Trkesi: smail Yerguz

Y R M E Y E V G *

D a v Id L e B r e t o n (do. 26 Ekim 1953), Fransz antropolog ve sosyologu Strasbourg II insan Bilimleri niversitesinde profesrdr. Aratrm alarn beden antropolojisi ve riskli tavrlar antropolojisi stnde younlatrm, bu arada sessizlik ya da yry gibi daha kiisel temalara da el atmtr.Breton'un teki yaptlar arasnda Acnn Antropolojisi (Sel yaynclk), Anthropologie du corps et modernit (Bedenin antropolojisi ve modernite)[1990], Du Silence (Sessizlik stne)[1997], La Sociologie du corps (Bedenin sosyolojisi) [2002], Le Saveur du M onde (Dnyann tad)[2006] saylabilir.

* SEL Y A Y I N C I L I K / YAAM K TAPLAR I

*SEL Y A Y I N C I L I KPiyerloti Caddesi, 11/3 emberlita - stanbul Tel.: (212) 516 96 85 Faks: (212) 516 97 26

http://www.selyayincilik.com E-mail: posta@selyayincilik.com

ISBN 978-975-570-193-1

* S E L Y A Y I N C I L I K : 191

YAAM KTAPLARI: 02

Y R M E Y E V G David le Breton

Trkesi: smail Yerguz

Kitabn zgn Ad Eloge de la marche

Editions Mtaili, Paris 2000

Birinci Bask: Temmuz 2003 ikinci Bask: Haziran 2008

Bask ve Cilt: Yaylack Matbaas Litros Yolu, Fatih Sanayi Sitesi, 12/197-203 Topkap-istanbul, 567 80 03

David le Breton

Yrmeye vg

Trkesi: smail Yerguz

H ep daha fazla y r y em ed iim iz iin zlen H a nna'ya

Kafas rahat olan kim se b t n zenginlik lere sahiptir. A yanda bir ayakkab olan ve sanki tm y ery z deriyle kaplym gibi y r y en kim se iin de ayn ey sz konusu deil m id ir?

H en ry -D a v id Thoreau

indekiler

Yolun eii / 11

Yry zevki / 17Y r m ek - lk ad m - Z am an n krall -

B ed en - E y alar - Tek bana m grupla m ? - Y aralar - U y u m ak - Sessiz lik - ark sylem ek - U zu n hareketsiz y r y ler - D nyaya alm a -

A d lar - D nyann k om ed isi - Tem el u nsu rlar -

H ay v an lar - T oplum sal sapm a - G ezin tiler -

Y olcu lu u yazm ak - Y r nen d n y an n klm esi

U fuk y r y leri / 82C abeza de Vaca - T om bu ktu 'ya doru y r m ek -

B yk G lle re doru y r y - Sm ara yolu

K ent y r y / 99

Y r y ritim leri - i itm ek - G rm ek - H issetm ek - K oklam ak

Y r y n tin sellik leri '

T insel g ezg in cilik ler - Tanrlarla b irlik te y r m ek -

Y eniden dou an lam nd a yr y

Y olcu lu u n sonu / 135

Yolun eii

Tepeyi enerjik bir biimde trmanan yolu gzmde tekrar canlandrdmda yolun da kaslar ve kart-kasla- r olduundan kesinlikle emin oluyorum. P aristeki odamda byle yolu hatrlamam benim iin ok iyi bir altrma oluyor. Bu sayfay yazarken yrme zorunluluundan kurtulmu hissediyorum kendimi: evden km olduumdan kesinlikle eminim."

Gaston Bachelard , La Potique de l espace

Yry dnyaya almadr. nsan mutlu yaam duygular iinde yeniden oluturur. Tam bir duyumsallk isteyen derin dnmenin etkin bir biim ine sokar insan. nsan bazen yryten deimi olarak dner ve ada yaamlarmzda ar basan ivedilie boyun emekten ok zamann keyfini karm aya eilimli hisseder. Yrmek geici ya da kalc olarak bedenle yaamaktr. Ormanlarda, yollarda ya da patikalarda yrmek dnyann dzensizlikleri karsnda gittike artan sorumluluklarmzdan uzaklatrmaz bizi, soluklanmamz, duyularmz keskinletirmemizi, meraklarmz yenilememizi salar. Yry ou zaman insann kendi iinde younlamasn salayan bir dnem etir.

Tm yle insana zg bir yetenek olan dnyaya anlam verm ek, dnyay anlayarak ve bakalaryla paylaarak hareket etmek insan varlnn, m ilyonlarca yl nce ayaa kalkmasyla domutur. ki ayakla yrmenin dikeylem esi ve entegrasyonu aslnda elin ve yzn zgrlemesini kolaylatrmtr. Kullanlabilen ve yaralanlabilen binlerce hareket iletiim olanaklarn ve insann evresindeki manevra snrn sonsuzca geniletmi ve insann beyninin gelim esine katkda bulunmutur. (Leroi- G o- urhan 1982, 168 )* yle diyor: adalarm zn byk ounluu bu gerei unutmu olsa ve insann sadece arabadan indiini dnse de insan tr ayaklarla balar. nsan cila l ta devrinden beri ayn bedeni, ayn fiziksel potansiyelleri,evrenin dalgal verilerinin tersine ayn diren gcn tamaktadr. B izim kibirli toplumlarmz kendilerine mal eder bunu ama bize gre Neandertal insan iin de ayn zellikler sz konusudur. B inlerce yl boyunca ve dnyann byk bir blmnde bugn de hl insanlar bir yerden bir yere gidebilm ek iin yrmlerdir. nsanlar dnyayla gs gse mcadele iinde gndelik retim kayglaryla yaamalar iin gerekli zenginlikleri harcamlardr. Hi kukusuz ada toplumlarmzda hareketlilikten, bireysel fiz ik sel direnten eskisine gre ok az yararlanlmaktadr. Bedenin iradesinden ve belli bal kaynaklarndan doan btnyle insana zg enerjiden (yrmek, kom ak, yzm ek...) gndelik yaamda, alm a, yer deitirme vb etkinliklerde ok az yararlanlr. nsanlar artk altml yllardaki gibi rmaklarda hemen hemen hi ykanm yorlar (izin verilen belli yerler dnda), pek fazla bisiklet kullanm yorlar (neredeyse militan am alarla ve tehlikeli biim de bisiklet kullananlar dnda) ve ie gitmek ya da gndelik yaam iindeki amalarn gerekletirm ek iin de ayaklarndan daha az yararlanyorlar.

* Y azarn ad n , yaptn tarihini ve a ln ty la ilgili sayfay paranteze ald k . Y aptn tam adn bulm ak i in k itabn sonundaki kay n ak ay a gz alm ak yeterlid ir.

Gnmzde otom obil, kentlerde tkanklara neden olmasna ve gndelik trajediler yaratmasna ramen gndelik yaamn kraliesidir, bedeni m ilyonlarca insan iin neredeyse gereksiz hale getirm itir. nsan oturan ya da hareket etmeyen bir varlk olm aya balam tr ve birok insann yaamnn yerini de protezler almtr. Bugn insan bedeninin bir anorm allik, dzeltilmesi gereken bir msvedde gibi grlm esinde artc bir ey yoktur ve hatta kimileri bedenin saf d edilmesi gerektiini bile dnmektedirler (L e Breton, 1999). B ireysel etkinlikler fiziksel enerjiden ok sinirsel enerji tketirler. Beden modernliin karsndaki bir engeldir. nsann evre stndeki zel etkinliklerinin kstlanmasn kabul etmek daha bir zorlamaktadr bylece. Bu silinm e insann dnya grn olumsuz etkilem ekte, gereklikle ilgili eylem alann snrlamakta, kararllk duygusunu kstlam akta, olaylar ve nesnelerle ilgili bilgilerini zayflatmaktadr. nsan, kendindeki bu erozyonu baz dnleme etkinlikleriyle durdurabilir ancak. Ayaklar daha ok araba kullanmaya ya da yayay, byk bir k itleyi, bedenleri yaamlar berbat etmekten baka bir ie yaramayan sakat insanlara dntren asansrde, yryen merdivende veya kaldrmda bir sre desteklem eye yaramaktadr artk. Beden baz kim seler iin de gerektii gibi yararlanlamadndan ou zaman ekilm ez bir yk haline gelir ve rahatlkla kk bir valize yerletirilebilir. Roland Barthes daha ellili yllarda yle diyordu: yrmek belki de en sradan, en basit -m itolojik adan- eylemdir. Her d, her ideal im aj, her toplumsal promosyon nce ayaklan ortadan kaldrr (portrede olsun, otom obilde olsun) (Barthes, 1 9 5 7 ,2 5 ) . Zaten saf bir insandan sz ederken ayaklar gibi aptal dem ezler m i!

C d ler, X avier de M aistrein odasndaki gezintilerden daha m inim alist potansiyel gezintiler nerirler. B u bedensiz gezintileri yapanlar odalarnda hareketsiz kalp, otururlar. B ilgisayar ekranlar, programna egemen olduklar (son derece grece) bir televizyon gibi alr. m ine yanar, kendilerini barndran bir s

naktadrlar, masa ileride yaplacak gezilerin fotoraflaryla doludur, bir harita alm tr, bir iskem lede drbn grlr. Bu cansz parkuru inandrc klabilm ek iin ynla iaret vardr. Fotoraflar doru yerde durdurduunuzda ieriklerini daha kesin ve belirgin biim de gsterirler, canlanrlar adeta ve gzerghta grlmesi gerekli eyleri gsterirler. B ir baka tk sesi ve kap alr, bir patika grnr, kular havalanr. Farenin bir hareketiyle adlar, yaamlar vb hakknda bilgi edinilir.

ada dnya balamnda yrmek bir nostalji ya da direni biim ini akla getirebilir. Yryler dnyann plakl iinde bedensel m aceralar yaam ak am acyla arabalarndan saatlerce ya da gnlerce km ay kabul eden ilgin kiilerdir. Yry, yrynn zgrlk dzeyine gre farkl tonlarla bedenin zaferidir. Yaam n bir yn nem siz eyi konusunda bir temel felsefenin gelitirilm esine elverili bir etkinliktir, gezgini, bir sre kendisi, doayla ya da bakalaryla ilikisi hakknda sorular sorm aya, beklenmedik bir yn soru stne dnmeye gtrr. Aylaklk, acelesi olan insann hkm srd dnyada bir terslik gibi gzkr. Zamann ve yerin tadn/ ikarm a olan yry bir ka, modernlie bir naniktir. lgn yaam ritimlerimiz iinde bir kestirme yoldur, m esafe alm aya elverili bir etkinliktir.

Ayaklarmzn kkleri yoktur, ayaklarmz hareket etmek iin yaplmtr. Yry artk en ksa gzerghlar iin bile, ada bireylerin (bat toplumlarnda yaayan) hemen hemen tmnn yer deitirm e biim i iinde yer alm az, buna karlk bir bo zaman etkinlii, kendi kendini kantlam a, huzur ve rahatlk arama, doayla iliki kurma balamnda arln hissettirmektedir. Uzun gezintiler, doa yryleri, yry topluluklarnn ilgi grm esi, eski ha yollar (zellikle Com postela), gezinin yeniden saygnlk kazanmas vb. Bu yryleri rgtleyen seyahat irketleri vardr ama yryler genellikle ellerinde haritalarla tek balarna derler yollara. K im ileri hafta sonlarnda ya da

bo zamanlarnda birka saat yrrler, kim ileri -Fransada bir- iki milyon insan- etaplar stndeki kulbelerde ya da snabilecekleri belli yerlerde m olalar vererek gnlerce sren gezilere karlar. Yryn gndelik uygulamalar iinde youn olarak eletirilm esi ve bir bo zaman arac olarak deerlendirilm esi bedenin toplumumuzdaki ilevi konusunda am laycdr. Bu durumda toplumlarn tpk sessizlik gibi ho grmedikleri aylaklk, alm a ya da baka alanlardaki verim , aciliyet, yararlanlabilir- lik balamnda ok gl zorlayc unsurlarla (cep telefonu kullanm yla kom iklem i olan) zt der.

Ben bir yry ansiklopedisi, bir kullanma klavuzu ya da bir antropoloji kitab yazmak istemedim. Altm z toplumsal protesto biim i haline gelm i gsteriler dnda gene protesto biim inde baka yryler de vardr: Gandhi ya da M ao gibi baz siyasal m uhalifler yaptklar uzun yrylerle dnyay sarsmlardr (Rausch, 1997). stasyon istasyon dolaan gen aylak (C h o b eau x ,J996), evsiz barksz insann srekli yry. Ama yollar farkldr, bunlarn her biri dnyann farkl bir boyutunu arnlar, rastlaabilmeleri ok zayf bir olaslktr. Benim amacm daha ok keyfi, zevk iin yaplan yryten sz etmektir: rastlam ak, tanm ak, konumak, zamann tadn karm ak, istediin yerde durmak, istediin gibi yola devam etm ek... Zevke davet ve olumlu iler yapmak iin rehber deil... Dnmenin ve yrmenin huzurlu mutluluu.

Bu kitapta yaznn ve dncenin ruhunu duyumsallk, dnyadan zevk alm a oluturmaktadr. Krlarn anahtarn yazyla ve alan yollarla ele geirmek, istedim. Bu kitabn sayfalar Pierre Sansot ve Patrick Leigh Ferm oru birbirine kartrr, tarihsel uyum kaygs gtmeksizin Basho ve Stevenson konuturur nk am a bu deildir, am a sadece, bir akam , kendimizi yol kenarndaki bir handa, bir masada oturuyormu gibi hissetm ek, yorgunluk ve arapla dilimizin aldn hissetmi gibi olm ak, birlikte yrmek, duygu ve dnceleri paylamaktr. Sadece,

uygun birliktelikler iinde ba bo dolam a... bu balamda tabii ki yazarn sadece yry zevkinden deil ayn zamanda okumalarndan, her yaznn baka yazlardan da beslendiinden sz etmesi de nem kazanmaktadr. Bu balamda yazar iin ayrca genellikle yazarn kalemini besleyen bu mutluluk borcunu bir metinle hatrlatmaya da hakk vardr. Gerisi akp giden an i' lar, izlenim ler, rastlam alar, nemli ve nem siz konum alar, tek kelim eyle yaamn tad.

