihleriarasındaenaz2,5milyonolmaküzeresekiz kalemde (43.500.000) lira, aynıBankanınAksarayŞubesinden de5.2.1979 ilâ 8.2.1979 tarihleri arasında en azı bir milyon olmak üzereonbirkalemde71milyonliralıkçeklerleödemelerdebulunulmuştur.

Salih Zeki RAKICIOĞLU 18 milyon lira tutarındaki dört adetçek bedelini önce kendi banka hesabına geçirmiş, bilahare TuncayMATARACI’yahamilinedüzenlediğiçeklerleverdiğiniifadeetmiştir.Onmilyon lira tutarındaki çek TuncayMATARACI’nın arkadaşı ve terzisiAhmetBOZKURT’averilmiş,51milyonliralık9adetçekideSalihZekiRAKICIOĞLUdoğrudandoğruyaTuncayMATARACI’yaverdiğiniifadeetmiştir.

Çekbedellerinintamamının(...)’inbankahesabındantahsiledildiğisaptanmıştır.

(...)’den tahsil edilen bu paranın (10.500.000) lirası TuncayMATARACI ve Köksal MATARACI’nın Vakıflar Bankası RizeŞubesindeki; (1.275.000) lirası Köksal MATARACI’nın Akbank RizeŞubesindebulunanhesaplarına,(2.500.000)lirasıKöksalMATARACI’nınAkbank Arnavutköy Şubesindeki hesabına (25.000.000) lirası VakıflarBankası Ankara Merkez Şubesindeki Ali YILDIZ’a ait YILDIZ Tuğlahesabına, (40.200.000) lirası Halil İbrahim DEMİR adına Türk TicaretBankası Altınbakkal şubesinde açılmış paravan hesaba aktarılmış, 200binlirasıKöksalMATARACI,850binlirasıdaTuncayMATARACI’nınyeğeniHakkıKALKAVAN tarafından bankadan naklen tahsil olunmuş,(210.000)lirasıSheratonOteliharcamalarına,200binlirasıMataracıların

451E.1981/2

Rize’desatınaldıklarıarsabedeliolaraksatıcıya,ayrıca150ve300binlirada Köksal MATARACI’ya nakden ödendiği ekstraların incelenmesive Salih Zeki RAKICIOĞLU, İbrahim Demir ve diğer ilgililerinbeyanlarındananlaşılmıştır.

(...)’den alınan bu paranın (23.500.000) lirası Salih ZekiRAKICIOĞLU’nun ve (23.900.000) lirasıda Halil İbrahim DEMİR’inuhdesindedir.

İzmitDerinceGümrüklerineyapılan tayinler, «ZEHRAGÜVELİ»gemisine vali tarafından elkonulması üzerine Tuncay MATARACI’nıngösterdiği tepki, banka hesaplarındaki artış, (...) ve Salih ZekiRAKICIOĞLU’nunaçıkbeyanları,tanıklarınifadeleri,olaylarıncereyanşeklibumenfaatsağlamailişkisininakladurgunlukverendüzeyeulaştığınıkesinolarakkanıtlamaktadır.»

Normal yollarla, yani Kanun ve Kararnamelere uygun olarakyapılacak ithalatta bu düzeyde rüşvetin verilip alınmasına olanakbulunmayacağı gibi verilip alınan rüşvet bir sefer gelen mal için dedeğildir.

Buitibarla;

1 — Tuncay MATARACI’nın eylemine uyan TCK. 213/2, 80,225/1,227/2ve31inci,

2 — (...)’in TCK. 225 ve 80 inci, maddeleri gereğincecezalandırılmalarınakararverilmesine,

3—SalihZekiRAKICIOĞLUrüşvetanlaşmasınaaracılıkettiğigibialınanparalarınbirkısmınıhesabındasaklamıştır.TuncayMATARACIileişbirliğiiçerisindedir.BunedenlerleeylemineuyanTCK’nun226maddesidelaletiyle231/2, 80, 225/1, 31 incimaddeleregöre cezalandırılmasına,kararverilmesini»talepetmiştir.

SANIKLARIN SORGULARI VE SAVUNMALARI :

A) SANIK TUNCAY MATARACI’NIN SORGUSU VE SAVUNMASI :

1—Sanık,SoruşturmaKomisyonuönündekiifadesinde:

«İzmit’teki demirler olayına elkoyan İzmit valisi haksızdı. 1918sayılıYasahassasbiryasadır.Demirkaçakçılığıyapıldığıhakkındakiolayteftişkurulunaintikalettirilmiştir.Oradakiarkadaşlarınbildirdiğinegöre

E.1981/2 452

İzmitValisi yanlış uygulamayapmıştır.Nitekim adamlarda beraat etti.»demiştir.(K.1,S.75)

Suç konusu olarak gösterilen çekler ve banka işlemleri ile ilgiliolarakda;

«Salih Zeki RAKICIOĞLU, Şaban EYÜBOĞLU, Halil İbrahimDEMİR’in kendi aralarındaki işlemlerden dolayı benim hakkımdabir suç unsuru aramanın hukukta yeri yoktur. Kendi aralarında vergikaçırmak içinyaptıklarımuamelelerdebeni alet etmek istemişlerdir.Bukimselerin çek işlemleri, yaptıkları işlemler için birBakanın bu şekildehareket edebilmesi akıldan yoksun olmasına bağlıdır. Benim bunlardanhiçbirindenhaberimyoktur»(K.1,S.164-165).

Erdinç ÖZERMAN’a telefonla talimat verdim. İzmit’e gitmeimkanımız yok. Telefon konuşma olanaklarımız yok. Haberleşmeolanağı bulunsa, bu duruma tevessül edilmezdi. Personeli evimeçağırıp konuşabilirim. Bunu kötüye yorumlamaya gerek yok. ErdinçÖZERMAN’ı Tarabya Oteline çağırdım. Oteldeki buluşma nedeni iledönen kombinezonuben nerden bileceğim.KöksalMATARACI’ya,AliYILDIZ’a, Salih AYDIN’a, Hakkı KALKAVAN’a intikal etmiş çeklerkendileri ile ilgili borç alıp verme sonucudur. Ben bu çeklerin nasılintikalettiğini,nasılverildiğinişuandanasılkanıtlayayım.Bakanolarakgörevimiyaparkenbuolaylarıncereyanınınasılanlayabilirim.Bir insandiğerinden borç alabilir, aralarında yardımlaşabilir. Ticarette normalşeylerdir.»şeklindeaçıklamıştır(K.1,S.169-171).

2)SanıkYüceDivan’daşuaçıklamalarıyapmıştır:

«Soruşturma Komisyonunda ifade etmiştim. Tamamen hiç ilgisiolmayan irtibatlar kurulmak istenmiştir. Ben (...)’i ilk defa SoruşturmaKomisyonunda görmüşüm,, kendisiyle denildiği şekilde konuşmaolmamıştır.BirazönceHaydarpaşa’daki30.000.000.—TL.rüşvetiddiasıedilen konuda Salih Zeki ve (...)’in ifadelerini hep beraber dinledik. Ozaman da arz ettim, buna bir kılıf hazırlamak içinAliYILDIZ eskidentanıdığım arkadaşım idi.Müteahhit olarak sıkıştığı zaman da oluyordu.Halil’lekendisiborçolarakbir10milyonlirabirde3milyonlirayı,13milyonliraborçparaalmıştı.Buparayıdakendisineödediğinibanakendisisöylemiştir.İzmit’tebirolayoldu.OlayneticesindeTeftişKuruluBaşkanıNecati KÜÇÜKMERİÇ zamanın Müsteşar Muavini OğuzANTER; bu

453E.1981/2

olaylarınsonucuhakkında,ValininyanlışyoltakipettiğiniveGümrükveTekel Bakanlığı olarak bizimlemüştereken hareket etmeleri gerektiğiniifadeetmişlerdi.KocaeliValiliğinebukonuileilgiliyazdığımızbiryazıolacak.«BuradanyarındoğacakolanherhangibirsorumluluktanBakanlıkolarak biz mesul değiliz. Burada yanlış yol takip edilmektedir.» diyeValiliğeuyarırmahiyettebiryazıyazılmıştır.Sonundaöğreniyoruzki,budemirler (...)denilen firmanındemirleriolduğunuve sonundazannımcaberaatediyor.VebizimyazdığımızresmiyazıyakarşılıkdabizeherhangibiryanıtdaKocaeliValiliğivermemiştir.FarukSÜKANda«banabukonuiçin50milyonlirateklifettiler»diyebirifadesivardırvebasındaçıkmıştı.KocaeliValisine:sizFarukSÜKAN’ınValiliğinimiyapıyorsunuz,yoksaHükümetin Valiliğini mi yapıyorsunuz, bize de ilgili Bakanlık olarakhaberverinizkisizeyardımcıolalım,diyearamızdabirtartışınaolmuştu.İzmitveDerinceGümrüklerineyapılanatamalarpolitikacılarınarzusuveistikametindeyapılmaktanöteyebirniyet taşımamaktadır.Arkadaşlarım,dost olarak görünen insanlar, benim ismimi istismar etmek suretiylebirtakım işlere girmişlerse benim bunlardan kesinlikle haberim olamaz.TarabyaOtelinde,ErdinçÖZERMAN’a:Eğeryasalyöndenbirsakıncasıyoksa, herkese yaptığınız gibi, arkadaşlara yardımcı olun demeninötesindekesinliklebaşkabirşeyolmamıştır.»

3) Sanıkvekilisavunmasındaşukonularayervermiştir:

«Salih Zeki RAKICIOĞLU ve diğerleri, kişisel olarak menfaatteminederken,müvekkilimedehulusileyanaşmakta,ondanyanaveyakıngörünmekteveihtiyacımevcutsayardımetmekistemektedir.Öteyandanbir vesile ile evvelce açıklandığı üzere, Derince Limanından demirlergelecek,Limanayanaşacak,bunlartahliyeedilecekler,tartıdan,vergidenuzaktutulacakbunlardepolardanarabalarlabaşkayerlerenakledilecektir.GümrükveTekelBakanıTuncayMATARACI’nıngörevi,mevkiive işibunayetmez.Derince’denbutürkaçakdemirithaliningerçekleştirilmesisanık(...)veSalihZeki’denbaşkaoyeringümrükmüdürünün,muayenememurunun, ambar memurunun, tartı memurunun, nakliyecinin bufiillere iştirakleri ile mümkün olabilecektir. Yani açıkçası, tüm buşahıslar arasında işbu kaçakçılık toplu halde yapılacaktır. Parlementerarkadaşlarımın tavassutu ile yapılan tayinler kaçakçılığın vukuuna delilolamaz. Bu memurlar hakkında bu eylemlerinden ötürü dava açılmışmıdır?Bukimselertahkikatsırasındaveduruşmalardadinlenilmişmidir?Oysa,ortadanedemirvardır,negemivardır,nedaolaydahizmetettikleri

E.1981/2 454

iddiaedilensanıklarhakkındahükmebağlanmışbirdava.SalihZeki,(...),Halil İbrahim DEMİR, Adem RAKICIOĞLU aralarında dönen çekler1973 senesinden beri devam eden özel ilişkiler nedeniyle verilmiştir.YüceDivan,tevsiitahkikatisteğimizikabulbuyurmuşolsaidibelirtilenyıldanitibarenbusanıklarınticariilişkileri,gizliparaalışverişleri,resmidefterleri ve belgeleri incelense idi durum ortaya çıkacaktı. Kaldı ki,aslındaGümrükveTekelBakanınıngörevide ithalata ilişkin işlemlerdeetkili ve yetkili bulunmamaktadır. Bakan, bu demirleri (yani kaçakgelecekdemirleri)kaçakolarakyurdasokunuzdiyemez,demişolsabunukimdinler.Tervicimeramamuktedirolmayanbir konuveyukarıda arzedilennedenlerlemüvekkiliminberaatinekararverilmesinitalepederim.»

4) Sanık Tuncay MATARACI’nın bu savunmaya eklediği hususlar :

Sanık Tuncay MATARACI, vekilinin savunmasına aynen iştiraketmiştir,ilaveolarak,SoruşturmaKomisyonundaveYüceDivan’davermişolduğu beyanlarını tekrarlamış ve devamla Halil İbrahim DEMİR’learalarında borç-alacak, yardımlaşma mahiyetinde birtakım ilişkilerinbulunduğunu, ancak (...)’den gelen çeklerin hiçbirini görmediğini vesanıklarSalihZekiveHalilİbrahimaralarındamevcutparasalilişkilerinkendisi tarafından bilinmiyeceğini, bu kimselerin Mamak’ta bir arayagelerekvegördükleribaskısonucubirsenaryohazırladıklarınısöylemiştir.

B — SANIK (...)’İN SORGUSU VE SAVUNMASI :

1)SanığınSoruşturmaKomisyonuönündekibeyanları:

SoruşturmaKomisyonuncasanığın,diğersanıklarlayüzleştirilmeleridedahilolmaküzere5kezveayrıtarihlerdeifadesinebaşvurulmuştur.

Sanık, 23.1.1981 günlü ilk sorgulamasında, suç konusu olaylarailişkin hiçbir açıklamada bulunmamış, sadece, İzmit Valisinin, gemidebulunanmallarınıkaçakolarakihbarettiğinibildirmiştir.

6.2.1981günlü ifadesinde ise sanık, yine rüşvet anlaşmasını kabuletmemiş, yalnızca, dışarıdan ithal ettiği demirlere ilişkin açıklamalardabulunmuştur.Ayrıcakendisine,SalihZekiRAKICIOĞLUdahil,piyasadanbirçoktüccarınkaçakçılıkteklifettiğinivekendisindekapitalolduğuiçinherkesinbirşeysöylediğini,çekememezlikolduğunubeyanetmiştir.

455E.1981/2

13.2.1981 tarihinde,SalihZekiRAKICIOĞLUilebirliktealınanifadesinde ise sanık rüşvet anlaşmasına ilişkin tüm bilgileri vermiştir.Bunlara, yukarıda suçun maddi olgularının gösterildiği bölümlerdeayrıntılarıyladeğinilmiştir.

24.2.1981 günlü, Tuncay MATARACI’nın da hazır olduğuifadesindesanık,biröncekibeyanlarınıaynentekrarlamıştır.

Sanığın 26.2.1981 günlü alınan ifadesinde ise bu suça ilişkin biraçıklamayeralmamıştır.

2) Sanığın son soruşturma sırasında alınan ifadesi :

Sanık son soruşturma sırasında, Soruşturma Komisyonu önündevermişolduğuaçıklamalarauygundüşerbiçimdebeyandabulunmuşveolayınbaşlangıcından itibarennasıl cerayanettiğiniveMATARACI’nınkendisinenasıltekliftebulunduğunuvekendisinindegümrüklerdeötedenberi çekmiş olduğu sıkıntıları gözönünde tutarak böyle bir anlaşmayagirdiğini izah etmiştir. Çeklerin tümünün kendisi tarafından ödendiğini,ödemelerin 2.6.1979 tarihine kadar devam ettiğini, toplam 19 çekbulunduğunubelirtmiştir.İzmitLimanınagelendemirlerinaçığageldiğini,bunlarınkendisiyleilişkisininbulunmadığınıilerisürmüştür.

3) Sanık vekilinin savunması :

Sanıkvekillerisavunmalarındaşugörüşlereyervermişlerdir:

Maddihukukailişkinsorunlar:

a) Manifestoya aykırı olarak, cins ya da miktar açısından farklıgetirilen malların ithalini sağlamak, Bakanın görevi arasında değildir.Hiçbirmemurbuyoldaverilmişemreitaatetmekdurumundadeğildir.Buyoldaalınmışparaveyasağlanmışmenfaatlerfiilen,rüşvetalmavevermesuçlarınınyasalsınırlarıiçindedeğerlendirilemez.

Bir Bakan, kanunsuz ithalat yaptırmak için rüşvet alır ve ithaligerçekleştirecekolanşahıslarla,görevlerinisuiistimalsuretiylebu ithalegöz yummaları konusunda anlaşmaya varırsa; T.C.K.nun 213. ve 220.maddedeki suçlar değil, 1918 sayılıYasa da yazılı suçlardan biri veyaT.C.K.nun313.maddesindekisuçirtikapedilmişolur.Oysa,olaydaböylebiranlaşmanınvarlığıispatedilmişdeğildir.

E.1981/2 456

b) Rüşvet suçu ve teselsül :

T.C.K.nun 80. maddesinde, bir suç işleme kararının icrasıcümlesindenolarakkanununaynıhükmününayrıayrızamanlardabileolsabirdenfazlaihlalinitek(Müteselsil)suçsaymıştır.Bununanlamı;herbiriayrıayrısuçteşkiledenikifiilolacaktır.Aynısuçunmaddiunsuruiçindemütalâaedilmesigerekenhareketlersözkonusuiseortadateksuçvardır.Rüşvet, tarafları raşi vemürteşi olan bir akittir.Vaad edilen,menfaatintaksitlendirilmesi,rüşvetakdininsayısınıartırmaz.SoruşturmaKomisyonuraporuileE.H.M.daikiadetolduğuiddiaedilenrüşvetsuçununİkincisiiçin teselsül hükmünün tatbiki talebinde bulunup birincisinde böyle biristemde bulunmamak bir çelişkidir. Öte yandan; ikinci suçlamaya esasalınan görüşmenin bir kez olduğu kabul edildikten sonra, birden fazlaanlaşmayapmışcasına,80.maddenintatbikiniistemekmümkündeğildir.Kaldıki,yoğunithalatyapıldığıvarsayımıda,bumaddenintatbikineesasalınamaz.Buithalatlarınherbirinin,tarih,fail,konularınınbelgelendiktensonra yasaya aykırı olarak yapıldıkları ve her biri için ayrı rüşvetanlaşmalarınınortayaçıkarılmasızorunludur.Bukonudakiolaylarailişkinkamudavalarındanbiri,Yargıtaytarafındanonanankesinberaathükmüilesonuçlanmış İkincisi henüz kesinleşmemiştir.Rüşvetemesnet gösterilenikigemiolayıile,rüşvetarasındaakılcıbağkurulamamıştır.İddiayagöre,ikinci rüşvet anlaşması hurda demirlerin ithallerinin yapılamayacağınınanlaşılmasından sonra yapılmıştır. Bu tarih 12.9.1979 olduğuna göre,85 milyon liranın bu tarihten sonra verilmesi gerekirdi. Gemi olaylarıda ve tayinler de bu tarihlerden önceye rastlamakta olduğundan irtibatkurulamamıştır.

Delillerin tartışılması :

a) Yapıldığı iddia olunan atamalar rüşvetin icabı olarakyapılmamıştır. Bir kere bu tayinlerin hepsi de; «beyaz» denilen usulünmen edildiği 5.1.1979 günlü yönetmelikten önce yapılmıştır. E.H.M.da;usulsüzolarakgösterilen tayinlerarasındayeralmamıştır.Manifestoservisindeşefolarakçalışan,NuriYlĞILITAŞzamanıgeldiği;ÖzdemirTÜRKER, İstanbul’da oturan ailesi ile birlikte olabilmesi;MehmetAliBERK, gerekli koşulları haiz olduğu için atanmışlar;AliCANve İlyasBAYDAR belli bir amaç için değil, bu gümrüğe gidip gelişte ricalarıyerinegetirmekamacıylatayinolunmuşlardır.

457E.1981/2

b) İddiaedildiğigibiİzmitGümrüğündenyapılanithalatyoğunbirmiktaraulaşmamıştır.İthaledilendemirlerindiğerGümrükMüdürlüklerinedağılımıtetkikedilmedenbutarzdabirsuçlamayagidilemez.(...),Demirtüccarıvefabrikatörolanbirbabanınoğludur.Küçükyaştanberibabasıyanında çalışmaya başlamış, bu mesleğin bütün özelliğini öğrenmiştir.1977 yılına kadarAnkara’da yönettiği Sürtaş A.Ş.’ni çeşitli ekonomiknedenlerlebırakarakdahafazlaimkanaramaküzereİstanbul’agelmiştir.Bu piyasada tutulması için asıl görevini yapmayı, alacağı menfaatmiktarıyla değerlendirmeyi amaç haline getiren, görevli komisyoncu,aracılarakarşı amansızmücadeleyegirmiştir.Bu sırada, zamanın rüşvetisteyen Bakanına karşı direnememiştir. Ekli listelerde görüldüğü üzere,1978yılındaİzmitGümrüğündenithaledilendemirinyekünü21.943.752kg.;1979yılında.22.748.562kg.dır.Derince’denbuikiyıl içintoplamtutar; 342.290 kg. dır. 1979 yılında; ithal edilen demirin çelik çubukolarak miktarı 13,818.216 kg. dır ve bunlar 4 parti halinde gelmiştir.Budemirlergeçicipik ihracaatıkarşılığıgetirilen filmaşindemirlereaitolduğudüşünülürsegeriyekalan8.930.346kg.demir içinyoğun ithalatolaraksözedilemez.

c) İthalatlar sırasında; (...)’e gerek İzmit Derince gerekseHaydarpaşa Gümrük Müdürlüklerinde büyük güçlükler çıkarılmış,yasa hükümlerine rağmen astronomik rakamlarla ek vergilendirmeleryapılmıştır.

d) Nicos, Zehra GÜVELİ gemileri olayında Bakan’ın yapmışolduğu müdahalelerin rüşvet anlaşmasıyla ilgisinin olmadığı, Bakanlıküst görevlilerinin birbirlerini müeyyit şahadetleri ile sabittir. TeomanYAYIN,OğuzANTER,NecatiKÜÇÜKMERİÇbeyanlarında;ValiBeyindirekt birmüdahalesinin olduğunu, kaçakçılık suçlarına ilişkin teşebbüsunsurlarınınbuiştenanlayanuzmankişilercedilegetirilmesigerektiğinive gümrük Bakanlığı Müfettişlerinin adli zabıta gibi kullanılmakistendiğinibelirtmişlerdir.

e) «ZEHRA GÜVELİ» gemisi ile yapılan ithalat, bu konudakiithalattürlerindenmalmukabiliithalatolarakyapılmıştır.İthalatta,gelenmal,ithalmüsaadesindeyazılıbulunanmiktardanfazlaçıkarsa,bukonumevzuathükümlerinegöre;manifesto fazlalığını teşkileder, sorumlulukgönderenfirmayaaitolur.

E.1981/2 458

f) Tanıklar Faruk SÜKAN ve Vali İbrahim URAL’ın beyanları,tahkikatevraklarıiledoğrulanmamıştır.FarukSÜKAN,peşinhükümlerlehareketetmiştir.

Kocaeli olayları, rüşvet anlaşması ile alakalı olmayıp Bakanlıkyetkililerinin de belirttiği gibi, olaya elkoyma, tahkik konusundaBakanlıklarıntabiolduklarımevzuatyönündenbirsürtüşmeninakisleridir.

g) Tuncay MATARACI’nın talebi sonucu yapılan ödemelere(...)’i itenmaddivemanevinedenlervardı.Yukarıdaaçıklanannedenleryanında,Gümrüklerdekarşılaştığıyersizvehaksızengellemelernedeniylemilyonlarca liralık zarara uğrama tehlikesiyle karşı karşıya bırakılmış,canından bezdirilmiş ve kendisine bu tür engellerin çıkarılmamasınıkurtuluşsebebikabuletmiştir.Süresteryaücretininödettirilmesi,supalanyapılan ithalatta malın, gümrük sahasına boşalttırılması ve buna bağlımasraflarzorluklarınbellibaşlıcalarındandır.

OktayERGÜL’ünbukonudagösterdiğizorluklardazikredilebilir.İhtilaflarlailgilidosyalarektesunulmuştur.

Aslında (...), düşündüğü gemi sacı hurdalarının ithalatınıgerçekleştirememişveBakan’ınbüyükzorlamaları,tehditlerivebaskılarıaltındaanılanödemeleriyapmıştır.

Sonuç ve İstem :

1— Anlaşma konusu, Bakan Tuncay MATARACI’nın görev veyetkisidışındadır.TuncayMATARACIbunlarıgerçekleştirmeyemuktedirgörünerek hareket etmiş olduğundan dava konusu olay TCK. 227.maddesi kapsamına girer, 252.madde dahi düşünülebilir. TCK. 213 ve220.maddelerdesözüedilensuçoluşmamaktadır.

2— (...), kendisine Gümrüklerde uygulanan hareketler, cezauygulamaları ve bıktırıcı menfaat istekleri karşısında rüşvet teklifini,çaresizlikten kurtulmanın tedavi yolu olarak görmüş ve daha sonrazorlandığı,baskıaltındatutulduğukabuledilerekTCK.209.maddenazaraalınmalıdır.

3— Teselsülün varlığı kanıtlanamadığından TCK. 80. maddeuygulanmamalıdır.

459E.1981/2

4—Sanığınitiraflarıileadaletintecellisinebüyükölçüdeyardımcıolan ve mahkemedeki tavır ve hareketiyle bunu sürdüren müvekkilhakkında59.maddeninuygulanmasıhakkaniyeteuygundüşecektir.

C) SANIK SALİH ZEKİ RAKICIOĞLU’NUN SORGU VE SAVUNMASI :

1 — Sanığın Soruşturma Komisyonunda alınan ifadeleri:

Sanık 9.1.1981 günlü ilk ifadesinde bu suça ilişkin beyanlardabulunmamış, genel olarak, Tuncay MATARACI’nın İstanbul’agelişlerindekiyaşantıvearkadaşlarıkonusundabilgilervermiştir.

Sanık 4.2.1981 günlü ikinci ifadesinde, başlangıçta suçlamalarailişkin tüm durumları inkâr etmiş ve (...)’den gelen çekleri alacak borçilişkisi içinde söylemiş; daha sonra ise Haydarpaşa Gümrüğündekidemirlerleilgilirüşvetanlaşmasınıanlatmıştır.

Üçüncüdefaalınan11.2.1981günlüifadesindeisesanık,burüşvetanlaşmasınınoluşumveşartlarıüzerine tümbilgilerivermişüçlüolaraknasıl bir araya geldiklerini, Tuncay MATARACI’nın teklifini, pazarlıkkonusunu,getirilecekdemirlerkonusunu,dahasonrayapılanödemeleri,karşılaşmışolduğubaskıveteklifleri,yaniyukarıdaaçıklanantümbilgileriaktarmıştır

Sanık daha sonra yüzleştirmeler sırasında da verdiği bu bilgileridoğrulamıştır.

2 — Yüce Divan’da verilen ifade:

Sanık Yüce Divan’da da, Soruşturma Kurulunda vermiş olduğubilgileri doğrulamış ve bunları aynen kabul eder nitelikte beyanlardabulunmuştur.

3 — Sanık vekili tarafından yapılan savunma :

a) Rüşvetanlaşmasıiddiaedildiğigibiikideğilbirdir.

Sanıkvekilibubölümde,1975yılındanberiHaydarpaşa’dabekleyipithaliyapılamayandemirlerkonusunda,yukarıdabirincisuçtagösterilendavakonusunailişkinaçıklamalardabulunmuştur.Buaçıklamalar,birincisuçaaitolduğundanbubölümdeyinelenmesindeyararbulunmamıştır.

E.1981/2 460

b) Bu anlaşmanın teselsül ettiği iddiası, dayanaktan yoksun vevarsayımdan ibarettir. T.C.K.nun 80. maddesi, bir suç işleme kararınınicrasıcümlesindenolarak,kanununaynıhükmününayrıayrızamanlardaolsa dahi birden fazla ihlalini tek suç saymıştır. Unsurları itibariylebaşlı başına suç teşkil etmeyip, bunun içindemaddiunsurları içerisindemütalâaedilmesigerekenfiillermevcutiseortadateksuçvardır.Rüşvetsuçu,taraflarıraşivemürteşiolanbirakitdir.Teklifveteklifinkabulüiletamamolur.Rüşvetsuçu ile rüşvetkarşılığıyapılacakeylemlerinbirbiriile karıştırılmaması gerekir.Anlaşma konusu paranınmuhtelif bölümlerhalinde verilmesi, rüşvet suçunun birden ziyade olduğuna delil teşkiletmez. Önemli olan rüşvet mukavelesinin adedidir. Rüşvet anlaşmasıTuncay MATARACI’nın «...bırakın hurda işini, buradaki hurdadan neolur, başka demir memir getirin de para kazanalım.» «...Ben kilo miloanlamamayda15-20milyonTL. isterim.»dediği ve (...)’in bunukabuletmesiyle anlaşma vücut bulmuş ve bir defada yapılmıştır. Fazlasısaptanamamıştır.Yoğunithalatyapıldığıiddiasıdadoğrudeğildir.DerinceGümrüğünden1978yılındasadece ikiadetveyekûn342.290kg.demirithaledilmiş,1979’dahiçithalatyapılmamıştır.Memurtayinleriileyoğunithalattagerçekleştirilmemiştir.Bumemurlarınhiçbirisininimzasıithalatbelgelerindeyoktur.

c) Rüşvet olayında; müvekkilimin aracılık yaptığı hususukuşkuludur. Anlaşmanın yapıldığı Sheraton Otelindeki buluşmada,Salih Zeki RAKICIOĞLU davetli olarak hazır bulunmuştur. TuncayMATARACI,doğrudan raşidurumundaki (...)’imuhatapolarak teklifiniyapmıştır.SalihZekiRAKICIOĞLU’nunTCK.65.maddeyegöreiştirakiyoktur.Rüşvetalanveverenarasındasuçkonusuparanın,rüşvetverendenalınıp rüşvet alana götürülmesi eyleminde suç unsurları tekevvünetmemiştir.

d) Müvekkil, (...)’e yardımcı olmak amacıyla ortaya çıkmıştır.Hurdademirhikayeside,rüşvetanlaşmasınabirvesileolmuştur.Nitekim;Tuncay MATARACI’da, müvekkili, devamlı (...)’in yanında görmüşve onun vasıtası olduğunu kabul etmiştir. Tuncay MATARACI hergelişinde:«Neredebuadamtaahhüdünüyerinegetirmiyor.Bananemalıyakalanmışsa, ben taahhüdümü yerine getirdim. Ben seni tanırım» gibisözlerimevcuttur.

e)MüvekkilaleyhineTCK.225/1.maddeninuygulanmayeriyoktur.

461E.1981/2

Bu konuda açıklama yukarıda bir no.lu suçta yapıldığındanyinelenmemiştir.

SONUÇ :

1 — Suç sayılan eylemleri ile bu eylemlere göre suçun tavsifidelilleretersdüştüğündenmüvekkilinberaatine,

2 —Savunmakabuledilmeyipsanıkhakkındahükümkurulacaksa

a) MüvekkilinTCK.226maddedelâleti ile220.,65/3.maddeleriiletecziyesine,

b) Sanık hakkında TCK. 59. maddenin şartları bulunduğundanuygulanmasına,TCK.80.maddeninuygulanmasınayerolmadığına,TCK.225. maddenin şartları olmadığından uygulanmamasına karar verilmesitalepolunur.

DELİLLERİN TARTIŞILMASI VE TAKDİRİ :

Busuçailişkintümmaddiolgularınortayakonulması,savunmalarınbelirlenmesindensonra;bubölümde,sırasıyla,rüşvetanlaşmasınıngerçekamacıvekonusuortayakonacak,rüşvetsuçunununsurlarıbelirlendiktensonra, rüşvet anlaşmasına bağlı olarak kaçak demir organizasyonununortaya çıkmasına neden olan «ZEHRA GÜVELİ» ve «NİCOS»gemisi olayları üzerinde durulacak, TCK.nun teselsül hükümlerininuygulanmasının nedenleri gösterilecek ve son olarak suçun sübutunailişkingerekçelereyerverilecektir.

1) RÜŞVET ANLAŞMASININ KONUSU VE KAPSAMI :

Rüşvet suçunun yasal unsurlarını göstermeden ve bu konudakideğerlendirmelere geçmeden önce; ilk olarak, tarafların rüşvetanlaşmasıylaneyiamaçladıklarının,sanıkBakan’laanlaşmayavarılırken,nelerdenyararlanmakistendiğininvesonuçtarüşvetanlaşmasınıngerçekkonusununneolduğununaçıklıklaortayakonulmasıgereklidir.

Sanık Salih Zeki RAKICIOĞLU; Soruşturma Komisyonunda,rüşvet anlaşmasının çerçevesini çizerken, anlaşma konusunu içpiyasadantoplanacakpermileregöredışülkelerdengetirilecekdemirlerinoluşturduğunu, sanık Bakan’ın bu anlaşma gereği, ilgili müdürleresöylemeksuretiyledemirlerinyurdasokulmasınıvegümrükişlemlerinin

E.1981/2 462

yapılmasısırasındakendilerinegeçişüstünlüğüvekolaylıksağlayacağınıbuna karşılık (...)’in aylık. 15 ila 20 milyon Türk Lirası ödeyeceğinibelirtmiştir.

Sanık (...) ise Soruşturma Komisyonunda veYüce Divan önündeverdiğiifadelerdeveayrıcasavunmasında;kendisiniböylebiranlaşmayaiten nedenin, Gümrüklerde karşılaştığı zorluklar olduğunu ilerisürmektedir.Özelliklegörevlileringümrüklerdekiişlemlerinde,yasadışımenfaatsağlanmakiçinkendisinesun’ibirtakımzorluklarçıkardıklarını,rüşvet anlaşmasını bu engelleri kaldırmak ve işlemlerinde sürati teminetmekamacıylayaptığınıbelirtmiştir.

SanıkSalihZekiRAKICIOĞLU’da,(...)’inkendisinegümrüklerdekarşılaştığıengellerdenzamanzamanbahsettiğinibildirmektedir.

Sanık(...),kendisininrüşvetanlaşmasınabuamaçlardoğrultusundagittiğini açıklamasına karşın, rüşvet anlaşmasının hazırlanış ve ortayaçıkışındaki olgular, anlaşma konusu sağlanacak paranın miktarı veödenmesindeki yöntemi, anlaşmanın hemen sonrası ilgili gümrükkuruluşlarında gerçekleştirilen değişiklik ve bunun sonucu oluşturulankadro, bunlara paralel olarak yurt dışında, demir ithalatını organizeedecekparavanşirketlerinortayaçıkışı,sanık(...)’inilişkiliolduğukaçakdemir getiren gemi olayları, Tuncay MATARACI tarafından atamasıgerçekleştirilenpersonelinbuolaylardauyguladıklarıyasadışıyöntemler,rüşvet paralarının ödenmesi konusundaki baskı ve zorlamalar, rüşvetanlaşmasının meşru bir amaç için değil, şeklen yasal görünüm altındaolmakla beraber gerçekten, yasa dışı yollardan getirilecek demirlerinyasalara aykırı biçimdeyurda sokulmaları suretiyle gayrimeşrumenfaateldeedilmesimaksadınayönelikolduğunuaçıkçaortayakoymaktadır.

Gerçekten,taraflar,üçlüolarak1978yılıEylülayıbaşlarındaSheratonOtelinde«hurdademir»vesilesiilebirarayageldiklerinde,rüşvetkonusu,kapalı biçimde doğrudan, zamanın Gümrük Bakanı tarafından ortayagetirilmiş,hurdademirinsağlayacağımenfaatinazlığınadikkatçekilerek,yenidendemirgetirilmesi,bunlarlaparakazanılmasıönerilmiştir.Bakanınamacının ne olduğu, (...) ve Salih Zeki RAKICIOĞLU tarafındanyapılan ikili görüşmede anlaşılmış, yapılacak iş ortaya konularak, sözüedilenöneriyederhalolumlucevapverilmiştir.Daha işinbaşlangıcında,taraflar birbirlerinin niyetlerini anlamışlar ve hesaplarını yapmışlardır.Yasal görünüm altında ve piyasadan toplanacak permi ve lisanslar bu

463E.1981/2

işlerdevasıtaolarakkullanılacakveTuncayMATARACI’nınsağlayacağıgeçiş üstünlüğü ve kolaylıklarla bu demirlerin ithali temin edilecektir.Daha açık bir anlatımla, sağlanacak olan bu kolaylıktanmaksat, (...)’inyapacağı gümrük işlemlerinin bir bölümünde gümrük mevzuatınınuygulanmamasıdır. Nitekim, bu yardımın karşılığı olarak sağlanacakmenfaat veya paranın saptanması sırasında, tarafların ortaya koyduklarıpazarlıkbiçimivesonuçtakararkıldıklarıödemeyöntemi,gerçekamacıbelirtirniteliktedir.Öncekilogramüzerindenödemeyapılmasıyolundakipazarlıkveanlaşma,sanıkBakanınkendisiyönündenbutürödemelerinyaratacağı sakıncalar gözönünde tutularak, karşı tarafça getirilecekdemirmiktarı gözetilmeden aylık 15 ilâ 20milyonTL. arasındamaktubir rakam ödenmesi biçiminde sonuçlandırılmıştır. Periyodik olarak vesüreyle sınırlandırılmadanyapılacakbuödemenin (...) tarafındanhemenkabuledilmesigerçektendikkatçekicidir.Eldeveyapiyasadantoplanmışyeterli miktarda permi ve lisans mevcut değilken, üstelik bunlara göreyapılacak ithalatta karşılaşılacak yasal engeller söz konusu olmadan,geleceğeyönelikbirzamansınırlamasıdayapılmadanvegetireceğimaliyükümlülüğün ne olacağı hesaplanmadan böyle bir sorumluluk altınagirilmesi her halde, meşru bir hakkın elde edilmesi amacına yönelikolamaz.

Gerçekten, anlaşmanın gereği olarak, yaklaşık altı aylık dönemiçerisinde ve kaçak demir olaylarının ortaya çıkması nedeniyle zorunluolarak ödemelerin kesildiği tarihe kadar yapılan rüşvet ödemelerinin 84milyon500binTL.yaulaşmasıgözönündetutulursa,yapılmasıamaçlananve planlanan işin büyüklüğü ve yasalara aykırı yöntemlerin uygulanmabiçimleridahakolayvedahaiyianlaşılır.

Taraflar, anlaşmanın meşru bir amaca yönelik olmadığının bilinciiçerisinde, rüşvet anlaşmasının hemen akabinde, ilk iş olarak kendiemellerineuygunveistedikleribiçimdeithalişlemleriniyönlendirebilecekbir ekibi, İzmit veDerinceGümrüklerinde oluşturmayı düşünmüşler vebunugerçekleştirmişlerdir.(...)’ceönerilerekSalihZekiRAKICIOĞLU’naverilen isimler,TuncayMATARACI tarafından istenilenyerlereatanmışve böylece istenen kadro oluşturulmuştur. Bu atamalar hemen tesirinigöstermiş, Nuri YIĞILITAŞ tam yetki ile her nevi ithal evrakınınmuayenesi ve havalesi ile görevlendirilmiş, İzmit Gümrüğünde görevliolan tecrübeli iki müdür muavini devreden çıkarılmıştır. Ayrıca; bugümrük idaresine bağlı antrepo ve sundurmalardaki ekip yeni baştan

E.1981/2 464

düzenlenmiştir. Bu kadar seri ve tarafların anlaşmasına uygun olarakatamaların gerçekleştirilmesi, İzmit Gümrük Müdürlüğüne çok süratlibiçimdeveTuncayMATARACItarafındanMehmetAliBERK’ingetirilipgörevebaşlattırılmasıbirrastlantıolamaz.

Gümrük birimlerinde istenilen ekiplerin kurulması yanında, dışülkelerde de, ilgili kuruluşlarla işbirliğine geçilmiş, İsviçre’de bulunanTürk asıllı kimselerin yönetimindeki şirketlerle anlaşmalar yapılmıştır.Yukarıdaaçıklandığıüzere,UNIDORS.A.veMetalUnionEtablissementŞirketlerinin faaliyetlerinin, Türk asıllı kimselerin yönetiminde veTürkiye’yeyönelikolmaküzere1978ve1979yıllarıiçerisindeçokarttığıaçıkçagörülmektedir.Kaydenyöneticiolarakgözükmeyenbukimselerinfaaliyetleri sonucu; yıllardır durgunluk içerisinde olan UNIDOR S.A.Şirketinin1978-1979yıllarındaulaştığıyüksekkapasitesibilançosundananlaşılmaktadır.İsviçre’debulunanbuşirketlerinBulgaristan’dantoplayıpBurgaz Limanından yükledikleri demirleri Türkiye’ye sevketmeleri iseçokdikkatçekicidir.Buşirketleringönderdiğimalların(...),İhsanÖNAL,TuranAYVANOĞLU tarafından kabul edilmesi ve sahip çıkılması da,(...)’inrüşvetanlaşmasındansonra,piyasadanpermivelisanslartoplamakiçin demir tüccarları ile yaptığı işbirliğini göstermektedir. Nitekim,(...), SürtaşHaddecilik Sanayi veT.A. Şirketinin, İhsanÖNAL,ÖNALTİCARET; Turan AYVANOĞLU’da Sasçelik Firmasının yöneticisi vesahipleridirler.

Rüşvet anlaşmasına bağlı olarak kurulan işbirliği ve organizasyonsayesindegetirilmesiplanlanandemirlerin,şeklenyasalgörünümaltında,yasadışıeylemlerleyurdasokulmakistenmesideortayaçıkansomutgemiolaylarıyla anlaşılmaktadır. Yasa dışı olarak yapılan demir ithalatındaizlenen yöntemi iki grupda toplamak mümkündür. Birincisinde, gemimanifestosu veya permilerde gösterilen miktardan fazla demirin,belgelerde gösterilen miktarlara uygunmuşçasına yurda sokulması;İkincisinde ise, ithali yasaklanmış cins ve nitelikteki demirlerin hurdaveyabaşkabir ad altında ithaliningerçekleştirilmesidir.Böylece, rüşvetanlaşmasıilevarılmakistenilenhedefinyasadışıyollarayönelikolduğu,(...)veSalihZekiRAKICIOĞLU’nunsavunmalarındailerisürüldüğügibibürokratikveyasadışıengellemelerinkaldırılmasınıdeğil, aksine, ilgilimakamların yasa gereği yapmamaları gereken işlemleri, adı geçenlerinmenfaatlerineuygunolarakyapmalarınıhedefaldığıkendiliğindenortayaçıkmaktadır.

465E.1981/2

2 — RÜŞVET SUÇUNUN UNSURLARI :

Bukısımda rüşvet suçununkanuniunsurları bulunupbulunmadığıaraştırılacakveincelenecektir.

a) MEMURİYET VE GÖREV SORUNU :

Önceki bölümde yapılan açıklamalarda ortaya konulan rüşvetkonusu eylemlerin cereyan ettiği, 1978 Eylül ile 1979 yılı Temmuzdönemi içerisinde, rüşvet almak suçunun sanığı olan Gümrük veTekeleskiBakan’ıTuncayMATARACI’nın,Bakanlıkdönemineilişkinbusuçunedeniyle«memur»sayılacağınınkabulütartışmasızdır.

TCK.nun211.maddesi,rüşvetsuçunubelirlerkenmemurkavramını,«Maaşlı veya maaşsız, daimi veya muvakkat, mensup veya müntehap,yeminli veya yeminsiz hükümete... ait bir işle tavzif ve tevkil edilen...kimseler» olarak tanımlamaktadır. Sanık Tuncay MATARACI’nın cezahukuku ve tatbikatı açısından Bakan olarak memur kavramı içerisinegirdiğiaçıktır.

Konunun son derece belirgin olmasına rağmen, burada üzerindekısaca durulması gereken husus; rüşvet konusu olaylarla sanıkBakanıngöreviarasındabirilişkibulunupbulunmadığıdır.

Sanık Bakanın rüşvet almak suçundan sorumlu tutulabilmesi vebu suçun yasal unsurlarının oluşabilmesi için bu tür bir ilişkinin ortayakonulmasıgerekir.

Rüşvet konusu olaylarda, yasa dışı yollarla yurda kaçak demirgetirilmesinin amaçlandığı ve bunun elde edilebilmesi için GümrükYasasının öngördüğü sistemlerin çalıştırılmamasının veya ihmaledilmesininistenmekteolduğuaçıkçaortadadır.OluşturulanbukadroeliilehertürlüyasadışıeylemlergeçerlikkazanmaktavebutürişlemlerbizzatBakan tarafından onaylanmaktadır. Rüşvet anlaşmasının tamamlanmasısonucu,yasadışıyollarla,ilkyükümlülükleriniyerinegetirmeyebaşlayanBakan, ilgililerin önerisi üzerine istenilen atamaları gerçekleştirmiş veamaçlanan eylemlerin başarıya ulaşmasında tüm önlemlerini almıştır.Ayrıca, başmüdürlük makamına bizzat direktif verilmiş, gerekirse, bukimsenin dahi derhal görevden alınabileceği açıklanmıştır. Akabinde,rüşvet konusu paraların gelip gelmediği devamlı olarak takip edilmiş,bazı gecikmeler durumunda, kendisinin üzerine düşeni yaptığını ve bu

E.1981/2 466

yoldanmecliste,basındadevamlıhesapverdiğinibelirterekkarşı tarafınyükümlülüğünü yerine getirmesi yolunda, tehditlere varan baskılarkurmuştur.Öyleki,yasadışıeylemlerinortayaçıkmasıüzerine,bukonuyaelkoyanValiiledoğrudansürtüşmeyegirmiştir.

BueylemlerintamamınınsanığınBakanlıkgöreviiledoğrudanilgilibulunduğuaçıktır.Gerçekten;«2825sayılıGümrükveinhisarlarVekilliğiTeşkilat veVazifeleri Hakkında Kanun» un 6. maddesi hükmüne göre;«GümrükKanunlarınınveGümrüklerlealâkalıdiğerkanun,nizamnamemuahedevemukaveleleriniyitatbikiniteminvegümrüklerinbuyoldakifaaliyetlerini tanzim ve takip etmek ve gümrük şube ve servislerininverimli ve ileri çalışmalarına yarıyacak tedbirleri almak»la yükümlüGümrüklerUmumMüdürlüğü ile aynı yasanın ek birincisimaddesindeyer alan «Gümrük kapılarında ve Gümrük teşkilatı bulunan denizlimanlarında ve serbest ve çeşitli antrepo ve iç gümrük sahalarında veMarmaraDenizi...vebuyerlerdekigümrüksahavebölgelerindeGümrükveMuhafaza vazifeleriyle, kaçakçılığınmeni takip ve tahkiki işleriyle»görevli «GümrüklerMuhafazaMüdürlüğü», sözü edilenYasanın birincimaddesinegöre;doğrudanGümrükveİnhisarlarBakanlığınabağlıbirerdaire hükmündedir. Merkeziyet sisteminin kabul edildiği, sözü edilenBakanlıkta Gümrük ve Tekel Bakanı teşkilatın başında yer almaktadır.Bir BakanınDevlet yapısındaki yeri, yönetimdeki etkinliği ve gücününnelerdenoluştuğu,birincisuçtayeterinceaçıklanmıştır.Hizmethiyerarşisibakımından en yüksek amir durumunda bulunan ve merkez teşkilâtıüzerinde hiyerarşi kudretine sahip olan Bakanın; Gümrükler GenelMüdürlüğüveGümrüklerMuhafazaMüdürlüğüüzerindede,bukudretesahipolduğutartışmasızdır.

Budurumun tabii sonucuolarak;yukarıdasözüedilenhizmetlerleBakanıngöreviarasındaki ilişkikendiliğindenortayaçıkmaktadır.SanıkBakan,görevilişkisinedeniyledirki,Bakanlığınilgilibirimlerindegerekliatamalarıvedeğişiklikleriyapmış,tümyasadışıeylemlerinyürütülmesineyardımcıolmuşvebueylemleriortayaçıkarmayaçalışanlarladadoğrudanmücadeleyegirebilmiştir.

b) SUÇUN MADDİ UNSURU :

TCK.nun 213. maddesinde rüşvet suçu; «Memurun» yapmayamecbur olduğu şeyi yapmamak veya yapmamaya mecbur olduğu şeyiyapmakiçinmenfaatteminetmesiolaraktanımlanmaktadır.

467E.1981/2

Davakonusuolaylardaisebudurumsözkonusudur.SanıkGümrükve Tekel Bakanı olarak, maddi olgular bölümünde gösterildiği üzere,«Kanunen ve nizamen» yapmamaya mecbur olduğu işlemleri yapmasınedeniyle, menfaat temin etmiş, rüşvet paralarının sirkülasyonunugösterendökümlerdeaçıklandığışekilde84milyon500binTL.nınkenditasarrufalanınagirmesinisağlamıştır.

Öteyandan,rüşvetverenolaraksanık(...)desözüedilenmiktardakimeblağı, kendi mamelekinden çıkararak Salih Zeki RAKICIOĞLUaracılığıylaTuncayMATARACIemrinevermiştir

Böylece suçun maddi unsurlarının her iki sanık için de oluştuğugörülmektedir.

c) SUÇUN MANEVİ UNSURU :

Rüşvetverenilealanarasındayasaltabiriyle,«rüşvetmukavelesinin»varlığına delalet edecek biçimde iradelerin birleştiği yukarıda açıklıklaortaya konulmuştur.Olayların cereyan ettiği dönemde zaman zamanbumukavelenin varlığı açıkça vurgulanmış ve tarafların kendilerine düşenyükümlülüklerigösterilmiştir.

Suçunmaneviunsurunuoluşturankastınvarlığıdabuşekildeortayaçıkmıştır.

3 — «ZEHRA GÜVELİ» VE «NİCOS» GEMİLERİNE İLİŞKİN OLAYLAR :

Rüşvet suçuna ilişkin yasal unsurlar belirlendikten sonra, bubölümde rüşvet anlaşmasının uzantısı olarak ortaya çıkan olgularındeğerlendirilmesiyapılacakveözellikle,rüşvetanlaşmasınailişkinyönleraçıklanacaktır.

Yukarıda; «rüşvet anlaşması sonrasında ortaya çıkan olguların»belirtildiğibölümdegösterilenolaylarınbirrastlantıolmadığıbelirtilmişti.Yakındanbakıldığındabütünolaylarınbellibiramacayönelikolarakveöncedenhazırlananbir sistem içerisinde oluştukları görülmekte ve yasadışı olan demirlerin, gümrüklerden yasaya uymayan biçimde çekilmesiişlemlerinin elde edilecek kazanç esası üzerine oturduğu ve rüşvetanlaşmasınınsonucuolduğubelirlenmektedir.

E.1981/2 468

«ZEHRA GÜVELİ» gemisinin «79/2» sefer sayılı olayında, busistemin uygulanışını bütün ayrıntılarıyla izlemek kabildir. 12.7.1979tarihli,İstanbulEmniyetinden,«ZEHRAGÜVELİ»gemisiilekaçakdemirgetirildiğikonusundakiihbar,KocaeliEmniyetmakamlarınaulaştığında,14.7.1979 tarihinekadarbeklenilipmalsahiplerininvekaptanıngemiyegelmemesi üzerine soruşturmanın derinleştirildiğinde ortaya şöyle birtabloçıkmaktadır:İsviçre’ninCenevrekentindebulunan,UNIDORS.A.Şirketi,Bulgaristan’ınBurgazLimanından,1.055tonolarak,manifestodagösterilendemirürünlerinigöndermiştir.Dahademirlerlimanagelmeden,sanık(...) işarkadaşıylabirlikteortayaçıkmışvesözüedilendemirlerin«Yarımca» Belediye sahasına boşaltılmasını ve bu sahanın sundurmaolarakkabulünütalepetmişler,sundurmaiçingereklikoşullarıtaşımayanbu yer, «rüşvet anlaşması» sonrası İzmit Gümrük Müdürlüğüne tayinedilen Mehmet Ali BERK tarafından, yeterli bir inceleme yapılmadansundurma olarak kabul edilmiş ve gereğinin yerine getirilmesi de, özelolarak atanan NuriYIĞILITAŞ başkanlığında bir ekibe verilmiştir. Buekipte,muayenememuruKemalYETKİN,kolcular;HüseyinUSLUveŞiho ERDEM görev almışlardır. Bu kişilerin düzenledikleri tutanak isedaha ilginçtir. Yasal hiçbir unsuru belirtilmeden ilgili saha, sundurmarejimininuygulanmasıiçintümşartlarıhaizbiryerolarakgösterilmiştir.Böylece,rüşvetanlaşmasınıngereğibirölçüdeyerinegetirilmiş,hertürlükontrolvedenetimdenuzak,başıboşbirsahayademirlerinindirilmesiiçingerekenortamhazırlanmıştır.Nevarki,mahalliemniyetteşkilâtınınolayaelkoymasısonucudemirlerindirilememiştir.

Bu arada, ithali planlanan demirlerin tamamının manifestodagösterilendemirlereuymayanmiktarvenitelikteolduğudasaptanmaktadır.Şöyleki,1055tonolarakgözükendemirtutarı2024tonolaraksaptanmışvenitelikyönündendemanifestoyauygunlukgöstermediğianlaşılmıştır.Bir an için yasa dışı eylemin ortaya çıkarılamadığı düşünülecek olursa,yaklaşık1milyonkg.demirin,kaçakvevergisiödenmeden,rejimeaykırıolarak yurda sokulması ve bunun akabinde de karaborsadan piyasayasürülmeimkanınındoğması,gözdenuzaktutulamaz.

Demirlerigönderenfirmanın«paravan»birkuruluşolmasıyanında;demirleritaşıyangeminin«Çifttonaj»kullandığı,499gros,1020Dedweyttonolaraktonajıgösterilengeminin2024tonlalimanagelmesibirtesadüfdeğildir.Kaldıki,düşüktonajlıgemilerinİzmitKörfezindeyararlandıklarıkolaylıklar Liman Müdürlüğünün yazısından anlaşılmaktadır. Yargıtay

469E.1981/2

bozma ilâmında gösterilen olgular değerlendirildiğinde; «rüşvetanlaşması» sonucu yaratılan sistemin nasıl çalıştığı daha yakındangörülebilmektedir.

Bu olayın yanı sıra, anılan geminin bir önceki seferinde de aynıolguların sergilendiği, ancak, demirlerin indirilmesi sırasında gerekliönlemleralınmadığından,mallarıngerçekmiktarveniteliğisaptanamamış,sadece yukarıda gösterilen sistemin bu olayda dahi aynen sergilendiğisonucunavarılmıştır.

DevletKuruluşlarınaaitveyasanınöngördüğübiçimdesundurmalarmevcutken;özel şahsa ait arsa, sundurmaolarakkabul edilmiş,böylecegümrükyetkililerininkontrolvedenetimindenuzaklaştırılarakdemirlerinithal işlemi gerçekleştirilmiştir. Yukarıda sözü edilen Yargıtay bozmakararında,buolayailişkinkonularadayerverilmiştir.

Burada üzerinde durulması gereken diğer bir gemi olayı da,«NİCOS»ailişkindir.Hernekadar,bugemiolayınedeniile,haklarındatoplu kaçakçılık suçlarından dava açılan sanıklar, İhsan ÖNAL, TuranAYVANOĞLU, (...) haklarında beraat kararı verilmişse de; bu durum,sözü edilen gemi olayına ilişkin olguların, bu davada gözönündetutulmasına engel teşkil etmemektedir. Kocaeli İkinci Ağır CezaMahkemesince görülüp karara bağlanan «toplu kaçakçılık» suçunailişkinkamudavasıyla,YüceDivan’dagörülmekteolan«Rüşvet»suçunailişkin davanın konusu ve tarafları birbirlerinden ayrı bulunmaktadırlar.Ağır CezaMahkemesinde; rüşvet suçuna ilişkin ne bir iddia, ne de busuçun olgularına ilişkin vakıalar yer almış, sadece üç sanığın bu gemiolayına ilişkin soyut eylemleri değerlendirilmiştir. Oysa, rüşvet suçu;konusuvebunabağlıeylemleri itibariyle,anılarıAğırCezaMahkemesidosyasındaki bilgilerin dışında ve sonradan ortaya çıkarılan olgularadayanmaktadır.AğırCezaMahkemesidosyasındayeralmayanolaylarbirbütün halinde sonuçları ile birlikte ele alınıp incelendiğinde ortaya çokdeğişikbirtabloçıkmakta,«NİCOS»gemisiyleamaçlananplandahadabelirginleşmektedir Şurası özellikle belirtilmelidir ki, «NİCOS» olayıtek başına ve bağımsız bir olay değil, kendisinden önceki eylemlerinbir devamını, olaylar zincirindeki halkalardanbir tanesini oluşturmakta,rüşvetsuçunabağlıolarakortayaçıkmaktadır.

Rüşvet suçuna bağlı olarak bu olayın incelenmesinde; anlaşmayauygun tüm eylemlerin sergilendiğini görmek mümkündür. Yasa dışı

E.1981/2 470

yollarla yurt dışından demir getirme konusunda, Gümrük ve TekelBakanıylaanlaşmayavaran(...),bugemiolayınadadoğrudankarışmıştır.Daha malların limana varmasından bir gün önce, İzmit GümrükleriMüdürlüğüne arkadaşı İhsan ÖNAL ile başvuran (...), «NİCOS»gemisindeki malların tamamının kendilerine teslimini istemiştir. Bugeminin dahi İsviçre kökenli «Metal Union Etablissement» Şirketinintemsilcileri tarafından tutulduklarıvebukimselerinTürkasıllı kimselerolduğu ve geminin Bulgaristan’dan temin edilen demirlerle yüklendiği,geminin İzmit Limanına gelmesinden sonra manifestosunun verildiğive bumanifestodagösterilen demirlerin niteliklerinin nelerdenoluştuğuyukarıda açıklanmıştı. Ne var ki, «ZEHRA GÜVELİ» gemisindekidemirlernedeniyleortayaçıkandurumüzerinebugemininuzuncabirsürelimandabekleyişiçerisindekaldığıvesonuçtaelkonulduğunda,«ZEHRAGÜVELİ»gemisinebenzerolaylarıncereyanettiğianlaşılmaktadır.Zira,gemidebulunduğubildirilenyaklaşık3bintondemirinhurdaolmadıklarısaptanmıştır. Nitekim, sonradan demirlerin niteliklerine uygun olarakverilmek istenilen manifesto ilgili Başmüdürlük tarafından işlemekonulmamıştır. Bu durum dahi göstermektedir ki, rüşvet anlaşmasınauygunolarakhurda adı altındagetirilendemirler yurdabuvasıf altındasokulmak istenmiş ancak, beklenmedik durumlar nedeniyle sanıklareylemlerindebaşarıyaulaşamamışlardır.

Öte yandan, «HANNELİSSA» gemisi nedeniyle yaptırılantahkikattadaaynıyönteminuygulandığıgözlenmektedir.

Tümbuolgularsanık(...)’in,rüşvetanlaşmasıçerçevesi içerisindeyasadışıyollardanteminettiğidemirlerigeneyasadışıyöntemlerleyurtiçerisine soktuğunu ve bunda da büyük ölçüde Tuncay MATARACItarafından oluşturulan kadrodan yararlandığını ortaya koymakta veböylece rüşvet paralarının hangi amaç doğrultusunda verildiği açıkçaanlaşılmışbulunmaktadır.

4 — TESELSÜL KONUSUNA İLİŞKİN İNCELEME :

Bubölümde,davakonusuolaylara,TCK.nunteselsülhükümlerininuygulanıp,uygulanmayacağıkonusuüzerindedurulacaktır.

TCK.nun 80. maddesinde «Bir suç işlemek kararının icrasıcümlesindenolarak,kanununaynıhükmününbirkaçdefa ihlaledilmesi,muhtelif zamanlarda vaki olsa bile bir suç sayılır...» hükmüne yer

471E.1981/2

verilmiştir.TürkCezaKanununun,müteselsilsuçuözelbiriçtimabiçimiolarakkabulettiğisöylenebilir.

Maddemetnindeyeralanunsurlaröğretidebelirtildiğiüzere:«Suçişlemek kararı» suç işlemek kastı demek değildir. Kanun vazıı «Suçişlemek kararı» deyimi ile daha geniş bir kavramı belirtmek istemiştir.Genel bir «Saik» birliğine gitmemek şartıyla müteselsil suçu oluşturanhareketlerinaynıgayeyetevcihedilmeleribuhusustakıstasolarakkabuledilebilir.Busebeplekarardabirlikkavramıgayeyegöretayinolunmalıdır.

«Kanununaynıhükmü»deyimi,biçimdedeğilhükümlerinözündeaynı olması anlamına gelir. Aynı maddenin aynı fıkrasının veya ihlaledilen fıkralar değişse bile aynı maddenin ihlalinin aynı hükmün ihlaliolabileceğişüphenindışındadır.

TürkCezaKanunu«Suçişlemekararınınicrası»cümlesindenolarakkanununaynıhükmününbirdenziyadeihlaliniesastuttuğunagöre,maddiunsuru oluşturan hareketler «îcrai hareket» sayılmış, dolayısıyla suçuntekliğiesasıkabuledilmiştir.

Burada bir noktanın açıkça ortaya konulması gereklidir. Kanununher ihlali, müstakil bir suç mahiyetindedir. Fiillerden bir kısmınıntamamlanması,diğerlerininteşebbüssafhasındakalmalarıhalindedeaynıhükmünbirdenfazlaihlalisözkonusudur.

Bufiil,müteselsilsuçuntümözelliklerinitaşımaktadır.

Aslında rüşvet anlaşmasının temelinde, müteselsil suça ilişkinözellikler yer almaktadır. Rüşvet anlaşması, konusu ve sağlanacakmenfaatler yönünden, geleceğe yönelik, maktu ödemeler biçimindedir.Suç işleme kararı, açıkça belirlendiği üzere, yurt dışından temin edilendemirlerin yasa dışı yollardan yurda sokulmalarını amaçlamaktadırve temelde gayrimeşru kazanca dayanmaktadır. Bu amacıngerçekleştirilebilmesi için eylemlerin devamlı ve birden fazla yapılmasızorunludur. Suçun maddi unsurunu oluşturan ve Tuncay MATARACItarafından yasaya aykırı biçimde yapılan eylemler bir defaya inhisaretmemektedir. Şöyle ki, yurt dışından gemilerle getirilen demirleringümrüklerden yasa dışı yollarla çekilmesi planlı ve organize bir ekiplegerçekleştirilirken,herdefasında,yasahükümlerideçiğnenmişolmaktadır.

E.1981/2 472

TuncayMATARACI’nınsağlamışolduğukolaylıklardanveyaratmışolduğuortamdanyararlanan(...), rüşvetanlaşmasıgereğioluşturulanbudurumamuntazamödemelerlekarşılıkvermiştir.

Her biri ayrı tarihlerde gerçekleştirilen bu eylemler ile bunlarınkarşılığı olarak sağlanan menfaatler, suçun maddi unsurları olarakortaya çıkmış ve böyleceTCK.nun 80.maddesindeki unsurlar oluşmuşbulunmaktadır.

5 — SUÇUN SÜBUTU VE SANIKLARIN HUKUKİ DURUMLARI :

Bu bölümde, sanıkların eylemlerini sübuta götüren nedenlerüzerindetopluolarakdurulacakvesanıklarınyasakarşısındakihukuksaldurumlarıortayakonacaktır.

Bu suça ilişkin olarak, sanıklardan Salih Zeki RAKICIOĞLU ve(...)’in, suçun oluşum ve kabulüne ilişkin ikrarları bulunmaktadır. Busanıklar, rüşvet olgusunu, yapılan eylemleri, sağlanan menfaati ve buamaçla oluşturulan rüşvet düzenini belli ölçüde açıklamışlar, olaylararasındaki bağlantıları göstermişlerdir. Gerçi, yukarıda birinci suçtabelirtildiğigibisanıklar,kendiliklerindenvedoğrudanbutürbiraçıklamayagirmemişlerdir. İnkârımümkünolmayan,belgelerevekayıtlaradayananvekendilerininde içindeolduklarıbirtakım işlemlerinortayaçıkarılmasıüzerine sanıklar ilk ifadelerinden dönmek ve daha fazla gerçeklere tersdüşmemek için açıklamalarda bulunmak zorunluluğunu duymuşlar veböylece suçun açıklık kazanmasına yardımcı olmuşlardır. Ancak, sözüedilen iki sanık, olguları ortaya koyarken, gerçekleri tam olarak ifadeetmektendeözenlekaçınmışlardır.Özellikle;rüşvetanlaşmasıkonusundabaşlangıçtayasalamaçlardoğrultusundahareketedildiğiizleniminiverirbiçimdeaçıklamadabulunmuşlardır.(...)’in,gümrüklerde,maksatlıolarakbirtakımgüçlükleremaruzbırakıldığı,işçevreleridahilkendisikarşısındabirgruboluşturulduğuvegümrüklerdekiişlemlerindebirçıkmazagirdiği,işte bu sıradaBakanıkarşılarına almamak için, yapılanbir teklifi kabulettikleri ileri sürülmüşsede asıl amacıngösterilmeye çalışılandanbaşkaolduğuanlaşılmıştır.

Suçunsübutuvesanıklarıneylemlerinindeğerlendirilmesindesadecebu ikrarlara da dayanılmamıştır. Olaylar arasında bağlantı kurulurken,

473E.1981/2

eldeedilebilentümkanıtlardagözönündetutulmuştur.SanıklarSalihZekiRAKICIOĞLUve(...)tarafındanbelirtilen1978yılıEylülayıbaşlarındaolduğukabuledilenrüşvetanlaşmasıortayakonduktansonra,anlaşmayauygunatamalarınhemenbuanlaşmadansonravedoğrudanBakanTuncayMATARACI tarafından gerçekleştirildiği görülmektedir. Bu atamalarınbirbiri arkasına, «beyaz formül» sistemiyle gerçekleştirilmesi tesadüfdeğildir.Atanan kimselerin hangi şartlarda, buraya getirildikleri, görevebaşlatılmalarından geçmiş durumlarına kadar tüm olgular yeterinceaçıklanmıştır. Nitekim, sonraki dönemlerde kaçak demir getiren gemiolaylarında,atanmalarındurumu,dahabelirginleşmişveyaratılansistemamacıilebirlikteortayaçıkmıştır.

Bu suçun maddi unsurları olarak kabul edilen; «temin edilenmenfaatin» cinsi, miktarı ve yöntemi suçun varlığı konusunda ortayakonanenönemlikanıtlardandır.

Yukarıda gösterildiği üzere rüşvet anlaşmasından sonra ve 1978yılı sonlarından başlamak suretiyle yurt dışından demirlerin gelmesiylebirlikte; (...)’den, Tuncay MATARACI’nın tasarruf alanına milyonlarlaifade edilen paraların aktarılmaya başlandığı görülmektedir. Çek olarakverilen bu paraların, Salih Zeki RAKICIOĞLU aracılığıyla TuncayMATARACI’ya ulaştığı, bazı çeklerin Salih Zeki RAKICIOĞLU veyaparavanhesapolarakkardeşiAdemRAKICIOĞLUadınaaçılanhesaptatutulduklarıayrıkalemlerhalindegösterilmiştir.

Tuncay MATARACI, bu çek işlemlerinde odak noktasınıoluşturmakta kendi insiyatif ve direktifi ile bu paraların akışına yönvermektedir.Gerçekten,paralarınparavanolarakkendilerindetoplandığıkimseler «Halil İbrahimDEMİR,AliYILDIZ,HakkıKALKAVAN»ve(...)’den paraları çek halinde alan Salih Zeki RAKICIOĞLU, TuncayMATARACI’nın talimatına göre hareket etmek durumundadır. Adıgeçenlerden Halil İbrahim DEMİR, Tuncay MATARACI’nın Bakanolduktansonrayakınilişkileriçerisinegirdiğisamimiarkadaşıdır.İleridebu sanığaaitbölümdedahagenişaçıklamalarlabelirtileceğiüzereHalilİbrahimDEMİR,kendiadınafakatTuncayMATARACIhesabınaaçtığıbankahesaplarında,burüşvetparalarınıngizlenmesineyardımcıolmuştur.Sözüedilensanığa,(...)kaynaklıçekleringelişinin,TuncayMATARACIdışındahiçbirizahıyapılamamaktadır.HalilİbrahimDEMİR,kanıtlarıyla

E.1981/2 474

ortaya konulduğu üzere; İstanbul’da özel inşaat müteahhidi olarak işhayatını sürdürmektedir. (...)’ le ticari ve mali yönden hiçbir parasalilişkisi bulunmamaktadır. Halil İbrahim DEMİR tarafından yapılanharcamalar, Tuncay MATARACI’nın yeğeni Hakkı KALKAVAN’aaktarılan paralar, Tuncay MATARACI’nın eşine verilen daireler veTuncayMATARACIhesabınasatınalınanarsaveyapılandiğertasarruflarTuncayMATARACI’nınrüşvetkonusuparalaraverdiğiyönüaçıklamayayeterlibulunmuştur.

Diğer sanık Ali YILDAZ’da rüşvet paralarının gizlenmesinderol oynayan kimselerdendir. Bu sanık rüşvet paralarından 25 milyonTL. tutarını kendi hesapları içerisinde eritmek ve saklamak sureti ilesanıkMATARACI’nın yanında yer almıştır.MATARACI’nın çok yakınarkadaşı durumunda olan Ali YILDIZ’a bu paraların gelişi TuncayMATARACI kanalıyla olmuştur. Bu konudaki açıklamalar ileridekibölümdeyeralacaktır.Yalnızşurasıbelirtilmelidirki,(...)’leAliYILDIZarasındaparasalhiçbirilişkibulunmamaktadır.İşyerleriayrıolduğugibigördükleri işlerinnitelikleri farklıdırveogünekadardabirbirlerinihiçgörmemişlerdir.AliYILDIZ’a çeklerin aktarılışınıTuncayMATARACIorganize etmiş, bir bölümünde de Halil İbrahim DEMİR’i devreyesokmuştur. Nitekim, Ali YILDIZ yargılama sırasında SoruşturmaKomisyonundaki beyanından dönerek bu meblağın kendisine TuncayMATARACItarafındanintikalettirildiğinibelirtmiştir.

Tuncay MATARACI’nın rüşvet konusu paraların gizlenmesindeyararlandığı bir kişi de yeğeniHakkıKALKAVAN’dırTicari kapasitesibelliolanveküçükişlerleuğraşanbukişiyearalarındaticarihiçbirilişkibulunmayan Halil İbrahim DEMİR’le Salih Zeki RAKICIOĞLU’ndanmilyonlarca liralık paranın intikali de Tuncay MATARACI isteğiyleolmuştur.

Bütün bu işlemler, dayanakları banka kayıtları ve hesaplarıylabirlikte ileride açıklanacaktır. Öte yandan, rüşvet paralarının birbölümününkendiüzerindekaldığıSalihZekiRAKICIOĞLUtarafındankabuledilmektedir.Buarada,TuncayMATARACI’nınterzisivearkadaşıolanveaynızamandaSalihZekiRAKICIOĞLU’nundayakınıbulunanAhmetBOZKURT’a bir tesadüf sonucu geçen 10milyonTL. çok kısabir süre içerisindeTuncayMATARACI tarafındanverilendirektifegöreçekilmiştir.

475E.1981/2

Maliveticariyöndenhiçbir,ilişkileribulunmayanhatta,birbirlerinitanımayan bu kişiler arasında kurulan parasal ilişkilerin müsebbibininTuncayMATARACIolduğuortayaçıkmaktadır.Tamamenkayıtlaradayalıbankahesapveekstreleriyledoğrulanançeklerinsirkülasyonunun,rüşvetanlaşmasını ortaya koyan en önemli bulgulardan birini oluşturduğundakuşkuduyulamaz.(...)kaynaklıtoplam84milyon500binTL.tutarındakiçeklerin tek yönlü olarak akışı ve belli noktalarda birikmesi TuncayMATARACI’nın rüşvet eyleminebağlıdır vebu eyleminbaşkabiçimdeaçıklanmasıolanağıyoktur.

Öte yandan sanık Tuncay MATARACI’nın rüşvet anlaşmasıdoğrultusunda Marmara Gümrükleri Başmüdürüne verdiği talimat veyaptığı baskı da dikkat çekicidir. Bir Başmüdürün, Bakan tarafındanİstanbul’da kaldığı oteldeki özel odasına çağrılıp, arkadaşları olduğunusöylediği sanıklarla tanıştırılması ve işlerinde onlara yardımcı olunmasıtalimatının verilmesi bürokratik ilişkiler içerisinde düşünülemez. Öyleki, bu Başmüdürün bulunduğu işyerine gidemeyecek kadar zaman veimkânbulamadığınıbelirtenTuncayMATARACI’nındahasonraFerhanAKKANisimlibirhanımayapmışolduğuparayardımınıizahederkenbuparayı,İzmitİstanbularasındakibiryerdeoynadığıkumardankazandığınıve buraya rahatlıkla gitme imkanını bulabildiğini söylemesi açık birçelişkidir.

Yukarıdan beri açıklanmaya çalışılan tüm delillerdeğerlendirildiğinde,SanıkTuncayMATARACI’nıngöreviyleilgiliolmaküzerekanunvenizamhükümlerinegöreyapmamayamecburolduğuşeyiyapmakiçinmüteselsilsuçteşkiledecekbiçimderüşvetaldığı,

Sanık (...)’in Gümrük ve Tekel Bakanı Tuncay MATARACI’ya;kanun hükümlerine göre yapmamayamecbur olduğu şeyi yapması içinrüşvetverdiğisabitolmaktadır.

SanıkSalihZekiRAKICIOĞLU,olayınbaşındanberi(...)’inyanındayer almış, rüşvet anlaşmasının yapıldığı SheretonOtelindeki buluşmayıdakendisisağlamıştır.TuncayMATARACIrüşvetanlaşmasındansonra,Salih Zeki RAKICIOĞLU’nu devamlı (...)’in yanında görmüş, hatta,demirleringetirilmesikonusundaki teklifiniher ikisinebirdenyapmıştır.SalihZekiRAKICIOĞLUatamaisteklerini(...)’denaldığıdirektifegöreTuncayMATARACI’yailetmişvehep(...)’inyanındaveonunladevamlı

E.1981/2 476

işbirliğiiçerisindebulunmuş,ondanaldığıçekleriTuncayMATARACI’yailetmiş ve çeklerin gecikmesi durumunda ise Tuncay MATARACI’nındevamlı baskısına ve tehditlerine muhatap olmuştur. Olayın cereyantarzıvebunauyanikrarvekabullervebunlarıdoğrulayandelillersanıkSalih Zeki RAKICIOĞLU’nun rüşvet suçuna sanık (...)’in yanında veonunaracısıolarakkatıldığımortayakoymaktavesuçunsübutaerdiğinigöstermektedir.

III — RİZESPOR’A 1000 TON ÇAY TAHSİS EDİLMESİNİ VE BU ÇAYLARIN TEKELİN PERAKENDE FİYATLARINDAN DAHA YÜKSEK FİYATLA SATILMASINI SAĞLAMAK KARŞILIĞINDA RÜŞVET ALMA SUÇU :

İDDİA :

Soruşturma Komisyonu Raporunda :

A) Tuncay MATARACI’nın «Çay Kurumu Genel MüdürlüğünceAnadoluBasınBirliğine,RizesporKulübüneveÇocukEsirgemeKurumuRizeŞubesinedahaöncekiyıllardanitibarençaytahsisedilmekteolduğu,Tuncay MATARACI’nın Bakan olduktan sonra Çay Kurumu GenelMüdürlüğüne bir teleks çekerek bu uygulamayı durdurduğu ve böyleceçay tahsisi işinde büyükmenfaatleri olan bazı ilgilileri rüşvet vermeyesevkeden bir baskı ortamı yarattığı, nitekim Rize’deki Turist OteldeRizesporyöneticileriileyaptığıkonuşmadaşayet10milyonliraverirlerse1.000 ton çay tahsis edeceğini ve alacağı bu parayıGençlerbirliği SporKulübüne yardım olarak aktaracağını söyleyerek rüşvet anlaşmasınayönelik ilkadımı attığı, Rizespor Yönetim Kurulu Üyesi olan PaşaliALAMAN ile RizesporKulübüBaşkanıNuriAKBULUT’un bu teklifikabul ederek bilahare Bakanın kardeşi Köksal MATARACI ile rüşvetanlaşması yaptıkları, KöksalMATARACI’nın (ağabeyim parayı istiyor)demesiüzerineileritarihliüççekdüzenleyerekverdikleri;5milyon,1,5milyonve3,5milyonliratutarındaolanbuçeklerinverilmesindensonraGümrükveTekeleskiBakanıTuncayMATARACI’nınÇayKurmunaemirvererekvedevamlısurettebaskıyaparakRizespor’açaytahsisedilmesinivebuçayları4223sayılıKanunaaykırıolarakpiyasafiyatındandahafazlafiyatlasatmalarınayolaçanbirprotokolimzalanmasınısağladığı,çeklerinvadelerigeldiğinde5milyonve1,5milyonlira tutarındaolanlarınnakitolaraködendiği,3,5milyonliranıniseçekolarakKöksalMATARACI’ya

477E.1981/2

verildiği, Hakkı KALKAVAN vasıtasıyla İstanbul’da bankadan tahsilolunanbuçekkarşılığınınHakkıKALKAVANtarafındanbizzatKöksalMATARACI’yaödendiği,10milyonlirarüşvetverenPaşaliALAMAN’ınbu işten 95.000.000.— TL. dolayında gelir sağladığı, bu paranın 46milyon lirasınıRizespor’a verdiği,Rizespor yöneticilerinden 10milyonlira rüşvet isterken bu parayı Gençlerbirliği Spor Kulübüne vereceğinisöyleyerek suçun işlenmesini kolaylaştırıcı bir ortamhazırlayanTuncayMATARACI’nın, rüşvet olarak aldığı bu 10 milyon liraya karşılıkGençlerbirliğine 510.000.—TL bağışta bulunmak suretiyle söylentileriönlemeye ve gerektiğinde tevilemüsait bir yol izlemeye çalıştığı ve busuretleTürkCezaKanununun213ve225incimaddeleriniihlalettiği;»

B) KöksalMATARACI’nın;«RizesporKulübüyöneticileriPaşaliALAMAN ve Nuri AKBULUT’dan 10 milyon lira rüşvet alınmasıolayında rüşvet alanın aracısı sıfatıyla suça iştirak ettiği, rüşveti bizzatalarak uygulanmasını sağladı ve böyleceTürkCezaKanunu’nun 65 ve226 ncı maddeleri delaletiyle aynı Kanunun 213 üncü madesini ihlalettiği;»

C) Rizespor Kulübü Yöneticisi Paşali ALAMAN’ın; «Gümrükve Tekel eski Bakanı Tuncay MATARACI tarafından, bazı kurum vekuruluşlara eskiden beri verilmekte olan çay tahsisini yasaklamasındansonra Rizespor Kulübü adına 1.000 ton çay tahsis edilmesi ve buçaylarınperakendepiyasa fiyatlarındandahafazlabir fiyatlasatılmasınısağlamakamacıylaTuncayMATARACI’yakardeşiKöksalMATARACIaracılığıyla 10.000.000.— TL. tutarında rüşvet vermek suretiyle TürkCezaKanununun220ncimaddesiniihlalettiği;»

D)RizesporKulübüBaşkanıNuriAKBULUT’un«Rizespor’a1.000ton çay tahsis edilmesi ve bu çayların 4223 sayılı Kanun hükümlerineaykırı olarak fazla fiyatla satılmasını temin için Gümrük ve Tekel eskiBakanı Tuncay MATARACI’ya Rizespor Kulübü Yöneticisi olan veçayların satış ve pazarlamasını bizzat ayarlayan Paşali ALAMAN’labirlikte,KöksalMATARACIaracılığıyla

10.000.000.— TL. tutarında rüşvet vermek suretiyle Türk CezaKanunu’nun220ncimaddesiniihlalettiği;»

E) ÇayKurumueskiGenelMüdürYardımcısıŞahinBALTA’nın;«Rizespor’a 1.000 ton çay tahsis edilmesi ve bunun 4223 sayılıKanun

E.1981/2 478

hükümlerine aykırı olarak fazla fiyatla satılmasına izin verilmesi içinGümrük ve Tekel eski Bakanı Tuncay MATARACI tarafından yapılankanunsuz müdahaleler ve etkiler sonucunda, Bakanın eylemine bağlıolarak memuriyet görevini kötüye kullandığı ve bu suretle Türk CezaKanunu’nun64ve240incimaddeleriniihlalettiği;»

F) Çay Kurumu eski Genel Müdür Vekili Zeki GÖKTÜRK’ün;«Rizespor’a 1.000 ton çay tahsis edilmesi ve bu çayların 4223 sayılıKanunhükümlerineaykırıolarak fazla fiyatla satılmasına izinverilmesiiçinGümrükveTekeleskiBakanıTuncayMATARACItarafındanyapılankanunsuz müdahaleler ve etkiler sonucunda, Bakanın eylemine bağlıolarak memuriyet görevini kötüye kullandığı ve bu suretle Türk CezaKanunu’nun64ve240incimaddeleriniihlalettiği;»

iddiaolunmuştur.

ÇAYIN TAHSİS EDİLMESİ VE RÜŞVET VERME OLAYI :

Busuçailişkinrüşvetanlaşmasınınvarlığı,aşağıdagösterilenmaddiolgularla ortaya çıktığından, öncelikle bu olguların izlenmesinde yarargörülmüştür.

YürürlüktekiyasahükümleriuyarıncaçayınsatılmasıDevlettekelialtında olmasına rağmen, 1973 yılından itibaren, Rizespor’a çay tahsisedildiği,bukulübüniseÇayKurumundanaldığıçaypaketleyipperakendeolaraksattığıanlaşılmaktadır.

Tuncay MATARACI, Gümrük ve Tekel Bakanlığı görevinebaşlayınca,ÇayKurumuGenelMüdürlüğüne bir telgraf çekerek,TekelGenel Müdürlüğü dışındaki bütün çay tahsislerini yasaklamıştır. 12-14Mayıs1979günleri arasında resmiziyaret içinRize’debulunanTuncayMATARACI, Turist Otelde yaptığı bir toplantıda, Rizespor Kulübüyöneticileri ile taraftarlarının; kulübün birinci lige yükselmiş olmasınedeniyleyenifutbolcutransferetmekdurumundaolduklarını,buihtiyacıkarşılayacak geliri sağlamak amacıyla yeniden çay tahsis edilmesigerektiğini söylemeleri üzerine, Bakan, önceki yasaklama kararınarağmen, kendisinin de Ankara Gençlerbirliği Spor Kulübünün fahribaşkanı olduğunu, bu kulübe yardım etmek maksadıyla on milyon liraverilirseRizespor’a 1.000 ton çay tahsis edilebileceğini söylemiştir (K.

479E.1981/2

6, S. 376). Rizespor Başkanı NuriAKBULUT’un, «Beyefendimakbuzkarşılığında veririz» demesi üzerine de Tuncay MATARACI, «tabiîmakbuzkarşılığındaolabilir»yanıtınıvermiştir (K.6,S.376-378;YüceDivanTutanakları,S.360-367).

Rizespor yöneticileri Tuncay MATARACI’nın Rize’denayrılmasındanbirgünsonra15Mayıs1979günlüdilekçeileÇayKurumuGenel Müdürlüğüne başvurmuşlar ve 1.000 ton çay tahsis edilmesiniistemişlerdir.GenelMüdürYardımcısıŞahinBALTA’nınanlatımınagöre,şifahen de, «Biz Bakan ile görüştük, bize1.0000 ton çay vereceksiniz,hemsizeyardımcıolacağız,hemdeRizespor’unkalkınmasıiçinbuiştefaydamızolacak»demişlerdir(K.6,S.405-410).

Buarada,Bakanınyakınarkadaşıolanveönceki rüşvetsuçlarınınoluşmasında büyük bir rol oynayan Salih Zeki RAKICIOGLU,Rize’ye gelerek, Köksal MATARACI ile görüştükten sonra, Rizesporyöneticileriyle de ilişki kurmuş ve Tuncay MATARACI’nın AnkaraGençlerbirliğine yardım etmesi için 10milyon lira verirlerse 1.000 tonçayıntahsisedileceğinihatırlatmıştır(K.6,S.296).

Rizespor yöneticileri, futbolcu transfer edebilecek geliri sağlamakamacıyla 1.000 ton çay almayı, bunun için de Rizespor Kulübü olarakaçıktan10milyon liralıkçekvermeyikararlaştırmışlardır (K.6,S.296-297;K.7,S.100).

O günlerde, devreye giren ve Tuncay MATARACI’nın yasadışı eylemlerinde onunla işbirliği yaptığı anlaşılan kardeşi KöksalMATARACI’nın, «ağabeyim acele parayı istiyor, Gençlerbirliğine sözverdi, parayı verin, çekleri verin, söz verdiniz, yoksa çay alamazsınız»diyerek kendilerini sıkıştırması ve Rizespor Kulübünün çeklerini kabuletmemesi üzerine, daha önceki yıllarda da Rizespor Kulübüne tahsisedilençaylarıteslimalıpbellibirkârlasatışınıyapanPaşaliALAMAN5milyon,3,5milyonve1,5milyonliralıkolmaküzereşahsendüzenlediğitoplam10milyonliralıkÜççekiKöksalMATARACI’yavermiştir(K.6,S.295-306;S.387-390;YüceDivanTutanağı,S.359).

Öte yandan, Rizespor yöneticilerinin 15.5.1979 günlü dilekçe ile1.000 ton çay istemeleri üzerine Çay Kurumu Genel Müdürlüğünce

E.1981/2 480

kendisindenhukukimütalâaistenenKurumAvukatı;Rizespor’açaytahsisedilmesinin yasal sakıncalarını ve çayın piyasa fiyatından yüksek birfiyatlasatılmasına izinverilmesihususundaKurumunyetkiliolmadığınıbildirmiştir(K.22,S.235).

Ancak,BakanolurolmazçaytahsisedilmesiniyasaklayanTuncayMATARACI, bu kez, Rizespor’a 1.000 ton çay tahsis edilmesi içinbaskı kurmuş,ÇayKurumuGenelMüdürüAtillaKORUYAN’a telefonederek, «Benden evvel veriliyordu, ben şu anda bölgenin Bakanıyım,gene verilmesi bizim buradaki Bakanlığımızı anlamlı hale getirecektir.BenBakankenbununverilmesigerekir.»demiştir(K.4,S.373-378,YüceDivanTutanağı,S.1672).

Yönetim Kurulunun toplanıp bu konuyu görüştüğü 1.6.1979günü, Genel Müdür Vekili Salih Zeki GÖKTÜRK’e ve Genel MüdürYardımcısıŞahinBALTA’yatelefonederek,«Buçayıhersenealıyorduk,sizin zamanınızda mı bu çay kalacaktı? Daha önce vermiştik, şimdiniye vermiyoruz?Bakın çocuklar buralara geldiler, bu takımbatacaktır,bunda suç yoktur, varsa benimdir. Rizespor’a benim Yönetim KuruluÜyesiolduğumzamançayveriyorduk,şimdiniyevermiyorsunuz,verin»biçimindekonuşmuştur(K.4,S.67-76).

NihayetÇayKurumuYönetimKurulunun1.6.1979günlü,1979/224sayılıkararıile:

«1)Kilogramı85,75TL.ndan

2) Üçayvadeli

3) 1.000tonçayınteslimi

4) İç piyasada perakende kg. satış fiyatının 100.— olması...»kararlaştırılmıştır(K.22,S.232).

Daha sonra, 1.000 ton çayın kalitesini, imalat, paketleme, teslimve diğer koşulları belirleyen bir protokol düzenlenmiştir. RizesporKulübünü temsilen Nuri AKBULUT ile Paşali ALAMAN’ın, ÇayKurumunutemsilenGenelMüdürYardımcısıŞahinBALTAilePazarlamave Satınalma Dairesi Başkanı İshak KARA’nın imzaladığı bu tarihsizprotokolün7.maddesinde;1kg.çayınRizesporKulübünesatışfiyatının(istihsal vergisi hariç) 85,75 TL. olduğu, 8. maddesinde ise; Rizespor

481E.1981/2

tarafından piyasaya sürülecek çayların iç piyasadaki perakende satışfiyatının100.—TL.olduğuhükmebağlanmıştır(K.22,S.231).

Rizespor KulübüYönetimKurulu, 28.8.1979 günlü toplantısında;Çay Kurumundan alınan 1.000 ton çayın, masrafları kulübe ait olmaküzere,kilogramı177,50TL.ndanPaşaliALAMANveortaklarıKollektifŞirketinedevredilmesinekararvermiştir.Çayın,ÇayKurumundanteslimalınması, pazarlanması ve satılması için yetki alanPaşaliALAMANdaDüzey Pazarlama Anonim Şirketi ile anlaşmış, pazarlama ve satışlarıkısmenbuşirketeliileyapmıştır.

Satış sırasında, 100 gramlık çay kutusunun üzerine (fiyat 10TL) yazılmış, ayrıca, (teberru 10 TL) kaşesi de vurulmak suretiyle100 gramlık çay 20 liradan satılmaya başlanmıştır. O tarihlerde, TekelGenelMüdürlüğünce, aynıkalite çayın100gramı10 liradan satılmaktaolduğundan ve aynı kalite çayın piyasada tek fiyat üzerinden satılmasıda zorunlu bulunduğundan, adli makamlarca, Rizespor yöneticilerininbu uygulaması soruşturma konusu yapılmıştır. Bunun üzerine Rizesporyöneticileri,ÇayKurumuGenelMüdürlüğüneverdikleri14.8.1979günlüdilekçeile,100gramlıkçayın(hediyesi20lira)üzerindensatılması içinizinistemişlerdir(K.22,S.224).

ÇayKurumuYönetimKuruluaynıgüntoplanıpkonuyugörüşmüş;fiyatın 20 lira olarak saptanmasının 4223 sayılı Yasanın 3. maddesineaykırı olacağı düşüncesi ile bir fiyat belirtmekten kaçınmış, ancak,1.6.1979günlü,1979/224sayılıkararın4.maddesindeki,çayınperakendesatış fiyatını 100.— TL/kg. olarak belirleyen hükmü iptal ederek birboşlukyaratmış,böylecebirmuvazaaortamıhazırlamıştır(K.22,S.222).

Pazarlama ve Satınalma Dairesi Başkanı İshak KARA, bu fiyatboşluğunu farkederek, 14.9.1979 günlü yazı ile Genel MüdürlükMakamından, Rizespora verilen çayların piyasa satış fiyatının neolacağının belirlenmesini istemiştir (K. 22, S. 221). Bu yazının altınaGenel MüdürYardımcısı Şahin BALTA, kendi el yazısı ile, 14.9.1979gününde(şimdilikbekletilmesi)şeklindenotkoymuşolmasınarağmen,5günsonra19.9.1979günü,RizesporKulübünütemsilenPaşaliALAMANile Sedat BIÇAKÇI, Çay Kurumunu temsilen Şahin BALTA ile SalihZeki GÖKTÜRK arasında ek protokol imzalanmıştır, Bu ek protoklün1. maddesinde; Rizespor tarafından piyasaya sürülecek çayların 100gramının20liradansatılmasıöngörülmüştür(K.22,S.220).

E.1981/2 482

Bu konunun görüşüldüğü ve fiyat saptanmasının (şimdilikbekletilmesi) mülâhazasıyla ertelendiği günlerde, Tuncay MATARACI’nınyinetelefonederek;Rizesporyöneticilerinintalebinin,onlarınistediğidoğrultudayerinegetirilmesiniısrarlaistediğiGenelMüdürVekiliSalih Zeki GÖKTÜRK’ün ifadesinden anlaşılmaktadır (Yüce DivanTutanağı,S.389;K.3,S.343-355).

Yukarıda sergilenen maddi olgulardan önce gizli olarak yapıldığıanlaşılan rüşvet anlaşması gereğince,RizesporKulübüne 1.000 ton çaytahsis edilmesi ve bu çayların Tekelin perakende satış fiyatından dahayüksekfiyatlasatılmasıkarşılığında,PaşaliALAMANtarafındankeşideedilerek Köksal MATARACI’ya verilen üç adet vadeli çekin parayadönüştürülmesiolgusunagelince:

PaşaliALAMAN’ınanlatımınagöre,KöksalMATARACI,paralarınçekkarşılığındaRize’dekibankalardantoplucaçekilmesininsöylentilereyol açacağı endişesi içerisinde bulunduğu için bu paraların nakdenverilmesine,vadeli olarakkeşide edilençekleringeri alınıpyırtılmasınaözengösterilmiştir(K.6,S.303).Buüççekinnakitparayadönüştürülmesişubiçimdeolmuştur:

5 milyonliralıkçekinparayadönüştürülmesi:

Paşali ALAMAN, kendisi Samsun’a gitmek üzere olduğu içinbeşmilyon lirayı paketleyip kardeşiAliALAMAN’a bırakmış ve NuriAKBULUT’a telefonederekonuyazıhanesineçağırmasınıvebupaketivermesini tenbih etmiştir.AliALAMAN bu yolda hareket etmiş, NuriAKBULUT gelince paketi ona vermiştir. Ancak Nuri AKBULUT,Ali ALAMAN’ı da yanına almış, arabası ile Köksal MATARACI’nınyazıhanesine gelmişlerdir. Yazıhane kalabalık olduğu için, KöksalMATARACI onları görünce dışarı çıkmış, arabanın yanına gelip paketialmışveyazıhanesinegötürmüştür(K.6,S.301;K.7,S.185-186;K.6,S.377).SamsundönüşündePaşaliALAMAN,NuriAKBULUT’a«nedenkardeşimi de götürdün?» diye sorduğu zaman, «sonra parayı vermediderler, hiç olmazsa yanımda şahit bulunsun diye götürdüm» yanıtınıalmıştır(K.7,S.99-102).

1.5 milyonliralıkçekinparayadönüştürülmesi:

483E.1981/2

Buparayı,KöksalMATARACI’ya esasen çeki keşide edenPaşaliALAMANbizzatvermiştir(K.6,S.302).

Buikiçekintutarlarınınakitolarakverdiktensonraçeklerigerialıpyırtmışlardır(K.6,S.303).

3.5 milyonliralıkçekinparayadönüştürülmesi:

19.11.1979 günlü, 430442 numaralı hamiline yazılı olan bu çek,Paşali ALAMAN’ın, Türk Ticaret Bankası Rize Şubesindeki 011/486numaralıhesabıüzerindendüzenlenmiştir.KöksalMATARACI,dosyadamevcut bulunan bu çeki yeğeni Hakkı KALKAVAN’a vermiş ve20.11.1979tarihindetahsilettirmiştir.

ESAS HAKKINDA MÜTALÂA

CumhuriyetBaşsavcısınınesashakkındakimütalâasında,özetle:

(1497, 440ve4223 sayılıYasaların ilgili hükümleri uyarıncaÇayKurumu,GümrükveTekelBakanlığınabağlıvebuBakanlığındenetimive gözetimi altında bir iktisadi devlet teşekkülüdür. Ancak, vesayetsınırının aşılması kanunlarda suç sayılan eylemlerin oluşmasına nedenolabilir.

Tuncay MATARACI, Bakanlık görevine başladıktan sonra, TekelGenelMüdürlüğüdışındahiçbirkurumvekuruluşaçayverilmeyeceğinibildirmiş olmasına rağmen, Rize’ye gittiğinde, Rizespor Kulübüyöneticilerine, onmilyon lira verdikleri takdirde Kulübe 1.000 ton çaytahsisi yaptıracağını söylemiştir. Bu teklifin kabul edilmesi üzerine,TuncayMATARACI’nınemirvedirektifiileRizesporKulübüne1.000tonçaytahsisedilmişve4223sayılıYasayaaykırıolarakçayınkilogramının200liradansatılmasıŞahinBALTAveSalihZekiGÖKTÜRKtarafındanimzalananbirprotokollekabuledilmiştir.

Bu yasa dışı tahsis ve fiyatlandırmanın karşılığı olan rüşvetin beşmilyonlirasınakitolarak,NuriAKBULUTveAliALAMANvasıtasıylaKöksal MATARACI’ya verilmiş, kendisine verilen 3,5 milyon liralıkçeki iseKöksalMATARACI yeğeniHakkıKALKAVAN’ın aracılığıylaİstanbul’da tahsil etmiş, birbuçuk milyon lirayı da yine nakit olarakalmıştır) denilerek suçları böylece sübuta erenTuncayMATARACI’nın

E.1981/2 484

TCK’nun 213/1, 225/1, 227/2 ve 31 inci; Köksal MATARACI’nınTCK’nun 226 ncı maddesi delaletiyle aynı Kanunun 213/1, 225/1 ve31 inci, Paşali ALAMAN ile Nuri AKBULUT’un da aynı Kanunun220 nci maddelerine göre; görevlerini kötüye kullanan Salih ZekiGÖKTÜRK ve Şahin BALTA’nın ise TCK’nun 240. maddesi uyarıncacezalandırılmalarınakararverilmesiistenmiştir.

SANIKLARIN SORGU VE SAVUNMALARI :

Tuncay MATARACI, rüşvet veren kişilerin ifade ve ikrarlarınıkendisine karşı komplo olarak nitelendirip tüm savunmasını bu esasadayandırdığıiçinöncerüşvetverenlerinsavunmalarınıincelemekyerindeolacaktır.

A) PAŞALİ ALAMAN’IN SORGU VE SAVUNMASI :

PaşaliALAMAN,önsoruşturmadaverdiği28.1.1981ve11.2.1981günlüifadelerinde;TuncayveKöksalMATARACIkardeşlere10milyonliraparaverdiğinikesinlikleinkâretmiş,SalihZekiRAKICIOĞLU’nunbuyoldakibeyanlarınıniftiradanibaretolduğunuilerisürmüş,3,5milyonliranınHakkıKALKAVAN tarafındannasıl tahsil edildiğini bilmediğinisöylemiştir.

Kendisinin yazılı olarak başvurması üzerine yeniden alınan12.2.1981 günlü ifadesinde; Rizespor’un birinci lige yükselmesiüzerine, iyi oyuncular transfer edebilmek amacıyla çay tahsis ettirmekistediklerini, oysa Tuncay MATARACI’nın, daha önce tahsis edilmişçaydanparasıödenmişolan42tonçayıntesliminidurdurduğunu;TuncayMATARACI,Gençlerbirliği’neyardımgörüntüsü altındaonmilyon liraisteyince1000tonçayıalabilmekiçinbuparayıvermeyerazıolduklarını,KöksalMATARACI’nınsıkıştırmasıüzerinede5milyon,3,5milyonve1,5 milyon lira değerindeki çekleri vermek zorunda kaldığını; KöksalMATARACI’nın, Rizespor’un çeklerini kabul etmeyip bizzat kendiçeklerini vermesini şart koştuğunu; 1,5 milyon lira nakit parayı veripçekigerialarakyırttığını,kendisinintopladığı5milyonliranakitparayıdakardeşiAliALAMANileNuriAKBULUT’unpakethalindegötürüpKöksal’averdiklerini,çekiisegerialıpyırttıklarınıbelirtmiştir.

YüceDivan’dakisorguvesavunmasındaise;diğerkonulardaaynıifadeyi yinelemekle birlikte, paranın verilmesi gerekçesini değiştirmiş

485E.1981/2

veçayınnormalolarak tahsisedilmesindenvebirmiktarçekilmesindensonra, on milyon lira verilmediği takdirde teslimatın kesileceği tehdidiile karşılaştıklarını; parayı, çayın kesilmemesi için vermek zorundakaldıklarınıvekiliilebirlikteilerisürmüştür.

B) NURİ AKBULUT’UN SORGU VE SAVUNMASI :

NuriAKBULUT’un ifadelerinde, tutum ve davranışlarında PaşaliALAMAN’ınkilere genellikle paralellik görülmüştür. Ön soruşturmadayapılan 17.2.1981 günlü yüzleştirmede, PaşaliALAMAN’ı dinlediktensonra;«Paşalihaklıkonuşuyorefendim,bendeolayıanlatayım»demişvegerekogün,gerek16.3.1981günüTuncayMATARACIdadahilolmaküzere yapılan üçlü yüzleştirmede, özetle; Bakan’ın Rize’ye geldiğindeTurist Otelinde toplantı yaptığını, Gençlerbirliği Spor Kulübüne fahribaşkanolduğundanbahisleRizespor’unbukulübeonmilyon lirakadarpara aktarmasını istediğini; makbuz istemeleri üzerine de makbuzverileceğinibelirttiğini;dahasonraPaşaliALAMAN’ın,onmilyonliralıkkişisel çek keşide edip Köksal MATARACI’ya verdiğini söylediğini;bir gün Ali ALAMAN’ın telefonla kendisini çağırarak ağabeyininhazırlayıp bıraktığı paketi gösterdiğini; ikisi birlikte, bu paketi, KöksalMATARACI’nınyazıhanesinegötürüpverdiklerini;AliALAMAN’ınbupakettebeşmilyonliraparabulunduğunusöylediğiniifadeetmiştir(K.6,S. 376-378).KöksalMATARACI’nın bulunduğu üçlü yüzleştirmede deaynıifadeyivermiştir(K.7,S.102-104).

Sanıklar Paşali ALAMAN ile Nuri AKBULUT, avukatları eliile ortak olarak verdikleri yazılı savunmalarında ve Yüce Divan’dakisorgulamalarında olayın yukarıda anlatıldığı biçimde geliştiğini kabuletmişler,ancakbirnoktadaönsoruşturmadakiifadelerindenayrılmışlardır.Savunmalarında;onmilyonlirayıTuncayMATARACI’yarüşvetanlaşmasıgereğince vermediklerini, MATARACI kardeşlerin uyguladıkları maddive manevi cebir ve saldıkları korku sonucunda verdiklerini söyleyereksuçu TCK’nun 209. maddesinde unsurları gösterilen irtikâp suçunadönüştürmeye çalışmışlardır. Bu nedenle, Rizespor’a 1974 yılından buyana çay tahsis edilegeldiğini, 15.5.1979 günlü dilekçe ile yaptıklarıbaşvuru üzerine Çay Kurumu Yönetim Kurulunun 1.6.1979 günlü,224 sayılı kararı ile, yine olağan bir işlem kabilinden 1000 ton çaytahsis edildiğini, ancak150-200 ton çay teslim alındıktan sonraTuncayMATARACI’nınemrivebaskısıileçayteslimatınınkesildiğini,onmilyonliranın da çay tesliminin durdurulmaması, kesilmemesi, sürdürülmesi

E.1981/2 486

için verildiğini, 1977 yılı tahsisinden arta kalan, parası ödenmiş, fakathenüzalınmamış42tonçayınteslimini,TuncayMATARACI’nınBakanolur olmaz durdurmuş olmasının, yeni tahsis edilen çayın teslimini dedurdurabileceğinebirörnekteşkilettiğini;bunedenleveayrıca;

1000 ton çayın tamamını alabilecekleri düşüncesiyle TiflurukMatbaacılıkA.Ş. den 4,5milyon lira ödeyerek aldıkları çay kutularınınhurdakağıtfiyatınasatılması;

Bankalardanalınanteminatmektuplarıiçinkomisyonolaraködenenparalarınboşagitmesi;

Çayların tamamının satışı için anlaşma yapılan Düzey PazarlamaŞirketininyapmışolduğuönmasraflarıistemesi;

Transfer edilen futbolculara verilen 15 milyon lira değerindekiçeklerin karşılığı olan para, günü geldiğinde bulunamayacağı içinkarşılıksız çek verilmesi durumuna düşülmesi; olasılıklarının baskısıve zorlaması altında bu parayı vermekmecburiyetinde kaldıklarını ilerisürmüşlerdir.

C) TUNCAY MATARACI’NIN SORGU VE SAVUNMASI :

TuncayMATARACIisesavunmasında;Bakanoluncageçiciolarakçay tahsislerinidurdurduğunu, ardı arkasıkesilmeyen ricaların etkisi ileve durumun aydınlanması üzerine tahsis işlemlerini eskisi gibi devamettirdiğini; şayet Gençlerbirliğine yardım yapılması istenmiş ise bu 10milyon liralık yardımın neden nama muharrer bir çekle verilmediğiniRizespor yöneticilerinin inandırıcı biçimde açıklayamadıklarını; nakitolarakverildiğiilerisürülen5milyonve1,5milyonliranınverilmesininiddiadan öteye gidememiş olduğunu; Köksal MATARACI’ya verilen3,5milyon liralıkçekin ise,alış-veriş ilişkisi içerisindeve ticariamaçlaverilmişbulunduğunu;esasenÇayKurumu440sayılıKanunabağlı,özerkbirKurumolup,çaytahsisininvefiyatınıntesbitinintamamenKurumunyetkisinde olduğunu; müessese ve görevlileri üzerinde Bakanın sadecevesayet denetimi yetkisi bulunduğunu bu bakımdan, Bakanın görevinedahilbirişinyapılmasıyadayapılmamasınınbahsekonuedilemeyeceğini,sonuçolarak,olayınbirtertiptenibaretbulunduğunuvekiliilebirlikteilerisürmüştür.

487E.1981/2

D) KÖKSAL MATARACI’NIN SORGU VE SAVUNMASI :

Köksal MATARACI’nın vekilleri ise, yaptıkları savunmada;Rizespor yöneticileri,TuncayMATARACI’nınRize’yegelip 10milyonlira istemesi ile ilgiliolayınEkimayındavukuageldiğinisöylediklerinegöre,buistemin,çaytahsisinetakaddümetmesininmümkünolmadığını;çünkü çayın 1.6.1979’da tahsis edildiğini; o haldeRize ziyaretinde çaytahsisinin söz konusu edildiğinin düşünülemeyeceğini; ayrıca Ekim ayıbaşlarında futbolcu transferlerinin de söz konusu olmadığını; transferayınınHaziran olduğunu;HürriyetGazetesinde yayımlanan bir resimdede görüldüğü gibi, 2,5 milyon lira tutarındaki paranın 4 yaşındaki birçocuğunboyunugeçtiğini,5milyonlirayıihtivaedenbirpaketinRenaultmarkaotomobilinpenceresindenverilemiyeceğini;ayrıca1,5milyonliranakitparanındabirzarfakoyularakverilemeyeceğini;3,5milyonliralıkçekin ise, Paşali ALAMAN’dan borç-alacak ilişkisi içinde alınıp dahasonranakdenödenmişolduğunuilerisürmüşlerdir.

E — SALİH ZEKİ GÖKTÜRK VE ŞAHİN BALTA’NIN SORGU VE SAVUNMALARI

ÇayKurumuGenelMüdür eski vekili Salih ZekiGÖKTÜRK ileGenelMüdüreskiyardımcısıŞahinBALTAise,savunmalarında;Rizesporyöneticilerinin1000tonçaytahsisedilmesiniistedikleri15.5.1979günlüdilekçelerinde,%5istihsalvergisi,%1sigorta,nakliyevekutumasraflarıkendilerineaitolmakvekilogramını100liradanalıp200liradansatmaküzere çay istediklerini;YönetimKurulunun, diğer koşulları kabul edip,çayın85,75liradanverilmesini,perakendeolarak100liradansatılmasınıuygungördüğünü;ancak,dahasonra,Rizesporlularınsatış fiyatının200liraya yükseltilmesini istemeleri üzerine, yine Yönetim Kurulunca, ilkkararın 4. maddesinin yürürlükten kaldırılması suretiyle teklifteki 200lira fiyatınzımnenkabuledilmişolduğunu;böylece,protokolyapmaklaYönetimKurulununatlanmışolmadığını;ayrıcaRizespor’atahsisedilençaylarmahallindevesempatizanlarasatıldığınagörefazladanödenen10liranınteberruniteliğindeolduğunuvesonuçolarak,4223sayılıKanunun3.maddesine bir aykırılığın söz konusu olmadığını vekilleri ile birliktebeyanetmişlerdir.

DELİLLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ VE TAKDİRİ

Bu suça ilişkinmaddi olguların açıklanmasından ve savunmalarınbelirtilmesinden sonra, bu kısımda, önce Çay Kurumu’nun Gümrük ve

E.1981/2 488

TekelBakanlığı ile yasal ilgi ve irtibatı ortaya konulacak, ayrıca, çayınüretimvesatışınınhukukiesaslarıilesavunmalarınyerindeolupolmadığı,sırasıyla açıklanacakve sübuta ilişkin değerlendirmeler yapılarak suçunhukukiniteliğibelirlenecektir.

A — ÇAY KURUMUNUN GÜMRÜK VE TEKEL BAKANLIĞI İLE İLGİ VE İRTİBATI :

1497 sayılı Çay Kurumu Kanununun 1. maddesi uyarınca, ÇayKurumu; tüzel kişiliğe sahip, faaliyetlerinde özerk ve sorumluluğusermayesiylesınırlıbirİktisadiDevletTeşekkülüdür.MerkeziRize’dedir.İlgiliolduğuBakanlıkGümrükveTekelBakanlığıdır.

İktisadi Devlet Teşekkülleri; Anayasanın öngördüğü ulusalkalkınmayı ve bunun esasları ile kurallarını koyan kalkınma planınıgerçekleştirmek için, hizmet alanınınözellik ve nitelikleri gereği olarakiktisadi veya sınai müesseseler şeklinde kurulmuş bulunan hizmetitibariyleyerindenyönetimteşkilatlarıdır.

440sayılıİktisadiDevletTeşekkülleriyleMüesseseleriveİştirakleriHakkındaKanunun 8.maddesine göre; «YönetimKurulu, teşekküllerinkararorganıolupteşekkülünenyüksekseviyedeyönetmevekararalmayetkivesorumluluğunutaşır.»

1497sayılıKanunun10.maddesiuyarınca,ÇayKurumuYönetimKurulunda,diğerüyelerinyanında,GümrükveTekelBakanlığınıninhasıüzerine Bakanlar Kurulunca atanan bir üye de bulunmaktadır. BizzatGümrükveTekelBakanınıninhasıileBakanlarKuruluncaatananGenelMüdürveikigenelmüdüryardımcısıdaYönetimKurulununüyesidirler.GenelMüdürbaşkanlıkgöreviniyürütmektedir.

Kanun; Yönetim Kurulu Üyelerinin inhasının ve değiştirmeteklifinin«Bakanlık»tarafındanyapılacağınıbelirttiğihalde,genelmüdürve yardımcıları hakkıdaki inha işleminin ve değiştirme teklifinin bizzat«Bakan»tarafındanyapılacağınıöngörmüş,bunu,Bakanlıkteşkilatındangeçirmeksizin, özel kalem müdürü vasıtasıyla yapabileceği mutlak veşahsibiryetkisaymıştır.

Yukarıda belirtildiği gibi Genel Müdür, bir taraftan YönetimKurulununbaşkanısıfatıylakararorganınınbirüyesi,diğer taraftanicraorganıvebütünicrateşkilâtınınbaşıdır;teşekkülüntemsilcisidir.

489E.1981/2

440sayılıKanunun3.ve9.maddeleri;İktisadiDevletteşekküllerini,faaliyetkonularınagöre ilgilibakanlıklarabağlamaktavebu teşekküllerüzerinde, Yüksek Denetleme Kurulunun denetiminden başka bir deBakanlık denetimi kurmaktadırlar : «Teşekkülün ilgili olduğuBakanlık;teşekkül çalışmalarının kanun ve tüzük hükümlerine uygun olarakyürütülmesinigözetmeklegörevlidir.

Bu maksatla ilgili Bakanlıklar, gerekli hallerde teşekküllerinhesaplarınıveişlemleriniteftişe,icabındatahkiketâbitutmayavebunlarnezdindeİktisadîvemalîdurumtesbitleriyaptırmayayetkilidirler.»

Hükümetgerekçesindebubağlılığınnedenlerivesınırlarışubiçimdeaçıklanmıştır:

«İktisadîDevletTeşekküllerininDevletteşkilatıiçindebirbakanlığabağlıbulunmalarıbirzaruretolarakmütalâaedilmiştir.Teşekküllersiyasiorganlarla münasebetlerini bağlı bulundukları bakanlıklar vasıtasıylasağlarlar. Çeşitli teşebbüslerin milli ekonomi içinde ahenkli bir şekildeyürütülebilmesi,butasarıilekurulanmekanizmadaBakanlıklarvasıtasıylatahakkuk ettirilmektedir:» «Her teşebbüs ve işletme için murakabe,teftiş ve kontrol bir zarurettir.Bumüesseseler teşebbüsün idaresinin iyiyürütülmesine,hatavesuiistimalleriönleyicitesiricraederekveyapılanhataların meydana çıkarılması ve alınması gerekli tedbirlerin tespitineimkân hazırlamak suretiyle hizmet ederler. Teşebbüs içi kontrollerinyapılması ve Yüksek Murakabe Kurulunun yapacağı murakabe ilgiliBakanlığın teftiş ve murakabesini lüzumsuz hale getirmemektedir. Buincelemeleridariteftiş,tahkikat,iktisadivemalîdurumutespitşekillerindeolabilecektir..............»

Hükümet gerekçesi teşekküllerin bünyesinde Yüksek DenetlemeKurulunundenetiminidışarıdanyapılanbirkontrol saymakta; sınırlıbiridarivesayettenilerigitmemesigerekenBakanlıkmüdahalevekontrolünüise önleyici tedbirler alan, iyi yürütmeyi temin eden bir iç kontrololarak nitelemekte ve adeta Bakanlıkla teşekkül arasında bir hiyerarşibağı görmektedir. Gerçekten, bu kadar geniş ve sınırsız bir denetim vemüdahaleyi idari vesayetten çok, bir hiyerarşi denetimi ve müdahalesiniteliğindegörmekgerekir.

B—ÇAYINÜRETİMVESATIŞININHUKUKİESASLARI:

4223sayılıKahveveÇayİnhisarıKanununun1.maddesiuyarınca;

E.1981/2 490

her nevi kahve ve çayın istihlâk için Türkiye’ye sokulması, çekirdekkahvenin kavrulmuş veya çekilmiş olarak satışı hariç olmak üzere bumaddelerin gerek haliyle ve gerek şekli değiştirilmiş olarak yurt içindesatılması Devlet İnhisarı altındadır. 1497 sayılı Kanunun 26. maddesigereğince, çay hakkındaki inhisar, Çay-Kurumu tarafından işletilir veyürütülür.

1497sayılıKanunun11.maddesinin18.bendinde;ÇayKurumununmal ve hizmet fiyatlarının saptanması yetkisininYönetim Kuruluna aitolduğuhükmebağlanmıştır.Öteyandan,4223sayılıKanunun3.maddesigereğince çayın perakende satışlarının yurdun her tarafında aynı fiyatlayapılmasıdazorunludur.

C — PAŞALİ ALAMAN VE NURİ AKBULUT’UN EYLEMLE RİNE İLİŞKİN DEĞERLENDİRME :

Tuncay MATARACI’nın Bakanlığı süresince yaptığı gezilerleilgili yollukbordrolarının incelenmesinden, 12—14Mayıs1979günleriarasında Rize’de bulunduğu anlaşılmakta, Turist Otelde Rizesportaraftarlarıyla toplantı düzenlemesi ve yöneticileriyle rüşvet anlaşmasıyapması bu günlere rastlamaktadır. Nitekim, bundan sonra çay tahsisişlemleri de sür’atle ikmal edilmiştir. Gerçekten, Bakanın Rize’denayrılışını izleyen15.5.1979günüPaşaliALAMANileNuriAKBULUT,1000tonçaytahsisiiçinÇayKurumunabaşvurmuşlar,1.6.1979günüiseBakanınbaskılarıileçaytahsisiyapılmıştır.

MaliyeBakanlığıHesapUzmanıileRizeÇayPaketlemeFabrikasıMüdürveMüdürYardımcısınınbirliktehazırlayıpimzaladıklarıtutanağagöre(K.22,S.305);

A)1977yılıiçindeüçayrıYönetimKurulukararıiletahsisedilmişolan(K.22,S.236)800tonçaydan,1978ve1979takvimyıllarındateslimedilenlerinmiktarlarıveteslimtarihlerişöyledir:

Teslim Tarihi Miktarı (Ton)4.5.1978 305.6.1978 6011.9.1978 6015.11.1978 10024.1.1979 200 450

491E.1981/2

Görüldüğü gibi Tuncay MATARACI’nın Bakan olduğu 1978 yılıbaşında,Rizespor’adahaöncetahsisedilmiş,fakathenüzteslimedilmemişçayınmiktarı42 tondeğil,450 tondurvebumiktarçayyukarıdayazılıtarihlerdeteslimedilmiştir.ŞuhaldeTuncayMATARACI’nın,1977yılındatahsisedilmiş,parasıödenmiş,fakathenüzteslimedilmemişsonparti42ton çayın teslimini durdurmuş olduğu savı, gerçeklere uymamaktadır.Oysa,TuncayMATARACI’nın,Bakanolurolmaz,yenidenyapılacakçaytahsislerinibirteleksledurdurduğuveyasakladığıbirvakıadır.

B) Bakanın, bu yasaklama ile oluşturduğu elverişli ortamdanyararlanarakyaptığı rüşvetanlaşmasıgereğince tahsisettirdiği1000 tonçayınteslimtarihvemiktarlarışubiçimdedir:

Teslim Tarihi Miktarı (Ton)8.6.1979 15022.6.1979 16531.7.1979 17019.9.1979 1604.10.1979 155 200 1000

Görüldüğü gibi 1000 ton çay, tahsisten sonra, yukarıda yazılıtarihlerde, peyderpey teslim, edilmiştir. 150-200 tonluk kısmınınteslimindensonratahsisindurdurulmuşolmasısözkonusudeğildir.ÇünküRizesporKulübüyöneticileri8.6.1979günlüdilekçe ile (K.22,S.229)150 ton,21.6.1979günlüdilekçe ile (K.22,S. 227)165 ton,24.7.1979günlü dilekçe ile (K. 22, S. 225) 170 ton çay çekmek istediklerinibildirmişler; hemen arkasından süratli bir şekilde işlemler tamamlanıp,«Olur»lar alınarak istenilenmiktar çayları, başvurdukları ya da izleyengünlerde çekmişlerdir.Budönemde,KulüpyöneticileriyleÇayKurumuyetkilileri arasında, çay teslimatınındurdurulmuşolmasındandolayı hiçbiruyuşmazlıkçıkmamıştır.

Rizespor’a 1000 ton çay tahsis edilmesi ve bunların piyasafiyatındandahayüksekfiyatlasatılmasıkarşılığındaPaşaliALAMAN,5milyon, 3,5milyon ve 1,5milyon lira değerinde üç adet hamiline çekiKöksalMATARACI’ya vermiş; bunlardan 5milyon ve 1,5milyon liradeğerindeolanlar,karşılığınakdenödendiktensonragerialınıpyırtılmıştır.ÇeklerinRize’dekibankadaparayaçevrilmesininvebuparalarıntopluca

E.1981/2 492

çekilmesininsöylentilerevekuşkularayolaçabileceğiendişesiiçerisinde,karşılığı olan paranın nakten verilip çeklerin geri alınmasının uygungörülmüş olduğu anlaşılmaktadır. 3,5 milyon lira değerindeki çekin,Köksal MATARACI tarafından Rize’de tahsil edilmeyip, İstanbul’dayeğeniHakkıKALKAVANeli ile tahsilekonulmasıbuendişevekuşkuiçindehareketedildiğinidoğrulamaktadır.

19.11.1979günlü, 430442 numaralı, 3,5 milyon lira değerindekihamiline yazılı çek, Paşali ALAMAN’ın, Türk Ticaret Bankası RizeŞubesindeki 011/486 numaralı hesabı üzerinden keşide edilmiş veKöksal MATARACI’ya verilmiştir. Köksal MATARACI bu çekiİstanbul’da yeğeni Hakkı KALKAVAN’a vermiş; O da, aynı Bankanınİstanbul Bahçekapı Şubesinden, karşılığı olup olmadığı Rize Şubesinesorularak20.11.1979tarihindetahsilettiktensonraparayı,oteldeKöksalMATARACI’ya teslim etmiştir. Hakkı KALKAVAN, SoruşturmaKomisyonunda verdiği ifadelerde; önce bu çeki kendisine PaşaliALAMAN’ınvererektahsilettirdiğinisavunmuşisede,dahasonradayısıKöksalMATARACI’dan aldığını, tahsil ettikten sonra parayı, kendisineoteldeverdiğinisöylemiş;ifadeleriarasındakibudeğişiklikleilgiliolarakda, dayılarının ilk ifadesinde kendisine bu yolda ifade vermesi içintelkindebulunduklarınıbeyanetmiştir(K.1,S.217-222-223).

Öteyandan,rüşvetanlaşmasınınilkaşamasındaRizesporKulübüne1000tonçaytahsisettirmesikarşılığındaonmilyonlirarüşvet isterken,bu isteğine, fahri başkanı olduğuGençlerbirliği Spor Kulübüne yardımgörüntüsü vermeye çalışanTuncayMATARACI; bu spor kulübüne 510binlirabağıştabulunarak,hemTuristOteldekisözlerindesamimiolduğuizleniminiyaratmakistemiş,hemdetedbirliolmayaçalışmıştır.

Kaldı ki bu 510 bin liranın yalnız on bin lirası TuncayMATARACI’nın maaşından verilmiştir. Gerçekten, Gençlerbirliğiyöneticisi Teoman YAZGAN, kulüp için kendisinden para istemeyegittiğinde, Tuncay MATARACI, maaşını yeni aldığından bahisle,cüzdanından10binliraçıkarıpvermiştir(K.7,S.75).Geriyekalan500binliranındökümüiseşubiçimdedir:

Tuncay MATARACI, Gençlerbirliği Yöneticilerinden RafetGENÇ’e, Bakanlık makamında, koruma polisi Tahir BOZAY’ınçantasından çıkardığı iki yüz bin lirayı vermiştir. Kağıda sarılı olarakverilenbuparanınesaskaynağıbellideğildir(K.7,S.69-71).

