T.e. YUKSEKOGRETiM KURULU

TURK YUKSEKOGRETiMiNiN •• ••

BUGUNKU DURUMU

KaSlll 2004

ANKARA UNlvERSITESI BASIMEVI • 2005 www.ankara.edu.tr

iyindekiler

Boliim 1 Giris ............................................................................................................... 1

1.1 Biiyiime ve Kurumlar Arasmda i~levsel <;e~it1ilik. ........................................... 3

1.2Mali Darbogaz .................................................................................... 4

1.3 Yiiksekogretimde Serbest Pazar Ekonomisi Yonelimleri ..................................... 7

lo4Biitye Sistemi, idari ve Mali Mevzuat ......................................................... 11

1.5Kalite, Verimlilik, Kurumsal ve Ki~isel Olarak Topluma Kar~l Sorumlu KIlma ....... 14

1.6Yaplsal Degi~iklik ............................................................................... 15

1.7 Bologna Deklarasyonu ........................................................................... 18

BolUm 2. TUrk YUksekogretiminin Tarihcesi .......................................... 20

BolUm 3. Universitelere Basvuru ve Yerlestirme ......................................... 25

3.1 <;e~itli Liselerden Mezun Olan Ogrenci SaYllan ............................................. 25

3.2Ba~vuru Saytlan ................................................................................. 25

3.3 Yiiksekogretim Kurumlanna Yerle~tinne .................................................... 30

304<;e~itli Ogrenci Gruplanmn Ba~an Oranlannm irde1enmesi ............................... 35

304.1 Yeni Mezunlann Yerle~me Oram ........................................................... .36

304.2Mesleki ve Teknik Lise <;1k1$ Ogrenciler. ............................................... 36

BolUm 4. Ogrenci ve Ogretim Elemam Saydan. ... ..................................... .42

4.1 Lisans ve On Lisans Ogrenci SayIlan ....................................................... .42

4.2Lisansiistii Ogrenci SaYllan ................................................................... .46

4.3 Ogretim Elemam SayIlan ..................................................................... .49

Boliim 5. Ogretim Uyesi Yetistirme ......................................................... 54

5.1 Yurtdl$ma Lisansiistii Egitim Amaclyla Eleman Gondenne ............................... 54

5.1.1 YOK Tarafmdan Yurtdl$ma Gonderilen Ara~t1nna Gorevlileri ....................... 55

5.1.2yOK Tarafmd~m YapIlan Diizenlemeler. ............................................... 62

5.2Yurtiyi Lisansiistii Programlannm Etkin Hale Getirilmesi ............................... 65

Boliim 6. Program Gelistirme ve Proje Cahsmalan ................................ .. 68

6.1 Hizmet Oncesi Ogretmen Yeti~tirme Reformu ........................................ 68

6.1.1 Egitim Fakultelerinin Akademik Degerlendirilmesi (Akreditasyon) ...... 77

6.2 Meslek Yuksekokullan ...................................... ··· .. ······················ .. 78

6.2.1 Meslek Yuksekokulu Kriterleri .................................... ·············· ... 79

6.2.2 Fiziksel Olanaklar. ..................................... ··· ... ······················ .. 79

6.2.3 Ogrenci Saytlan ve Okulla~ma Oram .............................................. 80

6.2.4 Ogretim Elemanlan .................................... ····························· .. 80

6.2.5 Endustriyel Egitim Projeleri ................................................. ······· .81

6.2.6 Program Geli~tirme <;::ah~malan ............................................... : ..... 82

6.2.7 Lisans Programlanna Dikey Ge9i~ .................................................. 83

6.2.8 Smavslz Ge9i~ Uygulamasl. ......................................................... 84

6.2.9 Okul-Sanayi Butiinle~mesi ............................................. ············ .. 86

6.2.10 Mezunlanmn istihdaml ............................................................. 87

6.2.11 Finansman ........................................... ·· ... ··························· .87

6.2.12 Tamamlanan Projeler. ............................................................ 87

6.2.13 MYO'lann Geli~tirilmesine Yonelik Yeni Projeler. ............................ 88

6.2.13.1 150 MYO'nun Geli~tirilmesi Projesi ......................................... 89

6.2.13.2 Surekli Egitim ve Teknoloji Merkezi (SETEM) ......................... 90

6.2.14 Darbogazlar ....................................... ···· .. ·························· ... 91

6.3 Uzaktan Yuksekogretim ile ilgili Geli~meler ve <;::ah~malar. ..................... 92

6.4 Ulusal Akademik Ag ve Bilgi Merkezi(ULAKBiM) ile ilgili <;::ah~malar. ..... 97

6.4.1 ULAKNET' in Geli~imi ..... , .............................. , ..................... 97

6.5 Stratejik Ara~tlrma ve Etiidler Milli Komitesi .............................. ~ ....... 99

6.6 Turk Ermeni ili~kileri Milli Komitesi ................................ : ... ········· .. 101

6.7 Atatiirk ilkeleri ve inkIlap Tarihi Dersi ............................................. 102

Boliim 7 Arastlfma ve Yaym Faaliyetleri ........................................... 104

Boliim 8. Yiiksekogretimin Finansmam ............................................ .. 115

8.1 Biitye Odenekleri ......................................................................... 115

8.20grenci Ba~ma Biitye Odenekleri ...................................................... 118

8.3 YatInm Odenekleri ....................................................................... 120

8.3.1 Yeni Yiiksekogretim Kurumlanmn KurulmasI. ................................. 120

8.3.2 Ylllar itibariyle Proje Sayllan .................................................... .120

8.3.30denek Tahsislerinin Yetersizligi ................................................. 121

8.3.4Universitelerin Gayri Menkullerinden Kaynaklanan Odenek ihtiyacl ....... 123

8.3.5 ilerleme ve <;':agda~la~ma Payl. ................................................................. 123

8.3.6Biitye Uygulamasmdan Dogan Finansman Aylgl. .............................. 123

8.3.7Yiiksekogretimde Fiziki Alan Yetersizligi ....................................... 123

8.3.8Yiiksekogretimde Aray-Gerey Yetersizligi ....................................... 124

8.3.9Halen Devam Etmekte Olan Ve 2004 Ylh Yatmm Programmda

Yer Alan Projelerin Odenek ihtiyacl. ............................................ 124

8.4Cari Odenekler. ........................................................................... 125

8.4.1Yeni Yiiksekogretim Kurumlanmn Kurulmasl .................................. 125

8.4.2Yiiksekogretim Kurumlanna Ogretim Uyesi Y eti~tinnek iyin

Yapllan Egitim Harcamalan ....................................................... 125

8.5 Devlet Universitelerinin Gelir Kaynaklan ............................................ 125

8.60grenci Ba~ma Cari Maliyetler Ve Ogrenci Katkl Paylan ........... , ............. 127

BOliim 9. Tiirk ve Akraba Topluluklarl he iliskiler ve Yurtdlsmda Okuyan

T.e. VatandaSI Ogrenciler ........................................................ .... 128

9.1 Tiirk Cumhuriyetleri ile Asya ve Balkanlarda Ya~ayan

Tiirk ve Akraba Topluluklanndan Gelen Ogrenciler. .............................. 128

9.1.1 Tiirkye Ogretimi ..................................................................... 133

9.1.20grencilerin Ba~an Durumu ...................................................... 134

9.2Yurtdl~mda Okuyan T.e. Vatanda~l Ogrenciler .................................... 136

9.3 Ogretim Uyeleri ........................................................................ .139

9.4 Yurtdl~mda Kurulan Ortak Universiteler. ........................................... 140

9.4.1 Uluslararasl Hoca Ahmet Yesevi Turk -Kazak Universitesi .................. 140

9.4.2 Klrglzistan-Turkiye Manas Universitesi ........................................ 140

9.5 i~bir1igi Anla~malar ....................................................................... 141

Bolum 1

Giri~

Cagda~ yiiksekogretimin kokenlerini Eflatun'un Academia'sma (M.0.400), Aristo'nun Lyceum'una (M.O. 387), Cin'deki imparatorluk Akademisi'ne (M.O. 124), ve hatta bir ara~t1rma kurumu niteligini de ta~ImasI nedeniyle, iskenderiye Miizesi'ne (M.O. 330-200) kadar gotiirmek miimkiindiir. Ancak, giiniimiizdeki yiiksekogretim sisteminin en onemli kurumunu olu~turan iiniversitenin prototipleri olan Bologna Universitesi'nin 1088, Paris Universitesi'nin 1160, Oxford Universitesi'nin ise, 1167 yllmda kuruldugu goz oniine almdIgmda, c;agda~ yiiksekogretimin yakla~Ik 900 yIlhk bir gec;mi~e sahip oldugu genellikle kabul edilen bir husustur.

Dokuzyiiz YIll a~km bir siire ic;inde c;e~itli a~amalardan gec;erek gelinen bugiinkii noktada, bir iilkenin yiiksekogretim sisteminin:

• Ara~tIrma iiniversiteleri, • Kitlesel egitim yapan iiniversiteler, • Klsa siireli mesleki egitim yapan kurumlar, • Uzaktan ogretim kurumlan, • Ticari amac;la orgiin ve uzaktan ogretim yapan kurulu~lar, • Sirketlerin biinyelerindeki egitim birimleri

olmak iizere, aItI ana tiirdeki kurum ve kurulu~tan olu~tugu goriilmektedir. Bunlardan son ikisinin sistem ic;indeki oranlan heniiz c;ok az olmakla birlikte, ozellikle ileri iilkelerde son YIllarda geli~me egilimindedirler

Egitim-ogretimin yanmda, ara~tIrmanm da iiniversitenin i~levleri arasma girmesmm gec;mi~i ise c;ok daha kIsadIr. Ondokuzuncu yiiZYIlm ba~mda, Wilhelm von Humboldt ideal iiniversiteyi, bir meslege yonelik GllmaksIzm egitim-ogretim ve pratik sonuc;lanna bakIlmakslZln ara~tIrma yapIlan bir kurum olarak tammlaml~ ve egitim-ogretim ile ara~tIrmanm birbirlerini tamamlar nitelikte i~levler oldugunu ileri siirmii~tiir. Ancak, son yiizyll ic;inde meydana gelen bilimsel geli~meler ve ozellikle diinya sava~lan SIrasmda bu geli~melere dayah olarak iiretilen maddeler ve cihazlar, ba~ta ara~t1rma iiniversiteleri olmak iizere, yiiksekogretim sistemini, aym zamanda milli Ar-Ge sisteminin de bir parc;aSI haline donii~tiirmii~tiir. Giiniimiizde bir iilkenin Ar-Ge sistemi:

• Ozel Kurulu~lann Ar-Ge birimleri, • Kamu Ar-Ge kurulu~lan, • Yiiksekogretim kurumlan

1

2

olmak iizere iiy ana tiir kurumdan olu$maktad1r. Bu kurumlann Ar-Ge sistemi iyindeki i$levlerini kahn yizgilerle birbirlerinden aY1rmak, ozellikle giiniimiizde, her ne kadar artlk miimkiin ve dogru degil ise de, yiiksekogretim kurumlanmn ana i$levini temel bilimsel ve uygulamah ara$tlrmalar yapmak ve lisansiistii egitimle iist diizey Ar-Ge personelini yeti$tirmek olarak tammlamak geryekyi bir yakla$lmd1r.

Orne gin, Amerika Bir1e$ik Devletleri (ABD) ekonomisinin son kuk Y11daki biiyiimesinin % SO'si Ar-Ge'ye yapllan yatmmlann sonucudur. Bu iilkedeki Ar -Ge faaliyetlerinin % 73'iiniin ozel sektorde, % ll'inin kamu kurulu$lannda, % 16'Sl ise iiniversitelerde yiiriitiilmesine kar$lhk, patentlerde atlfta bulunulan bilimsel literatiiriin yakla$lk % 7S'i kamu kaynaklanndan finanse edilen ve biiyiik boliimii iiniversitelerde yiiriitiilen ara$t1rmalann sonucudur. Bu nedenle, insanhgm Ula$m1$ oldugu bilgi toplumunun temelini olu$turan bilgi teknolojileri (enformatik veya bili$im), ileri malzemeler, biyoteknoloji, esnek iiretim teknolojileri gibi yeni ve ileri teknolojiler, ara$t1rma iiniversitelerinin bulundugu Kaliforniya'daki Silicon Valley, Boston civanndaki Route 128 ve North Carolina'daki Research Triangle gibi yorelerde kurulan ye$itli olyeklerdeki ozel kurulu$larla iiniversitelerin i$birligi yapmalan sonucunda geli$tirilmi$, modern yonetim ve ileri iiretim sistemlerinin entegre bir $ekilde kullamlmas1yla ticari faaliyete donii$tiiriilmii$tiir.

Ozetle, yakla$lk dokuzyiiz yllhk bir geymi$i olan yiiksekogretim sistemi, degi$en $artlara uyum saglayarak geli$en toplumsal ihtiyaylan kar$llayabilmi$, yeti$tirdigi i$gucu, yarattlg1 yeni bilgiler ve saghk hizmetlerinden teknoloji transferine kadar uzanan geni$ bir yelpaze iyinde topluma sundugu ye$itli hizmetlerle, insanhgm saghk, mutluluk ve refahma yok onemli katkllar yapm1$, kiiltiirii muhafaza etmi$ ve geli$tirmi$, hem kendisini yenilemi$, hem de toplumsal degi$ime onciiliik etmi$tir.

Cografi smulann oneminin azald1g1, devletyiligin yerini serbest pazar ekonomisine b1raktlg1, ozelle$tirmeye h1Z verildigi ve rekabetin her alana damgas1m vurdugu giiniimiiziin kiiresel1e$mi$ diinyasmda, yiiksekogretim sistemi iiy temel i$levi olan, egitim-ogretim, ara$t1rma-geli$tirme ve toplum hizmetleri ile, iilke ekonomisinin itici giicii, iilkenin uluslararas1 rekabet giiciinii belirleyen ba$hca unsurlardan biri ve insanhgm Ula$m1$ oldugu bilgi toplumu a$amasmda bilgi ekonomisinin beyni niteligine biiriinmii$ bilgi fabrikas1du.

Doksanh Y111arda biryok iilke, yiiksekogretimin finansman ve yonetiminde koklii reformlara sahne olmu$tur. ilginy olan husus, geli$mi$lik diizeyi, politik ve ekonomik sistemi ve yiiksekogretim sisteminin yap1s1 baklmmdan biiyiik farkhhklar gosteren iilkelerdeki sorunlann ve bunlann yoziimii iyin yap1lan reform yah$malannm ana hatlan ve genel dogrultulan itibanyla biiyiik benzerlikler gostermesidir.

Diinyada yiiksekogretimin gundemini olu~turan sorunlar, bunlann 90ziimii i9in onerilen yeni yakla$lmlar ve yiiriitiilen reform yah$malanm alt1 ana ba$hk altmda, toplamak miimkiindiir (Higher Education: The Lessons of Experience, The World Bank, 1994. Aynca Bkz. Giiriiz, K., "Diinyada ve Tiirkiye'de Yiiksekogretim , OSYM Yay. No. 2001-4).

1.1 Biiyiime ve Kurumlar Arasmda i~levsel <;e~itlilik

Geli~mekte olan iilkelerde ilk ve ortaogretimdeki okulla~ma oranlannm hlzla yiikselmesi, geli~mi~ iilkelerde ise teknolojideki geli~melerin yiiksekogrenim gormi.i~ olmaYl ve yeti~kinlerin siirekli egitimini neredeyse zorunlu hale getirmesi, tiim iilkelerde yiiksekogretime olan talebi onemli olyiide artlrml~tu. 1970'ten 1995'e ye~itli iilke grup1anndaki yiiksekogretim ogrencisi saYllan Tab10 1.l'de gosterilmi~tir.

Tablo 1.1. Yiiksekogretimdeki ogrenci sayIlan (milyon)

ULKEGRUBU 1970 1975 1980 1985 1990 1995 YDKSEK GELIR GR 20.9 21.3 23.9 24.7 31.0 36.3 DiGER VLKELER 6.0 19.0 26.9 33.6 37.3 44.2 nUNY A TOPLAMI 26.9 40,3 50.8 58.3 68.3 80.5

.... .. Kaynak: UNESCO Statistical Yearbook 1999 ve Guruz, K., "Dunyada ve Tiirkiye'de Yiiksekogretim", OSYM Yay.No.2001-4)

Ce~itli cografi b6lgeler ve degi~ik ge1i~mi~lik diizeyindeki iilkelerin 1970 ve 1997 Yillanndaki ortalama yiiksekogretim okulla~ma oranlan Tablo 1.2'de gosterilmi~tir. Gori.ildiigii gibi, soz konusu yirmi yedi Yllhk donemde, mm iilkelerdeki okulla~ma

oranlannda biiyiik artl~lar meydana gelmi~tir. Geli~mi~ iilkelerdeki okulla~ma oram yakla~lk olarak bir kat artlm~tlr.

Tablo 1. 2 Yiiksekogretimdeki Okulla~ma Oranlan, %

ULKEGRUBU 1970 1980 1990 1997 Geli~mi~ Ulkeler 28,9 40,5 49,5 57,4 Latin Amerika ve Karayibler 4,7 10,5 12,6 16,3 Arap Ulkeleri 4,7 10.5 3,2 16,3 Dogu Asya ve Okyanusya 1,6 3,7 6,6 12,1 Giiney Asya 4,7 4,8 6,3 7,9 Afrika 1,1 1,8 3,2 4,2 DUNYA ORTALAMASI 10,0 13,7 15,3 19,5

.. Kaynak: UNESCO StatIstIcal Yearbook 1999

Bu geli~meler, mm iilkeleri birim maliyeti daha dii~iik yiiksekogretim kurumlanna yoneltmi~ ve bunun sonucunda da yiiksekogretim kurumlan arasmda i~levsel ye~itlilik artlm~tlr.

Bir iilkedeki tiim yiiksekogretim ogrencilerinin, aym zamanda yiiksek lisans ve doktora programlan da bulunan ara~tlrma iiniversitelerinde lisans diizeyinde ogrenim gormelerini dii~iinmek artIk miimkiin degildir. ABD'nin Kalifomiya eyaletindeki yiiksekogretim sistemi bu bakImdan mm diinyaya omek te~kil etmektedir (A Survey of Universities: The Knowledge Factory, The Economist, 4 October 1997). Bu eyaletteki yok saYldaki iki Ylll1k community college ve junior college gibi, iilkemizdeki meslek yiiksekokullanmn dengi olan kurumlann yanmda, iki tane yok kampuslu eyelet iiniversitesi ve yok saYlda ozel iiniversite vardu. University of

3

4

California, lisans, yilksek lisans ve doktora duzeyinde egitim yapllan bir ara~tlfma universitesi; California State University ise, sadece lisans ve yilksek Ii sans duzeyinde egitim yapllan bir kitlesel egitim universitesidir. Bu universitenin Miitevelli Heyet Ba~kanllllll ifadesine gore, iiniversitenin birinci onceligi, eyaletteki ilk ve ortaogretim kurumlarllla nitelikli ogretmen yeti~tirmektir.

On lisans veya buna denk bir duzeyde mesleki ve teknik egitim yap an klsa sureli yuksekogretim kurumlanmn bazl iilkelerin yuksekogretim sistemleri i9indeki payl Sekil 1.1'de gosterilmi~tir. Goruldugu gibi, bu rur kurumlann sistem i9indeki payl bir '10k ileri iiIkede % 30'un uzerindedir. Ulkemizde de bu baglamda yah~malar yurutUlmekte olup, Temmuz 2001 tarihinde yururluge giren 4702 saYlh Kanun geregince Mesleki ve Teknik Orta Ogretim Kurumlanndan mezun olan adaylann istedikleri takdirde, bitirdikleri programm devaml niteliginde veya buna en yakm programlann uygulandlgl, oncelikle kendi Mesleki ve Teknik Egitim Bolgesi iyinde yer alan veya Mesleki Teknik Egitim Bolgesi dl~mdaki meslek yilksekokullan programlanna yerle~tirme i~lemlerine ilk kez 2002-2003 egitim-ogretim Ylhnda ba~lanml~tlf.

Ulkemizdeki Aylkogretim Fakultesi'ne benzer bir kurumsal yapl i9inde munhaslran bir diplomaya yonelik olarak uzaktan ogretim yapan kurumlann bazl Ulkelerin yuksekogretim sistemleri i9indeki payl Sekil 1.2'de gosterilmi~tir. Bu tur yilksekogretim kurumlanmn, daha ziyade, gelir duzeyi nispeten du~uk ve nufusu gen9 olan Ulkelerde yaygm oldugu gorulmektedir.

1.2 Mali Darbogaz

Seksenli ylllardan ba~layarak, yilksekogretim ogrencisi ba~ma kamu kaynaklanndan yaplian harcama miktarlannda reel du~u~ler meydana gelmi~tir. Bunun ba~hca nedenlerini ~u ~ekilde ozetlemek mumkUndur:

• Artan ogrenci sayllan, • Hlzla geli~en teknoloji konusunda ogrencilerin birim maliyeti daha yilksek

alanlara kaymasl, • Hlzla geli~en teknolojinin daha pahah ekipman kullammml gerekli kllmasl, • Kamu kaynakIanmn toplumsal getirisi daha yuksek olan temel egitim ve altyapl

yatmmianna kaydmlmasl, • Devlet9iligin yerini serb est pazar ekonomisinin almaya ba~lamas1.

Seksenli J1l1arda bu etmenlerin sonucu olarak yilksekogretim ogrencisi ba~ma kamu kaynaklanndan yapllan harcamalardaki reel azalma, du~uk gelir grubu Ulkelerde % 12,3, alt orta gelir grubu Ulkelerde % 9,1 ve ust orta gelir grubu ulkelerde ise % 4,6

Pakistan 72 Hollanda 59 Singapur 59 Tayvan 55 Bel~ika 55

IsV e9 52 yek Cumhuriyeti 49

Malezya 49

Israil 48 Irlanda 48

$iIi 48

Yin 48

Isvi9re 47 Peru 45

Avustralya 45 ABD 45

Rusya 42

Norve9 41 Portekiz 38

Finlandiya 37 Macaristan 36

Japonya 33 Kore 33

Birle~ik Kralilk 32 Yeni Zelanda 32

Arjantin 31 Yunanistan 30

Almanya 26 Tayland 24 Ispanya 23 Filipinler 21

OrdOn 21 Endonezya 18

MISlr 17 TOrkiye 15

Kolombiya 13

Bulgaristan 12

Hindistan 11

Avusturya 10

Meksika _5

Italya _3

Kaynak: OECD Statistical Yearbook 99 ve GUrilz, K, "Dilnyada ve 1l1rkiye' de Yilksekligretim", OSYM Yay. No. 2001-4 $ekil 1.1 KIsa silreli yilksekligretim kurumlarlDlD bazl illkelerin yiiksekligretim sistemleri i~inde kaYlt" ligrenci saYlSInln yiizdesi olarak payl

5

Tayland 37 .', ...

TOrkiye •••••••••••••••• 111:1 ..•.••••••••• 35

HongKong ...... iliI ........... IIII1I1 ... 11126· ~

yin ..................... 25 . i

Pakistan ••••••••••••••

~ Yeni Zelanda

... ,

18

18

Endonezya ~.-----. 17 -

Tayvan •••••••••••• 15

Israil 13

Hollanda .......... 11 ~

Kore ••••••• 9 f

Irlanda •••••• 18

i Ispanya ••••• 7

1 Meksika •••••• 7

Birle§ik Kralhk __ 5

OrdQn __ 5

Venezuela 4

Almanya _3 Hindistan .1

Portekiz .1 Italya <1

Malezya <1

Kaynak: UNESCO Statistical Yearbook 99 ve Giiriiz, K., "Diinyada ve Tiirkiye' de Yiiksekogretim", OSYM Yay. No. 2001-4

~ekil: 1.2 Uzaktan ogretimin bazl iilkelerin yiiksekogretim sistemleri i~inde kaylth ogrenci saYlSlmn yiizdesi olarakpaYI

6

olarak gergekle~mi~, yiiksek gelir grubu ulkelerde ise %0,9 artI~ meydaIia gelmi~tir. Bu geli~meler Diinya Bankasl 'nca yiiksekogretimde kriz olarak nitelendirilmi~tir.

Ce~itli cografi bolgelerde ve degi~ik geli~mi~lik duzeyindeki iilke gruplannda 1995 Ylhnda yiiksekogretim ogrencisi ba~ma kamu kaynaklardan yapIlan ortalama harcama miktarlan

Tablo 1.3'de gosterilmi~tir. Goriildligli gibi, geli~mi~ iilkelerdeki harcamalar, geli~mekte olan iilkelerdeki harcamalann yakla~lk alb katldlr. Aym ytl Tiirkiye'de yapdan harcama, sadece orgiin ogretim goz oniine almdlgmda 1538 $ ile diinya ortalamasmm yartsmdan, a91kogretim de dahil edildiginde 755 $ ile dortte birinden az olarak gergekle~mi~tir.

Tablo 1.3 Ogrenci ba~ma kamu kaynaklarmdan yapdan harcamalar (1995).

Ogrenci Ba§ma Yapllan Harcama (ABD$)

nUNYA ORTALAMASI 3.370 Gelismis B(Hi!eler 5.936

Kuzev Amerika 5.936 AsvalOkvanusva 5.488 Avruoa 6.585

Eski Sovvet BloQ:u Ulkeler 457 Gelismekte Olan Rolpeler 967

Sabra AfiikaSI 1.241 Arap Olkeleri 1.588 Latin Amerika / Karayipler 937 Doifu Asya/Okvanusya 709 GiineyAsya 1.058

En Az Geli§mi§ Ulkeler 252

Kaynak: Higher Education in the Twenty-First Century: Vision and Action, UNESCO

Conference, Paris, 5-9 Ekim 1998, Working Document ED-98/CONT.202/CLD.23.

1.3 Yliksekogretimde Serb est Pazar Ekonomisi Yonelimleri

1980'li Ylllarda Reagan ve Thatcher ile ba~layan serbest pazar yonelimleri, 1990'11 Ylllarda Birle~ik Kralhk ve ABD'nde kurumsal yapllar kazamm~ ve bu iilkelerden rum dunyaya yaYllml~br. Bu yonelimleri ~u ~ekilde ozetlemek mumkundur:

* Reel ogrenim ucreti uygulamasl, * Kaynaklann ye~itIendirilmesi, * Maliyet verimliligi ve i~letmecilik, * Akademik degerlendirme, kalite kontrolu ve akreditasyon, * Ozel yliksekogretim kurumlannm yaygmla~mas1.

Yiiksekogretim, artlk tiim iilkelerde yart kamusal bir hizmet olarak kabul edilmektedir. (::unkli, yliksekogretimin biri toplumsal, digeri ise ki~isel olmak uzere iki tilr getirisi vardH. Bu getirilerin ekonomik ve sosyal boyutlan Tablo 1 'de ozetIenmi~tir. Siyasi otoritenin, yliksekogretimle ilgili almacak kararlarda bu noktaYl goz onune almasl son derece onemlidir.

Dunyadaki gene1 egilim, birim maliyetin ki~isel getirinin kar~lhgl olan kIsmml reel ogrenim ucreti olarak vergi mukelleflerinden ogrencilere ve ailelerine kaydlrmaktlr. Aynca, beslenme ve bannma iyin yapllan subvansiyonlar da azaltIlmaktadlr.

Bazl iilkelerde reel ogrenim ucretlerinin devlet yliksekogretim kurumlannda ogrenci ba~ma yapllan harcamalara oram Tablo I.5'te gosterilmi~tir. Buradan a91k9a goriildiigii gibi, yiiksekogretim ancak zengin iilkelerde paralz olabilir yolundaki

7

iddia tiimiiyle ger;ersizdiro Tersine, yiiksekogretim ancak bu hizmeti iicretsiz olarak verebilecek kadar zengin olan iilkelerde reel ogrenim iicretine tabi olmayabilmektedir.

Tablo 1.4 Yiiksekogretimin getirileri

Toplumsal Ki~isel

• Vergi gelirlerindeki artW • Yiiksek kazany diizeyi

• Uretkenlikteki artJ.~ • i~ bulmada kolayhk

• Tiiketimdeki artl~ • Y atmmda artl~ Ekonomik i~giicii esnekliginin artl~l Daha iyi yah~ma ko~ullan • •

• Devletten beklenen mali destegin • Ki~isellMesleki hareketlilik azalmasl

• SUy oramndaki azalma • Daha saghkh ve uzun ya~am Bagl~ ve topluma hizmette artJ.~ C;ocuklar daha

.. • • wm lyl ya~am

• Vatanda~hk bilincinin geli~mesi ko~ullan

Sosyal kenetlenme Mii~teri olarak daha ..

karar • • lyl Sosyal

• Teknolojiye uyum saglama ve verebilme kullanma becerisinin geli~imi • Ki~isel statiiniin yiikselmesi

• Daha fazla hobi ve bo~ zaman aktiviteleri

Tablo 1.5 BaZI iilkelerde devlet iiniversitelerindeki reel ogrenim iicretlerinin

8

k k kl d °b I h I amu a~na arm an o~renCI a~ma yapi an arcama ara oram

DIke Reel U cret/Y apIlan

DIke Reel

Harcama (%) D cret/Y apIlan Harcama (%)

Letonya 75 Kolombiya 10 Bulgaristan 42 Estonya 9 Avustralya 30 Japonya 9 Sili 26 C;in 9 Jamaika 25 Polonya 7 Endonezya 25 Malezya 6 Vietnam 23 C;ek Cumhuriyeti 5 Kore 23 Tayland 5 ispanya 20 Hindistan 5 israil 20 Pakistan 4 Slovenya 19 MlSlf 4 Litvanya 18 Sri Lanka 3 Kosta Rika 16 Honduras 3 ABD 15 Bolivya 3 Filipinler 15 Macaristan 2 Barbados 15 Guatemala 2 Kenya 12 Tlirkiye 2 Nepal 10 Fransa 1

Kaynak: Priorities and Strategies for Education, The World Bank, Washmgton, D.C., 1995 ve Giiriiz, K, "Diinyada ve Tiirkiye'de Yiiksek6gretim", 6SYMYay. No. 2001-4.

Yiiksekogretimin devlet kurumlannda da reel ogrenim iicretine tabi kllmmasl giderek yaygmla~maktadlr. Bazl iilkelerde uygulamaya konulan reel ogrenim iicretleri Tablo 1.6'da gosterilmWir.

Tablo 1.6 Bazl iilkelerde uygulamaya konulan reel ogrenim iicretleri.

DIke Ogrenim D creti Avustralya 3.300-5.500 $ Birle~ik Kralhk 1.000 $ <;in 888 $ Hollanda 2.250-3.150 $ Yeni Zelanda 2.300 $

Kaynak: A. Wagner, Costs and Financing ~fTertiary Education: DECD Trends and New Perspectives, The World Bank, Washington, D.C., June 22, 1998.

Burada ilginy olan iki nokta bulunmaktadlr. Bunlardan birincisi, Birle~ik Kralhk'taki uygulamanm muhafazakar hiikiimet zamamnda planlanmasma kar~lll, ogrenim iicretine her zaman kar~l ylkml~ sosyal demokrat hiikiimet zamamnda hayata geyirilmesidir. ikincisi ise, <;in'deki ogrenim iicretinin fert ba~ma milli gelirin birkay katl olmasldu. <;in'deki bu uygulamayla, ogrenim iicretlerinin harcamalan kar~tlama oram, Tablo 1.5'deki % 9 diizeyinden % 20'ye yiikselmi~tir. Reel ogrenim iicreti uygulamasl, eski Sovyet Blogu iilkelerinde de giderek yaygmla~maktadlr.

Reel ogrenim iicretinin firsat e~itligini zedeleyerek iilkenin toplumsal dengelerini bozmamasl baklmmdan dikkat edilmesi gereken noktalar ~unlardlr:

• Reel ogrenim iicretinin yamnda, ba~anh ve mUhtay ogrenciler iyin kar~lhkslZ burs; diger ogrenciler iyin ise, bory alabilme imkanlan mutlaka mevcut olmahdu.

• Borylara uygulanacak geri odeme siireleri ve faiz oranlan ticari faizlerden dii~iik, ancak geri top lama iyin yapllacak-harcamalan fazlaslyla kar~llayacak diizeyde olmahdlr.

Muhtar; ogrencilerin belirlenmesi, borr;lara uygulanacak Jaiz oranlarzndaki hakkaniyet olr;iisii ve geri odeme mekanizmalarz gibi hususlar birr;ok iilkenin giindemindedir. Mezuniyetten soma vergi Siir~a1jl uygulanmasl ve iilkemizdeki YURTKUR e~degeri bir kamu kurumunun veya iiniversitelerin garantisi ve klsmi siibvansiyonu ile ticari bankalann da bu amayla devreye sokulmasl, bu alandaki onemli yeni uygulamalardlr.

Yiiksekogretimde serbest pazar ekonomisi yoziimlerinin ikincisi ozel yiiksekogretim kurumlanmn yaygmla~masldlr. Ozel yiiksekogretim kurumlanmn bazl iilkelerin yiiksekogretim sistemleri iyindeki payl Sekil 1.3'te gosterilmi~tir. Buradan ar;lkr;a goriildiigii gibi, ozel yiiksekogretim kurumlarlmn ancak zengin iilkelerde yaygznla~abilecegi yolundaki gorii~ de tiimiiyle ger;ersizdir. Nitekim, bu rur kurumlar ba~ta Romanya olmak iizere, eski Sovyet blogu iilkelerinde de giderek yaygmla~maktadlr.

9

Filipinler 85 ,

81 Kore 78

65

Endonezya 63

61 Hindistan 60

59 Hollanda 53

52

Portekiz 35

34 Peru 33

30

9i1i 28

25

Romanya 25

18 Tayland 18

17 Venezuela 17

16 Fransa 13

12 Bulgaristan 12

11 Letonya 11

10 Hong Kong "'6 "4

Siovenya .3

.3 TOrkiye* .2

.1 c;:ek Cumhuriyeti

Macaristan

Almanya

Kaynak: Higher Education: The Lesson of Experience, The World Bank, Washington, D.C., 1994 ve Gllrllz,K., "Dllnyada ve 1llrkiye' de Yilksekilgretim", OSYM Yay. No. 2001-4 ~ekil 1.3 Ozel yiiksekilgretim kurumlanDln bazl iilkelerin yllksekilgretim sistemleri i~inde kaYlth ilgrenci saYlSlD1D yilzdesi olarak paYI

* 2003-2004 akademik )'lhnda bu oran iilkemiz i9in % 3,7 dir.

Geli~mi~ iilkelerdeki ozel yiiksekogretim kurumlan, daha ziyade, kar amaC1 giltmeyen vak1flar tarafmdan kurulmu~, yiiksek prestijli ara~t1rma iiniversiteleri niteligine sahip kurumlardu. Buna kar~I1tk, ge1i~mekte olan iilkelerdeki ozel yiiksekogretim kurumlan ise, daha ziyade, kar amaC1 gilden, kIsa siireli mesleki ve teknik egitim kurumlan niteligindedir. Bu baklmdan, ozel yiiksekogretim kurumlarzmn yaygmla$masmm

10

arzu edilen sonur;lan verebilmesi ir;in, ar;lk, !feffaf ve net standartlar ile nitel ve nicel performans gostergelerine dayall akademik degerlendirme, kalite kontrol ve akreditasyon sistemlerinin kurulmasl zorunludur. Kamu kaynaklanndan bu tilr kurumlara yapIlacak yardlm ve katkIlann bu tilr standart ve gostergelere baglanmasl kaymllmazdlr.

Devlet yiiksekogretim kurumlannm kar~l kar~lya bulunduklan sorunlan yozme ve dar bogazlan a~mada serbest pazar ekonomisi kurallanna gore davranabilmeleri 19m giri~imci yakla~lmlar1a kaynak ye~itlendinnesine yonelmeleri, neredeyse tilm iilkelerde yiiksekogretim giindeminin ana konulanndan biridir. Devlet yiiksekogretim kurumlannm giiniimiizde kabul edilen gelir kalemleri ve bunlann kaynaklan Tablo 1.6'da gosterilmi~tir. Ancak, bir devlet yiiksekogretim kurumunun, bu tabloda gosterilen kaynaklan degerlendirebilmesi ir;in vazger;ilmez on kO!ful, kurumun tabi oldugu hiitr;e sistemi ile idari ve mali mevzuatm 0 kuruma, serbest pazar ekonomisinin getirdigi rekabet ortaml ir;inde gereken bir;imde hareket edebilme imkanlanm saglamasldlr.

1.4 Biitc;e Sistemi, idari ve Mali Mevzuat

Yiiksekogretimin kaynaklan ne kadar ye~itlendirilirse ye~itlendirilsin, ozel yiiksekogretim kurumlanmn payl ne kadar artarsa artsm, yiiksekogretimin finansmam, dogrudan ve dolayh yollarla biiyiik olyiide kamu kaynaklanna dayanmaya devam edecektir. DolaYlSlyla sorun, kamu kaynaklarmm en etkin ve en verimli bir;imde kullamlmasl ve kurumlarm tabi oldugu idari ve mali mevzuatm gereken esneklikleri saglamasldlr.

Tablo 1.6 Devlet yiiksekogretirn kururnlarmm gelir kalemleri ve kaynaklan.

Gelir Kalemleri Kaynaklar Devlet (Vergi Ogrenciler Ticari Mezunlar Uluslararasl Miikellefleri) Ebeveynler Kurulu~lar HaYlrseverler Kurulu~lar

Devletin Biit~e Vasltaslyla ~ Dogrudan Katklsl

Ogrencilere Yap dan Katkdar • Burslar ~ ~ ~ ~

• Siibvansiyonsuz Krediler ~ ~ • Siibvansiyonlu Krediler ~ ~

Mal ve Hizrnet Uretirni • Sertifika Programlan ~ ~ • Dall1~manhk ~ ~ ~ • Ara~t1rma-Geli~tirme ~ ~ ~ • Mal Uretimi ~ ~ • Laboratuvar Testleri ~ ~ Kira ve Faiz Gelirleri ~ ~ Bagl~lar ~ ~ ~

Bu hususlar, ozellikle devlet yiiksekogretim kurumlan bakImmdan son derece onemlidir. Diinyada hal en uygulanmakta olan biitye sistemlerini ba~hca dort ana grupta toplamak miimkiindiir:

11

12

1. Bir onceki yll yapllan odenek tahsisi iizerinde pazarhk edilerek anla~ma yontemi ile olu~turulan, 90k saYlda fasll ve kalemden olu~an biitge,

2. Ogrenci saytsl gibi girdi gostergelerine gore hazrrlanan biitye, 3. Mezun saytsl, mezunlann niteligi, yaYlmlanan bilimsel makale ve iiretilen

hizmetlerin niteligi gibi, 9lkn gostergelerine gore hazlrlanan biitye, 4. Devlet katbsmm dogrudan ogrencilere verilen vo~erlerin kaydolunan kuruma ibraz

edilmesi sureti ile ogrencilerin tercihlerine gore kaynak tahsisi (voucher scheme).

Yukanda ozetlenen biitge sistemlerinin uygulanmakta oldugu bazl iilkeler Tablo l.7'de verilmi~tir. Bu sistemler arasmda en verimsiz olam, iilkemizde halen uygulanmakta olan birinci sistemdir. Bu sistem, kamu kaynaklarznzn hem dagltlmznda hem de kullammznda a$lrl merkeziyetfi, biirokratik i$lemleri fok yogun, sznlrlaYlcl, falz$anlarz ve iiniversite yon eticilerin i motive etmeyen, yaratlcllzgl engelleyen, iiniversitelerdeki akademik ortamla bagda$mayan bir yap,dad,r. Bu olgu, iiniversitelerimizdeki ara$tlrma ve egitim-ogretim faaliyetlerinde beklenen fagda$ uygulamalarz, ne yaZlk ki olumsuz yonde etkilemektedir.

Tablo 1.7 Bazl Ulkelerde uygulanan biit.;e sistemleri.

1. Sistem 2. Sistem 3. Sistem 4. Sistem Arjantin Bir1e~ik Avustralya Sili Brezilya Kralllk Danimarka Cezayir ein Finlandiya Fas Endonezya Hollanda Filipinler Fransa israil Gana Gooey Hindistan Afrika Honduras isve<;: italya Japonya Kenya Kanada Nepal Macaristan Nijer Nijerya Pakistan Norvey PaDua Yeni Gine Vietn~m

Peru Sudan Tanzanya TURKiYE Urdiin Veneziiella Yemen Yunanistan

Kaynak: Higher Education: The Lessons of Experience, The World Bank, Washington, D.C., 1994 ve Giiriiz, K., "Diinyada ve Tiirkiye'de Yiiksekogretim", OSYM Yay. No. 2001-4

Buna kar~lllk tUm ileri iilkeler, girdi ve/veya 91kt1 gostergelerine dayah torba biitge sistemine ge9mi~lerdir. Bu sistemde devlet katklSl tek kalem olarak verilmekte, kurumlar diger kaynaklardan elde ettikleri gelirleri (ogrenim iicretleri dahil) devlet katbsl ile birle~tirerek, faaliyetlerinin kapsam ve niteligine uygun harcama kalemlerine aynlacak odenekleri kendileri belirlemektedirler.

Geli§mekte olan iilkelerde de bu yonde bir egilim vardIr. Omegin, Aljantin'de 1997 yllmda 1,5 milyar ABD dolan olan toplam yiiksekogretim biityesinin % 13 'ii, gostergelere dayah klsml torba biitye olarak dagIt1lml§ ve 70 milyon ABD dolan tutanndaki odenek ogretim iiyelerine ara§t1rma faaliyetlerindeki performanslarma gore yapIlacak ek odemelere aynlml§t1r. 1997'de % 13 olan biityenin bu kIsmmm, 2000 yIlmda % 40'a yIkmasl hedeflenmi§tir.

Yukanda ozetlenen serbest pazar yonelimleri Klta Avrupasl iilkeleri, Avustralya ve Japonya'ya, aym felsefi temeller iizerinde, ancak degi§ik §ekillerde ve degi§ik oranlarda yansIml§t1r. Bilindigi gibi, 19. yiizyll ba§1 ile 1980'li yIllann ortalan arasmda geyen donem, yiiksekogretimin kurumsal sevk ve idaresi ile kurumsal yapIlannm §ekillendigi donemdir. Devlet bu donemde, Klta A vrupasl iilkelerinde diizenleyici bir rol iistlenmi§, Yiiksekogretimde akademik oligar§i ile devlet biirokrasisi arasmda dengeye dayah, biirokratik bir diizen kurmu§tur. Ancak, serbest pazar yonelimlerinin artmasma paralel olarak, KIta A vrupasl iilkelerinde de devletin yiiksekogretimdeki rolii, siireyleri diizenlemekten (regulatory state), kurumlann girdi ve yIkt11anm degerlendirerek, bunlara gore kaynak tahsis eden degedendirici (evaluative state) bir §ekle donii§mii§tiir. Bu degi§iklige parale1 olarak, ozellikle ABD ve bir olyiide de Birle§ik Kralhk'ta eskiden beri varolan giri§imcilik ve i§letmecilik, KIta A vrupasl iilkelerinin yiiksekogretim kurumlanna da yeni kavramlar olarak girmeye ba~laml§tIr.

Diizenleyici devletten, degerlendirici devlete donii~iimii, KIta A vrupasl iilkeleri bakImmdan ~u §ekilde ozetlemek miimkiindiir:

DUZENLEYiciDEVLET DEGERLENDiRici DEVLET

SEVK VE iDARE

• Aynntll1 kanun ve yonetmelikler ................................. Amaylar ve hedefler

• Merkezde karar ........................................................... . Kurumda kararlar Sembolik rector .............................................. Giiylii rektor

• Sadece ogretim uyeleri ......................... 0 •••••••••••••••••• Tum ilgililer ve payda~lar

KA YNAK T AHSisi

• Aynntll1 biitge ......... 0 ........................................ 0 ••••••••• Torba biitye Fakiiltelere tahsis ....................................................... Kuruma tahsis Bir onceki Ylia gore veya girdilere bagh ................... Girdi ve yIktIlara bagh

KURUMSAL YAPI • Devlet Kurumu ............................................. Devlet kurumlanmn

yamnda ozel kurumlar • Rekabet yok. ................................................................ DIke ve diinya

olyeginde rekabet Kaynaklann yogu kamusa1... ............................................. Kaynak yaratmanm te~viki Ogrenim iicretsiz .......................................... Reelogrenim iicreti Biirokratik ve oligar~ik ................................... Giri~imci ve toplum ve

pazara duyarh

13

14

Tiim bu geli~meler goz oniine almdlgmda, devlet iiniversitelerimizin gerek egitim­ogretim, gerekse ara~tlrma-geli~tirme faaliyetleri baklmmdan yagm gerektirdigi evrensel kalite diizeyine ula~abilmeleri ve bilimsel, teknolojik ve sosyoekonomik geli~melere gore kendilerini siirekli olarak yenileyebilmeleri iyin yuksekogretimde sagltklz bir rekabet ortaml olu§turulmasmm §art ve artlk kafmllmaz oldugu aflkfa gorUlmektedir. Boyle bir ortamm olu§turulmasl ifin gereken on ko§ul ise, devlet universitelerimizin yurtdl§mdaki universitelerin ve vaklf iiniversitelerimizin sahip oldugu idari ve mali yetkilere sahip olmalandlr.

