Yönetim muhasebesi

T.C.

OKAN ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

MUHASEBE VE DENETİM BÖLÜMÜ

YÜKSEK LİSANS PROGRAMI

Kadir YILMAZ

YÖNETİM MUHASEBESİ ÖDEVİ

MALİYETLER VE YÖNETSEL KARARLAR

DANIŞMAN

Yrd. Doç. Dr. Hüseyin MERT

İSTANBUL, Temmuz 2012

İÇİNDEKİLER

SAYFA NO GİRİŞ...........................................................................................................1

1. BÖLÜM.................................................................................................2

1.1. MALİYET MUHASEBESİNİN TANIMI VE ÖNEMİ..............2

1.2. MALİYET MUHASEBESİNİN AMAÇLARI.............................2

1.2.1. Mamul ve Hizmet Maliyetlerin Saptanması..........................2

1.2.2. Gider Kontrolüne Yardımcı Olmak.......................................2

1.2.3. Planlamaya Yardımcı Olmak..................................................2

1.3. MALİYET BİLGİLERİNİN ÖZELLİKLERİ............................3

1.3.1. Genel Kabul Görmüş Muhasebe İlkelerini de Kapsayan

Geniş Bir Alanı Olması.........................................................................3

1.3.2. Zorunlu Olmaktan Öte İsteğe Bağlı Bilgiler İçermesi..........3

1.3.3. Tutar Bilgilerinin Yanında Miktar Bilgilerini de İçermesi. .4

1.3.4. Geleceğe Dönük Ölçümleyici Bilgilerin Ağırlıkta Olması....4

1.3.5. İşletme Bölümlerinin Ayrıntılı İncelenmesi...........................4

1.3.6. Bilgi Sağlamada Kesinliğin Yanında Çabukluk İlkesinin de

Esas Alınması........................................................................................5

i

2. BÖLÜM.................................................................................................5

2.1. MALİYET GİDER HARCAMA KAVRAMLARI.....................5

2.1.1. Maliyet Kavramı.......................................................................5

2.1.2. Gider Kavramı..........................................................................5

2.1.3. Harcama Kavramı....................................................................6

2.2. MUHASEBE YÖNÜNDEN MALİYET KAVRAMI..................6

2.3. VERGİ KANUNLARI YÖNÜNDEN MALİYET KAVRAMI. .7

2.3.1. Vergi Usul Kanunu’ndaki Hükümler.....................................7

Mamulün Üretilmesinde Kullanılan Hammaddelerin Bedeli:......8

Mamulün Üretilmesinde Çalışan İşçilerin Ücretleri:.....................9

Genel Üretim Giderlerinden Mamule Düşen Pay:.........................9

Genel Yönetim Giderlerinden Mamule Düşen Pay:.......................9

Ambalajlı Olarak Piyasaya Arz Edilmesi Gerekli Olan

Mamullerde:.......................................................................................9

2.3.2. Gelir Vergisi Kanunu’ndaki Hükümler...............................10

2.3.3. Kurumlar Vergisi Kanunu’ndaki Hükümler......................11

2.4. MALİYET HESAPLAMA YÖNTEMLERİ VE MALİYET

SİSTEMİNİN OLUŞTURULMASI.....................................................11

2.4.1. Maliyet Sisteminin Oluşturulması........................................11

ii

2.4.2. Maliyetlerin Kapsamına Göre Maliyet Yöntemleri............12

2.4.2.1. Tam Maliyet Yöntemi......................................................12

Örnek 1............................................................................................12

2.4.2.2. Değişken Maliyet Yöntemi..............................................13

2.4.2.3. Normal Maliyet Yöntemi.................................................14

2.4.2.4. Asal Maliyet Yöntemi (Direkt Maliyet Yöntemi)..........15

2.4.3. Maliyelerin Saptanma Zamanına Göre Maliyet Yöntemleri

16

2.4.3.1. Fiili Maliyet Yöntemi (Tarihi Maliyet Yöntemi)...........16

2.4.3.2. Tahmini Maliyet Yöntemi...............................................17

2.4.3.3. Standart Maliyet Yöntemi...............................................17

2.4.4. Maliyetlerin Saptanma Şekline (Üretim Biçimlerine) Göre

Maliyet Yöntemleri.............................................................................18

2.4.4.1. Sipariş Maliyet Yöntemi..................................................18

2.4.4.2. Evre (Safha) Maliyet Yöntemi........................................18

3. BÖLÜM...............................................................................................18

3.1. MALİYET VERİLERİNİN YÖNETİM KARARLARINDA

KULLANILMASI..................................................................................18

3.1.1. Üretim ve Satış Miktarının Saptanması Kararları.............18

iii

3.1.1.1. Başa Baş Analizleri..........................................................19

Örnek 2............................................................................................21

3.1.1.2. Tutar Olarak Başa baş Noktasının Bulunması.............22

3.1.1.3. Başa baş Noktasının Grafikle Saptanması.....................23

3.1.1.4. Arzulanan Karın Saptanması.........................................25

Örnek 3............................................................................................25

3.1.1.5. Hacim – Kar Grafiği........................................................28

3.1.2. Fiyat Koyma Kararları..........................................................29

Örnek 4............................................................................................29

3.1.3. Makine Yenileme Kararları..................................................31

Örnek 5............................................................................................31

3.1.4. Üretme veya Dışarıdan Satın Alma Kararı.........................32

Örnek 6............................................................................................33

3.1.5. Özel Bir Siparişin Kabul Edilmesi........................................34

Örnek 7............................................................................................34

3.1.6. Bir Mamulün Üretimine Son Verme Kararı.......................36

Örnek 8............................................................................................36

3.1.7. En Uygun Mamul Karışımının Saptanması Kararı............38

Örnek 9............................................................................................38

iv

3.2. MALİYET HESAPLARI.............................................................39

3.2.1. Maliyet Hesapları 7/A Seçeneği.............................................39

3.2.2. Maliyet Hesapları 7/B Seçeneği............................................41

3.3. YÖNETİMDE KARARLARINDA KULLANILAN DİĞER

MALİYET KAVRAMLARI.................................................................42

3.3.1. Ek Maliyet...............................................................................42

Örnek 10..........................................................................................42

3.3.2. Batık Maliyetler......................................................................43

3.3.3. Fırsat Maliyeti.........................................................................44

SONUÇ.......................................................................................................46

KAYNAKLAR...........................................................................................47

v

ŞEKİL LİSTESİ

SAYFA NOŞekil 1: Sabit Maliyeti Ayrı Gösteren Başabaş Noktası Grafiği...............................23

Şekil 2: Değişken Maliyeti Ayrı Gösteren Başabaş Noktası Grafiği.........................23

Şekil 3: Hacim - Kâr Grafiği........................................................................................24

vi

GİRİŞ

İşletmelerin üretmiş oldukları mal ve hizmetlerin maliyetinin hesaplanması, kontrolü

ve rapora bağlanması işlemleri, günümüzde büyük önem taşımakta ve ülkemizde bu

konuya gösterilen ilgi gittikçe artmaktadır. Son zamanlara kadar birçok işletmelerde,

muhasebe uygulamaları daha çok finansal muhasebe ile sınırlı kalırken, üretim

faaliyetlerinin yoğunlaşması rekabet koşullarının artması, dünya pazarlarına girme

çabaları, dikkatleri maliyetler üzerinde toplamış ve kaliteli asgari maliyetle üretim

yapma arzusunu doğurmuştur.

Bugün, yöneticilerimizin, üretmiş oldukları mal ve hizmetlerini maliyetlerini

oluşturan gider unsurlarını ayrı ayrı bilmek istemekte, ayrıca alacakları birçok karara

ışık tutması bakımından, üretmiş oldukları mal ve hizmetlerin maliyetlerinin değişik

yöntemlere göre oluşumunu izlemek ihtiyacı duymaktır.

1

1. BÖLÜM

1.1.MALİYET MUHASEBESİNİN TANIMI VE ÖNEMİ1

Maliyet muhasebesi, üretilen mamul ya da hizmetlerin maliyetini oluşturan maliyet

türlerinin, oluş yerleri ve ilgili oldukları mamul ya da hizmet cinsleri bakımından

belirlenmesi ve izlenmesine olanak sağlayan bir hesap ve kayıt sistemidir. Maliyet

muhasebesi, işletmenin daha çok iç yapısını ilgilendiren üretim eylemleriyle ilgili

olduğundan, bu muhasebe dalına, Analitik Muhasebe ya da, İşletme Muhasebesi adı

verilmektedir.

1.2.MALİYET MUHASEBESİNİN AMAÇLARI2

1.2.1. Mamul ve Hizmet Maliyetlerin Saptanması

1.2.2. Gider Kontrolüne Yardımcı Olmak

Boyutları ne olursa olsun, tüm işletmelerde maliyet bilgileri faaliyet sonuçlarının

ölçümlenmesinden öte amaçlara hizmet ederler. Faaliyet sonuçlarının ölçümlenmesi

yalnız işin nasıl sonuçlandığını belirleyen pasif bir işlem değildir. Çalışanlara, kaynak

kullanımının olumlu ve olumsuz yönlerini yansıtabildiği ölçüde etkili ve aktif olur.

Kaynakların etkin kullanımı gider kontrolüne ile sağlanır. Gider kontrolünü gerçekleşen

giderlerin olumlu düzeyde olup olmadığını kontrol ederek, çalışanların kaynak etkinliği

artırır. Maliyet bilgileri; yönetimi, gider kontrolü alanında bilinçlendirir. Maliyet

bilgileri; gider kontrolüne sağlayacak bütçelerin düzenlenmesinde, standartların

saptanmasında temel bilgilerdir. Kaynak bilgilerinin doğruluğu ve düzenliliği, gider

kontrol işlevinin artırır.

1.2.3. Planlamaya Yardımcı Olmak

İşletmelerin sürekliliği, bölümlerin öngörülen hedeflere dönük etkin çalışmasına

bağlıdır. Bu da çalışanların ve bölüm yöneticilerinin etkinliğini gerektirir. Yönetici

1 Doç. Dr. Akdoğan Nalan, ‘Maliyet Muhasebesi Uygulamaları’, 5.Baskı,Gazi Kitapevi, Ankara, 2000 , s.102 Doç. Dr. Akdoğan, a.g.e., s.10

2

etkinliğin ölçümlenmesinde maliyet bilgileri önemli rol oynar. Ölçümleme

standartlarının saptanmasında da temel unsur maliyet bilgileridir.

Yönetim, işletmenin sürekliliğni sağlayabilmek için geçmişe dönük bilgilerinin

yanında, geleceğe dönük bilgilere de gereksinme duyar. Bu gereksinme gerçekleşen

maliyetlerin yönlendirilmesi ile sağlanır. Maliyet öngörülerini geçmişin verilerini de

göz önünde bulundurarak düzenleyen yönetim, planlama işlevinin bir bölümünü

gerçekleştirir.

1.3.MALİYET BİLGİLERİNİN ÖZELLİKLERİ3

Maliyet bilgilerinin belirgin özelliklerini, bunların genel çerçevesini oluşturan

maliyet muhasebesi ilkeleri ve uygulama alanları ortaya çıkarır.