Yry zevki

inanyorum ki giinde en az drt saat hatta kimi zaman drt saatten de fazla, her trlii maddi kayglardan uzaklaarak ormanlarda, dalarda, tepelerde dolamazsam bedense! ve zihinsel salm kor uy amam...Odamda bir gn kapal kalrsam, paslanrm ve eer ancak leden sonra saat drtte -gnii kurtarabilmek iin ok g e bir saat-gecenin glgelerinin gnn klarna kart saatte kaabil/nisem, ceza gerektiren bir giinah ilemi gibi olurum. te yandan btn giin. haftalar, aylar hatta yllar boyunca dkknlarnda ya da brolarnda kapal kalan komularmn direnlerinin beni arttn itiraf ediyorum ve manevi duyarszlklarndan da hi sz etmek istemiyorum.

Henry D.Thoreau, Yrmek

Yrmekf

Yry dnyay duyumsamaya gtrr, inisiyatifi insana brakan eksiksiz bir etkinliktir. Bedenin pasifliine ve dnyadan uzaklamaya neden olan trenden, arabadan farkldr ve sadece baka ayrcalk tanmaz. nsan hibir ey iin, geen zamann tadn karmak iin yrr, yolun sonunda kendisini daha iyi hisse

debilm ek iin yaamda bir dolam ba yapmak am acyla, yabanc yerleri ve yzleri kefetm ek iin , anlam ve duyumsallk asn- dan tkenmez bir dnyay bedeniyle iyice tanmak iin ya da sadece nnde bir yol olduu iin yrr. Yry zaman ve m eknn yeniden bylenmesi konusunda son derece rahat bir yntemdir. Sadece yaanan an hissettiren bir i zenginlie ulama yoluyla geici bir kendini brakmadr. in iine bir ruhsal durum, dnya karsnda mutlu bir alakgnlllk, teknie ya da modem yolculuk aralarna kar bir kaytszlk ya da en azndan nesnelerin grelilii duygusu karr. Yrm e insanda bir basitlik ve rahatlk duygusu canlandrr, acele etmeden zamann tadn karma keyfi verir. Gerek bir tarikat yesi gzel m anzaralar grmek am acyla dolam az, baz keyifli anlar yakalamak am acyla dolar -sabahn ilk admlarna elik eden umudun ve dncenin, akam n dinginliinde manevi huzurun ve doyumun keyifli anlan(Stevenson, 1978 ,179).

Rousseau yalnz gezer, R ousseauda yry zgrlk deneyim idir, tkenmez bir gzlem ve d kaynadr, beklenmedik bulumalara, srprizlere elverili yollarda mutluluk, keyiftir. Rousseau genliindeki bir Torino seyahatini anarken yry nostaljisinden ve mutluluundan sz eder: Tm yaammda yedi ya da sekiz gnlk bu seyahat kadar beni kayg ve skntlarmdan tamamen uzak tutmu bir olay hatrlamyorum... bu an bu konuyla ilgili her eyin mthi tadn karm am a vesile o lmutur, zellikle dalarn ve yrylerin. Gzel gnlerimde hep yrdm ve byk zevk aldm bu yrylerden. Daha sonra grevler, iler, tam ak zorunda olduum bavul beni bir bey gibi yaam ak ve arabaya binmek zorunda brakm tr (...) ve bu dnemden balayarak iler deiti: daha nce seyahatlerimde hep gitmekten zevk alrken, artk bir an nce gideceim yere varmaktan zevk alm aya baladm (Rousseau, 1972 ,88).

G en Rousseau, So leu reden Parise giderken yaamaktan baka bir eyin sz konusu olmad bu anlarn olaanst eki

ciliinden sz eder: On be gn kadar sren bu yolculuk hayatmn en gzel gnleri arasndadr. G entim , salm yerindeydi, kendime yetecek kadar param, ok fazla umudum vard, geziyordum, yryordum ve tek bam a dolayordum ... Tatl hayallerim elik ediyordu bana ve scak dlerimin hi bu kadar o laanst eyler yarattn hatrlamyorum... Bylesine youn dndm, yaadm , kendim olduumu hatrlamyorum, unu syleyebilirim ki yalnz olduum zaman ve yrrken yaayabildim bu younluklar ancak (Rousseau, 1972 , 2 4 2 -2 4 8 ). G en K azancakis de ayn dnceleri paylar onunla: "G ensiniz, yirmi yandasnz, glsnz, belli bir kim seyi, bir kadn ya da erkei sevmiyorsunuz, yreiniz daralm yor bylelikle ve her eyi ayn ilgisizlikle ve ayn cokuyla sevebilm eniz engellenm iyor, tek banza, srtnzda bir antayla yryorsunuz, taly a y batan baa kat ediyorsunuz, ilkbahar oluyor, yaz geliyor, sonra m eyveler ve yamur... sonbahar ya da k- yle sanyorum ki bundan daha byk bir mutluluk isteyebilm ek ihtiyatszlk olurdu (K azancakis, 1961 ,175).

K sa bir gezinti biim inde de olsa yry ada toplum la- rmzn telal ve endieli yaamn tkayan kayglara geici olarak ara verir. Yry insan kendisine, titreyen nesnelere dndrr ve kolektif rutinlerin yok etm e eilim inde olduu bir deerler hiyerarisini yeniden kurar. Otomobil srcsnn ya da toplu tama olanaklarndan yararlananlarn tersine dnya karsnda rlplak olan yry kendini eylem lerinden sorumlu hisseder, insan dzeyindedir ve en basit insani deerlerini bile unutmas zordur.

Yolculuun banda bir d, bir tasar, bir niyet vardr. m gelemi krbalayan adlar, yolun, ormann, ln ars, sradan olandan ve basitlikten kaarak, birka saatlik ya da birka yllk bir kurtulu. Ya da bir blgeyi katetm ek, onu daha iyi tanmak, mekmn iki uzak noktasn birletirmek hrs veya sadece aylakl yelem e. ykler, seyyahlarn anlattklar eyler vardr, dedi

kodular, blk prk laflar vardr, Z engibar n kedilerini saymaya ya da Punta del E ste nin dalgalarn grmeye gitm ektense (nk insan daha uzaa gitmeyi hayal edem ez) baka yerlere gitme drts vardr. Dnyann sonu d her zaman gl- dr ve bu d belki de bilinaltnda, insann o noktaya vardnda ve eildiinde bir uurum grecei ya da ayakta kaldnda karsnda mthi bir duvar grecei duygusunu besler.

H i kukusuz btn gerekeler iyidir, kulaklarda bir adn nlam as, gelen bir mektubun, ocuklukta okunmu bir kitabn ans , yenilecek lezzetli bir yem ek, fazla uzaklara gitmeden huzur iinde tketilecek birka gn ya da uzaklarda kendini kaybederek unutulacak bir dram. On dokuz yandaki bir ngiliz, Laurie Lee 1935 yaznda, bir sabah vakti baba evini terk eder ve ikilem lerinden kurtarr kendisini: Am a nereye gidecektim ? Fransa? talya? Yunanistan? Aslnda sz konusu olan sadece buralara ulamakt. Bu lke konusunda hibir ey bilm iyordum , bunlar benim iin hibir anlam ifade etmeyen bulank adlard. stne stlk hibir yabanc dil bilmiyordum. Nereye gitm eye karar verirsem vereyim yeni domu bir ocuk gibi olacam kuvvetle hissediyordum. B ir yerde u basit spanyolca cm leyi renmi olduumu hatrlayncaya kadar: Bana bir bardak su verebilir m isiniz ltfen? Byk olaslkla sonuta bu ok temel ve vazgeilm ez yaam bilgisi yardmc oldu tercih yapmamda: s- panyaya gidecektim (L ee , 1996 , 6 2 ). Aralk 1 9 3 3 de Laurie L e e den birka ay nce, onsekiz yandaki bir baka ngiliz, Pat- rick Leigh Ferm or doup byd lkedeki rahat yaam terk ederek btn Avrupay , H ollandadan stanbula kadar yryerek kat etm eye kar. evre deitirm ek, Londray ve ngiltere yi terk etm ek ve bir serseri ya da benim tipik syleyilerim le , bir h ac, bir gezgin kei, umutsuz bir valye gibi btn Avrupay dolam ak... Sadece kesin deil yaplabilecek tek ey buydu. Yryerek seyahat edecektim , yazn saman ynlar stnde yatacaktm , yamur ya da kar yadnda tahl ambarlarna

snacaktm ve sadece kyllerle ve serserilerle konuacaktm ... Yeni bir yaam ! zgrlk! Yazabileceim bir ey! (Leigh Fer- mor, 1 9 9 1 ,2 6 ) .

Ayrca korkuya kar koyabilm ek, kendine bir yn izm ek ve kaybolmaktan kurtulmak iin kitaplar vardr. Bu kitaplar okunduunda uyanan d alevlenir, yerlere, adlara, dank anlara gre izilecek gzergh olaylarla doldurur. Sonra izgileri ve renkleriyle haritalar vardr; kvrmlar, kvrntlar, barnak ve rt yaknlar, yerleri ve boyutlar bu haritalar araclyla karlacaktr, srekli engeller, alm az rmaklar, engebeler bu haritalardan yararlanlarak saptanacaktr ve bilmedii bir arazide ve uzun sre dolaacak biri, souk ve scak blgeleri, yam urlan, musonlar, frtnalar, olas su basknlarn hatta i savalar vb gene bu haritalar araclyla renecektir. M eteorolo jik , corafi ya da toplumsal sapm a, yolu elverisiz hale getirm e ve yryy hareketsizlie mahkm etm e riskleri getirir. Haritadan ya da anlatlan eylerin uzanda, arzuyu harekete geiren dsel snrlarn tesinde, izlenmesi gereken gerek yol uzanr; bu yol gezginin iradesine, fizik ve moral direncine kar kendi gerekliliklerini em poze edecektir. Bu szcklerin arkasnda, bir kt stndeki dsel plana itibari olarak konmu iaretlerin arkasnda, corafi dnyann belirli bir blgesinde gerekten hacm olarak, ta olarak, toprak olarak, da ve su olarak neler bulunduunu bilmem gerekir (Segalen , 1993, 21 ).

lk admt

Geip giden mevsimleri ve gnleri seyreden Bash, zamann kendisi durup, dinlenmeyen bir yolcudur, diyor. Uslanmak bilmeyen yry, kimi zaman lm onu yolda yakalasa da yolu sna haline getirmitir. Bash uzun bir inziva yaamndan sonra iini kem irm eye balayan gitme arzusunu anlatyor:

Hangi yjldan beridir, bilem iyorum , kendini rzgrn davetine brakan bulut paras gibi, serseri dnceler beslem ekten vaz gem em i ve deniz kylarnda ba bo dolam tm , sonra, g een yl, sonbaharda, deniz kysndaki kulbemde eski rmcek alarn temizliyordum; ksa sre sonra yl sonu geldi ve ilkbaharda da h afif puslu bir havada irakava engelini am a istei duydum; aklm elen srekli dolama tanrsnn arpm asyla, yol tanrlarnn arlarndan etkilenerek hibir i yapamaz hale gelmitim , yrtk klotumu yam yor, apkamn kordonunu deitiriyordum ve diz kapamn altna moksa (akupunkturu andran bir tedavi b iim i) yaptktan sonra, aklm M atsuima m ehtabyla m egulken, konutumu bakasna braktm (B asho , 1988 ,71).

lk adm , halk zdeyilerine gre her zaman ok nemli olan ilk adm , her zaman kolay deildir, insan ksa ya da uzun bir sre iin dzenli yaamn rahatlndan koparr ve yolun, iklim in, bulum alarn, hibir aciliyetin engellem edii bir zaman kullanmnn rastlantlarna brakr. tekiler, dostlar ve aileler, sefere kan yrynn admlarnn ritmiyle uzaklarlar, geri dnmek her zaman ok zordur. G en Laurie Lee kyyle Londra arasndaki yz elli kilom etreyi kat etm eye giriir. Balang zordur, mrver ve yabangl dallaryla kapl itlerin karsnda bellek hcuma urar. B ir yanda aile ocanda geirilm i m evsim lerin ansndan doan heyecan, te yanda, arabalarn henz ender grld ve btn mekn smrgeletirmedii kutsal bir zamanda kaytszlkla damgalanm bir pazar gnnde yanan, ssz yol. Eii am akta hl duraksayan bu yrynn nnde bir dnya uzanmaktadr. Yalnzln bu ilk sabah ve le sonras boyunca yardma geleceklerini ya da tasarm engellem eye kalkacaklarn ummak artt beni. Arkamdan grltler, sesler gelecekti, aileden biri geri dnmemi isteyecekti (L ee, 1994 ,19). H ibir ses arm az onu ve bu yeni zgrln krmaz, dnya, nnde snrszdr ve ksa sre sonra, i sava ncesi spanyasnda bir yolculua gtrecektir onu.

ve tm sradan etkinlikler, bilinen sorumluluklar, grnteki zorlayclklar ya da bakalarnn yararna yaplacak iler bir kenara braklr. Yry kendisini kimsenin tanmad bir ortamda yrmekten, yol arkadalar ve rastlantyla tand kim seler dnda kim seyle ilintili olmamaktan byk zevk duyar. E ii am ak ksa ya da uzun bir sre iin yaam deitirm ekle e anlamldr.

lk admlar bir d gibi hafiftir, insan, arzusunun ipinin stnde yrr, kafas im ajlarla doludur, her eye hazrdr, birka saat sonra kendisini bekleyecek olan yorgunluktan habersizdir. Daha imdiden unu syleyebilirim ki dlenen gerek korkuntur ve en korkutucu korkuluktur. Hareket arifesindeki gecenin dnn korkunluundan daha kt bir ey yoktur (Sega- len, 1993, 2 2 ). Ama hareket etm ek yeterli deildir, binei ayarlamak ve gc fazla abartmamak gerekir. lk gnlerin cokusu ksa zamanda daha ll oranlar kazanr ve serseri tabiat ba bo brakan hzl hareketler son bulur. Saatlerce, gnlerce, haftalarca yrmek gerekecektir yani bir an nce doru ve dzenli yrmeyi renmek gerekir.