1.5 Kalite, Verimlilik, Kurumsal ve Ki~isel Olarak Topluma Kaql Sorumlu KIlmma

Toplumsal ya~amda yok onemli rolleri olan ve kamu kaynaklan kullanan yiiksekogretim kurumlanmn topluma kar~1 daha fazla sorumlu kllmmalan yoniindeki egilim 80'li Yillardan itibaren giiylenmeye ba~laml~tlr. 29 Mart 1985'de Birle~ik Kralhk'ta Sir Alex Jarrat Ba~kanhgmda bir komite tarafmdan hazirlanarak bu iilkenin RekWrler Komitesi'ne (Committee of Vice Chancellors and Principals - CVCP) sun ulan Report of the Steering Committee for Efficiency Stlldies in Universities ba~hkh rap or, bu baklmdan diinya yiiksekogretim tarihinde onemli bir kilometer ta~1 olarak kabul edilmektedir. Nitel ve nicel performans gostergeleri deyimleri ilk kez Jarrat Raporu adl verilen bu raporda kullamlml~, bu tilr gostergelerin kalite ve verimliligi olymede kullamlmasl, rekWriin akademik liderlik vasfi yanmda kurumun ba~hca icra orgam oimasl ve modem finansal yonetim tekniklerinin iiniversitelerde yaygmla~tmimasl gibi onerilere raporda yer verilmi~tir.

Jarrat Raporu'nun yaymlanmasmdan bugiine kadar geyen onbe~ YII iyinde akademik degerlendirme, kalite kontrol ve teminatl ve akreditasyon tiim iilkelerde yiiksekogretimin giindemine girmi~tir. Biryok iilkede bu amaylara yeni kurum ve kurulu~lar olu~turulmu~ ve yontemler geli~tirilmi~, ABD ve Birle~ik Kralhk gibi bazi iilkelerde iiniversiteler egitim ve ara~tuma faaliyetlerine gore degerlendirilerek sualanml~, bu sualamalann periyodik olarak kamuoyun duyurulmasl rutin hale gelmi~ ve nihayet bir yok iilkede kaynak tahsisi performans gostergeleri ile ili~kilendirilmeye ba~lanml~tu. Ozellikle ara~tIrma fonlarmm dagltIml, neredeyse tam amen kurumlarm ve ogretim iiyelerinin miinferit performanslarma endekslenmi~tir.

Akreditasyonu ye~itli ~ekillerde tammlamak miimkiindiir. Ulkemiz iiniversitelerinin de iiye oldugu, bugiinki adl A vrupa Universiteler Demegi (European Universities Association, EUA), daha onceki adl A vrupa Rektorler Konferansl (Standing Conference of Rectors, Presidents and Vice-Chancellors of the European Universities, CRE) olan uiusiararasl kurulu~un kabul ettigi tamma gore:

"Akreditasyon kabul edilmi§ standartlara uygun ve donemsel olarak yapllan akademik degerlendirmeler sonucunda bir kurumun kalitesi hakkmda formel olarak yap dan yazdi heyandlr.

Kisacasl, akredite edilmi~ bir yiiksekogretim kurumu, faaliyetlerini belirli standartlara gore yiiriiten ve belirli bir kalite diizeyinin iizerinde ogrenei yeti~tiren ve ara~tlrmalar yap an bir kurumdur. Ba~ka bir ifadeyle, akreditasyon akademik degerlendirmelerin nihai sonueu olup, ba~hea i~levleri kalite kontrolii ve kalite teminatldir.

ABD'nde akredite olmaml~ bir yiiksekogretim kurumu kamu kaynaklanndan mali destek alamadl~ gibi, mezunlannm i~ bulma imkanlan son derece klSlth, mesleklerini icra etmeleri ise esasen yasaktlr.

ABD hal en akreditasyonun tam anlamlyla uygulandlgl tek iilkedir. A vrupa iilkeleri ise heniiz akademik degerlendinne ve ''yumu:jak'' kalite kontrolii ve kalite teminatl a~amalannda olup, bir 90k A vrupa iilkesinde bu ama9la kamu kurumlan kurulmu~ ve kamu kaynaklanndan tahsis edilen biitgeler bu i~lemlerle bir ol9iide ili~kilendirilmeye ba~laml~tlr (Bkz. Sursock, A., "Towards Accreditation Schemes for Higher Education in Europe?", eRE, 17 January 2001).

Diploma denkligi veya diplomalann kar~lhkh olarak tamnmasl, bir iilkeden alman bir diplomamn ba~ka bir iilkede bir iist dereceye yonelik programa kabul edilmeye veya i~ bulmaya imkan vennesidir. Belirli standartlan sagladlgl belgelenineyen kurumlann diplomalannm tamnmaSl tabi ki soz konusu degildir. Akademik degerlendinne, kalite kontrol ve teminatl ve akreditasyonun onemi, i~ giiciiniin de giderek kiireselle~tigi diinyamlzda bu bakImdan da biiyiik onem ta~lmaktadlr.

Kureselle:jen dunyam1zda bu tur akademik degerlendirme, kalite kontrol ve teminatl ve akreditasyonun uluslararasl boyutlar kazanmasl muhtemel bir geli:jmedir. Zira, i~gucunun uluslararasl hareketliligi artml~, ulusal diizeydeki ~irketlerin transnasyonalle~mesi sonucunda iiretim ve Ar-Ge faaliyetleri bir iilke yerine, birbirini tamamlayan par9alar halinde, birden 90k iilkede yapIlmaya ba~lanml~tlr.

Tiim iilkelerde kaliteyi artlnna yoniindeki 9abalar a~aglda slralanan konular iizerinde odakla~maktadlr:

• Etkili ogretim yontemlerinin geli~tirilmesi, ge~itli te~vik (perfonnansa bagh ek odeme) ve miieyyidelerle (azalan siirekli i~ garantisi) ogretim elemanlannm ogretici ve ara~tlncl niteliklerinin yiikseltilmesi,

• Kiitiiphane, laboratuvar, te9hizat, bilgisayar ve internet baglantlSl gibi ogretim, ogrenme ve ara~tlnna altyaplslmn geli~tirilmesi,

• Kaynaklann ekonominin ihtiya9 duydugu daha gegerli alanlara yoneltilmesi, bu amaca uygun miifredatlan olan yeni egitim programlannm geli~tirilerek uygulamaya konulmasl,

• Ogretim program Ian ile ara~tlrma faaliyetlerinin, kurumun misyonuna uygun bir bi9imde, entellektiiel derinliginin ve disiplinlerarasl geni~liginin artlnlmasl,

• Nisbi olarak azalan kamu kaynaklan ve artan rekabet kar~lsmda, kurumun misyon ve ama9lanna uygun idari te~kilatl ile kaynak yonetiminin kurularak etkin bir bi9imde i~letilmesi.

1.6 Yapisal Degi~ildik

Yukanda slralanan hususlar, ozellikle iiniversitelerin klasik yapIlannda koklii degi~ik1ikleri gerektirmektedir. Ogretim iiyelerinin yamnda, ozellikle mali kaynak yonetiminde uzmanla~ml~ profesyonellerle, ogrencilere yonelik beslenme, bannma, saghk, kiiltiir ve spor hizmetlerinde gorevli uzmanlar ve kurumun iirettigi mal ve hizmetleri pazarlayan ki~iler, giderek artan bir ~ekilde yonetimde yer almakta ve bu tiir faaliyetlerin gerektirdigi idari birimlerin aglrhgl artmaktadlf.

15

ate yandan, egitim ve ara~tlrma faaliyetlerinin giderek disiplinlerarasl nitelik kazanmasl, geleneksel kiirsii, boliim ve fakiilteler arasmdaki kat! disiplin slmrlanm ortadan kaldlrmakta, bunlann yamnda, ye§itli disiplinlerden gelen ki~ilerin olu~turdugu geyici ve siirekli gruplann onemi artmaktadu.

iyinde bulundugumuz ve goriiniir gelecekte geyerliligini koruyacak olan sosyoekonomik ve teknolojik konjonktilriin gerektirdigi yiiksekogretim mezunu ki~ilerde aranan temel nitelikler ~unlardlr:

• Disiplinlerarasl proje gruplannda yalwabilme yetenegi, • Sorun yozebilme ve analitik dii~iinme yetenegi, • Kendi dilinde ve en az bir yabancl dilde yazdl ve sozlii ileti~im yetenegi, • Bilgisayar okuryazarhgl, • Bir mesleki alanda derinlik yamnda ilgili bir yan alan ile degi~ik bir alanda

geni~lik (omegin, makine miihendisligi ogrencisinin yevre veya yazlhm gibi ilgili bir yan alan ile iktisat gibi degi~ik bir alanda dersler almasl gibi).

Bu nedenlerle, ileri iilkelerdeki lisans programlan siirekli olarak degi~tirilmekte ve ogretim iiyeleri bu degi~iklikleri uygulamakla yiikiimlii klhnmaktadlr. Soz konusu degi§ikliklerin ana hatlanm ~u ~ekilde ozetlemek miimkiindiir:

• Programlann ana dal (major) ve en az bir yan dal (minor) ~eklinde diizenlenmesi, • Miifredatlar ve ders iyeriklerinde grup yah§maSml iyeren proje ve tasanmlann

aguhgmm artmlmasl. • Bilgisayar uygulamalanmn her dersin iyerigindeki aglrhgmm artmlmasl, • Alanlar ve disiplinler arasmdaki ortak derslerin artmlmasl, hatta diplomalann

genelle~tirilmesi. • Son yll1arda, yiiksekogretim kurumlannm geleneksel yapllannda en koklii degi~ikliklere

yol ayan unsur, ileri telekomiinikasyon ve bilWm teknolojilerine dayanan uzaktan egitim ve bilgiye u1a~lm teknolojilerinde meydana gel en ba~ dondiiriicii geli~melerdir.

16

Uzaktan egitim, ogrencinin ogrenim siiresinin biiyiik bir boliimiinde ogretmeni i1e yiiz yiize temas halinde olmadlgl, egitim malzemesinin basllml~ yazlh metinler halinde ve/veya diger medya araylan vasltasl ile iletildigi ve ogrencinin ogretmeni ile, postayla gonderilen odevler, telefon, televizyon, bilgisayar ve video gibi araylarla ileti~im kurabildigi, egitim teknolojilerinin hlzla artan bir yogunlukta kullamldlgl bir ogretim tilrn olarak tammlanmaktadlr.

1830 Ylhnda mektupla ogretime ba~layan uzaktan egitimde, daha somalan telefon, televizyon ve video yogun olarak kullamlmaya ba~lanml~tlr. Bu tilr ogretimin kurumsalla~ml~ ilk omegi, orgiin yiiksekogretime devam etme olanagl bulamayan yeti§kinlerin egitimi amaCl ile 1969'da ingiltere'de kurulan ve herkese aylk oldugu iyin Open University (Aylk Universite) adl verilen iiniversitedir. Bu iiniversitenin halen 168.000 ogrencisi vardu. Tiirkiye'deki ilk uzaktan egitim uygulamasl 1974 ydmda Milli Egitim Bakanhgl'na bagh olarak faaliyete geyirilen YAYKUR ile ba~layan mektupla ogretim olup, 1981 Yllmda bu kuruma kaYlth ogrenci saylSl 1 O.OOO'e yakla~ml§ idi. Bu ogrenciler daha soma Anadolu Universitesi'ne bagh faaliyete geyirilen ve ingiltere'deki omekten esinlenerek Aylkogretim Fakiiltesi adl verilen fakiilteye devredilmi~tir. Aylkogretim Fakiiltesi halen esas olarak posta ve televizyondan yararlanarak uzaktan egitim yapan bir kurumdur.

Uzaktan egitim yontemi ha1en ~u amaylarla kullamlmaktadlf:

• Ki~ilere geli~en teknolojilerin gerektirdigi yem bi1gi1er vermek veya genel kUlmrlerini geli~tirmek amaclyla meslek iyi egitim, i~ ba~mda egitim gibi siirekli egitim veya sertifika programlan uygulamak,

• Bir yiiksekogretim kurumunda mezuniyet iyin gereken kredilerin bir kismml vermek iizere miinferit dersler vermek,

• Bir iiniversite iyinde bazl dersleri merkezi olarak vermek; konsorsiyumlar vasltaslyla derslerin bir kismml ortak olarak vermek; kaynak ya da iyerik bakimmdan yiiz yiize (orgiin) egitime destek olmak,

• Tamamen uzaktan egitimle diploma vermek.

~ok yakm bir geymi~te bilgisayar ve telekomiinikasyon teknolojilerinde meydana gelen ba~dondiiriicii geli~meler, bu iki alam artlk bir biitiin olarak birle~tiren bilgi teknolojilerini dogurmu~tur. Bilgi teknolojileri uzaktan egitimi giiniimiizde derin bir ~ekilde etkilemektedir. Internet artlk siiper bir bilgi otoyolu, World Wide Web ise Merkezi Sanal Bilgi ve Dokiimantasyon Merkezi olarak nitelendirilmektedir. Posta, televizyon, video ve hatta dii~iik kapasiteli ki~ise1 bilgisayarlar dahi artlk ilkel uzaktan egitim araylan olarak kabul edilmekte, bunlann yerlerini, CD-ROM, multi medyah ki~isel bilgisayarlar, ki~ilerin kendi tempolanna gore ogrenmelerine imkan veren geli~mi~ ki~isel bilgisayarlar, kablolu televizyon, sistemleri, aglara baglanabilen i~ istasyonlan, video konferans sistemleri, elektronik haberle~me ve uydu iizerinden irtibatlandmlan e~ zamanll (synchronous) elektronik kiirsii (verici) ve elektronik slmflar (allcl) almaktadlf. Ozetle, mektupla ogretime ba~layan uzaktan egitimin yerini artlk ileri bilgi teknolojilerinin kullantldlgl sanal (virtual) veya siber (cyber) egitim, kitap rajlarmdan olu~an kiitiiphanelerin yerini, merkezi dijital kiitiiphaneler almaya ba~laml~tlr.

Tiim bu geli~meler uzaktan egitime de yanslml~tlr. ileri telekomiinikasyon ve bili~im teknolojilerine dayah uzaktan egitim konusundaki son geli~meler Boliim 6.3'te ozet1enmi~tir. Uzaktan egitim ile ilgili dikkat yekici geli~melerden biri de, yiiksekogretim kurumlannm yanmda, biryok ticari kurulu~un kar amaclyla bu sektOrde faaliyet gostermesidir. ABD'de 1996 YIlt ile 1998 doneminden bu yana 1,7 milyar dolar tutarmda risk sermayesi bu sektore girmi~tir. KIsacasl, lise sonraSI egitim ABD'de ba~lt ba~ma bir endiistri haline gelmi~tir; bu sektorde 1998 ytll itiban ile ytlda 300 milyar dolar harcanmaktadlr.

Dokuzyiiz ytlltk bir kurum olan iiniversite, bu siire i~inde geli~en bilim ve teknoloji ve to plum sal ihtiya~lara gore kendi kendine siirekli olarak yenileyebilmi~ ve toplumdaki prestijli konumunu koruyabilmi~tir. Ancak, giiniimiizde iiniversite, ileri bilgi teknolojilerinden kaynaklartan, bamba~ka tiirde bir yaptlanma ihtiyacI ile kar~l kar~lyadlr. Yeni teknolojilerin cografi slntr tantmamaSI nedeniyle, bu geli~meye ayak uyduramayan kurumlarm, i§levlerinin onemli bir klsmml yitirmeleri ka~lntlmazdlr. Zira, ABD'nin en elit iiniversitelerine dahi kaYlt iyin gelen ogrenciler artlk ye~itli uzaktan egitim yontemleriyle aldIklan dersler iyin kredi verilmesini talep etmektedirler. Ktsa bir siire iyinde, bir Ulkenin ogrencileri ba~ka bir iilkenin kurum veya kurulu~lannda uzaktan egitimle aldIklan dersler iyin kredi talep edecekler, hatta diploma ibraz edeceklerdir.

Uzaktan egitimde akademik degerlendirme, kalite kontrolii ve akreditasyon, diinya yiiksekogretim giindeminin ba~ slfalannda yer alan konular arasmdadlf.

17

18

Ge1i~mekte olan Ulkelerdeki uzaktan egitim uygulamalan ile geli~mi~ Ulkelerdeki uygulamalar arasmda temelde onemli bir fark bulunmaktadlr. Birinci grup iilkelerdeki uygulama daha yok yag niifusuna yonelik ve nispeten eski teknolojilere dayahdu. Buna kar~lllk, geli~mi~ iilkelerdeki uygulama ise, daha yok ileri teknolojilere dayah olup, orgiin egitimde etkinlik ve verimliligi artmnak amaclyla veya yeti~kinlerin

siirekli egitimi iyin kullamlmaktadlr.

ileri teknolojiye dayah uzaktan egitimin yag niifusunun egitiminde orgiin egitimi tamamen ikame edecegini dii~iinmek, en azmdan ~imdilik geryekyi bir yakla~lm olarak goriinmemektedir.

ileri teknolojiye dayah uzaktan egitimin diger bir onemli niteligi ise, bu uygulamalarda iiniversitelerin ticari kurulu~larla i~birligi yapmasmm gerekliligidir. idari ve mali mevzuatl bu tiir i§birligine elvermeyen iilkelere ileri teknolojiler de dayall uzaktan egitimin yaygmla§masl zordur.

1.7 Bologna Deklarasyonu

Ba~ta ABD olmak iizere, Anglo-Sakson Ulkelerindeki devlet iiniversiteleri, Klta A vrupasl Ulkelerindeki iiniversitelere klyasla toplum ve pazann ihtiyaylanna yok daha duyarl1 ve idari ve mali konularda yok daha fazla yetki ve esnekliklere sahip kurumlardu. Bu nedenlerle, ABD'den ba~layarak zaman iyinde yeni bir iiniversite yonetim modeli ortaya Ylkml~tU. Giri!jimci Universite adz veri/en bu modelin ideal h alin de, iiniversite kendine tahsis edilen kamu kaynaklarmz, sahip oldugu her tiirlii tesis, te9hizat, bilgi birikimi ve insangiiciinii miite!jebbis bir yakla§zmla degerlendirerek yarattzgz kaynaklar ve ogrencilerden aldlgz reel ogrenim iicretleri ile birle!jtirerek /aaliyetlerinin kapsam ve niteligine uygun kendi gider biitgesini kendi yapabilmektedir.

Devletin roliiniin diizenlemeden degerlendinneye donii~mesine paralel olarak, ba~ta isvey ve Hollanda olmak iizere, Klta A vrupasl iilkelerinde de giri~imci iiniversite modelinin biryok unsuru iiniversitenin sevk ve idaresine ve giinliik i~leyi~ ve yonetimine yanslmaya ba~laml~tlr.

Devletin yiiksekogretimdeki roliiniin diizenlemeden degerlendirmeye donii~iimiinii, iiniversitenin sevk ve idare sisteminde devlet biirokrasisi He akademik personelin agIrhgllllll azalmasl, buna kar~Illk to plum ve pazarlll etkisinin artmasl ~eklinde de ifade etmek miimkiindiir.

Her iiniversite ogretim iiyesinin gonliinde yatan kurumsal yapl, Vilhelm von Humboldt'un tasarlaml~ oldugu, isteyen ogretim iiyesinin istedigini ogrettigi ve ara~tlrdlgl ve isteyen ogrencinin de istedigini ogrendigi ve kollegyal bir yonetim anlaYl~ma dayah iiniversite modelidir. Bu nedenle, giri~imci iiniversite mode linin bu ayldan sakmcah oldugu, von Humboldt'un hayal ettigi rur kurumlann gerekliligi ve bu tiir kurumlann kamu kaynaklanndan desteklenmesinin gerektigi, ancak kamu kaynaklanna bu olyiide ba~mh olunan bugiinkii ko~ullarda arzu edilen diizeydeki iiniversite ozerkliginin maalesef miimkiin olamayacagl yoniindeki gorii~ler

oldukya yaygmdu.

Devletin i~levi siireyleri diizenlemeden ylktllan degerlendirmeye donii~iirken, rum iilkelerde ·biirokratik ve/veya oligar~ik modelden piyasa veya giri~imci modele geyi~ siirecmm ba~ladlgl bir geryek oldugu gibi, gelir kaynaklanmn ye~it1endirilmesinin ozerkligi artlracagl yoniindeki gorii~ler yok daha yaygmdlr.

Nitekim, Alman, Franslz, ingiliz ve italyan egitim bakanlarmm 25 Ekim 1998 tarihinde imzaladlk1an Sorbonne Deklarasyonu ve bunu iz1eyen, 19 Haziran 1999'da Avrupa'daki 31 iilkenin egitim bakanlannca imzalanan Bologna Deklarasyonu i1e ulus1ararasl diizeyde rekabet giiciine sahip bir Avrupa Yiiksekogretim Bolgesi (The European Higher Education Area) olu~turulmasl

yoniinde siyasi irade ortaya konmu~tur. Bu ama9la, diploma ve akademik derece1ere ~effafhk getirilmesi, ABD sistemine benzer ~ekilde lisans, yiiksek lisans ve doktora a~amalanmn benimsenmesi, ogrenci ve ogretim iiyesi hareketli1iginin (mobility) te~vik edilmesi, ogretim, yeti~tirme (training) ve ara~tlfmaya dayah entegre program1ar geli~tirilmesi ve akademik degerlendirme ve kalite kontrol sistem1eri kuru1masmda A vrupa diizeyinde i~birligi yapllmasl temel ilkeler olarak benimsenmi~tir

A vrupa genelinde ortaya konan bu gorii~ler kimine gore ABD sistemine ge«;i~, kimine gore ise Avrupa tiniversitelerinin ozbenligine donti~en bir ifadesidir.

18-19 MaYls 2001 tarihlerinde Prag'da yapilan Avrupa Egitim Bakanlan toplantIsmda iilkemiz Avrupa Birligi btinyesinde yer alan ve iilkemizin de kullammma apk bulunan Sokrates ve Leonardo gibi egitim programlanmn etkin olarak yiiriitiilmesinde c;ok onemli bir yeri olan Bologna Deklarasyonu'na imza atan tilkeler arasma tam tiye olarak kabul edilmi~tir. Yiiksekogretim sistemimiz bu tarihte Bologna Deklarasyonunda yer alan dokuz ana hedefden bir klsmml esasen yerine getirmi~ durumda idi. Bu tarihi takiben ttim maddelerde uyumun saglanmasl Ic;m c;ah~malar ytirtittilmti~ttir.

Universitelerimizde ogrenci konseylerinin kurulmaSI ve temsilcilerin mevcut yasa c;erc;evesinde yonetime katilmalan, tiniversitelerimizde ulusal dtizeyde akademik degerlendirme ve kalite kontroltinti amac;layan yonetmeligin C;lkartIlmasl ve uygulamanm ba~latilmasl bu dogrultuda atilan adlmlar arasmda en onemlileridir. Tiirk yiiksekogretimi a91srndan son derece onem1i olan bu geli~me ile bir1ikte, iiniversite ogrencilerimiz ve ogretim elemanlanmlZln A vrupa'daki iiniversite1erle kar~lhkh olarak gefgekle~tirecekleri degi~im programlarrnda yogun bir ~ekilde yer almalan ve kendi konulannda ortakla~a ara~tlrma ve uygulama projeleri geli~tirrne olanaklanmn artmasl beklenmektedir. lnkemiz iiniversitelerinin A vrupa Yiiksekogretim Bolgesi i9indeki yerlerini koruyarak, gerektirdiginde rekabet edebilmeleri, gerektiginde birbirleri ve diger A vrupa iiniversite1eri ile i~birligi yapabilme1erinin oniindeki engel, giderek azalan biitge odenekleri ve idari ve mali konu1arda tabi olduklan 9agdl~1 klSltlama1ardlf.

Yiiksekogretimde ul~I1an bu a~amaY1 ~u ~ekilde ozet1emek miimkiindiir. Giiniimiiz iiniversiteleri artIk faaliyet alan1anm sadece kendi mensuplannm deger yargdanna gore tespit etmekten ziyade faa1iyetlerinin tiirlerini ve alanlanm toplumun gereksinim ve beklentileri ile kendi1erine tahsis edi1en kaynaklara gore belirleyen kurumlardlr. DolaylSlyla, 9agda~ iiniversite, toplumun her kesimi i1e biitiinle~mi~, faaliyet1eri bakImmdan top1uma kar~l olan sorum1ulugunu ne o19iide yerine getirdigi denetlenen ve faaliyetleri toplum tarafrndan yonlendirilen, sahip oldugu her tiirlii fiziksel olanak, tesis, te9hizat, bilgi birikimi ve insangiiciinii giri~imci bir zihniyetle degerlendirerek ek mali kaynak yaratan, modem i~letmecilik teknikleri ile yonetilen fevkalade karrna~lk yaplya sahip bir kurumdur.

19

20

BolUm 2

Turk Yuksekogretiminin Tarihc;esi Tiirk yiiksekogretiminin tarihine ili~kin yaymlann neredeyse tiimiinde, Selyuk Tiirklerinin 11. yiizytlda Bagdat'da kurduklan Nizamiye Medresesi ile Fatih Sultan Mehmet'in 1463'te kurdugu istanbul Medresesi'ne atIf1ar vardu. Ancak, islam iilkelerinin ve bu iilkelerdeki kurumlann, A vrupa'mn karanhk yaglannda, daha onceki bilimsel birikimi muhafaza ettikleri, hatta bilime bazl katkllarda bulunduklan, bu birikimin Endiiliis yoluyla Avrupa'ya geytigi ve islam medreselerinin aym yolla Orta <;ag Avrupa'smdaki iiniversiteleri etkiledikleri ne kadar dogruysa, bugiinkU Tiirk yiiksekogretiminin kokenlerini medreselerde aramak da 0 kadar yanh~ttr.

BUgiinkii yiiksekogretim kurumlanmlz, Batt'da oldugu gibi yiizlerce Yllhk bir siirey iyinde tiirlii degi~ikliklere ugrayarak ve hatta yer yer verilen biiyiik miicadeleler sonucunda ~ekillenmemi~, tersine, daha once bu alandaki kurumlanmlzm yerine geymek iizere, Batt'dan oldugu gibi aldlglmlz kurumlardlr.

Batl tiirii yiiksekogretim kurumlannm iilkemizdeki ilk ornekleri, 1773'te kurulan • Miihendishane-i Bahri-i Hiimayun, 1795'te kurulan Miihendishane-i Berri-i Hiimayun, 1827'de kurulan Tlbbiye ve 1834'te kurulan Harbiye'dir. Ondokuzuncu yiiZYlhn sonuna dogru ve 20. yiiZYlhn ba~mda, Fransa'daki Grandes Ecoles'e benzer bir ~ekilde ye~itli bakanhklara bagh olarak kurulan Miilkiye Mektebi (1877), Hukuk Mektebi (1878), Ticaret Mekteb-i Alisi (1882), Mekteb-i Sanayi-i Nefise-i Sahane (1882) ve 1909'da Miihendis Mekteb-i Alisi adl ile reorganize edilen Miihendishane ile ara kademe teknik personel yeti~tirmek amaclyla 1911'de kurulan Kondiiktor Mekteb-i Alisi iilkemizdeki Batt tiim yiiksekogretim kurumlanmn diger ornekleridir. Bu kurumlann baztlan bugiinkU istanbul Teknik Universitesi (iTU), Marmara, Mimar Sinan ve ytldlZ Teknik Universitelerinin niiveleridir. 1863'te kurulan ve 1912'de miihendislik boliimleri eklenen Robert Ko1ej ise iilkemizdeki ilk Anglo-Amerikan tiim yiiksekogretim kurumu olup, bugiinkii Bogaziyi Universitesi'nin niivesidir.

Giilhane Fermam'ndan klsa bir siire sonra modern bir iiniversitenin kurulmasl, 1846'da zamamn Maarif Mec1isi'nce kabul edilmi~ ve iiniversite 1865'te aYllml~tu. 1870 ve 1874'te iki kez reorganize edildikten sonra 1881'de kapanan iiniversite, 1900'de Dar'iil­fiinuni Osmani adl ile tekrar aytlml~ ve yeni kurulan Ulum-i Aliye-i Diniye, Edebiyat, U1um-l Riyaziye ve Tabiiye ~ubelerinin yamnda, daha once kurulmu~ olan Tlbbiye ve Hukuk mektepleri de Damlfiinun'a baglanml~tlr.

Cumhuriyet'in ilammn hemen ardmdan ba~latllan egitim seferberligi ile yiiksekogretim kurumlanmn Anadolu'ya yaYllmasmdaki ilk adlmlar attlmaya ba~lanml~ ve Ankara'da 1925'te Hukuk Mektebi, 1926'da Gazi Egitim Enstitiisii, 1930'da ise Ziraat Enstitiisii kurulmu~tur.

Atatiirk, Cumhuriyet'in ilamndan sonra Damlfiinun iizerinde onemle durmu~ ve bu kurumu degerlendirmek iizere davet edilen isviyre'li Profesor Albert Ma1che'nin 31 MaYls

1932 tarihli raporundan klsa bir sure soma 1933'te Darii1funun lagvedilerek yerine istanbul Universitesi kurulmu~tur. 1933 Reformu (Kanun No: 2252), {:agda~ iiniversitenin iilkemizdeki ger{:ek ba#anglcldlr.

Yuksek Muhendis Mektebi'nin 1944'te reorganize edilmesi ile iTU kurulmu~ olup bunu 1946'da, Ankara'da daha once kurulmu~ olan mektep, fakulte ve enstitiilerin birle~tirilmesiyle kurulan Ankara Universitesi izlemi~tir. Aynca, 1946'da 2252 saYIh Kanun yiiriirlukten kaldmlmI~, ylkanian 4936 sayIlI Kanunla universitelere muhtariyet verilmi~tir.

1955-1957 yIllan arasmda kurulan Ege Universitesi, Karadeniz Teknik Universitesi, Orta Dogu Teknik Universitesi (ODTU) ve Atatiirk Universitesi ile yuksekogretimin Anadolu'ya yayIlmasI hIZ kazanmI~tIr.

1967 yllmda kurulan Hacettepe Universitesi ve 1971 yllmda kurulan Bogaziyi Universitesinden soma 1973-1981 araSI universitelerin tam anlamI ile Anadolu'ya yaYIldIgI bir donemdir. Turkiye'nin her baklmdan zor ~artlar altmda bulundugu bu donemde, Diyarbaku, Eski~ehir, Adana, Sivas, Malatya, ElazIg, Samsun, Konya, Bursa ve Kayseri'de on yeni universite kurulmu~ ve bOylece ulkemizdeki universite saylSl on dokuza yiikselmi~tir. HIzla artmakta olan universite ve bunlara ba~vuran ogrenci sayllan kar~Ismda 1974 yllmda Ogrenci Ser;me ve Yerle§tirme Merkezi (OSYM) kurularak universitelere merkezi smavla ogrenci almmasma ba~lanmI~tIr. Yuksekogretime artan talep kar~Ismda, aym yll kurulan ve mektupla ogretim yapan YAYKUR ile iilkemizde orgun ogretim yanmda Aylkogretim veya daha dogru bir deyimle uzaktan-ogretime de ba~lanmI~tIr.

Burada bir parantez ayarak, yiiksekogretimde universiteler dl~mdaki geli~melere de klsaca bakrnakta yarar vardu. Universitelerden farkh olarak, Batl'daki politekniklere benzer bir ~ekilde kitlesel mes1eki egitime aguhk vermek amaclyla kurulan akademiler, zaman iyinde bu amae;lanndan uzakla~ml~lar ve 1977'de e;Ikanlan 2095 sayIh Kanunla universiteler ile akademiler arasmda i~levsel farkhhk fiilen ortadan kalkrnl~tIr. Ancak, universiteler ile akademiler arasmda e;eki~me ba~laml~ ve Dam~tay akademilerin e;lkardlgI yonetmelikleri surekli olarak iptal etmi~tir.

HIZla artan gene; nufusun yuksekogretime olan talebi 1960'h yIllann ortalanndan ba~layarak, ye~itli alanlarda mesleki ogretim yapan elliye yakm, kar amae;h yiiksekokulun ae;Ilmasma yol ae;mI~ ve bu okullardaki ogrenci saylSl klsa sure ie;inde elli bine ula~mI~tlr. Ancak, Anayasa Mahkemesi'nin bu okullan 1971'de Anayasa' ya aykm bulmasl ile bu okullar 1418 saYIh Kanunla akademilere baglanmI~tIr.

1981 Ylhna gelindiginde iilkemizde:

• Universiteler • Akademiler • Bir kIsml diger bakanhklara, e;ogu Milli Egitim Bakanhgl'na bagh iki YI1hk

meslek yuksekokullan ile konservatuvarlar • Milli Egitim Bakanhgl'na bagh ue; yIlhk egitim enstitiileri

• YAYKUR

21

22

olmak iizere be~ tiirde, toplam 166 yiiksekogretim kurumunda 20.816 ogretim elemam gorev yapmakta ve YAYKUR'a kayIth 9.742 ogrenci dahil, top lam 237.369 ogrenci ogrenim gormekte idi.

1981'de (;:Ikanlan 2547 saYIh Yuksekogretim Kanunu ile Ulkemizdeki tUm yliksekogretim kurumlan Yiiksekogretim Kurulu (YOK) 9atIsI altmda toplanml~, akademiler universitelere, egitim enstiruleri egitim fakUltelerine donu~rurUlmu~ ve konservatuvarlar ile meslek yliksekokullan universitelere baglanml~tlr. Bu duzenleme kapsammda istanbul'da Mimar Sinan, Mannara ve YIldlZ Teknik, Ankara'da Gazi, Antalya'da Akdeniz, izmir'de Dokuz EylUl ve Edirne'de Trakya Universiteleri mevcut kurumlann reorganizasyon ve bir1e~tirilmesi ile olu~turulmu~, Van'da ise YUzUncu Yll Universitesi adl ile yeni bir liniversite kurulmu~tur. Boylece, Turk yliksekogretim sistemi 1982 YIll itiban ile yirmi yedi universite ile bunlara bagh fakUlte, enstitu, yuksekokul, konservatuar ve meslek yuksekokullanndan olu~an bir1e~ik bir yaplya donu~rurUlmu~rur. Bu meyanda, YAYKUR'un i~levleri Anadolu Universitesi'ne bagh A9Ikogretim FakUltesi'ne devredilerek uzaktan ogretimin Ulkemizde yaygmla~masl hIzlandmlml~tlr.

Anayasa'da yer alan hukumlere uygun olarak getirilen yeni yasal duzenleme ile kar amaCI gutmeyen vakIflann ozel yuksekogretim kurumlan kurmalanna imkan saglanml~tIr. Bu tilr ilk universite olan Bilkent Universitesi 1984'te kurularak faaliyete ge9mi~tir. Ancak, Bilkent Universitesi'nin yasal konumu, Anayasa Mahkemesi'nde a9Ilan iki davamn sonucunda Mahkeme'nin bu rur universitelerin de kanunla kurulmasl gerektigine karar vermesi uzerine, 1992 yllmda 9Ikanlan 3785 saYIh Kanunla a9Ikhga kavu~mu~tur.

ODTU'ye bagh olarak faaliyet gosteren Gaziantep'teki fakulte ve okullardan olu~an Gaziantep Universitesi'nin 1987'de kurulmasl ile universite saylSl yirmi dokuza yukselmi~tir .

3 Temmuz 1992'de 9Ikanlan 3837 saYIh Kanunla, 90gu daha once 0 illerde mevcut olan birimlerin nuve te~kil ettigi, 21 yeni universite ile 2 yuksek teknoloji enstirusunun Afyon, Aydm, Bahkesir, Bolu, <;:anakkale, Denizli, Hatay, Kars, Isparta, izmir, Kahramanmara~, Kmkkale, Kocaeli, Kutahya, Manisa, Mersin, Mugla, Nigde, Sakarya, $anhurfa, Tokat ve Zonguldak illerimizde kurulmasl ile universite saYImIz elliuge ylikselmi~tir.

1992 yllmda ikinci vakIf universitesi olan K09 Universitesi, 1993'te Anadolu Universitesi'nin ikiye bOlunmesi ile Eski~ehir'deki ikinci universite olan Osmangazi Universitesi, 1994'te Ulkemizin U9uncu vakIf universitesi olan Ba~kent Universitesi ile FransIzca egitim yapan Galatasaray Universitesi kurulmu~tur.

1996'da 5, 1997'de 8, 1998'de 2, 1999'da ise 2 vakIfuniversitesinin kurulmasl ve Turkiye Cumhuriyeti HukUmeti ile Almanya Federal Cumhuriyeti HukUmeti arasmda irnzalanan anla~maya gore kurulmasl karar1a~tlnlan istanbul Batl· Universitesi ile Ulkemizdeki yliksekogretim kurumu saYISI 74'e ylikselmi~tir. Bu kurumlan 2001'de vakIflarca kurulan Ya~ar, istanbul Ticaret, izmir Ekonomi ve 2003 yllmda kurulan TOBB-Ekonomi ve Teknoloji liniversiteleri izlemi~tir. Bunlardan, istanbul Batl universitesi henuz faaliyete ge9memi~tir. Yuksekogretim kurumlanmlZln kurulu~ tarihleri Tablo 2.l'de gosterilmi~tir. Boylece, 1923 Yllmdan 2004 yllma kadar gegen 81 YIlhk Cumhuriyet doneminde:

Tablo 2.1 Kurulu§ tarihlerine gore iiniversiteler

Universite Bulundugu il Kurulu§ Tarihi

1 istanbul istanbul 1933 2 istanbul Teknik istanbul 1944 3 Ankara Ankara 1946 4 Karadeniz Teknik Trabzon 1955 5 Ege izmir 1955 6 Atatiirk Erzurum 1957 7 Orta Dogu Teknik Ankara 1959 8 Hacettepe Ankara 1967 9 Bogaziyi istanbul 1971

10 Dicle Diyarbakrr 1973 11 <;ukurova Adana 1973 12 Anadolu Eski~ehir 1973 13 Curnhuriyet Sivas 1974 14 in6nii Malatya 1975 15 FIrat ElazIg 1975 16 Ondokuz MaYIs Samsun 1975 17 Selyuk Konya 1975 18 Uludag Bursa 1975 19 Erciyes Kayseri 1978 20 Akdeniz Antalya 1982 21 Dokuz Eyliil izmir 1982 22 Gazi Ankara 1982 23 Marmara istanbul 1982 24 Mirnar Sinan istanbul 1982 25 Trakya Edirne 1982 26 YlldIZ Teknik istanbul 1982 27 Yiiziincii Y 11 Van 1982 28 Bilkent Ankara 1984 29 Gaziantep Gaziantep 1987 30 Koy istanbul 1992 31 Abant izzet Baysal Bolu 1992 32 Adnan Menderes Aydrn 1992 33 Afyon Kocatepe Afyon 1992 34 Bahkesir Bahkesir 1992 35 Celal Bayar Manisa 1992 36 <;anakkale Onsekiz Mart <;anakkale 1992 37 DurnIuprnar Kiitahya 1992 38 Gaziosmanpa~a Tokat 1992 39 Gebze Yiiksek Teknoloji Enstitiisii Kocaeli 1992 40 Harran Sanhurfa 1992 41 izmir Yiiksek Teknoloji Enstitiisii izmir 1992 42 Kafkas Kars 1992 43 Kahramanmara~ Siityii imam Kahramanmara~ 1992 44 Kmkkale Kmkkale 1992

23

24

Tablo 2. I (Devam)

45 Kocaeli 46 Mersin 47 Mug1a 48 Mustafa Kema1 49 Nigde 50 Pamukka1e 51 Sakarya 52 SUleyman Demire1 53 Zongu1dak Karae1mas 54 Osmangazi 55 B~kent

56 Ga1atasaray 57 Fatih 58 I~lk 59 istanbul Bi1gi 60 Sabancl 61 Yeditepe 62 KadirHas 63 Atlhm 64 Beykent 65 C;ag 66 C;mlkaya 67 Dogu~ 68 istanbul Ktilttir 69 Maltepe 70 Bahye~ehir

71 Haliy 72 istanbul Batl 73 Okan 74 Ufuk 75 Y~ar 76 istanbul Ticaret 77 izmir Ekonomi 78 TOBB Ekonomi ve Teknoloji

Ytiksek6gretim kurumu saYlsl l'den 78'e, Ogrenci saylSl 2.914'den 1.820.994'e Yllhk mezun saYlSl 32 l'den 282.911 'e Ogretim elemam saylSl 307'den 78.804'e

Kocaeli iyel Mug1a Ratay Nigde Deniz1i Sakarya Isparta Zongu1dak Eski~ehir

Ankara istanbul istanbul istanbul istanbul istanbul istanbul istanbul Ankara istanbul Tarsus Ankara istanbul istanbul istanbul istanbul istanbul istanbul istanbul Ankara izmir istanbul izmir Ankara

1992 1992 1992 1992 1992 1992 1992 1992 1992 1993 1994 1994 1996 1996 1996 1996 1996 1997 1997 1997 1997 1997 1997 1997 1997 1998 1998 1998 1999 1999 2001 2001 2001 2003

yiikselmi~ olup, yakla~lk olarak 6grenci saylSlnda 625, Yllhk mezun saylSlnda 881, 6gretim elemam saYlsmda ise 256 kathk artl~lann gef(;ekle~tirildigi ve yiiksekogretim kurumlanmn istanbul'dan Anadolu'nun en iicra ko~elerine kadar yaYllmasmm saglandlgl goriilmektedir.

Zaman zaman iyinde bulunulan olumsuz siyasi ve ekonomik ~artlara ragmen, yer yer verilen biiyiik miicadeleler ve biiyiik fedakarhklarla saglanan bu geli~me Tiirkiye Cumhuriyeti 'nin gurur tablolan ve yagda~ uygarhgl yakalama azim ve iradesinin onemli simgelerinden biridir.

Bolum 3

Oniversitelere Ba~vuru ve Yerle~tirme

3.1 <;e~itli Liselerden Mezun Olan Ogrenci SayIlan

Ulkemizdeki e;e~itli liselerden 2002-2003 ders ytlmda mezun olan ogrenci saytlanmn lise tiirlerine gore dagIllml Tablo 3.l'de gosterilmi~tir. Bu tablodan goriildiigu gibi, genel lise mezunlanmn toplam mezunlar ie;indeki payl % 65, mesleki ve teknik lise mezunlannm payl ise % 35'dir. Liseden mezun olanlarm Yillara gore degi~imi ise Tablo 3.2'de verilmi~tir. Buradan goriildiigu gibi, 1985-1986 ders ytlmda 220.941 olan lise mezunu saYISI, 2002-2003 ders YI1mda 518.104'e yiikselmi~tir.

3.2 Ba~vuru Saydan

Ogrenci Se(:me ve Yerle$tirme Merkezi (OSYM) tarafmdan diizenlenen yiiksek ogretime giri~ smaVI, 1981-1998 yllian arasmda iki basamakh olarak uygulanml~tIr. Ogrenci Se(:me Sznavl (OSS) adl verilen birinci basamak smaVI, Tiirke;e, matematik, fen bilgisi ve sosyal bilgiler alanlanndaki temel kavramlara dayah olarak, okudugunu anlama ve yorumlama yeteneklerini ole;en smavdu. Ogrenci Yerle$tirme Sznavz (OYS) olarak adlandmlan ikinci basamak smaVI ise, esas olarak bilgi ole;en bir smavdIr. Universitelere yerle~tirme, OSS, OYS ve Ortaogretim Ba$arz Puanlarznzn (OBP) belirli katsaYllarla e;arpllarak topianmasl sonucunda elde edilen yerle~tirme puanlan ile ogrencilerin tercihlerine gore yapilmaktaydi.

1999 yllmdan itibaren uygulanmaya konulan yeni smav sisteminde, funGi Basamak Sznavz (OYS) kaldmlml~tlr. Dniversiteye yerle~tirmenin, BirinGi Basamak Sznavz (OSS) sonue;lanna Agzrlzklz Ortaogretim Ba$arz Puanznzn (AOBP) bir katsaYI He e;arpilarak eklenmesi sonucunda hesaplanan yerle~tirme puam ve ogrencilerin tercihlerine gore yapilmasl kararla~tlnlml~tlr.

Yiiksekogretime giri~ ie;in: Lise son Simf ogrencileri (beklemeli ve dl~ardan bitirenler dahil),

• Daha onceki Ylllarda smava girip kazanamayanlar, • Daha once bir yiiksekogretim programma yerle~tirilmesine kar~m, program ve/veya

iiniversite degi~tirmek amaclyia tekrar smava girenler; bir yiiksekogretim kurumunu bitirdikten sonra tekrar smava girenler,

olmak iizere ba~hca iie; grup ogrenci OSYM' ye ba~vurmaktadir. OSYM' ye 2003 Yllmda ba~vuran 1.502.605 ogrenciden 1.451.973'ii OSS'ye girmi~tir. Aynca meslek yiiksekokullan ile ae;lkogretim onlisans programlanna smaVSIZ gee;i~ hakkmdan yararlanmak ie;in 94.274 ogrenci ba~vurmu~tur. Boylece Yiiksekogretim Kurumlanna yerle~mek istegiyle ba~vuran ogrenci saYlsl toplam 1.596.879'a ula~ml~tlr. Ba~vuran bu adaylann % 35,3'ii lise son simf ogrencisi, % 43,7'si OSS'ye daha once girip kazanamayanlar ve % 21,0 'i ise daha onceki Yillarda bir yiiksekogretim programma yerle~tirilenlerdir.