493E.1981/2

TuncayMATARACI,RafetGENÇ’eayrıca,200binliralıkve100bin liralık iki adethamiline çekdevermiştir.Buçeklerden200bin liradeğerinde olanı Şaban EYÜBOĞLU tarafından,Yapı veKredi BankasıYukarıAyrancıŞubesindeki43-44numaralıhesapüzerindendüzenlenen300863 numaralı; diğeri iseAliYILDIZ tarafından,Türkiye İşBankasıMithatpaşa Şubesindeki 759 numaralı hesap üzerinden keşide edilen539475numaralıçektir.

TuncayMATARACI’nın, maaşından ya da paravan hesaplarındanGençlerbirliğiKulübünedahafazlayardımyapmadığıbukulübün,1978-1979sezonundayapılantümbağışlartoplamının577.339.—liraolduğunubelirten2.3.1981günlü,39sayılıyazısındananlaşılmıştır.

D — TUNCAY MATARACI’NIN EYLEMİNE İLİŞKİN DEĞERLENDİRME :

Çay Kurumu ile Gümrük ve Tekel Bakanlığı arasındaki hukukiilişkiyukarıdaayrıntılıolarakaçıklanmışveBakanınbuKurumile,gerekhukuken, gerek fiilen etkili bir denetim, gözetim, ve müdahale ilişkisiiçinde bulunduğu belirtilmiştir.Ayrıca sanığın, kendi savunması içindeçelişkiyedüşerekbiryandan,buKurumunözerkolduğunubelirtirken,öteyandan,Bakanolunca çay tahsisini bir teleksle durdurup sonra yenidenizinverdiğini ifadeetmesideKurumüzerinde idarivesayetinsınırlarınıaşan bir etkisinin bulunduğunu ve bu etkiden yararlanmaya çalıştığınıgöstermektedir.

TuncayMATARACI,16.3.1981günü,SoruşturmaKomisyonunda,çay tahsislerini neden durdurduğu yolundaki bir soruya verdiği yanıttaaynen şöyle demektedir : «Vallahi bilmiyorum. Zaman aradan çokgeçmiştir. Neden olduğunu bilmiyorum.Yalnız size söyledim, geçendede ifade ettiğim gibi bir teleksle bunların şimdilik, çünkü göreve yenibaşlamıştık,Bakanlığıyeniteslimalmıştık;nedir,nedeğildirdiye...İkincibiremrekadardurdurulmasınıtelekslebildirmiştik.»(K.1,S.243).

İlk bakışta Bakanın bu tutumu ile 4223 sayılı Kanunun 1., 1497sayılı Kanunun 26. maddelerine uygun olarak Devlet inhisarı altındakiçayın sadece Çay Kurumu ve Tekel Genel Müdürlüğünce satılmasınısağlamakamacını taşıdığı sanılabilir.Ancakaşağıda açıklanacağıüzere,buyasaklamadançokkısabirsüresonrabizzatTuncayMATARACI’nın,Rizespor Kulübü ileAnadolu Basın Birliğine çay tahsis edilmesini bir

E.1981/2 494

teleksleserbestbırakmışolması,dahasonradabukuruluşlaraçaytahsisedilmesivebuçaylarınpiyasafiyatındandahayüksekfiyatlasatılmasınaizin verilmesi için yoğun bir baskı kurmuş bulunması gözönündetutulduğundaçaytahsislerinindurdurulmasındakiesasmaksadın,Rizesporyöneticilerini rüşvet vermeye sevk edici, uygun bir ortam yaratmayayönelikolduğuanlaşılmaktadır.

Sanık Bakan Ocak 1978 de, Tekel Genel Müdürlüğü dışındakikuruluşlara çay tahsisini bir teleksle yasaklamasına rağmen, 3.2.1978günlüolupÇayKurumuGenelMüdürlüğüneçekilenikinciteleksemrindeaynenşöyledemektedir:

«Rizespor ve Anadolu Basın Birliğine verilen çaylar evvelcealınanbirkararuyarıncayapılmaktadır.BuikikuruluşdışındakalanbazıkuruluşlaradaaynımealdeçayverildiğihususuBakanlığımaintikaletmişbulunmaktadır.BundanböyleRizesporveAnadoluBasınBirliğidışındahiçbirkuruluşaçayverilmeyecektir.

Buemriminharfiyenuygulanmasınıvebukonudakimüracaatlardanhaberdaredilmemiricaederim.»

Çay Kurumu eski Genel Müdürü Bedirhan BİRBEN,önsoruşturmada tanık olarak verdiği ifadede; Rizespor’a çay tahsisedilmesi için mevzuatın müsait olmadığını, bu tür çay tahsislerindearacılık yapanların büyük menfaatler sağladıkları kanaatinde olduğunu,Rizespor’unÇayKurumundanaldığı çayı fahiş fiyatla sattığını;TuncayMATARACI’nın, Bakan olmasından birkaç gün sonra bir teleksle çaytahsisini durdurduğunu, daha sonra aracı kesimlerin Bakana giderekkonuyu görüşüp, herkesin aradığı avantasını bulduğunu, sadeceRizespor’danBakana 40milyon lira verildiği söylentilerinin dolaştığınıbelirtmiştir(K.3,S.241-247).Aynıtanık,YüceDivandakiifadesindede,önsoruşturmada vermiş olduğu ifadeyi aynen kabul ettiğini belirtmiştir(YüceDivanTutanağı,S.1638-1647).

10milyon liranın neden doğrudan doğruya GençlerbirliğiSpor Kulübü adına yazılı bir çekle verilmediği konusuna gelince; buyoldaki bir soruyaYüce Divan huzurunda PaşaliALAMAN; o tür çekkullanmadıklarıbiçimindeyanıtvermiştir.Aslında,Rizesporyöneticileribir yandan suçu irtikâp şeklinde nitelendirmeye çalışırken, bir yandanda 10 milyon liranın Tuncay MATARACI tarafından Gençlerbirliğine

495E.1981/2

yardımgörüntüsü altında istenmesine ağırlık vererekkendilerini (rüşvetveren)sıfatındanziyade(dolandırılan)sıfatınabüründürmekistemişlerdir.Ancak yukarıda açıklandığı üzere olayların oluşu ve akışı, örneğin,Bakanın çayın tahsisinde gösterdiği özel gayret, vadeli olarak verilençeklerin nakte dönüştürülmesinde bir makbuz alınmamış olması, tahsisedilen çayın piyasa fiyatından daha yüksek bir fiyatla satılmasına izinverilmesinin deBakan’ın baskısı ile kabul edilmiş bulunması,Rizesporadınatahsisedilençayların200TL./Kg.fiyatlasatılıp,müfettişraporlarınagöre(K.22,S.309)1978ve1979senelerindetoplam95.692.601,35TL.netkârsağlanmışolmasınarağmen,ilgililerin,busporkulübünündeftervebelgelerininkaybolduğunuilerisürerekhesapvermektenkaçınmalarıgözönündebulunduruluncabukişilerinrüşvetverendurumundaolduklarıhususunda hiç kuşku kalmamakta ve 10 milyon lirayı neden doğrudandoğruya Gençlerbirliği adına yazılı bir çekle vermedikleri sorusuyanıtlanmaktadır.

Paşali ALAMAN ve Nuri AKBULUT’un, sözü edilen parayıTuncay MATARACI’nın cebir ve baskısı altında verdikleri yolundakisavunmalarınagelince:

ÖğretideveuygulamadakabuledildiğiüzereTürkCezaKanunu’nun210.maddesindetanımlananiknasuretiyleirtikâpsuçu,kanunenödenmesigerekmiyenbirparanınödenmesi lüzumunamemurun,ferdi iknaetmesiileoluşur.Buradaferdin,parayıverirkengayrimeşruolduğunubilmeyerekvermişolması;memurunyalanbeyanlarıileonuiknaetmişvemağdurunrızası memur tarafından aldatılmak suretiyle elde edilmiş ve ödemeninyasal olduğu hususunda kandırılmış bulunması zorunludur. Türk CezaKanunu’nun 209.maddesindeki suçta ise,memurun,memuriyet sıfatınıveyamemuriyetine ait görevi kötüye kullanmak suretiyle tazyik etmek,bu tazyik sonucu ferdin de,memurun haksız işlemini önlemek zorundakalarak ona menfaat temin veya vaat etmesiyle tamamlanır. Buradamemur aktif, zorlayan (müteaddi), fert ise mağdur durumunda olup,mağdurun gayrimeşru zemin içinde bulunmaması ve fail tarafındanistenenparanınmeşruolmadığınıbilmesigerekir.TürkCezaKanunu’nun213. maddesinde gösterilen rüşvet suçu ise; memurun kanun ve nizamhükümlerine göre yapmaya mecbur olduğu şeyi yapmamak veyayapmamayamecburolduğuşeyiyapmakiçinrüşvetalması,birvaitveyataahhüdükabuletmesiileoluşmaktaveayrıcabusuçtaherikitarafındagayrimeşruzeminiçindebulunmalarıgerekmektedir.

E.1981/2 496

Yukarıdaayrıntılıbiçimdeaçıklandığıgibi1497sayılıKanun’un26.maddesiuyarıncaDevletinhisarıaltındabulunanve4223sayılıKanunun3.maddesi uyarınca yurdun her tarafında aynı fiyatla satılması zorunluolançaydanRizespor’a1000tontahsisedilmesiniveyetkilimakamlarcabelirlenenpiyasafiyatındandahayüksekbirfiyatlasatılmasınıtalepetmekmevzuat hükümlerine aykırı olduğuna göre, PaşaliALAMAN ve NuriAKBULUT’ungayrimeşru zemin içinde bulundukları, ödemiş olduklarıparanın da gayrimeşru olduğunu bildikleri kuşkusuzdur. Bu haksızistemi tahakkuk ettirmek için uğraşırken karşılaştıkları zorlukları veengelleriaşmakamacıylaverilenparanıniğfal,iknaveyaicbarsonucundaverildiğini kabul etmek suretiyle eylemi irtikâp olarak nitelendirmekmümkündeğildir.

440sayılıKanununHükümetgerekçesindedebelirtildiğiüzere,ÇayKurumu ileGümrükveTekelBakanlığı arasında ilgi, irtibatvebağlılıkkurulması ile bu bakanlığa denetim yetkisinin verilmesindeki amaç;Çay Kurumunun iyi yönetilmesini, hata ve suiistimallerin önlenmesini,yapılmış olan hataların ortaya çıkarılmasını sağlamaktır. Şu haldeBakan;ÇayKurumununhesaplarınıveişlemleriniteftişevetahkiketabitutarak, iktisadi vemali durum tesbitleri yaptırarak, çalışmaların kanunve tüzük hükümlerine uygun olarak yürütülmesini gözetlemekle veaksine davranışları önleyici tedbirler almakla görevlidir.Hal böyle ikenTuncayMATARACI, tamaksinebirdavranışla,ÇayKurumuyetkilileriüzerinde,4223sayılıKanunun1.,3.ve1497sayılıKanun’un11/18.ve26.maddelerine aykırı olarak,Rizespor’a 1.000 ton çay tahsis etmelerivebuçaylarınpiyasafiyatındandahayüksekbir fiyatlasatılmasına izinvermeleriiçinyoğunbirbaskıkurmuştur.

Böylece,TuncayMATARACI’nın,Rizesporyöneticilerindenaldığıon milyon lira rüşvet karşılığında, TCK’nun 213. maddesinin birincifıkrasındaki anlatımla, kanun ve nizam hükümlerine göre yapmamayamecburolduğuşeyiyapmaksuretiylebumaddedeyeralansuçuişlediğisübutaermiştir.

Bunabağlıolarak,RizesporyöneticileriNuriAKBULUTilePaşaliALAMAN’ın, Tuncay MATARACI’ya, TCK’nun 220. maddesindekianlatımla,kanunhükmünceyapmamayamecburolduğuşeyiyapmasıiçinonmilyonlirarüşvetvermişolduklarıvebusuretleanılanmaddedeyazılısuçuişlediklerisübutaermişbulunmaktadır.

497E.1981/2

E — Köksal MATARACININ EYLEMİNE İLİŞKİN DEĞERLENDİRME :

Tuncay MATARACI’nın Bakanlığı sırasında yaptığı seyahatlerigösteren yolluk belgelerinin incelenmesinden 1979 yılı Ekim ayıiçinde Rize’ye gelmediği, bu ziyaretin 12-14 Mayıs 1979 da yapıldığıanlaşılmıştır.BunedenleEkimayıiçindeRize’yegelmişolduğuyolundakisözlereyadavarsayımadayalıolarakyapılansavunmalargeçersizdir.

5milyon lira tutarındaki parayı ihtiva eden paketin boyutlarınagelince : Köksal MATARACI’nın Yüce Divan’da ileri sürdüğü busavunma üzerine, PaşaliALAMAN’ın istemiyle Samsun 2. noterliğinceyapılantesbitle ilgili tutanağagöre;herbiri1.000’er liralıkolmaküzeretamamı 5 milyon lira olan nakit paranın, 14 cm. yüksekliğinde, 32,4cm. enindebir paket oluşturduğu saptanmıştır.Buboyuttaki bir paketinotomobilin penceresinden verilebileceğimümkün bulunmuştur. Kaldıki,gerekNuriAKBULUT,gerekAliALAMAN,ifadelerinde;paranınsarılıolduğupaketiotomobilinpenceresindenverdiklerinibeyanetmemişlerdir.NuriAKBULUT,17.2.1981günü,PaşaliALAMAN’layüzleştirilmesinde(K. 6, S. 377) ve Köksal MATARACI’nın da bulunduğu 26.2.1981günlü üçlü yüzleştirmede (K. 7, S. 104); Ali ALAMAN’la birlikte,kendisinindireksiyondabulunduğuotomobiliileKöksalMATARACI’nınyazıhanesine gittiklerini, kendilerini görünce Köksal MATARACI’nındışarıçıktığımanlattıktansonra«aldışupaketitekrariçerigirdi»demekte;AliALAMANiseaynıolayıanlattıktansonra(K.7,S.186)«sağtaraftanpaketiverdediNuriBey,bendepaketiverdimvedöndüm»demektedir.

19.11.1979günlü,430442numaralı3,5milyonliralıkhamilineçekinborç-alacak ilişkisi içerisinde alındığı ve nakten iade edildiği yolundakisavunmaya gelince; Köksal MATARACI’nın yukarda bahsedilen üçlüyüzleştirmedebunuinkâretmesine,HakkıKALKAVAN’atahsilettirdiğibu çekten haberi olmadığını söylemesine rağmen (K. 7, S. 104-105),dahasonrabuparayıborçolarakaldığını,nakteniadeettiğini,borçverenPaşali ALAMAN’ın kendisine komplo hazırlamak için rüşvet verdiğiyolunda iddiada bulunduğunu ileri sürmesi inandırıcı değildir. Kaldıki3,5 milyon liralık bu çek, Rizespor’a tahsis edilip Paşali ALAMANtarafındanpazarlamavesatışıyapılan1.000tonçayınparasınıntoplandığıTürk Ticaret Bankası Rize Şubesindeki 011/486 numaralı hesaptantahsiledilmiştir.BunedenlerleKöksalMATARACI’nınilerisürdüğübusavunmadakabuleşayandeğildir.

E.1981/2 498

BöylecesanıkBakanınkardeşisanıkKöksalMATARACI’nınhemhazırlıkfaaliyetlerinekatılmak,hemTuncayMATARACIadınaonmilyonlirayıbizzatalmaksuretiyle,rüşvetalanınaracısıolarakbusuçadoğrudaniştirakettiğivebusuretleTCK’nun65.ve226.maddeleridelaletiyleaynıKanunun213/1.maddesindeyazılısuçuişlediğisübutaermiştir.

F — SANIKLAR SALİH ZEKİ GÖKTÜRK VE ŞAHİN BALTA’NIN EYLEMİNE İLİŞKİN DEĞERLENDİRME :

Çay Kurumu Yönetim Kurulunun 1.6.1979 günlü ve 224 sayılıkararının 4. maddesinde çayın kg.’mının 100 liradan satılması kabuledilmişiken,uygulamadaRizesporyöneticileri(100gramçayınfiyatı10TL.+teberru10TL.)formülüilesatışyapmayabaşlamışlar,ancakbununhukuken sakıncalı olduğunun anlaşılması ve bazı vilayetlerde, örneğinİzmir’de Cumhuriyet Savcılığınca soruşturma yapıldığını öğrenmeleriüzerine 10.8.1978 tarihli dilekçe ile Çay Kurumu Genel Müdürlüğünebaşvurarakbuuygulamanınsakıncalarınıbelirtmişlerve100gramçayın20liradansatılmasıiçinyetkiverilmesinitalepetmişlerdir.Halböyleikenbusanıkların,100gramçayın20 liradansatılmasınayetkivermelerindebir fiyat saptanmasının değil, piyasa fiyatından fazla olan 10 liranınteberru,hediyeşeklindedüşünüldüğüyolundakisavunmalarınınciddivesamimiyönübulunmamaktadır.

Bukonudakidiğerkanıtlaragelince:

Gümrük ve Tekel Bankanlığı eski müsteşarı Teoman YAYINönsoruşturmadaveYüceDivandatanıkolarakverdiğiifadelerdeRizespor’a1975 senesinden bu yana senede 50 ton civarında çay tahsis edildiğini,bu çayın piyasa satış fiyatı üzerinden ve sadece o bölgede satılmasıgerektiğini, o bölgenin dışında satılmamasının zorunlu bulunduğunu,çayıntekelmaddesiolmasınedeniylesatışınındaTekelGenelMüdürlüğümarifetiyle yapılmasının gerekli olduğunu, ancak, Çay Kurumununiktisadi devlet teşekkülü olarak bir tüccar gibi davranıp, parasını peşinalmaksuretiyle10—45toncivarındaçaytahsisedebileceğini,bukonudagenedekesinkonuşmanınmümkünolmadığını,çayınfiyatınıntespitininYönetimKurulununyetkisindebulunduğunu,çayınnormalpiyasa fiyatı100liraikenRizehalkı200liradanalıyorisebununhalkınRizespor’abirkatkısı,biryardımıolaraknitelendirilebileceğinibelirtmiştir(K.2,S.74;YüceDivanTutanağı,S.568-578).

499E.1981/2

Çay Kurumu Pazarlama Dairesi Başkanı İshak KARA,önsoruşturmada tanık olarak verdiği ifadede; Rizesporluların 100 gramçayı 20 liradan satmak için başvurmaları üzerine Yönetim Kurulununtoplanarak konuyu görüştüğünü, ilk karardaki 4. maddeyi yürürlüktenkaldırdığını,bununüzerinefiyatkonusundabirboşlukdoğduğunu,satışfiyatının tespit edilmesi için makama yazılı olarak başvurulduğunu, buyazınınaltınaŞahinBALTA’nın«şimdilikbekletelim»şerhinikoyduğunu,ancak5gün sonra ekbir protokolyapılarak çayın fiyatınınKg/200 liraolarak tespitedildiğini,buekprotokolünhazırlanması içingenelmüdürveya yardımcısından mutlaka bir talimat verilmiş olabileceğini, aksihalde kendisinin bu ek protokolü hazırlayıp paraf etmemesi gerektiğinibelirtmiştir(K.3,S.286-295).

Aynı tanık son soruşturmada verdiği ifadede ise; Rizespor’un,(100 gram çayın fiyatı 10 TL. + teberru 10 TL.) biçimindeki satışınıyürütemediğini, vatandaşın teberru olarak 10TL. ödemek istemediğini,ikinci bir dilekçe ile başvurarak 100 gram çayı 20 TL. den satmakistediklerini;YönetimKurulunun,butalebigörüşüptartıştıktansonrailkkarardaki 4. maddeyi kaldırmak suretiyle Rizespor’un talebini zımnenkabul ettiğini, bu nedenle ek protokolün Yönetim Kurulunun kararmauygun sayılması gerektiğini, her ne kadar o tarihteYönetimKurulunun4.maddeyi kaldırması üzerine fiyatta bir boşluk doğduğu düşüncesiylefiyatınsaptanmasınıyazılıolarakistemişisedeşimdiöyledüşünmediğiniifadeetmiştir(YüceDivanTutanağı,S.1568-1592).

ÇayKurumueskiGenelMüdürüAtillaKORUYANönsoruşturmadatanık olarak verdiği ifadede; Tuncay MATARACI’nın, Rizespor’a1.000 ton çay tahsis edilmesi konusunda baskıları olduğunu, Rizesporyöneticilerinin100gr.çayı20liradansatmalarıiçinbaşvurmalarıüzerinebununmümkün olmadığını söyleyerek, «Yeni Ekstra paketlerini bizdenalıp 10 liranın yanına bir 10 lira daha yapıştırılıp 20 liradan satsanıznasıl suç oluyorsa bu da aynı şekilde suç olur.Yakalandığınız takdirdeaynı cezayı görürsünüz» dediğini; perakende satış fiyatının 200 lirayaçıkarılmasına ilişkin bir yönetim kurulu kararı bulunmamasına rağmenGenelMüdürYardımcısıŞahinBALTA’nınekbirprotokol ilebunaizinverdiğineşuandamuttaliolduğunu,kendisiningenelmüdürolarakgörüşve düşüncelerini bildiği halde Yönetim Kurulu kararını değiştirecekniteliktebirprotokolyapmasınıŞahinBALTA’nınBakanayakınlığındanaldığıkişiselcesaretinebağladığınıifadeetmiştir(K.4,S.373-378).

E.1981/2 500

AynıtanıkYüceDivanda;TuncayMATARACI’nınRizespor’unsonyıllarda gösterdiği başarıya Çay Kurumu olarak katkıda bulunmalarınıricaetmesiüzerineYönetimKurulunca1.000tonçaytahsisedilmesininkararlaştırıldığını;RizesporYöneticilerininbirsüresonra100gramçayın10liradansatılmasıhalindemasraflarınıkarşılayamayacaklarınıbildirerekfiyatın 20 liraya çıkarılmasını istediklerini; icranın bunu YönetimKurulunateklifettiğini;YönetimKurulunundakonuyugörüştüktensonrailkkarardaki4.maddeninkaldırılmasınıuygungördüğünü;hernekadarönsoruşturmada verdiği ifadede, ŞahinBALTA’nın ek protokol yaparakYönetim Kurulu kararına ters bir işlem yaptığını ve bunu yaparkenBakanayakınlığındancesaretaldığımbelirtmişisedeşimdikidüşüncesinegöre Yönetim Kurulunun 4. maddeyi kaldırmakla fiyatın saptanmasınıserbestbırakıp,icrayayetkivermişveyaidareninteklifettiğifiyatıkabuletmiş sayılabileceğini, çay tahsisi konusunda Tuncay MATARACI’nınbaskışeklindericalarınınolduğuyolundakiifadesiniaynenkabulettiğinibelirtmiştir(YüceDivanTutanağı,S.1670-1672).

Görüldüğü gibi tanıkların bu konudaki ifadeleri genel olaraksanıkların savunmalarında ileri sürdükleri hususları destekler nitelikteisede;ortada,tanıkifadesiiledoğruluğusaptanacakbirolaydanziyade,yorumlanıpdeğerlendirilecekhukukibirdurumsözkonusudur.

Yukarıda, çayın üretim ve satışının hukuki esasları açıklanırkenbelirtildiği gibi, 4223 sayılı Kanunun l.maddesi gereğince, çay istihlâkiçinTürkiye’yesokulması,gerekhaliylegerekşeklideğiştirilmişolarakyurt içinde satılmasıDevlet inhisarı altındadır.1497sayılıKanunun26.maddesigereğincebuinhisar,ÇayKurumutarafındanişletilirvekullanılır.Buaçıkveâmirhükümlerkarşısındaçayın,TekelGenelMüdürlüğündenbaşka bir özel veya tüzel kişi adına tahsis edilmesi, piyasada satışınaizinverilmesisözkonusuolamaz.AksihaldeçayınDevlettekelialtındabulundurulmasınınanlamıkalmaz.

Her ne kadar Çay Kurumu ile Tekel Genel Müdürlüğü arasındabelirli sürelerde yapılan protokollara; «Çay-Kur, Tekel’le anlaşarakmuhtelifmüesseselere çay satışı yapabileceği gibi, fuarda, panayırlarda,işletmelerinde ve yurdun çeşitli yerlerinde açacağı reyonlarda çay satışıyapabilecekveyayaptırabilecekveTekelebusatışlardanzamanındabilgiverecektir»biçimindehükümkonulmakta isede,görüldüğügibi, bu türhükümler, Tekel GenelMüdürlüğünün rızası ile işlerlik kazanmakta veÇay-Kur’unbelirliyerlerdeperakendeolarakbizzatçaysatışıyapmasını

501E.1981/2

veenönemlisi,muhtelifmüesseseleremensuplarınınbizzatkullanmalarıiçin tahsis ve satış yapabileceğini öngörmektedir. Yoksa, «muhtelifmüesseselere» perakende olarak piyasada satıp gelir ve kazanç teminetmeleri amacıyla çay tahsis edilebileceği öngörülmüş değildir. Buyoldakibirprotokolhükmününyukarıdabelirtilenyasalhükümlereaykırıolacağındakuşkuyoktur.

1.6.1979günlü,224sayılıYönetimKuruluKararındaRizespor’unteslimaldığıçaylarınkilogramını100liradansatmasıkararlaştırılmışiken,Rizespor yöneticilerinin isteği ve Bakanın baskısı ile,Yönetim Kuruluyeniden toplanarak çayın kilogramının 200 liradan satılması yolundakiteklifi görüşmüş; daha önce Kurum avukatının böyle bir uygulamanınhukukenmümkünolmadığıyolundakigörüşüdebilindiğiiçin,mevzuataaykırıbirdurumvetutumiçinedüşüleceğininbilinciiçerisindebuteklifaçıkça kabul edilememiş, ancak ilk karardaki 4. maddenin yürürlüktenkaldırılması ile yetinilmiştir. Böylece, çayın perakende satış fiyatınınne olduğu konusunda tam bir boşluk yaratılmıştır. Yönetim KurulutoplantısındaŞahinBALTAveSalihZekiGÖKTÜRKdebulunmuşlardır.Durumu bilmektedirler. Pazarlama ve Satınalma Dairesi Başkanı îshakKARA’nın, satış fiyatınınbelli edilmesini isteyenyazısının altınaŞahinBALTA,14.9.1979’du,«şimdilikbekletilmesi»notunukoymuştur.Bütünbu işlemler ve davranışlar göstermektedir ki; çayın satış fiyatının 100liraolduğunusaptayan ilkkararın4.maddesiniyürürlüktenkaldırmaklaYönetim Kurulunun, fiyatın 200 lira olması yolundaki teklifi zımnenkabul etmiş olmadığı, böyle bir yorumun mümkün görülmediği herkademedekigörevlilercebilinmektedir.Bubilinçiçerisindeiken,Bakanıntelkin ve baskıları ile, «şimdilik bekletilmesi» notunun konulmasındanbeş gün sonra, bir protokalla çayın fiyatının 200 lira olması kabuledilmiştir. Belirlenen tutum ve davranışlar, Şahin BALTA ile SalihZekiGÖKTÜRK’ünözelbirkasıt içindebulunduklarınıvekötüniyetlidavrandıklarınıaçıkçaortayakoymaktadır.

Tahsis edilen çayın sadece mahallinde, yâni Rize’de satıldığıve fazladan ödenen 10 liranın teberru olduğu; bu nedenle, 4223 sayılıKanun’un 3. maddesine aykırı bir durumun bulunmadığı yolundakisavunmalar da yerinde değildir. Çünkü, bizzat sanıkların yazılısavunmalarında kabul ettikleri gibi çayı sadece mahallinde değilTürkiye’ninmuhtelifşehirlerinde,örneğinİzmir’desatmışlardır.19.9.1979günlüekprotokolilefiyatın200TL./Kg.olaraksaptanmasındanitibaren,

E.1981/2 502

bir teberru da söz konusu değildir. Nitekim yine yazıh savunmalarındasanıklar, (fiyatı 10TL.+ teberru10TL.)biçimindeki satışlarnedeniyleİzmirCumhuriyetSavcılığıncayapılantakibatıgerekçegöstererek,fiyatın200TL./Kg.olaraktesbitedilmesiniistediklerinibelirtmişlerdir.

Sonuç olarak, Çay Kurumunun eski Genel Müdür Vekili SalihZeki GÖKTÜRK ile Genel Müdür Yardımcısı Şahin BALTA’nın,Rizespor’a1.000tonçaytahsisedilmesivebuçayların4223sayılıKanunhükümlerine aykırı olarak fazla fiyatla satılmasına izin verilmesi içinGümrük ve Tekel eski Bakam Tuncay MATARACI tarafından yapılankanunsuz müdahaleler ve baskılar karşısında, Bakanın eylemine bağlıolarakmemuriyetgörevlerinikötüyekullandıklarıvebusuretleTCK’nun64.ve240.maddelerindekisuçuişlediklerisübutaermiştir.

IV — ANADOLU BASIN BİRLİĞİNE YÜZ TON ÇAY TAHSİS EDİLMESİNİ VE ÇAYLARIN TEKEL’İN PERA KENDE FİYATLARINDAN DAHA YÜKSEK BİR FİYATLA SATILMASINI SAĞLAMAK KARŞILIĞINDA RÜŞVET ALMA SUÇU :

— İDDİA —

SoruşturmaKomisyonuRaporunda:

TuncayMATARACI’nın;«GümrükveTekelBakanlığınındenetimvegözetimialtındabulunan

Çay Kurumundan aynı şekilde Anadolu Basın Birliğine 100 ton çaytahsisettirmesivepiyasadaTekelGenelMüdürlüğünceperakendeolarak100 liradan satılan bu çayların 4223 sayılıKanunun 3 üncümaddesineaykırı olarak 250 liradan satılmasına izin verilmesi için memuriyetgörev ve nüfuzunu kötüye kullanması karşılığında 2.750.000.— TL.tutarında rüşvet aldığı,AnadoluBasın Birliği adına hareket edenNihatKARADERELİ ve Vural KAZMAZ’ın 19.000.000.— TL. dolayındakazanç sağlamalarına karşılık Anadolu Basın Birliği Genel Merkezineyalnızca 300.000.— TL. ödedikleri, bu kişilerin Köksal MATARACIeliyle ödedikleri rüşvetin 2.400.000.—TL. nın çek olarak verildiği, busuretleTuncayMATARACI’nınTürkCezaKanunu’nun213.ve225incimaddeleriniihlalettiği;

B) BakanınkardeşiKöksalMATARACI’nın;

503E.1981/2

«Anadolu Basın Birliği adına Nihat KARADERELİ ve VuralKAZMAZ’a tahsis olunan çay karşılığında Gümrük ve Tekel eskiBakanı TuncayMATARACI tarafından Nihat KARADERELİ veVuralKAZMAZadındakikişilerden2.750.000.—TL.tutarındarüşvetalınmasıolayına,rüşvetalanınaracısıolarakiştirakettiği,burüşvetibizzatalarakuygulanmasını sağladığı ve böyleceTürkCezaKanunu’nun 64. ve 226ncımaddeleridelaletiyleaynıKanunun213üncümaddesiniihlalettiği;»

C) MatbaacıveGazeteciNihatKARADERELİ’nin;

«GümrükveTekeleskiBakanıTuncayMATARACItarafından,bazıkurumvekuruluşlaravebuaradaAnadoluBasınBirliğineverilmekteolançaytahsisiniyasaklamasındansonra,AnadoluBasınBirliğiadına100tonçaytahsisedilmesivebuçayların4223saydıKanunhükümlerineaykırıolarakfazlafiyatlasatılmasınısağlamakamacıylaTuncayMATARACI’yailetilmek üzere kardeşi Köksal MATARACI aracılığıyla 2.750.000,—TL. tutarında rüşvet vermek suretiyle Türk Ceza Kanunu’nun 220 ncimaddesiniihlalettiği;

D) GazeteciVuralKAZMAZ’ın;

«YukarıdabelirtildiğiüzereAnadoluBasınBirliğiadına100tonçaytahsisedilmesivebuçaylarınfazlafiyatlasatılmasınısağlamakamacıylaNihat KARADERELİ ile birlikte Anadolu Basın Birliği adına hareketederekGümrükveTekeleskiBakanıTuncay

MATARACI’ya iletilmek üzere kardeşi Köksal MATARACIaracılığıyla2.750.000.—TL.tutarındarüşvetvermeksuretiyleTürkCezaKanunu’nun220ncimaddesiniihlalettiği;»

E) ÇayKurumueskiGenelMüdürYardımcısıŞahinBALTA’nın;

«Anadolu Basın Birliği adına çay tahsisi talebinde bulunanNihatKARADERELİveVuralKAZMAZ’abutahsisinyapılmasındaveayrıca,YönetimKuruluKararını gerektiren konularda kendiliğinden tek başınahareket ederek, Kamu İktisadi Teşekküllerinde mutlaka iki yetkilininimzasıyla tasarruflarda bulunulmasına rağmen (Çay Kurumu GenelMüdürlüğü adına) sıfatını kullanarak 4223 sayılı Kanun hükümlerineaykırı olarakNihatKARADERELİ veVuralKAZMAZ’ın fazla fiyatlaçay satmalarını temin etmek suretiyle memuriyet görev ve nüfuzunukötüye kullandığı, bu suçu aynı konularda menfaati olan Gümrük ve

E.1981/2 504

TekeleskiBakanıTuncayMATARACI’yabağımlıolarakveonuntalimatıuyarınca işlemiş olduğu ve bu suretle Türk Ceza Kanununun 240 incimaddesiniihlalettiği;»

İddiaolunmaktadır.

ÇAYIN TAHSİS EDİLMESİ VE RÜŞVET VERME OLAYI :

Rizespor Kulübüne çay tahsis edilmesi olayında; Çay-Kur ileGümrük ve Tekel Bakanlığı arasındaki ilgi ve irtibat, çayın üretim vesatışınınhukukiesasları,TuncayMATARACI’nın,Devlettekelialtındakiçayın Tekel Genel Müdürlüğünden başka bir kuruma tahsis edilmesiniyasaklamasındankısabirsüresonraRizespor’laAnadoluBasınBirliğineverilmesini serbest bırakmasındaki gerçek amacının ne olduğu ayrıntılıolarakaçıklanmıştır.Bunlarınburadayinelenmesinegerekgörülmemiştir.

Rize’degazetecilikyapanNihatKARADERELÎveVuralKAZMAZadındakikişiler,merkeziAnkara’dabulunanAnadoluBasınBirliğiadınakendilerine çay tahsis edilmesi için girişimlerde bulunmuşlar ve buhususta yardımcı olmasını sağlamak amacıyla. Köksal MATARACI’yıRize’deki Turist Otele çağırarak konuşmuşlardır. Bu konuşmada, yüzton çay tahsisine karşılık Tuncay MATARACI’ya 2.750.000.— TL.rüşvetverilmesihususundaanlaşmışlarve2.750.000.—TL.lıkbirsenetdüzenleyerekKöksalMATARACI’yavermişlerdir.

Sanık Vural KAZMAZ 12.2.1981 günlü ifadesinde aynen şunlarısöylemiştir : «Efendim çay konusunda dilekçemde de arz ettiğim gibibiz üç arkadaş, Nihat KARADERELİ, Mecit CAN ve ben, TuristOtelde toplandık, Köksal MATARACI’yı yanımıza çağırdık. Dedikki, «biz bu çayları almakta güçlük çekeceğiz, siz bize yardımcı olurmusunuz?»«Oluruz»dedi.Bizimdüşündüğümüzmeblağbudurdiyerek2.750.000.—TL.lıkborçseneditanzimedipkendisineverdik.«Pekibensizehaberveririm»diyerekayrıldı.Bilaharebizegeldive«iştamamdır,yapabilirsiniz»dedi»(K.6,S.288).AdıgeçensanıkyenidendinlenmesiniistemekiçinSoruşturmaKomisyonunaverdiği11.2.1981günlüdilekçedeiseKöksalMATARACI’nın,kendilerinedurumubildirmekiçingeldiğinde«iştamamdır,yapabilirsiniz»sözlerineilâvetenayrıca,«emirverilecektir»şeklindekonuştuğunudabelirtmiştir(K.6,S.137).

NihatKARADERELİiseönsoruşturmada,28.1.1981ve10.2.1981günlüifadelerindeşunlarısöylemektedir:

505E.1981/2

«Anadolu Basın Birliğine müracaatı Vural Beyle beraber ettik,aynı100 tonçayverdiler,bu100 tonçayı,AnadoluBasınBirliğiVuralKAZMAZ’la—Şubebaşkanıoydu, ikincibaşkanbendim—biziyetkilikıldılar;biz de götürüp çayı İstanbul paketlemesinde yaptık. Yaptıktansonra işte Çay-Kur’un parası verildi, Anadolu Basın Birliğinin parasıverildi, bu arada Köksal MATARACI’ya da para verildi.» «Çayı O(KöksalMATARACI)yaptıefendim,çayıosöyledimakamlara,yönetimemi söyledi, ağabeyisinemi söyledi artık onuAllah bilir onlara söyledi,çayı bize verdiler.» Çay yapacağım diye bize söz verdi, biz de senetverdik;nezamangittikçayparasınıverdik,senetlerimizigeriverdi»(K.6,S.311—313).

KöksalMATARACIileanlaşanveona2.750.000.—TL.tutarındaborç senedi veren Nihat KARADERELİ ileVural KAZMAZ,AnadoluBasınBirliği adına verdikleri 12.9.1978 günlü dilekçe ile ÇayKurumuGenelMüdürlüğünebaşvurmuşve67ildesatmaküzereyüztonçaytahsisedilmesiniistemişlerdir(K.22,S.215).PazarlamaveSatınalmaDairesiBaşkanlığı 13.9.1978 günü konuyuGenelMüdürlükmakamına sunarakYönetimKurulunahaveleedilmesini istemiş,buyazıaynıgünYönetimKurulunasunulmuş(K.22,S.214).YönetimKuruluda15.9.1978günütoplanarak,AnadoluBasınBirliğinebirKg.poşetçayınfiyatı100lira

üzerinden, yüz ton çay verilmesine ve bedelinin 3 ay sonra tahsiledilmesinekararvermiştir(K.22,S.212).

Yukarıda,Rizespor’açaytahsisiolayındaayrıntılıolarakaçıklandığıüzere çayın perakende satış fiyatının saptanması ve bu fiyatın yetkilikurumca belirlenen satış fiyatından daha yüksek olarak tesbit edilmesikonusunda hiçbir yetkisi bulunmadığı halde, 4223 sayılı KanunhükümlerineaykırıolarakŞahinBALTAtekbaşına,NihatKARADERELİveVuralKAZMAZ’laimzaladığıbirprotokolileçayınbirkilogramının250 liradan satılmasına izin vermiştir. Bu protokolün 8. maddesindeaynen;(çaykutularıüzerine,«ÇayKurumuGenelMüdürlüğünceAnadoluBasınBirliğiiçinözelolarakimâledilmiştir.Net100gramhediyesi25.—TL.dır.»ibaresiyazılacaktır)hükmüyeralmıştır(K.22,S.211).

RÜŞVET ANLAŞMASINDAN SONRA ORTAYA ÇIKAN OLGULAR VE GÖSTERİLEN KOLAYLIKLAR :

Gerekçayıntahsisedilmesi,gerekperakendesatışfiyatınınyetkilikurumcabelirlenenpiyasafiyatındanyüksektutulması,Rizesporolayında

E.1981/2 506

ayrıntılı olarak açıklandığı üzere sanık Bakan TuncayMATARACI’nınbaskıvemüdahalelerisonucundasağlanmıştır.

Rüşvet veren durumundaki Nihat KARADERELİ ile VuralKAZMAZ’asağlanmışolanyararvekolaylıklarbunlardanibaretdeğildir.Şöyleki:

Yönetim Kurulunun çay tahsisine ilişkin kararında öngörülen3 aylık vade içinde çayın bedeli olan on milyon lira ödenmemiş,5.12.1978günlüdilekçeileüçaylıkbirsüredahaistenmiş,8.12.1978günlükararlavade2ayuzatılmıştır.

Busüreiçindedeödemeyapılmamasıve26.1.1979günü3aylıkyenibirsüreistenmesiüzerine,1.3.1979günlüYönetimKurulukararıilevade3aydahauzatılmışveçaybedelinin,5.3.1979’da2.000.000—TL.,5.4.1979’da3.000.000—TL.,5.5.1979’da

5.000.000.—TL.olmaküzeretaksitlerhalindeödenmesinekararverilmiştir(K.22,S.201).

Nevarki,borçlularbuödemeplânınadauymamışlar,onmilyonliralık çay bedelini 8.3.1979’da 1.000.000.— TL., 19.3.1979’da1.000.000— TL., 27.3.1979’da 1.000.000— TL., 13.4.1979’da1.500.000— TL., 19.4.1979’da 1.500.000— TL., 14.5.1979’da1.000.000— TL„ 23.5.1979’da 1.000.000—TL. ve 1.6.1979’da

2.000.000.— TL. olmak üzere kendi istedikleri tarih ve miktarlardaödemişlerdir. MaliyeMüfettişi Mustafa UZELER tarafından hazırlanan7.4.1980günlüve1sayılıraporda,buolaylailgiliolarak;YönetimKuruluüyeleri ile GenelMüdürYardımcısı Şahin BALTA’nın, hiçbir dayanağıolmadanveherhangibirfaizveteminataramadanbuödemekolaylıklarınısağlayarak, esasen kendisi aldığı kredilere faiz ödeyen Çay Kur’uzarara uğratmış oldukları belirtilmiştir (K. 22, S. 245). Bu tutumun iyideğerlendirilmesi içinÇayKurumunun 1979 yılında bankalardan aldığıkrediler karşılığında toplam 72.908.553.—TL. faiz ödediği gözönündetutulmalıdır(K.22,S.177).

Vural KAZMAZ ve Nihat KARADERELİ, yüz ton çayınpazarlanması ve satışı için TEKFEN Pazarlama Anonim Şirketi ileanlaşmışlarvebuşirkettarafındansatılançaylardaneldeedilenparalarınyatırılması için 18.10.1978 tarihinde Türk Ticaret Bankası Levent

507E.1981/2

Şubesinde,kendiadlarına477numaralıhesabıaçtırmışlardır.Buhesaba,kapanış tarihi olan 20.11.1980 tarihine kadar 17.035.020 lira parayatırılmıştır(K.21,S.283).

RÜŞVET ANLAŞMASI GEREĞİNCE YAPILAN ÖDEMELER :

A—TEKFENPazarlamaAnonimŞirketinin 2.000.000.—TL. liksenedininverilmesi:

Rüşvetanlaşmasıgereğinceverilen2.750.000liralıkborçsenedininparaya dönüştürülmesi için Köksal MATARACI baskı yapınca, NihatKARADERELİ veVuralKAZMAZ, çayın pazarlama ve satışını yapanTEKFEN Pazarlama Anonim Şirketine ait 30.11.1978 vade tarihli2.000.000.—TL.lıksenedikendisinevermişlerdir.

BukonudaYüceDivanhuzurundaverdiğiifadedeVuralKAZMAZ;Köksal MATARACI’nın çayın tahsisi işini halletmesine karşılık ona2.950.000 liralık senet verdiklerini belirttikten sonra aynen şöyledemektedir:«Bizbusenediveriyoruz;ancak,çaylardantahsilatyapıldıkçabunun karşılığını size ödeyebileceğiz dedik. 30.11.1978 tarihinde biziparaya sıkıştırınca, paramız yok,TEKFEN’emüracaat ettik, «Bize paraverin»dedik.Dedilerki,«Bizkendiparamızısizekullandırmayız.Ancak,çaylarsatıldıkçasizeparaveririz,amasizekısavadeli,birayvadelibirsenet verebiliriz.» «Peki» dedik ve bu senedi aldık, arkasına kaşemizivurup BİRLİK adına ciro edip Köksal MATARACI’ya verdik.» (YüceDivan Tutanağı, S. 400). Nihat KARADERELİ de aynı konuda yineYüce Divandaki ifadesinde aynen; «akabinde, çayımız satıldığında bizsana(KöksalMATARACI’yaparayıödeyeceğizdiyesöyledik.AkabindeTEKFEN’den 2 milyon liralık 30.11.1978 tarihli bir senet verdik, bizarkasınıciroederekKöksalMATARACI’yabunuverdik»demiştir(YüceDivanTutanağı,S.197).

Köksal MATARACI, 30.11.1978 günlü ve dosyada mevcut olanbu senedi Salih Zeki RAKICIOĞLU’na vererek tahsil etmesini ricaetmiştir.BukonudaSalihZekiRAKICIOĞLUşöyledemektedir:«KöksalMATARACI İstanbul’a geldi. İstanbul’da «Salih bu senedi tahsil edermisin» dedi «olur» dedik.Ben de (...)’tan (...) rica ettim.Az bir vadelişeydi.Osenedinkarşılığındaçekverdi.Ben(...)’tanparayıtahsilettim»(K.7,S.126).

E.1981/2 508

Salih Zeki RAKICIOĞLU (...)’e verdiği bu senet karşılığında,kendisinden aynı miktar üzerinden bir çek almıştır, bu çek yinedosyada mevcut bulunan ve (...)’in Türk Ticaret BankasıYeldeğirmeniŞubesindeki620no.luhesabıüzerindenkeşideedilen30.11.1978günlü,602802 no.lu çektir. Salih Zeki RAKICIOĞLU bu çeki tahsil ederekAkbankManifaturacılarÇarşısı Şubesindeki 4379 no.lu paravan hesabageçirmiştir.Böylece,para,SalihZekiRAKICIOĞLUadınaaçılmışolupaslında Tuncay MATARACI mn tasarruf ve hakimiyetinde bulunan,çeşitlikaynaklardangelen rüşvetparalarının toplandığıveonun talimatıuyarınca yakınlarına dağıtıldığı paravan hesaba girmiştir. Nitekim buhesaptan, Tuncay MATARACI’nın talimatı ’ üzerine 1.12.1978 tarihli495273no.luçekle(K.20,S.73)damadıSalihAYDIN’a2,5milyonliraödenmiş,SalihAYDINdabuparayıEtibankÇankayaŞubesindeki3051no.luhesabınayatırmıştır.Ayrıca,SalihZekiRAKICIOĞLU,yineTuncayMATARACI’nın talimatı ile buhesapüzerindenkeşide ettiği 1.12.1978tarihli, 300.000— TL. lık hamiline yazılı çeki Köksal MATARACI’yavermiş,odabuçekiVakıflarBankasıRizeŞubesine4.12.1978günüibrazederek TuncayMATARACI ile ortaklaşa açtırdıkları 39/8 no.lu hesaba(200. TL. telefon masrafı düşüldükten sonra) 299.300.— TL. olarakyatırmıştır(K.20,S.86,138).

Öte yandan (...) de Salih Zeki RAKICIOĞLU’ndan aldığıTEKFENPazarlamaAnonimŞirketineait30.11.1978vadetarihlisenedi23.11.1978tarihindeTürkTicaretBankasıYeldeğirmeniŞubesinevermiş,mıntıkasında tahsil edilmek üzere bu senet, 34771 numara ile aynıBankanınLeventŞubesinegönderilmişvebuşubeeli ile tahsiledilerek1.12.1978 günü verilen telefon talimatı üzerine (...)’in daha önce sözüedilen620no.luhesabınakaydedilmiştir(K.21,S.192-194).

B—21.2.1979günlü,520247no.luçekle400.000.—TL.

ödenmesi:

Nihat KARADERELİ ile Vural KAZMAZ, çay satışlarındansağladıkları hasılatın toplanması için Türk Ticaret Bankası LeventŞubesinde müştereken açtırdıkları 477 no.lu hesaptan keşide ettikleri21.2.1979tarihli,520247numaralı,400.000liralıkhamilineçekiKöksalMATARACI’ya vermişlerdir. Köksal MATARACI, bu çeki 27.2.1979günüArnavutköyŞubesindeki11945no.luhesabınageçirmiştir.

509E.1981/2

Bu durum, 520247 no.lu çekin arka yüzündeki KöksalMATARACI’nın imzası (K.21,S.179),bankaekstresi (K.20,S.126),mahsup fişi (K. 20, S. 105) ve buna ilişkin işlemlerle (K. 21, S. 283)saptanmıştır.

C—350.000.—TL.nınnakitolaraködenmesi:

Rüşvet anlaşması gereğince Nihat KARADERELİ ve VuralKAZMAZ,KöksalMATARACI’ya,350.000.—TL.tutarındanakitparada vermişlerdir. Böylece rüşvet anlaşmasının konusu olan 2.750.000.—TL. nın tamamı ödenmiştir.Adı geçen sanıklar,Yüce Divan’da naktenödedikleri meblağın 550 bin lira olduğunu belirtmişlerse de bu beyansamimi görülmemiştir. Çünkü, tüm ifadeleri ve yüzleştirmelerdekibeyanları,rüşvetanlaşmasının2.750.000liraüzerindenyapıldığı,naktenverilenmiktarınise350.000liraolduğuyönündedir.

2.750.000.— TL. böylece ödenince rüşvet anlaşmasının yapıldığısıradaKöksalMATARACI’yaverilenvadesizborçsenedigerialınmıştır.

ESAS HAKKINDA MÜTALÂA :

CumhuriyetBaşsavcısınınesashakkındakidüşüncesinde,özetle:

(Rizespor Kulübüne çay tahsis olayı ile ilgili olarak açıklandığıüzere, Tuncay MATARACI tarafından, Tekel İdaresi dışındaki kurumve kuruluşlara çay tahsisi dondurulmuşkenmerkeziAnkara’da bulunanAnadolu Basın Birliği adına kendilerine çay tahsis edilmesi için NihatKARADERELİileVuralKAZMAZKöksalMATARACI’yabaşvurmuşlarveonunlaanlaşarak(2.750.000)liralıksenetvermişlerdir.

Senedinalınmasındansonrayüztonçayıntahsisisyapılmışvefiyatıda Şahin BALTA tarafından imzalanan bir protokol ile 250—TL/Kg.olaraksaptanmıştır.

Nihat KARADERELİ ile Vural KAZMAZ, daha sonra çayınpazarlamasını yapan TEKFEN Şirketinin iki milyon liralık senedi ile520247no.luçekiverereksenetlerinigerialmışlardır.

Olayın bu şekilde cereyan ettiği, banka kayıtları; Salih ZekiRAKICIOĞLU, Vural KAZMAZ, Nihat KARADERELİ ve İbrahimMETE’nin beyanlarından ve dosyamünderecatlarından anlaşılmaktadır)denilerek sübuta eren eylemlerinden dolayı Tuncay MATARACI’nın

E.1981/2 510

TCK’nun213/1.,225/1.,227/2.ve31.,KöksalMATARACI’nınTCK’nun226. maddesi delâletiyle aynı kanunun 213/1., 225/1. ve 31.; NihatKARADERELİ ve Vural KAZMAZ’ın, aynı kanunun 220., YönetmiKurulukararıolmadantahsisedilençaylarınfiyatını250.TL/Kg.olaraksaptamaksuretiylegörevinikötüyekullananÇayKurumuGenelMüdüreski Yardımcısı Şahin BALTA’nın TCK’nun 240. maddelerine görecezalandırılmalarınakararverilmesiistenmektedir.

SANIKLARIN SAVUNMALARI :

A — SANIK TUNCAY MATARACI NIN SAVUNMASI :

Gümrük ve Tekel eski Bakanı, sanık Tuncay MATARACI,savunmasında; Anadolu Basın Birliğine ötedenberi çay tahsisedilegelmekte olup kendi bakanlığı sırasında verilmesinin de normalsayılmasıgerektiğini,440sayılıKanunlakurulanÇay-Kurmüessesesineve onun görevlilerine karşı Bakanlığın sadece bir vesayet makamıolduğunu, çayın tahsisi ve fiyatının tesbiti yetkisinin tamamenKurumaaitbulunduğunu,bubakımdangörevinedahilbir işinyapılmasınınveyayapılmamasınınsözkonusuedilemeyeceğini;dolayısıyla,rüşvetisnadınında geçerli sayılamayacağını, Köksal MATARACI’ya verilen senettenbilgisiolmadığınıvekiliilebirlikteilerisürmüştür.

B — Köksal MATARACININ SAVUNMASI :

Sanık Köksal MATARACI ise savunmasında; ağabeyi TuncayMATARACI ile arasında hiçbir ilgi olmadığını, dosyada bu ilgininkurulamadığını, rüşvet ve irtikâpta öngörülen memur sıfatınınbulunmadığını;«tervicimeramamuktedirolma»durumununsözkonusuedilemeyeceğini;Rize’denAnkara’yatelefonetmeningüçlüğükarşısındaBakanolanTuncayMATARACI’yıheraradığındaBakanlıknumarasındanbularakgörüşmesinin,böylecerüşvetearacıolmasınınimkânsızolduğunu;rüşvet veren durumundaki sanıkların sırf kendilerini kurtarmak için buolaylarakendisinidekatmışolduklarınıvekilleri ilebirlikteilerisürmüştür.

C — VURAL KAZMAZ VE NİHAT KARADERELİ’NİN SAVUNMALARI :

Rüşvet veren durumundaki Nihat KARADERELİ ile VuralKAZMAZ’ın savunmalarına gelince; bu kişiler gerek yazılı

511E.1981/2

savunmalarında, gerek Yüce Divan huzurundaki sorgulamalarında;önsoruşturmada verdikleri ifadeleri genellikle kabul edip yinelemişler,ancak bir noktada bundan ayrılmışlar ve savunmalarını da bu noktaüzerinde kurmuşlardır. Vekilleri ile birlikte yaptıkları savunmalarınagöre;AnadoluBasınBirliğine1977yılında64 tonçay tahsisedilmiştir.Ancak satış veorganizasyonkonusundaki bilgisizlikleri nedeniylebu iş150.000lirazararlasonuçlanmıştır.Buzararıkapatmakveyenigelireldeetmek amacıyla 12.9.1978 günü tekrar başvuruda bulunularak 100 tondahaçayistenmiştirÇayKurumuYönetimKurulu,bubaşvuruyuolumlukarşılamış ve 15.9.1978 günlü, 386 sayılı kararla istenilen çayı tahsisetmiştir.Ancak 20 ton kadar çay teslim alındıktan sonra çay paketlemefabrikası, çay verilmesini durdurmuştur. Bu sıradaKöksalMATARACIdevreye girerek çayın verilmesini devam ettirebileceğini, bununiçin 3.500.000 lira istediğini söylemiştir. Kendileri de 2.950.000 liraverebileceklerinibelirterekanlaşmışlardır.Çay-Kur’a10milyonliraçaybedeli,1.250.000.—TL.istihsalvergisikarşılığıolaraksenetvermiş,400binliralıkdabankateminatmektubuibrazetmişolmaları;keşideolunançeklerin karşılıksız çıkması durumuyla karşılaşılmasının yanında kutuimalâtçılarıileyapılansözleşmeniniptaledilmesihalinde400.000liralıkbirzararındoğacakolması;çayınpazarlanmasıiçinanlaştıklarıTEKFENPazarlamaAnonimŞirketiileimzalanansözleşmeyiiptaletmelerihalindeisebuşirkettenaldıklarıavansıgerivermekzorunluluğuylakarşılaşacakolmalarıgibibaskılaraltında,başkabiranlatımla,çaytahsisinidurduranMATARACIkardeşlerinuyguladıklarımaddivemanevicebirvesaldıklarıkorkusonucuparavermekzorundakalmışlardır.

D — SANIK ŞAHİN BALTA’NIN SAVUNMASI :

Çay Kurumu Genel Müdür eski yardımcısı Şahin BALTA isesavunmasında;AnadoluBasınBirliğininçaytahsisikonusundakiisteğininYönetimKurulunaintikalettirildiğini;bukurulun

15.9.1978günlü,386sayılıkaran ile100 tonçay tahsisedildiğini;adıgeçenbirliğin,başvurusunda,tahsisedilecekçayı,alışfiyatını%100oranındaartıraraksatacağınıbildirdiğini;butalebinYönetimKurulundangeçtiğini,ancakuygulamadaYönetimKurulununperakendesatışfiyatınıbelirlemediğini,bunuicraorganınabıraktığını,protokolilefiyatınyükseksaptanmasında bir kasıt olmadığı gibi Çay Kurumunun da herhangibir zarara uğramadığını, aksine kâr sağladığını; 440 sayılı Kanuna tâbiolan Kurumun mal ve hizmet fiyatlarının tesbitinde serbest olduğunu,

E.1981/2 512

yapılan işlemlerin tamamen Çay-Kur’un verim ve kârlılığını sağlamakamacına yönelik bulunduğunu, görevi kötüye kullanma suçunun kanuniunsurlarınınoluşmadığınıvekiliilebirlikteilerisürmüştür.

SANIKLARIN EYLEMLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ :

A) TUNCAY MATARACI’NIN EYLEMİNE İLİŞKİN DEĞERLENDİRME :

Sanığın savunmasındaki, Çay-Kur ile Bakanlık arasındaki ilgi veirtibata, görevine dahil bir işin yapılması ya da yapılmaması konusuna,AnadoluBasınBirliğineöncekisenelerdeçaytahsisedilmekteikenBakanoluncabunundurdurulupkısabirsüresonrasadecebilinenikikurumaveıilmesini serbest bırakmasındaki gerçek amaca ilişkin hususlar Rizesporolayı ile ilgili savunma yanıtlanırken açıklanmıştır. Bunların buradayinelenmesinebunedenlegerekgörülmemiştir.

KöksalMATARACI’yaverilensenettenhaberiolmadığıyolundakisavunmayagelince;Budoğrultudakisavunma,NihatKARADERELİveVural KAZMAZ tarafından verilen rüşvetin doğrudan doğruya TuncayMATARACI’yadeğilKöksalMATARACI’yaverilmişolması,burüşvetanlaşmasınınTuncayMATARACI’nınbilgisidışındacereyanetmiş,başkabir anlatımla, Köksal MATARACI tarafından adının istismar edilmişolabileceğim akla getirmektedir.Ancak, TuncayMATARACI’nın geneldurumu ve tutumu, kardeşi ile arasındaki ilişkiler, Çay Kurumu GenelMüdürlügüneverdiğiaçıkemir,yaptığıbaskılargözönündetutulduğundabu ihtimal geçersiz kalmakta ve Köksal MATARACI’nın, Gümrük veTekeleskiBakamTuncayMATARACI’nınaracısıolarak,onuntalepvetalimatıçerçevesindehareketettiğisonucunaulaşılmaktadır.Şöyleki:

Köksal MATARACI, Rize-Turist Otelde, Nihat KARADERELİve Vural KAZMAZ ile konuşup anlaştıktan soma «peki ben sizehaber veririm» demiş ve müteakiben «iş tamamdır, yapabilirsiniz,emir verilecektir» şeklinde haber getirmiş; bu konuşmalardan sonra,12.9.1978’de, ÇayKurumuna başvurulmuş, üç gün içinde tüm işlemlersüratle tamamlanarak 15.9.1978’de Yönetim Kurulundan 100 ton çaytahsisine ilişkin karar çıkarılmıştır. Doğru bir sonuca ulaşabilmek içinolayıveilgililerinsözleriniiyideğerlendiringerekmektedir.ÇayKurumu,özerk bir genelmüdürlüktür.Oa / tahsisine, buKurumunGenelMüdürve yardımcılarının da katıldığı Yönetim Kurulu yetkilidir. Bu Kurula,

513E.1981/2

yapısı ve yasal statüsü gereği, Gümrük ve Tekel Bakanının dışındave O’nun altındaki hiç bir kişi tarafından emir ve talimat verilemez,telkindebulunulamaz.Özellikleyasadışıbirişlemyapılmasısözkonusuolduğunda, Bakanın dışındaki bir kişinin, örneğin kardeşinin böylebir gücünün bulunduğu düşünülemez. Rizespor’a çay tahsisi olayındaayrıntılıolarakaçıklandığıgibi,Çay-KurileBakanlıkarasındakihukukiilgi ve irtibat gözönünde tutulduğunda, Kösal MATARACI’nın «emirverilecektir» sözü ilekastetiğikişi eskiBakanTuncayMATARACI’danbaşkasıolamaz.

TuncayMATARACI,bakanolurolmaztümKurumvekuruluşlaraçay tahsisini durdurmasından bir süre sonra 3.2.1978 günlü teleksemriyleAnadoluBasınBirliğiileRizespordışındakalanhiçbirkuruluşaçay verilmeyeceğini bildirmekte ve aynen «bu emrimin harfiyenuygulanmasını ve bu konudaki müracaatlardan haberdar edilmemi ricaederim» demektedir. Bu emire göre haberdar edilecek olanGümrük veTekel Bakanlığı değil, bizzat Tuncay MATARACI’dır. Şu halde çayın,özerk bir kurum olan Çay-KurYönetimKurulunun insiyatif ve serbestkararı ile veya şu ya da bu kişinin telkin ve ricasıyla değil, doğrudandoğruya Tuncay MATARACI’nın emir, direktif ve baskısı ile verildiğiaçıklıkkazanmaktadır.

Gerçekten Tuncay MATARACI, Bakan olur olmaz kurum vekuruluşayırtetmeksizinçaytahsisinikesinlikleyasakladığıhalde,kısabirsüresonra,sadeceRizespor’aveAnadoluBasınBirliğineçayverilmesiniserbest bırakmış, bukuruluşlarınyetkilileriyle rüşvet anlaşması yaparakçaytahsisedilmesivesatışfiyatınınpiyasafiyatındaniki,hattaikibuçukkatyüksektutulmasıiçinÇay-Kuryöneticileriüzerindesürekliveyoğunbirbaskıkurmuştur.

Kararın ilgili bölümlerinde belirtildiği gibi Tuncay MATARACIile Köksal MATARACI arasında adeta (bütünleşmiş) hale gelen,içiçe menfaat ilişkileri mevcuttur. Nitekim, bu olayda alınan rüşvetiniki milyon lirası, Salih Zeki RAKICIOĞLU adına açılmış olmaklaberaber Tuncay MATARACI’nın tasarrufu altında bulunan, AkbankManifaturacılar Şubesindeki 4379 numaralı paravan hesaba yatırılmış,diğer rüşvet kaynaklarından gelen paraların da toplandığı bu hesaptanTuncayMATARACI’nıntalimatınauyularak2,5milyonliradamadıSalihAYDIN’a verilmiş, 300 bin lira ise MATARACI kardeşlerin VakıflarBankasıRizeŞubesindeki39/8numaralıortakhesaplarınaaktarılmıştır.

E.1981/2 514

GümrükveTekelBakanısıfatıyla,ÇayKurumununiyiyönetilmesi,hatavesuiistimallerinönlenmesiveyapılmışolanhatalarlasuiistimallerinortayaçıkarılmasıiçinbuKurumunhesapveişlemleriniteftişvetahkiketabitutup,çalışmalarınkanunvetüzükhükümleriuyarıncayürütülmesinigözetlemek ve aksine davranışları engelleyen etkili önlemler almaklagörevliolanTuncayMATARACI’nın4223sayılıKanunun1.,3.ve1497sayılı Kanunun 11/18. ve 26.maddelerine aykırı olarakAnadolu BasınBirliğine yüz ton çay tahsis etmeleri ve bu çayların piyasa fiyatındandahayüksekbirfiyatlasatılmasınaizinvermeleriiçinÇay-Kuryetkilileriüzerinde yoğun bir baskı kurduğu; böylece, Anadolu Basın BirliğininRize’deki temsilcileri Nihat KARADERELİ ile Vural KAZMAZ’danaldığı 2.750.000.- TL. rüşvet karşılığında, TCK’nun 213. maddesininbirinci fıkrasındaki anlatımla yapmamaya mecbur olduğu şeyi yapmaksuretiylebumaddedeyazılısuçuişlediğisübutaermiştir.

B) KÖKSAL MATARACI NIN EYLEMİNİN DEĞERLENDİ RİLMESİ :

Köksal MATARACI, önsoruşturmada verdiği 28.1.1981 günlüifadesinde;Vural KAZMAZ ile parasal ilişkisi bulunmadığını söylemişolmasına rağmen (K.5,S.209), adıgeçen şahıslarla26.2.1981günündeyapılanyüzleştirmede520247numaralıçekibizzattahsilederekAkbankArnavutköyŞubesindeki11945numaralıhesabınageçirdiğisöylenerekbuçekinarkasındakiimzasıkendisinegösterildiğinde«amaburadanbenparaaldığımadairveböylebirşeyhatırlamıyorum»demiş;hemenarkasındanyine ifade değiştirerek bu çeki borç-alacak ilişkisi içinde aldığını venaklenödediğiniilerisürmüş(K.7,S.92-93),sonsoruşturmadadaaynıdoğrultuda ifade vermiştir (Yüce Divan Tutanağı S. 394-395). VuralKAZMAZisehembahsedilenyüzleştirmede(K.7,S.97-98),hemdesonsoruşturmada; bu çekin borç-alacak ilişkisi içinde verilmediğini, rüşvetolarak verildiğini ikrar etmiştir (Yüce Divan Tutanağı, S. 401). NihatKARADERELİdeYüceDivanhuzurundabunudoğrulamıştır.Böylece,sanık Köksal MATARACI’nın savunmasında ileri sürdüğü hususlarolaylarınoluşumvegelişimikarşısındakabuleşayangörülmemiştir.

Sonuç olarak; sanık Köksal MATARACI’nın, ağabeyi TuncayMATARACI adına rüşvet anlaşmasını uygulamak ve rüşvet paralarımtahsil etmek suretiyle Bakanın fiiline iştirak eylediği ve bu suretleTCK’nun226.maddesidelaletiyle213.maddesindekisuçuişlediğisübutaermiştir.

515E.1981/2

C) VURAL KAZMAZ VE NİHAT KARADERELİ’NİN EYLEMLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ :

1977 yılında tahsis edilmiş olan 64 ton çayın satışından zararettiklerini söylemiş olmalarına rağmen, bu işten 464.180.— TL. netkâr sağlandığı, bunun 250.000 lirasının Anadolu Basın Birliği GenelMerkezineintikalettirildiği,müfettiştahkikatıylasaptanmıştır(K.22,S.372).Bu husus dava konusu olayla doğrudan doğruya ilgili olmamaklabirlikte savunmanın ne ölçüde samimiyetten ve doğruluktan uzakolduğunugöstermesibakımındanönemtaşımaktadır.

100 ton çayın güçlük gösterilmeden tahsis edilip 20 ton kadarıteslim alındıktan sonra kesildiği, 2.750.000.— liranın çay teslimatınındurdurulmaması için verildiği yolundaki savunmaya gelince; yukarıdaayrıntılı olarak açıklandığı gibi, Anadolu Basın Birliğinin Rize’dekitemsilcileriNuriAKBULUT ileVuralKAZMAZ’ınbaşvurularıüzerineüçgüniçinde100tonçaytahsisedilmiş,adıgeçenkişilertarafındanÇay-Kurun onayı alınmadan, protokolün 1.maddesine aykırı bir davranışla,Kurumcapazar1anmaktaolan100gramlıkkalitelipoşetambalajlartaklitedilerek piyasaya çay sürülmüş (K. 22, S. 53), ancak buna müdahaleedilmesiüzerinedizaynıtasdikedilenkutularlasatışyapılmayabaşlanmış,dahasonrabukişiler,satışlarınınçokazolduğunuönesürerek5.12.1978ve 26.1.1979 tarihli dilekçelerle çay bedelinin ödenmesi için ek vadeistemişler;YönetimKuruluncasırasıyla2ayve3ayolmaküzereikikezeksüreverilmiş;ayrıcaçaybedelininödenmesitaksitebağlanmış;buödemeplanınadauyulmamasınavesüreyi,hiçbiryetkialmadankendiliklerindenHaziran 1979’a kadar uzatmalarına rağmen Kurumca haklarında hiçbirişlem yapılmamıştır. Bütün bu evrelerde, yapılan başvurularda, alınankararlardaveoluşturulanişlemlerdeçayın20tonkadarınınverilmesindensonrateslimatınkesildiğineilişkinenküçükbirbilgivebelgebulunmadığıgibi bu konuda herhangi bir uyuşmazlık da çıkmış değildir. Aksineolaylarınoluşumuvegelişimi,bukonuyudenetleyenmüfettişindeyimiile«ticarî teamüller,kârlılıkilkeleriveKurummenfaatlerigözetilmedenvehiçbirmesnededayanmaksızın»(K.22,S.249),adıgeçenkişileresürekliolarak kolaylık ve yarar sağlandığını, Kurumun ise zarara uğratıldığınıgöstermektedir.

Anılan açıklamaların ışığı altında, bu suçun irtikâp olaraknitelendirilmesiolanaksızdır.Çünküyukarıda ayrıntılı olarakbelirtildiğiüzere Vural KAZMAZ ve Nihat KARADERELİ 2.750.000.— lirayıTuncay MATARACI’ya, Anadolu Basın Birliğine 100 ton çay tahsis

E.1981/2 516

edilmesi ve bu çayların Tekel Genel Müdürlüğünce saptanan piyasafiyatından daha yüksek bir fiyatla satılmasının sağlanması karşılığındavermişlerdir. Ortada «icbar» unsuruna vücut veren bir cebir ve şiddetuygulamasınınbulunduğundansözedilmesimümkündeğildir.

Kaldı ki, yine yukarıda açıklandığı gibi 1497 sayılı Yasa’nın 26.maddesinegöreDevlet İnhisarı altındabulunanve4223 sayılıYasa’nın3.maddesi uyarınca yurdun her tarafında aynı fiyatla satılması zorunluolançayınAnadoluBasınBirliğinetahsisedilmesiniveyetkiliKurumunsaptadığıfiyattandahayüksekbirfiyatlasatılmasınıistemeninmevzuataaykırılığı ortadadır. Vural KAZMAZ ve Nihat KARADERELİ’ninmevzuata aykırıvedolayısıylahaksızolanbir istemi tahakkukettirmekiçin uğraşırken karşılaştıkları zorlukları ve engelleri aşmak amacıylaverdikleri paranın icbar sonucunda verildiğini kabul etmek ve bu olayıirtikâpolaraknitelendirmekolanaksızdır.

Sonuçolarak,sanıklarNihatKARADERELİveVuralKAZMAZ’ın,olay bütünüyle ele alındığında, rüşvet suçunu değil irtikâp suçunuoluşturacağı, bu nedenle kendilerinin suçlu sayılamayacağı yolundakisavunmaları yerinde görülmemiş, adı geçenlerinAnadolu Basın Birliğiadınayüz ton çay tahsisi almaları ve piyasa fiyatındandahayüksekbirfiyatla satabilmeleri içm Tuncay MATARACI’ya 2.750.000.— TL.rüşvet vermek suretiyleTürkCezaKanununun220.maddesindeki suçuişlediklerisübutaermiştir.

D) SANIK ŞAHİN BALTA’NIN EYLEMİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ :

Rizespor’açaytahsisiolayında,aynısanığınSalihZekiGÖKTÜRKilebirlikteyaptığısavunmanınincelenmesivedeğerlendirilmesisırasında;4223sayılıKanun’un1.ve1497sayılıKanun’un26.maddelerigereğinceçayın Devlet inhisarı altında bulunduğu ve bu inhisarın Çay-Kurtarafından kullanıldığı, dolayısıyla çavın, piyasada satılması ve kazançtemin edilmesi amacıyla, Tekel Genel Müdürlüğü dışında hiç bir özelveyatüzelkişinamvehesabınatahsisedilemiyeceği;ancakTekelGenelMüdürlüğüileÇay-KurarasındayapılanprotokolgereğincevebuGenelMüdürlüğünrızasıile,muhtelifmüesseseleresadecekendimensuplarınınbizzattüketimlerinehasredilmeküzereçayverilebileceğiaçıklanmıştır.

517E.1981/2

Anadolu Basın Birliği adına 100 ton çay tahsis edilmesi isteminiiçeren12.9.1978günlü başvurudilekçesinde; savunmada ileri sürüleninaksine,çayıntoptanalışfiyatı,perakendesatışfiyatıvebedelininödenmeşeklihakkındahiçbiröneriyadadilekmevcutdeğildir (K.22,S.215).Satınalma ve Pazarlama Dairesi Başkanı Ishak KARA, işin YönetimKurulunaintikalettirilmesiiçinyazdığı13.9.1978günlüyazıda;100tonçayıntahsisiiçinolumlugörüşbildirdiktensonra,toptan100.-—TL./Kg.fiyatlaverilmesinivebedelininde3ayvadeiletahsiledilmesiniönermiş,ancakperakendesatışfiyatıhakkındaherhangibirtekliftebulunmamıştır(K.22,S.214).15.9.1978günlüve386sayılıYönetimKuruluKararında«teklifgörüşüldüveuygunbulundu-sözcükleri ilekastedilen,yukarıdabelirtilen öneri ve tekliflerdir. Şu hale göre, Anadolu Basın Birliğininçayları perakende olarak kaç liradan satacağı üzerinde bu evrededurulmamış,konuYönetimKurulunagetirilmemiş,oradagörüşülmesivekararabağlanmasısağlanmamıştır(K.22,S.212).SanıkŞahinBALTA,Yönetim Kurulu Üyesi olarak bu durumu bilmektedir. Yasal durumagelince;yineyukarıdabelirtildiğigibi,1497sayılıYasanın11.maddesinin18.‘bendinde,ÇayKurumuncaüretilenhertürlümalvehizmetfiyatlarınınsaptanmasındayetkininYönetimKurulunaaitbulunduğuve4223sayılıYasa’nın3.maddesigereğince,çayınperakendesatışfiyatınınyurdunhertarafında.aynıolacağıaçıkçahükmebağlanmıştır.

Hal böyle iken sanık Şahin BALTA, Anadolu Basın Birliğitemsilcileri ile Tuncay MATARACI’nın telkin ve baskıları altında, tekbaşına yaptığı bir protokolla çayın, Anadolu Basın Birliği tarafındanpiyasa fiyatının iki buçuk katı bir fiyatla, 250.— TL/Kg. üzerindensatılmasını kabul etmiştir. Ayrıca yukarıda ayrıntılı olarak açıklandığıgibiçayınbedelivadesindetahsiledilememiş;YönetimKuruluKararıilesüreikikezuzatılmış;tahsilattaksidebağlanmış;borçlularbunadariayetetmeyip istedikleri zaman, istedikleri miktarda ödemede bulunmuşlar;böylece Kurum, aldığı kredilerden dolayı faiz ödemekte ve hâzinedendesteklenmek suretiyle çayı tüketicilere maliyetinin altında saptananfiyatlasatmaktaiken,piyasafiyatınınçoküstündesatılmasınaizinvermekve bedelinin tahsil edilmesini faizsiz ve teminatsız olarak ertelemeksuretiyle kamu yararına çalışan derneklerden olmayan Anadolu BasınBirliğine kazanç sağlama olanağı yaratmış, Çay Kurumunun zararınanedenolmuştur.

E.1981/2 518

Bütünbuaçıklamalarkarşısında,sanıkŞahinBALTA’nınyetkileriniaçıkça aştığı, yasalara aykırı olarak kullandığı ve bundan dolayı kamuzararınayolaçtığıortayaçıkmaktadır.

Böylece, sanıkŞahinBALTA’nın, 4223 sayılıKanunhükümlerineaykırı olarak çayın fazla fiyatla satılmasına izin verilmesi içinGümrükveTekel eski BakanıTuncayMATARACI tarafından yapılan kanunsuzmüdahaleler ve baskılar sonucunda Anadolu Basın Birliğine 100 tonçay tahsis edilmesini sağlamak suretiyleBakanın eylemine bağlı olarakmemuriyetgörevinikötüyekullandığısübutaermiştir.

V) TUNCAY MATARACI’NIN RAHİM MEYDAN’DAN ON MİLYON LİRA RÜŞVET ALMASINA İLİŞKİN OLAY :

İDDİA :

SoruşturmaKomisyonuRaporunda:

A) Gümrük ve Tekel eski Bakanı Tuncay MATARACI’nın«Çay Kurumunun ihtiyacı için yapılan kutu ihalesini kazanan RahimMEYDAN’a, bu ihale nedeniyle kanun dışı yardımlar vaadederek bukişiden 10.000.000.— TL. rüşvet aldığı, 8 ve 2 milyon lira tutarındahamilineyazılıikiçekşeklindealdığıburüşveti,diğerlerindeolduğugibiöncebazıyakınlarıvearkadaşlarıadınaaçılanparavanbankahesaplarındatopladığı, daha sonra verdiği talimatlar uyarınca yönlendirdiği ve busuretleTürkCezaKanunu’nun213.ve225incimaddeleriniihlalettiği;»

B)KutuİmalâtçısıRahimMEYDAN’ın;«ÇayKurumununihtiyacıolan çay kutusu yapımı ihalesi işinde kendisine kanun dışı yardım veimkan sağlaması karşılığında Gümrük ve Tekel eski Bakanı TuncayMATARACI’ya10.000.000.—TL.tutarındarüşvetvermeksuretiyleTürkCezaKanunu’nun220ncimaddesiniihlalettiği;»

iddiaolunmaktadır.

KAMELYA ÇAY KUTULARININ YAPTIRILMASI İLE İLGİLİ OLAYLAR:

Çay KurumuYönetim Kurulu, 12.5.1978 günlü, 20 sayılı karanıile «Kamelya çay taleplerini karşılamak bakımından 1/1 ve 1/2Kg. lıkkutuların yeniden, SatınalmaYönetmeliğinin 24.maddesinde öngörülenteklifalmausulüileihaleedilmesine,ihalenintasdikivekutumiktarının

519E.1981/2

tesbitihususunda,GenelMüdürlüğünyetkilikılınmasına»kararvermiştir(K.14,S.171).

Pazarlama ve Satınalma Dairesi Başkanlığı, Yönetim Kurulununbu kararı doğrultusunda,Kamelya çay kutusu gereksinimini karşılamakamacıyla:

1/1 Kg.lık 1/2 Kg.lık

RizeÇayFabrikasıiçin :3.000.000Adet 4.000.000AdetİstanbulÇayFabrikasıiçin:2.000.000Adet 3.000.000AdetAnkaraÇayFabrikasıiçin :1.000.000Adet 1.000.000Adet

olmak üzere toplam 6.000.000 adet 1/1Kg. lık 8.000.000 adet 1/2Kg.lıkKamelyaÇay kutusu yaptırılması işinin ihaleye çıkarılmasını onayasunmuştur.Buteklif11.7.1978günüGenelMüdürtarafındanonanmıştır.

BuonayüzerineKamelyaçaykutusuyaptırma işibirbiri arkasınaüç kez ihaleye çıkarılmıştır.Bu ihaleler ve teklif edilen fiyatlar aşağıdagösterilmiştir:

BİRİNCİ İHALE : Pazarlama ve Satın alma Komisyonunun14.8.1978 günlü, 88 sayılı kararının (K. 14, S. 484) incelenmesindenanlaşılmaktadırki;Ankaraveİstanbul’daneşrolunangazetelerlemahalligazetelerde ilân verilmek ve ayrıca ilgili firmalara teklif mektubugönderilmeksuretiyleyukarıdabelirtilenmiktarvebüyüklükteKamelyaçaykutusuyaptırılacağınınduyurulmasıüzerinebeşfirmateklifvermiştir.Bunlar,ÇAY-SAN,ANBAJ,MOSAŞ,TASAŞveAMİRFirmalarıdır.Butekliflerdeverilenfiyatlarşöyledir:

ANKARA İhtiyacı İSTANBUL İhtiyacı RİZE İhtiyacıFirmaadı1/1Kg.lık1/2Kg.lık1/1Kg.lık1/2Kg.lık1/1Kg.lık1/2Kg.lıkÇAY-SAN 19,90TL. 13,50TL. 19,90TL. 13,50TL.19.—TL.12,65TL.TASAŞ 16,23TL. 1.2,17TL. 14,38TL. 10,28TL.——

MOSAJ 24,10TL. 16,94TL. 21,94TL. 15,23TL.——

ANBAJ — — 14,35TL. 13.—TL——AMİR — 23,65TL. — 12,95TL.——

Görüldüğügibi,endüşükfiyatı,Rizeihtiyacıiçinalınacak1/1ve1/2Kg.lıkkutulardaÇAY-SAN,Ankaraihtiyacıiçinyaptırılacak1/1ve1/2Kg.lıkkutulardaTASAŞ,İstanbulihtiyacıiçinsatınalınacakkutuların1/1

E.1981/2 520

Kg.lıkolanlarındaANBAJ,1/2Kg.lıklarındaiseTASAŞfirmalarıteklifetmiştir.Buihalesonucundaendüşükfiyatıverenfirmaileanlaşmayapılmamış,ihalegeçersizsayılarakişyenidenihaleyeçıkarılmıştır(K.14,S.484).

İKİNCİ İHALE: Birinci ihalenin geçersiz sayılmasından 18 günsonra 3.10,1978 günü yeni bir ihale açılmıştır. Bu ihaleye de birinciihaleyekatılanbeşfirmakatılmıştır.Teklifettiklerifiyatlarşöyledir:

ANKARA İhtiyacı İSTANBUL İhtiyacı RİZE İhtiyacıFİRMA: 1/1Kg.lık 1/2Kg.lık 1/1Kg.lık1/2Kg.lık 1/1Kg.lık1/2Kg.lıkÇAYSAN: 21,70TL. 16.04TL. 23,05TL. 17.00TL. 19.00TL 13,45TL.TASAŞ: 19,90TL. 16,07TL. 19,55TL. 14,55TL 23,55TL. 17,08TLMOSAŞ: 19,85TL. — 19,45TL. — 25,—TL. —ANBAJ: 20,64TL. — 19,05TL — 23,75TL. —AMİR: — 15,65TL. — 14,82TL. — 17.58TL.

Görüldüğü gibi, bu kez deRize ihtiyacı olan her iki tip kutu içinÇAYSAN,Ankarafabrikasınınkullanacağı1/1Kg.kutulariçinMOSAŞ,1/2Kg.lıkkutulariçinAMİR,İstanbulfabrikasıihtiyacıolan1/1Kg.lıkkutulariçinANBAJ1/2Kg.lıkkutulariçiniseTASAŞfirmalarıendüşükfiyatıteklifetmişlerdir.

Şudurumagöre,yineANBAJFirmasısadeceİstanbulFabrikasınınkullanacağı1/1Kg.lık2.000.000kutuiçinendüşükfiyatıteklifetmiştir.

Aşağıda delillerin değerlendirilmesi bölümünde açıklanacaknedenlerle bu ihâle de geçersiz sayılmış ve işin üçüncü kez ihaleyeçıkarılmasıkararlaştırılmıştır.

ÜÇÜNCÜİHALE:İkinciihalenindegeçersizsayılmasındansonraaçılan üçüncü ihaleye sadeceANBAJveAMİR firmaları katılmışlar veaşağıdakitekliflerivermişlerdir:

İSTANBUL İhtiyacı ANKARA İhtiyacı

FİRMA : 1/1 K.lık, 1/2 Kg.lık 1/1 Kg.lık, 1/2 Kg.lıkANBAJ:20,15TL.15,75TL.21,55TL.16,85TL.AMİR: —14,75TL.—15,50TL.

SatınalmaKomisyonu,İstanbulfabrikasının ihtiyacıolankutularınANBAJfirmasındansatınalınmasını,AnkaraÇaypaketlemefabrikasınateslim şartıyla verilen teklifler pahalı görüldüğünden bunların satın

521E.1981/2

alınmasındansarfınazaredilmesini22.12.1978 gününde kararlaştırmışveGenelMüdürlükmakamınabuyoldaöneridebulunmuştur (K.14,S.256).Ayrıca SatınalmaKomisyonuBaşkanı, 27.12.1978 günlü yazı ile,kututeslimatlarındafaturabedellerinintümüderhalödenmekteolduğundanANBAJ firmasının talep ettiği % 25 avansın peşin ödenmesinin maliimkânsızlıklarnedeniylemümkünolmadığınıdamakamabildirmiştir(K.14,S.254).

Bu yazının altına Genel Müdür Vekili Şahin BALTA, kendi elyazısı ile, «Ankara Çay Paketleme Fabrikasının ihtiyacı olan Kamelyakutu fiyatlarınınpahalıgörülmesinedeniyleyeni ihaledeaynı fiyateldeedilmesi mümkün görülmediği cihetle ve opsiyon kullanılmaksızın 3milyon 1/2 Kg. ve 2 milyon 1/1 Kg. Kamelya çay kutusunun İstanbulİhtiyacı ile birleştirilmek suretiyle aynı fiyattan karşılanması ve yüzde18,5.—TL.avansverilmesişartıylauygundur»şerhiniyazarakonamıştır(K.14,S.254).

Böylece, Ankara ve İstanbul Çay Paketleme Fabrikaları içinkutuya ihtiyaçolmadığıgerekçesi ile ikinci ihaleyigeçersizkılanŞahinBALTA, bu karardan bir ay sonra bu kez ihtiyaç bulunduğu gerekçesiile yeniden ihale açtırmış olmasının yanında, hiçbir yasal dayanağıolmadan keyfi ve ihâle dışı bir kararla, satın alınacağı bildirilen kutumiktarlarını da kendiliğinden değiştirerek 1/1 Kg. hk kutu miktarını1.250.000den2milyona,1/2Kg.lıkkutumiktarımda2.250.000den3milyonayükseltmiştir.Ayrıcamalîimkansızlıklararağmen%18,5avansverilmesinidekabuletmiştir.

Nihayet, 28.12.1978 gününde Rahim MEYDAN ile sözleşmeimzalanmış, 29.12.1978 de yani bir gün sonra 9.906.000.— TL.;1.2.1979’da 5.643.250.— TL. olmak üzere toplam 15.549.250.— TL.avansödenmiştir.

İHALE ŞARTNAMELERİNİN ÖNEMLİ HÜKÜMLERİ :

Gerek Teknik ve İdari Şartnamelere (K. 14, S. 245, 243) gereksözleşme (K. 14, S. 249) hükümlerine göre taraflar aşağıdaki hak veyükümlülükleriüstlenmişlerdir:

Kutuların üst ağızlarında polietilen bir diyafram bulunacaktır(TeknikŞartnamem.3).

E.1981/2 522

Buradabirhususuvurgulamaktayararvardır :Aşağıdagörüleceğiüzere ilk ihalede firmaların, kutuların diyaframlı fiyatı üzerinden teklifvermiş olmaları, bu ihalenin geçersiz sayılmasında bir gerekçe olarakgösterilmiş,işinikinciihaleyeçıkarılması,kutularındiyaframsızyapılmasıvebuniteliğinegöreteklifverilmesigereğinedayandırılmakistenmiştir.Oysa, üçüncü ihalenin teknik şartnamesinde de kutuların diyaframlıolması şart koşulmuş ve Rahim MEYDAN’dan bu nitelikteki kutularsatınalınmıştır.Böylece,ilkihaleningeçersizsayılmasındakigerekçelerinsamimiolmadığıbirkezdahaanlaşılmıştır.

Sözleşmenin imzalanmasını izleyen beş gün içinde, müteahhit,hazırlayacağı5numunekutuyuKurumateslimedecektir(Teknikşartnamem.16).

SözleşmeimzalandıktansonraÇayKurumumunbildireceği,tarihtebaşlamaksuretiyleherhafta40.000adet1/1Kg.lık,56.000adet1/2Kg.lıkolmaküzeretoplam96.000kututeslimedilecektir(Sözleşme,m.1).

Müteahhitçaykutularım,Çay-Kur’aaitbüyükkartonkutularaistifveambalajyaparaknakilveteslimedecektir(Sözleşme,m.4).

Kutularınimaledilmesiiçingerekliolanhertürlümalzemeyüklenicifirmatarafındanteminedilecektir(TeknikŞartname,m.11/a).

Müteahhitmukaveleyimüteakip10işgünüiçindeilkpartiyiteslimetmeyemecburdur(TeknikŞartname,m.15).

İhalekonusukutularpartilerhalindeteslimehazırdurumagetirilincemuayeneleri Çay Paketleme Fabrikaları Muayene Komisyonlarıncaidari ve teknik şartnamesine ve numunesine göre icra ve raporu tanzimedilir. Her parti için önceden tesbit edilmiş olan miktarda kutu teslimedilmedikçemuayeneye sevk edilemez.Muayyenmiktarda yapılmayanteslimatı kurum ambara alıp almamakta serbesttir. Muayyen miktardannoksan teslimedilenmallarmüstacelahvalde lüzumgörüldüğü takdirdeKurumcamuayeneyesevkolunabilir(Sözleşme,m.5).

Muayene komisyonu veya gerektiğinde Kurumca teşkil olunacakmuayene heyeti lüzum gördüğü ahvalde bilcümle masraflar satıcıya aitolmak üzere malları uygun bulduğu müesseselerde muayene ettirebilir(Sözleşme,m.5/E).

Taahhüdünifaedilmemesi:

523E.1981/2

a) FirmaşartnameesaslarıdahilindeKurumlayapacağımukaveledebelirtilenteslimsüresineriayetetmediği,

b) Yapılacakmukavelede teslim süresi içerisinde firmanın teslimettiğimalzemeninSatınalmakararı,şartname,cins,evsafveyanumunesineuygunolmadığıkomisyoncatesbitedilerekmalzemeninreddedilmesi,

c) İhale mevzuu çay kutusunu firma, yapılacak mukaveledekiteslimsüresiiçindenoksanteslimettiği,

hallerindenbirivakiolduğutakdirdemukavele,KuramcafeshedilirvefirmanınbuişiçinKuramveznesineyatırdığıkatiteminatkurumairatkaydedilir(Sözleşmem.7).

Mukavelenin feshedilmesi halinde mukavele mevzuu çay kutusuihalesifirmanınnamvehesabınaolmaküzereKurumundilediğisatınalmausulü ile yeniden yapılır. İkinci ihalede Kurumun aleyhine fiyat farkızuhurettiğitakdirdebufarkıprotestoçekmeye,hükümalmayavebaşkacakanuni merasim icrasına hacet kalmaksızın def’aten ödemeyi firmaşimdidenkabulvetaahhüteder(Sözleşme,m.8).

Cezaimüeyyideler:

Malların teslimi için tayin edilen 48 hafta içinde gecikme olursafirma her geçen gün için 500.— TL (Beşyüz lira) ceza ödeyecektir.Haftalık partilerde eksik teslim veya gecikme halinde aynı ceza tatbikedilir.

Bu gecikme 30 (günü) tecavüz ederse Kurum bu cezayı ve bunumüteakipgeçecekgünlere.aitcezalarıalarakbeklemekteveyamukaveleyifeshetmekteserbesttir(Sözleşme,m.9).

Mücbirsebepler:

a) Fabrikalarda zuhur ve fabrikanın çalışmasına mâni teşkiledebilecek olan yangın, infilâk, su baskını, yıkıntı, çöküntü ve yersarsıntısındanmütevellithasarat,

b) Grevvehadiseleri,

c) İdarîveaskerimülahazalarlamahallerindevazedilenambargolarmücbirsebepsayılır(Sözleşme,m.11).

E.1981/2 524

Sözleşmesüresiiçerisinde6.maddedeniteliğiyazılıtenekefiyatınaHükümetçezamyapılmasıhalindeyapılanzamnisbeti, taraflararasındavarılacakanlaşmayagörefirmacateslimedilemeyenKamelyaçaykutusubirimfiyatınain’ikâsettirilir(TeknikŞartname,m.11/c).

Her hafta teslim edilecek kutuların bedeli hemen ödenecektir(Sözleşme,m.6).

RÜŞVET PARALARININ VERİLME BİÇİMİ :

İkinci ihalede,RizeÇayFabrikasının ihtiyacıolankutularınÇAY-SAN’a yaptırılmasının onaydan çıkması üzerine, Rahim MEYDAN,İstanbul fabrikasının ihtiyacı olan l/l Kg. lık 2.000. 000 çay kutusununyapımıiçinverdiğiteklifindekabuledilmesinisağlamakamacıylaçeşitligirişimlerdebulunup,Çay-Kuryetkililerinedefalarcaşifahenbaşvurduğuhalde olumlu bir sonuç alamadığından bu ihalede verdiği teklif kabuledilerek işin kendisine verilmesi için Bakan Tuncay MATARACI’yabaşvurması gerektiği kanısına vardığını, önsoruşturmada 3.3.1981günündeverdiğiifadedeşöyleanlatmaktadır:

(Geçici teminat mektupları bir ay sürelidir. Bu süre aşıldığındateminatımın iade edilmesi ya da işimin onanması için TuncayMATARACI’ya çeşitli müracaatlarda bulundum. İlk kez Bakana benbaşvurdum.Bakanbenimbuiştennekazanacağımıhesapetmişgibi,«buiştenşukadarparakazanacaksın,banadaşukadarparavereceksin»dedi.Bu ikinci ihalede Tuncay MATARACI benden resmen para talep etti.«Bu parayı vermezseniz bu işinizi tasdik etmem» dedi. Rize için teklifveren Çay-San’nın teklifi onandı, benim İstanbul için verdiğim teklifsürüncemede bırakıldı. Kendi kanıma göre bu parayı vermeden bu işialamıyacağımıanladım.İşimindevamınısağlamakiçinbuparayıvermekzorunda kaldım. Birmenfaat için değil, farklı bir fiyat uygulamak içindeğil,birharaçalırgibibaskıkurarakbuihaleninbanaverilmesiiçin10milyonlirayıaçıkçabendenistemiştir.İstanbul’daTekel’de8ve2milyonliralıkikiadetçekibizzatTuncayMATARACI’nınkendisineverdim)(K.7,S.261-267).

Rahim MEYDAN’ın Tuncay MATARACI’ya bizzat verdiğinisöylediğiçeklerşunlardır:

1) 10.1.1979 günlü, 643208 no.lu, 8.000.000.-TL. lık hamilinedüzenlenençek,

525E.1981/2

2) 15.2.1979 günlü, 643209 no.lu, 2.000.000— TL lık hamilinedüzenlenençek.

Gerçeklen, bu çeklerin her ikisi de RahimMEYDAN tarafın danTuncay MATARACI’ya verilmiş. O da yakın arkadaşı Halil İbrahimDEMİR’e iletmiştir. Daha sonraki olay ve suçlara ilişkin bölümlerdegösterileceği üzere Halil İbrahim DEMİR adına Türk Ticaret BankasıAltınbakkalŞubesindeaçtırılan111/4798no.luparavanhesababuparalardageçirilmiştir.

İHALE VE SÖZLEŞMENİN YAPILMASINDAN SONRA RAHİM MEYDANA SAĞLANAN KOLAYLIKLAR:

28.12.1978 tarihinde sözleşme imzalandıktan sonra yüklenicifirmanın sahibi Rahim MEYDAN, sürekli olarak işi yavaşlatma vesavsaklama çareleri aramıştır. Çünkü o sıralarda elinde teneke mevcutdeğildir.Yukarıda belirtilen sözleşme ve şartname hükümlerine rağmenÇayKurumundandasüreklikolaylıklargörmüştür.Şöyleki:

A) Sözleşmenin imzalandığı 28.12.1978 gününü izleyen beş güniçinde,yüklenicifirmanınbeşadetnumunekutuyu,muayenekomisyonunateslimetmesigerekirken,bugereği65güngecikmeileancak9Mart1979tarihindeyerinegetirmiştir.

B) Sözleşmenin 3. maddesinin (b) bendi ile İdari şartnamenin7. maddesinin (b) bendi uyarınca, ilk partiyi oluşturan 96.uw kutuyukurumca saptanan 29.1.1979 gününde teslim etmesi gereken yüklenicifirma,36güngecikmeile6.3.1979davesadece40.000adet1/1Kg.lıkkututeslimetmiştir.

Böylece,Sözleşmenin7.maddesinin(a)bendiileİdariŞartnamenin11. maddesinin (a) bendi uyarınca, Kurumun, sözleşmeyi feshederek,5.070.000 liralık kat’i teminatı irat kaydetme ve sözleşme konusu olançay kutularım yüklenici firmanın nam ve hesabına başka bir firmadansatınalma hakkı doğmuştur. Kurum yetkilileri bu yola gitmediklerigibi, Sözleşmenin 9/a ve idari Şartnamenin 13/a. maddelerindeki âmirhükümleruyarınca,hergecikmegünüiçinfirmadanalınmasıgereken500.TL.gecikmecezasınıdauygulamamışlardır.

C) Rahim MEYDAN, işe başlaması için Çay Kurumuncakendisine gönderilen yazıya verdiği 5.2.1979 günlü, 9 sayılı yanıtta

E.1981/2 526

(K. 14, S. 233); Ereğli Demir Çelik fabrikalarında ve serbest piyasadaelektrolitikkalaylıtenekebulamadığıiçinotarihekadaryükümlülüğünüyerinegetiremediğini,ancakteminedilen50tontenekeilederhalimalâtabaşladığınıvesevkiyatınhemenyapılacağınıbildirmiştir.

19.2.1979 günlü,15sayılıbaşkabiryazıda(K.14,S.228)RahimMEYDAN, bu kez; çay kutularım teslim edemeyişinin nedenini ÇayKurumunca,kendisine,büyükoluklumukavvaambalajkutularınınteslimedilememiş olmasına bağlamıştır. Oysa, müfettişlerce yapılan incelemesonucunda, 31.1.1979 tarihinde A firmasına üç bin adet büyük oluklumukavvaambalajkutusununteslimedildiğisaptanmıştır.

İstanbul Paketleme Fabrikası Müdürlüğünce Rahim MEYDAN’ayazılan25.4.1979günlü,650sayılıyazıyla(K.14,S.221);eldebulunankarton ambalaj kutularından yararlanılması mümkün iken yazışmalarlaoyalamacihetinegidildiği,piyasadaçaydarlığıolduğuhaldekututeslimedilmediği için üretim yapılamadığı bildirilerek sözleşmeye uygunbiçimdeteslimatınsağlanmasıistenilmiştir.

Rahim MEYDAN, 7.5.1979 günlü, 38 sayılı cevabî yazıda,gecikmenin yegâne sebebinin Ereğli Demir Çelik Fabrikalarının tenekedağıtımı yapamamış olmasından ibaret bulunduğunu, Nisan ayının songünlerinde79tondahateneketeminedildiğini,enkısazamandanormalteslimatabaşlanacağınıbildirmiştir(K.14S.220).

Oysa,yinemüfettişlercesaptanmıştırkiRahimMEYDAN’aEreğliDemirÇelikFabrikasınca,Şubat 1979’da54 ton,Mart 1979’da28 ton,Mayıs1979’da87tonolmaküzeretoplam169tonteneketahsisveteslimedilmiştir.

Bu yazışmaların sürüp gittiği sıralarda kutu teslimindeki durumşöyledir:

6.3.1979tarihinde yapılan ilk teslimden 28 gün sonra 3.4.1979’da,yineeksikmiktarda, sadece1/2Kg.lık40.000adet;9.4.1979’da1/2Kg.lıkve40.000adet;butarihtenitibaren15güngecikmeile26.4.1979da,yineeksikolarak1/1Kg.lık56.000adetKamelyaçaykutusuteslimedilmiştir.Böylece,buaradaki teslimatlardagörülen43günlükgecikmeve eksik teslimat nedeni ile yukarıda belirtilen sözleşme ve şartnamehükümleriuyarıncaÇayKurumu, sözleşmeyi feshetmeye,kat’i teminatıirat kaydetmeye ve yüklenici firma nam ve hesabına sözleşme konusu

527E.1981/2

kutuları başka firmalardan satın almaya ikinci kez hak kazanmışkenKurumcabuyolagidilmediğigibi,bukonudaherhangibirhatırlatmadayapılmamış,protestokeşide edilmemiş, ayrıca sözleşmedegecikme içinöngörülencezaîşartdauygulanmamıştır.

D) 19.3.1979tarihindeBakanlarKuruluncatenekeyezamyapılmışve fiyatı 18.000TL/tona yükseltilmiştir.Yeni fiyata göre tenekeninKg.mınayapılanzam8.TL.dır.TeknikŞartnamenin

11/c maddesi gereğince bu zammın yüklenici firmanın teslimetmediğikutularayansıtılmasıgerekmektedir.Nitekim,RahimMEYDANda4Mayıs1979günlüdilekçeilebuzammınteslimedilmeyenkutularayansıtılmasınıistemiştir.

Öte yandan, 13.6.1979 tarihinde tenekeye ikinci bir zam dahayapılmış, kilogramına 11.— TL. ek fiyat gelmiştir. Yüklenici RahimMEYDAN,21.7.1979günlüdilekçeileteslimedilmeyenkutularınbirimfiyatlarınabuzammındayansıtılmasınıtalepetmiştir.

Çay Kurumunca bu talepler kabul edilmiş, ancak müfettişlerinayrıntılı ve teknik hesaplamalarına göre iki yönden usülsüz ve fazlaödemedebulunulmuştur.Şöyleki:

a—Yüklenici firmanın, Sözleşmenin 3/c maddesi uyarınca kututeslimine2.1.1979günübaşlamasıveherhafta96.000adetolmaküzeretenekeye birinci zammın yapıldığı 19.3.1979 tarihine kadar 672.000adet teslim etmesi gerekmekte iken sadece 40.000 adet teslim etmiştir.Keza birinci zam tarihi ile ikinci zammın yapıldığı 13.6.1979 tarihiarasında termin plânına göre teslim edilmesi gerekenden 776.000 adetnoksan teslim edilmiş; fakat Kurumca, bunlara da zam uygulanmıştır.Müfettişlerin kanaatına göre; Rahim MEYDAN, elinde mevcut olantenekeleri, üretimin ilk safhası olan boyama işi tamamlandıktan sonrabekletmiş,zammıtakibentenekekutuhalinegetirmiş(K.14,S.149)vezamlıfiyatlateslimetmiştir(K.14,S.130).

Böylece,terminplânınauygunolarakzamtarihlerindeesasenteslimedilmişolmasıgerekentenekekutularazamuygulanmamasıicabederken,aksinebiruygulamailetoplam2.586.000.—TL.fazlaödemeyapılmıştır(K.14,S.130).

E.1981/2 528

b—Öte yandan, Satınalma ve Pazarlama Dairesi Başkanı İshakKARA’nın teklifi,GenelMüdürVekiliŞahinBALTA’nınonayı ile zammiktarının yansıtılmasında 1/1 Kg.lık bir teneke kutunun ağırlığı 419gram1/2Kg.lıkbirtenekekutununağırlığıise298gramkabuledilmiştir.Böylece1/1Kg.lıkkutununfiyatı,birincizamsonunda23,23TL.na(K.14,S.210),ikincizamsonundaise27,85TL.nayükselmiştir.1/2Kg.lıkkutununfiyatınagelince,budabirincizamsonunda17,13TL.na(K.14,S.210), ikincizamsonundaise20,40TL.nayükselmiş(K.14,S.196)bulunmaktadır.

Oysa, üç müfettiş ile bir teknik elemandan oluşturulan kurulcayapılanölçümvehesaplamalarda;1/1Kg.lıkbir tenekekutununağırlığı334 gram; 1/2 Kg.lık bir teneke kutunun ağırlığı ise 238 gram olarakbelirlenmiş;bunagöre,1/1Kg.lıktenekekutununfiyatınınbirincizamdansonra22,57TL.ikincizamdansonda26,24TL.;1/2Kg.lıktenekekutununfiyatının isebirincizamdansonra16,59TL., ikincizamdansonra19,12TL.olmasıgerektiğitesbitedilmişvebelirlenenbuhesapveölçümhatasınedeni ile yüklenici firmaya toplam 1.433.200.— TL. fazla ödemedebulunulduğusaptanmıştır,

E) RahimMEYDANve firması, yukarıda açıklandığı üzere1979yılı Mayıs ayma kadar devam eden tutum ve davranışlarını 1979 yılıboyuncadasürdürmüştür.Nitekim,buyılınsonuitibariyleteminplânınagöre 4.704.000 kutu teslim etmesi gerekirken gecikmeli ve noksanolarak sadece 1.888.000 kutu teslim etmiştir (K. 14, S. 191-192). ÇayKurumuGenelMüdürlüğüyetkilileriise,sözkonusututumvedavranışlarkarşısındasuskunkalmışlar,sözleşmeveşartnamelerinyukarıdaaçıklananhiçbirhükmünüuygulamamışlaryadauygulayamamışlardır.

Burada,birinciveikinciihaleleringeçersizsayılıp,işinüçüncükezihaleyeçıkarılmasındandolayıÇayKurumununbirzararıolupolmadığısorusuortayaçıkmaktadır.Birinci,ikinciveüçüncüihalelerdeteklifedilenfiyatlarkarşılaştırılmaksuretiyleyapılacakbasitbirhesaplamasonucunda;birinci ihalenin geçersiz sayılıp işin üçüncü ihalede verilen fiyatlarlayaptırılması ile Kurumun 24milyon lira; keza, ikinci ihalenin geçersizsayılmasıile2.300.0. —TL.zarargördüğüaçıkçaanlaşılmaktadır.

TANIKLARIN İFADELERİ :

Kimitanıkbeyanlarınagelince

529E.1981/2

A) Satınalma ve Pazarlama Dairesi Başkanı İshak KARA,önsoruşturmada ve Yüce Divanda yaptığı açıklamalarda; olaylarınyukarıda anlatıldığı biçimde oluşup geliştiğini ifade ettikten sonra, bukonudaBakanınhiçbirbaskısıolmadığım(K.3,S.299-301;YüceDivanTutanağı,S.1593-1599);

B)SatınalmaMüdürüOsmanDuduHACIOĞLU,önsoruşturmadaveYüceDivandaverdiğiifadelerde;üçüncüihaledeendüşükfiyatıRahimMEYDAN’ın firması teklif ettiği için işin ona ihale edildiğini; avanslıteklifte bulunduğundan avans da verildiğini; alt kademeye herhangi birbaskı yapılmadığını, baskı ve telkin oldu ise üst makamlara yapılmışolabileceğini(K.3,S.370-371;YüceDivanTutanağı,S.1692);

C) Satınalma Komisyonu üyeleri Kenan ERGENÇ ile OktayTÜRECİ de önsoruşturmada ve Yüce Divanda verdikleri ifadelerde;herşeyin yasalara uygun olarak yapıldığını, çalışmaları sırasındaherhangibirbaskıvetelkindebulunulmadığını(K.3,S. 378;YüceDivanTutanağı,S.1693-1696;K.3,S.376-377;YüceDivanTutanağı,S.1698)belirtmişlerdir.

D) Çay-San Yönetim Kurulu Üyesi Metin AKMEHMET iseönsoruşturmada. «Ben Çay-San Yönetim Kurulu Üyesiyim, ve aynızamanda ortaklarındanım. Çay-San Firması, Çay-Kur’un bir yankuruluşu olup bir kiloluk ve 100 gramlık kutular imal ederek Çay-Kur’a satmaktadır. 4 milyon yarım kiloluk, 3 milyon bir kiloluk kutuihalesinegirdik. İhaleyeANBAJFirmasıdagirmişti.Yalnız ihalebizimüzerimizde kaldı. 2 ay sonra zannediyorum ANBAJ firmasına da 5milyonKamelya kutusu siparişi verildiğini duyduk.Biz yönetimolaraktoplanıpbu tamamen ihaledışı tasarrufugörüştük.Bununbizekarşıbirdarbeolduğusonucunavardık,Çünkü5milyonkutununimaliniANBAJfirmasına vermemiş olsa idi, o zaman biz siparişi bitirdikten sonraÇayKurumununbu ikinci ihalesine tekrargirmemizmümkünolacaktı.Çay-Kur’un%25hissesiÇay-San’damevcutolduğuiçinRahimMEYDAN’averilenbukutuimaliişindeneyapabilirizdiyedüşündük.OsıradaAtillaKORUYANBey Çay-Kur GenelMüdürü, Şahin BALTAGenelMüdürMuavini. ZekiGÖKTÜRK kezaGenelMüdürMuavini idiler. Bunlarlatemasettik.Şimdihangisininsöylediğinikesinolarakhatırlayamıyorum,ancak, birisi, Bakanın bu işin üzerinde olduğunu ifade etti. YönetimKurulu ile yeniden toplandık ve Bakanla bu konuyu şifahi olarakkonuşmayakararverdik.Arkadaşlarbana,«SenTuncayBey’inçocukluk

E.1981/2 530

arkadaşısın,mahallearkadaşısın,kendisiyle,Ankara’yagidipbudurumugörüş»dediler.BenAnkarayagitmedim,ancak,telefonaçtım.Kendisininİstanbul’daolduğunusöylediler.Dönüncebenimutlakaaraması içinnotbıraktım. Ertesi gün Tuncay MATARACI bana telefon etti, «HayrolaHacı Bey, bir emrin mi vardı?» dedi, «Estağfurullah, sayın Bakanımdurum böyle böyle neden ihale harici ANBAJ firmasına bu kutularınimaliişiveriliyor?Duyduğumuzbudur»dedim,«sizinealâkadareder?»demesi üzerine, ben de «Hakikaten bizi direkt olarak alâkadar eden birdurum yok, ancak pozisyonlar incelendikçe durumun en sonunda bizedokunduğugörülecektir.Nitekimsiz5milyonkutuyuANBAJfirmasınavermemişolsaydınız,bizelimizdekisiparişibitirdiktensonrabu5milyonkutununihalesinedegiripbunlarıyapmamızicabedecekti»dedim.BununüzerineSayınBakan,«O,Kurumunbirsorunudur.Benidepekalâkadaretmiyor,sonraüstelikÇay-KurzannedersemÇay-San’aangajeolmuşdadeğildir.Başkabirarzunuzvarsaonugörüşelim»dedi»(K.3,S.328-329)biçimindebeyandabulunmuştur.

Adı geçen tanık,YüceDivandaki ifadesinde ise sonradan durumuincelediğini, ilk ifadesindeki «ihale harici» sözünün doğru olmadığını,RahimMEYDAN’ınnormalbirihaleyegiripaldığını,kendilerininÇay-San’a % 12,5 avans verilmesine rağmen Rahim MEYDAN’a % 18,5avansverilmesiolayıüzerindedurduklarımbeyanetmiştir.

İkinci ihalede,RizePaketlemeFabrikasının ihtiyacıolan7milyonteneke kutuyu satınalması için Çay-San ile yapılan sözleşmede verilenavansoranı%12,5değil%30’dur(K.14,S.488).Şuhalde,Çay-San’aRahim, MEYDAN’a verilen avanstan çok daha yüksek oranda avansverilmiştir.MetinAKMEHMET’inYüceDivandaki;«RahimMEYDAN’aÇay-San’dandahafazlaorandaavansverilmesiolayıüzerindedurdukları,ihalenin normal olduğu» yolundaki sözleri inandırıcı bulunmamış, butanığın önsoruşturmadaki ifadesinin tutarlı, samimi olduğu ve olaylarıngelişmesineuygundüştüğüsonucunavarılmıştır.

E) Öte yandan, Çay Kurumu eski Genel Müdürü BedirhanBİRBEN’in, önsoruşturmada verdiği ifade de Metin AKMEHMET’inönsoruşturmadaki ifadesinin samimi olduğunu göstermektedir. Nitekim,tanık bu ifadesinde. Çay-San’ın, Çay-Kur’un teneke kutu ihtiyacınıntamamını karşılayacak durumda bulunmadığım, bu firmanın faydasının,ihalelere denge unsuru olarak girmek suretiyle diğer firmalarınaralarındaanlaşmalarınıönlemekolduğunu,RahimMEYDAN’ayapılan

531E.1981/2

ihaleninfahişbir fiyatlaverildiğikanaatini taşıdığınıbelirtmişveMetinAKMEHMET’ten duyduğuna göreTuncayMATARACI’nın «Ben bunuANBAJ firmasına verdim. Bir başka kişiye yaptırmayacağım. Çay-Sanzatennormalçalışanbirteşekküldeğildir»dediğiniilâveetmiştir(K.3,S.231-238).

F)ANBAJ Sanayiinin fabrika müdürü olan tanık Figen TÜR de16.3.1981 günü önsoruşturmada alınan ifadesinde; çay kutularıyla ilgiliihalenin yapılmasından ve sözleşmenin imzalanmasından sonra TuncayMATARACI’nın telefonla Rahim MEYDAN’ı birkaç kez aradığını,yerinde olduğu zaman konuştuğunu, görüşemediği zaman «çabuk bul,benimlegörüştür»diyekendisiniazarladığını(K.7,S.377);YüceDivandaise,bunailâveten;RahimMEYDAN’ın,fabrikamüdürüolarakkendisini,muhasebe ve işletme müdürlerini toplayıp, Tuncay MATARACI’nınonmilyon lira istediğini; bu parayı vermezse,muayene komisyonlarınıetkileyip,kutularınteslimalınmasınıönleyebileceğini;müteahhitnamvehesabına ihaleye gidilebileceğini bildirip, böyle bir şey olursa firmanınzararının ne olacağını sorduğunu, kendisine bu işin on milyon lirakazanmayacağını bildirdiklerini; birkaç gün sonraRahimMEYDAN’ın,çek koçanını alıp 8 ve 2 milyonluk iki çek kestiğini bildiğini beyanetmiştir.

Bu tanığın ifadesi; Rallim MEYDAN ile Tuncay MATARACIarasındaki anlaşmanın 8.11.1978 gününde, yâni ikinci ihalenin geçersizsayılmasından önce yapılmış olduğu; konusunun ise, ikinci ihalenin debirincisi gibi geçersiz sayılıp, işin yeniden ihaleye çıkarılarak Ankarave İstanbul fabrikalarının ihtiyacı olan 1/1 ve 1/2 Kg.lık kutularıntümünün kendisinden satın alınması ve sözleşme süresince, daha önceanlatılan yarar ve kolaylıkların sağlanması olduğugerçeğini ve kanısınıdeğiştirmemektedir.Tanığınaçıklamalarıolsaolsaçeklerin,sözleşmeninimzalanmasından sonra verilmiş olabileceğini akla getirmektedir ki budazayıfbirolasılıktır.Zira,yukarıdaanlatılanolaylargözönündetutulurve sözleşmehükümlerinehiçbir şekilde riayet etmediği halde, kutularınmüteahhit nam ve hesabına başka firmadan satın alınması yolunagidilmediğidüşünülürse,bahsedilenbuendişevemanevibaskıaltındaonmilyonliranınverildiğineilişkinsavunmainandırıcıolmamaktadır.Ayrıca,kendi ifadesinegöreogünekadar tekbirkutusudahigeriçevrilmemiş,Satınalma komisyonunda hiçbir güçlük görmemiş olan RahimMEYDAN’ınvetanıkFigenTÜR’ün,şayetonmilyonliraverilmeseydi

E.1981/2 532

teslimedilecekhaftalıkkutularınüstüstedörthaftageriçevrilebileceği;böylece, 30 gün kutu teslim edilemediği için de kat’i teminatların iratkaydedilip, kutuların, firmaları nam ve hesabına başka bir firmadansatınalınabileceği kuşkusu ve bu kuşkunun doğurduğu baskı vemanevicebrinetkisialtındabulunduklarıyolundakisözlerideinandırıcıdeğildir.Kaldı ki, muayene komisyonunun, gerçekdışı bahanelerle evsafına venümunesine uygun kutuları kabul etmemesi halinde, bunların başka birmüessesedemuayeneettirilmesineİdariŞartnamenin9/Emaddesicevazverdiğigibi,yargıyerinebaşvurulmasıvebilirkişiincelemesiyaptırılmasıyolunundaaçıkolduğugözdenuzaktutulamaz.

ESASHAKKINDAKİMÜTALÂA:

Cumhuriyet Başsavcısının esas hakkındaki düşüncesinde, özetle; (Ankara ve İstanbul ihtiyacı olan çay kutusu yaptırma işi ihaleyeçıkarılmış, fakat bilâhare yalnız İstanbul için ihale yapılmış ve ihalekomisyonu,RahimMEYDAN’ınANBAJfirmasıtaralındanyapılanteklifiuygunbularak(750000)adet1/2Kg.lık(1.500.000)adet1Kg.lıkolmaküzere%25avansverilmesişartıileişinbufirmayaihalesinekararvermişisede,dahasonraGenelMüdürVekiliŞahinBALTAYönetimKurulundankararalmadan1/2Kg.lığı(3.000.000)’a,lKg.lığı(2.000.000’açıkarmışveavansıda%18,50olaraksaptamıştır.

Görüldüğü üzere, şartnamede avans öngörülmediği halde avansverilmiş ve Yönetim Kurulu ile ihale Komisyonundan geçirilmeksizinŞahinBALTAtarafından,imâledilecekçaykutusuadediyükseltilmiştir.

Hernekadaravans%25’ten%18,50’yedüşürülmüş isede,kutumiktarının yükseltilmiş olması nedeniyle firmaya 15.549.250 lira avansödenmiştir.

84.050.000liralıkçaykutusuihalesinialmışolanRahimMEYDAN,Tuncay MATARACI’ya, 10.1.1979 tarihinde 8.000.000 ve 15.2.1979tarihindeise2.000.000liralıkikiçekvermiştir.

Rahim MEYDAN, ihalenin uzun süre tasdik edilmemesi üzerineTuncay MATARACI’ya gittiğini, Bakanın kendisinden 10.000.000 liraistediğini,kendisinindebuparayıvermekzorundakaldığımifadeeylemiş,tanık Figen TÜR, Rahim MEYDAN’ın, MATARACI’nın kendisinden10.000.000liraistediğinisöyleyerek8.000.000ve2.000.000olmaküzereparaçektiğini,çeşitligünlerdeTuncayMATRACI’nınRahimMEYDAN’ı

533E.1981/2

aradığımbeyanetmiş,tanıkMetinAKMEHMETdeidareden.Bakanınbuişinüzerindeolduğunusöylediklerinibildirmiştir.

Rahim MEYDAN’ın beyanı, Halil İbrahim DEMİR’in ve diğertanıkların ifadeleri, banka hesapları, olayın cereyan şekli TuncayMATARACI’nın Rahim MEYDAN’dan 10.000.000 lira rüşvet aldığınısübutaerdirmiştir.

Olayın cereyan şekli ve ihalesi yapılan kutu miktarının ihaledensonra arttırılması, avans verilmesi gibi olgular eylemin irtikap değil,rüşvetsuçuolduğunukanıtlamaktadır)denildiktensonra:

Sübutaereneylemlerinedeniyle;

1—TuncayMATARACI’nın,TCK’nun213/L,225/1.,227/2.ve31inci;

2— Rahim MEYDAN’ın ise, TCK’nun 220. maddelerine görecezalandırılmalarınakararverilmesiistenmiştir.

SANIKLARIN SAVUNMALARI :

A) RAHİM MEYDANIN SORGUSU VE SAVUNMASI :

Sanık Rahim MEYDAN, 18.2.1981 günlü ifadesinde; TuncayMATARACI ile menfaat karşılığında herhangi bir ilişkisi olmadığını,sözü edilen iki çeki kendisine vermediğini beyan ederek inkâr yolunutercih etmiş; ancak önsoruşturmada alınan 3.3.1981 günlü ikinciifadesinde;bundanöncekiifadesiningeçersizolduğunubelirtipkomisyonüyelerinden özür dileyerek tamamen gerçeği söyleyeceğini ifade etmişvebirinci ihalede teklif ettiği 14 lira fiyatlaAnkarave İstanbul ihtiyacıolankutularınyapımıişininüzerindekaldığını,buihalegeçersizsayılarakikinci bir ihale açıldığını, yine İstanbul veAnkara bölgelerinin ihtiyacıolankutularınsatınalınmasındaendüşükfiyatıteklifettiğihalde,İhaleninuzun süre tasdik edilmeyip sürüncemede bırakıldığını, oysa aynı andaihaleyegirmelerinerağmenÇay-San’ınRizefabrikasıiçinverdiğiteklifinçokdahaönceonandığını,teklifininkabuledilmesiveyateminatınıniadeedilmesi için Çay Kurumuna yaptığı başvurulardan sonuç alamayıncaTuncay MATARACI’ya gittiğini, ricada bulunduğunu, O’nun da buihaleninkendisineverdirilmesikarşılığındaonmilyonliraparaistediğini,buparayıvermedenihaleyialamayacağınıBakanınifadesindenanladığını

E.1981/2 534

ve açıkça «bu parayı vermezseniz bu ihaleyi tasdik etmem» dediğinibelirtmiştir.

Rahim MEYDAN savunmasında, yukarıda belirtilensorgulamalarında ifade ettiği hususlara ilâveten; rüşvet suçununoluşabilmesi için bir memurun memuriyetine ait vazifeyi suiistimalile menfaat sağlaması gerektiğini oysa Bakanın, bir iktisadi DevletTeşekkülüolanÇayKurumuüzerindeemirvermeyetkisibulunmadığını;ancakdenetimvegözetimgörevini suiistimalederekmenfaat sağlamasıhalinderüşvetsuçunuişleyebileceğini;ihaleninhiçbirsafhasındaTuncayMATARACIilekendisi.arasındarızayadayananbirrüşvetanlaşmasınınyapılmadığını; Bakanlık makam ve memuriyetinin nüfuzunu suiistimalederekihalekonusukutuimalinebaşlatmayacağı,başlansabilemallarınkabulünü yaptırmayacağı yolunda manevi cebir kullandığını veyakendisini ikna ettiğini; on milyon lirayı bu şekilde aldığını; bunun darüşvetdeğilirtikâpsuçunuoluşturacağını;nitekim,sözleşmesüresindeveTuncayMATARACI’nınBakanlığısırasında tenekeyegelen ikizammınkutu fiyatlarına yansıtılmasında kalaylı teneke fiyatı yerine, çıplak sacfiyatının esas alındığını, bu nedenle eksik ödemeden dolayı 20 milyonliralıkalacakdavasıaçtığını;şayetrüşvetvermişolsaidibudavayıaçmayagerek kalmadan Bakanın yardımı ile bu hakkını alabilmesi gerektiğini,vekilleriilebirlikteilerisürmüştür.