Zamann krall

Yry evin, her trl konut keyfinin zdddr nk admlarnn talihi insan yrrken yolun tesindeki bir insana, yakalanamayan, evsiz barksz, taban tepen, artk yola km olan insana dntrr nk bu insann her akam uyuduu yerdir. u rada ya da burada olm ak yolun ak iinde bir modlasyondan baka bir ey deildir. Aslnda yry meknda deil zamanda bir yer seer kendine: akam yrye ara verm e, gece istirahat, yem ekler zaman iinde her gn yenilenen bir yerleme dzeni getirirler. Yrynn acelesi yoktur ve zamana yenik dmez. teki yol alm a biim lerini deil bunu sem ise

takvim karsnda egem endir, toplumsal ritim ler karsnda bamszdr, heybesini yol kenarnda bir yere brakp gzel bir uyku ekebilir ya da kendisini birden bire etkileyen bir aacn ya da manzarann gzelliinin tadn karabilir veya ans sayesinde tank olduu bir yerel alkanlkla ilgilenebilir. Laurie Lee yrd ngiltere toprann beden leinde nasl usuz bucaksz olduunu gzlem lem itir: B ir arabann kesinlikle iki saatten az bir sre iinde alaca yolu benim gibi aylaka giden, yeni grd her yerin kokusunu iine eken, sadece bir tepenin evresini dolamak iin yarm gn harcayabilen biri iin neredeyse bir hafta gerekm iti (L ee , 1996 ,21).

Saatler sren yry bazen sknt verir ve bunun nedeni de manzarann tekdzelii, scak, kayglarndan ve endielerinden kurtulamayan yrynn iinde bulunduu ruhsal durum olabilir. EtabJ bitirme ya da evine dnme sabrszl iindeki yrynn yry ikenceye dnr ve bu yry, okulda, cezalandrldnda, btn teneffs boyunca bahede dolat gnleri hatrlar. B ir an nce bavulunu yerine koym ak ve baka bir ie gem ek ister. Ama sknt kimi zaman da sakin bir hazdr, insan sabah vaktinde aresiz ve akn brakan, bu nedenle elleri bo, kafas am aca ulaamamann bulank pim anlyla dolu halde kalan insann bilinen o sradan taknlk hali dnda geici bir ie kapanmadr. Gn iinde otuz kilom etre yol alm olm ay engellem eyecek paradoksal bir tem bellik duygusu.

Yry zaman asndan zengindir, saatlerini harcama lksne sahiptir: bir kyn iinde gezebilir, bir gln evresini dolaabilir, bir rmak boyunca yryebilir, bir tepeyi trm anabilir, bir ormann iinden geebilir, hayvanlar seyredebilir ya da bir meenin glgesinde gzel bir uyku ekebilir. Kendi saatlerinin tek efendisidir kyl, kendi bedeninin iinde yzer gibi yzer zamann iinde. Regis D ebrayi dinleyelim: adm kltr, geiciliin verdii skntlar yattrr. antanz srtnza vurur vurmaz ve botlar akl talaryla temas eder etm ez, kafanz son

haberlerle ilgilenm ez olur. Gnde otuz kilom etre yrdm zaman zamanm yllarla hesaplyorum; uakla bin kilom etre yol aldmda hayatm saatlerle hesaplyorum (Debray, 1996, 10). P. Leigh Ferm or yaknlk kurduu yerlerde haftalarca kalmtr. Kukusuz yrynn ok fazla tercihi olam az, cangllara gi- rem eyebilir, llerde saatlerce yryem eyebilir ve yry kimi zaman sadece ehveni erdir: szgelim i birok zorunlu yolculuk, daha ileride greceim iz gibi (Burton ve Speke) mthi bir gzergha ramen uzun sre dayanlmas gereken ktnn iyisi bir durum... A m a yry ou zaman hi kim seye verilecek hesab olmayan zgr bir insandr, zellikle bir rastlant insandr, geen zamann sanatsdr, yolda bulabildiklerini erzak olarak kullanan bir rastlantlar ayladr. Saatleri hesap etm ekle geirilmeyen zaman sonsuzluktur. nsann sadece alkla lp deerlendirdii ve sadece uykusu geldiinde bitirdii bir yaz gnnn uzunluu denenm edike, yaanm adka kavranamaz (Stevenson, 1978, 183).

Her trl zaman duygusu kaybolup gider, yry beden ve zaman lsnde yavalatlm bir zaman iersindedir. Sadece , kimi zaman karanla kalmamak iin daha hzl yrme ihtiyacn hisseder. Saat evrenseldir, doayla ve bedenle ilikilidir, kltrn zaman titiz biim de ayrm asyla ilikili deildir. Z amanda zgrl de yle tanmlamak mmkn olabilir: ayn yolculuk srasnda, szgelim i Matthiesen ve arkada Georges Shaller gibi dada, T ib ete komu bir Nepal blgesi olan Dolpo yaylasnda (k mevsiminde panterleri incelem ek am acyla gitm ilerdir oraya) yryerek .m evsim leri katetm ek... R ak a da tm iddetiyle k mevsimi hkm sryordu, M urw ada kt gnler balam ak zereydi, R ohagaonda sonbahar yaanyordu; T ibrikota doru inen vadide ceviz aalar yapraklarn dkme- miti henz; yeil erelti otlar, akntlar boyunca bakr krmzs renklere dnyorlar ve birden, bir avukuu kyor nme; lk havada krlanglar ve kelebekler uuuyor. Bitm ekte olan

yaz mevsiminin yorgun klar iinde zamana doru yryerek yolculuumu srdryorum (M atthiessen, 1983, 322).

Beden

Yl 1969. Bedenleri ar donanmlar iinde, silinm i, ynla alet ve eya iinde yeniden tanm lanm insanlar bir d, en azndan ok sayda insan iin bir d olan eyi stleniyorlar: Ayda yrmek. C yranodan ya da Jules V em ein kahramanlarndan son ra ,T in tin den sonra. Astronotlardan biri, Neil Arm st- rong arkasn dnyor ve sessizlik denizine damgasn vuran ayak izleriyle byleniyor. Kendi ayak izlerinin fotorafn ekiyor. Herhangi bir Cum amn plak ayaklarnn izleri deildir bunlar tabii ki. B u Robinson, kendisine ayakkab ilevi gren ar aletleri ayaklarndan karm aya niyetli deildir pek. Ben her eye ram en, genel kabul grm dncelerin tersine Neil A rm strongun kendisini darya kar koruyan tm fizyolo jik fonksiyonlarnn yerini alan aygtlarn iinde skldn dnyorum ve houma gidiyor byle dnmek. Bu anlamda hibir acil ihtiya korkusu yok. Arm strong, A yda grd, dokunduu, hissettii, koklad, tatt eyleri dnyor ama biraz ge oluyor bu. Daha sonra, kendisine o anda neler hissetm i olabileceini soracak olan oluna anlatacaklarn dnyor. Birden bire doduu M ontana (ben uyduruyorum bunu, nereli olduunu bilmiyorum ve hi ilgilendirm iyor beni bu sorun aslnda) kylar nostaljisi bastryor dayanlmaz bir biim de. Muhtemelen stndeki dalg kispeti benzeri eyi karm ak, sessizlik denizinde yuvarlanmak, ay topran avulamak ve rzgr olup olmadn anlamak iin bu topra savurmak, plak ayaklaryla komak ve topra hissetm ek istiyordu. Am a ok gln durumda hissediyor kendini, birtakm aletlerin, m ikroilem cilerin arasna skm durumdadr ve bu ar kom binezon onu beceriksiz bir yr

ye mahkm etm itir. Ac ac dnmektedir (en azndan ben byle olduunu dnmekten holanyorum ): Burada olm ak ve ayn zamanda m ilyonlarca insann grd eye bakmaktan baka bir ey yapamamak ne byk budalalk. A njin olmusunuz sanki ve sizi ykanmaya davet eden berrak bir suyun karsnda aptalca titriyorsunuz. nsann bedeni olm adan, srtnda bu aletlerle yrmesi, ne gln! nsann istedii kalba girmesine direnen dnyaya kar olm ak yani bizi ksmen hakl karan durumlar uydurmak. En azndan, kt bir tesadf eseri Armst- rongun yerinde olmu olsaydm , bunlar dnrdm. Dnyann en iddetli rzgr en mkemmel dalg kispetine tercih edilir. nsann bedeni olmadan yrmesinin ne anlam olabilir? Su olm ayan bir yerde yzmek gibi bir eydir bu.

Yry, dnyann usuz bucakszln bedenin oranlarna indirger. nsan yry srasnda sadece ilerlem esi iin en elverili yolu bulma konusunda fizik direncinin ve kavraynn kaynaklarna teslim olmutur: ilk felsefesinden sapt takdirde kaybolm aya en uygun yol ya da sadece bir yerden bir yere gitm ekle yetindii takdirde yry en az engel ve glkle tam am lam asna olanak verecek olan yol. Dnmek de dahil olmak zere her insani giriim gibi yrmek de bedensel bir etkinliktir ama teki etkinliklerden daha fazla g ve irade gerektirir, yorgunluk verir yry; yry geit vermez yollar ya da varaca yerde kendisini bekleyen belirsizlikler karsnda cesur olmaldr, alk ya da susuzluk anlarnda, snacak bir yer bulamadnda, gnn yorgunluunu atabilecei bir iftlik bulamadnda direncini yitirm em elidir kesinlikle.

Yry ok byk, sdnsuz, alabildiine snrsz bir m ekn kat ederse de tannmas, bilinmesi asla bitmeyen bir ktann boyutlarn alan bedeni araclyla da buna eit dzeyde, denk olan bir gezi gerekletirir. Dnyann nabz atlarna btn bedeniyle katlr, yollardaki talara, topraklara dokunur, elleri aa kabuklarna deer ya da derelere dalar, irili ufakl gllerde yka

nr, kokulan iine eker: slak toprak, hlamur, hanm eli, reine kokulan, bataklklarn pis kokulan, Atlantik kysnn iyot kokular, havay doyuran binbir eit iein kokulan. Karanln kaplad ormann ince rtsn hisseder, topran ya da aalarn kokularm iine eker, yldzlar grr ve gecenin dokusunu tanr, engebeli bir zem inde uyur. Kularn cvltlarn, ormanlarn hrtlarn, frtna seslerini ya da kylerde ocuklarn lklarn, austosbceklerinin crlam alarn ya da gne altnda am kozalaklarnn trtsn iitir. Yolun ldrc sessizliini ya da dinginliini, bastran karanln verdii sevinci ya da sknty tanr, dmelerden kaynaklanan yaralar ya da iltihaplanmalar bilir. Yamur giysilerini ve erzakn slatr, yolu am ur yapar; souk hzl yol almasn engeller, yryy snm ak iin ate yakmak zorunda brakr, atei korumak am acyla btn giysilerini kullanr; scakta gmlei bedenine yapr, ter gzlerine akar. Yry hibir duyuyu, m evsim ine gre yaban ileklerinin , aaileklerinin, ay zm! erinin, dutlarn, fndklarn, cevizlerin, kestanelerin vb tadn alan duyuyu bile ihmal etmeyen eksiksiz bir duyumsal deneyimdir.

Saatler boyu harcanan abadan sonra dinlenme zamannda yenen yem ek (kstl bile olsa) kadar lezzetlisi olam az. Yry yaam n sradan anlarn deitirir, yeni biim ler altnda yaratr bunlar. Laurie Lee yorgun yryy bekleyen binbir eit yem ei, istirahat mutluluunu, ilk yem eklerin adeta titreyerek beklenm esini esiz bir dorulukla tanmlyor: M asaya ktm ve bam kollarmn arasnda, kadnn en nemsiz hareketlerini bile byk bir hazla gzledim . Sobann stndeki tava tmeye balad, knlan bir yumurta kabuu, czrdayan zeytin ya sesi duyuldu. Salarm dan akan terler ellerim e bulayordu. Kafam kazan gibi kaynyordu ve gzlerim in nnde hl yollarda titreyen beyaz tozlar, parldayan bakr rengi buday tarlalar vard (L ee , 1996 , 87). Yakan gneten sonra insann susuzluunu gideren suyun, limonatann ya da birann verdii mthi keyif.

tiim ilk maden suyu yudumu azmda patlad tam anlamyla ve daha sonra yldzlardan oluan bir kra gibi dald. B ir tabak dolusu jam bon ve birka bardak beyaz arap getirdiler. Tatl bir uyuukluk yayld uzuvlarma. Bu hayrseverleri de, bana anlattklarn da hatrlamyorum. Sadece her tarafm uyuuncaya kadar neeyle itiim i hatrljyorum (L ee, 1996, 104).

Sade bir yem ek bazen en grkem li ziyafetlerle edeerdir, doyum ve keyif asndan lmez anlar brakr insanda. A lk ve iyi bir yry gnnden sonraki o tatl yorgunlukla geldiklerinde, en basit yem ekler son derece lezzetli, gzel yem eklere dnr. Yakc bir susuzluk ekiyorsanz, bir bardak su Yquem arabi tadnda olur. Yapran altndaki ilei ar susuzluk sayesinde fark edersiniz, kiliseyi ve glgesini byk bir korkuya kapldnzda fark edersiniz, austos kumunun itii l dalgay yorgunluun ve uykunun evresinde gezindiinizde fark edersiniz... G ece yarsnda gkyzndeki ayn hazl hareketini, belli belirsiz kararszlm son derece yorgun ve l gibi olduunuz bir anda, uykuya dalarken fark edersiniz. Yapraklar arasndan ykselen ezgiyi, onun yakc zgrln fark edebilmek iin btn ruhun saatlerce alev alev yanm bir dnceyle boulmas ve o ruhu dumanyla bomas gerekir, horozlarn nndeki haha tanelerini andran bir ikonum ayla bitkin dm o lmak gerekir (Roud, 1984, 8 3 -8 4 ). Rodolphe Toepffer de yryye gzel bir t vererek duyuruyor sesini: Tm kt yataklarn rahat ve yumuak gelm esi ve itahn doann en lezzetsiz yiyecekleri iin ahane bir eni olm as iin yeterince yorgun dmek kt bir ey deildir (Toeppfer, 1996 , 9).