1.3.1. Genel Kabul Görmüş Muhasebe İlkelerini de

Kapsayan Geniş Bir Alanı Olması

Maliyet bilgilerinin düzenlenmesinde genel kabul görmüş muhasebe ilkelerinin

bağlayıcı etkisini aşan bir alanda çalışma yapılmaktadır. Finansal muhasebe bilgilerinin

standartlaşma olasılığı maliyet bilgilerine göre daha fazla olabilir. Maliyet bilgilerinin

düzenlenmesinde cevaplanması gereken soru ‘’bilginin yararlı olup

olmadığıdır.’’Örneğin işletmeler’’ yapay kira giderini’’ faaliyet sonuçları arasında

gösterirse, karşılaştırmaların yararlığı açısından olumludur; ancak genel kabul görmüş

muhasebe ilkelerinden ‘’maliyet ilkesi ‘’ yalnız gerçekleşen giderlerin dönem sonuçları

içinde yer alması gereğini vurgular. Bu ilkelerin ışığında finansal muhasebe bilgileri

arasında ‘’yapay giderlerin’’ yeri bulunmamaktadır.

1.3.2. Zorunlu Olmaktan Öte İsteğe Bağlı Bilgiler

İçermesi

İşletme ile ilgili dış çevrenin (üçüncü kişilerin) varlığı finansal muhasebe bilgilerinin

düzenlenmesini zorunlu kılan nedenlerden biri olmuştur. Dönem sonuçlarının

G.K.G.M.İ, Vergi, Ticaret, Sermaye Piyasası Kanunlarının belirlediği esaslar içinde 3 Doç. Dr. AYSAN Mustafa A., ‘Maliyet ve İşletmeler Kararları’ , İstanbul, 1974, s.25-47

3

düzenlenme zorunluluğu, maliyet bilgilerinin belirli bir bölümünün dışındaki alanlarda

yoktur. Mamul maliyetlerinin saptanması ve stoklarda değer düzeltimi bir yandan belirli

kurallara bağlı olarak yapılarken; öte yandan işletme içi karar ve kontrol işlevinde

tümüyle bağımsız düzenlemeler, aynı işlemler için yapılabilir. Maliyet bilgilerinin

esneklik gerekliliği, bilgilerin düzenlenmesinde zorunlu ilkelerin dışına çıkmayı

gerektirmiştir.

1.3.3. Tutar Bilgilerinin Yanında Miktar Bilgilerini de

İçermesi

Maliyet bilgileri miktar ve tutar bilgilerini birlikte içerirler. Miktar bilgileri, tutar

bilgilerinin yönlendirilmesi için gerekli bilgilerdir. Standartların saptanmasında,

bütçelerin düzenlenmesinde ve karar modellerinin belirlenmesinde miktar bilgilerine

gereksinme duyulur.

1.3.4. Geleceğe Dönük Ölçümleyici Bilgilerin Ağırlıkta

Olması

Finansal muhasebe çoğunlukla geçmişe dönük bilgileri içermesine karşın, maliyet

bilgileri geçmişe dönük bilgilerin yanında geleceğe dönük bilgilere yöneliktir. Karar

işlevinin özelliği geleceğe dönük bilgilerin önemini arttırmaktadır.

1.3.5. İşletme Bölümlerinin Ayrıntılı İncelenmesi

Finansal Muhasebede dönem sonuçlarını içeren finansal tablolar işletmelerin

bütününün faaliyetini yansıtır. Bunun yanında maliyet bilgilerinin bütünün parçalarının

irdelenmesine yardımcı olurlar . Gider yerlerini, sorumluluk merkezlerinin, gider

çeşitlerinin, mamul tür ve gruplarının ayrıntılı irdelenmesi maliyet bilgilerinin yardımı

ile gerçekleştirilir. Kontrol, planlama ve karar işlevi bütünün yanında, parçalarının

irdelenmesini, değerlendirilmesini zorunlu kılmaktadır.

1.3.6. Bilgi Sağlamada Kesinliğin Yanında Çabukluk

İlkesinin de Esas Alınması

4

Özellikle kısa vadeli kararların zaman aralığının dar olması, yöneticilerin en kısa

zamanda değerlendirme yapmasını ve bilgilere sahip olmasını zorunlu kılar. Bu

zorunluluk, karara dayanak olacak maliyet bilgilerinin kesin olmaktan öte oranlamalı

(kestirme) bilgiler olma niteliğini yansıtır. Maliyet bilgileri, yönetimin planlama,

uyumlaştırma (eşgüdüm), kontrol işlevlerini yerine getirmek için alacağı kararlara

yardımcı olacak ayrıntılı bilgileri sağlar.

5

2. BÖLÜM

2.1.MALİYET GİDER HARCAMA KAVRAMLARI4

2.1.1. Maliyet Kavramı

İster ticaret, isterse üretim işletmelerinde olsun, maliyet kavramı türlü kararların

alınmasında özellikle faaliyet döneminin sonuçlarının saptanmasında önem taşır. Ancak

genellikle maliyet ve maliyet giderleri eş anlamda kullanılmakta olup, bizde

çalışmamızın ilerleyen bölümlerinde sözü edilen kavramları eş anlamlı kullanacağız.

Maliyet, üretim amacıyla tüketilen mal ve hizmetlerin para birimi ile belirtilen

değeridir. Ancak maliyet kavramını sadece üretim ile sınırlı tutmak oldukça

sakıncalıdır. Ayrıca maliyet tek başına bir anlam ifade etmez, amacı açıklayıcı bir

sözcükle beraber kullanılır. Örneğin alış maliyeti, stok maliyeti, üretim maliyeti gibi.

2.1.2. Gider Kavramı

Bilindiği gibi, ister ticaret, isterse üretim işletmesi olsun türlü işletmeler,

faaliyetlerini sürdürebilmek için bazı fedakarlıklara katlanılması gerekir. Bunun tersine

bir durumda işletmenin saptanmış amaçlarına ulaşması olanaksızdır. Dolayısıyla

işletmelerin katlanmak zorunda oldukları fedakarlıkları gider olarak tanımlamamız

yerinde olur. Bu bağlamda gider, işletmenin faaliyetlerini ve varlığını sürdürebilmek

için belli bir faaliyet döneminde tükettiği mal ve hizmetlerin parasal tutarıdır. Yapılan

tanım çerçevesinde gider öğelerini;

-İşletmelerin faaliyetlerini ve varlığını sürdürmesiyle ilgilidir.

-Belli bir faaliyet dönemine ilişkin olmalıdır.

Şeklinde sıralamamız olanaklınıdır.4 Doç. Dr. HACIRÜSTEMOĞLU Rüstem ‘Maliye Muhasebesi’, İstanbul, 2000, s.49-55

6

Ancak şu nokta unutulmamalıdır ki gider zarar değildir. Çünkü katlanılan

fedakarlıklar işletmeye gelir olarak geri dönecektir. Dolayısıyla söz konusu

fedakarlıklara katlanılmamış olması halinde, işletmenin gelir etme etmesi olanaklı

olmayacaktır.

2.1.3. Harcama Kavramı

Harcama, işletmelerin para ve benzeri araçlarla yaptıkları ödemeleridir. Harcama için

temel unsur ödemedir. Bir başka anlatım biçimiyle bir varlığı elde etmek, bir hizmet

sağlamak veya bir zararı önlemek amacıyla yapılan ödemeler ve borçlanmalar harcama

kavramı ile tanımlanır. Buna göre işletme tarafından hangi amaçla olursa olsun yapılan

ödemeler harcama niteliğindedir.

2.2.MUHASEBE YÖNÜNDEN MALİYET KAVRAMI5

Muhasebe Sistemi Uygulama Tebliği’ndeki giderler Üretim Giderleri ve Faaliyet

Giderleri olarak ayrılmıştır. Üretim Giderleri; Direkt ilk Madde ve Malzeme, Direkt

İşçilik ve Genel Üretim Giderleridir. Faaliyet Giderleri ise; Araştırma ve Geliştirme

Giderleri, Pazarlama Satış ve Dağıtım Giderleri, Genel Yönetim Giderleri ve Finansman

Giderleridir. Üretim Giderleri ve Faaliyet Giderleri Fonksiyonel gider hesaplarını

göstermektedir. Bu hesapların borç tarafları, finansal muhasebe hesaplarına alacak

verilerek karşılıklı çalışır. İkinci grup hesaplar Fonksiyonel gider hesaplarına paralel

açılan Yansıtma Hesaplarıdır. Üretim giderlerinde yansıtma hesapları alacakla nır,

Gider Yeri Hesabı olan Yarı Mamul – Üretim Hesabı borçlanır. Faaliyet Giderlerinde

ise Yansıtma Hesapları alacakların, Sonuç hesapları olan Araştırma Geliştirme

Giderleri, Pazarlama Satış ve Dağıtım Giderleri, Genel Yönetim Giderleri ve Finansman

Giderleri borçlanır. Yarı mamul- Üretim Hesabı üretimi tamamlanan mamuller tutarı

kadar alacaklanır. Gider Taşıyıcısı Hesabı olan Mamuller Hesabı borçlanır. Satış olması

halinde ise Satılan mamul Maliyet Hesabı borçlanır Mamuller Hesabı alacaklanarak

çalışır. Özetle, finansal muhasebe ve maliyet muhasebesi hesapları işlemlerin

kayıtlanması sürecinde birbiri ile işbirliği yaparak çalışmaktadır. Muhasebe yönünden

maliyet hesaplarına baktığımızda ortak hesapların, birbiri ile ilişkisi bulunan hesaplar

olduğu görülecektir.5 Prof. Dr. GÜRSOY Cudi Tuncer, ‘Yönetim Maliyet Muhasebesi’ , İstanbul, 1999, s.72-83

7

2.3.VERGİ KANUNLARI YÖNÜNDEN MALİYET

KAVRAMI6

Vergi uygulaması yönünden maliyet kavramı ile bağlantısı olan kanunlar 213 Sayılı

Vergi Usul Kanunu, 193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu, 5422 Sayılı Kurumlar Vergisi

Kanunu’dur.

Vergi Kanunları’ndaki maliyet ile ilgili hükümlerin kurumsal maliyet ile ortak ve

farklı yanlı vardır. Bu durumun en önemli nedeni, maliyetin vergi kanunlarında vergi

matrahının saptanması ile ilgili bir konuyu içermesinden ileri gelmektedir.

2.3.1. Vergi Usul Kanunu’ndaki Hükümler

Vergi kanunlarımızda maliyet esas itibariyle 213 Sayılı Vergi Usul Kanunu’nun

“değerleme” 2 den bahseden üçüncü kitabında yer almıştır. Kanunda satın alınan mal ve

üretilen mamul ya da hizmetin bedelleri ayrı ayrı tanımlanmıştır. Maliyet tanımı;

“Maliyet bedeli, iktisadi bir kıymetin iktisap edilmesi veya değerinin artırılması

nedeniyle yapılan ödemelere bunarla ilişkin tüm giderlerin toplamını ifade eder”

şeklindedir.

Tanım, alış maliyetinin unsurlarını belirlemektedir. Edinilen değerlere, edinme

nedeni ile yapılan tüm giderler eklenerek maliyet saptanacaktır.