B) TUNCAY MATARACI’NIN SAVUNMASI :

Tuncay MATARACI savunmasında; ihale Rahim MEYDAN’ınüzerinde kaldığı için kutuların ondan satın alındığını, ihalenin hiçbirsafhasında herhangi bir etki ve müdahalesi olmadığını, böyle bir iddiadailerisürülmediğini,aslındabuihaleninBakanolarakkendisiningörevalanıdışındakaldığını,rüşvetveirtikâpgizlisuçlardanolduğundanRahimMEYDAN’ınişyerinde«buparayıBakanaverelimmi,vermeyelimmi?»diye açık oturum yaptığı yolundaki sözlerinin ciddiye alınamayacağını,bu paranın zorla veya rüşvet tarzında verilmiş olması halinde RahimMEYDAN’ın kendisinin Bakanlıktan düştüğü Kasım 1979’dan itibarenresmî kuruluşlara başvurması gerekirken adı geçenin böyle bir yolagitmediğini, Halil İbrahim DEMİR, Rahim MEYDAN ve Salih ZekiRAKICIOĞLU arasında çek ve para alışverişi devamlı surette mevcutolduğunagöreRahimMEYDAN’mçeklerininHalil İbrahimDEMİR’inhesabından çıkmasının nedenini kendisinin bilemeyeceğini, Çay-Kurüzerindevesayetdenetimidışındabirgörevibulunmadığındanvazifesine

535E.1981/2

dahil olmayan bir hususu yaptırmaya ve yapmayamuktedir olmadığınıvekiliilebirlikteifadeetmiştir.

DELİLLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ VE TAKDİRİ :

Rizespor Kulübüne çay tahsis edilmesi olayı incelenirken ÇayKurumuileGümrükveTekelBakanlığıarasındakiilgiveirtibatbelirlenip,bukonudakimevzuathükümleriaçıklanarak ikikurumarasındavesayetdenetimini aşan bir «ilginin» varlığı özellikle vurgulandığından aynıaçıklamalarınburadayinelenmesinegerekgörülmemiştir.

Bubölümdeöncelikleyukarıdabelirtilenihalelerindeğerlendirilmesiyapılacaktır.Gerçekten,sanıklarıneylemlerihakkındavesuçuntavsifindedoğru, bir kanıya varabilmek için bu üç ihalenin ayrı ayrı ele alınıpincelenmesi, ihaleye katılan firmaların tekliflerinin kıyaslanması, ilk ikiihalenin geçersiz sayılmasının haklı nedenlere dayanıp dayanmadığınınaraştırılması; bu ihalelerin geçersiz sayılıp üçüncü ihaledeki tekliflerinkabul edilmesi sonucunda Kurumun uğradığı zararların belirtilmesi,müteahhit Rahim MEYDAN m, on milyon lira tutarındaki rüşvetinverilmesini takip eden dönemdeki tutum ve davranışları ile Kurumunkendisinesağladığıkolaylıkveyararlarınayrıayrıelealınıptahliledilmesivetopluolarakdeğerlendirilmesigerekmektedir.

A) BİRİNCİ İHALENİN DEĞERLENDİRİLMESİ :

Yukarıda, olayların oluşumu kısmında belirtildiği üzere birinciihale listesinde görülen en düşük fiyatı teklif eden firmalarla sözleşmeyapılmasıgerekirken,buyolagidilmemiş,SatınalmaKomisyonuncayenibirkararalınarak(K.14,S.484).işinyenidenihaleyeçıkarılmasıuygungörülmüştür.Bukarardaaynenşöyledenilmektedir:

«1)Teklifverenfirmalarınherüçfabrikaiçinayrıfiyatvermeleri,(mukayeseimkânıbakımından)

2) İhale konusu kamelya çay kutularının zarsız (Diyaframsız)olması,

3) Mukavele müddeti içinde tenekeye zam yapılması halinde,zamnispetinin taraflararasındaanlaşarakkamelyaçaykutularınınbirimfiyatlarına (teslim edilmeyen) inikas ettirilmesi kaydıyla, yeniden teklifalma usulü ile ihale edilmesine ve işbu kararımızın onaylanmak üzereGenelMüdürlüğearzınaoybirliğiilekararverildi.»

E.1981/2 536

Bu gerekçelerin hiç birisi yerinde ve yapılan ihalenin geçersizsayılmasını gerektirecek nitelikte değildir. Çünkü birinci ihaleye ilişkinlistedegörüldüğügibifirmalaresasenherüçfabrikaiçinayrıayrı teklifvermişlerdir.Öteyandan,idariveteknikşartnamelerdekutularındiyaframlıolacağışartkoşulduğuiçindebubiçimdetekliftebulunmuşlardır.Kararın3.bendindeöngörülenhususagelince,mukavelemüddetiiçindetenekeyeyapılacak zammın çay kutularının birim fiyatlarına yansıyacağı, esasenİdari Şartnamede yer almış ve firmalar tekliflerini bu bilgilerin ışığıaltındayapmışlardır.

GenelMüdürlükMakamınınŞİFAHİEMİRLERİNE;uygunolarakalınanbukarar15.9.1978günündeonanmıştır.

Ancak, yinelemek gerekir ki, bu ihalenin geçersiz sayılması ileANBAJfirmasıhedefalınmışdeğildir,Zirabukararla:

ÇAY-SAN: 7.000.000adetTASAŞ : 5.000.000adetANBAJ : 2.000.000adetçaykutusuyapmaktan

mahrumedilmişlerdir.

Sanık Rahim MEYDAN’ın savunmasının karşılanması yönündenönemi haiz olması nedeniyle hemen belirtilmelidir ki geçersiz sayılanbu tekliflerde Rahim MEYDAN’ın ANBAJ firması, her üç şehirdekifabrikalarıntümihtiyacıiçinsatınalınacak1/1ve1/2Kg.lıktümkutulariçin en düşük fiyatı teklif etmiş değildir. Sadece İstanbul fabrikasınınkullanacağı 1/1 Kg. lık kutular için yani 14 milyon kutudan sadece 2milyonuiçinendüşükfiyatıteklifetmiştir.

B) İKİNCİ İHALENİN DEĞERLENDİRİLMESİ :

SatınalmaKomisyonu, 25.10.1978 günlü, 119 sayılı kararı ile (K.14, S. 487) Rize fabrikasının ihtiyacı olan çay kutularının ÇAY-SANfirmasına yaptırılmasını; ancak Kamelya çayın fiyatının 90.— TL.dan 175—TL. ya yükseltilmesinin talebi azaltacağını, bu durumun daKamelya çay üretimini etkileyeceğini ve böylece üretimin plânlandığıüzereyürütülmesihalindebüyükbirdeposorunuilekarşılaşılacağımilerisürerekAnkara ve İstanbul fabrikalarının ihtiyacı olan yedimilyon çaykutusununyaptırılmasındanvesatınalınmasındanvazgeçilmesiniönermiş;bu karar 8.11.1978 gününde onanmıştır. Satınalma Komisyonunun ileri

537E.1981/2

sürdüğübugerekçelerdedoğruveyerindedeğildir;dahasonrakiolaylarınakışından anlaşılacağı üzere kötü niyete dayalı özel nedenleri gizlemekiçinbulunmuşbahanelerdenibarettir.Çünküsözkonusukarardanhemen30günsonrabuçaykutularınabüyükbirihtiyaçduyulduğugerekçesiyleiş yeniden ihaleye çıkarılmıştır.Ayrıca Kurumun, üçüncü ihaleyi almışolanRahimMEYDAN’ayazdığı25.4.1979günlüyazıda(K.14,S.221),Kamelya çay kutusunun yeterli miktarda teslim edilmemesinin, üretimiolumsuz yönde etkilediği, esasen ihtiyacı karşılanamayan piyasada çaydarlığıyarattığıbelirtilmektedir.

Yine vurgulamakta yarar var ki Ankara ve İstanbul için verilenteklifleringeçersizsayılmasıilebukezdemünhasıranRahimMEYDAN’ınANBAJfirmasıhedefalınmışdeğildir.Şayetortadamaksatlıbirdavranışvarsabu,teklifverendörtfirmayadayöneliktir.Çünkübudavranışla:

TASAŞ : 3.000.000adetMOSAŞ : 1.000000adetAMİR : 1.000.000adetANBAJ : 2.000.000 adet çay kutusu yapmaktan mahrum

bırakılmıştır.RahimMEYDAN’ın, ikinci ihalede, İstanbul fabrikasının ihtiyacı

olan 2.000.000 adet 1/1 Kg. lık çay kutusu için verdiği teklifin kabuledilmesinde ve kendisi ile sözleşme yapılmasında yardımcı olması içinTuncayMATARACIilegörüştüğü,ricadabulunduğu;O’nundaonmilyonlira istemesi üzerine aralarında bir rüşvet anlaşması yapıldığı veRahimMEYDAN’mbizzatTuncayMATARACI’ya,İstanbulTekelBinasındakiodasında 10.1.1979 günlü, 643208 numaralı, 8 milyon liralık hamilineçekile15.2.1979günlü,643209numaralı,2milyonliralıkhamilineçekiverdiğianlaşılmaktadır.

Ancak,RahimMEYDAN,önsoruşturmadaverdiğiifadedebelirttiğigibibuparayı,ikinciihaledeİstanbulfabrikasınınihtiyacıolan2milyonadetçaykutusuiçinverdiğiteklifinkabuledilmesivekendisiilesözleşmeyapılmasıkarşılığındavermişolamaz.Birkezbuhusus,paranınverilmişolmasına rağmen böyle bir sözleşmenin yapılmamış olması, aksine, buteklifingeçersizsavılmasıilesabittir.

Öte yandan, RahimMEYDAN’m, bu parayı, üçüncü ihale, kendiüzerinde kalıp sözleşme yapıldıktan sonra Çay-Kur’dan bir türlü «işe

E.1981/2 538

başla» talimatının gelmemesi üzerine ve ayrıca ilerde teslim edeceğikutuların muayene komisyonu tarafından evsafına uygun olmadıklarıbahanesiyle reddedilmesini ve işin kendi nam ve hesabına başka birfirmayayaptırılmasınıönlemekamacıylaverdiğiyolundakiYüceDivandayaptığı savunmalar da olayların oluş biçimlerine uygun düşmemektedir.Savunmanın yanıtlanması ve değerlendirilmesi kesiminde bu konuyaayrıntılıolarakyenidendeğinilecektir.

O halde, Rahim MEYDAN rüşvet anlaşmasını niçin yapmıştır?Bununyanıtı,aşağıdaincelenecekolanolaylarınakışında,üçüncüihaleninaçılmasından sonra Çay-Kur’la sözleşme yapan Rahim MEYDAN’mtutum ve davranışlarında ve Çay Kurumu tarafından kendisine sürekliolarak akıl almaz yararlar sağlanması için gerçekleştirilen işlemlerdebulunmaktadır. Bu oluş ve akışa göre Rahim MEYDAN, TuncayMATARACI ile rüşvet anlaşmasını; yukarıda bahsedilen ve düşük fiyatteklifettiğiikinciihalenindegeçersizsayılması,işinüçüncükezihaleyeçıkarılması, bu ihalenin, aşağıda açıklanacağı gibi, ilânlarla geniş çaptaduyurulmadan yapılarak,Ankara ve İstanbul fabrikalarının ihtiyacı olankutuların tümünün kendisine yaptırılması, üstelik yüksek fiyatla veavans ödenmek suretiyle satın alınması, ayrıca bu sözleşmenin devamısüresinceÇay-Kurtarafındanhertürlükolaylığıngösterilmesi,yararlarınsağlanmasıiçinyapmıştır.Şöyleki;

Ankara ve İstanbul Fabrikaları için çay kutusu satın alınmasınaihtiyaçyokturgerekçesiileikinciihaleniniptaledilmesindenbiraysonrabu kez, ihtiyaç bulunduğu ileri sürülerekAnkara ve İstanbul fabrikalarıiçin1/1Kg.lık1.250.000adet(İstanbuliçin750.000,Ankaraiçin500.000adet), 1/2 Kg. lık 2.250.000 adet (İstanbul için 1.500.000,Ankara için750.000adet)çaykutususatınalınmasıişiyenidenveüçüncükezihaleyeçıkarılmıştır.

C) ÜÇÜNCÜ İHALENİN DEĞERLENDİRİLMESİ :

22.12.1978günlü, 134 sayılı Satınalma Komisyonu kararında (K.14,S.256),buihaleninMOSAŞ,ANBAJ,TASAŞveAMİRfirmalarınatelgraf çekilerek duyurulduğu belirtilmekte ise de dosyada böyle birduyurunun yapıldığını ve ihalenin ilân edildiğini gösteren hiçbir belgemevcutdeğildir.Nitekim,dahaöncekiherikiihaleyedegirerekenuygunfiyatlarıteklifedenTASAŞveMOSAŞfirmalarıbuihaleyekatılmamış;önceki ihalelerde 1/1 Kg. lık kutu yapımı için teklif vermeyip, sürekli

539E.1981/2

olarak 1/2 Kg. lık kutu yapımına talip olmuş bulunan AMİR firmasıkatılmış, bu kez de yalnız 1/2 Kg. lık kutu için teklif vermiş, böyleceRahimMEYDAN’ınANBAJ firması özellikle 1/1 Kg. lık kutular içinverilenteklifterakipsizkalmıştır.

Çay-San Yönetim Kurulu üyesi Metin AKMEHMET,önsoruşturmadaverdiğiifadedeözetleşöyledemektedir:

(ANBAJFirmasına5milyonkamelyaçaykutususiparişiverildiğiniduyduk.YönetimKuruluolaraktoplanıptamamenihaledışıbutasarrufugörüştük. Bunun Çay-San’a bir darbe olduğu sonucuna vardık. ÇayKurumuGenelMüdürüveGenelMüdürYardımcılarıilekonuyugörüştük.Bakanınbuişinüzerindeolduğunusöylediler.ArkadaşlarınısrarıüzerineBakanatelefonedip«SayınBakanım,buişnedenANBAJ’aihalehariciveriliyor, duyduğumuz bu» dedim. «Sizi ne alâkadar eder, Çay-Kurzannedersem,Çay-San’aangajeolmuşdeğildir»dedi)(K.3,S.328-329).

Çay Kurumu eski Genel Müdürü Bedirhan BİRBEN, 7.1.1981günlü ifadesinde;RahimMEYDAN’la ilgili olarakBakanın «BenbunuANBAJ firmasına verdim, bir başkasına yaptırmayacağım» dediğiniMetinAKMEHMET’tendinlediğinibelirtmiştir(K.3,S.231-238).

Bu üçüncü ihaleye katılan iki firmanın, ANBAJ ve AMİRfirmalarınınverdikleritekliflerşöyledir.

İSTANBUL İhtiyacı ANKARA İhtiyacı

FİRMA : 1/1 K.lık, 1/2 Kg.lık 1/1 Kg.lık, 1/2 Kg.lıkANBAJ:20,15TL.15,75TL.21,55TL.16,85TL.AMİR: —14,75TL.—15,50TL.

GörüldüğügibiRahimMEYDAN,1/1Kg.lıkkutulariçmrakipsizkaldığınınbilinciiçindedahaönceteklifettiğifiyatlardançokdahayüksekfiyatlar teklif etmiştir. 1/2 Kg. lık kutular için en düşük fiyatı AMİRfirması teklif etmesine rağmen Rahim MEYDAN tek başına pazarlığadavet edilerek fiyatlarda indirim yapması teklif edilmiş, O da 1/1 Kg.lıkkutununfiyatını19,90TL.na,1/2Kg.lıkkutununfiyatımdaAMİRfirmasının verdiği düzeye yâni 14.75TL. na indirmiş, ancakAnkara’yateslimedilecekkutulariçinkutubaşına80kuruşilâveistemiştir.BöyleceverdiğifiyatyineAMİRfirmasınınkindendahayüksekolmuştur(K.14,S.239).

E.1981/2 540

Oysa, İdari Şartnamenin 18. maddesinin (d) bendi uyarınca,SatınalmaKomisyonukararınınverildiğitarihtenitibarenbeşgüniçindefirmalardan biri asgari% 15 indirim yapabileceğini bildirdiği takdirde,ihaleüzerindekalanve indirim teklif eden firmalarkomisyonaçağrılıp,aralarında açık eksiltme yapılması gerekmektedir. Dosyada, ANBAJfirmasının böyle bir istemde bulunduğunu gösteren bir belge mevcutdeğildir. İstemdebulunduğukabuledilsebileonunlabirlikte,1/2Kg.lıkkutular için endüşük fiyatı teklif etmişolanAMİR firmasınındadavetedilmesivearalarındaaçıkeksiltmeyapılmasıgerekirdi.Buzorunluluğadauyulmadığıgörülmektedir.

D — SANIKLARIN EYLEMLERİNİN DEĞERLENDİRİLME Sİ VE SUÇUN SÜBUTU :

Bu konuya, öncelikle Rahim MEYDAN’ın yukarıda belirtilensorgulamavesavunmasındailerisürdüğühususlarındeğerlendirilmesiylebaşlanacaktır:

RahimMEYDAN; birinci ve ikinci ihalelerde gerek 1/1 Kg. lık,gerek 1/2 Kg.lık türlerden ihtiyaç duyulan tüm kutular için en düşükfiyatıkendisininverdiğini;ayrıca,RizeihtiyacıolankutulariçinÇay-Santarafındanverilenteklifinkabuledilmişolmasınakarşın,kenditeklifininsürüncemedebırakıldığımilerisürmektedir.Buiddialaryerindedeğildir.Bir kez ilk iki ihalede, RahimMEYDAN, sadece İstanbul fabrikasınınihtiyacıolan1/1Kg.lıkikimilyonkutuiçinendüşükfiyatıvermiştir.Öteyandan, Çay-San’ın Rize fabrikasında kullanılacak kutular için verdiğiteklifinkabuledilmesiileRahimMEYDAN’mİstanbulfabrikasıihtiyacıolankutulariçinverdiğiteklifinreddedilmesi,başkabiranlatımlaİstanbulFabrikası içinkutusatınalınmasındanvazgeçilmesiaynıyazıveonaylaolmuştur.Ayrıca, yukarıda açıklandığı gibi, TuncayMATARACI’ya onmilyonlirayıbuikinciihaledekiteklifininkabuledilmesinisağlamakiçindevermişdeğildir.

Bu ifadede doğru olan husus, Rahim MEYDAN’m TuncayMATARACI’ya, bu ikinci ihalede teklif ettiği fiyatın kabul edilipsözleşmenin yapılmasını rica etmek için başvurmuş olması, Onun, 10milyon lira rüşvet istemesiüzerinedekonusuyukarıdaaçıklananrüşvetanlaşmasınıyapmışbulunmasıdır.

Rahim MEYDAN, son soruşturmada bu ifadesini de değiştirmiş;

541E.1981/2

ikinci ihalenin evrelerinde TuncayMATARACI’ya hiç başvurmadığım,bu ihale geçersiz sayılınca kati teminatını aldığını, |8,12.1978’de açılanüçüncüihaleyedekatıldığım,Ankaraveİstanbul’dakifabrikalarınihiyacıolankutularınyapılması işininkendiüzerinekaldığını,sözleşmeyapılıp% 18,5 avansı adıktan sonra Çav Kurumundan bir türlü «işe başla»talimatınıngelmediğini,buaradaTuncayMATARACI’nınkendisiniaratıpçağırdığını«ittiğinde,«buihaleyialdın,banaonmilyonliravereceksin»dediğini; bu söz üzerine şaşırdığını ve Ona «Sayın Bakanım nedenicabediyor, neden ileri geliyor, benden böyle bir para talep ediyorsanızneden ihaleden önce söylemediniz, ihaleden önce işi görüşseydik, benherkestenfazlakırmışım,endüşükfiyatıvermişim84milyonliralıkişin10 milyon lira kazanması mümkün değildir» şeklinde cevap verdiğini;ancakBakanınmuayenekomisyonunuetkileyerekçaykutularınıevsafınauygun değildir diye kabul ettirmeyip, 30 gün geç veya noksan teslimetmek zorunda bırakmak suretiyle mukavele ve şartname hükümleriuyarınca işibaşkabirfirmayayaptırıpfarkınıkendisindenalabilecekleriendişesi ile istenilenparayıvermekzorundakaldığını;oluşagörerüşvetsuçununvarlığındansözedilemeyeceğini,tipikbirirtikâpolayıkarşısındabulunulduğunuilerisürmüştür.

Bu sözlerin samimi ve doğru olmadığı yukarıda ayrıntılı olarakaçıklananolaylarıngelişimi ileortayaçıkmaktadır.Yinelemekgerekirse«işe başla» talimatının geç ve yavaş işleyen bir yoldan gönderilmesiesasenosıradaelindetenekebulunmayanRahimMEYDAN’ınlehinedir.Üçüncü ihalenin tüm evrelerindeki işlemlerin bir iki gün ara ile süratleyapılıp,avansıdaödenmişolmasınarağmen,«işebaşla»talimatınınbiraygeciktirilmesi,aslındaÇayKurumunun,yukarıdabelirtildiğiüzere,kamuhizmetininaksamasınavepiyasadaçaydarlığıolmasınarağmen,RahimMEYDANakarşıuyguladığıkoruyucuvekayırıcıtutumunbaşlangıcıdır.

Ayrıca,Bakanınihaledenönceböylebirparaisteyeceğinibilseidiyüksekfiyatteklifedeceği,oysaherkestendahadüşükfiyatteklifettiğiiçinihaleninüzerindekaldığıyolundakisözleridegerçeğiaksettirmemektedir.Aynı nitelik ve büyüklükteki çay kutusu için RahimMEYDAN birinciihalede14,35TL.,18günsonraaçılanikinciihalede19,05TL.ve30günsonrakiüçüncüihaledeise20,15TL.teklifetmiştir.İlkikiihaledediğer4firmanınrekabetbaskısıaltındaolmasınarağmen,sonihalede,öncekiikiihaleyedekatılan,ancaksadece1/2Kg.lıkkutulariçinteklifveren,1/1Kg.lıkkutulariçinrakipteşkiletmeyentekfirmaile,yâniAMİRfirması

E.1981/2 542

ile başbaşa kalmasının rahatlığı içinde en yüksek fiyatı teklif etmiştir.Bütünbunlargöstermektedirki,RahimMEYDAN,sözlerinintamtersine,üçüncüihaledenönceTuncayMATARACIileonmilyonlirarüşvetverilipalınmasıkonusunugörüşmüşvebunauygundavranışgöstermiştir.

Öteyandan,RahimMEYDAN’ın,savunmasınınesasınıteşkiledenveteslimedeceğiçaykutularının,çeşitlibahanelerle,muayenekomisyonutarafındankabuledilmeyeceği,30güngeçvenoksanteslimetmekzorundabırakılarak işin, kendi nam ve hesabına başka bir firmaya yaptırılacağıdüşüncesindenkaynaklananendişelerineveparayıbununbaskısıaltındaverdiğiyolundakisözlerinegelince:

İkna, iğfal ve icbar suretiyle irtikâp suçu ile rüşvet suçununözellik ve ayırımları yukarıda belirtilmiş olduğundan bunların buradayinelenmelerinegerekyoktur.

Yineyukarıda açıklandığı üzereRahimMEYDAN’ın, düşük fiyatteklifettiğiikinciihalenindegeçersizsayılması,işinüçüncükezihaleyeçıkarılması, bu ihale ilânlarla geniş çapta duyurulmaksızın Ankara veİstanbul fabrikalarının ihtiyacı olan kutuların tümünün kendisine ihaleedilmesi,üstelikfiyatlarınyüksektutulmasıvesözleşmedeavansödemeimkânının sağlanması, ayrıca sözleşmenin devamı süresince Çay-Kurtarafındanher türlükolaylığıngösterilmesi içinTuncayMATARACI ileanlaştığı ve onmilyon lirayı bu anlaşma çerçevesinde verdiği olaylarınakışından anlaşılmıştır.Buna göre sanıkların her ikisinin de gayrimeşrubirzeminiçindebulunduklarıaçıktır.

5milyonadetçaykutusununyapımveteslimineilişkinsözleşmeninuygulandığı süre boyunca Rahim MEYDAN, taahhütlerini zamanında,noksansız ve usulünce yerine getirmemiş, sözleşme ve şartnamehükümlerineuygundavranmamıştır.Kendikusurlueylemleri,gecikmelerive taahhütlerini savsaklaması sonucunda defalarca müteahhit nam vehesabınasatınalma,teminatıiratkaydetmevecezaişartuygulamahaklarıdoğmuş iken Çay- Kur yetkilileri, görev ve sorumluluklarının gereğiolan bu işlemleri hiçbir zaman yapmamışlar ya da yapamamışlardır.RahimMEYDAN’ın,onmilyonlirayıTuncayMATARACI’ya,muayenekomisyonunuetkileyerekçaykutularınıteslimaldırmayıpgeriçevirtmesiolasılığınınyolaçtığıendişe,manevibaskıveicbaraltındavermişolduğuyolundaki savunmasına itibar edebilmek için evvelemirde bu ihaleninkendi üzerinde mevzuata ve usulüne uygun işlemler sonucunda kalmış

543E.1981/2

olmasıve sözleşme süresincede tümYükümlülükleriniusulünceyerinegetirmişolmasıgerekirdi.

Gerekihaleninüzerindekalışbiçimigereksözleşmesüresiiçindekitutum ve davranışları itibariyle esasen haksız ve gayrimeşru bir zeminüzerindebulunanRahimMEYDAN’m,ödediğiparanın iğfal, iknaveyaicbarsonucundaverildiğikabuledilememiştir.

Rahim MEYDAN’ın, Gümrük ve Tekel Bakanının, bir İktisadiDevlet Teşekkülü olan Çay Kurumuna emir ve direktif verme yetkisibulunmadığı yolundaki savunması da geçerli değildir : İktisadi DevletTeşekkülleriile«İlgiliBakan»lararasındakiilişkinin,hukukibağlantınınanlamvekapsamı,gözetimvedenetimyetkisininölçüsüvesınırları,kezaTuncay MATARACI’nın uygulamada, Çay Kurumu üzerinde kurduğuotorite ve baskılar, Rizespor’a çay tahsisi olayının incelendiği bölümdeaçıklanmış bulunmaktadır.Aynı hususların burada yinelenmesine gerekyoktur.

Rahim MJEYDAN’ın, tenekeye gelen zamların kutulara noksanyansıtılması nedeniyle Çay Kurumuna karşı 20 milyon liralık alacakdavası açtığı, rüşvet vermiş olsa idi bu davayı açmaya gerek kalmadanTuncayMATARACI’nınyardımıilebuparayıkolaycaalmışolabileceğiyolundaki savunmasına gelince, Çay Kurumunca kendisine sağlananyararvekolaylıklarınaçıklanmasısırasındabuhususüzerindedurulmuşolmakla birlikte, konunun daha iyi açıklanması ve bu alacak davasınınniteliğiileamacınınanlaşılmasıbakımından,kiminoktalarınayrıntılarıylabelirtilmesigerekmektedir.

Üçmüfettiş ilebiruzmanmühendis tarafındanyapılanölçümlemevehesaplaragöre1/1Kg.lıkbiradetkamelyaçaykutusuyapımıiçin:

Kutugövdesi : 195,5Alt-üstkapak : 122,0Doldurmakapağı : 39,0 356,5 gram teneke kullanıldığı

saptanmıştır (K.14,S. 166).EreğliDemirÇelikFabrikasınınölçümvehesabınagöredetoplam367gramtenekegerekligörülmektedir(K.14,S.146).Oysa,ÇayKurumu1/1Kg.lıkbirkamelyaçaykutusuna419gramteneke harcandığı varsayımından hareket etmiş ve buna göre fiyat farkıödemiştir(K.14,S.210).Keza,1/2Kg.lıkbirtenekekutuyapımıiçin,

E.1981/2 544

müfettişlerleuzmankişiler260,65gram,EreğliDemirÇelikFabrikalarınınhesaplarınagörede277,65gramtenekeharcanmaktadır(K.14,S.146).ÇayKurumububüyüklüktekibirkutuiçin298gramtenekeharcandığımdikkatealarakfiyatfarkıödemiştir(K.14,S.210).

Ayrıca,yukarıdaayrıntılıolarakaçıklandığıgibiteminplânıuyarıncateslim edilmesi gerekip de henüz teslim edilmemiş kutular için zamuygulanmaması gerekirken, bunlar için de fazla ödemede bulunulduğugörülmektedir.

Nitekim,müfettişraporlarındabuikinedenle,RahimMEYDAN’a4.019.200.—TL.fazlavehaksızödemeyapıldığıbelirtilmektedir.

RahimMEYDAN,sözleşmeninuygulanmasafhasındavesonrasındaÇayKurumunabaşvurarak bu zamların kutu birim fiyatına yansıtılmasıyöntemine, teneke kutuların gramajına ya da hesaplama biçimine itirazetmemiş, bir fark talebinde bulunmamış, uyuşmazlık çıkarmamış ikenSoruşturma Komisyonunca sorgulamasının yapıldığı tarihlere rastlayan16.2.1981 günü Çay Kurumuna noterlik kanalı ile protesto çekerek birhesaba göre 27.303.280.—TL., başka bir hesaba göre 40.332.240.—TL.fiyatfarkınınveyineogünekadarhiçuyuşmazlıkkonusuolmayanve niteliği belirsiz faturalardan doğan 8.024.800.— TL. nın kendisineödenmesini istemiştir. Daha sonra da, sözleşme ve şartnamelerde,uyuşmazlık halinde Rize Mahkemelerinin görevli olduğu açıkçayazılı olmasına rağmen İstanbul 5 inci Asliye Ticaret Mahkemesinde20.661.200.— TL. lık alacak davası açmış, mahkemenin yer itibariyleyetkisizlik kararı vermesi üzerine de hükmü temyiz etmiş ve bu suretledosyaYargıtay11.HukukDairesinegönderilmiştir.

Belirlenen olay, belge, tutum ve davranışlar ,açılan bu davanın,soruşturma sırasında, on milyon liranın Tuncay MATARACI’yarüşvet olarak verilmemiş olduğu yolundaki savunmada yararlanmayıamaçladığınıgöstermektedir.

Öteyandanyukarıdaaçıklananolaylarınoluşumveakışıkarşısındabeliren kanıya göre Rahim MEYDAN, ikinci ihalenin onanması içinyaptığımüracaatıfırsatbilerek,kendisindenonmilyonlirarüşvetisteyenTuncayMATARACIilerüşvetanlaşmasınıyapmıştır.Buanlaşmayagöre,TuncayMATARACI,RahimMEYDAN’ınsadece1/1Kg.lık ikimilyonçay kutusu için en düşük fiyatı verdiği ve 38.100.000. TL. malî tutarıolan ikinci ihaleninAnkara ve İstanbul fabrikalarına ilişkin kesimlerini

545E.1981/2

geçersizkılacak, işinyeniden ihaleyeçıkarılmasınıveher iki fabrikanınihtiyacıolantümkutularınyapımıişininkendisineverilmesinisağlayacak,ayrıcasözleşmesüresinceyukarıdanberisıralanankolaylıklarınvehaksızyararlarınsağlanmasıiçinyardımcıolacaktır.RahimMEYDANdabunlarakarşılıkolarakTuncayMATARACI’ya,10milyon liraverecektir, ikinciihale 3.10.1978 tarihinde açılmış, 8.11.1978 tarihinde geçersiz sayılmışolduğuna göre rüşvet anlaşması, bu iki tarih arasında yapılmış; RahimMEYDAN10.1.1979 günlü,643208numaralı8.000.000.—TL.lıkve15.2.1979günlü,643209numaralı,2.000.000.—TL. lıkhamilineyazılıçekleri, vadeli olarak keşide etmiş ve bizzat Tuncay MATARACI’yaİstanbul’daki Tekel Genel Müdürlüğü binasında vermiştir. RahimMEYDAN,YüceDivandakisorgusunda;ikinciçekivermekistemediğini,ancak yoğun baskılar altında bir süre sonra onu da vermek zorundakaldığınıbelirtmekteisedeçeklerinserinumaralarınınbirbiriniizlemesi,herikisininbirliktekeşideedilipverildiğikanısınıuyandırmaktadır.

Tuncay MATARACI, bu çekleri yakın arkadaşı Halil İbrahimDEMİR’evermiş,vadetarihlerindetahsilettirmiş;HalilİbrahimDEMİRde, kendi adına 12.1.1979 günü, Türk Ticaret Bankası AltınbakkalŞubesinde, 111/4798 numaralı paravan hesabı açtırarak çek tutarınıyatırmıştır(K.20,S.176).Buhusus,HalilİbrahimDEMİR’inikrarı,çeknumaralarıvebankaekstreleriilesabitolmaktadır.

Açıklanan nedenlerleGümrük veTekel eskiBakanı sanıkTuncayMATARACI’nın, yapmamaya mecbur olduğu şeyi yapmak için RahimMEYDAN’dan on milyon lira rüşvet aldığı ve böylece TCK’nun 213.maddesindeöngörülensuçuişlediği,RahimMEYDAN’ıniseGümrükveTekel eskiBakamTuncayMATARACI’ya, yapmamayamecbur olduğuşeyiyapmasıiçinonmilyonlirarüşvetverdiğiveböyleceTCK’nun220.maddesindeyazılısuçuişlediğisübutaermişbulunmaktadır.

VI — JANDARMA ASTSUBAYLIĞINDAN EMEKLİ HARUN GÜREL’İN İPSALA GÜMRÜK MÜDÜRLÜĞÜNE ATANMASINA İLİŞKİN RÜŞVET SUÇU :

İDDİA :

Soruşturma Komisyonu Raporunda :

A — SANIK TUNCAY MATARACI’NIN :

«Harun GÜREL adındaki emekli jandarma astsubayını, bazıkaçakçılardanveözellikleAbuzerUĞURLU’danaldığıtoplam

E.1981/2 546

10.925.000.— TL. tutarındaki rüşvet karşılığında İpsala GümrükMüdürlüğünegetirdiği,kaçakçılarlaanlaşarakgörevinikötüyekullandığıiçin Edirne Valisi Bekir ÖZTÜRK tarafından işten el çektirilen HarunGÜREL’in görevine iadesi için Bakanın Edirne’ye kadar giderek öncerica ve yakarmalarda, sonra baskılarda bulunduğu, gümrük bölgesinegirmesiengellenenbugümrükmüdürünün(benBakanıtanırım.Valikimoluyor) diyerek cüretinin kaynağını açıkladığı, göreve iade edildiktensonrakanunsuzeylemlerinisürdürmesinedeniyleEdirneValisitarafındanyenideniştenelçektirilmesiüzerinebudefaBakanınyazılıemirvermeksuretiyle Harun GÜREL’in İpsala Gümrük Müdürlüğüne dönmesinisağladığı, bütün bu kanun dışı gayretlerinin kaçakçılardan ve özellikleAbuzerUĞURLU’danrüşvetalmışolmasındankaynaklandığı,busuretleTürkCezaKanununun213.,225ve80ncimaddeleriniihlâlettiği»;

B — SANIK ŞABAN EYÜBOĞLU’NUN :

«Gümrük ve Tekel eski Bakanı Tuncay MATARACI tarafındanHarun GÜREL’in İpsala Gümrük Müdürlüğüne getirilmesi içinkaçakçılarlaveözellikleAbuzerUĞURLUileyapılanrüşvetanlaşmasınaaracıolduğu,HarunGÜREL’intayini içinverilentoplam10.925.000.—TL. nın paravan banka hesaplarında gizlemek ve ayrıca Çankaya’dakiinşaatından üç apartman dairesini Tuncay MATARACI’ya satmagirişimleriyle bu rüşveti maskelemeye çalışarak suçun işlenmesinemüzaharet ve muavenette bulunmak suretiyle TCK’nun 65 ve 226 ncımaddeleridelaletiyleaynıKanunun213ve80ncimaddesiniihlâlettiği»;

C — SANIK ABUZER UĞURLU NUN :

«Harun GÜREL’in İpsala Gümrük Müdürlüğüne atanması içinmuhtelif tarihlerde 10.925.000.— TL. rüşveti Gümrük ve Tekel eskiBakanı TuncayMATARACI’ya vermek suretiyle TCK’nun 220, 80 ve225ncimaddelerini»;ihlâlettiği;

D — SANIK UĞURCAN ELMASIN:

«HarunGÜREL’in İpsalaGümrükMüdürlüğüneatanmasıyla ilgiliolarakAbuzer UĞURLU tarafından verilen talimat gereğince GümrükveTekel eskiBakanıTuncayMATARACI’ya iletilmeküzeremüteahhitŞabanEYÜBOĞLUadınaaçılmışparavanbankahesabına600.000.—TLdegöndermeksuretiyleTürkCezaKanununun226ncımaddesidelaletiyleaynıKanunun220ncimaddesiniihlâlettiği»;

547E.1981/2

E — SANIK HARUN GÜREL :

«İpsalaGümrükMüdürlüğünetayiniiçinbazıkaçakçılarveözellikleAbuzerUĞURLU’nunGümrükveTekeleskiBakanıTuncayMATARACIileyapmışolduklarırüşvetanlaşmalarıgereğince,bukişilerinkendisiiçinverdiklerirüşvetin10.075.000.—TL.nıTuncayMATARACI’yailetilmeküzeremüteahhitŞabanEYÜBOĞLU’nunparavanbankahesabınadeğişiktarihlerde göndermek suretiyleTürkCezaKanununun 226 ncımaddesidelaletiyleaynıKanununun220ncive80ncimaddesiniihlâlettiği»;

ilerisürülmüştür.

SUÇU OLUŞTURAN MADDİ OLGULAR VE SUÇ DELİLLERİ:

Davanın konusu bu rüşvet suçuna ilişkin açıklamalara,rüşvet anlaşmasına esas tutulan atama işleminin geçirdiği evreleringösterilmesiyle başlanılacak, daha sonra rüşvet anlaşmasının oluşumu,rüşvetparalarınınödenmesidelilleriylebirliktebelirtilecektir.

1 — RÜŞVET SUÇUNA KONU OLAN ATAMA İŞLEMİ :

Dosyadaki belgelere göre atama işleminin şu evrelerden geçmişolduğuanlaşılmaktadır.

Jandarmaastsubaylığından3Kasım1977günündeemekliyeayrılansanıkHarunGÜREL, sanıkTuncayMATARACI’nınGümrük veTekelBakanıolmasındanyaklaşıkbiraysonra,9Şubat1978günübirdilekçeilebaşvurarak,adıgeçenBakanlıktatakdiredilecekbirgöreveatanmasınıistemiştir.Dilekçede,sanıkTuncayMATARACI’nınelyazısıileyazdığı«Kadro incelensin, derhal tayini» yazısı ve imzası yer almakta olup,başkacabirkayıdarastlanmamaktadır(K.12,S.1).

Bu başvuru üzerine, açık bulunan 4. derece Gümrük Müdürükadrolarından biri Trakya Gümrükleri Başmüdürlüğü emrine tahsisedildikten sonra, bu kadroya sanık Harun GÜREL’in atanması sanıkTuncay MATARACI tarafından Başbakanlığa teklif edilmiş tir. Zira,«GümrükveİnhisarlarVekilliğiTeşkilâtveVazifeleriHakkında»ki2825sayılıKanuna22.3.1954günlü,6410sayılıKanunileeklenenekmaddekuralına göre; «Gümrük ve İnhisarlar Vekâleti kuruluşundaki merkezve iller memurlarından kadroları dördüncü ve daha yukarı derecedebulunanlarlamüfettişlerin tayinlerinin,BaşvekilleGümrük ve İnhisarlar

E.1981/2 548

Vekilininmüşterekkararıile»yapılmasıgerekmektedir.

Ancak, sanık Tuncay MATARACI, müşterek tayin kararınıntamamlanmasınıbeklememiş,sözügeçenekmaddeileBakanatanınmışolan beşinci ve daha alt dereceli kadrolara atama yetkisini kullanarak,9 Mart 1978 gününde, sanık Harun GÜREL’in bu kez beşinci dereceüzerinden«TrakyaGümrükleriBaşmüdürlüğüemrindeGümrükMüdürü»olarak atanmasına ve ayrıca İpsala Gümrük Müdürlüğüne vekâletenbakmasına «Olur» vermiştir (K. 12, S. 85). Aynı gün, Personel veEğitimGenelMüdüıiiVecihiKUTENGİZ imzasıylaTrakyaGümrüklerBaşmüdürlüğüne gönderilen yazıda; atama ve vekâlet vermeye ilişkinBakan«Olur»unadayanılarak,«ilgilinin,başmüdürlükemrindeGümrükMüdürüolarakgörevebaşlattırıldıktansonraİpsalaGümrükMüdürlüğünevekâlet etmek üzeremezkûr yere gönderilmesi» istenilmiştir (K. 12, S.2). Böylece sanık Harun GÜREL, İpsala GümrükMüdürVekili olarak15 Mart 1978 gününde göreve başlamış, sözü edilen müşterek tayinKararnamesiisedahasonra23Mart1978günündeçıkmıştır.

Kararname:

«1—TrakyaGümrükleri Başmüdürlüğünde açık bulunan 4 üncüderece kadrolu Gümrük Müdürlüğüne, emekli jandarma Astsb. HarunGÜREL’in 657 sayılı Kanunun değişik 93 üncü maddesi ve 161 incimaddesinin(B)bendiuyarıncaatanmasıuygungörülmüştür.

2—BuKararıGümrükveTekelBakanıyürütür»biçimindedir(K.12,S.72).

KararnameninbirÖrneği,bilgiedinilmesiricasıyla,22Mayıs1978günlü ve Personel ve EğitimGenelMüdürüVecihiKUTENGİZ imzalıbiryazıyabağlıolarakTrakyaGümrükleriBaşmüdürlüğünegönderilmişolup,Kararnameüzerinebaşkacabir işlemyapıldığınıgösterirherhangibirbelgedosyadabulunmamaktadır.

Sanık Harun GÜREL belirtilen yollardan atandığı görevinisürdürdüğü sırada, Gümrük Saymanı A. Mümtaz AKSOY’a darp vehakarette bulunması ve görev yapmasına engel olması nedenleriyle 24Temmuz 1979 gününde Edirne Valiliğince görevden uzaklaştırılmıştır.Sanık, hakkındaki bu önlemin yine Valilikçe kaldırılması üzerine 4Ağustos1979günügörevibaşınadönmüşsede«görevebaşladığıgündenbu güne değin çeşitli olaylara adı karışanmemurlarla işbirliği yaptığı»

549E.1981/2

anlaşıldığından 25 Eylül 1979 gününde Valilikçe yeniden görevdenuzaklaştırılmıştır.Ancak, adı geçen sanık 17 Ekim 1979 günlü dilekçeile Bakanlığa başvurarak göreve iade edilmesini istemiş, aynı günsanık Tuncay MATARACI’nın verdiği «göreve başlatılması uygundur»biçimindekiyazılıemrinyerinegetirilmesiüzerine24Ekim1979günündeyenidengörevebaşlamıştır.

Gümrük ve Tekel eski Bakam sanık Tuncay MATARACI’nın,sanık Hftrun GÜREL’i İpsala GümrükMüdürVekili olarak atamasınınveoradagörevbaşındatutmakiçinözelçabalargöstermesininbirrüşvetanlaşmasınadayandığıyolundaaşağıdakidelillereldeedilmiştir.

2 — SUÇ DELİLLERİ :

Dava konusu rüşvet suçuna ilişkin olmak üzere; sanık TuncayMATARACI’nınBakanlığı döneminde derlenmiş olup istihbarı bilgileriiçeren ve İçişleri Bakanlığınca Soruşturma Komisyonu’na aktarılanrapordaşubilgileryeralmaktadır.

«Harun GÜREL, Avcılar Kaza Jandarma Komutanı iken emekliolmuş, bilahare 1978’de İpsala Gümrük Müdürü olarak atanmıştır.Bu tayin işini 6 milyona Abuzer UĞURLU gerçekleştirmiştir. HarunGÜREL’in Gümrük ve Tekel Bakanlığında o günlerde üst düzeydebulunanbirisinin ilkokul arkadaşıolduğuda söylenir.HarunGÜREL’intayininden15-20günkadarönceAbuzerUĞURLUAnadoluHisarındakiYaka Restoranda Gümrük ve Tekel Bakanlığında önemli birisiyle öğleyemeği yemişler, bu yemekte adı geçenin 13 milyon verdiği takdirdeKapıkuleGümrükMüdürüYapılabileceğikonuşulmuştur.İpsalaGümrükMüdürüHarunGÜREL’ikaçakçılıkfaaliyetlerindebulunduğu,buamaçlasıksıkİstanbul’agittiği,GümrükveTekelBakanlığındakiüstseviyedekiyöneticilerin de durumdan haberdar olduğu ve buna karşılık her ay 1,5milyon TL. sı menfaat sağladıkları hakkında haberler intikal etmiştir...Diğer taraftan Harun GÜREL’in de İpsala Gümrük Kapısından sigarakaçakçılığı yapılması için 6 milyon TL. sı rüşvet kabul ettiği mevcutduyumlararasındabulunmaktadır»(K.18,S.119).

Federal Almanya’nın Beyreut cezaevinde tutuklu bulunan vebu nedenle Dışişleri Bakanlığı kanalıyla ifadesinde başvurulmuşolan Süleyman Necati TOPUZ, anılan cezaevinde 8.1.1981 günündeNürnberg Konsolosu ile katibi tarafından tutanağa geçirilen ifadesinde:

E.1981/2 550

«Türkiye’deçokgüçlübirmafyateşkilâtıvardır.BumafyateşkilâtıTürkpolitik hayatında da etkili bir rol oynamaktadır. Birçok politikacılar,şahsî menfaat veya politik kariyer temin etmek için bu mafya teşkilâtıile işbirliği yapmaktadırlar,Ben,UĞURLUailesi ile birlikte ve onlarınhesabınakaçakçılık işlerindeçalışmakta iken1978Şubatayıortalarındaİstanbul’a gitmiştim. Son altı ayda Gün SAZAK’ın Gümrük ve TekelBakanı olması dolayısiyle Türk mafyası istediği görevlileri istediğimevkilere getirmekte güçlük çekmekte idi. Bu sebepten kaçakçılıkişleri bir hayli bozuktu, birkaçnamuslukişininGünSAZAK tarafındangörevegetirilmesidolayısiylemafyaileçalışandiğerGümrükBakanlığımensupları etkisiz hale gelmişti. Bu sebepten Abuzer UĞURLU ilearamdaşöylebirkonuşmageçti: (Dayıyakındaherşeyeskisindendahaiyi olacak — Abuzer UĞURLU aramızdaki sihri hısımlık dolayısiylebanadayıdiyehitapeder—zira,Hükümetdeğişecek,bizimkilerBakanolacaklar) dedi. Ağustos 1978 de tekrar İstanbul’a gittiğimde Gümrükşefleri, Gümrük muhafaza memurları, Gümrük muayene memurları kiçoğunu eskiden şahsen tanırım, hergün UĞURLU’nun evine gelerekBakan nezdinde tavassutta bulunarak kendilerini şu veya burayatayir edilmelerini istiyorlar ve bu tayin gerçekleştiğinde eskisi gibiçalışacaklarınısöylüyorlardı.Nitekimbuşahıslarzamaniçindeistedikleriyere tayin ediliyorlardı. Örneğin, daha önce Kapıkule TIR GümrükMüdürü olan Yaşar beyin 1978 başlarında İstanbul Posta GümrüğüMüdürüiken,AbuzerUĞURLU’nunYaşarbeyleanlaşmasısonucuBakanTuncayMATARACI ilekonuşarakTrakyaGümrükleriBaşmüdürlüğünetayin ettirdi. Yalnız Abuzer UĞURLU bunları kendi hesabına değil,mafya hesabına yapıyordu.Abuzer UĞURLU, TuncayMATARACI ilegenelolaraktümmafyaadınagörüşmelerdebulunuyordu.Buaradaşunudabelirtmek isterimki,UĞURLUailesininasıl şefiMustafaUĞURLUidi.TuncayMATARACIherayTrakyaGümrükkapılarından(Dereköy-İpsala-Kapıkulekapılarından)beşmilyonTL.sıalıyordu.Buparayı,yaTrakyaGümrükMüdürüYaşarbeyvasıtasıile,yadaisminiBayramolarakhatırladığımveBakırköy’deinşaatmüteahhitliğiyaptığınıduyduğumkelkafalıKaradenizlibirhemşehrisivasıtası ilealıyordu.BuBayramisimlikişi mafya ile Tuncay MATARACI arasındaki irtibatı temin ediyordu.Diğer taraftan Tuncay MATARACI Abuzer UĞURLU’dan bizzatöğrendiğimkadarıileTuncayMATARACI,AbuzerUĞURLUilebirçokdefaAnkara’daBüyükANKARAOtelindebuluşmuştur(K.5,S.2-3).

551E.1981/2

Öteyandan,rüşvetanlaşmasıvekonusuhakkındatanıkNizamettinAYTEMİZ26.12.1980günlüifadesindeşubilgilerivermiştir:

«TuncayMATARACIBakanolduktan,sonraMehmetESKİÇIRAKveAliYILDIZ;HarunGÜREL’inİpsala’yaMüdürolaraktayinedileceğinive bunu da Mustafa UĞURLU ile Abuzer UĞURLU’nun TuncayMATARACI’ya büyük rüşvetler vererek sağladıklarını bana açık açıksöylediler.Ziraozamanlarbenkendileriyleyakınbirarkadaştım.ÖzellikleHarun’un İpsalayaMüdür olarak tayin edilmesiAbuzer UĞURLU’nunçetesininsilâh,mermi,sigaravediğerkaçakçılıkolaylarınıkolaylaştırmakamacıyla idi. Burada yani İpsala kapısında kaçakçılık olayları artıncaEdirneValisiBekirÖZTÜRKbazıTırlaraelkoymayabaşladıveHarunGÜREL’i görevden aldı, ancak Tuncay MATARACI, Harun GÜREL’itekrargörevebaşlattı.Dahasonra ikincisefergörevdenalınıncaTuncayMATARACI,HarunGÜRELhakkındayeni bir tayin çıkarmak zorundakaldı. İpsala kapısı bir darphaneydi. Darphaneden maksat kaçakçılıkyoluylaburadanbüyükparalareldeediliyorduvebuparalarınbüyükbirkısmıMATARACI’yakadardayanıyordu(K.3,S.140).

TanıkYavuzYaşar YAMAK da, aynen : «Harun beyi UĞURLUailesininİpsala’yatayinettirdiğiniherkesbilir.Bendcduydum»şeklindeaçıklamadabulunmuştur(K.4,S.174-175).

3 — RÜŞVET KONUSU PARALARIN ÖDENMESİ VE BU KONUDAKİ DELİLLER:

Rüşvet konusu paraların ödenmesi ve bir elde toplanmasındaparavan banka hesabı olarak kullanılan sanık Şaban EYÜBOĞL.U’nunYapı ve Kredi BankasıYukarıAyrancı Şubesindeki 43-44 sayılı hesabıincelendiğinde,rüşvetsuçunailişkinaşağıdakiolgularsaptanmıştır:

a) Sanık Abuzer UĞURLU tarafından Şaban EYÜBOĞLU’naçıkarılan250.000.—TL.lıkhavale:

250.000. Sanık Abuzer UĞURLU’nun, Yapı ve Kredi Bankasıİstanbul-Elmadağ Şubesi aracılığıyla 18.9.1978 gününde çıkardığı250.000.— TL. lık telefon haberli havalenin, haberleşme giderleridüşüldükten sonra 249.837,50 TL. olarak aynı gün sanık ŞabanEYÜBOĞLU’nun yukarıdaki hesabına geçirilmiş bulunduğu, adı geçenbanka şubelerinin kayıtlarından anlaşılmaktadır. Havaleye ilişkin kasatahsilfişindeşunlaryazılıdır:

E.1981/2 552

«Gönderen :AbuzerUĞURLU BağdatCad.BatıDilleriErenköy

Alacakolan :ŞabanEYÜBOĞLU nezdinizdeki43/44no.luhesaba

Not:Yarın250.000.—TL.Dahaçıkarılacak»(K.20,S.383).

Bankakayıtlarıböylece,sanıkŞabanEYÜBOĞLUilesanıkAbuzerUĞURLUarasındakiparasalilişkiyikesinolarakortayakoymaktadır.

Oysa, ön soruşturma sırasında 13.1.1981 günü ifade veren sanıkŞaban EYÜBOĞLU’nun, Abuzer UGURLU’yu tanıyıp tanımadığısorusuna karşılık yanıtı şöyle olmuştur: «Abuzer UĞURLU’yu bentanırım,amaOnunbenitanıyıptanımadığımıbilmem...KentOteldeveyaBulvar’da gene böyle otururken arkadaşlar (meşhurAbuzer UĞURLUşudur)dediler...Bendekendisindenbelkibirsilâhalırımdiye tanışmakistemişimdir...veondansonradabirdahagörmemişimdirOnu»(K.4,s.264-265).

Sanık Şaban EYÜBOĞLU’nun bu ifadesinden sonra geliştirilenSoruşturma, adı geçen sanığın, öteki sanık Abuzer UĞURLU ileolan ilişkisinin tek bir karşılaşmadan ibaret kalmadığını göstermişin.Örneğin,soruşturmanınseyrinegöre17.1.1981günüifadesiahnansanıkHarun GÜREL; sanıklar Şaban EYÜBOĞLU veAbuzer UĞURLU ileİstanbul’da Shereton Otelinde buluşup yemek yediklerini söylemiştir.Bu arada sanık Şaban EYÜBOĞLU’nun banka kayıtları ele alınıpincelendiğindeeldeedilenbuldularnedeniyle18.1.1981günündeyenidenifadesine başvurulan sanık Şaban EYÜBOĞLU; «şimdi hatırladım»diyerek sanık Harun GÜREL in ifadesini doğrulamak zorunda kalmış,sanık Abuzer UĞURLU ile olan parasal ilişki yönünden de şunlarısöylemiştir: «Yine bir defasında Bulvar Palasta Abuzer UĞURLU ilegörüştüm,Avrupadanbanabirsaatalacaktı.Saatalınmasıiçinkendisine250bin liraparaverdim.Parayınakit olarakverdim.FakatAvrupa’danbanabir saatgetiremeyince,evvelcekendisinevermişolduğum250binlirayı İstanbul’daki, şimdi ismini hatırlayamıyacağım bir banka şubesivasıtasiyleAnkara’dakihesabımayatırmış»(K.4,S.392).

Nevarki,sanıkŞabanEYÜBOĞLU’nunbusözleridoğruolsaydı,sanıkAbuzerUĞURLU’nun,bankahavalekağıdına«Yarın250.000.TL.dahaçıkarılacak»biçimindenotkoydurmasınagerekkalmayacaktı.

553E.1981/2

Sanık Şaban EYÜBOĞLU, 18.1.1981 gününde verdiği işte buifadesırasındasözvesavunmalarınınpeşpeşetersidurumlarlayüzyüzegetirilmesiveözelliklebankakayıtlarınınkendisinegösterilmesiüzerine:«Benartıkşuandagerçeğiaçıklayacağım.Çünkü,vicdanazabıduyuyorum.Birmemleket vazifesi yapmanın gerekli olduğuna şu anda inanıyorum.EvvelceÇankaya’dakidaireninsatımıileilgiliolarakverdiğimmalûmatdoğrudeğildir.TuncayMATARACIbana(BenBakanım,namımagelenparalardedikoduyumucipolur.Onuniçinİstanbul’danseninadınaparayatıracaklar veya ben İstanbul’dan senin hesabına, senin adına parayatıracağım.Bunlarıalırbanaverirsin)demişti.Bendeöncelerisamimiolarakbirarkadaşvehemşehriolarakbusözlerineinandığımiçinbenimhesabımagelen,bilmediğimkişilerinyatırdığıparalarıkabulettim.TuncayMATARACI,banaşukadarparagönderildidiyordu.Bendebenimbankahesabıma gelen ve benim adıma gelen paralan çekerek ya kendisineverirdim veya onun talimatı üzerine istediği kişilere verirdim. MeselâbenimhesabımagelenparalardanmiktarınıhatırlayamadığımbirmeblağıTuncay MATARACI’nın talimatı üzerine damadı olan Salih AYDIN’averdim.Nakden bankadan çekip ödediğimparalar olduğu gibi hamilineyazılıçekverdiğimdeolmuştur.BankahesabımayatırılanbuparalardanyineTuncayMATARACI’nıntalimatıüzerineSalihRAKICIisimlikişiye3milyondanfazlaparayıbirkaçdefadaverdim.SalihRAKICIyanakdenödediğim gibi hamiline çekle de bu şekilde ödemede bulunmuşumdur.Yine Tuncay MATARACI’nın talimatı üzerine Hüseyin CEMADANisimlikişiye2milyonlukbirçekverdim:Halenbenimüzerimdeyalnızcadairealımınabağlıolarak2milyon620binlirakadarparasıvardır.Yaniben bu daireleri kendisine tapu etmediğime göre şu anda kendisine 2milyon 620 bin lira borçlu durumdayım. TuncayMATARACI, kimdenaldığını bilmediğim ve şu anda hatırlamadığım hamiline yazılı çeklerverirdi.Bunlarıbenilgilibankaşubelerindenbizzattahsilederhesabımayatırırdım»demiştir(K.4,S.392-393).

b)SanıkUğurcanELMAS’ın600.000.—TL.lıkÇeki:

Adıgeçen sanığın Denizcilik Bankası Sarıyer Şubesindeki hesabıüzerindenkeşideetmişolduğu3.4.1978günlühamilineçekkarşılığıolan600.000.— TL.nın, sanık Şaban EYÜBOĞLU’nun sözü edilen 43-44sayılıhesabınagirdiğibankakayıtlarıylasabittir.

E.1981/2 554

SanıkUğurcanELMAS,önsoruşturmasırasındaifadeverirken;çeküzerindeki yazıların kendi yazısı olduğunu, fakat imzanın kendisine aitolmadığını ve bu çeki keşide ettiğini hatırlamadığını, iş yerindengeçicisürelerleayrılacağızaman,yokluğundadaişlerinyürütülebilmesiiçinçekdefteriniişyerindeçalışanbirkişiyebıraktığınıbildirerekçekinbusuretledüzenlenmişolabileceğinisöylemiştir.Başkabiranlatımla,adıgeçensanıkkendiçekinisahiplenmeyebaşlangıçtayanaşmamıştır.Ancak,şuolgulargözönündetutularaksanıktanbunagörecevapvermesiistenmiştir:

Bankaların, tahsile konulan bir çek üzerindeki imzayı, bankadasaklı tutulan imza örneğiyle karşılaştırıp bir tutarsızlık gördükleri andaödemeden çekinecekleri kuşkusuzdur. Çek üzerindeki imzanın farklıoluşu bankadaki görevlilerin dikkatinden kaçmış olabileceği varsayılsabile sanık Uğurcan ELMAS’ın, kendi iradesi dışında keşide ve tahsiledilmişbulunanbuçekdolayısıylazamanındayasalişlemlerebaşvurmuşolması gerekirdi. Oysa, sanık böyle bir başvuruda bulunmamıştır. Öteyandan, 10 sayfalık banka hesap döküm kağıtları incelendiğinde, sanıkUğurcanELMAS’ınkeşideetmişolduğuçekleringenellikle50-100binveençok200binliradüzeylerindekaldığı,bunakarşılık600.000.—TL.üzerinden yalnızca suç konusu çeki keşide etmiş bulunduğu saptanmış,hesabınkendiboyutlarıiçerisindebüyüksayılanvedikkatiçekenbuçekinhatırlanmamasınıninandırıcıolamıyacağıbelirtildiğindeadıgeçensanık;«buçekiancakveancakyaSabriUĞURLU’yavermişimdir,yaAbuzerUĞURLU’ya. Bunlardan başka kimseye veremem» demiştir (K. 6, S.425).

Sanık Uğurcan ELMAS, önsoruşturma sırasında gerçeğe dönereksürdürdüğüifadesinde,ayrıca;(İşletmekteolduğulokantanınlobisindebirgün,ŞabanEYÜBOĞLUileAbuzerUĞURLU’nunyirmidakika,yadayarımsaatkonuştuklarını,kapılaratayinkonusununkonuşulmuşolduğunudahasonraAbuzerUĞURLU’danöğrendiğini,HarunGÜREL’intayinininher halde Şaban EYÜBOĞLU vasıtası ile yapıldığını, sanık TuncayMATARACIileAbuzerUĞURLUarasındatayinlerdolayısıylaparasalbirilişkibulunduğunubildiğini,hattabirgünAbuzerUĞURLU’nun,«ŞabanEYÜBOĞLU beni çok sıkıştırıyor, çok daraldım» diyerek kendisineyakınmadabulunduğunu,ancakbuilişkidekiparamiktarınıbilmediğini)belirtmiştir(K.6,S.413-434).

Sanık, Yüce Divan’daki sorgusunda ise; bu kez çekteki imzanınkendiimzasıolduğunu,fakatyazılarınkendisineaitolmadığınıaçıklamış,

555E.1981/2

bunun dışında kalan yukarıdaki ifadesini aynen kabul etmiştir (YüceDivanTutanağı,S.79).

c) Sanık Şaban EYÜBOĞLU’nun banka hesabına gelen ötekihavaleler:

Sanık Şaban EYÜBOĞLU’nun yukarılara geçirilen ifadesinde belirtilenbiçimde,bankadakihesabınagelenhavalelerşunlardır:

Sıra Tarihi Tutarı Banka kayıtlarına göre Havaleyi Gönderen

1 20.4.1978 1.500.000.— MehmetAdıgüzelAS2 20.7.1978 625.000.— MehmetAdıgüzelAS3 25.8.1978 1.000.000.— ŞabanEYÜBOĞLU4 27.9.1978 2.050.000.— ŞabanEYÜBOĞLU5 21.11.1978 1.250.000.— ŞabanEYÜBOĞLU6 28.2.1979 1.100.000.— ŞabanEYÜBOĞLU7 30.3.1979 500.000.— ŞabanEYÜBOĞLU8 5.4.1979 500.000.— ŞabanEYÜBOĞLU9 15.8.1979 1.000.000.— ŞabanEYÜBOĞLU

10 29.8.1979 550.000.—, ŞabanEYÜBOĞLU

10.075.000.— (K.20,S.389-397).

Bankakayıtlarında,havalelerigönderenlerinMehmetAdıgüzelASvesanıkŞabanEYÜBOĞLUgörünmesinekarşın,bunlarınaslındasanıkHarunGÜRELtarafındangönderilmişolduğuortayaçıkmıştır.Şöyleki:

aa) Sanık Şaban EYÜBOĞLU, sözü edilen havalelerin kendisitarafından çıkarılmadığını önsoruşturma sırasında verdiği ifadelerde;«Bilmediğim kişiler İstanbul’dan benim buradaki banka numaramapara gönderiyorlardı» diyerek belirtmiş, öte yandan gelen paraların4-4,5milyonunun sanıkHarunGÜREL’e satılan dairenin bedeli olaraködendiğini Yüce Divan önünde savunarak paraların kaynağının sanıkHarun GÜREL olduğunu açığa vurmuş bulunmaktadır. Bu savunmayailerideyerigelinceayrıcadeğinilecektir.

bb) İki havalenin göndericisi olan Mehmet Adıgüzel AS, buparaları kendisine sanık Harun GÜREL’in verdiğini ve O’nun buyruğugereğince havale ettiğini soruşturma evrelerinde ifade edegelmiştir.

E.1981/2 556

Bu ifadelerin değerlendirilmesinde, adıgeçen tanığın daha önce uzmanjandarmaçavuşuolarakdörtyılsüreylesanıkHarunGÜREL’inkomutasıaltında aynı karakolda çalışmış olduğu gözönünde tutulmalıdır.Üstelik,tanığın, havalelerin gönderildiği tarihlerde kendisinin de gümrükteşkilâtına alınmasını sanıkHarunGÜREL’den istediği anlaşılmaktadır.Nitekim,tayinlerleilgilisuçdolayısıylabelirtileceğiüzere,sanıkTuncayMATARACI tanık Mehmet Adıgüzel AS’ı, beyaz formülle, 17.8.1978günündeİpsalaGümrükMuhafazaBölgeÂmiriolarakatamıştır.

cc) 25.8.1978 günlü, 1.000.000.— TL. lık havaleye ilişkin tahsilfişinde,gönderenŞabanEYÜBOĞLUiçin«NispetiyeMah.ZincirlikuyuCad. Deniz Sit. B BL, No: 3» adresi gösterilmiştir. Bu adresin sanıkHarunGÜREL’eaitolduğu,kendisininveeşiAyşeGÜREL’inifadeleriylesabittir.

dd)15.8.1979günlü,1.000.000.—TL.lıkhavalenindesanıkHarunGÜREL’ineşiAyşeGÜRELtarafındangönderilmişolduğuşöyleortayaçıkmıştır.

Havalenin çıkarıldığı Yapı ve Kredi Bankası Levent Şubesincedüzenlenmiş olan tahsil fişinde, havale tutarı olarak 1.000.000.— TL,havale gideri olarak da 275.—TL. (toplam 1.000.275—TL.) alındığıyazılıdır. Aynı gün, Ayşe GÜREL’in adıgeçen banka şubesindekihesabından1.000.275.—TL.çekmişolduğuayrıcasaptanmıştır.Böylece,aynı günde ve aynı banka şubesinde, bir yandan hesaptan çekilen paratutarının,öteyandansanıkŞabanEYÜBOĞLUadınahavaleedilenparavehavalegiderleritoplamınıneşitolmasıgerçekolguyugörüntülemiştir.Bunedenle,tanıkolarakbilgisinebaşvurulanAyşeGÜRELde,sözügeçenhavaleninkendisinceçıkarıldığınıkabuletmekzorundakalmış,ancakbuparayısanıkŞabanEYÜBOĞLU’nunverdiğiniveO’nunistemesiüzerinehavaleettiğiniilerisürmüştür.

Kuşkusuz, bu olgu ileri sürüldüğü gibi gerçekleşmiş olsaydı,göndericinin Şaban EYÜBOĞLU olarak gösterilmesine gereksinimduyulmazdı. Kaldı ki, Ayşe GÜREL, banka hesabından çektiği parayıhavaleetmiştir.Buhesaba,havaletarihindençokönce19.3.1979gününde2.500.000.—TL.lıkbirgirişvardır.Bubakımdan,AyşeGÜREL’in,sanıkŞabanEYÜBOĞLU’nunverdiğiniiddiaeylediği1.000.000.—TL.yıöncekendihesabınayatırdığını vedaha sonrahesabından çekipgönderdiğinikabuledeolanakyoktur.

557E.1981/2

ee) 28.2.1979 günlü havalenin çıkarıldığı Yapı ve Kredi BankasıLevent Şubesince; 30.3.1979 ve 5.4.1979 günlü havalelerin çıkarıldığıEtiler Şubesince düzenlenmiş olan tahsil fişlerinde : «Gönderen ŞabanEYÜBOĞLU,Harman SokakNo: 18—Gültepe» biçimindeki kayıtlaryeralmaktadır.Yazılıadreste,belirtilentarihlerdeRefikTÜRKailesininoturduğu saptanmış, böylece üç adet havalenin adıgeçen kişi eliyleyapıldığı, bankaların bir formalite gereği olarak kayıtlara geçirdikleriadressayesindeortayaçıkarılmıştır.

Tanık olarak dinlenen Refik TÜRK’ün ifadelerine göre; sanıkŞaban EYÜBOĞLU, İstanbul’dan Ankara’ya otobüsle dönerken yoldasoyulmaktan korktuğu için bu paraları vermiş ve Ankara’daki bankahesabınahavaleetmesinitanıktanistemiştir.

Adıgeçentanık,hernekadarsanıkŞabanEYÜBOĞLU’nunaracılığıveyardımıyla24.11.1978gününde İpsalaGümrükMüdürlüğündeodacıkadrosunaşoförolarakatanmışvebundandolayıikisiarasındabirbağlantıkurulmuş ise de, tanığın belirlenen anlatımlarına itibar edildiği takdirdesanıkŞabanEYÜBOĞLU’nunbuhavaleleriyatırmakiçinherseferinde,önceRefikTÜRK’ünGültepe’dekievinekadargitmişvehaberbırakmışolduğunu; ayrıca, tanığın, görevli bulunduğu İpsala dan, çocuklarınıgörmekamacıylaİstanbul’agelişininsanıkŞabanEYÜBOĞLUtarafındanarandığı tarihlere denk düşmüş bulunduğunu, böylece adıgeçen sanıklabuluşmaimkânınındoğduğunudakabuletmekgerekecektir.

Bu ifadenin, sanık Şaban EYÜBOĞLU tarafından kesinliklereddedilmişolmasındanbaşka,kendi içindedeçelişkiveolumsuzluklartaşıdığıgörülmektedir.Örneğin,bankakayıtlarıesasalınırsa,sanıkŞabanEYÜBOĞLU’nun 5.4.1979 günü İstanbul’da Refik TÜRK eliyle parahavaleettirdiktensonraotobüsleAnkara’yagelerek,bukezAnkara’dadabankayaparayatırdığınınkabulüzorunluolacaktır.

Belirtilen bu olumsuzluk ve çelişkiler nedeniyle, tanık RefikTÜRK’ünşahsenhavaleettiğiparalarınkendisinesanıkŞaban

EYÜBOĞLU tarafından verildiği yolundaki ifadesi geçerlisayılmamıştır. O halde, 15. derecede, odacı kadrosunda çalışan ve dörtçocuk sahibi olduğu anlaşılan tanık Refik TÜRK, toplam 2.100.000.—TL. yı neredenbulmuşve hangi amaçla sanıkŞabanEYÜBOĞLU’nunhesabınahavaleetmiştir?

E.1981/2 558

Yukarıdaki kanıtlar sözügeçen havalelerin sanık Harun GÜRELtarafından çıkarıldığını ortaya koymuştur. Ancak, tanık Refik TÜRKsuç konusu paraların kendisine sanık Harun GÜREL tarafından verilipgönderildiğini söyleyememiştir. Çünkü, adıgeçen tanığın, sanık HarunGÜREL’in akrabası olduğu, her ikisinin ifadeleriyle sabittir. Bundanbaşka, tanık olarak dinlenen Müfettiş İsmail YANLAR’un, İpsala’dayaptığı uzun soruşturma sırasında edindiği izlenime dayanarak ifadeettiğinegöre;RefikTÜRK,odacıveşoförolmaklaberabersanıkHarunGÜREL’insağkoluvetanığınkullandığıözeldeyimle,O’nungorili’dir.

AçıklananbuolgularkarşısındatanıkRefikTÜRK’ünhavaleettiğiparalarısanıkHarunGÜREL’denalmışolduğukesinlikkazanmıştır.

ff) SanıkAbuzer UĞURLU, Cumhuriyet Savcılığında verdiği veYüceDivanönündedoğruladığı(YüceDivanTutanağı,S.49)ifadesinde,kendi adıyla gönderilmiş olan havale konusunda; «HarunGÜRELbanaböylebirparayıgönderdiyebırakmışolabilir,bendeböylecebuhavaleyiyapmış olabilirim» demiştir (K. 26, S. 15). Bu sözler havalelerin sanıkHarunGÜREL’denkaynaklandığınınayrıbirdeliliolmaktadır.

d)SanıkŞabanEYÜBOĞLU’nunbankahesabından sanıkTuncayMATARACIveyakınlarınageçenparalarailişkinkayıtlar:

Sanık Şaban EYÜBOĞLU’nun bankadaki hesabına yukarıda sözkonusuedilenparalarıngirmesindensonrasanıkTuncayMATARACI’nıntalimatıuyarıncaödemelerdebulunduğunugösterenkayıtvebelgeleriseşunlardır:

aa) 8.6.1978 gününde sanık Şaban EYÜBOĞLU’nun, hesabından1.000.000.—TL.çektiği,öteyandansanıkSalihAYDIN’ında

1.000.000.— TL. yatırarak hesap açtırdığı, Yapı ve KrediBankası Yukarıayrancı Şubesince çıkarılan hesap döküm kâğıtlarında yazılıdır. Belirtilen iki işlemin karşılaştırılması ve adları geçensanıkların önsoruşturma sırasındayüzleştirilmeleri sonunda sanıkŞabanEYÜBOĞLU’nunçektiğiparailesanıkSalihAYDINadınahesapaçıldığıanlaşılmıştır.

bb)Yinehesapdökümkâğıtlarında,sanıkŞabanEYÜBOĞLU’nun28.6.1978 gününde 1.000.000— TL. çektiği ve sanık Salih AYDIN’ınhesabına yatırdığı açıkça yazılıdır. Salih AYDIN’ın, sanık Tuncay

559E.1981/2

MATARACI’nın damadı olması nedeniyle bu ilişkilerin yarattığısorumluluküzerindeilerideayrıcadurulacaktır.

cc) Sanık Şaban EYÜBOĞLU’nun keşide ettiği 4.7.1979 günlü,2.000.000.—TL.lıkçekin,HüseyinCEMADANadındakikişitarafındantahsiledildiğiyinebankakayıtlarıylasabittir.Adıgeçenkişi tanıkolarakdinlendiğinde; «çocukluk arkadaşı olan sanık Tuncay MATARACI’yasenet kırdırmak amacıyla geldiğini, fakatO’nun verdiği talimat üzerinesanık ŞabanEYÜBOĞLU’ndan süzkonusu çeki aldığını ve karşılığındagüvenceolarakbirayvadeliçekverdiğini,ancakvadesonundaborcunuödeyemediğini, daha sonra sanık Şaban EYÜBOĞLU’nun bankadakihesabına 1.1.50.000 TL. havale edip geri kalan 850.000.— TL. lıkborcunu sanık Tuncay MATARACI’nın akrabası Mehmet Ali MATARAÇI’danolanalacağınasayaraködediğini»bildirmiştir.SanıkŞabanEYÜBOĞLU’nun bankadaki hesabına tanık Hüseyin CEMADAN ileilgili olarak 21.9.1979 günlü, 1.150.000.—TL. lık havaleden başka birgirdiyerastlanmamıştır.BudurumveadıgeçentanığınbukonudaverdiğibilgilersanıkŞabanEYÜBOĞLU’nunbankadakihesabındasanıkTuncayMATARACI’yaaithesabındayattığınıortayakoymuştur.

dd) Sanık Şaban EYÜBOĞLU’nun sözü edilegelen bankadakihesabı üzerinden keşide ettiği çeklerden bir bölümünün dip koçanlarıdefter halinde ciltli olarak önsoruşturma sırasında ele geçirilmişbulunmaktadır. Dip koçanlarının incelenmesi ve öteki belge vedelillerle karşılaştırılmasıyla, adıgeçen sanığın banka hesabındaTuncayMATARACI’yaaitparalarınyattığıolgusuşöylecebirdahapekişmektedir:

12.4.1978günlü, 259345 no.lu çekin dip koçanına sanık ŞabanEYÜBOĞLUtarafından(Tuncay)adınınnotedilmişolduğugörülmüştür.Banka kayıtlarından ise, çek karşılığı olan 100.000.— TL.nın OrhanKALKAVANtarafındantahsiledilmişbulunduğuanlaşılmıştır.

5.10.1978günlü, 300858 no.lu çekin dip koçanına da (TuncayMATARACI) adı not edilmiş, çek karşılığı olan 1.500.000. -TL sanıkSalihAYDINtarafındantahsiledilmiştir.

24.11.1978 günlü, 300863 no.lu çekin dip koçanına ise(Tuncay Teoman’a) ibaresi yazılmıştır. Banka kayıtlarına göre çekkarşılığıolan200.000.—TL.GençlerbirliğiYöneticilerindenolanRafetGENÇ tarafından tahsil edilmiştir. Rizespor Kulübü yöneticilerinin

E.1981/2 560

verdiği rüşvetle ilgili olay dolayısıyla belirtildiği üzere, sanık TuncayMATARACI, Gençlerbirliği Spor Kulübüne yardımda bulunmuş vekulübün onursal başkanı da olmuştur. Dip koçanında yazılı Teoman’ın,adıgeçen spor kulübü yöneticilerinden Teoman YAZGAN olduğusaptanmıştır. Bu bulgulardan çıkan sonuç şudur : Gençlerbirliği SporKulübüne yardımda bulunacak olan kişi sanıkTuncayMATARACI’dır.Nitekim, tanıklar Teoman YAZGAN ve Rafet GENÇ, yardım çekinibizzat Tuncay MATARACI’nın elinden aldıklarını söylemişlerdir. Budurumda,sanıkŞabanEYÜBOĞLU’nunsözkonusuçekikeşideederkendip koçanına (Tuncay TEOMAN’a) ibaresini not etmesi kendi bankahesabındasanıkTuncayMATARACI’yaaitparalarınbulunduğununbaşkabirdelilinioluşturmaktadır.

ee) Sanık Şaban EYtJBOĞLU’nun keşide ettiği 20.3.1979 günlüçekkarşılığıolan2.000.000.—TL.daAdemRAKICIOĞLU’nunniteliğiyukarıda belirtilen banka hesabına geçmiştir. Bu geçiş için, iki hesaparasında paravan banka hesapları olmaktan başka bir ilişki ve bağlantıbulunamamıştır.

ESAS HAKKINDA MÜTALÂA

Cumhuriyet Başsavcısının esasa ilişkin düşüncesinde, HarunGÜREL’in atanması işlemlerinin geçirdiği evreler belirtildikten sonra,özetle:

(Sanık Tuncay MATARACI, Başbakanlığa gönderdiği 24.2.1978günlü yazı ile «Trakya Gümrükleri Başmüdürlüğünde Şube Müdürü»olarak atanmasını önerdiği Harun GÜREL’i, Kararname çıkmasınıbeklemeden, bir alt derece kadro üzerinden o yere gününde atamış veayrıcaİpsalaGümrükMüdürlüğünevekâletgörevi ilegörevlendirmiştir.Harun GÜREL’in 15.3.1978 günü başladığı İpsala Gümrük MüdürVekilliği görevi, 23.3.1978 gününde Kararnamenin çıkmasıyla sonaermiştir.Çünkü,Kararname«TrakyaGümrükleriBaşmüdürlüğündeaçıkbulunan 4 üncü derece kadrolu GümrükMüdürlüğüne» atama yolundaolupİpsala’dansözedilmemiştir.BunarağmensanıkTuncayMATARACI,Harun GÜREL’i yetkisiz olarak İpsala Gümrük Müdürlüğündeçalıştırmayadevametmiştir.Kararnamedensonravekâletverildiğinedairbirkayıtvebelgedebulunmamaktadır.

Harun GÜREL’in atanması, 10 Şubat 1978 tarihinde ilgilimercilerdenistenilmişolansicildosyasıgelmedenyapılmıştır.oysa,sicil

561E.1981/2

dosyasında,HarunGÜRELhakkında;askerîdisiplinetürlüaykırılıklardanötürü yaptırımlar uygulandığı, İstanbul-Avcılar Jandarma KarakolKomutanlığı görevini yaptığı sırada, kaçak eşya naklinde kullanılan biraracındahaönceçalınmışolduğuyolunda sahte zabıt tuttuğu iddiasıylakovuşturma yapıldığı kendisine haksız çıkar sağlama eğilimindebulunduğu komutanlarınca gözlenerek, davranışlarına dikkat etmesikonusundauyarıldığıyazılıdır.

ÜstelikHarunGÜREL, karmaşık gümrükmevzuatı alanında bilgisahibideğildirveyurtdışınaçıkacakbiryolcununkendisineverdiğiTürkparasını yurda gelen işçilerle mark karşılığında, değiştiğini ve bununlaFreeShop’tansigaraaldığınısoruşturmasırasındaifadeederekhalendahiTürk parasının kıymetini koruma ve Gümrük Kanunlarını bilmediğinibellietmiştir.

SanıkTuncayMATARACI’nın,Gümrükteşkilâtındabaşkasıyokmuşgibi, belirtilen durumdaki Harun GÜREL’i, kaçakçılık olaylarına çokelverişli İpsalaGümrükKapısınaatamasınınveEdirneValisi tarafındaniki kez görevden uzaklaştırılması üzerine olağandışı girişimlerdebulunarakO’nugöreve iade etmesininnedeni,ŞabanEYÜBOĞLU’nunYapıveKrediBankasıYukarıayrancıŞubesindeki43-44sayılıhesabındagörülmektedir.

Şaban EYÜBOĞLU, Tuncay MATARACI ile yakın ilişkileriçerisinde bulunan bir kimse olup, Soruşturma Kurulunda verdiği veduruşmada tevilli beyanlarıyla inkâra çalıştığı ifadesinde, TuncayMATARACI’nın, «Ben Bakanım, namıma gelen paralar dedikoduyumucipolur,seninhesabına,seninadınaparayatıracağım,bunlarıalırbanaverirsin» dediğini beyan etmiştir.O halde sözü edilen banka hesabı birparavan hesaptır. Nitekim, tanık Hüseyin CEMADAN; paraya ihtiyacıolduğunu,TuncayMATARACI’nınevinegiderekparaistediğini,O’nundaŞaban’atelefonettiğini,Şaban’ınikimilyonlirayıİstanbul’açıkardığım,kendisinin de tarihsiz bir çek verdiğini beyan etmiş ve böyleceTuncayMATARACIileŞabanEYÜBOĞLU’nunparasalilişkilerinikanıtlamıştır.

Şaban EYÜBOĞLU’nunAyrancı Şubesindeki hesabına 3.4.1978-29.8.1979 tarihleri arasında toplam olarak 10.925.000. TL. parayatırılmıştır.Buparanın600.000.—TL.UğurcanELMAS,250.000.TL.AbuzerUĞURLU,2.025.000.—TL.MehmetAdıgüzelAS,2.100.000.—TL. Refik TÜRK ve 1.000.000.— TL. da Harun GÜREL’in eşi Ayşe

E.1981/2 562

GÜRELtarafındanyatırılmıştır.AyşeGÜREL,kendisinebuparayıŞabanın verdiğini, önce kendi hesabına yatırdığını, sonra çekerek Şaban’ınhesabına gönderdiğini; Şaban EYÜBOĞLU ise bu paranın kardeşindenalınandairebedeliolduğunubeyanetmişlerdir.

İstanbul’dabulunduğusıradaŞabanEYÜBOĞLU’nun1.000.000.—TL.nın kendisinin değil de, Ayşe GÜREL vasıtasıyla havale ettirmesine kadar mantığa aykırı ve inandırıcı olmaktan uzak ise,Ayşe’nin de,borcu olan parayı öderken gönderici olarak kendi adı yerine ŞabanEYÜBOĞLU’nunadınıyazmasıokadarinandırıcıdeğildir.

Refik TÜRK’ün, Şaban EYÜBOĞLU tarafından verilen parayıO’nun hesabına gönderdiği yolundaki ifadesi de aynı nedenle kabuledilemez.BuparadaŞabanEYÜBOĞLU’naverilmişrüşvetparasındanibarettir.

MehmetAdıgüzelAS,paralarıHarunGÜREL’inverdiğiniveO’nunisteğiüzerinegönderdiğiniifadeeylemiştir.

Öteyandan,ŞabanEYÜBOĞLU’nunhesabındakiparanınsarfınınTuncay MATARACI’nın talimatıyla yapıldığı görülmektedir. Örneğin;Tuncay MATARACI’nın talimatıyla Salih AYDIN’a 5.10.1978’de1.500.000.—TL, 8.6.1978’de 1.000.000.— TL., 28.6.1978’ de1.000.000.—TL.olmaküzeretoplam3.500.000.—TL.;Gençlerbirliğine24.11.1978’de 200.000.— TL.; Salih Zeki RAKICIOĞLU’na20.3.1979’da 2.000.000.—TL.;MehmetAliMATARACI’ya 22.3.1979’da150.000.—TL.ödenmiştir.

Böylece banka kayıtlarından ve dinlenen tanıkların birbirinitamamlayan ifadelerinden, Harun GÜREL’in, Şaban EYÜBOĞLUaracılığıyla alman rüşvet parası karşılığında İpsala’ya atandığı ve oradaişedevametmesiiçindirenildiğianlaşılmıştır.

AbuzerUĞURLU’nun olaydaki durumu ve suçu istihbarat raporuve bizzat kendi ifadeleriyle belirmektedir. Gerçekten, adıgeçen sanıkİstanbul Emniyet Müdürlüğü 8. Şube Müdürlüğünde verdiği ifadede;«HarunGÜREL ile İpsalaGümrükKapısında altı iş yaptığını ve her işiçin yediyüz bin lira ödediğini» belirtmiş, Cumhuriyet Savcılığındaverdiği ve duruşmada da aynen doğruladığı ifadesinde ise; «kendisiniŞaban EYÜBOĞLU ile tanıştıranın Harun GÜREL olduğunu, Şaban’agönderilenvealtında(yarın250.000TL.dahaçıkarılacak)şeklindeşerh

563E.1981/2

bulunan havaledeki parayı kendisine Harun GÜREL’in vermiş ve buhavaleyi böylece yapmış olabileceğini, havaledeki adresin kendisine aitolduğunu,HarunGÜREL’leçokeskiarkadaşbulunduğunu»açıklamıştır.İstihbarat raporuyla da, Abuzer UGURLU’nun, Anadolu RestorandaGümrük veTekelBakanlığından önemli biriyle yediği öğle yemeğinde,HarunGÜREL’in13milyonliraverildiğitakdirdeKapıkule’yeGümrükMüdürü yapılabileceği konusunun konuşulduğu belirlenmiştir. HarunGÜREL 13.1.1981 tarihli ve «...ben direkt olarak kapılar olsun diyedüşünmedim, kendileri öyle münasip gördüler, hattâ Kapıkule’yeveriyorlardı, sonradan çevirdiler İpsala dediler» şeklindeki ifadesiyleistihbaratraporunudoğrulamıştır. 1

Uğurcan ELMAS’ın suçluluğu, Abuzer UĞURLU ile ŞabanEYÜBOĞLU’nun gümrük kapılarına tayinleri konuştuklarını ve bu işiçin para verileceğini bizatihi Abuzer UĞURLU dan öğrenmiş olduğuhalde,3.4.1978günlüçekinTuncayMATARACI’yaintikalettirileceğinibilerekbunuAbuzerUĞURLUveyaSabriUĞURLU’danbirinevermişolmasıylasübutaermektedir.

Şaban EYÜBOĞLU’nun suçluluğu ise, Uğurcan ELMAS’ınlokantasında Abuzer UĞURLU ile birkaç kez buluşup konuştuğuna,Abuzer UĞURLU’nun «Şaban EYÜBOĞLU beni çok sıkıştırıyor, çokdaraldım»şeklinde.sözlersöylediğinedeğinenUğurcanELMAS’mbeyanıve Şaban EYÜBOĞLU’nun Soruşturma Komisyonu önünde verdiğiifadelerde,«AbuzerUĞURLUiletanıştığını,HarunveAbuzerilebirlikteyemek yediklerini» açıklaması ve kendisine Tuncay MATARACI’nın«Ben Bakanım, namıma gelecek paralar dedikoduyu mucip olur onuniçinİstanbul’daseninadınaparayatıracaklar,bunlarıalıpbanaverirsin»dediğini bildirmesi ve de banka hesabına İstanbul’dan göndericisi vealıcısıŞabanEYÜBOĞLUolan10küsurmilyonliragelmişbulunmasıylasübutaermiştir)denilmektevedurumunböylecebelirlenmesinitakiben:

(1 — Tuncay MATARACI’nın, Harun GÜREL’i İpsala GümrükMüdürlüğünde çalıştırması ve bu görevde tutması karşılığında AbuzerUĞURLU,UğurcanELMASveHarunGÜREL.’denrüşvetaldığısabitolduğundan,eylemineuyanTCK’nun213/2,80,225/1,227/2ve31inci;

2—Abuzer UĞURLU’nun, Harun GÜREL’in tayinini sağlamakiçin Şaban EYÜBOĞLU kanalı ile Tuncay MATARACI’ya rüşvetverdiğindeneylemineuyanTCK’nun220nci;

E.1981/2 564

3— Uğurcan ELMAS’ın, Harun GÜREL’in tayinini sağlamakbakımındanrüşvetverdiğindenTCK’nun220nci;

4— Şaban EYÜBOĞLU nun, Harun GÜREL’in İpsala GümrükMüdürlüğünde çalıştırılması için verilen rüşvete ve rüşvet anlaşmasınaaracılık ettiği saptandığından eylemine uyanTCK’nun226 ncımaddesidelaletiyleaynıKanunun213/2,80,225/1ve31inci;

5— Soruşturma Kurulu raporunda Harun GÜREL’in eylemi,kendisinin İpsala’ya tayini için toplanılan rüşvet parasının TuncayMATARACI’yailetilmeküzereŞabanEYÜBOĞLU’nunbankahesabınagöndermesi şeklinde değerlendirilmiş ise de, toplanan deliller ve oluşagöre, adıgeçenin sabit olan eylemi, tayinin sağlanması ve bilâhareİpsala GümrükMüdürlüğünde kalabilmesi için rüşvet vermekten ibaretbulunduğundanbueylemineuyanTCK’nun220ve80incimaddelerinegörecezalandırılmalarınakararverilmesi)istenmektedir,

SANIKLARIN SAVUNMALARI :

İddia, toplanan deliller ve Cumhuriyet Başsavcısının esasa ilişkindüşüncesikarşısındasanıklarınbizzatveyavekillerivasıtasıylayaptıklarıesashakkındakisavunmalarıözetolarakşöyledir:

A) SANIK TUNCAY MATARACI’NIN SAVUNMASI:

JandarmaAstsubaylığındanemekliHarunGÜREL,(Sicilimüsbettir)yazısıJandarmaGenelKumandanlığındangeldiktensonraatanmıştır.Buyazının,adıgeçentarafındaneldenalınıpGetirilmesidolayısıylabirkuşkuduyulabilir, fakat bir bakan işlemlerin bu akışını izleyebilecek durumdadeğildir.

Jandarmanın bir görevi de kaçakçılığı önlemektir. Bu nedenleHarun GÜREL Gümrük Müdürlüğü görevini yapabilecek yeterliktegörülmüştür. Aksi düşünülse, atama kararnamesi geri çevrilirdi.KararnameninçıkmasıylabirlikteO’nunİpsala’dakigörevininsonaerdiğigörevi isabetsizdir.Adıgeçen, oradaki görevini sürdürmüşse, kararnameile emrine atanmış olduğu Başmüdürlükçe O’nun yine İpsala’daçalışmasıuygungörülmüşdemektir.Bunedenlerleatamaişlemininçıkarkarşılığındayapıldığıiddiasıdelilyönündenaçıktakalmaktadır.

Harun GÜREL’in İpsala’daki görevinde tutulması için Bakantarafından ayrıca rüşvet alındığı iddiasına gelince: İlgili hakkında

565E.1981/2

görevinden ötürü bir kovuşturma ve soruşturma yapılmış değildir.Adıgeçenin odasında kayak takımı bulundurması ve yabancı para ileGümrükPazarındansigaraalmasıeylemlerininBakanlabirilişiğiolamaz.

HarunGÜRELhakkındayalnızcaValiBekirÖZTÜRKunbirdeliledayanmayan iddiaları üzerine soruşturma açılmıştır. Aslında, GümrükBaşmüdürlüğü emrindeki bir gümrük müdürüne işten el çektirmesineValinin yetkisi yoktur. Bakan ile Vali arasındaki çekişme bu yetkisorunundadoğmuştur.

Sanık müfettiş İsmail YANLAR’m iddia ettiği işlemlerle Bakanarasındabağkurmakinsafsızlıktır.

Şaban EYÜBOĞLU’nun banka hesabı kendisinden başkasına aitolamaz.Buhesabınparavanhesapolduğunutanıksözleriylekanıtlamayahukukaçısındanolanakyoktur,Sonuçolarakbusuçtanötürüberaatkararıverilmelidir.

Biran için,atamaişlemikarşılığındaçıkarsağlandığıkabuledilsebile,eylemgörevikötüyekullanmakbiçimindenitelendirilmelidir.HarunGÜREL’in söz konusu göreve atanmasını önleyen özel bir yasa kuralıbulunmadığına göre olayda TCK’nun 213. maddesinin uygulanmasınaayrıca olanak yoktur. Bundan başka, atama için bir işlem yapılmışolduğundanaynıYasanın80.maddesideuygulanamaz.

B) SANIK ŞABAN EYÜBOĞLU’NUN SAVUNMASI :

Sanık Tuncay MATARACI’nın, Harun GÜREL’in atanmasındanönce,O’nuŞabanEYÜBOĞLU’ndansorduğuveolumlucevapaldıktansonraatamayıyaptığıyolundakisözlerigerçeğeaykırıdır.Çünkü,ŞabanEYÜBOĞLU, birlikte destekledikleri siyasi partiden ayrılan TuncayMATARACI’ya darılmış olup, bu dargınlık Harun GÜREL’in tayinitarihindedesürmekteidi.Nitekim,HarunGÜREL,tayinişindekendisinedayısıYakupCENGÎZ’inaracıolduğunuaçıkçasöylemektevebudurumutanıkSeferEYÜBOĞLUdadoğrulamaktadır.

ÖteyandanŞabanEYÜBOĞLU,RefikTÜRK’ünatanmasınaaracıolmaktan ayrıca suçlandığı halde «Onu. ben tayın ettirdim, diyebilecekkadarsamimidir.

Rüşvete aracılık konusunda tanık Süleyman Necati TOPUZ’unifadesi, içerdiği çelişkilerle kendiliğinden yalanlanmıştır. Gerçekten

E.1981/2 566

tanık, 1978 Şubat ayında Abuzer UĞURLU’nun Hükümetin yakındadüşeceğinden söz ettiğini açıklamaktadır.Oysa, dahaöncedenHükümetdüşmüş,5Ocak1978günükurulanyeniHükümetteTuncayMATARACIBakanolmuştur.

Harun GÜREL’in atanmasında Şaban EYÜBOĞLU’nun aracıolduğunu bildiren Uğurcan ELMAS ise, ifadesinin bir yerinde, TuncayMATARACI ile birlikte lokantasına gelenleri tanımadığını, başka biryerindede,ŞabanEYÜBOĞLUveAbuzerUĞURLUileberabergeldiğinisöyleyerekçelişkiyedüşmüştür.

Abuzer UĞURLU tüm ifadelerinde, Harun GÜREL’in tayini ilebir ilgisinin bulunmadığını söylemektedir. Onun tarafından gönderilenhavalenin, atamadan6 ay sonraki bir tarihe rastlaması, havale ücretiningönderilen paradan kesilmiş bulunması bu havalenin tayin ile ilgiliolmadığınıgöstermeyeyeter.Üstelik,havaledeyeralan«yarın250.000.—TL.dahaçıkartılacak»notundasözüedilenparadagelmemiştir.

Dosyadaki istihbarat raporuna göre bu atamayı gerçekleştirenAbuzer UĞURLU’dur. Salih Zehi RAKICIOĞLU’nun ifadesindenanlaşılmaktadır ki Abuzer UĞURLU, Tuncay MATARACI’yı ABDyolculuğunauğurlamıştır.GörüldüğüüzereAbuzerUĞURLUileBakanarasındaaracıyagerekyoktur.Nitekim,ŞabanEYÜBOĞLU’nunAbuzerUĞURLUiletanışması1978Haziranaymarastlar.

YapıveKrediBankasıYukarıayrancıŞubesindekihesabagelenvesuçkonususayılanparalar,TuncayMATARACIileHarunGÜREL’insatınaldığıapartmandaireleriileilgilidir.ŞabanEYÜBOĞLU’nuninşaettiğibinanın2dairesindehalenTuncayMATARACIailesininoturmaktaolduğubirgerçektir.Budurum,doğrudanalımsatımsözleşmesinedayanmaktaolupiddianameninkabulüdeböyledir.Taraflar3daireiçin7milyonliraüzerindenanlaşmışlardır.SonradanTuncayMATARACI’nınvazgeçmesive bu arada bedel konusunda anlaşmazlık çıkması nedeniyle başlatılantapu işlemleri tamamlanamamıştır. İşte bu dairelerin bedeli olarak ilködeme3.4.1978günlü,600.000.—TL.lıkçekileyapılmıştır.Buparalarınkabulünün suç sayılması, bunların bir cürümden kaynaklandığınınbilinmesinebağlıdır.Buyöndeiseenufakbirdelilyoktur.

Gelen paraların 4-4,5 milyonluk bölümü de Harun GÜREL’in,Şaban EYÜBOĞLU’nun kardeşi Sefer EYÜBOĞLU’ndan satın aldığı

567E.1981/2

daire bedelidir. Bu bedelin tahsili, dairenin, iç dekorasyonu ve kirayaverilmesi işleriyle Şaban EYÜBOĞLU’nun meşgul olduğu, kiracıdanalınan 150.000.— TL. lık kira ücretinin Şaban EYÜBOĞLU’nun20.5.1980günlüçekiileHarunGÜREL’egeçmişolmasıylasabittir.Tapuişlemlerindesatışbedelinin1.080000.—TL.veanlaşmatarihininde1977yılıolarakgösterilmesininnedeni,azvergiödemekve5yıllıkzamanaşımısüresindenyararlanmaktır.

İddiaveesashakkındakimütalâa,HarunGÜREL’inİpsalaGümrükMüdürlüğüne tayininin sanık Abuzer UĞURLU tarafından istendiğiyönündedir.ŞabanEYÜBOĞLU’nun,rüşvetverenAbuzerUĞURLU’nunrüşvetparalarım rüşvet alana intikal ettirdiği iddiaolunduğunagöre, bueylemlerin rüşvet veren yararına yapılmış olduğu düşünülmeli ve bunedenledavadaTürkCezaKanunu’nun226,65/3ve220ncimaddeleriuygulanmalıdır.

C — SANIK ABUZER UĞURLU’NUN SAVUNMASI :

BudavadaaleyhtedelilolarakgösterilentanıklarSüleymanNecatiTOPUZ, Yavuz Yaşar YAMAK ve Nizamettin AYTEMİZ’in ifadelerisokaksöylentilerinedayalıdırvebutanıklardanilki«paranoidsendrom»hastalığınamüptelâdır.

Öte yandan sanık Uğurcan ELMAS’ın, 600.000.—TL. lık çekiAbuzer UĞURLU’ya verdiğini kesin olarak ifade ettiği söylenemez.Çünkü, adıgeçenin önsoruşturma sırasındaki ifadeleri tütümüyle, şöyleolabilir, böyle olabilir biçiminde varsayımlardan ibarettir. Bilindiği gibisuçlargenellikleölüyadagaipkişilereyükletilmekistenir.SanıkUğurcanELMAS da, o tarihlerde gazetelerin yurt dışında bulunduğunu yazdığıAbuzerUĞURLU’yasuçatfındabulunarakkendisinikurtarmakistemiştir.

Delil olarak gösterilen 250,000.— TL. lık havalenin AbuzerUĞURLU tarafından gönderilmiş olamıyacağı, verilen adresinyanlışlığından bellidir. Havale kâğıdındaki adreste Erenköy yazılıdır.Oysa,gerçekadres,«BatıDilleriMerkezi-Çiftehavuzlar»biçimindeolup,Abuzer UĞURLU’nun kendi adresini bilmediği ve Çifte havuzlar ileErenköy’ükarıştırdığı söylenemez.Bubakımdan, sözkonusuparayıbirbaşkasıAbuzerUĞURLU’nunadınıkullanarakgöndermişolmalıdır.

Cumhuriyet Başsavcısı, esasa ilişkin mütalâasında, AbuzerUĞURLU’nun mali polis tarafından ölüm tehdidi altında alınmış

E.1981/2 568

ifadesinde geçen tır başına 700.000.- TL. verdiği yolundaki ifadesinedayanmaklahatayadüşmüştür.Çünkü,iddiayagörebirinciaşamaolarakAbuzer UĞURLU’nun babası, yüz milyonlarca lira harcayarak mevcutbir hükümeti yıkmıştır. İddiada ikinci aşama olarak,Abuzer UĞURLUveMustafaUĞURLUyinemilyonlarharcayarakTuncayMATARACI’yıGümrükveTekelBakanıyaptırmışlardır.Üçüncüaşamaolarakda,AbuzerUĞURLU, MATARACI’ya 10.925.000,- TL. vererek Harun GÜRELİİpsalaGümrükMüdürlüğünetayinettirmiştir.Nihayetdördüncüaşamadaise,AbuzerUĞURLU, kendi tayin ettirdiğiHarunGÜREL’e tır başına700.000.—TL. vererek kaçakçılık yapmıştır. Bu kadar mantıksız birdüşüncetarzıolamaz.AbuzerUĞURLU’nunmilyonlarcaliraharcayarakTuncayMATARACI’yıBakanyaptırdıktan sonrabir gümrükmüdürünepara vermesi düşünülemez. Şayet gümrük müdürüne para vermişse,birinci, ikinci ve üçüncü aşamalarda verdiği paraların ne anlamı kalır?Belirtilenbunedenlerleberaatkararıverilmesigerekir.

D — SANIK UĞURCAN ELMAS’IN SAVUNMASI:

Suç konusu çekAbuzer ve Sabri UĞURLU kardeşlerden biri neborç olarak verilmiştir. Çekin, rüşvet vermek kastıyla keşide edildiğikanıtlanmış değildir. Paravan hesaba intikal edişi çek sahibinin iradesidışında oluşan bir olaydır. Bu bakımdan beraat kararı verilmesi, buolmazsaTCK’nun226.ve65.maddeleriylekanunîve takdirîhafifleticinedenlerinuygulanmasıgerekir.

E — SANIK HARUN GÜREL İN SAVUNMASI

Cumhuriyet Başsavcısının esasa ilişkin düşüncesinde HarunGÜREL’in önce GümrükMüdürlüğüne tayini, daha sonra da kendisinibu görevde tutması için Tuncay MATARACI’ya rüşvet verdiği kabuledilmiştir. Bunun delili olarak Mehmet Adıgüzel 2.125.000.— TL. nı.Ayşe GÜREL’in 1.000.000.— TL. nı Şaban EYÜB OĞLU’nun bankahesabına havale etmiş bulunmaları gösterilmiştir. Bir yandan ŞabanEYÜBOĞLU,öteyandanMehmetAdıgüzelAS,sözüedilen2.125.100.—TL.nınHarunGÜRELtarafındangönlerildiğiniönesürmüşlersede,buiddiadoğrudeğildir.

Şaban EYÜBOĞLU, gerek Mehmet Adıgüzel AS’ın, gerekArşe GÜREL’in gönderdiği paraların, Harun GÜREL tarafından satınalınmışolandaireninbedeliolarakgönderildiğinisöylemektedir.Ancak,

569E.1981/2

anılan apartman dairesinin 1.080.000.—TL. na satın alındığı ve bunun700.000.—TL.lıkbölümününpeşinödenmişbulunduğu10.8.1977günlüyazılısözleşmeilesabittir.Bedelingerikalanbölümüise,ötekigiderleride karşılamak üzere,Ayşe GÜREL tarafından keşide edilen 8.10.1979günlü,500.000.—TL.lıkçekleödenmiştir.Yazılısözleşmevesözüedilençekfotokopileridosyayakonulmuştur.

Havale ettiği paraların kendisine Harun GÜREL tarafındanverildiğini bildiren tanık Mehmet Adıgüzel AS’un sözleri de doğrudeğildir. Çünkü, adıgeçen tanık, havalelerin çıkarıldığı tarihlerdeİpsala’ya henüz tayin edilmemişti. Bundan başka, adıgeçen tanığınifadeleriçelişkilerledoludur.Örneğin,ilkifadesindehavaleleribirgünaraileçıkardığınısöylediğihalde, ikinci ifadesindeüçayaraileçıkardığınıbildirmiştir.Bunungibi,kendi tayininearacılıktabulunanınönceHarunGÜRELolduğunusöylemiş,ikinciifadesindeiseŞabanEYÜBOĞLU’nunaracılıkettiğinibildirmiştir.BelirtilençelişkilervesavunmadilekçesindeyazılıbenzerlerikarşısındaMehmetAdıgüzelAS’ınifadesinedayanılarak2.125.000.—TL.nınHarunGÜRELtarafındanhavaleettirilmişolduğukabuledilemez.Tanığınaleyhtekibuifadesi,birİran’lınıneşyasınıyağmaetmesinedeniyleHarunGÜRELtarafındanİpsala’danuzaklaştırılmasınındoğurduğukinduygularındankaynaklanmaktadır.

Ayşe GÜREL’in havale ettiği paraya gelince : Bunun da dairebedeliileilgiliolmadığıkanıtlanmıştır.Öteyandan,ŞabanEYÜBOĞLUile Harun GÜREL arasındaki dedelerden gelen dostluk ve akrabalıkilişkileri gözönünde tutulursa, söz konusu 1.000. 000.—TL. nın ŞabanEYÜBOĞLU tarafından, kendi hesabına gönderilmek üzere AyşeGÜREL’e bırakılması olağan sayılmalıdır. Bu paranın Ayşe GÜRELtarafından doğrudan bankaya götürülmüş olmayıp, kendi bankahesabından çekilerek havale edilmiş olması kuşkulu görülebilir. Fakat,kuşkulu görülen bu durum doğrudan Harun GÜREL’e yükletilemez.Ayşe GÜREL’in havaleyi çıkardığı 15.8.1979 tarihi, Harun GÜREL’intayinedildiği9.3.1978ve iştenel çektirilipgörevebaşlatıldığı3.8.1979günlerinden sonraki bir tarih olduğundan, havaleyi tayin ya da göreveiadeyisağlamakamaçlarınabağlamakolanağıkalmamaktadır.

Açıklanan bu olgular karşısında Tuncay MATARACI’ya rüşvetverildiğini dolaylı olarak kanıtlayabilecek bir delil dahi bulunmadığıanlaşılmıştır.

E.1981/2 570

HarunGÜREL,jandarmaastsubayıolarak25yıllıkhizmetisonundaemekliyeayrıldıktansonra,657sayılıDevletMemurlarıKanunu’nun93.ve161/B.maddeleriuyarıncaGümrükMüdürlüğüneatanmıştır.Buatamaişlemindegerekesas,gerekbiçimyönündenyasayaaykırıbiryönyoktur.Dolayısıyla hukuksal açıdan, TCK’nun 220. maddesinin uygulanmasınıgerektirenşartlarveunsurlargerçekleşmemişdurumdadır.

Cumhuriyet Başsavcısının esasa ilişkin düşüncesinde yer alanaşağıdakinoktalaradadeğinmekgerekir:

Üçlü Kararnamenin yayınlanmasıyla birlikte Harun GÜREL’inİpsala’dakivekâletgörevininsonaerdiğigörüşükabuledilemez.Çünkü,vekâlet görevi kadro derecesine bağlı bir görev olmayıp, kadro ünvanı«GümrükMüdürü»olansanığınşahsınaverilmişbirgörevdir.Kararnameile Harun GÜREL’in görev ünvanında ve görev yerinde bir değişiklikyapılmamış,yalnızcakadroderecesideğişmiştir.

Atama, iki generalin imzasını taşıyan «Sicili müsbettir» yazısınadayanılarak yapılmıştır. Bu tür atamlarda, sicil dosyasının tüm olarakgetirilmesinizorunlukılanbiryasakuralıyoktur.

Sicil dosyasında bir iki olaya rastlanması, sicilin kötü olduğuanlamınagelmez.Haksızmenfaatsağlamakeğilimindeolduğuyolundakikanaatisesomutbirolayadayandırılmamıştır.Oysa,sicilnotununsomutolaylaradayandırılmasıgereğipersonelhukukumuzuntemelkuralıdır.

Yasalarımızda,gümrükmüdürlüğükadrosunaatanabilmekiçindahaönceGümrükteşkilâtındaçalışmışolmakkoşuluaranmamıştır.Bugörevuzmanlığıgerektirmemektedir.5.1.1979günlü«Atama,YükselmeveYerDeğiştirmeYönetmeliği»desonradanyürürlüğegirmiştir.

657 sayılı Kanunun 138. maddesiyle Valilere tanınan görevdenuzaklaştırma yetkisi, il idare ve ilçe idare şube başkanları hakkındakullanılabilir. Doğrudan Gümrük ve Tekel Bakanınca tayin edilen birgümrük müdürünün görevden uzaklaştırılmasına ilişkin bulunan yetkisaptırılmasına karşıBakanın seyirci kalması beklenemezdi.ÜstelikValiBekir ÖZTÜRK, sanık Harun GÜREL’i göreviyle ilgili bir konudandolayı değil, başka bir memurla olan kişisel çekişmesinden dolayıgörevden uzaklaştırmıştır. Harun GÜREL’in Vali tarafından yenidengöreve başlatılması ise Tuncay MATARACI’nın gayretleri sonucunda

571E.1981/2

değil, Müfettiş Hüsnü YILMAZ’ın yaptığı soruşturma ve düzenlediğiraporüzerineolmuştur.

Müfettiş İsmail YANLAR’ın soruşturma konusu yaparak, HarunGÜREL’i kaçakçılığın elebaşısı gibi göstermeye çalıştığı kayak takımıolayındandolayıCumhuriyetSavcılığıncatakipsizlikkararıverilmiştir.

Free-Shop olayına gelince: Olayın Gümrük mevzuatıyla bir ilgisiyoktur. Cumhuriyet Başsavcısının, olayda adıgeçen Alman AdaletBakanınıyurt dışına çıkacakbir yolcuolarakbelirtmesikaygıvericidir.Harun GÜREL’in, Devletimizin konuğu olanAlmanAdalet Bakanınınüzerindeki Türk parasından 1.000.— TL. ndan fazlasını yurt dışınaçıkarmasına müsaade etmemesi yasa gereğidir. Bu fazlalığı alıkoymakkonukseverliğimizeaykırıdüşeceğinden,buparaylafree-shop’tansigarave viski alınarakAlmanAdalet Bakanına verilmiştir. Bu işlemler free-shopbünyesindecereyanetmişolup,yurdagelenişçilerleanlaşarakTürkparasınımarkiledeğiştirmeksözkonusudeğildir.

Olayda TCK nun 222. maddesinin uygulanması düşünülebilir.Ancak, temel koşul olan rüşvet anlaşmasının varlığı kanıtlanamamıştır.EsasenTuncayMATARACI’nın,yasalbir işlemi,kendihemşehrisindenıüşvetalarakyapmasıO’nunyapısınaveiçindebulunduğusiyasalortamatersdüşer.TuncayMATARACIileAbüzerUĞURLUarasındabirrüşvetanlaşması yapılmış olsa bile Harun GÜREL bu durumdan haberdarolmamıştır.

Bunedenlerleberaatkararıverilmelidir.

DELİLLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ

1 TANIK İFADELERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ :

İfadelerine yukarıda yer verilen tanıklar Süleyman NecatiTOPUZNizamettinAYTEMİZ veYavuzYaşarYAMAK’ın, kaçakçılıkolaylarınakarışmışkişilerolduğubizzatkendi sözlerindenvesanıklarınsavunmalarından anlaşılmakta; bunlardan Süleyman Necatı TOPUZ’unkaçakçılıksuçundanhalenAlmanya’datutuklubulunmasıyladabudurumbelliolmaktadır.

Tanıklarınbelirtilenbuözellikleri,Kararınbubölümünekonuolansuçunniteliğiaçısındanönemkazanmıştır.Gerçekten,birgümrükkapısına,Gümrük teşkilâtı dışından atanan birmüdürün, kimlerin yarar ve çıkarı

E.1981/2 572

için bu göreve getirildiğini en iyi bilecek olanlar, kuşkusuz, kaçakçılıkişleriyle yakından uğraşan kişiler olacaktır. Burada üzerinde durulmasıgerekenyön,adlarıgeçen tanıklarındoğruvegerçeğeuygunbilgiveripvermedikleridir.Tanıkifadeleribuaçıdanayrıayrıelealınacaktır:

Interpolörgütünceüyeülkeleryargımercilerinedağıtılmışolupbirörneği dosyada yer alan istem bülteninin,Adalet Bakanlığınca yapılanTürkçe çevirisinden; tanık Süleyman Necati TOPUZ’un, «1978 yılıHaziranayında,Suriye,FederalAlmanyaüzerindenHollanda’yacannabis(kenevir) reçinasınm naklinden» dolayıAbuzer UĞURLU ve UğurcanELMASilebirliktesuçzanlısıolduğuanlaşılmaktadır.Böylece,adıgeçentanığınsanıkAbuzerUĞURLU’yaolanyakınlığıvekaçakçılıkişlerindemafiahesabınaçalıştığıyolundakisözleribubelgeiledoğrulanmaktadır.

Tanığın «paranoid sendrom» hastalığına müptelâ olduğu, sanıkAbuzer UĞURLU vekili tarafından duruşmalarda öne sürülmüş veBakırköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi Baştabibliğinin 7.8.1981günlü yazısının onansız fotokopisi ibraz edilmiştir. Hatice TOPUZ adlıkişinin 7.8.1981 günlü dilekçesine karşılık olarak verildiği anlaşılanbu yazıda, «Süleyman Necati TOPUZ’un 5.7.1972 tarihinde paranoidsendrom teşhisiyle tedavi altına alınarak 7.7.1972 tarihinde taburcuolduğu» belirtilmektedir. Savunmaya dayanak yapılan bu yazının kişiyeözel olması ve onansız bulunması bir yana, yazının içeriğine göre, ikigünlük bir tedaviyi geçirmiş olan tanığı akıl hastası olarak kabule veifadesini değerden düşürmeye yer olmaması gerekir.Tanığın, İstanbul’ageliş tarihi ile hükümetin düşmesi olayı arasında bir bağlantı kurarakçelişkiye düştüğü ve ifadesini kendiliğinden yalanlamış olduğu ayrıcaileri sürülmüştür. Ancak, tanığın tarihleri yanlış hatırlaması, ifadesinindelil gücünü azaltmış sayılamaz. Zira, adıgeçen tanık, sanık ŞabanEYÜBOĞLU’nun adını da Bayram olarak hatırlamış, fakat, «TuncayMATARACI, Trakya Gümrük kapılarından... Bakırköy’de inşaatmüteahhitliği yaptığını duyduğu kel kafalı Karadenizli bir hemşehrisivasıtasıylaparaalıyordu.AdınıBayramolarakhatırladığımbumüteahhitTuncayMATARACI ilemafiaarasındakiirtibatıteminediyordu»diyerek,sanık Şaban EYÜBOĞLU’nu tam olarak tanımlayabilmiş ve O’nuneylemlerinitümüylekapsayabilecekbiçimdeözetbirbilgiyiyurtdışındanverebilmiştir. Bu bilgileri, sanık Şaban EYÜBOĞLU’nun bankadakihesaplarınailişkinkayıtlardoğrulamıştır.

Tanık Nizamettin AYTEMİZ’in ifadesine gelince : Adıgeçen

573E.1981/2

tanık Yüce Divan önünde dinlendiğinde; Harun GÜREL’in İpsala’yaatanması konusunda gazetelerde yayınlanan haberler dışında bir bilgisibulunmadığını bildirmiş, önsoruşturma sırasında kendisine işkenceyapılarak ifadesinin alınmış olduğunu ileri sürmüştür. Bu nedenle önceişkenceiddiasıüzerindedurulmasıgerekmektedir:

TanıkNizamettinAYTEMÎZ’inifadesi,kaçakçılıksuçundandolayıİstanbul’datutuklubulunmasınedeniyleSoruşturmaKomisyonuncakendiüyeleri arasında oluşturulmuş bulunan Altkurul tarafından 26.12.1980gününde ve İstanbul’da alınmıştır. Tanık işkenceye maruz kaldığınıSoruşturma Komisyonu Altkuruluna da bildirmiş ve aynen şunlarısöylemiştir:«Yaşar’ıihbarettimdiyebeniMİT’egötürdülerveişkenceyaparak ifademi aldılar». Görüldüğü üzere adıgeçen tanığın işkenceiddiası; zamanı, yeri ve nedeni itibarıyle ve doğrudan kendi ifadesiylebelliolupHarunGÜREL’inatanmasıkonusuileilgilideğildir.

Öte yandan, işkence yapılarak alındığı iddia olunan ifadeleretutanaklarSoruşturmaKomisyonuncailgiliyerlerdengeçirtilerekdosyayakonulmuştur. Bu tutanaklar incelendiğinde; adıgeçen tanığın, ifadesinin23.10.1980 ve 1.11.1980 günlerinde Sıkıyönetim yetkililerince alındığı,fakat Harun GÜREL’in İpsala’ya atanmasıyla ilgili olarak kendisineherhangibirsoruyöneltilmişolmadığıgörülmektedir.

Belirtilen bu durumlar bir araya getirilince, tanık NizamettinAYTEMİZ’in, sanık Harun GÜREL’in atanması olayı ile ilgili olarakifadevermesiiçinherhangibiryerdebaskıaltındatutulmadığıaçıkolarakortayaçıkmaktadır.

Bu konuda ayrıca, soruşturmanın seyri de önemle belirtilmelidir :TanıkNizamettinAYTEMİZ,sözüedilenifadesindeşubilgiyivermiştir:«İpsala kapısı bir darphaneydi. Darphaneden maksat, kaçakçılıkyoluylaburadanbüyükparalareldeediliyorduvebuparalarınbirkısmıMATARACI’yakadar dayanıyordu». İfadenin alındığı 26.12.1980 tarihisoruşturmanın başlangıç aşaması sayılabilir. Bu aşamada, elde henüzbirdelilvehattasanıkHarunGÜREL’inTuncayMATARACI’yarüşvetolarak para gönderdiği yolunda bir iddia dahi bulunmadığından, kimse,yukarıdakisözleribir tanığasöylettirebilecekkadarbilgisahibideğildir.Bu bilgi, ancak tanık Nizamettin AYTEMÎZ’in, kaçakçılık olaylarıylayakından ilgilenmesi dolayısıyla edindiği özel bir bilgi olmakta,tanıklığınınönemveözelliğiişteburadagörülmektedir.

E.1981/2 574

Nihayet, tanık Yavuz Yaşar YAMAK’ın verdiği kısa bilgi de,Kararınötekibölümlerinekonuolansuçlarlailgiliifadelerininbütünlüğüiçerisindedelilgücütaşımaktadır.

Burayakadaraçıklananolgulargözönündetutularakadlarıgeçenüçtanığıngerçeğeuygunvedoğrubilgiverdiklerikabuledilmiştir.

Tanık ifadeleri, sanık Abuzer UĞURLU’nun kaçakçılık işleriyleuğraştığı ve O’nun bu işlerini kolaylaştırmak amacıyla sanık HarunGÜREL’in de İpsala Gümrük Müdürlüğüne atandığı noktasındabirleşmektedir. O halde, kabule göre, sanık Abuzer UĞURLU’nunkaçakçılık işleriyleuğraştığı ve sanıkHarunGÜREL’inkişiliğini de iyibildiğikanıtlanmışolmalıdırki,sanıkAbuzerUĞURLU’nun,kaçakçılıkişlerinde kendisine yardımcı olacak kişinin tayini için rüşvet verdiğimantık açısından düşünülebilsin. Rüşvet anlaşmasından önceki evreyeilişkinolmaküzereşuolgularsaptanmışbulunmaktadır.

a)SanıkAbuzerUĞURLU’nunkaçakçılıkişleriyleuğraşısı:

Kaçakçılık eylemleri, yasalarımıza göre suç sayıldığından buyolda bir saptamanın kesinleşmiş bir mahkeme kararma dayanmasıgerektiği yönü tartışmasızdır. SanıkAbuzer UĞURLU hakkında böylebir mahkûmiyet kararı bulunmadığı gibi, Yüce Divan’daki yargılamada, sanığın kaçakçılık eylemlerini saptamaya yönelmiş değildir. Buradadeğinilecek olgular, bir Gümrük kapısına yapılacak atamanın, adıgeçensanığıilgilendiripilgilendirmeyeceğinisaptamayayarayacaktır.Belirtilennedenlerle, sanığın kaçakçılık işleriyle uğraştığı olgusu daha çok kendisözleriylebelirlenecektir.

SanıkAbuzerUĞURLU, 17.4.1981 gününde İstanbulCumhuriyetSavcılığında verdiği ve duruşmalarda doğruladığı ifadesinde : «BenBulgaristan’da 1969 yılından 1971 yılma kadar kalmış idim. 1971yılından af çıkıncaya kadar yani 1974 yılına kadarAlmnya’nınMünihkentinde bulundum. Bu dönemde Almanya’da kaçakçılık yaparakgeçimimi sağlıyordum, yaniAlmanya’dan Bulgaristan’a ve Türkiye’yesigaragönderiyordum.Almanya’danTırileveyatrenle,serbestpiyasadanaldığım sigaraları varış gümrüğü olarak Bulgaristan gümrüğüne kadargetiriyor ve oradan da Bulgar Hükümeti tarafından devlet teşkilâtıolarak kurulmuş ve çalışmakta olanKİNTEX tarafından varış gümrüğüolarak gereği yapılıyor ve İstanbul’dan gelen motorlara bu sigaralar o

575E.1981/2

firma tarafından yükletiliyor. O zamanlar bu sigara işini Türkiye’dekikardeşimMustafa UĞURLU ile yapıyordum. Türkiye’de bu bakımdangümrükle olan işleri Mustafa UĞURLU’nun yaptığını sanıyorum. BenBulgaristan’dabuşekildemaltransportuyaptığımiçinveoradandasilâhvesigaravekahvealarakTürkiye’yegönderdiğimiçinBulgarHükümetitarafından korunmuş oluyordum.Yani kendileri ile böyle bir alış verişegirmişbulunuyordum.Bunlar1973yılındanönceolanticariilişkilerimdir.BuaradaTürkiye’yeyineaynıyollaBulgaristan’danaldığımyaniBulgarHükümetinden aldığım, şimdi cinsini hatırlayamadığım silâhları daTürkiye’yeAvniKARADURMUŞadındabirisiilesokuyordum»demiştir(K.27,S.17).