Yry nesnelerin anEfinn ve bedelini hatrlatan bir tanma biim i, olaylarn tadna varabilmek iin son derece kazanl bir dolambatr. Eric Newby yakc bir gne altnda Hindiku dalarna doru ilerlerken rmak sularndan im ek zorunda kalnca ac bir deneyim haline getiriyor yry: Hayatmda iebilm i olduum btn souk iecekleri dlyordum. ocukluumda

itiim ginger biras, kpkl siyah bira, VVorthington f biras, im e zaman gelinceye kadar suyu souk bir derede tutulan m isket arab, ayakl bira bardaklar, buz kovalar... (Nevvby, 1992 , 354 ).

Duyumsal alglar tekdzeliklerinden arnmlardr, baka bir dnyasal etkinlik stlenirler. Ama karanlk bastrdktan ve akam yemei yendikten sonra zamann tadn karm aya balarsnz gerek anlamda. yi bir yry gnnden sonra tttrlen bir piponun keyfine doyum olm az... Eer gn grogla (ekerli su ve arap ya da rom karm iki) bitirm iseniz, daha nce asla tatmadnz bir grogdur bu; her yudumda dingin bir keyif yay lr bedeninize ve bu dinginlik yava yava yreinize yerleir. Eer bir kitap okuyorsanz -ara vermeden yapamazsnz bu ii kesinlikle- okuduunuz kitabn dilini son derece cokulu ve uyumlu bulursunuz... Ve cokulu bir yry ok byk olaslk la, her trl dar kafallktan ve gururdan, kibirden, herhangi bir eyden ok daha gl bir biim de u zaklatrm t sizi ve iinizdeki merak duygusunun zgrce eylem e gem esini salam tr (Stevenson, 1 9 7 8 ,2 4 4 -2 4 6 ) . Dnyann hissedilir enginliinin yeniden kefedilm esi yry srasnda, rahatszlk veren ya da keyifli muhteem bir yol bulur kendine... Yry dnyann iine girme yntemidir, kat edilmi doann iine girmenin bir yoludur, gnlk yaam tanma ya da alglam a modaliteleri- ne kapal bir evrenle iliki kurma yoludur. Yry yry srasnda dnyaya bakn derinletirir, bedenini yeni koullarn iine sokar.

Eyalar

Srttaki anta hep ar gelir, yry srasnda kazanlan deneyim sayesinde fazlalklar atlsa da (szgelim i Stevenson Ceven- nes yollarnda st, ok titizce muhafaza ettii beyaz ekm ek, so

uk but ve ok sevdii yumurta rpma aletini koyduu bir kutuyu zlerek atmak zorunda kalm tr) bu gerek deim ez. Bir yry gnnn sonunda, om uzlar artk yk tayamaz hale geldiinde yry srtnda ta dolu bir anta tadn sanr. Yannda gtrecei eyalar her zamah bir kayg ve endie konusudur yry iin. G erekecek eyalarn saptanmas herkese gre ok farkl bir maharet gerektirir. Y ry kendisini fazla arlatrm am a konusunda dikkatli davranr ancak u ya da bu zamanda temel bir ihtiya maddesinden de yoksun kalmamak iin fazla abartmamaldr bu durumu. yi ve kt gnlerde rahat bir yry bu dzenlemeye baldr. Y iyecek , tuvalet eyalar, yedek giysiler, uyuma gereleri, kitaplar, not defteri, haritalar vb ince ayarlam alar gerektirir.

Kukusuz herkesin kendine gre hevesleri vardr; kimi yry yanma ikolata almadan yola km az kesinlikle, kim isi ikolata yerine Proustun tm yaptlarn yeler, bir bakas, hi deilse akam , snd bir yerde im ajn korumak am acyla takm elbise alr yanna. Jacques Lanzmann, yanma kk bir radyo almadan asla yola kmadn sylyor ama bunun her eye ramen, dnyann bir ucunda yrrken Fransada olup bitenlerden habersiz kalmaya tahamml edememesi dolaysyla skc bir durum yarattn da ekliyor szlerine. P. Leigh F erm orun eyalar hafiftir kesinlikle ama onun kltrel kkenlerine tanklk ederler: eski bir kaban, farkl kalnlkta kazaklar, gri flanel gm lekler, biraz k olm ak gerektiinde giyilm ek zere iki beyaz keten gm lek, yumuak deriden bir stlk, bir klot pantolon, dolaklar, alt ivili ayakkablar, uyku tulumu, defterler, silgiler, alminyum kalem kutusu... ve eski bir O xford ngiliz iir antolojisi (Leigh F erm or,1991 ,29). B irka ay sonra, seyahatinin banda, byk antas alndnda, bu aksilik vesilesiyle byk bir srt antasndan, olduka ar bir uyuma gerecinden ve sknt verici baka birtakm vr zvrdan kurtulduu iin mutlu olur. Uzun yolculuunu bitirinceye kadar artk sadece koyu

renk bir flanel pantolonu, ak renk ve hafif baka bir bez pantolonu; ince ve son derece kullanl bir tweed ceketi; gm lekleri, iki kravat, spor ayakkablar, oraplar, kazaklan, pijamalar" ayrca m endilleri, pusulas, aks, mumlar, kibritleri, piposu, ttn, sigaralar ve eitli yerel ikiler iin kk bir dz iesi vardr. Askeri kaputu gerekten ok sknt vermektedir kendisine. Grld gibi, Leigh Ferm or, hafiflik duygusuna ramen, kesinlikle eyasz deildir. Pek fazla yk olm ayan ve uzun inziva saatlerinde iirler yazarak feodal Japonyay dolam aya alkn olan Bash da yolculuk gereklilikleri konusuna yabanc deildir. Sadece bedenini gtrmeye kesinlikle kararlysa da yanna baz eyalar almas kanlmazdr. ok fazla eyann yolda bana sknt vereceini dnerek her eyden kurtardm kendimi ama srtmda, bir beze sarl, gerektiinde geceleri yararlanmak zere kttan bir giysi, bir tr kaput, bir yaz takm , fralar, kt, ilalar, bir erzak kutusu tayorum ... yorgun bacaklarm ve gsz bedenimle kendimi arkaya doru ekiliyorm u gibi hissetsem de baka arem yok (B ash , 1988 ,55 ).

Eya insan gsterir, onu maddi bir biim altnda ikiye bler ve tarafsz gzlem ciye annda, kendisine gre esas olan ve gnn birinde zaman kaybetm e ya da gzden dme duygusuna kaplmakszn vaz geem eyecei eyi fark etm e olana salar. Sosyolo jik ve ayn zamanda da psikolojik zellikler ierir. B u nunla birlikte bacaklar, tayacak gte deilseler eer, yararl ve doru seilm i gere yeterli deildir. Ve Rodolphe Toepffer ahane yapt Voyages en zigzag da esas olan hatrlatyor bize nihayet: Yolculua, anta dnda, coku, nee, cesaret ve keyif erzak gtrmek ok yararldr (Toepffer, 1996 , 9).

Tek bana m, grupla m?

Yalnz yryn, R ousseaudan Stevensona ya da Thore- au ya kadar birok yanda vardr, yalnz yrme bir ie dalma, dnyadan el etek ekm e, yannda konumaya zorlayan, iletiim zorunluu getiren bir arkadan varlyla bozulabilecek bir aylaklktr. Sessizlik yalnz yryy besleyen bir fondur. Ro- usseau yalnzl konusunda ok kskantr. B ir arabada bana yer verildiinde ya da yolda biri yanm a yanatnda, yrrken oluturmakta olduun servetin ykldn grnce surat asardm (Rousseau, 1972, 24 2 ). Stevenson, yrynn yalnzlnn gerekliliini kuramsallatryor: B ir yryn gerekten tadn karabilm ek iin tek bana olm ak gerekir. Grup halinde ya da iki kiiyle bile sadece ad yrytr bunun; bylesi baka bir eydir, daha ok piknik denebilir buna. Yry tek bana yaplmaldr nk zgrlk ayrlmaz bir parasdr yryn; istediiniz zaman durabilirsiniz ve devam edebilirsiniz, u ya da bu yne doru gitmek size kalm tr; kendi ritminizi kendiniz ayarlayabilirsiniz, ne bir yry ampiyonunun yannda adm atm ak, ne de bir gen kzla birlikte kk admlar atmak zorun- dasnzdr (Stevenson, 1978, 180). Zorluklarla geen bir yryten sonular karan V ictor Segalen talihsiz bir deneyimden sonra Stevensonun dnceleriyle buluuyor: nsann kendisiyle gl bir biim de zdelem esi egzotik deneyim konusunda son derece gerekli bir kouldur. Bu kuraln biraz artc bir sonucu tek bana yrmenin daha iyi olduudur: iki kii olunduunda, insan kendisinden ksmen vazgeer ve ayn deneyimi bakasyla paylar ve bylfece am aca yaklam as tehlikeye der: dnyann en iyi iki arkadayla birlikte bir yryten kan sonu: yalnz yryn . Thoreau daha ak seiktir bu konuda: kesinlikle eminim ki bir yry arkada aradm takdirde, doayla belli bir yaknlktan, birliktelikten vazgem i olurum. Birlikte yry kesinlikle ok sradan ve ilkel olur. Toplumun

zevki doadan uzaklamay kantlyor. Elveda gezerken bulduum o derin, gizemli ey (Thoreau, 1981 ,106). Stevensonun ou zaman alntlar yapt Hazlittin aykr ve yadrgatc bir durumu yok pek: B ir oda iindeki birliktelikten keyif alabilirim ; ama darda doa yetiyor bana. Yalnz olduumda asla daha fazla yalnz deilim . Ayn anda yrmenin ve konumann bir zek kant olmasn anlamyorum. Krda olduum srada orada byyen bitkiler gibi olm ak istiyorum . Ben itleri, siyah hayvan srlerini eletirenlerden deilim (H azlitt, 1994 , 6 5 ). Bununla birlikte Hazlitt baz zel blgelerdeki uzun yrylerde birliktelii kmsemiyor. Arabistan llerinde, yannda bir hem ehriniz ya da dostunuz olm azsa kendinizi bouluyor gibi hissedebilirsiniz: kabul etm ek gerekir ki A tinay ya da eski R om ay seyreden biri konumak ve duygularn ifade etm ek zorundadr; ve inanyorum ki piramitler, tek bana seyretm e ve dncelere dalma konusunda muhteem , esiz rneklerdir (s.84 ). Paul Theroux da yalnzln korunmas konusunda ok titizdir. [Skc insanlara rastladmda,] yry sevdiimi sylyordum. Not tuttuumdan ve bu notlar kda geirm ek am acyla durmak zorunda olduumdan tek bam a yrmekten baka seeneklerim olmadn sylemiyordum. Sadece yalnz olduumda ak seik dnebiliyordum (Theroux, 1986 ,100).

Laurie Lee spanya gezisi srasnda, gen bir gezgin olan Ro- m eroyla tanr. B irlikte yrmeye balarlar ama Lee ksa srede, srekli her eyden yaknan, tembel ve geveze bir arkadatan sklr. "O nunla birlikte olmaktan duyduum zevk ancak gn srd, bu zevk sonra, birden bire gider gibi oldu ve mthi bir skntya dnt. Artk yolun tek kral gibi, d gcmn zel olarak ilgilendii bahelerin byk ve yapayalnz efendisi gibi gremiyordum kendimi. Kendimi yiyip bitirici bir yalnzlk keyfine brakmtm ve R om eronun varl engelliyordu bu zevki (L ee , 19 9 4 ,1 7 2 ). R om eronun asla vazgeem eyecei uyku dknlnden yararlanarak, uyuduu srada terk eder onu. Y al

nz bama kalmak beni o kadar rahatlatt ki bir rpda tepelerde buldum kendimi . Gnn geri kalan blmnde, R om ero, La- urienin peine der ama yakalayam az onu. Kendisini bu davranndan dolay sulu bulan ama bir daha byle bir arkadala kesinlikle bulamak istem eyen Laurie gen gezginin lklarna direnir ve kararndan vazgem ez. Son bir ardan sonra, Rom ero ortadan kaybolur sonunda ve Laurie L e e yi engelsiz bir zgrln mutluluu iinde brakr. Jacques Lanzmann da tavrn belli etm itir ve ara sra bir grupla birlikte yrmek dncesi iinde olsa da kendisiyle birlikte yrmek isteyen herkesi vaz geirtir bu fikrinden: Yry srasnda ekilm ez biri olurum. Kendim e kar da, bakalarna kar da ok zor biriyimdir. Ne zaman arkadalarm la birlikte yrye ksam , dmanlarla dnmmdr yryten. On gn birisiyle birlikte yrmek, on yl onunla birlikte yaam ak demektir. Kusurlar ve de nitelikleri hzla dklr. Yorgunluk, ylgnlk, topallama gibi eyleri asla balam am . G ecikm eye tahammlm yoktur. Durmaya ve beklem eye de tahammlm yoktur. Ne halleri varsa grsnler, ben de kendi iim e bakaym . Beni seven peimden gelir (Lanzm ann), 1985, 50). Ne mutlu herhangi bir noksanl ya da topall olmayan J . Lanzm anna.

Normandiya ortamndaki Philippe D elerm in tutumu ise ok daha farkldr. Yollar konusundaki kitabnn banda yazlara can veren fotoraflar eken arkadam ver. On yl sren iki kiilik aylaklk... bu bir ayrcalktr. nsann sevdii kadnla yollarn sessizliini paylam as. Ben not tutuyordum, o fotoraf ekiyordu. Rastlaan bu baklardan daha sonra rahvan giden resim ler ve szckler geiyordu. (D eterm , 1997 , 7 ). Toep pfere gelince grup yrylerinin (am a asla katlm az bu yrylere) olas yararlarndan birini hatrlatyor: dayanma: K alabala gelince, canllk , deiik konum alar ve fik ir al verii ama zellikle ve her eyden nemlisi bir birliktelik, topluluk ruhu yani yardmlam a, verimli rekabet, kkleri, zayflar, sakatlananlar koru

mak am acyla tasarlanm ya da annda kendiliinden oluan rgtlenme getirir (Toeppfer, 1996, 147). Jacques Lanzmann iin iyi bir okuma paras ite.