Dahilde edinilen değerlerin maliyeti:

-Faturalarda yazılı alış bedelini,

-Malın işyerine veya mağazaya nakil dolayısıyla yapılan nakliye giderlerini,

-Alış komisyonlarını,

-Alışta ve depolamada ödenen sigorta primlerini,

-Ambalaj giderlerini,

6 Prof. Dr. HATİPOĞLU Zeyyad, ‘Yönetim Muhasebesi’, İstanbul, 1995, s.173-182

8

-Edinme ile ilgili finansman giderlerini içermektedir. (Mükellefler söz konusu

ödemelerini doğrudan gider kaydedebilecekleri gibi diledikleri takdirde malın

maliyetine de kaydedebilirler.(VUK Genel Tebliği Sıra No 238)

Dış alım ile sağlana değerlerde maliyet ise;

-Mal bedelini,

-Gümrük Vergilerini,

-Nakliye ve komisyon giderlerini,

-Dışa alım yönetmeliğinin 25. Maddesinin 11. Bendine göre dış alım süresinin

uzatılması dolayısı ile irat kaydedilen teminatları,

-Dış alım teminatları için ödenen faiz ve komisyonları,

-Akreditif ile tüm giderleri içerir.

-Malın satın alınıp işletme stoklarına girdiği tarihe kadar oluşan kur farklarının

maliyetine aktarılması zorunludur. Daha sonra ortaya çıkacak kur farklarının ise, ilgili

bulundukları yıllarda gider yazılması veya, malın maliyetine aktarılması konusunda

mükelleflerin seçimlik hakkı vardır. (VUK Genel Tebliği Sıra No:238)

Endüstri İşletmelerinde üretilen mamul, yarı mamul ve hizmetlerin maliyetine

girecek unsurlar V.U. Kanunu’nun 275. Maddesinde şöyle belirtilmiştir.

Mamulün Üretilmesinde Kullanılan Hammaddelerin Bedeli:

Vergi Hukuku, genelde gerçek durum ve objektifliği esas aldığından, üretimde

gerçek kullanılan maddelerin maliyet bedelini dikkate almaktadır. Üretimde kullanılan

maddelerin türleri ve maliyet bedelleri ise üretilen mamulün maliyetine bu bedel

üzerinden giriş kaydedilmektedir. Tür olarak ayırt edilemeyen maddelerin maliyeti

ortalama maliyet bedeli üzerinden olmalıdır.

Hammaddelerin kredili alımında ortaya çıkan vade farkları, vergi idaresince maliyet

unsuru olarak dikkate alınmaktadır. Hammaddenin üretimde kullanılması durumunda;

üretime giriş tarihine kadar tahakkuk eden vade farkları da değerlemede dikkate

alınmaktadır.

9

Hammadde alımları için kullanılan krediler ve yapılan harcamalar yani finansman

giderleri, hammaddenin maliyet bedeline dahil edileceğinden, üretilen mamulün

maliyetine de aktarılmaktadır.

Mamulün Üretilmesinde Çalışan İşçilerin Ücretleri:

İşçi ücretleri, esas ücretle birlikte, fazla mesai, ikramiye, prim, yemek parası, ücretli

izin, genel tatil ve hafta tatili ücretleri, çocuk zammı vb. gibi tüm ödemeleri içine alır.

Genel Üretim Giderlerinden Mamule Düşen Pay:

İşverene düşen işçi sigorta primi payları, üretimde kullanılan yardımcı malzemelerin

bedelleri, üretimde kullanılan makine, alet, demirbaşlar ve benzerlerinin amortismanları,

üretim ünitelerine ait enerji ve yakıt giderleri, işletmedeki aydınlatma, su giderleri,

bakım- onarım giderleri vb. gibi tüm ödemeleri içine alır.

Genel Yönetim Giderlerinden Mamule Düşen Pay:

Bu payın mamulün maliyetine katılması isteğe bağlıdır

Ambalajlı Olarak Piyasaya Arz Edilmesi Gerekli Olan Mamullerde:Ambalaj malzemesinin bedeli,

Mükellefler, ürettikleri mamul veya hizmetin maliyet bedellerini yukarıdaki unsurları

içermesi koşuluyla diledikleri yöntem ile saptayabilirler.

2.3.2. Gelir Vergisi Kanunu’ndaki Hükümler

Net kazancın saptanmasında, doğal olarak yapılan tüm giderlerin elde edilen

hasılattan indirilmesi gerekir. Ancak, tüm giderlerin indirilmesine kanun izin

vermemektedir.Kanun, genel bir ölçü olarak şu kuralı göz önünde tutmaktadır. Gider,

ticari kazancın elde edilmesi ve sürdürülmesi için yapılmış ise, hasılattan indirilebilir;

böyle değilse indirilemez. Bu kurala ayrıca yapılan giderlerin kanıtlanması koşulu

eklenmiştir.

193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu, ticari kazancın saptanmasında hangi giderlerin

hasılattan indirileceğini 40’ ıncı maddesinde sayarak belirtmiştir.

10

Aşağıda sayılan giderlerin hasılattan indirilmesi olanaklıdır.

- Ticari kazancın elde edilmesi ve sürdürülmesi için yapılan genel giderler.

- Mükellefin işinde çalışan hizmetli ve işçiler için mükellef tarafından ödenen sigorta

primleri ve emekli aidatları.

- Mükelleflerin işinde çalışan hizmetli ve işçilerin işyerinde veya işyerinin

eklentilerindeki yiyecek, barınma, tedavi ve ilaç giderleri.

- Mükelleflerin işinde çalışan hizmetli ve işçilere, işin gereği olarak verilen ve

bunların işten ayrılmaları halinde geri alınan giyim eşyası giderleri.

- Mükellef tarafından eğitime gönderilen hizmetli ve işçiler için yapılan giyim

yardımları.

- İş ile ilgili olmak koşuluyla yazılı bir sözleşmeye, ilama veya kanun emrine

dayanılarak ödenen zarar, ziyan ve tazminatlar.

- İş ile ilgili yapılan işin hacmi ve önemi ile orantılı seyahat ve ikamet giderleri.

- Kiralama yoluyla edinilen veya işletmeye dahil olan işte ulanılan taşıtların giderleri.

- İşletme ile ilgili olmak koşuluyla; bina, arazi, gider, istihlak vergileri, damga ve

belediye resimleri, harçlar, kaydiyeler gibi aynı vergi, resim ve harçlar.

- Vergi Usul Kanunu hükümlerine göre ayrılan amortismanlar

2.3.3. Kurumlar Vergisi Kanunu’ndaki Hükümler

Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 14’üncü maddesi, safi kurum kazancının

saptanmasında Gelir Vergisi Kanunu’nun 40. Maddesindekilerin dışında ayrıca

indirilecek giderleri belirlemiştir. Bu giderler, genel üretim giderleri içinde maliyetlere

aktarılabilir.

K.V Kanunu’nun 1 4’üncü maddesine göre indirilecek giderler aşağıdaki gibidir.

- Hisse senedi ve tahvil ihraç giderleri.

11

- Kuruluş ve örgütlenme giderleri, (Bu giderler aktifleştirildiği taktirde bunların VUK

gereğince değeri üzerinden ayrılacak amortismanlar gider yazılır)

- Genel Kurul toplantıları için yapılan giderler, birleşme, fesih ve tasfiye giderleri,

- Sigorta teknik ihtiyatları,

- Hisseli komandit şirketlerde komandite ortağın kar payı,

- Geçmiş yıllar zararları; Beş yıldan fazlaya sarkmamak koşuluyla hasılattan

indirilebilir.

- Faizsiz olarak kredi verenlere ödenen kar payları,

- Kurum çalışanlarına ödenen kar payı ikramiyeleri,

- Bankaların Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu’na yatırdıkları paralar,

2.4.MALİYET HESAPLAMA YÖNTEMLERİ VE

MALİYET SİSTEMİNİN OLUŞTURULMASI7

2.4.1. Maliyet Sisteminin Oluşturulması

Üretilen mal ve hizmetlerin maliyetlerinin ölçülmesi işletmenin benimsediği maliyet

sistemi doğrultusunda yapılır.

Bir maliyet sistemi, maliyetlerin kapsamı, nitelik ve hesaplanış şekliyle ilgili bir

takım maliyet hesaplama yöntemlerinin bir arada kullanılmasından oluşur. Başka bir

deyişle, çeşitli maliyet hesaplama yöntemlerinin birleşiminden maliyet sistemleri ortaya

çıkar. Bu nedenle, maliyet sisteminden söz edebilmek için, değişik açılardan

gruplandırılma üç grup maliyet yöntemlerinin her birinden, en az bir yönteminin

alınarak bir araya getirilmesi gerekir.

7 Dr. ERDOĞAN Necmettin, ‘Maliyet Muhasebesi’, İzmir, 1999, 1.Baskı, s.65-72

12

2.4.2. Maliyetlerin Kapsamına Göre Maliyet

Yöntemleri

2.4.2.1. Tam Maliyet Yöntemi

Tüm maliyet unsurlarının maliyetin içine sokulduğu yöntemdir. Gerek ’’Üretim

maliyeti’’ gerek ‘’ satış maliyeti’’ nin hesaplanmasına sağlamak üzere tüm giderlerin,

bu arada endirekt giderlerin tabii tutulacağı işlemlerle bunların dağıtımını sağlayan

emsallerin kullanış biçimine yönelmiş bir uygulamayı belirtmektedir.

Üretim maliyet muhasebesinde; tam maliyet yöntemi, dönemin üretim giderlerinin

tamamının , bunların direkt, endirekt,sabit, değişken olmasına bakılmaksızın, dönem de

üretilen mamullerin maliyetine, yüklenerek stoklara aktarılması esasına dayanır.

Pazarlama maliyet muhasebesinde ise tamamını bunarlın direkt, endirekt veya

değişkenlik derecesine bakılmaksızın, mamuller satış bölgesi, alıcılar, dağıtım kanalları

vs. bakımından yapılacak analiz türüne göre ilgili pazarlama alanına yüklenmesi esasına

dayanır.

Tam maliyet yönteminde, maliyet hesaplanacak birime önce direkt giderler

verilmekte, daha sonra da endirekt giderler bazı ölçülere göre yüklenmektedir. Bu

yöntemde, üretilen bir mamulün maliyeti, direkt ilk madde ve malzeme giderleri, direkt

işçilik giderleri ve endirekt gider niteliğinde olan genel üretim giderlerinden oluşur.

Ülkemizde buy yöntem yaygın bir biçimde kullanılmaktadır.

Üretim maliyet muhasebesinde;tam maliyet yöntemine göre maliyetler

hesaplanılışını bir örnek yardımı ile gösterelim.

Örnek 1

C işletmesinde Mart ayı maliyet döneminde 4.000 adat A mamulü üretildiği ve bu yapılan giderlerinin aşağıdaki biçimde olduğunu varsayalım

Direkt ilk madde ve malzeme giderleri 2.000.000

Direkt işçilik giderleri 3.500.000

Genel üretim giderleri 4.500.000

Değişken genel üretim giderleri 1.500.000

13

Sabit genel üretim giderleri 3.000.000

+-------------

Toplam üretim maliyeti 10.000.000

Tam maliyet yönteminde giderlerin tamamı maliyetlere yükleneceğinden söz konusu

maliyet döneminin toplam üretim maliyeti 10.000.000,-TL üretilen mamullerin birim

maliyeti de 10.000.000/4.000 adet =2.500,- TL/adet olarak bulunur.

Bu yöntemin en önemli yararı, her mamulün satış fiyatına göre bütün giderlerden

sonra bırakabileceği kar unsurunu görme imkanını yöneticilerin sağlanması ve

yönetimin bu uygulamaya alışkın olmasıdır.