25

26

Tablo 3.1 2002-2003 Ogretim YIII Ortaogretimde Okul Tiirlerine Gore Mezun Ogrenci Sayllan

OKULTURU MEZUN OGRENCi SAYISI ORTAOGRETiMTOPLAMI 518104 GENEL LisELER 335213

LisE 240507 ANADOLU LisESi 64385 FEN LisESi 3055 ANADOLU GUZEL SANATLAR LiSESi 1048 ANADOLU OGRETMEN LiSESi 9888 OZEL GENEL LisE 16330

MESLEKi ve TEKNiK LisELER 182891 ERKEK TEKNiK OGRE TiM 81122

ENDUSTRi MESLEK LisESi 53506 <;OK PROGRAMLI LiSE 10367 TEKNiKLisE 5229 MESLEKi VB TEKNiK EGiTiM MERKEZi 5670 ANADOLU MESLEK LisESi 3869 ANADOLU TEKNiK LisESi 2481

KIZ TEKNiK OGRETiM 30790 KIZ MESLEK LisESi 17761 <;OK PROGRAMLI LiSE 6699 KIZ TEKNiK LisESi 10 MESLEKi VB TEKNiK EGiTiM MERKEZi 298 ANADOLU KIZ MESLEK LisESi 6003 ANADOLU KIZ TEKNiK LisESi 19

TicARET VE TURiZM OGRETiMi 60970 TicARET MESLEK LisESi 42340 <;OK PROGRAMLI LiSE 10655 MAHALLi iDARELER MESLEK LiSESi 50 MESLEKi VB TEKNiK EGiTiM MERKEZi 173 ANADOLU TicARET MESLEK LisESi 4725 ANADOLU DIS TicARET MESLEK LisESi 91 ANADOLU SEKRETERLiK MESLEK LisESi 104 ANADOLU OTELCiLiK VE ruRiZM 2465 MESLEK LisESi ANADOLU iLETiSiM MESLEK LisESi 367 ANADOLU AS<;ILIK MESLEK LisESi

DiN OGRETiMi 9380 iMAM HA Tip LisESi 5038 ANADOLU iMAM HATip LisESi 4342

OZELEGiTiM 280 SAGLIK MESLEK LisESi 65 OZEL MESLEKi VE TEKNiK LisELER 284

N -..J

GENEL LiSELER Lise AnadoJu Lisesi Ak$am Lisesi Fen Lisesi AnadoJu GUzeJ SanatJar Lisesi AnadoJu Ogretmen Lisesi MESLEKi VE TEKNIK LisELER Erkek Teknik Ogretim Klz Teknik Ogretim Ticaret ve Turizm Ogretimi imam-Hatip Lise Jeri Resmi Liseler TopJanu

Ozel Liseler Toplaml GENEL TOPLAM

1985-86

121.163

2.824

-282

-2.588

42.500

9.277

21.218

15.727

215.579

5.362

220.941

Tablo 3.2 Liselerden mezun olan ogrenci saydannm lise tiirlerine ve ydlara gore degi~imi.

1986-87 1987-88 1988-89 1989-90 1990-91 1991-92 1992-93 1993-94 1994-95 1995-96 1996-97 1997-98 1998-99 1999-00

119.645 131.263 136.393 144.698 176.463 192.162 262.551 247.749 229.951 279.299 390.259 217.102 227.182 215.170 3.159 3.959 4.498 4.722 6.640 7.611 10.799 10.971 18.300 14.785 13.292 12.460 21.069 24.716 - 528 524 663 658 756 782 1.120 1.193 986 1.486 14.561 -- --377 393 421 505 478 770 747 1.132 1.098 968 943 915 2.200 2.910

- - - - - 460 209 502 599 660 3.293 3.250 2.892 2.565 2.966 1.348 2.452 2.967 3.839 4.256 4.045 4.733 6.035 6.271

47.935 4'7.118 48.839 58.419 68.617 72.991 94.317 66.512 75.733 92.109 98.850 104.260 91.385 86.289

10.317 11.146 11.768 12.130 12.695 13.132 16.134 16.008 28.471 23.879 30.482 29.218 27.588 27.152

20.382 24.790 23.661 30.701 38.783 41.029 48.637 42.332 56.350 53.003 65.233 53.407 58.036 63.438

15.974 17.574 17.280 17.060 18.323 20.658 26.285 46.137 41.386 48.480 42.525 31.868 79.479 42.776

221.082 240.021 246.276 271.463 325.623 350.457 462.704 434.928 456.321 518.225 647.324 469.026 520.562 477.570

5.371 6.337 6.867 7.593 9.921 11.411 12.278 13.834 16.517 13.078 16.288 7.672 20.6b1 20.671

226.453 246.358 253.143 279.056 335.544 361.868 474.982 448.762 472.838 531.303 663.612 476.698 541.163 498.241

- - - --2000-01 2001-02 2002-03

202.342 204.084 240.507 31.114 61.160 64.385

2.313 2.682 3.055

558 756 1.048 6.569 8.540 9.888

94.437 87.909 81.122

29.855 26.594 30.790 69.050 66.515 60.970

29.355 25.437 9.380

465.885 483.978 501.490

15.277 13.418 16.614

481.162 497.396 518.104

Ba~vuran ogrenci sayllanmn ylliara gore dagthml ~eki13.1 'de, lise son slmf ogrencilerinin aSYM'ye yapllan ba~vurular iyerisinde payl ise ~ekiI3.2'de gosterilmi~tir

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1996 1999 2000 2001 2002 2003

Not: 2003 yllmda 1.502.605 aday aSS'ye, 94.274 aday ise sadece smaVSlZ geyi~ iyin ba~vuru yapml~t1r.

~ekil 3.1 OSYM'ye ba~vuran ogrenci sayIlannm yIllara gore degi~imi.

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003

~ekil 3.2 Lise son sllliftaki ogrencilerin toplam ba~vuru i~indeki payl

28

$ekil 3.2'den goriildiigii gibi, yiiksekogretime giri~ kaplslmn oniinde lise son slmf ogrenci1erinin yanmda, eski lise mezunlanndan olu~an biiyiik bir kitle bulunmaktadlr. Bu kitle, dershanelere devam ederek, kahplara dayah yoktan seymeli problem yozme iizerinde yogunla~makta ve lisede aldlgl fonnasyonu onemli olyiide yitinnektedir. 2002 yllmda son slmfdaki ogrencilerin toplam ba~vuran iyindeki paymm % 34,3 ve % 30,l'e gerilemesi, uygulamasl ilk kez 2002 de yapllan smaVSlZ geyi~e baFuran eski mezunlann saYlsmm yok fazla olmasmdan kaynaklanmaktadu. 2003 Yllmda ise son slmftaki ogrencilerin toplam ba~vuran iyindeki payl, yiikselerek %35,3'e ula~ml~t1r.

Tiirk yiiksekogretim sistemi iizerinde olu~an demografik baskmm temel nedeni, lise mezunlarmm herhangi bir yiiksekogretim kurumuna giremedikleri takdirde geyimlerini saglayabilecek bilgi ve beceriden biiyiik olyiide yoksun olmalandlr. Ulkemizdeki i~giicii piyasasmda, i~e yeni girenler iyin diizenlenen i~ egitimi programlan yaygm olmadlgl gibi, genel lise mezunlanmlzm egitimleri itibanyla bu tilr programlara haZH olup olmadlklan da tartl~ma konusudur.

Devlet istatistik Enstitiisii'niin Tablo 3.3'te ozetlenen projeksiyonlanna gore, yiiksekogretim yag niifusu (18-21 ya~) 1995'ten 2000'e kadar azalma egilimine ginni~, son Y1llarda ise artma gostenni~tir. Bunun yamnda, ortaogretimdeki okulla~ma oram ise siirekli olarak artmaktadu. Orne gin, 1985-1986'da % 32, 1990-1991'de % 37,6 olan bu oran, 1998-1999'da % 57,7'ye yiikselmi~tir. Bu nedenle, yiiksekogretime giri~ iyin ba~vuran ogrenci saylSlnda, son ylliarda goriilen duraganla~ma egilimine ragmen, ozellikle sekiz yllhk temel egitimin etkisiyle, oniimiizdeki ylliarda artl~ beklenmektedir. Milli Egitim Bakanhgl tarafmdan yapllan projeksiyonlara gore, 2005-2006 ders Yllmda ortaogretimdeki ogrenci saylSl, 1.710.092'si genelliselerde, 2.484.051'i ise mesleki ve teknik liselerde olmak iizere, toplam 4.194.143'e ula~acak, bu kademedeki okulla~ma oram ise % 79,4'e yiikselecektir. Buna gore, oniimiizdeki be~ yll iyerisinde yiiksekogretime giri~ iyin ba~vuran aday saYlSlmn 2.000.000'u a~acagl tahmin edilmektedir.

Tablo 3.3 Yiiksekogretim c;ag niifusunun yIllara gore degi~imi.

Yll <;ag Niifusu (18-21 Ya~)

1994 5.093.000 1995 5.228.000 1996 5.184.000 1997 5.142.000 1998 5.102.000 1999 5.063.000 2000 5.025.000 2001 5.371.000 2002 5.355.000 2003 5.288.000 2004 5.210.000

29

30

3.3 Yiiksekogretim Kurumlarma Yerle~tirme 1999-0SS'den itibaren adaylara sozel ve saYlsal bOliimlerden olu~an bir smav uygulanmaya ba;;1anml;;tu. Sozel boliim Tiirkc;e'yi kullanma giicii ve sosyal bilimlerdeki temel kavram ve ilkelerde dii~iinmeyi olc;en sorulardan, saYlsal bOliim ise matematiksel ili~kilerden yararlanma giiciinii ve fen bilimlerindeki temel kavram ve ilkelerde dii~iinmeyi olc;en sorulardan olu~maktadlr.

2002 ve daha onceki Yillarda OSS'yi kazanan adaylann, meslek yiiksekokullan ve aC;lkogretim programlanna yerle~ebilmeleri ic;in ilgili puan tiiriinde 105,000 ve daha yiiksek OSS puam, lisans programlanna yer1e~ebilmeleri ic;in ise OSS'de ilgili puan tiiriinde 120,000 ve daha yiiksek OSS puam almalan gerekmektedir. Gerek onlisans ve aC;lkogretim, gerekse lisans programlanna yapllacak yer1e~tirmede, adaylann OSS puanlanna aglrhkh ortaogretim ba~an puanlannm belli bir aglrhkta katllmaslyla elde edilen Y-OSS puanlan ve varsa ek puanlan kullamlmaktadlr. Ozel yetenek smavlyla ogrenci alan yiiksekogretim programlanna ba~vurabilmek ic;in OSS'de 105,000 ve daha fazla OSS puam, ogretmenlik programlan ic;in ise 120,000 ve daha fazla OSS puam alml~ olmak gerekmektedir.

2002 OSS'den itibaren Mesleki ve Teknik Ortaogretim Kurumlan mezunlan, kendi alanlannm devaml niteligindeki onlisans programlan ile orgiin ve aC;lkogretim onlisans programlanna mezuniyet YIll, okul tiirii ve mesleki ve teknik egitim bolgesine bagh oncelikler gozetilerek smaVSlZ olarak yer1e~tirilmektedir1er. Aynca OSS smavma girerek ilgili puan tiiriinde 105.000 ve daha fazla OSS puam alan adaylar aC;lkogretim programlanna ve mesleki egitim kapsaml dl~mda kalan onlisans programlanna yer1e~ebilmektedirler. Adaylann lisans programlanna yerle~ebilmeleri ic;in OSS'de ilgili puan tiiriinde 120.000 ve daha fazla OSS puam alma Ian gerekmektedir. Mesleki egitim kapsammdaki onlisans ve aC;lkogretim programlanna yapllacak yer1e~tirmede adaylann mezuniyet Ylh, mezun olduklan ortaogretim kurumunun tiirii ve mesleki teknik egitim bolgesinin ic;inde ya da dl~mda olmasl durumlanna bakIlarak olu;;turulan oncelik slralan ve mesleki ortaogretim ba~anlan gozetilerek yer1e~tirilmektedirler. Lisans programlan ile diger onlisans programlanna yapllacak yer1e~tirmede adaylann OSS puanlanna agullkll ortaogretim ba~an puanlanmn belli bir aguhkta katllmaslyla elde edilen Y-OSS puanlan ve varsa ek puanlan kullamlmaktadlr.

2002 ve daha onceki Yillarda uygulanmakta olan puanlama yonteminde OSS puanlannm en biiyiigii ve en kiiC;iigii, hesaplama yapllan Yllm puan daglhmma bagh olarak, Ylldan Ylla degi~mektedir. Bu da adaylar arasmda puanlann smava girilen Yllda dii~ecegi veya yiikselecegi tahminlerinin yap lIma sma neden olmaktadu. Bu sakmcaYI en aza indirmek amaclyla, 2003 OSS'den itibaren, her puan tiiriinde ayn olmak iizere, OSS puanlanmn en yiiksegi 300, en kiiC;iigii 100 olacak ~ekilde bir donii~tiirmeye tabi tutulmasma karar verilmi~tir. 2002-0SS ve daha onceki Yillarda, smaVSlZ gec;i~ haric;, meslek yiiksekokullan ve aC;lkogretim onlisans programlanm tercih edebilmek ic;in ilgili puan tiiriinden en az 105.000 veya daha yiiksek, bir lisans programml tercih edebilmek ic;in ise ilgili puan tiiriinde 120.000 veya daha yiiksek OSS puamna sahip olmak gerekmi~tir. OSS puanlannm 100 ile 300 arasmda degi~mesi, bu smlrlarda da degi~ik1ik yapllmasml gerektirmi~tir. OSS'yi kazanma, bir ba~ka deyi~le, meslek yiiksekokullan ve aC;lkogretim programlanm smaVSlZ gec;i~ dl~mda tercih edebilme smm 105.000 yerine 160.000; lisans programlanm tercih edebilme Slmn da 120.000 yerine 185.000 OSS puam olarak belir1enmi~tir. Bu smlrlarda meydana gelen degi;;iklik, kesinlikle OSS'yi kazanma puanlannm yiikseltilmesi anlamma gelmemektedir. Bu degi~ikligin anI amI , eski OSS dagrhmmdaki 105.000 OSS puanmm yeni OSS daglhmmda 160.000'a, 120.000 OSS puamnm 185.000'a kar~lhk gelecegidir.

2003-0SS sonucunda, orgiin ogretim ile aylkogretim programlanna yerle~tirilen toplam 554.566 adaym dagIllm1 Tablo 3A'te gosterilmi~tir. Orgiin ogretime yer1e~tirilenlerin % 40,3'ii hz, % 59,Tsi ise erkektir.

Tablo 3.4 2003-0SS'de orgiin ogretim ile a~lkogretime yerle~tirilen ve kaydolan ogrenci saydan.

I Y erle~tirilen (Y)

Kaydolan (K)

ORGUN OGRE TiM

Lisans 187.192 187.345

6nlisans 160.606 130.854

TOPLAM 347.798 318.199

ACIKOGRETiM

Lisans 125.878 102.583

On1isans 80.890 63.646

TOPLAM 206.768 166.229

I GENEL TOP LAM I 554.566 484.428

I K/Y(%) I

100,1

81,5

91,5

81,5

78,7

80,4 .

87,4

Toplam yerle~tirilenlerin (aylkogretim dahil) ba~vurulara orammn Yillara gore degi~imi Sekil 3 .3'te,yerle~tirilen adaylann orgiin ogretim ile ay1kogretime gore daglllmi ise $ekil 3 A'te gosterilmi~tir. Aylkogretime olan talebin 1993 Yllmda maksimum diizeye ula~masl nedeniyle, ba~vuran adaylann yakla~lk % 36'S1 bir yiiksekogretim programma yerle~tirilmi~tir. Bu oran, 2003 yllma kadarki 8 yIlhk devrede % 30 dolaymda kalm1~, 2003'de % 34,7'eula~ml~t1r.

Tablo 3A'ten goriildiigii gibi, orgiin ogretimdeki lisans programlanna yerle~tirilen

ogrencilerin biiyiik yogunlugu kaYlt yaptmnaktadlr. 2003-0SS'de kontenjanlan bo~ kalan lisans programlannm daglhm1 Tablo.3.5'te gosterilmi~tir.

2003-0SS sonucunda orgiin ogretimdeki Onlisans programlanna yerle~tirilen ogrencilerin yakla~lk % 18,5'i, aylkogretime yerle~tirilen ogrencilerin ise yakla~lk % 19,6'S1 kaY1t yaptmnam1~tlr.

Orgiin ogretimdeki Onlisans programlanna olan talebin, lisans programlanna gore dii~iik olmasmm muhtemel nedenleri, meslek yiiksekokulu mezunlanna yedek subayhk hakkI verilmemesi ve fakiilte diplomasma atfedilen sosyal statUdiir.

31

~~-------------------------------------------------------------,

i

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003

~ekil 3.3 Toplam yerle~tirilenlerin ba~vurulara oramnm yIllara gore degi~imi. (Ek yerle~tirme dahil)

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003

~ekil 3.4 Orgiin ogretim He a~lkogretime yerle~tirilenlerin yIllara gore dagIlIIDl. (Ek yerle~tirme dahil)

32

Tablo 3.5 2003-0SS'de kontenjanlan al;lk kalan lisans programlan.

Program Kontenjan KaYlt Yaptlrmayan Say! Ylizde

Alman Dili ve Edebiyatl 297 32 6,1

Arap Dili ve Edebiyatl 128 15 5,5 Baslm ve YaYlmclhk 177 73 41,2 Bilgisayar 3882 468 12,1 ~in Dili ve Edebiyatl (Sinoloji) 62 4 21,1 Elektronik 870 34 3,9 Endiistri 2599 340 13,1 Franslz Dili ve Edebiyatl 149 8 5,4 Kitle ileti~imi ve Araylan 5119 194 3,8 Mimarhk 2812 432 15,4 Niikleer EneIji 41 9 22,0 Otomotiv 10 7 70,0 Radyo,Sinema ve Televizyonculuk 1604 32 2,0 Slav Dilleri ve Edebiyatl 318 149 46,9

Aylkogretim kontenjanlan 1992 yllmdan itibaren biiyiik oranlarda artmlml~, 1999 Yllmda ise kontenjan smm tamamen kaldmlml~tlr. Ancak, Tablo 3.6'dan da goriildiigu gibi, aylkogretime olan talep yIllar itibanyla bagIl olarak azalml~tlr. Bunun ba~hca nedeni, derece ve kademe ilerlemesi almak amaclyla aylkogretime ba~vuran devlet memurlanmn bu talebinin zaman iyinde kar~Ilanml~ olmasldu.

VakIf iiniversitelerine yerle~tirilen toplam 25.688 ogrencinin iiniversitelere gore dokiimii Tablo 3. 7'de verilmi~tir. Buna gore, vaklf iiniversitelerine yerle~tirilen

ogrencilerin, toplam orgiin ogretime yerle~tirilenler iyindeki payl % 7. 4'tiir.

Yurtdl~mdaki ye~itli iiniversitelere yerle~tirilen toplam 5767 ogrencinin iilkelere gore dagIllml Tablo 3.8'de verilmi~tir.

33

34

Tablo 3.6 A~lkogretim programlarma yerle~tirilen ve kayIt yaptlrmayan ogrenci sayIlarmm yIllara gore dagIllml.

Yll Kontenjan Y erle~tirilen KaYlt YaptIrmayan

SaYI Yiizde 1983 35.000 14.982 - -

1984 40.000 47.999 16.996 35,4 1985 50.000 60.000 19.545 32,6 1986 60.000 68.911 26.189 38,0 1987 55.000 73.828 19.619 26,6 1988 60.000 81.356 17.067 21,0 1989 65.000 85.056 15.910 18,7 1990 65.000 83.388 16.366 19,6 1991 65.000 82.767 16.104 19,5 1992 205.917 129.114 23.831 18,5 1993 616.220 241.686 101.811 42,1 1994 991.661 165.853 44.470 26,8 1995 979.595 167.679 53.201 31,7 1996 575.220 185.180 46.780 25,3 1997 580.220 191.294 45.880 24,0 1998 Slmryok* 164.660 42.347 25,7 1999 Slmryok 181.275 54.573 30,1 2000 SmrrYok 162.225 52.679 32,5 2001 SlmrYok 181.346 42.634 23,5 2002 SmlrYok 285.395 59,300 20,8 2003 SmuYok 206.768 40,539 19,6

* AOF Kamu Y6netimi B61iimii hariy.

Tablo 3.7 2003 yllmda vakIf iiniversitelerine yerle~tirilen ogrenci sayllan.

Universite Ogrenci Universite Ogrenci

SaYIsI SaYIsI

Bilkent 2938 <;ankaya 799

Yeditepe 2135 Atlhm 752 Ba~kent 2089 Koy 699 Beykent 2048 Sabancl 560 istanbul Bilgi 1768 Haliy 481 Bahye~ehir 1715 <;ag 473 izmir Ekonomi 1583 Dogu~ 467 istanbul Kiiltiir 1443 I$lk 415 KadirHas 1303 Ya~ar 272 Maltepe 1280 Ufuk 138 istanbul Ticaret 1254 Okan 133 Fatih 1076

Tablo 3.8 2003 yIlmda yurtdl~mdaki iilkelere yerle~tirilen ogrenci sayIlan.

UIke Yerle~tirilen Ogrenci SaVISI

Azerbaycan 694 Bulgaristan 161 Gurcistan 74 Hrrvatistan -Kazakistan 89 Kmnzistan 344 Km:ev K lhns Turk Cumhuriveti 4239 Litvanva 7 Macaristan -Makedonva -Malta -Moldova 46 Romanva 33 Ukravna 80 TOPLAM 5767

3.4 <;e~itli Ogrenci Gruplarmm Ba~arl Oranlarmm irdelenmesi

2003-0SS'ye giren 1.451.973 adaydan 160 ve daha yiiksek puan alan aday saylSl 1.171.719; 185.00 ve daha yiiksek puan alan aday saylSl ise 888.647'dir. Ba~vuran adaylardan, daha once sozii edilen 3 ogrenci grubunun ba~an oranlan Tablo 3.9'da gosterilmi~tir. Buradan gornldiigii gibi, ilk maYl % 39,0 ba~an oramyla daha onceki Ylllarda smava girip kazanamayanlar almakta, bu grubu % 33,3 ba~an oram ile daha onceki yIllarda smaVl kazananlar izlemekte ve 0 Yllki lise son slmf ogrencileri ise % 30,5 ba~an oram ile en sonda gelmektedir. Ortaya ylkan bu slralama, ortaogretimle yiiksekogretime giri~ arasmdaki kopuklugun aylk gostergesidir.

Tablo 3.9 Yerle~tirme sonu~lanna gore ~e~itli gruplarm ba~an yiizdeleri.

Aday Grubu Ba~vuran Y erle~tirilen Ba~arl Yiizdesi Lise son slmf ogrencisi 562.633 171.411 30,5

Daha once kazanamayan 696.479 271.356 39,0 Daha once kazanan 334.719 111.549 33,3

TOPLAM 1.593.831 554.316 34,8

Not: 1) 2003 OSYS ve Smavslz Ge9i~e (MSG) ba~vuran adaylardan 2849 adaym okul tiirii ve 199 adaym da ogrenim durumu belir1enememi~ oldugundan, toplam 3048 aday yukandaki tabloI1~m ba~vuranlar saYlsl iyinde gornnmemektedir. Bu adaylar da katIldlgmda 2003 OSYS ve MSG'de ba~vuran toplam aday saylSl 1 .596.879'dur.

2) 2002 OSYS ve MSG'de yerle~en adaylardan 215 adaym okul tiirn ve 35 adaym da ogrenim durumu belirlenememi~ oldugundan, top lam 250 aday yukandaki tablonun yerle~enler saylSl iyinde goriinmemektedir. Bu adaylar da katIldlgmda 2003 OSYS ve MSG'de yiiksekogretim programlanna yerle~en top lam aday saYlSl 554.566'dlr.(Ek yerle~tirme dahildir.)

35

36

3.4.1 Yeni mezunlarm yerle~me oram

Yeni mezunlann, a<;lkogretim dahil, smaVl kazanarak bir yiiksekogretim programma yer1e~en toplam ogrenci saylSl i<;indeki payl, 1983'deki % 59,5 degerinden ba~layarak siirekli olarak azalml~ ve 1998'de % 20,1'e dii~mii~tiir. Bu pay, 1999'da % 27,3, 2000'de %25,3, 2001 Ylhnda %22,9, 2002 Yllmda %26,4, 2003 Yllmda ise %30,9 olmu~tur. Bu durumda, 1998'den 2002'e art1~ oram %31,3; 1998'den 2003'e artl~ oram %53,7'dir.

Sadece orgiin ogretimdeki onlisans ve lisans programlan goz oniine ahndlgmda, yeni mezunlann 1998'de % 27,8 olan yer1e~me oram, 1999'da % 37,5, 2000'de % 33,6, 2001'de %10, 2002'de % 41,3 2003'de ise % 43,5 olmu~tur. Buna gore, 1998'den 2003'e art1~ oram %54,3'tiir.

3.4.2 Mesleki ve teknik lise ~lkI~h ogrenciler

Mesleki ve teknik lise <;lb~h adaylardan meslek yiiksekokuHanna (MYO) yer1e~en

ogrencilerin saYllan ile bu okuHara yer1e~en toplam ogrenci saYlSl i<;indeki paymm son be~ Ylldaki degi~imi Tablo 3.10'da gosterilmi~tir.

Tablo 3.10 Mesleki ve teknik lise ~lkI~h adaylardan MYO'larma yerle~enler.

Yll Sayt Yerle~enler i~indeki Yiizde

1995 28.909 42,2 19% 32.784 41,3 1997 38.486 38,2 1998 32.922 37;2 1999 48.485 48,4 2000 56.674 53,6 2001 64.076 54,1 2002 166.402 85,9 2003 121.718 75.8

Goriildiigii gibi, mesleki ve teknik lise <;lb~h adaylardan MYO'lanna yerle~en

ogrencilerin saYllan, 2002 yllmda en yiiksek degerine ula~ml~ ve bir onceki Ylla gore %159,7'lik bir artl~ gostermi~tir. Bu ogrencilerin, MYO'lanna yer1e~en toplam ogrenci saylSl i<;indeki yiizdesi de 2002 Ylhnda en yiiksek degerine ula~ml~ ve bir onceki Ylla gore % 58,8'lik artl~ gostermi~tir.

Mesleki ve teknik lise <;lkl~h yeni mezun adaylardan 1998-2003 JIHan arasmda orgiin ogretim onlisans (MYO) ve lisans programlanna yer1e~en ogrenci sayllan Tablo 3 .1l'de gosterilmi~tir.

Tablo 3.11 Mesleki ve teknik lise ~lkI~h yeni mezunlardan orgiin ogretim programlanna yerle~enlerin sayllan

YII Onlisans Lisans 1998 6.655 7.428 1999 13.428 10.294 2000 13.299 8.225 2001 14.019 7.914 2002 73.060 8.153 2003 67.256 83;25

1998'e Gore 2003 ~ Oram(%) 1010,6 112.1

Eski mezunlar dahil, mesleki ve teknik lise ylkl~h adaylardan orgiin ogretim onlisans (MYO) ve lisans programlanna yerle~en toplam ogrenci saYlSlmn son be~ ylldaki degi~imi Tablo 3.l2'de gosterilmi~tir.

Tablo 3.12 Mesleki ve teknik lise ~Ikl~h adaylardan orgiin ogretim programlarma yerle~enlerin yIllara gore degi~imi.

YII SaYI 1995 57.265 1996 63.647 1997 69.349 1998 65.121 1999 68.046 2000 78.061 2001 85.986 2002 188.628 2003 143.672

Teknik lise ve endiistri meslek lisesi ylkI~h ogrencilerden 1998, 1999, 2000, 2001, 2002 ve 2003 yIllannda teknik egitim fakiiltelerine yer1e~enlerin sayllan ile bu ogrencilerin teknik egitim fakiiltelerine yer1e~en top lam ogrenci sayllan iyindeki paylan Tablo3.13'te gosterilmi~tir.

Tablo 3.13 Teknik lise ve endiistri meslek lisesi ~lkl~h adaylardan teknik egitim fakiiltelerine yerle~enlerin sayIlan.

YII TeknikLise End.Mes. Lisesi Toplam Pay (%) 1998 786 1.561 2.347 53,8

1999 969 2.629 3.598 79,9

2000 1.108 2.716 3.824 78,6

2001 1.261 3.618 4.879 77,3

2002 1.235 3.557 4.792 70,3

2003 1.210 4.091 5.301 71,5

1998'e Gore2003 53,9 162,1 125,9 32,9

ArtI§ oram(%)

1998-2003 yIllan arasmda ogretmenlik programlanna yerle~en ogretmen lisesi ylkI~h ogrencilerin saYllan ve bu ogrencilerin ogretmenlik programlanm kazanan toplam ogrenci saYllan iyindeki paylan Tablo 3.14'te verilmi~tir. Ogretmen lisesi ylkI~h adaylardan yeni mezun olanlarm lisans programlanm yer1e~me oram 2001 'de % 63,1 iken, 2002'de % 58,4 2003'de %62,8 olmu~tur. Ogretmen liseleri, bu oran ile fen liseleri (% 77,5) ve Anadolu liselerinin (%47,9) arasmda yer alml~tlr.

37

38

Tablo 3.14 Ogretmen lisesi 'YlkI~h adaylardan ogretmenlik programlarma yerle~enlerin sayIlan.

Yll Say! Yerle~enler i~indeki Yiizde 1998 2.956 8,8 1999 4.251 13,6 2000 4.462 13,6 2001 4.533 13,0 2002 5.338 14,8 2003 7.649 20,3

1998'e Gore 158.8 130.7

2003Artl~ Oralll(%)

1998-2003 yllian arasmda ticaret meslek lisesi, klZ meslek lisesi ve otelcilik ve turizm meslek lisesi C;lkl~h adaylardan mesleki egitim faktiltelerine yerle~en ogrencilerin saYllan ile bu ogrencilerin bu faktilteleri kazanan toplam ogrenci saYllan ic;indeki paylan Tablo 3 .15'te gosterilmi~tir.

Tablo 3.15 Ticaret meslek lisesi, kIz meslek lisesi, otelcilik ve turizm meslek lisesi 'YlkI~h adaylardan mesleki egitim fakiiltelerine yerle~enlerin sayIlan.

Yll SaYI Pay. (%1 1998 1.488 62,4 1999 1.654 91,3 2000 1.662 92,9 2001 1.654 91,3 2002 1.613 89,0 2003 1.622 89,4

1998'e Gore 2003 9,0 43,3

ArtI~ Oralll (%)

1998-2003 Ylllan arasmda imam-hatip lisesi C;lk1~h adaylardan bazllisans programlanna yer1e~en ogrencilerin sayllan Tablo 3 .16'da gosterilmi~tir.

Tablo 3.16 imam-hatip lisesi 'YlkI~h adaylardan bazl lisans programlarma yerle~enlerin sayIlan.

Yll Hukuk Siyasal Bil. Ogretmenlik Din Kiil. Ve

iIahiyat Ahlak Bil. Og.

1998 232 277 3.285 322 1.420 1999 54 97 315 669 1.324

2000 96 149 639 778 1.254 2001 82 93 541 785 917 2002 91 70 433 603 685 2003 42 42 69 440 508

Ac;lkc;a goriildtigu gibi, yeni smav sistemi i1e mesleki ve teknik lise C;lk1~h ogrencilerin ontintin tlkandlgl yolundaki iddia dogru degildir. Ba~anh ogrencilerin onti her programda aC;lk oldugu gibi, kendi alanlannda devam eden ogrenciler btiyiik avantajlara sahiptirler.

1998-2003 ytllan arasmdaki smavlara giren ileti~im Meslek Lisesi kokenli toplam aday saytSl ile bunlardan ileti~im fakiiltelerine ve diger yiiksekogretim programlanna yer1e~enlerin saytlan Tablo 3 .l7'de verilmi~tir. Buradan a<;lk<;a goriildugu gibi, yeni smav sisteminin ileti~im meslek liseleri mezunlannm onunu hkadl~ yolundaki iddia da tamamen geryek dl~ldlr.

Tablo 3.17 iIeti~im meslek lisesi ';lkI~b adaylardan ileti~im fakiilteleri He diger yiiksekogretim programlarma yerle~enlerin saydan.

Say! 1998 1999 2000 2001 2002 Ba~vuran 361 532 587 677 905 iIeti$lln FakiiIteIerine Yerle$en 6 7 9 8 10 Diger Yiiksekogretim Programlanna Y erle~en 128 237 308 394 643

2003 695 12

395

2001 yllmda mesleki ve teknik lise kokenli 184.352 yeni mezunun yamnda 370.363 eski mezun, 2002 Yllmda 183.561 yeni mezunun yamnda 627.078 eski mezun, 2003'de ise 151.053 yeni mezunun yamnda 332.816 eski mezun smava girrni~tir. Mesleki ve teknik liselerin ana amaCl, mezunlanna mesleki ve teknik beceriler kazandlrrnak suretiyle, onlann en ktsa yoldan i~ hayahna attlarak uretken hale gelmelerini saglamakhr. Nitekim, ODTU Ekonomi Boliimu ogretim uyelerinden Prof. Dr. AySlt Tansel'in bu konuyla ilgili yah~masmda*, mesleki ve teknik lise mezun1armm i~ bulma oranlannm genel lise mezun1anna ktyasla <;ok daha yiiksek olmasmm yamnda, mesleki ve teknik ortaogretimin ki~isel getirisinin de genel lise' egitimine gore yok daha yiiksek oldugu a<;lkya ortaya konmu~tur.

Hal bOyle iken, mesleki ve teknik lise mezunlannm, akademik egitimlerindeki eksikliklerini giderebilmek umidiyle dershanelere yonlendirildikleri, yukanda verilen saYllardan aylk<;a gOriilmektedir. Bu, hem ogrenciler, hem de Ulke a<;lsmdan bo~a giden bir yatmm ve buyuk bir israftlr.

1998-2003 yt1lan arasmda mesleki ve teknik lise <;lkt~h son smlf ogrencilerinden <;e~itli lisans programlanna yer1e~enlerin saytlan Tablo 3 .18'de gosterilmi~tir.

2001 ythnda mesleki ve teknik lise <;tkt~h son slmf ogrencilerinden mUhendislik programlanna yerle~tirilen 415 adaydan 99'u teknik lise* * ile endustri meslek lisesi ytkt~hdlr. 2001'de bu iki tUr lise <;lkt~h toplam aday saYlsl 71.751 olduguna gore, bunlardan muhendislik programlanna yer1e~enlerin oram ancak % O,13'dur. 2002 ytlmda mesleki ve teknik lise <;lkt~h son slmf ogrencilerinden muhendislik programlanna yerle~tirilen 386 adaydan 59'u teknik lise ile endustri meslek lisesi <;lkt~hdlr. 2002' de bu rur lise <;lkl~h toplam aday saytsl 58.325 olduguna gore bunlardan muhendislik programlanna yerle~tirilenlerin oram %0.10'dur. 2003 Ylhnda ise, mesleki ve teknik lise <;lkt~h son smlf ogrencilerinden muhendislik programlanna yerle~tirilen 265 adaydan 37'si teknik lise ile endustri meslek lisesi Ylkl~hdlr. 2003'de bu iki rur lise ylkl~h toplam aday saYlSl 63,676 olduguna gore, bunlardan muhendislik programlanna yerle~enlerin oram ancak % 0,06'dur. Son derece dii~iik hu oranlar iizerinde spekiilasyon yapmantn hifhir anlaml yoktur.

*Tansel, A., General Versus Vocational High Schools and Labour Market OUlcomes in Turkey, Ankara, 1999. **imam Hatip Lises~ Ticaret Meslek Lises~ Tek:tllk Lise, Endiistri Meslek Lisesi, Kzz Meslek Lisesi, Sagbk

Meslek Lisesi, Otelcilik ve Turizm Meslek Lisesi, Sekreterlik Meslek Lisesi, Astsubay Hazrrbk ve Astsubay Sl11lfOkullan, Diger Meslek Liseleri

39

40

Mesleki ve teknik lise mezunlannm 1999 Ylhna kadar ne olyiide yanh~ bilgilendirilerek, dershanelere yonlendirildiklerine i1i~kin iki onemli gostergeyi aynca belirtmekte yarar vardlr.

Bu gostergelerden birincisi, 1999'da 297 teknik liseden, OSS-SA Y puanma gore lise ortalamaSl 120'den yiiksek olan teknik lise saYlSlmn sadece 42 oldugudur. Ba~ka bir deyi~le, 297 teknik liseden sadece 42'sinin ortalama ogrencisi, OSS'de 120'nin iizerinde puan alarak lisans programlanna aday olmaya hak kazanabilmektedir. Ashnda, lisans programlanna yer1e~me 135 puandan itibaren ba~lamaktadlf. 1999 yllmda, OSS-SAY puamna gore lise ortalamaSl 135'in iizerinde olan teknik lise saylSl ise sadece 6 'dlr.

Tablo 3.18 Mesleki ve teknik lise C;lkI~h son SIlllf ogrencilerinden lisans programlarma yerle~tirilenlerin sayllan.

1998 1999 2000 2001 2002 2003 Ba~vuran Yeni Mezun Savlsl

139.734 219.714 182.044 184.352 183.561 160.933

Y erle~en Ogrenci Sayllan

Miihendislik 606 548 441 415 386 265 Uygulamah Sosyal Bilimler 667 707 688 686 566 499 Hukuk 318 121 132 173 156 113 Siyaset Bilimi ve

216 155 101 97 72 54 Kamu Yonetimi Ogretmenlik 2.900 3.522 3.733 3.845 4.540 5615 TeknikEgitim 745 1.108 957 895 779 622 Mesleki Egitim 316 567 567 508 430 366 Din Kiiltiirii ve Ah1ak

10 603 255 187 182 72 Bilgisi Og. ilahiyat 42 1.134 435 228 201 95

1 TOPLAM 18.465 17.309 17.034 17.312 7701

2000'de ise 281 teknik liseden OSS-SAY puanma gore lise ortalamasl 120'den. biiyiik teknik lise saYlSl 45 iken 135'den biiyiik teknik lise saylSl sadece I olmu~tur. 2001'de aym puan tiiriinde lise ortalamaSl 120'den biiyiik olan teknik lise saylSl 287 iyinde 29 olurken, 135 puam geyen teknik lise saYlSl 3 olmu~tur.

ikinci onemli gosterge ise ~udur: 1998'de 4.834 lisenin mezunlan smava girmi~ ve bunlardan 1.093'iiniin birincisi herhangi bir yiiksekogretim programma yerle~ememi~tir. Smavl kazanamayan 1.093 lise birincisinin % 75'i (822), mesleki ve teknik lisedendir. 1999 Yllmda ise 5.845 lisenin mezunlan smava girmi~ ve bunlardan 1.311 'inin birincisi herhangi bir yiiksekogretim programma yerle~ememi~tir.

Smav kazanamayan 1.311 lise birincisinin % 76'Sl (993), mesleki ve teknik lisedendir. 2000'de ise 5.691 1isenin 1581 lise birincisi herhangi bir yiiksekogretim programma yer1e~ememi~tir.Bunlann %63.6'Sl (1006) mesleki ve teknik lisedendir. 2002'de 6.2921iseden 2.107 lise birincisi herhangi bir yiiksekogretim programma yer1e~ememi~, bunlann %54,3 'ii (1145) mesleki ve teknik lisedendir. Son olarak, 2003'de 6.304 liseden 2.229 lise birincisi herhangi bir yiiksekogretim programma yerle~ememi~tir. Bunlann %63,9'u (1.424) mesleki ve teknik lisedendir.

Alan puam ve ek puan uygulanmasl suretiyle, mesleki ve teknik lise mezunlarzmn yiiksekogretime ge~i§te dershanelere mahkum edilmelerinin hiiyiik ol~iide ortadan kaldlrzldlgl ~lktzr. Bu husus, ebeveynler ve ogrenciler tarafmdan zaman i9inde iyice anla~I1d1gInda, mesleki ve teknik ortaogretim iilkemizde geryekten rayma oturmu~ olacaktrr. Eger bu yeni diizenleme yapI1mam1~ olsayd1, mesleki ve teknik lise mezunu gen9lerimiz dershanelerde mesleki ve teknik becerilerini kaybetmeye devam edeceklerdi.

41

42

BoIOm4

Ogrenci ve Ogretim Elemanl SaYllarl

4.1 Lisans ve On Lisans Ogrenci Sayllan

2003-2004 egitim-ogretim Ylh itibany1a tUm yiiksekogretim kurum1annda yiiriitU1en 1isans ve on 1isans duzeyindeki program1ara kaytth ogrenci1erin dokumu Tab10 4.l'de gosteri1mi~tir.

Tablo 4.1 2003-2004. Egitim-ogretim yllmdaki ogrenci sayllan.

I Ogrenci SaylSl

UNivERSiTELER

Orgiin Ogretim Fakiilte1er(570)* 598.236 4 Yl1hk Yuksekokullar (175)* 62.184 2 Yl1hk Mes1ek Yiiksekokullan (469)* 199.604

iki . 0 v tim I Lisans 163.320 nCI gre IOn L' 145.380 lsans

TOPLAM 1.168.724 Aflkogretim Lisans 447.273 On Lisans 204.997 TOPLAM 652.270

• v .. •• v

DIGER YUKSEKOGRETIM KURUMLARI

Lisans 7.856 On Lisans 12.696 TOPLAM 20.552

TURKiYE TOPLAMI 1.841.546

* Birim saytSI Orgiin ogretim ve aylkogretimdeki lisans ve on1isans duzeyindeki program1ara kaYlth ogrenci saYl1anmn Ylllara gore degi~imi Slfaslyla Sekil 4.1 ve 4.2'de gosterilmi~tir. Yuksekogretim kurum1anmlzdaki kaytth ogrencilerden 15.298'i yabancI uyruklu olup bun1ann buyiik yogun1ugu Turk Cumhuriyetleri ile Turk ve Akraba Topluluklanndan gelen ogrencilerdir.

1993·1994 1994-1995 1995-1996 1996-1997 1997·1998 1998·1999 1999-2000 2000·2001 2001·2002 2002·2003 2003-2004

~ekil 4.1 Orgiin ogretim programlarma kaYltlI ogrenci saYlSlnm yIllara gore degi~imi

1993-1994

1994- 1995- 1996-1995 1996 1997

1997- 1998-1998 1999

1999- 2000- 2001- 2002- 2003-2000 2001 2002 2003 2004

~ekil 4.2 AC;Ikogretim programlanna kaYltlI ogrencilerin yillara gore degi~iIni.

43

44

Devlet istatistik Enstitiisii verilerine gore iilkemizdeki 2004 YIh yiiksekogretim c;ag niifusu 5.210.000'dir. Buna gore, iilkemizde yiiksekogretimdeki toplam okulla~ma oram % 35,3, orgiin ogretimdeki okulla~ma oram ise % 22,4'tiir. 2000'deki okulla~ma oranlan, SlraSI ile, % 29,7 ve % 19,4 idi.

Boliim 4.2'de verilen lisansiistii ogrenci sayllan da eklendiginde, 2004'de aC;lkogretim dahil, toplam okulla~ma oranmm % 37,9, sadece orgiin ogretime dayah okulla~ma oramnm ise % 25 oldugu gOriilmektedir. Lisansiistii ogrenciler de dahil edilerek hesaplanan okulla~ma oranlan 2000'de, SlraSI ile, %31,7 ve % 21,7 idi.

iki yllhk meslek yiiksekokullannm orgiin ogretimdeki pay! % 29,5 toplam ic;indeki pay! ise % 18,7'dir. Ulkemizde meslek yiiksekokullanna benzer klsa siireli yiiksekogretim kurumlannm, geli~mi~ iilke1erin yiiksekogretim sistemleri ic;erisindeki payl ise % 30'un iizerindedir.

2004 YIh verilerine gore, aC;lkogretimin Tiirk yiiksekogretim sistemi ic;erisindeki pay! %35,4'tiir

2003-2004 doneminde, iiniversitelere bagh 570 fakiilte ile 175 yiiksekokulda yiiriitiilen lisans diizeyindeki orgiin ogretim programlanna kaYlth ogrencilerin ogretim alanlanna gore dagIhml Tablo 4.2'de, 469 meslek yiiksekokulunda yiiriitiilen on lisans diizeyindeki orgiin ogretim programlanna kaYlth ogrencilerin ogretim alan1anna gore dagIhml ise Tablo 4.3'te gosterilmi~tir.

Tablo 4.2 Ogretim alanlanna gore lisans diizeyindeki ogrenci sayIlan.

Ogretim Alam Say! Yiizde

Dil ve Edebiyat 32.628 4,0

Matematik ve Fen Bilimleri 79.928 9,7 Saghk Bilimleri 76.263 9,3 Sosyal Bilimler 80.828 9,8 Uygulamah Sosyal Bilimler 370.180 44,9 Teknik Bilimler 143.387 17,4 Ziraat ve OnnancIhk 26.876 3,3 Sanat 13.650 1,6

TOPLAM 823.740 100,0

Tablo 4.3 Ogretim alanlarma gore on lisans diizeyindeki ogrenci sayIlan.

Ogretim Alam Say! Yiizde

Dil ve Edebiyat 111 -Matematik ve Fen Bilimleri 2.664 0,8 Saghk Bilimleri 12.147 3,5 Sosyal Bilimler 16 -Uygulamah Sosyal Bilimler 133.839 38,8 Teknik Bilimler 175.389 50,8 Ziraat ve OrmancilIk 15.010 4,4 Sanat 5.724 1,7 Diger 84 -TOPLAM 344.984 100,0

1992-1993 egitim-ogretim )'llmda ba~latIlan ve kamuoyunda paralz gece ogretimi olarak da bilinen ikinci ogretimdeki ogrenci sayIlanmn son be~ )'lldaki degi~imi Tablo 4.4'te gosterilmi~tir. Goriildiigu gibi, ikinci ogretimdeki ogrenci saylSl son be~ egitim-ogretim )'llmda yakla~lk % 64'liik bir artI~ gostermi~tir.