Yaralar

Rimbaud E n fa n ce da (ocukluk) yle der: C ce aalar arasndaki byk yolun yayasym ; engellerin homurtusu admlarm kaplyor. Batan gnein m elankolik, altn beyazlatclm seyrediyorum uzun sre . Rimbaud on dokuz yandan yirmi yam a kadar B elik a , ngiltere, Alm anya vb lkeleri dolar. C harlevilleden M ilanoya kadar, neredeyse btn yolu yaya g ider. Am a bu kalar ve zgrlk yryleri, olgun yalarda, yerlerini yol atklar yorgunluk dolaysyla daha ilgin ve daha ezici gezintilere brakacaklardr. Rim baud, rzgr tabanl adam (Verlaine), byk gezgin (M allarm ), dizlerini kem iren kanseri H arardaki ldrc yrylere mal eder. Alain Borer, katrlarn ya da develerin, yaamlar boyunca Harardan kyya kadar sadece bir kez gidebildiklerini sylyor. Bu hayvanlar o kadar g harcyorlard ki yolda lyorlard ya da gidecekleri yere vardklarnda atlyorlard. Rimbaud bu m esafeyi olaanst elverisiz koullarda on be kez yaya gidip gelm itir (Borer, 198 4 , 2 2 4 ). Rimbaud bir yaya olm ak istiyordu ve baka h ibir ey olm ak istem iyordu , ldrc yryler ve iirlerinin nceden pek haber vermedii bir dnyayla gizli bir uzlama sonucu bir bacan kaybetti.

Sadece bedenden yararlanan bir mesafenin plakl yryy krlganlatrr tabiatyla. Yaralar zellikle balca etkinlik arac ayaklarda younlar nk dncesiz yry, yry frsat bilerek tam yola kaca srada yeni yry ayakkablar satn alm ve bunlar maazadan knca hemen denem em itir. Ayakkabnn sertlii ksa srede yara ve iik yapar

ayakta ve umulan zevki ikenceye dntrr. Y ry etaplar salk ocaklarnda m olalar haline gelir. Geen yzylda, Kam at- k a ya kadar yryen Cochrane ok ansldr. B ir yol arkadann kendisine verdii bir forml her zaman vmtr: Yatmadan nce ayaklarm alkol ve iya karm bir svyla ovdum. Ertesi gn ilikler kayboldu. (C ochrane, 1 9 93 ,18 ). Yava yava ayakkablar ayaklara alr ya da ayaklar ayakkablara. B alangta, ok topallam tm ama ayak derilerim sertlemiti ve artk uzun sre sknt ekm eden yryebiliyordum (L ee, 1 9 9 4 ,1 2 5 ). G en Kazancakis, artc biim de, bir tr gelecek skntlarn varsaymsal homeopatisi iinde, talya yollarnda yrmekten ald keyifle ylesine alt st olmutur ki ok fazla rahatlk ve hafifliin kendisini boabileceini dnerek bir tr ac verici, dzenleyici nlem alm ak istem itir: F loransada o kadar mutluydum ki byle bir mutluluun insann haklarnn tesine getiini dndm, dolaysyla ac ekm enin bir yolunu bulm alydm. ok dar bir ift ayakkab satn aldm. Sabahlar giyiyordum bu ayakkablar, ylesine ac veriyorlard ki bana yryemiyor- dum ve sere gibi zplyordum. Her sabah, leye kadar mutsuzdum; ama leden sonra, o ayakkablar deitirip yrmeye ktm da ok mutlu oluyordum! Son derece hafif bir yry oluyordu, uuyordum (K azan cak is ,1961 ,177).

Kk olsun, byk olsun, btn yaralar yrylerin gnlk ekmeidir. Eric Newby, Petit iour dans l'H indou Ko- u c h a (H indukuta kk bir gezinti) ayaklarnn kan iinde kalm olduunu fark eder. Yakc gne altnda, saat sren yry srasnda hibir ey fark etm em i, ancak istirahat annda grmtr ayaklarnn durumunu. Ayaklarnn nasl bu hale geldiini anlamamtr. Ayakkablarm skmyordu, hatta bol geliyordu ayama. Aslnda sorun bu ayakkablarn biraz sivri o lmalarndan kaynaklanyordu -byle sivri ayakkablar giymenin nedeni de pek belli deildi... O dnemde talyada bu ayakkablarn moda olmas ya da trman kolaylatrmalar... Am a kesin

Iolan u ki, bu sivri ayakkablar korkun ac veriyordu bana (Newby, 1992, 170). Newby, ayaklarnn yry son bulmadan nce iyilem eyeceini bile b ile, cesaretini toplayarak, tekrar yollara der, zaten kitabn bitirebilm esi de bu yry srdrmesine baldr. Kendisinin de arkadann da sadece sarho dlerinde yrm olan bir sekinler topluluunun saflarn ka- labalklatrm aya (171 ) bir an bile tahammlleri yoktur. nlerindeki glkler bitmi deildir nk ksa sre sonra mthi bir ishale yakalanrlar her ikisi de ve rehberlerinin alayc baklar altnda dzenli biim de, belirli aralklarla yolun iki tarafnda kaybolurlar.

G erekten de yrme konusunda dnce ve zihniyet yeterli deildir. Rahat ayakkablar ve iyi bir sindirim sistem i arttr yry iin . Toepffer, o bildiim iz saduyusuyla yle diyor: yry iin ayakkab her eydir, apka, bluz, keyif, nee, cesaret sonra gelir (Toepffer, 1996, 319 ). V ictor Segalen ayaklardan kaynaklanabilecek skntlara kar en gl koruyucu ilacn sandal olduunu sylyor. Sandal ayak taban ve btn bedensel arlk iin ok gl bir yardmcdr, avutaki bastonun ellere ve bele yardmc olm as gibi... A k arazide yryen yry iin biricik ayakkabdr. G iyilebilecek tek ayakkabdr sonu olarak: zemin ve ar basan, kendini hissettiren beden arasnda arac[...|; sandal sayesinde ayak acm az ve topran tadn karr. Sandal iinde ayak, btn teki ayakkablarn tersine yaylr, ekilir ve parmaklarnn dalmn son derece ilevsel biim de gerekletirir. Byk parmak ayr alr, tekiler de y elpaze biim inde dalrlar (Segalen, 1 9 9 3 ,5 8 ).

Uyumak

Saatler sren bir yryten sonra le ya da gece uykusu byk bir mutluluktur. Yorgunluk ker uzuvlara ve bu yorgunluk, bedeni kendini brakmaya davet eder. Yol kenarnda, bir yerde, tesadfen uyumak gecenin ya da afak vaktinin srprizlerine, evreden gem ekte olan hayvanlarla karlam aya, rahatszla ya da ararak uyanmaya hazr olmay gerektirir. stirahat edilebilecek yer says snrszdr: tarlalar, terk edilm i kulbeler, terk edilm i atolar, maaralar, kovuklar, plajlar, patikalarn kenarlar ya da oteller, smaklar, antiyeler vb. Her yolcu gibi yry de gvenlik ve rahatlk arar. Laurie L ee, aile koruyuculuundan kurtulduktan sonra yeni koullarda geirdii ilk gecesini heyecanla anlatr. B ir tarlaya girdim ve yere uzandm, gzlerimi parlayan yldzlara diktim. Dnyann kadife yumuakl ve stnde yattm im enin ekicilii ve holuu bodular beni. Nihayet gecenin sisleri iinde uyudum. Hayatmda ilk kez ne yatam ne de bamn stnde bir at vard. H afif iseleyen yamurla gece yarsna doru uyanr: Gkyz kapkarayd ve tek bir yldz gzkmyordu. ki inek grltl bir ekilde soluk alp vererek bana bkyordu. O ann deheti hl km az aklm dan... Am a gne doar dom az, terk edilm ilik duygusundan syrldm. Kular tmeye balamt ve scak otlardan duman ttyordu. (L ee, 1994, 20).

Uyumak ayn zamanda estetik bir ie daln elik ettii fiz ik sel bir haz duymadr. A k havada, gece karanlnda uyku ayn zamanda felsefey e, yaamn anlam yla ilgili aylak dnceye davettir. afak vakti, bir tej5enin yam acnda uyanmak ve hibir szckle dile getirem eyeceim bir dnyay seyretm ek, sessizce, belli bir proje olmadan ve benim iin btn anlardan arnm bir yerde... ite zellikle bunun iin gelm itim buraya (L ee , 1994, 69).

Orman atelerinin ve ak havada, yldzlarn altndaki g ecelerin ans en sempatik otel odalarnn ansn bile silip atar. P. Le- igh Ferm or, Orta Avrupa yry srasnda atolarda ve g eceleri de ot ynlar stnde, tarlalarda ya da kentlerde banklarn stnde yatm a mutluluunu yaar. Bu dzenin iyi yan saman yataklardan tavanlkl karyolalara gem e olana sunmasdr. S cak keten araflar ve rtler iinde, odun kokular, balmumu ve lavanta kokular iinde kendimi ok rahat hissediyordum ama saatlerce uykusuz kalyordum, artk bana yabanc olmayan ahrlarn, ambarlarn ve arabalklarn ekicilikleriyle kendimden geerek karlatrdm btn bu mutluluklarn zlem iyle doyuruyordum kendim i. (Leigh Ferm or, 1991 , 191). Am a Leigh Fermor zam anla pim anlk duymaya balar ve balang dnemindeki romantizminden ok uzaklar: Ben aslnda kendim iin bir gebe, bir hac, bir gezgin yaam uygun grmtm, hendeklerde, ukurlarda uyuyacak, ot ynlar stnde uyuyacak, kularn tyleriyle dolu olacakt her tarafm ama atodan atoya gidiyor, kristal kadehlerde nefis araplar iiyor, sigaram serserilerle paylaacam a aridklerle birlikte bir metre boyunda ubuklar tttryordum. (Leigh Ferm or, 1992 , 113). Gene de bu avantajlar brakmaz kesinlikle ama alkanlk haline de getirmez.

Uzun bir sre nce, ilk kez F loransaya gittiim de, zellikle duvarlarna trmandm inaat halindeki bir binay ve daha iyi bir yerde kalacak kadar param olmadndan beton stnde geirdiim kt bir geceyi hatrlyorum. stne stlk erken kalkmam gerekm iti nk sabahn krnde ie balayan iilerle karlam aktan korkuyordum. Tesadfen bulunan barnaklar, kulbeler ya da snaklar genellikle grltc fareler ya da baka kk kemirici hayvanlarla doludur; bunlar buralar uzun sredir mesken tutmulardr ya da yiyecek ararlar buralarda. Bu gibi yerlerde kalan gezgini endieli bir uykusuzluk bekler. A alk bir yerin arkasndaki ayrda ya da uyku tulumunun

iinde uyuyan yry de pek iyi bir barnak bulmu saylm az kendine: sk aalardan gelen kukulu trtlar duyar, yan banda dallar atrdar ve eer alk deilse, korkusunu yenebilm ek iin defalarca srar yatt yerden. Bu tr olaylarla ilgili ok anm vardr. G enellikle bir yerde sivri sinek varsa orada kesinlikle huzur bulamaz insan. Stevenson kendisinin diktii bir uyku tulumunda yatar: Bu uyku tulumu uzun bir rulo ya da sucuu andryordu; d yamura dayankl, yeil bezle kaplanmt, ii ise mavi renkliydi ve koyun tyyle kaplanm t. B ir valiz gibi rahat ve kullanl, yatak gibi scak ve kuruydu. inde dnebilirle lksne de sahiptiniz bu yatakta. Gerektiinde iki kii de sabiliyordu bu yataa. Boynum a kadar gmlebiliyordum bu yatan iinde [...). iddetli yamur yadnda su geirm ez par- dsm, ta ve eik bir dalla kk bir adr kuruyordum (Stevenson, 1978, 3 6 -3 7 ).

Bash her zaman o kadar ansl deildir. B ir scak su kaynanda nefis bir banyoyla balam asna ramen korkun geen bir geceyi anlatr. Barnak olarak ancak sefil bir kulbe bulabildim; plak zeminde de sadece bir hasr vard. Lam ba olmadndan, bacadan gelen ktan yararlanarak kendime bir yatak hazrladm. G ece ok im ek akt ve ok yamur yad, yattm yerin tam stnden yamur szyordu ieri; sinekler ve bitler ok rahatsz ediyordu ve uyuyamadm. Kronik arlarm balad ve artk bedenimin iflas ettiini sandm (Bash, 1988, 80). Tehlikeli bir kanyonda aniden frtnaya ve karanla yakalanan E. Abbey fazla derin olmayan bir maaraya snmak zorunda kalr. K endisinden nce o maaraya snm eitli hayvanlarn dklarn grr orada. B ir ate yakar've bouna yamurun dinmesini bekler. Vahi hayvan ininde yattm , kolum, bam koyacam yastk oldu ve btn gece slaklk, souk, yorgunluk, alk ac verdi bana. ok mutsuzdum. Kapal bir yerde kalm olduumdan kbuslar grdm. O gece hayatmn en mutlu gecelerinden birini yaadm (Abbey, 1995, 293 ). Aynaroz danda yrrken, yre

nin inanlarnn ve ihtiamnn etkisinde kalan ve oradaki birka haftalk deneyiminden g alan Jacques Lacarrire kald m anastrlardaki hcrelerin birbirlerinden ok uzak olmalarnn kendisini dehete drdn anlatr. Bu olaydan sonra ruhlarn grlt patrtsndan kaynaklanan kargaadan uzak ve rahat bir gece geirebilm ek iin manastr grevlilerinden sakin, iinde eytan olmayan bir hcre istemek alkanl edinmitir (Lacarrire, 1 9 8 8 ,7 1 ) .