Sanık Abuzer UĞURLU’nun 1974 yılından sonraki kaçakçılıkuğraşısıhakkındaverdiğibilgiler ise,Emniyet8.ŞubeMüdürlüğündeki15.4.1981 günlü ifadesinde yer almaktadır.Ancak, sanık, bu ifadesininkollarından asılı tutulmak suretiyle yapılan işkence altında alındığınıiddia etmekte olduğundan, önce bu yön üzerinde durmak gerekmiştir:Adıgeçensanık,anılanifadesinde,açıkça;«BenTuncayMATARACI’yarüşvet vermedim, kendisiyle hiçbir yerde birlikte bulunmadım»demektedir.Şayet,iddiaedildiğigibibaskıveişkenceileikrareldeetmekyoluna gidilmiş olsaydı, sanığın ifadesinde yukarıdaki sözlerin tersiylekarşılaşılırdı. Başka bir anlatımla, sanık, kendisine yükeltilen rüşvetvermeksuçunuretveinkâredebilmiştir.Kaldıki,sanık,anılanifadesinitümüyle reddetmeyerek, «içerisinde doğru olan kısımlar» bulunduğunu.Cumhuriyet Savcılığında verdiği ifade sırasında da belirtmiştir. Bunedenle,hükümde,sanıkAbuzerUĞURLU’nunEmniyetMüdürlüğündealınan ifadesindegeçenbilgilere,ötekidelillerledesteklenenölçüdeyerverilecektir.

Anılan ifadesinde sanık, 1974 yılından sonraki kaçakçılık uğraşısıileilgiliolarak:«1974Af’fıçıktıTürkiye’yedöndüm...Aradannekadarzaman geçtiğini hatırlamıyorum. Bu arada İpsala Gümrük BaşmemuruolanTaliYALÇIN’ın görevli olduğukapıdankardeşiNazifYALÇIN’ınaracılığıyla bir iki sigara işini yaptık. Sofya’da tanıdığım, fakat şimdiismini hatırlayamadığım bir kaptan vardı. Hacı MİRZA ile birlikte birgemiilebirsigaraişiyaptık.BunuKartalkumiskelesineindirdik.Yıl1976idi.TaliKUTveYaşarAPAKKapıkule’devazifedeidiler,buarkadaşlaryalnızbenimişimiyapmadılar...BirgünUğurcan’ınRestoranınagittim.Uğurcan yanıma geldi, (elimde bir kanal var) dedi, beraber iş yapalım

E.1981/2 576

diye teklif etti. İş esrar işi idi. Ben kabul ettim. Sofya’dan tanıdığımSuriye’liAhmet ŞAHİN’i buldum.Araba işini ve Hollanda’daki işi deUğurcan yapacaktı.Araba 1977 senesinde Suriye’de yüklendi. VapurlaAvrupa’ya gitti, yakalandı denildi. Bu dava öyle kapandı. Daha sonraaynıarabakiminişiniyapmışsamallaberaberyakalanıyor,şoförkaçkişitanıyorsa hepsini söylüyor. Anlayacağınız Necati TOPUZ bu davadanyatıyor... Benim evim Büyükçekmece’de olduğu için Harun bana eveuğradı.Yanındadabir adamvardı, kendisini bana tanıştırdı, hemşehrisiolduğunuveinşaatişiyaptığınısöyledi.Harun’unburayagümrükmüdürüolması için Şaban EYÜBOĞLU vasıtasıylaAnkara’ya bir söz vermesilâzımdıki,onudavermişti.Kendisineçokgüveniyordu-Onunkapısındankendisiyle 6 iş yaptık. Her iş için 700’er bin lira olmak üzere toplam4.200.000.— TL. verdim. Bu arada İbrahim TELEMEN davası çıktı.Harun’unhavası çok değişmiş,Vali kendisini açığa almış tekrar göreveiade edilmişti. Sonra Harun görevden yeniden alındı, yerine kim geldibilmiyorum.Böyleliklekapıkapandı.Tarihveremiyeceğim,aradanepeyzamangeçti,A.P.Hükümetivardı.BaşkabirgünUrfibeniaradı,dediki;(benimİpsalavehattaTrakyaBaşmüdürlüğünebirinitayinetmeimkânımvar,yalnızgümrükçütanımıyorum)dedi.Kendisinesordum(nasılolacakbu iş) diye. Emin KÖRPE’nin yapacağını söyledi. Yapacağı masrafakatılıpkatılmayacağımısordu.Benimparamınolmadığınısöyledim,sonraöderimdedim.SüleymanYAVUZ’un isminiYaşarAPAK’tanöğrendim,Urfi’yeverdim.İsimverdiğimdenbeşaysonraSüleymanYAVUZİpsalaGümrük Müdürü oldu... Süleyman YAVUZ’la elektronik işi yaptım.Yaptığımız her araba için 1.500.000.— TL. kapıya para ödüyorduk»demiştir(K.27,S.6-12).

SanıkAbuzerUĞURLU’nunbuifadesi,Interpolbültenine,tanıklarınve özellikle Süleyman Necati TOPUZ’un verdiği bilgilere tamamenuymaktadır. Sanık, 1976yılındaKapıkule’de görevliTaliKUTveYaşarAPAK’a iş yaptıramadığım söylediğine göre, sanık Harun GÜREL’inİpsalaGümrükMüdürüolarakatanmasındakiyarardahabelirginbiçimdebelliolmaktadır.Böylece,doğalolarak,sanıkHarunGÜREL’inbugörevekimin tarafındangetirildiğinivekimleryararınaçalıştığınıen iyibilecekolanlar,yukarıdabelirtildiğigibi,yinekaçakçılarlauğraşankişilerolacaktır.

Öteyandan, İstanbulSıkıyönetimKomutanlığıAskerîSavcılığının8.7.1981günlücevabîyazısında,sanıkAbuzerUĞURLUhakkında5ayrı

577E.1981/2

kaçakçılık olayından dolayı soruşturma yapıldığı bildirilmiştir. Yazıyagöresoruşturmakonulanşunlardır:

1—1973 yılından itibaren, özellikle deniz yoluylaBulgaristan’ınVarnaşehrindentoplucayapılansilâhvemermikaçakçılığı;

2— 1977 veya 1978 yıllarında, bir Tır dolusu oto yedek parçasıkaçakçılığı;

3—1978yılıMayısayısonundaSuriye’denTırrömorkunayüklenen1.450Kg.esrarıyurtdışınagöndermek;

4—1976 yılında, 300 adetLamamarka tabanca ve 600 bin adetmermikaçakçılığı;

5—1977yılında,3tonsanayimalzemesiveelaletlerikaçakçılığı;

Üçüncüsıradayazılı1.450Kg.esrarkaçakçılığınınyabancıülkeleradlî makamlarınca ortaya çıkarıldığı İnterpol’ün sözü geçen bülteniylesabittir.Bunundışında, sanıkHarunGÜREL’in İpsalaGümrükMüdürüolarak görev başında bulunduğu tarihlerde el konulmuş bir olay vesoruşturmayoktur.Budurum,YüceDivancarüşvetanlaşmasınındoğalbirsonucuolarakkabuledilmiştir.Başkabiranlatımla,sanıkHarunGÜRELtarafındanortayaçıkarılmışveelkonulmuşbirolaybulunsaydı,böylebirdurumdarüşvetanlaşmasındansözedilemezdi.

b)Sanık,HarunGÜREL’inkişiliğivesanıkAbuzerUĞURLU’ylarüşvetöncesindenbaşlayanilişkisi:

Sanık Harun GÜREL’in Jandarma astsubayı olarak görev yaptığısıradaaskerîdisiplineaykırıdavranışlarnedeniyleuğradığısoruşturmalar,aldığı disiplin cezaları ve yetkili komutanlarının verdiği olumsuz notlarkendi sicil dosyasında yazılıdır. Kuşkusuz, bu sicil durumunun sanıkAbuzer UĞURLU tarafından bilindiği söylenemez. Ancak, dosyaiçerisinde yer alan, Bakırköy Cumhuriyet Savcılığının 8.4.1976 günlüiddianamesinin onanlı örneğine göre, sanık Harun GÜREL hakkında,kaçak sigara yüklü ve sahipsiz olarak bölge trafik ekibince 18.3.1976günündeyakalanmışolanbirkamyonukurtarmakiçin,sankidahaöncedenbilinmeyenkişilerceçalınmışgibigöstermeyeçalışmaksuretiylegörevinikötüyekullanmak suçundandolayıhakkındakamudavası açıldığı; aynıyer 2. Asliye Ceza Mahkemesinin 30.11.1976 günlü kararının onanlıörneğinegöreise,sanığınmahkumiyetineyeterliveolumludelillerelde

E.1981/2 578

edilememesi nedeniyle beraatine karar verilmiş olduğu görülmektedir.Sözü edilen olay dolayısıyla,Avcılar JandarmaKarakolKomutanı olanHarun GÜREL’in görev yerinin değiştirilmesinin ilgili makamlarcaistenmesi üzerine adı geçenin anılan Karakoldan alınarak, 24.11.1976günü Çatalca’da başka bir göreve başlatıldığı, yine dosyada yer alanbelgelerdenanlaşılmıştır.

SanıkAbuzerUĞURLU işte bu görev değişikliğini bilecek kadarsanıkHarunGÜREL’le sıkı ilişkiler içerisindedir.Gerçekten, adı geçensanık, Cumhuriyet Savcılığında verdiği ve duruşmalarda doğruluğunukabulettiğiifadesinde,HarunGÜREL’leolanilişkilerini:

«1976yada1977yılları içerisindeAvcılarJandarmaKarakolundaBaşçavuş olarak çalışmakta olan Harun GÜREL ile Küçükçekmecedeyazlık evim olduğu ve genellikle yazları orada kaldığımdan ve üsteliko günlerde bir arkadaşımın trafik olayına karışması nedeniyle tanıdımve tanıştım. Aslında kendisi Karakolda belli bir süre kaldı ve Trakyatarafında bir yere tayin oldu. Bununla beraber Harun GÜREL arasıra,özellikle Çekmece’deki evime gelir ve bana uğrardı. Kendisi emekliolmayı düşünürdü ve ben de kendisine, Jandarma’dan geldiği için, iyibir muhafaza memuru olarak sivil çalışabileceğini söylerdim. Kendisiile olan arkadaşlığımız ve dostluğumuz böyle başladı ve böyle sürdü.O arada kendisi.Gün SAZAKGümrük veTekel Bakam iken gümrüğegirmek üzere çalışmış fakat, başaramamış, sonra Tuncay MATARACIBakanolunca tekrarbaşvurmuşvebukez İpsalaGümrükMüdürlüğünetayinedilmişolduğunukendisibanaanlattı...HarunGÜRELilesamimiarkadaşlığımızdolayısıylakendisibendenzamanzaman200.000.—TL.ve 300.000.— TL. miktarlarında borç para aldığı olurdu. Bu parasalilişkimizkendisiGümrükMüdürüolduktansonradadevam:etti»şeklindeanlatmıştır.

SanıkAbuzerUĞURLU’nunifadesininsontümcesindesözünüettiğiparasal ilişkiyi borç verme biçiminde nitelendirmeye yer yoktur. Zira,sanık Harun GÜREL’in eşiAyşe GÜREL in Banka hesaplarında yatanparanıntutarı,borçalmayıgereksindirmiyecekdüzeydedir.Bubakımdanyukarıdaki ifadenin son tümcesi gerçekte, sanıkAbuzer UĞURLU’nunEmniyet’te alınmış olup, gümrükten geçirdiği her Tır için sanık HarunGÜREL’e700.0000.-TL.verdiğinibelirtensözlerinidoğrulamaktadır.

579E.1981/2

2) BANKA KAYITLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ :

Kararın deliller kesiminde gösterilen bulgular; sanık ŞabanEYÜBOĞLU’nun Yapı ve Kredi Bankası Yukarıayrancı Şubesindekihesabına 3.4.1978 tarihinden itibaren sanıklarUğurcan ELMAS,HarunGÜRELveAbuzerUĞURLU’danparagelmeyeve12.4.1978tarihindenitibaren de sanık Tuncay MATARACI’nın bu paralara tasarruf etmeyebaşladığını ortaya koymuştur. Bu karşılıklı hesap hareketi sonunda,2.620.000.— TL. nın kendi üzerinde kalmış bulunduğu, sanık ŞabanEYÜBOĞLU tarafından ayrıca ikrar edilmiştir.Ancak, adı geçen sanık,esasa ilişkin savunmasında; banka hesabına gelen paraların bir suçtankaynaklandığınıotarihlerdebilmediğinivesanıklarTuncayMATARACIile Harun GÜREL’e satılan dairelerin bedeli olarak bu paralan kabulettiğiniönesürmüştür.

Sanık Şaban EYÜBOĞLU’nun suç kastını belirleyebilmek için;kararın aşağıda VII. bölümünde değinilecek olan rüşvet suçuna konuolan 7.800.000.—TL.mn da, aynı banka hesabına girmiş olduğunu veyeri geldiğinde belirtileceği üzere, adı geçen sanığın, rüşvet paralarınınalınmasınaaracıolmasınındışında,ayrıcaeylemlerdebulunduğunudabirbütünolarakgözönündetutmakgerekir.

Toplanan delillere göre, sanık Şaban EYÜBOĞLU, inşa ettiğiapartmandan iki daireyi, tapu işlemlerini yapmaksızın sanık TuncayMATARACI’ya haricen satmış ve teslim etmiştir. Bunun gibi sanığınkardeşi Sefer EYÜBOĞLU da, başka bir apartmanın dairesini tapudasanıkHarunGÜREL’esatmıştır.

Sanık Şaban EYÜBOĞLU’nun, banka hesabına gelen paralardan4-4,5milyonliralıkbölümünsanıkHarunGÜREL’esatılandairebedeliolduğu yolundaki savunması tutarlı ve samimi görülmemiştir. Zira, adıgeçen sanık, 18.1.1981 günü Soruşturma Komisyonu önünde; «HarunGÜREL, kardeşim Sefer EYÜBOĞLU’ndan 1,5 milyon liraya birdaire almıştı» dediği halde,YüceDivan’da daire bedelini bu kez 4-4,5milyon liraya yükseltmiştir. Gerçek satış bedelinin ise, sanık ŞabanEYÜBOĞLU’nunbildirdiğibudeğerlerdenhiçbiriolmayıp,1.080.000.—TL.ndanibaretbulunduğu,sanıkHarunGÜRELtarafındanYüceDivan’aibrazedilen10.8.1977günlüyazılısatışsözleşmesininonanlıörneğindenanlaşılmıştır. Ayrıca tanık olarak dinlenen Sefer EYÜBOĞLU’da, sözkonusudaireyi1.100.000.—TL.nasattığımbildirmişveyazılısözleşme

E.1981/2 580

altındaki imzanın kendi imzası olduğunu kabul etmiştir. Esasen sanıkŞabanEYÜBOĞLU,SoruşturmaKomisyonundaverdiğiifadede;MehmetAdıgüzelASadıylagelen ikiadethavalenin tutarlarını,1.000.000.—ve500.000.—TL. olarak hatırladığını bildirmiş ve satış bedelini de bunagöre belirlemiştir. Oysa, Mehmet Adıgüzel AS adıyla gelen havaleler,1.500.000.—ve625.000.—TL.olmaküzere toplam2.125.000.—TL.dır.Adıgeçensanığın,«Gönderen:ŞabanEYÜBOĞLU-Alacak,olan:Şaban EYÜBOĞLU» biçiminde düzenlenen havalelerin sanık HarunGÜREL tarafından gönderildiğinin ortaya çıkarıldığını İddianamedenöğrenmesindensoraduruşmalarda,dairebedelinin,bukez4-4,5milyonliraolduğunusavunması,Onunsuçkastınıaçığavurmuştur.

Özetlenirse, sanık Harun GÜREL’in satın aldığı daire bedelinin,1.080.000. TL. ndan ibaret olduğu ve bunun 700.000.— TL. lıkbölümününsözleşmetarihiolan10.8.1977günündeödenmişbulunduğu,yazılısözleşme,tanıkSeferEYÜBOĞLU’nunyeminliifadelerivebizzatsanık Harun GÜREL’in savunmalarıyla sübuta erdiğinden sanık ŞabanEYÜBOĞLU’nunbukonuileilgilisavunmalarınaitibaredilmemiştir.

Sanık Abuzer UĞURLU vekilinin, 18.9.1978 günlü havalekağıdındakiadresyanlışlığınadayalı savunmasıda,bizzat sanıkAbuzerUĞURLU’nun,dahaöncesorgususırasındaduruşmatutanaklarınageçmişbulunan«adresbenimdir»biçimindekisözleriyleçürütülmüşdurumdadır.

3) İSTİHBARAT RAPORUNUN DEĞERLENDİRİLMESİ :

Türlü alanlarda Devlet çapında istihbarat elde etmek amacıyla22.7.1965günündeyürürlüğekonulan644sayılı«MilliİstihbaratTeşkilâtıKanunu» kuralları önünde, istihbarat raporlarının sözkonusu kurallaraçısından bir değer taşıdığında kuşku duyulamaz. Genel olarak yasalbir değer taşımaktadır. Yukarıda deliller bölümüne geçirilen istihbaratraporunun,içerdiğibilgilerbakımından,yukarıdakidelillerdoğrultusundaolduğugörülerek,delilgücütaşıdığıkabuledilmiştir.

Nitekim, rapora göre, sanık Harun GÜREL in Kapıkule GümrükMüdürü yapılabileceği, kendisinin İpsala’va tayininden 15-20 gün öncehaberalınmıştır.Adıgeçensanıkda,eviİstanbul’dabulunduğuhaldeorayatayinini istememişolmasınınnedeniönsoruşturmasırasındakendisindensorulduğunda; «Ben direkt olarak kapılar olsun diye düşünmedim,kendileriöylemünasipgördüler,hattaKapıkule’yeveriyorlardısonradan

581E.1981/2

çevirdiler İpsala’ya dediler» yanıtını vererek istihbarat raporunungerçekçiliğiniortayakoymuştur.

UYGULAMAYA İLİŞKİN AÇIKLAMALAR:

A — SANIK TUNCAY MATARACI NIN DURUMU :

Gümrük ve Tekel Bakanlığı’nın, sanık Tuncay MATARACIdönemindeki üst düzey görevlileri tanık olarak dinlendiklerinde; sanıkHarunGÜREL’inGümrükMüdürüolarakatanmasınakarşıçıktıklarınıveBakanıbuatamayıyapmaktanvazgeçirmeyeçalıştıklarınıbildirmişlerdir.Bu görevlilerin ifadesine göre, karmaşık Gümrük Mevzuatına vebunlarla ilgili uygulamaya yabancı bir kişinin GümrükMüdürü olmasıgörülmüş şey değildir.Ancak, sanık Tuncay MATARACI, bu uyarı veengellemelerekarşın,sözkonusuatamayı,hizmetgereklerineaykırıolarakgerçekleştirmiş ve böylece, Türk Ceza Kanunu’nun 213. maddesininanlatımıyla, yapmamaya mecbur olduğu şeyi yapmıştır. Sanık, atamayıyapmaklayetinmemiş,ValitarafındanikikeziştenelçektirilmişolansanıkHarun GÜREL’in yeniden göreve başlatılması için gayret göstermiştir.Sanık Tuncay MATARACI’nın belirtilen tutum ve davranışları yaptığırüşvetanlaşmasınıniçeriğindenkaynaklanmaktadır.Şöyleki;

SanıkAbuzerUĞURLU,EmniyetMüdürlüğünde verdiği ifadede;«Harun GÜREL’in İpsala’ya Gümrük Müdürü olması için ŞabanEYÜBOĞLU vasıtasıyla Ankara’ya bir söz vermesi lâzımdı, onu davermişti,kendisineçokgüveniyordu»diyerek,hemrüşvetanlaşmasınınasıltaraflarındanbirininsanıkHarunGÜRELolduğunu,hemdeanlaşmanıntemelkoşulunubellietmiştir.Gerçi,sanıkHarunGÜREL’inneyoldasözverdiğibelirtilmişdeğilsede,Onuneylemleribusözünniceliğiniaçıklığakavuşturmuştur.Adı geçen sanığın, toplam tutarı 10.075.000.—TL. naulaşan10adethavaleyi,aralıklıtarihlerde,sanıkŞabanEYÜBOĞLU’nunhesabına göndermiş bulunmasından anlaşılmaktadır ki, kaçakçılarınyurda kaçak mal sokmalarını sağlayacağına ve bunun karşılığındaalacağıparalarısanıkTuncayMATARACI’yaaktaracağınasözvermiştir.Nitekim, sanık TuncayMATARACI’da, sanık Şaban EYÜBOĞLU’nun«Rizelidir, dürüsttür, iyi arkadaştır» biçimindeki sözleri üzerine sanıkHarunGÜREL’i İpsalaGümrükMüdürüolarak tayinettiğinikaçamaklıbirifadeyleduruşmalardaaçıklamışbulunmaktadır.

E.1981/2 582

Rüşvetanlaşmasınınbelirlenenkoşulüzerindeoluşturulduğu,yinesanıkAbuzer UĞURLU’nun başkaca anlatımları ve rüşvet tanıklarınınsözleriyle de doğrulanmaktadır. Gerçekten, adı geçen sanık, EmniyetMüdürlüğündeverdiğiifadesırasındaşunlarısöylemiştir:«GümrüklerdenTır’larıgeçirirkenbizdenparaalmıyordu,bualınanparalardanBakanlığayani o devrin Bakanı olan Tuncay MATARACI’ya para gönderilmişolabilir,fakatbukonuyugümrükçülerdahaiyibilir».

Tanık SüleymanNecatiTOPUZ’un; «TuncayMATARACI her ayTrakya Gümrük kapılarından (Dereköy-İpsala-Kapıkule kapılarından)beş milyon TL. sı alıyordu», tanık Nizamettin AYTEMİZ’in; «İpsalakapısıbirdarphaneydi.Darphanedenmaksat,kaçakçılıkyoluylaburadanbüyükparalar elde ediliyorduvebuparalarınbir kısmıMATARACI’yakadaruzanıyordu»biçimindekisözleriderüşvetanlaşmasınınbelirleneniçeriğinipekiştirmektedir.

Rüşvetanlaşmasınınbuiçeriği,cezauygulamasınaikiyöndenetkenolmuştur:

a) Cezanın alt sınırının aşılmasına neden olarak kabul edilmiştir.Zira, rüşvet anlaşması, milli ekonomi ve genel güvenlikle sıkı sıkıyailişkili bulunan gümrük kapılarının, kaçakçılar yararına aralanmasınayol açmıştır. Kaçakçıların, sanık Harun GÜREL’in İpsala GümrükMüdürlüğü görevinde bulunduğu sırada Yurda hangi kaçak mallarıgetirdikleri belli değildir. Sanık Abuzer UĞURLU’nun, CumhuriyetSavcılığında verdiği ve doğruluğunu duruşmada kabul ettiği ifadesinde,1974 yılından önce, Bulgaristan Hükümetinden aldığı silahları kaçakolarak Türkiye’ye soktuğunuAfYasasına sığınarak açık açık söylediğigözönünde tutulunca, sanık Tuncay MATARACI’nın belirtilen biçimdevaptığı rüşvet anlaşmasının ağırlığı belli olmaktadır. Bu nedenle. sanıkTuncayMATARACI’nın,burüşvetsuçundandolayıcezalandırılmasında,Türk Ceza Kanunu’nun 213/2 maddesinde yazılı cezanın alt sınırınınaşılması ve sanığın, işlediği öteki rüşvet suçlarından mahkûm olduğucezalardan daha fazla hürriyeti bağlayıcı bir ceza ile cezalandırılmasıgerekligörülmüştür.

b)Rüşvetanlaşmasınınsaptananiçeriğinegöre,anılanYasa’nın80.maddesininuygulanmasınadayerkalmamıştır.

Gerçekten, Soruşturma Komisyonu Raporunda rüşvet paralarınındeğişik tarihlerde gönderilmiş bulunduğu olgusuna; Cumhuriyet

583E.1981/2

Başsavcısının esasa ilişkin düşüncesinde de, sanık Harun GÜREL’inönce tayinini sağlıyabilmesi, sonra da İpsala Gümrük Müdürlüğündekalabilmesiiçinrüşvetverdiğigerekçesinedayanılarak,adıgeçensanıkilebirliktesanıklarTuncayMATARACIileŞabanEYÜBOĞLUhaklarındaTürkCezaKanununun80.maddesininuygulanmasıgerektiğigörüşüyeralmıştır.

Ancak, sanık Tuncay MATARACI’ya, Türkiye’ye kaçak malsokuldukça para gönderilmesi esasen rüşvet anlaşmasında öngörülmüşbulunmaktadır. Yasanın düzenlemesine göre rüşvet suçu, taraflarınanlaştıkları anda tamamlanmış olacağından, Soruşturma KomisyonuRaporundakigerekçeyedayanılarakanılanmaddeninuygulanmasınayerkalmamıştır.

Yine rüşvet anlaşmasının içeriğine göre, sanık TuncayMATARACI’nınbuanlaşmadandoğanmenfaatininsanıkHarunGÜREL’in görev başında kalmasını gerektirdiği de ortadadır. Bu nedenle,sanık Tuncay MATARACI’nın Edirne Valisi tarafından iki kez iştenel çektirilmiş olan sanık Harun GÜREL’i yeniden göreve başlatmaküzeregösterdiğiçabalansanıkHarunGÜRELileyaptığıyenibir rüşvetanlaşmasının varlığına değil, başlangıçta yapılan rüşvet anlaşmasınıniçeriğine bağlamak gerekli görülmüş ve isteme aykırı olarak anılan 80.maddeuygulanmamıştır.

Sonuç olarak, Gümrük ve Tekel eski Bakanı sanık TuncayMATARACI’nın, Emekli JandarmaAstsubayı Harun GÜREL’in İpsalaGümrükMüdürlüğüneatanmasıiçinsanıklarAbuzerUĞURLU,UğurcanELMASveHarunGÜRELilerüşvetanlaşmasıyaparakbunlardantoplam10.925.000.—TL.rüşvet.aldığısübutaermiş,sanığınsavunmalarıgeçerligörülmemişbulunduğundan,eylemineuyanTürkCezaKanununun213/2.ve225/1.maddelerigereğincemahkûmiyetinekararverilmesigerekmiştir.

B — SANIK ŞABAN EYÜBOĞLU’NUN DURUMU

Toplanan delillere göre, Gümrük ve Tekel eski Bakam TuncayMATARACI ile çıkarcı çevreler arasında genelde irtibatı sağladığıanlaşılan sanık Şaban EYÜBOĞLU’nun; Emekli Jandarma AstsubayıHarunGÜREL’inİpsala’yaatanmasıkonusundaenazikikezsanıkAbuzerUĞURLUilegörüşerekrüşvetanlaşmasıyapılmasınısağladığıverüşvetanlaşmasıgereğincegelenparalankendibankahesabınakabuletmekvesonrasanıkTuncayMATARACI’yaveonuntalimatıüzerineyakınlarına

E.1981/2 584

aktarmak ve ayrıca para için sanık Abuzer UĞURLU’yu sıkıştırmaksuretiyle aracılığını, kesin biçimde sanıkAbuzer MATARACI yararınayaptığı sübuta erdiğinden,80. madde ayrık kalmak üzere, CumhuriyetBaşsavcısınınistemineuygunolarakTürkCezaKanunu’nun226.ve65.maddeleri yoluyla aynı Kanunun 213/2. ve 225/1. maddeleri gereğincecezalandırılması ve cezamiktarının saptanmasında, rüşvet anlaşmasınınyukarıdadeğinilenvehametiningözönündetutulmasıgerekligörülmüştür.

C — SANIK ABUZER UĞURLU NUN DURUMU :

Sanık Abuzer UĞURLU; kaçakçılık işlerini kolaylaştırabilecekbir kişi olarak sanık Harun GÜREL’i bulmuş, Onu ve sanık UğurdanELMAS’ıdayanmaalarak,birlikte,sanıkŞabanEYÜBOĞLUaracılığıylaGümrükveTekeleskiBakanıTuncayMATARACI ile rüşvetanlaşmasıyapmıştır.

Anlaşmanın rüşvet veren tarafında sanıklar Abuzer UĞURLU,Uğurcan ELMAS ve Harun GÜREL’in bir arada bulunması ve suçunanlaşmanın yapılmasıyla birlikte tamamlanmış olması nedenleriyle,sanıkAbuzer UĞURLU’nun, sanık TuncayMATARACI’va gönderdiği250.000.— TL.nın kendisine sanık Harun GÜREL tarafından verilmişolduğuyolundakisavunmasısonucaetkiligörülmemiştir.Zira,adıgeçensanık,GümrüktenherTırgeçişindesanıkHarunGÜREL’eparavermiştir.BuoluşagöresanıkAbuzerUĞURLU’nunötekisanıkHarunGÜREL’inaracısıkabuledilemez.

Rüşvet anlaşmasının konusu, sanık Harun GÜREL’in Bakantarafından uygun görülecek herhangi bir yere ve göreve tayin edilmesideğildir.Atamanın,kaçakçılığaelverişliolanKapıkuleGümrükKapısınayapılması rüşvetanlaşmasındaöngörülmüş, sonradan İpsaladahauygunbulunmuştur. Bu durum kanun ve nizamlara aykırılıkların derecesiniartırdığından,TürkCezaKanunu’nun220.maddesindeyeralanaçıkkuralgereğinceburadadacezanınaltsınırınınaşılmasıgerekligörülmüştür.

D — SANIK UĞURCAN ELMAS’IN DURUMU :

Sanığıneylemleri,SoruşturmaKomisyonuRaporundarüşvetverenearacılık biçiminde nitelendirilmiş olmakla beraber, yapılan yargılama,bu eylemlerin doğrudan rüşvet verme derecesine vardığım ve sanığıntamamiylesanıkAbuzerUĞURLU’nunyanındayeraldığınıgöstermiştir.

585E.1981/2

Gerçekten,sanıkUğurcanELMAS,önsoruşturmasırasında,

18.2.1981günüverdiğiifadedesanıkAbuzerUĞURLUtarafından,1968-1969yıllarındagetirilenkaçaksigaraişineortakedildiğiniaçıkaçıksöylemişbulunmaktadır.

Geçmişteböylesinebirortaklıkmevcutolduğunave sanıkAbuzerUĞURLU,gümrükkapılarınatayinkonusunusanıkŞabanEYÜBOĞLUilekonuşmayeri olarak sanıkUğurcanELMAS’ın lokantasını seçtiğinegöre, adı geçen sanığın rüşvet anlaşmasının dışında kaldığı, yalnızcaparaödemesindearacıolduğudüşünülemez.Nitekim,AbuzerUĞURLU,Uğurcan ELMAS ortaklığının, rüşvet anlaşmasından sonra da sürdüğü,1978 Haziran ayında yaptıkları 1450 Kg. lık esrar kaçakçılığındandolayı her ikisinin de İnterpol örgütünce aranmakta olduğu, hemAbuzer UĞURLU’nun Emniyet Müdürlüğünde verdiği ifadeden, hemde İnterpolün daha önce sözü edilen bülteninden anlaşılmaktadır. Bunedenlerle, sanık Uğurcan ELMAS’ın 600.000.— TL. lık suç konusuçeki,rüşvetanlaşmasınındoğrudandoğruyabirtarafıolaraksanıkAbuzerUĞURLU’ya verdiği ve bu kanaldan sanık Şaban EYÜBOĞLU’nunparavan banka hesabına geçirdiği kabul edilmiş ve sonuçtaCumhuriyetBaşsavcısınınistemineuygunolarakTürkCezaKanun’nun220.maddesigereğincemahkûmedilmesigerekligörülmüştür.

Anılanmadde çerçevesinde ceza tutarlarının saptanmasında, sanıkAbuzer UĞURLU’nun suçluluk derecesinde değinilmiş olan durumlargöz önünde tutulmuş ve her iki sanığa aynı cezanın verilmesi uygunbulunmuştur.

E — SANIK HARUN GÜREL İN DURUMU :

Soruşturma Komisyonu Raporunda sanık Harun GÜREL;kendisinin tayini için yapılmış olan rüşvet anlaşması gereğince, kimikaçakçılarveözelliklesanıkAbuzerUĞURLUtarafındanverilenrüşvetin10.075.000.— TL. lık bölümünü, rüşvet alan Tuncay MATARACI’yailetilmeküzere,değişiktarihlerde,sanıkŞabanEYÜBOĞLU’nunparavanbankahesabınagöndermişbulunmasındandolayı suçlanmıştır.Toplananve yukarıda açıklanmış olan delillerle sanığın, rüşvet verdiği sübutaermiştir.

Gerçekten, sanık Harun GÜREL, kimi kaçakçılardan ve buarada özellikle Abuzer UĞURLU’dan aldığı paraları sanık Şaban

E.1981/2 586

EYÜBOĞLU’nun banka hesabına göndermiştir. Ancak, sanığın,GümrüktenTırgeçirmesikarşılığındakaçakçılardanparaaldığıveesasenrüşvetanlaşmasınındabukoşulabağlıolarakyapılmışbulunduğu,sanıkTuncayMATARACI’nın eylemleri dolayısıyle belirtilmiş, olup bunlarınyinelenmesine gerek görülmemiştir.Yargılamanın sonucuna göre, sanıkHarunGÜREL’in, bu rüşvet anlaşmasının taraflarındanbiridir.Nitekim,sanık Şaban EYÜBOĞLU, önsoruşturma sırasındaki 13.1.1981 günlüifadesinde;birotelde, arkadaşlarının«meşhurAbuzerUĞURLUşudur»diyerekgösterip tanışdırdıklarınıbildirmiş,YüceDivan’dakisorgusundaise; tanıştırmayı yapan arkadaşının sanık Harun GÜREL olduğunuaçıklamşıtır.

Belirtilennedenlerle,sanıkHarunGÜREL’ineylemininsoruşturmaKurulu Raporunda yazılı olduğu gibi rüşvet verene aracılık değil,Cumhuriyet Başsavcısınca esas hakkındaki düşüncesinde belirtildiğiüzere,«rüşvetvermek»biçimindenitelendirilmiştir.

Sanığın eylemine uyan Türk Ceza Kanunu’nun 220. maddesinde,rüşvetvait,teklifyadaitaedenkimseiçin,«kanunvenizamavukubulanmuhalefetinderecesineveistenilenşeyinkısmenveyatamamenyapılmışolupolmamasınagöre»cezanınartırılabilmesiöngörülmüştür.

Sanık TuncayMATARACI’nın cezasının artırılmasında gösterilennedenler sanık Harun GÜREL yönünden de geçerlidir. O halde, sanıkHarun GÜREL’e, rüşvet vermek suçundan dolayı eylemine uyan TürkCezaKanununun220.maddesindeyazılıcezanınüstsınırıuygulanmalıdır.

VII — HAYDARPAŞA GÜMRÜK MÜDÜR VEKİLLİĞİNE ATANMASINDAN KISA BİR SÜRE SONRA TUTUKLANMASI NEDENİYLE VEKALET GÖREVİNDEN UZAKLAŞTIRILAN VE SONRA DA AÇIĞA ALINAN ALİ GALİP KAYIRAN’IN YENİDEN AYNI GÖREVE ATANMASI İÇİN RÜŞVET ALMAK VE VERMEK SUÇ LARI :

İDDİA :

SoruşturmaKomisyonuRaporunda;

A—SanıkTuncayMATARACI’nın:

«HaydarpaşaGümrükMüdürVekilliğineatanmasındankısabirsüresonra (babalaroperasyonu)diyebilinensoruşturmasırasında tutuklanan

587E.1981/2

ve bir süre sonra tahliye olunanAli Galip KAYIRAN ın yeniden aynıgöreve getirilmesi veya Haydarpaşa Gümrüğüne onun paralelindeki birmüdürün atanması için Ali Galip KAYIRAN’dan 1.500.000.— TL.,YusufYAMAN’dan5.000.000-TL., et ihracatçısıMustafaÖZSOY’dan2.800.000.—TL.olmaküzere toplanı9.300.000.—TL. tutarındarüşvetalmak suretiyleTürkCezaKanununun 213, 225 ve 80 ncimaddeleriniihlâlettiği»

B—SanıkŞabanEYÜBOĞLU’nun:

«Ali Galip KAYIRAN’ın atanması işiyle ilgili olarak bir kısımkaçakçılar veAliGalipKAYIRAN’la görüşerekGümrük veTekel eskiBakanıTuncayMATARACIilebukişilerarasındakirüşvetarılaşmasınaaracıolduğuvebumeyandademir ithalatçısıYusufYAMAN’ınverdiği5.000.000.—TL.Mustafa ÖZSOY’un verdiği 2.800.000.—TL. veAliGalipKAYIRAN’ınverdiği1.500.000.—TL.paravanbankahesaplarındagizlemek suretiyle ve bilahare TuncayMATARACI’nın verdiği talimatgereğince gerek Tuncay MATARACI’ya gerekse onun belirttiği diğerkişilereintikalinisağlayaraksuçunişlenmesinemüzaharetvemuavenettebulunduğu ve böyleceTürk CezaKanununun 65 ve 226 ncımaddeleridelaletiyleaynıKanunun213ncüve80ncimaddesiniihlâlettiği;

C—SanıkAliGalipKAYIRAN’ın:

«HaydarpaşaGümrükMüdürVekilliğisırasındaünlübirkaçakçılıksuçunakarıştığıiddiasıylabazıkimselerlebirliktetutuklanmasınedeniyleişten elçektirildiği tahliye olduktan sonra, tekrar işe alınması için birkısım kaçakçılar tarafından sürdürülen çabalara iştirak ederek, YaşarYAMAK’tan borç adı altında aldığı 1,5 milyon liralık çeki TuncayMATARACI’ya iletmek suretiyle Türk Ceza Kanununun 220 ncimaddesiniihlâlettiği»;

D—SanıkYusufYAMAN’ın:

«Ali Galip KAYIRAN’ın tayini ile ilgili olmak üzere NusretGERDANeliyle2.000.000.—TL.veayrıcaNecatiKUTLUeliyle

3.000.000.—TL.olmaküzeretoplam5.000.000.—TL.tutarındakirüşvetiGümrük veTekel eskiBakanıTuncayMATARACI’ya iletilmeküzere Şaban EYÜBOĞLU adına açılan paravan hesaba göndermeksuretiyleTürkCezaKanunu’nun220ncimaddesiniihlâlettiği»;

ilerisürülmüştür.

E.1981/2 588

İDDİALARA İLİŞKİN OLGULAR :

SanıkTuncayMATARACI;görevisüresinceolumlubirsicilesahipolmayan,yeteneksizvehakkındagöreviileçeşitlisöylentilerbulunan,bunedenlerledekendiBakanlıkdönemindeDerinceGümrüğündenalınaraketkinolmayanbirgörevegetirdiğiAliGalipKAYIRAN’ıaradanbirsüregeçtiktensonrabukezde23.11.1978tarihindeBakanlıkilerigelenlerininkarşı çıkmalarına rağmen önemli bir gümrük kapısı olan HaydarpaşaGümrükMüdürlüğüVekilliğineatamıştır.

Sanık Ali Galip KAYIRAN, bu görevini sürdürürken 16.4.1979günü İstanbulSıkıyönetimKomutanlığıncagözaltına alınmış, 23.4.1979günündedeSıkıyönetimAskeriMahkemesincetutuklanmıştır.Tutuklamakararının dosya içerisinde bulunan onanlı örneğinde tutuklama nedeniolaraksanığın,toplusilâhkaçakçılığıyaptığı,1567ve6136sayılıYasalaraaykırı davrandığı yolunda güçlü belirtilerin bulunması gösterilmiştir.Sanık, 30.4.1979 gününde salıverilmiş olmakla beraber, hakkındakisoruşturmanın devam etmekte olduğu getirtilerek incelenen hazırlıksoruşturmadosyasındananlaşılmıştır.

Ancak, sözü edilen hazırlık soruşturması dosyasında yeralanbelgelerden bir bölümünün onanlı örnekleri Soruşturma Komisyonuncaçıkartılarak sanık Tuncay MATARACI ve suç ortakları ile ilgilisoruşturma dosyasına daha önceden konulmuş bulunmaktadır. Önemlibelgelerden biri, İbrahim TELEMEN adlı kişinin İstanbul SıkıyönetimKomutanlığınagöndermişolduğu25.3.1979günlüihbarmektubudur(K.12, S. 152-155).Bumektupta, kaçakçılığın nasıl yapıldığı, kaçakçılarınadı açıklanarak anlatılmakta ve Haydarpaşa Gümrük Müdür VekiliAli Galip KAYIRAN’ın kaçakçıların en büyük yardımcısı olduğu,Haydarpaşa’danheray15-20bintabancanınsokulupAbuzer’everildiğiilerisürülmektedir.BuihbarüzerinegirişilensoruşturmadolayısıylasanıkAli Galip K.AYIRAN’ın evinde yapılan aramada 590.000.—TL. nakitpara, toplam tutarı 1.774.500.—TL. na ulaşan 19 adet bono, iki galonviski,yabancıparakolleksiyonuelegeçirilmişveayrıcaadıgeçensanıkadına1.000.000.—TL.lıkbirbankahesabınınvarlığısaptanmıştır.

HaydarpaşaGümrükMüdürlüğünüvekâletentedvirememuredilmişolansanığınsözüedilensoruşturmanedeniylegözaltınaalınmasıüzerine19.4.1979tarihindevekâletgörevinesonverilmişve30.4.1979tarihindesalıverilmesindenhemensonraiştenelçektirilmişolmasınedeniyletekraraynıgöreveiadesikonusundagirişimlerebaşlanılmıştır.

589E.1981/2

Yukarıda miktarları belirtilmiş olan paraların bu girişimlerdenolumlu sonuç alınmasını temin amacıyla rüşvet olarak verildiğihususundakidelilleregelince;

1) RÜŞVET ANLAŞMASININ OLUŞUM VE KONUSU :

TanıkAhmetALTINAL 23.2.1981 günlü ifadesinde, özetle; sanıkAli Galip KAYIRAN ile Mustafa ÖZSOY’u çok önceden tanıdığını,Babalar Operasyonundan sonra, bir gün, yazıhanesine gelen MustafaÖZSOY’un yanında getirdiği Şaban EYÜBOĞLU’nu; «Bakanın enyakın dostlarından biridir» diye kendisine ve orada bulunanAli GalipKAYIRAN’a tanıttığını, konuşmalar sırasındaMustafaÖZSOY’un «birtayin işiniz olursa evelallah yaparım» dediğini, bu arada beş milyonliranınsanıklardanŞabanEYÜBOĞLUnaverildiğiyadaverileceğindensözedildiğini,bubuluşmavegörüşmeden sonrabirbaşkagünMustafaÖZSOY’un kendisini telefonla arıyarak Kabataş’ta Hüseyin ÇİLİM’inSet üstündeki yazıhanesine çağırdığını, sanıklar Şaban EYÜPOĞLU veAli Galip KAYIRAN’m da hazır bulunduğu toplantıda sanıkAli GalipKAYIRAN’ın açığa alınmasından sonra yeniden tayini konusunun elealındığını ve Mustafa ÖZSOY’un her an bu tayini yaptırabilecek tavırtakındığınıvebuişiçintutarınıkarşılayacağınıbelirttiği

2.250.000.— TL. lk bir çeki kendisinden istediğini, bu çekikendisinden istemesinin nedenini Mustafa ÖZSOY’un, adınınçeklerde görülmemesi tarzında yorumladığını, sözü geçen toplantıdakendisinden istenilen bu hatır çekini vermemiş olmakla beraber sanıkAli Galip KAYIRAN’m ısrarı üzerine ertesi gün verdiğini, tarihi açıkbırakılan 2.250.000.—TL. lık bu çekin 1980 yılı Haziran ayında İzzetKÜÇÜKKAYAadındakikişitarafındantahsilekonulmuşçekkarşılığınınhalen adıgeçen kişiye taksitler halinde ödenmekte olduğunu söylemiş;(K.7,S. 35—58) tanıkYavuzYaşarYAMAK’daönve son soruşturmaaşamalarındakiifadelerinde;

Ali Galip KAYIRAN’m salıverilmesinden 15—20 gün sonrabürosunageldiğiniveacilenparayaihtiyacıolduğunubildirerek2milyonlira istediğini, bu 2 milyon liralık borç isteğine karşılık ona, çekle 1,5milyonliravermişolduğunuvebualacağınakarşı10günsonraMehmetKURTadındakikişiden1milyonliraalaraksanıkAliGalipKAYIRANileolanborçvealacakilişkisinikestiğini,adıgeçensanığın,salıverilmesindensonrayineeskigörevineatanmayıveböyleceitibarınıkazandıktansonra

E.1981/2 590

görevdenistifayıdüşündüğünü,buamaçladasanıklarYusufYaman,(...)vekimisactüccarlarıylailişkikurarakbirmüteahhitaracılığıylaTuncayMATARACI’ya5milyonliragönderildiğini,ancakkendisininyadakendiparalelinde bir başka kişinin Haydarpaşa Gümrük Müdürlüğüne tayinedilmemesi üzerine parayı verenler tarafından sıkıştırıldığınıAli GalipKAYIRAN’danöğrendiğinibeyanetmiştir(K.7,S.144-158).

TanıkNizamettinAYTEMİZiseSoruşturmaKomisyonuAltkuruluönündeverdiği26.12.1980günlüifadede;

Sanık Ali Galip KAYIRAN’la 1979 yılında İbrahim TELEMENadlıkaçakçınınBeyoğlu’ndaoteldendüşerekölmesiüzerinetutuklanmasınedeniyleSelimiye’deyattığı sırada tanıştığını,AliGalipKAYIRAN’ınbusıradabunalımlargeçirdiğini,intiharetmeyekalkıştığını,kendisindenneden böyle davrandığını sorunca (Elazığ Palu’lu Müstafa ÖZER adlıkişi beni devamlı tehdit ediyor ve Tuncay MATARACI’ya 5 veya 7milyon lira ödememi istiyor, bunun için intihar edeceğim cevabınıaldığını,bu tehditler sonundaAliGalipKAYIRAN’ınMustafaÖZER’ebir çek doldurup verdiğini, ancak, çeki zamanında ödeyemediğini,çekin bir kere yenilendiğini, tekrar ödenemeyince de adıgeçen sanığaAdana’dan arkadaşı Ahmet ALTINAL’ın kefil olduğunu; fakat, yineödenmemesiüzerineMustafaÖZER’inçekiicrayaverdiğini,öteyandan,BeyoğluCumhuriyetSavcılığıncaAhmetALTINALhakkındatutuklamamüzekkeresi çıkarıldığını ve bir takım soruşturmalar yapıldığını, fakatİstanbulAdliyesindedahasonraçekiniptaliyolunagidildiğini,halençekinortada olduğunuve alacağın ne olduğununda bilinmediğini bildirmiştir(K.3,S.140).

2) RÜŞVET KONUSU PARALARIN ÖDENMESİ HUSUSUNDAKİ OLGULAR ;

SanıkYusufYAMAN’ınverdiği5.000.000.—TL.lıkrüşveteilişkinbankakayıtları:

YapıveKrediBankasıKadıköyŞubesinden,AnkaraYukarıayrancıŞubesindeki sanık Şaban EYÜBOĞLU hesabına geçirilmek üzere10.5.1979gününde çıkarılmış olan 3.000.000.—TL.lık havaleye ilişkinistemkâğıdında;«Gönderen:ŞabanEYÜBOĞLU,RıhtımCad.FuatbeyİşhanıKadıköy-İST.adınaNecatiKUTLU.

Alacakolan:ŞabanEYÜBOĞLU43-44hes»ibareleriyazılıdır.Ay

591E.1981/2

rica,NecatiKUTLUtarafındanaynıgünveyineYapıveKrediBankasınınhavalenin çıkartıldığı Kadıköy Şubesinde sanık Yusuf YAMAN’a ait3.000.000.— TL. lık çeki tahsil ettiği de saptanmış ve adıgeçen tanıkbu çekin ve Ankara’daki banka hesap numarasının kendisine sanıkYusufYAMAN tarafındanverildiğiniveonun talimatıgereğincehavaleçıkardığınıbildirmiştir.

AnılanbankaşubesindenyineYukarıayrancıŞubesine

23.5.1979günündeçıkarılmışbulunan2.000.000.—TL.lıkhavaleyeilişkinistembelgesindeise:«Gönderen:Sn.ŞabanEYÜBOĞLU,RıhtımCad.Polat İşhanıK:2No:28KadıköyadınaNusretGERDAN.Alacakolan:Sn.ŞabanEYÜBOĞLU43-44.»ibareleriyazılıdır.Belgedeadıveimzası bulunanNusretGERDAN’ın sanıkYusufYAMAN’myeğeni veyazılı adresindeyine adıgeçen sanığınbüro adresi olduğu saptanmıştır.(K.20,S.275).

TanıkNusretGERDAN;önsoruşturmadakiifadesinde,2.000.000.—TL. nın veAnkara’daki banka hesap numarasının kendisine sanık (...)tarafındanverildiğiniveonunbuyruğugereğincehavaleçıkardığınıısrarlasöylemiş bulunmasına karşın, son soruşturmada 2.000.000.— TL. nın(...)’denborçolarakalınmışolmasınedeniyleolayıkarıştırdığını,paranınaslındasanıkolandayısıYusufYAMAN’ınisteğiüzerinehavaleettiğinibildirmiştir(YüceDivanTutanağı,S.1339).

Sanık (...) ise, gerek soruşturmadaki yüzleştirme gerekse duruşmasırasında;tanıkNusretGERDANeliylehiçbiryerehavalegöndermediğinive sanıkYusufYAMAN’a da sözü geçen parayı borç olarak verdiğinihatırlamadığınıbildirmiştir.BudurumdayukarıdagösterilenikihavaleninsanıkYusufYAMAN tarafından Şaban EYÜBOĞLU’nun adı verilerekgönderildiğisonucunavarılmaktadır.

Diğer taraftan sanık Şaban EYÜBOĞLU da söz konusu toplam5.000.000.— TL. nın sanık Tuncay MATARACI’ya gönderilen paraolduğunukabuletmiştir.

Tanık Yavuz Yaşar YAMAK’ın, Türk Ticaret Bankası GöztepeŞubesindeki hesabından keşide ederek sanık Ali Galip KAY IRAN’averdiği14.6.1979günlühamilineçekkarşılığıolan1.500.000.—TL.nınAdemRAKICIOĞLUtarafındantahsiledilerekİstanbulBankasıUnkapanıŞubesindekihesabınageçirildiğibankakayıtlarıylabelgelenmiştir.

E.1981/2 592

SanıkSalihZekiRAKICIOĞLU,sözüedilençekin tahsiledilmeküzere kendisine sanık Tuncay MATARACI tarafından verildiğinibildirmiştir.Öteyandan,çeksahibiYavuzYaşarYamak ilegerekAdemRAKICIOĞLU, gerek, sanık Salih Zeki RAKICIOĞLU arasında sözkonusuçekinverilmesinigerektirenkişiselyadaticarinitelikteherhangibirilişkininvarlığıdasaptanamamıştır.

Adem RAKICIOĞLU’nun anılan banka şubesindeki hesabının,sanıkTuncayMATARACI’nınaldığı rüşvetparalarındanbirbölümününtoplandığı paravan nitelikte bir hesap olduğu yukarılarda açıklanmışbulunmaktadır.

Adının karıştığı silah kaçakçılığı nedeniyle tutuklanan sanık AliGalip KAYIRAN’ın salıverilmesini izleyen günlerde yeniden aynıgörevine iade edilmesi için girişimlerde bulunduğu tanık sözlerindenanlaşılmaktadır.

Adıgeçen sanığın, salıverilmesinden bir süre sonra tanık YavuzYaşar YAMAK’tan borç para istediği ve aldığı, aralarında bu tür birilişkininbirkezvukubulduğu,herikisininsözlerinegörekesinlikkazananbirolgudur.Nitekim,tanıkMehmetKURTSoruşturmaKurulundaverdiğive doğruluğunu Yüce Divan önünde kabul ettiği ifadesinde, sanıkAliGalipKAYIRAN’ınsalıverilmesindensonrakibirtarihte,birliktedışarıdayemeğeçıktıklarındademirişineyatırmaküzerebirarkadaşındanborçparaalacağınısöylenensanığınYavuzYaşarYAMAK’ınBağdatCaddesindekibürosunauğradığını,dışarıdabeklerkenbirsüresonrakendisinindeçayiçmek için büroya çağrıldığını, birlikte bürodan çıktıklarında sanıkAliGalipKAYIRAN’ın,«benişimihallettim»dediğini,sanığınelinde1-1,5milyonliranınkonulabileceğipaketyadabirçantaolmadığındanistediğiborçparayıYavuzYaşarYAMAK’tançekolarakalmışolmasıgerektiğikanatindeolduğunubildirmiştir.

TanıkYavuzYaşarYAMAK’ınkeşideettiğitümçeklerinkullanıldığıyerler banka kayıtlarıyla bellidir. Sanık Ali Galip KAYIRAN’ın tanıkbeyanlarıhilâfınaparayınakdenaldığınailişkinsavunmasıdahiçbirdelilile doğrulanmadığı gibi, sanık bu tarz bir savunmayı yeğleyerek çekinkullandığı yeri gizlemeye çalışmıştır. Bu durumda, yukarıda, belirtilenolgular gözönünde tutulunca suç konusu 14.6.1979 günlü, 1.500.000.—TL. İlk çek’in sanık Ali Galip KAYIRAN tarafından sanık TuncayMATARACI’yaverildiğininkabulügerekmektedir.

593E.1981/2

Kaçak olan Mustafa ÖZSOY’un verdiği 2.800.000.— TL. lıkrüşveteilişkinbankakayıtları.

Mustafa ÖZSOY’un Türk Ticaret Bankası ve Osmanlı BankasıŞubelerindeki hesapları üzerinden keşide etmiş olduğu Türk TicaretBankasıÇağlayanŞubesindekihesaptankeşideedilen

15.6.1979günlü, 658902 no.lu 400.000.— TL., Osmanlı BankasıAdanaŞubesindekihesaptankeşideedilen4.9.1979günlü,416761no.lu

1.0. 000.—TL.,aynıhesaptankeşideedilen11.10.1979günlü,416762 no.lu 500.000.— TL., Osmanlı Bankası Kabataş Şubesindekihesaptan keşide edilen 30.11.1979 günlü, 462383 no.lu 900,000.—TL.tutarındaki çeklerin sanıkŞabanEYÜBOĞLU tarafından tahsil edilerekYapı ve Kredi BankasınınYukarıayrancı Şubesindeki paravan hesabınageçirilmişbulunduğubankakayıtlarıylabelgelenmiştir.

ESAS HAKKINDA MÜTALÂA

CumhuriyetBaşsavcısıbusuçailişkinolarakaynen:

«Haydarpaşa gümrük müdürlüğünü vekâleten yürüten ve busırada tutuklananAli GalipKAYIRAN tahliye olunduktan sonra ŞabanEYÜBOĞLU ilemünasebet kurmuş, kendisi ve onun tayininden yararıolacakkimselereskigörevinedönmesiiçingirişimdebulunmuşlardır.

AliGalipKAYIRAN,YaşarYAMAK’tanaldığı14.6.1979tarihli1,5milyon liralık çekiTuncayMATARACI’nın paravan hesap sahibi SalihZeki RAKICIOĞLU’nun kardeşi Adem RAKICIOĞLU’nun İstanbulBankasıUnkapanıŞubesindekihesabınaintikalettirmiştir.

AliGalipKAYIRANveYaşarYAMAK’labirilişkisiolmayanSalihZeki RAKICIOĞLU çekin kendisine Tuncay MATARACI tarafındanverildiğinisöylemiştir.

AliGalipKAYIRAN’ın tahliyesinden23günsonraYapıveKrediBankasının Kadıköy Şubesinden iki milyon lira Nusret GERDANtarafından Şaban EYÜBOĞLU’nun Ayrancı Şubesindeki hesabınagönderilmiştir.NusretGERDANduruşmadabuparayıYusufYAMAN’ınsekreterinebıraktığınıveYusufYAMAN’ıntalimatıgereğiolarakondanalıpgönderdiğiniifadeetmiştir.

E.1981/2 594

GeneYusufYAMAN’ınverdiğiüçmilyonliralıkçekNecatiKUTLUtarafındanŞabanEYÜBOĞLU’nunAyrancışubesindekihesabınaintikalettirilmişir.

Yusuf YAMAN 12.10.1981 tarihli dilekçesinde beş milyon lirayıTuncayMATARACI’nınŞabanEYÜBÜĞLUnezdindekıhesabınarüşvetolarakgönderdiğinibeyanvekabuletmiştir.

Ayrıca,halenyurtdışındabulunanMustafaÖZSOYtarafındanda4kalemdetoplamolarak(2.800.000)liraŞabanEYÜBOĞLU’nunYapıveKrediBankasıYukarıAyrancıŞubesindekihesbınagönderilmiştir.

Banka kayıtları, Ahmet ALTINAL’ın Şaban EYÜPOĞLU ileAli Galip KAYIRAN’ın Mustafa ÖZSOY tarafından birbirleriyletanıştırıldıklarına dair ifadesi (13.8.1981), Yaşar YAMAK, MehmetKURT,NusretGERDANvediğertanıklarınbeyanlarıylasübutaermiştir.

YukarıdasicildurumubelirtilenvebusicildolayısiyleHaydarpaşagümrük müdürlüğüne atanmasına olanak bulunmayan Ali GalipKAYIRAN’ın tekrar tayini sağlamak veya yatkın birini getirmek içinkendisi veya bu işten yararı olanlar rüşvet vermiş ve bu rüşvet parasıalınmışisedetayingerçekleşmemiştir.

Buitibarla:

1— Tuncay MATARACI’nın Türk Ceza Kanununun 213/1,80,225/1,227/2ve31.,

2—AliGalipKAYIRAN’ınTürkCezaKanunun220.,

3—YusufYAMAN’mTürkCezaKanunun220inci,

4— Şaban EYÜBOöLU’nun Türk Ceza Kanunun 226. maddesidelaletiyleaynıKanunun213/1,80,225/1ve31 inci,maddelerinegörecezalandırılmalarınakararverilmesini»

istemiştir.

SANIKLARIN SAVUNMALARI

A—SANIKTUNCAYMATARACININSAVUNMASI:

Sanıksavunmasındaözetle:«AliGalipKAYIRAN’ıntutuklanmasıdolayısıyla memuriyetten kendiliğinden vazgeçtiğinin anlaşıldığını, bu

595E.1981/2

bakımdanOnunyenidentayinininsözkonusuolamayacağını,buyönbelliolunca,daiddiadabukez,(kendiparalelindebirisinintayini)iddiasıortayaatılarakböylecebilinmeyenedoğruiddiavedavayayönverildiğinikendiparalelindeatanacakkişininkimolduğunundahibilinmediğini,SalihZekiRAKICIOĞLU’nun kardeşinin banka hesabında çıkan ve Yavuz YaşarYAMAK’a ait olan çeki (TuncayMATARACIverdi) demesinin aleyhtedelilolamayacağını,ŞabanEYÜBOĞLU’nunhesabınaYusufYAMANveMustafaÖZSOY tarafındanparagönderilmesi olgusuylakendi arasındabir irtibat kurmanın olası bulunmadığını, olayların kendisi dışındaoluştuğunu, herhangi bir ad altında para ya da çek almadığını beyanlaberaatınakararverilmesini»istemiştir.

B — SANIK ŞABAN EYÜBOĞLU’NUN SAVUNMASI :

Sanık savunmasında özetle: «Suçlamanın, YavuzYaşar YAMAK,NizamettinAYTEMİZveAhmetALTINAL’ınifadelerinedayandırıldığını;bunlardanYavuzYaşarYAMAKilkifadesinde,AliGalipKAYIRAN’aişyapması için1milyon liraverdiğinivebu alacağını sonradan tamamenaldığını söylediği halde, sonraki ifadelerinde Ali Galip KAYIRAN’ısaccılarınbaskısındankurtarmakiçinOnaçekle1,5milyonliraverdiğinive ancak 1 milyon lirasını geri alabildiğini, halen 500.000.— TL.alacağıkaldığınıbildirerekçelişkiyedüştüğünü,AliGalipKAYIRAN’ınHaydarpaşa’ya atanmasından önce bu iş için Tuncay MATARACIile doğrudan doğruya görüştüğünün kendi sözleriyle sabit olduğunu,tutuklanıpsalıverilmesindensonrayenidengörevisteğiniduyurmakiçinaracıya ihtiyacı bulunmadığı, nitekim tanıkYavuzYaşarYAMAK’ında,Alı Galip KAYIRAN’ın Tuncay MATARACI ile direkt görüştüğünüsöylediğini; suçlamanın diğer tanığı Nizamettin AYTEMİZ’in de bazıolaylarıAliGalipKAYIRANilebiraradatutuklubulundukları23.4.1979-30.4.1979günleriarasındaöğrendiğinibildirerekyanılgılarayolaçtığını,adıgeçentanığınsözünüettiğiçekin6.6.1980günündeAhmetALTINALtarafındanMustafaÖZSOY’averildiğisoruşturmaylaortayaçıkarıldığınagöre, bu çekle ilgili çekişmelerin bir yıl önceki tarihte öğrenilmesiolanağının bulunmadığını, SoruşturmaKomisyonu’nunda bu yanlışlığınfarkına yarılamadığını, tanıkAhmetALTINAL’ında, duruşmada, öncekiifadesininaksine,MustafaÜZSOY’un,kendisinigöstererek(tayinişinizvarsa Bakanın yakın dostudur) biçiminde bir beyanda bulunmadığınıaçıklamışolduğunu,MustafaÖZSOY’laeskidenberiarkadaşolduğunu,aralarındaparaalıpverdiklerini,ancak,kendisineyöneltilenbirsorunun

E.1981/2 596

içeriğineuygunolarak,atalarındatekkalemde2,5-3milyonlukparaalıpverme olmadığını önsoruşturma sırasında bildirmiş ise de, suç konususayılan 2.800.000.— TL.nın bir bütün olarak gelmediğini dört kalemhalindeayrıayrı tarihlerdevedeğişikmiktarlardagelmişbulunduğunungözönündetutulmasıgerektiğini,dördüncükalemolarakgelen900.000.—TL. nın Tuncay MATARACI’nın Bakanlıktan ayrıldığı 16.11.1979günündensonra,4.12.1979 gününde gönderildiğini, Bakanlığısona ermiş bir kişiye, hele olmayacağı anlaşılan bir iş için rüşvetgönderilmesinin düşünülemeyeceğini, bu nedenle Mustafa ÖZSOY’unkendisine gönderdiği 2.800.000. TL.nın, Ali Galip KAYIRAN’ıntayiniyleilgiliolduğuiddiasınındayanaksızbulunduğunu,ayrıcaMustafaÖZSOY’aarabasattığınındabirgerçekolduğunu»belirterekberaatinekararverilmesiniistemiştir.

C — SANIK ALİ GALİP KAYIRAN’IN SAVUNMASI :

Sanıksavunmasındaözetle:«OlaydaAliGalipKAYIRAN’ıntanıkYavuzYaşarYAMAK’agiderekOndanbirmiktar borçpara istediği vealdığı doğrudur. Davada çözülmesi gerekli sorun, söz konusu paranınne amaçla, ne zaman ve ne miktarda istendiğinin; buna karşılık nemiktardavenebiçimdepara(nakitmi,çekmi?’)verildiğinintamolaraksaptanmasıdır. İddia ve esas halikındaki mütalâa, tanık Yavuz YaşarYAMAK’ın soruşturma aşamalarındaki anlatımlarına dayandırılmıştır.Ancak,adıgeçentanık;

Paranınneamaçlaistendiğikonusunda:

Soruşturma Komisyonu önünde; (Ali Galip KAYIRAN’m, tayinişi içinkimi tüccarlardanparaaldığınıveşimdibu tüccarlarınkendisinisıkıştırdıklarını belirterek para istediğini) söylediği halde, Yüce Divanönündeki tanıklığı sırasında Ali Galip KAYIRAN’ın borç para istemenedenini,Onunişsizliğinevebirişyapmakarzusunabağlanmıştır.

Nemiktardaborçparaistendiğikonusunda:

SoruşturmaKomisyonuönünde9.1.1981günlüifadesinde;(bizdenikimilyon istedi ve ben ikimilyon liraya karşılık kendisine birmilyonliraparaverdim),27.2.1981günlüifadesindede;(geçmiştarihtir,benden1 mi, 1,5 mu, 2 mi istedi, benim o günkü tarihe göre hatırladığım 1dir...Amabuparanın rakamı1deolabilir.1,5daolabilir)dediğihalde,

597E.1981/2

YüceDivanönünde;(kendisine ikiyemüsaitolmadığını,birbuçukborçverebileceğimisöyledim)demiştir.

Alınanborcuntamamenödenipödenmediğikonusunda:

Soruşturma Komisyonu önünde; (bundan bakiye kalacak biralacağımyoktur)dediğihalde,YüceDivanönünde,halen500000.—TL.alacağımvardır)demiştir.

Borçparayınebiçimdeverdiğikonusunda;

Bazı anlatımlarında nakit olarak, bazı anlatımlarında çek olarakverdiğinisöylemiştir.

Öteyandan, tanıkMehmetKURTSoruşturmaKomisyonuönündeyüzleştirme sırasında, Ali Galip KAYIRAN’ın (benim arabamla gittik,elimde çanta vardı. Benim para mı, çek mi aldığımı Mehmet KURTneredenbilecek)şeklindekisözlerinidoğrulamıştır.

Tanık Mahmut TUZCUOĞLU da; Ali Galip KAYIRAN’ınYavuz Yaşar YAMAK’m bürosuna geldiği zaman kendisinin de oradabulunduğunu, Yavuz Yaşar YAMAK’ın yaptırdığı inşaatın ihtiyaçlarımbir tarafa iterek 1 milyon lirayı Ali Galip KAYIRAN’a niçin borçolarak verdiğini kendi kendine düşündüğünü, bir süre sonra YavuzYaşar YAMAK’ın talimatı üzerine Kadıköy İş Bankası önüne giderektanık Mehmet KURT’un getirdiği 1 milyon lirayı alarak hemen inşaatmalzemesineyatırdığınıbildirmektedir.

Buifadelerkarşısındarüşvetvermekvealmakgibibiriddiayıkabuletmek mümkün değildir. Suçlamada özel bir yeri olanYaşarYAMAK,kendianlatımlarınagöre,eskiveünlübirkaçakçıolduğundanolaylardanve sorumluluktan kendisini dışlamak için türlü şekillerde konuşmuş vebaşkalarınacürümyüklemeyiyeğlemiştir.Bubeyan,belgevesavunmalarönünde sübutavarmakmümkündeğildir.NitekimAliGalipKAYIRANveya paralelindeki bir kişi Haydarpaşa Gümrük Müdürlüğüne tayinedilmişdedeğildir.BunedenlerleBERAATkararıverilmesişayetrüşvetvermekvealmaksuçunununsurvekoşullarınınvarlığıkabuledilecekseolaydaki kanuna muhalefetin ciddi olmaması ve istenilen şeyin yerinegetirilmemiş bulunması nedenleriyle uygulamanın bir yıl hapis cezasıüzerindenyapılmasıgerekir.»demiştir.

E.1981/2 598

D—SANIKYUSUFYAMAN’INSAVUNMASI:

Sanık savunmasında özetle : «Olayda Şaban EYÜBOĞLU’nunbanka hesabına kendisi eliyle toplam 5 milyon lira havale edildiğiningerçekolduğunu,fakat,buhavaleninrüşvetvermekkastıylayapılmadığını,zira, kendisinin Tuncay MATARACI’yı ve Şaban EYÜBOĞLU’nutanımadığını, havalenin Cemali SÖNMEZ adındaki kişinin talimatıüzerine yapıldığını, olayları haricen bilen tek tanığın Yavuz YaşarYAMAK olduğunu, adıgeçen tanığın bildiklerinin ise sadeceAli GalipKAYIRAN’danduyduklarındanibaretbulunduğunu,bunagöre,AliGalipKAYIRAN’ınkendisininyenidentayiniileilgiliolarakparatoplandığınıvebuparayıgönderttiğini,böylecemasumkişileriyaktığınıtanıkYavuzYaşar YAMAK’ın anlattığını, tanığın bu anlatımlarından anlaşıldığıüzerekendisineverilen talimatgereğincebuparaları havale ettiğini, birrüşvet anlaşması varsa, bu anlaşmanınAliGalipKAYIRAN ileTuncayMATARACI arasında yapılmış olması gerektiğini, Ahmet ALTINALve Mustafa ÖZSOY’un topladığı paraların Şaban EYÜPOĞLU’nunbankadaki hesabına gönderilmesine bilmeyerek aracı olduğunu, şayetolaydaikiayrırüşvetverenbulunursa,ikiayrırüşvetsuçununvarlığınındakabulününzorunluolacağım,oysa,iddiaveesashakkındakimütalâadaTuncay MATARACI hakkında TCK’nun 213. maddesinin iki kezuygulanmasının istenmediğini; 12.10.1981 günlü dilekçesinde, paranınrüşvetolarakgönderildiğinikendisininbugündosyayıokuyaraköğrendiğibiçimindeki sözlerini suç itirafı olarak niteleyen ve bu arada NusretGERDAN’ıntanıklığınadayananCumhuriyetBaşsavcısınındüşüncesininkabul edilemeyeceğini, zira, Nusret GERDAN’ın, havaleyi çıkartankişi olmakla beraber onun sözlerinde kendisinin suç kastını açıklayanbir yön bulunmadığım, olayda TCK’nun 220. maddesinin «surlarınınkendisiaçısındangerçekleşmediğini,zira,AliGalipKAYIRAN’ınsicilinibilecek durumda bulunmadığım, bu bakımdan. (kanunen yapılmamasıgerekenbirşeyinyapılması)içinrüşvetvermekkastınınbulunduğundansözedilemeyeceğini,AliGalipKAYIRAN’ın tayinimümkünolmayıncaonun paralelinde bir kişinin tayini için rüşvet verildiği iddiasının dakabule değer olmadığını,, sonuç olarak, kendisinin rüşvet anlaşmasıyaptığım gösterir hiçbir delil elde edilemediğini sadece tanık YavuzYaşarYAMAK’m ilk tavin ile ilgili olarak söylediği (Yusuf YAMANadını Ali Galip’in Gümrük Müdürlüğüne getirilmesini sağlayanlararasındaduydum)biçimindekisözlerinyanlışdeğerlendirildiğini,kendisihakkında, Ali Galin KAYIRAN’m Haydarpaşa Gümrük Müdür Vekili

599E.1981/2

olaraktayini ile ilgilibirdavabulunmadığınagöre,oolayailişkin tanıksözlerine dayanılarak bu davada mahkûmiyet kararı verilemeyeceğinibelirterekBERAATİ’ne,suçsabitgörüldüğütakdirde,TCK’nun220,226ve65/3.maddelerigereğincecezanınasgarihadden tayininevecezanınertelenmesinekararverilmesinitalepetmiştir.

DELİLLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ :

Kararın bu bölümüne konu olan olayda sanıklar arasındakirüşvet anlaşmasının içeriği, tanıklar AhmetALTINAL ve Yavuz YaşarYAMAK’ınbeyanlarıylabelirlenmiştir.

BunlardanAhmetALTINALilesanıkAliGalipKAYIRAN’ınyıllaröncesinden başlayarak arkadaş oldukları, beraberce karpuz tarımı dahiyaptıkları ve adıgeçen sanığın evindeBabalarOperasyonu sırasında elegeçirilen bonolarınAhmetALTINAL’a ait olduğu kendi anlatımlarıylasabittir. Bu yakın ilişkiler dolayısıyla tanıkAhmetALTINAL’ın, sanıkAliGalipKAYIRAN’ınHaydarpaşaGümrükMüdürVekilliğigörevindenuzaklaştırılmasından sonra aynı göreve yeniden getirilmesi amacıylabaşvurulangirişimleribilecekdurumdabulunduğukabuledilmiştir.

Savunmada öne sürüldüğü gibi, adıgeçen tanık, olaya adı karışanMustafa ÖZSOY’un, sanık Şaban EYÜBOĞLU’nu Bakanın en yakındostu olarak tanıttığına ilişkin görgüye dayanan sözlerini duruşmasırasındagerialmışdeğildirYukarıdabelirtilenyakınlıknedeniyleolacakki adıgeçen tanık, Yüce Divan önündeki tanıklığı sırasında, yalnızca,sanıkların girişim ve eylemlerini rüşvet anlaşması olarak nitelemedençekinmiştir.Ancak, tanık,önsoruşturmasırasında,«benimnazarımdabirarkadaşımbanaveyabirarkadaşımayardımıparaileyapacakolursabenoarkadaşaarkadaşdemem.Parailebirtayinolacağınıbendenvagizledilerya da söylemediler» diyerek bu konudaki girişimlerin niteliğini acık veseçikbellietmiştir.

Tanık Yavuz Yaşar YAMAK’ın anlatımlarının suç kanıtı olmagücüne gelince: Kimi sanıkların savunmalarında ayrıntılı biçimdedeğindikleri gibi, adıgeçen tanığın ifadelerinde bazı noktalarda anlatımayrılıklarına rastlanılmaktadır. Fakat bu durum, ifadelerin geçersizsayılmasını gerektirir nitelikte görülmemiştir. Zira, adı gecen tanığınSoruşturma Komisyonunca 9.1.1981 ve 27.2.1981 günlerinde iki kezifadesinebaşvurulmuş,bunlardanilkinde,kendisinealtıayrısuçileilgili

E.1981/2 600

olarakve genel biçimde sorular yöneltilmiş olduğuhalde, ikinci ifadesisadecebudavayakonuolanolayileilgilibulunmaktadır.Geneldenözeledoğru giden bu ifadelerde sonuca etkili olmayan anlatım farklarınıngörülmesibuitibarladoğalsayılmıştır.

Ayrıntılar bir yana bırakıldığında, tanık Yavuz Yaşar YAMAK’ınifadesiyle iki temel olgu aydınlığa çıkmıştır: Bunlardan biri rüşvetanlaşmasının oluşmasında sanık Yusuf YAMAN’ın sanık Ali GalipKAYIRANilebağlantıkurmuşolmasıdiğeri,isetanığınsanıkAliGalipKAYIRAN’aborçparayıçekolarakvermişbulunmasıdır.Buolgularayrıayrı ele alındığında :Birincisi, sanıkYusufYAMAN,12.10.1981günlüdilekçesinde ve ayrıca savunmasında; sanık Şaban EYÜBOĞLU’nunbanka hesabına para gönderilmesi işinde sanıkAli GalipKAYIRAN’ıntertiplerine kurban gittiğini bildirerek doğrulanmaktadır. İkincisi de,GümrükKolcusuMehmetKURT’untanıklığıylakesinlikkazanmaktadır.Şöyleki;tanıkolarakdinlenmişbulunanİstanbulGümrükleriBaşmüdürüOktay ERGÜL ifadesinde Gümrük Kolcusu Mehmet KURT ile sanıkAli Galip KAYIRAN arasında çok samimi bağlılık ve arkadaşlıkbulunduğunubildirmiş,buyönde,sanıkAliGalipKAYIRAN’ınYavuzYaşar YAMAK’a olan borcunun 1 milyonluk bölümünün MehmetKURT tarafından ödenmiş olmasıyla doğrulanmıştır. Sanık Ali GalipKAYIRAN’a yakınlığı böylece sabit olan tanıkMehmet KURT; ayrıcaadıgeçensanığın,tanıkYavuzYaşarYAMAK’tanistediğiborçparayıçekile almış olması gerektiğini söylemiştir. Zira, adıgeçen tanık, yukarıdada belirtildiği gibi, sanıkAli Galip KAYIRAN ile birlikte tanıkYavuzYaşarYAMAK’ınbürosundançıktıklarında,1-1,5milyonliralıkparanınkonulabileceği bir paket ya da çantayı Ali Galip KAYIRAN’ın elindegörmemiştir. O tarihte, en büyük kağıt paranın 1.000.— TL. olduğugözönünde tutulursa, 1-1,5 milyon liranın dikkati çekmeyecek biçimdeceplereyerleştirilmesi dedüşünülemez.Nihayet sözü edilenolgu, sanıkAliGalipKAYIRAN’ınbukonuylailgiliaçıklamalarındakitutarsızlıklardolayısıyladagüçkazanmıştır.Gerçekten,adıgeçensanık ilk ifadesindeYavuzYaşarYAMAK’tanaldığıborçparaylasacithalatıişinegirdiğiniveburadaneldeettiğikazançla tanıkYavuzYaşarYAMAK’aolanborcunuödediğinibildirmişsede;soruşturmaaşamaları,adıgeçensanığınMehmetKURT’tan borç, alarakYavuzYaşarYAMAK’a ödemede bulunduğunuortayakoymuştur.

Sanık Ali Galip KAYIRAN, savunmasında, Yavuz YaşarYAMAK’tanborçparayınakitolarakaldığınıMahmutTUZCUOĞLU’nun

601E.1981/2

görmüş olduğunu bildirmiş olmasına karşın adıgeçen tanık,önsoruşturmadaki tanıklığı sırasında bu konuda hiç bir bilgi vermemiş,YüceDivan’dadaaynen:«GalipBeyin,YaşarBeydentalepdebulunduğusıradayanlarındaydım,amaYaşarBeyGalipBeyebuparayıborçverirkenyanlarındadeğildim»diyerekbuyoldakisavunmanıntutarsızlığınıortayakoymuş, böylece tanıklar Yavuz Yaşar YAMAK ve özellikle MehmetKURT’ungörgüyedayanantanıklığıdeğerinikorumuştur.

Özetlenirse, tanık Yavuz Yaşar YAMAK’ın ifadeleriyle açıklıkkazanan iki temelolgu,diğerkanıtlarladadoğrulanmışbulunduğundan,adıgeçen tanığın sözlerine savunmada yöneltilen itirazlar yerindebulunmamıştır.

Yinesavunmadailişilen,kendisigibihareketedebilecekbirkişinintayini biçimindeki iddianın da saptanan rüşvet anlaşmasının içeriğineters düşen bir yanı yoktur. Gerçekten, tanık Yavuz Yaşar YAMAK’ın27.2.1981günlüifadesinegöre,sanıkAliGalipKAYIRAN,önce,yenidenaynı göreve başlamak ve böylece iadei itibar ettikten sonra görevdenistifaetmeyi,fakatbuolmayınca,hazırlanmışithalatişleriniyürütebilmekiçinkendiparalelindekibirkişiyi tayinettirmeyidüşünmüştür.Nitekim,İstanbulGümrükleriBaşmüdürüolantanıkOktayERGÜL’ünSoruşturmaKomisyonundaverdiğiifadeyegöre;sanıkTuncayMATARACI,boşalanHaydarpaşaGümrükMüdürlüğügöreviiçin,«Orayaadambulamıyoruz.Hiç bilmeyen bir zatı oraya getireceğim» demiştir. Ancak, rüşvetanlaşmasına konu olan bu tayin istemleri, Başmüdür Oktay ERGÜLünkarşıçıkmasısonucugerçekleşememiştir.

BANKA KAYITLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ :

Adem RAKICIOĞLU ile sanık Şaban EYÜBOĞLU’nunhesaplarına,tanıkbeyanlarıylasaptananolgularauygunbiçimde,MustafaÖZSOY ve sanıklar Ali Galip KAYIRAN ile Yusuf YAMAN’danpara geldiği açıkça görülmektedir. Bu paraların, öteki rüşvet suçlarınakonu olan paralarla birlikte sanık Tuncay MATARACI’ya doğru nasılaktarıldığı, kararın önceki bölümlerinde kanıtlanmış bulunduğundan,buradayinelenmemiştir.Ancak,kararınbubölümündekisuçakonuolanparalardanbelirlitutarlarınrüşvetparasıolaraknitelendirilmesininmantıkaçısındanolanakdışıbulunduğuyolundasavunmalarüzerindededurmakgerekir.

E.1981/2 602

Savunmada, halen kaçak olan Mustafa ÖZSOY tarafından rüşvetolarakverildiği iddiaedilen2.800.000.—TL.ndan,özellikle900.000—TL.lıkbölümüneilişkinçek,sanıkTuncayMATARACI’nınBakanlıktançekildiği 16.11.1979gününden sonraki bir tarihi taşıdığınagöre, yetkisikalmamışbirkişiye,üstelikgerçekleşmemişbir istemdolayısıylarüşvetvermenin akıl ve mantık ölçülerine ters düşeceği öne sürülmüş ise de;halen kaçak olduğu için Mustafa ÖZSOY hakkında dava açılmamışve bu nedenle onunla ilgili olarak bir yargıya varmak olanaksız isede savunmada öne sürülen görüş, özellikle rüşvet alan sanık TuncayMATARACIvearacısısanıkŞabanEYÜBOĞLU’nauygulanacakcezayaetkilibulunduğundan,konununtartışılmasıgerekligörülmüştür:

Rüşvetsuçu,açıkyadaçoğukezolduğugibiörtülübiçimdeyapılanbiranlaşmailevücutbulur.Vaadedilenpara,veyamenfaatindahasonraverilmesi ya da hiç verilmemiş olması suçun oluşumunu etkilemez.Kaldı ki, olayda, vaad olunan menfaatin işin gerçekleşmeyeceğinin.anlaşılmasındansonrayerinegetirilmesininnedenideşöylecesaptanmışbulunmaktadır.

ÖrneğidosyadabulunanBeyoğluCumhuriyetSavcılığının8.8.1980günlü iddianamesine göre; olay tanıklarından olan Ahmet ALTINALhakkında, 6.6.1980 günlü ve 2.250.000.— TL. lık çeki, karşılıksızkeşideetmişbulunmasındandolayıkamudavasıaçılmıştır. İddianamedemüşteki olarak görülen İzzet KÜÇÜKKAYA, rüşvet suçuna ilişkin budavadatanıkolarakdinlenmişveadıgeçen,önsoruşturmadakiifadesinde;Ahmet ALTINAL’a faizle borç para verdiğini, karşılığında da sözkonusu çeki aldığımbildirmişsede,AhmetALTINAL’ınne iş yaptığınıdahi bilmediğinin anlaşılması ve tanımadığı bir kişiye nasıl borç paraverdiğinin sorulması üzerine, «Ben cahil bir kimseyim. Çeki, MustafaÖZSOYverdive tahsiletmemi istedi.Çekibankayagötürdüm,karşılığıbulunmadığıanlaşılıncabudurumuçekinarkasınayazdırdımveMustafaÖZSOY’a geri vermek istedim. Fakat O, (biz hemşeriyiz, kendi adınlabuçekitahsilet)diyerekbenikandırdı.BendeçekigötürüpMahkemeyeverdim.AslındaAhmetALTINAL’ı tanımam,MustafaÖZSOY ile olanilişkisini de bilmem» dediği ve duruşmalarda da kabul ettiği bu ifadesitanıkAhmetALTINAL’ın anlatımlarını doğrulamıştır. Buna göre, tanıkAhmetALTINAL’ın hatır için verdiği çek, İzzet KÜÇÜKKAYA eliyleaslında Mustafa ÖZSOY tarafından tahsil edilmektedir. Şayet MustafaÖZSOY söz konusu çeki yasal bir işlem sonucu elde etmiş bulunsaydı,tahsili için üçüncü bir kişinin aracılığına gerek duymayacaktı. Bu

603E.1981/2

sonuç, tanık Nizamettin AYTEMİZ’in sözlerini de tümüyle doğrularniteliktedir.Gerçi,adıgeçentanık,sözüedilenifadeninbaskıylaalındığımduruşmalardaönesürmüşsede,bunungerçekolmadığıKararınbiröncekibölümünde belirtilmiştir. Bu nedenle, tanık Nizamettin AYTEMİZ’inSoruşturmaKomisyonuAltkuruluönündeverdiğiifadesinindoğruolduğukanısına varılmıştır. Bu ifadeden anlaşılmaktadır ki, Mustafa ÖZSOY,sanıkAliGalipKAYIRAN’ı, tutuklanmasından önceki tarihlerde tehditetmeyeveTuncayMATARACI’ya5milyonliravermesiiçinzorlamayabaşlamıştır. Belli ki, sanık Tuncay MATARACI Kararın aşağıdakibölümlerindebelirtileceğiüzere,göreviniağırbiçimdekötüyekullanaraksanıkAli Galip KAYIRAN’ı Haydarpaşa GümrükMüdürVekili olarakatamak suretiyle Ondan, sanık Harun GÜREL olayında olduğu gibimenfaat ummuş, bu olmayınca da Mustafa ÖZSOY sanık Ali GalipKAYIRAN’ı tehditetmeyebaşlamıştır.Sonuçta,MustafaÖZSOY,sanıkAliGalipKAYIRAN’dan istediğibuparayı tanıkAhmetALTINAL’dançekolarakeldeetmiş,üstelikbuçek,yenibirrüşvet .anlaşmasınınaracıolarakdakullanılmıştır.Ohalde,ihracaatişleriyleuğraşanvehalenkaçakbulunanMustafaÖZSOY’un,sanıkAliGalipKAYIRAN’ınyenidenaynıgöreve getirilmesi konusunda yapıları rüşvet anlaşmasıyla vaad ettiğiparanın,tayininyapılamıyacağınınanlaşmasındansonraödemişolmasınınnedeni, nasıl olsa bu parayı ileride yine adı geçen sanıktan ve onunkefili durumunda olan tanıkAhmetALTINAL’dan alabilmek olanağınasahip bulunduğu düşüncesidir. Görüldüğü üzere bu olanak kullanılmışdurumdadır.Bubakımdanolaylarınakışındamantığa tersdüşenbiryönbulunmadığı gibi tanık NizamettinAYTEMÎZ’in sözlerinde ve çelişkilidurumgörülmemiştir.

Bundanbaşka,sanıkŞabanEYÜBOĞLU,suçkonusu2.800.000,—TL. nın 900.000.— Tl. lık son bölümünün Mustafa ÖZSOY’a sattığıotonunbedeliolduğunusavunmasındaayrıcailerisürmüşsede,ancak,adıgeçensanık,18.1.1981günlüifadesisırasındaotoyuNevzatKAUZOĞLUadındaki bir kişiye sattığını ve bedeli olarak 1.300.000.— TL.nı daOsmanlı Bankasından çektiği yolundaki beyanı karşısında, daha sonraotonunsatışfiyatını2.200.000.—TL.naçıkarmasıvealıcısınıdaMustafaÖZSOYolarakgöstermesisamimiyettenuzakgörülmüştür.

SanıkYusufYAMAN’ın,Cemali SÖNMEZ adlı kişi ile sanıkAliGalip KAYIRAN’ın tertipleri sonucu sanık Şaban EYÜBOĞLU’nunbankahesabınaparagöndermişolduğuyolundakisavunmasınagelince:

E.1981/2 604

Sanık Yusuf YAMAN’ın sözlerine göre; kendisiyle 5,5 milyonliralık sac bağlantısı yapmış olan Cemali SÖNMEZ sonradan bubağlantıdanvazgeçmişveparasınıistemiştir.Bankahavalesindegönderenkendihesabınaparagönderdiğindedahaazmasrafödendiğinden,CemaliSÖNMEZ’inparasısanıkŞabanEYÜBOĞLU’nunhesabınayineO’nunadıyla gönderilmiştir. Ancak, Cemali SÖNMEZ ölmüş olduğundangerçektenböylebirsacbağlantısıolayınıncereyanedipetmediğiyönününtahkikimümkünolamamıştır.

Savunmalara göre sanık Şaban EYÜBOĞLU, Cemali SÖNMEZadındaki bir kimseyi tanımadığı gibi sanık Yusuf YAMAN’da, olayöncesine kadar sanık Şaban EYÜBOĞLU’nu tanımamaktadır. Budurumda,sözüedilenparanın,ikitarafadayabancıbirkimseninhesabınaveO’nunadıylagönderilmesimuhalvebuyoldakisavunmasamimiyettenuzaktır. Daha az havale ücreti ödemek maksadıyla bu yolun tercihedildiğineilişkinbeyandainandırıcıgörülmemiştir.

BuitibarlasanıkTuncayMATARACI’nın,sanıkŞabanEYÜBOĞLUaracılığıylaMustafaÖZSOY,AliGalipKAYIRANveYusufYAMAN’dantoplam 9.300.000.— TL. rüşvet almış olduğu toplanan delillerle sübutbulmuştur.

Rüşvet olayına ilişkin maddi olgulardan sonra sanıkların bireyselolarakcezaîsorumlulukdurumlarınagelince:

A—SanıkTuncayMATARACI’nınDurumu:

Sanık Tuncay MATARACI’nın, Haydarpaşa Gümrük MüdürVekili iken toplukaçakçılıkyaptığı,1567ve6136sayılıYasalaraaykırıdavrandığıiddialarıylatutuklanıpvebunedenlegörevindenalınmasıAliGalipKAYIRAN’ın yeniden aynı göreve getirilmesini temin için aldığı9.300.000.—TL.lıkrüşvet,almasuçununniteliğinegelince:

Kararın XII. bölümünde belirtileceği üzere, sanık Ali GalipKAYIRAN, esasen, sicili ve yeteneği bakımından Haydarpaşa GümrükMüdürlüğügörevinevekâletendeolsagetirilebilecekdurumdabirmemurdeğildir.Asıl’da aranan niteliklerin vekilde de bulunması bir gerçektir.ÜsteliksanıkAliGalipKAYIRAN,toplukaçakçılıkgibivahimbirsuçtandolayı takip altındadır. Buna göre sanık Tuncay MATARACI, kamuhizmetlerineaykırıbir tayin isteğinebağlıolarak,kanunenyapılmamasıgereken bir şeyi yapmak vaadi ile gerçekleştirilen rüşvet anlaşmasıgereğince verilen paraları almış ve boşalan Haydarpaşa Gümrük

605E.1981/2

Müdürlüğügörevineuygun«adambulamamak»gibibirbahaneilerüşvetanlaşmasınıyerinegetirmekiçinelverişliortamaradığınıdagöstermiştir.

Belirtilen nedenlerle, sanıkTuncayMATARACI’nın eylemi,TürkCezaKanunu’nun213/1.ve225/1.maddelerineuygundüşmektedir.

Suç konusu 9.300.000.— TL. üç ayrı elden peyderpey alınmışolmakla beraber, rüşvet verenlerin,Ali Galip KAYIRAN’ın atanmasınısağlamağa yönelik belirli bir amaca ulaşmak için birlikte hareket etmişolmalarıvetekbirrüşvetanlaşmasınınyapılmışolmasıkarşısındateselsülhükümlerininuygulanmasınagerekgörülmemiştir.

B—SanıkŞabanEYÜBOĞLU’nunDurumu:

Sanık Şaban EYÜBOĞLU’nun, rüşvet veren Mustafa ÖZSOYve sanıkAliGalipKAYIRAN ile doğrudan doğruya, öteki sanıkYusufYAMAN’la da sanıkAliGalipKAYIRAN aracılığıyla bağlantı kurarakrüşvetanlaşmasınınyapılmasındaTuncayMAIARACI’nınaracısıolarakyer almak, sanıkYusufYAMAN veMustafa ÖZSOY’dan gelen rüşvetparalarını banka hesabına kabul etmek ve bu paraları sanık TuncayMATARACI’nın talimatı doğrultusunda kullanmak suretiyle yardımdabulunduğu sübuta ermiş, sanığın eylemi, Türk Ceza Kanunu’nun 226,65/3.maddeleriyoluyla213/1,225/1.maddelerineuygunbulunmuştur.

C—SanıkAliGalipKAYIRAN’ınDurumu:

Haydarpaşa Gümrük Müdür Vekilliği görevine 19.4.1979 günüson verilmiş olan sanık Ali Galip KAYIRAN’ın 30.4.1979 günündesalıverilmesinden sonra eski görevine tekrar atanması için sanıkTuncayMATARACI’ya rüşvet olarak 1.500.000. TL. verdiği, yukarıdadeğerlendirilenkanıtlarlasübutbulmuştur.

Anayasanın58.maddesinegörekamuhizmetlerinegirmekbirhakolmakla beraber, ödevin gerektirdiği niteliklerin aranması da Anayasagereğidir.

Sanık Ali Galip KAYIRAN, sicili ve yetenekleri bakımındanHaydarpaşa Gümrük Müdürlüğü görevini vekâleten de olsa yürütecekdüzeyde bulunmadığını bilecek durumdadır. Çünkü, daha önceDerinceGümrükMüdürlüğünden alınıp etkin olmayan bir göreve getirildiğindeyürütmenin durdurulması istemi, Danıştay’ca idarenin savunmasıalındıktan sonra reddedilmiştir. O halde, sanığın, daha üst bir görev

E.1981/2 606

sayılanHaydarpaşaGümrükMüdürVekilliğigörevineatanmasınıistemesi«Hakkamakrun» değildir. Bu nedenle, olayda, Türk Ceza Kanunu’nun222.maddesininöngördüğüöğevekoşullaroluşmamakta,sanığıneylemidoğrudan220.maddeyeuygundüşmektedir.

D — Sanık Yusuf YAMAN’ın Durumu :

Demir ithalatçısı olup Haydarpaşa Gümrüğünden ithalat yaptığıkendi beyanlarıyla anlaşılan sanık Yusuf YAMAN’ın, sözü edilegelenatamanın yapılması için rüşvet vermek istediğini sanık Ali GalipKAYIRAN aracılığıyla sanık Şaban EYÜBOĞLU’na ilettiği ve bukanaldan elde ettiği hesapnumarası üzerindenŞabanEYÜBOĞLU’nunbanka hesabına toplam5.000.000.—TL. lık havale gönderdiği yukardasıralanankanıtlarlasübutaermiştir.

ÖtekisanıklarınsuçlulukdurumlarıileilgiliaçıklamalardabelirtilennedenlerlesanığıneylemiTürkCezaKanununun220.maddesineuygunve uygulamada da anılan maddede yazılı cezanın alt sınırının aşılmasıgerekligörülmüştür.

VIII — SANIKLAR HALİL İBRAHİM DEMİR, ALİ YILDIZ HAKKI KALKAVAN, SALİH AYDIN, KÖKSAL MATARACI’NIN EYLEMLERİ :

SoruşturmaKomisyonuRaporunda:

A) Sanık Halil İbrahim DEMİR’in «Tuncay MATARACI’nındemir ithalâtçısı (...)’den aldığı toplam 115.000.000.— TL. tutarındakirüşvetin 43.250.000.— TL. tutarındaki kısmını Türk Ticaret BankasıAltmbakkalŞubesindeaçtırdığı111/4798numaralıparavanbankahesabına;11.000.000.— TL.lık kısmını ise Denizcilik Bankası FermenecilerŞubesinde açtırdığı 1371 numaralı paravan hesabına yatırarak; kezaTuncay MATARACI’nın Rahim MEYDAN’ dan aldığı 10.000.000.—TL. tutarındaki rüşvetin tamamım Türk Ticaret Bankası AltınbakkalŞubesindeki 111/4798 numaralı paravan hesabına yatırmak ve bilâhareTuncayMATARACI’nın verdiği talimat üzerine damadı SalihAYDIN’a,damadının kardeşi İbrahim AYDIN’a, yeğeni Hakkı KALKAVAN’a vearkadaşıAliYILDIZ’aintikalettirerekburüşvetparalarınıngizlenmesineyardımcıolmakvedolayısıylamüzaheretvemuavenettebulunaraksuçunişlenmesine iştirak etmek suretiyleTürkCezaKanununun 65 ve 226 ncımaddeleridelâletiyleaynıKanunun213ve80ncımaddeleriniihlâlettiği;»

607E.1981/2

B)SanıkAliYILDIZ’ın;

«Tuncay MATARACI’nın değişik kaynaklardan elde etliğirüşvetlerden 25 milyon liralık kısmını, kendi ticari hesapları içerisindegizleyerek rüşvet suçunun işlenmesini kolaylaştırdığı müzaheret vemuavenette bulunduğu, bu suretle TCK’nun 65 ve 226 ncı maddeleridelaletiyle aynı Kanunun 213 ncü maddesini ihlâl ettiği;»Sanık HakkıKALKAVAN’ın;

C)SanıkHakkıKALKAVAN’ın;

«Değişik kaynaklardan alınan rüşvetlerin 9.800.000.— TL.lık kısmını Yapı ve Kredi Bankası Arnavutköy Şubesinde açtırdığı5604/4 numaralı paravan banka hesabına yatırmak ve bilâhare TuncayMATARACI’nın verdiği talimat doğrultusunda TuncayMATARACI’yave Köksal MATARACI’ya gerek çek gerekse nakit olarak vermeksuretiyle suçun işlenmesineyardımcıokluğu,TürkCezaKanununun65ncimaddesininifadesiylemüzaheretvemuavenettebulunduğuveböyleceTürkCezaKanununun226ncımaddesidelâletiyleayınKanunun213ve80ncimaddeleriihlâlettiği;»

D) SanıkSalihAYDIN’ın;

«Kayınpederi olan Gümrük ve Tekel eski Bakanı TuncayMATARACItarafındandeğişikkaynaklardanalınanrüşvetlerdentoplam10.650.000.—TL.lıkkısmınıTuncayMATARACI’nıntalimatıuyarıncaŞabanEYÜBOĞLU,SalihZekiRAKICIOĞLUverüşvetearacıolandiğerkişilerden alarak kendi paravan banka hesaplarına nakletmek suretiylerüşvet suçunun işlemesine müzaheret ve muavenette bulunarak suçaiştirakettiğiveböyleceTürkCezaKanununun65ve226ncimaddeleridelâletiyleaynıKanunun213ve80incimaddeleriniihlâlettiği;»

E) SanıkKöksalMATARACI’nın;

«Gümrük veTekel eski BakanıTuncayMATARACI’nınmuhtelifkaynaklardan elde ettiği ve özellikle demir ithalâtçısı (...)’den aldığırüşvetin 19.225.000.— TL. nı ve yapmış olduğu kanunsuz atamalarkarşılığındamüteahhitŞabanEYÜBOĞLUvasıtasıylaalmanrüşvetlerin150.000.— TL. lık kısmını; ayrıntıları raporun ilgili bölümlerindeaçıklandığı üzere banka hesaplarında gizleyerek rüşvet suçununişlenmesine (müzaheret ve muavenette bulunmak suretiyle) Türk Ceza

E.1981/2 608

Kanunu’nun65ve226ncimaddeleridelâletiyleaynıKanunun213üncüve80incimaddesiniihlâlettiği;»

iddiaedilmiştir.

SANIK EYLEMLERİNE İLİŞKİN ÖN AÇIKLAMA :

Kararınilkyedibölümünde,sanıkTuncayMATARACI’nın,kimlerinaracılığıylarüşvetanlaşmasıyaptığıtümayrıntılarıylagösterilmiştir.

Hernekadar,sanıklar;Halil İbrahimDEMİR,AliYILDIZ,HakkıKALKAVAN, SalihAYDIN ve Köksal MATARACI’nın yukarıda yediayrı bölümde açıklanan rüşvet anlaşmalarını, rüşvet alanın yanındasuça katıldıkları iddia edilmişse de, adları geçen sanıkların, suç konusurüşvet anlaşmalarının dışında kaldıkları, bölümlerinde gösterilentüm olgu ve tanıklarla saptanmıştır. Daha açık bir anlatımla, adlarıgeçen sanıklar, rüşvet suçunun oluşum ve tamamlanması için yeterlibulunan rüşvet anlaşmasının yapılmasına katılmış değillerdir. Ancak,bu bölümde gösterilen sanıklar, rüşvet anlaşmalarının oluşumlarındansonrasanıkTuncayMATARACI’nın,rüşvetolarakeldeettiğiparalardanyararlanmasını temin etmişlerdir.Gerçekten sanıkTuncayMATARACI,1978 yılı başında Gümrük ve Tekel Bakanı olduktan sonra, basımlarıtarafından sürekli olarak, yasa dışı yollarla menfaat sağladığı şeklindeeleştirilerevesuçlamalaramuhatapolmuşveizlenmiştir.BöylebirortamiçerisindesanıkTuncayMATARACI’nınrüşvetolarakeldeettiğiparalarlabankalardabizzatkendiadınahesaplaraçtırmasıvebuparalarıbankalardakendiadınasoplamasıbeklenemezdi.Bunedenle,rüşvetanlaşmalarınıntamamlanmalarıverüşvetkarşılığıeldeedilençekvemenfaatlerin,kenditasarruf alanına intikalinden sonrayukarıda adları geçen sanıklar ortayaçıkmışvesanıkTuncayMATARACIkendilerindenyararlanmıştır.

SANIK EYLEMLERİNE İLİŞKİN MADDİ OLGULAR VE SUÇ KANITLARI :

A) Halil İbrahim DEMİR’in Eylemleri:

Bu sanıkça gerçekleştirilen ilk işlem, sanık Tuncay MATARACItarafından, sanıkRahimMEYDAN’dan rüşvetolarakalınanveANBAJFirmasına ait olup, yukarıda ilgili bölümde değinilen, 10.1.1979 günlü,8.000.000.— TL. tutarındaki çeki tahsil ederek, Türk Ticaret BankasıAltınbakkal Şubesinde 111/4798 sayılı, kendi adına banka hesabıaçtırmasıdır(K.20,S.176).

609E.1981/2

Rüşvet anlaşmaları sonucu elde edilmiş çeklere ilişkin olmaküzere,buhesabayapılanaktarmalaraynenşöyledir:

BİRİNCİ İŞLEM : Bu hesabın açılmasına ilişkin olmak üzere,yukarıdasözüedilen8.000.000.—TL.naaittir.

İKİNCİ İŞLEM; Sanık Tuncay MATARACI’nın sanık (...)’denaldığı rüşvet paralarının toplandığı paravan banka hesaplarından birisiolan ve yukarıda sanık (...)’e ilişkin rüşvet suçlarının bölümlerindegösterildiği üzere, sanık Salih Zeki RAKICIOĞLU tarafından, küçükkardeşiAdemRAKICIOGLUadınaaçtırılmışbulunan533no.luhesaptandüzenlenen 13.1.1979 günlü, 12.500.000.— TL. ve 5.000.000.— TL.tutarındaki çekler, sanık Tuncay MATARACI tarafından sanık Halilİbrahim’e iletilmiş, bu sanık da, 22.1.1979 günlü işlemle, söz konusuçekleribirleştirerekbuhesabageçirmiştir(K.20,S.157-176).

ÜÇÜNCÜ İŞLEM : Sanık TuncayMATARACI tarafından, sanıkRahimMEYDAN’danrüşvetolarakalınanveANBAJFirmasınaaitolupyukarıda ilgili bölümünde gösterilen, 2.000.000.—TL. tutarındaki çekeilişkindir. Sanık TuncayMATARACI tarafın dan sanık Halil İbrahim’eiletilenbuçek,15.2.1979günlüişlemlebelirtilenhesabaaktarılmıştır(K.20,S.176).

DÖRDÜNCÜİŞLEM:SanıkTuncayMATARACItarafından,sanık(...)’denalınanüçayrıçekeilişkinişlemdir.

Yukarıda (...)’le ilgili ikinci rüşvet suçuna ilişkin bölümdegösterildiğiüzere(...)’cedüzenlenen;

6.2.1979 günlü,715910no.lu3.000.000.—TL.

7.2.1979 günlü,715912no.lu3.000.000.—TL.

8.2.1979günlü, 715911 no.lu 1.000.000.—TL. tutarındaki çeklerTuncayMATARACI’yailetilmiş,busanıktandaHalilİbrahim’eiletilençekler birleştirilmek suretiyle ve 7.000.000.—TL. olmak üzere tek birkalemde,15.2.1979günlüişlemlebelirtilenhesabaaktarılmıştır(K.20,S.176-229).

BEŞİNCİ İŞLEM : Sanık TuncayMATARACI’nın, rüşvet olaraksanık(...)’denaldığı12.000.000.—TL.tutarındakiçekeilişkindir.Sanık(...)’e ilişkin ikinci rüşvet suçunun açıklandığı bölümde gösterildiği

E.1981/2 610

üzere, sanık (...) tarafından düzenlenen 2.6.1979 günlü, 136856 no.lu12.000.000.—TL. tutarındakiçeksanıkTuncayMATARACI tarafındansanık Halil İbrahim’e iletildikten sonra, bu sanık tarafından 4.6.1979günlüişlemlesözkonusuçekbedelianılanhesabageçirilmiştir(K.20,S.155-174).

Böylece bu hesapta, rüşvet suçlarının sonrasında toplanan paralartutarı46.500.000.—TL.naulaşmıştır.

BU HESAPTAN YAPILAN ÖDEMELER:

Sanık Halil İbrahim DEMİR tarafından sanık TuncayMATARACI’nın talimat ve arzusuna uygun olarak yapılan ödemeleraynenşöyledir:

BİRİNCİ ÖDEME:

29.5.1979günlü, 088736 no.lu, 450.000.— TL. tutarındaki çek,sanıkTuncayMATARACI’nın damadının babası İbrahimAYDIN’a (K.20,S.151),

İKİNCİ ÖDEME:

5.10.1979günlü, 085460 no.lu, 3.000.000.—TL. tutarındaki çek,sanıkAliYILDIZ’a(K.20,S.150),

ÜÇÜNCÜ ÖDEME :

12.12.1979günlü,085468no.lu,3.000.000.—TL.tutarındakiçek,sanıkHakkıKALKAVAN’averilmiştir(K.20,S.153).

Sanık Tuncay MATARACI’nın direktiflerine uygun olarakbu hesaptan yapılan ödemelerde böylece 6.450.000.— TL. olarakbelirlenmiştir.

DENİZCİLİK BANKASI FERMENECİLER ŞUBESİNDEKİ 1371 NO.LU HESABA İLİŞKİN İŞLEMLER :

Sanık Halil İbrahim DEMİR’in, sanık Tuncay MATARACItarafındaneldeedilenrüşvetparalarınınyararlanılmasındakullandığıbirhesapdasözüedilenbankayaaitparavanhesaptır.

SanıkTuncayMATARACI’nın, sanık (...)’den rüşvetolarakaldığı20.3.1979 günlü, 719086 numaralı 11.000.000.— TL. tutarındaki çek

611E.1981/2

doğrudanHalilİbrahim’eiletilmişvebusanıkda20.3.1979günlüişlemlebelirtilenhesabıaçmıştır(K.20,S.208-209).

Buhesababelirtilenmeblağdanbaşkaparayatırılmamıştır.

Hesaptanyapılanödeme:

Sanık Halil İbrahim DEMİR, sanık Tuncay MATARACI’nıntalimatınagöre,buhesaptan4.5.1979günlü,236405no.lu10.000.000.—TL.tutarındaçekdüzenleyereksanıkAliYILDIZ’avermişvebusanıktanaşağıda gösterileceği üzere çeki kendi tasarruf alanında bulunan hesabaaktarmıştır(K.20,S.167).

YAPIKREDİBANKASICADDEBOSTANŞUBESİNDEKİ33-34NO.LUHESABAİLİŞKİNİŞLEMLER:

Sanık Halil İbrahim DEMİR’in, daha ziyade kendi ticarifaaliyetlerindeyararlandığıbirhesaptır.

Bu hesaba intikal eden meblağ, sanık Ali YILDIZ tarafındangönderilen 11.12.1979 günlü, 3.000.000.— TL. tutarındaki havaletutarıdır.

Bu hesaptan yapılan ödeme ise, sadece bir kalemden ibarettir veşöyledir : Sanık Halil İbrahim DEMİR sanık Ali YILDIZ’dan gelenve yukarıda sözü edilen havale işleminden bir gün sonra, düzenlediği12.12.1979günlü,425110no.lu,3.000.000.—TL.tutarındakiçeki,sanıkTuncayMATARACI’nındirektifineuygunolarakbusanığınyeğeniHakkıKALKAVAN’avermişvesonuçtaçek,adıgeçeninYapıveKrediBankasıArnavutköyŞubesindeki 5604 no.lu hesabına intikal etmiştir (K. 20, S.192-230).

TÜRKTİCARETBANKASIFENERYOLUŞUBESİNDEKİ11/1-8NO.LUHESABAİLİŞKİNİŞLEMLER:

Buhesaba,sanıkTuncayMATARACItarafındaneldeedilmişrüşvetsuçlarına ilişkin çek ve menfaatler intikal etmemiş, buna karşın, sanıkTuncayMATARACI’nınistemidoğrultusunda,buhesaptanbazıödemeleryapılmıştır.Buödemeleraşağıdakişekildedir:

E.1981/2 612

BİRİNCİ ÖDEME:

20.11.1979günlü, 377137 no.lu 800.000.— TL. tutarındaki sanıkHakkıKALKAVAN’averilençek(K.20,S.161),

İKİNCİ ÖDEME:

5.12.1979 günlü, 377144 no.lu, 500.000.— TL. tutarında sanıkHakkıKALKAVAN’averilençek(K.20,S.160),

ÜÇÜNCÜ ÖDEME :

6.2.1979 günlü, 377145 no.lu, 2.500.000.— TL. tutarında HakkıKALKAVAN’averilençek(K.20,S.162),

DÖRDÜNCÜ ÖDEME:

17.3.1980 günlü, 376086 no.lu, 500.000.— TL. tutarında HakkıKALKAVAN’averilençek(K.20,S.163).

Görüldüğü üzere banka kayıtlarında izlenebildiği ölçüde sanıkTuncayMATARACI’dan sanıkHalil İbrahimDEMİR’e intikal ettirilençek ve menfaatlerin tutarı 57.500.000.— TL. na ulaşmış, bunlardanyapılanödemelerise23.750.000.—TL.ndakalmıştır.

B) SANIK ALİ YILDIZ IN EYLEMLERİ :

MaddiOlgularveSuçKanıtları:

BubölümdesanıkAliYILDIZ’ayükletilensuçun temelvenesnelolgusu, aşağıda yazılı üç çekin, adıgeçen sanığın kurucusu ve kendisözlerine göre ortak paylarının tamamına sahip bulunduğuYıldızTuğlaSanayii Anonim Ortaklığı’na ait, Türkiye Vakıflar Bankası MerkezŞubesindeki 107 no.lu hesaba girmesinden ibarettir ve bu yön bankakayıtlarıylasabittir.Çeklersıraylaşunlardır:

1—Sanık(...)’in,18.4.1979günlü,10.000.000.—TL.lıkçeki,

2—Sanık(...)’in,1.5.1979günlü;5.000000.—TL.lık.çeki,

3— Sanık Halil İbrahim DEMİR’in, 4.5.1979 günlü, 10.000.000TL.lıkçeki,

1.ve 2. çekin sanık (...) tarafından rüşvet olarak sanık TuncayMATARACI’ya verilmiş olduğu, kararın II.Bölümünde belirtildiği gibi

613E.1981/2

sübutbulmuştur.Anılançekleringeçirdiğievrelerobölümde12.ve13.çekolarakayrıntılıbiçimdegösterilmiştir.

3.çekise,sanıkTuncayMATARACI’nın,yinesanık(...)’denrüşvetolarak aldığı 11.000.000.—TL. lık başka bir çekle sanıkHalil İbrahimDEMİRtarafındanaçılmışbulunanparavanniteliktekibankahesabındangelmektedir. Bu konuya, sanık Halil İbrahim DEMİR’in eylemleriarasındayukarıdadadeğinilmiştir.

Sözügeçen3çekinsanıkAliYILDIZ’ınelindegeçirdiğiişlemlerinsuçsayılabilmesiiçin,adıgeçensanığınbuçekleri,rüşvetsuçununürünüolduğunu bilerek almış bulunmasının sübuta ermesi gereklidir. Suçkastının varlığını ve dolayısıyla suçunmanevi unsurunu oluşturacak buyönise,doğrudandoğruyasanığıneylemleriylebelirlenecektir.

a) Sanık Ali YILDIZ’ın, sanık Tuncay MATARACI’ya olanyakınlığıvearalarındakiilişkininderecesi:

Herikisanık,kendianlatımlarınagöre,ötedenberiarkadaştırlar.SanıkTuncay MATARACI’nın Bakanlığı döneminde çoğu geceler beraberceeğlenceyerlerinegitmişlerveyurtdışıgezilerdebuluşupgörüşmüşlerdir.SanıkAliYILDIZ’m,11.2.1977gününde sanıkTuncayMATARACI’ya25.000.— TL. verdiği banka kayıtlarıyla sabittir. Her iki sanığın, 15Temmuz1978tarihindeberaberceİzmirBüyükEfesOteli’ndekaldıklarıve sanıkTuncayMATARACI’nın özel koruyucusunun otel giderleri dedahilolmaküzeretümotelücretininsanıkAliYILDIZtarafındanödendiğiotelkayıtlarıylavemüfettişraporuylasabittir.GençlerbirliğiSporKulübüvönetcileriolantanıklarRafetGENÇveEkremÜSTÜNDAĞ’ınyeminlisözlerinegöre,sanıkTuncayMATARACI,adıgeçensporkulübünekendiyardımı olarak sanıkAli YILDIZ’a ait 13.4.1979 günlü ve 100.000—TL. lık çeki vermiştir. Sanık Salih Zeki RAKICIOĞLU. sanık TuncayMATARACI’ya çoğu kez sanıkAliYILDIZ’ın yazıhanesinde rastlamışve sanık Ali YILDIZ’ın bir patron gibi sanık Tuncay MATARACI’yahükmettiğinigörmüştür.

b) SanıkAliYILDIZ’ın, saptananmaddi olgular karşısında ön vesonsoruşturmaboyuncayaptığıaçıklamalar:

Adıgecensanık;SoruşturmaKomisyonuönünde9.1.1981günündeilkolarakverdiğiifadede,kendisiilesanıkTuncayMATARACIarasındabirişortaklığıveborçalacakilişkisininbulunmadığını;aynıKomisyonda

E.1981/2 614

3.3.1981günüverdiğiikinciifadesisırasında,TuncayMATARACIileborçalacakilişkisiolupolmadığıkonusundayenidenyöneltilensoruyakarşılıkolarak, «bir ara para sıkıntısı olduğunu ve sanık Tuncay MATARACIkanalıyladahaönceden tanımadığıHalil İbrahimDEMİR’denborçparaaldığını ve sonradan ödediğini» bildirmiştir. Sanığın verdiği bu bilgiüzerine,konuSoruşturmaKomisyonuncabirazdahaaçılmışveadıgeçensanığa,Vakıflar BankasıMerkez Şubesindeki 107 sayılı, yukarıda sözüedilenhesabın18.4.1979günündeaçılışındayatırılmışolan10.000.000.—TL. nın nereden, temin edildiği sorulmuştur. Sanık Ali YILDIZ, birmilyar liraya yakın istihkak aldığım, bankaya yatırılan 10.000.000.—TL. nın buradan kaynaklandığını, başka hiçbir şekilde para teminetmediğini kesin olarak söylemiştir. Sanığın ifadesinin bu aşamasında,Soruşturma Komisyonunca, banka kayıtlarına dayanılarak daha önceyapılansaptamalarınaçıklanmasıüzerinesanıkAliYILDIZ,sanık (...)’ihiç tanımadığını, suç konusu çekleri Cemal İNCE adındaki arkadaşınınverdiğini,O’nun bu çekleri nereden aldığını da bilmediğini söylemiştir.Bu durum üzerine derhal getirtilen ve Soruşturma Komisyonu önündetanıkolarakdinlenenCemalİNCEisesanıkAliYILDIZ’aböylebirçekvermediğinibildirmiştir.Ortayaçıkanbuuyumsuzluğungiderilmesiiçin4.3.1981.günündeyanılanyüzleştirmedesanıkAliYILDIZ;tanıkCemalİNCE’vehitaben«MATARACI’dançekalıpbanavermedinmi»diyereksözlerineyenibirvönkazandırmıştır.

Adıgeçen sanık, Yüce Divan’da. 17.6.1981 gününde yanılansorgusu sırasında, sanık TuncayMATARACI’dan hiçbir surede çek yada para almadığını, söz konusu çekleri tanıkCemal İNCE’den aldığını,fakat O’nun bu durumu inkâr ettiğini vinelemişse de, 15.7.1981 günlüduruşmada, iki gün nezarette kalmış bulunmasının yarattığı psikolojikhavaiçerisindeSoruşturmaKomisyonuönündedoğruifadevermediğini,aslında sanık Tuncay MATARACT’dan borç para istediğini ve O’nunda15milyon liralık çekverdiğinivebuborcunuda sonradan tamamenödediğinibildirmiştir.

C)HAKKIKALKAVAN’INEYLEMLERİ:

Bu sanık tarafından gerçekleştirilen evlemler Yapı ve KrediBankasınınArnavutköyŞubesinde3.3.1979 tarihinde açtırılmış bulunan5604/4no.luhesaptanizlenmektedir.

Sanık Tuncay MATARACI tarafından, sanıklar; Halil İbrahimDEMİRveAliYILDIZ’a intikal ettirilen çekler, bu sanıkların yukarıda

615E.1981/2

gösterilen biçimlerde paravan olarak açılan veya evvelce kendi ticarîişlemlerinde kullandıkları banka hesaplarına geçirildikten sonra, buyeni hesaplar üzerinden sanık Tuncav MATARACI’nın yeğeni HakkıKALKAVAN’aödemeleryapılmayabaşlanılmıştır.HakkıKALKAVAN’ınbirazöncesözüedilen5604/4no.luhesabına,kendisitarafındanyatırılanbutürçekvehesapişlemleriaynen:

BİRİNCİ İŞLEM :

Sanık Halil İbrahim DEMİR’in, Türk Ticaret Bankası FeneryoluŞubesinde bulunan 011/1-8 numaralı hesabı üzerinden düzenlendiği26.11.1979günlü,377137no.lu,800.000.—TL. tutarındakiçek(K.21,S.83),

İKİNCİ İŞLEM :

Sanık Halil İbrahim DEMİR’in, aynı banka hesabı üzerindedüzenlediği6.12.1979günlü,377145no.lu,2.500.000—TL.tutarındakiçek(K.21,S.82),

ÜÇÜNCÜ İŞLEM :

Halil İbrahim DEMİR’in, Yapı Kredi Bankası CaddebostanŞubesindebulunan33-34no.luhesabıüzerindendüzenlediği

12.12.1979 günlü, 425110 no.lu 3.000.000.—TL. tutarındaki çek(K.20,S.230;K.21,S.81),

DÖRDÜNCÜ İŞLEM :

Halil İbrahim DEMİR’in, Türk Ticaret Bankası AltınbakkalŞubesinde bulunan 4798 no.lu hesaptan düzenlenen 12.12.1979 günlü,085468no.lu,3.000.000.—TL.tutarındakiçek(K.21,S.81),

BEŞİNCİ İŞLEM :

SanıkAliYILDIZ’ın, Vakıflar Bankası Kavaklıdere Şubesi, 5171no.lu hesabı üzerinden düzenlediği 27.12.1979 günlü, 801987 no.lu,500.000.—TL.tutarındakiçek,

ALTINCI İŞLEM :

SanıkAliYILDIZ’ın,YapıKrediBankasıZiyaGökalpŞubesindengönderdiği,6.2.1980günlü,500.000.—TL.tutarındakihavale,

E.1981/2 616

YEDİNCİ İŞLEM :

Aynı sanığın, Türkiye Öğretmenler Bankası BahçelievlerŞubesindeki 368 no.lu hesabı üzerinden düzenlediği 11.2.1980 günlü,165841no.lu,500.000.—TL.tutarındakiçek,

SEKİZİNCİ İŞLEM :

Aynı sanığın, Yapı Kredi Bankası Kızılay Şubesindeki hesabıüzerinden düzenlediği 27.6.1980 günlü, 698.550.— TL. tutarındakihavale,

biçimindeyapılmıştır.

SanıkHakkıKALKAVAN’a,belirtilenbankahesabınageçirilmedensanıkHalil İbrahimDEMİR tarafından500’er binTL. tutarında iki çekverilmişvebuçeklersanıktarafındantahsiledilmiştir.BukonusanıkHalilİbrahim DEMİR’e ilişkin Türk Ticaret Bankası Feneryolu Şubesindekihesaptagösterilmiştir.

SanıkHakkıKALKAVANtarafındanparavanolarakkullanılanbuhesapüzerindendüzenlenençeklerindökümüşöyledir:

a) TuncayMATARACI’nınaynıbankadaki6050/9no.luhesabınageçençekler:

1 — 8.2.1980 günlü, 728802 no.lu 1.000.000.— TL. tutarındakiçek,

2—20.2.1980günlü,728809no.lu500.000.—TL.tutarındakiÇek,

3 — 27.2.1980 günlü, 728812 no.lu 350.000.— TL. tutarındakiçek,

4 —5.3.1980günlü,728817no.lu200.000.—TL.tutarındakiçek,

5 —30.6.1980günlü,854935no.lu548.550.—TL.tutarındakiçek,(K.21,S.66,65,64,63,62,32).

b) KöksalMATARACI’yaintikaledençekler:

1— 17.3.1980 günlü, 728820 no.lu 3.000.000.—TL. tutarındakiçek,(KöksalMATARACIbuçeki,YapıKrediBankasıRizeŞubesindentahsiletmiştir.)(K.21,S.61;K.20,S.236).

617E.1981/2

2—18.12.1979günlü,067220no.lu2.000.000.—TL.tutarındakiçek, (Bu çek bedeli de Köksal MATARACI’nın Akbank ArnavutköyŞubesindeki11945no.luhesabınageçmiştir(K.21,S.72;K.20,S.100).

c) SalihAYDIN’ayapılanödemeler:

1 —15.6.1979günlü,40360no.lu14.500.—TL.tutarındakiçek,

2 —9.1.1980günlü,358909no.lu50.000.—TL.tutarındakiçek,

3 —14.1.1980günlü,358910no.lu250.000.—TL.tutarındakiçek,(K.21,S.73,69,68).