Tablo 4.4 ikinci ogretimdeki ogrenci saydanmn yIllara gore dagIlIIDI.

1999-2000 2000-2001 2001-2002 2002-2003 2003-2004

Lisans 134.541 145.074 151.674 155.565 163.320

On Lisans 53.784 62.036 72.374 124.208 145.380

TOPLAM 188.325 207.110 224.048 279.773 308.700

2003-2004 egitim-ogretim )'llmda lisans ve on lisans diizeyindeki orgiin ogretim programlanna kaYlth toplam ogrenci saYlsl bakImmdan en biiyiik ve en kiiqiik be~ iiniversitemizdeki ogrenci sa)'llan Tablo 4.5'te g6sterilmi~tir.

Tablo 4.5 Orgiin ogretimdeki ogrenci saYIsI (lisans ve on lisans) bakImmdan en biiyiik ve en kii~iik iiniversiteler.

Universite Ogrenci SaYIsI Universite Ogrenci Say!sI

Selquk 58.729 Okan 85 Gazi 57.584 Ufuk 194 istanbul 50.239 Ya~ar 202 Marmara 43.545 Gebze Yiik.TekEnst. 336 Uludag 37.975 <;ag 771

45

46

2003-2004 egitim-ogretim Yl1mda valaf iiniversite1erine kaYlth top1am 68.697 lisans ve on1isans ogrencisinin iiniversite1ere gore da~hilll Tab10 4.6'da gosterilmi~tir. Buna gore, vaklf iiniversite1erindeki top1am 1isans ve on1isans ogrenci saYlSlnm orgiin ogretimdeki top1am lisans ve on1isans ogrenci saytsma oram % 5,7'dir. Bir onceki ytla gore artl~ oram %20'dir.

Tablo 4.6 VakIf iiniversitelerine kaYlth lisans ve on lisans ogrenci sayllan.

Universite Ogrenci

Universite Ogrenci

SaYlsl SaYlsl Yeditepe 10.257 KadirHas 2.016 Bi1kent 9.277 istanbul Ticaret 1.729 istanbul Bilgi 6.952 Sabancl 1.705

Ba~kent 5.604 Atlhm 1.676 Beykent 3.814 I~lk 1.657 istanbul Kiiltiir 3.407 Dogu~ 1.612 Bahye~ehir 3.236 Haliy 1.498 Cankaya 3.052 Cag 771 Maltepe 2.889 Ya~ar 202 Fatih 2.396 Ufuk 194 izmir Ekonomi 2.336 Okan 85 Koy 2.319

2002-2003 egitim-ogretim Ylhnda iiniversitelerimizden mezun olan ogrenci sayllanmn daglhml Tablo 4.7'de verilmi~tir. Mezun saYlsmda bir onceki Ylla gore art1~ oram % 10,6'dlr.

Tablo 4.7 Yiiksekogretim kurumlarmdan 2002-2003 egitim-ogretim yllmda mezun olan ogrenci sayllan.

Mezun Ogrenci Say! Yiizde

F akiilteler 131.327 46,4 Yiiksekokullar 10.779 3,8 Meslek Yiiksekokullan 82.621 29,2 Aylkogretim 58.184 20,6

TOPLAM 282.911 100,0

4.2 Lisansiistii Ogrenci Saydan

Universitelerimize bagh enstitiilerde yiiriitiilen yiiksek lisans ve doktora (sanatta yeterlik dahil) ile tlp fakiiltelerinde ve diger egitim kurumlannda yiiriitiilen tlpta uzmanhk programlanndaki kaYlth ogrenci saYllanmn ylllara gore degi~imi Sekil 4.3'te, mezun sayllanmn Yillara gore degi~imi ise Seki14.4'te gosteri1mi~tir.

ICY. Lisans CT.pta uzm., '" .Ooktora '" '" c:i Qg ~

'01; N ,.. co ...

III

"' .... '" .... C! It)

"' .., .... ... .... ~

:g co ~ ..,

~ ""; co;

~ ...

~ c:i It)

~ It) It)

C! ... ..,

1993- 1994- 1995- 1996- 1997- 1998- 1999- 2000- 2001- 2002- 2003-1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

~ekil 4.3 Yiiksek lisans, doktora ve tIpta uzmanbk programlarma kayItb olanlann yIllara gore degi~imi.

CY. Lisans • Ooktora I:lTIpta Uzm .

1993-1994 1994-1995 1995-1996 1996-1997 1997-1998 1998-1999 1999-2000 2000·2001 2001·2002 2002-2003

~ekil 4.4 Yiiksek lisans, doktora ve tlpta uzmanbk programlanndan mezun olanlarm yIllara gore degi~imi

47

48

1983-2004 Yll1an arasmdaki donemde ytiksek lisans ogrencisi saylsl 9.059'dan 90.333'e, doktora ogrencisi saylSl (sanatta yeterlik dahil) 4.336'dan 24.891'e, tIpta uzmanhk ogrencisi saYISI ise 2.364'ten 15.892'ye ytikse1mi~tir. Boy1ece, tiniversitelerimizdeki 215 enstim ve 45 tIP faktiltesinde 1isanstism dtizeyde ogrenim goren 90.057 ytiksek 1isans, 24.835 doktora ve 10.556 tIpta uzmanhk ogrencisine i1aveten, diger egitim kurum1anmIzdaki 1 tIp faktiltesi, 41 hastane ve 5 enstimde ogrenim goren 276 ytiksek 1isans, 56 doktora ve 5.336 tIpta uzmanhk ogrencisiy1e birlikte 2003-2004 egitim-ogretim yllmda tilkemizdeki top1am lisanstistti ogrenci saYISI 131.116'ya ytikse1mi~tir.

2003-2004 egitim-ogretim YI1mda tiniversitelerimizdeki ytiksek lisans ve doktora programlanna kaYIth ogrenci1erin alan1ara gore dagIhml Tablo 4.8'de gosterilmi~tir.

Tablo 4.8 Halen kaYlthyiiksek lisans ve doktora ogrencilerinin alanlara gore dagIlIIDI.

Yiiksek Lisans Doktora Alan SaYI Yiizde Say! Yiizde

Dil ve Edebiyat 2.373 2,6 781 3,1

Matematik ve Fen Bi1imleri 7.073 7,8 2.827 11,4 Saghk Bilim1eri 3.384 3,8 3.479 14,0 Sosyal Bilim1er 10.150 11,3 3.350 13,5 Uygu1amah Sosya1 Bilim1er 42.811 47,5 6.672 26,9 Teknik Bi1im1er 19.322 21,5 5.790 23,3 Ziraat-OrmancIhk 3.385 3,8 1.529 6,2 Sanat 1.559 1,7 407 1,6

TOPLAM 90.057 100,0 24.835 100,0

Ytiksek 1isans ogrencilerinin % 8,5'i, doktora ogrencilerinin ise % 2,7'si vakIf tiniversitelerinde ogrenim gormektedir. Lisanstism ogrencilerin vala.f tiniversite1erine gore dafi;lhml Tab10 4.9'da verilmi~tir.

Tablo 4.9 VakIf iiniversitelerine kaYltb lisansiistii ogrenci sayllan.

Universite Ogrenci SaYIsI Y. Lisans Doktora

Atlhm 318 -Bahge~ehir 95 -Ba~kent 574 35 Beykent 204 -Bilkent 699 294 (:ag 19 -(:ankaya 205 -Dogu~ 153 -

Fatih 214 -Haliy 59 -I~lk 336 116 istanbul Bilgi 1184 2 istanbul Kiiltiir 177 5 istanbul Ticaret 289 -izmir Ekonomi 148 -KadirHas 223 35 Koy 200 1 Maltepe 195 -Sabancl 229 66 Ya~ar 3 -Yeditepe 2093 124

TOPLAM 7.617 678

Yiiksek lisans ogrencilerinin 1.669'u, doktora ogrencilerinin 764'si, tlpta uzmanhk ogrencilerinin ise 237'si, olmak uzere, toplam 2.670 lisansiistii ogrenci yabancl uyrukludur.

Universitelerimize bagh 215 enstitiide, 565'i saghk bilimleri, 509'u sosyal bilimler, 664'ii fen bilimleri ve 172'si diger uzmanhk enstitiilerinde olmak iizere, toplam 1.910 doktora programl yiiriitiilmektedir. Doktora programlanna kaYlth ogrenci saYlSlna gore en biiyiik ve en kiiyiik be~ iiniversitemiz Tablo 4.10'da gosterilmi~tir.

Tablo 4.10 Doktora ogrencisi saYIsl aC;lsmdan en biiyiik ve en kiiC;iik be~ iiniversite.

Universite Ogrenci SaYlsl Universite Ogrenci SaYlsl Ankara 2.859 Koy 1 Marmara 1.959 istanbul Bilgi 2 Gazi 1.803 istanbul Kiiltiir 5 istanbul 1.761 Mustafa Kemal 7 istanbul Teknik 1.422 Mugla 14

4.3 Ogretim Elemam Saydan

Universitelerimizin ye~itli unvan kademelerinde gorev yapan ogretim elemam saYllanmn son dort egitim-ogretim Ylhndaki kar~lla~tmnalan Tablo 4.11 'de gosterilmi~tir.

49

50

Tablo 4.11 Universitelerdeki ogretim elemanlan sayllan.

2000-2001 2001-2002 2002-2003 2003-2004

Profesor 8.682 9.396 10.042 10.688

DOyent 5.104 5.367 5.219 5.121

Yard1mc1 DOyent 10.189 11.190 12.356 13.266

Ara~t1rma Gorevlisi 25.542 25.864 27.380 28.426

Diger Ogretim Elemanlan 17.233 18.195 19.137 19.564

TOPLAM 66.750 70.012 74.134 77.065

Diger egitim kurumlanndaki 642 ogretim uyesi ve 1097 diger ogretim elemam i1e birlikte 2003-2004 ders Y1hnda ulkemizdeki top lam ogretim elemam sa)'lsl 78.804'tiir. Ogretim uyelerinin 255'i, diger ogretim e1emanlanmn ise 560'1, yabanc1 uyrukludur.

En fazla ve en az ogretim uyesine sahip be~ universitemiz Tablo 4.12'de gosterilmi~tir.

Tablo 4.12 Ogretim iiyesi saYlsl a~lSIndan en biiyiik ve en kii~iik be~ iiniversite.

Universite Ogretim

Universite Ogretim

Uyesi Saytsl Uyesi SaylSl istanbul 2.118 Okan 8 Ankara 1.622 Ya~ar 10 Gazi 1.531 <;ag 19 Hacettepe 1.308 Ufuk 22 Ege 1.244 izmir Ekonomi 23

2002-2003 egitim-ogretim yllmdan 2003-2004'e, universitelerimiz lisans ve onlisans programlanndaki toplam ogrenci saY1S1 % 2,3'liik art1~la 1.779.731'den 1.820.994'e, orgun ogretim ogrencisi sayts1 % 4,5'lik art1~la 1.11 'f.877'den 1.168.724'e yiikselmi~tir. Bunlann yamnda, top lam ogretim elemam saY1smm % 4.0'luk art1~la 74. 134'den 77.065'e, ogretim uyesi (profesor, dOyent ve yard1mc1 dOyent) saY1S1mn ise % 5,2'lik art1~la 27.617'den 29.075' e yiikseldigi goriilmektedir.

2003-2004 ders yllmda, lisans duzeyindeki orgun ogretim programlannda gorev yapan ogretim uyeleri ile ogretim uyesi ba~ma du~en ogrenci saY1lanmn ogretim alanlanna gore dagll1m1 Tablo 4.13'te gosterilmi~tir. Ulke genelinde ogretim uyesi ba~ma du~en lisans duzeyindeki orgiin ogretim ogrenci saylSl 31'dir.

Tablo 4.13 Lisans diizeyindeki orgiin ogretim programlannda ogretim iiyesi saYlsl He ogretim iiyesi ba~ma dii~en ogrenci saYIsmm alanlara gore dagdlml.

Alan Ogretim Uyesi Ogrenci/OgretimUyesi Oram

SaYlsl 2002-2003 2003-2004

Dil ve Edebiyat 767 43 42

Matematik ve Fen Bilimleri 2.954 27 27 Saghk Bilimleri 9.056 8 8 Sosyal Bilimler 2.261 37 36 Uygulamah Sosyal Bilim1er 5.099 75 72 Teknik Bilimler 4.481 31 32 Ziraat ve Ormanclhk 1.747 16 15

Sanat 621 23 22 Diger Alanlar 912 - -TOPLAMIGENEL ORAN 27.898 32 31

On lisans programlanndaki ogretim elemam sayllan ile ogretim elemam ba~ma orgun ogretim ogrencisi sayllan Tablo 4.14'te verilmi~tir. Buradan goriildugu gibi, ogretim gorevlileri ve okutmanlann da dahil edilmesine kar~lll, on lisans programlanndaki genel oran, lisans duzeyindeki genel oramn 90k uzerindedir ve ortalamada herhangi bir iyile~tirme saglanamaml~tlr. Bunun en onemli nedeni, on lisans programlanmn akademik kadrosunun gekirdegini olu~turan ogretim gorevlisi ve okutman atamalanna getirilen kIsltlamalardlr.

Tablo 4.14 On lisans diizeyindeki orgiin ogretim programlarmda ogretim elemam saylSl He ogretim elemam ba~ma dii~en ogrenci saYlSlmn alanlara gore dagIllml.

Alan Ogretim Elemam Ogrenci/Ogretim Elemam Oram SaYlsl

2002-2003 2003-2004

Dil ve Edebiyat 62 - 2 Matematik ve Fen Bilimleri 7 - 381 Saghk Bilimleri 354 36 34 Sosyal Bilimler 101 - -Uygulamah Sosyal Bilimler 959 152 140 Teknik Bilimler 1.678 98 105 Ziraat ve Ormanclhk 165 90 91 Sanat 73 135 78 Diger Alanlar 2.730 - -TOPLAM/GENEL ORAN 6.129 54 56

51

52

Ogretim uyesi ba~ma du~en lisans duzeyindeki orgun ogretim ogrenci saYlSlnm en kiiyuk ve en buyiik oldugu be~er universite Tablo 4.15'te gosterilmi~tir.

Tablo 4.15 Ogretim iiyesi ba~llla dii~en orgiin ogretim lisans ogrenci saYIslllln en kii~iik ve en biiyiik oldugu iiniversiteler.

Universite Ogrenci/Og.

Universite Ogrenci/Og.

Uyesi Oralll Uyesi Oralll Gebze Yuk.Tek.Enst. 4 Bahkesir 44 Ufuk 9 Mugla 47 Okan 11 Marmara 47 izmir Yuk.Tek.Enst. 11 Karadeniz Teknik 47 Harran 12 Selyuk 50

Ya~ar 13 Kocaeli 50 Sabancl 14 Afyon 51 istanbul Teknik 15 Nigde 52 Mimar Sinan 16 izmir Ekonomi 57 Adnan Menderes 16 istanbul Bilgi 59 Ankara 16 <::anakkale 18 Mart 61 Hacettepe 17 Yeditepe 62 Ege 19 Dumlupmar 95

Universitelerimizdeki ogretim iiyesi saYlSlmn yetersizligi, Tablo 4.16'dan da goriildiigii gibi, alt alanlara inildiginde daha belirgin bir ~ekilde ortaya Ylkmaktadu. Tiirkiye, ba~ta ogretmen yeti~tirme olmak uzere, kritik ileri teknoloji alanlannda yok ciddi bir ogretim iiyesi aylgl ile kar~l kar~lya bulunmaktadlr.

Tablo 4.16 Degi§ik alanlarda ogretim iiyesi ba§Illa dii§en lisans ogrencisi sayllan.

Ogrenci/Ogretim Uyesi Oralll Alan 2000-2001 2001-2002 2002-2003 2003-2004 ilkogretim 380 363 295 253 Okul Oncesi O~etmenligi 394 437 407 373 Beden Egitimi ve Spor Ogretmenligi 151 135 120 106 Yabancl Dil Ogretmenligi 92 80 72 71 Teknik Egitim 82 88 92 95 iktisat 90 83 80 79 Mesleki Egitim 67 62 60 60 i~letme 74 67 63 61 Sosyal Bilimler Ogretmenligi 59 33 38 38 Fen Bilimleri Ogretmenligi 55 46 46 46 Tiirk Dili ve Edebiyau Ogretmenligi 137 133 125 125 Bilgisayar Muhendisligi 50 52 51 53 Elektrik-Elektronik Miihendisligi 44 43 41 40 in~aat Miihendisligi 39 37 34 34 Makine Miihendisligi 34 34 33 33 Malzeme-Metalwji Miihendisligi 24 27 28 28

1992 yllmdan sonra kurulmu~ olan 25 devlet universitesindeki ogretim uyesi ba~ma du~en lisans ogrenci sayIlan, Tablo 4.17'de gosterilmi~tir. Buradan goriildugu gibi, bu universitelerimizdeki top lam ogretim uyesi saylsl, gegen ders yllmdan bu ders yllma % 9.6 oramnda artl~la, 5.740 'dan 6,291'e yiikselmi~tir. Bu artl~, yiiksekogretimin iilke sathma yayllmasl bakImmdan kUyiimsenmemesi gereken bir geli~medir.

Tablo 4.17 1992 YIII ve Sonraki YIIlarda kurulan devlet iiniversitelerindeki ogretim iiyesi He ogretim iiyesi ba~ma dii~enorgiin ogretim lisans ogrenci sayllan.

Universite 2000-2001 2001-2002 2002-2003 2003-2004

Say! Abant izzet Baysal 184 Adnan Menderes 192 Afyon Kocatepe 119 Bahkesir 157 Celal Bayar 250 <;anakkale Onsekiz 117 Dumlupmar 72 Galatasaray 68 Gaziosmanpa~a 98 Gebze ileri Teknoloji

43 Enstimsu

Harran 142 izmir Yiiksek Teknoloji

66 Enstimsu Ka:lkas 65 Kahraman Mara~ Siit9u

125 imam Kmkkale 194 Kocaeli 312 Mersin 254 Mugla 99 Mustafa Kemal 126 Nigde 152 Osmangazi 370 Pamukkale 233 Sakarya 292 Siileyman Demirel 372 Zonguldak Karaelmas 141

Sa)'!: Ogretim Uyesi Sa),!sllll Gostennektedir. Oran: Ogrenci/ Ogretim Uyesi OramdlL

Oran SaYI

39 243

16 218 61 125

50 186 46 271

70 145

194 73 21 76

31 126

- 76

27 194

.8 73

28 84

31 136

24 217

41 315 19 287

41 124

37 142 71 163

23 410

39 257 39 330 41 403

29 226

Oran Say! Oran SaYI Oran

35 282 34 333 32

17 278 15 308 16 65 142 63 209 51

47 195 49 241 44 45 321 38 343 37

61 161 58 166 61

199 106 142 158 95 20 86 19 88 19

27 149 25 169 24

1 93 2 96 4

18 210 16 253 12

10 89 10 98 11

28 87 36 103 39

32 185 27 196 27

27 224 30 242 30

46 355 48 374 50

19 325 20 327 23

40 163 38 175 47

36 229 24 216 28 67 184 58 201 52

24 433 24 449 25

38 339 30 336 33

37 363 36 390 36

39 460 34 539 30

22 281 22 281 26

53

Bolum 5

Ogretim Oyesi Yeti§tirme

5.1 Yurtdl~ma Lisansiistii Egitim Amaclyla Eleman Gonderme

Ogretim elemam yeti~tirmek amaclyla yurtdl~ma ogrenci gonderme i~lemleri, 1987 Ylhna kadar 1416 saylll Kanun kapsammda Milli Egitim Bakanhgl (MEB) tarafmdan yurutiilmu~tiir. 1987 yllmda 2547 saylll Kanun'un 33. maddesinde degi~iklik

yapllarak, universitelerin de yurtdl~ma eleman gondermeleri saglanml~tlr.

1992 yllmda kurulan 23 yeni universite ve yuksek teknoloji enstimsunun ogretim uyesi gereksinimini kar~llamak amaclyla 3837 saYlh Kanun'a eklenen geyici 24. madde ile gerek 1416 saylll Kanun yeryevesinde MEB tarafmdan, gerekse 2547 saYlh Kanun'un 33. maddesi uyannca Yuksekogretim Kurulu (YOK) kanahyla universiteler ve yuksek teknoloji enstitiileri adma 2000 Yllma kadar yurtdl~ma gonderilmesi planlanan ogrenci saYllan Tablo 5.1'de gosterilmi~tir.

Tablo 5.1 1993-2000 yIllan arasmda MEB ve YOK kanahyla yurtdl~ma g'onderilmesi planlanan toplam ogrenci sayIlan

Yll Kontenjan 1993 1.380 1994 700 1995 700 1996 700 1997 700 1998 700 1999 620 2000 620

Tablo 5. I' deki sayllar, MEB ile YOK'e tahsis edilen toplam kontenjan saYlsml gostermektedir. Geyici 24. maddeye gore 1993 yllmdaki 1.380 kontenjamn mmunun YOK'e tahsis edilmi~ olmasma kar~m, 1994 Yllmdan itibaren bu kontenjanlann MEB ile YOK arasmda nasll daglt1lacagl belirtilmemi~tir. 1994-2004 Ylllan arasmda YOK'e tahsis edilen kontenjan saYllanmn Yl11ara gore daglllml Tablo 5.2'de gosterilmi~tir. Buradan da goriildugu gibi 1996 Ylhndan itibaren kontenjan saYllannda onemli azalmalar olmu~tur.

54 .

Tablo 5.2 YOK'e tahsis edilen yurtdl~l burslarlll Ylllara gore dagIllml.

Yll YOK'e Verilen Kontenjan 1994 500 1995 300 1996 200 1997 200 1998 200 1999 100 2000 80 2001 100 2002 80 2003 80 2004 80

5.1.1 YOK Tarafllldan Yurtdl~llla Gonderilen Ara~tIrma Gorevlileri

1987 Yllmdan 2003 Ylh· sanuna kadar YOK tarafmdan lisansiistli egitim amaclyla yurtdl~mdaki 29 degi~ik iilkeye gonderilen ara~tlrma gorevlilerinin tap lam saylSl 3.694'diir. Bu ara~t1rma gorevlilerinin ylliar itibanyla iilkelere gore daglhml Tabla 5.3'te, iilkelerine gore iiniversiteler bazmda dag1l1mlan ise Tabla 5.4'te gosterilmi~tir.

Tabla 5.3'ten de goriildiigii gibi, ~u ana kadar gonderilen taplam 3.694 ara~t1rma

gorevlisinden 1.282'si (yakla~lk % 35) 1993 Ylh i<;;erisinde gonderilmi~tir. Gerek YOK'e tahsis edilen kantenjan saYllanndaki azalma, gerekse yurtdl~ma gonderilecek elemanlann se<;;imindeki standartlann yiikseltilmesi nedeniyle, 1996 yllmdan itibaren yurtdl~ma

gonderilen ara~tlrma gorevlilerinin sayllannda dii~me meydana gelmi~tir.

Yurtdl~ma gonderilen ogrencilerin yakla~lk % 50'si Amerika Birle~ik Devletleri'ne (ABD), % 38'i ingiltere'ye gonderilmi~tir. Geriye kalan % 12'si ise 27 degi~ik iilkeye gitmi~tir.

Bugiine kadar yurtdl~ma gonderilen 3.694 ara~t1rma gorevlisinin % 20 'si (730 ki~i) halen egitimlerine devam etmektedir. Bunlann, bagh alduklan iiniversitelere gore dag1l1ml Tabla 5 .5'te verilmi~tir.

Yurtdl~ma gonderilen ara~t1rma gorevlilerinden egitimlerini tamamlayarak Tiirkiye'ye donen 2.093 ki~inin iiniversite bazmda dokiimii Tabla 5.6'da verilmi~tir.

Egitimlerini tamamlayamadan Tiirkiye'ye donen 352 ara~tuma gorevlisinin iiniversitelere gore daglhml Tabla 5. 7'de gosterilmi~tir. Bu ogrencilerin yakla~lk

% 43 'ii akademik ba§arzslzlzk, % 12'si ise saglzk nedenleriyle Tiirkiye' ye donmii~lerdir. Geriye kalan % 45'in buyiik <;;agunlugunu, 33. maddenin ruhuna aykm alarak, iiniversitelerimiz tarafmdan klsa siireli yurtdl~ma gonderilip Tiirkiye'ye don en ara~tIrma gorevlileri alu~turmaktadlr. Bu tip uygulamaya san yedi ylldu kesinlikle izin verilmemektedir.

Mustafi saYllan veya donmeyen 519 ara~tlrma gorevlisinin universitelere gore daglhml Tabla 5.8'de gosterilmi~tir.

55

Tablo 5.3 Ara~tIrma gorevlilerinin yIllar itibanyla iilkelere gore dagIllml

GENEL

ULKELER 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 TOPLAM

ABD 67 138 55 66 67 60 745 64 169 85 40 56 50 47 32 53 41 1835

ALMANYA 7 17 4 13 13 13 44 2 11 5 5 1 7 2 1 145

AVUSTRALYA 1 14 1 1 1 18

AVUSTURYA 2 2 1 3 3 2 3 1 1 1 1 1 1 22

AZERBAYCAN 1 1

BEL~iKA 2 1 1 1 2 1 8

BOSNA-HERSEK 1 1

~iN HALK CUM. 1 1

DANiMARKA 1 1 1 3

FiNLANDiYA 1 1 1 3

FRANSA 5 12 7 4 8 3 13 5 9 2 3 9 8 2 1 4 9 104

GUNEYKORE 1 1

HOLLANDA 1 2 1 3 1 1 1 1 1 1 2 1 16

iNGiLTERE 38 208 112 127 110 74 446 52 93 57 17 21 8 9 10 11 8 1401

iSPANYA 1 1

iSRAiL 3 3 6

iSVEC 2 2 4

isviCRE 6 1 2 3 1 1 2 2 18

ITALYA 1 1 1 1 4

JAPONYA 2 1 1 3 1 1 1 10

K.iRLANDA 1 1

KANADA 24 17 3 3 2 6 1 4 1 3 3 1 3 1 1 73

KAZAKiSTAN 1 1

MACARisTAN 1 1 2

NORVE~ 1 1 2

BEYAZRUSYA 1 1

RUSYA 3 2 2 1 1 1 10

Y.ZELLANDA 1 1

YUNANiSTAN 1 1

TOPLAM 149 399 187 226 208 159 1282 131 285 162 76 97 80 63 53 74 63 3694

56

Tablo 5.4 Yurtcb~lDa gonderilen ara~tIrIDa gorevlilerinin iiniversiteler itibanyla iilkelere gore dagIlIIDI.

Universite

ABANT IZZET BAYSAL 4f 1£ ~ 61 ADNAN MENDERES 33 24 3 2 62 AFYON KOCATEPE 36 27 64 AKDENIZ 13 4 1 1 5 24 ANADOLU 81 22 2 3 6 4 118 ANKARA 67 65 6 1 7 4 1 1 2 2 1 3 1 1 1 1 1 1 1 167 ATATURK 40 31 2 4 3 80 BALIKESIR 40 28 3 71 BOGAZIC;:I 28 16 46 CELAL BAYAR 43 14 1 2 62 CUMHURIYET 8 36 1 1 1 47 C;:ANAKKALE ONSEKIZ MART 45 22 3 1 1 73 C;:UKUROVA 25 52 4 231 1 1 2 2 1 95 DICLE 28 7 1 1 5 42 DOKUZEYLUL « 27 7 1 4 1 1 89 DUMLUPINAR 46 14 1 2 63 EGE 41 26 6 1 3 80 ERCIYES 17 29 2 50 FIRAT 6 28 34 GALAT ASARA Y 2 13 1 17 GAZI 38 56 3 2 101 GAZIANTEP 1 36 2 39 GAZIOSMANP A~ 50 21 4 75 GEBZE YUK.TEK.ENST. 61 5 66 HACETTEPE 51 57 5 1 7 4 2 1 1 130 HARRAN 31 18 3 54 INONU 11 41 1 2 56 ISTANBUL 52 34 12 7 2 3 2 1 1 1 115 1ST ANBUL TEKNIK 60 36 2 221 1 1 106 IZMIR YUK. TEK. ENST. 71 71 KAFKAS 25 32 2 2 62 K.MARA~ SUTC;:U IMAM 33 22 2 2 59 KARADENIZ TEKNIK 45 34 1 20 100 KIRIKKALE 33 24 2 2 63 KOCAELI 63 13 1 1 2 80 MARMARA 34 37 10 7 3 2 93 MERSIN 38 16 3 4 4 66 MIMARSINAN 6 15 2 1 3 1 28 MUGLA 45 19 3 1 70 MUST AFA KEMAL 32 23 4 1 60 NIGDE 39 23 2 65 ONDOKUZ MA VIS 8 47 4 61 ORT A DOGU TEKNIK 98 43 2 1 1 6 3 155 OSMANGAZI 34 4 4 43 PAMUKKALE 41 15 6 62 SAKARYA 33 « 1 78 SELC;:UK 6 35 10 3 3 57 SULEYMAN DEMIREL 38 23 1 1 64 TRAKYA 7 22 2 32 ULUDAG 26 31 2 4 1 8 73 YILDIZ TEKNIK 24 26 4 631 4 69 YUZUNCUYIL 15 16 2 2 3 39 ZONGULDAK KARAELMAS 24 28 2 2 57

.... TOPLAM ~M~\CIN""""""""""""""1""'I""": ~

'"

57

Tablo 5.5 Egitimlerine devam edenlerin iiniversitelere gore dagdIll1l

Universite Say!

Abant Izzet Baysal 6 Adnan Menderes 14 Mon Kocatepe 4 Akdeniz 8 Anadolu 10 Ankara 52 Atatiirk 9 Bahkesir 13 BogaziCi 3 Cela1Bayar 7 Curnhuriyet 2 ! Canakkale 18 Mart 21 iCukurova 16 Dicle 3 Dokuz Eyliil 30 Dumlupmar 4 Ege 9 Erciyes 8 FIrat 3 Galatasaray. 6 Gazi 13 Gaziantep 4 Gaziosmanpasa 29 Gebze Yiiksek Teknoloii Enstitiisii 15 Hacettepe 38 Harran -fuonii 1 istanbul 3 istanbul Teknik 50 izmir Yiiksek Teknoloii Enstitiisii 12 Kafkas 11 Kahramanmaras Siitcii imam 10 Karadeniz Teknik 10 Kmkkale 1 Kocaeli 22 Marmara 24 Mersin 23 MimarSinan 9 Mugla 17 Mustafa Kemal -Nigde 6 Ondokuz Ma)'ls 3 Orta Dogu Teknik 69 Osmangazi 2 Pamukkale 9 Sakarya 47 Sekuk 5 Siilevrnan Demirel 8 Trakya 4 Uludag 18 YIldlZ Teknik 19 Yiiziincii YII 5 Z. Karaelmas 15 TOPLAM 730

58

Tablo 5.6 Egitimlerini tamamlayarak donenlerin iiniversitelere gore daglbml.

Universite Y.lisans Doktora Y.lisans ve Doktora Abant izzet Baysal - 4 34 Adnan Menderes 10 6 21 Afyon Kocatepe 16 7 18 Akdeniz - 11 -Anadolu 56 27 4 Ankara 3 71 8 Atatiirk 22 34 3 Bahkesir 12 16 13 Bogazi9i 7 26 1 Celal Bayar 7 13 19 Cumhuriyet 6 23 5 <,::.Kale 18 Mart 6 8 13 <,::ukurova 5 62 6 Dic1e 6 17 6 Dokuz Eyli1l 5 37 4 Dumlupmar 17 3 12 Ege 25 29 -Erciyes 7 31 1 FIrat - 23 4 Galatasaray - 8 3 Gazi 13 48 -Gaziantep - 25 3 Gaziosmanpa~a 6 9 16 Gebze Yiiksek Teknoloji Enstitiisii 8 9 19 Hacettepe 6 68 5 Harran 3 11 16 inonii 1 24 16 istanbul 4 37 2 istanbul Teknik 1 36 5 izmir Yliksek Teknoloji Enstitiisii 2 15 18 Kafkas 7 6 24 Kahramanmara~ Siit<;ii imam 12 5 25 Karadeniz Teknik 10 1 62 Kmkkale 3 8 19 Kocaeli 5 5 19 Marmara 4 28 4 Mersin 13 7 11 Mimar Sinan 2 4 -Mugla 19 4 13 Mustafa Kemal 9 10 24 Nigde 7 13 16 Orta Dogu Teknik 1 51 2 Ondokuz MaYls 3 59 -Osmangazi 1 9 21 Pamukkale 10 7 20 Sakarya 2 8 7 Sel<;uk 4 30 -SUleyman Demirel 4 16 21 Trakya - 16 3 Uludag 1 29 12 YIldlZ Teknik 1 30 2 Yiiziincii Ytl - 18 9 Z. Karaelmas 3 9 18 TOPLAM 375 1111 607

59

Tablo 5.7 Egitimlerini tamamlamadan donenlerin nedenlerine ve iiniversitelere gore daglilmi.

Universite Ba§anslZhk Saghk Diger

Ahant lzzet Bavsal 4 1 2 Adnan Menderes 1 - 2 Afyon Kocatepe 2 4 Akdeniz 1 - -Anadolu 10 3 2 Ankara 1 2 4 Atatiirk - - 2' Bahkesir - - 4 Bogazici 3 - 2 Celal Bayar - - -Cumhuriyet 4 1 1 Canakkale 18 Mart 1 1 1 Cukurova 1 - 1 Dic1e 1 1 4 Dokuz Eylii1 - 2 7 Durnlupmar 3 2 -Ege 1 2 3 Erciyes - 1 1 Frrat 2 - -Ga1atasaray - - -Gazi 10 - -Gaziantep 3 - -Gaziosmanpa~a 2 4 4 Gebze Yiiksek Tekno1()ii Enstitiisii 1 - 3 Hacettepe - 1 -Harran 2 1 3 inonii 8 - -istanbul 4 1 54 istanbul Teknik 1 1 5 izmir Yiiksek Tekno1oii Enstitiisii 5 - 4 Kafkas 3 1 -Kalrramanmar~ Siitcii imam 4 - -Karadeniz Teknik 6 - -Kmkka1e 9 - 5 Kocaeli - - -Marmara 3 2 14 Mersin 1 2 3 Mimar Sinan 1 - 10 Mugla 4 - -Mustafa Kemal 1 1 1 Nigde 5 1 4 Ondokuz Ma)'ls - - -Orta Dogu Teknik 3 1 1 Osmangazi 1 - 1 Pamukkale 6 - -Sakarya 1 - -

Se1cuk 17 - -Siile)'lllan Demire1 2 - 2 Trakya 1 1 1

Uludag 5 2 -YIldlZ Teknik 3 2 1

Yiiziincii Yl1 - 2 1 Z. Karae1mas 6 - 3

TOPLAM 153 43 156

60

Tablo 5.8 Geri donmeyenlerin iiniversitelere gore dagdlml.

Universite Miistafi Saydanlar istifa Edenler

Abant izzet Baysal 9 1 Adnan Menderes 8 -Afyon Kocatepe 11 2 Akdeniz I 3 Anadolu 3 3 Ankara 18 8 Atatiirk 9 1 BalIkesir 12 1 Bogaziyi 3 1 Celal Bayar 14 2 Cumhuriyet 4 1 <;.Kale 18 Mart 11 11 <;ukurova 3 1 Dic1e 2 2 DokuzEyli.i1 1 3 Dumlupmar 22 -Ege 6 5 Erciyes 1 -FIrat 1 1 Galatasaray - -Gazi 11 6 Gaziantep 3 1 Gazi osmanpa~a 4 1 Gebze Yiiksek Teknoloji Enstitiisii 2 9 Hacettepe 9 3 Harran 12 6 inonii 6 -istanbul 5 5 istanbul Teknik 3 4 izmir Yiiksek Teknoloji Enstitiisii 8 7 Katkas 10 -Kahramanmara~ Siityii imam 2 1 Karadeniz Teknik 11 -Kmkkale 13 5 Kocaeli 17 12 Marmara 5 9 Mersin 4 2 MimarSinan 1 1 Mugla 7 6 Mustafa Kemal 11 3 Nigde 7 6 Orta Dogu Teknik 3 1 Ondokuz MaYIs 7 12 Osmangazi 3 5 Pamukkale 7 3 Sakarya 8 5 Selyuk 1 -Siileyman Demirel 9 2 Trakya 4 2 Uludag 6 -

YIldlz Teknik 7 4 Yiiziincii YIl 4 -Z. Karae1mas 3 -

TOPLAM 352 167

61

5.1.2 Yiiksekogretim Kurulu Tarafmdan YapIlan Diizenlemeler

1993 Yllma kadar, yurtdl~ma lisansiistii egitim amaclyla gonderilecek ara~tlrma gorevlilerinin seyimi iyin herhangi bir smav yapllmamaktaydl. Maliye Bakanhgl tarafmdan YOK'e tahsis edilen kontenjanlann rakamsal olarak iiniversitelere daglhml YOK tarafmdan geryekle~tirilmekteydi. YOK tarafmdan tahsis edilen kontenjanlar, iiniversiteler tarafmdan mevcut ve gelecekteki ihtiyaylar goz oniine ahnarak anabilim dallanna dagltllmakta ve iiniversite yonetim kurulu karan ile YOK'iin onayma sunulmaktaydl.

Anabilim dallannm YOK tarafmdan onaylanmasmdan soma, iiniversiteler bu alanlarda yurtdl~ma lisansiistii egitime gonderecekleri ara~t1rma gorevlilerini kendileri belirleyip YOK'iin onayma sunuyorlardl. Universitelerin belirledigi bu ara~tlrma gorevlilerinin uymasl gereken ko~ullar ise minimum diizeyde tutulmu~tu.

1992 yllmda 3837 saYlh Kanun yeryevesinde kurulan 23 yeni iiniversite ve yiiksek teknoloji enstitiisiiniin ogretim iiyesi ihtiyacmm kar~llanmasl amaclyla ilk defa 1993 yllmda OSYM tarafmdan Yurtdl§l Lisansiistii Smavl (YLS) diizenlenmi~tir. Bu ylldan soma diizenlenen YLS ile hem 1992 Ylhndan soma kurulan yiiksekogretim kurumlan adma yurtdl~ma gonderilecek ara~tlrma gorevlilerinin, hem de MEB kanahyla yurtdl~ma gonderilecek ogrencilerin seyimleri birlikte yapllml~tlr. 1992 Ylhndan once kurulan iiniversiteler ise, eskiden oldugu gibi, yurtdl~ma gonderecekleri ara~t1rma gorevlilerini kendileri belirlemeye devam et1ni~lerdir.

YOK, ogretim iiyesi ve ara~tmcllann yurtiyinde ve yurtdl~mda yeti~tirilmesi iyin gerekli yah~malann uyum ve biitiinliik iyinde yiiriitiilmesini saglamak amaclyla 1996 yllmda Ogretim Uyesi ve Ara§tmcl Yeti§tirme Kurulu 'nu olu~turmu~ ve lisansiistii egitim amaclyla yurtdl~ma gonderilecek ara~t1rma gorevlileriyle ilgili izlenecek yontemlerde radikal degi~iklikler yapml~t1r.

Onbe~ iiyeden olu~an Ogretim Uyesi ve Ara§tmcl Yeti§tirme Kurulu 'nun kompozisyonu a~aglda belirtilmi~tir:

• MEB tarafmdan gorevlendirilecek bir iiye, • YOK Ba~kam'nca, Yiiksekogretim Yiiriitme Kurulu iiyeleri arasmdan gorevlendirilecek bir

iiye, • DPT Miiste§arlzgl'nca gorevlendirilecek bir iiye, • rUBiTAK Ba~kam'nca gorevlendirilecek bir iiye • OSYM Ba~kam, • YOK Ba~kam'nca, Yiiksekogretim Genel Kurulu 'nun ve rektorleriri gorii~leri

62

ahnarak, ogretim iiyesi ve ara~tlfmaCl yeti~tirme konusunda deneyim sahibi, akademik yah~malan ile temayiiz et1ni~ halen gorevde veya emekli olan ogretim iiye1eri arasmdan seyilecek on iiye.

Yurtdl~mdaki egitim iicretleri, iilkelere ve iilkelerdeki iiniversitelere gore farkhhklar gostermektedir. Omegin, Fransa ve Almanya'daki iiniversitelerde egitim iicreti yoktur. ABD'deki eyalet iiniversiteleri, ozel iiniversitelere gore daha ucuzdur. Degi~ik iilkelerde lisansiistii egitim goren tiim ara~t1rma gorevlileri iyin yapllan harcamalann goz oniine ahnmaslyla YOK tarafmdan 1996 Yllmda geryekle~tirilen yah~mada, ara~tlrma gorevlisi ba~ma Yllda ortalama olarak 25.000 dolar harcama yaplldlgl hesaplannl1~t1r.

Yiiksekogretim kurumlanmIzm ogretim iiyesi ihtiyacI yadsmamaz bir gergektir. Ancak YOK, yurtdI~mdaki egitimin yiiksek maliyetini goz oniine alarak ve nitelikli iiniversitelere kabul edilebilmeleri i9in* yurtdI~ma gonderilecek elemanlann belirlenmesinde se9ici olunmasl gerektigi noktasmdan hareket etmi~ ve bu a9Igm her ne pahasma olursa olsun yurtdI~ma ogrenci gondererek kapatIlmasmm dogru olmadIgmI, yiiksekogretim kurumlanmIzm nitelikli ogretim iiyelerine ihtiya9lan oldugunu vurgulamI~tIr. Bu gorii~ler gergevesinde ve Ogretim Uyesi ve Ara$tmcl Yeti$tirme Kurulu'nun onerileri dogrultusunda, YOK tarafmdan 1996 YIlmm ikinci yansmda konuyla ilgili olarak almI~ oldugu onemli kararlar ~unlardIr:

• Adaylar, gidecekleri yabancI iilkenin diline vakIf olmahdIr. Aksi takdirde, bu ki~ilerin egitimlerini gii9liikle yaptIklan veya egitimlerini tamamlayamadan geri dondiikleri belirlenmi~tir. YabancI dil egitimi, ozellikle son on YIl igerisinde iilkemizde 90k geli~mi~tir. Bu nedenle, yabancI dil bilgisi belirli bir seviyeye gelmemi~ elemanlar yurtdI~ma gonderilmemelidir.

ABD'ye gidecek adaylann TOEFL smavmm klasik yazIlI sisteminden 550 'den, bilgisayarh sisteminden ise 213'den, ingiltere'ye gidecek adaylann IELTS smavmdan 7,0'den az olmamak ko~uluyla ba~vurduklan iiniversitelerin yabancI dil puam ile ilgili ko~ulunu Tiirkiye'de saglamalan istenmektedir. Diger dillerin soz konusu oldugu iilkelere lisansiistii egitim i9in gonderilecek adaylar i9in ise, ilgili iilkede lisansiistii egitimi takip edebilecek diizeyde dil bilgisine sahip olduklanna dair bir belgeyi, ilgili iilkelerin kiiltiir merkezlerinden veya e~deger kurulu~lanndan getinneleri istenmektedir.

• Son yIllarda yurtdI~mdaki egitim sistemlerinde biiyiik degi~iklikler olmu~tur. Lisans programlanndaki egilim, ogrencilerin kendi bran~lannda ihtisasla~malan yerine ogrencilere fonnasyon venne yoniindedir. Kendi alanlannda derinlik kazanmak isteyen ogrenciler tarafmdan tercih edilen yiiksek lisans programlanmn 90gunlugu tezsiz yiiksek lisans programlandIr. Lisansiistii 9ah~malarm en yogun yapIldIgI iilke olan ABD'de yllda yakla~Ik 400.000 yiiksek lisans derecesi verilmektedir. Bunlann % 85'i tezsiz yiiksek lisans derecesidir.

YOK, yiiksek lisans derecesi almak i9in yurtdI~ma ara~tInna gorevlisi gondennemekte, sadece doktora egitimine izin vennektedir. Bu kuralm tek istisnasI, mimarhk, giizel sanatlar ve benzeri alanlardIr (Ozellikle bu alanlarda ABD'de ahnabilecek en son derece Master of Fine Arts'dIr.).

• YurtdI~mdaki lisansiistii egitim mutlaka belli bir kalitenin iizerindeki yiiksekogretim kurumlannda yapIlmahdIr. YOK, yurtdI~mda doktora egitimi i9in gidilebilecek iiniversiteleri alan bazmda belirlemi~tir. Universitelerin sIralanmasmda ABD i9in National Research Council (NRC) tarafmdan yaymlanan Research Doctorate Programs in the United States, ingiltere i9in ise Higher Education Funding Councils for England, Scotland and Wales tarafmdan yapIlan degerlendinne sonu9lan (Research Assessment Exercise) baz olarak ahnmI~tIr.

* Lisansiistii egitim yapmak iizere yurtdl~ma gonderilecek ki~ilerle i I gi I i oIarak kar§IIa~J1an sorun sadece bunlann nas!l seyilecegi degildir. Esas zorluk, se~ilen adaylarm yurtdl~mdaki nitelikli iiniversitelere yerl~tirilmesidir.