Yöntemin en önemli sakıncası ise, endirekt giderlerin maliyetleri yüklenmesinde bazı

dağıtım ölçüsünden yararlanılması zorunluluğunun olması ve söz konusu dağıtım

ölçülerinin bazen subjektif olabilmesidir. Bu durum, elde edilen bulguların güvenirliğini

etkilemektedir. Diğer taraftan sabit giderlerin üretim hacmiyle bağlantsı olmadığından

bu giderlerin mamul birim başına düşen payı üretimin fazla olduğu dönemlerde düşük,

üretimin azaldığı dönemlerde ise yüksek olmasına neden olmaktadır. Bu ıse birim

maliyetlerin dönemler arasında büyük dalgalanmalar göstermesine yol açmaktadır.

2.4.2.2. Değişken Maliyet Yöntemi

Maliyetlerin yalnızca değişken giderlerin esas alınarak hesaplandığı yöntemdir. Bu

yöntemde, giderler değişken ve sabit olarak ayrılmakta ve maliyeti bulunacak birimlere

yalnızca değişken giderler yüklenmektedir. Üretim maiyet muhasebesinde üretim

birimlerinin birim maliyetinin hesabında, bu yöntemde ,yalnızca değişken nitelikte olan

direkt ilk madde ve malzeme giderleri, direkt işçilik giderleri ve genel üretim

giderlerinin değişken kısmı dikkate alınmaktadır.




+-------------------

14


Üretim miktarı 4.000 Adet

Birim maliyeti 7.000.000 / 4.000 Adet = 1.750 TL

Hesaplamadan da görüleceği üzere, değişken maliyet yönteminde, birim maliyetler ta

maliyet yöntemine göre daha düşük olmuştur.

2.4.2.3. Normal Maliyet Yöntemi

Bu yöntem değişken giderlerin tamamının, sabit giderleri ise kapasite kullanım

oranına göre maliyetlere yüklenmesi esasına dayanır. Üretim maliyet muhasebesinde,

üretilen mamullerin maliyeti bulunurken; direkt ilk madde ve malzeme giderleri, direkt

işçilik giderleri ve değişken genel üretim giderlerinin tamamı üretim maliyetlerine

aktarılır.

Ayrıca sabit genel üretim giderlerinin dönem içinde kullanılan kapasitesine ait olan

kısmı maliyetlere katılır. Boş kapasiteye düşen sabit genel üretim giderleri sonuç

hesaplarına aktarılır.

Örneğin işletmenin aylık kapasitesi 8.000 adet olduğunu varsayalım, işletme mart

ayında 4.000 adet mamul üretmekte %50 kapasite ile çalışmış olmaktadır. Bu durumda

sabit genel üretim giderlerinin % 50 si mamul maliyetlere verilecek % 50 si ise son

hesaplarına aktarılacaktır. Buna göre birim maliyet şöyle olacaktır:

Direkt ilk madde ve malzeme gideri 2.000.000



Sabit genel üretim gideri(%50) 1.500.000

+-------------------


----------------------

Üretim miktarı 4.000 Adet

15

Birim üretim maliyeti 8.500.000

-----------------------=2125 TL/Adet

4.000 Adet

Bu yöntem bazı şirketlerde kullanılmaktadır. Yöntem üretim hacmine bağlı olarak

ortaya çıkan maliyet dalgalanmalarını önleyerek, dönem arasında karşılaştırma

yapılmasına imkân vermektedir.

2.4.2.4. Asal Maliyet Yöntemi (Direkt Maliyet Yöntemi)

Tam maliyet yönteminin tam karşılığı olan bu yöntemde, retim birimlerinin

maliyetine yalnızca direkt ilk madde ve malzeme giderler ve direkt işçilik giderleri

yüklenmekte genel üretim giderlerinin tamamı maliyet dışında bırakılmaktadır.

Yöntem; genel üretim giderlerinin maliyetlerinin önemsiz bir parçası olması

durumunda uygulanır. Ancak günümüzde, genel üretim giderleri maliyetlerde önemli

bir pay tuttuğundan, bu yöntemin uygulama alanı yoktur.



+----------------------


Birim maliyeti 5.500.000

--------------------=1375 TL/Adet

4.000 Adet

16

Görüldüğü gibi bu yöntemde, biri maliyet diğer yöntemlere göre düşük çıkmıştır.

Stok değerlerini en düşük düzeyde göstermek isteyen muhasebeciler için çekici

gelebilir.

2.4.3. Maliyelerin Saptanma Zamanına Göre Maliyet

Yöntemleri

Maliyet sisteminin özelliklerini belirleyen bir başka faktörde maliyetlerin saptanma

zamanıdır. Maliyetlerin, ilgili faaliyetinin yapılmasından sonra fiili tutarları esas alarak

saptanması halinde ‘’Fiili maliyet’’yönteminden, faaliyetin yapılmasından önce

saptanması durumunda ise ‘’ tahmini maliyet’’ veya ‘’standart maliyet’’ yöntemlerinden

söz edilir.

2.4.3.1. Fiili Maliyet Yöntemi (Tarihi Maliyet Yöntemi)

Maliyetlerin, faaliyet yapıldıktan sonra giderlerin fiilen gerçekleşen tutarları esas

alınarak hesaplandığı yöntemdir. Maliyetlerin hesaplanması gerçek verilere dayanır.

Üretim maliyet muhasebesinde, bu yöntemin uygulanması durumunda, üretim

maliyetleri, üretim yapıldıktan sonra fiili tutarlar esas alınarak hesaplanır.

Fiili maliyetler, gerçek durumu göstermesi bakımından yönetim açısından her zaman

gerekli olan maliyetlerdir. Ancak bu yöntem aracılığıyla maliyetlerinin sağlıklı bir

biçimde kontrolü yapılamaz. Çünkü verilerin karşılaştırılmasında kullanılabilecek kıstas

yoktur. Oysa yönetim etkin kararlar verilebilmesi için standart maliyet verilerine de

ihtiyaç vardır. Bu ihtiyaca cevap veren yöntem ise standart maliyet yöntemidir.

Fiili maliyet yöntemi içerisinde kullanılan ön tahmin yönteminin standart maliyet

yöntemi ile karşılaştırılmaması gerekir. Ön tahmin; fiili giderlerin kesin olarak

saptanmasının gecikmesi durumunda, maliyetlerin fazla beklemek zorunda kalmadan

çıkarılması için, o giderin tutarı hakkında yapılan kaba bir tahminden oluşmaktadır.Ön

tahminde geciken bir giderin ne kadar olabileceği öngörülüp maliyet hesaplarına borç,

gider karşılık veya gider yansıtma hesapları denilen fili giderleri bekleme niteliğindeki

hesaplara alacak kaydedilir. Fiili giderlerin kesin tutarı saptanınca bu hesaplar kapatılır.

Farklar dönem sonuna kadar ya birbirini yok eder yada önemsiz denecek kadar küçülür.

Küçülen farklar dönem sonunda, ya mamul stokları ve satılan mamullerin maliyetleri

17

arasında paylaştırılarak veya doğrudan sonuç hesaplarına aktarılarak kapatılır. Fiili

giderlerin böylece ön tahminleri yapılarak kayıtlara alınması, fiili maliyet yönteminin

yapısını bozmaz. Ülkemizde daha çok fiili yöntemin kullanıldığı görülmektedir.

2.4.3.2. Tahmini Maliyet Yöntemi

Maliyetlerin, geçiş deneyimlerden ve cari girdi fiyatlarından yararlanılarak önceden

tahmin edilmesi ve kayıtların bu maliyetlere göre tutulması esasına dayanan bir

yöntemdir. Burada önceden tahmin edilen maliyetler, bilimsel olmayan bir biçimde

geçmiş verilerden yararlanarak tahmin edilmektedir.

2.4.3.3. Standart Maliyet Yöntemi

Maliyetlerin olması gereken tutarlarının faaliyet yapılmadan önce, bilimsel

yöntemlerle önceden saptanması ve kayıtların bu maliyetlere göre tutulmasını öngören

bir yöntemdir. Standart maliyet yöntemine göre saptanan maliyetler ilgili mamullerin

fonksiyonların, bölümlerin veya operasyonların fiili maliyetlerinin ne olması gerektiğini

gösterir. Bu maliyetler, belli bir gelişme düzeyinde belli koşullar altında bir işletmede

gerçekleşmesi gereken ve bilimsel yöntemlere göre saptanan standart verilerdir. Böylece

standart maliyet yönteminin uygulandığı işletmelerde, işletme içi faaliyetlerin kontrol

edilmesine imkan verecek ölçüler veya normlar elde edilmiş olmaktadır. Fiili

maliyetlerin standart maliyetlerden farklı olması halinde , fiili maliyetlerin

standartlardan olan sapmaları, analiz edilerek nedenleri araştırmakta ve kontrol

edilebilir nitelikte olan kısımları kontrol edilemeyen kısımlardan ayrılarak yönetime

rapor edilmektedir. Böylece yönetimin gerekli düzeltici önlemleri almasına imkan

sağlamaktadır.

2.4.4. Maliyetlerin Saptanma Şekline (Üretim

Biçimlerine) Göre Maliyet Yöntemleri

İşletmelerde birim maliyetlerin hesaplanış biçimini etkileyen bir diğer faktör de o

işletmedeki üretim koşullarıdır. Her işletmenin üretim etkinliğine göre maliyetler ya

sipariş maliyet yöntemine göre veya evre (safha) maliyet yöntemine göre hesaplanır.

2.4.4.1. Sipariş Maliyet Yöntemi

18

Sipariş maliyet yöntemi, belli partiler halinde üretim yapan ve her partide

diğerlerinden farklı tür veya nitelikte mamuller üreten işletmelerde kullanılır.

2.4.4.2. Evre (Safha) Maliyet Yöntemi

Evre (safha) maliyet yöntemi birbirini izleyen ve birbirini izleyen ve birbirine bağlı

aşamalarda sürekli ve seri olarak kitle halinde ürün elde edilen işletmelerde kullanılır.

Bu yöntemde evrelere ilişkin maliyetlerin ölçüsü esastır.

19

3. BÖLÜM

3.1.MALİYET VERİLERİNİN YÖNETİM

KARARLARINDA KULLANILMASI8

3.1.1. Üretim ve Satış Miktarının Saptanması Kararları

Yönetim, üretim hacmini belirlerken; mevcut piyasa koşulları göz önünde

bulundurmak suretiyle tahmin ettiği satış imkanlarına göre hareket eder. Diğer bir

deyişle, pazardan alabileceği pay kadar üretmek yoluna gider. Bu durumda, üretim

hacminin saptanmasında ilk hareket noktası satış tahminlerinin yapılmasıdır. Daha

sonra söz konusu satış imkanının işletmeye getirisinin ne olacağının tahmini ve analizi

gerekir. Eğer tahmin edilen satış düzeyinin gerçekleşmesi durumunda işletme arzulanan

kar marjını sağlıyorsa, yönetim söz konusu satış düzeyini sağlayacak üretim miktarının

üretilmesi konusunda karar verecektir. Bazı durumlarda, işletme için satış olayı bir

problem olmayabilir, yani firma ürettiği birimlerin tamamını satma imkanına sahip

olabilir. Bu durumda da, üretim hacminin belirlenmesinde yine analizlerin yapılıp,

arzulanan kar marjını sağlayacak satış miktarının ve tutarının dolayısıyla üretim

miktarının saptanması gerekir.

Yönetim, Bu konularda karar verirken, büyük ölçüde maliyet hacim – kar

analizlerinden yararlanır. Yönetim, karar verirken, işletmenin hangi satış düzeyinde kara

geçeceğini, yani başa baş noktasının ne olduğunu, maliyetlerin değişken ve sabit olarak

dağılımını, her satış düzeyinin katkı payının ve katkı oranının ne olduğunu, bilmek

isteyecektir. İşte bu bilgilerin büyük bir bölümü muhasebeden sağlanır.