SalihAYDIN,buçeklerinsanıkHakkıKALKAVAN’dankendisineintikalettiğiniaçıkçakabuletmiştir.

d) AliYILDIZ’ayapılanödeme:

Sanık Hakkı KALKAVAN söz konusu hesaptan 14.1.1980 günlühavaleileAliYILDIZ’a500.000.—TL.göndermiştir(K.21,S.67).

D) SANIK SALİH AYDININ EYLEMLERİ :

Maddiolgularvesuçkanıtları:

SanıkSalihAYDIN’ındavakonusuedileneylemleribankakayıtlarıveötekikanıtlaradayalıolarakaşağıdabelirtilecektir.Eylemlerin,sanıklarŞabanEYÜBOĞLU,SalihZekiRAKICIOĞLUveHalilİbrahimDEMİRileolanilişkileraçısındanüç.ayrıbölümdeelealınmıştır.

1—SanıkŞabanEYÜBOĞLUileilgilieylemler:

a)SanıkSalihAYDIN’ın8.6.1978günündeYapıveKrediBankasıYukarıayrancı Şubesinde 1.000.000.— TL. yatırarak kendi adına birhesapaçtırdığıbankakayıtlarıylasabittir.Sanık,önsoruşturmasırasındakiifadesinde, sözü geçen hesabı devletten aldığı hakedişlerden elde ettiğipara ileaçtığını söylemiştir.Ancak, sanıkŞabanEYÜBOĞLU’nunaynıbanka şubesinde bulunan ve bu Kararda sözü edilegelen 43-44 sayılıhesabından yine aynı gün 1.000.000.— TL. çekmiş olduğu da bankakayıtlarıyla sabittir. Belirtilen bu olgu dolayısıyla ifadesine başvurulansanık Şaban EYÜBOĞLU, sanık Salih AYDIN ile birlikte bankayagittiklerini ve Tuncay MATARACI’nın talimatı gereğince hesabından1.000.000,TL.çekerekbuparayısanıkSalihAYDIN’averdiğiniveO’nun

E.1981/2 618

dabuparailekendiadına,hesapaçtırdığınıönsoruşturmasırasındaikraretmiştir.SanıkSalihAYDINbu ikrarıöncekabuletmemiş isede, sanıkŞabanEYÜBOĞLUilevapılanyüzleştirmesisonundaadıgeçensanığınsözlerinindoğruluğunukabuletmekzorundakalmıştır.ZirasanıkŞabanEYÜBOĞLU, olaya banka müdürünün dahi tanık olduğunu bildirerekikrarınısoyutbirsözolmaktançıkarmıştır.

BöylecesanıkŞabanEYÜBOĞLU’nunkendibankahesabınarüşvetparası olarak geldiği sabit bulunan paralardan 1.000.000.—TL.nı sanıkTuncayMATARACI’nıntalimatıgereğincesanıkSalihAYDIN’averdiğikesinlikkazanmıştır.

b) Sanık Salih AYDIN adına açılmış olan bu banka hesabına,«Şaban EYÜBOĞLU teslimatı» olarak 28.6.1978 gününde ayrıca1.000.000.— TL. daha yatırıldığı, anılan banka hesabına ilişkin hesapdökümkağıdındaaçıkçayazılıdır.

c) Sanık Salih AYDIN tarafından 6.10.1978 gününde, EtibankYukarıayrancı (Çankaya) Şubesine, sanık Şaban EYÜBOĞLU’na ait5.10.1978günlü,1.500.000.—TL.lıkçekverilerekyenibirhesapaçılmışolduğuyinebankakayıtlarıylasabittir.

ÇekinsanıkŞabanEYÜBOĞLU’ndakalmışbulunandipkoçanıelegeçirilmişolupburada (TuncayMATARACI)adınınnotedilmişolduğugörülmektedir.SanıkŞabanEYÜBOĞLUifadesinde,hamilineödenmeküzere düzenlediği bu çeki sanık Tuncay MATARACI’ya verdiği içindipkoçanınaO’nunadınıyazdığınıaçıklamıştır.

2—SanıkSalihZekiRAKICIOĞLUileilgilieylemler:

SanıkSalihZekiRAKICIOĞLU’nun1.12.1978günlüve

2.500.0.TL.lıkçeki,sanıkSalihAYDINtarafındantahsiledilerek,telefon parası kesildikten sonra arta kalan 2.499.875.— TL. EtibankYukarıayrancıŞubesindekihesabınageçirilmiştir.

SanıkSalihAYDIN’ın20.8.1979günlüve900.000.—TL. lıkçekideMuhittin ÖZTÜRK tarafından tahsil edilmiştir. Bu kişi tanık olarakdinlendiğindekendisinebuçekinsanıkSalihAYDINvebabasıtarafındansatınalınanCaterpillarbedeliolarakverildiğinibildirmiştir.

3—SanıkHalilİbrahimDEMİRileilgilieylemler:

619E.1981/2

Adı geçen sanığın 20.8.1979 günlü, 3.750.000.—TL. lık çeki detanık Muhittin ÖZTÜRK tarafından ve yine Caterpillar bedeli olaraktahsiledilmiştir.

E) SANIK KÖKSAL MATARACI’NIN EYLEMLERİ :

Sanık Tuncay MATARACI’nın, (...)’den rüşvet anlaşması sonucualdığı çeklerin bir bölümü de kardeşiKöksalMATARACI’nınmuhtelifbankalardaki hesaplarına aktarılmıştır. Bunların yanı sıra, HakkıKALKAVANmarifetiyledüzenlenençeklerindoğrudanveyahavaleyoluile Köksal MATARACI’ya intikal ettirildiği de yukarıda gösterilmiştir.AyrıcaŞabanEYÜBOĞLU’naintikaledenrüşvetparalarından150.000.—TL.KöksalMATARACI’yaintikalettirilmiştir.

Sanık Köksal MATARACI tarafından, rüşvet olarak elde edilenparaların, sanık Tuncay MATARACI’nın istifadesine bırakılması vegizlenmesiamacıylakullanılanbankahesaplarıvebuhesaplardagözükenişlemlerşöylecebelirlenmiştir.

VakıflarBankasıRizeŞubesindeki39/8no.luhesabailişkinişlemler:

BuhesapsanıkTuncayMATARACIileortakolarakaçılmıştır.

SözüedilenhesabaKöksalMATARACItarafındanaktarılançeklerşunlardır:

BİRİNCİ İŞLEM :

Sanık Salih Zeki RAKICIOĞLU tarafından, rüşvet paralarınınödenmesinde paravan banka hesabı olarak kullanılan AkbankManifaturacılar Şubesindeki hesabından düzenlenip TuncayMATARACI’ya verilen 1.11.1978 günlü 493121 no.lu ve 5.000.000.—TL.tutarındakiçek(K.20,S.61,129),

İKİNCİ İŞLEM :

Aynı sanık tarafından aynı Banka hesabı üzerinden düzenlenipsanık Tuncay MATARACI’ya verilen 3.11.1978 günlü 493108 no.lu,1.000.000.— TL., 5.12.1978 günlü, 495258 no.lu 2.000.000.— TL.tutarındakiçekler(K.20,S.63,62),

E.1981/2 620

ÜÇÜNCÜ İŞLEM :

Sanık (...) tarafından düzenlenip, sanık Tuncay MATARACI’yaverilen6.10.1982günlü,611505no.lu2.500.000.—TL. tutarındaki çek(K.20,S.127).

Sanık Tuncay MATARACI ile ortak bulunan Akbank RizeŞubesindeki4261no.luhesabayapılanintikaller:

BİRİNCİ İŞLEM :

SanıkSalihZekiRAKICIOĞLUtarafından,AkbankManifaturacılarÇarşısıŞubesindekihesapüzerindendüzenlenen,

27.12.1978günlü,492646no.lu775.000.—TL.tutarındakiçek(K.20,S.123,109),

İKİNCİ İŞLEM :

SanıkSalihZekiRAKICIOĞLUtarafındandüzenlenen,

23.3.1979günlü, 421822 no.lu 500.000.— TL. tutarındaki çek,olmaküzerebuhesaba toplam1.275.000.—TL.aktarılmıştır (K.20,S.77)

AkbankArnavutköyŞubesindebulunan11945no.luhesabayapılanintikaller:

BİRİNCİ İŞLEM :

Sanık Salih Zeki RAKICIOĞLU tarafından, Denizcilik Bankasıİstanbul Merkez Şubesindeki hesabı üzerinden düzenlenen 22.9.1978günlü,8481no.lu2.500.000.—TL.tutarındakiçek(K.20,S.106,126),

İKİNCİ İŞLEM :

Hakla KALKAVAN tarafından yukarıda gösterilen 5604 no.luhesabıüzerindendüzenlenen2.000.000.—TL.tutarındakiçek(K.20,S.100,125).

Yapılan bu intikallerin yanı sıra doğrudan bankadan çekilenhavale bedelleri de yukardaki bölümlerde gösterildiğinden buradayinelenmemiştir.

621E.1981/2

ESAS HAKKINDA MÜTALÂA :

CumhuriyetBaşsavcısınınesashakkındakidüşüncesindeaynen:

«KöksalMATARACI’nıneylemi:

Köksal MATARACI ağabeyi Tuncay MATARACI’nın muhtelifkaynaklardaneldeettiğiözellikleDemirİthalatçısı(...)’denaldığırüşvetparasının(19.255.000)lirasınıveŞabanEYÜBOĞLUaracılığıileyapılanatamalardan elde edilen paranın (150.000) liralık kısmını ayrıntılarıSoruşturma Kurulu Raporunda ve dosyada belirtildiği şekilde açtırdığıbankahesaplarınaaktarmıştır.

KöksalMATARACIbusuretledahaöncedeğinilenolaylardanayrıolarakTuncayMATARACI’yamüzaheret,vemuavenettebulunmuştur.

SalihAYDIN’ıneylemi:

Tuncay MATARACI’nın damadı olan Salih AYDIN da TuncayMATARACI’nın talimatı üzerine Şaban EYÜBOĞLU, Salih ZekiRAKICIOĞLU ve aracı diğer kişilerden aldığı (10.650.000) lirayıkendi paravan hesabına nakletmiş ve kendisi kullandığı gibi ona dakullandırmıştır.

8.6.1978tarihindeŞabanEYÜBOĞLU’nunYapıveKrediBankasıYukarıayrancı Şubesindeki 43-44 numaralı hesabından (1.000.000) liraçekilmişSalihAYDIN’aaynıbankada175-177numaralıhesapaçılmıştır.

Şaban EYÜBOĞLU’nun aynı hesabından 28.6.1978 tarihinde(1.000.000)lira,geneSalihAYDIN’ınbuhesabınaintikalettirilmiştir.

5.10.1978’deŞabanEYÜBOĞLU,tutarı(1.500.000)liraolançeki(300858 numaralı), Salih AYDIN’a keşide etmiş, o da adına ÇankayaEtibankŞubesindekihesabına6.10.1978’deintikalettirmiştir.

Salih Zeki RAKICIOĞLU’nun keşide ettiği 1.12.1978 tarihli ve(2.500.000)liralıkçek(495273numaralı)bedeliSalihAYDIN’ınÇankayaEtibank Şubesindeki hesabına telefon parası kesilerek (2.499.875) liraolarakgeçirilmiştir.

Salih Zeki RAKICIOĞLU kardeşi Adem RAKICIOĞLU adınaaçtırdığı İstanbul Bankası Unkapanı Şubesine 20.8.1979 tarihli ve(900.000) liralıkçek(431408numaralı)keşideedilmiş,buçekMuhittin

E.1981/2 622

ÖZTÜRK tarafından tahsil edilerek Salih AYDIN’a satılan Caterpillarbedelinemahsupedilmiştir.

Halil İbrahim DEMİR de Türk Ticaret Bankası AltınbakkalŞubesindeki hesabından 20.8.1979 tarihinde keşide ettiği (3.750.000)liralık çek (088749 numaralı) de Muhittin ÖZTÜRK ve Saffet ÇEBİŞirketitarafındanSalihAYDIN’ınsatınaldığıCaterpillarbedelinemahsupedilmiştir.

SalihAYDIN veAvukatı, Salih Zeki RAKICIOĞLU’ndan intikaleden (2.500.000) liranın, RAKICIOĞLU’na verecekleri (13.000.000)liralık teminat mektubunun banka ve sair masrafları karşılığı olduğunubeyan etmişler ise de (2.500.000) liralık çekin keşide tarihi 1.12.1978olduğuhalde(10.200.000)liralıkteminatmektubu7.5.1979,(3.300.000)liralık olanı da 13.6.1979 tarihlidir. Esasen, aralarındaki 12.6.1979tarihli Protokol’a göre bu teminat mektuplarının masrafları Salih ZekiRAKICIOĞLU tarafından taahhüt edilmiştir.Masraflar peşinolarakbeşaltı ayönceödenemiyeceğigibi,peşinödenenmasraflar içinProtokol’aböyle bir kayıt koymaya da gerek yoktu. (13.500.000) liralık teminatmektubunu banka ve sairmasraflarının (2.500.000) lira tutacağı da sözkonusudeğildir.

Esasen, Salih AYDIN duruşmada (Teminat mektubu masraflarıfaizleri benim defterimdemevcuttur.Hesabımda damevcuttur. 300.000lirası 1980 senesine aittir.) şeklindeki sözleri de (2.500.000) liranınTeminatMektubuilebirilgisininolmadığınıgöstermektedir.

Tuncay MATARACI’nın 10.9.1981 tarihli oturumda, Salih ZekiRAKICIOĞLU sıkışık olduğundan bahsetti. Damadım ve kardeşimemektupalıpverindemiştimyolundakisözleridemektuptanaylarcaönceverilenbuparanınmektuplailgilibulunmadığınıkanıtlamaktadır.

HalilİbrahimDEMİR’denintikaleden(3.750.000)liranındaSalihZekiRAKICIOĞLU’ndangenelparaileaynıolduğuilerisürülmekteisedehesabaikiadetçekingeçirildiğigörülmekteolupHalilİbrahimDEMİRkendisininverdiği(3.750.000)liranınRAKICIOĞLUileilgisiolmadığımTuncayMATARACI’nıntalimatıilebuparayıverdiğiniifadeetmiştir.

Şaban EYÜBOĞLU. Tuncay MATARACI ve Salih ZekiRAKICIOĞLU arasındaki ilişki daha önce açıklanmıştı. Şaban

623E.1981/2

EYUBOĞLU,SalihZekiRAKICIOĞLUveHalil İbrahimDEMİRdenintikaledenparaTuncayMATARACI’yaaitrüşvetparasıdır.

SalihAYDIN,kayınpederininmalivaziyetiniherkesten iyibilecekdurumdadır.Buparanıngelişkaynağıdaonunmalûmatıdışındaolamaz.

HakkıKALKAVAN’ıneylemi:

HakkıKALKAVANTuncayMATARACI’nınyeğenidir.

DahaöncekibölümlerdebelirtildiğiüzereTuncayMATARACI’nındeğişik kaynaklardan aldığı rüşvet parasından (9.800.000) i rayı Yapıve Kredi Bankası Arnavutköy Şubesinde kendi adına açtırdığı hesabayatırmışvegerektiğindeisteküzerineTuncayMATARACI’yaveKöksalMATARACI’yaçekveyanakitolarakintikalettirmiştir.Buhususbankakayıtlarıvekendibeyanıiledesübutbulmuştur.

Tuncay MATARACI’nın yeğeni Hakkı KALKAVAN onun malîdurumunuyakınenbilenbirkimsedir.Kendisineverilenhamilineçekleriparaya dönüştürerek açtırdığı hesaba yatırmış ve böylece Tuncay veKöksalMATARACI’yamüzaheretvemuavenettebulunmuştur.

HalilİbrahimDEMİR’ineylemi:

HalilİbrahimDEMİRTuncayMATARACIileyakınilişkiiçindedir.Otellerde, eğlence yerlerinde beraberdirler. Onun mali durumunu Halilİbrahimyakınenbilmektedir.

Tahir BOZAY (12.8.1981, (Halil İbrahim ile Salih ZekiRAK1ClOGLU’nun, İstanbul’a gidişlerinde Tuncay MATARACI’yıhavaalanında karşılandıklarını sık sık Ankara’ya telefon ettiklerini,BakanlaHalilİbrahim’inevine,yazıhanesinegittiklerini)ifadeeylemiştir.

Alman rüşvet paralarının büyük bir kısmının Halil İbrahimDEMİR’e ne şekilde intikal ettiği ve onun tarafından nasıl kullanıldığıöncekiolaylardaizaholunmuştu.

HalilİbrahimDEMİRdebuhususlarıinkâretmemektedir.

Böylece Halil İbrahim DEMİR kendisine verilen hamilineçekleri paraya çevirerek kendi hesabına geçirmek suretiyle TuncayMATARACI’yamüzaheretvemuavenettebulunmuştur.

E.1981/2 624

Halen (23.900.000) lira rüşvet parası Halil İbrahim DEMİR’inuhdesindedir.

Ali YILDIZ’ın Tuncay MATARACI’nın rüşvet alması olayınaiştiraki:

Ali YILDIZ Tuncay MATARACI ile yakıtı ilişki içindedirler.Otellerde,eğlenceyerlerindevehattaAvrupadabirlikteolmuşlardır.

Tuncay MATARACI’nın malî durumunu, imkânlarını yakınenbilmektedir.Parasalilişkileriileridüzeydedir.

Tanık Cemal İNCE (12.8.1981), (Ali YILDIZ bir yerden parabulmuştu, nereden buldun dedim, Tuncay Bey verdi dedi. 15.000.000almıştı.)demiştir.

NihatEKŞİde(10.9.1981),(TuncayMATARACIileAliYILDIZ’ınarkadaşlığının çok eski olduğunu, aralarında ortaklık bulunduğununsöylendiğini, Tuncay MATARACI’ya verdiği 1.500.000. - TL.nı AliYILDIZ’dan aldığını beyan etmiştir) ve Sudi GÖKSÜN da kendisininbankadan karşılığını aldığı ve Yıldız Tuğla’ya aktardığı çeki AliYILDlZ’ınTuncayMATARACI’danaldığınıifadeeylemiştir.

Ali YILDIZ mali durumunu yakınen bildikleri TuncayMATARACI’dankendisineintikaledenhamilineçeklerinnormalyoldangelmediğinibilmektevebilecekdurumdabulunmaktadır.

AliYILDIZbilâhareifadesinideğiştirerekTuncayMATARACI’danborçaldığınıvebilâhareödediğini ifadeeylemişsedeolaylarınakışıvedosyamünderecatınagöreöncekibeyanınındahasamimivegerçeğedahauygunolduğusonucunavarılmıştır.

Ali YILDIZ’ın Tuncay MATARACI tarafından çeşitli yerlerdensağlanan ve rüşvet karşılığı olan hamiline çekleri paraya çevirmek veYıldızTuğlahesabındagizlemeksuretiyleonamüzaheretvemuavenettebulunduğusübutaermiştir.

Halenyedinde(25.000.000)lirarüşvetparasıbulunmaktadır.

Arzedildiği üzere Köksal MATARACI, Salih AYDIN, HakkıKALKAVAN,HalilİbrahimDEMİRveAliYILDIZ,TuncayMATARACIrüşvetalırkendoğrudandoğruyaonunrüşvetanlaşmasınakatılmamışlar,

625E.1981/2

ancak,rüşvetkarşılığıolarakverilmişolanhamilinedüzenlenmişçeklerinbedellerinitahsilederekkendihesaplarındagizlemişlerdir.

Adı geçenlerin bu konudaki eylemleri şevkteki gibi TCK’nun 65incimaddesi ile ilgilibulunmamıştır.Çünkürüşvetanlaşması ilealâkalıdeğildirler.

Fiilleri, Tuncay MATARACI’nın işlediği cürümden istifadesinematufolupTCK’nun296ncımaddesineuygunbulunmaktadır.

Ancak, bu maddenin tatbikinde bir hususun gözönündebulundurulması icabeder. Madde de (Şu kadar ki bu ceza müddetiasıl cürüm için Kanunda tayin edilen cezanın üçte birini geçemez)denilmektedir.

Buradasözkonusuolanasılfaileverilencezadeğil,faileKanundatayinolunancezanınazamihaddidir.

Bugörüşümüzdoğrultusundauygulamayapılmasıgerekir.

0 halde;

1 —HakkıKALKAVAN,SalihAYDIN,HalilİbrahimDEMİRveAliYILDIZ’ıneylemlerineuyanTCK’nun296,80ve36ncımaddelerinegörecezalandırılmalarınavecezatayinindeHalilİbrahimDEMİRveAliYILDIZ’ıneylemlerininvehametiningözönündebulundurulmasına,

2 — Köksal MATARACI, Tuncay MATARACI’nın kardeşiolduğundan TCK’nun 296 ncı maddesinin son fıkrası nazara alınarakbu eyleminden dolayı kendisine ceza verilmesine yer olmadığına, kararverilmesini»istemiştir.

SANIKLARIN SAVUNMALARI :

A) SANIK HALİL İBRAHİM DEMİR’İM SAVUNMASI :

Sanık Halil İbrahim DEMİR; Soruşturma Komisyonunda verdiği26.12.1980 günlü ilk ifadesinde, suç konusu eylemler hakkında hiçbirbeyanda bulunmamış, sanık Tuncay MATARACI’yla aralarında evsatımınailişkinbirişlemgeçtiğini,TuncayMATARACI’nın,kendisinebirdairesatmasınıistediğinivebumaksatla

4.800.000.— TL.nın kendisine çeklerle ödendiğini; ancak, daha

E.1981/2 626

sonrabusatıştanvazgeçildiğini,paranındabirbölümününkendiüzerindekaldığını diğer bölümün karşılığı olarak sanık TuncayMATARACI’nınkardeşi Köksal MATARACI adına inşaat malzemeleri gönderdiğini;ayrıca,sanıkTuncayMATARACIilesamimiilişkileriçerisindeolduğunu,İstanbul’dasıksıkeğlenceyerlerindebirarayageldiklerini,SalihZeki’ninde kendilerine refakat ettiğini, zamanla refakatçi sayılarının arttığınıaçıklamıştır.

Sanık, aynı kurul önünde alman 12.1.1981 günlü ifadesinde, ilkifadesiniyinelemiştir.

4.2.1981 günlü üçüncü ifadesinde de, sanık suç konusu olaylarailişkin açıklamalar yapmamış; Hakkı KALKAVAN’a aralarında birarsa alışverişi olduğunu, resmikayıtlardagözükmeyenbu satış karşılığıkendisine9ila9,5milyonliranınverildiğinibeyanla,TürkTicaretBankasıAltınbakkal Şubesinde ablasının 10.000.000.— TL. civarında parasıolduğunu,ANBAJFirmasınınadınıilkdefaduyduğunu,bufirmayabelkialtınvermişolabileceğini,RahimMEYDAN’ıve(...)’ihiçtanımadığım;Salih Zeki’yle daire alışverişi nedeniyle ilişkisinin olduğunu, AdemRAKICIOGLU’nun 533 no.lu hesabından intikal eden çeklere ilişkinbilgisinin olmadığını; bu konuda birşey hatırlamadığım ve ablasınıncahilbirkadınokluğundanbahisletümeylemleriısrarlıbirşekildeinkâretmiştir.

Sanık, yasa dışı eylemlere ilişkin açıklamalarını ve itiraflarını11.2.1981 günlü SoruşturmaKurulunda dördüncü kez alınan ifadesindeyapmıştır.Sanık,tekrarifadesinebaşvurulmasınıbizzatkendisitalepetmiş,elyazısıylakalemealdığıveaçıkladığıolgularıSoruşturmaKomisyonuönündeayrıcasözlüolarakdadoğrulamıştır.SanıkbuifadesindeTuncayMATARACI’yla başlayan ilk ilişkilerinden itibaren son gelişmelerekadarkidurumlarıanlatmışveözetle:TuncayMATARACI’nınarzusuylaarkadaşlık ilişkilerinin geliştiğini, bir keresinde kendisinden 200.000.—TL.borçistediğinivearkasındanbiryakınınınişinitakipiçinAnkara’yasanıkTuncayMATARACITınıyanınagittiğinivebu iş takibisırasındasanık Bakanın kendisine, dürüstlük kurallarından söz ettiğini ve takipedilen işin bırakılmasını istediğini; TuncayMATARACI’nın bu tutumukarşısında, kendisinde, sanık Bakanın çok dürüst bir insan olduğudüşüncesinin yer ettiğini; ancak, bu olayın hemen arkasından sanıkTuncay MATARACI Tını İstanbul’a geldiğinde kendisini SheretonOteline çağırarak,«Halil, sana sonsuzgüvenimvar, banabir şeyolursa

627E.1981/2

sana vereceğim parayı istediğin gibi kullan, alacağını al, ne oğluma nekardeşime bundan bahsetme, Rize’de bir yer sattım gerisi de gelecek,yengene bir daire verirsin, gerisini de para olarak istediğin zamanverirsin»dediğini;bununüzerine8milyonlukbirçekverdiğini;ancak,buçeklerin zamanla verilmesine devam edilerek tutarlarının 57.500.000.—TL.sınaulaştığınıbildirmiştir.Sanık,buaçıklamasındaayrıca,kendisineintikaledenparalardanTuncayMATARACITını istemineuygunolarakdamadına 7.500.000.— TL., Hakkı KALKAVAN’a çek ve para olarak9.500.000.—TL.,Sabri’ninoğlunaverilmeküzereHakkıKALKAVAN’aelden 1.000.000— TL., kardeşi Köksal MATARACI’ya nakit olarak3.000.000.—TL, sanık TuncayMATARACI’ya 2.000.000.—TL., dairealışverişindendoğan8.500.000.—TL.veKadıköy’dealınanarsabedeli16.000.000.—TL.şeklindesarfedildiğiniaçıklamıştır.SanıkHalilİbrahimDEMİR,sanıkTuncayMATARACIvehanımarkadaşıFerhanAKKANda yanlarında olduğu halde Paris’e gittikleriniTuncayMATARACI’nınburadakendisine5.000markverdiğinisöylemişvegeçmişifadelerindekiinkârların, maruz kaldığı tehditler sonucu olduğunu vurgulamıştır.Sanık aynı günlü açıklamalarında, çeklerin kendisine gizli olarakTuncayMATARACI tarafındanverildiğiniveFermenecilerŞubesindekihesabın da Tuncay MATARACI’nın çekiyle açıldığını, sanık TuncayMATARACI’nın talimatıyla Ali YILDIZ’a çek verdiğini, bu çeklerin(...)’eaitolduklarını,SalihZEKİ’denöğrendiğini;ParisseyahatindesanıkTuncay MATARACI’nın birlikte getirdiği FerhanAKKAN’a çok fazlaharcamalardabulunduğunubelirtmiştir.

Sanık Halil İbrahim DEMİR yargılama sırasında, SoruşturmaKurulu önünde yapmış olduğu açıklamaların doğru olduğunu belirtmiş;ayrıca,13.10.1981günlüYüceDivanBaşkanlığınaverdiğidilekçesinde,kendisineintikaledençeklerintoplamıyla,yapılantümharcamalarıbankahesaplanvedayanaklarıgösterilmeküzerekalemkalemgöstermiştir.Buaçıklamayagöre,sanıkHalilİbrahimDEMİR’esanıkTuncayMATARACItarafındanintikalettirilençeklerintutarı64.250.000.—TL.naulaşmıştır.

Sanık vekili, savunmasında; rüşvet suçunun işlenmesinde, sanıkHalil İbrahim DEMİR’in maddi ve manevi yönden iştirakinin sözkonusuolmadığını,adıgeçeninrüşvetverene,alanaveyaaracıya talimatvermediğini ileri sürmüş ve rüşvet akdinin yapılmasında ve icrasındarol oynamadığını ifade etmiştir. İlâveten, esas hakkındaki düşüncedeileri sürülen Türk Ceza Kanunu’nun 296 ncı maddesinin olaya uygun

E.1981/2 628

düşmediğini, budurumdauygulanabileceken ağırmaddeninTürkCezaKanununun512.maddesiolduğunuilerisürmeksuretiyleherikimaddeyeilişkin açıklama ve karşılaştırmalar yaparak rüşvet konusu çeklerinalınmasıyla sanık TuncayMATARACI’nın, işlediği suçtan istifadesininteminedilmemiş,olduğunu,suçnedeniyleyapılacaksoruşturmanınyanlışyolasürüklenmesivefailingizlenmesihallerinindesözkonusuolmadığınıbelirterek sanıkHalil İbrahimDEMİR’in eyleminin «cürmün irtikâbınaiştirak etmeksizin bir cürümden hasıl olan parayı kabul ve muhafaza»etmektenibaretolduğunuilerisürmüştür.

B — SANIK AI.İ YILDIZ IN SAVUNMASI :

SanıkAliYILDIZvekilisavunmasındaözetle:

SanıkTuncayMATARACI ileAliYILDIZ arasında eski bir partiarkadaşlığıvehemşehrilikilişkisibulunmaktaveherikisizamanzamaneğlenceyerlerindebiraradagörülmüşlersede,builişkiler,sanıkTuncayMATARACI’nın malî durumunun yakınen bilinmesini sağlayacaknitelikte değildir. Zira, hayat deneyimleri göstermiştir ki, bir kimseninöz varlığını kendi ailesi bireyleri dahi çoğu zaman bilmemektedir. Bunedenle,tahminlerevevarsayımlaradayanılarakcezaverilemez.

AliYILDIZ’ınborçparaisteğinekarşılıksanıkTuncayMATARACIhamilineyazılıçeklervermiştir.BuçeklerinTuncayMATA-RACI’nınözmalvarlığınamıdahilolduğu,yoksabaşkalarındanmıaldığıhiçbirşekildebilinemezvebuyönünaraştırılması zorunluğudayoktur.Halil İbrahimDEMİR’den borç olarak alınan 10.000.000,— TL.nın aslında sanıkTuncay MATARACI’ya ait para olduğu da hiçbir şekilde bilinemezdi.SözkonusuparanınsanıkTuncayMATARACI’danborçolarakalındığınıbilen 4 kişinin savunma tanığı olarak dinlenmesi isteği reddedilmiştir.Bunarağmen,tanıklarCemalİNCE,SudiGÖKSÜN,NihatEKŞİveNihatMETE’nin ifadeleri, sanıkAliYILDIZ’ınsanıkTuncayMATARACI’yaolanborcununezamanveneşekildeödediğinigöstermektedir.

Öteyandan,sanıkTuncayMATARACI,18.4.1979günündenöncetoplam tutarı 67.500.000,— TL olan 11 adet çeki başka kişilere tahsilettirebilmiş olduğuna göre, bu konuda Ali YILDIZ’ın müzaheret vemuavenetineihtiyacıyoktur.Ohalde,çeklerinödünçparaolarakverildiğikabuledilmelidir.

Cumhuriyet Başsavcısı, sanık Ali YILDIZ’ın söz konusu çekleri

629E.1981/2

sanık Tuncay MATARACI’dan borç olarak aldığını belirten sözlerinisamimi bulmamış, daha önceki anlatımlarını gerçeğe uygun görmüştür.Sanık Ali YILDIZ, daha önce, söz konusu çekleri Cemal İNCE’denaldığını söylemiş bulunduğuna göre, bu ifadeye dayanılıyor ve böylececezalandırmaistemineyerkalmıyordemektir.Oysa,gerçekolansonrakibeyanlardır ve bu gerçek cezalandırılma korkusundan zamanındansöylenememiştir.

Ortada, suç delillerini gizlemekastı yoktur.Çünkü, çekler açıktanbankayaibrazedilmiş,tahsiledilenkarşılıklarıdahesaplarageçirilmiştir.SanıkTuncayMATARACIyararınahareketetmekamacıdagüdülmemiştir.Esas amaç, borç para bulmaktadır. Bu nedenle olayda TCK’nun 296.maddesinin unsurları yoktur. Aynı Kanunun 512. maddesinin unsurlarıdahiolaydagerçekleşmemiştir.Çünküanılanmadde,hırsızlık,gaspgibisuçlardanhasılolanparalaryönündenuygulamaalanınasahiptir.

Şayet sanıkAli YILDIZ mutlaka sorumlu sayılacak ise, eyleminTCK’nun580.maddesineuyduğuiddiaedilebilir.

Bir an için olaya TCK’nun 296. maddesi uygulanacak olursa,sanıkyararınahareketedilerekasıl faileverilencezanınasgarihaddiningözönündetutulmasıgerekir)demiştir.

C) SANIK HAKKI KALKAVAN’IN SAVUNMASI :

SanıkHakkıKALKAVAN,9.1.1981günlüSoruşturmaKomisyonuönündeki ilk ifadesinde sadece, dayısı Tuncay MATARACI ile olanilişkilerinin borç-alacak şeklinde adı geçenin bakan oluşundan sonrabaşladığınıvekendisinden3.000.000.—TL.borçaldığınısöylemiştir.

26.1.1981günlü ikinci ifadesinde ise, Halil İbrahim DEMİR, AliYILDIZ ve Paşali ALAMAN’a ilişkin ortaya çıkan işlemleri de, borçalacakvenormalticari ilişkilerolarakizahetmiştümişlemlerinTuncayMATARACI dışında cereyan ettiğini ileri sürmüştür. Buna karşın,16.3.1981günlüifadesinde,bankakayıtlarınavegerçeklereuygunbiçimdeaçıklamadabulunmuştur.Sanıkbuaçıklamasında,Halilİbrahimtarafındanaçılan paravan hesaplardan 5604/4 no.lu hesabına toplam 9.300.000.—TL. nın çek olarak girdiğini, sanık Tuncay MATARACI’nın talimatıile bu çekleri almış olduğunu, ayrıca sanık Tuncay MATARACI’nıntalimatı,doğrultusundaonunadınaacılanhesaba3.000.000.—civarındaparanın çekle geçirildiğini, Paşali ALAMAN’dan alınan çekin dayısı

E.1981/2 630

Köksal MATARACI’dan kendisine geçtiğini, Halil İbrahim ve AliYILDIZ’ı, dayısı Tuncay MATARACI vasıtasıyla tanıdığını, Alı.YILDIZ’lairtibatınınaynışekildedayısıvasıtasıylakurulduğunu,KöksalMATARACI’yagönderilen çekin,TuncayMATARACI’dan intikal edenparalardansağlandığını,ilkifadelerininkendisineyapılantelkinlersonucuyanlış verildiğini ve özellikle Köksal MATARACI’nın kendisine tesirettiğinisöylemiştir.

Sanık yargılama sırasında ise, Tuncay MATARACI ile olanilişkisinin dayı-yeğen arasında olan bir ilişkiden öteye geçmediğini,SoruşturmaKurulundaverdiğisonifadesinin,ogününşartlarıiçerisindedeğerlendirilmesigerektiğini,esasenkendisininhastabirkimseolduğunubelirtmiş, Tuncay MATARACI ile müşterek iş yapacaklarını ve bumaksatlabiryertuttuklarınıdaaçıklamalarınailâveetmiştir.

Sanık savunucusuda rüşvet anlaşmasına ilişkin suçlardan,TuncayMATARACI’nın Bakanlıktan düşmesinden 4 ile 5 ay sonca rüşvetnaralarının TuncayMATARACI’nın istifadesine sunulmasının mümkünolmadığını,butarihekadaristifadeyiönleyenbirdurumunbulunmadığımvesuçungizlenmesinindesözkonusuolamayacağınıilerisürmüştür.

D) SANIK SALİH AYDIN’IN SAVUNMASI :

Sanıkvekilisavunmasındaözetle:

Sanık Salih AYDIN ile öteki sanıklardan yalnızca ŞabanEYÜBOĞLUveSalihZekiRAK1CIOĞLUarasındaparasalilişkigeçmişolupbuilişkileringerçeknedenlerişöyledir:

SalihAYDIN, yaptığı işlerden paraya ihtiyacı olunca, hemşehrisive aynı apartmanda komşusu sıfatıyla sanık Şaban EYÜBOĞLU’ndanborç almıştır. Sanık ŞabanEYÜBOĞLUbu borç ilişkisini söylemektenönsoruşturmasırasındaçekinmişsede,duruşmatutanağının111,117,118,128, 129, 130. ve 454. sayfalarına geçen açıklamalarla SalihAYDIN’aborçverdiğinibelirtmiştir.

SanıkSalihZekiRAKICIOĞLUileolanparasalilişkilerinnedenleriiseşöyledir:

Adı geçen sanık, 1.12.1978 günlü, 2.500.000TL. lık çeki, ilerideSalihAYDIN’danisteyeceğiteminatmektubununfaizveötekimasraflarınıpeşinen O’na ödemek için vermiştir. Zira, bir konuşma sırasında sanıkSalihAYDINkuracağıbirşantiyedolayısıyle2.500.000.—TL.naihtiyacı

631E.1981/2

olduğunu, sanıkSalihZakiRAKICIOĞLU’dagireceği taahhüt işlerindeteminat mektubu bulmakta zorluk çektiğini söylemiş ve böylece ikisiarasındakarşılıklıolarakyardımlaşmakiçinbiranlaşmaolmuştur.

SanıkSalihZekiRAKICIOĞLU’nun,teminiçokgüçolanteminatmektubunu elde edebilmek için faiz ve öteki giderlerini öncedenvermesi olağan sayılmalıdır. Nitekim, adı geçen sanığın, 8.6.1979günü kurduğu ortaklık işinde daha önceki tarihli (7.5.1979) teminatmektubunukullanması,O’nunöncedenhazırlıklıolmaktutumuiçerisindebulunduğunugöstermektedir.

Öteyandan,sanıkSalihAYDIN’mkendiadınaaldığı13.500.000.—teminat mektubunu bir karşılık görmeden başkasına kullandırmasıdüşünülemez. Sanık Salih Zeki RAKICIOĞLU 2.500.000.— TL,.lık çeki teminatmektubu ile ilgili olarak verdiğiniYüceDivan önündeaçıklamıştır.(Duruşmatutanağı,S.457).

Aynı sanığa ait 900.000.— TL.lık çek ise Salih AYDIN’a olan4.650.000.—TL.lıkborcuödemekiçinverilmiştir.Buborçilişkisişöyledoğmuştur:

SanıkSalihZekiRAKICIOĞLU,sanıkSalihAYDIN’ı10.650.000— TL. fiyat üzerinden satın aldığı yükleyici aracı (Caterpilların)satıcısınaverdiğitoplam4.650.000.—TL.lık2bonoyakefilolmuştur.Bubonolarınvadeleri15ve16Ağustos1979günlerindebitmekteolmasınakarşın, Salih AYDIN ve babası Ali Rıza AYDIN bonoların ödenecekkarşılıklarım8.8.1979gününde teminetmişlerdir, iştebunuduyansanıkSalihZekiRAKICIOĞLU,bonolarınvadelerinindolmasınadahazamanbulunduğunu, oysa kendisinin nakit paraya ihtiyacı olduğunu bildirmişve esasen kendisinin bonolara kefil olduğunu da öne sürerek 9.8.1979gününde bu parayı alıp kullanmıştır. Sanık Salih Zeki RAKICIOĞLU,iştebuborcunakarşılıkolarak20.8.1979günündesanıkSalihAYDIN’a900.000ve3.750.000TL.ikiadetçekvermiş,SalihAYDIN’dabuçekleriCaterpillar’ınsatıcısınadevrederekbonolarınkarşılığınıödemiştir.SanıkSalihZekiRAKICIOGLU’nun3.750.000.—TL.çeki,sanıkHalilİbrahimDEMİR’denborçolarakaldığısonradananlaşılmıştır.Nitekimadıgeçensanığın Halil İbrahim DEMİR’e olan bu borcunu 4.9.1979 günündeödediğisanıkHalilİbrahimDEMİR’eaitbankahesapdökümkağıtlarıylasabittir.

E.1981/2 632

Gerek sanık Şaban EYÜBOĞLU’ndan gerek Salih ZekiRAKICIOĞLU’ndan alınan çekler banka kayıtlarına geçirilmiştir. Bunagörebankakayıtlarıincelenerekparalarınneredengelipnereyegittiğinintesbitimümkündür.Bunedenlerleolayda suçdelillerinigizlemehalivedolayısıylaTCK’nun296.maddesininuygulanmasınayeryoktur.

Bir an için sanık SalihAYDIN, sözü edilen ilişkilere konu olanparaların bir cürümden hasıl olduğunu bilerek kabul ettiği ve sakladığıvarsayılsadahi,eylem296.maddeyedeğilaynıKanunun512.maddesineuyar. Çünkü sanık Salih AYDIN’ın suç konusu paralardan TuncayMATARACI’nın faydalanmasını sağlamak amacı olmayıp, doğrudandoğruyakendisininihtiyaçlarınıgidermekiçinkullandığısöylenebilir.

Sonuçta tamamiyle suçsuzolduğuanlaşılan sanıkSalihAYDIN’ınberaetine, şayet cürümden doğduğunu bildiği parayı alıp sakladığıkanaatine varılırsa, TCK’nun 512 ve 59. maddelerinin uygulanmasına,cezanın para cezasına çevrilmesine ve ertelemeye karar verilmesiniistemiştir.

E) SANIK KÖKSAL MATARACI’NIN SAVUNMASI :

SanıkSoruşturmaKomisyonuönündealman tümifadelerinde,suçkonusueylemlereilişkinhiçbiraçıklamadabulunmamışbankahesaplarınaintikal, eden işlemleri normal borç-alacak veya ticari ilişki içerisindegöstermeyeçalışmıştır.

Sanık 28.1.1981 günlü ilk ifadesinde; 1978 yılına kadar kardeşiTuncay MATARACI ile ortaklık kurdukları şirketi fesh ederek, kendiadına dönüştürdüğünü, ağabeysiyle birlikte Rize’deki gayrimenkullerini1975yılınakadarsattıklarını,butarihtensonrasatışolmadığını,TuncayMATARACI’nın ise Bakan olduğu tarihe kadar eline geçen paralarıharcamış olduğunu ve ayrıca parasının bulunmadığını, yıllık geliriningayrimenkul kiralarından hissesine düşen 200.000.— TL.dan ibaretolduğunuvegeneTuncayMATARACI’yazamanzamankendisininparaverdiğini, Rize’ye gelişinde kendisinden sanıkTuncayMATARACI’nınparaaldığınısanıkTuncayMATARACI’nınBakanlıkdönemindesadeceotel ve seyahat harcamaları karşılığı bulunan 1.750.000.—TL.yı bulanmasraflarını karşılayacak düzeyde geliri olmadığını, bunların ancakkendisindenborçalmanparalarlakarşılanabileceğinibelirtmiş,ayrıcaSalihZekiRAKICIOĞLUileborç-alacakilişkisiiçerisindeparaalıpverdiğini,

633E.1981/2

borçalırkençekkullandığınıancakbunlarıniadesinineldennakitolarakyapıldığınısöylemiştir.HalilİbrahimDEMİR’dendeinşaatiçinmalzemealdığını, ağabeysiTuncayMATARACI tarafındangönderilen havalenin,HakkıKALKAVAN’danalınıpgönderildiğinigizlemiştir.

Sanık 4 2.1981 günlü ifadesinde eski beyanlarına yeni bir hususeklememiş, Salih Zeki RAKICIOGLU’nun bu tarihte yapmış olduğuaçıklamalarını kabul etmeyerek, bu kimseden 3-4 milyon TL. borçalabileceğini, Salih Zeki RAKICIOĞLU’nun kendisine yaklaşık 17milyonTL.borçverecekgüçteolabileceğiniSalihZekiRAKICIOĞLU,HalilİbrahimDEMİRveŞabanEYÜBOĞLU’nuSoruşturmaKomisyonuönünde gerçekleri açıklar nitelikteki ikrarlarının nedenini bilemediğinibelirtmiş, gerekSoruşturmaKomisyonunda alman ifadeleri gerekse sonyargılamasırasındaalmanifadelerindeeskibeyanlarımtekrarlamıştır.

Sanıksavunmasındaisebusuçlamayailişkinyenibirdurumortayakonulmamış, haklarında esasenTürkCezaKanununun296.maddesininsonfıkrasınınuygulanmasıtalepedilmişolduğundan,busuçlamaüzerindedurulmasınadagerekduyulmamıştır.

DELİLLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ :

A) Sanık Halil İbrahim DEMİR, yargılama sırasında doğruladığıve soruşturma kurulunda yaptığı açıklamalarda dolaylı biçimde de olsakabullendiği üzere, sanık Tuncay MATARACI’dan rüşvet anlaşmasısonrasıeldeedilençekleri,suçkonusuolduğunubilmesinerağmenkabuletmiştir.

Tuncay MATARACI’nın Bakan olmasından kısa bir süre sonrasanıkla aralarında Salih Zeki RAKICIOĞLU’da dahil olmak üzere çokyakınbirdostlukilişkisibaşlamıştır.Bunlarınhemşehriolmalarınedeniylearkadaşlıkları zaten eski tarihlere dayanmaktadır. Sanık Halil İbrahimDEMİR’in, kendi beyanları ile açıkladığı ve kayıtlara dayalı biçimdegösterdiği üzere ileri düzeyde iş yapan bir inşaat müteahhitidir.AyrıcaTuncayMATARACI’nın çevresi veözellikleSalihZekiRAKICIOGLUile sıkı bir arkadaşlık ilişkisi içerisindedir. Tuncay MATARACI’nıngerçekmaddivarlığıisekendisitarafındançokiyibilinmektedir,işte,bukoşullaıaltında,sanıkHalilİbrahimDEMİR’in,rüşvetanlaşmasısonucuelde edilen çekler kendisine intikal ettirildiğinde, bu çekleri Rize dekiarsabedeliolarakkabuletmesidüşünülemez.Aksihalde,kendibeyanıyla

E.1981/2 634

dasabitolduğuüzere,sanıkTuncayMATARACI tarafındanbuçeklerinkendisinegizliceverilmesininvebunlardankimseyebahsedilmemesininistenmesinin nedeni kalmaz.Öte yandan, çeklerin kimlere ait olduğudaüzerlerinde açıkça yazılıdır. İlk çek, ANBAJ Firması tarafındandüzenlenmiş ve 8.000.000.— TL. tutarındadır. Bunu takip eden çeklerSalih Zeki RAKICIOĞLU nun küçük kardeşi ve o güne kadar hiçbirticari faaliyeti bulunmayanAdem RAKICIOGLU’na aittir. Çok büyükmeblağlara ulaşan bu çeklerle; Tuncay MATARACI’nın Rize’de iddiaettiğibirarsasatışıvesözüedilenkimselerinfaaliyetleriarasındahiçbirnedensellikbağıbulunmadığıcihetle,sanıkHalil İbrahimDEMİR’inbuişlerianlayamayacağınınilerisürülmesidesamimikabuledilemez.

Çokkısabir süre içerisinde57milyongibibüyükmeblağaulaşançek bedellerinin dört ayrı hesaptan idare edilmesi de, rüşvet anlaşmasısonucu elde edilen paraların gizlenmesi amacına yöneliktir. Gerçekten,sanık Halil İbrahim DEMİR rüşvet anlaşmalarının dışındadır veanlaşmalarınoluşve icrasafhalarındadabukonuya ilişkinherhangibireylemi saptanamamıştır. Buna karşın rüşvet paralarından sanık TuncayMATARACI’nın istifadesini temin için gereken etkinliğini göstermiş,ileri düzeyde bir iş adamı olmasının avantajlarındanda yararlanarak buparalarıistenilenbiçimdeyönlendirmiştir.

Bu cümledenolmaküzere,TuncayMATARACI’nın damadıSalihAYDIN, kardeşi Köksal MATARACI, Yeğeni Hakkı KALKAVAN, eşiNuranMATARACIvebizzatTuncayMATARACI’yayapılarıödemelerdeveSanıkTuncayMATARACIiçinarsaalımında,tamamensanıkTuncayMATARACI’nın talimatı gözönünde tutulmuş, paraların tümündenTuncayMATARACI’nınistifadesisağlanmıştır.

Yukarıda değinildiği gibi, sanık Tuncay MATARACI’nın dikkatiçeken bir bakan olması nedeniyle her an izlendiği düşünülürse, buyolla, rüşvet olarak alınanparalarıngizlenmesineyardımcıolmave suçhakkında yetkililerce yaptırılacak soruşturmayı yanlış yola sevk etmeamacıkendiliğindenortayaçıkmaktadır.

Bu bölümde belirtilecek bir başka nokta da, sanık Halil İbrahimDEMİR’in diğer sanıklardan farklı olan durumudur. Gerçekten sanıkHalilİbrahimDEMİR,sanıkTuncayMATARACI’nınbirdenfazlarüşvetanlaşması sonucu elde ettiği rüşvet paralarının gizlenmesini ve sanıkBakanın bunlardan istifadesini sağlamış ve bu paralar için ayrı paravan

635E.1981/2

hesaplar açmış ve aynı zamanda bu suçlara ilişkin olarak yapılacaktahkikatlarıyanlışyolasevketmeyiamaçlamıştır.

Sanık nezdinde kalan ve rüşvet sonucu elde edilen maddimenfaatlerindeğeride,kayıtlarladoğrulandığıvesanıktarafındandaayrıavrı kalemler halinde gösterildiği üzere 23.900.000.—TL olarak kabuledilmiştir. Banka hesaplarına giren ve çıkan paralar arasında farklılıkvarsada,savunmadagösterildiğiüzerebutürsuçlardabirkısımparalarınnakitolarakeldenverilmesininmümkünolduğusanığınzamanzamanbuyola da başvurduğu, özellikle, bazı ödemelerin bankalarda nakit olarakyapıldığınınsaptanmasıkarşısında,sanıkTuncayMATARACI’danintikaledip bu sanık üzerinde kalan menfaatler toplamının 23.900.000.— TLolduğusonucunavarılmıştır.

B) Sanık Ali YILDIZ’a yükletilen suçun temel nesnel olgusubankakayıtlarıylasabitbulunduğundansuçunsübutuyönündenüzerindedurulacakkonusanığınesasailişkinsavunmasındanibaretolmaktadır.

Sanığın, Tuncay MATARACI’dan borç para istediği ve ondanüç adet çek aldığını, ancak, cezalandırılmak korkusuyla bu durum,soruşturmanınöncekiaşamalarındasanıktarafındandilegetirilemediğineilişkinsavunmasışuyönleriylegerçekçivegeçerligörülmemiştir:

Yukarıda belirtildiği üzere sanık Ali YILDIZ, 9.1.1981 günlüifadesinde Tuncay MATARACI ile borç-alacak ilişkisi olmadığınısöylemiştir. Ancak, Soruşturma Komisyonunca, adı geçen sanığınifadesine 3.3.1981 gününde ikinci kez başvurulmuş ve soruşturmanındurumunagöre,birbakımasavunmahakkınıdakullanabileceğikendisinebaşlangıçtahatırlatılmıştır.BuçerçeveiçerisindesanıkAliYILDIZ,maddiolgulararasındabelirtildiğiüzere,sanıkHalilİbrahimDEMİR’dengelençeki, sanıkTuncayMATARACI ile olan borç ilişkisine bağlamış, fakatsanık(...)’dengelençekleriçinbirsavunmadabulunmamış,tersine,anılançeklerletanıkCemalİNCEarasındabirbağlantıkurmayaçalışmıştır.

Adı geçen sanık, banka hesabına sanık Halil İbrahim DEMİR’inçeki ile giren parayı sanık TuncayMATARACI ile olan borç ilişkisinebağladığınagöre,cezalandırılmakorkusuburadayeralmamıştır.Ohaldesanık(...)’inçekleriylegelenparanınaçıklanmasındaniçinböylebirkorkuduyulmuştur.Bunoktada, sanıkAliYILDIZ’ın, sanık (...)’e ait çeklerinrüşvet ürünü olduğunu açıkça bildiği kendiliğinden ortaya çıkmaktadır.

E.1981/2 636

Adıgeçensanıkyinebilmektedirki,sanıkHalil İbrahimDEMİR,sanıkTuncayMATARACI’yarüşvetvermişdeğildir.Buaçıdanbakılınca,sanıkAliYILDIZ’ın,Halil İbrahimDEMİR’den aldığı çeki saklamaya gerekduymadığı, fakat sanık (...)’inTuncayMATARACI ile rüşvet anlaşmasıyaptığını bildiği içindir ki (...)’e ait çeklerin sanıkTuncayMATARACIeliyle kendisine intikal ettiğini saklamak ve tanık Cemal İNCE’ninarkadaşlıkduygusunasığınmakzorundakaldığıkanısınavarılmıştır.

Öte yandan, yukarıda gösterilen ilişkilerin derecesi, sanık AliYILDIZ,TuncayMATARACI’nıneylemlerinibilecekdurumagetirecekniteliktedir.

Esasen, sanıklar Şaban EYÜBOĞLU, Salih Zeki RAKICIOĞLUveHalil İbrahimDEMİR’in ikrarlarıyla açıklığakavuştuğuüzere, sanıkTuncayMATARACI, kendisine yakın arkadaşlarına suç konusu çekleriteslim etmekte ve çek tutarının banka hesaplarında saklanmasını buarkadaşlarından istemektedir. Nitekim, (...)’e ait olan 18.4.1979 günlü,10.000.000.—TL. lık ilkçekle,yenibirhesapaçılmışdurumdadır.Suçkonusu öteki iki çek de sonradan bu hesaba girmiştir. Böylece AdemRAKICIOĞLU ve Halil İbrahim DEMİR adlarına açılmış bulunan vekararın önceki bölümlerinde incelenen paravan banka hesabının birbenzerideburadaortayaçıkmaktadır.

Özetlenirse,bizzatsavunmanınortayakoyduğuolgularveyukarıdaayrıca belirtilen kanıtlar önünde, sanık Ali YILDIZ’ın sanık TuncayMATARACI’danborçaldığıyolundakisavunmasıgerçekolmaktanuzakgörülmüş; eylemin doğrudan doğruya, sanık Tuncay MATARACI’nınrüşvet anlaşmalarıyla elde etmiş bulunduğu çeklerden yararlanmasınısağlamak amacına yönelik olduğu kabul edilmiştir. Aynı nedenlerle,tanıklarCemalİNCE,SudiGÖKSÜN,NihatEKŞİveNihatMETE’nin,Soruşturma Komisyonu önünde belirtmedikleri halde, duruşmalardasöyledikleriborçalacakilişkisiileilgilisözlerisamimibulunmamıştır.

Ayrıca,borçolarakalındığı savunulan25.000.000.—TL.nıngirişiçeklerle belli olduğu halde bu borcun ödendiğini gösteren bir belgeyerastlanılmamıştır.

Bunagöre,sanıkTuncayMATARACI,yaptığırüşvetanlaşmalarıylaeldeettiğiçeklerikendieliyletahsiledemediğindensanıkAliYILDIZ’ıneylemi, bu çekleri, rüşvet mahsulü olduğunu bilerekten tahsil ve kendi

637E.1981/2

bankahesabındasaklamaksuretiylesuçfailininparalardanyararlanmasınısağlamaktan ibarettirveböyleceTürkCezaYasası’nın296.maddesindeyazılı suçunbütünunsurları oluşmuştur. SanıkTuncayMATARACI’nınbu paralarla bir anonim ortaklığa üstü kapalı biçimde ortak olması yada paraları başka alanlarla kullanması sonucu değiştirmeyeceğinden, buyönlerüzerindeayrıntılıbiçimdedurulmasınagerekgörülmemiştir.

Yararlanmanın gerçekleştiğini gösteren somut olgular dasaptanmıştır:

Gerçekten, sanık Tuncay MATARACI, Gençlerbirliği SporKulübüneyapmayıvaadettiğiyardımın100.000.—TL.lıkbölümünüsanıkAliYILDIZ’aait13.4.1979günlüçekleyerinegetirmiştir.Hernekadarbelirtilentarih,YıldızTuğlaSanayiA.O.adınaçıkanparavanniteliktekibankahesabınınaçıldığı18.4.1979gününden5günöncesinerastlamaktaisedebudurumunhesabınaçılışındakullanılan(...)’aaitsuçkonusuçekingelecektekibirtarihüzerindendüzenlenmişbulunmasındankaynaklandığıkanısınavarılmaktadır.Budurum, sanıkTuncayMATARACI’nın, sanık(...)’eait18.4.1979günlüçeki,belirtilentarihtenöncesanıkAliYILDIZ’averdiğini ve ondan 100.000.—TL.lık çek alarak, rüşvet olarak verilenparalardanbileyararlanmayabaşladığınıortayakoymaktadır.

SanıkAliYILDIZ’ınsonrakitarihlerdesanıkHakkıKALKAVAN’aödemelerde bulunduğu ve buradan da sanık Tuncay MATARACI’yaaktarmayapıldığıaşağıdaayrıcagösterilecektir.

C) Sanık Hakkı KALKAVAN, 1978 yılına kadar yıllık geliri150.000. —TL.olanbirçaybahçesiniişletmekteiken,buyıldanitibarenmalî gücü birden bire artmaya başlamış, 1979 yılında Arnavutköy’deFuel-oildağıtanbir firmakurmuştur.Öyleki,yukarıdagösterilenbankahesabına ilişkin açıklamalardan anlaşılacağı üzere, milyonlarla ifadeedilen işlemlere girişmeye başlamış ve dayısı Tuncay MATARACIBakanlıktanayrıldıktansonrabirlikteihracatveithalatişleriniyapacaklarıbir büro açmıştır. Sadece bu büronun tefrişi için yapılan harcamalarınbirkaçmilyonaulaştığıdüşünülürse,yaklaşıkikiyıliçerisindekaydedilenparasalgelişmeninkaynağındakikuşkukendiliğindenortayaçıkar.

Sanık Hakkı KALKAVAN, dayısının çevresinde çok aktif birgörünüm içerisindedir. Kısa zamanda Halil İbrahim DEMİR’le ve AliYILDIZ’la tanışmış ve bu kimselerle doğrudan mali ilişkiler içerisinegirmiştir. Diğer dayısı sanık KöksalMATARACI’nın kendisine verdiği

E.1981/2 638

yasa dışı yollardan elde edilen çek işlemlerini yürütmüştür. Halilİbrahim’denkendisinegelenmilyonlarcaliranınbüyükbölümü5604no.luhesapta toplanmış,daha sonra sanıkTuncayMATARACI’nın talimatınauygun olarak, ya bizzat TuncayMATARACI adına açılan hesaba veyaKöksalMATARACI’yavediğerkimseleregönderilmiştir.

GörüldüğüüzereönceleriHalilİbrahim’lesanıkHakkıKALKAVANarasında normal ticarî alışveriş görüntüsü altında yapılan işlemler, dahasonra, dayı-yeğen ilişkisi içerisindeki hesaplara dökülmek istenilmiş vesonuçtarüşvetkonusuparalardansanıkTuncayMATARACI’nınistifadesisağlanmıştır.

Öte yandan, bu paraların yasa dışı yollardan ekle edildiğinin busanık tarafındanbilinmediği kabul edilemez.Dosyadabulunanbelgeler,Köksal MATARACI’nın beyanıyla doğrulandığı üzere sanık TuncayMATARACI’nınvesanıkHakkıKALKAVAN’ınmalîdurumlarıortadadır.Tuncay MATARACI’nın Bakanlık döneminde hızla gelişen parasalimkânlarınmeşru yollardan sağlanmadığı aynı çevre içerisinde yaşayansanık Hakkı KALKAVAN tarafından bilinmediği söylenemez. Nitekim,parakaynaklarınınyasadışıyollardaneldeedildiğivekendieylemlerinindahisuçolduğubilincindeolanHakkıKALKAVANsoruşturmasırasında,uzun süre inkâryolunuyeğlemiş ikenSoruşturmaKomisyonundaki sonifadesindekısmengerçekleriortayaçıkarmıştır

Böylece, bu sanığın eylemi de TCK’nun 296. maddesine uygunolarak,yukarıdabelirtilendiğersanıklarıneylemlerigibinitelendirilmiştir.

D) Sanık Salih AYDIN, sanık Şaban EYÜBOĞLU’ndan paraaldığınıöncegizlemiş,dahasonradaortayaçıkangerçeklerkarşısındabuparayıborçolarakaldığınısavunmuştur.

Gerçekten,borçolarakalınanparasonradangeriverildiğitakdirdebirborçvealacakilişkisindensözedilebilir.Oysa,sanıkSalihAYDIN’ın,sanık Şaban EYÜBOĞLU’ndan para aldığı belgelerle sabit olduğuhalde, sanıkbunlarıngeri verildiğini gösterir bir delil vebelgeyi ortayakoyamamıştır.

Her ne kadar savunmada, duruşma tutanaklarında yeralanifadelerde sanık Şaban EYÜBOĞLU’nun borç ilişkisini açıkladığı önesürülmüşsede,adıgeçensanığınduruşma tutanaklarınageçensözleribuanlamı taşımamaktadır. Tersine, sanık Şaban EYÜBOĞLU kendisininancak 100.000-200.000.— TL. dolaylarında borç verebilecek durumda

639E.1981/2

olduğunu, fakat paraTuncayMATARACI’ya ait bulunduğundanO’nuntalimatı gereğince sanık Salih AYDIN’a 7-8 milyon lira ödediğini vekendisinegeriverilenparaolmadığınıbildirmektedir.

Dahaöncegörüldüğüüzere, sanıkŞabanEYÜBOĞLU’nunbankahesabınarüşvetparasıolarakbaşlangıçta,3.4.1978gününde

600.000.— TL., 20.4.1978 gününde 1.500.000.— TL. girmiştir.Sanık Salih AYDIN’a para verilmesi ise bu tarihten kısa bir süresonra başlamıştır. Yukarıda belirtilen deliller bu paraların sanıkTuncay MATARACI’nın buyruğu gereğince verilmiş olduğunu ortayakoymaktadır.ÖzelliklesanıkŞabanEYÜBOĞLU’naait5.10.1978günlü,

1.500.000.— TL. lık çekin dipkoçanında yer alan (TuncayMATARACI) biçimindeki nota göre anılan çekin önce sanık TuncayMATARACI’ya verildiği ve ondan da sanık Salih AYDIN’a geçtiğikesindir.

SanıkSalihZekiRAKICIOĞLU’nun1.12.1978günlüçekleverdiği2.500.000.—TL.nailişkinsavunmayagelince:

VakıflarBankası’ncasanıkSalihAYDIN’ınbabasıAliRızaAYDINadınaverilmişolan,toplamtutarı13.500.000.—TL.lıkikiadetteminatmektubunun sanık Salih Zeki RAKICIOĞLU tarafından kullanıldığıyargılamayla sabit olan bir olgudur.Ancak, suç konusu çek 1.12.1978;teminatmektupları ise7.5.1979ve13,6.1979 tarihlerini taşımaktadır.Ohalde, henüz alınmamış, kullanılıp kullanılmayacağı belli olmayan birteminatmektubunukomisyonücretinin6ayöncesindenpeşinödenmesidüşünülemez. Nitekim, sanık Salih Zeki RAKICIOĞLU da (O çekteminatmektubu alınmadanönce verilen bir çektir.Teminatmektubunamukabil verilen bir çek değildir... Altı ay önce bir ihalenin olupolmayacağınıbizkestiremeyiz)diyerekbudurumuaçıkçadilegetirmiştir(Duruşma tutanağı, sayfa 1832-1835). Bundan başka adı geçen sanıkteminatmektubukomisyonlarını daAliRızaAYDIN’a ayrıca ödediğinibelgelendirmişdurumdadır.Gerçekten,TürkiyeVakıflarBankasıSamsunŞubesincesanıkSalihAYDIN’ahitaben, teminatmektubununkomisyonücretleri ile ilgili olarak yazılmış bulunan 27.10.1980 günlü mektubunaltında,elyazısıileyazılmış(1979vesenelerininbankadanalınanteminatmektuplarımasraflarıolarak1.673.500.—TL.naktenödenmiştir)tümcesivealtındaAliRızaAYDlN’ınimzasıyeralmaktadır.

E.1981/2 640

SanıkSalihZekiRAKICIOĞLUvekilitarafındanonanmışbulunanbelge örneğinin içeriğine karşı herhangi bir itiraz vuku bulmamıştır.Böylecesuçkonusu1.12.1978günlü,2.500.000.—TL.lıkçekin,teminatmektubuileilgiliolmadığıyönükesinlikkazanmıştır.

Buna karşılık sanık Salih AYDlN’ın, Caterpillar bedelinin4.650.000.—TL.lıkbölümünüödemekiçinsatıcıfirmayaverdiği900.000ve3.750.000.—TL,lıkikiadetçekinsanıklarSalihZekiRAKICIOĞLUile Halil İbrahim DEMİR arasında geçen kişisel borçlanmadankaynaklandığı anlaşılmaktadır. Zira,AdemRAKICIOĞLU’nun İstanbulBankası Unkapanı Şubesindeki hesabına 10.8.1979 tarihinde Ali RızaAYDIN’aaitçekle3.900.000.—TL.girdiğibankahesapdökümkâğıdıylasabittir.Bunagöreyukarıdakidurumuntersiortayaçıkmakta,böylecedesanıkSalihAYDIN’dan sanıkSalihZekiRAKICIOĞLU’na para geçişibulunmaktadır.Belirtilengeçişingerçekbirborçsözleşmesinedayandığışuolgulardananlaşılmıştır:

SanıkSalihAYDIN’ınCaterpillariçinsatıcıfirmayaverdiğitoplam4.650.000.— TL. tutarındaki iki adet bononun vadelerinin 15 ve 16Ağustos1979günleriolduğuvebubonolarakefilolaraksanıkSalihZekiRAKICIOĞLU’nun imza attığı satıcı firmanın tanık sıfatıyla dinlenenyetkililerinin verdiği bilgilerle de sabittir. Bonoların, vadesinden birkaçgün sonra, 20.8.1979 gününde sanık Salih Zeki RAKICIOĞLU’nunkardeşiAdem RAKICIOĞLU’na ait 900.000.—TL. lık ve sanık Halilİbrahim DEMİR’e ait 3.750.000.—TL.lık iki çekle ödendiği de bankakayıtlarıyla bellidir. Öte yandan, Adem RAKICIOĞLU’nun 4.9.1979günlü, 3.750.000.— TL. lık çeki sanık Halil İbrahim DEMİR’in TürkTicaret Bankası Altınbakkal Şubesindeki hesabına girmiştir. Gerek budurum,gereksesanıkSalihAYDINvebabasındangelen3.900.000.—TL.nın10.8.1979günündeAdemRAKICIOĞLU’nunbankahesabınagirmişbulunmasıkarşısında,savunmadaönesürüldüğüüzere,sanıkSalihZekiRAKICIOĞLU’nun;belirtilengünde sanıkSalihAYDINvebabasından4.650.000.— TL borç aldığı, bu borcunu kardeşine ait 900.000— TL.lık sanık Halil İbrahim DEMİR’e ait 3.750.000.— TL. lık iki çek ile20.8.1979 gününde ödediği, bu vesileyle sanıkHalil İbrahimDEMİR’eborçlandığı3.750.000.—TL.yıda4.9.1979 gününde ödediği kabuledilmiştir.

Toplanan delillere göre sanık Salih AYDIN’ın, sanık ŞabanEYÜBOĞLU’ndan aldığı 3.500.000.— TL. ile sanık Salih Zeki

641E.1981/2

RAKICIOĞLU’ndan aldığı 2.500.000.— TL. sanık TuncayMATARACI’nıneldeettiğirüşvetparalarıolarakbelirmektedir.

Adıgeçensanık,rüşvetalansanıkTuncayMATARACI’nındamadıvebusuçaaracıolarakkatılansanıkŞabanEYÜBOĞLU’nunhemşehrisivekomşusudur.Bunedenlerleadıgeçensanıkkendisineverilenparalarınrüşvet suçundankaynaklandığınıbilecekdurumdadır.Öteyandan, sanıkkayınpederine, Bakanlığı döneminde, değişik tarihlerde 50.000.—100.000.—TL.gibinakitparalarverdiğiniveO’nunkiraücretiileyakıtgiderleriniödediğiniSoruşturmaKomisyonuönündeaçıkaçıkbildirmiştir.Bunagöre, sanıkSalihAYDIN’ınkayınpederiTuncayMATARACI’nın,yaptığı rüşvet anlaşmalarıyla elde ettiği paralardan yararlanmasınısağlamak amacıyla sanık Şaban EYÜBOĞLU’ndan 3.500.000.— TL,sanık Salih Zeki RAKICIOĞLU’ndan da 2.500.000.— TL. aldığı vebu paraları elden sanık kayınpederine verdiği ve onun ihtiyaçları içinharcadığısübutbulmuştur.

E) Sanık Köksal MATARACI Çay tahsisine ilişkin suçlardagösterildiğiüzere,sanıkTuncayMATARACI’nınenyakınsuçarkadaşıvetümeylemlerinde,parasalkonulardaiçiçebulunduğubirkimsedir.

(...)’den alınan 30 milyon lira rüşvet suçuna ilişkin bölümde,bu sanığın yasa dışı eylemlerden, başından beri haberi olduğuaçıklanmıştır. Nitekim, rüşvet olarak alınan çeklerden büyük birbölümübu sanık tarafından,kendihesaplarına .aktarılmışvebuyollaTuncayMATARACI’nın istifadesine terk edilmiştir. Öyle ki, TuncayMATARACI’nın tüm harcamaları kendisi tarafından karşılanmış veparasalyöndendevamlıkendisinebaşvurulmuştur.

Doğrudansuçkonusueylemlereiştiraketmişolanbusanığınayrıca(...)’den rüşvet olarak alman ve Tuncay MATARACI’ nın kendisineintikal ettirdiği çeklerin gizlenmesini ve sanıkTuncayMATARACI’nınbunlardanistifadesinisağladığıaçıkçaanlaşılmıştır.

SANIK SUÇLARININ NİTELENDİRİLMESİ :

Bu bölümde eylemleri gösterilen sanıklara uygulanması istenilenTürk CezaKanununun 296.maddesinde suçunmaddi unsurunumaddemetnindeaçıkçagösterildiğiüzere,suçtanistifadeyiteminetmek,tahkikatıyanlış yola sevketmek, faili gizlemek, bir suçun eser ve delillerini yoketmek,değiştirmekveyabozmakfiilleriteşkiletmektedir.

E.1981/2 642

Suçun oluşabilmesi; suç failleriyle cürmün icrasından önceveya suçun işlenmesi sırasında ittifak edilmemiş olmayı ve cürmüneticelendirmeyeyardımıdokunmamışbulunmayızorunlukılar.

Suçun manevi unsuru, kastın bulunması ve suçun belli amaçlarla«cürümdenistifadeyiteminveyatahkikatıyanlışyolasevketmekgibibirmaksatla»işlenmişolmasıdır.

Bu bölümdeki sanıkların eylemlerinde suç unsurları oluşmuştur.Gerçekten, sanıkların tümü ayrı ayrı gösterilen rüşvet anlaşmalarınındışındakalmaktadırlar.

Buna karşın, sanık Tuncay MATARACI’nın çok yakın çevresinioluşturan sanıkların, sanıkTuncayMATARACI’nın tüm eylemlerini veparasaldurumunuyakındanbildikleri,almançekvesağlananmenfaatlerinsuçkonusu eylemlerdenkaynaklandığınıbilebilecekdurumdaoldukları,sanıkların eylemlerinin, sanık Tuncay MATARACI’nın rüşvet konusuparalardanistifadesiniteminolarakçekveparalarıngizlenmesivebununsonucu sanıkTuncayMATARACI hakkında yapılacak tahkikatın yanlışyola şevkini amaçladıkları kanaatine varılmış, sanıkların eylemleri, bunedenlerleTürkCezaKanununun296.maddesikapsamındagörülmüştür.

SanıkHalilİbrahimDEMİR’indurumunedeniyle,hakkındaayrıcaTürk Ceza Kanununun 80. maddesinin uygulanması da gerekmiştir.Yukarıda, sanık (...)’e ilişkin ikinci rüşvet suçuna ait açıklamalaryapılırken, 80.maddeye ait unsurlar gösterilmiştir. SanıkHalil İbrahimDEMlR,ortayakonulduğuüzere,birdenfazla rüşvetsuçuna ilişkineldeedilensuçkonusumenfaatlerle ilgilieylemleriyerinegetirmiş,ayrıayrıdörtparavanbankahesabında,belirginamacahizmetetmiştir.

Bu nedenle, bu sanık hakkında Türk Ceza Kanunu’nun 80.maddesinindeuygulanmasıgerekmiştir.

Öte yandan, yukarıda sözü edilen Türk Ceza Kanunu’nun 296.maddesinin son fıkrası hükmü, sanık Köksal MATARACI yönündengerçekleşmişbulunmaktadır.

643E.1981/2

IX — TEKEL İŞYERLERİNE MEVZUAT HÜKÜMLERİNE AYKIRI OLARAK İŞÇİ YERLEŞTİRMEK SURETİYLE GÖREVİ KÖTÜYE KULLANMA SUÇU:

Soruşturma Komisyonu Raporunda; «Sanık TuncayMATARACI’nın, İş Kanununa dayanılarak çıkarılan ve 6.8.1975 gün,7/6787 sayılı kararname ile yürürlüğe konulan tüzük hükümlerine göre,SamsunbölgesindekiTekelişçilerinin,1978yılınakadarİşveİşçiBulmaKurumuaracılığıileişealındıkları,İşveİşçiBulmaKurumununŞubesibulunmayan Bafra ilçesi ve yöresinde ise Kaymakamın başkanlığındakurulanvebütünmuhtarlardanoluşanbirkurultarafından(ençokmuhtaçolanlardanbaşlanmaküzere)genelveobjektifesaslaragöreişçialındığıhalde Bakan olur olmaz bu uygulamaları ortadan kaldırarak tamamenkeyfi ve politik yollarla işçi alımını yönlendirdiği, bu arada türeyenbirçok aracının işçi adaylarından büyük menfaatler sağladıkları, Tekelfabrikalarınaalınacakişçimiktarınısenatöradaylarıarasındakontenjanlartespitederekayarladığıvepolitikpazarlıkkonusuyaptığı,ilgililereemirvererekvebaskıyaparakbirçokkişilerikeyfibirşekildeişeyerleştirdiğive böylece Bakanlık görev ve nüfuzunu kötüye kullanarak Türk CezaKanunu’nun240.maddesiniihlâlettiği»iddiaedilmiştir.

SUÇA İLİŞKİN MADDİ OLGULAR VE SUÇ KANITLARI :

Kamukesimindeçalıştırılacakişçilerinişealınmalarındaizlenecekyöntem,29.6.1973günlü,6786sayılıBakanlarKuruluKararıileyürürlüğekonulanbirtüzükilesaptanmıştır.AnılanTüzüğün2.maddesinde:

«GenelveKatmaBütçeliDairelerİlÖzelİdareleri,Belediyeler,Köyİdareleri,Kamu İktisadiTeşebbüsleri,ÖzelKanuna veyaÖzelKanunlaverilmiş yetkiye dayanılarak kurulan banka ve kuruluşlarla bunlarabağlı olan işyerlerinin işverenleri; vasıflı, vasıfsız butun işçi isteklerimiş kolu, meslek, meslek pozisyonu, öğrenim, iş tecrübesi, ücret, sosyalyardımlar, yaş, cinsiyet ve ihtiyacın karşılanması süresi gibi ayrıntılarlabölgelerindeki İş ve İşçi Bulma Kurumu örgütüne bildirmek zorunda»olduklarıve3.maddede:

«2. maddede sayılan kamu kesimi işyerlerinin işverenleri, işçiihtiyaçlarını kurum aracılığı ile karşılarlar. Ancak o yerde kurumörgütünün bulunmaması veya örgütü olup da işverenin kurumlahaberleşmegüçlükeriişçilerinişyerlerinegönderilmevegitmezorlukları

E.1981/2 644

gibi nedenlerle ihtiyacın karşılanmasında Kurumun etkili olamamasıveya iş verence verilen süre içinde Kurumca ihtiyacın karşılanmamasıhallerinde, işverenler işçi ihtiyaçlarını kendileri doğrudan doğruyakarşılayabilecekleri» hükmü getirilmek suretiyle bazı kurum vekuruluşlarınişçialımlarıbellibirdisiplinebağlanmıştır.

SamsunYaprakTütünBakımveİşlemeAtelyesiMerkezMüdürlüğüilebunabağlıişyerlerinesanıkTuncayMATARACI’nınGümrükveTekelBakanı olduğu döneme kadar yukarıda gösterilen tüzük hükümlerinegöreişçialınmıştır.Nevarki,sanığınBakanolmasındansonraadıgeçenişyerlerineişçialımındauygulananyöntemdeğiştirilmiştir.

Yasa dışı yollarla, işçi alımına ilişkin ilk bilgiler Samsun İş veİşçi Bulma Kurumu Şubesi tarafından yukarıda sözü edilen merkezmüdürlüğünün,bukurumagönderildiğiaylıkbültenlerdenfarkedilmiştir.

Gerçekten,1978yılıKasımaymailişkinişyeridurumçizelgesinde45 işçinin fazla gözükmesi karşısında, durum, ilgili iş ve işçi bulmakurumuşubesitarafından29.12.1978günlü,7809sayılıyazıile,işverenmerkez müdürlüğünden sorulmuş ve nedeninin bildirilmesi istenmiştir.İşverenmüdürlük ise, karşılık yazısında; işe alındığı belirtilen işçilerin,Kurum örgütü bulunmayan işyerlerine ilişkin olduklarını bildirmiş veböyleceyasadışıbiruygulamanınbulunmadığıifadeedilmekistenmiştir.

İşvereninbuaçıklamasınıuygulamayagerekçeolarakkabuletmeyenve yeterli bulmayan Kurum, işverene açıklamalı bir yazı göndererek;Merkez Müdürlüğünün, tüzüğün 3. maddesine aykırı hareket ettiğini,MerkezMüdürlüğüileKurumarasında500metreyigeçmeyenbirmesafebulunduğunu, işe alınan işçilerin işlemlerinin Merkez Müdürlüğünceyapıldığını ve merkez müdürlüğü aracılığı ile işyerlerine aktarıldığını,Samsun-Tekkeköy, Samsun-Çivril arasında devamlı belediye otobüsüve dolmuş işlediğini, bundan böyle Kurum bilgisi dışında işçi alındığısaptandığındavilayetmakamınaduyurulacağıbildirilmiştir.

Ancak,işvereninbuuyarıyarağmeneskiuygulamasınısürdürmesikarşısında,Kurum,budefakonuyu19.1.1979günve404sayılıyazısıylaSamsun Valiliğine bildirmiştir. Bu yazıda Tekel Yaprak Tütün BakımİşlemeAtelyeleri Merkez Müdürlüğünün muhtelif defalar uyarılmasınarağmen,işçialmalarındakiTüzükhükümlerineuymadığı,sondefaKurumdışındaveişvereninkendiliğindenTekkeköy(Köprübaşı),Ahıllı(Çivril)işyerleriiçin19erkek,186kadınişçialmasınarağmen,eklitutanaklardan

645E.1981/2

daanlaşılacağıüzere,herikiişyerindedekadınişçininçalıştırılmadığınıntespit edildiği, Kuruma haber verilmeden alınan bu işçilerin, belediyehudutlarıdışındaçalıştırılsalarbile,işealınışşekilleriyönündenTüzüğün3.maddesineaykırıbulunduğunu,işvereninKurumörgütününbulunduğuyerde olması, haberleşme, işçi gönderme ve gitme zorluklarınınbulunmaması, Kurumun etkisinin kesin ve istenilen süre içinde işçiihtiyaçlarının karşılanacağı gözönüne alınırsa Tekel tesislerinde iş içinyıllardırsırabekleyen14000dolayındakiişsizinhakkınınçiğnenmesininsöz konusu olacağı belirtilmiş ve bir defa da ilgili işyerinin makamcauyarılmasıistenilmiştir.

Kurum, uygulamanın yasaya uygun hale getirilmemesi karşısında,bir taraftan işveren merkez müdürlüğüne gönderdiği, 16.2.1979 günlü,0991 sayılı 15.5.1979 günlü, 2917 sayılı yazılarla yasaya aykırı işçialınılan konusunda uyarılarına devam etmiş, öte yandan da 23.2.1979günlü, 1144; 2.3.1979 günlü, 1247 ve 11.4.1979 günlü, 2105 sayılı,yazılarlakonuyuayrıcavilayetmakamınaduyurmuştur.(K.17,S.294vemüteakip) 1979yılı işyeri durumçizelgelerinde; 1979yılıOcak ayında25,Şubat’ta26Mart’ta18,Nisan’da60,Mayıs’da127,Haziran’da244,Temmuz’da243,Ağustos’da284,Eylül’de402işçiolmaküzere toplam1429kişininmevzuataaykırıolarakişealındığıgörülmektedir.

HernekadarMerkezMüdürlüğükarşılıkyazılarında,işçialımınınyapıldığıyerlerdeKurumörgütününbulunmadığıbildirilmişsede,MerkezMüdürlüğü ve buna bağlı işyerlerinin bir bölümünün tamamen SamsunBelediyesihudutlarıiçerisindeveişçialanlarınınyapıldığıAhıllıişyerininAnkara-SamsunyoluüzerindeveSamsun’a14Km.mesafede,Köprübaşıişyerinin Samsun’a 20 Km. mesafede, Samsun-Çarşamba karayoluüzerinde, Ballıcanın da Samsun’a 40 Km. mesafede ve Samsun-Bafrakarayoluüzerindebulunduğu,böylecebuişyerlerinintamamınınasfaltyolilemerkezbağlantılıolduğuTüzüğün3.maddesindegösterildiğibiçimdeİşve İşçiBulmaKurumuSamsunŞubesininalanı içerisindebulunduğusaptanmıştır.

Kurumun etki alanı dışında kalan kesimde ise öteden beri değişikbir yöntem uygulanagelmektedir. Bununla ilgili olarak Bafra ilçesindeTekel tesislerine işçi gerektiği zamanKaymakamlıkça bütünmuhtarlaraduyuru yapılmakta ve muhtarlarca düzenlenen listelerden muhtaçlıkderecesinegöreKaymakamınbaşkanlığındakikomisyonaracılığıyla işçialınmaktadır.

E.1981/2 646

Sanık Tuncay MATARACI’nın Bakanlık yaptığı dönemde bu türişyerleri için uygulanan yöntem değiştirilmiş ve keyfi biçimde sanıkBakan tarafından önerilen ve aracılar kanalıyla bildirilen kimselerin işealınmasıgerçekleştirilmiştir.

Bu konuda işleme atelyesi merkez müdürlüğüne vekalet edenMustafaGÜRişçiatımlarısırasındaMATARACI’nınmuhteliftazyiklerioldu.BunlarıGenelMüdürvasıtasıileveyadoğrudanbizeintikalettirildi.Bu talepleri kanunlara uyar nisbette yerine getirmeye çalıştık. Ancak,hiçbir tanesine İş BulmaKurumu aracılığı ile işçi aldığımız bölgelerdeişe alma imkanımız olmadı çünkü onlar kart alamadılar. Fermantasyondöneminde % 1, onun dışında % 2’ve kadar işçi ihtiyacımız olur.Alacağımız işçileri aybaşlarındaduyururduk.Bu aradaMATARACI’nıngönderdiği şahıslardan da gelmiş olanlar olursa kapıda sıraya koyardık.Ve işe alınması için gerekli muameleleri yapardık. Bunların içerisindeişe alınmayanlar olmuşsa ve o gün için orada bulunmayanlar olmuşsabunlariçintazyikyapılmıştır.BirkeresindebazıisimleriçinRize’ye,birkeresindedeAnkara’yaçağrıldım.Her ikisindedeMATARACIvasıtasıile çağrıldım. Yani kendisi çağırdı. Bir defa da İstanbul’a çağrıldım.HattaBütçePlânKarmaKomisyonundabirkonuşmasırasındaişçialmasırasındakirüşvetmeselesisözkonusuedilmiş,AnkaraSavcılığıdabunuihbartelakkietmişti.Sonuçneoldubilmiyorum.Öyleki.ozamanakadartekelde hiç kullanılmamış evraklar ile onar veya onbeşerlik iki partihalinde bu evraklar postalanmıstır. Bunlar işe alınmaları kararlaştırılankimselerolarakgösterilmişti.Butürbelgelerlegelenleriişealmadık.Amagözümüzden kaçanlar olabilir.Ancak,MATARACI’nın şahsen herhangibirmenfaat teminettiğine inanmıyorum.Kendisi şu isimleri alacaksınızşeklinde söylemiştir. Kendilerine imkan olduğu nisbette alacağımıbildirdim. Ve müracaat edenlere yukarıda belirttiğim dönemlerde işverebildim. Ama bunun dışında bazıları benim verdiğim işi kabuletmek istemediler. Bende bunları yerine getiremedim.Bakan tarafındanverilenisimlervelistemüfettişeverilmiştir.OzamanınPartiteşkilatınınhazırlamışolduğubirlistedevardır.Bulistedenfazlakimsealınamadı.

OrhanÖZETbanasöylediğiisimleri,Bakanınricasışeklindeintikalettirdi. Ayrıca Bakanın dünürü Ali Rıza AYDIN’ın da işçi alımlarınatavassutu oldu. Kendisi bizzat geldi, ve takip etti. Sonunda işçilerişe alındı. Ve Bakandan naklen bize bu işçileri söyledi. Ona izafetentavassutlarını yaptı. Bakanın gerek genel müdür vasıtası ile gerekseşifahen söylediği isimlerin sonradanAli Rıza AYDIN tarafından takipedildiğine şahit oldum. Bu isimler bana geldikten sonra ne zaman işe

647E.1981/2

başlayacaklarışeklindesorularlakarşılaştım.Hattaçokaşırıtalepgeldiğiiçinbirkısmınınişiniyapamadım.İşealınmakonusundayapılantekliflerresmi mektupla dahi oldu. «Falancanın işe alınması tensip edilmiştir,neticenin bildirilmesi» şeklinde yüzlerce mektup geldi. Bu mektuplarGenelMüdürlüktengeliyordu.Ancak,elyazısıyla,bilemiyorumböylebirşeydüşünmediğimiçinyapılantalebisaklamadım.

Bafra’da işe alınma ise kaymakam başkanlığında komisyonkanalıyla olurlu. Komisyon yapılan başvuruları inceler ve müracaatedenler arasında mali durumları zayıf olanların işe alınması istenirdi.Amabuzamandadahimuhtarlarınkendiyakınlarınıişesoktuğuhakkındadedikodularolurdu»(K.2,S.315-323).

Merkez Müdürlüğüne yapılan baskılar konusunda zamanın TekelGenel Müdürü Orhan ÖZET’de Soruşturma Komisyonuna şu bilgilerivermiştir:

«Türkiye’de yaprak tütünlerini stokeden, işleyen ünitelerden birtanesi de Samsun’da bulunan Merkez Müdürlüğüdür. Bu havalidekistokmerkezlerinin ve tütünlerin işlenmesi ile ilgili olarak işçi alımı veçıkarılması Merkez Müdürlüğüne bağlıdır. İşçiler iki grupta toplanır.Devamlıçalışan işçilerGenelMüdürlükkanalıyla,mevsimlik işçiler iseMerkezMüdürlüğükanalıylaişealınırlar.Ben1950denberiTekeldeyim.İşçiçalıştırılanDevletKuruluşlarınınbüyükrahatsızlığıvardır.Seçimlerlemeydana gelen değişiklik sonucu iktidarlar işçi yerleştirmek için bukuruluşlara baskı yapmışlardır. MATARACI döneminde de baskılar veisteklerolmuştur.ÖzellikleSamsunbölgesindeçokyoğunlaşmıştır.TuncayMATARACImuhtelif dilekçeler havale etmiştir. ResmenGenelMüdür,Bakanlıktan gönderilmiş veya elden verilmiştir. Bakan bu dilekçelerinbir kısım için şifahen ve bunların işe alınması hususunda telkinlerdebulunmuş,ricalardabulunmuşdirektiflervermiştir.BudirektiflerMerkezMüdürüne intikal ettirilmiştir. Ve benim kanalımla intikal ettirilmiştir.Söylenmiştir. Bu emirlerin ve ricaların kesin olarak yasalara uygun birşekilde yerine getirilmesi istenmiştir. Samsun’daki uygulama İş ve İşçiBulmaKurumuaracılığı ileyapılmıştır.YalnızSamsunMerkezi içinbuuygulanmıştır.Ancak, Samsun dışı Bafra ve diğer köylerde İşçi BulmaKurumuna başvurulmadan Merkez Atelyesi takdiriyle işçi alınmıştır.Bunlardan hangileri yerine getirilmiştir hangileri getirilmemiştir takipetmedim.

E.1981/2 648

İşçialımlarıkonusundaveözellikleBafraişyerleriiçinişçialımındaparaalındığıiddiasıTürkiyeBüyükMilletMeclisindesözedilmiştir.KonuCumhuriyet Savcılığına intikal ettirilmiştir. Bu konuda iki kişinin ilgiliolduğu kanaati vardı. Konuyu parlamenterlere anlattık. Hiç bilinmeyenadamlargeliptezgahkuruyorlar.Vetekeleişçisokacağız.10.000.—TL.verirmisin?İşegirerseniz10.000.—TL.alırızgiremezseniz iadeederizşeklinde tekliflerde bulunuyorlardı. Ama Bakanlık içinde veya GenelMüdürlüktebuşekildedavrananlarolmamıştır.

MerkezMüdürüMustafaGÜR’ünRize,Ankaraveİstanbul’aBakantarafındançağrıldığındanbenimhaberimolmuştu»(K.2,S.341-344).

Sanık Tuncay MATARACI’nın tekel işçi abralarındaki keyfiişlemleriniBahriCÖMERTözetleşöylebelirtmektedir:

«Ben Tuncay MATARACI’nın Bakanlığı döneminde, TürkiyeBüyükMilletMeclisiKarmaBütçeKomisyonuüyesiydim.MATARACIilepolitiksahadakiçatışmamSamsun’daTekeleişçialınmasıkonusundaolmuştur.OzamanlarTürkiye’defevkaladebirişsizliksorunuvardı.Bende bu konuda tecrübem ve tütün çevresi çocuğu olmam nedeniyle çokhassasdavranıyordum.MATARACI’dayeniBakanolmuştu.Kendisine;buçokhassasbirkonudur,dikkatetbizdahaevvelcebirkomisyonkuruyorveenfakirleriekmeğekavuşturmaçareleriarıyoruzdiyesöyledim.BenidinlediveyadinlemeditekrarSamsunveBafra’daişçilerinparaileTekelegirdikleri,halkınşikayetindenanladım.Banayapılanbaşvurularkarşısındakendisine telgraf çektim. Aldırmadı. Bütçe Komisyonunda bu konudakonuşmayaptım.İşgazetesütunlarınageçmişti.KimesorsamTekeleparayedirildiğinisöylüyordu.Başbakanakonuyugötürdüm.Meclistegensoruverildi. Fakat karşılığında, «Tekel’de, takdir hakkım vardır, istediğimişçiyi Tekel’e koyarım» şeklinde cevap verdi. Öyleki kadın işçilerAnkara’ya kadar gurup halinde gelip, özel kaleme kadar rüşvet almalarhakkında kulağımıza bilgiler geldi. Türkiye’de isbat külfeti ters işliyor.Parayıalırkenyakalamakgibibukülfetiddiaedenedüşüyor.Bunedenlebirçokhırsızlıklarkapatılıyor.Samsun’dasokaktakimesorarsanızTekeleişçilerin parayla getirildiğini ve araya giren bir sürü insanın da 50.000,100.000.—TL.aldığınısöyler.Fakathalkımızınbirtuhaftarafıvar,korkuiçerisindeler. Kadıncağızlara gittim. Bunlar, ineğimizi sattık, tarlamızısattık, Tekel’e girdik. Şikayette bulunsak hem işten olacağız, hem deparamız gidecek düşüncesi içerisinde idiler. Araya giren kimselerdenBafra’da Orhan ismindeki bir kişi ve Samsun’da Bakan’ın dünürüAli

649E.1981/2

RızaAYDIN’ıbiliyorum.Arayagirenlerinparaaldıklarıbilinenbirkonu,aralarında avukat var. MerkezMüdürü var. Bu Tekel MüdürüMustafaGÜRkanalıileBakandoğrudanemirverir»(K.4,S150-151).

Sanık Tuncay MATARACI’nın işçi almalarını nasıl ve kimleraracılığıileyönlendirdiğikonusundaise,Tek-GıdaİşSendikasıRizeŞubeBaşkanıReşatUÇAKSoruşturmaKomisyonundaşunlarısöylemiştir:

«Köksal MATARACI yani Bakan’m kardeşi heryerde hazır venazırdır. Her yerde geziyor önsafta idi. O zamanlarda yine KöksalMATARACIkanalıylamuvakkatişçialmakiçin5.000.—TL.almıyordu.İşçi alma komitelerimize itibar edilmeden, kıdem ve kabiliyetlerebakılmadanlistelerhalindeişçialındığınışikayetettik.Sendikaolarakbugibi hadiselerin olduğunu şifahenGenelMüdüre anlattık.Ve kadrolarınsatıldığını,komitelereitibaredilmediğiniGenelMüdürlüğeşifahenilettik.UlaştırmaMüdürlüğü Paketleme Fabrikasında görevlendirilen 60 küsurişçideparakarşılığındaKöksalMATARACIaracılığıylaişealınmışlardır»(K.4,S150).

BukonudaÇayKurumuGenelMüdürüBedirhanBİRBENaynıtüraçıklamalaryapmıştır.

İşçi alımlarında birtakım aracıların rol oynadığı açıkçagörülmektedir.YukarıdakibölümlerdesanıkTuncayMATARACI’nınsuçortağı olarak gözüken Şaban EYÜBOĞLU’nun sanık Bakanla birlikteolduklarıbirsıradakendilerinebaşvurudabulunanbirgurupişçiyibizzatkendi arabasına doldurup Gümrük ve Tekel Bakanlığına getirdiğini vedilekçelerinibizzatkendisininyazdığınıvesonuçtaişçileributürişlemleişeyerleştirdiğiniaçıkçabelirtmiştir.

SamsunBölgesindekiTekel İşyerlerine girebilmek ve işe alınmakkonusundadoğrudanBakanlığınetkisiodereceboyutlaraulaşmıştırki,ogünekadaruygulamasıgörülmemişbiçimdebirtakımişlemleryapılmayabaşlanmış,kimdenverildiğibelliolmayacakşekildebelgelerdüzenlenmişvebirtakımkişilerbukonuyuistismarederekişeyerleştirmekiçinaracılıkyapmışlardır. Bu konu dosya içerisinde bulunan 30.11.1979 günlü ve 8sayılı raporda detaylarıyla birlikte açıkça dile getirilmiştir. Öte yandan,sanık Tuncay MATARACI’nın Bakan olarak doğrudan Parti Teşkilâtımarifetiyle hazırlanan bir listeyi Merkez Müdürlüğüne verdiği açıkçasaptanmıştır. 10 Ocak 1979 tarihini taşıyan bu belge ilgili müdürvekilitarafındanbukonudaincelemeyapanmüfettişeverilmiştir.

E.1981/2 650

Dosya arasında bulunan 30.11.1979 günlü ve 9 sayılıGümrük veTekelBakanlığımüfettişlerindenCelâlERELtarafındanyapılantahkikattabu konuya ilişkin dökümler toplanmıştır. Tahkikat sonunda görevlimüfettiş, işçi abralarını doğrudan yürüten Merkez Atelyesi MüdürüMustafa GÜR hakkında lüzumu muhakemeye yer olmadığı sonucunavarmış ve raporunu şöyle bağlamıştır. «Mustafa GÜR’ün tüzüğün 3.maddesinin, belediye hudutları dışındaki işyerlerine Kurum kanalıharicinden işçi alınmasına cevaz verdiği yolundaki savunması tahkikkonusuyönündenkabuleşayangörülmemekleberaber,işçialımlarındaheryöndenkendisinebaskılaryapıldığı,amirleri tarafındanemirlerverildiğiyolunda müdafaası yerinde olmakla, suçun maddi unsurları mevcutbulunmasınarağmen,maneviunsurlarının teşekkületmediği,busebepleTCK’nun45.maddesigözönünealınarakhakkındamenimuhakemekararverilmesiuygundur.»

CUMHURİYET BAŞSAVCISININ ESAS HARKINDAKİ MÜTALÂASI:

CumhuriyetBaşsavcısıEsasHakkındakiMütalâasında:

«Samsun Yaprak Tütün Bakımı ve İşletme Atelyesi MerkezMüdürlüğünce 1978 yılı ortalarına kadar İş ve İşçi Bulma Kurumuaracılığı ile, Bafra’da ise Kaymakamın Başkanlığında kurulu bir heyettarafından,alınacak işçiler tespitve ilanedilmekte, itirazedenolmadığıvakitişealınmaktaidiler.

Bukuruluşlar üzerinde,Yasayagöre,GümrükveTekelBakanınınyalnızdenetimgöreviolduğuhalde,TuncayMATARACIBakanoluncabu konuya da elkoymuş, bizzat verdiği emirlerle istediği kimseleri işçiolarakbuyerlerealdırmıştır.

HattaTuncayMATARACIileöncekibölümlerdeyakınilişkilerindenetraflıolarakbahsolunanŞabanEYÜBOĞLUkendisinegelenkimseleriTuncayMATARACI’yagötürerekişeyerleştirmiştir.

TuncayMATARACI’nınbizzatemirvedirektifvererekistedikleriniişe aldırdığınıMustafaGÜRveOrhanÖZET açıkça beyan etmişlerdir.EsasenTuncayMATARACI’dabazıkimselerinişealınmasınıemrettiğinibeyanetmiştir.

Eskiuygulamayıterkettirerek,keyfiolarak,yasalyetkisiolmadığı

651E.1981/2

halde, istediği kimseleri ve bir kısmı yakınlarının tavassutu ile işealınmalarıiçinemirvermişveböyleceayrıcalıkyaratmışolmasıvehattabukonudamenfaatsağladığınınyaygınlaşmasınasebebiyetvermişvebusuretlegörevinikötüyekullanmışolanTuncayMATARACI’nın,TCK’nun240incimaddesinegörecezalandırılmasınakararverilmesini»istemiştir.

SANIK SAVUNMASI :

Sanık Soruşturma Komisyonu önünde verdiği ifadesinde, işçialınılan konusunda yasal bir sisteminmevcut olmadığını, kısmî Senatoseçimleri sırasında Bahri CÖMERT’in kendisine gelerek, Bafra’dakiişçi kadrolarının tamamının kendisine verilmesini istediğini ve butalebin kabul edilmediğini bildirmiş, Samsun yöresinden zaman zamankendisinegelenveişsiz,açolduklarınıbildirenkimselerinişealınmalarıiçin dilekçelerini Genel Müdüre verdiğini ifade etmiş, yargılamasırasında da ilk açıklamalarını tekrarlamış, işçi alınılan için muhalifmuvafık herkesin kendisinden iş istediğini ve tavassutta bulunduğunu,kendisininbirişsizeişbulmaötesindehiçbiramaçgütmediğini,konunun1978Karma Bütçe PlânKomisyonunda ve aynı şekilde 1979 yılı PlânKomisyonundaortayaatıldığınıbelirtmişbununötesindeolaylarailişkinbilgisininbulunmadığınısöylemiştir.Sanıkvekilide;bukonunundevamlıpolitikakonusuyapıldığını, işçi,alımlarındaherkesinkendisinegörebirkuralkoyduğunu ileri surmuş,birBakan3-5 işçiningörevebaşlamasın,istemişse bunun için görevi kötüye kullandığının ileri sürülemeyeceğinibeyanetmiştir.

DELİLLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ :

Gümrük ve Tekel Bakanının, görev ve yetkileri yukarıda, (...)’eilişkin bir ve iki numaralı suçların yer aldığı bölümlerde açıkça ortayakonmuştur. Tekel Genel Müdürlüğü, 2825 sayılı Gümrük ve İnhisarlarVekilliği Teşkilat ve Vazife en hakkındaki Kanunun birinci maddesinegöre,GümrükveTekelBakanlığınınMerkezTeşkilâtıiçerisindeBakanlığabağlı bu daire durumundadır. Ayrıca 4036 sayılı İnhisarlar UmumMüdürlüğüTeşkilâtKanunununbirincimaddesindedebukuruluşunaynıBakanlığabağlıolduğubelirtilmiştir.2825sayılıYasanın4.maddesindebelirtildiğiüzereGümrükveTekelBakanlığınabağlıTeftişHeyeti,BakanadınaveondanalacaklarıdirektifegöreBakanlığabağlıbütünkuruluşlarıdenetlemeyetkisinesahipbulunmaktadır.

E.1981/2 652

4036sayılıYasanın23.maddesinegöredeTekelGenelMüdürlüğüiçin,Gümrük veTekelBakanlığına bağlı bir tetkik vemurakabe heyetiteşkiledilmiştir.

2825sayılıKanuna,6410sayılıKanunlaeklenenekmaddeaynenşöyledir:

«Gümrük ve İnhisarlar Vekâleti kuruluşundaki merkez ve illermemurlarındankadrolarıdördüncüvedahayukarıderecedebulunanlarlamüfettişlerin tayinleri, Başvekille Gümrük ve İnhisarlar Vekilininmüşterekkararıile,bunlarındışındakalandiğermemurlarıntayinlerideGümrükveİnhisarlarVekilitarafındanyapılır».GörüldüğüüzereGümrükveTekelBakanı,TekelGenelMüdürlüğüiledoğrudandoğruyailişkilidir.

Bakanın, işçi alımları konusunda da doğrudan yetkili kimselerezaman zaman emir verdiği görülmüş ve gerektiğinde yazılı başvurularıTekelGenelMüdürlüğüneintikalettirmiştir.

Tanık olarak bilgilerine başvurulan bazı Tekel yetkililerincedoğrulandığı üzere, işçi almalarında, mevzuata dayalı olarak yürütülenuygulama, sanığın Gümrük ve Tekel Bakanı olmasından sonradurdurulmuş, bukonudaki işlemler tamamen sübjektif vekeyfi esaslaragöreyürütülmeyebaşlanılmıştır.

Türkiye genelinde olduğu gibi, Samsun yöresinde de işsizliksorunununbulunduğuvebinlerce işçinin,Tekel işyerlerindemevsimlikveyageçicideolsaişegirebilmeleriiçinsırabekledikleriİşveİşçiBulmaKurumuyazılarındananlaşılmaktadır.

Böyle bir ortamda, sanık Bakan çeşitli nedenlerle, işçi alımlarınadoğrudan etkidebulunmuşve sözkonusu alınılanyönlendirmiştir.Öyleki, sanık, işçi alımında doğrudan yetkili ve işveren durumunda bulunanMerkez Müdürlüğüne sözlü ve yazılı emirler vermiş, zaman zaman,MerkezMüdürünüAnkara,İstanbulveRize’yeçağırarakistemlerininotettirmiştir.

MerkezMüdürüne yapıları bu baskılar, aynı biçimde sözü edilenmüdürlüğün bağlı bulunduğu Tekel GenelMüdürlüğüne de yapılmıştır.ZamanınTekelGenelMüdürübukonularıaçıkçadilegetirmiştir.

SanıkTuncayMATARACI işçi alanlarında bazı yakınlarının aracıolarakfaaliyettebulunmasınagözyummuşvegerektiğindebukimseleridoğrudanilgiliyerleregöndermektençekinmemiştir.

653E.1981/2

İşçialımlarının,sanıkTuncayMATARACIvedolayısıylaGümrükveTekelBakanlığındanyönlendirildiğikanısıöylebirboyutaulaşmıştırki, iş yerlerinin bulunduğu yöreden bir çok kimse, büyük sıkıntılariçerisinde, iş bulabilmek ümidiyle Ankara’ya koşmuş, buradan işlerinitakipetmekistemiştir.

Sonuçta, bu durum istismar edilerek, Bakanlık başlığını taşıyanmatbu kağıtlarla, Ankara’dan Tekel iş yerlerine işçi yerleştirilmesininplanlandığı söylentileri yaygınlaşmış, bütün bu söylenti ve şayialarkarşısındasanıkTuncayMATARACI’nınkonuüzerineeğilmekgereğiniduymadığı; tanık Bahri CÖMERT’in ifadesinde açıklandığı üzere, işçiabralarınınkenditakdirinebağlıolduğugibibirdüşünceileuygulamalarınısürdürdüğüanlaşılmıştır.

Bu arada,mahalli parti teşkilâtının hazırladığı bir işçi listesine debizzat sahip çıkması, bu listede isimleri geçen kimselerin doğrudan işealınmalarını isteyerek, listeyi yetkililere vermesi sanığın hangi amaçlardoğrultusundahareketettiğinigöstermektedir.

Yeri gelmişken açıklanmalıdır ki, merkez müdürlüğünün, işçialanlarındamevzuatdışıeylemlerininaçıklanmasıyolunda,mahalliişveişçibulmakurumumüdürlüğünegösterilengerekçedeinandırıcıolmaktançokuzaktır.İşçiçalıştırantümkamukuruluşlarının,işçialımındauymaklayükümlübulunduklarıTüzükhükümlerinegöre,bukuruluşlar, işve işçibulmakurumuaracılığıdışındaişçialamamaktadırlar.Kurumşubelerininetki alanları içerisindeki kamu kuruluşları, bulundukları yerin Belediyesınırları ile sınırlandırılmamıştır.Yol ve ulaşım vasıtaları. iş yerlerinin,kurumşubesineolanuzaklıkları,kurumunetkialanınıbelirlemektedir.

Merkez Müdürlüğünün belirttiği gibi, işçi almalarının yapıldığıişyerleri,kurumunetkialanıdışındabulunmamaktadır.Bu işyerlerininhepsi, devlet karayolunun üzerinde, kuruma asfalt yol bağlantılı ve enuzağı 40 kilometre mesafede bulunmaktadır. Üstelik işçi alımlarınınyapıldığıveTekel’intümişyerlerininbağlıbulunduğumerkezmüdürlüğüilemahalli kurumşubesinin arasındabir kaçyüzmetremesafeolduğuanlaşılmaktadır. Ancak,merkezmüdürlüğünün böyle bir uygulamasınaneden, Sanık Bakan Tuncay MATARACI’nın baskısıdır. Sanık Bakan,görevilişkisiiçerisindebulunduğuGenelMüdürlükvebunabağlıbirimlerüzerinde işçi alımları konusunda doğrudan görevli bulunmamasınarağmen, Bakanlık yetkisini kötüye kullanarak. o güne kadar yörede

E.1981/2 654

ve işyerlerinde görülmemiş biçimde, keyfi uygulamanın yaratıcısı vetakipçisiolmuştur.

Savunmada ileri sürülen husular yukarıdan beri açıklanan delillerkarşısındayerindebulunmamış,sanıkTuncayMATARACI’nın,TCK’nun240’ıncımaddesiningösterdiğibiçimdegörevinikötüyekullandığısübutbulmuştur.

Yukarıdakiaçıklamalarkarşısında,suçunmaddiunsurunuoluşturaneylemlerinbirsuçişlemekararınabağlıolarakgerçekleşmesindendolayı,sanıkhakkındaayrıcaTürkCezaKanunu’nun80.maddesihükmünündeuygulanmasıgerekmiştir.

X) — İSTANBUL GÜMRÜKLERİ BAŞMÜDÜRÜ OKTAY ERGÜL’Ü MÜSTAFİ SAYDIRMAK SURETİYLE GÖREVİ KÖTÜYE KULLANMAK SUÇU

İDDİA :

SoruşturmaKomisyonuRaporunda;

«Tuncay MATARACI’nın yakın arkadaşı olan öğretmen OrhanTÜRKER’iGümrükveTekelBakanlığındamüşavirkadrosunaatandıktansonra;BakanlıktabirTeftişKuruluveyeterincemüfettişinbulunmasınarağmen,demirkaçakçılarınakarşıetkinönlemleralanİstanbulGümrükleriBaşmüdürüOktayERGÜL’ümüstafisaydırarakgörevindenuzaklaştırmakiçinMüşavirOrhanTÜRKER’ifonksiyongaspısuretiylekanunsuzişlerdekullanarakTürkCezaKanununun240incimaddesiniihlâlettiği»;

iddiaolunmaktadır.

SUÇA İLİŞKİN MADDİ OLGULAR VE SUÇ KANITLARI :

Sanık (...)’in birinci rüşvet suçuna ilişkin bölümünde açıklandığıüzere, sanık Tuncay MATARACI’nın bakanlık döneminde İstanbulGümrükleri Başmüdürü olan Oktay ERGÜL; Başmüdürlük yetkisinive insiyatifini kullanmak suretiyle, sanık (...)’inmevzuata aykırı olarakgümrüktençekmekistediğiyaklaşık2.000tondemirinithaliniönlemişveböylecebuyoldakitertiplerinbaşarıyaulaşmasınıengellemiştir.

Haydarpaşa Gümrük Müdürlüğüne vekâlet eden Ali GalipKAYIRAN’ınifadesindebelirttiğiüzere,bukonudakiinsiyatif,uygulanan

655E.1981/2

yöntem nedeniyle sözü edilen müdürlükten İstanbul GümrükleriBaşmüdürlüğüne geçmiştir. Oktay ERGÜL, böylece, demirlerinçekilmesiniönlediktensonra,işinpeşinibırakmamıştır.Kesinbirsonucaulaşmak amacıyla, Haydarpaşa Gümrük Müdürlüğü kanalıyla (...)’egönderttiği 2.2.1979 günlü bir yazı da hurdaların ayırımında bizzatkendisinin bulunması gerektiğini belirtmiş ise de, (...)’in bu çağırıyauymaması nedeniyle, İstanbul Gümrükleri Başmüdürlüğünden eşyanıntasfiyesinegidilmesiyolundaemirverilmesiniistemiştir(K.15,S.49).

Buarada, İstanbulGümrükleriBaşmüdürlüğünce(...)’egönderilenbir yazı ile, (...)’in varislerine ilişkin vekâletname istenmiş vevekâletnamelerinibrazınailişkinyazınınaltınaBaşmüdürOktayERGÜLtarafındanelyazısıile,eşyanıntasfiyeyetabitutulmasınotukonularakbukonudakievraktarife-kıymetservisinehavaleedilmiştir(K.15,S.46).

Demirlerin tasfiyesi işlemlerine başlanacağı sırada İstanbulGümrükleriBaşmüdürüOktayERGÜL’ün,Gümrük veTekelBakanlığıPersonel Eğitim Müdürlüğünün teklifi üzerine, Trakya GümrükleriBaşmüdürlüğündegeçiciolarakgörevlendirilmesineveayrıcakendisindenbuBaşmüdürlüknezdindealınacakönlemler içinbir raporhazırlanmasıistenmiş, bu işlem aynı gün, sanık Tuncay MATARACI tarafındanuygundurşerhiverilerekonanmıştır(K.15,S.41).

OktayERGÜLbugeçicigörevyazısınıngelmesindensonraTrakyaGümrükleri Başmüdürlüğünün bulunduğu Edirne’ye giderek 23.7.1979tarihinde vekâlet görevine başlamış ve 6.8.1979 tarihine kadar verilengöreviyerinegetirip,ayrıca11sayfadanoluşanraporunudahazırlayarakBakanlığasunmuşveaynıgünasılgörevinebaşlamıştır.(K.15,S.37)

Personel ve Eğitim Genel Müdürlüğünün 17.8.1979 günlü teklifyazısıile,TrakyaGümrükleriBaşmüdürlüğününmünhalbulunduğu,dinibayramların yaklaşmış olduğu, yurt dışından da yoğun bir şekilde işçialımının başladığı belirtilerek gereken önlemlerin alınmasının istenmesiüzerine,sanıkGümrükveTekelBakanıTuncayMATARACI,dahaöncegeçici görevle görevlendirilen ERGÜL’ün ikinci bir emre kadarTrakyaGümrükleriBaşmüdürlüğündegörevlendirilmesiniveyerinedeBaşmüdürYardımcısıYaşar KIZILTUĞ’un vekâlet etmesini uygun görmüş ve bugeçici görev emri yıldırım telle İstanbul Gümrükleri Başmüdürlüğünebildirilmiştir(K.15,S.35).

E.1981/2 656

İstanbul Gümrükleri Başmüdürü Oktay ERGÜL, kendisiningörevlendirilmesi konusuna ilişkin olarak Soruşturma kurulundakiifadesinde:

«Tuncay MATARACI tarafından iki kez Ankara’ya çağırıldım.Bu görüşme sırasında kendilerine, «İstanbul Başmüdürü Trakya’yagitmezÇünkü orası hem ayar bir kuruluştur.» dedim.Bana aynen şunusöyledi: «Senin başmüdürlüğünden memnunum. Sağlamsın, teşkilâtıiyi tanıyorsun, mevzuatı biliyorsun, ben senden oraya gidip”bir resimçekmeniistiyorum.»dedi.«SayınBakan,enaşağı20kişigitti,20müfettişgidipresimçekti.Herkesinelineverdikbunları»dedim.Nihayetgidipbirincelemeyaparakvemüfettişliktengelenbiralışkanlıklagayetaçıkolarakkusurun tamamen kendisinde olduğunu rapor ettim, sonra da görevimedöndüm,beniAnkara’yaçağırdı.«Bunebiçimrapor?Bizitenkitetdiyemi seniorayagönderdik?dedi.«Normalbir rapor sayınBakandoğrusuneiseoyazılmıştır.»dedim.«Pekisengit»dedi.«NereyegideyimSayınBakanım» dedim. Çünkü Trakya’ya veya İstanbul’a dönme konusugündemde idi. «Trakya’ya» dedi. «Onu konuşalım sayın Bakanım»dedim. O zaman ayağa kalktı, boğazımı sıkmaya kalktı. İkimiz ayaktaduruyorduk.Soleliyleboğazımauzandı.YanionoktadaartıkbirBakan-Bürokratilişkisitükenmişti.ZatenbiliyorsunuzBakanolabilmeyeteneğidiyebirmefhumvardır,oyetenektenbencemahrumdu.»şeklindebeyandabulunmuştur.

OktayERGÜLSoruşturmaKurulunda vermiş olduğu bu ifadesinisonsoruşturmasırasındadatekraretmiştir.

Oktay ERGÜL, ikinci kez geçici görevle Trakya GümrükleriBaşmüdürlüğüne gönderilmesine ilişkin yazıya karşılık olarak BakanlıkMakamına yazdığı 12.9.1979 günlü yazıda; kendisine vekâlet edeceğibildirilen BaşmüdürMuaviniYaşar KIZILTUĞ’un raporlu olması, dinibayramın geçmiş ve turizm mevsiminin kapanmış bulunması, TrakyaGümrükleri Başmüdürlüğünde de alınacak önlemlerin bulunmaması veayrıca1918sayılıKaçakçılıkYasasıuyarıncahakkındagıyabitutuklamakararıverilmişbulunanveadıdemiryolsuzluklarınakarışmışolan(...)’inyenidendemirithalinetevessületmesi,budemirlerinikincimuayenesininbizzatkendisitarafındanyapılmasınınzaruribulunmasıgibigerekçelerleTrakya Gümrükleri Başmüdürlüğüne geçici olarak görevlendirilmesineilişkin emrin kaldırılmasını istemiştir. Ancak, bu yazının dahaBakanlığa ulaşmasından önce verilen görevi yerine getirmediği ileri

657E.1981/2

sürülerek 10.9.1979 günlü, Bakan onayı ile Bakanlık müşaviri OrhanTÜRKER, Başmüdür Oktay ERGÜL hakkında soruşturma yapmaklagörevlendirilmiştir.

Sözüedilensoruşturmaemri,11.9.1979günükendisinetevdiedilenMüşavirOrhanTÜRKER,ogünİstanbul’agiderekhazırladığı13.9.1979tarihli raporu Bakan Tuncay MATARACI’ya Yeşilköy Havaalanındaarzetmiş, Tuncay MATARACI’da raporun altına el yazısı ile aynen«Gereğinin yapılması ve Oktay ERGÜL’ün yerine Başmüdür YaşarKIZILTUĞ’unikincibiremrekadarvekâletetmesiuygundur.12.9.1979»talimatınıvermiştir(K.15,S.107).

Orhan TÜRKER raporunda; Başmüdür Oktay ERGÜL’ün TrakyaGümrükleri Başmüdürlüğü vekâlet görevinden makamın emri olmadanayrılıp6.8.1979günüİstanbul’dagörevebaşlamasınıve17.8.1979günlüemirileikincikezgeçicigöreveatanmasınailişkinemrerağmenbugörevebaşlamamasını 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 94. maddesikapsamındagörerek,görevindençekilmeisteğindebulunmuşsayılmasınıvegöreviniterkettiğiiçindevletmemurugörevindençıkarılmasınıteklifetmiştir.

Sanık Tuncay MATARACI’nın bu raporu onaylamasından sonraOktayERGÜL’ünmüstafisayılmasınailişkinolarakİstanbulGümrükleriBaşmüdürlüğüne 13.9.1979 günlü çekilen Gümrük ve Tekel BakanlığıPersonel Genel Müdürlüğü ifadeli Bakanlık yıldırım telgrafı aynı günadıgeçenetebliğedilmiştir(K.15,S.38-39).

Oktay ERGÜL, müstafi sayılmasına ilişkin Orhan TÜRKER’inyaptığıişlemleriifadesindeaynen;

«OrhanTÜRKERdiyebirvatandaş10Eylül,hatırladığımkadarıileBaşmüdürlüğümegeldibirmucipgösterdiefendimTrakya’dangerigelipgelmediğimkonusundaincelemeyapacaklarmış,«Hayhay»dedim.ŞubeMüdürümetalimatverdim,«Sicildosyamıaşağıyaindirin»dedim.MakamodamdaOrhanTÜRKERdenenvatandaşincelemeyiyaptı.Ayın11’indeolabilir. İnceleme yapan kişimüfettiş değil, bir basitmüşavir. Hüviyetibellideğil.«Görevegelmemekcürümdür»diyecekkadarhukukbilgisiylemücehhez;böylebirvatandaş.«Görevegelmemeninkarşılığıcürümdür»diyor.«BaşmüdürOktayERGÜL15kezbucürümüişlemiş»diyor.Yani15günbengörevegelmemişim.15kezde, 15defa adammıöldürmüş

E.1981/2 658

demekistiyor;amacürümişlemişiz.11güngelmedidediğisüreiçindede5günüsayınMATARACI’nındavetiüzerineAnkara’yagitmişim,odaayrıbirdurum.Boğazımısıkmaolayıoçağrılarsırasındaolmuş.Buapayrıbirdurumamatabiitenceredibinkara,benimdibimkara,hepsikara.Birbaktıkbiryıldırımtelgraf,ayın12’sindemüstafisayılmışım.AllahAllahdedim,neredençıktıbu?Hangiyasa,hangiyetkiyikullanıyorlar?BenTrakya’dandöndükten sonra Bakanlığa geldiğimi yazmışım, Bakanlık çağırmışAnkara’ya gitmişim, onlarlamüşterek görüşmüşümve diyor ki, 11 güngörevegelmedim.İşte94.madde,senmüstafisin.Pekidedik.Müstafiyizkabulnihayetyapabileceğimyasalyollarabaşvurmak.Danıştay’agittim,tabiiDanıştay’danbirayzarfındakararıçıkarttım.Gerigeldik,birhafta,ozamanınBakanıgöreviveripvermemekonusundamütereddit.Şunudasöyleyeyim:Ayın12’sindebizimtespitlerimizegöre(...)Firmasınaaitikibeyannamede o günün hesabına göremilyonu aşan bir noksanlık tespitettik.Bunailâvetenaynıfirmanındahaönceyaptığıithalâtarttı.İzmit’tenyaptığı ithalâttadaaynınoksanlıklarınmevcudiyetini saptadık.Tabiibutedbirlerialırkenmüsafidesayıldık.Arkadanbirtoluengemisiolayıçıktı.Garipbirtesadüftür,iddiaetmiyorum,12.9’dagemininKartaltesislerineyanaşacağınadairteleksmevcuttoluenyüklügemininveben12akşamı,çokaceleyangındanmalkaçırılıyor,raporogünverilmişsözde,sonradangörüyoruz rapor 13’ünde verilmiş,Bakan 12’sinde uygundur demiş, biryıldırım telgraf müstafisin. Şimdi, işlemin baştan aşağıya, baştan karaolduğuşuradandabelli:Müfettişdahibirraporyazdığında,orapordoğrumuyanlışmıidarecetetkikedilir.ÖncePersonelŞubesinegider.HukukMüşavirliğine gider, yani normal prosedürünü geçilir; evet, müfettişinyazdığı rapor doğrudur. İdare iştirak eder, uygulamasına geçer. Bundaöylebirşeyyok.Birvatandaşsokaktakiadamraporyazmış,ondansonraBakantelefonaçmış,«Telgrafçekin»Yeşilköy’denaçıyor telefonu.Çokacele,çokönemliçünkü.İllegitmemlâzım.Yeşilköy’dentelefonaçıyorPersonel Eğitim Genel Müdürlüğüne, telgraf çekin, diyor, müstafidiro diyor.Yerine de bilmemkimbakacak diyor. Emri aldık, tabii normalolarak yapabileceğimiz yasal hakkımı kullanmaktı, kullandım ve tekrargörevimedöndüm.»şeklindeaçıklamaktadır(YüceDivanTutanakları,S.1076vedevamı).

OktayERGÜL’ünmüstafisayılmasıhususundazamanınGümrükveTekelBakanlığıMüsteşarıTeomanYAYINiseifadesinde:

«Sayın Bakan’ın özel müşavirini müfettiş şeklinde göndermek

659E.1981/2

suretiyleOktayERGÜL’ümüstafisaydırmaktakimaksadımbilemiyorum.Benkendisine«Niyealıyorsun,OktayERGÜL’ü»dediğimzaman,bana«Herşeyi,iyi,dürüst,namusluçocuk,fakattipihoşumagitmiyor»cevabınıvermiştir.Bucevapüzerinebenimyapabileceğimbirşeyyoktu.Oktay’ıacele İstanbul’dan çağırdım ve gereken işlemleri yaptırdım.» şeklindeaçıklamalarayerverilmektedir(K.6,S.12-13).