63

64

1996 Ylhnda yapllan degi~ikliklerin en onemlilerinden biri, YLS'nin bilim smavmdan yetenek smavma donu~tiiriilmesidir. Boyle bir karann ahnmasmdaki en buyiik nedenlerden biri, ki~ilerin alanlanndaki bilgi duzeyinin degerlendirilmesinde bilim smaVl sonucunda ahnacak tek bir not yerine, geni~ bir zaman dilimine yaYllml~ bir degerlendirme olyutii olan genel akademik not ortalamasmm temel ahnmasmm akllcl bir yak1a~lm olmasmdandu. Ki~ilerden yuksekogrenimlerini belirli bir not duzeyi ile bitirmelerinin istenmesi, onlann kendi alanlannda belirli bir bilgi duzeyine ula~tlgmm gostergesidir. Ote yandan gunumuzde alanlar arasmdaki slmrlar hemen kaybolmu~ ve bilim disiplinlerarasl bir iyerik kazanml~tIr. Omegin, Fen Bilgisi Ogretmenligi Sosyal Bilgiler Ogretmenligi Bilgisayar Yazlhml Biyokimya, Malzeme Bilimi ve bunlara benzeyen tiim alanlarda bilim smaVl yapmak imkanslzdu. (unku, disiplinlerarasl nitelikteki bu alanlara degi~ik mezun ki~iler ba~vurabilir. Bu aylklamalardan goriilecegi gibi, bilimsel sorunlar tek bir alam, yok iyi de olsa bilen ki~i1erin yozumleyebilecegi duzeyi geymi~ bulunmaktadu. Bu nedenle, bilim smaVl yetenekli ki~ileri seymeye uygun bir smav turu olarak gorulmemekte, ozellikle geli~mi~ iilkelerde yapllan kitlesel seyme smavlannda genel yetenek smaVl uygulanmaktadlr. Bunun tipik omegi, ABD'de uygulanan SAT (Scholastic Aptitude Test) ve GRE (Graduate Record Examination) smavlandlr.

Tum bu gerekyelerin l~lgl altmda ve MEB'nm da onaYl ahnarak, 1996 Ylhna kadar yoktan seymeli alan smaVl olarak yapllan YLS, 1996 Ylhnda sozel ve saYlsal bolumlerden olu~an yetenek smaVl olarak yapIlml~ur. Smavda, lisansustii egitimdeki ba~anda etki1i olan sozel, saYlsal ve manuksal akIl yiiriitme (muhakeme) beceri1erinin olyulmesi amay1anml~t1r.

Yurtdl~mdaki bir yiiksekogretim kurumundan doktora egitimine yone1ik olarak kesin akseptans temin eden aday1ann seyimi, ilk kez 1996 Ylhnda sozlii sznavla yapl1ml~tIr.

Sozlu smava ba~vurmak iyin yerine getiri1mesi gereken nitelige yonelik birfok on ko§ul bu1unmaktadu. Bun1ardan bir tanesi, aday1ann YOK tarafmdan a1an1ara gore be1ir1enmi~ yurtdl~mdaki universite1erden doktora egitimi 19m ko~ulsuz kabul be1gesi a1ma1andlr.Yurtdl~mdaki ka1ite1i universite1erden doktoraya kabul be1gesi a1abi1mek son derece guytiir. Bunun iyin standart smav1ardan (TOEFL, GRE/GMAT) yiiksek puan ahnmasl gerekmektedir. Aynca, adaym 1isans ve/veya yiiksek 1isans egitimiY1e ilgi1i gene1 not ortalamasl yiiksek olmahdlr.

Yurtdl~llisansustii egitim amaclyla gonderi1en ara~urma gorevli1erinin ka1ite1erindeki artl~, ozellikle yurtdwmdaki tamnml~ universite1erin dikkatini yekmi~tir. Bu universite1er Yuksekogretim Kuru1u i1e temas ederek seyi1ecek bursiyerlerin kendi universite1erinde ogrenim gorme1erini sag1amak amacly1a an1a~ma yapmak istediklerini be1irtmt~lerdir.

ingiltere'nin en kok1u universite1erinden biri olan ve ingiltere'de 1996 Yllmda yapIlan degerlendirme sonuy1anna gore (Research Assessment Exercise) birinci suada yer alan Cambridge Universitesi i1e Yuksekogretim Kurulu arasmda 2001 Yl1mdan geyerli olmak uzere 5 yIl sure1i bir an1a~ma imzalanml~tu.

Bu programa ba~vuracak aday1ann 1isans egitimlerini donem kaybetmeden tamam1amw olma1an gene1 not orta1ama1anmn en az 300/400 ve 70/100 olmasl, IELTS'den en az 700 alma1an gerekmektedir.

Bu ~artlan saglayanlardan Cambridge Universitesinden doktora egitimi i9in kabul belgesi saglayan adaylar Yiiksekogretim Kurulu tarafmdan yapIlan sozlii smavda da ba~anh olmalan halinde Mehmet Fuat Kopriilii bursiyeri olarak Cambridge Universitesi'nde ogrenim gonnektelerdir.

5.2 Yurti~i Lisansiistii Programlarmm Etkin Hale Getirilmesi

Ogretim iiyesi a9lgml kapatmak amaclyla yurtdl~ma e1eman gonderilmesinin yam sua, yurti9i kaynaklanmlzm da etkili kullanIlmaslyla hem biiyiik tasarruflann saglanacagl, hem de iiniversitelerimizdeki ara~tInna potansiyelinin verimli olarak kullamlacagl bilincinde olan YOK, bu konuyla ilgili olarak 1996 yllmdan itibaren onemli giri~imlerde bulunmu~tur.

Hlzla biiyiiyen ve Anadolu'ya yayllan yiiksekogretim sistemimizin ogretim iiyesi ihtiyacmm kar~Ilanmasl i9in yapllan ilk diizenleme, 16 Kaslm 1983 tarihinde yiiriirliige konan Bir Universite Adzna Bir Diger Universitede Lisansiistii Egitim Goren Ara§tzrma Gorevlileri Hakkznda yonetInelik'dir. Bu yonetmelikle, geli~mekte olan iiniversitelerdeki ara~tlnna gorevlilerinin, geli~mi~ iiniversitelerde lisansiistii egitim yapmalan hedeflenmi~tir. Bu yonetmeligin yiiriirliige girmesinden 1997 Yilt baszna kadar gefen sure iferisinde, bu yonetmelik hukumlerine gore yurtifinde yeti$tirilen toplam ogretim uyesi saYlsl 723 'tur. Saymm bu kadar dii~iik kalmasmm ii9 temel nedenini ~u ~ekilde ozetlemek miimkiindiir:

• Ara~tInna gorevlilerine, geli~mi~ iiniversitelerimizin bulundugu biiyiik~ehirlerde bannma imkam saglanamamasl nedeniyle program cazip hale getirilememi~ ve biwok ara~tInna gorevlisi lisansiistii 9ah~malanm kIsa siireli, ge9ici gorevlendinnelerle yiiriitInek zorunda kalml~tIr.

• Ara~tInna gorevlilerinin gerek bilimsel, gerekse yabancI dil eksikliklerini giderebilmek amaclyla hazlrhk programlan diizenlenememi~tir. Bu ara~tInna gorevlileri, geli~mi~ iiniversitelerin yaptIklan Lisansiistii Giri~ SmavI'nda genellikle ba~anslz olmu~lardIr.

• Ara~trrma gorevlilerinin lisansiistii 9ah~malan saglam mali kaynaklara dayandmlmadlgl i9in, bu tiir faaliyetler uluslararasl diizeydeki bilim adamlanmlz bakImmdan cazip hale getirilememi~tir.

1996 yllmdan itibaren ogretim iiyelerinin yurti9i kaynaklar yardlffilyla yeti~tirilmesi

yoniinde somut adlmlar atIlml~tIr. Oncelikle, Lisansiistii Egitim Yonetmeligi'nde degi~iklik yapllarak, geli~mekte olan iiniversitelerdeki ara~tInna gorevlilerinin geli~mi~ iiniversitelerde smaVSlZ olarak lisansiistii egitime ba~lamalan ve gerektiginde bunlann bilimsel hazlrhk ve/veya yabancI dil egitimi almalan saglanml~tIr. Bu konuyla ilgili yonetInelik degi~ikligi, 05.10.1996 tarih ve 22778 sayI11 Resmi Gazete'de yaYImlanarak yiiriirliige ginni~tir. Aynca, bu programm ba~anya ula~abilmesi i9in 1996 YIhnda Ankara, Atatiirk, Bogazi9i, <;::ukurova, Dokuz Eyliil, Hacettepe, istanbul Teknik ve Orta Dogu Teknik Universiteleri kampuslannda ba~latIlan yurt ve stiidyo apartman komplekslerinin yaplffil tamamlanml~tIr.

Tablo 5.9'da a9lkya goriildiigii gibi, yurti9inde ogretim iiyesi yeti~tinne faaliyetlerinde son 7 Yllda saglanan geli~me (5 .134 ara~tInna gorevlisi), onceki 16 YJlda gergekle~tirilebilenin (723 ara~tInna gorevlisi) yedi katIdlr.

65

66

Tablo 5.9 35. madde ~er~evesinde gorevlendirilen ara§tIrma gorevlilerinin Iisansiistii egitim yaptIldan iiniversitelere gore daglhllll.

Universite 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Abant izzet Baysal - - - - - 3 -Akdeniz - - - 1 - - 1 Anadolu - 2 18 7 7 37 13 Ankara 134 202 236 111 112 104 93 Atatiirk 2 9 3 5 15 4 7 Bahkesir - - - 5 1 - -

Bogaziyi 9 7 14 - 5 5 4 Celal Bayar - - 1 - - - -

Cumhuriyet - 1 - - 1 - -<;anakkale 18 Mart - - 1 - - - -<;ukurova 5 32 61 51 38 47 17 Dokuz Eyliil 18 70 35 33 42 84 58 Dumlupmar - 1 - - - - -Ege 17 42 26 48 38 59 37 Erciyes - 2 2 2 2 1 1 Frrat - 6 1 2 1 3 -Galatasaray - - - - - 1 -Gazi 23 91 132 59 77 145 77 Gaziantep - 1 - 1 - - -Gaziosmanpa§a - - - 1 1 - -GebzeYiik.Tek. - 2 4 2 1 - 2 Hacettepe 24 72 95 63 76 76 51 in6nii - 1 - 3 4 - -istanbul 31 53 66 50 66 62 38 istanbul Teknik 20 50 50 17 11 14 14 izmir Yiik. Tek. - 1 - - - - -Karadeniz Teknik 3 38 24 20 12 28 3 Kmkkale - - - 1 - - -

Marmara 9 18 31 37 55 20 26 Mersin - - 1 2 - - -Mimar Sinan 1 5 6 - 6 5 6 Mugla - 1 - - 1 - -

Ondokuz MaYls - 7 6 3 13 3 2 Orta Dogu Teknik 19 69 72 59 108 244 167 Osmangazi - 1 2 - 4 31 10 Pamukkale - - 1 - - - -Sakarya - 12 1 - 4 12 1 Selyuk 2 32 30 10 5 4 7 Siileyman Demirel - 2 1 - 2 - -Trakya - 2 - 2 3 2 -Uludag - 2 13 6 8 19 11 YlldlZ Teknik 3 8 11 7 6 15 16 YiizUncii Yll - 3 - 1 - - -Zonguldak Karaelmas - - - - - 1 -TOPLAM 320 845 944 609 725 1029 662

Aynca yurtic;inde ogretim iiyesi yetI~tHme c;erc;evesinde lisansiistii c;all~malara mali destek sag1amak ic;in Katma Biltr;eli jdareler Biltr;e Kanunu 'na ek1enen bir madde i1e iiniversitelere kaynak tahsis edilmi~tir. Bu c;erc;evede 2004 YIll ic;erisinde iiniversitelerin ilgili kalemlerine aktanlan miktarlar Tablo 5.1 O'da gosterilmi~tir.

Tablo 5.10 Yurtic;i Lisansiistii Programl Projesi c;erc;evesinde 2004 yIlI ic;erisinde iiniversitelere yapIlan odemeler.

Universite Odenen Miktar

Abant izzet Baysa1 971.623.931 Akdeniz 1.295.498.575 Anado1u 23.318.974.359 Ankara 294.725.925.922 Atatiirk 7.449.116.809 Bogazic;i 17.165.356.125 <;::ukurova 93.923.646.722 Dokuz Eyliil 106.878.632.4 77 Ege 106.554.757.852 Erciyes 971.623.932 FIrat 1.619.373.219 Galatasaray 323.874.644 Gazi 168.414.814.811 Gebze Yiik.Tek.Ens. 4.534.245.014 Hacettepe 148.334.586.911 inonii 971.623.932 istanbul 95.866.894.586 istanbul Teknik 75.462.792.022 Karadeniz Teknik 55.058.689.458 Marmara 41.779.829.059 Mersin 647.749.288 Mimar Sinan Giizel San. 6.801.367.521 Ondokuz MaYIs 6.153.618.233 Orta Dogu Teknik 353.347.236.462 Osman Gazi 25.909.971.510 Sakarya 6.153.618.234 Sel<;uk 9.392.364.659 Siileyman Demirel 971.623.932 Trakya 647.749.288 Uludag 19.432.478.632 YIldIZ Teknik 30.120.341.880 TOPLAM 1.705.200.000.000

67

68

Bolum 6

Program Geli§tirme ve Proje <;ah§malan

6.1 Hizmet Oncesi Ogretmen Yeti~tirme Reformu

1982 Yllmda yiiriirliige giren 2547 saYlh Yiiksekogretim Kanunu geregmce, hizmet oncesi ogretmen yeti~tirme i~levi tamamlyla iiniversitelerin Egitim Fakiiltelerine devredilmi~tir. Egitim Fakiilteleri, iilkenin ogretmen ihtiyacml kar~llamada en onemli kurumlar olmu~ ise de ba~lang19taki yanh~ yapllanma, temel amaylardan uzakla~ma gibi ye~itli sorunlar nedeniyle iilkenin ogretmen ihtiyacml kar~llamada gerek nitelik gerekse nicelik baklmmdan yetersiz kaldlgl goriilmii~tiir. Bunun sonucu olarak, ozellikle okulOncesi egitim ve ilkogretim diizeylerinde klsa zamanda kar~llanamayacak ogretmen aylgl ortaya ylkml~ ve MEB, zorunlu olarak bu diizeyler iyin gerekli ogretmen ihtiyacml ba~ka kaynaklardan (diger fakiilte me zuni an gibi) kar~llamaya ba~laml~tlf. Bu sorunlan dikkate alan YOK, 1996 yIlI ba~mda MEB ile birlikte ba~lattlgl bir yah~ma ile iilkenin ogretmen ihtiyaylan dogrultusunda Egitim Fakiiltelerinin ogretmen yeti~tirme programlanm yeniden diizenlemi~tir. Bu diizenleme yah~maSI kapsammda Egitim Fakiiltelerinde yiiriitiilen ve yeni ayllmasl onerilen tiim ogretmen yeti~tirme lisans programlan yeniden geli~tirilmi~ ve 1998-1999 egitim­ogretim yllmdan itibaren iiniversitelerimizde uygulanmaya ba~laml~tlr. Ba~ta, Dniversitelerarasl Kurul, YOK Genel Kurulu ve Yiiriitme Kurulu olmak iizere Egitim Fakiiltesi Dekanlan ve ogretim iiyeleriyle de tartl~llarak uygulamaya geyirilen bu yeniden yapllanmamn en onemli ozellikleri a~aglda aylklanml~tlf:

1. Egitim Fakiilteleri, 1996 Ylhna kadar iilkenin ihtiyay duydugu nitelik ve nicelikteki ogretmenleri yeti~tirmek yerine, sahip oldugu ogretim elemanlanmn akademik yonelimleri ve tercihleri dogrultusunda yapllanml~ ve ayllan program}ar daha yok ortaogretim diizeyine ogretmen yeti~tiren lisans programlan olmu~tur. Bunun sonucu olarak, okulOncesi ve ilkogretim alanlannda yeti~en ogretmen saylSl, ihtiyaci kar~llamada yok yetersiz kahrken, ortaogretim diizeyine ye~it1i bran~larda ihtiyay fazlasl ogretmen yeti~tirilmeye ba~lanml~t1r.

Yiiksek Ogretim Kurulu tarafmdan geryekle~tirilen yeniden yapIlandlrma yeryevesinde egitim fakiiltelerinin kontenjanlanndaki degi~iklikler Sekil 6.1-Sekil 6.8 de aylkya goriilmektedir.

1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Sekil 6.1 ingilizce ogretmenligi programI kontenjammn )'lllara gore dagIllmI

1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Sekil 6.2 SImf ogretmenligi programI kontenjammn Yll1ara gore dagIllml

69

70

1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

~ekil 6.3 Anaokul - OkulOncesi ogretmenligi programl kontenjammn yJ.11ara gore dagthml

1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 20032004

~eki16.4 Sosyal Bilgiler ogretmenligi programl kontenjammn ytllara gore dagthml

500

1.000

'0 CD

1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Sekil 6.5 Tiirk<;e ogretmenligi programl kontenjammn yIllara gore degi~imi

1992·1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003

Sekil 6.6 iIkogretim matematik ogretmenligi programl kontenjammn )'lllara gore degi~imi

2004

71

1400

200

100

1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

~ekil 6.7 ilkogretim fen bilgisi program! kontenjammn )'Illara gore degi~imi

o.w--.-

72

1992-1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003

~ekil 6.8 Bilgisayar ve ogretim teknolojileri ogretmenligi program! kontenjanmm )'Illara gore degi~imi

2004

Bu ~ekillerden a9lk9a goriildiigii gibi, okuloncesi ve ilkogretim ogretmenlik programlan kontenjanlannda kayda deger artl~lar getirilirken, fazla ihtiya9 duyulmayan ortaogretim ogretmenlik programlan kontenjanlan ya sabit tutulmu~ ya da yerine gore dii~iiriilmii~tiir. Sonu9ta, yeni yapIlanmamn yiiriirliige girdigi, 1998 yllma kadar toplam 20.000'in altmda olan Egitim Fakiiltesi kontenjanlan 1998-1999 egitim-ogretim ytlmdan itibaren 39.000'lere yiikselmi~tir. Ancak, yeni diizenleme ilk mezunlanm verene kadar gegecek siirede bu alanlardaki ogretmen a9lgml biran once ve htzlI bir bi9imde kapatmak en onemli mesele haline gelmi~tir. Ozellikle 8 yIlltk kesintisiz zorunlu egitimin de yiiriirliige girmesi ile bu ihtiya9 acille~mi~tir. Bu ihtiyacI degerlendiren YOK, ilk olarak 1996 yllmda Oku16ncesi, Slmf Ogretmenligi ve ingilizce Ogretmenligi alanlannda ogretmenlik sertifika programlan geli~tirmi~ ve uygulanmak iizere Egitim Fakiiltelerimize gondermi~tir. YOK, ikinci bir onlem olarak da, Egitim Fakiiltelerinde yiiriitiilmekte olan ve yakla~lk 40.000 ogrencinin devam ettigi ortaogretim alan ogretmenligi sertifika programlanm, Slmf Ogretmenligi sertifika programma donii~tiirmek iizere gerekli program 9ah~maslm yapml~ ve Kaslm 1997'de tiim Fakiiltelerimize gondermi~tir. Bu tedbirin onem1i bir sonucu olarak, ortaogretim alan ogretmenligi sertifika programmda kaYltlt ogrenci saYIsI 40.000'lerden 29.000'e inerken, sadece 1.000 dolaytnda olan ilkogretim slmf ogretmenligi sertifika programl ogrenci saylSl Kaslm 1998 itibanyla 12.000'lere tlrmanml~ttr. Bu sayl, Eyliil 1999 itibariyle 25.000'lerin, 2000 YIlt itibariyle 45.000'lerin iizerinde gefgekle~mi~tir.

ingilizce Ogretmenligi Sertifika Programma kaydolan ogrenci saYlsl ise 2000 ytlt itibariyle 1915,2001 yIlI itibariyle 2407, 2002 YIlt itibariyle 1892,2003 yIlI itibariyle 3352 olmu~tur.

2000-2001 egitim-ogretim Yllmda Milli Egitim Bakanhgl'nm talebiyle bir defaya mahsus olmak iizere ortaogretim i9in Matematik ve Tiirkge/Tiirk Dili ve Edebiyatt alanlannda ogretmenlik sertifika programlan a9Ilml~tlr. Bu programlardan Matematik Ogretmenligi Sertifika Programma katIlIm 5405; Tiirkge/Tiirk Dili ve Edebiyatl Ogretmenligi Sertifika Programma kattltm da 4428 olmu~tur.

2. 1982 yllmdan itibaren iiniversiteler biinyesinde faaliyet gostermeye ba~layan Egitim Fakiilteleri daha 90k ortaogretim ogretmeni yeti~tirmeye yonelmi~ler ve ilkogretim II. kademe (eski adlyla ortaokul) ogretmeni yeti~tirilmesi gozardl edilmi~tir. 1995-1996 Egitim Fakiilteleri mezunlanmn ogretmenlik alanlanna gore dagIllmmm incelenmesinden olduk9a 9arplk ve olumsuz bir tablo ortaya 91kmaktadu. Soyle ki, ilkogretimin II. kademesinde okutulan ve daha 90k ogrencinin almasl gereken Fen Bilgisi dersi ogretmenligi i9in tiim Egitim Fakiiltelerimiz sadece 58 mezun verirken, ortaogretimde (lise) okutulan Fizik, Kimya, Biyoloji dersleri ogretmenlikleri i9in 2.008 mezun vermi~lerdir. Aym ~ekilde, Egitim Fakiiltelerimiz ilkogretim II. kademesinde okutulan Tiirkge dersi ogretmenligi i9in sadece 61 mezun verirken, lisede okutulan Tiirk Dili ve Edebiyatt dersi ogretmenligi i9in 793 mezun vermi~lerdir. ilkogretim II. Kademesinde okutulan ve yine daha 90k ogrencinin almasl gereken Sosyal Bilgiler dersi ogretmenligi i9in durum daha da vahim gOriinmektedir. Egitim Fakiiltelerimiz bu alanda hi9 mezun vermez iken, liselerde okutulan ve Sosyal Bilgiler alanlanm igeren Tarih, Cografya ve Felsefe grubu ogretmenlikleri i9in top lam 1.330 mezun vermi~lerdir. MEB, bu nedenle lise ogretmenligi programlanndan mezun ogretmenleri ilkogretim diizeyinde

73

74

kullanmak zorunda kalml~, ancak bu uygulama da ye~itli problemleri beraberinde getirmi~tir. Sadece bir bran~ta (Fizik,Tarih gibi) yeti~en ogretmenler, ilkogretimde yer alan Fen Bilgisi, Sosyal Bilgiler gibi dersleri ogretmekte zorlanml~lar ve yogu durumda bu diizeyde ogretmenlik yapmak istememi~lerdir. Aynca ek alanda yeti~en bran~ ogretmenleri, yan alanlan olmadlgl iyin, kendi alanlan dl~mda ba~ka bir derse girememi~ler ve ozellikle kiiyiik ilkogretim okullannda her bran~ iyin bir ogretmen bulundurma zorunlulugu ortaya Ylkml~tlr. Ozellikle, koy ve kasaba ilkogretim okullannda yogu zaman buna imkan olmamasl, bazl derslerin ogretmensiz geymesine neden olmu~tur. Yeni diizenleme, Egitim Fakiiltelerindeki bOliim yapllanmasml, milliegitim sistemimizdeki okul yapllanmasma parallel hale getirerek yan alan uygulamasma yer vermekte ve ogretmenlerin bir'den fazla alamn derslerini ogretebilecek ~ekilde (Fen Bilgisi ve Matematik ya da Tiirkye ve Sosyal Bilgiler gibi) yeti~tirilmesini ongormektedir.

3. Egitim Fakiiltelerinde yaptlnlan yiiksek lisans ve doktora yah~malan, yine ogretim elemanlanmn akademik yonelimleri dogrultusunda temel bilimlere yogunla~ml~ ve Egitim Fakiiltesinin asli gorevlerinden biri olan ogretmen egitiminin niteligini arttlrmaya yonelik bilimsel yah~malar ihmal edilmi~tir. Yeni yapllanma, Egitim Fakiiltelerindeki bilimsel yah~malann ogretmen yeti~tirme ve egitim konulanna yonelmesini, temel bilimler alanmdaki ara~t1rmalann ise Fen­Edebiyat Fakiiltelerinde yiiriitiilmesini ongormektedir.

4. 1996 yllma kadar, ozellikle bran~ ogretmenligi lisans programlannda, Egitim Fakiilteleri ile Fen-Edebiyat Fakiilteleri programlannda tekrarlar ba~laml~; Egitim Fakiilteleri, Fen- Edebiyat Fakiiltesi lisans programlannda yer alan aym dersleri kendi programlannda aymaya ve aym tiir laboratuvarlara ihtiyay duymaya ba~laml~t1r. Bunun kar~lhgmda da, Fen-Edebiyat Fakiilteleri ogretmen yeti~tirme i~levini iistlenmi~ duruma dii~mii~lerdir. Bu nedenle; iiniversitelerimizde kaynak dagltlml ve kullamml aylS1ndan son derece verimsiz uygulamalar gozlenmeye ba~laml~t1r. Yeni diizenleme, alanla ilgili derslerin Fen-Edebiyat Fakiiltelerinden ahnmasml, Egitim Fakiiltelerinde ise alamn ogretimine yonelik egitim verilmesini ongormektedir.

5. Herhangi bir alan fakiiltesinden mezun olan adaylara yonelik olarak Egitim Fakiiltelerince Y1llardlr diizenlenen ortaogretim ogretmenlik sertifika programlan, iyerik ve siire aylS1ndan yetersiz kalml~ ve uygulamadan uzak, slmrh bir zaman dilimine slk1~tmlan programlar haline gelmi~tir. Yeni diizenleme, bu sertifika programlanna son vermekte ve daha nitelikli ortaogretim alan ogretmeni yeti~tirmek amaclyla, gerek Egitim Fakiiltelerinde 5 Yllhk biitiinle~tirilmi~ tezsiz yiiksek lisans programlan, gerekse alan fakiiltesi mezunlan iyin 1,5 Yllhk tezsiz yiiksek lisans programlan ongormektedir.

2003-2004 ogretim ylh itibariyle ortaogretim alan ogretmenligine yiiksek lisans programlannda kaYlth ogrenci sayllan alanlara gosterilmi~tir .

yonelik tezsiz gore a~aglda

Turk Dili ve EdebiyatI Ogretmenligi Tarih Ogretmenligi Cografya Ogretmenligi Felsefe Grubu Ogretmenligi Matematik Ogretmenligi Biyoloji Ogretmenligi Fizik Ogretmenligi Kimya Ogretmenligi Ingilizce Ogretmenligi Beden Egitimi ve Spor Ogretmenligi Bilgisayar ve Ogretim Teknolojileri Ogretmenligi Muzik Ogretmenligi Resim I~ Ogretmenligi

317 121 50 50

305 175 125 160 30 30 30 50 20

6. Yeni yapIlanmadan once, Egitim Fakultelerinde alanm ogretimine yonelik yontem bilgisi ve ogretmenlik tecrubesi ile ilgili c;ah~malar ihmal edi1mi~tir. Fen-Edebiyat Fakultesi programlanndan kalma bir ah~kanhkla, ozellikle alan ogretmenligi lisans programlannda c;ok saYlda ve bazen uzmanla~maya kadar giden (katl hal fizigi, organik kimya gibi) alan derslerine yer verilmi~tir. Bunun sonucu olarak, alam iyi bilen ancak ogrencilerle iyi ileti~im kuramayan ve bilgisini ogretemeyen ogretmen tipi ortaya C;lknll~tIr. Yeni duzenleme ile yeniden geli~tirilen ogretmen yeti~tinne lisans programlan, alan ogretim yontemlerini ve ogretmenlik uygulamaslm on plana C;lkannaktadlr. Programlann onemli bir bOlumu okullarda uygulamaya aynlmakta ve aday ogretmenlerin, deneyimli ogretmenlerin nezaretinde okul ve slmf iC;i uygulamalar yoluyla ogretmenlik becerisi ve tecrubesi kazanmasl amac;lanmaktadlr.

7. Yeni duzenleme ile birlikte ogretmen yeti~tiren programlarda yer alan ogretmenlik fonnasyonu dersleri yeniden yapllandmlml~ ve hem uygulamaYl hem de c;agda~

ogretmen yeti~tirme programlannda yer alan Ogretimin Planlanmasl, Smlf Yonetimi, Bilgisayar ve Ogretim Teknolojileri, Ozel Ogretim Yontemleri gibi alanlan on plana C;lkaran bir formasyon programl olu~turulmu~tur. Gerek lisans programlannda gerekse lisansustii duzeydeki tezsiz yiiksek lisans programlannda uygulanacak olan bu program ile ogretmen adaYl uygulamaya daha yakm olabilecek, teorik bilgileri ezberleme yerine bizzat ogretim ortammda kar~Ila~abilecegi sorunlara c;oziim uretme ve alan ogretim becerilerini geli~tirme flrsatl bulabilecektir.

8. Egitim Fakultelerinde son Ylllarda c;ok saYlda ac;Ilan Program Geli~tirme, Egitim Yonetimi, Halk Egitimi, Olc;me ve Degerlendirme gibi lisans duzeyindeki egitim bilimleri programlanmn belirli istihdam alanlan yoktur. Bu alanlar, ogretmenlik becerisi uzerine in~a edilmesi ve lisansustii duzeylerde ac;Ilmasl gereken programlardu. Bu alanlarda lisans egitiminden gec;en ogrenciler mezun olduklannda c;ogunlukla i~siz kalmakta veya kendi alanlan dl~mdaki i~lerde c;ah~mak zorunda kalmaktadular. Boylece Egitim Fakultelerinin onemli bir ogretim elemam kapasitesi verimsiz bir ~ekilde kullamlmaktadlr. Yeni duzenleme, bu alanlardaki lisans programlanm kapatarak lisansustii duzeye ta~lmakta ve varolan kapasitenin Ii sans duzeyinde ogretmen yeti~tirmede ve lisansustii duzeyde ise egitim bilimleri alanmda yapIlacak bilimsel c;ah~malann bulgulannm ogretmen yeti~tirmeyi iyile~tirme yonunde kullamlmaslm ongonnektedir.

75

Egitim Fakiilteleri, yukanda onemli ozellik1eri aylklanan yeni diizenlemeye gore ogrenci almaya 1998-1999 ogretim YI1mdan itibaren ba~laml~lardlf. Bazl fakiilte1erimizde yeni diizen1emeye gore ayI1an program1arda geyici olarak ogretim e1emam slkmtlsl yekilmektedir. Ozellik1e ozel ogretim yontem1eri alanmda iilkemizde yeti~mi~ ogretim elemam saYISI yok denecek kadar azdu. Bu nedenle, YOK ile MEB'in ortak1a~a a1ml~ olduklan kararla, 1997 YIh iyinde 1416 saYIh Kanun yeryevesinde yurtdl~mda 1isansiistii egitim yapmak amaclyia sag1anan burs1ardan 750 tanesi, ogretmen egitimi i1e i1gi1i a1anlara aynlml~t1r. Bu burslardan 197 tanesi yapIlan slllaviar neticesinde do1duru1mu~tur. Geriye kalan burslardan 298'i ise, yine yurtdl~mda ogretmen yeti~tirme a1anmda doktora yapmak iizere gidecek ogretmen1ere ve ogretmenlik a1amna uygun lisans programlanndan mezun olan1ar iyin kullamlml~tlr. Bu ~eki1de Egitim Fakii1teleri, 4-5 Yll soma ihtiyay duyduklan a1an1arda onemli saYIda doktorah ogretim elemanma kavu~acaklardIr. 2003 yIh sonu itibari ile 48 ogrenci egitimini tamamlayarak yurda donmii~tiir.

Aynca, bu reform hareketinin siirekli1igini ve etkinligini saglamak iizere, ogretmenlik yeterlik ve standartlanmn be1ir1enmesi, a1an1ara ve diizey1ere gore ogretmenlik program1annlll geli~tiri1mesi ve degerlendiri1mesi, yeni ogretmen yetl~tIrme program1anmn ayIlmasl, akreditasyon ile ogretmen egitimine doniik klsa ve uzun vade1i plan1ama, ogretmen ihtiyacmm ve program kontenjanlannlll be1irlenmesi gibi konu1arda Yiiksekogretim Kuru1una onerilerde bulunacak kahcI bir Ogretmen Yeti~tirme Milli Komitesi kuru1mu~tur.

Sonuy olarak, ogretmen yeti~tirme program1annda yapI1an yeni diizen1eme i1e Egitim Fakii1te1erinin, ii1kenin ogretmen ihtiyacml daha etki1i ve verimli bir biyimde kar~llama1an, daha nite1ikli ogretmen yeti~tirmeye yonelik program1ar yiiriitme1eri ve daha saghkh bir yapl iyinde i~lev1erini yerine getirme1eri ongorii1mektedir. Bu kapsamda 1994-1999 yI11an arasmda YOK biinyesinde yiiriitiilen Diinya Bankasl destek1i Hizmet Oncesi Ogretmen Egitimi Projesinin etkinlikleri ve kaynaklan, ogretmen yeti~tirmeyi iyile~tirme yoniinde yok etkin ve verimli olarak kullamlml~tlr.

Projenin, program geli~tirme boyutu kapsammda ge1i~tiri1en ogretim materyalleri ve materyallerin tamtI1masI amaclyia yapIlan geni~ yaph seminerler; burslar boyutu kapsammda fakii1te1erimizin ogretim eleman1anna sunulan yurtdl~mda yiiksek lisans, doktora, doktora somaSI egitim imkan1an ve kIsa donem seminer ve inceleme etkin1ikleri; donanzm boyutu kapsammda satm a1man araylar ve ogretim malzeme1eri yo1uyla, Egitim Fakiilte1erinin nite1igini geli~tirme yolunda, onemli bir a~ama

kaydedi1mi~tir. Bunlarla i1gi1i detayh bilgi, Turk Yuksekogretiminin Bugunku Durumu -Mart 1999 raporunda veri1mi~tir.

Egitim Fakiiltesi-Uygu1ama Okulu i~bir1igi Programl, YOKlDiinya Bankasl Hizmet Oncesi Ogretmen Egitimi Projesi'nin program ge1i~tirme kapsammda geryekle~tirdigi onem1i etkinliklerden bir digeridir. Bu etkin1iklerin bir sonucu olarak, 1998-1999 egitim-ogretim YIhndan itibaren uygulanmak iizere Uygu1ama Okullan ile Egitim Fakiilte1eri arasmdaki ileti~imi giiy1endirmek ve bir sisteme oturtmak amacIy1a YOK ile MEB arasmda bir protokol imza1anml~tu. Bu iki kurum arasmda giin geytikye geli~en olumlu ve saghkll i~bir1iginin oniimiizdeki yI11arda daha nite1ik1i ogretmen yeti~tirme yabaSllla yok onemli katkI1ar yapacagl beklenmektedir.

76

Genelde egitim, ozelde ise ogretmen egitimi, Turkiye'nin en onemli ve oncelikli meselesidir. YOK ile MEB tarafmdan birlikte gere;ekle~tirilen bu ba~anh refonn hareketi, sonue;lanm onumuzdeki Y1llarda venn eye ba~layacakt1r. Gelecegimizin guvencesi yeni nesillerin ustUn nitelikli ve iyi yeti~mi~ ogretmenler tarafmdan egitilmelerini saglamak adma yap1lan tUm bu e;ah~malann devamh olarak surduriilmesi gerekmektedir. Bu ulvi ve onemli e;abaya toplumun her kesiminin katklda bulunmas1 beklenmektedir. Bu anlaY1~la gefgekle~tirilen hizmet oncesi ogretmen yeti~tinne refonnunun Turk Egitim Tarihinde onemli bir yer alacag1 du~unulmektedir.

6.1.1 Egitim Fakiiltelerinin Akademik Degerlendirilmesi (Akreditasyon)

Dunya Bankas1 destekli Hizmet Oncesi Ogretmen Egitimi Projesi e;ere;evesinde, Egitim Fakiiltelerinin akreditasyonu ve ogretmen egitimi ile ilgili standartlann geli~tirilmesi e;ah~malan Ekim 1998'de ba~latllm1~ ve Haziran 1999'a kadar devam etmi~tir.

<::ah~malar, Egitim Fakultelerinden see;ilen onue; ogretim uyesi ve iki yabanc1 dam~manla birlikte yiiriitUlmu~tur. Akreditasyon 9alujma Grubu ad1 veri len bu ekip, ilk faaliyetini Kas1m 1998'de Ankara'da Ogretmen Egitiminde Akreditasyon konulu ue; gunluk bir konferans duzenleyerek gefgekle~tinni~tir. Akreditasyonu tamtmak amac1yla duzenlenen bu toplant1ya 43 Egitim fakiiltesinden 94 ogretim elemam, Milli Egitim Bakanhg1'ndan ise 27 ki~i kat1lm1~t1r. Konferanstaki sunumlar iki yabanc1 dam~man ile ABD ve ingiltere'den davet edilen ue; yabanc1 uzman tarafmdan yapllm1~t1r. De; gun sure ile olu~turulan gruplardaki e;ah~malann sonue;lan ise Akreditasyon <::ah~ma Grubu uyeleri tarafmdan sunulmu~tur.

Ba~anh bir ~ekilde sonue;lanan bu konferansm ardmdan, akreditasyon ile ilgili dokiimanlan geli~tinneye haz1rhk amac1yla <::ah~ma Grubu tarafmdan Ankara'daki ue; Egitim Fakultesinde incelemeler yapllm1~t1r. Bu e;ah~malar sonucunda, ogretmen egitiminde uygulanacak akreditasyon ile ilgili a~aglda belirtilen ue; boyutta standartlar geli~tirilmi~tir:

• Ba~langl~ Standartlan: i~in yap1lmas1 1e;m elde bulunanlan sorgulayan bu standartlar arasmda, mufredat, personelin niteligi ve mesleklerine uygunlugu, ust duzey yonetimin niteligi, ogrencilerin niteligi, fakuIte ve uygulama okullan arasmdaki duzenlemeler ve fakiiltede bulunan tesisler yer almaktad1r.

• Siire~ Standartlan: Egitim surecmm nasll yurutiildugunu inceleyen bu standartlar arasmda, egitimin ve ogrencilerde ogrenmenin kalitesi, tesislerin etkin kullamm1 ve yonetim uygulamalan yer almaktad1r.

• Sonu~ Standartlan: Driinun kalitesi ile ilgili bu standartlar arasmda, yeni mezun ogretmenlerin ogretme becerileri, fakiiltenin yaymlanm1~ ara~t1nnalannm konu ile olan ilgisi ve kalitesi ile kalite guvencesi mekanizmalanmn etkinligi yer almaktad1r.

77

Geli~tirilen bu standartlara dayah akreditasyon sistemllllll pilot uygulamaslm yapmak iizere Anadolu, <;ukurova, Dokuz Eyliil, Gazi, Karadeniz Teknik ve Orta Dogu Teknik iiniversitelerinin Egitim Fakiilteleri se9ilmi~tir. Akreditasyon <;ah~ma Grubu elemanlan, gerekli egitimi aldlktan soma degerlendirici olarak Mart 1999'da bu pilot fakiilteleri ziyaret ederek raporlanm proje yonetimine sunmu~lardlr. <;ok ba~anh

gegen bu uygulamanlll sonu91anm mm Egitim Fakiiltesi mensuplan ile payla~mak ve tartl~mak iizere Nisan 1999'da Edirne'de toplantI yapllml~tlf. Bu toplantIda, akreditasyon sistemini daha yayglll bir ~ekilde tamtmak iizere bir kitap yazIlmasl ve MaYls 1999'da bolgesel seminerler yapllmasl kararla~tlfl1ml~tlr. Akreditasyon <;ah~ma Grubu iiyeleri tarafmdan gergekle~tirilen bu seminerler 90k ba~anh geymi~tir. Akreditasyonda kullamlacak degerlendirici saYlSlm artmnak amaclyla, degerlendirici egitimi semineri Haziran 1999'da Ankara'da tekrarlanml~t1r. Yine Haziran ayl iyerisinde akreditasyonla ilgili deneyimleri payla~mak, sorunlan tart1~mak ve gelecege doniik planlamalar yapmak iizere, Egitim Fakiilteleri yoneticileri ve bazl ogretim elemanlan ile Van'da bir toplantl gefgekle~tirilmi~tir. Aynca, Haziran ayl sonlannda Akreditasyon <;ah~ma Grubunun ingiltere ve ABD'deki akreditasyon sistemlerini yakmdan tammalanm saglamak iizere 9ah~ma gezisi diizenlenmi~ ve hazlrlanan programlll elemanlanmlz iyin son derece yararh ve verimli ge9tigi gozlenmi~tir.

Egitim Fakiiltelerindeki akreditasyon uygulamasl ile gefgekle~tirilen 9ah~malar, 26-29 Subat 2000 tarihlerinde ABD'nin Chicago kentinde diizenlenen ve bu alanda diinyadaki en onemli toplantIlann ba~lllda yer alan Amerikan Ogretmen Yeti§tirme Fakulteleri Birliginin 52. Yzllzk Olagan Toplantzsz'nda teblig olarak sunulmu~tur.

Akreditasyon 9ah~malanmn devamllll saglamak amaclyla, ingiliz Kiiltiir Heyetinden saglanan maddi destek ile 2001 yIllllda a~aglda Slfalanan etkinlikler diizenlenmi~tir.

• 4-6 MaYls 2001 tarihlerinde Akreditasyon 9ah~ma grubu bir araya gelerek yapIlacak faaliyetleri planlaml~lardlf.

• 10-12 MaYls 2001 tarihlerinde Edime'de Egitim Fakiilteleri Dekanlanyla yapIlan toplantIda, akreditasyon ile ilgili yapllan planlama geni~ bir ~ekilde tartl~llml~tIr.

13-15 MaYls 2001 tarihlerinde Ankara'da Akreditasyon 9ah~ma grubu ye~itli egitim fakiiltelerinden se9ilen 11 yeni degerlendiriciyi egitime alml~lardlf.

Akreditasyon yah~ma grubu iiyeleri ile yeni egitilen degerlendiricilerden 2 ayn grup olu~turularak, Atamrk Universitesi Agn Egitim Fakiiltesinde Ondokuz MaYls Universitesi Egitim Fakiiltesinde akreditasyon 9ah~masl gefgekle~tirilmi~tir

• 2001 Ylhnm sonuna kadar, 15 yeni degerlendiricinin Egitim Fakiiltelerinden seyilerek egitilmesi planlanmaktadlr. Aynca, yine bu donemde Bursa, Giresun ve Konya'daki egitim fakiiltelerinde akreditasyon yah~malanna devam edilecektir.

6.2 Meslek Yiiksekokullan

Tiirkiye'de mesleki ve teknik egitimin, nicelik ve niteliksel olarak, bugiinkii durumundan daha ileri bir diizeye gotiiriilmesi gerekmektedir. Sanayinin gereksinim duydugu nitelikli ara insan giiciinii yeti~tiren tek kaynak meslek yiiksekokullandlr. Meslek yiiksekokullan (MYO) tekniker unvamna sahip ara insan giicii yeti~tirmektedirler. Tiirkiye ekonomisinde iiretim ve istihdamm yok biiyiik bir boliimii KOBi'ler (Kiiyiik ve Orta Boy

78

i~letmeler) tarafmdan yapIlmaktadlr. Ulkemiz kalkmma planlan ara kademe insan gucu ihtiyacml geymi~te siirekli olarak ortaya koymu~ ve giiniimiizde de duyulan bu gereksinimi ortaya koymaya devam etmektedir.

Ulkemizde halen mevcut olan 613 MYO'dan 477'si faaldir. Hemen hemen tUm yurda dagIlml~ olan bu okullara halk ve yerel yonetimler yakm ilgi ve destek gostennektedir. Bu okullarda denizcilik, iktisadi ve idari programlar ve saghk programlan adl altmda top lam 258 programda egitim-ogretim yapIlmaktadlr.

Bu programlara ek olarak <;ukurova, Mersin ve Sakarya Universitelerine bagh MYO' larda internet iizerinden uzaktan egitim verilmeye ba~lanml~tlr. <;ukurova Universitesi Adana MYO'nda Bilgisayar Teknolojisi ve Programlama, Sakarya Universitesi Adapazan MYO'nda Bilgi Yonetimi, Bilgisayar Teknolojisi ve Programlama, Endiistriyel Elektronik, i~letme, Mekatronik, Mersin Universitesi Mersin MYO'nda Bilgisayar Teknolojisi ve Programlama, Elektronik Haberle~me, Endiistriyel Elektronik ve Endiistriyel Otomasyon ve Anado1u Universitesi Aylkogretim Fakiiltesinde Bilgi Yonetimi programlannda internet iizerinden egitim yapIlmaktadu. internete dayah egitimin MYO'lannda oniimuzdeki yIllarda kapasite yaratmada onemli bir rol oynayabilecegi du~unUlmektedir. Bu nedenle gelecek yIllarda internete dayah egitim veren MYO miktan arttmlacaktlr.

Son zamanlarda, daha onceki yIllarda uygulanmaya ba~lanan projelerin bir bOliimiiniin tamamlanmaslyla, meslek yilksekokullannda sanayinin gereksinim duydugu nitelikli insan giicii yeti~tirilmesi konusunda kaydedilen geli~meler devam etmektedir. izleyen bOlUmlerde her bir ba~hk altmda ~imdiye kadar saglanan geli~meler ile birlikte yapllmasl planlanan geli~meler ele ahnmaktadu.