Söz konusu verilerin nasıl bulunacağını basit örnekler üzerinde göstermeye çalışalım.

3.1.1.1. Başa Baş Analizleri8 Prof. Dr. KÜÇÜKSAVAŞ Nihat, ‘Yönetim Açısından Maliyet Muhasebesi’ , 2.Baskı, İstanbul, 2006, s.135-170

20

Maliyet – Hacim – Kar analizlerini en önemli uygulaması başa baş analizleridir. Başa

baş analizleri, işletmenin hangi seviyede kara geçeceğinin analizidir. Başa baş noktası

kara geçiş noktası olup, işletmenin ne kar ne de zarar ettiği satış miktarıdır. Bir başka

anlatım biçimiyle, başa baş noktası toplam gelirle toplam maliyetin birbirine eşit olduğu

noktadır.

Gerçekten de yukarıda değindiğimiz etmenler maliyet- hacim bağlantısı ile hacim –

gelir bağlantılarını bir arada ele alarak kar üzerindeki etkileri belirler. Dolayısıyla

Maliyet- Hacim- Kar analizleri, hacim ile kar arasındaki ilişkileri yansıtan kar

fonksiyonunun ve bu fonksiyondaki değişimlerin incelenmesini içerir. Bu yaklaşımla

başa baş analizlerinin başlangıç noktası gelir ve maliyet fonksiyonlarının belirlenmesini

gerektirir.

Bir işletmenin belli bir faaliyet döneminde elde edeceği kar, söz konusu dönemin

toplam geliri ile toplam maliyeti arasındaki farka eşittir. Buna göre toplam kar

fonksiyonu:

Toplam Kar = Toplam Gelir – Toplam Maliyet

şeklinde ifade edilmesi olanaklıdır. Ancak karı belirleyen temel etmenler yukarıdaki

fonksiyonda açıkça belirtilmediğinden yeterli değildir. Bu nedenle toplam gelir ve

toplam maliyetin daha açık ifade edilmesine gerek vardır. Bu durumda toplam gelir;

TG = Fx Şeklinde, Toplam maliyet ise,

TM= ax + b şeklinde ifade edebiliriz.

Denklemlerde gösterilen notasyonlar :

TG= Toplam gelir

F = Birim satış fiyatı

X = Miktar

TM = Toplam maliyet

B = Sabit maliyet

a = Birim değişken maliyet anlamındadır.

21

Yukarıda verilen toplam gelir ve toplam maliyet denklemlerini kar fonksiyonunda

yerine koyacak olursak;

K= TG – TM

K= (Fx) – (ax + b)

K= (F – a) x – b olur.

Başa baş noktası bilindiği gibi, toplam gelirle toplam maliyetin birbirine eşit olduğu

noktadır. Buna göre her iki denklemi (veya kar fonksiyonunu) eşitleyerek x’i

çözdüğümüz zaman başa baş noktasını veren miktarı saptamış oluruz.

Fx = ax + b

Fx – ax= b

(F- a)x =b

X =_____b_______

F-a

Görüldüğü gibi, başa baş noktasını veren miktar; toplam sabit maliyetin, birim satış

fiyatıyla, birim değişken maliyet arasındaki farka bölümü ile saptanmaktadır. Birim

satış fiyatıyla, birim değişken maliyet arasındaki fark bilindiği gibi katkı payıdır. Bu

durumda başa baş noktasının formülünü:

BBN (miktar)= Toplam Sabit Maliyet / Katkı Payı

şeklinde gösterebiliriz.

Örnek 2

X üretim işletmesinde üretilen birim satış fiyatı 1.000 TL dir. İşletme söz konusu mamulün her bir adedini 600 TL si değişken maliyetle üretmekle olup, sabit maliyet toplamı ise 30.000.000 TL dır.

BBN (miktar) = 30.000.000 TL / 1000 TL Adet – 600 TL Adet = 75.000 TL Adet

bulunur.

22

O halde işletme söz konusu mamulden 75.000 adet sattığında ne kar ne de zarar

edecektir. 75.000 adetin üstünde satılan her biriminden işletme kar sağlayacak, bu

miktarın altında ise zarar edecektir.

Gerçektende;

Satışlar (75.000 Adet x 1000 TL Ad.) 75.000.000

Toplam Değişken Maliyet (75.000 Ad x 600 TL Ad.) 45.000.000

Toplam Katkı Payı 30.000.000

Toplam Sabit Maliyet (30.000.000)

Kar -

Görüldüğü gibi, başa baş noktasında toplam katkı payı toplam sabit maliyeti

karşılamakta olup, henüz kara herhangi bir katkıda bulunmamaktadır.

3.1.1.2. Tutar Olarak Başa baş Noktasının Bulunması

Başa baş noktasının tutar olarak ta saptanması olanaklıdır. Özellikle birden fazla

mamul üreten ve satan işletmelerde mamuller arasında önemli farklar varsa veya her bir

mamul ayrı bir ölçü birimiyle tanımlanıyorsa, bu mamullerin satış miktarından hareket

etmenin anlamsız olacağı açıktır. Bu nedenle satış hacmini tüm mamuller için ortak bir

ölçü birimi niteliğindeki satış tutarı ile belirtilmesi daha anlamlı olacaktır.

Tutar olarak hesaplamanın yapılabilmesi için yukarıda verilen formülün paydasına

katkı oranının yerleştirilmesi gerekir. Katkı oranı, satışlardan sağlanan her liranın sabit

maliyetlere ve kara olan katkısının gösterir. Bir başka anlatım biçimiyle, katkı oranı

katkı payının birim satış fiyatına oranıdır. Katkı oranı, birim satış fiyatının ne kadarlık

bir yüzdesinin sabit maliyetlere katkı sağladığını gösterir. Bu durumda;

BBN (tutar) = Toplam Sabit Maliyet / Katkı Oranı

Şeklinde formüle edebiliriz.

Örneğimizde, katkı payı (1000 TL – 600 TL)400 TL dır. O halde 1.000 TL si satış

fiyatının 600 TL si (%60) değişken maliyetleri karşılamakta, geri kalan 400 TL ‘sı da

sabit maliyetlere ve kara katkı sağlamaktadır.

Bu durumda

23

BBN (miktar) = 30.000.000 TL / 0.40

= 75.000.000 TL olur.

Bu tutarın kontrolü yukarıdaki kesiminde düzenlenmiş olan basit gelir tablosunda da

görülebilir.

Katkı oranını toplamlar üzerinden giderekte saptamak olanaklıdır. Bu durumda

formül şöyle olur:

Katkı Oranı = Toplam Net Satışlar – Toplam Değişken Gid = Toplam Katkı Payı

------------------------------------------------ ------------------------

Toplam Net Satışlar Toplam Net. Satışlar

3.1.1.3. Başa baş Noktasının Grafikle Saptanması

Yukarıdaki kesimlerde yapılan hesaplamalar grafikte de gösterilebilir. Esasında

işletme yönetimine verilen raporlar temelde sayılarla ifade edilir. Ancak sayısal

raporlarla desteklenmek koşuluyla, yöneticilere çeşitli hacimlerde maliyetin ve karın ne

olacağının gösterilmesi açısından grafikler daha etkili olmaktadır. Grafikte dikey eksen

maliyetleri, yatay eksen ise miktarı gösterir. Çeşitli hacimler ve bu hacimlerdeki

maliyet ve satış tutarları grafik üzerinde gösterilerek toplam maliyet ve toplam satış

doğruları elde edilir. Toplam maliyet ve toplam satış doğrularının kesiştiği nokta ‘’başa

baş noktasını’’ gösterir.

Başabaş grafiği iki yaklaşımla çizilebilir

- Birincisi toplam maliyet, toplam gelir doğruları ile sıfır noktasından başlayan

değişken maliyet doğrusu çizilir.

- İkincisi ise yatay eksene paralel sabit maliyet doğrusu çizilir, toplam maliyet

doğrusu sabit maliyet doğrusunun başlangıç noktasından başlatılır.

24

Şekil 1: Sabit Maliyeti Ayrı Gösteren Başabaş Noktası Grafiği

Şekil 2: Değişken Maliyeti Ayrı Gösteren Başabaş Noktası Grafiği

25

Zarar

BBN Kâr

Kâr Doğrusu

Zarar Milyon

Kâr Milyon

10 20 30 40 50 60 70 80 90 10010

20

30

40

10

20

30

Miktar (bin) Satış

Şekil 3: Hacim - Kâr Grafiği

3.1.1.4. Arzulanan Karın Saptanması

Başa baş analizlerinin işletme yöneticilere sağladığı diğer bir yararı da, arzulanan

karın veya azaltılması düşünülen zararın hangi satış hacminde sağlanabileceğinin

saptanmasıdır. Ayrıca işletme herhangi bir mamulün üretimine karar verirken, o

mamulün karlılığının yeterli olmasına dikkat etmek zorundadır. Bu nedenle, işletme

yönetimin beklenen kar seviyesine ulaşabilmek için ne kadar satış yapılmasını

gerektiğini bilmesi gerekir. Dolayısıyla arzulana kar tutarını verecek satış miktarını ve

satış tutarını saplayabilmek için, başa baş noktası formülünün payına beklenen kar

tutarının eklenmesi yeterli olacaktır. Bu durumda söz konusu formüller aşağıdaki gibi

olacaktır.

Gereken Satış Miktarı = Arzulanan Kar + Toplam Sabit Maliyet/ Katkı Payı

Gereken Satış Tutarı = Arzulan Kar + Toplam Sabit Maliyet / Katkı Oranı

Yukarıdaki formülleri kar fonksiyonundan da elde edebiliriz. Bilindiği gibi kar

fonksiyonunu

K= (F-a) x + b

Şeklinde formüle etmiştik.

26

Buna göre:

K= (Katkı Payı x Satış Miktarı) – Toplam Sabit Maliyetler veya

K= (Toplam Satış Tutarı x Katkı Oranı) – Toplam Sabit Maliyetler olur.

Her iki fonksiyonda yer alan K arzulanan kar olduğuna göre yukarıdaki formülleri

elde etmemiz olanaklıdır.

Örnek 3

Daha önceki örneğimizde mamul satışından işletmenin 25.000.000 TL si kar

sağlamayı arzuladığını varsayarsak, gerekli satış miktarı veya satış tutarını aşağıda

gösterildiği gibi hesaplayabiliriz.

Gereken Satış Miktarı :25.000.000 TL +30.000.000 TL

______________________ =137.500 Adet

1000 TL/Ad - 600 – TL/Ad

Gereken Satış Tutarı = 25.000.000 TL + 30.000.000 TL

________________________ =137.500.000 TL

0.40

Bu durumu gelir tablosunda gösterecek olursak

Satışlar (137.500 Ad. X 1.000 TL Ad) 137.500.000

Değişken Maliyet (137.500 Ad. X 600 TL Ad) 82.500.000

Katkı Payı 55.000.000

Sabit Maliyet (30.000.000)

Kar 25.000.000

27

Görüldüğü gibi, işletme 25.000.000 TL si kar elde etmeyi arzuluyorsa ; 137.500 adet

mamulü 1.000 TL dan 137.500.000 TL lık satışını planlamak zorundadır.