Başmüdür Oktay ERGÜL hakkında soruşturmayı yürüten rapordüzenleyen Orhan TÜRKER kendi beyanından anlaşıldığı üzere, uzunyıllarMilliEğitimBakanlığımensubuolarak,öğretmenveidareciolarakçalışmışbirkimsedir.SamsunMilliEğitimMüdürlüğüsırasındaRize’desiyasi bir partinin il başkanı olan Tuncay MATARACI’yla tanışmıştır.Çankaya Lisesi Müdürlüğüne atandığı sırada Tuncay MATARACI daliseninyanıbaşındakibirevdeoturmaktadır.LiseMüdürlüğügörevindenalınıp başka bir göreve verildiğinde, Tuncay MATARACI kendisiniBakanlığı bünyesi içerisinde bir göreve atamış ve kısa bir süre sonrada Bakanlık Müşaviri yapmıştır. Orhan TÜRKER, sanık TuncayMATARACI’nın yurt içi ve yurt dışı seyahatlerine iştirak etmiş vekendisindenözeldayanışmanolarakyararlanılmıştır.

OrhanTÜRKERsoruşturmakonusundaşunlarısöylemektedir:

«Durum son derece ani oldu. Sayın Bakan o sırada müfettiş mibulamadı?, yoksa benim bu tahkikatı yapabileceğimi mi tahmin etti?bilemiyorum. 11 Eylül’de bana bu görev verildi. 12 Eylül’de raporuhazırlayıposıradaİstanbul’dabulunanBakanaverdim.Çünkü,banabuişigünlüolarakvermişti.Ogünlerdeİstanbul’dagörevlimüfettişbulabilir,bu incelemeninonayaptırılması için talimatverebilirdi.» (K.2,S.377-378).

ESAS HAKKINDA MÜTALÂA :

Cumhuriyet Başsavcısının Esas Hakkındaki Mütalâasında:«Haydarpaşa Gümrüklerinde muhafaza edilen ve (...)’in miras bırakanı(...)’ingetirdiğidemirlerinithaliningerçekleşmesinekarşıolanve(...)’inHaydarpaşaGümrüklerindeki940tontutarındakidiğerbirpartidemirineait29.8.1979tarihlibeyannamelerineelkoymuşolanİstanbulGümrükleriBaşmüdürüOktayERGÜL’eyapılanişlemdeilginçtir.

İstanbul Gümrükleri Başmüdürü Oktay ERGÜL, TuncayMATARACItarafından;

E.1981/2 660

13.7.1979tarihinde Trakya Gümrükleri Başmüdürlüğüne vekâletetmekveTrakya’daalınmasıgerekliönlemlerhakkındarapordüzenlemeküzere görevlendirilir. Oktay ERGÜL, görevini ifa ile 6.8.1979’daİstanbul’avazifesininbaşınadöner.

Bakanlıkmüfettişleridururken,durumununincelenmesiiçinTuncayMATARACIBakanlıkmüşaviriOrhanTÜRKER’ivazifelendirir.

Orhan TÜRKER, Çankaya Lisesinde öğretmen iken ve GümrükTeşkilâtı ile uzaktan ve yakından bir ilgisi ve uğraşı olmadığı haldeTuncayMATARACItarafındanGümrükveTekelBakanlığıMüşavirliğineatanmışbirkimsedir.

OrhanTÜRKER,BaşmüdürOktayERGÜL’ün13.7.1979tarihinderapor düzenlemek üzereTrakya’ya gönderildiğini, dönmemesi gerektiğihaldebugörevden ayrılarak İstanbul’daki vazifesinedöndüğünü, bununkanuna aykırı olduğunu, bu nedenle müstafi sayılması gerektiğindenbahisle düzenlediği raporunu havaalanında Tuncay MATARACI’yavermiştir.

İlginçtir, bu rapor tarihinden bir gün önceOktayERGÜLmüstafisayılmıştır.

Oktay ERGÜL 11.8.1981 günlü oturumda : «12 Eylül’de toluenyüklübirgemininKartal’ayanaşacağınadair teleksgeldi.Aynıgünbengörevdenalındım»demiştir.

OktayERGÜL’everilengörevTrakyaGümrüklerihakkında raporhazırlamaktanibaretti.Buişiyerinegetirdiktensonraasılgörevyeriolanİstanbul Gümrükleri Başmüdürlüğüne dönmesi tabii ve gerekli iken,vazifesininbaşınadöndüdiyemüstafi sayılması,onunmüsbet tutumvedavranışlarınınhoşagitmemişolmasısonucudur.

Bu eylemi ileTuncayMATARACI’nıngörevini kötüyekullandığıilerisürülerekTCK’nun240.maddesigereğincecezalandırılmasınakararverilmesi»istenilmiştir.

SANIĞIN SORGU VE SAVUNMASI:

SanıkSoruşturmaKomisyonuveYüceDivanönündevermişolduğuifadelerinde, Orhan TÜRKER’in kendisi tarafından, Bakanlık bünyesiiçerisinde müşavir olarak atandığını ve bu tayinin Orhan TÜRKER

661E.1981/2

tarafından istendiğini, adıgeçenin yurt içi ve yurt dışı seyahatlerindeyanında yer aldığını ve kendisini teknik konular dışında özel danışmanolarak kullanıldığını, ayrıca, Oktay ERGÜL’le ilgili tahkikat için,Orhan TÜRKER’in kendisi tarafından görevlendirildiğini, İstanbulGümrükleriBaşmüdürüolanOktayERGÜL’ünemreriayetsizlikettiğini,bu nedenle, hakkında soruşturma açılmış olduğunu, ancak beşer olarakhata yapılabileceğini, fakat bu hatanın da gene kendisi tarafından telâfiedildiğinibildirmiştir.

Sanık savunucusu da Oktay ERGÜL’ün kişiliği üzerinde duracakveadıgeçenindikbaşlıolduğunu,benederim,benyaparımdiyenbirhavaiçerisinde bulunduğunu, verilen göreve rağmen kendi başına göreviniterkettiğinibeyanetmiştir.

DELİLLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ VE SUÇUN TAVSİFİ:

Toplanan kanıtlar ve gösterilen maddi olguların değerlendirilmesisonucu, İstanbul Gümrükleri Başmüdürü Oktay ERGÜL’ün müstafisayılmasıeylemininikitemeledayandığıgörülmektedir.

Bunlardan birincisi, Başmüdür Oktay ERGÜL’ün, sanık TuncayMATARACI ve suç arkadaşlarının yasa dışı eylemlerini engelleyen birkişiolarakortayaçıkışıvebununkarşı tarafçabelirlenmesi; İkinciside,sözü edilen kimsenin her ne pahasına olursa olsun geçici veya daimiolarakgörevindenuzaklaştırılmakistenmesidir.

Gerçekten,OktayERGÜL’ün,sanık(...)tarafındanmevzuataaykırıyollarlaçekilmekistenilendemirlerkonusundagösterdiğigörevanlayışıvealdığıönlemlerinnedereceetkiliolduğuaçıkçaortadadır.

SanıkTuncayMATARACIvesuçarkadaşlarıncaoynanmakistenenoyun, Oktay ERGÜL tarafından zamanında farkedilerek müdahaleedilmek suretiyle bozulmuş olduğundan istenilen sonuç alınamamıştır.OktayERGÜL, bununla da yetinmeyerek, kortu üzerine ısrarlı biçimdegitmiş ve sorunu kökünden çözümlemek istemiştir. Soruna bu dereceeğinilmiş bulunduğu bir sırada, Oktay ERGÜL’ün, geçici bir görevlede olsa, asıl görevinden uzaklaştırılmak istenmesi rastlantı olarak kabuledilemez.

Türkiye’nin en büyük gümrüklerinden birinin başında bulunanbir kamu görevlisinin, ciddi sayılamayacak birtakım nedenlerle görevi

E.1981/2 662

başındanuzaklaştırılmakistenmesitamamenmaksatlıdır.Öyleki,vekâletgöreviilebirlikteyüklenilenveTrakyaGümrüklerindealınacaktedbirlerinsaptanmasınailişkin ikincibirgörevverilmesidahi tutarlıdeğildir.Aynıkonuhakkında,OktayERGÜL’ünaçıklamalarındandaanlaşılacağıüzere,dahaöncelerihazırlanmışraporlarbulunmaktadır.Buraporlarıngereğininyerine getirilip getirilmediği araştırılmadan, tekrar bir rapor tanzimininistenmesihususuhizmetgerekleriilebağdaştırılamaz.

Kaldıki,OktayERGÜL’ünvekâletgörevinibitirirbitirmez tekrarAnkara’ya çağırılarak merkezde, geçici olarak görevlendirilmesi vehemen akabinde yeniden, Trakya Gümrükleri Başmüdürlüğüne vekâletemri verilmesinin amacı başka türlü açıklanamaz. Oktay ERGÜL’üngeçiciolarakgörevdenuzaklaştırılmasıistenensonucuvermeyincebukezBaşmüdürüngörevdentamamenalınmasıyoluseçilmiştir.

GümrükveTekelBakanlığındaözelmüşavirlikgörevi ifaedenveşahsidostluğubulunduğuiçinTuncayMATARACItarafındanyurtiçiveyurt dışı seyahatlerine götürülen Orhan TÜRKER bu işte vasıta olarakkullanılmıştır.

Nitekim çok seri biçimde soruşturma mahalline gelen OrhanTÜRKER,birgüniçindedüzenlediğivetamamladığıraporunuİstanbul’da,havaalanındasanıkTuncayMATARACI’yatakdimetmişvesanıkBakanda, yukarıda açıklandığı biçimde, önerilen teklif doğrultusunda işlemyapılmasını yazılı olarak ilgili üniteye bildirmiştir. Sonuçta, yıldırımtelgraflaBaşmüdürgörevindenalınmıştır.

Tarihlerdeki farklılıklardan, müstafi sayma işleminin alelacelehazırlanan bir rapora dayandırılmış olmasına rağmen, muhakkikin, buraporu esaslı bir inceleme sonucunda düzenlemiş olduğu izleniminivermek için altına 13.9.1979 tarihini attığı anlaşılmaktadır. Ancakbu durum işin esasına etkili olmadığından bu tarih farklılığı üzerindedurulmamıştır.

Önemli olan, sanık Bakanın, kendisine bağlı olan bir kuruluşunBaşmüdürü hakkında özel amaçlarını gerçekleştirmek doğrultusundatasarruflardabulunmuşveenyüksekhiyerarşikamirolarakbu işlemleriyönlendirmişolmasıdır.SanıkBakan,doğrudankendisinebağlıvekendiadınadenetimyetkisinesahipuzmanlaşmışgenişbirteftişkadrosunasahipolduğuhalde,yüksekdüzeydekibirgörevlihakkındakisoruşturmayıkonu

663E.1981/2

ileilgisizbirkimseyeyaptırmışvesonuçtayasaldayanaktanyoksunolanbir raporageçerlilik sağlamıştır.Hukukiyönden ilgilibirimlerdengörüşalınmagereğidahiduyulmadanbirBaşmüdür,aceleverilenbiremirleveyıldırım telle görevinden uzaklaştırılmıştır. Bu Başmüdürün, Kartal’dakaçak toluen yüklü bir gemiye ilişkin ihbarların akabinde görevdenalınmasıdaayrıcadikkatçekicidir.

Böylece sanık Tuncay MATARACI, yasaların kendisine verdiğiBakanlık görevini kötüye kullandığından TCK’nun 240. maddesindekisuçun maddi ve manevi unsurları gerçekleşmiş ve sanığın suçu sübutbulmuştur.

XI — YURDA KAÇAK SİLAH SOKULMASINA İLİŞKİN SUÇ :

İDDİA :

SoruşturmaKomisyonuraporunda;

«SanıkTuncayMATARACI’nın,GümrükveTekelBakanısıfatıylaAmerikaBirleşikDevletlerine yaptığı seyahat dönüşünde en az üç adetSmithWessonmarkatabancayıvebirtüfeği,Bakanlıksıfatınındoğurduğunüfuzdanistifadeederekyurdasoktuğuveböylece6136sayılıKanunun12ve13üncümaddeleriniihlâlettiği;»

iddiaedilmiştir.

MADDİ OLGULAR VE SUÇ KANITLARI :

Sanık Tuncay MATARACI’nın Gümrük ve Tekel Bakanı olarak,Bakanlar Kurulunun 22.5.1978 günlü, 7/15836 sayılı kararnamesiile, 26.5.1978 tarihinden başlamak suretiyle üç hafta süre ile TürkiyeCumhuriyeti Hükümetini temsilen Amerika Birleşik Devletlerinegönderilmesikararlaştırılmıştır(K.8,S.114).

SanıkBakanınsözüedilendevleteyapmışolduğuziyaretsırasındakendisine,eşi,korumapolisiTahirBOZAYveBakanlıkDışAnlaşmalarMüdürüDoğanAKIN’derefakatetmişlerdir.

Sanığın, Washington’daki ikâmeti sırasında mihmandar olarak,büyükelçilik mensuplarından Kemal DİRİÖZ görevlendirilmiştir. SanıkBakan,silahmağazalarınıdadolaşarakbirdenfazlasilahsatınalmıştır.

E.1981/2 664

Silah alımına ilişkin olarak Kemal DİRİÖZ, SoruşturmaKomisyonundavermişolduğuifadesindeaynen;

«Seyahat Newyork’ta başladı, Washington’daki kısmında daBüyükelçiliktarafındankendisinebenmihmandarolarakgörevlendirildim.

Kendisinin arzusu üzerine Virginia Eyaletinin, Washington’unhemendışındaikisilahmağazasınagidildi.Bunlardanbirindenalışverişyapılmadı, diğerinden, Virginia Eyaletinin Falls Churc KasabasındaDavies Gunslıop adındaki mağazadan ise hatırlayabildiğim kadarıylaTuncayMATARACIasgariüçtabancaaldı.Bumiktardahafazlaolabilir.Üç tanesini kesinlikle hatırlamamın sebebi, bir tanesini kendisine, birtanesinikardeşine,birtanesinidamadınadiyebunlarıtekertekersaydığıiçindir.Bumiktardahafazlaolabilir;fakatkesinliklehatırlamıyorum.

Tabancasatışlarısırasında,bunualankişininkimliğininveadresinintespiti gerekmektedir. Bu silahla Amerika içerisinde herhangi bir suçişlemesi halinde bununla sorumlu olarak kimi bulacaklarını, neredenaraştırmaya başlayacaklarını öğrenmek içindir. Dolayısıyla her eyalettesatış yapılırken orada oturan birinin isminin ve adresinin verilmesigereklidir. Amerika’ya gelen bir ziyaretçinin orada sürekli bir adresibulunmadığından kendisine Amerika’da sürekli kalan birinin adetakefil olması gerekmektedir. Bunun için de bir form doldurulmaktadır.Burada, silahın seri numarası, hangi tarihte kime satıldığı, adresibulunur.DolayısıylaTuncayMATARACI’nınWashington’dabulunduğutarihler bellidir. Bu dükkandan o tarihler arasında alınmış olan silahlarsorulduğunda, bunların seri numaraları hangi tarihte satılmış olduklarıtespitedilebilir.

Tuncay MATARACI’nın refakatindeki koruma polisinin iki adettabanca satın aldığını hatırlıyorum. Hatta Tuncay MATARACI’dakendisinebiraztakılarak«Buyaptığımıztoplukaçakçılığagirer.»şeklindekendisinin daha fazla silah almasını adeta bir yerde, artık çok oluyor,şeklindedurdurdu.

Benalınanhersilahiçinformdoldurdum.»demiştir(K.3,S.157-159).

665E.1981/2

ButanıkdahasonraDışişleriBakanlığınagöndermişolduğuyazılıaçıklamadaaynıhususlarıtekrarlamışveGümrükveTekelBakanıTuncayMATARACI’nın üç adet, refakatindeki koruma görevlisinin de iki adettabancasatınaldığınıvebukadarınıhatırlayabildiğinibildirmiştir.

Sanık Bakanın bu seyahati sırasında birlikte bulunduğu DışAnlaşmalar Genel Müdürü Doğan AKİN’de bu konuda şunlarısöylemektedir:

«TuncayMATARACI’nın kendisini, özel eşyalar alırken gördüm.Birtanesiniaçıklamakzorundayım:Birsilâhmağazasınagidildi.Oradasilahlara bakıldı. Fakat ne kadar, kaç tane silâh alındı bilmiyorum.Benzaten silâhtan anlamam. Bir veya iki silâh alındığını tahmin ediyorum.Kesin bir şey söyleyemeyeceğim. Silâh alınan yer Washington’un 4-5kilometreuzağındabiryerdi.Elçiliktebirkâtipbizetavsiyeetmiştivebizideogötürdü,TahirBOZAY’dayanmazdaydı.Silâhmağazasındanbirdenfazlasilahalındıbiliyorum.Amakesinrakamsöylesemyalanolur.Mss.Falkodiyebirkimseileresmirandevumuzvardı.Benbunayetişebilmekiçin çok telaşlanıyordum. Ayrıca bu mağazadan sonra başka bir silâhmağazasınadahagötürdüler.Burasıdaşehrinbirhayliuzağındaidi,silâhdeposugibibiryerdi.Buradandazannediyorumbirveyaikisilâhalındı.»(K.2,S.307-314).

Tanık Yüce Divandaki ifadesinde önceki beyanını doğrulamış veherikimağazadanalışverişyapıldığınısöyleyerek3-4tabancaveyadahafazlaalındığınıbildirmiş,amamiktarıylafazla ilgilenmediğinivealınansilâhlarınsanıkBakaniçinolduğunuvurgulamıştır.

SanıkBakanınyanındarefakatçiolarakbulunankorumapolisiTahirBOZAY’dasanıkBakanınbiradetSmith-Wessonmarkatabancaaldığınıbeyanetmiştir.

Dışişleri Bakanlığı görevlilerinden Kemal DİRİÖZ’ün beyanıdoğrultusundaDışişleriBakanlığıaracılığıylayaptırılanincelemesonucutabancaların satın alındığı silâh mağazasındaki kayıtlara göre saptananbilgilerşöyledir:

30Mayıs1978tarihindesatınalınanlar:

RugerSecurity.6modelGA32(357Magnum)serino.153-65800SmithWesson’lar:

E.1981/2 666

ModelNo SeriNo

27 N435301 28 N515162 0P 3D12169 EI J649303 39 A108264 T0 A399301

Öte yandanAnkaraValiliğinin dosya içerisinde bulunan 5.2.1981günlü yazısıyla, sanık Tuncay MATARACI’nın, 2249 sayılı KanununEk.3maddesigereğinceSmithWessonmarka9mm.çapındaA.399301seri numaralı tabancasına taşıma belgesinin verilmesini talep ettiği ve22.10.1979tarihlionaylakendisinetaşımabelgesiverildiğianlaşılmıştır.

Sanık Tuncay MATARACI’nın suç ortaklarından ŞabanEYÜBOĞLU Soruşturma Komisyonunda verdiği ve Yüce Divandadoğruladığı beyanında, sanıkMATARACI’nın evindeAmerika BirleşikDevletleri dönüşü bir tabanca ile küçük bir tüfek gördüğünü bildirmişHalil İbrahim DEMİR ile sanık Bakanın oğluna ve yeğenine tabancaverdiğikonusundabilgisininbulunduğunusöylemiştir.

Sanık MATARACI’nın yakın arkadaşlarından Salih ZekiRAKICIOĞLUdaSoruşturmaKomisyonundakiifadesinde,sanıkTuncayMATARACI’nın kendisine tabanca getireceğini ümit ettiğini, ancakkendisininyerinekardeşiKöksalMATARACI’yaveAliYILDIZ’asilahgetirdiğinisöylemiştir.

ESAS HAKKINDA MÜTALÂA:

CumhuriyetBaşsavcısıEsasHakkındakiMütalâasında;

«TuncayMATARACI,25.5.1978tarihinden7.6.1978tarihinekadarAmerikaBirleşikDevletlerinde resmi ziyarette bulunduğu sıradabirdençokateşlisilahaldığıAmerikaBirleşikDevletlerindengönderilenbelgeveşahitlerinbeyanlarındananlaşılmıştır.TuncayMATARACIbiradetSmithWessonmarkatabancaalıpgetirdiğinisöylemiş,ŞabanEYÜBOĞLU’daonunAmerika’danbiradetSmithWessontabancavebiradetufaktüfekgetirmişolduğunuvehattabutüfeğikendisinevermesiniistediğinibeyanetmiştir.

667E.1981/2

1615sayılıGümrükKanunununveGümrükYönetmeliğininikincimaddesine göre Gümrük hattından geçerek Türkiye’ye giren şahıslar,Türkiye’yesokulacakeşya,mükellefiyetveGümrükişlemlerinetabidir.

BuişlemlerdeyapacakolanGümrükveTekelBakanınadoğrudandoğruyabağlıgümrükteşkilatıdır.Buteşkilatbudenetlemeleriniyaparkentabiatıyla yurda sokulması suç teşkil eden eşya üzerinde duracak vegerekliişlemleriyapacaktır.

Bu hususta görevli bulunan bir kimse fiili kendisi işlediği ve bueylemi suç teşkil ettiği takdirde tabiatiyle kanunda öngörülen ceza ilecezalandırılacaktır.Ancakbueylemigörevleilgilibirsuçolarakmütalâaetmekgereklidir.

6136 sayılı Kanunun 12. maddesine göre; bu kanunun şümulünegirenateşlisilahlarlabunlaraaitmermilerimemleketesokmak,sokmayateşebbüs etmek veya bunların memlekete sokulmasını tavassut etmekyasaklanmışvecezayımüeyyidealtınaalınmıştır.

GümrükteşkilâtınınbaşındabulunanBakan6136sayılıKanununşümulüne giren ateşli silahı memlekete soktuğu takdirde bu kanunagöre suç işlenmiş olduğu gibi eylemi aynı zamanda, göreviyle ilgilibulunmaktadır.Görevinibusuretlekötüyekullanmışveaynızamandakanununsuçsaydığıbireylemdebulunmuştur.

OhaldebufiildenötürüdeYüceDivangörevlibulunmaktadır:

Tuncay MATARACI sorgusunda milletvekillerine menşeiaranmaksızın ruhsat verileceğine dair kanun çıkarılmış olduğunu vekendisinedebukanunadayanılarakruhsatverilmişolduğunuvebuitibarlabukonudasuçubulunmadığınısavunmuştur.

6136 sayılı Kanunun olay tarihinde yürürlükte bulunan 2 ncimaddesiyle yurt dışındanmemlekete ateşli silah sokulması koşulsuz vekesinbirbiçimdeyasaklanmıştır.

Bu ikinci madde 22.6.1979 tarihinde yürürlüğe giren 2249 sayılıKanunla değiştirilmiş ve getirilen üç istisnai bentler halinde maddedegösterilmiştir.

Buistisnalarşunlardır:

E.1981/2 668

1— Memleketimizde Akredite olup diplomatik ayrıcalık vebağışıklıklarındanyararlanankişilerin(karşılıklıolmakkoşuluile),

2— Memleketimizdeki yabancı elçilik ve konsolosluklardagörevli olupda diplomatik ayrıcalık ve bağışıklıklardan yararlanmayankişilerdenlüzumunabinaenDışişleriBakanlığındateklifolunanveİçişleriBakanlığınca uygun görülenlerin (karşılıklı olma koşulu ile) saptananbelirlitipegöre,

3—Dış temsilciliklerde güvenlikmemuru olanlardan yurda kesindönüşyapanların,

Beraberinde getirdikleri silahların yurda sokulmasına müsaadeedilir.

Görüldüğü üzere bakan ve milletvekilleri için bir ayrıcalıksözkonusudeğildir.

Her ne kadar 6136 sayılı Kanunu eklenen (Ek 3) üncü maddede(Türkiye BüyükMilletMeclisi ve Bakanlar Kurulunun eski üyeleri vekanununyürürlüğegirdiğitarihtenitibaren3ayiçindeüyeleriiseüyeliksıfatlarınındevamısüresincebeyanedecekleribiradettabancayıtaşımayayetkilidirler.

Bu şekilde beyan edilen tabancanın her ne suretle olursa olsunbaşkasınadevredilmesisatılmasısatınalınmasıyasaktır).

Denilmekte ise de yurda kaçak olarak sokulan tabancanın bu ekmaddeyedayanılarakbeyanedilmeksuretiyleruhsatabağlanılmasıdahaönceoluşmuşsuçuortadankaldırmaz.BuitibarlaTuncayMATARACI’nın1308sayılıYasailedeğişik6136sayılıKanununolaytarihindeyürürlüktebulunan 12 ncimaddesinin birinci fıkrasına göre cezalandırılmasına veTürkCezaKanununun36.maddesinindeuygulanmasınakararverilmesi»talepedilmiştir

SANIĞIN SORGU VE SAVUNMASI :

Sanık Soruşturma Komisyonundaki ifadesinde, Amerika seyahatisırasındabir silâhmağazasınauğradığını, oradanSmithWesson, 14’lükbir silâhaldığınıveonadadönüşte ruhsatçıkardığınıbildirmiştir.Silâhmağazasına gittiklerinde yanında elçilikten bir kâtibin bulunduğunu,oradaki arkadaşların «İhsan Sabri ÇAGLAYANGİL geldiği zaman

669E.1981/2

hediyelik silah alıp götürdüğünü» ifade ettiklerini, ancak kendisininböyle bir şey yapmayacağını söylediğini bildirmiştir. Sanık sorgusundaayrıca, tabanca alırken form doldurmadığını, kendisininmağazaya dahigirmediğini ve dışarıda beklediğini, gerek sivil ve gerek asker devletricalinin dışarıya gidip tabanca aldıklarını, bir silâh almak suç ise bunukabul ettiğini sözlerine eklemiştir.YüceDivan’daverdiği ifadesinde ilkbeyanınıtekrarlamıştır.

Sanıksavunucususavunmasında:

«Parlamenterler genellikle silâh taşıma eyilimindedirler. Bu, birbakımadacangüvenliğinedeniyleolmaktadır.UyulamadaKırıkkaletipisilâhlarınparlamenterlereverilmesiveruhsatabağlanmasıbirgenelgeiletemin edilmiştir. Fakat, bu kimseler çalıştıkları dönemlerdeAvrupa’ya,Amerika’yagitmeolanağınıbulmuşlarvebaşkabirdavadaifadeedildiğiüzere,eskiparlamenterlerinsahipolduklarıruhsatlarıtetkikedilirseenaz300 tanesinin Türkiye’yi ithali yasaklanmış Smith-Wesson tabancalarınteşkil ettiği görülecektir. Bir gün karşılarına bu davada olduğu gibiçıkabileceğinihesaplamışlar,bunuyasalaştırmakistemişlerdir.6136sayılıYasanın değişen maddesiyle menşei aranmaksızın parlamenterlere birdefayamahsusolmaküzereruhsatverilmesikabuledilmiştir.Yargıtay’ınbu konudaki uygulaması farklı olabilir. Ancak, Anayasa Mahkemesi,YüceDivan,Anayasadateşkiledilenözelbirbahseoturtulmuşenüstbiryargıorganıdır,özelbiryargıorganıdır.Buradakanununtahlilleriyapılır.Yargıtaypratiktedir.Burasınazariyattadır.Herşeyintemelineiner.Yalnızyasalarla bağlı değildir, genel hukuk kurallarıyla, insan haklarını dagözönünealarakhükümtesisetmekzorundadır.

Tuncay MATARACI Amerika’dan bahsi geçen silâhı getirmiştir.Ancak yasa çıkar çıkmaz merciinden ruhsatını almıştır. Eğer o gün bumerciiruhsatvermemişolsa,busilâhaelkonacaktır,hiçbirihbarveşikayetbulunmadankaçakçılıkyaptığıhakkındagerekenişlemyapılacaktır.Oysa,resmîmercîbunamaniolmuşveruhsatıvermiştir.6136sayılıKanunun«menşeiaranmaksızın»sözünüsanıklehinegeniştutmaklâzımdır.Kaldıki,Amerika’da tabanca almak, sanık Bakanın görevi ile ilgili değildir.Bu yönden görevsizlik kararı verilerek bu suça ilişkin davanın adlimahkemeyegönderilmesigerektiği»görüşlerineyervermiştir.

E.1981/2 670

DELİLLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ :

Bubölümdekiaçıklamalaragirmedenönce,sanıkBakantarafındanişlendiği iddiaolunanbusuçun,bakanlıkgörevine ilişkinolupolmadığısorunuüzerindedurulmuştur.

SanıkTuncayMATARACI,GümrükveTekelBakanıolarakresmigörevleABD’egitmiştir.

Sanık Bakanın, bu ülkede bulunduğu sırada, silâh mağazasınauğrayıpbumağazalardanalışverişyapmasının,ilkbakıştaBakanlıkgöreviileilgiliolmadığıdüşünülebilir.

Ancak,sanıkBakanın,busilâhları,GümrükveTekelBakanıolarakgümrük sınırından geçirip yurda sokması halinde, bu eylemin niteliğideğişmektedir.

1615sayılıGümrükKanununun2.maddesi:«TürkiyeCumhuriyetigümrükhattındangeçenveyaeşyageçirenher şahıs,bukanun ilebunadayanılarakçıkarılan tüzükler, kararnameveyönetmeliklerhükümlerineuymakla mükelleftir. Bu mükellefiyet, gümrük idarelerinin gerek bukanunda gerek başka kanun, tüzük ve kararnamelerde yazılı hükümleregöre yapacağı denetlemelere tabi olmak ve kanunları gereğince kendiadınaveyabaşkaidarelernamvehesabınatahsiledeceğihernevivergi,resim, harç ve ücretleri ödemek veya bunları teminata bağlamak vekanun,tüzük,kararnameveyönetmeliklerinifasınışartkoyduğuhertürlüişlem ve formaliteyi yerine getirmiş olmaktadır» hükmünü getirmiştir.Sözü edilen hükümlerinin uygulanması ve işlemlerin mevzuata uygunbiçimdeyürütülmesindensorumlubulunankuruluşise,GümrüklerGenelMüdürlüğüdür.

2825 Sayılı Yasanın 6. maddesinde ise Gümrükler GenelMüdürlüğününişlevi;

«Gümrük Kanunlarının ve gümrüklerle alâkalı diğer kanun,nizamname,muahedevemukaveleleriniyitatbikiniteminvegümrüklerinbu yoldaki faaliyetlerini tanzim ve takip etmek ve gümrük şube veservislerinin verimli ve ileri çalışmalarına yarayacak tedbirleri almak»biçimindebelirlenmiştir.

Öte yandan, Gümrükler Genel Müdürlüğü, doğrudan Gümrük veTekel Bakanlığına bağlı bir birimini oluşturmaktadır. Öyle ki; yukarıda

671E.1981/2

ilgili suç bölümlerinde gösterildiği üzere, 2825 sayılıGümrük veTekelBakanlığınınKuruluşveVazifeleriHakkındaKanunun1.maddesinegöre,BakanlığabağlıbukuruluşunenyüksekhiyerarşikamiriGümrükveTekelBakanıdır.Teşkilâtınherkademesiüzerinde,böylebiryetkiyesahipolanBakanın, kendisine bağlı bulunan tüm kuruluşlarda, yapılan işlemlerinyasahükümlerineuygunbulunupbulunmadığınınbelirlenmesindesonsözsahibiolduğukuşkusuzdur.

SanıkBakan,Yasalaragöre,yurdasokulmasıtaşınmasıyasaklanmışsilahları, sıfatının kendisine sağladığı kolaylıktan yararlanarak yurdasokmak suretiyle kendi görev alanına giren bir konuda yasalara aykırıdavranmıştır.BunedenleYüceDivan,Bakanıngöreviileilgilibudavayabakmak durumundadır. Yüce Divan’ın görevli bulunduğu belirtildiktensonrasuçunsübutunailişkinincelemevedeğerlendirmeyegelince:

Sanık Tuncay MATARACI tarafından, açıkça kabul edildiği vetanıkların görgüye dayalı beyanları, silâh mağazasından elde edilenkayıtlar,AnkaraValiliğininyazısıiledoğrulandığıüzere,sayısıkesinlikletesbit edilemeyen birkaç ateşli silahın kaçak biçimde yurda sokulduğukesinolarakanlaşılmaktadır.

Buradaüzerindedurulacaksorun,A.39930serino.lubutabancayaidare tarafından ruhsatverilmekle, artıkbu tabancanınmenşeihakkındayasalyöndenherhangibirkovuşturmayapılıpyapılamayacağıbaşkabiranlatımla,parlamenterlere,istedikleribirsilahiçinruhsatalmaolanağınıveren2249sayılıYasanınek3.maddesinin,ruhsatçıkarılmışbulunanbutürsilâhlarhakkında,geçmişteilişkilibulunduklarısuçlariçinbirçeşitafniteliğinitaşıyanbirhükümgetiripgetirmediğiolmaktadır.

Savunmada, özellikle, bu nokta üzerinde durularak sanık Bakantarafındanyukarıdanumarasıgösterilentabancayaruhsatalınmakla,artık2249 sayılı Kanun hükümlerine göre, tabancanın menşei hakkında birincelemeyapılmasınınsözkonusuolamayacağı,eğergeçmiştetabancanınmenşeineilişkinbirsuçvarsa,bunun,ortadankalkacağıilerisürülmüştür.

Bu görüşe aşağıda açıklanacak olan nedenlerle geçerlik tanımakmümkündeğildir.

Gerçekten,2249sayılıKanununparlamenterlere,beyanedecekleribirtabancaiçinruhsatalmaolanağınıverenilgilimaddesinde,savunmadailerisürülengörüşehakverecekbirhükümveyaibareyeralmamaktadır.

E.1981/2 672

Sözü edilenmadde; ruhsat alınmış tabanca için, geçmişte işlenensuçlarınbütün sonuçlarıyla birlikte affauğradıklarını veyabu tür suçlariçin her ne suretle olursa olsun yasal soruşturma yapılamayacağınıgösterenbirhükümgetirmemektedir.Kaldıki,kimlerinyurtdışındansilâhgetirebilecekleri ayrı bir yasa hükmüyle teker teker sayılmak suretiylegösterilmişbulunmaktadır.

AnılanYasanın2.maddesinegöre;

«1 — Memleketimizde akredite olup diplomatik ayrıcalık vebağışıklıklardanyararlanankişilerin(karşılıklıolmakkoşuluile),

2— Memleketimizdeki yabancı elçilik ve konsolosluklardagörevli olup da diplomatik ayrıcalık ve bağışıklıklardan yararlanmayankişilerdenlüzumunabinaenDışişleriBakanlığıncateklifolunanveİçişleriBakanlığınca uygun görülenlerin (karşılıklı olma koşulu ile saptananbelirlitipleregöre),

3—Dış temsilciliklerdegüvenlikmemuruolanlardanyurdakesindönüşyapanların,

4— Memuriyetleri devamınca bir defaya ve tek bir silahamahsus olmak üzere, dış temsilciliklerimizde elçi sınıfında olanlar ilekonsolosların,

5— Yabancı devlet veya hükümet başkanları, hükümet üyeleritarafından veya hükümetler adına kendilerine silahın hatıra olarakverildiğinibelgeleyenlerin»yurdasilâhsokabileceklerikabuledilmiştir.

SanıkBakanbumaddedesözüedilenkimselerdenbulunmadığıgibikendisinehatırasilahverildiğideiddiaedilmişdeğildir.

Öte yandan, sözü edilen bu yasa kuralına göre, elde edilmişve ruhsata konu tabancanın menşeiüe ilişkin suçların tamamen yasakapsamıdışında tutulduğuvebu türsuçlarınhiçbirşekildeaffauğramışsayılmayacağı, gayrimeşru yollardan elde edilen silahlara ruhsatverilmesinin sözkonusubulunamayacağı ilgilimaddeninMilletMeclisigörüşmelerinde açıkça vurgulanmıştır. Ger çekten, Adalet KomisyonuBaşkanvekilibirsoruüzerine,silâheldeedilmesine ilişkinolarakaynen«SayınBaşkanbirsilâhınmeşruyoldaneldeedilmesininşartlarıbugünekadar Türkiye’mizde belli edilmiştir. Yani, kaçakçılarla irtibat kurmaksuretiylebirkamyonsilâheldeetmekveonlarıtaşımakgibibirkeyfiyetsöz konusu değildir. Size, yaKırıkkale’den silâh verilir, ya babanızdan

673E.1981/2

hatırakalır,yadaşuveyabuşekildebirbulundurmavesikasıdevralırsınız.Bunundışındasilahıniktisabınınmeşrubiryoluvarmıdır?»

biçimindeaçıklamışvesözlerinedevamla;

«Diğeryönden,eğerbumeşruvazifelerdenbirisiylebirmilletvekiliyadaeskimilletvekilisilahınınkaybındansonrasilahtedarikeder,yenibir bulundurma vesikasını sade vatandaş gibi satın alırsa, onu beyanetmesindeherhangibirsakıncanınbulunmamasıgerekir»demiştir(MilletMeclisiTutanakDergisi, 5.Dönem 2.Toplantı 17-43.Birleşime ilişkin8/1.Cilt,S.234-235).

Bu açıklamalardan da anlaşılacağı üzere, 6136 sayılı Yasahükümlerine aykırı olarak işlenen bu suçla, suç konusunu oluşturansilâhlardan birisine, yasaya aykırı eylemin gizlenmesi suretiyle ruhsatalınması işlemi, birbirinden tamamen farklı iki olgudur ve idari işlemniteliğinde bulunan ruhsat alınmasına ilişkin tasarrufun, takip vesonuçlandırılmasıyargıorganlarınıngörevalanınagirenbirsuçuortadankaldırmasıdadüşünülemez.

Bukonudasonolarak,2583sayılıYasaileeklenenmaddenin,davakonususuçaetkisiolupolmadığısorunuüzerindedurulacaktır.Yukarıdatüm kanıtlarıyla ortaya konulduğu üzere, sanık Bakanın eylemi; birdenfazlaateşlisilahıkaçakolarakyurdasokmasuçunailişkindir.Sözüedilenekmaddede ise, 6136 sayılıYasanın12.maddesininkapsamı içerisindekalanveYasanınkabulündenöncedavakonusuolanbutürsuçlarıntakibatdışıbırakılacağıyolundabirhükümyeralmamaktadır.Konusuveamacıiletamamenfaklıdurumlardüzenleyen2583sayılıYasanınekmaddesininbudavadauygulanmaalanıbulunmamaktadır.

Sonuç olarak, Sanık Tuncay MATARACI’nın, birden fazla ateşlisilâhıkaçakolarakyurdasokmasuçunuişlediğisabitolmuştur.

XII— SANIK TUNCAY MATARACI’NIN MEMUR ATAMALARI DOLAYISIYLA GÖREVİNİ KÖTÜYE KULLANMA SUÇU :

SoruşturmaKomisyonuRaporundasanıkTuncayMATARACI’nın;

A)1 — Bakanlık yaptığı süre içerisinde yalnızca Gümrük veTekel Bakanlığının merkez kadrolarıyla Gümrük Muhafaza GenelMüdürlüğünün teşkilât kadrolarında yaptığı toplam 1972 personelatamasının tamamına yakın kısmını, kanun ve yönetmelikHükümlerine

E.1981/2 674

aykırı olarak gerçekleştirdiği; atamave yer değiştirme işlemlerini genelveobjektifesaslaragöreyapmaküzereBakanlıkbünyesindeyönetmeliklebir komisyon kurulmuş olmasına, komisyondan geçirmeksizin yalnızcaBakanOluruileyaptığıbirçokatamanınkanunlaravehizmetgereklerineaykırı olduğu yolunda ilgililer tarafından yazılı ve sözlü olarak birçokkereler uyarılmasına rağmen, kanunsuz işlemlerini sürdürmek suretiyleTürkCezaKanunu’nun240ve80incimaddeleriniihlâlettiği;

2— Harun GÜREL’in İpsala Gümrük Müdürlüğüneatanmasındansonra,hemşehrisiveyakınarkadaşıolanmüteahhitŞabanEYÜBOĞLU’nunazmettirmesiüzerineRefikTÜRK,MehmetAdıgüzelAS ve Mehmet ELBİR adındaki kişileri,Atama Komisyonunun kararıolmaksızın yalnızca Bakan Olur’u ile açıktan İpsala Gümrük KapısınaatayarakHarunGÜREL’inmaiyetindeveO’nundoğrultusundabirkadrooluşturduğu, bunlardan Refik TÜRK’ün atamasının yapıldığı sıradagerekli hiçbir evrakının bulunmayıp, sadece dilekçesine dayanılarakatama işleminin gerçekleştirildiği, zorunlu olan evrakının sonradantamamlandığı,böylecememuriyetgörevinikötüyekullanarakTürkCezaKanunu’nun240.ve80incimaddeleriniihlâlettiği;

3—Karayoluileyapılankaçakçılıklarda,yalnızcabirgümrükgirişkapısındaki personelin elde edilmesinin yeterli olmadığı, yüklerini yurtiçindeboşaltankaçakTIRkamyonlarınınçıkışişlemlerininformalitesineuydurulabilmesi için ayrıca bir gümrük çıkış kapısındaki personelin dekaçakçılara yardımcı olmaları gerektiği gerçeğinden hareket edilerek,güneydeki Habur Gümrük Kapısının İslahı için önlemler alınmayabaşlandığı,bukonuda ilk işolarak teşkilatçadürüstvenamuslu tanınanpersonelden oluşan bir ekibin Habur’a gönderilmesi için Mersin veİskenderun Gümrükleri Başmüdürleri Bakanlıktaki Atama ve YerDeğiştirmeKomisyonununyoğunbirfaaliyetegeçtiği,ancakbuaşamadaBayındırlık eski Bakanı Şerefettin ELÇİ’nin, Gümrük ve Tekel eskiBakanı Tuncay MATARACI’yı azmettirmesi sonucunda, Komisyoncaseçilen kadronun gönderilemediği, onların yerine bir kısmı ŞerefettinELÇİ’nin yakın akrabaları olan İsmail SALMAN, Şerif YİĞİT, SelimYİĞİT, Ata ELÇİ, Cemalettin ONURSAL, İsmail DEĞER, NecatiONUR,SaitÖZAL,NizamettinÇELEBİ,AhmetDAĞDELEN,GündüzOĞUZ, Mehmet Ali ARAS, Ali ŞİMŞEK ve Hüseyin MÜLDÜRadındakikişilerin,komisyonkararıolmaksızınyalnızcaBakanOlur’uileatandıkları,atamaveyerdeğiştirmeyönetmeliğinegöregümrükkapılarına

675E.1981/2

o yöre sakinlerinin atanmaları kesinlikle yasaklanmış olmasına rağmen,HaburGümrükKapısınaŞerefettinELÇİ’niniştirakiyleatanmışolanbukişilerinhepsininoyöredenolduklarıvebusuretleGümrükveTekeleskiBakanıTuncayMATARACI’nın,BayındırlıkeskiBakanıŞerefettinELÇİileiştirakhalindeTürkCezaKanununun240ve80incimaddeleriniihlâlettiği;

4—MehmetKEKİLİismindekipersonelinatamaformuna(MersinGümrükleri Başmüdürlüğü Giriş Gümrük Müdür Muavini) şeklindetamamen istisnai ve maksatlı bir kayıt koyarak Mersin GümrükleriBaşmüdürünün insiyatifini ve hizmet gereklerine ilişkin takdir yetkisiniortadankaldırarakMehmetKEKİLİ’yi,kaçakçılıkyönündenetkinolanbirgöreveözelliklegetirmeksuretiylememuriyetgörevinikötüyekullandığıveböyleceTürkCezaKanununun240ncımaddesiniihlâlettiği;

5 — Lise mezunu olan ve tahsili itibariyle Trakya GümrükleriBaşmüdürlüğünegetirilmemesigerekenYaşarAPAKismindekipersoneliAbuzer UĞURLU’nun isteği üzerine ve yalnızca Bakan Olurunadayanarak (Müdürlüğevekâlet)adıaltındabugörevegetirmeksuretiyleTürkCezaKanununun240ncımaddesiniihlâlettiği;

6 — Refakatine koruma polisi olarak verilen ve gelirleri ilegiderleri arasında büyük bir dengesizlik olan Tahir BOZAY’ı yalnızcakendioluru ileGümrükMuhafazaGenelMüdürlüğündebirmemuriyeteatadığı halde, artık polislikle ilgisi kalmayan bu kişiyi (koruma polisi)adıaltındabütünseyahatlerine iştirakettirecekortaokulmezunuolanbukişiyeuçakbiletiüzerindenyolluködettiği,menfaatçevreleriilekendisiarasındaki ilişkilerde aracı olduğu iddia olunan bu kişiyi Bakanlıktanayrılacağı günlerde Karaköy Gümrük Muhafaza Müdürlüğüne atadığı,ancakçokbüyüktepkilerlekarşılaşanbuatamaişlemininuygulanamadığıve Tahir BOZAY’ın GümrükMuhafaza GenelMüdürlüğünde pasif birgörevealındığı,busuretlememuriyetgörevinikötüyekullananBakanınTürkCezaKanununun240ncımaddesiniihlâlettiği;

7— Derince Gümrük Müdürlüğünde görevli bulunduğu sıradaşaibeli faaliyetleri nedeniyle Gümrük ve Tekel Bakanlığında pasif birgöreve alınanAli Galip KAYIRAN adındaki kişiyi kaçakçıların ve birkısım demir ithalatçılarının isteği üzerine, komisyon kararı olmaksızınvebütünuyarılara rağmenyalnızcakendioluru ileHaydarpaşaGümrükMüdürVekilliğine getirdiği bu kanunsuz işlemden dolayı kimlerden ve

E.1981/2 676

nemiktardarüşvetaldığıtespitedilemediğiiçinsuçvasfının(memuriyetgörevini kötüye kullanmak) düzeyinde kaldığı ve böylece Türk CezaKanununun240ncımaddesiniihlâlettiği;»

İlerisürülmüştür.

MADDİ OLGULAR VE SUÇ KANITLARI :

A—İddiadakisırayagöremaddiolgularvesuçkanıtlarışöyledir:

1—Sanığa isnatolunanbu suçlarda,GümrükveTekelBakanlığıbünyesindegörevalanmemurlarailişkinatamaişlemlerisözkonusudur.Maddiolgular,GümrükveTekelBakanlığıMüfettişlerincedüzenlenmişolupdosyaiçerisindeyeralan14.12.1979günlü,9sayılı,11.2.1980günlü,2sayılı,22.2.1980günlü,3sayılı,31.3.1980günlü,6sayılıve28.11.1980günlü,4sayılı raporları ileötekibelgelerdeveBakanlığınsanıkTuncayMATARACIdönemindekiüstdüzeygörevlilerinintanıkolarakverdikleriifadelerindeyeralanbilgilerdetoplanmaktadır.Bunagöre:

SanıkTuncayMATARACIdöneminde,GümrükveTekelBakanlığımerkezvetaşrateşkilâtıgümrükmemurluklarına1520,gümrükmuhafazamemurluklarına da 452 yeni memur alındığı, bunlardan ilk kez kamugörevine girenlerin bazı belediyelerden elde ettikleri sınav belgelerinedayanılarakatandıkları,ancakbubelgelerdenbirbölümününsahteolduğuilgilimüfettişlerceyapılanincelemesonucundasaptanmışbulunmaktadır.Ancak,budurumunsadecemüfettişlerceyapılanincelemesonundaortayaçıkarılmış bir olgu olmayıp, bu hususun atama işlemlerinin yapıldığıtarihlerde sanık Tuncay MATARACI ve öteki görevlilerce bilinmekteolduğuanlaşılmıştır.Gerçekten,PersonelveEğitimGenelMüdürlüğünce,«6.1.1978tarihindensonraBakanlıktaaçıktanatamasıyapılanmemurlarınsınav belgelerinin yasa ve yönetmelik hükümlerine uygunluğununaraştırılması»na gereksinim duyulmuş ve durum Başbakanlıktan gelenbir genelge dolayısıyla 24.5.1978 gününde yazılı olarak Bakanın«olur’una» sunulmuşsa da, sanık Tuncay MATARACI yalnız Bakanlıkgörevinebaşladığı6.1.1978günündenöncekiişlemlerinaraştırmakonusuyapılmasına olur vermiştir. Böylece adıgeçen sanığın, sahte belgelerlememuriyetegirmişolanlarındurumunu incelemekonusuyaptırmamaklagörevinibuyöndenkötüyekullanmışbulunduğukabuledilmiştir.

Anılan dönemin Personel ve Eğitim Genel Müdürü olan İsmetERGÖKMENbelirtilendurumüzerine24.5.1978günündensonrahiçbir

677E.1981/2

atamaişlemineimzakoymadığını,esasensanıkTuncayMATARACI’nıngörevbaşlamasından sonra atamalar konusundamüsteşar dahil kimseyeyetki vermediğini açıklamıştır. Oysa, Gümrük ve İnhisarlar VekilliğiTeşkilât ve Vazifeler Hakkında 2825 sayılı Kanunun 8. maddesi«memurların,tayin,terfi,nakil»gibiözlükişleriniyerinegetirmegörevini«ZatveSicilİşleriMüdürlüğüne»yeniadıilePersonelveEğitimGenelMüdürlüğünevermiştir.SanıkTuncayMATARACIbelirtilen tutumuyla,PersonelveEğitimGenelMüdürünüveötekiyetkilileri atama işlerindedevredençıkarmışveböylece«beyazformül»adıylaanılanvekendiimzasıileyapılanatamalarıuygulamaalanınasokmuştur.Ancak,buuygulamanınsayısız sakıncalar getirdiği ve kötü sonuçlar doğurduğu görüldüğünden,5.8.1978günündesanıkBakanınyenidenuyarılmasıgereğininduyulmasıüzerine Bakanlık makamına yazılan ve Bakanlık Müsteşarı TeomanYAYIN, Teftiş Kurulu Başkanı, Necati KÜÇÜKMERİÇ, MüsteşarMuavini Oğuz ANTER, Gümrükler Genel Müdürü Metin YAVUZ veGümrükMuhafazaGenelMüdürüHayrettinHANAĞASI’nınimzalarınıtaşıyanuyarıyazısında:

«Bilindiği üzere, 18.5.1978 tarihinde olur’Iarına iktiran etmişmucipleBakanlığımızhizmetlerinindaharasyonelbirşekildeyürütülmesiiçin Tayin ve Nakil Komisyonu kurulmuş bulunmaktadır, 29.5.1978tarihinden itibaren sözü edilen Komisyon fiilen mevcut olduğu halde;yapılan bütün tayin ve nakillerin bu komisyonun görüşü alınmadangerçekleştiği,buyüzdenpekçokaksaklıklarınmeydanageldiğimüşahadeolunmaktadır.

Yapılacakatama,nakilveterfiişlemlerindeMakamlarınasunulmaküzeresözüedilentayinvenakilkurulununyazılıkararalmasıgerektiği»belirtilmiştir.

Yazılı ve sözlü olarak yapılan bu uyarılara karşın, sanık TuncayMATARACI’nınbeyazformüladıileanılanyöntemüzerindensürdürdüğüatamalarda rastlanılan vemüfettiş raporlarıyla saptanmış olanmevzuataaykırılıklarınkimiörnekleriaşağıdabelirtilecektir.

657sayılıDevletMemurlarıKanunu’nun40.maddesinegöreancak,«genel olarak 18 yaşını tamamlayanlar» devlet memuru olabileceklerihalde,10987sicilsayılıNurayBAŞER,11292sicilsayılıHülyaÜLKER,11282sicilsayılıGünayACAR,18yaşınıdoldurmadan,yadahaklarında

E.1981/2 678

ilgili yargı kuruluşlarından erginlik kararı alınmadan memur olarakatanmışlardır.

AnılanYasanın 46. maddesine göre ilk defa devlet memurluğunaatanacakların yarışma veya yeterlik sınavından geçirildikten sonramemuriyetealınmalarıasılolduğuhalde,HalilVolkanALİKOÇadlıkişi3.9.1979günümemuriyeteatandıktansonra,7.9.1979günüSinop-TürkeliBelediye Başkanlığının açtığı sınava girmiş ve memuriyete atanmanınönkoşulunusonradanyerinegetirmiştir.BunungibiMerihŞENDİLadlıkişide10.10.1979tarihindememuriyeteatanmış,15.10.1979günündedeEskişehirBelediyeBaşkanlığınınaçtığısınavagirmiştir.

5Ocak 1979 günlü Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğegiren «Gümrük ve Tekel Bakanlığı Gümrük ve Muhafaza KuruluşlarıMemurlarının Atama, Yükselme ve Yer Değiştirme Yönetmeliği»ninkoyduğu kurala göre, «Müdürmuavinliği» unvanı ile daha üst derecelikadroyaatamayapılabilmesiiçinilgilininenazüçyılşefolarakçalışmasıgerektiği halde, 10910 sicil sayılıM.AliÖZDEMİR’in 3.8.1979 günlübeyaz formülle Ankara Emniyet Müdürlüğündeki Polis Memurluğugörevinden Mersin Gümrükleri Başmüdürlüğü Emrine Şef Ünvanı ve10. kadroderecesi verileceknaklen atandığı, çokkısabir süre sonrada18.10.1979 gününde ve aynı başmüdürlük emrinde 9/3 maaş ve 8 ncikadro derecesi üzerinden müdür yardımcılığı görevine yükseltildiğisaptanmıştır.

2 —İpsalaGümrükKapısınaYapılanAtamalar:

DosyaiçerisindeyeralanveyalnızcasanıkTuncayMATARACI’nınimzasınıtaşıyanatamabelgelerinegöre:

a) Kâğıthane Belediyesi Zabıta Komiseri olan, ortaokul mezunuMehmet ELBİR, 1.8.1978 gününde, İpsala Gümrük Muhafaza BölgeAmirliğindeKısmıÂmiriolarak;

b) UzmanJandarmaÇavuşluğundanemekliMehmetAdıgüzelAS,17.8.1978gününde,İpsalaGümrükMuhafazaBölgeÂmiriolarak;

c) Refik TÜRK, 24.11.1978 gününde, Trakya GümrükleriBaşmüdürlüğü emrine odacı adayı olarak, şoförlük yapacağı kaydıyla;atanmışlardır.

679E.1981/2

Bunlardan Mehmet Adıgüzel AS’ın, Harun GÜREL’in emrindedahaönce4yılsüreileÇeliktepeJandarmaKarakolundaçalıştığı,RefikTÜRK’ün de Harun GÜREL’in akrabası olduğu kendi ifadelerindenanlaşılmıştır. Mehmet ELBİR de Harun GÜREL tarafından ötedenberitanınanvebilinenbirkişidir.

İpsala Gümrük Müdürü Harun GÜREL, birçok memurun ve buaradaadlarıgeçenüçkişininİpsalaGümrükKapısınaatanmalarını,oradaçalışmaktaolanbazımemurlarındayerlerinindeğiştirilmesiniistediğini,genelde bu isteklerini zaman zamanAnkara’ya gelerek, kimi zamandaBaşmüdürlüğe bildirerek, Başmüdürlüğünde bu istekleri özel olarakAnkara’yailetmesiyoluilegerçekleştirdiğiniaçıklamıştır.

Öte yandan, Şaban EYÜBOĞLU’da, Refik TÜRK’ün odacıolarak tayin edilmesini sanık Tuncay MATARACI’dan istediğinisöylemiştir.AyrıcatanıkMehmetAdıgüzelASda,kendisininveMehmetELBİR’in tayini içinHarunGÜREL tarafından Şaban EYÜBOĞLU’nagönderildikleriniveŞabanEYÜBOÖLUileAnkara’dabuluşupBakanlığagittiklerini, bu yolda Mehmet ELBİR’in hemen tayini çıktığını, kenditayinininiseöncekigörevindekazandığımaaşderecesineuygunbirkadrobulunamaması nedeniyle ancak birkaç gün sonra gerçekleşebildiğinisöylemiştir.

Dosyadayeralandilekçeleregöre,MehmetAdıgüzelASileMehmetELBİR’in25.7.1978gününde,GümrükveTekelBakanlığınadilekçe ilebaşvurdukları,MehmetELBİR’inbağlıbulunduğukurumdanmuvafakatalınmaksızınatamaişlemininbirhaftayasığdırılmışolduğugörülmektedir.

Öte yandan Personel ve EğitimMüdürlüğünün dosya içerisindeki24.11.1978 günlü yazısı içeriğinden; Refik TÜRK’ün belirtilen gündetayiniyapılırkenkendisindenmalveailedurumuveözgeçmişiileilgilibirbeyannamealındığı,bunundışındadiploma,sınavkazandıbelgesi,nüfuscüzdanı onanlı örneği, terhis belgesi, 6 adet fotoğraf ve sağlık kuruluraporugibibiratamaişlemiiçingereklitümbelgelerintamamlanmasının,atamadansonra,TrakyaGümrükleriBaşmüdürlüğünceistenilmişolduğuanlaşılmıştır.

3—HaburGümrükKapısınaYapılanAtamalar:

Habur Gümrük Kapısının, yeni düzenlemeden önceki geneldurumu:HaburGümrükkapısı,Karayolutransit taşımacılığıyönünden,

E.1981/2 680

Türkiye’nin en önemli çıkış kapılarından birisidir. Sanık TuncayMATARACI’nınBakanolduğudönemiçerisindeve1979yılınınNisan-Mayıs aylarına kadarki bölümünde bu kapıda tam bir kargaşa hükümsürmektevekapıdan,büyükbirkaçakçılıktrafiğiişlemektedir.

Bukonuları8.8.1978tarihindeİskenderungümrüklerindeBaşmüdürolarakgörevebaşlayanYunusNadiKURAL:

«Göreve başladıktan sonra evimi taşımak, çevreyi tanımak içingeçirdiğim üç ay zarfında endişe duyduğum bazı olaylar oldu, fakatsaptayamadım. Üçüncü ay dolmadan şöyle bir olay cereyan etti.Gaziantep’te Jandarma tarafından İskenderun’dan çıkış yapılmış birkamyonunboşaltılırkenyakalanmasıolayıcereyanetti.Boşaltılanarabada2500tanetabancaelegeçirildi.

Mahiyetişöyle;İskenderun’adenizyoluylagelenkamyonlardenizyoluylageleneşya,İskenderun’dakamyonlarayüklenir,manifestotanzimedilirveHaburgümrüğündençıkmaküzereyurtdışınasevkedilir.Haburgümrüğüçıkıştansonraçıkışbelgesinionaylarbizegönderir,bizdeçıkışkaydınıkapatırız.

Buolaydansonraincelemelerebaşladım.NejatSÖYLER’insahibibulunduğu kaçakçılığın yapıldığı büroya baskın yaptım, evraklara elkoydum. Tarama sonucu bu şahsın geçmişte bu işlerden çok miktardayaptığını saptadım.Şöyleki 51kamyonunçeşitli zamanlarda, 1978yılıiçerisindeyüklüolarakgenelliklesigara,elektronikeşyaveiçkitaşıyanbukamyonlarTürkiye’deboşaltılmışolabileceğiendişesinekapıldım.Dahasonra2500 tabancaolayınaparalelbirolaydahasaptadım.Aynıpartide2 kamyon daha sevk edilmiş.Bunu emniyet kuvvetlerine bildirdim.BukamyonuUrfaüzerindeyolüzerindeboşolarakyakaladılar.

Bu İskenderun - Habur kaçak trafiğinin ortaya çıkmasına sebepoldu.Yıllarcaçalışmışmilyarlarcaliralıkkaçaktrafiğinortayaçıkmasınanedenoldu.

Öğrendiğimize göre Habur Gümrüğü kapıya gitmeyen yani kendikapısından yurt dışına çıkmayan vasıtalar için sahte olaylar yapıyor.»demektedir.

AynıkonudaBakanlıkmüfettişlerindenİbrahimTEZERde:«HaburKapısıkanayanbiryaragibiidivebirdevletsorunuhalinegelmişti.Bendebirkaçkereyetkiliolarakorayagidiptetkikyaptım.Tırkamyonlarıyurt

681E.1981/2

dışınaçıkmadıklarıhaldeçıkmışgibigösteriliyorveişlemyapılıyordu.»demektedir.

DöneminBakanlıkMüsteşarıTeomanYAYINdayaptığıaçıklamada;«Bakanlığınbukapıyagiremediğinivebukapıdançokbüyükşikayetleringeldiğini» bildirmiş; durumun halk arasında «İskenderun’da bağla,Habur’dan salla» tekerlemesinin yaygınlaşmasına yol açacak boyutlaraulaştığıtanıksözleriyledoğrulanmıştır.

TırkamyonlarısahiplerindenvekaçakçılıkolaylarınakarışanlardanNejat SÖYLER’in beyan ettiği üzere, para karşılığı, İskenderun’danyüklenen kamyonlar, bu kapıdan bekletilmeden ve süratli olarakgeçirilmektedir. Böyle bir gümrük kapısındaki atamaların büyükbölümünün, 1978 yılında, sanık TuncayMATARACI tarafından BeyazFormüldenilenyöntemleyapıldıklarıgörülmektedir.

Gerçekten,31.3.1978,24.10.1978tarihleriarasındatoplam14atama,sanıkTuncayMATARACItarafındanbeyazformüllegerçekleştirilmiştir.

Habur Gümrük kapısının yeniden düzenlenmesi yolundakiçalışmalarvebuçalışmalarıaskıdabırakanatamalar:

Sözü edilen gümrük kapısının belirlenen durumu üzerine, konuGümrük ve Tekel Bakanlığının yetkili kimselerine iletilmiş ve bugörevlilerin onayı alındıktan sonra, İskenderun-Mersin GümrükleriBaşmüdürlerinin işbirliği yaparak bu kapıda gerekli ıslahatın yapılmasıistenmiştir.

Bu amaçla hazırlanan liste Bakanlık Atama Komisyonundangeçtiktensonra,atamaformlarıonayalınaraksanıkBakanasunulmuştur.

Sanık Bakan bu listeden 9 görevliyi kabul etmiş ve 2.5.1979tarihinde tayinlerini onamıştır.Bir gün sonra, 3.5.1979 tarihindebukezyasalkomisyontarafındanönerilenkimselerbirkenaraitilerek,doğrudanbeyaz formül yöntemi ile 4 görevliyi kendisi atamıştır. Bu kimselermüdür,müdürmuavini,muayenememuruolarakatanmışlardır.Bakanınbututumuteşkilattabüyüktepkilerenedenolmuştur.

SanıkBakanın,sanıkŞerefettinELÇİ’ninisteğigözönündetutularakyapılan bu atamaları, yeni atamalar takip etmiştir. Böylece kapıdandüşünülen düzenleme gerçekleşememiş ve işler eski biçimde devametmiştir.

E.1981/2 682

BukonudaYunusNadiKURAL:

«Müsteşar ve müsteşar muavininin önerileri ile Habur’danamuslubirkadrooluşturmak için,MersinGümrükleriBaşmüdürüArifKUTLUTUNAilebirlikteoturupçalıştık,müdüründenmemurunakadartüm kadroyu değiştirecek bir organizasyon yaptık ve bunu bir raporlaBakanlığasunduk.

Teklifimiz başlangıçta kabul edildi. Habur Gümrüğü ıslah olacakdiyemutluyduk.Fakatdahadüzenlemetahakkuketmedenbirhaberaldıkve 5 kişinin değişeceğini ve bunların isimlerini öğrendim. Daha öncesaptadığım yolsuzluğun faillerinden bir tanesi müdür muavini olarak,birtanesimüdür,birkaçtanesidemuayenememuruolarakatandılar.BukişilerkaçakçıveelebaşıNejatSÖYLER’inteşvikiileHabur’ayöneticiolaraktayinedildiler.

Bunu derhal müsteşar muavini MetinYAVUZ’a bildirdim. Metinbeybunumüsteşarbeyearzetti.MüsteşarbeysayınBakanadurumuarzettiğindesayınBakan:«Bukadarkişisizden,bunlardabizden»şeklindecevap vermiş, Bu arkadaşlar gittiler. İsimlerini vereyim : Müdür HalilŞİMŞEK, müdür muavini Saadettin SÜER. Özellikle Saadettin SÜER,İskenderun’dabundanevvelkiyolsuzluklarınorganizatörüidi.Geçfarkınavardım. Muayene memuru Muzaffer KORKMAZ, muayene memuruEyüpERDOĞANgittiğininertesiaytutuklandı.

BizimorayagönderdiğimizvegerçektenBakanlıktatemayüzetmişarkadaşlar, Şenol DİCLE ve Ahmet GANİOĞLU rapor alıp kaçtılar.Çirkefevebatağabulaşmakistemediler.Ayrıcakolculardangönderdiğimizmemurlardan kaçmak isteyen ve kaçanlar oldu. Sonuç, Habur geneHaburGümrüğüolarakkaldı,yüzlercearabanınsahteçıkışbeyannamesionaylandı.»demiştir.

Zamanın Mersin Gümrükleri Başmüdürü Arif KUTLUTUNA daözetle şunları söylemiştir : «Bakanlık yetkililerinden, takdir ettiğinizkişilerdenbirkadrooluşturunvebuekibibizorayagötürüpyerleştiririz»yolundabirönerialdıktansonraYunusNadiKURALilebirlikteehliyetli,dürüstkişilerdenoluşanbirkadronunburayaatanmasıiçinçabasarfettim.En kıymetli elemanlarımızdan fedekârlık yaparak bir ekip oluşturupBakanlığın onayına sunduk. Atama Komisyonu marifetiyle bu kişilerHabur’a atandılar.Ancak, 20 gün sonra her biri izin veya rapor alarak

683E.1981/2

geri dönmeye başladılar. Nedenini sorduğumuz zaman bize dediler ki,«Biz zannediyorduk ki, oradaki eski ekip görevden çekilecek ve bizyeni bir ekip olarak görev yapacağız. Maalesef eski ekip olduğu gibiduruyorveyenigelenbazıkişilerlebirliktebiziçalıştırmıyorlar.Oranınyöresel elemanları var.Her türlü yolsuzluğu yapıyorlar.Bu kişiler geceyattığımız yeri basıyor, bizi tehdit ediyor, sataşıyor ve silâh çekiyorlar.Ya bizim bahsettiğimiz yolda çalışırsınız aksi halde ölürsünüz veyaburayıterketmenizgerekirbiçimindetehditediliyoruz.Cangüvenliğimizyoktur. Bu nedenle orayı terketmeyi yeğledik. Konuyu incelediğimizdegördük ki, bizim gönderdiğimiz kişilerin dışında Tuncay MATARACImünhasıran kendi imzasını taşıyan ve beyaz formül denilen usûl ilekaçakçıların birtakım adamlarını buraya atamış, eski kadroyu görevdenalmamıştır. Böylece Habur düzeltilemedi ve kusur tamamen TuncayMATARACI’nındır.»

Müsteşar Muavini Oğuz ANTER’de bu konuda şunlarısöylemektedir:

«Habur Gümrük kapısına, mahalli memurlardan ve memuriyetvasfı olmayan kişilerden bazılarının atanması aslında teşkilatın önemlisorunlarındanbiriniteşkileder.8-10senelikperiyodiçerisinde,özellikle1975yılındansonramahallimemurlarınörneğinKapıkule’de,Edirne’degörev aldığını gördük. Bu politikacılar vasıtasıyla oldu. Hazırladığımızyönetmelikte öngörülen kurallardan bir tanesi Gümrük kapılarına oyer doğumlu kişilerin atanmaması idi.Bu önemli bir sorun olduğundanyönetmeliğe bir madde olarak ilave ettik. Fakat daha sonra personelatamaları doğrudan doğruya Bakan ve personel arasında oluşturulmuşvemüsteşar,müsteşarmuavini olarak bizimdışımızda cereyan etmiştir.HaburGümrükKapısından özellikle o zamankiMardinValisi şikayetçiolmuştur.»

KomisyonmarifetiyleHaburGümrükKapısınaatananveGümrükMüdür Muavini olarak gönderilen Ahmet GANİOĞLU ise şunlarısöylemektedir:

«Mersin Gümrükleri Başmüdürlüğünde Müdür Muavini olarakçalıştığım sırada, Habur’da, kanun ve nizam olmadığı söylenerek veBaşmüdürkanalıylaburayatayinimçıkarıldı.Venasılgörevyapacağımızbizeaçıklandı.Bukapıda1,5ayçalıştım.Bize1ayiyimuameleettiler.Nedeni bizi kazanmakmış. Ama arkasından başka şeyler yapmaya

E.1981/2 684

kalktılar. Beni ve Şenol DİCLE arkadaşımı makamında tehdit ettiler.İzin alıp Bakanlığa geldim. Ancak burada bir şey yapamadım. BizlerKomisyon marifetiyle seçilip gönderilmiştik. Ancak 4 kişinin nasıltayinlerinin çıktığınıMüsteşarMuavini dahi bilmiyordu.Habur’da bizeyasa dışı işler teklif ettiler. Biz yapmak istemedik, tehdit ettiler. Güya,Müdürbeyyapmakistiyormuşbenengelliyormuşum.Silahlaöldüreceğizdiyesöylediler.Bizdekaçtıkgeldik.Komisyonkanalıylagidenlerbirdahaorayageridönmedi.DuyduğumagöreHabur’atayiniyapılanMüdürHalilŞİMŞEK,MuavinSaadettinSÜERveikimuayenememurununtayinleriniNejatSÖYLERyaptırmış.»

Zamanın Personel ve Eğitim Genel Müdürü olarak çalışan İsmetNuri ERGÖKMEN’de Halil ŞİMŞEK ve arkadaşlarının atanmalarıkonusunda,sonsoruşturmasırasındaolayıözetleşöyleanlatmıştır:

«Mardin Valiliği’nden, Habur Kapısında bazı silâh kaçakçılığıolayları olduğunu, özellikle bunların o yöreli kişilerden oluşan veSuriye’den geçen Arapça ve Kürtçe dili bilmelerinden ileri geldiğini,dolayısıylaHaburKapısındakibukişilerinalınmasıgerektiğiyolundabizeteklifyapıldı.AynışekildeİçişleriBakanlığıdateklifikabuletmiş.TuncayMATARACI durum kendisine intikal ettirildiğinde derhal bu kapınındağıtılmasını kabul etti. Ancak, Şerefettin ELÇİ’nin fikrini almak içinkendisiniBakanlığa davet etti. ŞerefettinELÇİ’de, odacı ve kapıcı gibiolanların dışında hepsini alabileceğini söyledi.Ancak sonradan TuncayMATARACI’yadörtisimverdi,bunlar:Hali!ŞİMŞEK,Müdür,SaadettinSÜERMüdürMuaviniveMuayenememurlarıMuzafferKORKMAZileEyüpERDOĞAN’dır.»

Bu açıklamalardan sonra yapılan atamalara ilişkin bilgilerdeşöyledir.

Komisyonmarifetleriyleseçilipatanan9kişi:AhmetGANİOĞLU,ŞenolDİCLE,MemduhMENEKŞE,AbdullahPARACIvearkadaşlarıdır.Bunlarınatanmaları2.5.1979tarihindegerçekleştirilmiştir.

3.5.1979tarihinde doğrudan«beyaz formül» yoluyla, sanıkBakanTuncayMATARACItarafındanatananlarşunlardır:

Halil ŞİMŞEK Müdür olarak, Saadettin SÜER Müdür Muavini,MehmetAliARAŞveEyüpERDOĞAN.

685E.1981/2

SanıkTuncayMATARACI’nın10.5.1979tarihindebeyazformülleatadığıgörevlilerdeşunlardır:

Muzaffer KORKMAZ, Mehmet YAVRUTÜRK ve İsmailSALMAN.

Sanık Bakanın daha sonra doğrudan kendisi tarafından yapılanatamavebuatamalarıntarihlerideşöyledir:

Atama Tarihi Atanan Kişi Doğum Yeri Geldiği Görev Yeri

15.6.1979 CemalettinONURSAL Cizre SağlıkOcağıSekreterliği.

9.7.1979 NizamettinÇELEBİ Midyat KarsGümrükMüdürlüğünde

24.7.1979 TahirASLAN Ağrı MersinGümrükMuh.KısımAmir.

3.9.1979 AtaELÇİ Cizre Açıktan

10.10.1979 SelimYİĞİT Cizre Açıktan

10.10.1979 NecatiÖNÜR Cizre BelediyeZabıtaMemuru

8.11.1979 HüseyinMÜLDÜR Gripkamo SamsunGüm.Muh.Md.Odacı

BuatamalardasözüedilenkimselerdenSaadettinSÜER,hakkındadüzenlenen 22.2.1979 günlü sicil örneğinde; kendisine idarecilik göreviverilemiyeceği ve iş sahipleri ile bürolarında ilişki kurduğu, 5.3.1979günlüPersonelGenelMüdürlüğütarafından,Bakanlıkmakamınaverilenteklif yazısı ile, Bölge kaçakçılarıyla işbirliği yaptığından hakkındatahkikat istendiği saptanmıştır. Ancak, bu kişi Bakanlığa tayini içindoğrudan başvurmuş ve Tuncay MATARACI tarafından dosyasındakibukayıtlara rağmendoğrudan atanmıştır.Tayindeki isabetsizlikkısabirsüresonraanlaşılmış,bizzatmüdürHalilŞİMŞEKtarafındanBakanlığayazılan8.10.1979günlü,yazıdaSaadettinSÜER’ingüvenilemiyecekbirkişivebölgehalkıylabirhaylisamimiilişkileriçerisinegirdiğibelirtilerekbaşka göreve atanması istenilmiştir. Sonuçta tenzili memuriyetle başkagöreveatanmasınarağmenuzunsüregörevyerindenayrılmadığı,görevdekalmasının sakıncaları da 15.11.1979 günlü Personel ve Eğitim GenelMüdürlüğüyazısıilebelirtilmiştir.

ÖnceHaburGümrükKapısınamüdür olarak atanıp sonraMardinGümrük Müdürlüğüne atanan Halil ŞİMŞEK’in de görev yerinde ve

E.1981/2 686

başında kalmasının sakıncalı olduğu da Personel Genel Müdürlüğünün15.11.1979günlüyazısındananlaşılmıştır.

Muzaffer KORKMAZ’ın başka bir göreve naklen atanmasınıistemesi üzerine Personel Genel Müdürlüğünün kendisine yazdığı19.1.1979günlüyazısında,itimadaşayanolmadığı,görevdeiyidavranışgöstermediği, bu durumunu düzeltmediği takdirde hakkında kanunîişlemyapılacağıbildirilmiştir.BunarağmenadıgeçenkısabirsüresonraHabur’aTuncayMATARACItarafındanbeyazformülleatanmıştır.

4—Mehmet KEKİLİ’nin Mersin Giriş Gümrük Müdür Muaviniolarakatanması:

SanıkTuncayMATARACI’nıntekimzasınıtaşıyanatamabelgesinegöreMehmetKEKİLİ, GümrüklerGenelMüdürlüğüGeçiciMuaflıklarMüdür Muavini iken 24.5.1978 gününde, (Mersin - Giriş GümrükMüdürlüğüMüdürMuavini)olarakatanmıştır.

Gümrük ve Tekel Bakanlığı Müfettişlerinden Necati CAN,Soruşturmaaşamalarındaverdiğiifadelerde,birihbardolayısıyla1978yılısonlarındaMersin’esoruşturmayagittiğini,oradabirmuhbirin,MehmetKEKİLİ’nin kaçakçıların işini yürütmeküzereMersin’e tayin edildiğiniihbar ettiğini, bukonudabilgisinebaşvurduğuNejatSÖYLERadındakikomisyoncunun,IrakveyaKuveyt’egönderilecekmişgibiMersin’egelenvebelgesioradadüzenleneneşyalarınyurt içindebırakıldığını, fakatbueşyaların bir gümrük kapısından çıkmış gibi gösterildiğini, belirtilen buişlemlerin arzuedilen şekildeyürütülebilmesi içinMehmetKEKİLİ’ninMersin’etayinedildiğiniözelolarakanlattığınıaçıklamıştır.

TanıkNejatSÖYLERise,MehmetKEKİLİ’nintayininibilmediğiniön soruşturma sırasında bildirmiş, böylece iki tanığın ifadeleri arasındaçelişki belirmiş, ancakNejat SÖYLER’in sonradan ortadan kaybolmasınedeniyle gerek önsoruşturmada gerekse son soruşturmada bu çelişkigiderilememiştir.

Ne var ki, Nejat SÖYLER, Soruşturma Komisyonundakiifadesinde,«AntepkaçakçılarıMehmetKEKİLİ’yiiyibirveregetirmeyidüşünmüşlerdir»demektendegerikalmamıştır

Bundan başka adıgeçen görevli, Mersin’deki görevi sırasındagösterdiği tutum ve davranışları ile kendisinin özel amaçla girişgümrüğüneatandığınıortayakoyduğunu,MersinGümrükleriBaşmüdürü

687E.1981/2

tanıkArifKUTLUTUNA’nınverdiğibilgilerdenvedosyadakibelgelerdenanlaşılmıştır. Buna göre; Mehmet KEKİLİ 10.11.1978 günlü transitbeyannameleri konusu sigara ve saatlerle ilgili olarak kendisi hakkındaaçılan idari soruşturmanın selâmeti bakımından başka bir göreveverilmiş,ancak,Danıştay’danaldığıyürütmeyidurdurmakararınınyerinegetirilmesi sırasında atama belgesindeki kayda dayanarak kendisininmutlakagirişgümrüğündegörevlendirilmesiniısrarlıbiçimdeistemiştir.

5—YaşarAPAK’ınTrakyaGümrükleriBaşmüdürlüğüneAtanması:

SanıkTuncayMATARACI’nıntekimzasınıtaşıyan5.6.1978günlüatamabelgesindeYaşarAPAK’ınsözkonusutayiniileilgilişubilgileryeralmaktadır:

«Tahsilderecesi:Lise

Şimdikigörevi :İstanbulPostaGmr.Md.(YüksekovaGmr. Md.nakledilmişsedegörevebaşlamamıştır.)

Aylığı :6,8/2—

Atanılacağıyer :TrakyaGümrükleriBaşmüdürlüğüemrindeMüdür(Başmüdürlükgöreviniyapacak)

Kadroaylığı:6,8/2—

Atanmayıgerektirensebepler:AdıgeçeninTrakyaGümrükleriBaşmüdürlüğügöreviniyapması hususu»

Tanık Arif KUTLUTUNA’nın Yüce Divanda, verdiği bilgilerüzerineyapılanaraştırmasonundaGümrükveTekelBakanlığıPersonelveEğitimGenelMüdürlüğünün3Aralık1981günlüyazısıilebunaeklibelgelerdenşuolgularsaptanmıştır:

a) SanıkTuncayMATARACI,buatamayıyapmadanönce,TrakyaGümrükleriBaşmüdürüYılmazAKTAN’ınbaşkagöreveatanmaküzerebu görevden alınmasına ve adıgeçenden açılacak Trakya GümrükleriBaşmüdürlüğüne, Trakya Gümrükleri Başmüdür Yardımcısı ArifKUTLUTUNA’nın atanması yolunda hazırlattığı kararnameyi 8.5.1978günündeBaşbakanlığasunmuştur.

E.1981/2 688

Tanık Arif KUTLUTUNA, kendisinin Trakya GümrükleriBaşmüdürlüğüneatanmasıyolundasanıkTuncayMATARACItarafındanhazırlatılmışveBaşbakanlığasunulmuşolankararnametaslağındaDevletMemurlarıKanunununilgilimaddesininyanlışyazıldığıbelirtilereksözlütalepüzerinegerialındığınıharicenduyduğunubildirmiştir.

Gerçekten Personel ve Eğitim Genel Müdürlüğünün yukarıdasözü edilen yazısında, söz konusu kararın Bakanlıkça geri istendiğinive Başbakanlıkça da geri gönderildiğini gösterir bir yazıya dosyasındarastlanılmadığı belirtilmiştir. Böylece tanık Arif KUTLUTUNA’nınTrakya Gümrükleri Başmüdürlüğüne atanmasına ilişkin kararnametaslağının sözlü bir istem üzerine geri gönderildiği yolundaki sözleridoğrulanmışolmaktadır.

b) Yukarıda sözü edilen kararname taslağının geri alınmasındansonrasanıkTuncayMATARACI,bukezTrakyaGümrükleriBaşmüdürüYılmazAKTAN’ın başka göreve atanmak üzere bu görevden alınmasıyolundayenibirkararnametaslağıhazırlatmışvebunu12.5.1978günündeBaşbakanlığasunmuşvebukararnameonaylanarakkesinleşmiştir.

c) Sanık Tuncay MATARACI, yukarıda belirtildiği üzereYılmaz AKTAN’dan boşalan 1. derece kadrolu Trakya GümrükleriBaşmüdürlüğünemüktesep kadrosu 6. derece olanYaşarAPAK’ı 24.5.1978günündeatamıştır.

6— Polis memuru Talıir BOZAY’ın Muhafaza Müdürü olarakatanması;

Sanık Tuncay MATARACI’nın yine tek imzasını taşıyan atamabelgesine göre, ortaokul mezunu Talıir BOZAY polis memuru olarakgörev yaptığı sırada 3.9.1979 gününde Gümrükler Muhafaza GenelMüdürlüğünebağlıMuhafazaMüdürüolarak8/1derecemaaşlaatanmıştır.

TanıkolarakdinlenenGümrükMuhafazaGenelMüdürüHayrettinHANAĞASI, Gümrük Muhafaza Teşkilâtının uzmanlığı gerektirenbir kuruluşolduğunu, bu alandabir kursgörmemişveyalnızcakorumapolisi olarak görev yapmış olan Tahir BOZAY’ın atandığı görevibaşaramayacağınısanıkTuncayMATARACI’yabildirdiğihaldeatamanınyapıldığını söylemiştir. Bunun gibi o dönemin müsteşarı tanık TeomanYAYINdaatamayakarşıçıktığınısonrakiHükümetdönemindekendisine

689E.1981/2

görev verildiği takdirde ilk olarak Tahir BOZAY’ın atama işleminibozacağınısanıkTuncayMATARACI’yabildirdiğinibeyanetmiştir.

7- Ali Galip KAYIRAN’ın Haydarpaşa Gümrük Müdür Vekiliolarakatanması:

Dosyadaki belgelere göreAli Galip KAYIRAN, çalıştığı gümrükteşkilâtında1965yılındanbuyanasicilamirlerindenvebuaradageçirdiğimüfettiş denetimlerinden sürekli biçimde olumsuz not almış birmemurolarakgörülmektedir.

Gerçekten,adıgeçenin:

16.11.1968günlüteskiyevarakasında,meslekîbilgisininsonderecezayıfolduğuvevazifesinekarşıilgisizkaldığı,işsahipleriilesonderecelaubaliolduğuveitimadaşayanbirmemursayılmadığı,21.11.1968günlümüfettiş raporunda;yolcumuayenelerininveyurtdışı işlemlerinibüyükölçüde kötüye kullandığı; 5.10.1970 günlü müfettiş raporunda; reiskârbir görevde isihdam edilmemesi gerektiği; 13.3.1971 günlü teskiyevarakasında;çok tehlikeliolduğudaimikontrolaltındavesıkımüdürleryanındaçalıştırılmasıgerektiği;yazılıdır.

28.1.1975günlü seçme komisyonu kararında, adıgeçeninYeşilköyya da Sirkeci Gümrüğüne atanması isteği, anılan gümrüklerin işsahipleriiledevamlıtemasıolanfaalkapıgümrükleriolduğubelirtilerekreddedilmiştir.

Ali Galip KAYIRAN, bu olumsuz görev sürecinde, çalışmalarıvasatın altındaolduğuvebunedenle işhacmivekapasitesiyoğunolanDerinceGümrüğündegörevyapmasınınkamuhizmetiaçısındansakıncalıolacağı gerekçesi ile hazırlanan 31.10.1977 günlü ortak kararnameyleDerinceGümrükMüdürlüğügörevindenalınmıştır.Adıgeçen,buişleminiptali ve yürütmenindurdurulması istemi ile dava açmış veDanıştay 5.Dairesi, idarenin savunması alınmasına dek yürütmenin durdurulmasına12.1.1978günündekararvermişvekararyerinegetirilerekilgiliyenidenDerince Gümrük Müdürlüğü görevine başlatılmış ise de Danıştay’ın,idarenin savunmasını aldıktan sonra yürütmenin durdurulmasını19.4.1978günündereddetmişolduğudosyadakibelgelerdenanlaşılmıştır.AliGalipKAYIRAN;Danıştay’ınyürütmeyidurdurmakararıgereğinceDerince Gümrük Müdürlüğü görevine başlamışsa da, bu kez, sanıkTuncayMATARACIdöneminde11.5.1978günlüüçlükararname ilebu

E.1981/2 690

görevdenyenidenalınmıştır.Görevdenalınmagerekçesiyineadıgeçenin«DerinceGümrüğündeki faaliyet ve çalışmasının vasatın altındaolduğuve bu nedenle iş hacmi ve kapasitesi yoğun olanDerinceGümrüğündeçalışmasınınkamuhizmetiaçısındanmahsurluolacağı»dır.Nitekim,AliGalip KAYIRAN, daha sonra Kontrol Genel Müdürlüğüne bağlı ŞubeMüdürüolarakatanmıştır.

Ancak, sanık Tuncay MATARACI’nın, Derince Gümrük MüdürüolarakçalışmasınıkamuhizmetleriaçısındansakıncalıgördüğüAliGalipKAYIRAN’ıbirsüresonra,Türkiye’ninikinciyadaüçüncübüyüklüktesayılanHaydarpaşaGümrükMüdürlüğüneatamaküzerekadroderecesinegöre ortak kararname hazırlanmasını istediği, Bakanlık üst düzeygörevlilerinin 11.5.1978 günlü kararnamedeki imzasını ve gerekçeyisanık Tuncay MATARACI’ya göstererek bu atamaya karşı çıktıkları,sanıkTuncayMATARACI’nıniseatamanınsiyasalniteliktaşıdığınıönesürdüğü, dinlenen tanık ifadelerinden anlaşılmıştır. Sonuçta, Ali GalipKAYIRAN’ı Haydarpaşa Gümrük Müdürü olarak asaleten ve ortakkararnameileatayamayacağınıanlayansanıkBakanTuncayMATARACIbudefa,adıgeçenibelirtilengörevemüdürvekiliolarakgöndermiştir.

CUMHURİYET BAŞSAVCISININ ESASA İLİŞKİN DÜŞÜNCESİ :

CumhuriyetBaşsavcısı«Genelolarakmemurtayinleri»ileilgiliveesasailişkindüşüncesiniaynenşuşekildeaçıklamıştır:

«Tuncay MATARACI, 5.1.1978 tarihinde Gümrük ve TekelBakanlığıgörevinebaşlamıştır.

Gümrük ve Tekel Bakanlığı Gümrük ve Muhafaza KuruluşlarıMemurlarınınAtamaveYükselmeveYerDeğiştirmeYönetmeliği5Ocak1978tarihliResmîGazete’deyayımlanmıştır.

Ohalde, 5 Ocak 1979 tarihine kadar yapılacak atamalarda657 sayılı Kanununun 46 ve onu takip eden maddelerinin ve 7/7734sayılı 15.1.1974 tarihli kararname ile yürürlüğe konulan yönetmeliğingözönünde bulundurulması ve 5 Ocak 1979 tarihinden itibaren de butarihliyönetmeliğederiayetedilmesigerekmektedir.

Tuncay MATARACI’nın Bakanlık görevine başladığı gündenitibaren gerek dışardan yapılan atamaların ve gerek içeride yapılan

691E.1981/2

nakillerinveverilenvekâletlerinKanun,Yönetmelikveişingereklerine,hizmeticaplarınauygundüşmediğiBakanlığınüstyöneticileritarafındandagözlenmişveBakançeşitlikezsözlüveyazılıolarakuyarılmıştır.

Nihayet5Ocak1979tarihliResmiGazete’deyayımlananGümrükve Tekel Bakanlığı Gümrük ve Muhafaza Kuruluşları MemurlarınınAtama,YükselmeveYerDeğiştirmeYönetmeliğikabuledilerekyürürlüğekonulmuştur.

Ancak, buyönetmelikten sonradaTuncayMATARACI, kendisinihiçbirkuralabağlıgörmedenatamalaradevametmiştir.

Müsteşar Yardımcısı Ali Metin YAVUZ, O’nun yönetmeliğiuygulamak istemediğini, Habur Kapısına tayin ettiği bazı personelintayinedilmemelerinisöyleyinceBakanın,«Onlarsizden,bunlarbizden»dediğini, Derince Gümrüğüne tayin edilenlerin atamalarının da beyazformülleolduğunu,bunlarınbuişiçinseçilmişolduğunusöylemiş,TeftişKurulu Başkanı Necati KÜÇÜKMERİÇ de Komisyonun tayin ettiğimemurlarıntensipedilenyerdenbaşkayerdeçalıştırıldıklarınıgördükleriniifadeeylemiş,EdirneValisiBekirÖZTÜRKbirilkokulmezununakısımamirliğiverilerekKapıkule’yeatandığınıbeyaneylemiştir.

Tuncay MATARACI, Soruşturma Komisyonunda (K. 1, S. 8184), «Yönetmelikten sonra, Yönetmeliğe rağmen beyaz formülle tayinyaptım,bunuinkâretmiyorum»diyebeyandabulunduğugibiduruşmadada (S. 167-168), (Personel Yönetmeliği Bakanlığın daha iyi çalışmasıiçinyapılmış,buyönetmelikBakantarafındanyapılanbiryönetmeliktir.Hem yönetmeliği yapacaksınız, hem yönetmeliğe uyacaksınız, o zamanoturursunuz,Bakansınız,ikisatırlabuyönetmeliğideğiştirmeyeyetkinizvar, yapılan yönetmelik bir kanun değil, Bakan bunu kendi imzası ilederhal değiştirme olanağına sahiptir.Ben bunu böyle izah ederken eğerbana yönetmelik bir suç isnat edecekse, ben yönetmeliği arz ediyorum,Kanundeğildir,kendisini iki satıryazı iledeğiştirmeyetkisine sahibim,değiştiririm de bunu, bana suç teşkil edecek olan bir yönetmeliğe benniye şey edeyim...) diye beyanda bulunmuş ve 5 Ocak 1979 tarihliAtama,Yükselme veYer DeğiştirmeYönetmeliği hakkındaki görüş vedüşüncesiniaçıklamıştır.

Atamalarda 18 yaşından küçük olan bazı kişilerin işe alındıkları,bazılarınınişealındıktansonrasınavasokuldukları,birkısmınındakadroolmadığıhaldeatandıklarıizlenmiştir.

E.1981/2 692

657 sayılıKanun veYönetmeliklerde öngörülen imtihan kazanmakoşulu da, çeşitli belediyelerden alınan imtihan kazandı belgeleri ilegiderilmeye çalışılmış, üçlü kararname gerektiren tayinlerde de bukararname zorunluluğundan (vekâleten tayin) formülü ile kurtulmayaçalışılmıştır.

Başbakanlıktan alınan ve Belediyelerin imtihan belgelerininincelenmesini öngören genelge dolayısıyla düzenlenen mucibe bizzatTuncay MATARACI’nın (6.1.1978’den öncesi uygundur) diye yazmışolması O’nun bu işlemleri bilerek ve isteyerek yaptığının kanıtı olup,kanun ve yönetmelikleri bir tarafa itmekteki kastını göstermektedir.Hele kendisinin düzenletip, Resmi Gazetede yayınlatarak yürürlüğekoydurduğuyönetmelikhükümlerineuymamasıdahiüzerindedurulacakvekastınvarlığınıgösterenbirdurumarzetmektedir.

Tayinlerde ilgisizbazıkişilerinaçıktanetkisiolmaktadır.Nitekim,RefikTÜRKevrakınıŞabanEYÜBOĞLU’naverdiğini,O’nun«gitbaşla,bentayininiyaptırırım»dediğiniifadeetmiştir.

Özellikarzedenbirkısımtayinleregelince.

1— Tuncay MATARACI yakın arkadaşı ve hemşehrisi CemilTARAKÇI’yıDereköyGümrükMüdürlüğüneasaletenveüçlükararnameilegetiremiyeceğinibildiğindenO’nuvekaletentayinetmiştir.

2—MüteahhitŞabanEYÜBOĞLUaracılığıylaveİpsalaGümrükKapısına yerleştirmek amacıyla Harun GÜREL’in, atama MehmetAdıgüzelASveRefikTÜRKileMehmetELBİR’iatamakomisyonundakararalmayagerekgörmeksizintayinetmiştir.

3—Kaçakçılıkta önemli bir kapı olanHaburKapısının dürüst vetecrübelipersonelleoluşturulacakbirekipledüzeltilmesineçalışıldığıvebu tip memurlar seçildiği sırada İsmail SALMAN, ŞerifYİĞİT, SelimYİĞİT,AtaELÇİ,CemalettinONURSAL,İsmailDEĞER,NecatiONUR,SaitÖZAL,NizamettinÇELEBİAhmetDAĞDELEN,GündüzOĞUZ,MehmetAliARAS,AliŞİMŞEKHüseyinMÜLDÜR,Komisyonkararıalınmadan ve Bakanlık üst kademe yöneticilerinin karşı koymalarınarağmenBakanoluruileatanmışlardır.

4—GümrükteşkilatıncaetkinçalışmalarıbilinenbirçokTIRolayınaelkoyanYeşilköyHavaalanıMuhafazaMüdürüVefikÖZKOSEalelaceleÇanakkaleGümrükMüdürlüğüne;BüyükdereGümrükMuhafazaBölge

693E.1981/2

AmiriikenİhsanKALKAVAN’aaittolionileyüklübirgemiyeelkoymuşolanNiyaziEREN’deaynısüratleÇanakkale’yetayinolunmuştur.

5—TuncayMATARACI’nın refakat polisi olanTahirBOZAY’ınGümrükler veGümrükmevzuatı hakkındaherhangibir bilgisi olmadığıhalde keyfi olarak Karaköy Gümrük Muhafaza Müdürlüğüne tayinedilmiştir.

6— Hakkında çeşitli soruşturmalar yapılanMehmet KEKİLİ’ninMersin Gümrükleri Başmüdürlüğü emrine verilmekle yetinilmemiş,bizzatTuncayMATARACI tarafındanyapılan işlemlerenazaran istisnaibirmuameleiletayinemrine(GirişGümrükMüdürlüğüMüdürMuavini)kaydıkonulmuşvekaçakçılarınadamıolduğuifadeedilenbukişiböyleetkinbirgörevdeçalıştırılmıştır.

7— Hakkındaki raporlara göre iş sahipleri ve kaçakçılık yaptığısöylenilen kişilerle ilişki kurduğu belirlenen ve İskenderun GümrükMüdürlüğündepasifbirgörevealınanTuranDOĞANGürbulakGümrükMüdürlüğüneatanmıştır.

8— Kapıkule yolcu salonu Gümrük Müdürü iken hakkındakiihbarların incelenmesi üzerine İstanbul Posta Gümrük MüdürlüğünealımanveburadadaaynışekildefaaliyetlerinisürdürdüğüiçinYüksekovaGümrükMüdürlüğünenakledilenLisemezunuYaşarAPAKbugörevinegitmemiş, doğrudan Tuncay MATARACI tarafından taltif edilircesineTrakyaGümrükleriBaşmüdürvekilliğinegetirilmiştir.

Dosyada detayları etraflı olarak tespit edilen bu olaydaki, butayinlerinolağanbulunmadığıGümrükveTekelBakanlığınınüstdüzeyyöneticileritarafındanifadeolunmuştur.

Dosya muhteviyatı ve olayların akışı sonunda, TuncayMATARACI’nın kaçakçılık çevreleriyle yakın ilişki içinde bulunduğuve onların telkin ve tavsiyeleriyle, yönetmelikleri bir tarafa bırakarak,komisyon kararları almaya da gerek görmeden bu tayinleri yaptığı veböyleceBakanolarakgümrükteşkilatınıniyileştirilmesiyerineolmamasıgerekenleriifaetmeksuretiylegörevinikötüyekullandığıvebuişlemleriaynıkasıtaltındaicraeylediğinden,

Eylemine uyan TCK’nun 240 ve 80 inci maddelerine görecezalandırılmasınakararverilmesiniarzederim.

E.1981/2 694

Her ne kadar Şaban EYÜBOĞLU hakkında Mehmet AdıgüzelAS, Refik TÜRK ve Mehmet ELBİR için Tuncay MATARACI’yıazmettirmektenötürüdavavarisedebuolay,HarunGÜREL’intayinineaiteylemiçindeincelenmiştir.»

SANIK TUNCAY MATARACI’NIN SAVUNMASI :

(Soruşturma Komisyonu Raporunda sayılan ve CumhuriyetBaşsavcılığının esasa ilişkin düşüncesinden ayrıca belirtilen memurtayinleri idari bir tasarruftur. Hizmetin ve o günün şartlarına göre butasarrufları yapmak Bakan’ın takdirine bırakılmıştır. Gümrük ve TekelBakanlığınınbiröncekiiktidardönemindepartimerkezihalinegetirildiğiinancısözüedilentakdirhakkınınkullanılmasındaetkiliolmuştur.

Ayrıca unutmamak gerekir ki Bakanlığın bir PersonelMüdürlüğümevcuttur ve yapılan tayinlerin ayrıntılarını izlemekle görevlidir. Buaçıdan Bakanın cezalandırılması söz konusu olamıyacağından beraatkararıverilmesi)istenmiştir.

MADDİ OLGULARIN VE SUÇ KANITLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ :

2825 sayılı «Gümrük ve İnhisarlarVekilliğiTeşkilat veVazifeleriHakkındaKanun’a22.3.1954günlüve6410sayılıKanunilegetirilenekmaddede«Gümrükve İnhisarlarVekaletikuruluşundakimerkezve illermemurlarındankadrolarıdördüncüvedahayukarıderecedebulunanlarlamüfettişlerin tayinleri, Başvekille Gümrük ve İnhisarlar Vekilininmüşterekkararıile,bunlarındışındakalandiğermemurlarıntayinlerideGümrükveİnhisarlarVekilitarafındanyapılır»denilmektedir.

Maddiolgularkesimindegösterilensuçkanıtlarıveözellikle tanıksözleri,sanıkTuncayMATARACI’nın,yukarıdakiyasakuralıileGümrükveTekelBakanınatanınmışolan5.vedahaaltderecelimemurlarıatamayetkisini, bir ilkeye bağlı olmayan sınırsız ve mutlak bir yetki olduğuanlayışı içerisinde kullandığını ortaya koymuştur. Varılan bu kanıyı,sanığın,Yönetmelik Kurallarını istediği zamanda değiştirmek yetkisinesahip olduğuna göre, o kurallarla kendisinin bağlı sayamayacağınısöylemesidedoğrulamaktadır.Nevarki,Anayasanın113.maddesinegöreyönetmelikleryasalarave tüzüklere aykırı olamıyacağından,yönetmelikçıkarmakyadadeğiştirmekyoluileyasalarınkoyduğuilkeleringözardıedilemiyeceğiaçıktır.

695E.1981/2

657sayılıDevletMemurlarıKanununun3.maddesi temel ilkelerigöstermiş ve bu arada kariyer ilkesini «DevletMemurlarına, yaptıklarıhizmetleriçinbilgilereveyetişmeşartlarınauygunşekildesınıflarıiçindeen yüksek derecelere kadar ilerleme imkânını sağlamaktır» biçimindetanımlamıştır.OysasanıkTuncayMATARACI’nın,builkeyihiçesayarakGümrükTeşkilatınayenialdığıkişileriderhalbölgeamiriveyakısımamiriolarakgörevlendirdiğimaddiolgularhalindeyukarıdagösterilmiştir.

Edirne eski valisi tanık Bekir ÖZTÜRK, teşkilat içerisinde 10-15 yıl hizmet etmiş ortaokul ve hatta lise mezunları kısım amirliğineatanmayıbeklerken ilkokulmezunuolupaltıaylıkadaylıksüresiniyenidolduranlarınkısımamiriolarakgörevlendirilmelerinidoğrubulmadığınıvebunlarınsoruşturmakonusuyapılmasınıGümrükveTekelBakanlığınınyanısıraİçişleriBakanlığındanveBaşbakanlıktanistediğinibildirmiştir.Görüldüğüüzeremeslekiçerisindeyükseltilmelerinibekleyenmemurlarınkoruyucusu olarak bir vali harekete geçmiştir.Bu durum, sanıkTuncayMATARACI’nın, yasanın kendisine tanıdığı atama yetkisini tam birkeyfilikiçerisindekullandığınıgöstermektedir.

Sonuçta,sanıkTuncayMATARACI’nın,yukarıda7bentiçerisindegösterilen atama ve yer değiştirme işlemlerini keyfi olarak yaptığı, bunedenlebelirtileneylemlerinbirsuç işlemekararının icrasıcümlesindenolarak Kanunun aynı hükmünün çeşitli zamanlarda ihlâli niteliğindegörülerek bir suç sayılmış ve Türk Ceza Kanununun 80. maddesininuygulanması gerekli bulunmuştur. Öte yandan suç konusu atamaişlemlerinden bir bölümünün işleniş tarihleri, maddi olgular kesimindebelirtildiği üzere, Türk Ceza Kanununun 240. maddesinde değişiklikyapan 2248 sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği 22.6.1979 günündensonrasına rastlaması bakımından sanık Tuncay MATARACI hakkındaTürk Ceza Kanununun sözü edilen Kanun ile değişik 240. maddesininuygulanmasıgerekmiştir.

Sanıklar ŞabanEYÜBOĞLU, Şerefettin ELÇİ,AbuzerUĞURLUhakkında yukarda gösterilen suçlara ilişkin Soruşturma Komisyonuraporundayeralaniddialaraynenşöyledir:

B)SanıkŞabanEYÜBOĞLUiçin:

«Tuncay MATARACI tarafından kaçakçılardan ve özellikleAbuzer UĞURLU’dan alınan 10.925.000.—TL. rüşvet karşılığındaİpsalaGümrükMüdürlüğünegetirilenemekliJandarmaAstsubayıHarun

E.1981/2 696

GÜREL’inmaiyetindebirkadrooluşturulmasınıteminamacıylaMehmetAdıgüzelAS,MehmetELBİRveRefikTÜRKismindekikişilerinİpsalaGümrük Kapısına tayinleri için Gümrük ve Tekel eski Bakanı TuncayMATARACI’yısuçaazmettirmekveBakanınmemuriyetgörevinikötüyekullanmaksuçuna iştiraketmeksuretiyleTürkCezaKanununun240ve80ncimaddeleriniihlâlettiği;»

C)SanıkBayındırlıkeskiBakanıŞerefettinELÇİiçin:

«Kaçakçılığa karşı etkin önlemler alındığı ve özellikle güneydekiHabur Gümrük Kapısının personel kadrosu itibariyle ıslaha çalışıldığıbir dönemde, Gümrük ve Tekel eski Bakanı Tuncay MATARACI’yıazmettirerek ve onun eylemlerine iştirak ederek, Gümrük ve TekelBakanlığındaki atama ve yer değiştirme komisyonunca oluşturulandürüst ve namuslu personelden müteşekkil kadro yerine, içlerindeyakın akrabaları da olan kişilerinHaburGümrükKapısına atanmalarınısağlamaksuretiyleTürkCezaKanununun64,240ve80ncimaddeleriniihlâlettiği;»

D)SanıkAbuzerUĞURLUiçin;

«Yaşar APAK’ı Trakya Gümrükleri Başmüdürlüğüne vekâletenatamak üzere eski BakanTuncayMATARACI’yı azmettirmek suretiyleTCK’nun64ve240ncimaddeleriniihlâlettiği;iddiaolunmuştur.

MADDİ OLGULAR VE SUÇ KANITLARI :

KararınXII.bölümüiçerisindeyeralan(B),(C)ve(D)kesimindegösterilen sanıklardan Şaban EYÜBOĞLU, Şerefettin ELÇİ veAbuzerUĞURLUhaklarındakisuçlamalarailişkinmaddiolgularşöyledir:

Tanık Mehmet Adıgüzel AS’ın Soruşturma Komisyonu önündeverdiği ve duruşmalarda doğruladığı 12.3.1981 günlü ifadesine görekendisininveMehmetELBİR’inGümrükTeşkilatınadışardanatanmalarıkonusunda sanık Harun GÜREL’in önerisi ve yol göstermesi üzerineAnkara’yagelipsanıkŞabanEYÜBOĞLUilebuluştuklarınıveberaberceBakanlığa gittiklerini ve orada sanık Şaban EYÜBOĞLU’nun personelgenelmüdürününodasınagiderekgörüştüğünüifadeetmiştir.

TanıkRefikTÜRKdeGümrükTeşkilatına tayinedilmesiniŞabanEYÜBOĞLU’ndan rica ettiğini söylemiş, nitekim adıgeçen sanık sözkonusutayininikendisininyaptırdığınıaçıkçabildirmiştir.

697E.1981/2

Sanık Şerefettin ELÇİ ise, Habur GümrükKapısının kendi seçimbölgesi içerisinde bulunduğunu, bu nedenle kimi seçmen vatandaşın veyakınlarınınartılangümrükkapısına tayinedilmeleri isteği ilekendisinebaşvurduklarınıvebuisteklerinaynıkabinedeBakanolarakgörevalmışbulunması bakımından sanık TuncayMATARACI’ya aktardığını beyanetmiştir.

Tanık Süleyman Necati TOPUZ’un ifadesine göre daha önceKapıkule TIR Gümrük Müdürü ve 1978 başlarında İstanbul PostaGümrüğü Müdürü olan Yaşar APAK, Abuzer UĞURLU ile anlaşmasısonucu, sanık TuncayMATARACI ile konuşularak Trakya GümrükleriBaşmüdürlüğünetayinedilmiştir.

Bu konuda tanıkArif ’KUTLUTUNA’nın SoruşturmaKomisyonuönünde verdiği 26.12.1980 günlü ifadesine göre, kendisinin TrakyaGümrükleri Başmüdürlüğüne atanacağı sırada sanık Ali YILDIZ’ındevreyegirmesisonundaanılangöreveYaşarAPAKatanmıştır.AdıgeçentanığınYüceDivanönündeverdiğiifadeyegöre,kendisinintayiniileilgilikararnamegeri döndükten sonra bununnedenini araştırmış ve çevredenAbuzerUĞURLU’nundevreyegirmişolduğunuduymuştur.Tanık,buikiifadesiarasındakifarkı,etraftanduyduklarınınfarklıolmasınabağlamıştır.

ESAS HARKINDAKİ MÜTALÂA:

CumhuriyetBaşsavcısısanıkŞabanEYÜBOĞLU’nunbubölümdegösterilen eylemini «Harun GÜREL’in İpsala Gümrük Müdürlüğüneatanması»na ilişkin III. no.lu suç içerisinde görmüş, bu sanık için EsasHakkındakimütalaasındaaynen:

«Şaban EYÜBOĞLU’nun, Harun GÜREL’in emrinde bir kadrooluşturmak, amacıyleMehmetAdıgüzelAS,Mlehmet ELBİR veRefikTÜRK’ünİpsalaGümrükKapısınatayinleriiçinTuncayMATARACI’yıazmettirmeeylemindenötürüSoruşturmaKuruluRaporundaayrıcasevkvarisede,Onunbuazmettirmeeylemibufiiliçindemütalâaedilmiştir.»

SanıkeskiBayındırlıkBakanıŞerefettinELÇİiçin:

«ŞerefettinELÇİTuncayMATARACIileBirlikteBakanlarKuruluÜyesiidi.Türkmilletikendisinevekâletgörevivermişti.

Seçim bölgesi bulunması nedeniyle Habur Kapısının kaçakçılıkeylemlerindeki önemini bilmektedir ve bilmesi icabeder. Bu itibarla bukapınıniyileştirilmesiiçingerekenuyarılardabulunmasıgerekirdi.

E.1981/2 698

BuuyarılarıyapmamaklabirliktebukapıyabirkısımkişilerintayiniiçinTuncayMATARACI’yatavassuttabulunmuştur.

Şerefettin ELÇİ o dönemde Bayındırlık Bakanı olup Gümrük veTekelBakanlığıilegörevigereğiilgisibulunmamaktaidi.BuitibarlagerekTuranDOĞAN’ınGürbulakGümrükMüdürlüğünetayinolunmasıiçinvegereksebazıkişilerinHaburKapısınaatanmalarıvebazıkişilerinoradanalınmamalarıiçinTuncayMATARACI’yaricadabulunmasıkeyfiyetinde,onunBakanTuncayMATARACI’yıetkisialtınaalarak,istekleriniyerinegetirmekzorundabıraktığı veböyleceonu azmettirdiğini kabuleolanakyoktur.

Bu itibarla Şerefettin ELÇİ’nin üzerine atılan bu suçlardan ötürüberaatinekararverilmesini»

SanıkAbuzerUĞURLUiçin:

«Kaçakçılıkta kullanılan TIR kamyonlarına el koyan YeşilköyHavaalanı Gümrük Müdürü Vefik ÖZKÖSE’nin İstanbul’danuzaklaştırılması ileYaşarAPAK’ınTrakyaGümrükleriBaşmüdürlüğünevekâleten atanması olaylarından Abuzer UĞURLU’nun TuncayMATARACI’yı azmettirdiği ileri sürülerek cezalandırılması istenilmişise de, Vefik ÖZKÖSE’nin tayini ve Yaşar APAK’a vekâlet verilmesikonularınınnormalişlemlerdenolmadıklarıevvelceaçıklanmıştı.

Ancak bu tayin ve vekâlet işlemlerinde Abuzer UĞURLU’nunTuncay MATARACI’yı azmettirdiğini kanıtlayacak ve onunmahkûmiyetineyeterbirdelileldeedilememiştir.

BuitibarlaAbuzerUĞURLU’nunVefikÖZKÖSEveYaşarAPAKiçin Tuncay MATARACI’yı azmettirmek fiillerinden beraatine kararverilmesini»istemiştir.

MADDİ OLGULARIN VE SUÇ KANITLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ :

Kararın bu bölümüne konu olan kimi memur atamaları ile ilgiliolaraksanıklarŞabanEYÜBOĞLU,ŞerefettinELÇİveAbuzerUĞURLUhaklarındaki suçlamaların ortak yanı, adıgeçen sanıkların bu atamalarıyapması için sanık Tuncay MATARACI’yı azmettirmiş olduklarıiddiasıdır.

699E.1981/2

Azmettirme,birkişidesuçişlemekastınıyaratmaktır.OysasanıklarŞabanEYÜBOĞLU ileŞerefettinELÇİ’nin saptananeylemleriTürkiyegenelinde günlük yaşamda sıkça görülebilen ve bu nedenle olağankabul edilen istemler niteliğinde kalmıştır. Bu istemlerin sanık TuncayMATARACI’nınsuçişlemekararınıgüçlendirecekdüzeydebulunduğunugösterirbaşkacabirkanıtdaeldeedilememiştir.

Öte yandan, tanık Arif KUTLUTUNA’nın, Trakya GümrükleriBaşmüdürlüğünetayinineilişkinkararnameningerialınmasıvesonradanbu göreveYaşarAPAK’ın atanması için devreye giren kişilerin kimlerolduğunudeğişikbiçimdeöğrenmişbulunmasıyolundakişahadetintutarlıolmamasıvebaşkacabirkanıteldeedilememesikarşısındasanıkAbuzerUĞURLU’nun, bu konuda sanık Tuncay MATARACI’yı suç işlemeyeazmettirdiğinikabuletmeyeolanakgörülmemiştir.

XIII — SANIK TUNCAY MATARACI’NIN DİĞER SUÇLARI:

Sanık Tuncay MATARACI hakkında Soruşturma KomisyonuRaporundayeralansuçlamalaraynenşöyledir:

1) «GümrükveTekelBakanlığınınTeşkilâtveGörevleriHakkındaki2825 sayılı Kanuna 6410 sayılı Kanunla eklenen madde gereğince,kadroları 4 ncü derece ve daha yukarı olan memurlarla müfettişlerinatamalarının üçlü kararname ile yapılması zorunlu olduğu halde, bukonudaki bazı atamaönerilerininCumhurbaşkanıncaonaylanmayıpgeriçevrilmişolmasındandolayı,budefayalnızcaBakanOluruile(vekaleten)atamalaryapmaksuretiylehileliyollarasaptığı,yakınarkadaşıolanCemilTARAKÇI’yı bu yolla Dereköy Gümrük Müdür Vekilliğine getirdiği,bukişininbugöreveatanmasındançokkısabir süre sonra tutuklandığı,böyleceGümrükveTekeleskiBakanıTuncayMATARACI’nınmemuriyetgörevinikötüyekullanarakTürkCezaKanununun240ncımaddesiniihlâlettiği;»

2) «İçlerinde Abuzer UĞURLU’ya ait araçların da bulunduğukaçakTIRkamyonlarınaelkoyanYeşilköyHavaalanıGümrükMuhafazaMüdürü Vefik ÖZKÖSE’nin buradan (sürülmesi), İstanbul Mafiasıdiye tanınan kaçakçılar tarafından görüşüldükten sonra bu müdürün,ÇanakkaleGümrükMuhafazaMüdürlüğüne nakledildiği, bazı çevreleretaviz verildiğini kanıtlarcasına bu işlemin acele bir telgrafla tebliğ

E.1981/2 700

edildiği,ancakadıgeçenmüdürünemekliliğiniistediği,busuretleGümrükveTekeleskiBakanıTuncayMATARACI’nınmemuriyetgörevinikötüyekullanarakTürkCezaKanununun240ncımaddesiniihlâlettiği;»

3) «İhsanKALKAVANadındakikişiyeaittoluenmaddesiyüklübirgemiyeelkoyduğuiçinİhsanKALKAVANtarafından«şimdigidiyorum.Sen 15 gün sonra görürsün» denilerek tehdit edilen ve hakkındaki butehdit olayı Bakanlığa da intikal ettirilen İstanbul Büyükdere GümrükMuhafazaBölgeAmiriNiyaziEREN’i bu olaydan sonra vemüdürlüğeyükseltmek bahanesiyle Çanakkale Gümrük Muhafaza Müdürlüğünenaklettiğiveböylece,teşkilattakidürüstvecesurelemanlarıkaçakçılarınistekleri doğrultusunda sindirmeye çalışarakmemuriyet görevini kötüyekullandığıvebusuretleTürkCezaKanununun240incimaddesininihlâlettiği;»

4) «Hakkında düzenlenmiş olan soruşturma raporlarına görekaçakçılarla bürolarında ilişki kurduğu tespit olunan ve bu nedenleCilvegözü Gümrük Müdürlüğünden alınarak İskenderun GümrükleriBaşmüdürlüğündepasifbirgöreveverilmişolanTurhanDOĞANadındakikişiyi; kaçakçılık olaylarına adı karışan Necat SÖYLER’in istediğive Bayındırlık eski Bakanı Şerafettin ELÇİ’nin azmettirmesi üzerineGürbulakGümrükMüdürlüğüneatamaksuretiyleTürkCezaKanununun240ncımaddesiniihlâlettiği;»

5) «Dursun Ali ÇIRAKOĞLU ismindeki bir hemşehrisini, ÇayKurumuna bağlı çay paketleme fabrikasında geçici işçi kadrosunaaldırdıktan sonra, burada bir gün bile çalışmayan bu geçici işçininBakanlıktagörevlendirilmesive resmi tatillerlebayram tatilleridedahilolmaküzeregündeüçsaatfazlamesaiücretiödenmesiiçinÇayKurumuGenel Müdürlüğüne emir verdiği, geçici işçi kadrosunda gösterilen bukişiyi Bakan sıfatiyle çıktığı bütün seyahatlere iştirak ettirirerek uçakbileti üzerinden yalnızca seyahatmasrafı olarak 109.497.—TL. ödemeyapılmasını sağladığı ve bu suretle Türk Ceza Kanununun 240 ncımaddesiniihlâlettiği;»

6) «KadrosuvegöreviPetrolOfisiGenelMüdürlüğündeolanbirmemureyi,hizmetgerekleriyönündenherhangibirihtiyaçvezorunlulukbulunmamasınarağmen,tamamenözelnedenlereveilişkilerebağlıolarakGümrük veTekelBakanlığınınÖzelKaleminde istihdam ettiği, bu fiilidurumu daha sonraki tarihlerde yapılan yazışmalarla resmi bir hüviyete

701E.1981/2

sokmak istediğivebusuretleTürkCezaKanununun240ncımaddesiniihlâlettiği;»

7) «724.000.000.—TL. üzerinden planlanan İzmirYaprak TütünBakım ve İşleme Evi Kompleksi ihalesine, müteahhitlik karnesindekimiktar itibariyle katılamayanAli YILDIZ ismindeki yakın arkadaşınınihaleye girmesini sağlamak için ilgililere telkin ve müdahalelerdebulunarak 724.000.000.—TL. dan ibaret ihaleyi iki kısma böldürdüğü,müteahhitAliYILDIZ’ınbuihaleyikazanmasındansonrainşaatınkontrolmühendisini değiştirerek Ali YILDlZ’ın hemşehrisi olan ve görevisırasında şüphe çekici faaliyetlerde bulunduğu müfettiş raporu ile detespitolunanTevfikATASELİMismindekimühendisibuinşaatınkontrolmühendisliğinegetirdiği,buhizmetlerinekarşılıkAliYILDIZ’danedindiğimenfaatin niteliği ve parasalmiktarının kesin olarak tespit edilemediği;ancakdiğerkişilerdenaldığırüşvetlerin25.000.000,—TLlıkkısmınıAliYILDIZmticarişirkethesaplarınaintikalettirerekgayriresmişekildeonaortakolduğu,AliYILDIZ’ınticarihesaplarınıparavanolarakkullandığı,busuretleihaleyemüdahalesininvekontrolmühendisinideğiştirmesininBakanlık görev ve nüfuzunukötüye kullanması sonucugerçekleştiği veböyleceTürkCezaKanununun240ncımaddesiniihlâlettiği;»

8) «7.1.1978 tarihinde Kemerburgaz Çiftalan Köyü mevkiindekarayaoturan,AmerikansigarasıveviskiyüklüHondurasbandıralı300gros tonlukBOLEROgemisinde12.1.1978günüçıkanyangınsırasındahiçbiryetkivesıfatıolmadığıhaldegemiyeçıkanRızaKALKAVAN’ınbuhareketini,1978yılıBütçeKarmaKomisyonundakendisineyöneltilensoruyaverdiğicevaptagemiacentesitarafındanyangındanbirgünsonraverilmiş olan bir yazıya dayanarakmeşru imiş gibi göstermek ve RızaKALKAVAN’ınbugemiveyüklerleilgilimüteakipfaaliyetlerihakkındakastenherhangibirişlemyapmamaksuretiyleBakanlıkgörevvenüfuzunukötüyekullandığıvebusuretleTürkCezaKanununun240ncımaddesiniihlâlettiği;»iddiaedilmiştir.

MADDİ OLGULAR:

A 1) Cemil TARAKÇI’nın atanması:

Dosyada yeralan belgelere göre, İktisadi ve Ticari İlimlerAkademisimezunuolanCemilTARAKÇI, 11.4.1978günündeGümrükve Tekel Bakanlığına dilekçe ile başvurarak İstanbul çevresinde görev

E.1981/2 702

verilmesini istemiştir.Bu istem üzerine adıgeçenin İstanbulGümrükleriBaşmüdürlüğüemrinememuradayıolarak9/1dereceüzerindenatanması14.4.1978günündeonayasunulmuşveaynıgünBakantarafındanatamaişlemi gerçekleştirilmiştir. Adıgeçen daha sonra 28.2.1979 günündesanık Tuncay MATARACI’nın tek imzasını taşıyan atama belgesi ileve 9/1 derece üzerinden Trakya Gümrükleri Başmüdürlüğü genel idarehizmetlerisınıfınanaklenatanmışveayrıcamüdüryardımcılığını tedviretmesi Bakanın Olurundan geçmiştir. Belirtilen yerde göreve başlayanCemilTARAKÇI,Başmüdürlükçeyolcu salonuGümrükMüdürlüğündemüdürmuavini olarak 27.3.1979 gününde görevlendirilmiş, daha sonrayineBaşmüdürlükçemüdürmuavinleriarasındayerdeğişikliğiyapılarakadıgeçen 5.4.1979 günü Dereköy Gümrük Müdür muavinliği görevinegetirilmiştir.DereköyGümrükMüdürlüğünün19.4.1979günlüveGümrükMüdürü adına Tamer GÖREN imzalı yazıda müdür muavini CemilTARAKÇI ile müdür muavini Fethi ŞENGÜL’ün 16.4.1979 günündebelirtilen yerde göreve başladığı Trakya Gümrükleri Başmüdürlüğünebildirilmiştir.

2 — Vefik ÖZKÖSE’nin Çanakkale Gümrük MuhafazaMüdürlüğünenaklenatanması:

Vefik ÖZKÖSE önsoruşturmadaki ifadesinde; Yeşilköy GümrükMuhafazaMüdürlüğündebaşarılı,çalışkan,görevinebağlıvebunedenleherBakanın takdirlerini toplayan birmemur ikenAbuzerUĞURLU’yaait TIR kamyonlarını yakaladıktan sonra durumun değiştiğiniMafianınetkisiilegörevegetirilengümrükgörevlilerininkapıdangeçirdikleriTIRkamyonlarınınyurtiçindeyakalanmalarındanmemnunolmadıklarını,bunedenleMafia’nınilerigelenleriilebugörevlilerbirgeceArnavutköy’dekiBoğaziçiKulubünetoplanarakkendisiningörevdenalınıpbaşkabiryereatanması için girişimde bulunmayı kararlaştırdıklarını; aynı geceBakanTuncayMATARACI’nınPersonelGenelMüdürüİsmetERGÖKMEN’inevine telefon ederek kendisinin yıldırım telgrafla, çok gizli olarakÇanakkale’yeatanmasınıistediğini,ertesigündebuatamanınyapıldığınıbeyanetmiştir.