6.2.1 Meslek Yiiksekokulu Kriterleri

Meslek yilksekokulu ayma, program ayma ve ogrenci alma esaslan ile ilgili kriterlerde "MYO Kriterleri" yeniden hazlrlanml~ ve tUm ilgili yerlere dagltllml~tlr. Bu kriterlerde; yerle~im bolgesi uygunluk"analizi, MYO ayma ile ilgili ana prensipler, kurulacak MYO'nda aranacak fiziksel imkanlar, yah~ma alanlannm yaplsl, egitim-ogretime ba~lamak iyin gerekli olan asgari ko~ullar, programlarla ilgili esaslar, ikinci ogretime ba~lama, hazlrhk slmfl ayma ve MYO ayIlmaSl ile ilgili olarak istenen dokumanlar ve standartlar detayh olarak belirlenmi~tir.

6.2.2 Fiziksel Olanaklar

Ozellikle yeni kurulan meslek yilksekokullan ba~ta olmak iizere, meslek yilksek okullannm bazllannm meslek yuksekokulu olarak tasarlanml~ binalan bulunmamaktadlr. Meslek yilksekokullanndan bir bolumu diger egitim kurumlan ve diger kamu kurumlan ile aym fiziksel ortamlan kullanabilmektedirler. Bu durum egitim ve ogretimi olumsuz etkilemektedir.

Sanayinin gereksinim duydugu nitelikte bir egitim geryekle~tirebilmek iyin, meslek yuksekokullanmn sahip oldugu laboratuar ve atOlyelerin sanayide kullamlan teknolojiye uygun olarak donatllml~ olmalan gerekir. Ancak, yok yuksek maliyeti gerektiren bu aray - gerey ve donammlannda eksiklikler bulundugu bilinmektedir.

79

Bununla beraber son 6-7 yllda, devlet universiteleri ve yerel yonetimlerin destek ve katkllanyla eksiklilerin giderilmesi yonunde onemli geli~meler kaydedilmi~tir. Buna ek olarak, Mesleki ve Teknik Orta Ogretim (MTOO) okullarmm bulundugu bolgelerde mevcut olan tesis, aray ve gereyler ortak kullamm yoluyla MYO ogrencilerinin yararlanmasma sunulmu~ olup eksiklikler belirli bir olyude azaltllmaya yah~llml~tlr.

6.2.3 Ogrenci SayIlan ve Okulla~ma Oram

Meslek yuksekokullan orgun ogretim programlanndaki ogrenci saYllan Ylllar itibariyle surekli artl~ gostermi~tir. Diger bir ifadeyle, yiiksekogretimde Mesleki ve Teknik Ogretim 1983-2004 doneminde, gerek okul gerekse ogrenci saylSl baklmmdan 12,1 kat buyumu~tur. Bu buyume ve artl~lar iilkemizde geli~en sanayinin ihtiyay duydugu nitelikli ara insan gucune olan ihtiyacl gostermektedir.

Ancak, kaydedilen olumlu geli~melere ragmen, mesleki ve teknik egitimdeki okulla~ma oram henuz yagda~ iilkeler seviyesine Ylkanlamaml~tlr. Halihazuda meslek yiiksekokullanmn orgun ogretimdeki payl % 38, toplam iyindeki payl ise %11 olup yok du~uk bir duzeydedir. Bu oran ileri iilkelerin yogunda % 30'un uzerinde olup, Singapur'da % 59 Tayvan'da % 55, isviyre'de % 47, ABD'de % 55'tir. Bu durum, "Tiirk Yiiksekogretim Sisteminin do gal biiyiime alam iki yIlhk meslek yiiksekokullandlr" geryegini bir kez daha gozler onune sermektedir.

Okulla~ma oramm artlrmak amaclyla ~u tedbirler ahnml~tlr: Yeni MYO'lar ayllml~, geli~mi~ meslek liselerinin fiziki olanak ve donammlanndan istifade ile bu okullann egitiminin bittigi saatlerden sonra bu olanaklan kullanmak suretiyle yakla~lk 50.000 MYO kontenjam ayllml~, smaVSlZ geyi~ uygulamasma ba~lanml~, II. ogretim kontenjanlan art1nlml~, vaklflann MYO kurmalanna olanak saglanml~, uzaktan ogretime aglrhk verilmi~, intemete dayah egitime ba~lanml~, ve 26 MYO'da kapasite artmmma gidilmi~tir. Aynca, 2002-2003 egitim-ogretim yllmda 186.000 smaVSlZ 2003-2004 egitim-ogretim yllmda ise 82.366 ogrenci Aylkogretim Onlisans Programlanna yerle~tirilmi~tir. Bu rakam geymi~ ylllarla kar~lla~tlnldlgmda onemli bir artl~l ifade etmektedir.

6.2.4 Ogretim Elemanlan

Turk yiiksekogretim sisteminin genelinde oldugu gibi, MYO'larda da ogretim elemam slkmtlsl devam etmektedir. Son Ylllarda yeni ayllan meslek yiiksekokullan nedeniyle ve ozellikle smaVSlZ geyi~ sistemi dolaYlSIyla artan ogrenci saYllan, ogretim elemam ihtiyacml da beraberinde getirmi~tir.

Mesleki ve teknik egitimin amaCl teorikten yok uygulama amayh egitim vermektir. Ancak ogretim elemanlannm i~yeri deneyimlerinin olmaYl~l bu egitimi olumsuz yonde etkilemektedir. Ulkemizde lisans duzeyindeki programlarda gorev yapan ogretim uyelerinin niteliklerinin, dunyaca kabul edilen tamm1an olmasma kar~lhk, meslek yiiksekokullannda gorev alan ogretim elemanlannm niteliklerinin bu tilr bir tamml yoktur.

Meslek yiiksekokullannda doktora derecesine sahip ogretim elemanlan gorev yaptlgl gibi, bu dereceye sahip olmayan ogretim gorevlisi, okutman ve uzmanlar da gorev yapmaktadlr. Meslek yiiksekokullannda gorevli meslek dersi ogretim elemanlan genelde lisans duzeyinde egitim alml~ mezunlardan olu~maktadlr. <;ogunlugunun endustri deneyimi

80

bulunmamaktadlr. Ogretim elemanhgl konusunda yeterli birikimleri yoktur. Genelde herhangi bir lisans programml bitirdikten soma, dogrudan ogretim elemam olarak ders vermeye ba~lamaktadlrlar. Bu uygulama ne fakUltelerde ne de orta ogretimde mevcuttur.

Fakiiltelerde ara~tlrma gorevlileri deneyimli ogretim iiyeleri yamnda kendilerini geli~tirmektedirler. Meslek liselerinde ise en az 1 yll siiren stajyer ogretlnenlik uygulamasl vardu. Meslek yiiksekokullannda ise bOyle bir uygulama olmadlgl iyin egitimin kalitesi olumsuz yonde etkilenmektedir. AB Ulkelerinde ve ABD'de meslek yiiksekokulu ve dengi yiiksekogretim kurumlannda gorev alacak ogretim elemanlanndan i~ tecriibesi ve ogretim elemanhgl iyin belirli merkezlerden ahnml~ sertifika istenilmektedir. Bu iilkelerde ogre tim elemanhgl itibarh ve talebi yiiksek bir meslektir. Bu nedenle MYO ogretim elemanlanmn siirekli egitilecegi Siirekli Egitim ve Teknoloji Geli~tirme Merkezlerinin (SETEM) bir an once faaliyete geymesi ya~amsal oneme sahiptir.

2003-2004 egitim-ogretim Ylh itiban ile meslek yiiksekokullannda gorev yapan ogretim elemam saylSl 6.129 olup, ogretim elemamnm ba~ma dii~en ogrenci 66'dlr. Bu oran Almanya'da 5, ingiltere'de 20, Japonya'da 9, Belyika'da 10, Hollanda'da 14, Macaristan'da 11, Kore ve ABD' de 21' dir. Meslek liselerinden meslek yiiksekokullanna geyi~in

ba~lamadlgl 2001-2002 egitim-ogretim Yllmda bu oran 46 idi. Bu oran bile yukanda belirtilen yabanci Ulkelerin saYllan kar~lSlnda yok yiiksek bir oran iken, bunun iki Yll gibi yok klsa bir zaman dilimi iyinde 46'dan 66'ya ylkmasl, asIa kabul edilemez bir durumdur. Tiirkiye'de mesleki ve teknik orta ogretimde 13 ogrenciye bir ogretlnen dii~erken (981.224/ 71.827), onlann bir iist kademesi olan MYO'larda ogretim elemam ba~ma dii~en ogrenci saYlSlmn 66 olmasml izah edebilmek miimkiin degildir.

Ogretim elemam ba~ma dii~en bu yiiksek ogrenci orammn korunmasl durumunda bile, 2005 yllmda meslek yiiksekokullanmlzdaki ogrenci saYlSlmn bugiinkii saymm iki katma 9lkmasl halinde, bu okullanmlzda yakla~lk 6.129 yeni ogretim elemanmm, oramn 35'e dii~iiriilmesi hedeflendiginde ise, yakla~lk 16.991 yeni ogretim elemamn istihdaml gerekecektir. Ogretim elemam ba~ma dii~en ogrenci saYlSlm diinya ortalamasma yakla~tlrmak amaclyla muhtelif yIllarda hiikiimetlerden 7.000 ogretim elemam kadrosu istenmi~ ancak sonuy almamaml~tlr.

MYO'lannda ya~anan ogretim elemam sayIlanmn azhgml bir olyiide telafi eden husus son Yillarda MYO'lannda yiiksek Ii sans ve doktorah ogretim gorevlilerinin saylSlndaki artl~tlr. Ozellikle MYO'lannda gorev yapan yiiksek lisansh ogretim gorevlileri saymm artml~ olmasl MYO ogre tim elemam saYlsal noksanhgml bir olyiide telafi eden niteliksel bir a~ama olarak degerlendirilmektedir. Geymi~ yIllarda az saYlda olan yiiksek lisansh ogretim elemam saYlSlmn 2003-2004 egitim-ogretim Ylhnda 1869'a, doktorah ogretim elemam saYlSlnm da 1061'e ylkarak, toplam doktora ve yiiksek lisans yapml~ olan ogretim elemam saYlSlnm 2930'a ula~masl yok sevindirici bir husustur. Yiiksek lisans ve doktora yapml~ ogretim elemanlannm, toplam MYO ogretim elemanlan iyindeki payl %51'e ula~ml~tlr.

6.2.5 Endiistriyel Egitim Projeleri

Meslek yiiksekokullanmn amaylanna yonelik sanayi, ticaret, ve hizmet sekt6rlerinin ihtiyay duydugu ara insan giiciiniin niteligini ve niceligini arthrmak ve bu okullan uluslar araSI standartlara ula~tlrabilmek iyin 1985 yllmda 32,7 Milyon A.B.D. Dolan Diinya Bankasl Kredisi ve 5,1 Milyon A.B.D. Dolan tutanndaki T. C. Hiikiimeti katklSl ile toplam 37,8 Milyon A.B.D. Dolan kullamlarak I. Endiistriyel Egitim

81

Projesi uygulamaya konmu~tur. Bu proje kapsamma alman 8 MYO'nda yeniden bir yapIlanmaya gidilmi~, programlar geli~tirilmi~, ogretim elemanlan saYllan arttmlarak bunlardan 199'u yurtdl~mda egitilmi~ ve laboratuvarlan en son teknolojiyi igeren te9hizatla donatllml~tu.

1989 yllmda Diinya Bankasl kaynaklanndan saglanan 105,8 Milyon A.B.D. Dolan tutanndaki kredi ile II. Endiistriyel Egitim Projesi ba~latllml~tlr. Tiirkiye Cumhuriyeti tarafmdan 50 Milyon A.B.D. Dolan tutanndaki in~aat harcamalan taahhiit edilen 23 MYO'nun fiziksel imkanlan, program bazmda hazulanan standart tasanm ilkeleri dogrultusunda projelendirilmi~ ve in~aatlar tamamlanml~tlr. Bu proje kapsammda bulunan MYO'iann at6lye ve laboratuvarlan, son teknolojiye sahip te9hizat ile donatllml~tlr. Bu okullann kadrolan geni~letilmi~ ve 533 ogretim elemam yurt dl~mda egitilmi~tir.

II. Endiistriyel Egitim Projesi kapsammda yapIlanlardan bir digeri de, Meslek Yiiksekokullannda uygulanan stajl Endiistriye Dayah Egitim (EDE) adl altmda geli~tirmek ve okul-sanayi i~birligini kuvvetlendirici 9ah~malan arttlrmak olmu~tur. Bu 9ah~malann ba~mda EDE yonetmeliginin hazlrlanmasl gelmektedir.

6.2.6 Program Geli~tirme <;ah~malan

Milli Egitim Bakanhgl-Yiiksek6gretim Kurulu Program Ge1i~tirme 9ah~masl ile, mesleki ve teknik orta ogretim kurumlanndan meslek yiiksekokullanna smaVSlZ olarak 6grenci ahnmasl hiikmiiniin 4702 saYlh Kanun'la getirilmesi nedeniyle, bu ge9i~in programlar a9lsmdan tutarhhgml ve devamhhgml saglayabilmek ve ileride modiiler sisteme ge9i~e imkan verecek ve aym zamanda istihdam kesiminin ihtiya9lanm kar~llayacak ~ekilde MYO'iann egitim programlanmn geli~tirilmesi hedeflenmi~tir.

4702 saYlh Kanun'un en onemli taraflanndan biri mesleki ve teknik egitimde biitiinliigii saglamaktlr. Egitim sistemimiz igerisinde mesleki ve teknik egitimin ilk kademesi mesleki ve teknik ortaogretim, ikinci kademesi lse meslek yiiksekokullannda 6nlisans diizeyinde veri len egitimdir. Bu iki kademenin miifredatlanndan birbirinin devaml ~eklinde olmasl gerekir. Ancak, bugiinkii yaplda devamhhgm oldugundan bahsedilemez. Bu projede MYO'lannda yiiriitiilen programlann mesleki ve teknik orta egitimde yiiriitiilen. programlarm miimkiin oldugunca devaml niteligini almasl istenmi~ ve proje sonrasmda bu sonuca ula~llmwtlr.

Projede geli~tirilecek her program i9in MYO, Mesleki Teknik Orta Ogretim (MTOO) ve i~ gevrelerinden se9ilen 151 ki~ilik uzmanlar grubu tarafmdan komisyonlar olu~turulmu~, bu komisyonlann internet ortammda her an ula~malanm saglayacak bir web tabanh sistem olu~turulmu~, bunun yamslra komisyonlann ayda bir kez toplanmasl saglanml~tlr.

"MEB-YOK Meslek Yiiksekokullan Programl Geli~tirme Projesi" projesi ile ogrencilerin %70-80' ini kapsayan 15 program se9ilmi~, e~deger veya benzer diger programlar ile 15 program ili~kilendirilmi~, geli~tirilmi~ ve 2002-2003 ogretim Ylhna meslek yiiksekokullannda uygulanmasma ba~lanml~t1r.

82

MYO'lannda en yayglll olan ve en yok ogrencisi bulunan bu programlar ~unlardIr:

Bilgisayar Teknolojisi ve Programlama, Endustriyel Elektronik, Elektronik Haberle~me, Endustriyel Otomasyon, Makine, iklimlendirme-Sogutma, in~aat, Otomotiv, Tekstil, i~letmecilik, Muhasebe, Turizm ve Otel i~letmeciligi, Turizm Rehberligi, Turizm ve Seyahat i~letmeciligi, Buro Yonetimi ve Sekreterlik, ve Pazarlama. Aynca, programlarda okutulacak kaynak kitap veya ders notlan da ara~tmlmI~ ve tavsiye edilmi~tir.

MEB-YOK Program Geli~tirme Projesi ile ba~latIlan MYO-MTOO program butiinliigu ve program geli~tirme yah~malanmn a~agIdaki ba~hklar altmda surduriilmesi ongoriilmektedir:

MYO Programlannlll Geli~tirilmesi: MYO'lannda yayglllhk, i~ aleminin ihtiyaylan, bolgesel ihtiyaylar ve ogrenci sayllan kIstas allllarak belirlenen 50 MYO programI geli~tirilecektir,

MYO Programlan ile MTOO Alan/Kol/Boliimlerin Uyumla~tmlmasI: SlllavsIz geyi~ sisteminin saghkh olarak uygulanabilmesi iyin MYO ile MTOO programlanmn uyumlu hale getirilmesi gerekmektedir. Uyumla~tlrma yabalan ulke yaplllda ve METEB'ler olarak ele allllacaktIr.

DGS Program Butiinliigu: MYO mezunlanmn sistem iyinde en az %lO'u iyin lisans programlannda kontenjan aynlacak olmasl nedeniyle, MYO programlan ile lisans programlan araslllda en saghkh geyi~i saglayacak yah~malar yapIlacaktIr.

Muhtelif egitim-ogretim programlanna ait 100 kaynak kitap yazlm projesi ba~latIlmI~tIr.

6.2.7 Lisans Programlarma Dikey Gec;i~

Meslek yuksekokulu ogrencilerini daha ba~anh olmaya ozendinnek, yetenekli ba~anh ogrencilerin Ii sans ogrenimi yapabilmelerine olanak saglamak amacIyla hazulanan "MYO ve AyIk Ogretim Onlisans Programlan Mezunlannlll Lisans Ogrenimine Devamlan Hakklllda Yonetmelik," 19 Subat 2002 ve 24676 SaYIh Resmi Gazete'de yaYImlanarak yiiriirliige ginni~tir.

Bu yonetrnelige gore, SlllaVSlZ olarak MYO ile aylk ogretim onlisans programlanna devam ederek tamamlayan ogrencilere, mezun olan ogrencilerin %10'undan az olmamak uzere aynlacak kontenjanlarla OSYM tarafllldan yapllacak slllavda ba~anh olmalan halinde 4 Yllhk fakulte ve yuksekokullarda lisans ogrenimine devam edebilme olanagl saglamm~tlr.

MYO ve aylk ogretim onlisans mezunlanndan, orgun ogretim Ii sans programlanna hangi mezunlann, nasIl ba~vurabilecegi ve bu programlann kontenjanlan, universitelerin goru~ ve onerileri de dikkate almarak YOK tarafmdan belirlenmektedir. OSYM tarafllldan universite rektorluklerinin oldugu illerde ve Lefko~a'da yapdanDikey Ge<;i$ Sznavl (DGS)'na, Turkiye'deki mezunlann yanlSlra, Kuzey KIbns Turk Cumhuriyeti, Turk Cumhuriyetleri, Turk ve Akraba Topluluklan ile yurt dl~llldaki

universitelerin 2-3 YlllIk programlanna OSYM tarafllldan yerle~tirilmi~ bulunan meslek yiiksekokulu mezunlan da katIlabilmektedir. Yeni mezunlarla birlikte MYO ve aylkogretim onlisans programlanndan geymi~ YIllarda mezun olanlara da 3 Slllav hakkl tamnml~ ve 3 Slllav hakkI doldugu iyin bu uygulama sona enni~tir.

83

Smavda ba§anh olarak lisans ogrenimine devam hakkl elde eden ogrencilere Lisans Ogrenimine Hazzrlzk Programz uygulanmaktadIr. Programl ba§anyla tamamlayan ogrencilerin iiniversite ii<;iincii smIflanna kaYIt1an yapllmaktadlr.

Bu yeni uygulamalar ile birlikte, sekiz YIlhk kesintisiz egitimi bitiren ogrencilerin biiyiik <;ogunlukla meslek liselerini tercih edecegi ve oradan da iki yllhk meslek yiiksekokullanna yonelecegi beklenmektedir. Bu durumun, iilkemizde <;ok dii§iik seviyede bulunan mesleki ve teknik egitimde okulla§ma oramnm artmasma onemli katklda bulunacagl degerlendirilmektedir.

ilki 2000 yllmda yapIlan DGS'ye 101.000 ogrenci katIlml§ ve 4.255 ogrenci ba§anh olarak iiniversitelerin <;e§itli lisans programlanna yerle§tirilmi§tir. DGS-2001 smavma ise 54.353 ogrenci katrlml§ ve 4.255 ogrenci ba§anh olarak iiniversitelerin <;e§itli lisans programlanna yerle§tirilmi§, 2002 YIh DGS'de toplam 6.353 kontenjan ilan edilmi§ olup, bu kontenjanlara 5.331 ogrenci yerle§tirilmi§, 2003 YIll DGS'de toplam 6.759 kontenjan ilan edilmi§ olup, 5.570 ogrenci lisans programlanna yerle§tirilmi§tir. 2004 DGS'ye ise 49.306 ogrenci ba§vuru yapml§ lisans programlannda 7.813 kontenjan belirlenmi§tir.

6.2.8 Smavslz Ge~i~ Uygulamasl

Tiirk Egitim Sisteminin en onemli <;arpIkllklanndan biri de, ortaogretimdeki maliyetlerdir. Mesleki ve teknik liselerdeki ogrenci maliyetleri genelliselerdeki ogrenci maliyetlerinin <;ok iistiindedir. 2001-2002 egitim-ogretim YIh itibariyle ortaokuldan sonra smavla girilen mesleki ve teknik liselerin mezunlan, yiiksekogretime giri§te ikinci bir smavla bamba§ka alanlara yonelmektedir. $u anda meslek yiiksekokullanna giren ogrencilerin ancak yansl mesleki ve teknik lise mezunu olup, geri kalan boliimii genel lise kokenli ogrencilerdir. Bu durum, bazl alanlarda genellise egitimine nazaran be§-altl misli daha pahah olan mesleki ve teknik lise kaynakh ogrencilerin, bir anlamda sistem dl§ma <;Ikmasl gibi son derece olumsuz ve kabulii miimkiin olmayan gayri ekonomik bir tablo ortaya <;lkarmaktadIr.

Bu nedenle, mesleki ve teknik egitimde, ortaogretim ile yiiksekogretim arasmda bugiine kadar kurulamaml§ olan ili§kiyi kurmak, her iki diizeydeki egitim kurumlannda mevcut olan fiziki kapasite ile ogretmen ve ogretim elemam kapasitesini ortak kullanmak suretiyle ek kapasiteler yaratmak, mesleki ve teknik egitimi te§vik etmek i<;in mesleki ve teknik liselerden meslek yiiksekokullanna smaVSIZ ge<;i§leri saglamak ama<;lan ile, program biitiinliigii i<;inde irtibatlandmlml§ lise ve mes1ek yiiksekokullanndan olu§an, Mesleki ve Teknik Egitim Bolgeleri (METEB) kurulmasml, bu bolgeler i<;inde faaliyet gosteren smai, zirai ve ticari kurulu§lann imkanlanm da egitime a<;malanm ongoren 4702 saYIh yasa 26 Raziran 2001 tarihinde yiiriirliige girmi§tir. Bu yasa a§agIdaki yenilikleri kapsamaktadu.

Mesleki ve Teknik Egitim Bolgesi: (METEB) Bir veya daha fazla meslek yiiksekokulu ile ogretim programlan biitlinliigii ve devamhhgl i<;inde ili§kilendirilmi§ mesleki ve teknik ortaogretim kurumlanndan olu§an egitim bolgesidir.

Mesleki ve teknik egitim bolgesinde, <;agda§ bilim ve teknolojideki degi§me ve geli§melere uygun olarak ekonominin gereksinim duydugu alanlarda yiiksek nitelikli i§ giicii yeti§tirmek iizere, bir veya daha fazla meslek yiiksekokulu ile mesleki ve teknik ortaogretim kurumlan, ogretim programlan biitiinliigii ve devamhhgl i<;inde ili§kilendirilmi§tir. Rer ilde bir mesleki ve teknik egitim bolgesi kurulmu§tur.

84

Mesleki ve teknik egitim bOlgelerinde bulunan meslek yiiksekokulu veya okullan ile mesleki ve teknik orta ogretim kurumlan, ilgili kamu ve ozel kurum ve kurulu~lan arasllldaki i~birligi ve koordinasyonunun sagianmasllla ve yiiriitiilmesine ili~kin esas ve usuller, Milli Egitim Bakanhgl ve Yiiksekogretim Kurulu i~birligi ile ylkardlgl "Mesleki ve Teknik Egitim Yonetmeligi" ile bir esasa baglanml~tIr.

Mesleki ve teknik ortaogretim kurumlanndan mezun olan ogrenciler istedikleri takdirde bitirdikleri programlll devaml niteliginde veya buna en yaklll programlann uygulandlgl, oncelikle kendi mesleki ve teknik egitim bOlgesi iyinde yer alan veya bolgesi dl~llldaki meslek yiiksekokullanna SlllaVSlZ olarak yerle~tirilmeleri 2002-2003 egitim ogretim yll111dan itibaren uygulamaya konulmu~ ve SlllaVSlZ geyi~ kapsamlllda Devlet, Vahf, KKTC Meslek YUksekokullanna 196.609 kontenjan aynlml~, aynlan kontenjanlara 193.686 ogrenci yerle~tirilmi~tir. 2003-2004 egitim-ogretim ylllllda meslek yiiksekokullanna SlllaVSlZ olarak 202.787 kontenjan aynlml~ buna kar~lhk 160.604 ogrenci yerle~mi~, 2004-2005 egitim-ogretim yll111da ise OSYM'ye SlllaVSlZ yerle~tinne iyin 115.248 ogrenci ba~vuruda bulunmu~tur. Slllavslz olarak meslek yiiksekokullanna devam ederek mezun olan ogrencilerin yiizde onundan az olmamak iizere aynlacak kontenjanlara gore alanlanndaki lisans programlanna dikey geyi~ yapma olanagl saglanml~tIr.

Vahflar, kazany amaCllla yonelik olmamak ~artlyla mali ve idari hususlar dl~lllda akademik yah~malar, ogretim elemanlanmn saglanmasl ve giivenlik yonlerinden Kanunda gosterilen esas ve usullere uymak kaydlyla, bir iiniversite veya yiiksek teknoloji enstitiisiine bagh olmakslZln, ekonominin ihtiyay duydugu alanlarda yiiksek nitelikli i~ giicii yeti~tinnek

amaclyla, meslek yiiksekokulu kurabilecektir. Vaklflar tarafllldan kurulacak meslek yiiksekokullannlll kurulu~, i~leyi~, gozetim ve denetimine ili~kin esaslan diizenleyen "Vahf Meslek Yiiksekokullar Yonetmeligi" 22 MaYls 2002 tarih ve 24762 saYlh Resmi Gazete'de yaYlmlanarak yiiriirliige ginni~tir. Bu kanun ve yonetmelik yeryevesinde 22 Eyliil 2003 de Mersin Deniz ve Ticaret Meslek Yiiksekokulu ile Anadolu Bil Meslek YUksekokulu kurulmu~ ve ogrenci almaya ba~laml~t1r.

Tiirkiye Bilimsel ve Teknik Ara~tlnna Kurumunca tespit edilen uluslararasl bilimsel yan~malarda Miil kazanan ogrenciler, odiil kazandlklan alanlarda Ogrenci Seyme ve Y erle~tinne Merkezi ile Tiirkiye Bilimsel ve Teknik Ara~tlnna Kurumunca mii~tereken belirlenecek yiiksekogretim kurumlanndan seytiklerine SlllaVSlZ girebileceklerdir.

Mesleki ve teknik egitim bOlgeleri iyindeki mesleki ve teknik ortaogretim kurumlan ile diger kamu ve ozel kurum ve kurulu~larda gorevli olup da meslek yiiksekokullanndaki ders ve uygulamalarda gorevlendirilen ogretmenlere, uzman ki~ilere, emekli ogretim elemanlarllla ve emekli ogretmenlere 2914 saYlh Yiiksekogretim Personel Kanununda belirtilen miktarda saat ba~llla ders iicreti odenecektir. Bu suretIe MYO'lardaki ogretim elemam noksanhgl bir olyiide hafifletilmi~ olacaktlr.

Mesleki ve teknik egitim bOlgesi iyindeki meslek yiiksekokulu ogrencilerinin i~ yerlerindeki egitim, uygulama ve stajlanna ili~kin esas ve usuller YUksekogretim Kurulunca ylkartllan "Mesleki ve Teknik Egitim Bolgesi iyindeki Meslek Yiiksekokulu Ogrencilerinin i~ Yerindeki Egitim, Uygulama ve Stajlanna ili~kin Esas ve Usuller Hakkllldaki Yonetmelik" ile belirlenmi~tir.

85

SmavslZ ge9i~ esaslanm diizenleyen kanun ve uygulamalanm tamtmak i9in bir tamtlm k11avuzu hazlrlanml~ ve 25.000 adet basllarak ogrencilere, okullara, ailelere ve iiniversitelere dagltllml~trr.

6.2.9 Okul-Sanayi Biitiinle~mesi

Yiiksekogretim Kurulu (YOK) ve istanbul Sanayi OdaSl Vakfl (iSOV) arasmda 27 Subat 1997 tarihinde imzalanan ve 01 Mart 1999 tarihinde yeniden diizenlenen YOK-isov Okul Sanayi i~birligi Protokolii geregince olu~turulan genel kurul ve icra kurulu toplanttlan diizenli olarak yapllmakta ve mesleki egitimle ilgili onemli kararlar ahnmaktadlr.

Protokol kapsammda; mesleki ve teknik egitimin, i~ diinyasmdan gelecek talepleri kar~llayabilmesi i9in egitim programlanmn ve ogretim elemanlannm bilgilerinin giincelliklerini korumasl amaclyla Endiistri Deneyimini Artmna (EDA) programma ba~lanml~tlr.

isov icra Kurulu toplanttsmda, EDA 9ah~malannm daha belirgin esaslara dayandmlmasl amaclyla te~kil edilen komisyon, EDA programl yiiriitlne usul ve esaslanm olu~tunnu~tur. Bu 9ah~mada, EDA programmm hedefleri; i) Ogretim Elemanlan a9lsmdan ii) Meslek Yiiksekokullan a9lsmdan iii) i~letlneler a9lsmdan olmak iizere ii9 grupta toplanml~ttr.

Ogretim elemanlannm meslegi ile ilgili geli~meleri izleyebilmesi, i~yeri ortamml tamyarak bu ortamda bilgi ve beceri kazanmasl, i~letlne1erin egitimden beklentilerinin belirlenmesi, i~letmelerle meslek yiiksekokullan arasmda i~birligi olu~turulmasl ogretim elemam a9lsmdan belirlenen hedeflerdir.

Meslek yiiksekokullan a9lsmdan ise hedefler; egitim programlanmn giincelliginin korunmasl, i~letlnelerin gereksinimlerinin belirlenerek egitim programlanna yansltllmasl, i~letmelerde yer alan yeni teknolojiler ile iiretim ve yonetim tekniklerinin meslek yiiksekokullanna aktanlmasldlr.

i~letmeler ile meslek yiiksekokullan arasmda i~birligi kurulmasl, ogretim elemanlanmn bilgi ve deneyimlerinden faydalamlmasl, meslek yiiksekokulu mezunlanm istihdam etmek suretiyle e1eman ihtiyacmm kar~llanmasl, meslek yiiksekokullanndaki personel ve te9hizattan yararlamlmasl, EDA'mn i~letlneler a9lsmdan belirlenen hedefleri arasmdadrr.

Ogretim elemanlannm sanayi deneyimini artlnna projesi gervevesinde 1999 Ylhnda 36, 2000 Yllmda 78, 2001 Ylhnda da 52, 2002 Ylhnda 45, 2003 yllmda 49 olmak iizere toplam 260 ogretim elemam ge~itli sanayi kurulu~lannda bir ay siireyle egitime ahnml~tlr. Uygulama, takip eden Ylllarda artarak devam edecektir.

Endiistri Deneyirnini ArtInna (EDA) 9ah~malannm, Tiirkiye Odalar ve Borsalar Birligi (TOBB) ~emsiyesi altma ahnmasl, 9ah~malann yurt 9apmda yaYllmasml, tamnmasml ve EDA 9ah~malanna katIlacak ogretim elemam sayIsmm artmasml saglayacaktlr.

YOK-isov Protokolii kapsammda yapIlan 9ah~malardan bir digeri de, Meslek Yiiksekokullannda uygulanan Stajl Endiistriye Dayah Egitim (EDE) adl altmda geli~tinnek ve okul-sanayi i~birligini kuvvetlendirici 9ah~malan artlnnak olmu~tur. Bu 9ah~malann ba~mda EDE yonetmeliginin hazlrlanmasl gelmektedir. EDE uygulamasl, proje kapsammda bulunan tUm okullar tarafmdan uygulanmaktadlr

86

Protokol kapsammda aynca, internet iizerinden bilgi ah~ veri~ini saglayacak bir sistem olarak iSOV-NET kurulmu~tur. Bu yeryevede, internet ortammda baZl hizmetler verilmeye yah~tlmaktadlr.

Meslek yiiksekokullan ile endiistri ili~kilerini geli~tinneye yonelik olarak 1997 Ylhndan bu yana yiiriitiilmekte olan "YOK-isov Endiistri Egitim i~birligi Modeli"nin iilke diizeyinde yaygmla~tmlarak, geli~tirilmesi planlanmaktadlr. Modelin iilke genelinde yaygmla~tmlmasmda TOBB 'un lokomotif gorevi gormesi iyin giri~imde bulunulacaktlr.

Okul Sanayi i~birligi kapsammda geryekle~tirilen faaliyetlerin bazllan ~unlardlr.

Okul-Sanayi i~birligini peki~tirmek amaclyla 108 il ve ilyede il Dam~ma Kurulu olu~turulmu~tur. Digerlerinde kurma yah~malan devam etmektedir.

<;ankm MYO'nun organizasyonunda 30 iilkeden gelen temsilcilerin katlhml ile Ankara'da Uluslararasl Mesleki ve Teknik Egitim Konferansl (IVETA) diizenlenmi~tir.,

istanbul'da Biyomedikal AtOlye <;ah~masl diizenlenmi~tir.

18-19 Ekim 2001 tarihinde Marmara Universitesi Teknik Bilimler Meslek Yiiksekokulunun organizasyonu ile geni~ katlhmh " I. Ulusal Meslek Yiiksekokullan Sempozyumu" diizenlenmi~, 15-17 Ekim 2003 tarihleri arasmda Ege Universitesi Ege Meslek Yiiksekokulunda "II. Ulusal Meslek Yiiksekokullan Sempozyumu" ve Ankara Universitesi <;ankm Meslek Yiiksekokulunda 20-22 Ekim 2003 tarihleri arasmda "Ankara Universitesi lVETA BOlgesel Konferansl" diizenlenmi~ ve ba~anh sonuylara ula~llml~tlr.

6.2.10 Mezunlarmm istihdaml

MYO mezunu ogrencilerin kendi alanlannda istihdam edilmelerindeki bilinen sorunlar devam etmektedir. 477 MYO'nun ancak % 50'sinin mezunlan i~giicii piyasasmda yeterli istihdam olanaklan elde edebilmektedir.

Bugiinkii sistemde meslek okullannda kazandmlan yeterliliklerle, i~ hayatmm ihtiyaylan arasmda ciddi farklar vardlr. Egitim programlannm bir hsml dar uzmanhk alanlanna yonelmi~tir. Dar beceri alanlannda egitilen mezunlar kazamlan becerileri yan alanlara aktaramamakta ve bu da mezunlann istihdam hayatma girmelerini zorla~tlrmaktadlr.

6.2.11 Finansman

Son be~ yll iyinde Diinya Bankasma MYO'lann geli~tirilmesi iyin fizibilite yah~maSl yapllml~ 3 proje onerilmi~, ancak Devlet Planlama Te~kilatl'nm olumsuz gorii~ bildirmesi nedeniyle uygulamaya konulamaml~tlr. Daha once kurulmu~ olan ancak kaynak sorunu nedeniyle egitim ve ogretime ba~layamaml~ 118 MYO'nun mevcudiyeti onemli bir sorun olarak kalmaya devam etmektedir.

6.2.12 Tamamlanan Projeler

Depremden zarar goren Bolu, Diizce ve Sakarya meslek yiiksekokullan alman tedbirlerle en hsa siirede egitim ve ogretime hazlr hale getirilmi~tir.

87

Meslek yiiksekokullan ogrencilerinin iirettigi iiriinlerin tamtlldlgl sergiler diizenlenmi~tir.

Universitelerde MYO yonetimini geli~tirmek amaclyia bir rektor yardImcIsI ba~kanhgmda Meslek Yiiksek Okulu Komiteleri (MYOK) kurulmu~tur. MYOK'lar iiniversitelerde MYO'lanyla ile ilgili her tiirlii kararlann ahnmasl ve olu~turulmasl iyin iiniversite senatosuna teklifte bulunabilmektedir.

MEB-YOK Program Geli~tirme Projesi kapsammda ele alman ve MTOO ile koordine edilerek geli~tirilen 15 MYO programl 1.000 adet bastmlarak kitap ve CD biyiminde MYO ve ili~kilendirilen MTOO okullanna gonderilmi~tir

SaYIlan heniiz istenen diizeyde olmasa da bazl MYO'larda sertifika programlan uyguiamasl ba~latllml~tlr.

16. Milli Egitim Surasl'nm MYO'lan ilgilendiren bOliimleri hayata geyirihni~tir.

Geli~me potansiyeli yiiksek 26 MYO'ya 2002 YIll iyin biityeden 8 trilyonluk bir kaynak aynlarak ozellikle atolye ve laboratuarlan geli~tirilmi~tir.

Tiim MYO'lann web siteleri olu~turulmu~tur.

6.2.13 MYO'lann Geli~tirilmesine Yonelik Yeni Projeler

<;::ift Diplomah Mesleki Egitim Projesi (1+1) sistemi uygulamaya geyirilecektir. Bu projenin amaCI ABD ve ingiltere'de bulunan MYO'lara e~deger yiiksekokullarla Tiirkiye'deki MYO'lar arasmda kar~lhkll anla~ma yaparak Tiirkiye'deki MYO ogrencilerinin birinci JIh kendi iilkelerinde, ikinci YIll ise anla~mah Ulke egitim kurumlannda ogrenimlerine devam etlnek yoluyla yift diploma almalanm saglamaktlr. Bu proje ile MYO ogrencilerine ogrenimlerine yurt dl~mda devam edebilme olanaf?;! saglayarak MYO'lan daha cazip hale getirilecektir. Bu proje ile MYO programlanmn hem AB'ye uyumu ve akreditasyonu, hem de programlar ve insan giiciiniin uiusiararasl rekabet giicii arunlacaktlr.

Kalite giivence sisteminin mesleki egitimin bir paryasl haline getirilmesi istikametinde onemli geli~meler elde edilmi~tir. .

MYO insan giicti altyapIsIm geli~tirme projesi. Bu proje ogretim elemanlanm i~e ahrken v.e hizmet iyinde yeti~tirilmesini amaylamaktadrr.

MYO'lanm her yoniiyle tamtan ve Meslek Yiiksekokullan" adh bir kitap tamamlanarak yaymlanmasl planlanmaktadrr.

biitiin i~levlerini kapsayan "Tiirkiye'de yah~maSI ba~lat1lml~ olup bsa zamanda

MYO'lann ontimiizdeki onbe~-yirmi YIlhk donemlerde alacaf?;! ~ekil iizerine bir yah~ma ba~latlhnl~tlr.

En bsa zamanda modUler programlara geyihnesi iyin yah~malar ba~lat1lID1~t1r.

150 Meslek Ytiksekokulunun geli~tirihnesi planlanml~tlr.

88

6.2.13.1 150 Meslek Yiiksek Okulunun Geli~tirilmesi Projesi

I. ve II. Endiistriyel Egitim Projelerinin tamamlanmasmdan soma, 150 Meslek Yliksekokulu'nun daha ogretim elemam, makine-teyhizat, programlar, yonetim aylSlndan her yonliyle geli~tirilmesi iyin Diinya Bankasl'na fizibilitesi tamamlanml~ bir proje sunulmu~tur.

Proje ile amaylanan hedefler a~agrdaki gibi slralanabilir:

4702 saYlh yasayla getirilen smaVSlZ geyi~ sistemi sonucunda arttmlan ogrenci kontenjammn oncelikle ogretim elemam ihtiyaclm kar~Ilamak amaclyla gerek bu sistemde yer alan 150 MYO'daki ogretim elemanlanmn gerekse sozii edilen MYO'larla ili~kilendirilen bir klSlm MTOO'deki ogretmenlerin yurtiyi ve yurt dl~mda egitilmelerini saglamak,

Mevcut ogretim elemanlanna ilave olarak yeni ogretim elemanlanm yeti~tinnek,

I. ve II. Endiistriyel Egitim Projelerinde geli~tirilen 31 MYO'na ilaveten belirli kriterler esas ahnarak Meslek Yiiksekokullanmn geli~mi~ iilkelerdeki benzerlerinin biitiin fonksiyonlanm icra edecek ~ekilde geli~tinnek,

Proje hedefleri arasmda yer alan ya~am boyu ogretim ve modiiler egitim konulannda daha once desteklenen 31 MYO'nu kullanmak,

MTE iyin orta ve yiiksek kademede entegrasyon, koordinasyon ve i~birligini saglamak, geyerli bir kalite giivence sistemi kunnak,

YOK biinyesinde MTE'nin program, persone1, sistem, olyme-degerlendinne ile endiistriyel i~birligi yoniinden siirekli geli~tirilmesini saglamaya yonelik bir birim olu~tunnak,

Kaliteli tekniker miktanm artlrarak Tiirk Sanayiinin rekabet giiciinii geli~tinnek,

Mesleki ve teknik egitime kaliteli ve deneyimli ogretim elemam temin etmek ve bunlan sistem iyinde muhafaza etmek,

MYO ile mesleki teknik ve teknik orta ogretim programlannm biitiinle~tirilmesinde zorluk yekilen Ankara METEB'de yagda~, modem, yeni teknolojilerle donatIlml~, zaman iyinde 5.000 ogrenci kapasitesine ula~arak, cazibe merkezi olacak yeni bir MYO kunnak,

Tiirk i~ hayatmm hangi alanlarda ne kadar ara insan giicii ihtiyacl oldugunun belirlenmesi ve gelecek 10 Ylldaki ihtiyacm saptanabilmesi iyin "Tiirk i~ Hayatl insangiicii Planlamasl Projesi"ni ba~latmak.

Bu proje ile amaylanan en onemli iki husus mesleki ve teknik egitimde kurumsalla~mamn geli~tirilmesi He insan kaynaklanmn ve egitim programlanmn geli~en sanayi ili~kilerine parallel olarak giincelle~tirilmesidif. Proje iyinde geli~tirilmesi ongoriilen diger alanlar genelde bu iki amacm desteklenmesine yonelik faaliyetlerdir. Aynca, bu proje kapsammdaki MYO'lann geli~tirilmesi iyin a~agldaki MYO mezunlanm izleme ve MYO'lanm topluma tamtma faaliyetleri yapllacaktlf.

89

MYO mezunu olarak i~ hayatma atllan ki~ilerin; hangi alanda yah~tlgl, i~ bulmada ya~anan giiylukler, okul bilgilerinin yeterligi gibi konularda MYO'lan bilgilendirecek ve bu konuda onlara yon verecek bir geri besleme sistemi kurmak, mesleki ve teknik egitim kurumlanm geni~ halk kitlelerine ve i~ dunyasma yeterince tamtlnak amaclyla tamtlm faaliyetleri planlamak. Tamtlm yapilacak konular ~unlardlf: Ara insan giicunun Turk sanayi iyin onemi, MYO'lann onemi ve mezunlanna sagladigi faydalar, istihdam olanaklan, dikey geyi~ sistemi (DGS), METEB sistemi, teknikerlerin toplumdaki statUsu, AB'ye giri~te mesleki ve teknik egitimin onemi. Bu konular Radyo ve TV gibi basm-yaym organlannda, ilan, logo, ~ilt, Sanayi iyin MYO kitabl, CD, Kaset, Web sayfasl, sanayicinin MYO'lanm ve MYO'lann yonetici ve ogretim elemanlanmn ise sanayi tesislerini kar~lhkh ziyaret etlneleri gibi faaliyetlerle tamtliacaktir.

Proje kapsammdaki MYO'lann dokumantasyon yonunden geli~tirilmesi iyin a~agidaki

faaliyetler icra edilecektir: Yeni ders kitaplan yazimi ve mevcut olanlann guncellenmesi, I ve II. Endustriyel Egitim Projesi kapsammdaki okullann programlanndan geli~tirilmeyenler geli~tirilecek, geli~tirme yah~maSI yapilanlann ise teknolojik degi~me nedeniyle mufredat programlan gozden geyirilecek, yeni bilgisayar programlan ve kitaplar saglanacak, MYO'lannda uygulanan tUm program ve iyerikleri aynntih bir ~ekilde hazirlanarak MYO'lara CD'lere kaydedilerek gonderilecek, MYO'lannda okutulan her bir ders iyin bir ana ve 3-4 yardimci kitap hazirlanacak, ileti~im konusunda bir kitap basilacak, daha once tercume edilen kitaplar yogaltilarak MYO'lanna gonderilecek, 250 Meslek standardl dokiimamndan birer set yararlamlmak uzere MYO'lanna gonderilecek, satm ahnacak makine ve teyhizatm teknik kitap ve bro~urleri tercume edilip yogaltllarak dagItllacaktlr.

6.2.13.2 Siirekli Egitim ve Teknoloji Merkezi (SETEM)

Dunya Bankasl fonlanndan 150 MYO'nun geli~tirilmesi projesi kapsammda ba~langlyta 3 MYO'nun Surekli Egitim ve Teknoloji Merkezi (SETEM)ne donu~tUrUlmesi pianlanmaktadir.

SETEM'lerin amaCI, geli~en teknolojilere paralel olarak MYO'lannda gorev yapan veya gelecekte gorev yapacak ogretim elemanlanmn hizmet oncesi ve hizmet-iyi egitimlerini yaptlrmaktir.