Koullara ve m evsim lere gre, uyanma, kpek havlam alaryla, ancak bir patikann dnem ecinde yryy fark ettikten sonra barmaktan vaz geen bir kylnn gtt inek ya da koyun srsnn geiiy le , iilerin antiyeye sabah erken saatte gelm eleriyle olur. B ir gn, Yunanistandaki bir kum salda, afak vakti teknesini tem izlem eye gelen sahibini hesaba katmam olan gezgini uyandran, bu balk teknesinin gvdesine dzenli biim de vuran fra darbeleri olmutur... Yaknlardaki bir iftlikten gelen horoz sesleri ya da evrede kendisinden baka kimsenin olmadn sanan ve snmak iin sahte bir utangalk gstermeden prova yapan bir kylnn sesiyle uyanlr... B ir c e viz aacnn dallarnda uuan kularn grlt patrts uyandrabilir... afak vakti, herhangi bir snrn yaknlarnda, karlarnda acem i bir kaak grdklerini sanan ve kukuyla bakan gmrklerin karsnda ani bir uyan... B ir tarlann ortasnda, gnein epeyce ykseldii bir saatte unutkan bir uykucu bulduklarn sanan ocuklarn glleri arasnda uyanma... G een arabalar, mziklerini kye boaltan oto radyolarnn grlts, bir im bim e m akinesinin grlts, ormanda alm aya balayan oduncularn mekanik testerelerinin lklar arasnda uyunmak ok daha acdr. Nostalji kokan uyanmalar daha tatldr, k iliselerin anlar henz uyanamayan yrynn kulaklarna vaktin ge olduunu anlatr. iye, buzlu ya da yakc gecelere batm, dlerle, sivrisineklerle, yam urla ya da korkuyla dolu, korkun geceler yznden ne olduu belli olmayan uyanmalar vardr, bu

ssz yerlerde yakndan duyulan ve endie verici bir sesle, karanla ramen uzaklardan gelen bir tfek sesiyle dolu geceler vardr. M ehtapsz geceler ve gecesiz mehtaplar.

Sessizlik

Yry sessizliin geii ve geici sessizliin hazzdr nk otobanlarn kenarlarnda ya da hatta kk bir ose kenarnda dolaan birinin ruhsal durumu ya da duyduu mthi keyif pek anlalm az. Yry zellikle arabalarn grltsnden ya da motorlu aralarn radyolarnn kafa iirmesinden kamak iin krlara alr. Dnyaya kulak verir o. Havada ok ince bir mzik sesi var, rzgrla alan arplarn kard sese benzeyen bir ses bu. Havann ok yksek katmanlarndaki uzak tonozlarn altnda nlayan kornolarn sesini dinliyorum... Gkyznden gelip kulaklarmzda len bir mzik bu... Her ses derin bir kendini dinlemeden k yor sanki... doa bir karakter ve zekya sahip olmu adeta... Aalardaki rzgrn sesinde yreim titriyor. Ben ki, hayatta daha dn son derece dzensiz biriydim , bu grltler arasnda anszn gcm ve maneviyatm kazanyorum (Thoreau, 1981 ,67 -69 ). Sesler sessizliin ortasnda akyorlar ve dzenini bozmuyorlar bu sessizliin. Hatta bazen bu sessizliin varln kantlyorlar ve bir yerin daha nce fark edilmemi ses- sel niteliine dikkat ekiyorlar. Sessizlik bir anlam m odalitesi, bireyi yakalayan bir duygudur (L e Breton, 1997). Dnyann m rlts hi kesilm ese ve sadece saatlerin, gnlerin ve mevsimlerin keyfine gre farkl varyasyonlar gsterse de baz yerler bir sessizlik yaklam duygusu uyandrrlar gene de: talar arasnda yol aan bir kaynak, zifiri karanlkta bir gece kuu l , bir glde zplayan sazan bal, karanlk bastrrken alan kilise an, ayaklar altnda trdayan kar, gnein altnda trdayan am kozala sessizlie bir younluk katarlar. Bu ok ince iaretler yerden

gelen huzur duygusunu belirginletirirler. Bunlar sessizliin yaratmlardr; bir kusur deildir bu, burada dnyay seyretmek hibir parazit, hibir grltyle bozulm az. Ruhumuzun sessizlii iy ice dinleyebilm esi iin susan bir eye ihtiyac var galiba (Bachelard , 1 9 4 2 ,2 5 8 ) .

Sessizlik bir yerin imzas gibi ses karr, varl meknla i ie gem i olan ve srekli dikkat eken , neredeyse dokunulabi- lir olan bir tzdr. Albert Cam us, C em ile harabelerinde dolat srada u gzlemde bulunmutur: ok ar ve atlaksz bir sessizlik , bir terazinin dengesi gibi bir ey. Ku cvltlar, delikli fltn bouk sesi, keilerin ayak sesleri, gkyznden gelen mrltlar, bu yerlerin sessizliini ve hznn oluturan bir y n grlt (Cam us, 1959, 25 ). Ve manzara stndeki yakc gneten doan ar kurun rt: Kaln ve sessiz, scan titrem eleriyle ykselm i, en clz bir esinti yokluunda, toz sandallarm a giriyor, kra gibi dudaklarma ve kirpiklerime yapyordu, yol kenarndaki gelinciklerin ateli kesitleri iine dsel, beyaz bir kar gibi dyordu. Budayn kuru titremesi dnda, btn evrem sessizlik ve kr bir uyuuklukla doluydu (L ee, 19 94 ,84 ). Sessizlii oluturan seslerin kaybolm as deil, dinlemenin nitelii, mekna can veren hafif yaamn vurulardr. Kylerden ayrlp, ormanlara yaklatmda, A ya doru uluyan kpekleri dinlemek ve bir av peinde olup olmadklarn anlam ak iin kulak kesilirim . Diana gecenin iinde deilse, gece nedir? D ianay , Tanray dinliyorum. Sessizlik yanklanyor; mzik li, alp gtryor beni. Kavranabilir sessizliin gecesi! Duyulm ayan dinliyorum (Thoreau, 1981, 115).

Grltl kent yaamna kar, sessizlik, grltszlk gibi, teknikten hl korunmu bir ufuk, modernliin yutmad, yararlanlm ayan bir blge gibi ya da tersine bilinli bir ekilde birikmi bir sessizlik gibi kabul ettii bir yer eklinde sunar kendini. Dnya srekli, kullanm kiisel ya da kolektif yaam a elik eden teknik aralarla nlar. M odernlik grltnn egem enlii-

dir, her zam an, bir yerlerde alan bir cep telefonu vardr. Top- lumlarmzn tand tek sessizlik geici arzaiardan, m akinelerin yokluundan, ulamn durmasndan kaynaklanan sessizliktir. B ir iselliin ortaya kmasndan ok tekniin durmasdr. K imi zaman, sessizliin ulalabilir olm as, maddi ve geici duyulur bir varla sahip olabilm esi iin srekli bir grltnn durm as, motorlu su pompasnn ya da arabann durmas yeterlidir.

E . Abbey, kavurucu bir scakta, U tahta, doal bir park alannda, geit vermeyen bir blge kabul edilen Rainbow B rid g ee doru yrmektedir. B itkin der, bir ara bir yalyarn korunakl bir yerinde durur ve testisinden su ier. En kk bir rzgr esintisini, hibir hayvan hareketinin sesini, h ibir ku cvltsn, uzun sre izledii rmaklarn dzenli ve serinletici sesini bile krmayan kanyonun sessizliini dinler. ou insann ssz bir lde hissettikleri korkuyu, onlar, anlayamadklar eylere egemen olm aya, deitirm eye ya da yok etm eye, yabanl ve insan ncesini insani boyutlara indirgemeye iten bilind korkuyu sadece, bir an, sessizlikte anlyorum. zellikle de insanlk ncesi dnem e, tehlike ya da dm anlkla deil daha kt bir eyle, korkun kaytszlyla korkutan teki dnyaya dorudan doruya m eydan okum ay... (Abbey, 1995, 2 7 3 -2 7 4 ).

D olpoda yryen P. M athiessen ve arkada o blgeye gideli beri iinde yzdkleri sessizlii birden bire kavrarlar. Dnebiliyor musunuz, eyll ayndan beri hibir motor sesi duymadk, uzaklardan da olsa bir motor sesi gelm iyordedi G .S . D oru bu. Bu yal dalardan hi uak gem iyor. Baka bir yzylda m acera aramaya ktk biz (M athiessen,1983 ,110). Sessizlik teknikten daha eski bir yama gnderiyor bizi, motorsuz, ara- basz, uaksz bir dnyaya, baka bir devirle tehdit edilen arkeolojik bir kalntya gnderiyor. Ve dn yry zor ve acl oluyor nk aylarca sren i bartan sonra grltye doru bir ilerlem edir bu. leden sonra, Bheri tepelerinde dolarken, bir haftalk zen inzivasndan ve sessizliinden sonra ok konuma

m ak, ani hareketler yapmamak gerektiini hatrladm ... Ani bir ruhsal sarsntya maruz kalmamak iin bu kabuktan yava yava km ak nemlidir, henz slak olan kanatlarn, gnete, bir kelebek gibi, huzur ve skn iinde kurutulmas gerekir (s .3 2 1) evre insann sadece grdklerinden deil, iittiklerinden de oluur. Sessizliin hkm srd bir evren, dnya iinde zel bir boyut aar. Byk bir sknetin, grltszln (kimi zaman bitmez tkenmez kpek havlamalar dnda) egemen olduu aylardan sonra, kom am ak gerekir, vadiye doru yava yava yrm eli, acele etm eden, saatlerin bizi alp gitm esine izin verm eliyiz. D erinlere dalan dalg gibi, sessizlik iinde yzmeye devam eden gezgin de toplumsal yaamn grlt patrtsna serte arpmamak iin yava yava altrr kendini.

Bu koullarda sessizlik aray, iine kapanmann tersine, uygun bir ortamda ben in dalmasna aran sakin, huzurlu, sesli bir evrenin ustalkl bir biim de aranmasdr. Yry bu dinginlikten, duyduu, paylat bir szden yararlanmak iin kestirme yollara sapar. Sessizlik , am ansz dman, sadece grlt olan manevi bir madendir, bir anlam modalitesi ifade eder, bireyin duyduunu yorumlamasdr ve insann dnyayla yeniden iliki kurabilmesi iin iine kapanmasnn bir yoludur. Am a k imi zam an, bilinen yollardan ya da kent dedikodularndan uzakta, onu aram a, gnll bir giriim le yakalam a abas gstermek gerekir.

B ir manzarann gzelliiyle birleen sessizlik insan kendine gtren bir yoldur. nsana yerini bulm a, ekm eini kazanma o lana veren bir geidin ald zamann durma an. Dnyann hay huyuna ve gndelik yaamn kayglarna dnmeden nce dnce ve i g biriktirm e. Yaamn eitli anlarnda, kye ya da m anastra, le ya da ormana veya baheye, parka giderek tadlan sessizlik kent uygarlna daln gerek ve mecazi anlamdaki grltsyle bulumadan nce bir kaynaklara dn, bir dinlenm e dnemidir. Bylelik le sessizlik keskin bir yaama

duygusu verir. B ir durum saptamas yapmay, yer belirlem e, bir i birlik salam a, zor bir karar uygulamada ilk adm atmay salayan bir vazgeme andr.

Sessizlik insann ak seik biim de grmesini salar, insann m cadele ettii alan bu mcadeleye hazr hale getirir. Dikkatli bir gezgin, dikkatli bir dinlem eyle farkl evrelere girer, her an sessizliin younluunu dolduran baka sesli evrenlere dalar. itmenin derinlemesi deil, sessizliin alglanm asna bal bir anlam olan yeni bir anlam kefeder. nsan, yeterli keskinlikte bir iitm e duyusuna sahipse, byyen otun, aalarn doruklarnda alan ieklerin , olgunlaan ayzmlerinin ve yavaa ykselen zsuyun kardklar sesleri bile duyar. G enellikle etkinliin grlt ve aciliyetinin stn rtt zamann hafife titrem esini yeniden hisseder. Sessizlik m evsim liktir. B izim blgem izde, ocak aynda karlarla kapl bir tarlada ya da austos aynda, ynla bcein grlts iinde gnein yakt ieklerin ve otlarn fkrm as ayn deildir. Ayn manzara iinde sessizlik bir gnden bir gne deiir.

Baz yerler yabanc bir sesin ya da geveze bir sesin krlm asn imknsz klarlar, byle yerlerde insann hassas mdahalesine teslim olmayan krlgan bir dengeyi krma korkusuyla yrnr. Sadece ie dalma edeerdir bu durumla. Ormanda, lde, dada ya da denizde, sessizlik bazen dnyaya ylesine gl b iim de nfuz eder ki teki duyular geersiz ya da gereksiz veya yararsz duruma debilir. Sz ann gcn ya da yerlerin ihtiam n anlatamaz. Kazancakis Aynaroz danda, K aryese giden tal yolda bir arkadayla birlikte yrmektedir. Sanki ok byk bir kiliseye girmitik: deniz, kestane orm anlar, dalar ve bunlarn stnde, kubbe niyetine gkyz. Arkadama dndm - N iin konum uyoruz? dedim, sknt vermeye balayan sessizlii bozmak am acyla . Konuuyoruz diye karlk verdi arkadam, hafife omzuma dokunarak, Konuuyoruz ama m eleklerin diliy le, sessizlikle konuuyoruz . Ve birden bire, ok kzm gibi:

Ne konualm istiyorsun? Her eyin ne kadar gzel olduunu, yreimizin kanatlan olduunu ve umak istediini, Cennete giden yolda olduumuzu mu? L af, laf! S u s (K azan cak is ,1961 , 189-190).

Paylalan yalnzlk bir su ortakl figrdr, meknn dinginliine dalmay uzatr. Konum a sekteye uratmak istedii ayrl yeniden getirir ama tam anlam yla baaramaz. e dalma yol at dikkat durumuyla datt bir sze arpar. Diyalog bu durumda manzaradan kopma, genius lo c iye sadakatsizlik, toplumsal normlar tatmin ve kendini rahatlatmann ya da bakasn rahatsz etme riski tayan mutlu bir yalnzlktan km ann klasik yoludur (Le Breton, 1997). O zaman heyecan basmakalp szlerle ifade edilir am a ayn hareket iinde kaybolur bu heyecan. Dnyayla birlem e duygusu, her trl snrn yok olmas son derece nem siz bir gevezelie bal mahrem bir kutsallkla sslenir. Zamann son derece krlgan vazosunu krmamak iin susm ay bilm ek gerekir.

ark sylemek

B irok yry kendilerini yalnz ya da gvenli hissettiklerinde hatrladklar klasik aylak adam nakaratlarn ya da halk trklerini sylerler. Byk abalar harcadktan sonra hedefledii bir yere varan E. A bbey Sevin E zgis i ni syler. Jean-Claude Bourles ve arkada ise iirler okurlar (Bou rles, 1 9 9 5 ,8 4 ) ve yrrken A pollinaire ya da Rene-G uy C adounun ritim lerini tutturabilmek am acyla karlkl olarak anlarn anlatrlar birbirlerine. iir ya da ark yolun zorluklarn ortadan kaldrr, kat edilen alanla gizli bir yaknlk kurarlar. ark sylem ek baka insanlara ya da m anzaraya, aalara, ineklere hitap edildiinde toplumsal eylem dir, ittifak, orada bulunmay yceltir. Com postela ya da Rom a yolundaki eski haclar (tek balarna ya da grup halinde)

kendilerine moral vermek ya da gurbet hznn datmak iin mem leket trkleri ya da dinsel ezgiler sylerlerdi. ark yry arkadadr, zihinsel bir dengeleyicidir. Gezgin alkanlklardan kopar, saygsz baklardan uzaktr, yalnz ya da arkadalaryla birlikteyken gln duruma dmekten ya da terbiyesiz biri gibi tannmaktan korkmadan btn fantezilerini dker. Yabanc biri, gelip geen biri, yerleik dzende yaayan birinin saygnlk imaj kaygsndan kurtarmtr kendisini.