3)NiyaziEREN’inatanması:

Niyazi EREN Gümrük Muhafaza Teşkilâtında başarılı hizmetlerigeçmiş bir görevlidir. Büyükdere Gümrük Muhafaza Müdürlüğündegörevli bulunduğu bir tarihte, Armatör İhsan KALKAVAN’ın toluen

703E.1981/2

yüklübirgemisininkontrolüsırasındagemide fazlamalbulunmasındanşüphe edilmiş ve gemi tartısının yapılması içinHaramidere gümrüğünesevkedilmiştir.

Sonuçta, gemi hamulesinde bir miktar fazlalık saptanmışsa da,bunun,yasalişlemyapılmasınıgerektirirderecedeolmadığıanlaşılmıştır.

Ne var ki, konu burada kapanmamış ve Niyazi EREN, İhsanKALKAVAN’ınkendisine,«benyarınAnkara’dayımBakanagidiyorum»şeklindebirsözsarfettiğindenbahislebirzabıttutulmuştur.

Buarada,NiyaziEREN’inBakanlığaveayrıcabizzatsanıkTuncayMATARACI’ya başvuruda bulunup müdür olarak atanmasını istediğive bir süre sonrada 12.9.1979 tarihinde adıgeçenin, muhafaza bölgeamirliğindenmuhafazamüdürlüğüneatandığısaptanmıştır.

4)TurhanDOĞAN’ınGürbulakGümrükMüdürlüğüneatanması:

Dosyada yeralan belgelere göre, CilvegözüGümrükMüdürü olanTurhanDOĞAN30Kasım1978günlüüçlükararnameileaçıkbulunan4üncüderecekadroluGürbulakGümrükMüdürlüğü’ne657sayılıYasa’nındeğişik68incimaddesinin(B)bendiile76ncımaddesiuyarıncaatanmışve 10.1.1979 tarihinde göreve başlamıştır. Adıgeçen sözkonusu atamaileilgiliolarakdeğişikyerleresıksıktayinedildiğini,bunedenlesüreklikalabilecekbiryereatanmasınıistediğinivebuamaçladaNejatSÖYLERadındaki kişi aracılığı ile Şerefettin ELÇİ’den ricada bulunduğunusöylemiştir.

5) Dursun Ali ÇIRAKOĞLU’nun özel ve kayırıcı işlemlerleBakanlıktagörevlendirilipkendisinefazlaödemedebulunulması:

GümrükveTekeleskiBakanısanıkTuncayMATARACI,DursunAli ÇIRAKOĞLU isimli bir hemşehrisinin 1.4 1978 tarihinde ÇayKurumunabağlıÇayPaketlemeFabrikasına«geçiciişçi»olarakalınmasınısağlamıştır. Adıgeçenin bu kadroda görülmesine rağmen Bakanlığınisteği ve «uygungörmesi» üzerindeÇayKurumuGenelMüdürlüğünün19.4.1978günlü,1049sayılıolur’uile4.4.1978 tarihinden itibarenBakanlıkta geçici görevle çalıştırılması kararlaştırılmıştır. Dursun AliÇIRAKOĞLU, bu tarihten itibaren Bakanlık özel kaleminde, Bakanıziyarete gelen Rize’lilerin bekletilmeden Bakanla görüştürülmelerinisağlamak;seyahatlerdeBakanınhasımlarınıgözlemekveşüphelikişilere

E.1981/2 704

karşı tedbiralınmasınıönermeksuretiylekorumagörevlilerineyardımcıolmakgibigörevlerifaetmiş,bunedenledeseyahatyolluğuvegünde2-3saatüzerindenfazlamesaiücreti ilebayramvediğer tatilgünlerindeekücretalmıştır.

6) Gülay ALIŞ’ın Gümrük ve Tekel Bakanlığı Özel Kalemindegeçiciolarakistihdamı:

Gülay ALIŞ, 8 yıl süreyle Petrol Ofisi Genel Müdürlüğündesekreterlikgöreviniyürütmüşbirmemuredir.

Sanık Tuncay MATARACI Gümrük ve Tekel Bakanı olduğundasözüedilenmemureyi,BakanlığındaçalıştırmaküzerePetrolOfisiGenelMüdürlüğündenistemiş,kadrosuveözlükhaklarıPetrolOfisi’ndekalmakkaydıylayapılanbu istemePetrolOfisiGenelMüdürlüğüolumlucevapvermiştir.

Sonuçta Bakanlık Özel Kaleminde göreve başlatılan GülayALIŞ, sanıkTuncayMATARACI’nınBakanlığı döneminde bu görevinisürdürmüş ve tüm haklarını da bağlı bulunduğu Petrol Ofisi GenelMüdürlüğündenalmıştır.

7— İzmirYaprakTütünBakımve İşlemeEviKompleksi İnşaatıİhalesininİkiyeBölünmesi:

26 Mayıs 1941 günlü, 4036 sayılı Kanuna göre, Tekel GenelMüdürlüğü mülhak bütçe ile idare edilen tüzel kişiliği haiz bir DevletKuruluşudur. Bu kuruluşun yatırımlar programı arasında 1976 yılındaiki proje öngörülmüştür. Dosyadaki belgelere göre bunlardan birincisi240.000.000.—TL. proje tutarlı İzmirYaprakTütünBakımevi, İkincisiise 85.790.000.— TL proje tutarlı İzmir Yaprak Tütün Bakım İşlemeEvidir.

Projeler, 1977 yılında gözden geçirilerek proje tutarları475.000.000.—TL.ve135.000.000.—TL.danihaleyeçıkarılmışveikiprojedeDevletPlânlanmaTeşkilatıncadaonaylanmıştır.

Projelerin uygulanmasına 1978 yılında geçilmiş olup yasaya görebukonudayetkilibulunanMüdürlerKurulu,27.7.1978günüikiprojeninbirleştirilerek Merkez Satınalma Komisyonunca kapalı zarf usulü ileeksiltmeyeçıkarılmasınakararvermiştir.

705E.1981/2

Ancak,sözüedilenikiprojeye,idarebinası,sosyaltesislervesahadüzenlemesi dahil bulunmadığından bu işlerin de yapılması amacıylaproje yeniden ele alınmış ve Müdürler Kurulunca, önceki karar iptaledilerek «1978 programına dahil 76.C0 300.10 proje nolu İzmirY.T.B.Evi ile 76.C0.300.30 proje no.lu İzmir Y.T.B. İşleme Evi inşaatı içiniki proje birleştirerek 724.000.000— TL. keşif bedeli olarak ihaleyeçıkartılmasına»8.8.1978günündekararverilmiştir.

Dinlenen tanık ifadelerine göre, belirtilen karardan sonra sanıkTuncayMATARACIkonuileilgilenmişvekeşifbedelininyüksekolmasıbakımındanihaleyefazlatalipçıkmayacağını,dahaçokfirmanınihaleyekatılmasını sağlamak amacıyla ihalenin ikiye bölünmesi düşüncesiniTekelGenelMüdürüOrhanÖZET’eveGrupMüdürüTanzerKURUL’abirkaçkezsöylemiştir.

Yinedosyadakibelgelerden724.000.000.—TL. liralıkbir ihaleyemüteahhitlikkarnesiitibariyleancakdörtfirmanınkatılmahakkınasahipolduğuvebunlardanbirineaitmüteahhitlikkarnesininde sonradangerialındığısaptanmıştır.

Belirtilen fikrin ortaya atılması üzerine Müdürler Kurulunca15.8.1978 gününde konu görüşülmüş ve «keşif bedelinin yüksekliğinedeniyle işe çok sayıda talip bulunamaması olasılığı düşünülerek»8.8.1978günlükararıniptaliilekeşiflerinyenidendüzenlenmesinekararverilmiştir.

Karar gereğince yeniden keşif düzenlenerek, projesinde dört adetolan bakım ve işleme blokları ikiye indirilmiş ve keşif bedeli olarak468.400.000.—•TL.olaraksaptanmıştır.

Müdürler Kurulu belirtilen keşif bedeli üzerinden ve kapalı zarfusulüileihaleyeçıkarılmasına22.8.1978günündekararvermiştir.

İhaleye12 firmavebuarada560.000.000.—TL. lıkmüteahhitlikkarnesine sahipolan sanıkAliYILDIZdakatılmıştır.Sonuçta adıgeçensanığın önerdiği % 25,55 oranındaki eksiltme en yüksek eksiltmeolduğundanihaleonunüzerindekalmıştır.

İdare ile sanık Ali YILDIZ arasında 25.10.1978 günü sözleşmeyapılmış ve çevredeki İzmir Sigara fabrikası inşaatının kontrolbaşmühendisliğiniyapanYılmazİNKAYAgeçiciolarakY.T.B.Kompleks

E.1981/2 706

inşaatınındadenetimi ilegörevlendirilmiştir.AncakGenelMüdürlükten12.12.1978 günlü olur ile söz konusu inşaat kontrol başmühendisliğineTuncayKARANACAKvekontrolmühendisliğinedeTevfikATASELİMgetirilmiştir.

İşyeri,sanıkAliYILDIZ’a26.1.1979günündeteslimedilmiştir.

Adıgeçen sanık yükümlülüğünün belirli bir bölümünü yerinegetirdiktensonraBakanlarKurulunun8/505sayılıKararnamesigereğinceişintasfiyeedilmesiistemindebulunmuştur.

Dosya içerisinde yeralan 1.7.1980 günlü müfettiş raporunda,müteahhitin hakediş keşif özetlerinde kayıtlı bazı malzemelerinalınmadığı,bunakarşılıkmüteahhitinbazımalzemelerigetirdiğivebazıişyeriyaptığıhaldehakedişkeşifözetlerinegeçirilmediğivebedellerininödenmediği, ancak müteahhite 10.5.1980 tarihi itibariyle fazla birödemenin yapılmadığı, aksine yaptığı işe göre müteahhitin idareden2.995.989.—TL.alacaklıdurumdabulunduğubelirtilmiştir.

8—BoleroGemisiOlayı:

Konişmentosuna göre 800 kaza viski ve 3.000 baks Amerikansigarası yüklü olarak Bulgaristan’ın Varna Limanı’ndan hareket edenBoleroGemisi,1.1.1978tarihindeKemerburgaz-ÇiftelanKöyümevkiindekaraya oturmuştur. Bu olay, basında (kaçakçıları polis değil fırtınayakaladı)şeklindekamuoyunayansıtılmıştır.OlayaİstanbulİlJandarmaAlayKomutanlığıEkiplerinceelkonulmuş, İstanbulGümrükMuhafazaBaşmüdürlüğünün emirleriyle gemi ambarları mühürlenerek jandarmanezaretialtınaalınır.Ancak,12.1.1978günümürettebatıngemideısınmakve yemek pişirmek için kullandıkları gaz tüpünün patlaması sonucuyangın çıkmıştır.Yangın söndürme çalışmalarına Rıza KALKAVAN’dakatılmıştır.ArmatörRızaKALKAVAN,«benbugemininsahibideğilim,yükdebanaaitdeğil,ancakbugemiyihurdaolaraksatınalmakistiyorum,onuniçinburadakidenizcilereyardımcıolmakistedim»demiştir.Yangınsırasında 2 numaralı ambarın bir kısım kapakları yanmış ve mühürlerieriyerekbozulmuştur.Sözüedilenambarlarınyenidenmühürlenmesiiçinmemurgönderilmişisedebunaimkânbulunamadığından,14.1.1978günüambarlaryenidenmühürlenmiştir.Gemiambarınınaçıkkaldığısüreiçindeviski ve sigaraların noksanlaşıp noksanlaşmadığı sorulduğunda gemikaptanı,esasenokısmınsuiçerisindebulunduğunuvehiçbirnoksanlığındameydanagelmediğinisöylemiştir.

707E.1981/2

EyüpCumhuriyetSavcılığınca,topluşekildeviskivekaçakkökenlisigaraları Türkiye’ye sokmak suretiyle, tekel kaçakçılığı yapmak vedikkatsizlik ve tedbirsizlik sonucu yangına sebebiyet vermek suçundansanıklar hakkında takipsizlik kararı verilmiştir. İstanbul GümrükleriBaşmüdürlüğüne izafeten Hazine avukatları tarafından bu karara yapılanitirazdaİstanbul2.AğırCezaMalıkemesincereddedilmiştir(K.10,S.74).

ESAS HAKKINDAKİ MÜTALÂA

1, 2, 3 ve 4 no.lu suçlara ilişkin Başsavcının esas hakkındakimütalâasıyukarıdaaçıklanmıştır.

5—BusuçailişkinBaşsavcılıkMütalâasıaynenşöyledir:

TuncayMATARACI,hemşehrisiolanDursunAliÇIRAKOĞLU’nuÇayKurumunabağlıÇayPaketlemeFabrikasına1.4.1978tarihindegeçiciişçiolarakaldırdıktansonraaynıgünlüyazılıbiremirleGümrükveTekelBakanlığındagörevlendirmiştir.Hattaadıgeçenegünde3saatfazlamesaiverilmesi,bayramvegeneltatilgünlerindedeçalışıyorgösterilerekücrettahakkuk ettirilmesi hususu bizzat TuncayMATARACI tarafından ÇayKurumuGenelMüdürlüğüneemredilmiştir.

DursunAliÇIRAKOĞLU,TuncayMATARACI’nınyurtiçiveyurtdışıseyahatlerinekatılmışvegeneTuncayMATARACI’nınemriileuçakbiletlerininbedelleriveharcırahıÇay-Kurtarafındanödenmiştir.

Böylece Tuncay MATARACI Gümrük ve Tekel Bakanlığınındenetiminde bulunan bir Kurumdaki hizmetliye ayrılacak tanımak ve oKurumdakihizmetliyiBakanlıktaçalıştırmak,kendisinefazlamesai,tatilücreti,seyahatyolluklarıödetmeksuretiylegörevinikötüyekullandığındaneylemine uyan TCK’nun 240 mcı maddesine göre cezalandırılmasınakararverilmesiniarzederim.

6—Busuçailişkinmütalâadaaynenşöyledir:

«Tuncay MATARACI Petrol Ofisinde memur olan GülayALIŞ’ısözü edilen kuruluştan maaşını almak suretiyle Gümrük ve TekelBakanlığındaveözelkalemdeçalıştırmıştır.

Petrol Ofisi Gümrük ve Tekel Bakanlığına bağlı olmadığı gibi,PetrolOfisi üzerindeTuncayMATARACI’nın herhangi bir denetimi desözkonusudeğildir.

E.1981/2 708

Buolaydakisorumlulukofisyetkililerineaittir.BaşkayerdeçalışanGülay’ındevamlıolarakücretiniödemişlerdir.

Bu itibarla bu olayda Tuncay MATARACI’ya bir suçatfedilemeyeceğinden bu eyleminden ötürü beraatına karar verilmesiniarzederim.»

7—Busuçailişkinesashakkındakimütalâadaaynenşöyledir:

«Sözü edilen tesisin yapımının projesine göre (724.000.000.—)lira keşif bedelle ihaleye çıkarılmasına müdürler komisyonunca kararalınmışken, devreye Bakan Tuncay MATARACI girer ve ihaleninikiye bölünmesini önerir. Alınmış karar iptal edilerek ihalenin ikiyebölünmesine ve (468.400.000.—) liralık kısmının ihaleye çıkarılmasına22.8.1978tarihindekararverilir.

İhaleyi Ali YILDIZ % 25,55’lik bir tenzilatla alır ve toprakhafriyatınıyapar,istihkaklarıalırveişibırakır.

Tuncay MATARACI ile Ali YILDIZ ötedenberi çok yakın ilişkiiçindedirler.DahaöncedeğinildiğigibiTuncayMATARACIaldığırüşvetparasının25milyonlirasınıonaintikalettirmiştir.

Otellerde, eğlence yerlerinde ve Avrupa’da birlikte olmuşlardır.Aralarındaparasalilişkidevardır.

AliYILDIZ’ınkarnesi(724milyon)liralıkihaleyegirmeyeelverişlideğildir.BirkısımtanıklarkişiselkanaatlarıolarakihaleninbölünmesininAliYILDIZ’ınihaleyekatılmasınıteminamacınayönelikolduğunubeyanetmişlerdir.

Tuncay MATARACI’nın hazine yararı güdülmüştür sözleri olayauygun düşmemektedir. Çünkü, % 25,55 kıran ve çok az iş yapan AliYILDIZkeşifbedelininyarısınayakınbirmeblağıistihkakolarakaldıktansonra işi bıraktığı gibi daha da alacağı bulunduğunu iddia etmektedir.Bu durumda hazine yararının nerede olduğu ve nasıl korunduğuanlaşılamamaktadır.

Tuncay MATARACI’nın bu inşaat dolayısıyla aşağı kademeyekadar inerek kontrol mühendisi Yılmaz İNKAYA’yı değiştirerek onunyerineAliYILDIZ’la yakın ilişki içinde olan ve sık sık onun bürosunagittiği saptanan TevfikATASELİM’in görevlendirilmesini sağlaması dabukonudakikastınıgöstermektedir.

709E.1981/2

NitekimTuncayMATARACIduruşmada,TevfikATASELİM’iAliYILDIZ istedi, tayin ettim dedikten sonra Ali YILDIZ’ın müdahalesiüzerinedebusözlerinitevileçalışmıştır.

Tanık Tanzer KURUL (13.8.1981), (Tuncay MATARACI TevfikATASELİM’i tavsiye etti. Sözleşme daha Sayıştay’da tescil edilmedenYılmazİNKAYA’nındeğiştirilmesinisöyledi.)

Turhan ÖZGÖKMEN de (13.8.1981), (Yılmaz İNKAYA’nınalınmasıBakanlıktantalepedildi.)

Orhan ÖZET (8.9.1981), (İhalenin bölünmesi yolundaki isteğihemen yerine getirmedik, Bakan uygulama dairesi elemanlarını, kasıtlıolarakbüyüktutulduğuyolundaithametti.Bununüzerineböldük.TevfikATASELİM’in ismini Bakan verdi. Müteaddit defa tayinini söyledi)şeklindekiifadevebeyanlarıolayaaçıklıkgetirmektedir.

Her ne kadar Ali YILDIZ’ın sayın Avukatı TCK’nun 240.maddesinde öngörülen suça azmettirmenin sözkonusu olmayacağıgörüşünde ise de, olayları kendi içinde mütalâa ettiğimiz zaman, bazıahvaldegörevikötüyekullanmaksuçunaazmettirmenindebahiskonusuolabileceği görülür. Biraz önce kısaca değinilen ilişkileri nedeniyleTuncayMATARACI,AliYILDIZ’ınisteminiyerinegetirmekhususundakendisini mecbur hissedecek durumdadır. Yapılmaması gereken bir işiAliYILDIZondan talepetmişoda ifa eylemiştir.BöyleceAliYILDIZTuncayMATARACI’yısuçaazmettirmiştir.

Tuncay MATARACI, Tekel Genel Müdürlüğünün alt düzeydekiişlerineyasalyetkisiolmadığıhaldekarışmış,verdiğiemirvebaskılarlaizahedilenişlemleriyaptırmışveböylecegörevinikötüyekullanmıştır.

Buitibarla;

1—TuncayMATARACI’nıneylemineuyanTCK’nun240inci,

2 — Ali YILDIZ’ın TCK’nun 64/2, 240 inci maddelerine görecezalandırılmalarına karar verilmesini, ceza tayininde olayın öneminingözönündebulundurulmasınıarzederim.»

8— Bolero Gemisi olayına ilişkin esas hakkındaki mütalâa iseaynenşöyledir:

E.1981/2 710

«BoleroGemisininkarayaoturmasıvebugemideyangınçıkması,geminin satılması, yükünün bir kısmının çalınması veya boşaltılmasıbir vakıa ise de bu olaylarla Tuncay MATARACI’nın bir ilgisisaptanamamıştır. Bu itibarla bu olaydan ötürü onun beraatına kararverilmesiniarzederim.»

SANIĞIN SAVUNMASI:

Sanık Tuncay MATARACI yukarıda gösterilen suçlara ilişkiniddiaları kabul etmemiş ve bu suçlara ilişkin başkaca bir açıklamadabulunmamıştır.

DELİLLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ :

1 — Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu’nun 257. maddesininbirinci fıkrası kuralına göre «hükmün mevzuu, duruşmanın neticesinegöreiddianamedegösterilenfiildenibarettir.»

Soruşturma Kurulunun raporunda sanık Tuncay MATARACI’yayükletilen eylem, yakın arkadaşı olan Cemil TARAKÇI’yı kimi atamaönerilerinin Cumhurbaşkanınca onaylanmayıp geri çevrilmiş olmasıkarşısındahileliyollarasaparakDereköyGümrükVekilliğineatamasıdır.

Ancak, maddi olgular kesiminde belirtildiği üzere sanık TuncayMATARACI, Cemil TARAKÇI’yı 9. derece üzerinden atamıştır. Bubakımdanortakkararnameileatanmadurumuburadasözkonusudeğildir.

ÖteyandansanıkTuncayMATARACI’nıneylemi,adıgeçenkişiyiTrakya Gümrükleri Başmüdürlüğü emrinde Müdür Yardımcısı olarakatamaktan ibarettir.AdıgeçeninDereköyGümrükMüdürlüğündeMüdürMuaviniolarakgörevlendirilmesiBaşmüdürlüğüntasarrufuileolmuştur.BaşkabiranlatımlaortadaMüdürVekilliğigörevinegetirilmedurumudayoktur.

Belirtilen bu olgular ve yasa kuralı önünde sanık TuncayMATARACI’nın, Cumhuriyet Başsavcısının düşüncesine iştirakedilmeyerekbusuçtanberaatınakararverilmesigerekligörülmüştür.

2 — Yeşilköy Havaalanı Gümrük Muhafaza Müdürü VefikÖZKÖSE’nin buradan «sürülmesi» İstanbul Mafiası diye tanınankaçakçılar tarafından görüşüldükten sonra, bu müdürün ÇanakkaleGümrükMuhafazaMüdürlüğüne naklen atandığı; işlemin yapılmasında

711E.1981/2

sanık Tuncay MATARACI’yı, yakalanan TIR kamyonlarının sahibiAbuzer UĞURLU’nun azmettirdiği yolundaki iddialar atama işlemininmağdurudurumundakiVefikÖZKÖSE’ninifadesinedayanmaktadır.

VefikÖZKÖSEönsoruşturmada; sanıkBakanın, yeraltı dünyasınataviz verdiğini kanıtlamasına, kendisini telgraf emri ile acele tayinettiğini;buişleminyapılmasıiçingecesaat02’dePersonelMüdürüİsmetNuri ERGÖKMEN’e telefonla emir verdiğini duyduğunu; bu işleminyapılmasında,AbuzerUĞURLU’nunetkiliolduğunubelirtmekte isede,YüceDivan’daverdiğiifadedeTIRkamyonlarınınAbuzerUĞURLU’yaaitolduğunumüfettişNecatiCAN’danduyduğunu;UğurcanELMAS’ınGazinosundagörüşmeleri sırasındadaAbuzerUGURLU’nun, bu atamaişleminde hiçbir dahli olmadığını kendisine söylediğini; tanık müfettişNecati CAN ise, TIR kamyonlarının Abuzer UĞURLU’ya ait olduğuyolundakiihbardanbaşkaherhangibirdelilbulunmadığınıbeyanetmiştir.AyrıcaikiTIRkamyonununyakalanmasıhakkındakidavaileilgili1979/47Esassayılıdavadosyası İpsalaAsliyeCezaMahkemesindengetirtilerekincelenmişvebukonudaherhangibirbelgevedelilerastlanamamıştır.

Açıklanan nedenlerle, sanık Tuncay MATARACI’nın VefikÖZKÖSE’yi başka bir göreve tayin etmek suretiyle görevini kötüyekullandığı iddiasını sübuta erdirecek bir delil elde edilememişbulunduğundansanığınbusuçtandaberaatinekararverilmesigerekmiştir.

3—Niyazi EREN’in atanmasına ilişkin olguların izah edildiğibölümde gösterildiği üzere, İhsan KALKAVAN’ın teşvik veya istemiüzerine Niyazi EREN’in Çanakkale Gümrük Muhafaza Müdürlüğüneatandığıyolundahiçbirdelileldeedilememiştir.

Aksine Niyazi EREN’in, son yargılama sırasında açıkanlatımlarındananlaşıldığıüzere,kendisiuzunsüremüdürolamamamınsıkıntıveüzüntüsünüçekmektedir.BunedenleMATARACI’yabaşvurmuşvemektupgöndermiştir.Hattakendisiilegörüşmüştür.İştebugörüşmedenve Niyazi EREN’in şahsi sorunlarının intikalinden kısa bir süre sonrakendisi Gümrük Muhafaza Bölge Amirliğinden Gümrük MuhafazaMüdürlüğüne terfian atanmıştır. Bu atamada yasa dışı eylemlere ilişkinbaşkacadelilbulunamamıştır.Hernekadaryapılanatama“beyazformül”denilenyöntemleyapılmışsada iddiaedildiğigibi,kaçakçıların istekleridoğrultusunda bir atamanın sözkonusu bulunmadığı ve bu atamadateşkilattaki dürüst ve cesur elemanların sindirilmesinin amaçlandığınısübutaerdirenyeterlibaşkacabirdelilinbulunmadığıanlaşılmıştır.

E.1981/2 712

4— Maddi olgular kesiminde belirtildiği üzere Turhan DOĞANGürbulak GümrükMüdürlüğüne ortak kararname ile atanmıştır.Atamaişleminde yasaya aykırılık bulunmamış, adıgeçenin bu isteğini sanıkŞerafettin ELÇİ’ye ileten Nejat SÖYLER’in Gürbulak Kapısı ile ilgisisaptanamamış, görevini kötüye kullandığını gösteren başkaca delil eldeedilemeyensanığın,busuçtandaberaatinekararverilmiştir.

5— İstanbul Çay paketleme Fabrikası geçici işçilerindenDursuns Ali ÇIRAKOĞLU, Rize’lilerin Bakanla fazla bekletilmedengörüştürülmelerini sağlamak ve böylece özel kalem müdürüne yardımetmek;BakanınseyahatlerinekatılarakgereklikoruyucuönlemlerialmaküzereGümrükveTekelBakanlığındageçicigörevliolarakçalıştırılmasısanıkBakantarafındanuygungörülmüş;ÇayKurumuGenelMüdürlüğüde19.4.1978günlü,1049-1sayılıOlur’labuatamayıgerçekleştirmiştir.

Gümrük ve Tekel Bakanlığı müsteşarının imzası ile İstanbul ÇayPaketleme Fabrikasına yazılan 23.5.1978 günlü, 66530 sayılı yazıylaDursun Ali ÇIRAKOĞLU’nun, Bakanlıktaki görevi sırasında günde 3saatfazlamesaiyaptığı,bayramvegeneltatilgünlerindedeçalıştırıldığıbildirilerek buna göre ücret tahakkuk ettirilmesi istenmiş; daha sonraadıgeçeninsürekliişçikadrosunaatanıpbustatüdeyineBakanlıktageçiciolarakgörevlendirilmesinitakibenyazılan3.10.1979günlü,13591sayılıBakanlık yazısı ile günde iki saat fazlamesai yaptığı, bayramve geneltatilgünlerindeçalıştırıldığıÇayKurumuGenelMüdürlüğünebildirilerekbunagöreücrettahakkukettirilmesiemriverilmiştir.

Gümrük ve Tekel Bakanlığında geçici görevli olarak çalıştırıldığısırada Bakanla birlikte çıktığı seyahatler dolayısıyla adıgeçen kişiyeusulünegöre düzenlenenyollukbildirimleriyle 109.497.—TL. harcırahtahakkukettirilmiştir.

657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 15.5.1975 günlü, 1897sayılıYasa iledeğişik178.maddesinde,günlükçalışma saatleri dışındafazla çalışılması ve belirli koşulların gerçekleşmesi halinde fazlaçalışmaların ücretle karşılanacağı hükme bağlanmıştır. 6245 sayılıHarcırah Kanununun 4. maddesinde de genel, katma ve özel bütçeliidarelerileözelkanunlarlakurulmuşbankaveteşekküllerdenaylık,ücret,ödenek ve yevmiye alanmemur ve hizmetlilerle bunların aile fertlerineharcırahverilmesiöngörülmüştür.

713E.1981/2

Yukarıda açıklandığı üzere, olayın oluşumunda ve gelişmesindeherhangi bir kötü niyet ve özel himaye kastı ile hareket edildiğihakkında bir delil elde edilememiş ve vicdani kanaat da bu suretleoluşmuş bulunduğundan eski Gümrük ve Tekel Bakanı sanık TuncayMATARACI’nınbuolaydagörevinikötüyekullanmasuçundanberaatınakararverilmesigerekmiştir.

6— Sanık Tuncay MATARACI’nın, kadrosu Petrol Ofisi GenelMüdürlüğünde bulunan Gülay ALIŞ’ı özel nedenlerle kendi özelkalemindeistihdamettiğiveböylecegörevinikötüyekullandığınailişkiniddiayıdoğrulayanyeterlidelileldeedilememiştir.

Sözü edilen memure Gülay ALIŞ, Gümrük ve Tekel Bakanlığıdışında ve arada hiçbir organik bağı bulunmayan bir kuruluşunmensubudur.Bağlı bulunduğu PetrolOfisiGenelMüdürlüğü, aldığı birkararla,kadrosuveözlükhaklarıkendilerindekalmakkoşulu ile,GülayALIŞ’ıGümrük veTekelBakanlığına göndermiştir. Bu konuda üzerinedurulmasıgerekeneylemGümrükveTekelBakanlığınıdeğilPetrolOfisiGenelMüdürlüğünüilgilendirir.

Bu nedenlerle sanık Gümrük ve Tekel Bakanı TuncayMATARACI’nınüzerineatılansuçtandolayımahkumiyetineyeterlidelileldeedilemediğindenberaatinekararverilmesigerekmiştir.

7—İzmirYaprakTütünBakımveİşlemeEvleriinşaatlarınailişkinprojelerbaşlangıçtaayrıayrıhazırlanmışvebuşekildeDevletPlanlamaTeşkilatınınonayındangeçmiştir.BuikiprojeninTekelGenelMüdürlüğüMüdürler Kurulunca sonradan birleştirilmesinde hangi amaçlarınhedef alındığı belli değildir. Genel Müdürlük Yatırım Uygulama GrupMüdürüTanzerKURUL, sanıkTuncayMATARACI’dangelenönerininbaskı niteliğini taşımadığını, işi tetkik ettiklerinde bölünebilecek bir işolarak gördüklerini, yine tanık olarak dinlenenYatırımUygulamaGrupMüdürlüğüİnşaatMüdürüolanTarhanÖZGÖKMENde,724.000.000.—TL. lık ihalenin Bayındırlık Bakanlığında dahi bulunmayan büyüklüktebirihaleolduğunu,ihaleninikiyebölünmesininfirmalararasındarekabetiartıracağıveböyleceDevletyararınasonuçeldeedileceğinibildirmiştir.

724.000.000.— TL. lik bir ihaleye dört firma katılabilecek ikenihaleninikiyebölünmesindensonra12firmanınkatılmasıtanıksözlerinidoğrulayanbirolguolarakkabuledilmiştir.

E.1981/2 714

Öte yandan ihale kapalı zarf yöntemi üzerinden yapılmıştır. Bunagöre ihalenin kimin üzerinde kalacağı önceden kestirilemiyeceğindensanıkTuncayMATARACI’nınihaleyiikiyeböldürmekönerisiniarkadaşıAliYILDIZyararınayaptığıkabuleolanakbulunamamıştır.

İhalenin sanık Ali YILDIZ üzerinde kalmasından sonra inşaatdenetimmühendisinindeğiştirilmesiolgusunagelince:Gerekdosyalardakibelgelerden, gerekse değiştirilen mühendis Yılmaz İNKAYA’nın tanıkolarakverdiği bilgilerden adıgeçenin aslındaSigaraFabrikası inşaatınındenetim Başmühendisi olduğu, bu görevine ek olarak ve idareten sözkonusuinşaatındenetimbaşmühendisliğinegetirildiğianlaşılmıştır.

Belirtilen bu olgular ve ayrıca sanık Ali YILDIZ’a fazladanödenmişhakedişparasıbulunmadığımüfettişraporuilesaptanmışolduğugözönündetutularaksanıkTuncayMATARACI’nınbelirtileneylemindenötürüberaatinekararverilmesigerekligörülmüştür.

8— Eyüp Cumhuriyet Savcılığı tarafından 7.2.1978 tarihindeyaptırılanbilirkişi raporunda;Boleroadındakigeminin,Türk sularındantransit olarak geçmekte olduğu sırada karaya oturduğu; olayın 7.1.1978günümeydanageldiği,gemideçıkanyangınsırasındamürettebatyaşamamahallinintamamenyanmışolduğu;gemikaptanının,gemimakinasındaarıza çıkması nedeniyle çok kuvvetli olan hava muhalefetine karşıkoyamayıp karaya oturduğu yolundaki beyanının doğru olup olmadığıhususundakesinbirkanıyavarılamadığıbelirtilmiştir.

KontuarMaritimVapurAcentalığı tarafından Büyükderc GümrükMuhafazaMüdürlüğüneyazılan13.1.1978günlüyazıda,Bolerogemisininveyükününkurtarılması işinin,gemiarmatörünün talimatıüzerineRızaKALKAVANfirmasınaverildiğibildirilmiştir.

OtarihlerdeİstanbulGümrükleriBaşmüdürüolanOğuzANTERileEyüpİlçeJandarmaBl.KomutanıYüzbaşıHarunUYSAL, tanıkolarakverdikleri ifadelerinde, olayınGümrükTeşkilatının görev ve yetki alanıdışında olduğunu, bu nedenle de Cumhuriyet Savcılığı ve Jandarmayetkilileritarafındanolayaelkonulmuşbulunduğunubelirtmişlerdir.

YukarıdaaçıklanannedenlerleRızaKALKAVAN’ın12.1.1978günüBolero gemisinde çıkan yangın sırasında hiçbir yetki ve sıfatı olmadığıhaldegemiyeçıkmasınımeşruimişgibigöstermekveadıgeçeninbugemiveyüklerleilgilifaaliyetlerihakkındakastenherhangibirişlemyapmamak

715E.1981/2

suretiyleBakanlıkgörevvenüfuzunukötüyekullanmaksuçununsübutaerdiğini gösterecek herhangi bir delil elde edilememiş bulunduğundaneskiGümrükveTekelBakam sanıkTuncayMATARACI’nınbu suçtanberaatinekararverilmesigerekmiştir.

Yukarıdaki bölümde gösterilen suçlara ilişkin sanıklar ŞerefettinELÇİ, Abuzer UĞURLU, Ali YILDIZ’a ilişkin Soruşturma KuruluRaporundayeralaniddialaraynenşöyledir:

B)SanıkŞerefettinELÇİiçin:

«HakkındakiSoruşturmaRaporlarınagörekaçakçılarlabürolarındailişki kurduğu tespit olunan ve bu nedenle Cilvegözü GümrükMüdürlüğündenalınarakİskenderunGümrükleriBaşmüdürlüğündepasifbir göreve verilmiş olan Turhan DOĞAN adındaki kişiyi, kaçakçılıkolaylarına adı karışan Nejat SÖYLER’in isteği üzerine, Gümrük veTekeleskiBakanıTuncayMATARACI’yıetkileyerekGürbulakGümrükMüdürlüğüne atanmasını sağlamak suretiyle Gümrük ve Tekel eskiBakanı TuncayMATARACİ’nınmemuriyet görevini kötüye kullanmaksuçuna iştirak ettiğivebu suretleTürkCezaKanununun64ve240ncımaddeleriniihlâlettiği»

C)SanıkAbuzerUĞURLUiçin:

«Kaçak TIR Kamyonlarına elkoyan Yeşilköy Havaalanı GümrükMuhafaza Müdürü Vefik ÖZKÖSE’yi buradan uzaklaştırması içinbaşka bir göreve tayini hususunda eski Bakan Tuncay MATARACI’yıazmettirmeksuretiyleTCK’nun64ve240ncımaddeleriniihlâlettiği,»

D)SanıkAliYILDIZiçin:

«724.000.000.TL.lıkİzmirYaprakTütünveİşlemeEviKompleksiinşaatı ihalesine,haizbulunduğumüteahhitlikkarnesi itibariylegirmesineimkan bulunmaması karşısında bu ihale bedelini Gümrük ve Tekel eskiBakanı Tuncay MATARACI’nın Bakanlık sıfatından doğan görev venüfuzunukötüyekullandırarak ikikısmaböldürmekvebusuretle ihaleyegirme imkanına kavuşmak; ayrıca bu inşaatın kontrol mühendisini kezabakanınkanalıyladeğiştirmeksuretiyleTuncayMATARACI’nınmemuriyetgörevini kötüye kullanmak suçuna iştirak ettiği ve böyleceTCK’nun 64.maddesidelaletiyleaynıKanunun240.maddesiniihlâlettiği,»

iddiaedilmiştir.

E.1981/2 716

MADDİ OLGULAR:

Bu sanıkların eylemlerine ilişkin maddi olgular yukarıdakisuçlamalarda esas sanık olan eski Gümrük ve Tekel Bakanı TuncayMATARACI nın eylemlerine ilişkin maddi olguların anlatımı sırasındayeterince sergilenmiştir. Bu nedenle bunların burada yinelenmelerinegerekgörülmemiştir.

ESAS HARKINDAKİ MÜTALÂA :

CumhuriyetBaşsavcısının bu sanıkların eylemlerine ilişkin olarakvermiş bulunduğu esas hakkındaki mütalâa da yukarıda açıklanmıştır.Bunlarındaburadayinelenmelerinegerekgörülmemiştir.

OLAYLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ :

TanıkNejatSÖYLER’inSoruşturmaKuruluönündeverdiğiifadeyegöre;sanıkŞerefettinELÇİ,TurhanDOĞAN’ıntayinine

yardımcı olması kendisinden istenildiğinde; «mazisi temiz birinsansa yardımcı olurum» demiş ve aleyhinde başkaca delil eldeedilememişbulunduğundan,eylemdesuçunsurugörülememiştir.

Vefik ÖZKÖSE’nin yakaladığı kaçak TIR kamyonlarının sanıkAbuzer UĞURLU’ya ait olduğunu gösteren ve dolayısıyla adıgeçensanığın Vefik ÖZKÖSE’nin Yeşilköy Havaalanı Gümrük MuhafazaMüdürlüğünden naklen başka bir göreve atanması olayında ise sanıkTuncay MATARACI’yı görevini kötüye kullanma suçunu işlemeyeazmettirdiği kanısını veren herhangi bir delil elde edilemediğinden veesasenbuolayınesassanığıTuncayMATARACI’nıncezalandırılmasınayeterlidelilbulunmadığından;sanıkAbuzerUĞURLU’nundabusuçtanberaetinekararverilmesigerekir.

Yukarıda belirtildiği üzere İzmir Yaprak Tütün Bakım veİşleme Evi Kompleksi inşaatının ikiye bölünmesi ve denetimmühendisinin değiştirilmesi konusunda sanık Tuncay MATARACI’nıncezalandırılmasına yeterli delil elde edilemediğinden aynı nedenlesanıkAliYILDIZ’ındakendisine isnatolunanbusuçtanberaetinekararverilmesigerektiğisonucunavarılmıştır.

717E.1981/2

KİMİ SANIKLARIN CEZALANDIRILMASINDA ALT SINIRIN AŞILMASI NEDENİ :

Yukarıdakibölümlerdesanıklaraveeylemlerineilişkintümolgularvekanıtlarortayakonulmuştur.

Bu bölümde, son olarak, kimi sanıklar yönünden haklarındauygulanacak cezayı artırıcı nedenler açıklanacaktır: Gerçekten, sanıkBakan Tuncay MATARACI’nın kendisine yükletilen suçları sıfatınınsağladığıkolaylıklardanrahatlıklayararlanarakişlediği,olgulariçerisindeaçıkça görülmektedir. Kimi sanıklar da, sanık Bakanın yarattığı buimkânlardan azami ölçüde yararlanmış ve sonuç almışlardır. Öyle ki,bu rüşvet suçlarıülkeekonomisini,genelde,olumsuzyöndeetkileyecekboyutlara ulaşmıştır. Öte yandan, bazı suçların, Bakanlık ve tüm ülkesathındayarattığıahlâkibunalımdaküçümsenemez.Belirtilenbunedenlerkimisanıklaryönündenşiddetunsuruolarakkabuledilmiştir.

HÜKÜM :

I—

A— 1975 yılından beri Haydarpaşa Gümrüğünde bekleyenYurda sokulması Kanuna uygun olmaması nedeniyle ithaline müsaadeolunamayan yaklaşık ikibin ton demirin, hurda adı altında çekilmesinitemin için otuz milyon lira rüşvet aldığı sabit olan sanık TuncayMATARACI’nın eylemine uyanTürkCezaKanununun 213/1.maddesiuyarınca takdiren ve teşdiden beş sene ağır hapis, 225/1. maddesigereğinceyüzellimilyonliraağırparacezasıilehükümlülüğüne,sanığınaynı Kanunun 227/2. maddesine göre memuriyetten temelli olarakyoksun kılınmasına, adıgeçen sanığa Rize Trafik Şubesince verilmişolan 25.4.1977 günlü, 7095 sayılı şoför ehliyetnamesinin 6085 sayılıKaraYollarıTrafikKanununun 60/Emaddesi gereğince yukarıda yazılıhürriyeti bağlayıcı ceza süresine eşit sürece geri alınmasına, suçunsübutu, memuriyetten yoksun kılınma ve ehliyetnamenin geri alınmasıkonularındaoybirliğiyle,ötekikonulardaoyçokluğuile;

B — 1975 yılından beri Haydarpaşa Gümrüğünde bekleyensöz konusu demirlerin Yurda sokulmasını temin için sanık TuncayMATARACI’ya otuzmilyon lira rüşvet verdiği sabit olan sanık (...)’in,eylemineuyanTürkCezaKanununun220.maddesigereğincetakdirenveteşdidenbirseneüçayhapisvebinliraağırparacezasıilehükümlülüğüne,

E.1981/2 718

cezadantakdirenindirimyapılmasınanedenolmadığına,adıgeçensanığaAnkara Trafik Şubesince verilmiş olan 17.11.1966 günlü, 36375 sayılıAmatörŞoförehliyetnamesininyukarıdasözüedilenYasakuralıgereğincehürriyetibağlayıcıcezasüresineeşitsürecegerialınmasına,suçunsübutuveehliyetnameningerialınmasıkonularındaoybirliğiyle,ötekikonulardaoyçokluğuyla,

C — (...) firmasına ait olup 1975 yılından beri HaydarpaşaGümrüğünde bulunan demirlerin Yurda sokulması için TuncayMATARACI ile sanık (...) arasında yapılan rüşvet anlaşmasında sanık(...)’inaracısıolduğusabitolanSalihZekiRAKICIOĞLU’nuneylemineuyanTürkCezaKanununun226.maddesidelâletiyleaynıKanunun220.maddesi gereğince takdiren ve teşdiden bir sene üç ay hapis, bin liraağırparacezası ilehükümlülüğüne,TürkCezaKanununun65.maddesigereğincecezasınınyarısıindirilerekneticetenyediayonbeşgünhapisvebeşyüzliraağırparacezasıilehükümlülüğüne,adıgeçensanığaİstanbulTrafikŞubesinceverilmişolan12.6.1973günlü,182928sayılıağırvasıtaşoförehliyetnamesininsözügeçenyasakuralıgereğince,yukarıdayazılıhürriyetibağlayıcıcezasüresineeşitsürecegerialınmasına,suçunsübutuveehliyetnameningerialınmasıkonularındaoybirliğiyle,ötekikonulardaoyçokluğuyla,

KARŞIOYLAR

1— Kararın (I) ve (II) numaralı kesimlerinde yeralan rüşvetsuçu, bir suç işleme kararının icrası cümlesinden olarak kanunun aynıhükmünün birden çok ihlâli niteliğinde bulunduğundan, bunların ayrısuç sayılmayarak, Kanunen muayyen cezanın Türk Ceza Kanununun80. maddesi ile artırılması gerektiği yolundaki Adil ESMER, HüseyinKARAMÜSTANTİKOĞLUveNecdetDARICIOĞLU’nun,

2— a) Kararın (A) kesiminde cezanın alt sınırının aşılmasıiçin bir neden bulunmadığı yolundaki Adil ESMER, Nihat O.AKÇAKAYALIOĞLUveNecdetDARICIOĞLU’nun

b)(B)ve(C)kesimindecezanınaltsınırınınaşılmasıiçinbirnedenbulunmadığıyolundaAdilESMERveNecdetDARICIOĞLU’nun,

3 —TürkCezaKanununun59.maddesininuygulanmasıgerektiğiyolundaki (B) kesiminde Muammer TURAN’ın, (C) kesiminde NahitSAÇLIOĞLUveMuammerTURAN’ın;ayrıca(C)kesimindeTürkCeza

719E.1981/2

Kanununun220.maddesiyerine213/1.maddesininuygulanmasıgerektiğiyolundaNahitSAÇLIOĞLUveMuammerTURAN’ınkarşıoylarıyla,

II —

A—Demir ithalâtçısı olan sanık (...) inYurt dışından getireceğidemirlerin Yurda sokulmasında her türlü kolaylığın gösterilmesikarşılığında adıgeçenden değişik tarihlerde toplam olarak seksendörtmilyon beşyüzbin lira rüşvet aldığı sabit olan sanık TuncayMATARACI’nın, eylemine uyan Türk Ceza Kanununun 213/1.maddesi gereğince, takdiren ve teşdiden altı sene ağır hapis cezası ilehükümlülüğüne, aynıKanunun80.maddesiuyarıncacezanındörttebiriartırılarakneticelenyedisenealtıaymüddetleağırhapisveaynıYasanın225/1. maddesi uyarınca dörtyüzyirmiiki milyon beşyüz bin lira ağırpara cezasiyle hükümlülüğüne, sanığın Türk Ceza Kanununun 227/2.maddesinegöretemelliolarakmemuriyettenyoksunkılınmasına,yukarıdagün ve sayısı yazılı amatör şoför ehliyetnamesinin 6085 sayılıYaşartın60/Emaddesigereğinceyineyukarıdabelirlenenhürriyetibağlayıcıcezasüresineeşitsürecegerialınmasına;suçunsübutu,memuriyettenyoksunkılınma ve ehliyetnamenin geri alınması konularında oybirliğiyle, ötekikonulardaoyçokluğuyla;

B — Sözü edilen demirlerin Yurda sokulması nedeniyle sanıkTuncay MATARACI’ya muhtelif tarihlerde toplam olarak seksendörtmilyon beşyüzbin lira rüşvet verdiği sabit olan sanık (...)’in, eylemineuyanTürkCezaKanununun220.maddesigereğincetakdirenveteşdidenikisenehapisveikibinliraağırparacezasıylehükümlülüğüne,80.maddegereğincecezasınındörttebiriartırılarak iki senealtıayhapisve ikibinbeşyüzliraağırparacezasıilehükümlülüğüne;cezadantakdirenindirimyapılmasına neden olmadığına, yukarıda sözü edilen ehliyetnameninhürriyetibağlayıcıcezasüresineeşitsürecegerialınmasına;suçunsübutuveehliyetnameningerialınmasıkonularındaoybirliğiyle,ötekikonulardaoyçokluğuile;

C — işbu rüşvet olayına sanık (...)’in aracısı sıfatıyla katıldığısabit olan sanık Salih Zeki RAKICIOĞLU’nun eylemine uyan TürkCeza Kanununun 226. maddesi delâletiyle aynı Yasanın 220. maddesiuyarınca takdiren ve teşdiden ikisenc süre ile hapis ve ikibin lira ağırpara cezası ile hükümlülüğüne, Türk Ceza Kanununun 65/3. maddesigereğince cezaları yarı nisbetinde indirilerek bir sene hapis ve bin lira

E.1981/2 720

ağırparacezasıilehükümlülüğüne,80.maddeuyarıncaceza1/4oranındaartırılarak neticeten bir sene üç ay hapis ve binikiyüzelli lira ağır paracezası ile hükümlülüğüne, cezadan takdiren indirim yapılmasına gerekbulunmadığına, yukarıda sözüedilen ehliyetnamenin hürriyeti bağlayıcıcezasüresineeşitsürecegerialınmasına;suçunsübutuveehliyetnameningerialınmasıkonularındaoybirliğiyleötekikonulardaoyçokluğuile;

KARŞIOYLAR :

1—-Inumaralısuçta(1)sayıilebelirtilennedenlerleAdilESMER,HüseyinKARAMÜSTANTİKOĞLUveNecdetDARICIOĞLU’nun;

2— a) Kararın (A) kesiminde cezanın alt sınırının aşılmasıiçin bir neden bulunmadığı yolundaki Adil ESMER, Nihat O.AKÇAKAYALIOĞLUveNecdetDARICIOĞLU’nun;

b) (13) ve (C) kesimlerinde cezanın alt sınırının aşılması için birnedenbulunmadığıyolundaAdilESMERveNecdetDARICIOĞLU’nun;

3— TürkCezaKanununun59.maddesininuygulanmasıgerektiğiyolunda (B) kesiminde Muammer TURAN’ın, (C) kesiminde NahitSAÇLIOĞLUveMuammerTURAN’ın;

4— (c) kesiminde, sanığa Türk Ceza Kanununun 220. maddesiyerine 213/1. maddesinin uygulanması gerektiği yolunda Nihat O.AKÇAKAYALIOĞLU,NahitSAÇLIOĞLU,SemihÖZMERT,MuammerTURAN,ServetTÜZÜNveYektaGÜNGÖRÖZDENin;

karşıoylarıyla;

III —

A—RizesporKulübünebintonçaytahsisininveçayların4223sayılıYasayaaykırıolarakTekelperakendesatışfiyatınınüstündesatılmasınınteminiiçinyapacağıçeşitliyardımlarkarşılığında,kulüpyöneticilerindenPaşaliALAMAN ve NuriAKBULUT’tan on milyon lira rüşvet aldığısabit olan sanık Tuncay MATARACI’nın, eylemine uyan Türk CezaKanunu’nun213/1.maddesiuyarınca takdirenve teşdidenbeşseneağırhapisveaynıYasanın225/1.maddesigereğinceellimilyonliraağırparacezasıilehükümlülüğüne,sanığın,227/2.maddesinegöretemelliolarakmemuriyettenyoksunkılınmasına,sanığaaityukarıdagünvesayısıyazılıamatörşoförehliyetnamesininsözügeçenyasakuralıgereğinceyukarıda

721E.1981/2

belirlenen hürriyeti bağlayıcı ceza süresine eşit sürece geri alınmasına;suçun sübutu,memuriyetten yoksun kılınma ve ehliyetnamenin gerialınmasıkonularındaoybirliğiyle,ötekikonulardaoyçokluğuile;

B—SözüedilenrüşvetsuçunasanıkTuncayMATARACI’nınaracısısıfatıylakatıldığısabitolansanıkKöksalMATARACI’nın,eylemineuyanTürk Ceza Kanunu’nun 226. maddesi delâletiyle aynı Kanunun 213/1.maddesi gereğince takdiren ve teşdiden beş sene ağır hapis ve 225/1.maddesi gereğince ellimilyon lira ağır para cezasıyla hükümlülüğüne,hükmedilen cezanın Türk Ceza Kanunu’nun 65/3. maddesi uyarıncayarısı indirilerek,neticelenikisenealtıayağırhapisveyirmibeşmilyonhra ağır para ceza ile hükümlülüğüne, sanığın Türk Ceza Kanunu’nun227/2.maddesinegöretemelliolarakmemuriyettenyoksunbırakılmasına,adıgeçen sanığaRizeTrafik Şubesince verilmiş olan 5.6.1958 günlü ve654 sayılı ağır vasıta şoför ehliyetnamesinin 6085 sayılı Yasanın 60/Emaddesigereğince,yukarıdayazılıhürriyetibağlayıcı ceza süresineeşitsürece çeri alınmasına; suçun sübutu,memuriyetten yoksun kılınma veehliyetnamenin geri alınması konularında oybirliğiyle, öteki konulardaoyçokluğuile,

C — Söz konusu bin ton çayın tahsisi için sanık TuncayMATARACI’ya onmilyon lira rüşvet verme suçunu birlikte işlediklerisabit olan sanık PaşaliALAMAN ve NuriAKBULUT’un, eylemlerineuyanTürkCezaKanununun 64.ve 220.maddeleri gereğince birer senehapisvebeşyüzerliraağırparacezasıilehükümlülüklerine,aynıKanunun59.maddesigereğincecezalarınınaltıdabiriindirilerekneticetenonarayhapisvedörtyüzonaltışarliraağırparacezasıilehükümlülüklerine,sanıkPaşaliALAMAN’aRizeTrafikŞubesinceverilmişolan13.12.1978günlüve8739sayılıağırvasıtaşoförehliyetnamesinin,sanıkNuriAKBULUT’aaynıverTrafikŞubesinceverilmişolan23.10.1970günlüve1569sayılıağırvasıta şoför ehliyetnamesinin 6085 sayılı Yasanın 60/E maddesiGereğinceveyukarıdabelirlenenhürriyetibağlayıcıcezasürelerineeşitsürecegerialınmasına;suçunsübutuveehliyetnameleriningerialınmasıkonularındaoybirliğiyle;ötekikonulardaoyçokluğuile;

D—RizesporKulübüneçaytahsisinevetahsisolunançayın4223sayılı Yasa hükümlerine aykırı olarak Tekelin perakende satış fiyatıüstündesatılmasınıteminetmeksuretiylegörevlerinikötüyekullandıklarısabit olan sanık Şahin BALTA ve sanık Salih Zeki GÖKTÜRK uneylemlerineuyanTürkCezaKanununun2248sayılıYasailedeğişik240.

E.1981/2 722

maddesi gereğince ve cezayı hafifletici nedenlerin bulunması sebebiylealtışarayhapis,ikişerbinliraağırparacezasıilehükümlülüklerine,üçeray süre ile memuriyetten yoksun kılınmalarına, sanıkların kişiliklerineve suçun işlenmesindeki özelliklere göre hükmolunan hapis cezalarının647sayılıKanun’un4.maddesigereğincebehergünkarşılığıikiyüzliraüzerinden otuzaltışarbin lira ağır para cezasına çevrilmesine, ertelemeisteklerinin reddine, sanıklardanŞahinBALTA’yaRizeTrafik şubesinceverilmişolan17.4.1974günlüve4882sayılıamatörşoförehliyetnamesiile sanık Salih ZekiGÖKTÜRK’e yine RizeTrafik Şubesince verilmişolan13.9.1977günlüve7454sayılıamatörşoförehliyetnamesinin6085sayılıYasanın 60/Emaddesi gereğince ve yukarıda belirlenen hürriyetibağlayıcıcezasürelerineeşitsürelercegerialınmasına;suçunsübutuveehliyetnameleriningerialınmasıkonularındaoybirliğiyle,ötekikonulardaoyçokluğuile,

KARŞIOYLAR:

1— Eylemin Türk Ceza Kanununun 209/1. maddesine uyduğu,kararın(A)kesimindeyeralansanıkTuncayMATARACI’nınsözüedilenbumaddeuyarıncave(B)kesimindeyeralanKöksalMATARACI’nındaaynı Yasanın 209/1 ve 65. maddelerine göre cezalandırılmaları, rüşvetverdikleriiddiaolunansanıklarınbunedenleberaetlerinekararverilmesiyolundaHüseyinKARAMÜSTANTÎKOĞLU’nun,

2—a)TürkCezaKanununun225/1.maddesiuyarınca(A)kesimindeağır para cezasının üçmilyon beşyüzbin liralık çekin beş katı üzerindenhesaplanması gerektiği yolunda Nihat O. AKÇAKAYALIOĞLU,Orhan ONAR, Selâhattin METİN, Muammer TURAN ve NecdetDARICIOĞLU’nun;

b)TürkCezaKanununun225/1.maddesinderüşvetalanınkendisinehükmolunmasıöngörülenağırparacezasının,onunvasıtasıolanaracısına«Raiş’e» uygulanmasına yasal olanak bulunmadığından (B) kesimindeŞevketMÜFTÜGİL,AhmetH.BOYACIOĞLU,AdilESMER,NihatO.AKÇAKAYALIOĞLU, Muammer TURAN, Necdet DARICIOĞLU veServetTÜZÜN’ün;

3—a) (A)kesiminde cezanın alt sınırının aşılması içinbir nedenbulunmadığı yolunda Âdil ESMER, Nihat O. AKÇAKAYALIOĞLU,SelâhattinMETİN,NecdetDARICIOĞLUveServetTÜZÜN’ün,

723E.1981/2

b) (B) kesiminde cezanın alt sınırının aşılması için bir nedenbulunmadığı yolunda Âdil ESMER, Selâhattin METİN ve NecdetDARICIOĞLU’nun,

4— a) (D) kesiminde, olayda cezayı hafifletici nedenlerbulunmadığı gibi ayrıca cezanın alt sınırının aşılmasını gerektirensebeplerbulunduğundan,TürkCezaKanununun240.maddesininbirincitümcesindeki cezaların alt sınırları aşılarak saptanması yolundakiNahitSAÇLIOĞLUveMuammerTURAN’ın;

b) (D) kesiminde sanıklara verilen hürriyeti bağlayıcı cezaların647 sayılıYasauyarıncapara cezasınaçevrilmemesiyolundaAhmetH.BOYACIOĞLU, Nihat O.AKÇAKAYALIOĞLU, Nahit SAÇLIOĞLU,MuammerTURANveMahmutC.CUHRUK’un;

c) Hürriyeti bağlayıcı cezadan çevrilen ağır para cezalarınınertelenmesigerektiğiyolundaNecdetDARICIOGLU’nun;

karşıoylarıyla.

IV—

A — Anadolu Basın Birliğine 100 ton çay tahsisi ve çayların4223sayılıYasayaaykırıolarakTekelperakendesatış fiyatınınüstündesatılmasını sağlamak için yapacağı çeşitli yardımlar karşılığında, anılanBirliğin Rize Şubesi yetkililerinden Nihat KARADERELİ ve VuralKAZMAZ’dan,KöksalMATARACIaracılığıyla2.750.000.—TL.rüşvetaldığısabitolansanıkTuncayMATARACI’nın,eylemineuyanTürkCezaKanununun213/1.maddesigereğince4yılağırhapisve225/1.maddesiuyarınca13.750.000.—TL.ağırparacezası ilehükümlülüğüne, sanığınaynıYasanın227/2.maddesinegöretemelliolarakmemuriyettenyoksunbırakılmasına,yukarıdagünvesayısıyazılıamatörşoförehliyetnamesinin6085 sayılı Yasanın 60/E maddesi gereğince yukarda belirlenenhürriyeti bağlayıcı ceza süresine eşit sürece geri alınmasına, suçunsübutu, memuriyetten yoksun kılınma ve ehliyetnamenin geri alınmasıkonularındaoybirliğiyle,ötekikonulardaoyçokluğuyla;

B — Bu rüşvet suçuna sanık Tuncay MATARACI’nın aracısısıfatıylakatıldığısabitolansanıkKöksalMATARACI’nın,eylemineuyanTürk Ceza Kanununun 226. maddesi delâletiyle aynı Kanunun 213/1.maddesigereğincetakdiren4seneağırhapisve225/1.maddesiuyarınca

E.1981/2 724

13.750.000.— TL. ağır para cezası ile hükümlülüğüne, hükmolunancezanınTürkCezaKanununun65/3.maddesiuyarıncayarısı indirilerekneticeten 2 sene ağır hapis ve 6.875.000.— TL. ağır para cezası ilehükümlülüğüne,sanığınaynıKanunun227/2.maddesigereğincetemelliolarakmemuriyettenyoksunbırakılmasına,sanığınyukarıdagünvesayısıyazılışoförehliyetnamesinin6085sayılıYasanın60/Emaddesiuyarınca,yineyukarıdabelirlenenhürriyetibağlayıcıcezasüresineeşitsürecegerialınmasına;suçunsübutu,memuriyettenyoksunkılınma,ehliyetnameningerialınmasıkonularındaoybirliğiyle,ötekikonulardaoyçokluğuyla;

C— Söz konusu 100 ton çayın tahsisi için sanık TuncayMATARACI’yaadıgeçeninaracısıKöksalMATARACIeliyle2.750.000.—TL. rüşvet verdikleri sabit olan sanık Nihat KARADERELİ ve HamzaVuralKAZMAZ’ın,eylemlerineuyanTürkCezaKanunu’nun64.ve220.maddeleriuyarıncabirersenehapisvebeşyüzer liraağırparacezası ilehükümlülüklerine, aynıKanunun 59.maddesi gereğince cezalanılın 1/6indirilerek neticelen onar ay süre ile hapis ve dörtyüzonaltışar lira ağırpara cezası ile hükümlülüklerine, sanık Nihat KARADERELİ’ye RizeTrafik Şubesince verilmiş bulunan 15.8.1958 günlü, 1569 sayılı şoförehliyetnamesinin,sanıkHamzaVuralKAZMAZ’aRizeTrafikŞubesinceverilmişolan12.12.1962günlü,2148sayılıehliyetnameninayrıayrı6085sayılıTrafikKanunu’nun60/Emaddesigereğinceyukarıdayazılıhürriyetibağlayıcı ceza süresine eşit sürece geri alınmasına, suçun sübutu veehliyetnamelerin geri alınması konularında oybirliğiyle, öteki konulardaoyçokluğuyla;

D — Anadolu Basın Birliğine çay tahsisini ve tahsis olunançayın 4223 sayılı Kanun hükümlerine aykırı olarak Tekel’in perakendesatış fiayatı üstünde satılmasını temin etmek suretiyle görevini kötüyekullandığısabitolansanıkŞahinBALTA’nın,eylemineuyanTürkCezaKanunu’nun6123sayılıYasa iledeğişik240.maddesigereğincecezayıhafifleticinedenlerindebulunmasısebebiyleüçayhapisikiyüzliraağırparacezasıylahükümlülüğüne,ayrıcaüçaysüreilememuriyettenyoksunbırakılmasına,sanığınkişiliğinevesuçunişlenmesindekiözellikleregörehükmolunanhapis cezasının647 sayılıYasanın suç tarihindeyürürlüktebulunan 4. maddesi gereğince, beher gün karşılığı kırk lira üzerinden,üçbinaltıyüz lira ağır para cezasına çevrilmesine, erteleme isteğininreddine,sanığınyukarıdasözüedilenşoförehliyetnamesininanılanyasakuralı gereğince yukarıda yazılı hürriyeti bağlayıcı ceza süresine eşit

725E.1981/2

sürece geri alınmasına, suçun sübutu,memuriyetten yoksun kılınma veehliyetnamenin geri alınması konularında oybirliğiyle, öteki konulardaoyçokluğuyla;

KARŞIOYLAR:

1— Eylemin Türk Ceza Kanunu’nun 209/1. maddesine uyduğu,kararın(A)kesimindeyeralansanıkTuncayMATARACI’nınsözüedilenbumaddeuyarıncave(B)kesimindeyeralanKöksalMATARACI’nındaaynıYasanın 209/1. ve 65. maddelerine göre cezalandırılmaları, rüşvetverdikleriiddiaolunansanıklarınbunedenleberaetlerinekararverilmesiyolundaHüseyinKARAMÜSTANİKOĞLU’nun,

2—a) Türk Ceza Kanunu’nun 225/1. maddesi uyarınca (A)kesimindeağırparacezasınıntoplamolarak2.400.000.—TL.tutançeklerüzerindenhesaplanması gerektiği yolundaAdilESMER,OrhanONAR,SelâhattinMETİN,MuammerTURANveNecdetDARICIOĞLU’nun,

b) Türk Ceza Kanunu’nun 225/1. maddesinde rüşvet alanınkendisine hükmolunması öngörülen ağır para cezasının, onun vasıtasıolan aracısına «raiş’e» uygulanmasına yasal olanak bulunmadığından(B) kesiminde Şevket MÜFTÜGİL, Ahmet H. BOYACIOĞLU, ÂdilESMER, Nihat O.AKÇAKAYALIOĞLU, Muammer TURAN, NecdetDARICIOĞLUveServetTÜZÜN’ün,

c) (B) kesiminde Türk Ceza Kanunu’nun 225/1. maddesindeöngörülenağırparacezasınıntoplamolarak2.400.000.—TL.tutançeklerüzerinden hesaplanması gerektiği yolunda Orhan ONAR ve SelâhattinMETİN’in,

3— a) (D) kesiminde, olayda cezayı hafifletici nedenlerbulunmadığı gibi ayrıca cezanın alt sınırının aşılmasını gerektirensebeplerbulunduğundanTürkCezaKanunu’nun240.maddesininbirincitümcesindeki cezaların alt sınırları aşılarak saptanması yolundakiNahitSAÇLIOĞLUveMuammerTURAN’ın,

b) (D) kesiminde sanığa verilen hürriyeti bağlayıcı cezanın647 sayılı Yasa uyarınca para cezasına çevrilmesi yolunda Ahmet H.BOYACIOĞLU, Nihat O.AKÇAKAYALIOĞLU, Nahit SAÇLIOĞLU,MuammerTURANveMahmutC.CUHRUK’un,

E.1981/2 726

c) Hürriyeti bağlayıcı cezadan çevrilen ağır para cezasınınertelenmesigerektiğiyolundaNecdetDARICIOĞLU’nunkarşıoylarıyla.

V —

A — Çay Kurumunun ihtiyacı olan çay kutusu alımında, gerekihalede,gerekihaledensonrayapacağıçeşitliyardımlarkarşılığı,üstleniciRahim MEYDAN’dan onmilyon lira rüşvet aldığı sabit olan TuncayMATARACI’nıneylemineuyanTürkCezaKanunu’nun213/1.maddesigereğincetakdirenveteşdidenbeşseneağırhapis,225/1.maddeuyarıncaellimilyon lira ağır para cezası ile hükümlülüğüne ve aynı Yasanın227/2.maddesinegöre temelliolarakmemuriyettenyoksunkılınmasına,sanığa ait yukarıda gün ve sayısı yazılı amatör şoför ehliyetnamesininhürriyeti bağlayıcı ceza süresine eşit sürece geri alınmasına; suçunsübutu, memuriyetten yoksun kılınma ve ehliyetnamenin geri alınmasıkonularındaoybirliğiyle,ötekikonulardaoyçokluğuile;

B—SözüedilençaykutusualmundakendisinesağlanacakkolaylıkveyardımlarkarşılığısanıkTuncayMATARACI’yaonmilyonlirarüşvetverdiği sabit olan sanıkRahimMEYDAN’ın eylemineuyanTürkCezaKanunu’nun220.maddesiuyarıncatakdirenveteşdidenikisenehapisveikibin lira ağırparacezası ilehükümlülüğüne, cezadan takdiren indirimyapılmasına gerek bulunmadığına, suçun sübutu yönünden oybirliğiyle,ötekikonulardaoyçokluğuile;

KARŞIOYLAR:

1— Eylemin Türk Ceza Kanununun 209/1. maddesine uyduğu,kararın (A) kesiminde yer alan sanık Tuncay MATARACI’nın sözüedilen bumadde uyarınca cezalandırılması, rüşvet verdiği iddia olunan(B)kesimindekisanığındabunedenleberaetinekararverilmesiyolundaHüseyinKARAMÜSTANTİKOĞLU’nun,

2—a) (A)kesiminde cezanın alt sınırının aşılması içinbir nedenbulunmadığı‘yolundaÂdilESMER,NihatO.AKÇAKAYALIOĞLUveNecdetDARICIOĞLU’nun,

b) (B) kesiminde cezanın alt sınırının aşılması için bir nedenbulunmadığıyolundaÂdilESMER,OrhanONAR,MuammerTURANveNecdetDARICIOĞLU’nun,

727E.1981/2

3— (B) kesiminde Türk Ceza Kanunu’nun 59. maddesininuygulanması gerektiği görüşü ile Selâhattin METİN ve MuammerTURAN’m,

karşıoylarıyla,

VI —

A—Emekli JandarmaastsubayıHarunGÜREL’in İpsalaGümrükMüdürlüğüne atanması için Abuzer UĞURLU, Uğurcan ELMAS veHarun GÜREL’den Şaban EYÜBOĞLU aracılığıyla toplam olarak10.925.000.—TL.rüşvetaldığısabitolansanıkTuncayMATARACI’nın,eylemineuyanTürkCezaKanunu’nun213/2.maddesiuyarıncatakdirenveteşdidensekizseneağırhapis,225/1.maddesigereğince54.625.000.—TL. ağır para cezasıyla hükümlülüğüne, aynı Kanunun 80. maddesininuygulanmasına yer olmadığına, sanığın Türk Ceza Kanununun 227/2.maddesinegöretemelliolarakmemuriyettenyoksunkılınmasına;yukarıdagünvesayısıyazılışoförehliyetnamesininanılanYasanın60/Emaddesigereğince,yineyukarıdabelirlenenhürriyetibağlayıcıcezasüresineeşitsürece geri alınmasına; suçun sübutu,memuriyetten yoksun kılınma veehliyetnamenin geri alınması konularında oybirliğiyle, öteki konulardaoyçokluğuyla,

B — Bu rüşvet suçuna, sanık Tuncay MATARACI’nın aracısısıfatıylakatıldığısabitolansanıkŞabanEYÜBOĞLU’nun,eylemineuyanTürkCezaKanunu’nun226.maddesidelâletiyle213/2.maddesiuyarıncatakdirenveteşdidensekizseneağırhapisveaynıKanunun225/1.maddesigereğince 54.625.000.— TL. ağır para cezası ile hükümlülüğüne, aynıKanunun65/3.maddesinegörecezasınınyarısıindirilerekneticetendörtyılağırhapis,27.312.500.—TL.ağırparacezasıilehükümlülüğüne,80.maddeninuygulanmasınayerolmadığına,sanığınTürkCezaKanunu’nun227/2.maddesinegöre temelliolarakmemuriyettenyoksunkılınmasına,cezadan takdiren indirim yapılmasına gerek bulunmadığına, adıgeçensanığaAnkaraTrafik Şubesince verilmiş olan 27.3.1977 günlü, 105775sayılı şoförehliyetnamesinin,6085sayılıKarayollarıTrafikKanununun60/Emaddesigereğince,yukarıdayazılıhürriyetibağlayıcıcezasüresineeşit sürecegerialınmasına, suçunsübutu,memuriyetenyoksunkılınma,ehliyetnamenin geri alınması konularında oybirliğiyle, öteki konulardaoyçokluğuyla,

E.1981/2 728

C—HarunGÜREL’inİpsalaGümrükMüdürlüğüneatanmasıvebugörevdetutulmasıkarşılığında,sanıkTuncayMATARACI’yaadıgeçeninaracısıŞabanEYÜBOĞLUaracılığıyla250.000.—TL.rüşvetverdiğisabitolansanıkAbuzerUĞURLU’rtun,eylemineuyanTürkCezaKanunu’nun64ve220.maddeleriuyarıncatakdirenveteşdidenikisenehapisveikibinlira ağır para cezası ile hükümlülüğüne, 80. maddenin uygulanmasınayerolmadığına,adıgeçensanığaİstanbulTrafikŞubesinceverilmişolan13.9.1967günlü,26088sayılışoförehliyetnamesininyukarıdasözüedilenyasa kuralı gereğince hürriyeti bağlayıcı ceza süresine eşit sürece gerialınmasına, suçun sübutu ve ehliyetnamenin geri alınması konularındaoybirliğiyle,ötekikonulardaoyçokluğuyla,

D—HarunGÜREL’inİpsalaGümrükMüdürlüğüneatanmasıvebugörevdetutulmasımaksadıylaTuncayMATARACI’yaadıgeçeninaracısıŞabanEYÜBOĞLUvasıtasıyla600.000,—TL.rüşvetverdiğisabitolansanık Uğurcan ELMAS’ın, eylemine uyan Türk Ceza Kanunu’nun 64,220.maddeleriuyarıncatakdirenveteşdidenikisenehapisveikibinliraağırparacezasıylahükümlülüğüne,aynıKanunun80ve59.maddelerininuygulanmasınaverolmaçlığına,adıgeçensanığaİstanbulTrafikŞubesinceverilen 4.6.1965 günlü, 104753 sayılı şoför ehliyetnamesinin yukarıdasözü edilen yasa kuralı gereğince hürriyeti bağlayıcı ceza süresine eşitsürece geri alınmasına, suçun sübutu ve ehliyetnamenin geri alınmasıkonularındaoybirliğiyle,ötekikonulardaoyçokluğuyla,

E— İpsalaGümrükMüdürlüğüne atanması ve bu yerde görevinisürdürmesi için Tuncay MATARACI’ya adıgeçenin aracısı ŞabanEYÜBOĞLU vasıtasıyla 10.075.000.— TL. rüşvet verdiği sabit olansanık Harun GÜREL’in, Türk Ceza Kanunu’nun 64 ve 220. maddeleriuyarıncatakdirenveteşdidenüçyılhapisvebeşbinliraağırparacezasıylahükümlülüğüne, 80.maddenin uygulanmasına yer olmadığına, adıgeçensanığaRizeTrafikŞubesinceverilen3.10.1969günlü,4836sayılı şoförehliyetnamesinin yukarıda sözü edilen yasa kuralı gereğince hürriyetibağlayıcı ceza süresine eşit sürece geri alınmasına, suçun sübutu veehliyetnamenin geri alınması konularında oybirliğiyle, öteki konulardaoyçokluğuyla,

KARŞIOYLAR :

1—a) (A) kesiminde cezanın alt sınırının aşılması için bir nedenbulunmadığı yolundaÂdilESMER,NihatO.AKÇAKAYALIOĞLUveNecdetDARICIOĞLU’nun,

729E.1981/2

b) (B), (D), (E)kesimlerindecezanınalt sınırınınaşılması içinbirnedenbulunmadığıyolundaÂdilESMERveNecdetDARICIOĞLU’nun,

c) (C) kesiminde cezanın alt sınırının aşılması için bir nedenbulunmadığı yolunda Âdil ESMER, Necdet DARICIOĞLU ve YektaGüngörÖZDEN’in,

2— Türk Ceza Kanunu’nun 225/1. maddesinde rüşvet alanınkendisine hükmolunması öngörülen ağır para cezasının onun vasıtasıolan aracısına «raiş’e» uygulanmasına yasal olanak bulunmadığından(B) kesiminde Şevket MÜFTÜGİL, Ahmet H. BOYACIOĞLU, ÂdilESMER, Nihat O.AKÇAKAYALIOĞLU, Muammer TURAN, NecdetDARICIOĞLUveServetTÜZÜN’ün,

3— (B) Kesiminde Türk Ceza Kanunu’nun 59. maddesininuygulanmasıgerektiğigörüşüyleMuammerTURAN’ınkarşıoylarıyla.

VII—

A— Haydarpaşa Gümrük Müdür Vekilliğine atanmasından kısabiı süre sonra tutuklanması nedeniyle vekâlet görevinden ve bilâharede açığa alınan Ali Galip KAYIRAN’ın, tekrar Haydarpaşa GümrükMüdürlüğüne atanması karşılığında, Şaban EYÜBOĞLU aracılığı ileAli Galip KAYIRAN,YusufYAMAN veMustafa ÖZSOY’dan toplamolarakdokuzmilyonüçyüzbinliratutarındarüşvetaklığısabitolanTuncayMATARACI’nın, eylemineuyanTürkCezaKanununun213/1.maddesiuyarıncadörtseneağırhapisve225/1.maddesigereğincekırkaltımilyonbeşyüzbin lira ağır para cezası ile hükümlülüğüne, 80. maddeninuygulanmasınayerolmadığına,sanığınaynıKanunun227/2.maddesinegöretemelliolarakmemuriyettenyoksunkılınmasına,sanığaaityukarıdagünvesayısıyazılıamatörşoforehliyetnamesininhürriyetibağlayıcıcezasüresineeşitsurecegenalınmasına;suçunsübutu,memuriyettenyoksunkılınma ve ehliyetnamenin geri alınması konularında oybirliğiyle, ötekikonulardaoyçokluğuile,

B— Söz konusu rüşvet suçuna, sanık Tuncay MATARACI’nınaracısı sıfatıyla katıldığı sabit olan sanık Saban EYÜBOĞLU’nun,eylemine üyen Türk Ceza Kanununun 226. maddesi delâletiyle aynıKanunun 213/1.maddesi gereğince dört senemüddetle ağır hapsine ve225/1. maddesi uyarınca kırkaltımilyonbeşyüzbin lira ağır para cezasıile hükümlülüğüne, cezalarının 65/3. maddesi yarısı indirilerek iki

E.1981/2 730

sene ağır hapis ve yirmiüçmilyon ikiyüzellibin lira ağır para cezası ilehükümlülüğüne,aynıKanunun227maddesinegöresanığıntemelliolarakmemuriyettenyoksunkılınmasına,sanığaaitolupyukarıdagünvesayısıyazılı olan şoför ehliyetnamesinin hürriyeti bağlayıcı ceza süresine eşitsurecegenalınmasına;suçunsübutu,memuriyettenyoksunkılınmasıveehliyetnamenin geri alınması konularında oybirliğiyle, öteki konulardaoyçokluğuile,

C Eski görevine tekrar atanmasını temin için sanık TuncayMATARACI ya birbuçukmilyon lira rüşvet verdiği sabit olan sanıkAliGalipKAYIRAN’ın, eylemineuyanTürkCezaKanununun64. ve 220.maddelerigereğincetakdirenveteşdidenikisenehapisveikibinliraağırparacezası ilehükümlülüğüne,adıgeçensanığaMaraşTrafikŞubesinceverilmişolan5.6.1968günlü,4396sayılıamatörşoförehliyetnamesininyukarıda belirlenen hürriyeti bağlayıcı ecza süresine eşit sürece gerialınmasına, suçun sübutu ve ehliyetnamenin geri alınması konularındaoybirliğiyle,ötekikonulardaoyçokluğuile,

D—SanıkAliGalipKAYIRAN’ıneskigörevineatanmasınıteminiçin Şaban EYÜBOĞLU aracılığı ile Tuncay MATARACI’ya toplambeşmilyon lira rüşvet verdiği sabit olan sanık Yusuf YAMAN’ın TürkCezaKanunu’nun64ve220.maddelerigereğincetakdirenveteşdidenbirsenealtıayhapisvebinliraağırparacezasıilehükümlülüğüne,adıgeçensanığa İstanbulTrafikŞubesinceverilmişolan21.8.1962günlü,246028sayılı ağır vasıta şoför ehliyetnamesinin yukarıda belirlenen hürriyetibağlayıcı ceza süresine eşit sürece geri alınmasına; suçun sübutu veehliyetnamenin geri alınması konularında oybirliğiyle, öteki konulardaoyçokluğuile,

KARŞIOYLAR:

1— Türk Ceza Kanunu’nun 225/1. maddesinde rüşvet alanınkendisine hükmolunması öngörülen ağır para cezasının onun vasıtasıolan aracısına «Raiş’e» uygulanmasına yasal olanak bulunmadığından(B) kesiminde Şevket MÜFTÜGİL, Ahmet H. BOYACIOĞLU, ÂdilESMER, Nihat O.AKÇAKAYALIOĞLU, Muammer TURAN, NecdetDARICIOĞLUveServetTÜZÜN’ün,

2— a) (C) ve (D) kesimlerinde cezanın alt sınırının aşılmasınıgerektirenbirnedenbulunmadığıyolundaÂdilESMER,OrdanONAR,MehmetÇINARLIveNecdetDARICIOGLU’nun,

731E.1981/2

b) (B) kesiminde Türk Ceza Kanunu’nun 59. maddesininuygulanması gerektiği görüşü ile Selâhattin METİN ve MuammerTURAN’ınkarşıoylarıyla.

VIII —

A—SanıkTuncayMATARACI’nınRahimMEYDAN’danaldığıonmilyon ve (...)’den aldığı kırkyedimilyon beşyüzbin lirayı, kendiadına açtırdığı paravan banka hesaplarında gizlemek suretiyle failinbu cürümden istifadesini temin ve Hükümetçe yapılacak soruşturmayıyanlışyolasevkettiğisabitolansanıkHalilİbrahimDEMİR’ineylemineuyan Türk Ceza Kanunu’nun 296. maddesi gereğince iki sene süre ilehapsine,aynıKanun’un80.maddesigereğincecezasıaltıdabiroranındaartırılarakikisenedörtayhapiscezasıilecezalandırılmasına,59.maddeuyarınca cezasının altıda biri indirilerek neticeten bir sene onbir ay ongün hapis cezası ile hükümlülüğüne, adıgeçen sanığa İstanbul TrafikŞubesinceverilmişolan9.6.1962.günve42534sayılıprofesyonelşoförehliyetnamesinin yukarıda belirlenen hürriyeti bağlayıcı ceza süresineeşitsürecegerialınmasına;suçunsübutuveehliyetnameningerialınmasıkonularındaoybirliğiyle,ötekikonulardaoyçokluğuile,

B— SanıkTuncayMATARACI’nın (...)’den aldığı rüşvetlerdenyirmibeşmilyonliralıkbirkısmınıadıgeçeninbundanistifadesininteminveHükümetçeyapılacaksoruşturmayıyanışyolasevketmekmaksadıylaticarihesaplarıiçindegizlediğisabitolanSanıkAliYILDIZ’ın,eylemineuyanTürkCezaKanununun296.maddesiuyarıncatakdirenveteşdidenikisenealtıayhapiscezasıilehükümlülüğüne,80.maddeninuygulanmasınayer olmadığına adıgeçen sanığa İstanbulTrafikŞubesince verilmiş olan23.2.1970günlü84097sayılıprofesyonelşoförehliyetnamesininyukarıdabelirlenen hürriyeti bağlayıcı ceza süresine eşit sürece gen alınmasına,suçunsübutu,80.maddeninuygulanmasınayerolmadığı,ehliyetnameningerialınmasıkonularındaoybirliğiyle,ötekikonulardaoyçokluğuyla;

C— Sanık Tuncay MATARACI’nın aldığı rüşvetlerden dokuzmilyon sekizyüz bin liralık kısmını adıgeçenin bundan istifadesinitemin ve hükümetçe yapılacak soruşturmayı yanlış yola sevketmekmaksadıyla sözü edilen paraları kendi adına açtırdığı banka hesabınagizlediğisabitolansanıkHakkıKALKAVAN’ıneylemineuyanTükCezaKanununun296.maddesiuyarıncaikisenesüreilehapsine,80.maddeninuygulanmasına yer olmadığına, Türk Ceza Kanununun 59. maddesi

E.1981/2 732

gereğincecezasınınaltıdabiriindirilerekneticetenbirsenesekizayhapiscezası ile cezalandırılmasına, 647 sayılı Kanunun uygulanmasına yasalolanakbulunmadığına, adı geçen sanığaRizeTrafikŞubesinceverilmişolan 19.11.1974 günlü ve 254410 sayılı amatör şoför ehliyetnamesininyukarıda belirlenen hürriyeti bağlayıcı ceza süresine eşit sürece gerialınmasınaoybirliğiyle,

D—Kayınpederi olan sanık TuncayMATARACI’nın elde ettiğirüşvetparalarındantoplamaltımilyonliralıkkısmını,adıgeçeninbundanistifadesini temin ve Hükümetçe yapılacak soruşturmayı yan ış yolasevketmek amacıyla banka hesabında gizlediği sabit olan sanık SalihAYDIN’ın,eylemineuyanTürkCezaKanununun296.maddesiuyarıncaikisenesüreilehapsine,59.maddeuyarıncacezanınaltıdabiriindirilerekbirsenesekizayhapiscezasıilemahkûmiyetine,aynıYasanın80.maddesiile 647 saydı Yasanın uygulanmasına yer olmadığına, adıgeçen sanığaSamsun Trafik Şubesince verilmiş olan 10.2.1968 gün ve 6635 sayılıağırvasıta şoför ehliyetnamesininyukarıdabelirlenenhürriyeti bağlayıcıcezasüresineeşitsürecegerialınmasınaoybirliğiyle,

E — Sanık Tuncay MATARACI’nın değişik kaynaklardan eldeettiği rüşvetin ondokuzmilyon üçyüzyetmişbeşbin liralık, kısmını kendihesabındagizlediğivebusuretleTürkCezaKanununun296.maddesindeyazılısuçuişlediğisabitolansanıkKöksalMATARACI’ya,fiilikardeşiyararına işlemişolmasınedeniyle, anılanmaddenin son fıkrasıuyarıncaceza tayinineyerolmadığına,suçunsübutuyönündenoybirliğiyle,ötekikonulardaoyçokluğuile;

KARŞIOYLAR :

1—(A)kesimindeteselsülhükümlerininuygulanamıyacağıyolundaŞevket MÜFTÜGİL, Ahmet H. BOYACIOĞLU, Âdil ESMER, OrhanONAR,MahmutC.CUHRUKveNecdetDARICIOĞLU’nun,

2— a) (B) kesiminde cezanın alt sınırının aşılması için birneden bulunmadığı yolundaAhmet H. BOYACIOĞLU, Âdil ESMER,Orhan ONAR, Selâhattin METİN, Mahmut C. CUHRUK ve NecdetDARICIOĞLU’nun,

b)(B)kesimindeTürkCezaKanununun80.maddesininuygulanmasıgerektiği yolundaNihatO.AKÇAKAYALIOĞLU,Nahit SAÇLIOĞLUveYektaGüngörÖZDEN’in,

733E.1981/2

3-—(E)kesimindesözkonusuedilenfiilinTürkCezaKanunu’nun226. maddesi yollaması ile 213/1 ve 65. maddeleri kapsamına girdiğiyolunda Şevket MÜFTÜGİL, Ahmet H. BOYACIOĞLU, NahitSAÇLIOĞLU, H. Semih ÖZMERT, Muammer TURAN, Mahmut C.CUHRUKveServetTÜZÜNunkarşıoylarıyla,

IX—Mevzuathükümleriylebukonudayerleşikgenelveobjektifesaslar bir yana bırakılarak keyfî ve politik nedenlerle Samsun veyöresindebulunanTekelişyerlerineişçialınmasınıyönlendirmeksuretiylegörevini kötüye kullandığı sabit olan Sanık Tuncay MATARACI’nın,eylemineuyanTürkCezaKanunu’nun2248sayılıKanuniledeğişik240.maddesiuyarıncacezayıhafifleticinedenlerinvarlığıdadikkatealınarak,altı ay hapis ve ikibin lira ağır para cezasıyla hükümlülüğüne ve üç aysüre ile memuriyetten yoksun kılınmasına, aynı Kanunun 80. maddesigereğince cezası altıda bir oranında artırılarak neticeten yedi ay hapisikiyüzotuzüçliraağırparacezasıylahükümlülüğüne,üçayonbeşgünsüreilememuriyettenyoksunkılınmasınaoybirliğiyle,

X — Demir kaçakçılarına karşı etkin önlemler alan İstanbulGümrükleri Başmüdürü Oktay ERGÜL’ü ciddi, yeterli bir nedenbulunmadan görevinden çekilmiş saymak suretiyle görevini kötüyekullandığı sabit olan sanık Tuncay MATARACI’nın eylemine uyanTürk Ceza Kanununun 2248 sayılı Yasa ile değişik 240. maddesiuyarınca, cezayı hafifletici nedenlerin varlığı da dikkate alınarak altı ayhapisveikibinliraağırparacezası ilehükümlülüğüneveüçaysüreilememuriyettenyoksunbırakılmasınaoybirliğiyle,

XI—

1— Resmi ziyaret için gittiğiAmerika Birleşik Devletlerindendönüşünde yurda birden çok ateşli silâh sokmak suretiyle 6136 sayılıYasayaaykırıharekettebulunmaktansanıkTuncayMATARACI’nınişbueyleminin Bakanlık göreviyle ilgili bulunması nedeniyleYüce Divanıngörevliolduğunaoyçokluğuyla,

2—Yukarıdaaçıklanansuçusabitgörüldüğündensanığın,eylemineuyan 6136 sayılıYasanın, suç tarihinde yürürlükte bulunan 1308 sayılıYasailedeğişik12.maddesininbirincifıkrasıgereğinceikisenemüddetlehapis ve bin lira ağır para cezası ile hükümlülüğüne, halenMakina veKimyaEndüstrisiKurumuemanetindebulunanSmithWessonA.399301

E.1981/2 734

seri no.lu tabancanın Türk Ceza Kanununun 36. maddesi gereğincezoralımınaoybirliğiyle,

KARŞIOY:

Yargılama görevinin, XI no.lu kararın (1) no.lu kesiminde YüceDivan’ıngörevidışındakaldığıyolundaNihatO.AKÇAKAYALIOĞLU,Mehmet ÇINARLI, Necdet DARICIOĞLU, Servet TÜZÜN ve YektaGüngörÖZDEN’inkarşıoylarıyla.

XII—

A—SanıkTuncayMATARACI’nın:

1— Bakardık yaptığı süre içerisinde Gümrük ve Tekel BakanlığıMerkez kadrosuyla Gümrük Muhafaza Genel Müdürlüğü’nün teşkilâtkadrolarınamevzuathükümlerineaykırıolarakçeşitliatamalaryaptığı,

2—HarunGÜREL’inİpsalaGümrükMüdürlüğü’neatanmasındansonra adıgeçenin maiyetinde bir kadro oluşturulmasını sağlamakmaksadıyla Refik TÜRK, Mehmet Adıgüzel AS ve Mehmet ELBİR’imevzuathükümlerineaykırıolaraksözügeçenkapıdagörevlendirdiği,

3— Güney sınırımızdaki Habur Gümrük Kapısında süregelenkaçakçılığın önlenmesi amacıyla teşkilâtça bu kapıda yapılmak istenenıslahatveyenibirpersonelkadrosuoluşturulmasıçabalarını,Yönetmelikhükümlerineaykırıbiçimdeyaptığıkimiatamalarlaetkisizkaldığı,

4— Mehmet KEKİLİ adındaki Gümrük Müdür MuavininikaçakçılıkyönündenönemlibulunanMersinGümrükleriBaşmüdürlüğüGümrükGirişMüdürMuavinliğineözelamaçlaatadığı,

5— Kadrosu itibariyle Trakya Gümrükleri Başmüdürlüğü’neatanmasınamevzuathükümlerimüsaitolmayanYaşarAPAK’ısözüedilenMüdürlüğeözelamaçlaatadığı,

6— Bakanlığı döneminde kendisine koruma polisi olarak hizmetetmişolanTahirBOZAY’ıGümrükBakanlığıteşkilâtkadrosunaaldığıvekısabir süre içindeKaraköyGümrükMuhafazaMüdürlüğü’nemevzuathükümlerine ve hizmet gereklerine aykırı düşecek biçimde adıgeçenikayırdığı;

7— Derince Gümrük Müdürlüğü’nde görevli bulunduğu sırada

735E.1981/2

hizmet gereklerine aykırı davranışları nedeniyle merkezde bir görevealınmış bulunan Ali Galip KAYIRAN’ı maksatlı olarak HaydarpaşaGümrük Müdür Vekilliğinde görevlendirdiği sübuta erdiğinden sanığınişlediği görevi kötüye kullanma suçlarının bir suç işleme kararınadayandığı sonucuna varılmakla eylemine uyan Türk Ceza Kanunu’nun2248sayılıYasailedeğişik240.maddesiuyarıncatakdirenveteşdidenikisenemüddetlehapsinevebeşbinliraağırparacezasıilehükümlülüğüneve sanığın bir yıl memuriyetten yoksun bırakılmasına, Türk CezaKanunu’nun80.maddesiuyarıncacezalarıaltıdabirioranındaartırılarakneticeden iki sene dört ay hapis ve beşbinsekizyüzotuzüç lira ağır paracezası ile hükümlülüğüne, ayrıca bir sene iki ay süreli memuriyettenyoksunkılınmasınaoyçokluğuyla,

B — Sanık Şaban EYÜBOĞLU’nun İpsala Gümrük Kapısı’ndaHarun GÜREL’in maiyetinde bir kadro oluşturulması konusunda sanıkTuncayMATARACI’yı azmettirdiğine ilişkin hükümlülüğe yeterli delileldeedilemediğindenberaatineoybirliğiyle,

C—SanıkŞerefettinELÇİ’ningüneysınırımızdakiHaburGümrükKapısında etkin önlemler alabilecek yeni bir kadronun oluşturulmasıçabalarım etkisiz kılmak maksadıyla yakın adamlarının bu kapıyaatanmasını sağlamak için eski Bakan Tuncay MATARACI’yı görevikötüye kullanma suçuna azmettirdiğine ilişkin hükümlülüğüne yeterlidelileldeedilemediğindenberaetineoyçokluğuyla,

D — Sanık Abuzer UĞURLU’nun Yaşar APAK’ın TrakyaGümrükleriBaşmüdürlüğüneatanmasında sanıkTuncayMATARACI’yıazmettirdiği yolunda hükümlülüğüne yeterli delil elde edilemediğindenberaetineoybirliğiyle,

KARŞIOY:

1 —Bu kesimin (A-l) no. su içinde bulunan her suçun bağımsızolduğuyolundaMuammerTURAN’ın,

2—Bu kesimin (A-2, 3, 4, 5, 6, 7) no. larında yazılı eylemlerinbağımsız suçlar olduğu yolunda Nahit SAÇLIOĞLU ve MuammerTURAN’ın,

3 —(C)kesimindeMuammerTURAN’ın,

karşıoylarıyla.

E.1981/2 736

XIII—

A—SanıkTuncayMATARACI’nın,

1) CemilTARAKÇI’yıDereköyGümrükMüdürVekilliğine,

2)VefikÖZKÖSE’yiÇanakkaleGümrükMuhafazaMüdürlüğüne,

3) NiyaziEREN’iÇanakkaleGümrükMuhafazaMüdürlüğüne,

4) TurhanDOĞAN’ıGürbulakGümrükMüdürlüğüne

ataması,

3) Çay-Kur işçilerinden Dursun Ali ÇIRAKOĞLU’nun GümrükveTekelBakanlığıözelkalemindegörevlendirilipkendisinefazlamesaiücretiödetmesi,

6) Petrol Ofisi Genel Müdürlüğünde memur olan Gülay ALIŞ’ıGümrükveTekelBakanlığıözelkalemindegeçiciolarakçalıştırması.

7) İzmir Yaprak Tütün Bakım ve İşleme Evi Kompleksi inşaatıihalesini ikiye böldürtmesi ve kontrol mühendisini üstleniciyi himayeamacıyladeğiştirmesi,

8) KarayaoturanBoleroGemisinde12.1.1978günüçıkanyangınınsöndürülmesi sırasındaRızaKALKAVAN’ınbugemiye çıkması, ayrıcagemiveyüklerleilgilifaaliyetlerihakkındaherhangibirişlemyaptırmamışolması,

bakımlarından görevini kötüye kullandığı iddia olunan sanığınhükümlülüğüneyeterlidelileldeedilemedeğindenberaetine,

1,5,6,7,numaralıbentlerdeoyçokluğuyla,diğerlerindeoybirliğiyle,

B—SanıkŞerefettinELÇİ’nin,

Turhan DOĞAN’ın Gürbulak GümrükMüdürlüğüne atanmasındaTuncay MATARACI’yı görevi kötüye kullanma suçuna azmettirdiğihususunda, hükümlülüğüne yeterli delil elde edilemediğinden beraetine,oybirliğiyle,

C— SanıkAbuzer UĞURLU’nun Vefik ÖZKÖSE’yi ÇanakkaleGümrük Muhafaza Müdürlüğüne ataması hususunda Tuncay

737E.1981/2

MATARACI’yı görevi kötüye kullanmak suçuna azmettirdiğine dairhükümlülüğüneyeterlidelileldeedilemediğindenberaetine,oybirliğiyle,

D—SanıkAliYILDIZ’ın, İzmirYaprakTütünBakımve İşlemeEviKompleksiinşaatıihalesininikiyebölünmesivekontrolmühendisinindeğiştirilmesiiçinTuncayMATARACI’yı,görevikötüyekullanmasuçunaazmettirdiğine dair hükümlülüğüne yeterli delil elde edilemediğindenberaetine,

oyçokluğuyla,

KARŞIOYLAR:

1—(A)kesiminin(1)sırasındayazılısuçunsübutaerdiğiyolundaNahit SAÇLIOĞLU, SelâhattinMETİN,Muammer TURAN ve ServetTÜZÜN’ün,

2— (A) kesiminin (5) numarasında yazılı suçun sübuta erdiğiyolundaNihatO.AKÇAKAYALIOĞLU,NahitSAÇLIOĞLU,MuammerTURANveMehmetÇlNARLI’nın,

3— (A) kesiminin (6) numarasında yazılı eylemin sübuta erdiğiyolundaMuammerTURAN’ın,

4— (A) kesiminin (7) numarasında yazılı suçun sübuta erdiğiyolunda Nahit SAÇLIOĞLU, Muammer TURAN ve Yekta Gün görÖZDEN’in,

5—(D)kesimindeyazılıolaneyleminsübutaerdiğiyolundaNahitSAÇLIOĞLU,MuammerTURANveYektaGüngörÖZDEN’in,

karşıoylarıyla.

XIV —

Haklarındaaynıvebaşkanevidenşahsihürriyetibağlayıcıcezalaramahkûmedilmişolansanıklardan:

1— Sanık Tuncay MATARACI’nın sabit görülen yedi rüşvetalmak suçundan dolayı hükmolunan beş sene, yedi sene, beş sene,dört sene, beş sene, sekiz sene ve dört sene ağır hapis, yüzellimilyondörtyüzyirmiikimilyonbeşyüzbin,ellimilyon,onüçmilyonyediyüzellibin,elli milyon, ellidörtmilyon ve kırkaltımilyon beşyüzbin lira ağır para

E.1981/2 738

ve memuriyetten temelli olarak yoksun kılınmasına ilişkin cezalarıile, dört görevi kötüye kullanmak suçundan dolayı hükmolunan ikisene dört ay, iki sene yedi ay ve altı ay hapis, beşbinsekizvüzotuzüç,ikibinüçyüzotuzüç, ikibin ve bin lira ağır para ve üç ay onbeş gün,üçay ve bir sene iki ay memuriyetten yoksun kılınması cezaları TürkCezaKanununun 71/1, 72, 74, 75/2 ve 76.maddeleri gereğince içtimaettirilerek otuzsekiz yıl altı ay ağır hapis, dört sene onyedi ay hapis veyediyüzseksenyedimilyon üçyüzseksenaltı bin yüzaltmışaltı lira ağırpara cezası ile cezalandırılmasına, temelli olarak memuriyetten yoksunkılınmasına,

Türk Ceza Kanunu’nun 77. maddesinin birinci fıkrasınagöre sadece ağır hapis cezalan miktarı otuzaltı seneyi aştığındanhükmolunan hapis cezalarının tamamı ile ağır hapis cezasından ikisene altı ay’ın tenzili suretiyle İÇTİMAEN VE NETİCETEN OTUZALTI SENE AĞIR HAPİS, YEDİYÜZSEKSENYEDİMİLYONÜÇYÜZSEKSENALTIBİN YÜZALTMIŞALTI LİRA AĞIR PARACEZALARIYLA MAHKUMİYETİNE ve memuriyetten temelli olarakyoksun bırakılmasına, 6085 sayılı Karayolları Trafik Kanunu’nun 60/Emaddesigereğinceşoförehliyetnamesininaltıyılsüreilegerialınmasına;

2—SanıkKöksalMATARACI’nınsabitgörülen iki rüşvetalmaksuçuna aracılık etmekten dolayı hükümlü bulunduğu iki sene altı ay veikiseneağırhapis,yirmibeşmilyonvealtımilyonsekizyüzyetmişbeşbinlira ağır para cezasıyla temelli olarak memuriyetten yoksun bırakılmacezalarınınTürkCezaKanununun 71/1, 72 ve 76.maddeleri gereğinceiçtimai suretiyle neticeten DÖRT SENE ALTI AY AĞIR HAPİS VEOTUZBİRMİLYON SEKİZYÜZYETMİŞBEŞBİN LİRA AĞIR PARACEZASIYLA HÜKÜMLÜLÜĞÜNE ve memuriyetten temelli olarakyoksun kılınmasına, 6085 sayılı Karayolları Trafik Kanunu’nun 60/Emaddesi gereğince şoför ehliyetnamesinin dörtsene altı ay süre ile gerialınmasına,

3—SanıkŞabanEYÜBOĞLU’nunsabitgörülenikirüşvetalmaksuçunaaracılıketmektendolayıhükümlübulunduğudörtseneağırhapis,27.312.500.—TL.ağırparaveikiseneağırhapisve23.250.000.—TL.ağır para cezaları ile temelli olarak memuriyetten yoksun kılınmasınailişkin cezalarının Türk Ceza Kanunu’ nun 71/1, 72 ve 76 maddelerigereğince içtimai suretiyle neticeten ALTI SENE AĞIR HAPİS,ELLİMİLYONBEŞYÜZALTMIŞİKİBİNBEŞYÜZLİRAAĞIRPARA

739E.1981/2

CEZASIYLA HÜKÜMLÜLÜĞÜNE ve memuriyetten temelli olarakyoksun kılınmasına, 6085 sayılı Karayolları Trafik Kanunu’nun 60/Emaddesigereğinceşoförehliyetnamesininaltıyılsüreilegerialınmasına,

4—SanıkSalihZekiRAKICIOĞLU’nunsabitgörülen iki rüşvetvermesuçunaaracılıketmektendolayıhükümlübulunduğuyediayonbeşgünhapis,beşyüzliraağırparacezasıvebirseneüçayhapis,binikiyüzellilira ağır para cezalarınınTürk CezaKanununun 71/1 ve 72.maddelerigereğinceiçtimaisuretiyleneticetenBİRSENEONAYHAPİS,BİNYEDİYÜZELLİ LİRA AĞIR PARA CEZASI İLE HÜKÜMLÜLÜĞÜNE,6085sayılıKarayollarıTrafikKanunu’nun60/Emaddesigereğinceşoförehliyetnamesininbirseneonaysüreilegerialınmasına,

5— Sanık Şahin BALTA’nın sabit görülen iki görevi kötüyekullanmasısuçundanhükümlübulunduğu36.000.—TL.ağırparacezası3.600.— TL. ağır para cezasının Türk Ceza Kanunu’nun 72. maddesigereğince içtimai suretiyle neticeten OTUZDOKUZBİN ALTIYÜZLİRA AĞIR PARA CEZASI İLE HÜKÜMLÜLÜĞÜNE, 6085 sayılıKarayollarıTrafikKanunu’nun60/Emaddesiuyarınca9aysüreileşoförehliyetnamesiningerialınmasına.

XV — RÜŞVET SUÇLARI NEDENİYLE ELDE EDİLEN PARALARIN MÜSADERESİ :

A—SanıkHalilİbrahimDEMİR:

Sanığın yedinde olduğunu belirttiği ve 29.12.1981 günlü YüceDivankararıylatedbirkonulanTürkTicaretBankasıFeneryoluŞubesinin18.12.1981 günlü, A/143-8399 sayılı yazıda belirtilen 23.900.000.—liralık teminat mektubunun nakde çevrilmesine ve muhteviyatınınTCK’nun225/2.ve36.maddeleriuyarıncamüsaderesine,YektaGüngörÖZDEN’inrüşvetparasıylaalınanarsanınmüsaderesigerektiğiyolundakikarşıoyuyla;

B—SanıkSalihZekiRAKICIOĞLU:

Sanığın uhdesinde olduğu anlaşılan 23.500.000.— lira rüşvetparasının TCK.nun 225/2. ve 36. maddeleri gereğince müsaderesine,ödeme tamamlanıncaya kadar malvarlığı üzerindeki tedbirin devamına,AhmetH.BOYACIOĞLU,ÂdilESMER,NihatO.AKÇAKAYALIOĞLU,Necdet DARICIOĞLU’nun, sanığın Tuncay MATARACI’ya ve Onun

E.1981/2 740

talimatı üzerine ilgili kişilere verdiğini bildirdiği miktar gözönünealınarakmüsaderekararıverilmesiveYektaGüngörÖZDEN’inkoşullarıoluşmadığından,müsaderekararıalınmamasıyolundakikarşıoylarıyla;

C—SanıkAliYILDIZ:

Sanık Ali YILDIZ’ın ticarî hesabı içinde gizlenen rüşvetparaları ele geçmediği için TCK’nun 225/2. ve 36. maddelerininuygulanmasına ve müsadere hükmü tesisine yer olmadığına, ibrazettiği ve üzerine tedbir konulan banka teminat mektubunun serbestbırakılarak tedbirin kaldırılmasına, Nahit SAÇLIOĞLU, HüseyinKARAMÜSTANTİKOĞLU,MuammerTURAN veMehmet ÇINARLI’nınkarşıoylarıyla;

D—SanıkŞabanEYÜBOĞLU:

Sanığınrüşvetparalarındanyedindeolduğunubelirttiği

2.620.000.— liranın TCK’nun 225/2. ve 36. maddeleri gereğincemüsaderesine,müsaderekararıgerçekleşinceyekadar sanığınmalvarlığıüzerine konulan tedbirin sürdürülmesine, Nahit SAÇLIOĞLU,Hüseyin KARAMÜSTANTİKOĞLU, Muammer TURAN ve MehmetÇINARLI’nınkarşıoylarıyla;

E — Malvarlığı üzerine tedbir konulmasına karşın haklarındamüsadere kararı verilmeyen öteki sanıkların malvarlıklarıüzerindeki tedbirlerin kaldırılmasına, Nahit SAÇLIOĞLU, HüseyinKARAMÜSTANTİKOĞLU; Muammer TURAN ve MehmetÇINARLI’nınkarşıoylarıyla;

XVI— Tutuklu sanıkların gözaltında ve tutuklulukta geçensürelerinin hükümlülük sürelerinden mahsubuna; nakdî kefaletkarşılığında tahliyelerinekararverilen sanıklarhakkındahükmün infazageçildiği tarihte kefaletlerinin Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu’nun121.maddesigereğinceserbestbırakılmasına;

16.3.1982 gününde kesin olarak karar verilerek açıkça anlatıldı.16.3.1982

741E.1981/2

BaşkanŞevketMÜFTÜGİLKarşıoyYazısıeklidir.

BaşkanvekiliAhmetH.

BOYACIOĞLUKarşıoyYazısıeklidir.

UyeAdilESMER

KarşıoyYazısıeklidir.

ÜyeNihatO.

AKÇAKAYALIOĞLUÖlümünedeniyleimzası

alınamamıştır.

ÜyeNahitSAÇLIOĞLU

Üye

HüseyinKARAMÜSTANTİKOĞLU

ÜyeH.SemihÖZMERTKarşıoyYazısıeklidir.

ÜyeOrhanONAR

KarşıoyYazısıeklidir.

ÜyeSelâhattinMETİN

KarşıoyYazısıeklidir.

ÜyeMuammerTURANKarşıoyYazısıeklidir.

ÜyeMehmetÇINARLI

KarşıoyYazısıeklidir.

Üye

MahmutC.CUHRUK

KarşıoyYazısıeklidir.Üye

NecdetDARICIOĞLU

KarşıoyYazısıeklidir.

ÜyeServetTÜZÜN

KarşıoyYazısıeklidir.

ÜyeYektaGüngörÖZDEN

KarşıoyYazısıeklidir.

742

YÜCE DİVAN

Esassayısı :1981/2

Kararsayısı :1982/1

Karargünü :16.3.1982

KARŞIOY YAZISI

Kararın III., IV.,VI.veVII.kesimlerinin (B);VIII.kesiminin (A)ve(E)bölümlerineilişkinolup,birliktekarşıoykullandığımızkonulardasayın Başkanvekili Ahmet H. BOYACIOĞLU tarafından açıklanankarşıoygerekçelerineaynenkatılıyorum.

BaşkanŞevket MÜFTÜGİL

743

YÜCE DİVAN

Esassayısı :1981/2Kararsayısı :1982/1Karargünü :16.3.1982

KARŞIOY YAZISI

I—TürkCezaKanunu’nun225.maddesinde,«Vazifesiniihlâledenveyaihlâletasaddieyliyenmürteşiyehükmolunacakasılcezadanmaadaaldığıparanınveyataahhütolunanmenfatlerinmiktarveyadeğerininbeşmislikendisindenağırparacezasıolarakalınır.

Muhik olmayan bir menfaate hizmet emeliyle rüşvet verenkimselerin mahkûm olacakları cezadan başka vermiş oldukları rüşvetinmüsaderesine de hükmolunur» denilmekte, ayrıca, 226.maddede «Raişolanşahısraşivemürteşidenhangisininvasıtasıiseonunfer’anzimethalisayılır»hükmüyeralmaktadır.

Türk Ceza Kanunu’nun kimi maddelerinde ve özellikle yukarıdabelirtilenmaddelerindeyeralanhukukiterimlerin,yaşayanvekullanılandilingerisindekaldığı, ayrıcaYüceDivankararlarınıngeleceğeyönelikbir karakter taşıması olgusu gözönüne alındığında, karşıoy yazısınınözünegirmedenönce;

«Raşi» =rüşvetveren,

«Mürteşi» =rüşvetalan,

«Raiş» =rüşvetalanaveyarüşvetverenevasıtaolan,

«Fer’anzimethal»=fer’ifail,

anlamına geldiğinin açıklanması, fikrin anlaşılabilir olmasınınsağlanmasıyönündenzorunlubulunmuştur.

TürkCezaKanunu’nunsözkonusuedilen225.maddesininbirincifıkrasınınözündeve sözündeyatananlamın,vazifesini ihlâlveya ihlâletasaddieylemeksuretiylerüşvetalansanığı,mahkûmolduğuasılcezadanayrı olarak, ayrıca rüşvet biçiminde aldığı paranın veya taahhüt olunanmenfaatlerin miktar veya değerinin beş katı tutarında ağır para cezası

Esas sayısı : 1981/2 Karar sayısı : 1982/1 744

ile cezalandırmak olduğunda kuşku duyulamaz. Bu fıkra hükmünde,rüşvet alana vasıta olan kişinin, kanunî deyimle raişin, ayni ceza ilecezalandırılacağıyolundabirsarahatveyadelâletyeralmışdeğildir,öteyandansözüedilenKanunun226.maddesinde,aracının (raiş’in), rüşvetverenveyarüşvetalandanhangisinevasıtaolmuşsaonunfer’anzimethalisayılırdenilmişolması,TürkCezaKanunu’nun225.maddesininbirincifıkrasınınrüşvetalaniçinöngördüğüağırparacezasınınrüşvetalanavasıtaolansanığadaaynenuygulanmasınınnedeniolarakgösterilemez.ÇünkühukukunüstünkurallarındanolanveayrıcaAnayasalarımızdadayeralan«Kanunsuzsuçvecezaolmaz»ilkesi,kıyasyoluilesuçvecezaihdasınaveyasuçlarınsınırlarıylaşümulalanlarınınkıyaslagenişletilmesineolanakvermez.

Bu nedenlerle bu davada, rüşvet alan «mürteşi» sanıklara aracılıkeden«raiş»sanıkların,mahkûmolduklarıasılcezadanmaada,aynenrüşvetalanlariçin225.maddeninbirincifıkrasındaöngörülenağırparacezasıiletecziyeedilmelerinikanunauygunbulmuyorveçoğunluğunbusanıklarınağırparacezasıilemahkûmiyetlerineilişkinkararınakatılmıyorum.

II — Sanıklardan Şahin BALTA ve Salih Zeki GÖKTÜRKhaklarındaverilenkısa süreli hürriyeti bağlayıcı cezaların, suçun işlenişbiçimivesanıklarınüstlendikleriveyerinegetirmekleyükümlüolduklarıgörevler nazari dikkate alındığında 647 sayılı Kanun’un 4. maddesiuyarınca ağır para cezasına çevrilmesinde yasanın öngördüğü yararıngerçekleşemiyeceği kanaatiyle hükmolunan hürriyeti bağlayıcı cezalarınağırparacezasınaçevrilmesineilişkinçoğunlukkararınakatılmıyorum.

III — Sanık Halil İbrahim DEMİR hakkında delillerdeğerlendirilirkenaşağıdakidüşüncelereyerverildiğigörülmektedir:

«SanıkHalil İbrahimDEMİR, yargılama sırasında doğruladığı veSoruşturma Kurulunda yaptığı açıklamalarda dolaylı biçimde de olsakabullendiği üzere, sanık Tuncay MATARACI’dân rüşvet anlaşmasısonucueldeedilençekleri,suçkonusuolduğunubilmesinerağmenkabuletmiştir... Gerçekten sanık Halil İbrahim DEMİR rüşvet anlaşmalarınındışındadırveanlaşmalarınoluşveicrasafhalarındadabukonuyailişkinherhangi bir eylemi saptanamamıştır. Buna karşın rüşvet paralarındansanık Tuncay MATARACI’nın istifadesini temin için gereken etkinliğigöstermiş, ileri düzeyde bir iş adamı olmasının avantajlarından dayararlanarakbuparalarıistenilenbiçimdeyönlendirmiştir...»

Esas sayısı : 1981/2 Karar sayısı : 1982/1 745

Karardayerverilenbuaçıklamalaraveeldeolunandelilleregöre,gizlenen paranın çok olması veya gizlendiği banka hesaplarının birdenziyade bulunması, Türk Ceza Kanununun 296. maddesinin birden çokihlâl edildiği anlamına gelemiyeceği, böylece sözü edilenKanunun 80.maddesinde öngörülen unsurların gerçekleşmemesi nedeniyle teselsülhükümlerininuygulanamayacağıkanaatiylebukonudakiçoklukgörüşünedekatılmıyorum.

IV—SanıkAliYILDIZhakkındakanundaöngörülen cezanın altsınırınınaşılmasınıgereklikılanbirnedenidosyadagöremediğimiçinbusanığıncezasınınartırılmasıyolundakiçoklukgörüşünekarşıyım.

V —SonolaraksanıkKöksalMATARACI’nınsabitolaneylemi,TürkCezaKanununun296.maddesineuymamaktadır.Toplanandelillerkarşısında,sanıkKöksalMATARACI’nınsanıkTuncayMATARACIileortaya çıkan ittifakı ve ona olan yardımı da gözönünde tutulduğunda,eylemin,TürkCezaKanununun296.maddesinindeğil,226.maddesininözelyollamasınedeniyleTürkCezaKanununun213/1.ve65.maddelerininihlâlibiçimindeortayaçıktığıkanaatiyleaksinemüttehazçoklukkararmadabudüşünceilekatılmıyorum.

Ahmet H. BOYACIOĞLUBaşkanvekili

746

YÜCE DİVAN

Esassayısı :1981/2Kararsayısı :1982/1Karargünü :16.3.1982

KARŞIOY YAZISI

KararınI.veII.kesimlerininA,B,C;III.,IV.veV.kesimlerininA,B;VI.kesimininA,B,C,D,E;VII.kesimininB,C,D;VIII.kesimininA,BbölümlerineveXV.kesimininBbölümüneilişkinolup,birliktekarşıoykullandığımız konulardaÜyeNecdetDARICIOĞLU tarafından yazılankarşıoygerekçelerineaynenkatılmaktayım.

ÜyeAdil ESMER

747

YÜCE DİVAN

Esassayısı :1981/2Kararsayısı :1982/1Karargünü :16.3.1982

KARŞIOY YAZISI

YüceDivan’ınsanıkTuncayMATARACIvearkadaşlarıhakkındaverdiği kararlardan çoğunluk oyuna katılmadıklarımın gerekçelerihükümdekitertipvesırayauyularakaşağıdabelirtilmiştir:

I— Sanık (...)’in, Haydarpaşa Gümrüğünde bulunanlardan ayrıolarakyurtdışındangetireceğivedurumugerekçelikarardaayrıntılarıilebelirtilmişbulunandemirlerinyurdasokulmasındakendisinesağlayacağıkolaylıklarakarşılıkolarakTuncayMATARACI’yaverdiğirüşvetteSalihZeki RAKICIOĞLU çoğunluk kararında rüşvet verenin aracısı kabuledilmişveuygulamabukabulegöreyapılmıştır.

SalihZekiRAKICIOĞLU’nun,rüşvetalanTuncayMATARACI’nıneskiarkadaşıolması,TuncayMATARACIBakanolduktansonradaonunlayakın ve sürekli ilişkiler içinde bulunması, Tuncay MATARACI’nınbildiği özelliklerine dayanarak (...)’i bulup her ikisinin buluşma vekonuşmalarınısağlaması,gösterilecekkolaylıklarlasağlanacakolanaklarkonusundaki görüşme ve tartışmalara katılması, kolaylık sağlıyacakmemur kadrolarının oluşturulmasında rol alması, (...)’in rüşvet olarakverdiğiçeklerinhepsinikabuletmesivebunlarınbirkısmınıkendisinin,bir kısmını da kardeşinin hesaplarına yatırıp Tuncay MATARACI’nıntalimatına göre kullanmış bulunduğunun kendi ifadesinden, dosyadakibelgelerden, tanık ve ilgililerin birbirlerini doğrulayan beyanlarındananlaşılması karşısında Salih Zeki RAKICIOĞLU’nun yalnız (...)’indeğilTuncayMATARACI’nındaaracısıolduğuvehakkındaTürkCezaKanunun 220. maddesi yerine 79. madde de nazara alınarak 213/1.maddesininuygulanmasıgerektiğikanaatındaolduğumdanaksinebelirençoğunlukoyunakarşıyım.

II —SanıklardanAliYILDIZ,sanıkTuncayMATARACI’nınsanık(...)’denaldığırüşvetlerden,toplamıyirmibeşmilyonlirayıbulankısmınıTuncayMATARACI’nınbundanyararlanmasınısağlayabilmesiiçinkenditicarihesaplarıarasındagizlemiştir.

Esas sayısı : 1981/2 Karar sayısı : 1982/1 748

AliYILDIZ’ınbuparalarıalış,dağıtışvekendihesabındagizleyişbiçimi,bunlarıntaaddütetmesi,görüşmedefterindekinotlar,yüzleştirmetutanağı,inkârdanikrarakadardeğişebilençelişkilivetevillibeyanlarıhepbirliktegözönündebulundurulduğundasanıkAliYILDIZ’ınbirsuçişlemekararı ile yasa hükmünü birkaç kez ihlâl ettiğini ortaya koyduğundan,hakkındaceza tayinedilirkenTürkCezaKanununun80.maddesinindeuygulanması gerekirdi.Böyle bir uygulama yapılmadığı için kararın bukısmınakarşıyım.

III—SanıkTuncayMATARACI’nınİzmirYaprakTütünBakımveişlemeEviKompleksininyapımı için ihalenin ikiyebölünmesindeetkiliolduğuveyükleniciyikoruyupyararlandırmakamacıylekontrolmühendisiYılmaz İNKAYA’nın değişmesini sağladığı dosyamünderecatı belgeler,tanık beyanları, olayların akış biçimi ve birbiri ile münasebetindenanlaşılmakta olması ve bu durumun görevi kötüye kullanmak suçunuoluşturması karşısında «....Yeterli delil elde edilemediğinden beraatına»biçimindekararverilmesinekarşıyım.

IV— Yukarıda değinilen olayda sanık yüklenici Ali YILDIZ’ınsanıkTuncayMATARACI’yıgörevinikötüyekullanmasıiçinazmettirdiğidosya içindeki belgeler, işlemler, tanık beyanları, ilişkiler ve olaylarınmantığından anlaşılmakta olduğundan kararda «Yeterli delil eldeedilemediğindenberaatine..»denilmesinekarşıyım.

V — Türk Ceza Kanununun 225 inci maddesinin ikinci fıkrası«Mühik olmayan birmenfaate hizmet emeliyle rüşvet veren kimselerinmahkûm olacakları cezalardan başka vermiş oldukları rüşvetinmüsaderesinedehükmolunur.»demektedir.

RüşvetinneolduğuiseTürkHukukLügatinde:«Cezatatbikatındamemursayılanbirkimsenin,vazifesinegirenbirişiçin,kenditarafındanicbar, ikna veya iğfal şeklinde bir hareket vaki olmaksızın, kanunenyapmaya mecbur olduğu şeyi yapmak veya yapmamak, yapmamağamecbur olduğu şeyi yapmamak veya yapmak için kanunen verilmesiicabetmiyen bir para veyamal alması veya herhangi birmenfaat teminetmesi,yahutpara,malveyamenfaathakkındataahhütveyateminatkabuleylemesidir. Başkasının, memuru bu yolda ifsat veya mücerret ifsadateşebbüs etmesi de kendi hakkında rüşvet cürmünü meydana getirir.»biçimindetanımlanmıştır.

Esas sayısı : 1981/2 Karar sayısı : 1982/1 749

Tanımlamaya dikkat edildiği zaman bunun TCK. 211, 212.maddelerindekiunsurlardanmeydanagetirilmişgenişkapsamlıgenelbirsentezolduğugörülür.

TCK. 225/2. maddesine göre müsaderesine hükmolunacak şey«RÜŞVET»dirvebuterimyasadaçokgenelbirbiçimdeifadeedilmiştir.

Tanımlamayagörederüşveteyalnızparadeğil,paradışındapekçokşeyhattavaadedilenmenfaatbilekonuolabilmektedir.

Paranın özelliği sadece sabit bir şey «ayn» olmayıp pek çok şeyhalinedönüşebilenbirdeğiştirmevedeğişmearacıolabilmesiveyapekçok şey’in hatta bazı ahvaldemenfaat’in bile para ile ölçülebilmesi veifadeedilebilmesidir.

Yasanın amacı, kamu görevi ve görevlileri için büyük bir tehlikeolanrüşvetiönlemeyeçalışmaktır.Buamacaulaşmakiçindebirtaraftanrüşvet vereni, alanı ve aracısını cezalandırırken rüşvet’e konu olan şeyidemüsadereyoluüeellerindenalıphâzineye intikalettirmek,birbaşkadeyişleonlarıbirdemaliyöndencezalandırmaktır.