MYO'lannda halihazirda gorev yapan ogretim elemanlannm buyiik bolumunun formal bir ogretlnenlik egitiminin olmadigi du~unuldugunde, SETEM'lerin kurulmasmm ne kadar onemli oldugu kendiliginden ortaya YIkmaktadlr.

Egitim ve ogretim yah~malannm yanmda SETEM'ler ogretim materyalleri geli~tirmek,

endustriye dam~manhk yapmak, geni~ ogrenci kitlelerine verilmesi planlanan uzaktan ogretimin "bilgisayar, internet altyaplSl, ders kaynaklan, bilgisayar animasyon ve simtilasyon gibi alt yapi hazIrhklanm geli~tirmek" vb. gorevleri de ustlenecek ve bOlgelerinde birer egitim ve teknoloji cazibe merkezi haline geleceklerdir. Bu merkezlerin bOlgelere gore dengeli dagrillmna ve genel biityeden desteklenmesine ozen gosterilecektir.

SETEM'ler universite rektOrluklerine bagh olarak hizmet verecek birimler olmakla birlikte, ayn merkezlerdeki Surekli Egitim ve Teknoloji Merkezlerinin uyum iyinde hizmet verebilmeleri iyin YOK Endustriyel Egitim Proje Ba~kanhgl'nm kontrol ve koordinasyonu altmda yah~acak1ardlf. Bu amayla YOK Endustriyel Egitim Proje Ba~kanhgl'nm yapisl yeniden gozden geyirilerek Mesleki ve Teknik Egitim Koordinasyon Merkezi haline getirilmesine yah~llacaktlr.

90

Her SETEM'de birer enformatik bOliimii kurulacak ve egitime gelen ogretim elemam ve ogrenciler bilgisayar okur yazan olarak mezun olacaklardlr.

Siirekli Egitim Merkezlerinde gorev alacak yonetici, ogretim elemam, uzman, tekniker, teknisyen ve memurlar yurt iyinde veya yurt dl~mda egitilecektir. Yurt dl~mda benzeri gorevleri yapan siirekli egitim merkezleri ile Tiirkiye'de ye~itli iiniversitelere bagh hizmet veren siirekli egitim merkezleri arasmda koordinasyon ve i~birligi yapllacaktu. Bu merkezlerde gorev yapan ogretim elemanlanmn ve uzmanlann tecriibelerinden yararlamlacaktlr.

Siirekli Egitim ve Teknoloji Merkezlerinde oncelikle Meslek Yiiksekokullannda gorevli veya gorev alacak ogretim elemanlan belirli periyotlarla uzmanlarca egitilecektir.

Egitim oncelikle egitim metodolojisi ve egitim teknikleri (gormeye dayah egitim araylannm kullamml, derslerin yIlhk, haftahk, giinliik planlannm yapIlmasl, atolye ve laboratuvar kullamml, degerlendirme) konulannda yapIlacaktIr.

ikinci a~amada ise geli~en yeni teknolojilere bagh olarak eski programlann kapatIhp, yeni programlann ayIlmaSl durumunda bu programlarda gorevli ogretim elemanlannm yeni ayllacak programlar iyin egitilmeleri gerekecektir.

Proje iyin mevcut MYO'lanndan siirekli egitim merkezi gorevini yapacak ilk a~amada 3 pilot Meslek Yiiksekokulu seyilerek uygulamaya ba~lanacaktlr.

ilk a~amada SETEM'e donii~tiiriilmesi planlanan MYO'lar:

- Uludag Universitesi Uludag Teknik Bilimler MYO

- Ankara Universitesi <;:ankm MYO - Gaziantep Universitesi Gaziantep MYO

6.2.14 Darbogazlar

MYO'lann Tiirk Yiiksekogretim sistemi iyindeki payl % 38'lara yiikselmi~

olmakla birlikte hala diinya ortalamalanmn ve standartlanmn altmdadlr.

Ogretim elemam yetersizliginin en klsa siirede yoziilmesi gerekmektedir.

Mesleki ve Teknik Egitimde okuyacak yok ogrenci olmasma kar~m fiziki kapasite yetersizligi nedeniy Ie kontenj anlar arttmlamamaktadlr.

istanbul ve Ankara ba~ta olmak iizere biiyiik ~ehirlerde ve sanayi bOlgelerinde cazibe merkezi (center of excellence) olacak yapl ve karakterde MYO bulunmamaktadlr. istanbul ve Ankara gibi biiyiik ~ehirlerde MYO kurulmasl teFik edilecektir.

MYO ogrencilerinin sanayide staj yapabilmeleri amaclyla bir yonetmelik hazulanml~ ve bununla ilgili yasal diizenlemeler yasa tasanSl halinde Milli Egitim Bakanhgl'na gonderilmi~, ancak yapllmak istenen diizenlemeler Maliye Bakanhgmm istegiyle tasandan ylkanlml~ ve yasala~amaml~tIr. Stajm yasal temellere oturtulmasl, ogrencilere sigorta yapIlmasl, 1/3 diizeyinde maa~ almalan, yemek iicretlerinin odenmesi, i~ elbiseleri saglanmasl gibi konularda yasal diizenleme bulunmamasl onemli bir eksiklik olarak devam etmektedir.

91

Daha once kurulmu~ bulunan MYO'larmm kaynak sorunu nedeniyle egitim-ogretime ba~layamamasl onemli bir sorun olarak devam etmektedir.

Sonu<; olarak, yukandaki aC;:1klamalardan da anla~llacagl gibi, alman ve almmakta olan tedbirlerle "Turk Yuksek Ogretim Sisteminin dogal geni~leme alam 2 YIlhk MYO'lardIr" ilkesi buyilk olyude hayata geyirilmi~tir.

6.3 Uzaktan Yiiksekogretim He iIgili Geli~meler ve <::ah~malar

Yuksekogretim kitlesene~mesinin yanmda, geli~en teknolojinin yeti~kinlerin surekli egitimini gerekli klimasl ve toplumun, genel kultilr duzeyinin yilkseltilmesi yolundaki taleplerin artmasl, Turkiye'deki deyimi ile "aylkogretim", daha dogru olan teknik terimi ile ise "uzaktan egitim" (distance education) adl verilen, yeni bir yilksekogretim tilrilnu ortaya YIkarml~tIr.

Uzaktan ogretim, ogrencinin egitim suresinin buyilk bir bolumunde ogretmeni ile yilz yilze temas halinde olmadlgl, egitim malzemesinin basllml~ yazlll metinler ve diger medya araylan vasItasl ile iletildigi ve ogrencinin ogretmeni ile, postayla gonderilen Odevler, telefon, bilgisayar (computer conferencing), video (video conferencing) ve internet gibi araylarla ikili ileti~im kurabildigi, egitim teknolojilerinin yogun olarak kullamldlgl bir ogretim tilru olarak tammlanmaktadu.

Universite bunyesinde uzaktan egitim ilk kez 1897'de Chicago Universitesi'nde ba~latIlml~tu. 1930 YIhna gelindiginde, 39 Amerikan universitesinde mektupla ogretim programlan yard!. Avusturalya'da Queensland Universitesi, 1911'de mektupla ogretime ba~laml~, bu tilr programlar Rusya'da 1926, Guney Afrika'da ise 1946'da ba~lat1lml~t1r.

Birle~ik Kralhk'ta uzaktan ogretim, yilksekogretimi kitleselle~tirmeyi, yani demokratikle~tirmeyi, hedef alan i~yi Partisi Hukumetinin Ba~bakam Harold "Wilson'un 1960'h YIllar ortalanndaki giri~imleriyle ba~laml~tu. Bu giri~imler sonucunda Aylk Universite (Open University), bagImsIz ve derece verme yetkisine sahip bir yilksekogretim kurumu olarak 1969'da bu illkenin universiteleri arasmda yer alml~tlr. Diger yilksekogretim kurumlanna devam etme irnkam bulamayanlar iyin, kurulmu~ olan Aylk Universite, uzaktan ogretim universite statilsune sahip ilk kurumsal ornegidir. Kurulu~undan bugune kadar geyen sure zarfmda, Aylk Universite'den yakla~lk 300.000 ki~i mezun olmu~tur. Bu universitenin ogrenci saYIsI, yansl lisans duzeyindeki programlara kaYIth ogrenciler olmak uzere, halen 100.000 civanndadIr. Bu kurumda tam zamanh olarak gorev yapan akademik persone1 saylSl ise halen 1.000'e yakmdu.

Halen 90 illkede uzaktan ogretim programlan uygulanmaktadIr.

Gunumuzde, ileti~im ve bilgi teknolojilerine dayah uzaktan yilksekogretim, dunya yapmda hIzla yaygmla~maktadlr. Bu alanda geli~tirilen dersler veya programlar, Internet, diger veri ileti~im aglan veya radyo-televizyon baglantIh olarak verilmektedir.

Bunlann otesinde, Internet ve uydu aracIhgIyla ileti~im olanaklan, yeni bir egitim sanayinin ortaya ylkmasma yol ayml~tu. C;e~itli bilgisayar, internet ve diger ileti~im alanlannda faaliyet gosteren ticari firmalar ise, yeni teknolojilerin kullamml sayesinde yer ve zaman bagImsIzhgmm yam sua, yok geni~ seyenekler sunarak, egitimde geleneksel ilniversitelere ciddi bir rekabet olu~turmaktadIr.

92

internet iizerinden daha geni~ ve farkh ogrenci kitlelerine ula~ma imkam, yalmzca orgiin egitimde degil, ozellikle yaygm egitimde kurslar, seminerler, sertifika programlan, kamu ve ozel kurulu~lara egitim programlannm uzaktan sunulmaSlm giindeme getinni~tir. internet iizerinden sunulan dersIer, ozellikle eri~kin egitiminde yer ve zaman baglmslzhgl aylsmdan biiyiik kolayhklar saglamaktadlr. Bunun yam Slra, internete dayah egitim, on Ii sans, lisans ve yiiksek lisans programlanmn da artmasma imkan vermektedir.

Uzaktan egitim bazl iilkelerde, baglmslz aylk iiniversiteler veya ye~itli yiiksekogretim kurumlan iyindeki birimlerce yiiriitiilen uzaktan egitim programlan yerine, konsorsiyumlar tarafmdan ortak uzaktan egitim programlan ~ek1inde yiiriitiilmektedir. Fransa'daki Federation Interuniversitaire de /' Enseignement a Distance (FlED) kapsammda 22 iiniversitenin katlhmlyla uzaktan egitimin yamnda, klsmen yiiz yiize egitim de yaplImaktadlr. italya'da benzer yapldaki Consorzio per I'Universita Distanza (CUD) 1984'de, irlanda Cumhuriyeti'ndeki Irish National Distance Education Center ise, 1987'de Dublin'deki konsorsiyumun odak noktasl olarak, fakat Dublin'deki National Institute for Higher Education'un bir fakiiltesine e~deger statiide kurulmu~tur. Kanada'mn kuzey bolgelerine egitim hizmeti gotiinnek iizere 1986 kurulan Contact North adh konsorsiyuma bir yok iiniversite ve kolej dahildir.

A vustraIya'da yok yaygm bir uzaktan egitim agl vardlr. Adl Open Learning Australia olan bu ag kapsammda 24 iiniversite ve yiiksekogretim kurumunda sosyal bilimler, i~letme, fen bilimleri, teknoloji ve saghk bilimleri alanlannda lisansoncesi, lisans ve lisansiistii dersler verilmektedir. Bu derslerden alman kredileri mezuniyete saymak miimkiindiir. Aynca sertifika programlan da vardlr. Halen 400.000 civannda ogrenci bu ~ekilde ogrenim gonnektedir.

ingiltere'de Wolsey Hall ve National Extension College kar amayh uzaktan egitim kurumlandlr. Norvey' teki 25 ozel uzaktan egitim kurumuna kaYlth ogrenci saylSl, bu iilkedeki orgiin yiiksekogretim programlanna kaYlth ogrenci saYlSlnm yakla~lk iki katldlr. Bu iilkedeki ozel uzaktan egitim kurumlanna kaYlth ogrencilerin % 70'i iki kuruma kaYlthdlr. Bu kurumlarda miihendislik ve bilgisayar programlan da vardlr.

ABD'nde yiiksekogretim sistemi dl~mda, ye~itli ozel kurumlar, ~irketler, silahh kuvvetler ve kamu kurumlannca yiiriitiilen uzaktan egitim programlarma kaYlth ogrenci saYIsmm 5 milyon civannda oldugu tahmin edilmektedir. Bu iilkede saYIsI 500'e ula~an ozel uzaktan egitim kurumu vardlr. Bu kurumlann 110'u National Home Study Council'a akredite olup, ye~itli mesleki ve teknik alanlarda programlar yiiriitmektedir. Sirketlerin, silahh kuvvetlerin ve kamu kurumlannm yiiriittiikIeri programlar, bu kurulu~lann personelinin siirekli ve tekrar egitimine yoneliktir. Video konferans, ~irketlerin yok yaygm olarak kullandlgl bir uzaktan egitim yontemidir.

Televizyonla uzaktan egitim gerek community college'ler, gerekse iiniversiteler tarafmdan orgiin egitime destek amaclyla yaygm biyimde kullamlmaktadlr. Keza, bilgisayar konferansl da bu amayla kullamlan bir yontemdir. Bu yontemde dersler disketlere yiiklenerek ogrencilere gonderilmekte ve ogrenciler ogretim iiyeleriyle elektronik posta gibi yontemlerle dogrudan ili~ki kurabilmektedir. Elektronik Universite Sebekesi adlyla konsorsiyum olu~turulmu~ 19 iiniversiteden bu yolla lisans derecesini almak miimkiin olmu~tur.

93

ABD'nde baglmslz aylk iiniversite yakm zamana kadar yoktu. Uzaktan egitim, bu iilkedeki iiniversiteler, ~irketler ve askeri yiiksekogretim kurumlannm biinyeleri iyindeki birimlerce yiiriitiilmekteydi. Universitelerin olu~turdugu en biiyiik konsorsiyum, 1990'h Ylllann ba~mda 70 yiiksekogretim kurumunun iiye oldugu National University Continuing Education Association (NUCEA) idi. Bu konsorsiyum tarafmdan yiiriitillen programlara 250.000 ogrenci kaYlthydl. Telekominikasyon ve bilgisayar teknolojilerinin geli~mesi, ozellikle Internet'in yaygmla~masl ve World Wide Web'in kurulmasl, uzaktan egitim biyim, iyerik ve iilke yuksekogretim sistemleri iyindeki yer ve payml 90'h yIllann ortalanndan itibaren koklu bir biyimde degi~tirmeye ba~laml~t1r. Bir yok Amerikan universitesi internet uzerinden on-line egitime ba~laml~tlr. Halen Amerikan universitelerinin % 75'i bu tilr egitim yapmakta olup, tamamen uzaktan egitim yontemi ile yurutiilen dereceye yonelik programlara kaYlth olan veya derslerin bir klsmml bu yontemle alan ogrencilerin saYlsmm 6 milyon civannda oldugu tahmin edilmektedir. ABD universitelerinde halen 90.000 ders bu tur yontemlerle verilmektedir.

New York University, State University of New York (SUNY), Penn State University of Winconsin, California State University, Duke University gibi bir yok prestijli ABD univesitesi, kIsmen uzaktan, kIsmen de orgun egitimden olu~an programlar ba~latml~lardlf. Bunlar daha ziyade i~letme yuksek lisansl (MBA) programlandlr.

Unlti Stanford University tamamen sanal ortamda yuksek lisans programlan ba~latml~tlf; bu programlardaki ogrenci saylSl 5.000'dir. Chicago ve Columbia universiteleri Unext ile ortak olarak tam amen sanal bir kolej kurmak iyin anla~ml~lardlf. University of Illinois Virtual Campus ve University of Illinois Online'de verilmekte olan 1.755 derse 32.000 ogrenci kaYlthdlf. University of California'ya bagh UC Berkeley Extension'da 61.000 ogrenci uzaktan egitimle verilen 2.900 derse kaYlthdlf. State University of New York sisteminde 12.000 University of Maryland'da 12.000 ogrenci uzaktan verilen egitimle verilen derslere kaYlthdu Halen ABD'nde belirtilen buyukltigun ustunde olup uzaktan egitim programl olmayan universite yok denecek kadar azdlr.

ileri teknolojileri kullanmak suretiyle tamamen uzaktan egitimle dereceye yonelik programlar ba~latan ilk sanal universite (virtual veya cyber university), 1989'da kurulan University of Phoenix Online'dlr. Bu universite, halen lisans ve lisansustil diizeyde derecelere yonelik 35 program iyinde 800 ders vermektedir. Halen ogrenci saYlSl 9.500 olan bu sanal universitenin hedefi 200.000 ogrencidir. 1993'te kurulan Capella University ytiksek Ii sans ve doktora duzeyinde 500 ders vermektedir. 1995'te kuru Ian Jones International University i~letme yuksek lisansl (MBA) ve ye~itli mesleki alanlarda 26 sertifikaya yonelik 80 ders vermekte olup, bolgesel kurulu~larca akredite edilen ilk sanal universitedir. Halen ABD'nde faaliyette olan diger sanal universiteler ise ~unlardlr. Unext (1997, i~letme ytiksek lisansma yonelik 100 ders), Cenquest (1997, i~letme alanmda 100 ders 2 ytiksek lisans ve 3 sertifika programl), Pensare (1998, MBA derecesine yonelik 30 ders) ve Fathom (2000, lisans ve ytiksek Ii sans duzeyinde 7.000 ders). Yeni faaliyete geyen Western Governors University adh sanal iiniversitenin ogrenci saYlSl ise halen 900'diir.

Microstrategy adh yazlhm ~irketinin sahibi olan ABD vatanda~l Michael Saylor, herkese aylk ve iicretsiz sanal bir iiniversitenin kurulmasl iyin 100 milyon dolar bagl~laml~t1r.

94

ingiltere Yiiksekogretim Fonlan Konseyi (Higher Education Funding Council for England, HEFCE) , Oxford ve Cambridge dahil, ingiliz iiniversitelerinden olu~an bir konsorsiyum vas1tas1yla diinyaya ay1k bir sanal iiniversite kurulacagm1, bu iiniversitenin 2005'te 75.000 yabanc1 uyruklu ogrenciyi kaydetmeyi ve bundan 700 milyon sterlin gelir bekledigini, 2000 Y1lmm Subat aymda duyunnu~tur. Open University, zaten internet ve World Wide Web iizerinden diinyaya ayI1m1~ olup, halen 24.000 yabanc1 ogrenci bu iiniversiteye kaYlthdu.

ileri telekominikasyon ve bilgisayar teknolojilerine dayah tamamen sanal uzaktan egitimin orgiin yiiksekogretimin yerini alacagllll one siirmek ger~ek~i olmayan yakla~lmdlr. Ancak, bu teknolojilerin orgiin yiiksekogretimle biiyiik olyiide biitiinle~mekte oldugu, en prestijli iiniversitelerde dahi derslerin bir kIsmmm bu yontemle verilmeye ba~land1gl ortada olup, bunu giderek yaygmla~acag1 aYlktIr. Diger yandan, yiiksek lisans diizeyinde, ozellikle i~letme alamnda tamamen sanal programlar giderek artmaktadu. Ancak, sanal veya on-line uzaktan egitimin kullamlma potansiyelinin en yiiksek oldugu alan yeti~kinlerin tekrar ve siirekli egitimi (continuing and recurrent adult education) ve ye~itli mesleki ve teknik sertifika programland1r. Bu alamn Y1lhk mali hacminin halen ABD'nde GSMH'mn %6'Sl civannda oldugu ve bu sektoriin h1zla biiyiiyecegi tahmin edilmektedir.

Sanal yontemlerle uzaktan egitimin sahip oldugu biiyiik ticari potansiyel, bu alam telekominikasyon, bilgisayar, yaz1hm ve medya ~irketleri ile yaymevleri iyin yok yekici bir yatmm alam haline getinneye ba~lam1~t1r. Halen hisseleri borsalarda ahmp sat1lan 10 ABD ~irketi bu alanda onemli yatmmlar yapmaktadlr. On-line dersler halen, Y1lhk cirosu 240 milyar dolar olan ABD yiiksekogretim sisteminde, 350 milyon dolarhk bir paya sahiptir. Ne var ki, Y1lhk cironun 2003 'te 2 milyar dolara ula~acagl tahmin edilmektedir.

Yukanda belirtilen geli~meleri dikkate alarak Universitelerarasl ileti.~im ve Bilgi Teknolojilerine Yonetmeligi, Resmi Gazete'nin 14 Arahk 1999 yiiriirliige girmi~tir.

YOK tarafmdan hazulanan Dayalz Uzaktan Yiiksekogretim tarihli saylSlnda yaYlmlanarak

Uzaktan Yiiksekogretim Yonetmeligi 'nin amaCl, iiniversitelerarasl ileti~im ve bilgi teknolojilerine dayah uzaktan yap1lan on lisans, lisans ve yiiksek lisans egitiminde:

• Oniversitelerin egitim-ogretim olanaklanmn payla~tlmasml saglayarak iiniversiteler arasmda akademik yardlmla~maY1 kolayla~tlnnak,

• Bilgi ve ileti~im teknolojilerinin sagladlg1 etkile~imli ortam, yoklu ortam olanaklan ve smlrSlZ bilgiye ula~abilme ozellikleri sayesinde egitimin etkinligini artmnak,

• Yiiksekogretimi yeni ogrenci kitlelerine yaygmla~tlnnak ve verimini artlnnaktlr. Belirtilen faaliyetlerin planlanmasl ve koordinasyonunu saglamak amaclyla ye~itli

iiniversitelerde bu alanda yah~an ogretim iiyeleri ile Tiirk Telekom ve TUBiTAK Ulusal Akademik Ag ve Bilgi Merkezi (ULAKBiM) temsilcilerinden olu~an bir Enformatik Milli Komitesi kurulmu~ ve yah~ma yonetmeligi I Mart 2000 tarihli Resmi Gazete'de yaYlmlanm1~t1r.

Bu tarihten itibaren yah~malanna ba~layan Enfonnatik Milli Komitesi ilk olarak Harran Universitesi ile istanbul Universitesi arasmda Universiteleraras1 ileti~im ve Bilgi Teknolojilerine Dayah Uzaktan Yiiksekogretim Projesi; istanbul Bilgi Universitesinin e-MBA Projesi; Orta Dogu Teknik Universitesinin Bili~im

95

(Infonnatics Online) M.S. Programlanm degerlendirerek uygulamaya geyirilmesini uygun bulmu~tur.

Uzaktan ogretim teknikleri kullamlarak egitim vennek uzere Anadolu Universitesi Sosyal Bilimler ve Fen Bilimleri Enstitiileri bunyesinde ye~itli alanlarda tezsiz yiiksek lisans ikinci ogretim programlan ve Sakarya Universitesi Sosyal Bilimler Enstitiisu biinyesinde Uretim ve Servis Sistemleri e-MBA programi aYIlml~tlr.

2000-2001 ogretim YIh iyin uzaktan yiiksekogretim kapsammda Orta Dogu Teknik Universitesi tarafmdan "e ile Bilgisayar ProgramcIhgma Giri~", "Java ile Bilgisayar ProgramcllIgma Giri~", "Veri Tabam Yonetim Sistemleri", "Image Processing Algorithms" ve "Artificial Intelligence" derslerinin; FIrat Universitesi tarafmdan "Robotik" dersinin verilmesi uygun goriilmu~ ve amlan dersler kredilendirilmi~tir.

2001-2002 ogretim Yill iyin ise Karadeniz Teknik Universitesi tarafmdan "Mimari Ele~tiri ve Proje Uygulamasl"; Sakarya Universitesi tarafmdan "Bilgisayar Destekli Teknik Resim" ile "Temel Bilgi Teknolojisi Kullamml"; Orta Dogu Teknik Universitesi tarafmdan da "Mekanizma Teknolojisi" derslerinin uzaktan yiiksekogretim kapsammda ayllmaSI ve kredilendirilmesi uygun goriilmu~tiir.

Intemete dayah olarak 2001-2002 ogretim YIh itibariyle Anadolu Universitesi bunyesinde Bilgi Yonetimi, Sakarya Universitesi biinyesinde ise Bilgi Yonetimi ile Bilgisayar Programclhgl onlisans programlan; 2002-2003 ogretim Yllmda Sakarya Universitesi bunyesinde i~letme, Mersin Universitesi bunyesinde Endiistriyel Elektronik, Dogu Akdeniz Universitesi bunyesinde Bilgi Yonetimi programlan 2003-2004 ogretim YllInda Sakarya Universitesi bunyesinde Bilgisayar Programclhgmm admm degi~tirilmesiyle olu~turulan Bilgisayar Teknolojisi ve Programlama, Endustriyel Elektronik, Mekatronik, Mersin Universitesi bunyesinde Elektronik Haber1e~me, Endiistriyel Otomasyon, Bilgisayar Teknolojisi ve Programlama programlan; 2004-2005 ogretim yllmda ise <;ukurova Universitesi bunyesinde Bilgisayar Teknolojisi ve Programlama onlisans programlan faaliyete geymi~ bulunmaktadu.

Yinninci yiizYllm sonlanna damgasmi vuran bilgi yagl, toplumu farkh ayllardan derinden etkilemi~tir. Bilgi ve ileti~im teknolojileri, her sektOrde oldugu gibi yiiksekogretimde de yeni bir ylglr ayml~hr. Universitelerimizde kISlth ogretim uyesi kaynagmm etkin ve verimli kullammmm yam sua, daha geni~ ve farkh ogrenci kitlelerine hitap edebilme ozelliginden dolaYI ileti~im ve bilgi teknolojilerine dayah uzaktan yuksekogretimin dunyadaki geli~melere paralel ve e~ zamanh olarak iilkemizde de hIZla yaygmla~acagi

beklenmektedir.

Tum bu geli~meler goz onune almarak, A.B.D.'nin en bUyiik universite sistemi olan New York Eyalet Universitesi (State University of New York, SUNY) ile universitelerimiz arasmda ortak lisans programlan yiiriitiilmesi konusunda bir i~birligi geryekle~tirilmi~tir. Bu i~birligi kapsammda, soz konusu A.B.D. iiniversiteleri ile universitelerimizin ortakla~a

hazuladIklan lisans programlannm bir boliimu A.B.D.ndeki universite1erde, bir bolumu proje kapsammda yer alan universitelerimizde bir boliimu ise uzaktan egitim teknolojileri kullamlarak yiiriitiilecektir. ilk defa 2003-2004 egitim-ogretim Yllmdan itibaren uygulamaya konan bu proje kapsammda on program ile ba~lanml~ ve 2004-2005 egitim-ogretim yllmda ise bu sayl onyediye ula~ml~tlr. Kuresel ve Ulusiararasl ili~kiler, Bili~im Sistemleri Muhendisligi, ingilizce Ogretmenligi, Deniz U1a~hnna i~letme Muhendisligi, Gemi Makineleri i~letme Muhendisligi, In~aat Muhendisligi, Moda Tasanml, Tekstil Geli~tinne ve

96

Pazarlama, i~letme ve iktisat olarak belirlenmi~tir. Soz konusu bu programlan ba~an ile tamamlayan ogrenciler, A.B.D. ve Tiirkiye'de bu programlan ortakla~a yiiriiten iiniversitelerin diplomalanm almaya hak kazanacaklardlr. 6.4 Ulusal Akademik Ag ve Bilgi Merkezi (ULAKBiM) , nin <;ah~malan

21. yiizyll hiy ku~ku yok ki, bilgi yogun iiriinlerin iiretildigi iilkelerin liderliginde geyecektir. Bilgi iiretiminin on ko~ulu ise bilgiye eri~imdir. Bilimsel ve teknolojik bilgiler ba~ta olmak iizere, her tilr bilginin kurulu~lar araslllda hlzla aktanlabilmesi iyin bilgi otoyollanna ihtiyay vardlr. Bilgi ve ileti~im sistemlerinin kullamlmasl, bizlere daha saghkh, daha iyi egitilmi~ ve daha iiretken bireylerin olu~turdugu bilgi toplumu olma yolunu aymaktadrr.

Bilgi ileti~iminde yogun olarak kullamlan Internet/in Tiirkiye'ye giri~inin ilk adlml, 1991 yIllllda TUBiTAK-ODTU ortakhglyla hazulanan TUBiTAK-DPT projesinin kabu1iiyle atIlml~tIr. 1991 yIlllllll sonlannda uluslararasl U9 i9in NSF (ABD) ve CERN'e (isvi9re) ba~vurulmu~tur. Her iki kurulu~tan da 1992 Mart aYlllda olumlu cevap almmasl iizerine, Temmuz aymda PTT'ye 64 Kbit'lik hat ba~vurusu yapIlml~, Eyliil aYlllda ise ROUTER kurulmu~tur. Tiirkiye'nin fiziksel olarak ilk Internet baglantlSl, TUBiTAK-ODTU'niin ortak 9ah~malan sonucunda 23 Ekim 1992'de Hollanda'mn NIKHEF Ara~tIrma Merkezi ile ODTU araslllda X.25 kullamlarak yapIlml~tu. 5 Nisan 1993 tarihinde 64 Kbit'lik ODTU­NSF hattllllll hazu olmasllllll hemen ardllldan Internet, 21 Nisan 1993'te Tiirkiye'nin genel kullammllla sunulmu~tur.

Tiirkiye, Internet'i kullanmaya ba~layan 51. iilke olmasllla kar~lll, yok kIsa bir siire soma bilgi trafigi a91s111dan 30. slraya yerle~mi~tir. Universiteler, ara~tIrma kurumlan, oze1 sektOr ve ilk ki~isel Internet baglantIlanm saglayan TUBiTAK-ODTU i~birligi (TRNET) grubu, Tiirkiye'nin Internet kullammllll etkilemi~tir.

Uluslararasl ve ulusal geli~ime paralel olarak, bilgiye en~lm ve bilgi teknolojilerinin yonetiminde tekrar organize olma gereksinimi duyulmasl iizerine, 1996 yI1111da TUBtTAK Ba~kanhgllla bagh Ulusal Akademik Ag ve Bilgi Merkezi (ULAKBiM) kurulmu~tur. Bu yeni olu~um iyinde TRNET grubunun teknik i~leri, TUVEKA, YOK ve TUBiTAK dokiimantasyon birimleri birle~tirilmi~tir. ULAKBiM, kurulu~undan itibaren amaCllla uygun olarak ulusal bilgi sisteminin gereksinimi olan teknoloji ve bilgiyi, kullamclllIll hizmetine sunma dogrultusunda onemli adlmlar atml~tu.

ULAKBiM iilkemizin en biiyiik Internet agllll i~letirken, Cahit Arf Bilgi Merkezi ,iilkemizin en biiyiik bilgi ve beIge saglama odagl olarak 90k onemli bir misyon yiiklenmi~ durumdadlr.

6.4.1 UlakNet'in Geli~imi

Universite ve ara~tlrma merkezlerini birbirlerine baglayan UlakNet ulusal ag alt yaplS1ll1 Ocak 1997'de hizmete a9ml~ ve kiiresel Internet'e baglaml~tIr.

1998 yth sonunda toplam 2.5 Mbps olan UlakNet'in yurt dl~l baglantI kapasitesi, 1999 ytlmda 10 Mbps'a yIkartIlml~tIr.

1999 sonu itibariyle toplam 114 noktadan 80 iiniversite ve ara~trrma kurumu arasmda top lam 65 Mbps bant geni~ligi saglanmI~tIr.

AralIk 2000 tarihinde, 120 noktadan 80 iiniversite ve ara~tIrma kurumunun UlakNet'e baglantI kapasitesi toplam 75 Mbps'a ula~ml~trr.

97

Ocak 2000 tarihinde 10/4 Mbps (Geli~ / Gidi~ Yoniinde) olan yurt dl~l baglantl kapasitesi ise 15 Agustos 2000 tarihinde 42/6 Mbps'e yiikseltilmi~ ve Yll sonuna kadar bu degerde kalml~tlf. 2000 yllmda eri~ilen bu degerle birlikte, yurt dl~l baglantl kapasitesinde 1998 Yllma gore 19 kat, 2000 yIll ba~ma gore de 3,5 kathk bir artl~ saglannn~trr.

Ocak 2002 tarihinde 160 noktadan UlakNet'e baglanan 80 iiniversite ve kurumun toplam eri~im kapasitesi 130 Mbps seviyelerine ula~ml~tlf.

Bilim ve Teknoloji Yiiksek Kurulu 13 Arahk 2000 giinlii toplantlSlnda iiniversite ve ara~tmna geli~tirme kurumlanmn bilgi kaynaklanna elektronik ortamda hlZla eri~melerini saglamak, ogretimle ara~tlrmanm biitiinle~mesini ve ortak ara~trrmayl desteklemek, saghk ve egitim alanlannda iiniversitelerin uzaktan hizmet vermelerini miimkiin k1lmak ir;in, Ulusal Akademik Ag ve Bilgi Merkezi'nin hizmet kalitesinin uluslararasl standartlara yiikseltilmesini, bu amar;la gerekli odenegin teminini kararla~hrml~t1r.

Bilim ve Teknoloji Kurulu'nun soz konusu karan dogrultusunda UlakNet'e daha geni~ kapasite ve Nitelikli Servis (QoS) ozelliklerinin kazandmlmasl amaclyla, ULAKBiM tarafindan UlakNet AltyapIsllll iyile~tirme Projesi hazIrlanml~ ve Yiiksek Planlama Kurulu'na sevk edilmek iizere MaYls 2001 tarihinde Devlet BakanhgI ve Ba~bakan YardlfficlhgI 'na sunu1mu~tur.

Bu projede 2001 JIll Eyliil ayma kadar bir geli~me olmaml~, daha soma Devlet Planlama Te~kilatl'nm giri~imi ile projenin yatmm giderlerini kar~llamak iizere ULAKBiM ve iiniversitelerin biitr;elerine ongoriilen altyapl yatmml ir;in gerekli odenek konmu~tur.

Projenin hayata ger;irilebilmesi ir;in gerekli cari biitr;e ise, YOK ve TOBiTAK Ba~kanhklanmn yogun r;abalan, Maliye Bakanhglffin destegiyle 1,5 Yll siiren giri~imler sonunda 2002 YIh ortalannda temin edilmi~tir. Boylece, UlakNet'in baglantl kapasitesinin arhnlmasl ve kurulu~ felsefesine uygun bir r;ah~ma diizeni kurulmasma ili~kin projenin hayata ger;irilmesi olanagI

saglanml~tlr.

Yeni UlakNet omurgasl, iiniversitelerin ve Tiirk Telekom'un hazuhklanm tamamlamasmm ardmdan Kaslm 2002'de, iiniversite baglantllan ise bu tarihten ba~layarak kademeli olarak devreye almml~tlr.

UlakNet Altyaplslm Yenileme Projesi'nin hayata ger;mesi ile,

• Diinya akademik aglan ile biitiinle~mek ir;in A vrupa, Kuzey Amerika, Kore yiiksek egitim ve ara~trrma kurulu~lanmn dahil oldugu A vrupa Akademik AgI GEANT'a ba~langlY olarak 155 Mbps simetrik kapasite ile baglantl yapllml~,

• Kiiresel Internet ger;l~l, Ankara'dan 310 Mbps, istanbul' dan 155 Mbps kapasiteli iki TTNet baglantlsl saglanarak toplam 465 Mbps kapasitesine yiikseltilmi~,

• Omurga kapasitesi 34 Mbps bant geni~liginden 155 Mbps bant geni~ligine arhnlml~, • Universite ve ara~trrma kurumlanmn UlakNet'e olan baglantllan 4 ile 75 kat

arasmda arhnlml~ • Universite ve ara~tuma kurumlannm UlakNet'e toplam baglantl

kapasitesinde 20,4 kat arh~ saglalIDlW

98

• Yurt dl~l baglantI kapasitesi 10 kat (64 Mbps'den 620 Mbps) biiyiimii~, • 500.000'e yakm bir kullamcl grubuna ula~ml~tJ.r.

YapIlan swramaya ragmen altyaplmlzm Avrupa'mn belli ba~h iilkelerinin hala gerisinde kalmasl biiyiik cH9iide iilkemizdeki telekom hizmetlerinin rekabet9i A vrupa pazanna gore daha pahah olmasmdan kaynaklanmaktadlr.

Goriildiigu gibi, UlakNet'in kuruhnasmdan bu yana gerek hizmet kalitesinde, gerekse agm yaygmla~masmda biiyiik ilerlemeler kaydedihni~tir. Soz konusu diizenleme1erle, yeni donemde UlakNet'in oncelikle egitim, bilimsel ara~tmna, teknik geli~me, teknoloji transferi, bilimsel, teknik ve kiilmrel bilginin yayllmasl gibi akademik ara~tIrma ama9lanna yonelik hizmet vermesi temin edilecektir.

Nitekim, UlakNet Altyapi Yenileme Projesi ile ilk kez A vrupa Akademik A~ GEANT'a dogrudan bir baglantl saglanarak bu mr akademik 9ah~malar i9in gerekli ortamm saglanmasl yo lunda biiyiik bir adlill atIhnl~tIr. Boylece, Tiirkiye'deki iiniversiteler ile yurt dl~mdaki egitim ve ara~tIrma kurulu~lan arasmda ortak egitim ve ara~tIrma i9in yeni olanaklar yaratIhnl~ olacak, iilkemizdeki iiniversiteler ve ara~tIrma kurumlanna diinya 9apmdaki ara~tIrma proje1erinde (om. saghk ve tIp, endiistriyel siire9ler, meteoroloji ara~tmnalan, biyo-miihendislik) etkin bir rol oynamalan olanaglm yaratacaktlr. Aynca, diinya 9apmda katIhma a91k, 90klu ortam kullanan egitim programlan a9malanna, yeni teknolojilere yonelik denemeler yapmalanna ve yeni uygulamalar geli~tirmelerine izin verecektir.

UlakNet iizerinden akademik Internet baglantIsl dl~mda ihtiyacl kar~llayacak kadar kiiresel Internet hizmeti de verihnekle birlikte, bu hizmetin devlet tarafmdan finanse edildigi ve asli amacmm akademik 9a11~malar i9in ortam saglamak oldugu gozoniine ahnarak, her iiniversiteye tahsis edihni~ olan hat kapasitesinin en 90k yiizde 50'sinin kiirese1 Internet'e ge9i~ i9in kullamlmasl hedeflenmektedir.

6.5 Stratejik Ara~tIrma ve Etiidler Milli Komitesi

2547 SaYlh Kanunun 2880 saYlh Kanunla degi~ik 7. maddesinin (b) ve (m) bentleri uyannca Yiiksekogretim Kurulu biinyesinde kurulan Stratejik Ara§tlrma ve Etiidler Milli Komitesi ba~ta Tiirk-Yunan ili~kileri olmak iizere, Tiirkiye'nin ikili ve 90k tarafll uluslararasl ili~kilerini ve bolgeyle ilgili konulanm kapsayan tarihi, kiilmrel, siyasi, ekonomik, hukuki, sosyolojik, jeopolitik ve jeostratejik yaplyl bilimsel yontemlerle ara~tlrmak amaclyla ge~itli bilimsel projeler hazlr1atInak, bu konularda yapIlacak akademik 9ah~malan yonlendirmek ve te~vik etInek fonksiyonlanm iistlenmi~tir.

Milli Komite, 12 Arahk 2001 tarihli toplantIsmda, 9ah~ma alanmm Yunanistan, Balkanlar, Orta Dogu, Orta Asya-Katkasya ve Dogu Akdeniz, Ege, Karadeniz deniz alanlanm kapsayacak ~ekilde geni~letilmesine karar vermi~tir.

Stratejik Ara~tIrma ve Emdler Milli Komitesi;

• Yiiksekogretim YiiriitIne Kurulu Uyeleri arasmdan, Genel Kurul'ca belirlenen 2 iiye, • Universitelerde ve iiniversite dl~mdaki stratejik ara~tlrmalarla ilgili bilim adamlan

arasmdan Yiiksekogretim Genel Kurulu'nca belirlenen 7 iiye, • Genelkurmay Ba~kanhgl'nca belirlenen 2 iiye,

99

• Milli istihbarat Te~kilatl'nca belirlenen ust duzeyde yetkili 1 uye, • DI~i~leri Bakanhgl 'nca belirlenen, konu ile ilgili ust duzeyde yetkili 2 uye, olmak uzere

top lam 14 uyeden olu~maktadlr.

7 Kaslm 1997 tarih ve 23163 sayIlI Resmi Gazete'de yaymlanan "Stratejik Ara~tmna ve Etudler Milli Komitesi Yonetmeligi'nin (e) maddesinin 3. paragrafma uygun olarak alman ayn bir kararla Yunanistan Yuriitme Komisyonu (YYK), 9 Nisan 2002 tarihinde Yuriitme Komisyonu (YK) adml alml~tlr. Bu Komisyon'un amaCI esas olarak Yunanistan, Balkanlar, Orta Dogu, Orta Asya- Kafkasya ili~kileri ile Dogu Akdeniz, Ege, Karadeniz deniz alanlan konusunda Turkiye'nin ihtiya<; duydugu akademik yah~malan yonlendirmek ve te~vik

etmektir.

YK tarafmdan degerlendirmeye almacak projelerin a~aglda belirtilen temel hedeflere uygun olmasl gerekmektedir:

1. Mevcut strateji ve politikalara, ba~mslz bilimsel kaynaklarca irdelenmi~ alternatifler uretmek,

2. Akademik derinligi olan bilgi destegi saglamak,ahnml~ veya almacak kararlarla ilgili olarak iy ve dl~ kamuoyunu akademik zeminde hazlrlamak,

3. Diger devletlerin uygulamalanyla ilgili mukayeseler yapllmasma imkan saglamak,

4. Ulusal politikalann uygulanmaslyla ilgili gozlem ve degerlendirme yapmak,

5. Askeri-politik alanlan da kapsayan aglrhkh uluslararasl konulann akademik ayldan mevcut ve alternatif stratejiler boyutunda ele almak,

6. Kar~l tezlere bilimsel zeminde cevap verebilmek.

SAEMK'e Agustos 1998 - Temmuz 2004 tarihleri arasmda sunulan toplam 73 adet proje onerisinden 30 adeti desteklenmeye deger bulunmu~, 27 adeti uzun vadeli hedefler dogrultusunda daha soma desteklenmek uzere proje bilgi bankasma ahnml~, 16 adeti ise proje degerlendirme kriterlerine uymadlgmdan, kabul edilmemi~tir.

Desteklenmeye deger bulunan 30 adet projeden, 29 adeti tamamlanml~tlr. Bu projeler arasmda yer alan top lam onaltl adet yah~madan; uy adeti 1999 Yllmda, yedi adeti 2001 Yllmda, iki adeti 2002 Ylhnda ve dort adeti ise 2003 yllmda kitap haline getirilerek her birinden 1000'er adet bastlnlml~ ve ilgili ki~i ve kurumlara dagltlml yapllml~tlr. Aynca bir akademik yah~ma te~vik amaclyla sadece baslm masraflan kar~llanarak 2003 yllmda kitap haline getirilmi~tir. Soz konusu kitabm dagltlml devam etmektedir. 2002 yllmda be~ adet yah~ma, 2003 yllmda ise bir adet yah~ma ingilizce'ye yevirtilerek kitap haline getirilmi~ ve 2000'er adet bastmlml~tlr. Soz konusu kitaplann dagltlml devam etmektedir. Halen uy adet Turkye, 6 adet ingilizce yah~manm baslm i~lemleri devam etmektedir.

Milli Komite, Turk Deniz Ara~tlrmalan Vakfl tarafmdan 5-7 MaYls 2000 tarihleri arasmda Bodrum'da duzenlenen "The Aegean Sea 2000" ve 12-14 MaYls 2001 tarihleri arasmda istanbul'da duzenlenen "The Problems of The Regional Seas 2001" adh uluslararasl sempozyumlar ile 14-15 Arahk 2003 tarihleri arasmda duzenlenen "Ege KIta Sahanhgl" adh ulusal sempozyuma onemli olyude katkIda bulunmu~tur.

100

Sanal ortamda, ozellikle Yunanistan'm Tlirkiye kar~lt1 propaganda faaliyetlerinin etkisiz kIlmmasl, geriletilmesi amaylr ylirtitlilen projenin iki a~amasl tamarnlanmI~ olup, Yunan­Amerikan kamusal savunma bilgi agmm sanal alanda girdigi bilgisizle~tirme kampanyasma kar~l objektif ve ikna edici kar~l argiimanlann daha etkili sunulmaslm amaylayan uyuncu a~amasl ise devam etmektedir. Milli Komiteye ait web sayfasl hazlrlanml~ olup, "www.saemk.org" adresinde faaliyete geymi~tir. internet ortammdan SAEMK'le ilgili genel bilgilere ve SAEMK yaymlanna ula~mak miimkiindiir. Web sayfasmda olu~turulan bilgi bankasmda ise Tiirk dl~ politikasl ile ilgili tlim uluslararasl ve ikili antla~ma ve sozle~meler ile belgeler mevcuttur.