Yrm ek fantezi, en azndan yalnzlkta tavr zgrl getirir. nk patikada avaz kt kadar bararak ve ak sak arklar syleyerek en akrak giden yry her zaman kendisi gibi yalnz yryen bakalarna ya da sessiz sedasz evine dnen bir iftiye rastlam a ve kendisini biraz aptal bulma riski iindedir. Stevensonu dinleyelim : kzl sakall yetikin bir insan olm asna ramen yrrken bir ocuk gibi zpladndan dknler yurdundan kam bir deli gibi tutuklanan gezgin. S ize ok aracanz bir ey syleyeyim : birok bilge ve nemli insan yrrken ark sylediklerinde, ok kt ark sylediklerini ve bir dnem ete beklenm edik bir kylye rastladklarnda kpkrmz kesildiklerini itiraf etmilerdir bana (Stevenson, 1978, 181). Yrm e tutkunu olan Rousseau tiraflar da (Les Confessions) ak havada gzel bir uyku ektikten sonra, a karnna, blbl sesleri arasnda, cebinde kalan ok az parayla kendisine byk bir ziyafet ekm e dleri iende kente doru yryn anlatr. evrede kim senin bulunm adn sanarak Stu ck tan bir kantat sylem eye balar. Kendimi yrmeye ve arkya kaptrm ken, arkamda birinin bulunduunu fark ettim ; dndm, peimden gelen ve beni zevkle dinler gibi gzken b iriydi bu. Yanm a yaklat, selam verdi, mzikten anlayp anlamadm sordu. Biraz anladm , ok fazla dinlediimi syledim (Rousseau, 1972, 25 9 ). Ve Rousseau gnlerce srecek bir nota kopya etm e ii yapar. R Leigh Ferm orun orta Avrupa gezisi arklarla geer: kimi zaman Alm an kabarelerinde nazi ar

klar, kimi zaman M acar ve Rom en halk arklar. Yazdklarndan anladm za gre insanlar srekli ark sylerler, ark kltr devrin insanlarnn gndelik yaamnn iindedir. Kimi gezginler iin ark, denein sesli edeeridir, yrmek iin uyarc bir ilevi vardr ve bir yerlerin doas balamnda bir yaknlk, vg iaretidir.

Uzun hareketsiz yryler

B ir yry kimi zam an, zamandan baka istikameti olm ayan sonsuz bir etkinliktir. Gzleri grmeyen biri, engelsiz olduunu bildii daire biim inde bir yolu srekli kat eder, ayaklarn unutmadnn farkndadr, dnyay, kokular, esen rzgr hatrlar, ama alkanlklarnn dna km aya cesaret edemez. Sadece akp giden zamana ve nihayet btn yrylerin sonu olan lm e doru yava yava ilerlem eye meydan okumaktan baka bir ey deildir yrmek ve hibir yere varmamak zere gerekletirilen am asz bir etkinliktir. Otlarn istila ettii bahesinde yava yava bir patika oluur ve buradaki ayak izleri o kadar derindir ki b inlerce gezgin gem itir oradan sanki. B aka yerlerde m ahkmlar ince hesaplara dalarak hcrelerini arnlarlar durmadan. Adm larnn uzunluunu hesaplayarak, dsel bir meknda gerek yrylerinin bir haritasn izerler. Bugn alt saat yrm ler ve otuz kilom etre kat etmilerdir. Szgelim i M ansdan L o u eye, Toursdan Saum ure (Loire kysndan) ya da Floran- s a dan F iesole tepelerine gitmilerdir. Hcrelerinden ayrlmadan dnyann evresini dolamak iin ne kadar zaman gerekecektir onlara? B irka yl hi kukusuz. Daha sonra dalara kar yaarken souktan neceini ya da Atlantik kysndaki gzel bir plajda, yazn gzel bir deniz banyosuyla keyiflenm eyi ihmal etmeden, m evsim leri hatrlayarak gzergh deitirm ek, yeniden ller am ak, boazlardan gem ek, denizlerin kylarndan git

mek, armadan ormanlardan gemek amacyla ters ynde yeniden balamak gerekir.

Piemonte ordusunun gen subaylarndan Xavier de Maistre stlerinin emirlerine ramen dello eder. Yaklak krk gn sreyle odasna hapsedilir. Gezi ve dnme alanna dntrlen tecrit yerinde kk am a uzun sreli bir yolculua balar. Baka birtakm insanlarn kskanlndan ve yol kayglarndan korunmu bir halde, hikyesinin daha ilk satrlarndan balayarak o gzerghn verdii keyfi ve bu keyfi kaleme almak amacyla verdii drty anlatr. Saysz yarar vardr bu ite. Gerekten de hastalara bile son derece uygun bir yrytr bu nk yataklar yrdkleri yerden uzak deildir ve tmekten korkmazlar; yoksullar iin de elverilidir nk hi para harcamayacaklardr; ve hatta tembellere de ok uygundur nk her ey bir yana, kimse onlarn istirahat srelerini hesaplamayacaktr. Alan dar gibi gzkebilir ama gzergh ok sayda alternatif sunar. Oda duvarn hemen dibinden atlan admlarla otuz alt adm uzunluunda kare eklinde bir alandr. Ama ben yry srasnda daha fazla adm atacam; nk genellikle boyuna ve enine yryeceim ya da kural ve ynteme uymadan yanlam asna yryeceim. Hatta zigzag yapacam ve eer gerekirse geometrideki tm izgileri izeceim yrrken (de M aistre, 1915,31). Btn beklentilere karn gzerghta baz olaylar ortaya kabilir ve zavall adam iskemleden derek sakatlanr. Yolun sonuna gidebilecek kadar zaman yoktur. Ceza kalkar. Xavier de M aistre yaad deneyim dolaysyla mutludur, zindanclara iyi bir oyun oynamtr. Bana bir kentte, bir kprde dolamay yasakladlar; ama bir dnya braktlar: sonsuz ve usuz bucaksz bir evren em- rimdedir (94). Bitmez tkenmez deneyim ler yaamtr bu balamda. C ookun seyahatleri ve yol arkadalar doktor Bank ve doktor Solanderin gzlemleri benim sadece bu yerdeki m aceralarmla karlatrldnda hi kalr (79). Okuyucuya kendisini rnek almalarn nerir ve dnyaya yeni bir seyahat biimi getir

mi olm akla vnr. Sonu olarak bir yry kanlmaz biimde geni bir corafyann tutsa deildir, o kstl bir yerle de tatmin olur nk bakn nitelii nemlidir her eyden nce. En azndan evinde kalmak zorunda olan yry buna inanmay deneyebilir ve bylelikle bir hareketsizlik sand ve gerekliin bir hilesinden baka bir ey olmayan eyi yeniden canlandrabilir; ona den de zihnini orada samalarken brakarak kaabilmek iin tersinden alm aktr bu gereklik hilesini.

Dnyaya alma

Yry gzel bir yaam imaj sunar ve asla bitmemitir bu imaj nk durmakszn dengesiz olanla alay eder. Yry dmemek iin m utlaka daha nceki hareketi dzenli bir ritim le yok sayan bir hareketle uzlamak zorundadr. Dme belirtisi istikrarsz ve tehlikeli durum her admda hissedilir. Tek kelim eyle, iyi yrmek ancak, her trl aceleciliin ya da ar hareketin bir kopmaya yol aacan bilerek, admlarn uydurulmasyla mmkn olabilir. Yry alakgnllle ve ann acmaszca yakalamasna davet eden dnyaya bir almadr. Aylaklk ve merak etii, yrmeyi ahsiyet oluumunun, beden araclyla renmenin ve yaamn tm duyularnn ideal bir arac yapar. Mar- garet Mead, James Baldvvinle rklk konusunda bir tartma srasnda, aka yollu gemi ve otomobilin icadna ok zldn syler. Eer insanlar, seyahat etmek iin ayaklarndan baka aralara sahip olmasalard yaamlar boyunca ok uzaklara gidemezlerdi. Yrynn krlganl fetih ya da kmsemeden ok temkinli olm aya ya da tekine almaya iter. Kesin olan u ki yryen insan genellikle otomobil kullanan ya da trene veya uaa binen biri gibi kibirli olmaz nk att her admda dnyann acmaszln ve yolda rastlad insanlarla dosta uzlama gerekliliini hissederek asla insan olduunu unutmaz.

Yiirmek benmerkezcilikten uzaklatrr ve insan krlganlna ve gcne gtren snrlar iinde dnyay yeniler. Olaanst bir antropolojik etkinliktir nk insanda srekli anlama, dnyann yaps iinde yerini bulma, bakalaryla olan ban sorgulama kaygs uyandrr. Y ry ou zaman dolat yerler stne bilgi edinir, amatr bir etnolog gibi bahe sanatndaki, pencerelerdeki, evlerin mimarisindeki ayrntlar, mutfa, insanlarn konukseverliini, dillerdeki farkllklar ya da bir blgeden tekine kpeklerin durumunu inceler. Bitki rts iinde, hayVanlarn, bitkilerin, aalarn varln gsteren iaretleri arayan biri gibi bir belirtiler ormannda ilerler. Julien G racqa, bir am kozalann yanna dmesinin ne anlam ifade ettiini anlayabilmesi iin, keskin bir orman bilgisi gerekir. ok az gezginin dikkatini ekmitir bu muhtemelen ama amlarla on yllk yaknlm sonucu kulaklarn dikiyorum hemen: iinde zsu bulunan bir am kozala kendiliinden dm ez, kuru bir am kozala sert bir etki yapmaz dtnde (Gracq, 1992, 119). nemli bir syrk, yrtt mant glendirir, sabrla, bkmadan, usanmadan arayarak yar yarya gizlenmi bir sincabn kuyruunun ucunu ya da yznn bir parasn bulur. Yry, her seferinde, yol stndeki sradan eylerin romann anlatan ve yerlerin belleiyle, madeni levhalar, ykntlar ya da heykellerin datt kolektif anmalarla karlaan usuz bucaksz bir ktphanedir. Yry manzaralarn ve szcklerin geiidir.

Uzun sre, baz pedagojik anlaylara gre, yryn erdemleri bireyin oluumuna entegre olmutur. Yirminci yzyln genlik hareketleri gibi (zcilik, Wandervgel, vb). Fransada Birinci Dnya Sava ncesinde milyonlarca rencinin vazgeemedikleri yol arkada Tour de la France p a r deux enfantsm (ki ocuun Fransa seyahati) konusu da budur zaten. Yazar G. Bruno yapta yazd ksa nszde Lorrainli iki kn Fransa seyahati araclyla, rencilere, pratik yaama bir alma, uygar bir eitim, sanayi ve ticaret eitimine, tarma bir balang

ve byk adamlarn yaam stne bilgi vermeyi amaladn syler. Yrrken, iyi yurtta, iyi vatanda olmak diye bir ey sz konusudur ve nlkl renciler iin sz konusu olan, 1870 savann talihsiz olaylar yznden yollara dklm bu gezginlerle zdelemek ve zellikle de Prusyann ilhak ettii Alsace ve Lorrainein kaderini unutmamaktr (Bruno, 1917,4).

XIX. yzyl gezginleri Fransa Turunu, omuzlarnda, bir sopann ucuna baladklar bir torbayla yryerek gerekletirirler (Guedez, 1975, 140 ve devam ). Gezgin kendisine, meslek rgtlerinin setii hanlarda birka gn ya da birka ay barnaca bir yer bulmay becerir. Hanc kadn, daha sonra mesleinde ustalamasn salayacak yerel teknikler konusundaki bilgilerini derinletiren raa gz kulak olur. O dnemde Fransa turu be- on yl aras bir srede tamamlanmaktadr. rak bir kentte, ortalama, yaklak alt ay kalr ve daha sonra torbasn srtlanarak bir sonraki etab yrmeye balar. Bazlar snrlar aar ve Avrupann baka blgelerinde dolarlar. Sadece meslek altrmalarn derinletirmek sz konusu deildir. Bu tur ayn zamanda insan oluturmay, onu blgelerin karmakl ve farkllyla tantrmay amalar ve yryye kendi bedeni araclyla dnyann duyumsalln ve anlamn retir. Uzun bir seyahat ri- ti olan bu tur yeni bir insan dourmutur: eski genliinden syrlm, dndnde kendi dkknn aabilen ve aile kurabilen insan.