Planlanan veya fiili satış hacmi ile başa baş noktasındaki satış hacmi arasındaki fark

güvenlik payı olarak tanımlanır. Söz konusu fark ne kadar büyükse, işletme o ölçüde

güvenlik içinde sayılır. Güvenlik payının satışların yüzdesi olarak gösterilmesine

‘’güvenlik oranı’’denir. Güvenlik payının; miktar, tutar ve oran olarak hesaplanması da

olanaklıdır. Ayrıca güvenlik oranının katkı oranı ile çarpılması sonucu işletmenin

karlılık marjı bulunur.

Bu açıklamalarımızı önceki örneğimizin verilerinden yararlanarak gösterelim.

Güvenlik Payı (Miktar) = Beklenen Satış Miktarı- BBN Satış Miktarı

= 137.500 Adet - 75.000 Adet

Güvenlik Payı (Tutar) =Beklenen Satış Tutarı – BBM Satış Tutarı

=137.500.000 TL -75.000.000 TL

=62.500.000 TL

Güvenlik Oranı (Miktar) = Güvenlik Payı (Miktar)

___________________

Beklenen Satış Miktarı

62.500 Adet

= _____________

137.500 Adet

= 0.455

Veya

Güvenlik Oranı (Tutar) = Güvenlik Payı (Tutar)

_________________________________________

Beklenen Satış Tutarı

28

= 62.500.000 TL

_____________

137.500.000

= 0.445

Kar = Güvenlik Oranı x Katkı Oranı

= 0.455 x 0.40

=0.18

Yapılan hesaplamalar, işletmenin satışlarını 62.500 adet, 62.500.000 TL’ sı veya %

45,5 oranında azaltsa bile zarar etmeyeceğini göstermektedir. Çünkü bu azalış işletmeyi

başabaş noktasına getirecektir. Bir başka anlatım biçimiyle, işletme söz konusu azalış

sonucunda ne kar ne de zarar edecektir.

Güvenlik oranı ise, uzun hesaplamalara girişilmeksizin kar oranının hesaplanmasına

olanak sağlamasıdır. Yukarıdaki hesaplamalar sonucu işletme %18 kar ile çalışmasını

sürdürmek istiyorsa, 137.500 adet satış yapacak şekilde gerekli çalışmaları

planlayacaktır.

3.1.1.5. Hacim – Kar Grafiği

Başa baş grafiğinin yerine onunla birlikte çizilerek yöneticilere sunulabilecek bir

başka grafikte hacim – kar grafiğidir. Bu grafikte başa baş noktasından çok, hacim ile

kar arasındaki ilişkiyi vurgulanmaya çalışılır. Bir başka anlatım biçimiyle, arzulanan

kara hangi hacimlerde ulaşılacağını veya çeşitli hacimlerin kar üzerindeki etkilerini söz

konusu grafik yardımıyla izlenmesi olanaklıdır.

Hacim - kar grafiğinde toplam gelir ve toplam maliyet ayrı ayrı görülmez. Bu

grafikte toplam gelir ile toplam maliyet arasındaki farktan oluşan kara yer verilir. Bu

nedenle hacim – kar grafiği kar fonksiyonunun geometrik görüntüsünden başka bir şey

değildir.

Başa baş grafiğinde olduğu gibi, söz konusu grafiğin yatay ekseni miktarı gösterir.

Düşey eksende ise çeşitli faaliyet hacimlerinde sağlanacak kar veya zaar yer alır.

Yukarıdaki açıklamalarımızı önceki kesimde yer alan örneğimizde ilişkin veriler

ışığında hacim – kar grafiği aşağıda gösterilmiştir.

29

Şekil 3’ de görüleceği gibi, kar doğrusunun yatay ekseni kestiği nokta başa baş

noktasıdır. Çünkü, düşey eksenin yatay eksen üzerinde kalan kısmı kar, altında kalan

kısmı ise zararı gösterir. Dolayısıyla kar doğrusunun yatay eksenle kesiştiği noktada ne

kar ne de zarar söz konusudur. Bir başka anlatım biçimiyle, kar doğrusunun düşey

ekseni kestiği noktada satış miktarı sıfır olduğundan, toplam gelir ile toplam değişken

maliyet sıfır olur ve işletme toplam sabit maliyeti kadar zarar eder. Bu nedenle kar

doğrusunun yatay ekseni kestiği nokta başa baş noktasıdır. Grafikte 75.000 adet satış

miktarında karın sıfır olduğu açıkça görülmektedir. Ayrıca çeşitli hacimlerde kar veya

zararın ne olacağının hacim – kar grafiği yardımıyla saptanması olanaklıdır.

Yapılan açıklamalardan da anlaşılacağı gibi işletme yönetiminin; gerek üretim

miktarını, gerekse satış miktarını arttırırken maliyet – hacim – kar analizleri sonuçlarına

göre hareket ederek işletme açlarına en uygun kararı vermesi olanaklı olmaktadır.

3.1.2. Fiyat Koyma Kararları

İşletme yönetimi üretilen mamullerin satış fiyatını maliyet verilerinden hareketle

saptaması oldukça akılcı bir davranıştır. Ayrıca işletmenin amaçlarından biri olan

maksimum karın elde edilmesi, üretilen mamullerin maliyeti üzerine şarj edilen kar ile

olanaklıdır. Ancak sözü edilen satış fiyatından satış olanaklarının ne olduğunun da

bilinmesi koşuldur. Bir başka anlatım biçimiyle, mamulün talep esnekliğinin bilinmesi

gerekir. Eğer mamulün satış miktarı fiyat değişiklerinden etkilenmiyorsa, işletme karar

verdiği üretim miktarındaki maliyetleri tahmin ederek, arzuladığı kar marjını şarj etmek

suretiyle satış fiyatını saptayabilir.

Ancak genellikle fiyat değişmeleriyle satış miktarı arasında ters yönlü bir ilişki

vardır. Bir başka anlatım biçimiyle, fiyatlar arttıkça satış miktarı düşerken, fiyatlarda

indirim yapıldıkça satış miktarı artar. Bu nedenle işletme yönetimi karını artırmak için;

- ya yüksek fiyatla az mamul satmak,

- ya da düşük fiyatla çok mamul satmak,

alternatiflerinden birine göre karar vermek zorundadır.

30

İşletme yönetimi söz konusu iki alternatiften birine karar verirken maliyet verilerinin

yanı sıra satış gelirlerini karşılaştırarak en yüksek karı getirecek alternatifi

yeğleyecektir.

Örnek 4

Z üretim işletmesi birim satış fiyatı 1.500 TL’ sı olan mamulünü 800 TL’ lık birim

değişken ve 60.000.000 TL’ lık sabit maliyetle üretmekte olup, 14.900.000 TL’ sı kar

elde etmektedir.

Düşük kapasite ile çalışan işletme birim satış fiyatını düşürerek daha fazla mamul

satmayı ve böylece karını arttırmayı hedeflemektedir. Yapılan Pazar araştırması

sonuçları aşağıda görüldüğü gibidir.

Satış Fiyatından Satış Miktarından

Alternatif İndirim % si Artış % si

________ _____________ _______________

1 5 10

2 10 20

3 15 253

Mamul satış fiyatının üç alternatiften hangisine göre belirleneceği aşağıdaki

hesaplamaların yapılmasıyla olanaklıdır.

Mevcut duruma göre:

Katkı payı = 1.500 TL/Adet - 800 TL/Adet = 700 TL/Adet

Satış Miktarı= Kar + Sabit Maliyet / Katkı Payı

= 74.900.000 TL / 700 TL/Adet =107.000 Adet

ALTERNATİFLER

31

Veriler Mevcut Durum 1 2 3

_______ ___________ _______ ________ _________

Satış Fiyatı (TL) 1500 1425 1350 1275

Satış Miktarı (Ad.) 107.000 117.700 128.400 133.750

Satışlar 160.500.000 167.722.500 173.340.000 170.531.250

Değişken Gider (85.600.000) (94.160.000) (102.720.000) (107.000.000)

Katkı Payı 74.900.000 73.562.500 70.620.000 63.531.250

Sabit Gider (60.000.000) (60.000.000) (60.000.000) (60.000.000)

Toplam Kar 14.900.000 13.562.500 10.620.000 3.531.250

Görüldüğü gibi birinci alternatif, işletme için en avantajlı durumdur. Çünkü işletme

satış fiyatını % 5 indirdiğinde, satış miktarı 117.700 adet çıkarken toplam karın da

13.562.500 TL’ na düştüğü görülmektedir.

3.1.3. Makine Yenileme Kararları

Eski makinenin yenilenmesi konusunda karar alınırken; eski makinayı kullanmakla

sağlanacak karlılık oranı ile yeni makinenin satın alınması durumunda karlılıkta

meydana gelecek değişmenin göz önünde bulundurulması gerekir.

Yeni bir makinenin alımı, eskisinden daha fazla bedel ödenerek satın alınması

nedeniyle amortisman giderlerinin yüksek olmasına, dolayısıyla sabit giderlerin artışına

neden olur. Buna karşılık, gerek yeni makinenin daha verimli oluşu, gerekse eski

makineye göre daha az bakım ve onarım giderlerine neden olacağı için değişken

giderlerde azalma olur. İşte sözü edilen giderlerdeki bu iki farklı değişmenin karlılık

üzerindeki etkilerinin analiziyle; eski veya yeni makine arasında akılcı bir seçim

yapılması olanaklı olacaktır.

Örnek 5

X üretim işletmesi halen 5 yıllık yararlı ömrü bulunan bir makineyi hurdaya ayırarak,

yerine teknolojik olarak daha gelişmiş bir başka makine almayı düşünmektedir. Eski

32

makinenin piyasa değeri bulunmadığından hurdaya ayırdıktan sonra satılması söz

konusu değildir.

Yeni makinenin sabit giderlerde 17.400 TL’ lık bir artışa yol açarak toplam sabit

maliyeti 1.097.400 TL’ na çıkaracağı saptanmıştır. Ancak yeni makinenin alınması

halinde birim değişken maliyetin 12 TL’ dan 11.40 TL’ na düşeceği tahmin

edilmektedir.

İşletmenin halen 75.000 adet olan satış hacminde herhangi bir değişiklik

beklenmemekte olup, 30 TL’lik birim satış Fiyatının da değiştirilmesi

düşünülmemektedir.

Yukarıdaki varsayımları dikkate alarak eski ve yeni makinenin kullanılması

durumunda, işletmenin karlılığına olan etkisini analiz edelim.

Eski Makinenin Yeni Makinenin

Kullanılması Kullanılması

Satışlar 2.250.000 2.250.000

Toplama Değişken Giderler (900.000) (855.000)

Toplam Katkı Payı 1.350.000 1.395.000

Sabit Giderler (1.080.000) (1.097.400)

Net Kar 270.000 297.600

Net Kar Marjı % 12 % 13.2

Katkı Payı 18 TL 18.6 TL

Katkı Oranı %60 %62

BBN (Miktar) 60.000 59.000

BBN (Tutar) 1.800.000 1.770.000

33

Görüldüğü gibi, yeni makine işletmeye 27.600 TL’ sı daha fazla kar sağlamakta, başa

baş noktası 1.000 adet düşmektedir. Bu durumda makinenin yenilenmesine karar

verilecektir. Ancak işletme yönetimi yeni makinenin alınmasına kesin karar vermeden

önce makinenin alınmasından sağlanacak ek karın, yeni makineye yapılacak yatırımın

yeterince yüksek bir kar oranına sahip olup olmadığını araştırması gerekecektir. Çünkü

yeni makine için ödenecek bedelin daha arklı bir alanda kullanılması olanağı varsa,

makinenin yenilenmesi karlı da olsa bu kararından vazgeçebilir.