Yasa «... vermiş oldukları rüşvetin müsaderesine hükmolunur.»demiştir.İfadesonderecegeneldir.Buifadedeneyalnızverenyadaalanşahıskastedilmiştir,nerüşvetmevzuununeldeedilipedilmemesivenederüşvetkonusuolanşeyinverildiğiandakivasıfvemahiyetinikorumasıgerektiğikastedilmiştir.

Kastedilen,yukarıkimetinlerveçağdaşyorumilkesiolanamaşcıyorumkarşısında—kibuyorummetodundavehukukuhayatauydurmakve ona dinamizm kazandırmak ilkesi karşısında yasa gerekçelerinin velafzın «sözlerin» bile her zaman pek önem ve değeri olamaz— rüşvetmevzuu aynen elde edilmemişse onun dönüştüğü şeyi veya ona eşit birdeğeri faillerden alıp müsadere yoluyla Hâzineye intikal ettirmektir.Rüşvetçoktaraflıveiştirakhalindeişlenebilenbirsuçolması itibariyle,rüşvetmevzuueldeedilmemişseuygulamadaonaeşitbirdeğerinyalnızverendendeğilsuçaiştirakedenlerdeneşitorandavemüteselsilentahsiledilmesicihetinegidilmesinindeyasanınamacınadahauygundüşeceği,bugüne kadar yapılagelmiş olan ele geçmeyen rüşvetin —para veyaherhangi bir şeyin— müsaderesine karar vermemek şeklindeki yorumve uygulamaları yukarıda açıklanan sebeplerle yasanın temel amacınahattabirölçüdelafzına«sözüne»deaykırıgördüğümdenbugerekçelerle

Esas sayısı : 1981/2 Karar sayısı : 1982/1 750

hükümfıkrasınınXV/Cbendinde,sanıkAliYILDIZdakaldığıanlaşılanyirmibeş milyon lira rüşvetin müsadere edilmemesine; XV/D bendindesanıkŞabanEYÜBOĞLU’ndakaldığıanlaşılan12.725.000lirarüşvettenyalnız 2.620.000 lirasının müsaderesine karar vermekle yetinilmesine;XV/Ebendindedediğersanıklarınuhdelerindekaldığısübutaerenrüşvetparalarınınmüsadere edilmemesine vemalvarlıkları üzerindeki tedbirinkaldırılmasınakararverilmesinekarşıyım.

VI—Ayrıcakarşıoyyazısıyazmadığım,ancakSayınÜyeMuamerTURAN’la birlikte muhalif kaldığımız diğer konu ve noktalarda onunkarşıoygerekçelerinekatılıyorum.

ÜyeNahit SAÇLIOĞLU

751

YÜCE DİVAN

Esassayısı:1981/2Kararsayısı:1982/1Karargünü:16.3.1982

KARŞIOY YAZISI

I—Toplanandelillerevedosyakapsamınagöre,GümrükveTekeleski Bakanı sanık Tuncay MATARACI’nın, sanık (...)’den muhtelifzamanlardaaldığıvetoplamı114milyonbeşyüzbinliraolanrüşvetparası,TCK’nun 80. maddesinin uygulanmasını gerektiren tek rüşvet suçunuoluşturmuştur.Bueylemde,aracı(Raiş)sanıkSalihZekiRAKICIOĞLU,Türk Ceza Kanunu 226. maddesi uyarınca rüşvet veren (Raşi) (...)’infer’anzimmethalidurumundadır.

TCK’nun 80. maddesinde «bir suç işlemek kararının icrasıcümlesindenolarakkanunun aynı hükmününbirkaçdefa ihlâl edilmesi,muhtelif zamanlarda vaki olsa bile bir suç sayılır. Fakat bundan dolayıterettüp edecek ceza altıda birden yarıya kadar artırılır..» denilmiştir.Demekki,birsuçişlendiğizaman,bununmüstakilbirsuçolupolmadığıyadateselsüledipetmediği80.maddedeyeralankurallasaptanacaktır.

Olaya gelince : Ankara’da, (...)’in yazıhanesinde, hurda demirkonusukendisineanlatılansanıkSalihZekiRAKICIOĞLU, İstanbul’daolduğunu öğrendiği (...)’den demir olayım dinlemek üzere İstanbul’agiderek, (...)’in oradaki yazıhanesinde kendisiyle görüştükten sonradurumu eski Bakan Tuncay MATARACI’ya duyurmuştur. TuncayMATARACI, Salih Zeki RAKICIOĞLU’na «tamam, bakalım» diyekarşılık vermiş, böylece ilk görüşme 1978 yılı içerisinde Salih ZekiRAKICIOĞLUaracılığıilemeydanagelmiştir.(...)tarafındanSalihZekiRAKICIOĞLUeliyleTuncayMATARACI’yarüşvetverilmesi21.9.1978günlü,612349numaralı3.000.000liralıkhamileyazılıçeklebaşlamıştır.

Sanık(...)’in,25.6.1976tarihindevefatedenbabası(...)tarafından1975 yılında, Derince Gümrüğüne getirilip oradan HaydarpaşaGümrüğünenakledilenvehurdaolduğu ileri sürülenyaklaşık2.000 tondemirinbaşvurma,incelemevebilirkişiraporlarıüzerineçekilemiyeceği,73.03pozisyonunagirmediği,73.09,73.10,73.13pozisyonlarınagirdiği,

Esas sayısı : 1981/2 Karar sayısı : 1982/1 752

hurdademirolmadığıve1615sayılıGümrükKanunuhükümleriuyarıncatasfiyesi gerektiği ortaya çıkmıştır. Bu arada, sanık (...)’in işlerininyapılması için sanık Salih Zeki RAKICIOĞLU aracılığı ile hamileyazılı çeklerle Tuncay MATARACI’ya vermekte olduğu rüşvet devametmektedir.

Gümrük Tekel Bakanlığından yazılan 15.12.1978 ve 27.12.1978tarihlivesonuncusubizzateskiBakanınimzaladığıyazılarlabudemirlerdenhurdaolanların (...)’everilmesi İstanbulGümrükleriBaşmüdürlüğündenistenilmiştir. Yeniden yapılan inceleme sonunda, Gümrük İdaresinceiadeninyapılamayacağıbirkezdaha10.1.1979tarihindeortayakonulmuş,demirlerintasfiyeedilmesigerektiğibelirlenmiştir.

SanıkSalihRAKICIOĞLU’nunsoruşturmakomisyonundaverdiği11.2.1981günlü3.ifadesiilerüşvetolayıaçıklıkkazanmayabaşlamıştır.Bu ifadesinde Salih Zeki RAKICIOĞLU, Tuncay MATARACI’nınİstanbul’a geliş ve gidişinde «ne oldu bizim iş, ne oldu hurda işi» diyedevamlıolarakkonuyusorduğunu,Ekim1978’deİstanbul’dahurdaişininolmadığını ilettiğiTuncayMATARACI’nın «nasıl olur, olmaz öyle şey.Hurdaişitamamdır,bitmiştir,bizişimizebakalım»dediğini,sanık(...)’inhurda işinin halledilmediğini ifade etmesi üzerine Sheraton Otelindekigörüşmede, Tuncay MATARACI’nın «bırakın, ne hurda işi, buradakihurdadanneolur,başkademirgetirinparakazanalım,bufi.satbirdahaelimizegeçmez»diyesöylediğiniaçıklamıştır.

Sanık (...), soruşturma komisyonunda verdiği 13.2.1981 günlüifadesinde, «MATARACI ile Sheraton Otelinde yemekte birkaç defakonuştuk» kendisinin bu iş için «kiloda dört lira para isterim» şeklindekonuyagirdiğini,bunakarşılık,«kesinliklebuişbenikurtarmaz»dediğinisöylemiştir.

Rüşvet olayının ortaya çıkmasında bu ifadeler ağırlık kazanmıştır.Muhtelif tarihli çekler, tanıklar; Oktay ERGÜL, OğuzANTER, CemalERBAY,AliMetinYAVUZ,TeomanYAYINveotarihteİzmitGümrükleriBaşmüdürüolanHüseyinErdinçÖZERMAN’ınifadelerinden,(21.9.1978günlü, 612349 numaralı çek’le başlayıp 7.6.1979 günlü, .136857numaralısekizmilyonliralıkçek’lesonbulan)30milyonve84milyonbeşyüzbinliralıkrüşvetolayındaikisuçdeğil,temadiedentekbirrüşvetsuçununişlendiğianlaşılmaktadır.Bueylemlerinbirbirindenayrıikisuçolarak değil teselsül eden bir suç olarak değerlendirilmesi gerekir. Bu

Esas sayısı : 1981/2 Karar sayısı : 1982/1 753

değerlendirme TCK’nun yukarıda sözü edilen 80. maddesinin içerdiğiöğelere,«sanıkyararına»kuralınadauygundüşmektedir.

Demir ithali nedeni ile rüşvet alıp verme eylemlerini iki ayrı suçşeklindedüşünmekşuolgukarşısındamümküngörülmemektedir :Zira,birincirüşvetsuçuiçinverildiğikabuledilençeklerintarihleriileyenidenhurda demir ithalinin görüşülüp konuşulduğu ve bunun için çeklerleödemenin başladığı tarihlerin birbirine yakın ve adeta içiçe bulunması,rüşvet verenle alanın aynı kimseler olması karşısında, iki müstakilsuçunmeydanageldiği kabul edilemez.TCK. nun80.maddesiyle ilgiliuygulamavebilimselgörüşlerbudüşünceyidoğrulamaktadır.

Muhtelif zamanlarda, kanunun bir hükmünü birkaç defa ihlâlsuretiyle verilen paraların, rüşvet suçunun taksitleri biçimindedüşünülmesideolanaksızdır.Çünkü,toplanandeliller,rüşvetalanlaverenarasında önceden belli bir paranın ödenmesinin kararlaştırılmadığnıı,taksitliödemeyapılmadığınıaçıkçaortayakoymaktadır.

Açıklanan nedenlerle, sanık Tuncay MATARACI’ya TCK’nun213/1.,80.,sanık(...)’e220.,80.vesanıkSalihZekiRAKICIOĞLU’na226. madde delâletiyle 220., 65. ve 80. maddeleri uyarınca bir cezaverilmesi gerekir. Sanıklara iki suçtan dolayı fazla ceza verilmesinekarşıyım.

II — Gerekçeli kararda ayrıntılı olarak belirtilen RizesporyöneticileriPaşaliALAMAN,NuriAKBULUTveAnadoluBasınBirliğiadınahareketedenNihatKARADERELÎ,HamzaVuralKAZMAZ,çaykutusu imalatçısıANBAJ Firması sahibi RahimMEYDAN’ın, TuncayMATARACI ve kardeşi Köksal MATARACI ile olan ilişkilerindemeydanageleneyleminrüşvetyadairtikâpsuçlarınınöğelerinioluşturupoluşturmadığıüzerindededurmakgerekir.

Gerekçeli kararda eylemin rüşvet suçunu meydana getirdiğigörüşündenhareketleuygulamayapılmıştır.Mevcutdelilleregöreherüçolaydadairtikâpsuçugerçekleşmiştir.Şöyleki:

a) 5.1.1978 günü Gümrük Tekel Bakam olan sanık TuncayMATARACI,öncekiyıllardaRizesporKulübüileAnadoluBasınBirliğineverilmekte olan çayın durdurulmasını bir emir ile ÇAYKUR GenelMüdürlüğüne bildirmiştir. Sonradan yapılan temaslar ve eski Bakan’ınkardeşi Köksal MATARACI’nın girişimleri sonunda, Soruşturma

Esas sayısı : 1981/2 Karar sayısı : 1982/1 754

Komisyonunun raporunun 158. sayfasında açıkça belirtildiği üzere,eski Bakan, TuncayMATARACI’nın yaptığı baskı ile Rizespor kulübüyöneticileri Sanın PaşaliALAMAN veNuriAKBULUT’tan 10milyonlira istediği. adıgeçen sanıkların bu parayımuhtelif zamanlarda kısmennakitvekısmençek’leAnadoluBasınBirliğitemsilcileri,sanıklarNihatKARADERELİveVuralKAZMAZ’ındakarardayazılı2.750.000lirayıçekvenakitolarakTuncayMATARACI’ya,kardeşiKöksalMATARACIeliyleödedikleritoplanandelillerlegerçekleşmiştir.

b)KutuyapmaişiniüçüncüihaledealansanıkRahimMEYDAN’ın,ihalenin lehine sonuçlanmasından sonra 1979 yılı Ocak ayının ilkgünlerinde,İstanbul’dabulunanTuncayMATARACItarafındantelefonlaarandığı, adıgeçenim Tekel Genel Müdürlüğü’ndeki Bakan odasınaçağrıldığı, eski Bakan’ın 10 milyon lira istediği, Rahim MEYDAN’ınparayı vermek istemediği, aralarında geçen konuşmada, Bakanınsıfatındanveyapılankutularınteslimindeçıkarılacakgüçlüktençekinerekbuparayıvermekzorundakaldığı,10.1.1979tarihindesekizmilyonliralıkhamile yazılı bir çekle; 15.2.1979 tarihinde de hamile yazılı ikimilyonliralık bir çekiTuncayMATARACI’ya verdiği, sonradan bu onmilyonliralıkikiçekinsanıkHalilİbrahimDEMİR’inparavanhesabındaçıktığısaptanmıştır.

c)Buaçıklamadansonrairtikapverüşvetsuçlarınınöğeleriüzerindedurulmalıdır.

TCK’nun 211. maddesinde rüşvetin tanımı yapılmış, 212.maddesinde de kanuna uyan bir işi yapmak veya yapmamak için paraalmak,vaatyadataahhütkabuletmektensözedilmiş;213maddesindeise kanunun yasakladığı bir eylemin yapılması ya da yapılmaması içinrüşvetalınmasıhükmebağlanmıştır.

İrtikap suçunun yer aldığı 209. maddede, memuriyet sıfatının yada memuriyete ait görevin kötüye kullanılması suretiyle para ve yararsağlamasıöngörülmüştür.

765 sayılı TCK’nun 209. maddesinde sadece «memurlardan herkim, memuriyetine ait vazifeyi suiistimal suretiyle» kaydı mevcutiken 1936 yılında 3038 sayılı Kanunla yapılan değişiklikte, AdaletKomisyonunun 8.11.1936 günlü, 51 sayılı raporunda, irtikâp suçununişlenmesindememuriyeteaitgörevinkötüyekullanılmasındaayrıolarak

Esas sayısı : 1981/2 Karar sayısı : 1982/1 755

«memuriyetsıfatı»deyimiilaveedilmiştir.Böylece,Kanunlaşanmetinlememurun,memuriyet görevini yaparken işlediği irtikâp suçundanbaşkamemuriyet görevinin yapılması ile ilgili olmayarak, memuriyet sıfatınıkullanarakkendisinehaksızyerepara,sairmenfaatlerteminetmesiyadavaadedilmesinisağlamasıdairtikâpsuçuolaraknitelendirilmiştir.

d) Rüşvet ve irtikâp suçlarının öğeleri böylece açıklanmışbulunmaktadır. Sanık eski Bakan’ın hukukî durumu üzerinde dedurulmalıdır.

ÇAY-KUR’unkuruluşunailişkin1497sayılıKanunun1.maddesindebukuruluşuntüzelkişiliğesahip,faaliyetlerindeözerkvesorumluluğununsermayesi ile sınırlı bir İktisadiDevletKuruluşu olduğu, çalışmalarının440 sayılı Kanunun 9. maddesi uyarınca kanun ve tüzük hükümlerineuygunolarak yürütüleceği, (GümrükveTekelBakanlığının) gözetiminetabibulunduğubelirtilmiştir.1497sayılıKanunun13.maddesiuyarıncaÇAY-KUR Genel Müdürü, 16. madde uyarınca da iki Genel MüdürYardımcısı 440 sayılıKanunun 10.maddesi uyarıncaGümrük veTekelBakanınıninhasıüzerineBakanlarKuruluKararıylaatanır.

9.7.1961 günlü, 334 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının105. maddesinin ikinci fıkrasında, yetkisi içindeki işlerden ve emrialtındakilerin eylem ve işlemlerinden bakanların sorumlu olduğu esasıkabul edilmiştir.Bu siyasi sorumlulukyanındaAnayasaveyürürlüktekikanunlarda,bakanlarınhukukivecezaisorumluluklarınıortadankaldıranbir hüküm bulunmamaktadır. Kamu hizmetini üstlenen kişilerin haklarıkadarsorumluluklarınındabulunması«yasalarauyma»,«hukuknizamınabağlıolma»ilkesininbirsonucudur.

TCK’nun 279. maddesinin anlamı da uygulama bakımındanbakanların memur sayıldığını doğrulamaktadır. Demek oluyor ki,bir bakanın, bakanlığına bağlı bir kuruluşun işlemlerinde yolsuzluğusaptandığı takdirde, irtikâp, rüşvetalmavegörevikötüyekullanmagibisuçlardanyargılanıpcezalandırılmasıyolunagidilebilir.

e) Buaçıklamadansonrarüşvetileirtikâparasındakifarklıdurumüzerindedurulmalıdır:

1) İrtikâptektaraflıbirsuçolupmemurdankişiyekarşıişlenir.

2) Rüşvet suçu, memurun memuriyetine ait işlerde görevini

Esas sayısı : 1981/2 Karar sayısı : 1982/1 756

yaparkenkanunhilâfınahareketetmekmukabilinde,işsahibiyadaonunaracı kıldığı kimse ile haksız yarar sağlama konusunda bir anlaşmayavarmasısuretiylemeydanagelir.

3) Rüşvetsuçunda,memurun«tervicimeramamuktedirolması»gerekli olduğu halde irtikâp suçunda memurun görevini ya da sıfatınıkötüyekullanmasıyeterlidir.

5.10.1948 tarihli Divan-î Ali kararında «rüşvetin bahis mevzuolabilmesi için, memur tarafından ferde veya fert tarafından memuradoğrudandoğruyaveyabilvasıtabirteklifşarttır.»denilmiştir.

Sanık Rahim MEYDAN’ın İstanbul’da, eski Bakan TuncayMATARACI’ya verdiği 10.1.1979 günlü, 643208, 15.2.1979 günlü,643209 numaralı hamile yazılı iki çekin, ihaleden evvel, 1978 Kasımayında Gümrük ve Tekel Bakanlığında verildiği kesinlik kazanmışsayılamaz. Soruşturma Komisyonunda Tuncay MATARACI ile yapılanyüzleştirmede,sanıkRahimMEYDANhamileyazılı ikiadetçeki(ihaletasdik olunduktan sonra, 10 milyon lira vereceksiniz şeklinde, TuncayMATARACI’nın zorlaması üzerine) kendisine elden verdiğini beyanetmiş,3.3.1981günlüifadesindede,ikinciihaleninuzunbirzamantasdikedilmediğini,bunedenlezamanınBakanıTuncayMATARACI’yagiderekricada bulunduğunu, bu ihalenin kendisine verilmesi için 10 milyonlira para vermesini istediğini, baskı yaptığını, kendi açısından bir haraçolduğunu, ÇAYKUR’a bağımlı tezgâhlarında 70-80 kişi çalıştırdığını,Tuncay MATARACI’nın kendisini telefonla TEKEL’e çağırarak baskıyaptığını,ikinciihalederesmenparatalepettiğini«buparayıvermezsenizbu işinizi tasdik etmem»dediğini söylemiştir. SanıkRahimMEYDAN,YüceDivanda19.6.1981günüverdiğiifadesindede,ihaleyeikimüteahhitolarakkatıldıklarım,İstanbul-Ankarabölgesininkendiüzerindekaldığını,sonradan avans aldığını, 1979 Ocak ayının 3 veya 4. günü İstanbul’daBakan Tuncay MATARACI’nın kendisini telefonla aradığını, TEKELGenelMüdürlüğünegörüşmeküzeregittiğindeTuncayMATARACI’nınkendisine«ihaleyi aldım,10milyon liravereceksin»dediğinibuparayıveremeyeceğinikendisinesöylediğini,sonradankendisinitekrararattığını,kutularınteslimvetesellümdengeçemeyeceğinibildirmesiüzerineönce8milyon,sonrada2milyonliralıkikiçekverdiğini,birrüşvetanlaşmasınagirmediğini, Tuncay MATARACI’yı 1967 yılından beri Salih ZekiRAKICIOĞLU vasıtası ile tanıdığını söylemiştir. Tanık Figen TÜR’ünYüce Divandaki ifadesi bu savunmayı doğrulamıştır. Çeklerin Tuncay

Esas sayısı : 1981/2 Karar sayısı : 1982/1 757

MATARACI’ya elden verildiğine ilişkin itiraf, bu çeklerin Bakanlıkmakamındaverildiğinetekbaşınabirdelilolamaz.

Eylemin irtikâp olmayıp rüşvet olduğunu kesinlikle belirleyenbaşka bir delil bulunmadığına göre Rahim MEYDAN’ın ifadesinindoğru olduğunu kabul etmek zorunludur. Kaldı ki, çek’ler üzerindeKasım 1978’de (3. ihaleden çok önce) verildiğini gösteren bir tarihde bulunmamaktadır. Olayın ortaya çıkmaması, rüşvet verildiğininbilinmemesi, gizliliğin korunması için ileri bir tarih konulmuş olmasıvarsayımıdacezauygulamasındamahkûmiyeteyeterbirdelilsayılamaz.Çek’in öğeleri teslim ve cirosu, ibraz günü, ödenmesi, çekten cayma,poliçeye ait hükümlerin uygulanması ile ilgili TürkTicaret Kanununun692, 700, 707, 708, 711, 730. maddeleri, az önce değinilen varsayımıkabule yeterli değildir. Ceza Yargılamaları Usulü Kanununun 148.maddesinin ikinci fıkrası uyarınca kamu davası «Kâfi emareler teşkiledecek vakıalar mevcut ise» açılabilir. Ancak, mahkûmiyeti gerektirendelillerin,CezaYargılamalarıUsulüKanununun 254 ve 260.maddeleriuyarınca«sabit vemuhakkak adledilenvakıalarsadayanması gereklidir.Bunedenle,işlenenirtikâpsuçunu,bunamüzaheretvemuaveneti,rüşvetalıpvermebiçimindedüşünmekolanağıbulunmamaktadır.

Sanık Rahim MEYDAN’ın, çekleri Tuncay MATARACI’yavermesinden sonra ÇAY-KUR’la yaptığı sözleşme şartlarına uymadığı,taahhüdünifasındagecikmeolduğu,kurumzararınayolaçtığıhususları,kendisindenmanevîcebirleparaalınmasısuretiyleoluşanirtikâpsuçunuetkilemez. Hatta, bu suçtan sonra eski Bakanın, Rahim MEYDAN’agösterdiğimüsamaha, sempati vekolaylık, etkivenüfuzunuÇAY-KURgörevlileriüzerindeyoğunlaştırmasıgibidavranışlarirtikâpsuçunurüşvetsuçunadönüştüremez.

Rizespor’a ve Anadolu Basın Birliğine çay tahsisinde eskiBakanın davranışı, kardeşi Köksal MATARACI’nın bu eylemlerdekimüzaheret ve muaveneti, sanıklar Paşali ALAMAN, Nuri AKBULUTNihat KARADERELİ ve Hamza Vural KAZMAZ’ın, ÇAY-KURile olan ilişkileri ve olayların gelişimi, Rahim MEYDAN olayındanfarklı bulunmamaktadır. Bu bakımdan, adı geçen sanıkların TuncayMATARACI’ya kardeşi Köksal MATARACI eli ile verdikleri çek veparalarrüşvetvermedeğil,tamamıylairtikâpsuçununtipikörneğidir.

Esas sayısı : 1981/2 Karar sayısı : 1982/1 758

Toplanan delillere göre, sanık Tuncay MATARACI’nın her üçolaydadaTCK’nun209/1.,kardeşisanıkKöksalMATARACI’nınRahimMEYDAN’dan para alınması olayı dışında, TCK’nun 65/3 ve 209/1.maddeleri ile cezalandırılmaları, Rizespor Kulübü görevlileri PaşaliALAMANveNuriAKBULUT’un,AnadoluBasınBirliğiilgililerisanıkNihat KARADERELİ, Hamza Vural KAZMAZ’ın ve kutu imalâtçısıRahimMEYDAN’ınberaatlerinekarar verilmesi gerekir.Bunedenlerleçoğunlukgörüşünekarşıyım.

III— TCK.nun 225. maddesinin ikinci fıkrası uyarınca, «Muhikolmayanbirmenfaatehizmetemeliyle rüşvetverenkimselerinmahkûmolacakları cezalardan başka vermiş oldukları rüşvetin müsaderesine dehükmolunur.»

Sanık Tuncay MATARACI’ya rüşvet veren sanıkların çeklerleödedikleriparalar,muhikolmayanbirmenfaatehizmetemeliyleverildiğisabitgörülerekeylemlerinesadece220.maddeuygulanmış,sanıkTuncayMATARACI,TCK.nun213.maddesiyletecziyeedilmiştir.Rüşvetalana212.,verene222.maddeuygulandığıtakdirde225.maddeninikincifıkrasıgereğincerüşvetparasımüsadereedilemez.Bugünekadarolanuygulamadabuyoldadır.

Elegeçmemişrüşvetparasınınzoralımıgerekmez.Ancak,ceklerleverilen ve paravan hesaplarda, hatta el değiştirerek, gizlenmiş rüşvetparası,elegeçmeyenparadanfarklıdır.

Zaman zaman rüşvet olarak alınmasından sonra yapılan ara mave el koymalarda ele geçen para zaptedilen para sayıldığı için bunun225/2.maddeyegöremüsaderesiyolunagidildiği,elegeçmeyenparanınmüsaderesine karar verilmediği uygulamada görülmektedir. YüceDivan’da, görülen bu davadaki gibi, bir rüşvet olayının tespiti hemenhemençokazrastlananbirolaydır.Muhikolmayanbirmenfaatehizmetmaksadıyle verilen rüşvetin hangi hesaba, hangimameleke dahil olursaolsunmeşruiyetkazanmasındansözedilemez.

«Devlet İdaresi Aleyhine İşlenen Cürümler»e dahil bulunanrüşvet suçunda muhik olmayan bir menfaata hizmet için verilen parave malın bulunduğu yerden alınarak Devlet Hâzinesine mal edilmesi,Devletİdaresinindüzenlihizmetveişlerliğininbirgereğidir.Bunedenlemüsaderehükmümünuygulanmayıpkısmenuygulanmasmakarşıyım.

Esas sayısı : 1981/2 Karar sayısı : 1982/1 759

IV—RüşvetalıpvermesuçlarındanhükümgiyensanıklarınbundanöncekibentteyazılıgerekçeilemallarıiçerisindebulunanrüşvetparasınınDevlet Hâzinesine intikalini sağlamak ve kolaylaştırmak üzere tedbirindevamınınisabetliolacağıoyundayım.

ÜyeHüseyin KARAMÜSTANTİKOĞLU

760

YÜCE DİVAN

Esassayısı :1981/2Kararsayısı :1982/1Karargünü :16.3.1982

KARŞIOY GEREKÇEM

1— Dışarıdan getireceği demirlerin yurda ithalinde sağlanacakkolaylıklar karşılığında Sanık (...)’in verdiği rüşvetde, sanık Salih ZekiRAKICIOĞLUsanıkTuncayMATARACI’nınaracısıdır.Çünkü,adıgeçensanığın, Tuncay MATARACI’nın eski arkadaşı olduğu yakın ilişkileriçindebulunduğu, (...)’i arayıpbularakkonuyugörüştüğü, rüşvetolarakverilençeklerikabulettiği,bankadahesapaçtığı,TuncayMATARACI’nınistediği kişilere ödemelerde bulunduğu, dosyadaki belgeler, tanıklarınbeyanlarıylasabittir.

SanıkSalihZekiRAKICIOĞLU’nunrüşvetalanınaracısıolduğununlcabûlüyleTürkCezaKanunu’nun226.maddesidelaletiyleaynıKanunun213/1maddesiuyarıncacezalandırılmasıgerekir.

2— Sanık Köksal MATARACI, ağabeyisi sanık TuncayMATARACI’nın muhtejif kaynaklardan elde ettiği; özellikle, Demirithalatçısı (...)’den aldığı rüşvet parasının (19.255.000) lirasını vekanunsuz atamalar karşılığında Şaban EYÜBOĞLU vasıtasıyla alınanrüşvetlerin(150.000)liralıkkısmınıbankahesaplarındagizlemiştir.

Köksal MATARACI’nın, ağabeysi Tuncay MATARACI ile olanmünasebeti, bankadaki müşterek hesapları, olayların oluş biçimi vedosyadakidelillernazarıitibarealınırsa,KöksalMATARACI’nınTuncayMATARACI ile önceden anlaştığı ve bu anlaşma gereği müzaharetve muavenette bulunduğu sübuta ermektedir. Bu nedenle KöksalMATARACI’nın,TürkCezaKanunu’nun226.maddesiyollamasıyleaynıKanunun213/1ve65.maddelerinegörecezalandırılmasıgerekir.

ÜyeH. Semih ÖZMERT

761

YÜCE DİVAN

Esassayısı :1981/2Kararsayısı :1982/1Karargünü :16.3.1982

KARŞIOY YAZISI

1—SanıkTuncayMATARACI’nın,RizesporKulübüneçaytahsisive tahsis olunacak çayların yasaya aykırı olarak Tekel perakende satışfiyatınınüstündebirfiyattansatılmasınıteminkarşılığındarüşvetalmasıolayında,rüşvetanlaşmasıgereğialınanparanınüçmilyonbeşyüzbinliraolduğu elde edilen çekler ve banka kayıtları ile sabit olduğu ve fazlasıhakkındadelilbulunmadığıhalde,bununüstündebirmeblağınağırparacezasınıntâyinindeesasalınmasında;

2— Dosya içeriği, elde edilen çekler ve banka kayıtları rüşvetkarşılığının 2milyon 400 bin lira olduğunu gösterdiği halde, 2milyon700bin lira rüşvet alındığı kabul edilerek,AnadoluBasınBirliğine çaytahsisikarşılığındarüşvetalmakvebusuçaiştirakedensanıklarTuncayMATARACI ve Köksal MATARACI hakkında fazla para cezasınahükmolunmasında;

3—SanıkHalilİbrahimDEMİR’in,sanıkTuncayMATARACI’nınRahimMEYDAN ve (...)’den aldığı paraları kendi banka hesaplarındagizlemesieyleminde,sanıkHalilİbrahimDEMİR’in,rüşvetkarşılıklarınındeğişikkaynaklardangeldiğinibildiğinigösterirdelillergösterilmedenbusanıkhakkındatâyinedilencezanınTürkCezaKanununun80.maddesiyleartırılmasında;

isabetgörmediğimdenkararınbukısımlarınakarşıyım.

ÜyeOrhan ONAR

762

YÜCE DİVAN

Esassayısı :1981/2Kararsayısı :1982/1Karargünü :16.3.1982

KARŞIOY YAZISI

GenelolarakgerekçelerinevesonuçlarınakatıldığımYüceDivan’ınyukarıda tarih ve numarası yazılı kararının kimi kısımlarına aşağıdabelirtilennedenlerlekarşıyım.

Şöyleki:

1— Rizespor Kulübüne bin ton çay tahsisi ve çayların 4223sayılı yasaya aykırı olarak Tekel perakende satış fiyatının üstündesatılmasının temini içinyapacağıyardımlarkarşılığındaadıgeçenkulüpyöneticilerinden sanıkPaşaliALAMANveNuriAKBULUT’dan rüşvetaldığı sabit olan sanık Tuncay MATARACI’nın, aldığı bu rüşvetin,karardabelirtildiğiüzereonmilyondeğil,üçmilyonbeşvüzbinliraolarakkabulüzorunlubulunmuştur.Çünküverildiği ileri sürülenonmilyon lirarüşvettensadeceüçmilyonbeşyüzbinliralıkbirçekintahsiledilereksanıkTuncayMATARACI’yaaitparavanhesabakaydedildiği,incelenenbankakayıtlarıyla anlaşılmış, geriye kalan miktarın zarf ve paket içerisindegötürülüp sanığın kardeşi Köksal MATARACI’ya verilmiş olduğuyolundaki iddia ise, sanık Paşali ALAMAN’ın beyanı dışında kabuledeğerbaşkacabirdelilvebelgeilekanıtlanamamıştır.

Bu nedenle, TCK’nun 225/1 maddesi uyarınca sanık TuncayMATARACI’ya verilmesi gereken ağır para cezasının, onmilyonun beşkatıolarakdeğil,yukarıdaaçıklandığıüzereüçmilyonbeşyüzbin liranınbeş katı üzerinden hesaplanarak hükmedilmesi gerekeceği görüşüylekararınbukısmına,

2— Rizespor Kulübüne bin ton çay tahsisi için kulüpyöneticilerindenrüşvetalansanıkTuncayMATARACI’yabusuçailişkilikararın (A) kesiminde, sanık Tuncay MATARACI’nın bu eylemineadıgeçeninaracısısıfatıylakatılansanıkKöksalMATARACI’yakezabukararın (B) kesiminde verilen ağır hapis cezalarında, yukarıdaki kabule

Esas sayısı : 1981/2 Karar sayısı : 1982/1 763

görecezanınaltsınırınınaşılmasıiçinbirnedenbulunmadığıdüşüncesiylekararlarınbukısmına,

3—AnadoluBasınBirliğine 100 ton çay tahsisini ve bu çaylarınTekelperakendesatışfiyatınınüstündesatılmasınısağlamakiçinyapacağıyardımlar karşılığında, anılan Birliğin Rize Şubesi yöneticilerindensanıkNihatKARADERELİ veVuralKAZMAZ’dan rüşvet aldığı sabitolan sanık Tuncay MATARACI’ya, TCK’nun 225/1 maddesi uyarıncaverilmesi gereken ağır para cezasının, kararda kabul edilen ikimilyonyediyüzellibin lira üzerinden değil, ikimilyon dörtyüzbin lira üzerindenhesaplanmasıgerekmektedir.Çünkübiriikimilyondiğeridörtyüzbinliraolmak üzere verilen iki çekmuhteviyatı, sanıkTuncayMATARACI’yaait paravan banka hesabında gözükmekte, geriye kalan üçyüzellibinlira ise, Soruşturma Komisyonu Raporunda da belirtildiği üzererüşvet veren sanıkların iddiaları dışında başkaca bir delil ve belge ilekanıtlanamamaktadır.

BunedenleAnadoluBasınBirliğindenalınanrüşvetleilgiliolarakbusuçailişkinkararın(A)kesimindeTuncayMATARACI’ya,(B)kesimindeKöksalMATARACI’ya TCK’nun 225/1. maddesi uyarınca verilen ağırparacezalarının,ikimilyonyediyüzellibinliranınbeşkatıüzerindendeğil,yukarıdaaçıklandığıüzereikimilyondörtyüzbinliranınbeşkatıüzerindenhesaplanmasıgerekeceğigörüşüyleçoğunlukkararınınbukısmına,

4—ÇayKurumununihtiyacıolançaykutusualımmda,gerekihalesırasında gerekse ihaleden sonra yapacağı yardımlara karşılık olarak,sanıkTuncayMATARACI’ya onmilyon lira rüşvet vermektenmahkûmedilenüstlenicisanıkRahimMEYDANhakkında,olayınoluşbiçimine,SoruşturmaKomisyonuna,birinciifadesindenhemensonraverdiğiikinciifadesinde ikrarda bulunmuş olmasına ve duruşmadaki tutumuna göreTCK’nun 59. maddesinin uygulanmasının yerinde olacağı görüşüyleçoğunlukkararınabunedenle,

5— Birtakım eylemlerinden dolayı Haydarpaşa Gümrük MüdürVekilliği görevinden açığa alınan sanık Ali Galip KAYIRAN’nın,tekrar aynı yer Gümrük Müdürlüğüne atanması için rüşvet alan sanıkTuncayMATARACI’nın,busuçunaaracısısıfatıylakatılansanıkŞabanEYÜBOĞLU’na, bu eyleminden dolayı verilen cezadan, söz konusutayin işleminin gerçekleşmemesi, ikrarı ve duruşmadaki hal ve etvarı

Esas sayısı : 1981/2 Karar sayısı : 1982/1 764

gözönündetutularakTCK’nun59.maddesiuyarıncaindirimyapılmasınınuygunolacağıdüşüncesiylekararınbukısmına,

6— Sanık Tuncay MATARACI’nın, (...)’dcn rüşvet olarak aldığıparalardanyirmibcşmilyonlukbirkısmını(adıgeçeninbundanistifadesinitemin ve hükümetçe yapılacak soruşturmayı yanlış yola sevk etmekamacıyla) kendi ticari hesapları içerisinde gizlediği anlaşılan sanıkAliYILDIZ’a,bukonuyailişkinkararın(B)bölümündeverilencezada,olayınniteliğiaçısından,cezanınaltsınırınınaşılmasıiçinbirnedenbulunmadığıgörüşüyleçoğunlukkararınınbukısmına,

7—Gümrük ve Tekel Bakanlığı’nın Teşkilat ve GörevleriHakkındaki 2825 sayılı Kanunun ilgili hükümleri uyarınca 4. ve dahayukarı derecedeki memurların üçlü kararname ile atanmaları zorunlubulunmaktadır. Bu zorunluğu bilmek durumunda olan sanık TuncayMATARACI, üçlü kararname ile gerçekleştiremiyeceğini analadığından,yakın arkadaşı CemilTARAKÇI’yı -Kanuna karşı hile yoluna giderek-DereköyGümrükMüdürlüğüneBakanOluruile«vekaleten»atamışvebusuretlegörevinikötüyekullanmasuçusübutaermişbulunduğundan,aksiyöndeoluşançoğunlukkararınabunedenle,karşıyım.

ÜyeSelâhattin METİN

765

YÜCE DİVAN

Esassayısı :1981/2Kararsayısı :1982/1Karargünü :16.3.1982

KARŞIOY YAZISI

Karara ve gerekçelerine, genel olarak, katılıyorum. Katılmadığımbazı kısımları ile ek ve değişik gerekçelerimi, çok kısa ve özet olarak,belirteceğim:

I— A) Kararda I ve II numaralar altında gösterilen suçlar;birbirinden ayrı ve müstakil suçlar olmakla beraber I inci kısımdakihurda demirlerin ithaline imkân kalmayınca II inci kısımdaki demirithali ve rüşvet anlaşması yapılması, olgulara uygun değildir. Bu I veII numaralardaki rüşvet olaylarının, hemen hemen aynı zamanlardave birbirlerine paralel olarak yürütüldüğü, kararda da belirtilen, çeşitlidelillerdenanlaşılmaktadır.

B) KararınVIIveXII-A/7bölümlerindebelirtilen,hüviyeti,sicilivesüreklibirşekildehizmetgereklerineaykırıdavranışları,pekçokbelgeile ortada olan ve bu halleri sanık Tuncay MATARACI tarafından dabilindiğimevsukbulunan,AliGalipKAYIRAN’ın,HaydarpaşaGümrükMüdürVekilliğineilkdefagetirilmesinindeIveIInumaralırüşvetolaylarıileyakınenilgiliolduğuanlaşılmaktadır.

C) Uygulamada, çeklerin üzerine keşide ve vade tarihlerinindekonduğubirolgudur.Ancak,(...)’inde:«Bugündüzenlediğimizçekeongün sonraki tanzim tarihini yazıyoruz.Bir ay vade, yirmi günvade, ikiay vadeli çek verebiliyoruz. (K. 7, S. 138- 140)» dediği gibi, çeklerinüzerindeki tarihler çok zaman gerçeği ifade etmemekte ve kanunnazarında da tarihler önem taşımamaktadır. Kanuna göre çekler ibrazvadelidir. Yani üzerindeki tarihler nazara alınmadan ibraz edildiğindekarşılığınınverilmesigerekmektedir.Bunedenleridegözönündetutarakben, I numaralı suçun rüşveti için (...)’in,TicaretBankasıYeldeğirmeniŞubesindeki hesabına ait, numaraları en küçük olan ilk dört adet çekleotuzmilyon lira verdiği kanısını taşıyorum. (602407 numaralı çekle onmilyonlira,602410numaralıçeklebeşmilyonlira602411numaralıçekle

Esas sayısı : 1981/2 Karar sayısı : 1982/1 766

beşmilyon lira, 602412 numaralı çeklede onmilyon lira olarak ödenenparalarınInumaralısuçiçinödendiğikanısındayım).

D) Salih Zeki RAKICIOĞLU’nun, yalnız (...)’in değil, TuncayMATARACI’nın da çok eski ve yakın arkadaşı olduğu, ilk önce (...)’iAnkaraveİstanbul’daarayıpgörüştüğü,sonrakitarihlerdedeTuncayveKöksal MATARACI’larla (...)’e yakınlığı daha fazla kabul edilse dahi,RAKICIOĞLU’nun, diği çeklerin hepsini RAKICIOĞLU’nun aldığı,bir kısmını kendi hesaplarına, bir kısmını kardeşinin hesaplarına yatırıpMATARACIN’ıntalimatınagörebaşkahesaplaraaktardığıkendiifadesi,bankalarınkayıtlarıvediğerkanıtlarlasabitolduğunagöre;(...)’eyakınlığıdahafazlakabuledilsedahi,RAKICIOĞLU’nun,rüşvetalanındavasıtasıolduğundan, Türk Ceza Kanununun 79, 226 ve 213. maddelerine görecezalandırılmasıgerekirdi.

E) Sanıklar Salih Zeki RAKICIOĞLU, (...), Rahim MEYDAN,ŞabanEYÜBOĞLU,SoruşturmaKomisyonuveYüceDivandabelirlibirsafhadansonradaolsa,ikrarveitiraflarıylegerçeğinortayaçıkmasınaveadaletin tecellisine yardımda bulunduklarından .cezalarının Türk CezaKanununun59.maddesinegöreindirilmesigerekirdi.

II—A)IIIveIVnumaralısuçlardarüşvetverenler,onmilyonliraveikimilyonyediyüzellibinliraverdikleriniilerisürmüşlersede,onlarınifade,itirafveikrarlarındanancak,IIInumaralısuçtaüçmilyonbeşyüzbinliralıkIV numaralı suçta da ikimilyondörtyüzbin liralık kısımları çek, bankakayıtlarıvediğerdelillerleteyitvetevsikedilebildiğindenbumiktarlardanfazlasıkakkındakihükümkısımlarınakatılmıyorum.

B)Cezadamümaselet(suçauygunluk)esastır.Buesastanhareketle,Türk Ceza Kanununun 225. maddesinde öngörülen mütemmim ceza,alındığı veya kendisine taahhüt edildiği sabit olan, para ve menfaatinmiktarıileoranlı,birparacezasıdır.Halbukimürteşiyevasıtaolanraiş’in,aldığı veya kendisine taahhüt edildiği sabit olmuş, para veya menfaatyoktur.Yaniraiş’inkendisinesağlananbelirlivebirsomutbirmenfaatinvarlığı sabit değildir. Bu nedenle mürteşi hakkında konulmuş 225.maddedekimütemmimvesağlanacakmenfaatlemütenasipparacezasının,raiş’edeuygulanmasıyolundaki,kararınIII,IV,VIveVIInumaralarındabelirtilenhükümkısımlarınıhaksızvekanunsuzbuluyorum.

C) 4223 sayılı «Kahve ve Çay İnhisarı Kanunu»nun, birincimaddesindeki «çayın yurt içinde satılması devlet inhisarı altındadır»;

Esas sayısı : 1981/2 Karar sayısı : 1982/1 767

üçüncümaddesindeki«perakendesatışlaryurdunhertarafındaaynıfiyatlayapılır» açık hükümlerine aykırı olarak; 440 sayılıKanunun 23 ve 24.,1497 sayılıKanun’un11/18 incimaddeleri ileBakanlarKuruluveÇayKurumuYönetimKurulunatanınanyetkilerlesaptananfiyatlarıbirkenaraiterek;ofiyatlarınçoküstündebirfiyatlasatılmasını,yetkivekanundışıbirşekildeprotokolabağlayarak;sırfrüşvetalanınemriniyerinegetiren;mürteşi ve raşilerin haksız ve kanunsuz menfaatlenmelerine yardımeden,busuretlegöreviniağırbir şekildekötüyekullandıkları sabitolanSalih Zeki GÖKTÜRK ve bilhassa Şahin BALTA’ya kararın III ve IVnumaralarında belirtilen suçlarından dolayı Türk Ceza Kanununun 240mcı maddesindeki ceza miktarlarının alt sınırı aşılarak ceza verilseydi,cezada mümaselet (suça uygunluk) kuralına ve adalete daha uygundüşecekti.

III—SanıkKöksalMATARACI’nın,IveIInumaralardabelirtilenrüşvetolaylarındakieylemlerivebütünrüşvetlerdenaldığıparalarıgerekmüstakil hesaplarına gerekse sanık Tuncay MATARACI ile müşterekhesaplarına yatırma ve bu hesaplardan çekip müşterek menfaatlerineharcamabiçimleri; rüşvetlerinalınmasınamuavenetvemüzaharetleri ilesuçlarınortayaçıkmamasıiçinyaptığıçeşitlieylemler,kararındamuhtelifyerlerinde yeterince açıklanmıştır. Bu haraketleri, kanımca, Türk CezaKanununun, 226 ve 65 inci maddelerinin göndermede bulunduğu 213üncümaddesinegörekendisinincezalandırılmasınıgerektirmektedir.BunedenlekararınVIII/Ffıkrasınakatılamadım.

IV —A)SanıkTuncayMATARACI’nın:

1) «GümrükveinhisarlarVekilliğiTeşkilâtveVazifeleriHakkındakiKanun»a6410sayılıKanun’laeklenenmaddehükmüne,

2) 657sayılı«DevletMemurlarıKanunu»nunçeşitlimaddelerindekiaçıkhükümlere,

3) Bakanlar Kurulunca 15.1.1974 gün ve 7/7734 sayılı kararlakabul edilip 29.1.1974 günlü Resmî Gazetede yayımlanan «DevletMemurluğuna Atanacaklar İçin Zorunlu Yeterlik ve Yarışma SınavlarıGenelYönetmeliği»hükümlerine,

4) 5.1.1979 gün ve 16510 sayılı Resmî Gazetede yayımlanan«GümrükveTekelBakanlığıGümrükveMuhafazaKuruluşları

Esas sayısı : 1981/2 Karar sayısı : 1982/1 768

MemurlarınınAtama, Yükselme veYer DeğiştirmeYönetmeliği»ninçeşitliveaçıkhükümlerineaykırıolarak:

5.1.1978’den 16.11.1979 tarihine kadar, Bakanlığın merkez vetaşrateşkilâtına1972adetyenimemuratadığı,çeşitlinakillerveterfilersağladığı,buişlemlerinhemenhepsindedesuçişlemeyeyönelikplanlıveprogramlıbiristihdampolitikasıgüttüğüpekçokbelgevekanıtlasübutaermiştir.Ezcümle:

a) PersonelveEğitimGenelMüdürününönerisi;AtamaveSeçmeKomisyonunun kararı olmadan hatta bazen aksine öneri ve kararlarolmasına rağmen yalnız kendi imzası ile atama, nakil ve yükselmeişlemleriyaptığı,

b) İlk kez memuriyete atananların hemen tümünün bir belediyesınavınıkazandıklarınıbelirtenbelgelerleişealındığı,bubelgelerdenbirbölümününsahteolduğu,

c) Memuriyete girişte aranması gereken belgelerin noksan veyasonradantamamlandığı,

d) Atananların çoğunun, tahsil durumuna göre girebilecekleriderecelerinüstündekiderecelereatandıkları,

e) 18yaşınıtamamlamamışolanlarınmemuriyetealındığı,

f) Bir kısım naklen atamalarda gümrük memurluğuna atamayapıldıktansonrageldiklerikurumlardaatanmalarınıngerçekleştirildiği,

g) Atanan bir kısım memurların sınav kazanmadan memuriyetealındıkları,

h) Naklen gelen veya teşkilât içinde naklen ve vekâleten atananmemurlarınkötüşöhretevesicilesahipoldukları,

i) İlkkezyapılanatamalardaveyanakillerdememuriyettecrübesiolmayanbirçokkişiyeatanmadançokkısabirzamansonra şef,müdürmuavini,müdürolarakkadroverildiği;bugörevlerinkendilerineBakanemri,Bakanmucibiiletebliğedildiği,

k)Kadrosuzatamalaryapıldığı,

Belgelerle saptandığına göre, bütün bu işlemlerin «bir suç işlemekararınınicrasıcümlesindenolarakkanununaynıhükmününbirkaçdefa

Esas sayısı : 1981/2 Karar sayısı : 1982/1 769

ihlaledilmesi»şeklindetekbirsuçsayılmasıkanımcaolanaksızdır.Onuniçin bütün kanunsuzlukların ayrı ayrı üzerinde durulması; suç işlemekararlarınagöregruplandırılmasıvekaçadetsuçişlemekararısaptanırsasuçlununosayıdacezailecezalandırılmasıgerekirdi.

Kararın XII/A-1, 2, 3, 4, 5, 6 ve 7 numaralı kısımlarına da bunedenlerlekatılamadım.

B)KararınbilhassaXII/Abölümündedeaçıklandığıüzere:«Gümrükve Tekel Bakanlığı Gümrük ve Muhafaza Kuruluşları Memurlarınınatama,yükselmeveyerdeğiştirmeyönetmeliği»nin18incimaddesindeki«Kara ve Demiryolu giriş-çıkış kapılarına, o yer il veya ilçe nüfusunakayıtlımemurlaratanmazlar»hükmüneaykırıolarakvekaçakçılığakarşıetkin önlemler alınması ve bu arada güneydeki Habur Kapısına dürüstve namuslu personelden oluşan bir ekibin gönderilmesi içinMersin veİskenderun Gümrükleri Başmüdürleri ve Bakanlıktaki atama ve yerdeğiştirme komisyonu tarafından gerekli işlemler yapılırkenBayındırlıkeski Bakanı Şerafettin ELÇİ’nin, sanık Tuncay MATARACI’yı suçaazmettirerekkaçakçılığın önlenmesi için elzembulunan ekibin teşkilinemaniolduğuvebunlaryerineHaburKapısına,içlerindekendiakrabalarıbulunan, Cizre’li Ata ELÇİ, Selman YİĞİT, İsmail SALMAN, CemalONURSAL, Necati ÖNÜR, İsmail DEĞER, M. Sait ÖZALP; Midyatnüfusuna kayıtlı Nizamettin ÇELEBİ, Ahmet DAĞDELEN GündüzOĞUZ; Nusaybin’li Mehmet Ali ARAS; Silopi doğumlu HüseyinMÜLDÜR ve yineMardin’liAli ŞİMŞEK isimli kişilerin atanmalarınısağlamaksuretiyle,GümrükveTekeleskiBakanıTuncayMATARACI’nınsuçuna iştirak ettiği ve böylece Türk Ceza Kanununun 64 ve 240 incimaddeleriniihlalettiğianlaşılmaktadır.

Buhususubelirtenifadelerşöyleözetlenebilir:

1) Gümrük ve Tekel Bakanlığı Müsteşarı Teoman YAYIN :«Personel atamalarıkonusundaçokmuhtemelenŞerafettinELÇİ’nindeisteğiolabilir.Odasınagittiğimzamanlardagördüğümkişilerdenbirisideodur(K.6,S.34)».

2) Müsteşar Yardımcısı Metin YAVUZ : «Habur Kapısında ozamankiBayındırlıkBakanıŞerafettinELÇİ’nindeetkiliolduğuna,hattabirkaçdefaTuncayBeyinyanındaikenŞerafettinELÇİ’ningelipHaburileilgilitaleplerdebulunduğunamuttaliolmuştum(K.2,S.131-132)».

Esas sayısı : 1981/2 Karar sayısı : 1982/1 770

3) İskenderun Gümrükleri Başmüdürü Yunus Nadi KURAL:«Habur Kapısının bütün tayinleri zannediyorum Şerafettin ELÇİ’nintazyikiileyapılıyordu».

4)TanıkNecati SÖYLER’dedetaylı bir şekilde açıklamayaparakbirçokkişinin,ŞerafettinELÇÎ’ninaracılığıyleHaburGümrükKapısınatayinedildiğinibelirtmişve«TabirÖKTEM,ŞerafettinBeyeyaptırmıştır.Siyasi yönden, particilik yönden bir bağlantı sorunu olabilir veya dahabaşka.............(K.4,S.326)».

5) Sanık Tuncay MATARACI: «Şerafettin ELÇİ benden bir kaçatamaiçinricadabulunmuştu.Banabirikitayinorayayaptırdı(K.1,S.89)».

6) Bizzat Şerafettin ELÇİ (yukarıda isimleri yazılanları tanıyıptanımadığıkendisine sorulduğunda) : «Bukişileri tanırım.Çünkübizimoralı bunlar. Bunlardan Ata ELÇİ, Selman YİĞİT, İsmail SALMAN,CemalONURSALbenimricalarımüzerinetayinedilmiştir.»

Demişlerdir.

BaşlıcabunedenlerleŞerafettinELÇİ’nin,müstakilbirmilletvekiliveaynıkabinedebakanolaraketkinliğinidegözönündetutuphakkındaki,kararınXII-Cfıkrasındabelirtilen,beraatakatılmıyorum.

V — A) Kararın XIII -A/l fıkrasında belirtildiği üzere, Kanunve Yönetmelik hükümlerine aykırı olarak sanık Tuncay MATARACI,CEMİLTARAKÇIisimliarkadaşını,sınavsız,PersonelveEğitimGenelMüdürünün önerisi ve atama ve yer değiştirme komisyonunun kararıolmadan ilk defa 14.4.1978 tarihinde İstanbul Gümrüklerine memuradayı olarak atamış; adaylık süresi dolmadan Trakya’ya nakletmiş;uzun süreler başarılı hizmetlerden sonra ve ancak üçlü kararname ileatanılabilecek müdür yardımcılığım tedvir ile görevlendirmiş; dahasonra da müktesebi 9 uncu derecede iken 7 inci dereceye yükseltmiş;Danıştay’ın asilde bulunması gereken niteliklerin vekilde de aranmasıgerektiği yolundaki kararınıBaşbakanlığın benimseyip buna göre işlemyapılmasınıtebliğetmesinerağmen,5.4.1979tarihindeDereköyGümrükMüdürYardımcılığınavekâletenatamıştır.CemilTARAKÇI,bugörevdeikenkısabirzamansonra17.5.1979 tarihindegörevindekiyolsuzluklarınedeniyletutuklanmıştır.

Esas sayısı : 1981/2 Karar sayısı : 1982/1 771

B) Bu atama, nakil ve yükseltme işlemlerindeki görevikötüye kullanmada mevsuk ve müdellel olduğundan beraat kararmakatılamıyorum.440 ve 1497 sayılı Kanunlara göre bir çok bakımlardanözerkbirkuruluşolanÇayKurumunun,GümrükveTekelBakanlığı ileresmîvehukukîbağlantılarıveyetkililerisınırlandırılmış;kamuİktisadîteşekküllerine alınacak işçilerin vasıfları, işe alınma koşulları, bunlarınyapacakları görevler ve özellikle geçici işçi statüsünde bulunanlarınyapacakları işler yasalarla, yönetmelik ve tüzük hükümleri ile hukukîve objektif kurallara bağlanmıştır. Buna rağmenGümrük veTekel eskiBakanı Tuncay MATARACI, DURSUN ALİ ÇIRAKOĞLU isimli,ilkokulu dışarıdanbitirmiş hemşehrisini önceÇayKurumunabağlıÇayPaketlemeFabrikasına1.4.1978 tarihindegeçici işçiolarakaldırmış;bukadrodagözükerekvebirgünbileçalışmadan,BakanınaynıgünlüikincibiremriileBakanlıktagörevlendirilmesisağlanmıştır.

Hiçbir mevzuatla bağdaşmayan bu hileli ve muvazaalı davranışaek olarak, «adı geçen işçiye Bakanlıkta görevi müddetince günde üçsaat fazlamesai verilmesi, bayram günleri ile genel tatil günlerinde deçalışıyorşeklindegösterilerektahakkukyapılması»hususubizzatBakantarafından yazılı olarakÇayKurumuGenelMüdürlüğüne emredilmiştir(K. 22, S. 472-489). Ayrıca birinci derecedeki bir memurun, hatta birmüsteşarınimkânlarındanbilefazlaolarak,Bakansıfatıileyurtiçiveyurtdışınayaptığıseyahatlereiştirakettirerekuçakbiletiüzerinden,yalnızcaseyahat masrafı için DursunAli ÇIRAKOĞLU’na 109.497 lira ödemeyaptırmıştır.

Bu eylemleri ile de kanımca Türk Ceza Kanununun 240 incimadesiniihlaletmiştir(KararınXIII-A/5incifıkrasınadakatılamadım).

C) KadrosuvegöreviPetrolOfisiGenelMüdürlüğündeolan,GülayALIŞ isimli bir memuriyeyi, kuruluş yönünden yasal olmıyan, hizmetgerekleriyönündendeherhangibirihtiyaçvezorunlulukbulunmamasınarağmen, tamamen özel nedenlere ve ilişkilere bağlı olarak Gümrük veTekel Bakanlığı Özel Kaleminde istihdam ettiği, bu fiili durumu dahasonrakitarihlerdeyapılanyazışmalardaresmibirhüviyetesokmakistediğisabit olan sanık Tuncay MATARACI’nın bu suçundan dolayı da TürkCeza Kanununun 240 inci maddesine göre cezalandırılması gerekirdi(KararınXIII-A/6incifıkrasınadakatılamıyorum).

Esas sayısı : 1981/2 Karar sayısı : 1982/1 772

VI— Kararın XIII - A/7 ve D fıkralarına karşı muhalefetime gelince:

A) İzmir Yaprak Tütün Bakım ve İşleme Evi Kompleksi, 1976yılındaBakımEvi (76C030010) ve İşlemeEvi (76C030020) adı ile ikikısımda ele alınmış ise de 1977 yılında bu iki kısım birleştirilmiş vekompleksinidarebinaları,ihataduvarları,lojmanlarıvebekçikulübesininyapım işleri 20.1.1977 gün ve 135 sayılı Müdürler Kurulu Kararı ileAydemirGÖKKAYA’yaihaleedilmiştir.

Kompleksin, birinci ihale dışında kalan, inşaatına ait etüt veprojeler,teknikelemanlarcaveilgiliihtisasbirimlerinceyenidengözdengeçirilmiş;DevletPlanlamaTeşkilatınındaincelemeveonayındansonra,Tekel İdaresiYatırımveUygulamaGenelMüdürlüğünün teklifiüzerineMüdürler Kurulunca 724 milyon hra üzerinden ihaleye çıkarılması8.8.1978günve1627sayıilekabuledilmiştir.Budurumagöretamamenteknikvebirihtisaskonusuolanbuişe,politikbirmakamıişgaletmektebulunan Bakanın müdahalesini meşru bir gerekçeye dayandırmakmümkündeğildir.

Genel Müdür Orhan ÖZET, Genel Müdür Başyardımcısı KerimDEMİREL,YatırımUygulamaGrubuMüdürüTanzelKURUL,YatırımUygulama inşaat Müdürü Tarlıan ÖZGÖKMEN’in ifadelerindenanlaşılacağıüzere(K.2,S.346-356veK.3,S.184-220)sanıkBakanTuncayMATARACI’nın sürekli ve ısrarlı isteği ve baskısı neticesinde,Müdürler Kurulu, aldığı ilk kararını bir hafta sonra 15.8.1978 gün ve1652sayılıyenibirkararladeğiştirmekvekompleksinşaatını,BakımEvive İşlemeEviolarakdeğil,Bakımve İşlemeEvlerininher ikisininbazıkısımlarınısunibirşekildeayırmakvebirbölümünüihaledışıbırakmakmecburiyetindekalmıştır.

Bu suretle; Sanık Bakanın Milletvekili olmadan da 11.2.1977tarihinde kendisinden 25.000 lira aldığı, çok yakın ve samimi ilişkileribulunduğu,demirihalatçısı(...)’denaldığırüşvetparalarından25milyonlirasını kendisine verdiği, onun da hesaplarına karıştırıp gizlediği veYıldız Tuğla ve Seramik Sanayii A.Ş. nin işlerinde kullandığı, bankakayıtları,çeklervediğerkanıtlarlasabitolan,sanıkAliYILDIZ,ihaleyegirebilmiş ve kompleksin inşaat işini yüklenmiştir. (SanıkAliYILDIZ,elindeki müteahhitlik karnesi 560 milyon liralık olduğu için —ki bukarneninde daha sonra, gerçek dışı belgeler ibraz edilerek alındığından

Esas sayısı : 1981/2 Karar sayısı : 1982/1 773

BayındırlıkBakanlığıncaiptaledildiğianlaşılmaktadır—kompleksinşaatıbölünmeseydiihaleyekatılannyacaktı).

B) SanıkAliYILDIZ, ihaleden sonra da işe zamanında başlayıpinşaatıyürütmemiş;bunarağmenaçıpdoldurduğutemelkazısıveimlasıiçinihalebedelininyarısınıaldıktansonra14.3.1980gününde8/505sayılıkararnameçıkıncaişitasfiyeetmiştir.

C)KontrolMühendislerininDeğiştirilmesiOlayı:

23.11.1978tarihindebuinşaatınKontrolBaşmühendisliğineYılmazÎNKAYA, Kontrol Mühendisliğine Tuncay KARANACAK getirildiğihalde,aradan20güngeçmedenYılmaz ÎNKAYAişinbaşındanalınmış,12.12.1978tarihindeTuncayKARANACAKBaşmühendisliğe,müteahhitAli YILDIZ’m hemşehrisi ve onun şantiye şefi gibi çalıştığı anlaşılanTevfikATASELÎM’deKontrolMühendisliğinegetirilmiştir.Biraysonra12.1.1979tarihindeTuncayKARANACAK’daişinbaşındanalınarak,butarihtenitibarenfiilen(nitekim15.2.1979tarihlibiryazıyaBaşmühendisolarak Tevfik ATASELİM imza atıyor), 6.4.1979 tarihinden itibarende hem fiilen ve hem de hukukenTevfikATASELÎMBaşmühendis veKontrolMühendisi olarak çalıştırılmış.Ancak,TuncayMATARACI’nınBakanlıktanayrılmasındansonra5.12.1979tarihindeTevfikATASELÎMişin başından uzaklaştırılarak tekrar Tuncay KARANACAK inşaatınkontrolüilegörevlendirilmiştir.

Bu değişikliklerin de sanıkTuncayMATARACI’nın ısrarlı isteği,baskı ve müdahalesiyle vuku bulduğu tanıkların açık ve detaylı olarakyaptıklarıbeyanlardananlaşılmaktadır:Mevzuatveşartnameesaslarınınuygulanmasını titizlikle takip ettiği anlaşılan Yılmaz ÎNKAYA dahaişin ihaleye çıkarıldığında bir «yer gösterme belgesi» dolayısiyle AliYILDIZ’m kendisini «tarttığım, denediğini, aksi» görüp beğenmediğinibildirmektedir.

TekelGenelMüdürüOrhanÖZET,sanıkTuncayMATARACI’nın:«Kötü muamele yapılıyor. Zamanında istihkak ödenmiyor... zorluklarçıkarılıyorgerekçesiyleKontrolMühendislerinindeğiştirilmesiniistedi...TevfikATASELİM’inisminiBakanverdimüteadditdefatayininisöyledi»demektedir.

TanzelKURUL:«TuncayMATARACITevikATASELÎM’itavsiyeetti. Sözleşme daha Sayıştay’da tescil edilmeden Yılmaz İNKAYA’nındeğiştirilmesinisöyledi.»

Esas sayısı : 1981/2 Karar sayısı : 1982/1 774

Turan ÖZGÖKMEN’de : «Yılmaz ÎNKAYA’nın alınmasıBakanlıktantalepedildi»beyanındabulunmaktadırlar(K.2,S.346-356,K.3.S.145-220,K.5,S.320-322veadıgeçentanıklarınYüceDivandaki13.8.1981ve8.9.1981günlüifadetutanakları).

D) AliYILDIZ ve TevfikATASELÎM’in düzenlediği gerçek dışıhakedişraporları:

Tekel Genel Müdürlüğü MüfettişiAhmet BIÇAKÇI’nın 1.7.1980günve44sayılıraporuveekibelgelerden:

1) inşaat Yüksek Mühendisi Doğan GENÇOĞLU, inşaatMühendisi Gündoğan SEZGÎN, inşaat Yüksek Teknikeri AhmetÖZTÜRK’ünbilirkişiolarakdüzenledikleri11.5.1980günlüraporagöre:TekelGenelMüdürlüğünün16.4.1979günve37089numaralıyazısındamüteahhitlikçedüzenlenipidareyeverilmesigerektiğibildirilen«vaziyetplanıvediğerprojelerintanzimedilerekidaremizeverilmesivebuprojeleridaremizcetasdikedilinceyekadardainşaatsahasındahafriyatvehiçbirimalatyapılmaması»hususuaçıkçaemredildiğihaldeTevfikATASELlM«tasdiklikazıplanınınşantiyeyegelmesinibeklemeden»248128m3kazıyaptırmıştırkibunun124733m3’imüntasdiklikazıplanıdışındakaldığısaptanmıştır (Bedeli 22.456.139,89 lira etmiş66.1979’dadüzenlenen3numaralıhakedişleödenmiştir).

2) Şantive defterinde, inşaat mahalline getirilen kum ve çakılmiktarının475m3göründüğü;11.5.1980günlüraporagörede

10.5.1980tarihine kadar inşaat mahalline ancak 2500 m3 kumve çakıl getirildiği; buna mukabil hakedişlerde (bilhassa Haziran veEylül 1979 aylarında düzenlenen 3 ve 5 numaralı hakedişlerde) TevfikATASELÎM’in150.000m3kumveçakılınTurgutlu’danteminedildiğinibelirterek, bunun için 6.000.000 lira temin bedeli, 35.539.500 lira danakliyebedeliolaraktahakkukettiripödettiğisaptanmıştır.

3) 10.5.1980 tarihine kadar dahi demı’rsiz beton hiç yapılmadığıhalde TevfikATASELlM düzenlediği hakedişlerde 300 m3, 250 dozlu,demirsiz beton yapıldığını belirterek haksız olarak 203.667 lira bedelinödenmesinesebepolmuştur.

4) Müfettiş Ahmet BIÇAKCI’nın isteği üzerine görevlendirilenEgeÜniversitesiYerbilimleri Fakültesi elemanlarındanDoçDr.Yılmaz

Esas sayısı : 1981/2 Karar sayısı : 1982/1 775

SAVAŞÇI,Dr.JeologRezzanBİRSOY,Dr.JeologHüseyinYILMAZ’ınbilirkişiolarak,gerekinşaatmahallindegerekselaboratuvarlardayaptıklarıinceleme ve tahliller sonunda düzenledikleri ve Yerbilimleri FakültesiDekanlığının 6.3.1980 gün ve 690 sayılı yazısına ekli raporda : «İzmirY.T.B. işletme inşaatı şantiyelerinde bulunan dolgu malzemesinden,TurgutluveIşıklarMalzemesinintoplamoranı%10’ugeçmez»denmişolduğu halde Kontrol Mühendisi Tevfik ATASELÎM’in düzenlediği,bilhassa 3 ve 5 numaralı hakedişlerde 180.000m3 olarak gösterilen budolgumalzemesinin170.000m3’ününTurgutlu’dan(70km.mesafeden)getirildiği, ancak 10.000m3’ünün Menemen’den (22 km. mesafeden)taşındığı,busuretleherm3dolgumalzemesininnakliyesiiçin102,87lirayerine 236,82 lira ödendiği, toplam olarak ödenen 41.306.800 liradanyarısından fazlasının gerçek dışı bir şekilde hakedişlere dahil edile reködendiğisaptanmıştır.

5) SanıkAliYILDIZ,YüceDivandagörülen,SosyalGüvenlikeskiBakanıHilmiİŞGÜZAR’lailgilidavadada,13.4.1982günveE.1981/1,K. 1982/2 sayılı kararla, rüşvet vermek ve görevi kötüye kullanmıyaiştirakten mahkum olmuştur. O dava dolayısıyla dinlenen tanıklar(şoförler), S.S.K. Eşrefpaşa Hastanesi yeri hafriyatından çıkarılanlarınbir kısmım, bu Y.T.B. îşletme inşaatı yerine imlâ için, getirdiklerinisöylemişlerdir. (Halbuki Eşrefpaşa’daki hafriyat artıklarını 47 km.uzaklıktakiTorbalıyataşıyıpattığınıbelirterekbununiçin50358013liraistihkaktaS.S.K.ndanaldığımevsuktur).

E)Milli Güvenlik Konseyince kabul edilen Soruşturma KuruluRaporunda da belirtildiği üzere : «Tuncay MATARACI, İzmir YaprakTütünBakımveİşlemeEviKompleksiihalesiniikikısmaböldürerekAliYILDIZ’in ihaleyegirmesinisağlamışveayrıcaKontrolMühendislerinideğiştirerek karşılığında Ali YILDIZ’m şirketlerine gayriresmî ortakolmak şeklinde menfaatler elde etmiştir. Sağladığı menfaatlerin rüşvetsuçu yönünden, bir unsur olarak, kesin miktarı belirlenemediği içindirki,aslındabirrüşvetanlaşmasınınuygulanmasışeklindetezahüredenbueylemi,memuriyetgörevinikötüyekullanmagibidahaaltdüzeydekibirsuç olarak kabul etmek zorunluğu doğmuştur.» (Kendisinin Türk CezaKanununun240mcımaddesinegörecezalandırılmasıgerekirdi).

F) Sanık Ali YILDIZ’da, memuriyet görevini kötüye kullanmasıiçinGümrük veTekel eski BakanıTuncayMATARACI’vı azmettirdiğive bu konuda onunla iştirak halinde bulunduğu, gerek aralarındaki

Esas sayısı : 1981/2 Karar sayısı : 1982/1 776

ilişkilerden gerekse olayın niteliği ve cereyan şeklinden anlaşılmaklakendisininTürkCezaKanununun64üncümaddesiyoluileaynıKanunun240incimaddesinegörecezalandırılmasıgerekirdi.

VII— Zapt ve müsadere hakkında, Türk Ceza Kanununun, 36incimaddesindekigenelhükmerağmen,225incimaddesinedeözelbirmüsaderehükmükonulmuştur.

225 inci maddenin ikinci fıkrası : «Muhik olmayan bir menfaatehizmetemeliyle»verilenrüşveti(kiminelinegeçmişolursaolsun),raşinin(rüşvetverenin)mülkiyetinde(sahipliğinde)görmektedir.MedeniHukukve Borçlar Hukuku da bir İktisadî kıymet, gayri meşru bir şekilde elegeçirildiğinde, iktisapedilmişsaymaz(lulcatavezamanaşımı ile iktisaphükümleriveBorçlarKanununun65 incimaddesindekihallerhariç).Oiktisadikıymet,gayrîmeşrubirşekildekiminelinevehesabınageçersegeçsinonunaynîvemülkiyeti (sahipliği), onumeşrubir şekilde iktisapetmiş olanda kalır. Ancak, rüşvet olarak verileni, meşru bir şekildeve hüsniniyetle ele geçirmiş; dolayısiyle onun aynîni ve mülkiyetini(sahipliğini) de iktisap etmiş olanlarda bulunabilir. O hallerde rüşvetverileninaynîvemülkiyeti(sahipliği)değil,onunkarşılığıolarakalınan,rüşvet yerine kaim olur. Aynî ve mülkiyeti, değiştirilmiş olarak dahi,mürteşi, raiş ve diğer gayrimeşru aracılara geçmesimümkün olmıyan;onlardan, zilyetliği, vazulliyetliği v.s. ninde muhakkak suretle gerialınması gereken rüşvetin, aynîni, malikiyetini ve zilyetliğini raşide(rüşvetverende)bırakmayıda,TürkCezaKanununun225 incimaddesi,yerinde,uygunveadilbulmadığından,müsadereedilmesiniöngörmüştür.Bunedenle:

B) A) Sanık Tuncay MATARACI’nın rüşvet olarak aldığıparalardan25milyon lirası sanıkAliYILDIZ’ageçtiği, tanıklar, çekler,bankakayıtları,diğersanıklarınbeyanlarıvenihayetYüceDivandaikrarve itiraf etmekmecburiyetinde kalanAliYILDIZ’m beyanları ile sabitolmuştur.AliYILDIZ’ın, bu paraları gayrî meşru bir şekilde; kurduğuşirketlerinhesaplarınakarıştırıpgizlediği,kullandığıdasübutaerdiğinden,kararın VIII/B maddesinde belirtildiği üzere, kendisi hapis cezasınamahkumedilmiştir.Burüşvetparalarınıaldığı,belgelerlemevsukolmasınamukabilgeriverdiğinedairkendisininifadesindenbaşkaenküçükbirdelilbulunamadığı;aksineparanıngeriverilmediğinedairtanıkifadeleribulunduğugibiolaylarınakışıdaparanıngeriverilmediğinigösterdiğindenAliYILDIZ’dakibu25milyonliralıkrüşvetindemüsadereyetabitutulması

Esas sayısı : 1981/2 Karar sayısı : 1982/1 777

gerekirdi (Kararın XV/C fıkrasınada katılmıyorum).A ynı düşüncelerle,sanık Şaban EYÜBOĞLU’nun uhdesinde kaldığı anlaşılan, 12.725.000lirarüşvetparasındanyalnız2.620.000 lirasının müsaderesine kararverilmesinideyeterlibulmuyorum.

C) Yine aynı düşünce ve gerekçelerle öteki sanıklardan,uhdelerindekaldığısabitolan,rüşvetparalarınınmüsadereedilmemesinidekanuna,hakkaveadaleteuygungörmediğimdenkararınXV/Efıkrasınadakatılamadım.

VIII —SONUÇ:Başlıcalarını,çokkısaolarak,yukarıdayazdığımnedenlerle,kararınbazıkısımlarınaekvedeğişikgerekçelerlekatılıyorum;bazıkısımlarınadakarşıyım.

ÜyeMuammer TURAN

778

YÜCE DİVAN

Esassayısı :1981/2Kararsayısı :1982/1Karargünü :16.3.1982

KARŞIOY YAZISI

1—9.7.1961tarihlive334sayılıTürkiyeCumhuriyetiAnayasasının147ncimaddesinde,AnayasaMahkemesi’nin,BakanlarKuruluÜyelerini,«görevleriyle ilgili suçlardandolayı»YüceDivansıfatıylayargılayacağıbelirtilmiştir.

TuncayMATARACI’nın,Amerika’dabulunduğusıradasatınaldığısilâhları, gelirken Türkiye’ye getirmesi göreviyle ilgili bir suç değildir.Sanığın, bu silâhları yurda sokarken, Bakanlık göreviyle ilgili herhangibir işlem yaptığı, herhangi bir memura bu konuda emir veya talimatverdiğikanıtlanmamış,hattâileriyesürülmemiştir.Böyleolunca,TuncayMATARACI’nın işlediği suç, Bakanlık göreviyle ilgili olmayıp, yurdakaçaksilâhgetirenherhangibirvatandaşın(özellikle,diplomatikpasaporttaşıdığı için gümrüklerde kolaylık gören herhangi birDevlet adamının)işleyebileceğisuçlardandır.

Bu sebeple, Sanığın, yurda kaçak silâh sokmaktan dolayı, /üceDivan’dadeğil,ilgilimahkemedeyargılanmasıgerektiğikanaatındayım.

2— Tuncay MATARACI’nın, hemşehrisi Dursun AliÇIRAKOĞLU’nu,kanun,tüzükveyönetmeliklerdeyazılıusullereriayetetmeden,ÇayKurumu’nabağlıÇayPaketlemeFabrikası’ndageçici işçiolarak işe aldırdığı; aynı gün, ikinci bir emirle, kendisinin Bakanlık’tagörevlendirilmesini sağladığı, Bakanlık’taki görevi süresince günde üçsaat fazla çalışmayapıyorvebayramvegenel tatil günlerinde çalışıyorgösterilerek bunlarla ilgili ek ücretlerden faydalandırılması için ÇayKurumuGenelMüdürlüğü’neemirverdiği,Bakansıfatıileyaptığıyurtiçiveyurtdışıseyahatlaraadıgeçenıiştirakettirip,kendisine,seyahatmasrafıolarakbüyükmeblâğlaravaranödemeleryaptırdığı;busuretle,adıgeçenhemşehrisini himaye maksadıyla görevini kötüye kullandığı, dosyamünderecatınavetoplanandelilleregöresabitolduğundan,SanığınTürkCeza Kanunn’nun 240 mcı maddesine göre cezalandırılması gerektiğikanaatındayım.

Esas sayısı : 1981/2 Karar sayısı : 1982/1 779

3—TürkCezaKanunu’nun225 incimaddesinin ikinci fıkrasında«Muhik olmayan bir menfaate hizmet emeliyle rüşvet veren kimlerinmahkûm olacakları cezalardan başka vermiş oldukları rüşvetinmüsaderesinedehükmolunur»denilmektedir

TuncayMATARACI’ya «muhikolmayan»sebeplerlerüşvetverildiğiyapılanyargılamasonundasübutaermiş,rüşvetalanTuncayMATARACIilekendisinerüşvetverenlerinmahkûmiyetlerinehükmedilmiştir.

SanıkAliYILDIZ’ıriburüşvetparalarındanyirmibeşmilyonliralıkbirkısmınıticarîhesaplarıiçindegizlediğidesabitgörülerek,TürkCezaKanunu’nun 296.Maddesi’ne göre cezalandırılmasına karar verilmiştir.Duruşmaların devamı sırasında, Yüce Divan kararıyla üzerine tedbirkonulanbuyirmibeşmilyonliranın«elegeçmediği»ninkabulüneimkângörmüyorum. Para, Türk Ceza Kanunu’nun 36.maddesi’nde yazılı suçâletleri v.s. gibi ayniyle değil, misliyle de ele geçirilmiş olabilir. SanıkAliYILDIZ’myirmibeşmilyonlirayakarşılıkibrazettiğiaynıdeğerdekiteminat mektubu üzerine tedbir konulmuş olması, haklı olmayan birsebepleverilmişbulunanrüşvetparasındanbirkısmınınelegeçirildiğininaçıkbirdelilidir.

Buitibarla,sanıkAliYILDIZ’m,üzerinetedbirkonulmuşbulunanyirmibeşmilyonliralıkbankateminatmektubukarşılığınınmüsaderesinekararverilmesigerektiğinden,buteminatmektubununserbestbırakılaraktedbirinkaldırılmasıyolundakikararakatılmıyorum.

4— Yukarıda açıkladığım gerekçelerle, Şaban EYÜBOĞLU’nunuhdesinde kaldığı anlaşılan rüşvet parasının tamamı ile öteki sanıklarınuhdelerinde kaldığı sabit olan rüşvet paralarının müsaderesine kararverilmesi ve sanıkların mal varlıkları üzerine konulmuş olan tedbirin,ödeme gerçekleşinceye kadar devam ettirilmesi lâzım geldiğinidüşündüğümden, Yüce Divan kararının bu düşünceme ters düşenbölümlerinedekatılmıyorum.

ÜyeMehmet ÇINARLI

780

YÜCE DİVAN

Esassayısı :1981/2Kararsayısı :1982/1Karargünü :16.3.1982

KARŞIOY YAZISI

1— Gümrük ve Tekel eski Bakanı TuncayMATARACI’nın ÇayKurumu’na çay kutusu imalatını üstlenmiş olan RahimMEYDAN danrüşvet olarak aldığı on milyon lira ile demir ithalatçısı (...)’den aldığırüşvetinkırkyedimilyonbeşyüzbin liralıkkısmını,kendiadınaaçtırdığıbanka hesaplarında gizlemek ve aldığı talimata göre başkalarına intikalettirmeksuretiyleadıgeçeninbunlardanistifadesiniteminvehükümetçeyapılacak soruşturmayıyanlışyola sevkettiği sabitgörülerekTürkCezaKanunu’nun296.maddesinegörecezalandırılanHalilİbrahimDEMİR’in,Bakan tarafından kendisine verilen para ve çeklerin, verildikleri tarihtebunların iki ayrı rüşvet suçu ürünü olduğunu bildiği hususunda yeterlive inandırıcı delil yoktur. Bu itibarla; hükmolunan cezanın Türk CezaKanunu’nun80.maddesigereğinceartırılmasına,

2— (...)’in babası tarafından 1975 yılında getirtilen ve tarifepozisyonuna uyumsuzluğu nedeniyle ithaline izin verilmeyerekHaydarpaşa liman sahasında tutulan ve daha sonra idarece tasfiyesikararlaştırılmış bulunan yaklaşık 2.000 ton demirin, hurda adı altındagümrüktençekilmesiniteminiçinTuncayMATARACItarafından(...)’denalınan veYüceDivanca sübuta kabul olunan otuzmilyon liralık rüşvetolayında, sanık Köksal MATARACI’nın, ağabeyine yapılan rüşvetteklifi ve onun talimat üzerine, rüşvet veren (...) ve aracısı Salih ZekiRAKICIOĞLU ile buluşup görüşerek anlaşmaya varılmasını sağlamak,rüşvetinbirkısmınıbizzatalmaksuretiylerüşvetalanınaracıolarakolayakarıştığıyeterliveinandırıcıdelillerlesabitvefiiliTürkCezaKanunu’nun226 incimaddesi delaletiyle aynı 213/2 ve 65 incimaddelerinemümasiken, adı geçenin Türk Ceza Kanunu nun 296 inci maddesine görecezalandırılmasına,

Karşıyım.

ÜyeMahmut C. CUHRUK

781

YÜCE DİVAN

Esassayısı :1981/2Kararsayısı :1982/1Karargünü :16.3.1982

KARŞIOY YAZISI

16.3.1982günlü, Esas : 1981/2 ve Karar : 1982/1 sayılı Karar’mazınlıktakaldığımbölümlerineilişkinkarşıoylarımıngerekçeleriaşağıdabelirtilmiştir:

1 — TCK.’nun 4055 sayılı Yasayla değişik 80. maddesinin açıkifadesine göre; «Bir suç işlemek kararının icrası cümlesinden olarakkanununaynıhükmününbirkaçdefaihlâledilmesi,muhtelifzamanlardavâkiolsabile»birsuçsayılmaktadır.

Yasanın aynı hükmünün birden fazla ihlâli biçiminde belireneylemler, bir suç işlemek kararma bağlı olarak gerçekleştiği takdirde,anılanmaddenin buyurucu hükmü gereği olarak, «bir suç» un oluştuğukabul edilecek ve bu suçtan dolayı verilecek ceza «altıda birden yarıyakadar»arttırılacaktır.

TCK’nun 80. maddesinin 4055 sayılı Yasayla değiştirilmesindenönce,maddemetninde,müteselsilsuçunmaneviöğesiolarak«aynıkasdıcürmi»densözedilmişolmasınarağmen,yapılandeğişikliklebuöğe«birsuçişlemekkararı»nadönüştürülmüş,maddiunsurubelirleyen«kanununaynı hükmünün birkaç defa ihlâl edilmesi» biçimindeki ibare ise aynenmuhafazaedilmiştir.

Bu durumda; «kanunun aynı hükmünü» ihlâl eden eylemlerinbirbirinden ayrı ve bağımsız olarak tekevvün etmesi ve her eyleminbaşhbaşınabirsuçuoluşturmasıgerektiğindekuşkuyoktur.Herbiriayrı«kasdıcürmi»denkaynaklandığıhalde,buoluşumdatekolan,aynıolan,işlenensuçlarıbirleştiripbütünleştirenve«birsuç»sayılmasınıgerektirenetken, aynı suçu defaatle işlemeye yönelik genel iradenin, niyetinifadesi mesabesindeki «suç işleme kararı» dır ve bu karardaki birliktir,bütünlüktür.

Dosyaiçeriğinegöre:

Esas sayısı : 1981/2 Karar sayısı : 1982/1 782

1975 yılından beri Haydarpaşa Gümrüğünde bekleyen ve Yurdasokulması yasalara uygun olmadığından ithaline müsaade edilmeyenyaklaşık ikibin ton demirin «hurda adı altında» çekilmesini temin içinotuzmilyonlirarüşvetaldığısabitolansanıkTuncayMATARACIile;

Söz konusu demirlerin Yurda sokulmasını sağlaması karşılığındaTuncayMATARACI’yaotuzmilyonlirarüşvetverdiğisübutaerensanık(...)’inve;

Bu olayda, Tuncay MATARACI ile (...) arasında yapılanrüşvet anlaşmasında (...)’in aracısı olduğu sabit olan sanık Salih ZekiRAKICIOGLU’nun,dahasonra;

Aynı yasa hükmünü «birkaç defa» ihlâl etmek amacıylaÖncedenoluşturulup uygulama alanına aktarılan «bir suç işlemek kararı»çerçevesinde, bu kez, sanık (...) tarafından Yurtdışından getirtilecekdemirlerin Yurda sokulmasında kolaylık sağlanması için nitelikçe aynısuçlarıikincidefaişlediklerianlaşılmaktadır.

Bu durumda, demir ithalâtçısı olan sanık (...)’in YurtdışındangetirteceğidemirlerinYurdasokulmasındahertürlükolaylığıngösterilmesikarşılığında toplam olarak seksendörtmilyonbeşyüzbin lira rüşvet aldığısabitolansanıkTuncayMATARACIile;

SözüedilendemirlerinYurdasokulmasıiçinTuncayMATARACI’yatoplamolarakseksendörtmilyonbeşyüzbinlirarüşvetverdiğisübutaerensanık(...)’inve;

Buolayada (...)’inaracısı sıfatıylakatıldığı sabitolansanıkSalihZekiRAKICIOĞLU’nun;

Herikirüşvetolayınedeniyleortayaçıkan,«ayrıkasdıcürmî»lerebağlıikişereylemimevcutolduğuhalde,bueylemlerin,«birsuçişlemekkararının icrası cümlesinden olarak» kanunun aynı hükmünü ikişer kezihlâletmişbulunmalarıkarşısında«birsuç»sayılmalarıgerekmektedir.,

3.4.1975günlü ithal müsaadesi gereğince 1975 yılı içinde sanık(...)’inbabası(...)tarafındanBatıAlmanya’dangetirtilenveithaliyasalarauygun olmadığı için çekilemeyen, bu nedenle Haydarpaşa Limanındabekletilmekte olan ve tasfiyesi zorunlu bulunan 1.999.385 Kg. demirinkurtarılması konusunda Salih Zeki RAKICIOĞLÜ’dan yardım isteyensanık(...)’in:

Esas sayısı : 1981/2 Karar sayısı : 1982/1 783

«Mesele 1975 senesinde gelen hurda ile başlamıştır... TuncayMATARACI, o tarihte, hurda olan malların verilmesi diye HaydarpaşaGümrüğüne yazı yazdı... Bu iş olmayınca başka ithalât yapmamız sözkonusu oldu. Bu da hurda ithalâtıdır. 73.03 pozisyonuyla yapacağımızithalâttır...»biçimindekiifadesi(K.6,S.316-339);

Durumu Tuncay MATARACI’ya intikal ettiren ve ondan olumlucevapalansanıkSalihZekiRAKICIOĞLU’nun:

«...(...)’laİstanbul’ageldiğindegörüştüm.Kendisidekonuyubanatekrarlayarak,(MATARACI’danricaetsekdebizeyardımcıolsa)şeklindetekliftebulundu...BuvesileyleMATARACI’yadurumuintikalettirdik.Oda (tamam,bakalım)dedi.Yazılaryazıldı... (Hurda işi tamamdır)dedi...Birkaç gün daha bekledik... Geliş ve gidişinde, (Ne oldu bizim iş, neolduhurdaişi)diyedevamlıbizibaskıaltınasoktu.Bendehurdaişininolmadığını söyledim. (Nasıl olur? olmaz öyle şey. Hurda işi tamamdır,bitmiştir, biz işimize bakalım dedi)... (...)’a sorduğumda (Hurda işinihalledemedik, olmadı) şeklinde bana malûmat verdi... Bunun üzerineMATARACIilemuhatapolduk.OzamanMATARACIbize(Bırakınnehurdaişi,buradakihurdadanneolur,başkademirmemirgetirindeparakazanalım. Bu fırsat bir daha ele geçmez) dedi... (...) da, (bende olanpermiler çoktur.Senindemuhitinvardır.Permi toplayalımvedışarıdandemir ithaledelim)dedi...BununüzerinekonununTuncayMATARACIileilgisininneolduğunusordum,bana,(çokeskidenberiGümrüktebanataktılar, güçlük çıkartılıyor, Gümrükte muamelelerin rahat ikmali içinMATARACIbizeyardımcıolsun)dedi.BunuMATARACI’yaaktardık.Odakabuletti...MATARACIbize,(...)’ınbeyanınagöre,üstünlüktanıyacakve buradaki Müdür’e, İzmit’teki, Derince’deki Müdüre söyleyecek vemuamelelerimizi rahat yapacaktık. Bizim söylediklerimizi MATARACIkabuletti...»şeklindekisözleri(K.6,S.166-193);

Sanık Tuncay MATARACI’nın, demir ithalâtında, (...)’in işlerineyardımcı olması hususunda İzmit Gümrükleri Başmüdürü ErdinçÖZERMAN’a telefon ederek talimat vermesi, bilâhare Başmüdürüİstanbul’a Tarabya Otelindeki özel dairesine ve Ankara’ya Bakanlığaçağırarakbaskıyapması;

Sonsoruşturmadasanık(...)’inde:

«Tuncay MATARACI, demir getirmemizi, böyle bir fırsatın ele

Esas sayısı : 1981/2 Karar sayısı : 1982/1 784

geçmeyeceğindenbahsetmiştir.BenimdeötedenberiGümrükİdarelerindeçekmiş olduğum sıkıntılar, haksız yere uğraşlarım, birtakım Gümrükyetkili memurlarının bana karşı basımca ve kasıtlı davranışlarındanmilyonlara varan bir çok kayıplarım olmaktaydı... Bunların karşısındaTuncayMATARACI’nınböylebirteklifiylekarşılaşınca,çekmişolduğumsıkıntıları da gözönüne alarak, bana bu konuda yardımcı olmasını ricaettim... Ve kendisi belli bir miktar istedi. Önce bana çok pahalı gelenbumiktar üzerinde tartışma yaptık. Bilâhare bumiktarı bırakarak aydabelli bir miktara dönüştürdük...» demesi (D.T. S. 309-310) karşısında,bu ifadeler ile bunların Gerekçeli Karara aktarılan ayrıntıları, ötekiifadeler, tanıkların açıklamaları ve konuya ilişkin tüm belgeler birliktedeğerlendirildiğinde:

1976 yılında ölen (...)’i ve onun ölümünden sonra, şirketlerininve mallarının idaresini (...) ailesinin en büyüğü olarak üstlenen sanık(...)’i yakından tanıyan; sanık Tuncay MATARACI’nın da hemşehrisiveyakınarkadaşıolansanıkSalihZekiRAKICIOĞLU’nungirişimiyle,zaman zaman biraraya gelen sanıkların, gelişen ilişkiler içinde, «Parakazanalım...Bufırsatbirdahaelegeçmez»parolasındanhareketederek,özellikle, demir ithalâtından yarar sağlamayı amaçlayan ortak bir kararoluşturdukları, «kanunun aynı hükmünü» defaatle ihlâl etmeye yönelikişbu karar uyarınca işe başladıkları, eylemlerine yön veren bu düşüncesistemive suç işlemeplânı çerçevesinde sanıkTuncayMATARACI’nınTCK.nun 213/1. ve 225/1., sanık (...)’in ise aynıYasanın 220. ve sanıkSalih Zeki RAKICIOĞLU’nun da TCK.nun 226. maddesi delâletiylebu Yasanın 220. maddesini ikişer kez ihlâl ettikleri kesinlikle ortayaçıkmaktadır.

Böylece, 1975 yılından beri Haydarpaşa Gümrüğünde bekletilenve yasal koşulları gerçekleşmemiş olması nedeniyle ithâl işlemleritamamlanamayan yeni ve kullanılmamış demirlerin, hurda niteliği izaleedilmeksuretiylekurtarılmasıiçinişlenensuçlarla;

Dış ülkelerden deniz yoluyla getirtilecek demirlerin, İzmit veDerinceGümrüklerinden,hertürlükolaylıkvegeçişüstünlüğüsağlanarakYurdasokulmalarınıamaçlayansuçlar;

Çeklerintanzimvetahsiliileilgiliişlemlerinnitelikleri,buçeklerinalınıp verilmesinde, Tuncay MATARACI’ya ve onun direktifiyleyakınlarına aktarılmasında izlenen yöntemler, sonuçta bütün çeklerin

Esas sayısı : 1981/2 Karar sayısı : 1982/1 785

belli odaklarda toplanmış ve doğrudan sanık Tuncay MATARACI’nıntasarrufalanınaintikaletmemişolması,rüşvetsözleşmelerininzamanıveuygulanmabiçimleri, iki rüşvetsözleşmesi arasında,yenibir suç işlemekararının karinesi sayılacak uzunca bir zaman aralığının bulunmaması,râşi ve mürteşî ile raiş’in her iki olayda pozisyonlarını değiştirmemişolmalarıkarşısında,müteselsilsuçuntipikörneğinioluşturmaktadır.

Hüküm fıkrasının I ve II numaralı kesimlerinde yeralan rüşvetsuçlarının, ayrı suç işleme kararlarına ve kasdı cürmilere bağlı olarak,birbirindenayrıvebağımsızikisuçuoluşturduğukabuledilmeksuretiyleyapılanuygulamayabunedenlerlekatılmamaktayım.

Belirtilen hususlar ve hükmün dayanağını teşkil eden iki rüşvetsözleşmesinden başka bir sözleşmenin mevcut olmaması; tarafları râşive mürteşi olan rüşvet sözleşmeleri gereğince vaad ve taahhüt edilenmenfaatlerin taksitlere bağlanması ve aylık ödemeler biçiminde yerinegetirilmesi keyfiyetinin ise rüşvet sözleşmelerinin sayısını arttırmamasıkarşısında ikinci rüşvet suçunun kendi bünyesinde teselsül ettiği dedüşünülemeyecektir.

2— TCK’nun 80. maddesinin, aslında, maddi ve manevi öğeleribakımındanherbiribaşlıbaşınabirsuçteşkileden,ancak,birsuçişlemekkararma bağlı olarak tekevvün eyledikleri için «bir suç» sayılan aynınitelikteeylemlerleilgilihükümleriiçermekteolduğunayukarıdaayrıntılıolarakişaretedilmiştir.

Sanık Tuncay MATARACI’nın Rahim MEYDAN’dan aldığıonmilyon ve (...)’den aldığı kırkyedimilyonbeşyüzbin lirayı, kendiadına açtırdığı paravan banka hesaplarında gizlemek suretiyle failin bucürümdenistifadesiniteminvehükümetçeyapılacaksoruşturmayıyanlışyola sevk ettiği sabit olan Halil İbrahim DEMÎİR hakkında, TCK’nun80. maddesi uyarınca uygulama yapılmasını gerektiren yasal koşullaroluşmadığı halde,TCK.nun296.maddesi gereğincehükmedilen cezadaaynı Yasanın 80. maddesine dayanılarak altıda bir oranında arttırmayapılması, anlamve içeriği dahaöncebelirlenenTCK’nun80.maddesihükümlerineuygundüşmemektedir.

—TCK’nun225/1.maddesinin,«Vazifesini ihlâledenveya ihlâletasaddi eyleyen» mürteşi için hükmolunacak asıl ceza yanında ve bucezadan ayrı olarak uygulanmasını öngördüğü, «alman paranın veya

Esas sayısı : 1981/2 Karar sayısı : 1982/1 786

taahhüt olunanmenfaatlerin»miktar veya değerinin beş katı oranındakiağırparacezasınailişkinyaptırımınfer’ifailler,özelliklememurolmayanfer’îfaillerhakkındauygulanmasınaolanakyoktur.

Gerçekten anılan maddenin birinci fıkrası, yalnız, görevlerinikötüyekullanarakrüşvetalanmemurfailleriçinhükmedilecekağırparacezalarındanfer’îfailler,özellikle,memurolmayanfer’ifaillerhakkındaherhangibirkuraliçermemektedir.

Rizespor Kulübüne bin,Anadolu Basın Birliğine ise yüz ton çaytahsisinivebuçayların4223sayılıYasayaaykırıolarakperakendesatışfiyatınm üstünde bir fiyatla satılmasını sağlamak için yapacağı çeşitliyardımlarkarşılığındaKulüpyöneticilerisanıklardanonmilyon,AnadoluBasınBirliğiRizeŞubesiyetkililerisanıkarandaikimilyonyediyüzellibinlira rüşvet alan sanıkTuncayMATARACI’nın aracısı olarak bu suçlarakatıldığı sabit olan ve fakat memuriyet sıfatı bulunmayan, üstelikmürteşininvasıtasıveonunferanzimethalîolarak,râşi’denparaalmamış,birvaadveyataahhütkabuletmemişbulunansanıkKöksalMATARACI,keza;

Emekli Jandarma Astsubayı Harun GÜREL’in İpsala GümrükMüdürlüğüne atanması için Abuzer UĞURLU, Uğurcan ELMAS veve Harun GÜREL den toplam olarak onmilyondokuzyüzyirrnibeşbın;HaydarpaşaGümrükMüdürVekilliğine atanmasındankısa iı süre sonratutuklanmasınedeniylevekâletgörevindenalmanvebilâhareaçığaihraçolunanAliGalipKAYIRAN’ıntekrarHaydarpaşaGümrükMüdürlüğüneatanması karşılığındaAliGalipKAYIRAN,YusufYAMANveMustafaÖZSOY’dan toplam olarak dokuzmilyonüçyüzbin lira rüşvet alan sanıkTuncayMATARACI’nınvasıtasıolarakbu suçlarakatıldığı sübutaerenvefakatmemuriyetsıfatıbulunmayan,üstelikmürteşininaracısıveonunfer’an zimethalî olarak, râşi den para almamış, bir vaad veya taahhütkabul etmemiş bulunan sanık Şaban EYÜBOĞLU hakkında, TCK’nun225/1.maddesine dayanılarak, ayrıca ağır para cezasına hükmolunmasıyolundakiuygulamayıdabunedenlerlebenimsememekteyim.

Cezatürlerinisoyutvegenelolarak,hersuçiçinhangitürcezanınne miktarda verilebileceğini de soyut ve özel olarak saptayan yasakoyucu, uygulama evresinde, başka bir deyişle cezanın somut olaraktayin edilmesinde mahkemelere geniş ölçüde takdir yetkisi tanımışbulunmaktadır. Bununla birlikte mahkemelerin, uygulamada, suçun

Esas sayısı : 1981/2 Karar sayısı : 1982/1 787

ağırlığıyadahafifliğiyanındafailinkişiliğini,suçavesuçluyabağlıötekietkenleri de gözden uzak tutmamaları, böylece, aşağı ve yukarı sınırlararasında,suçunobjektifağırlığıilefailinsübjektifdurumunauygun,adilbircezatayinicihetinegitmeleri,cezanınsuçlununkişiliğineuydurulmasıve ferdileştirilmesi yolunda tüm olanakları kullanmaları kaçınılmaz birzorunluluktur.Buyöntemin,cezanıngenelönlemeetkisinden,uyarıcılıkve caydırıcılık niteliğinden yararlanılmasındaki rolü gerçekten çokbüyüktür.

Hükmün I ve II numaralı kesimlerininA, B, C bölümleri, III veV numaralı kesimlerininA ve B bölümleri, VI numaralı kesimininA,B, C, D, E bölümleri, VII numaralı kesiminin C, D bölümleri veVIIInumaralı kesiminin B bölümü bu açıdan değerlendirildiğinde, örneğin,karar tarihinden yıllarca önce işlenmiş bulunan rüşvet suçlarındandolayı uygulama yapılırken, TCK’nun 213/1. ve 220. maddelerindeyeralancezalarınaşağısınırlarınınyasakoyucutarafındanesasenyüksektutulduğu, 213/2. maddesinde yazılı ağır sonuçların doğması halindebilebusınırınsadecebiryılaşıldığı,TCK’nun220.maddesindeisecezamiktarının, «kanun ve nizama vukubulan muhalefetin derecesine veistenilen şeyin kısmen veya tamamen yapılmış olup olmamasına» göresaptanması gerektiğine bililtizam işaret olunduğu gözönünde tutularak,anılan bölümlerde cezalandırılan tüm sanıkların kişilikleri, sabıkasız vetemiz geçmişleri, suçun işlenmesinden önceki yaşam biçimleri, YüceDivan huzurundaki tutum ve davranışları, tahsil durumları, içtimaimevkileri de değerlendirilmek suretiyle sonuca ulaşılması ve kararda,takdir ölçülerinin isabetle seçilip kullanıldığını kesinlikle belirleyenaçıklamalara da yer verilmesi gerekirken bu hususun tam olarak yerinegetirilmediğigözlenmektedir.

Sanıkların kişiliklerinin olumlu yönlerini açıklıkla ortaya koyansomutnedenlerkarşısında, örneğin,AnadoluBasınBirliğine çay tahsisive Ali Galip KAYIRAN’ın tekrar Haydarpaşa Gümrük MüdürlüğüneatanmasıileilgilisuçlardaveVIII.kesiminAbölümündekimisuçlulariçinyapıldığı gibi, temel cezanın, uygulananmaddelerde yazılı cezaların altsınırlanesasalınaraksaptanmasında;bucezalarınsuçteşkiledenfiillerevefaillerinkişiliklerineuyduruması,suçlacezaarasındaadilveölçülübirdengekurulması,özelliklecezalarınferdileştirilmesibakımındanvekamuyararıaçısındanherhangibirsakıncabulunmadığısanılmaktadır.

Esas sayısı : 1981/2 Karar sayısı : 1982/1 788

5— TCK’nun 89. maddesiyle uygulama alanına konulan ve 647sayılıYasanın 6. maddesiyle kapsamı genişletilen «Cezaların tecili» neve 647 sayılı Yasanın 4. maddesinin öngördüğü «Kısa süreli hürriyetibağlayıcı cezalar yerine uygulanabilecek ceza ve tedbirler» e ilişkinhükümler, cezanın ve infazın suçlunun kişiliğine uydurulmasını vefecileştirilmesini amaç edinen, bundan dolayı cezalar ve ıslah sistemiiçindehembusistemi,hemdebirbirinitamamlayanikiönemlimüesseseyioluşturmaktadır.

İlgili maddelerde öngörülen objektif ve sübjektif koşullarındurumlarda, hükmedilen cezaların yerine getirilmesini, belli süre için,şartlıolarakgeribıraktıranvedenemesüresiiçindeyenibirsuçişlenmesihalinde,hükümlülüğün«esasenvâkiolmamış»sayılmasını,aksitakdirde,yerinegetirilmesigeribırakılancezanınyenidenişlenensuçuncezasıylabirlikte çektirilmesini gerektiren erteleme müessesesi ile «suçlununkişiliğine, sair hallerine ve suçun işlenmesindeki özelliklere göre» kısasürelihürriyetibağlayıcıcezaların,kabahatlerdehafifvecürümlerdeağırparacezasınayada647sayılıYasanın4.maddesindeyeralantedbirlerdenilineçevrilmesimüessesesininbaşlıbaşınavarlığasahipikiayrımüessesedurumundabulunmaları,koşullarelverişliise,bumüesseseleridüzenleyenhükümlerinayrıayrıuygulanmasınaengelteşkiletmemektedir.

.., Cezamüeyyidesi failin kişiliğine uygun olarak saptandıktan vehükmedilen kısa süreli hürriyeti bağlayıcı ceza 647 sayılıYasa’nın 4/1.maddesinegörehafifyadaağırparacezasınaçevrildiktensonra,objektifve sübjektif tüm koşulların gerçekleşmiş olmasına rağmen bu cezanın,isteğeaykırıolarak,ertelenmemesi,suçluyudenemesüresiiçindeyenibirsuç işlememesi halinde yararlanacak yasal hak ve olanaklardan yoksunbırakmasonucunudoğuracaktır.

Ceza türleri ile süreleri ve yaşamlarından soyutlanamayacakkişisel durumları elverişli olan sanıklar hakkında hükmedilen cezalarınçektirilmesinde kamu yararı görülmemesi, yargısal şahsileştirmemüessesesi olarak erteleme müessesesinin yasallaştırılmasına nedenolduğunagöre;yasal şartlarınoluştuğuve istemin reddi içinhaklıyasalnedenlerin bulunmadığı durumlarda mahkemelerin kendiliklerinden deertelemeyekararvermelerikamuyararınıngereğisayılmalıdır.

Rizespor Kulübüne çay tahsisini ve tahsis olunan çayların 4223sayılıYaşahükümlerineaykırıolarakperakendesatışfiyatınınüstündebir

Esas sayısı : 1981/2 Karar sayısı : 1982/1 789

fiyatlasatılmasını teminetmeksuretiylegörevlerinikötüyekullandıklarısabitolansanıklarŞahinBALTAileSalihZekiGÖKTÜRKve;

AnadoluBasınBirliğineçay tahsisiolayındadaaynı suçu işlediğisübuta eren sanık Şahin BALTA hakkında, TCK’nun suç tarihlerindeyürürlükte bulunan 240. maddesinin «cezayı hafifletici nedenlerinbulunması»halineilişkinfıkrasınave«suçlularınkişiliklerinivesuçlarınişlenmesindekiözellikleri»önkoşulolarakbenimseyen647sayılıYasanın4/1.maddesinedayanılarakhükmedilenvetazminatkabilindenolmayanağırparacezalarının,bukezde,yinesuçlularınkişilikleri,geçmişhalleri,ahlâki temayülleri, yaşları, işleri, hayattaki başarıları, tahsil ve kültürdurumlarıgözönündetutularakvehaklarındaolumsuzbirkanıoluşmasınaelverişli herhangi bir bilgi ve belgenin de elde edilememiş olmasınedeniyleertelenmesigerektiğikanısınıtaşımaktaolduğumiçin«ertelemeisteklerininreddine»ilişkinçoğunlukkararlarınakatılmadım.

6—Olağanyargılamamakamlarıarasındayeralanvebellisuçlarınvekişilerindahaiyiyargılanmalarıamacıylakurulanözelmahkemelerdenbiri olan Yüce Divan, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın 147. ve 44sayılı Yasanın 20/3. maddelerinde yazılı kişileri «görevleriyle ilgili»suçlarındandolayıyargılamaklagörevliveyetkilikılınmışbulunmaktadır.

«Görev ile ilgili suçlar» deyiminin; «görev sırasında işlenen» ve«görevden doğan» suçlan kapsayan bir içerik taşıdığında kuşku yoktur.İlgililerin «görev suçu» niteliği taşımayan suçları nedeniyle YüceDivan’dayargılanmalarıbubakımdanolanaksızdır.

Konuyabuaçıdanyaklaşıldığında;resmîziyaretiçingittiğiAmerikaBirleşik Devletleri’nden dönüşünde, Yurda, birden çok ateşli silâhsokmak suretiyle 6136 sayılı Yasaya aykırı harekette bulunduğu kabuledilenTuncayMATARACI’nın, bu suçu, oluşumu bakımından, sanığınolaytarihindetaşımaktaolduğuBakanlıksıfatındankaynaklanan«görevile ilgili bir suç», başka bir anlatımla, «görev sırasında işlenen» veya«görevdendoğan»birsuçolaraknitelendirilememektedir.

Bakanlar Kurulu Üyeleri şahsî suçlarından dolayıYüce Divan’dayargılanamayacaklarına göre, anılan davaya bakılması, Yüce Divanyönünden şahıs itibariyle yetki kurallarını düzenleyen TürkiyeCumhuriyetiAnayasasının 147. ve 44 sayılıYasanın 20/3.maddelerineaykırıdüşmektedir.

Esas sayısı : 1981/2 Karar sayısı : 1982/1 790

7—SanıkTuncayMATARACI hakkında,RizesporKulübüne binton,AnadoluBasınBirliğineiseyüztonçaytahsisininveçayların4223sayılıYasaya aykırı olarak perakende satış fiyatının üstünde bir fiyatlasatılmasının temini için yapacağı çeşitli yardımlar karşılığında, kulüpyöneticileriPaşaliALAMANileNuriAKBULUT’tanonmilyon,AnadoluBasınBirliğiRizeŞubesiyetkililerindende ikimilyonyediyüzellibin lirarüşvet aldığı sabit kabul edilerek uygulama yapılmış ve işlenen suçunTCK’nun213/1.maddesiniihlâlettiğindeihtilâfadüşülmemişisede:

Rizespor Kulübünde yönetici olarak görevli sanıklar tarafındanverildiği kabul edilen rüşvetin üçmilyonbeşyıizbin liralık; AnadoluBasın Birliği Rize Şubesi yetkilileri olan sanıklar tarafından verildiğikabul edilen rüşvetin ise ikimilyondörtyüzbin liralık kesimleri çek 1er,bankakayıtlarıveötekibelgelerlekanıtlanmışbulunduğundan,buhususnazarıitibaraalınmadan,TCK’nun225/1.maddesinedayanılarakyapılanuygulamasırasında,ağırparacezalarının,üçmilyonbeşyüzbinliralıkçekile toplamı ikimilyondörtyüzbin lira olan çeklerin beş katı üzerindenhesaplanması gerekirken, bu cezanın saptanmasında, onmilyon veikimilyonyediyüzellibinliralıkdeğerlereitibaredilmesiçoğunlukkararınakatılmamıbuyöndenengellemiştir.

8— Sanık Salih Zeki RAKICIOĞLU’nun uhdesinde kaldığıanlaşılan yirmiüçmilyonbeşyüzbin lira tutarındaki rüşvet parasınınTCK.nun 225/2. ve 36. maddeleri gereğince müsaderesine, ödemetamamlanıncaya kadar malvarlığı üzerindeki tedbirin devamına ilişkinçoğunluk kararma katılmayışımın nedenleri Hüküm Fıkrasının XVnumaralı kesiminin B bölümünde yeterince açıklanmış bulunduğundanoradayazılıhususlarınayrıcayinelenmesinegerekgörülmemiştir.

ÜyeNecdet DARICIOĞLU

791

YÜCE DİVAN

Esassayısı :1981/2Kararsayısı :1982/1Karargünü :16.3.1982

KARŞIOY YAZISI

1—Dosyamünderecatınagöre,(...)Firmasınaaitdemirlerinyurdasokulmasıiçin,sanıkTuncayMATARACIilesanık(...)arasındayapılanrüşvet anlaşmasının oluşmasına «mürteşi» Tuncay MATARACI’nınvasıtası olarak katıldığı anlaşılan sanık Zeki RAKICIOĞLU’nun, busanığınfer’anzimethalisayılarakhakkındaTürkCezaKanunu’nun226.maddesidelâletiyleaynıKanunun213/1.ve65.maddelerininuygulanmasıgerektiği;

2— Türk Ceza Kanunu’nun 225/1. maddesi ile «Vazifesini ihlâlveyaihlâletesaddieyliyenmürteşiyehükmolunacakasılcezadanmaadaaldığı paranın veya taahhüt olunan menfatlerin miktar veya değerininbeş misli kendisinden ağır para cezası olarak alınır.» Biçiminde tedvinolunanmütemmimcezanınuygulamakoşullarıbirliktedeğerlendirildikçe,bumaddedeyeralanağırparacezasınınsadeceaslifailolanmürteşiyehükmolunması gerektiği anlaşıldığına göre, raiş olarak rüşvet suçunakatıldıkları kabul olunan sanıklardan Köksal MATARACI ve ŞabanEYÜBOĞLU haklarında işbu maddenin uygulanmasında isabetbulunmadığı;

3—SanıkTuncayMATARACIilesanık(...)arasındayapılanrüşvetanlaşmasınamürteşiTuncayMATARACI’nınvasıtasıolarakkatıldığıdavadosyasındamevcutdelillerlezahireçıkansanıkKöksalMATARACI’nın,adıgeçen mürteşi’nin fer’an zimethali sayılarak hakkında Türk CezaKanunu’nun 226. maddesi delâletiyle ayni Kanununun 213/1. ve 65.maddeleri gereğince ceza tayin edilmesi icap ederken, eyleminin TürkCeza Kanunu’nun 296. maddesinde yazılı suçu oluşturacağı şeklindedeğerlendirildiği;

4— Sanık Tuncay MATARACI’nın Cemil TARAKÇI ismindekikişiyiDereköyGümrükMüdürYardımcılığınaatamasıişleminin,kayırmakastı ile ve mevzuatta gösterilen usul ve esaslara uyulmamak suretiyle

Esas sayısı : 1981/2 Karar sayısı : 1982/1 792

yapılmış olduğuna dair dava dosyasında yeterli delil bulunduğu halde,aksikanaatlebusuçtanberaetinekararverildiği;

5 — Sanık Tuncay MATARACI’nın, Rizespor Kulübüne bin tonçay tahsisine ilişkin olarak bu kulüp yöneticilerinden PaşaliALAMANve NuriAKBULUT’tan on milyon lira rüşvet alması suçunun işlenmeşekli,mahiyetivesanığınharekettarzınazarıitibaraalındıkta,cezanınaltsınırınınaşılmasıiçinbirnedenbulunmadığı;

6—Anayasanın147.maddesinegöreBakanlar,görevleriyle ilgilisuçlardandolayıYüceDivan’dayargılanırlar.BuitibarlaYüceDivan’mgörevi sadece sanıkların sıfatı ile değil ayrıca bu kimselerin suçlarıbakımından da sınırlıdır. Burada önemli olan ve üzerinde durulmasıgerekenhusus,«görevleriyleilgilisuç»deyimiolmaktadır.YüceDivan’ıngörevi,bellikişilerin«görevleriyleilgilisuçları»işlemişolmalarışartınabağlandığınagöre,davakonusuolaydasanıkBakımın,Bakanlıkgöreviileişlenensuçarasında illiyetbağınınmevcutolupolmadığınınsaptanmasıgerekmektedir. Sanığa isnat olunan eylem ise, resmi ziyaret için gittiğiAmerika Birleşik Devletlerinden dönüşünde yurda birden çok ateşlisilâhsokmaksuretiyle6136sayılıKanunaaykırıharekettebulunmaktır.Yurt dışına çıkan herkesin işliyebileceği suçu işleyen sanık Bakan’mbu eylemi ile Bakanlık görev ve yetkisi arasında illiyet bağının varlığıdüşünülemiyeceği gibi olayda Bakanlık görev ve yetkisinin kötüyekullanıldığınadairbirdelilvekarinedebulunmadığıcihetle,sözüedilensuça ilişkin davayaYüce Divanda bakılamayacağı görüşü ile çoğunlukkararmabunedenlerlekatılmıyorum.

ÜyeServet TÜZÜN

793

YÜCE DİVAN

Esassayısı :1981/2Kararsayısı :1982/1Karargünü :16.3.1982

KARŞIOY GEREKÇEM

YüceDivankararının,karşıoykullandığımbölümlerindeçoğunlukgörüşüne katılmama gerekçelerimi olaylara ve hüküm dizisine uyarakbelirtiyorum:

1 — Sanık (...)’in, Haydarpaşa Gümrüğünde bekletilen hurdademirlerden ayrı olarak yurtdışından getireceği ve durumu karardaayrıntılarıyla açıklanan demirlerin yurda sokulmasında sağlanacakolanaklarlakolaylıklarkarşılığındasanıkTuncayMATARACI’nınaldığıikinci rüşvette aracılık yapan Salih Zeki RAKICIOĞLU’nun, TuncayMATARACI’nın eski arkadaşı olduğu, Bakan olunca yakın ilişkileriçindebulunduğu,TuncayMATARACI’nınelverişliveyatkın tutumunadayanarak (...)’i arayıp bularak konuyu görüştüğü, olanak ve kolaylıksağlama koşullarıyla bunların karşılıklarını tartıştığı, çek’leri kabulü,hesap açtırıp Tuncay MATARACI’nın istediği kişilere ödemelerdebulunduğu, belgelerle tanık ve ilgililerin birbirini doğrulayan sözleriyledoğrulanmıştır. Olayların akışı, dosya içeriğinin tümü ve bu türolayların yapılarıyla sanıkların olaylardaki yerleri karşısında Salih ZekiRAKICIOĞLU’nunrüşvetalanınaracısıolduğununkabûlüyleTürkCezaYasasının226.maddesiyoluyla213/1.maddesigereğincecezalandırılmasıuygunolurdu.

2 —SanıkTuncayMATARACI’yaSanıkHarunGÜREL’inİpsalaGümrükMüdürlüğüneatanmasıvebugörevdetutulmasıkarşılığındasanıkŞabanEYÜBOĞLUaracılığıyle250.000.—TL.rüşvetverdiğikanıtlanansanık Abuzer UĞURLU’ya özel bir neden ve gerekçeye dayanmadan,varsa,eyleminindeğişik,ağıryönünügöstermedenvekanımcaböylebirdurumolmadanaltsınırıaşılarakcezatakdiriuygundeğildir.

3 — Sanık Tuncay MATARACI’nın sanık (...)’den aldığırüşvetlerden25milyonTL.nıticarihesaplarındagizlemekiçinbaşvurduğuyol ve yöntemlerle rüşveti alış ve dağıtış biçimleri, eylemlerinin dizi

Esas sayısı : 1981/2 Karar sayısı : 1982/1 794

biçimde birkaç kezde, olduğu yüzleştirme tutanağı, görüşme defteri,KöksalMATARACI’yaverdiğivekâletname,ikrarıveinkarıçelişkilivedönüşlü anlatımlarıyla ortaya çıkan, böylece bir suç işlemek kararınınuygulanmasındayasahükmünübirkaçbirkaçkezçiğnediğisavıkanıtlarladoğrulanan sanık Ali YILDIZ hakkında ayrıca, Türk Ceza Yasası’nın80.maddesiuygulanmalıidi.

4—SanıkTuncayMATARACI’nın,resmîziyaretamacıylagittiğiAmerikaBirleşikDevletlerindenyurda dönerkenbirden çok ateşli silâhalması, getirip yurda sokması, başlangıcından sonuna değin, göreviyleilgili olmayan özel nitelikte bir eylemidir. Sıfatından yararlanarak alıpgetirdiğinin kabûlü olanaksızdır. 6136 sayılı Yasaya aykırı davranışınBakanlıkgöreviyleilişkisinikurmakhukuksalgüçlüklertaşımaktadır.Bunedenle,konununYüceDivan’ıngörevdışındakaldığıkanısındayım.

5— Sanık Tuncay MATARACI’nın İzmir Yaprak Tütün Bakımıve İşleme Evi Kompleksi yapımının ihalesini ikiye böldürdüğü veyükleniciyi koruyup yararlandırmak amacıyla konrolmühendisiYılmazÎNKAYA’nındeğişmesinisağladığıbelgeler,tanıksözleri,olaylarınakışı,birbiriylebağlantısıvedosyaiçeriğiyledoğrulandığındangörevinikötüyekullanmaktancezalandırılmasıiçinyeterlikanıtbulunmaktadır.

6 — Sanık Ali YILDIZ’ın, yukarda 5. sırada açıklanan karşıoynedenigörevikötüyekullanmaeyleminde,sanıkTuncayMATARACI’yıazmettirdiği,belgeler, işlemler, ilişkiler, tanıksözlerivedosyaiçeriğiylekanıtlandığındanTürkCezaYasasının64/2ve240.maddelerigereğincecezalandırılmasıuygunolurdu.

7—SanıkHalilİbrahimDEMİR’inrüşvetparasıylaaldığısaptanan,böyleceparanınyerinegeçtiği,alınanrüşvetintümüylearsayadönüştüğüanlaşılan arsa ortada iken rüşvetle ilgisi bulunmayan özel hesabındakiparanın zoralımı hukuka ve yasa kurallarına aykırı düşmektedir.Verilipalman rüşvetin, gerçekte somut biçimde, özü ve niteliği değişmeden,olduğugibielkonulmasıylazoralımıgerekir.Rüşvetineklendiğiparadanancak rüşvet oranındaki zor alınabilir. Rüşvet parasının kullanımındaalınantaşınıryadataşınmazmalınrüşvetinsonradanbunlaradönüştüğüsayılarak zoralımı, yürürlükteki yasa kuralları karşısında olanaksızdır.Yakalamayadaaynenbulmadurumundaparavetaşınırmalolanrüşvetle,rüşvetolarakverilipalınantaşınmazmallarzoralınabilir.

Esas sayısı : 1981/2 Karar sayısı : 1982/1 795

Arsanın rüşvet parasıyla, rüşvet konusu olarak (arsanın kendisirüşvetolarak)alınmadurumundabulunursazoralınabilir.

8 — Sanık Salih Zeki RAKICIOĞLU’nun üzerinde kaldığıkabul edilen rüşvet artığı para, somut olarak yakalanmamış parayaelkonulmamıştır. Rüşvet belgelerinin (çekler) karmaşık trafiğiadıgeçen sanığın aracılıkla başlayan etkinliği kanıtlanmış, savunmalardoğrulanmamıştır. Ancak, rüşvet paralarını tam dağıtamadığı, üzerindekaklığı benimsenip borçlusu sayılarak rüşvet artığı tutarında tedbirinsürdürülmesi ve malvarlığının zoralımı yukarda 7. sırada özetlenennedenlerledoğrudeğildir.Yargıtay’ınbukonudakikararlarıdagörüşümüdoğrulamaktadır. Zoralımın hukuksal ve yasal koşullar oluşmadığından,bunaaykırıdüşünceylealmankararakarşıyım.

ÜyeYekta Güngör ÖZDEN