Yry, daha sradan ve allm ulam biimlerinin kopm as, bu biimlerin empoze ettii yolun farkllyla sadece kendini ve tekini tanma sreci deil, bilgilerin de deimesidir, yry kayglar da yok eder, yorgunluun yol boyunca arlatrd coku ve heyecan da uyarr. Kimi zaman, ok usta ve yetenekli zen okusunun, kendi dndaki bir hedefe nian alm aktan ok onunla zdelemesi gibi, bir kendinden geme haline, eylemde kendini unutmaya yaklar yrme etkinlii. Yry, duyular, rutin altrmalardan kurtararak, dnyaya baknn d

nmne uygun klar.Dnce gelitirmek iin zellikle elverili bir andr. Sokra-

tes ve rencilerinin bilgelik dolu yrylerini unutmayalm: bu yryler srasnda, yoldan geen teki muhataplarla zorunlu rastlama ve konumadan, admlarn ritmiyle aylaklk ederken gelien akl yrtmelerden ok nemli dersler karlmtr. Pedagoji de yrydr, felsefe Aristotelesidir. nsan bedeni lsndeki bir dnya, dnme keyfinin, zamann ve admlarn saydamlnda gerekletii bir dnyadr. Birok filozof ya da yazar, alan akl yrtmelere braktklar zel ya da dzenli yrylerle aklamlardr iindeki dnceleri. Yryte dncelerimi canlandran ve harekete geiren bir ey var; hareketsiz kaldmda neredeyse hi dnemiyorum; beynimin almas iin bedenimin hareket etmesi gerekiyor. Bir kr manzaras, pe pee gelen ho grntler, temiz hava, bol gda, yryn kazandrd salk, istediim yerde yiyip ime zevki, kendimi baml hissettiim her eyden, bana durumumu hatrlatan her eyden uzaklama... btn bunlar ruhumu zgrletiriyor, bana daha cesur dnceler alyor, beni adeta varlklarn sonsuzluuna atyor ve bunlar bir araya getirmeme, sememe, skntsz ve korkusuzca keyfime gre sahiplenmeme olanak veriyor. (Rousseau, 1972, 248). Kierkegaard, 1847de Jettee yazd mektupta yle diyor: Ben en verimli ekilde ancak yrrken dnebiliyorum ve yryn uzaklatramayaca hibir saplantnn olabileceini dnemiyorum . Nietzsche Gai Savoir (Neeli Bilim) adl yaptndaki aforizmalarndan birinde yle der: Sadece elimle yazmyorum; ayam da katlmak istiyor bu etkinlie her zaman. Yiit, zgr ve gl bir tavr iinde oynuyor roln... bazen tarlalarda, bazen kt stnde (Nietzsche, 1950, 31). Zerdt B yle Buyurdu adl kitabnda ise yle diyor: Esinlenmi olann derin ruh durumu. Her ey yolda, uzun yryler srasnda tasarlanmtr. Mthi esneklik ve bedensel eksiksizlik .

Adlar

Yry adlarn peindedir, gelecek kyn, belli bir adla anlan yerin, gzergh insaniletiren ve zevk duyduu kaos dnyasndan karan anlaml iaretlerin adlarn arar. Bu bayrn adnn ne olduunu soruyorum sana. Kk oban armtr ve ne diyeceini bilemez. Yere bakar, kpkrmz kesilir ve dizini kar. Nihayet derin bir soluk alarak yant vermeye karar verir: Ad yok (Cela, 1961,62). Gerekten de insan bazen hrsn k- stlamaldr, dnyann her paras adlandrlmamtr, hl bilinmeyen kk korular, adlar ve sahipleri bilinmeyen tarlalar, hi kimsenin ad vermeyi dnmedii ovalar ve vadiler vardr. Ayrca her insann kaderi sonsuz adlar iinde sadece bir avu ad tanmaktr, dolaysyla doru insan bulmak gerekir bu balamda, kesinlikle aranan eyi bilen insan. u kk kyn, uradaki derenin, rman, korunun ad nedir, u kyde yaayanlara ne denir. Sz konusu olan, yerlerin muammas karsndaki insann nerede olduunu bilmesi, haritalarn ya da manzaralarn renkli noktalar ve izgileri iinde kendini bulmas, kat edilen, kat edilmesi gereken yolu hemen hesaplamas, harcanmas gereken abay deerlendirmesidir.

Dnyay anlamak, ona bir anlam vermek yani onu adlandrmaktr. Bu balamda, artk hibir eyin belli biimde yer alm ad ve kat ettii yerlerin kendisine yabanc, tamamlanmam geldii yaamnn bir boyutunda yol kat eden yrynn niin ad peinde olduu anlalr. Ad bir yerin domu olmas, bir corafyann zel biimde yaratlmas ya da beden leinde yeniden sahiplenilmesidir. Yry bulunduu lkenin ya da blgenin adn soracak kadar dalgn ya da dikkatsiz deildir, daha ok gzergh iindeki kk yerler ya da gzne arpan yerler hakknda bilgi edinir. Daha sonra adlar, dsel Japon iekleridir, bildirileri bir anlar salkm oluturur. Lapusnik! Nihayet buldum bu unutulmu ad, gnlk tuttuum defterin son sayfa-

farndan birinde alelacele karalanm bir szck... ; ve ite bu szck gene karmda... bir rmcek a gibi, kck, solmu, zar zor okunabilen, bir krkayak yuvasnda kaybolmu gibi... ve 1902 tarihli eski Transilvanya haritamda kvrmlar iinde ypranm... (Leigh Fermor, 1992, 235). Sava ncesi dnemdeki bu harika Orta Avrupa gezisiyle ilk anlatnn tarihi 1977dir. P. Leigh Fermor, yaptnn birinci cildini bitirmeden birka yl nce Rom anyada tesadfen 1939da M oldavyada bir atoda unutulmu defterlerinden birini bulur! Bu gnln son sayfalarnda gece konaklamalaryla ilgili yararl bir liste vardr. Macarca, Bulgarca, Romence, Trke, Yunanca basit kelimeler ve ayrca uzun bir ad ve adres listesi... bunlar yeniden okuduka, yllar nce unutulmu yzler gzmn nne geliyor: Tisza kylarndaki bir arap tccar, Banatdaki bir hanc, Berkovitzal bir renci, Selanikli bir kz... (Leigh Fermor, 1991, 356).

Fransann iflah olmaz yrys Pierre Sansot iin en byk mutluluk her eyi yerinde bulmaktr, nceledii eyin karsnda hi sapma olmamasdr, adlar ve evrelerindeki dsellik- lerle mutlu rastlamalarndan sz eder bize: Sapma, yer deitirmeler, kaybolmalar, ani ortaya klarla ilgili vglerim artc gelse de genel olarak, yerlerin, beklendikleri yerlerde olm alarnn beni mutlu ettiini itiraf ediyorum. Fransann, bu zelliiyle istiflenmi bir lke olduu izlenimi uyanr bende. Byk bir keyifle A lsacen, Bretagnen, Perigordun kesinlikle dou ya da bat rzgrlarn, okyanusu ya da anakara kitlesini tercih etmi olduklarn, zel durumlar iinde aralarnda deitirilebilir olmadklarn, bakmn ye ayaklarmn her gn onlardan istenen eylerle uyumak zorunda olduklarn byk bir mutluluk iinde gryordum (Sansot,1996,50). Adlarn ve nesnelerin ara sra akmalar en kk bir direnile karlamadan kendi yolunu izleyen bir dnyada kimi zaman hibir eyin tehdit etm edii en iyi gvencedir. Her seyahat adlar arasndan bir geitir.

Dnyann komedisi

Yol boyunca rastlamalar arasnda yry felsefeye ilk davettir. Gezginden, durmakszn baz temel sorulara, insanl srekli megul eden sorulara karlk vermesi beklenir: nereden geliyor? Nereye gidiyor? Kimdir? Gezginlerin srekli sorduklar bu sorular yerleik kimse hi sormaz. Tabii ki sorgulamann metafizik boyutu, yerlere ve toplumsal ileve daha sradan biimde bal karlklar yararna ender olarak ele alnr. Sradan yaam ou zaman temel sorunlar yokluk, hastalk, lm nedeniyle de olsa unutur ancak genellikle her ann kk sorularla kar karya kald yry srasnda durum farkldr. Bugn manzara, iklim , evlerin biimi, sakinlerin konukseverlii dne gre farkldr, en azndan zihni bir an megul eden bu kk ve belli belirsiz fark edilebilen gizemleri adlandrmak, o andaki muhataba belli etmek ve bak durdurduuna ve dnyann grlt patrts stne dnmeye ittiine gre sonu olarak keyifli bir kaygyla bu farkllklar anlaml klmak gerekir.

Yry, kendi ilikilerinin ilginliiyle yaamn ok kk eylerini, yaamn tuzu biberi olan eyleri paylaan kim sedir: salk sorunlar, bedensel yorgunluk, yeterince verimli olmayan tarla, beklendiinden daha uzun sren ve daha souk geen k ya da sonbaharn inat sca, dzensiz yamurlar, kye gelen yabanclar, bir aacn tuhaf biim i, bir bacadan tten ve komularn mthi tedirginlikleri stne dncelere neden olan dum an, beklenmedik mahsul, o yl elma olmamas, eriklerin gecikmesi, gecikmi bir mays donu. Bir dalnda, bir gn aslm biri bulunan ya da ayn daldan bir ocuun dt veya doruunda kyden bir adamla bir kadnn gizli oynalarn grp aran dikkatli bir yumurcan gizlendii bir aa, altnda bir hazine gizlediinden kukulanlan bir tarla, yz kiinin bir m ilimetre bile kmldatamayaca, yerinden oynam bir ta. Srekli

yeni dinleyiciler arayan ve hi yorulmayan duygusal bir sz kendi slubuyla kolektif bilinci sralar.

Her mekn, her nesne, ierikleri anlatanlara gre deien ho ya da dramatik zellikler tar. Yllardan beri yerel tarihi deen ayn anekdotu bilmem kanc kez anlatmak iin masum gezginleri dinleme alanna getiren mutlu rastlantnn yannda her zaman bir tarihi olur. Sakinler ou zaman kronolojilere meydan okuyan ve dn ve bugn imdinin ayn sonsuzluunda kartran uzun bir tarih iinde yaarlar. Yerleik olann, kye nereden geldii belli olmayana aklamalar, ocukluundan beri yaknda M adagaskara ya da M anitobaya gideceini syleyen ve yllardan beri kapsnn eiinde kamburunu karm oturmu olan adamn aklamalar. Terk edilmi bir iftlikte, orada, vaktiyle mutlu bir iftin yaad, daha sonra evin erkeinin servet sahibi olmak um uduyla, bahesinin kenarndan geen su boyunca altn aramaya kt renilir. O zamana kadar kusursuz bir e ve baba olarak tannan adam, altn, sanki sessiz ve inat bir tuzak araclyla bulunabilirmi gibi aletlerini hi brakmaz olu re lin den. Adamn kars bekr bir komunun kollarnda aramaya balar mutluluu, ocuklar da birer birer terk ederler babalarn ve adam daha yllar boyunca tek bana koar takntsnn peinden. Kyde dolaan sylentilere gre lrken yle demi: Ben hepinizden daha zenginim . Blgenin anlatcsna gre dul kadnn evini kimse satn alm ak istememi. Altn araycsnn hayali gelmimi sanki ve kt olaylar olabileceinden ya da evin oturacak olanlara uursuzluk getirebileceinden korkmu herkes. Yerel ktlkleri,felaketleri, karlkl kskanlklar, eitli aksilikleri dile getiren hikyeler. Aalarn glgesinde ya da kafada kasket, srt antas yere atlm, hi bilgilik taslamadan, hatta kimi zaman snrl amalarn bozamad fantezi bir yk olan, son derece nemsiz tarih dersleri.

Julio Llamazares, ocukluunda, Leon dandaki bir rmak olan Curuenoyu, kysndan, akntnn ters ynnde yryerek

birka gnde kat eder, yaklak krk kilometre yrr, frsat bulunca uyur, arada da hafif kestirir. Bir rmak kysnda anlatlan bu kk spanya yks insanlk komedisinin zetidir. Tuhaf insanlardan oluan bir topluluk gezginin gzerghna koar, hem kiisel hem kolektif bilince saysz dal... Yry kimi zaman ocukluunun figrlerine bile rastlar orada, yolculuk bir konum alar yoludur, bir araya getirilmi itiraflar, istirahat anlarnda, basit yem ekler yenirken ve iyi araplar iilirken, am barlarda ya da tarlalarda, hatta iki uyank kadn hizmetinin gezgini kendi yanlarna ektikleri bir kaplcada beklenmedik bir ak gecesinde oluan yaamykleri krntlar dizisidir. Yry dnyadan gemedir. Yrynn rastlad her insan kendini vermek zorunda hisseder bu etkinlie sanki. Eski cumhuriyetilerden biri, ana-babasnn, kendisini Franconun iktidara gelmesinden sonra polislerin bulmamas iin on yl sreyle ahrlarnn bir kesinde kazdklar bir ukurda sakladklarn anlatm ona. Komusunun, bahesini ar bir ekilde sulad bir gn az daha lyormu. Srekli ses duyan baka bir komu da geceleri dzenli biimde polisleri gnderiyormu evlerine. Ama aratrm alar asla bir sonu vermemi. Ve adam, bir gn, romatizma yznden erimi, bitmi bir halde, kstebek gibi yaamaktan bkarak, ahrdan kmaya karar verir, ikenceden kurtulmak am acyla hapis yatmaya raz olur. J. Llamazares, bu adam kapsnn nnde, eklem iltihab hastal yznden perian bir halde grr. imdi misillemeden korkarak yaayan ve evinden kmaya cesaret edemeyen eski komusudur. hreti kynn kilisesinin dna tam saygdeer bir rahibin iki kz kardei vardr; sokak kenarnda diki diken ve Llamazares azizlerin yaamykleri y- le ilgili hikyeler anlattktan sonra son derece hznl bir tavrla, byk adamn yeeni olan kk bir ocuu gsterirler. Llamazares, daha tede, bir kafede, yal bir kadnla konuur; kadn notlar alan ve pansiyonuyla ilgili sorular soran bu yabancdan ekinir, adn vermek istemez ve bylece lmszlk balamn

da soluu tkanm olur. Arkadalarnn keyifli su ortaklyla hemen o anda uydurduu belli olan baka bir yer tavsiye eder sonunda. Fazla sempatik olmayan, yrenin bilgesi olarak tannan bir papaz, yllardan beri blgenin tarihini yazmaktadr; yryye yer bile gstermez oturmas iin ve Llamazares kendisine kyn tarihiyle ilgili sorular sorduunda, bir rekabet olayndan korkarak endielenir birden. Yorgun den J. Llamazares papazn yanndan ayrlrken, yaynlandnda kitabn alacan syler. Bir gezgin satc Carmelo Celaya, kendisinin aslnda Peru kral naibinin mirass olduunu ve baz ayak oyunlaryla byk bir servetten yoksun kaldn syler; ama A llahtan, kendisini atasnn evrensel mirass gsteren ihtilafl vasiyeti Ro- m ada saklamaktadr ve bylelikle de papadan baka kimseye gvenmedii anlalmaktadr (C ela,1961, 110). Konu bulmakta glk eken bir romancnn yapmas gereken, srt antasn alp sknet iinde yrme