3.1.4. Üretme veya Dışarıdan Satın Alma Kararı

İşletme yönetimi üretimde kullandığı bir parçayı işletmede üretmek veya dışarıdan

satın alınmak gibi iki farklı durumda karşılaşabilir. Bu durumda her iki olasılığa göre

işletmeye yükleyeceği maliyetlerin analizinin yapılarak, ekonomik olanı seçilmelidir.

Örnek 6

İşletme üretim makinelerinde kullanmak için 1.000 adet yedek parça üretmektedir.

Yedek parça üretimine ilişkin üretim giderleri aşağıdaki gibidir.

Direkt İlk madde ve Malzeme Giderleri 10 TL/Adet

Direkt İşçilik Giderleri 6 TL/Adet

Değişken GÜG 4 TL/Adet

Sabit GÜG 15.000 TL

Dağıtımdan gelen ortak giderler 20.000 TL

İşletme ürettiği yedek parçayı tanesi 30 TL’ na dışarıdan satın alınması olanaklıdır.

Sabit genel üretim giderleri, parçanın üretim gider yeri binasının kirasına ilişkindir.

Buna göre:

34

Üretilmesi Satın Alınması

Halinde Halinde

Direkt İlk madde ve Malzeme Giderleri 10.000 30.000

Direkt İşçilik Giderleri 6.000

Değişken GÜG 4.000

Sabit GÜG 15.000

Ortak Giderler 20.000 20.000

Toplam Giderler 55.000 50.000

Bu durumda yedek parçanın dışarıdan satın alınması maliyetlerde 5.000 TL’ sı

tasarruf sağladığından, işletme için satın alma daha uygun bir seçenektir.

3.1.5. Özel Bir Siparişin Kabul Edilmesi

İşletme bazen ürettiği mamullerden özel bir fiyatla talep edilen sipariş alabilir.

Burada değinilen ‘’özel siparişten ‘’kasıt, normal satış fiyatından daha düşük bir fiyat

teklifinin olmasıdır. İşletmelerin bu tür düşük fiyattan özel bir siparişi kabul

edebilmeleri için :

.Atıl kapasitesinin bulunması,

.Teklif edilen fiyatın en az değişken giderleri karşılaması,

.Söz konusu sipariş özel bir pazara ilişkin olması,

.Siparişin kısa süreli olması,

.İşletmenin pazardaki imajını olumsuz etkilememesi

Gerekir.

35

Sıralanan koşulların bulunması durumunda özel fiyatlı siparişin kabul edilmesine

ilişkin en önemli faktörün; atıl kapasitenin bulunmasının yanı sıra, değişken giderleri

karşılayacak gelirin elde edilmesidir. Çünkü işletme atıl kapasitede çalıştığından sabit

giderlerdeki artış olmayacağı gibi, söz konusu giderlerin birim maliyet içindeki payı

düşeceğinden karlılığı artabilir.

Örnek 7

X üretim işletmesinin üretim kapasitesi 50.000 adet olup, % 80’ ni kullanmaktadır.

İşletmenin ürettiği A mamulünün birim değişken maliyeti 250 TL’ sı, toplam sabit

maliyeti ise 6.000.000 TL’ dır.

İşletme A mamulünü tanesi 500 TL’ dan satmakta olup, tanesi 350 TL’ dan 8.000

adet sipariş teklifi almıştır.

Söz konusu siparişin kabul veya red edilmesine ilişkin karar verilebilmesi için

aşağıdaki benzer bir analizin yapılması gerekir.

Siparişin Reddi Siparişin Kabulü Fark

Satışlar:

40.000 Ad. X 500 TL/Ad 20.000.000

8.000 Ad X 350 TL/Ad 22.800.000 2.800.000

Değişken Maliyet:

40.000.00 Ad X 250 TL/Ad (10.000.000)

8.000 Ad X 250 TL/Ad (12.000.000) (2.000.000)

Katkı Payı 10.000.000 10.800.000 800.000

Sabit Maliyet (6.000.000) (6.000.000) -

Kar 4.000.000 4.800.000 800.000

Özel siparişin fiyatı, normal satış fiyatından oldukça düşük olmasına karşın

görüldüğü gibi, kar da 800.000 TL bir artış sağlamaktadır. Sözü edilen kardaki bu artış,

36

katkı payında olan 800.000 TL lik artıştan kaynaklanmaktadır. Teklif edilen 350 TL lik

düşük fiyat değişken maliyetleri karşıladıktan sonra (atıl kapasite bulunması nedeniyle)

sabit maliyetlere de katkıda bulunması nedeniyle kabul edilmesini gerektirir.

Yukarıdaki hesaplamalar işletmenin atıl kapasitesi bulunduğu varsayılarak

yapılmıştır. İşletme tam kapasitede faaliyet gösterdiğini kabul edecek olursak, yeni bir

siparişin kabulü ile;

.fazla mesai yaptırılması,

.yeni işgücü istihdam edilmesi,

.yeni üretim alanlarının açılması

.yeni üretim araçlarının satın alınması

gibi olasılıklar ortaya çıkabilir. Bu durumda analizlerde ek maliyetlerin de göz önünde

bulundurulması gerekir.

3.1.6. Bir Mamulün Üretimine Son Verme Kararı

Bir mamulün üretimine devam edilmesi konusunda karar verebilmek için o mamulün

karlılığının analiz edilmesi gerekir. Bir başka anlatım biçimiyle, mamulle ilgili olarak

ortaya çıkan değişken giderlerin yanı sıra, kaçınabilir direkt maliyetlerinde analiz

edilmesini gerektirir. Dolayısıyla her hangi bir mamulün üretimine devam edilip

edilmemesi konusunda karar verirken, o mamulün;

.kendi direkt giderlerini karşılaması,

.ortak giderlere ve kara katkı verip vermediği

İncelenir.

Örnek 8

Z üretim işletmesi çeşitli mamullere ilişkin verileri aşağıdaki gibidir.

37

A Mamulü B Mamulü C Mamulü Toplam

Satışlar 4.000.000 1.600.000 2.400.000 8.000.000

Satışların Değ. Mal (3.200.000) (900.000) (1.900.000) (6.000.000)

Katkı Payı 800.000 700.000 500.000 2.000.000

Direkt Sabit Maliyet

- Personel gideri 320.000 200.000 280.000 800.000

- Satış giderleri 240.000 240.000 240.000 720.000

- Kira gideri 120.000 120.000 120.000 360.000

(680.000) (560.000) (640.000) (1.880.000)

120.000 140.000 140.000 120.000

İlk bakışta zarar eden C mamulünün üretiminden vazgeçilmesi gerektiği düşünülür.

Ancak C mamulünün üretiminden vazgeçilmesi halinde söz konusu mamule ilişkin;

.değişken maliyetlerden

.personel giderlerinden ve

.satış giderlerinin 120.000 TL’ sı

Kadar tasarruf sağlanacağı düşünülmektedir.

C mamulünün üretilmemesi halinde maliyetlerin karşılaştırılması durumunda:

Mevcut C Mamulü Fark

Durum Üretilmemesi

Satışlar 8.000.000 5.600.000 -2.400.000

Satışların Değişken Maliyet (6.000.000) (4.100.000) (-1.900.000)

Katkı Payı 2.000.000 1.500.000 -500.000

Sabit Maliyet

38

- Personel Gideri 800.000 520.000 -280.000

- Satış Gideri 720.000 600.000 -120.000

- Kira Gideri 360.000 360.000 -

(1.880.000) (1.480.000) (-400.000)

120.000 20.000 (-100.000)

Görüldüğü gibi, C mamulünün üretilmesi karı 20.000 TL’ sı düşürmektedir.

Dolayısıyla C mamulü zararlıda olsa üretiminin devam ettirilmesi gerekir. Ayrıca C

mamulünün üretilmemesi halinde işletme 2.400.000 TL’ sı satış hasılatı yitirmekte,

sağlanan tasarruf ise 2.300.000 TL’ dır. C mamulü 140.000 TL’ sı zarar etmesine karşın

katkı payının olumlu olması nedeniyle sabit maliyetlere 500.000 TL’ lık katkı

sağlamakta olup, bu katkının ortadan kalkması sonucu kar azalmaktadır.

3.1.7. En Uygun Mamul Karışımının Saptanması

Kararı

İşletmenin birden fazla mamul üretilmesi halinde en uygun mamul karışımın

saptanmasında katkı oranlarından yararlanılması, mutluk değerlere göre daha objektif

sonuçlara ulaştırır. Çünkü yüzdeler mutlak değerlere oranla değişiklerin daha anlamlı

analiz edilmesini sağlar.

Örnek 9

Y üretim işletmesinin, A, B, C mamulleri maliyet, satış fiyatı ve satış miktarı

aşağıdaki gibidir.

Birim

Mamul Değişken Maliyet Satış Fiyatı Satış Miktarı

A 200 TL 500 TL 5000 Adet

B 150 TL 250 TL 7500 Adet

C 260 TL 400 TL 3500 Adet

39

Bu duruma göre her bir mamulün ve işletmenin toplam katkı oranı aşağıdaki gibi

olacaktır.


Satışlar 2.500.000 1.875.000 1.400.000 5.775.000

Değişken Maliyet (1.000.000) (1.125.000) (910.000) (3.035.000)

Katkı Payı 1.500.000 750.000 490.000 2.740.000

Katkı Oranı % 60 % 40 % 35 % 47

İşletmenin ortalama katkı oranı % 47’ dir. İşletme toplam katkı oranını arttırmak için

en karlı olan A mamulünün üretimini % 40 arttırırken, en düşük katkı oranı olan C

mamulünün üretimini % 25 oranında azaltmayı düşünmektedir.

Bu durumda işletmenin toplam katkı payı ortalama aşağıdaki gibi olacaktır.


Satışlar 3.500.000 1.875.000 1.050.000 6.425.000

Değişken Maliyet (1.400.000) (1.125.000) (682.500) (3.207.500)

Katkı Payı 2.100.000 750.000 367.500 3.212.500

Katkı Oranı % 60 % 40 % 35 % 50

Söz konusu değişiklik işletmenin yararına olup, katkı oranı % 47’den % 50’ ye

yükseldiği görülmektedir. Bu nedenle işletme yönetiminin bu kararı yerinde olacaktır.

3.2.MALİYET HESAPLARI9

9 Prof. Dr. AKDOĞAN, a.g.e., s.93-101

40

3.2.1. Maliyet Hesapları 7/A Seçeneği

.70 Maliyet Muhasebesi Bağlantı Hesapları

.700 Maliyet Muhasebesi Bağlantı Hesabı

.701 Maliyet Muhasebesi Bağlantı Hesabı

.71 Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri

.710 Direk İlk Madde ve Malzeme Giderleri Hesabı

.711 Direkt İlk Madde Ve Malzeme Yansıtma Hesabı

.712 Direkt İlk Madde ve Malzeme Fiyat Farkı

.713 Direkt İlk Madde ve Malzeme Miktar Farkı

.72 Direkt İşçilik Giderleri

.720 Direkt İşçilik Giderleri Hesabı

.721 Direkt İşçilik Giderleri Yansıtma Hesabı

.722 Direkt İşçilik Ücret Farkları

.723Direkt İşçilik Süre Farkları

.73 Genel Üretim Giderleri

.730 Genel Üretim Giderleri Hesabı

.731 Genel Üretim Giderleri Yansıtma Hesabı

.732 Genel Üretim Giderleri Bütçe Farkları

.733 Genel Üretim Giderleri Verimlilik Giderleri

.734 Genel Üretim Giderleri Kapasite Farkları

.74 Hizmet Üretim Maliyeti

.740 Hizmet Üretim Maliyeti Hesabı

41

.741 Hizmet Üretim Maliyeti Yansıtma Hesabı

.742 Hizmet Üretim Maliyeti Fark Hesapları

.75 Araştırma ve Geliştirme Giderleri

.750 Araştırma ve Geliştirme Giderleri Hesabı

.751 Araştırma ve Geliştirme Giderleri Yansıtma Hesabı

.752 Araştırma ve Geliştirme Gider Farkları

.76 Pazarlama Satış ve Dağıtım Giderleri

.760 Pazarlama Satış ve Dağıtım Giderleri Hesabı

.761 Pazarlama Satış Ve Dağıtım Giderleri Yansıtma Hesabı

.762 Pazarlama Satış Ve Dağıtım Giderleri Fark Hesabı

.77 Genel Yönetim Giderleri

.770 Genel Yönetim Giderleri Hesabı

.771 Genel Yönetim Giderleri Yansıtma Hesabı

.772 Genel Yönetim Gider Farkları Hesabı

.78 Finansman Giderleri

.780 Finansman Giderleri Hesabı

.781 Finansman Giderleri Yansıtma Hesabı

.782 Finansman Giderleri Fark Hesabı

3.2.2. Maliyet Hesapları 7/B Seçeneği

.79 Gider Çeşitleri

.790 İlk Madde ve Malzeme Giderleri

.791 İşçi Ücret ve Giderleri

42

.792 Memur Ücret ve Giderleri

.793 Dışarıdan Sağlanan Fayda ve Hizmetler

.794 Çeşitli Giderler

.795 Vergi, Resim ve Harçlar

.796 Amortisman ve Tükenme Payları

.797 Finansman Giderleri

.798 Gider Çeşitleri Yansıtma Hesabı

.799 Üretim Maliyet Hesabı

3.3.YÖNETİMDE KARARLARINDA KULLANILAN

DİĞER MALİYET KAVRAMLARI10

Karar verme eylemi, belli bir amaca ulaşmak için birden fazla olasılığın bulunması

halinde söz konusudur. Rasyonel anlamda bir karar alınırken, alternatiflerin

sağlayacakları yararlar ile getirecekleri külfetle de karşılaştırılması gerekir. Bu nedenle

yönetim kararlarına ışık tutabilecek bazı maliyet kavramlarının üzerinde durulması

yararlı olacaktır. Bu bağlamda karar verme amacına dönük maliyetleri:

.Ek Maliyetler

.Batık Maliyetler

.Fırsat Maliyeti (Alternatif Maliyet)

10 Doç. Dr. AYSAN, a.g.e., s.71-79

43

3.3.1. Ek Maliyet

Ek maliyetler; çalışma hacminin bir düzeyden diğerine değişirken toplam maliyette

ortaya çıkan değişiklik olarak tanımlanır. İktisatta kavram yerine marjinal maliyet

kavramı kullanılır. Bu anlamda marjinal maliyetlerin nasıl ortaya çıktığını aşağıdaki

sayısal örnek yardımı ile gösterelim

Örnek 10

Bir üretim işletmesinde aylık üretim kapasitesi 1.000 birimden 1.500 birime

çıkartılması planlanmaktadır. Her iki kapasiteye ilişkin gider durumu aşağıda

gösterildiği gibidir.

Gider Çeşitleri 1.000 Birim 1.500 Birim

Direkt İlk Madde ve Malzeme 20.000 30.000

Direkt İşçilik 40.000 60.000

Endirekt Malzeme 8.000 10.000

Endirekt İşçilik 4.000 5.000

Amortismanlar 6.000 6.000

Toplam Maliyet 78.000 111.000

Kapasitenin arttırılması halinde ek maliyetler, her iki üretim miktarındaki toplam

maliyetler arasındaki fark kadar olacaktır. Bir başka anlatım biçimiyle, üretimin 1.500

birime çıkarılması halinde ek maliyetler, 111.000 TL - 78.000 TL = 33.000 TL’ sı

olacaktır.

Ek maliyetler sadece üretimin arttırılması halinde giderlerin ne olacağı konusunda

bilgi vermez. Ek maliyetler, işletme yöneticilerinin fabrikanın kapatılması, bir parçanın

44

işletme içinde üretilmesi veya dışarıdan satın alınması gibi konularda da alacakları

kararlar için katkıda bulunur.

3.3.2. Batık Maliyetler

Alternatifler arasında yapılan seçime ilişkin kararlardan etkilenmeyen maliyetlere

batık maliyetler denir. Batık maliyetler işletme yöneticilerin verecekleri kararlarda

geçersizdir. Batık maliyetler genellikle tarihsel maliyetlerdir. Örneğin, geçmişte satın

alınan bir makinenin satın alma veya net değeri, bu varlığın kullanmaya devam etme

veya hemen satma alternatifleri açısından batık maliyettir. Nitekim mevcut makinenin

yerine yenisinin satın alması şeklinde ortaya çıkan yatırım kararında, mevcut makinenin

satın alma maliyeti veya net değeri yatırım kararını ilgilendirmez. Çünkü bu durum

geçmişte verilmiş bir karara ilişkindir. Dolayısıyla bugünkü kararda etkisi olmayacaktır.

Geçmişte katlanılmış bu değerin geri alınması söz konusu değildir. Bununla birlikte

batık maliyet kavramının işletme kararları açısından önemi; geçmişte verilmiş bir

kararın doğruluk derecesinin, şimdi verilecek kararları etkilemesine olanaklar ölçüsünde

izin vermemek gerekir şeklinde özetleyebiliriz. Şimdi verilecek bir karar açısından

önemli olan gelecekte faktörler olup, kararın isabeti bunların isabetli olarak

öngörülmesidir.

3.3.3. Fırsat Maliyeti

Fırsat maliyeti, bir seçeneğin seçilmesi durumunda diğerlerini kullanılmaması

nedeniyle işletmenin kaybettiği gelirler olarak tanımlanır. Bir başka anlatım biçimiyle,

belli bir alternatifin seçilmesi nedeniyle seçilmemiş olan en iyi alternatifin fırsat

maliyetidir. En iyi alternatifin ne olduğu çoğu zaman bilinmediğinden, uygulamada

fırsat maliyetinin ölçülmesi de genellikle olanaksızdır. Örneğin, işletme sahibi olduğu

arsayı stoklarını daha rahat depolamak için kullanabilir veya sözü edilen arsayı bir

başkasına kiraya verebilir. Arsayı kullanmanın fırsat maliyeti, yoksun kalınan kira geliri

olduğu söylenebilir. Ancak arsanın işletme tarafından (stoklarını koyma amacıyla)

kullanılması halinde işletmeye sağlayacağı yararının ölçülmesi oldukça güçtür.

Fırsat maliyeti kavramını (önceki kesim de yer alan örneğimizi dikkate alarak)

açıklayalım. Bilindiği gibi , EK 500 birim mamul üretmenin işletmeye yükleyeceği

45

toplam maliyet 33.000 TL’ dır. Bunun yanı sıra işletmenin karar verebileceği bir başka

seçenek ise işletmenin üreteceği 500 birimi 45.000 TL’ na dışarıdan satın alabilir ve boş

kapasiteyi de 14.000 TL’ sı karşılığında kiraya verebilir. Bu durumda işletmenin 500

birimi kendisi üretmesi halinde yoksun kalacağı 14.000 TL’lik kira geliri,bu kararın

fırsat maliyetini oluşturur.Dolayısıyla seçenekler arasında karar verirken (500 birimin

üretilmesi koşulunda) işletmeye yüklenecek ek giderlere fırsat maliyetinin de eklenmesi

gerekir. Buna göre:

500 Birimin 500 Birimin

Üretilmesi Satın Alınması

Toplam gider 33.000 45.000

Fırsat maliyeti: 14.000 -

47.000 45.000

Görüldüğü gibi, işletme 500 birim üretilmeyip, satın alınması halinde daha az

fedakarlığa katlanmış olacaktır. Çünkü bu durumda işletme 2.000 TL’ lık gidere

katlanacaktır.

46

SONUÇ

Ödevimizde işletmelerin maliyet muhasebesinin önemini ve hangi yolları

izleyebileceğimizi, maliyet bilgilerinin özelliklerini maliyet gider harcama kavramlarını,

muhasebe yönünden önemini, vergi kanunları yönünden önemini, maliyet sistemlerinin

oluşturulması, kullanılan maliyet hesaplarını, maliyet verilerinin yönetim kararlarında

nasıl kullanılabileceğini, firmaların günümüz de yapmış oldukları üretim veya hizmet

sebebiyle yöneticilerin nasıl ek, batık, fırsatları değerlendireceklerini anlatmaya çalıştık.

47

KAYNAKLAR

AKDOĞAN, N. Maliyet Muhasebesi Uygulamaları. 2009: Gazi Kitabevi, 2009.

ALTUĞ, O. Maliyet Muhasebesi. İstanabul: Türkmen Kitabevi, 2006.

AYSAN, A.M. Maliyetler ve İşletme Kararları. İstanbul: Fakülteler Matbaası, 1974.

BACKER, M. JACOBSEN, L.E. Yönetim Açısından Maliyet Muhasebesi. Çeviren Sadık Baklacıoğlu. Ankara: Ayyıldız Matbaası, 1974.

BALTACI, V. İşletme Bütçeleri. İstanbul: Beta Basım Yayın, 2010.

BURSAL, N. ERCAN, Y. Maliyet Muhasebesi-İlkeler ve Uygulamalar. İstanbul: Muhasebe Enstitüsü Eğitim ve Araştırma Vakfı, Ocak 2002.

BÜYÜKMİRZA, K. Maliyet ve Yönetim Muhasebesi. İstanbul: Gazi Kitabevi, 2010.

ERDOĞAN, N. Maliyet Muhasebesi. İzmir: Barış Yayınları, 1999.

GÜREDİN, E. ÜLKERAYYILDIZ, M.S. BURGAZLIOĞLU, E. Uygulamalı Maliyet ve Yönetim Muhasebesi (Tek Düzen Hesap Planı Kapsamında Uygulamalı Örnekler). İstanbul: Arıkan Yayınları, 2007.

GÜRSOY, C.T. Yönetim Maliyet Muhasebesi. İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş., 1999.

HACIRÜSTEMOĞLU, R. Maliyet Muhasebesinde Güncel Yaklaşımlar Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Tam Zamanında (JIT) Yaklaşımı ve Maliyet Muhasebesi Lojistik Hedef Maliyetleme Kalite Maliyetleri. İstanbul: Türkmen Kitabevi, 2002.

HATIBOĞLU, Z. Yönetim Muhasebesi. İstanbul: Lebib Yalkın Yayımları ve Basım İşleri A.Ş, 1997.

KÜÇÜKSAVAŞ, N. Yönetim Açısından Maliyet Muhasebesi. İstanbul: Kare Yayınları, 2006.

PEKER, A. Modern Yönetim Muhasebesi. İstanbul: Muhasebe Enstitüsü Eğitim ve Araştırma Vakfı, 1988.

48

Documents

Yönetim muhasebesi