6.6.Tiirk-Ermeni ili~kileri Milli Komitesi

2547 SaYlh Kanunun 7.maddesinin (b) ve (m) bentleri uyannca, Yiiksekogretim Kurulu biinyesinde 06.09.2002 tarihinde kurulan Tiirk Ermeni ili~kileri Milli Komitesi(TEiMK), Tiirk-Ermeni ili~kilerini, Ermeni kiiltliriinii, siyasetini, toplum yaplsml, ve tarihini bilimsel yontemlerle ara~tlrmak ve degerlendirmeler yapmak, konu ile ilgili yeni yah~malann yapllabilmesi i<;in gerekli ortaml yaratmak, Tiirkiye' de Ermeni ara~tlrmalanmn geli~ebilmesi iyin ba~ta Ermenice , Rus<;a, ingilizce, ve Arapya olmak iizere diger dillerde tarafslz ve bilimsel Ermeni ara~tmnalanmn yapllmaslm saglamak, ara~tlrma yapanlara destek olmak, Ermeni ara~t1rmalan konusunda uzmanla~ml~ Tiirk ve yabancl bilim adamlan arasmda ileti~im kurulmaslm ve ara~tlrmacllara ihtiyay duyduklan bilgi ve kaynaklann saglamaslm amay edinmi~tir.

Tiirk Ermeni iIi~kileri Milli Komitesi;

a) Yuksek Ogretim Yiiriitme Kurulu Uyeleri arasmdan, Genel Kurul'ca belirlenen 2 uye, b) Universitelerde ve iiniversiteler dl~mda kalan Ermeni ve Kafkasya ara~tlrmalan ile

ilgili bilim adamlan ve uzmanlar arasmdan Yuksekogretim Genel Kurulu'nca belirlenen 7 iiye,

c) Resmi ve ozel kurum ve kurulu~lardan belirlenen konu ile ilgili ust duzeyde yetkili 5 iiye, olmak uzere 14 iiyeden olu~maktadlr.

Tiirk-Ermeni iIi~kileri Milli Komitesi'nin Yonetmeligi 16 Nisan 2003 tarihli ve 25081 saYlh Resmi Gazetede yaymlanml~, yonetmelige dayamlarak yonergesi hazlrlanml~tIr.

Komitemizin tamtIldlgl ve Ermeni Meselesi konusunda yapllacak bilimsel yah~malann desteklenecegi, Universitelerimize ve ilgili kurumlara bir yazl ile duyurulmu~tur. Bu duyuru neticesinde gonderilen 22 adet proje onerisi Komitemiz Yiiriitme Kurulu iiyeleri tarafmdan degerlendirmeye ahnml~tlr.

Ermeni ara~tIrmalan konusunda uzmanla~ml~ yabancl bilim adamlan ile ara~tIrmacllann konu ile ilgili yapacaklan yah~malarda kaynak olarak Osmanh Ar~ivlerini kullanmalanm te~vik etmek amaclyla TUrk Tarih Kurumu tarafmdan hazlrlanan "Osmanh Ar~ivlerini Tamtlm Yazlsl", ingilizce, Franslzca, Almanca ve Rus<;a dillerine yevirisi yapllarak, ba~ta Amerika Birle~ik Devletleri olmak uzere A vrupa, Orta Asya ve Rusya ile kom~u iilke1erdeki tarih ve uluslararasl ili~kiler ve hukuk boliimleri bulunan top lam 256 iiniversiteye e-mail ve posta yoluyla gonderilmi~tir.

Ermeni Meselesi konusunda yurtiyi ve yurtdl~l kamuoyunu aydmlatmak maksadlyla Komitemiz destegi ile "Ermeni Sorunu El Kitabl" (3500 adet), "The Armenia Issue and The

101

Jews" (2000 adet) ve "The Armenian Diaspora"(2000 adet) adh kitaplardan toplam 7500 adet bastmlml~tlr. Soz konusu yaymlar Universitelerimize, konuyla ilgilenen ogretim elemanlan ve ara~tlrmacllara, ye~itli kurum ve kurulu~lara dagltllml~ olup, halen talep dogrultusunda ~ahlslara ve kurumlara dagltlml devam etlnektedir. Bu yaymlann yam sua Tarsus Belediyesi tarafmdan hazlrlanan "i~te Geryek Ermeni Dosyasl" isimli CD 'nin gorsel materyal olarak kullamml Ba~kanhglmlzca uygun bulunmu~ ve 2000 adet yogaltIlarak bahsi geyen ilgililere dagltlml yapllml~tlr.

6.7 Atatiirk ilkeleri ve inkIlap Tarihi Dersi

1- Cumhuriyetimizin laik, demokratik ve sosyal bir hukuk devleti olma niteliklerinin korunabilmesi, Atatiirk ilke ve inkIlaplanm dogru kavraml~ genylerin yeti~tirilmesine baghdlr. Bu nedenle, universitelerimizde okutulan Atatiirk jlkeleri ve jnkzlap Tarihi dersinin amacma uygun olarak i~lenmesi, Ulke rejimi ve gelecegi iyin buytik onem ta~lmaktadu.

Bu ama<;la, 17 Haziran 1997 tarihli YOK Yurtitme Kurulu toplantlsmda bir komisyon olu~turulmasma karar verilmi~tir. Ankara, Atatiirk, Bogaziyi, Dokuz Eyltil, Hacettepe ve istanbul Universiteleri bunyelerinde yer alan Atatiirk jlkeleri ve jnkzlap Tarihi Enstitiisii Mudiirleri; Atatiirk KUltiir, Dil ve Tarih Yiiksek Kurumu; Atatiirk Ara~tlrma Merkezi ve Turk Tarih Kurumu Ba~kanlan ile 1 Temmuz 1997 gunu Ankara'da yapllan toplantlda, dersin daha yararh olabilmesi iyin neler yapllabilecegi geni~ bir ~ekilde tartl~llml~tlr.

YOK Yurtitlne Kurulu, 9 Temmuz 1997 tarihli toplantlsmda ise Atatiirk jlkeleri ve jnkzlap Tarihi dersinin universitelerimizde verili~i ve i~leni~ine ili~kin sorunlan saptamak, yontem geli~tirmek ve dersi veren tiim ogretim elemanlanna hizmet iyi egitim vermek amaclyla Atatiirk jlkeleri ve jnkzlap Tarihi Enstitiileri'nin bulundugu universitelerimizde bolgesel seminerler duzenlemeye karar vermi~tir. Aynca,

• Atatiirk jlkeleri ve jnkzZap Tarihi dersinin smavlanmn iiniversitelerin kendi iyinde merkezi sistemle yapllmasl,

• Yuksek lisansl olmayan ogretim elemanlanmn onumuzdeki 5 Yll iyerisinde tezsiz ytiksek lisans yapmalan ve doktoraslz elemanlann da doktora yah~malanna ba~lamasl

kararlan almarak universite rekt6rluklerine bildirilmi~tir.

Bu kararlar dogrultusunda Ekim 1997-Nisan 1999 tarihleri arasmda universite ogretim elemanlanmn geni~ katlhmlyla iiniversitelerimizde Atatiirk ilkeleri ve inkIlap Tarihi dersini veren tiim ogretim elemanlanna yapIlmasl planlanan bolgesel seminerler tamamlanml~tlr.

Amlan bu seminerlerden sonra Atatiirk ilkeleri ve inkIlap Tarihi Enstitiileri Mudurleri ile yapIlan degerlendirmelerde; seminerlerin yok yararh oldugu ve diger universitelerde de il bazmda, ancak daha geni~ katlhmh (universitedeki tiim ogretim elemanlan ve ogrenciler, ogretlnenler vb.) olarak seminerlerin devam ettirilmesinin yararh olacagl sonucuna vanlml~tlr.

Bu oneri Yuksekogretim Yurtitlne Kurulu'nun 11 Subat 2000 tarihinde yapml~ oldugu toplantlda tartl~maya ayllml~, sunulan oneri kabul gormu~ ve bu seminerlerin Dicle UniversitesilDiyarbaku ve Yuztincu Yll UniversitesiIVan'da ba~latIlmasma karar verilmi~tir.

9-10 MaYls 2000 tarihinde "2000'li YIllarda KalkInma ve Kiireselle~me Aylsmdan Turkiye'de Vlus Devlet Olmamn Onemi" konulu ilk seminer Dicle Universitesinde yapllml~, konu~ma metinleri kitap haline getirilmi~ ve ilgililere dagltllml~tlr.

102

Aynca, Atatiirkyu Du~unce Sisteminin daha etkin ve yararh bir biyimde ogretilmesini saglamak amaclyla Atatiirk ilkeleri ve inkllap Tarihi dersinin en uygun ko~ullarda yiiksekogretim ogrencilerine nasll verilebilecegi ilgili Kurum ve Kurulu~larla yapIlan toplanhlarda degerlendirilmektedir.

Ba~kanhgImIzca Atatiirk ilkeleri ve inkllap Tarihi Ara~tIrma ve Uygulama Merkezi bulunmayan Universitelerimiz bunyesinde soz konusu Merkezlerin kurulmasl hususu uygun mutalaa edilerek durum Universitelere bildirilmi~tir.

Atatiirk ilkeleri ve inkllap Tarihi Enstitiisu'nde gorevli ogretim elemanlan tarafmdan konferanslar, seminerler duzenlenmesi ve ogretim elemanlanmn bu tiir faaliyetlerde yer almalannm te~vik edilmesi Universitelerimize duyurulmu~tur.

2- Turk toplumunu ogrencilik Ylllannda ba~layacak ~eklide aSllslz soykmm iddialan konusunda bilgilendirmek ve bilinylendirmek amaclyla 2002-2003 egitim-ogretim Yllmdan itibaren tiim universitelerimizde ortak ve zorunlu ders olarak verilen Atatiirk ilkeleri ve inkllap Tarihi dersi kapsammda okutulacak konulann verili~i ve i~leni~i ile ilgili yontem geli~tirmek uzere dersi veren ogretim uyesi ve elemanlannm katlldlgl bolgesel seminerler Atatiirk ilkeleri ve inkllap Tarihi Enstitiisu bulunan altl universitemizde duzenlenmi~tir. Ekim 2002-arahk 2002 tarihleri arasmda duzenlenen seminerlere tiim universitelerimiz ilgili ogretim elemanlan katllml~tlr.

Seminere, "Tarih Boyunca Ermeni Sorunu" ba~hgl ile Turk-Ermeni ili~kileri ve Ermeni sorununun giinumuze kadar geymi~i hakkmda bilgi verilmesiyle ba~lanml~, daha soma Ermeni soykmml iddialannm incelenmesinin oncelikle hukuksal ayldan yapllmasl ve bu hususta da, Turkiye ve Ermenistan dahil yiizden fazla iilkenin taraf oldugu Birle~mi~ Milletlerin 1948 tarihli Soykmm Sozle~mesinin esas ahnmasl gerektigi ve bunun onemine kar~m iilkemizde pek i~lenmemi~ olan "Ermeni Sorununun Hukuksal Boyutlan : Ulusal ve Uluslar ArasI" ba~hglyla incelenmi~tir. Daha soma Ermeni terorii tiim boyutlanyla "Ermeni iddialan ve Teror" ba~hgl altmda incelenmi~ ve "Ermeni Sorununun Uluslar AraSI Boyutlan" ba~hgl ile de Turkiye-Ermenistan ili~kileri, Karabag Sorunu ve yoziim yabalan, Ermeni diasporasmm rolu ve Ermeni sorunu hakkmda bazl sivil toplum orgiitlerinin dialog araYl~lan hakkmda bilgiler sunulmu~tur.

Atatiirk ilkeleri ve inkllap Tarihi Dersini veren ogretim elemanlanmn katlldlgl bu seminerlerde Yuksekogretim Kurulu Ba~kanllgJ tarafrndan bastlnlan "Ermeni Sorunu EI Kitabl" dagltllml~, aynca tUm universitelerimizin Rektorluk Kutiiphanelerine iki~er adet gonderilmi~tir.

103

Bolum 7

Ara§tlrma ve YaYln Faaliyetleri

Universitelerin temel i~levlerinden biri, ara~tlrma faaliyetleri iIe yeni bilgi iireterek bilime uIusIararasl diizeyde katkI yapmaktlr. Bu nedenle, Iisansiistii ogrenci ve mezun saYllan ile uluslararaSl diizeydeki bilimsel dergilerde yaYlmlanan makale sayllan iiniversitelerdeki ara~tlrma faaliyetlerinin degerlendiriImesinde goz oniine almmaSl gereken onemIi temel Ylkhlardlr.

Universitelerimizdeki lisansiistii ogrenci ve mezun saYllanmn Boliim 4.2'de verilmi~ olmaSl nedeniyle, bu bOliimde sadece bilimseI dergiIerde yaYlmlanan makale sayllan iIe iIgili bilgi1er veri1ecektir.

U1kelerin bi1imse1 ve tekno1ojik geli~mi~ligini 6lymek 19m kullamIan ye~itli gosterge1erden biri, Science Citation Index (SCI), Social Science Citation Index (SSCI) ve Arts and Humanities Citation Index (ABCI) gibi ulusIararasl atlf endeksIerinde yaYlm1anan makale sayllandlf. UlusIararasl diizeyde itibar goren hakemIi biIimsel dergiIeri kapsayan bu endeksIerde yaYlmlanan Tiirkiye kaynakh biIimsel yaym sayllan ile iilkemizin bu yaymIar itibanyIa diinya slraIamasmdaki yerinin Ylllara gore degi~imi Tablo 7. I' de verilmi~tir.

Tablo 7.1 Degi~ik abf endekslerinde yaYlmlanan Tiirkiye kaynakh bilimsel yaym saytlan.

Atlf 1985 1999 2000 2001

Endeksi SaYI Sira SaYI Sira SaYI Sira SaYI Sua

SCI 493 44 3.901 26 6.074 25 7.592 22

SSeI 31 43 189 32 246 ** 276 ** AHCI 8 45 29 36 39 ** 21 ** TOPLAM 532 4.119 6.359 7.889

Kaynak: lSI CD-ROM (1985-1999) lSI Web of Science ( 2000-2002, 30 Haziran 2004 tarihi itibari ile) ** Heniiz veri elde edilememi~tir.

2002 2003

SaYI Sira SaYI

9.303 22 12.159 326 ** 528 35 ** 64

9.664 12.751

Sua

22 ** **

Buradan goruldiigii gibi, fen biIimleri (temel bilimler, miihendisIik biIimIeri, saghk bilimIeri, tanm-orman-hayvanclhk aIanIan) a1amndaki yaym saYlsl (SCI) i1e sosyaI bilimler (sosyaI biIimler, be~eri bi1imIer, sanat alanlan) alamndaki yaym saYIIan (SSCI ve ARCI) arasmda onem1i bir fark bulunmaktadu. Ancak sayllardaki bu farkhhk, yaImzca iilkemize oZgU bir durum oImaYlp, anadili ingilizce olmayan tiim iilkelerde de gorulmektedir. Bunun ba~hca nedenIeri ~unlardlr:

104

• Endeksler tarafmdan taranan dergilerin c;ogunlugunun ingilizce dilinde yaymlanmasl,

• Anadili ingilizce olmayan iilkelerdeki sosyal bilimcilerin ingilizce dilinde yaym yapmalannm yamnda Almanca, Franslzca gibi ba$ka dillerde de yaym yapmaYl tercih etmeleri.

Sosyal bilimler alanmdaki yaymlann toplam yaym saYlSlna oram iilkemizde % 5 'in altmda, dunya ortalamaSl % 12, anadili ingilizce olmayan iilkeler arasmda % 8, ingilizce konu$ulan iilkelerde ise % 1 8 dolaymdadlr. Science Citation Index (SCI) tarafmdan taranan dergilerde yaYlmlanan Turkiye adresli yaymlann yIllara gore degi$imi Tablo 7.2'de gosterilmi$tir.

Tablo 7.2 SCI tarafmdan taranan dergilerde yapIlan Turkiye adresli bilimsel yaymlar.

Diinya Tiirkiye

Tiirkiye'nin Tiirkiye'nin Tiirkiye'nin

YII Adresli Diinyadaki Diinya ToplamI Yaym % ArtI~I

% PaYI SIralamasI 1974 425.020 222 - 0,052 -1975 427.625 200 - 0,047 -1976 449.458 235 - 0,052 -

1977 532.208 303 - 0,057 -1978 536.550 337 - 0,063 -1979 555.543 316 - 0,057 -1980 584.564 390 - 0,067 41 1981 509.647 344 -1l.8 0,067 42 1982 53l.848 350 1,8 0,066 44 1983 557.659 395 12,9 0,071 45 1984 504.304 380 -3,8 0,075 44 1985 609.893 493 29,7 0,081 43 1986 611.428 520 5,5 0,085 44 1987 630.150 591 l3,7 0,094 44 1988 628.065 660 11,7 0,105 42 1989 579.404 815 23,5 0,141 41 1990 658.404 925 l3,5 0,140 40 1991 619.015 l.080 16,8 0,174 39 1992 675.620 1.354 25,4 0,200 38 1993 694.654 1.492 10,2 0,215 37 1994 726.877 1.789 19,9 0,246 34 1995 756.090 2.333 30,4 0,309 34 1996 780.101 2.917 25,0 0,374 32 1997 804.191 3.3l3 l3,6 0,412 28 1998 821.435 3.901 17,8 0,475 26 1999 861.400 4.491 15,1 0,521 25 2000 l.064.493 6074 35,2 0,571 25 2001 1.183.476 7592 25,0 0,642 25 2002 1.080.990 9303 22,5 0,861 22 2003 1.111.385 12159 30,6 0,940 22

Kaynak: lSI CD-ROM (1980-1999) lSI Web of Science (2000-2003, 30 Haziran 2004 tarihi itibari ile)

Tablo 7.2'den goriildugu gibi, Turkiye adresli yaymlar baklmmdan iilkemiz, 1980 Yllmda 390 yaym ile 41. madaydl. Bu sua, 1980-1990 arasmdaki on yIlhk donemde bazl oynamalarla yakla$lk olarak korunmu$tur. Soyle ki, 1989 Yllmda 815 yaymla yine 41. slrada yer almaktaydlk. Bu durgun donemden sonra, dunyadaki slralamamlz aC;lSlndan gunumuze kadar suren bUyiik bir atlhm donemi dikkati c;ekmektedir.

105

Bazl tilkelerin uluslararasl atlf endekslerince (Science Citation Index, Social Science Citation Index ve Arts and Humanities Citation Index) taranan dergilerde 1981 ve 1995 ylllannda yaYlmlamm~ olan bi1imse1 makale sayllan ve aym Ylllarda bu makalelere yapllml~ olan atlf sayllan Tablo 7 .3'de gosteri1mi~tir. Bu tab10da gorti1dugu gibi, ABD, gerek makale, gerekse atlf sayllan baklmmdan buytik farklarla ondedir. Bu tilkenin bilim insanlannca yaYlmlanml~ olan bilimse1 makalelerin saYlSlnm aym yll dunyada yaYlmlanml~ top lam bilimsel makale saYlSlna oram 1981'de %38, 1995'de %32 idi. Atlf saYllanndaki oranlar ise 1981'de %49, 1995'de %43 idi. Ba~ka bir ifadeyle, ABD tek ba~ma dunyadaki yaymlann yakla~lk uyte birinin, atlf1ann ise neredeyse yansmm kaynagldu.

Bu tab10dan aylkya gorti1dugu gibi, 1981-1995 doneminde bi1imse1 yaym saYlsmda btiytik s19rama geryek1e~tiren tilke1erden biri de Turkiye'dir. Bu donemde tilkemizin yaym saYlSl yak1a~lk 7 kathk bir artl~la 378'den 2.471'e ytikse1mi~tir. Aym donemde atlf saylSlnda meydana ge1en artl~ 7 kattan biraz fazladlr.

1995-1999 yllian arasmdaki be~ Yllhk doneme baklldlgmda, yaym saYlSlndaki artl~m % 92, ytizde katkl paymdaki artl~m ise % 69 oldugu gorti1mektedir. Aym donemde dunya yaym saylSlndaki ytizde degi~iminin % 14 oldugu goz onune a1mdlgmda, Tiirkiye'deki artl~zn diinya genelindeki artl~ egiliminin yakla!jlk 7 misli oldugu ortaya flkmaktadlr.

3 Subat 1993 tarihinde top1anan Bilim ve Teknoloji Yiiksek Kurulu'nun, tilkemizi bi1im ve tekno1ojide ileri tilkeler duzeyine getinnek amaclyla, 1993-2003 donemi iyin ongordui?;ti Bilim ve Teknoloji Politikasl hedefleri arasmda, iilkemizin evrensel bilime katkl aflszndan diinya slralamaszndaki yerini otuzunculuga flkarllmaSl hedefi de yer almaktadu. 1993 Ylhnda 37. suada· bulundugumuz goz onune almdlgmda, on Yl1hk bir donemde yedi basamak ytikselmeyi hedeflemek, 0 gun aylSlndan oldukya buytik bir atlhm olarak ongortilmu~ olmahydl. Ancak, bu tarihten yalmzca dokuz Yll soma on Yllhk hedefin de yok usttine ylkarak 22. suaya yukselmek, bi1im insanlanmlZln yok usttin bir ba~ansl olarak algllanmasl gereken bir durumdur.

Bilimse1 yaym saYlsmda 2003 Ylhndaki artl~, bir onceki Yl1a gore % 31 do1aymdadlr. Bu oran, bilimsel ayldan geli~mi~ ilk otuz tilke arasmdaki en ytiksek dorduncu derecedir. 2003 yllmda SCI'da yaYlmlanan 12159 yaymm sektorel daglhml ~oyledir:

• Devlet universiteleri • Vaklf universiteleri • Kamu kurulu~lan+ Ozel sekWr

= % 92 =% 6,2 = % 1,8

Buradan gortilecegi gibi, universite kaynakh bilimse1 yaymlann oram % 98,2'dir.

106

TABLO 7.3 Bazl iilkelerin fen ve sosyal bilimier alanlarmdaki bilimsel yaym ve atlf saydan

ULKE YA YIN SA YISI ATIFSAYISI

1981 1995 1981-1985 1993-1997 ABD 174.123 249.386 3.496.945 6.475.200 BiRL. KRALLIK 38.580 61.734 684.437 1.334.782 JAPONYA 27.177 58.910 378.092 930.981 ALMANYA 23.101 41.039 319.296 782.069 FRANSA 33.602 53.160 467.933 1.068.338 KANADA 19.560 33.426 299.529 669.313 RUSYA VY 24.958 VY 159.065 ITALYA 9.618 24.695 133.715 422.636 AVUSTRALYA 10.519 18.088 147.733 301.320 HOLLANDA 7.270 16.702 143.320 384.977 iSPANYA 3.462 15.367 31.272 227.637 IDNDiSTAN 13.623 14.883 56.464 90.162 iSVE<; 6.891 12.825 145.644 289.268 isvi<;RE 6.160 11.510 146.664 341.129 <;iN 1.293 11.435 8.517 77.841 iSRAiL 4.934 8.279 73.973 148.182 BEL<;iKA 4.273 8.167 67.888 166.223 POLONYA 4.563 7.097 30.960 71.003 DANiMARKA 3.855 6.414 93.093 147.212 FiNLANDiYA 2.615 5.732 41.094 119.304 BREZiLYA 1.913 5.440 14.446 55.170 KORE 234 5.393 2.656 43.561 AVUSTURYA 2.735 5.287 28.921 94.144 NORVE<; 2.306 4.264 34.601 70.109 YENi ZELANDA 2.200 3.539 23.181 53.775 YUNANiSTAN 968 3.150 8.981 21.106 ~EK CUMHURiYETi 2.598 3.047 21.591 39.407 MACARisTAN 968 3.259 8.981 34.790

MEKSiKA 907 2.901 8.779 28.589 ARJANTiN 1.051 2.589 10.015 28.240

TURKiYE 332 2.449 2.139 15.404 HONG KONG 375 2.382 3.770 27.406

MISlR 1.304 2.091 5.133 9.730 SiNGAPUR 192 1.914 1.302 16.257 iRLANDA 881 1.891 9.047 27.772

SiLi 673 1.376 6.521 15.940 VENEZUELA 348 660 3.962 7.847 TAYLAND 373 648 2.419 8.398 PAKiSTAN 189 618 935 2.803 MALEZYA 229 587 1.332 3.450 ENDONEZYA 135 294 1.015 4.138 KOLOMBiYA 89 310 694 3.364 FiLiPiNLER 243 294 1.379 2.893 DRDDN 56 278 263 1.018 PERU 72 143 620 1.614

YVKSEK GELiR GRUBU ULKELER 386.586 663.107 6.772.401 14.285.843 DiGER ULKELER 72.871 108.929 365.818 830.881 DUNYA TOPLAMI 459.457 772.036 7.138.219 15.116.724

Kaynaklar: The Task Force on HIgher EducatIOn and SocIety; "HIgher EducatIOn m Deve10pmg Countnes, Perils and Promise", The World Bank, Washington, D.C.,(2000) ve Guruz,K., "Dunyada ve Turkiye'de Yuksekogretim", bSYM Yay.No:2001-4)

107

108

Tablo 7-3'ten goriildiigii gibi Ulkemiz bilimsel yaym saYllannda 1990'h yIllardan giiniimiize yok biiyiik bir ivme yakalaml~tlf. Gelecege yonelik ongoriilerde bulunabilmek iyin, slfalama listesinde Tiirkiye'nin yakmlarmda bulunan iilkeleri incelemek gerekmektedir. Yaym saYlsl aylS1ndan bu iilkelerle yapIlan kar~lla~tlrma Tablo 7.4 'te verilmi~tir.

Tablo 7.4 Tiirkiye He bazl iilkelerin bilimsel yaym sayllan itibanyla kar~Ila~tlnlmasl

Diinya DIke

Yaym Yll SIralamaSI SaYISI

26 Yunanistan 3.564 1 27 Yeni Zelanda 3.433 9 9 28 TURKiYE 3.313

7 29 Meksika 3.282

30 Macaristan 3.229

24 Norvey 4.369 1 25 Yunanistan 4.015 9 26 TURKiYE 3.901 9 8 27 Yeni Zelanda 3.809

28 Ariantin 3.746

23 Avusturya 6.989 1 24 Finlandiya 6.933 9

TURKiYE 9 25 4.491

9 26 Norvey 4.347

27 Meksika 4.146

23 Danimarka 8.039 2* 24 Avusturya 8.039 0

TURKiYE 0 25 6.074

0 26 Hong Kong 5.610

27 Yunanistan 5.517

23 Avusturya 9.415 2* 24 Finlandiya 8.826 0

TURKiYE 0 25 7.592

1 26 Hong Kong 7.214

27 Yunanistan 6.524

20 Belyika 11.688 2* 21 israil 10.431 0

TURKiYE 0 22 9.303

2 23 Danimarka 8.998

24 Avusturya 8.597

20 Belyika 13.983 2* 21 israil 12.447 0

TURKiYE 0 22 12.159

3 23 Danimarka l0A31

24 Avusturya 10.178

* 2000, 2001, 2002, 2003 Ylllarmdaki bilimsel yaym saYllan geni;;letilmi;; SCI' den almml;;tJr. Kaynak: lSI CD-ROM, lSI Web of Science (2000-2003,30 Haziran 2004 tarihi itibari ile)

Bilimsel yaym saylSl aC;lsmdan tilkemizin Avrupa Birligi CAB) tilkeleri ile kar~lla~tIrllmaSI Tablo 7 .5'te verilmi~tir. Buradan g6rtilecegi gibi, AB 'ye yeni uye olan iilkeler ile aday iilkeler ic;erisinde yaym saYISI en fazla olan tilke Polonya'dan soma Turkiye'dir. Aynca iilkemizin yaym saylSl, Alrye uye olan Danimarka, Avusturya, Finlandiya, Yunanistan, Portekiz, irlanda ve Liiksemburg' tan daha fazladu.

Tablo 7.5 Tiirkiye He Avrupa Birligi Ulkelerinin bilimsel yaym saydan itibanyla kar~da~tIrllmaSI

AB' y~ yeni Oye Yaym SaYlsl olan Ulkeler ve

Yaym SaYlsl

AB'ye aday olan 2002 2003 AB Ulkeleri

2002 2003 Ulkeler

Almanya 126573 93596 Polonya 12347 14680 ingiltere 108945 122038 TDRKiYE 9664 12751 Fransa 56052 63963 Cek Cumhuriyeti 5342 6240 italya 40154 48330 Macaristan 4885 5539 Ispanya 29224 33419 Romanya 2209 2672 Hollanda 24944 29699 Siovakya 2147 2285 isvec;: 18652 20709 Siovenya 1777 2081 Belc;:ika 12790 15428 Bulgaristan 1646 1859 Danimarka 10022 11487 Estonya 664 777 Finlandiya 8933 10256 Litvanya 378 384 Avusturya 9347 10939 Klbns Rum Kesimi 158 207 Yunanistan 6596 8553 Malta 76 97

Portekiz 4381 5598

irlanda 5482 6843 LOksemburg 145 179

Kaynak: lSI Web of Science (30 Haziran 2004 tarihi itibari ile)

Her ne kadar yaym saYllan itibari ile kar~I1a~tlrma yaplldlgmda AB 'ye yeni uye olan iilkeler ile aday iilkeler ic;erisinde yaym saYISI en fazla olan ulke Polonya'dan soma Turkiye oldugu ifade edilmi~se de, Tablo 7.6'dan da g6riilecegi uzere bin nufus ba~ma bilimsel yaym saylSl aC;lSlndan tilkemizin A vrupa Birligi tilkeleri ile kar~I1a~tmldlgmda Turkiye'nin sondan uc;uncu slrada yer aldlgl, isvec;'in 12 kat, Almanya'mn 6 kat, Yunanistan'm 4,5 kat daha fazla oldugu anla~I1maktadu.

109

Tablo 7.6 Tiirkiye ile Avrupa Birligi Ulkelerinin bin niifus ba~ma dii~en bilimsel yaym sayllan itibanyla kar~Ila~tlrIlmasl

AS' ye yeni Oye 2003 Bin NOfus olan Olkeler ve

YAYIN NOFUS Ba§ma DO§en AS'ye aday olan AS OLKELERi SAYISI (bin) Makale SaYlsl Olkeler

isvec; 20.709 8.830 2,35 Siovenya

Danimarka 11.487 5.300 2,17 95lk Cumhuriyeti

inQiltere 122.Q38 59.540 2,05 Estonya

Finlandiya 10.256 5.190 1,98 Macaristan

Holianda 29.699 16.040 1,85 Siovakya

irlanda 6.843 3.840 1,78 Polonya

Belc;ika 15.428 10.260 1,50 Klbns Rum Kesimi

Avusturya 10.939 8.080 1,35 Malta

Almanya 93.596 82.360 1,14 Bulgaristan

Fransa 63.963 59.190 1,08 rORKiYE Yunanistan 8.553 10.020 0,85 Romanya

italya 48.330 57.950 0,83 Litvanya

ispanya 33.419 40.270 0,83

Portekiz 5.598 10.020 0,56

UiksemburQ 179 440 0,41 . ... ..

Kaynak: lSI Web of SCIence (30 Hazlran 2004 tanhlltlban lIe) DI;; Ticaret Miiste;;arhgl (Niifus BiIgiIeri)

2003 Bin NOfus YAYIN NOFUS Ba§ma DO§en SAYISI (bin) Makale SaYlsl

2.081 1.990 1,05 6.240 10.290 0,61

777 1.380 0,56

5.539 9.920 0,56

2.285 5.400 0,42 14.680 38.640 0,38

207 700 0,30 97 390 0,25

1.859 7.870 0,24

12.751 68.620 0,19

2.672 22.410 0,12

384 3.490 0,11

Aynca ~ekil 7.1 de 1999, 2000, 2001, 2002 ve 2003 Yillan itibari ile Tlirkiye'nin yaym saYlsmm artl~ hlzmm kendisinden list sualarda olan israil, Belyika, Tayvan, Polonya'mn yaym saYlSl artI~ hlzmdan daha fazla oldugu goriilmektedir.

110

16000

14000

12000

10000

8000

6000

4000

2000

o TORKIYE

Kaynak: lSI Web of Science

ISRAIL BELC;IKA TAYVAN POLONYA

01999

02000

1!12001

.2002

.2003

~ekil 7.1 2003 yllmda Diinya Slralamasmda 22.S1rada olan Tiirkiye'nin Ustiinde Yeralan ( 18,19,20 ve 21.S1rada) Ulkelerin 1999, 2000, 2001, 2002 ve 2003 YIllanndaki Yaym Saydan

Gelecekte henzer onemli artl§larm ve ara§tlrmalardan heklenen diger iiriinlerin onemli olr;iilerde gerr;ekle§mesi, yiiksekogretim kurumlarzmlzm ara§tlrma faaliyetlerine yapllacak yatmm ve te§viklerde, rutin dl§mda Slr;rama saYllahilecek artl§ ve diizenleme yaptlmaslyla miimkiin olahilecektir.

2003 Yill bUtyesinden deflete fiyatlarla yiiksekogretim kurumianmiza tahsis edilen toplam net ara~tmna Odenegi 112.995 Milyar TL'dir. 2004 YIlt biityesinden ise yiiksekogretim kurumianmiza tahsis edilen toplam net ara~tmna odenegi 94.310 Milyar TL dir. Ara~tmna odenegi, onceki Ylia gore % 17 azalml~tlr.

ABD'de 1990'lt yIllann ba~1 itibanyla kamu kaynaklanndan akademik ara~tlrmalara tahsis edilen Odenegin top lam 13,9 milyar dolar oldugunu ve bu miktann % 83 'iiniin bu iiIkedeki yakIa~lk 3.600 yiiksekogretim kurumundan sadece 125'ine (Carnegie simflandirmasllla gore Research University I ve Research University II kategorisine giren iiniversite saylSl) tahsis edildigini aynca belirtmekte yarar vardlr.

Universitelerimizde, ileri iilkelere gore kii9iik, ancak asIa kiiyumsenmemesi gereken bir bilimsel ara~tmna potansiyeli olu~mu~tur. Bu potansiyelin daha da geli~tirilerek, ge~it1i mekanizmalarla ozel sektOrle, i~birligi ve etkile~im saglanarak toplum hizmetlerine donii~tiiriilebilmesi ve bu suretle ileri iilkelerde oldugu gibi katma deger yaranlabilmesi iyin, sadece kaynaklann artmlmasl yeterli degildir.

Eksik unsurlan belirlemek iyin oncelikle makro gostergelerin ele aimmasl gereklidir. Tiirkiye'de, 2003 yIllllda GSMH' dan ARGE' ye aynlan pay % 0,64'dur. Bu paym degi~ik iilkelerdeki (sanayile~mi~ iilkeler) degerleri Sekil 7.2 'de gosterilmi~tir. Bin 9ah~an ki~i ba~llla dii~en bilim adaml saYISl Tiirkiye'de 1,1, Avrupa Birligi Ulkelerinde 5,8, ABD'de 8,6'dlr. (Sekil 7.3). Sanayile~mi~ iilkelerdeki toplam ARGE harcamalannda endiistrinin ve kamunun payl Seki1 7.4 ve 7.5'de gosterilmektedir.

111

Sekil 7.6'de ise sanayile~mi~ ulkelerde Yiiksekogretim ARGE kaynak kullamm oranlan gosterilmi~tir.

Universitelerimizdeki bilimsel potansiyelden etkili bir bi<;imde yararlanabilmek ve bu suretle katma deger yaratabilmek iyin:

GSYiH'dan ARGE'ye aynlan pay % l' e,

Bin yah~an ba~ma du~en ARGE personeli saytsl l,4'e,

Ozel sektorun, bu ~ekilde buyiimlen ARGE faaliyetleri iyindeki payl % 50'ye ylkanlmah ve ARGE'ye aynlan kamu kaynaklanmn da~ttmmda, kaynaklan inee bir tabaka halinde dagltmak yerine, potansiyeli yuksek olan yerlere oneelik verilmelidir.

Yiiksekogretim kurumlannda bulunan teknoloji geli~tjnne, teknopark v.b. birimlerin in~aatlan hlzla tamamlanmah ve universitelerimizin bu mr birimlerde ozel sektor kurulu~lan ile birlikte tieari amaylt ARGE faaliyetlerine giri~ebilmeleri iyin, burokratik engeller kaldmlmah ve ozel te~vikler getirilmelidir.

ARGE Harcamalan GSYiH Oram

3.5

3 •

--ABO 2.5

Almanya •

- -TLirkiye ~ 2 • ~ • • • • • AB c • • • !!I -Japonya ... 1.5 0

--Kore

1 -OECO

-Rusya

O.5+-----------------------~~-.~----~~~~---------

0 <:> ~ N '" .. '" <0 "- gg -=- 8 c; N '" .. '" '", "- co '" <:> ~ N M

~ ! .. .. .. .. ! ! ~ ! £ ~

~ £ ! ! ~ <:> ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ <:> <:>

N N N

YII

Kaynak: TDBiTAK-Ara~tmcl Bilgi Sistemi istatistikleri (ARBiS) (2004) ~ekil 7.2 ARGE Harcamalan GSYiH Oram

112

!OOO <;:.'I1~1I Ki~ Ba~lIa Bilim AdamI S.,YISI

12

10+------------------------------------------.---~.~·L---------.--•• r--.--~·------, •

• • • • •

• ~ 6

--.-~---~.---.-:, <J>

~ • . . . . . . ?

.. :-0

Q

! N M .." '" ~ .... gs <T> Q

! N M .., "" ~ .. .. "" "" ..

~ ~ "" ~ C> <T> '" '" ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~

Y,II

Kaynak : TDBiTAK-Ara~tmcl Bilgi Sistemi istatistikleri (ARBiS) (2004) (2003 verisi heniiz elde edilememi~tir.) ljIekil 7.3 Bin <;ah~an Ki~i Ba~ma Bilim Adami SaYlsl

.... ~.

~

ARGE Harcamalarmda Endustri PaYI

90

80 ~

/ -

--.. <T> .. <T> C> .. ~ ~ ..

N

~ Q .. N

---------- ~.~ • • • • . • . •

70

60

~ 50 l1:I

• . . • •

~

-/"" ~/'-

o 40

30 --20

10

0 0

~ N .., .. '" ~ .... '" '" 0 !

N '" .. II>

~ ! ., .. .. ! .. .. ~ ~ ! ! ! ! ! ! ~ ~ ~ ~ ~

YII

Kaynak: TDBiTAK-Ara~tlflcl Bilgi Sistemi istatistikleri (ARBiS) (2004) ~ekil 7.4 ARGE Harcamalarmda Endiistri PaYI

! '" ! g g '" '" g ~ N N '"

N "" g g N N

• Japollya

~ABD

-A1l11anya

-AB

• OECD __ K<>re

-Rusya --Tiiridye

--ABO

• A1manya -TOrkiye

II AB -Japonya -.-Kore -OEeD -Rusya

113

ARGE Harcamalan Kamu PaYI

80 ---------~----.-.---------------------

70+---------------------~~~-------------------------

60t---------------------------~~~~--------~

50 ~ C> • • z

40 « a: 0 •

30

20

10

0 Q .... N M 'It II') CD ..... = Q Q .... N M 'It II') CD ..... OCI OCI OCI OCI OCI OCI OCI OCI OCI Q Q Q Q ell ell ell Q Q ell ell ell ell ell Q Q ell Q Q Q ell ell ell ell ell Q .... .... .... .... .... .... ... ... ... ... .... .... .... .... .... .... --YII

Kaynak: T()BiTAK-Ara~tmcl Bilgi Sistemi istatistikleri (ARBiS) (2004) Seki17.5 ARGE Harcamalannda Karou PaYI

Yilksekog.etim ARGE Kdynak Kullalllll1 0.0 ...

OCI Q Q .... N M ell ell Q Q Q Q ell ell Q Q Q Q ... .... N N N N

---ABO -Almanya ~AB

-Japonya . OECO -Kore -Rusya -Turk e

80 -----------------------------.-----------------------.----------------

70t_----------------------~~~~--------~-----------------------'- --"'\.

wt_-----------------------------------------------"'~~~~-~--~~------~ "V' 'v'

~+-----------------------------------------------------------------------

. ~ ~t_----------------------------------------------------------------------o

~+-----------------------------------------------------------------------

• • • • 20 • .- ;iii • .. • . .--- • • -- - -10 .......-0

! ! N ... ... ..., ~ ...

! '" 0

'" '" ... .. ..., ! ...

~ ~ ! ~ ~ ! ! ~ ~ ~ ~ ~ ! ~ Y,II

Kaynak : T()BiTAK-Ara~t1flCl Bilgi Sistemi istatistikleri (ARBiS) (2004) (2003 verisi henilz elde edilememi~tir.) Sekil 7.6 Yfiksek Ogretim ARGE Kaynak Kullamro Oram

114

- • • .:a.. • •

! '" ~ ~ N M

~ g g N N

, Japonya

~ADD

-AIIII""yd -AD

• OECD ___ Ko.a

-Rusy.

-. -Tulltiye

Bolum 8

Yuksekogretimin Finansmanl

8.1 Biit<;e Odenekleri

Tiirkiye'de okul oncesi, ilkogretim ve ortaogretim i9in Milli Egitim Bakanhgl 'na (MEB), yiiksekogretim i9in ise, Yiiksekogretim Kurumlanna (YOK) aynlan toplam biitge odeneklerinin yIllara gore degi~imi Tablo 8.1'de gosterilmi~tir. 2004 Mali Ylh MEB biitgesi 12.854,7 trilyon TL, YOK biitgesi 3.894,0 trilyon TL, toplam egitim biitgesi ise 16.748,7 trilyon TL'dir.

Tablo 8.1 Egitim i<;in aynlan biit<;e odeneklerinin YIIlara gore degi~iIni.

(Milyar TL)

YII Biit~e Odenekleri (Cari Fiyadarla) Toplam Egitim Biit~esinin

MEB YOK Toplam Biit~e PaYI (%) GSMH PaYI (%) 1981 147,3 46,5 193,8 12,9 2,42 1982 187,2 54,8 242,0 13,8 2,28 1983 287,7 95,5 383,2 15,2 2,75 1984 341,6 118,2 459,8 14,2 2,07 1985 466,0 151,7 617,7 12,3 1,74 1986 618,5 222,5 841,0 11,6 1,64 1987 928,6 320,6 1.249,2 11,3 1,67 1988 1.794,4 619,9 2.414,3 11,6 1,87 1989 2.967,1 1.050,7 4.017,8 12,2 1,74 1990 8.506,5 2.505,4 11.011,9 17,1 2,77 1991 13.850,2 4.696,0 18.546,2 17,9 2,90 1992 30.357,2 9.122,9 39.480,1 18,9 3,57 1993 57.546,4 16.695,5 74.205,9 22,0 3,72 1994 93.580,5 31.182,8 124.763,3 15,1 3,21 1995 135.572,4 45.232,8 180.805,2 13,5 2,30 1996 257.601,1 92.172,8 349.773,9 9,8 2,37 1997 510.063,6 202.352,4 712.416,0 11,2 2,81 1998 1.243.l08,0 422.656,9 1.665.764,9 11,3 3,39 1999 2.130.308,5 676.899,8 2.807.208,3 11,7 3,50 2000 3.350.330.0 1.054.610,7 4.404.940.7 9,3 3,52 2001 4.046.305,6 1.364.901,5 5.411.216,1 11,2 3,53 2002 7.460.991,0 2.495.967,7 9.956.959,7 10,1 3,54 2003 10.179.997,0 3.346.669,0 13.526.666,0 9,2 3,81 2004 12.854.642,0 3.894.070,6 16.748.662,6 11,1 3,99

Yiiksekogretime aynlan paylll, top lam egitim biitgesi, top lam biitge ve Gayri Safi Milli HasIla (GSMH) i9indeki oranlanmn yIllara gore degi~imi ise Tablo 8.2'de gosterilmi~tir.

2003 Ylhndan 2004 yIlllla olan degi~me1ere baklldlglllda, toplam egitim biitgesinin konsolide biitge i9indeki payl % 9,2'den % 11,1 'e, GSMH i9indeki payl ise % 3,81 'den % 3,99'a 9lkml~tlr. Yiiksekogretim biitgesinin konsolide biitge i9indeki payllllll % 2,6'ya 9lktlgl, GSMH i9indeki payllllll ise % 0,93'e dii~tiigu gOriilmektedir.

115

116

Tablo 8.2 Yiiksekogretime aynlan bii~e Odeneklerinin yillara gore d~

Yiiksek~g!etim Biit~esinin

YII Toplam Egitim Toplam Biit~e

GSMH i~indeki Biit~esi i~indeki i~indeki

PaYI (%) PaYI (%) PaYI (%)

1981 24,0 3,1 0,58 1982 22,6 3,1 0,52 1983 24,9 3,8 0,69 1984 25,7 3,7 0,53 1985 24,4 3,0 0,42 1986 26,3 3,0 0,42 1987 25,7 2,9 0,42 1988 25,5 2,9 0,47 1989 26,2 3,2 0,45 1990 22,8 3,9 0,56 1991 23,7 4,2 0,69 1992 22,9 4,3 0,84 1993 22,5 4,1 0,90 1994 25,0 3,8 1,10 1995 25,1 3,2 0,90 1996 26,4 2,6 0,80 1997 28,4 3,1 0,80 1998 25,4 2,9 0,86 1999 22,9 2,8 0,84 2000 23,9 2.2 0.84 2001 25,2 2,8 0,89 2002 25,0 2,5 0,89 2003 24,7 2,3 0,94 2004 23,2 2,6 0,93

Egitime yapIlan harcamalar, ekonomik buyiimeyi hIZlandIrmanm yam ma, uretimi artIrmakta, ki~isel ve sosyal geli~meye katkI yaparak sosyal slmflar arasmdaki derin uyurumlan ortadan kaldlrmaktadlr. Toplam mali kaynaklar iyinde egitime ne kadar pay aynlacagl, her iilkede hukumetlerin almaSI gereken onemli bir karardIr. Buraya yapIlan yatmmm gerek sosyal gerekse ki~isel getirisi oldukya fazla oldugundan, egitim harcamalannm artmlmasl, te~vik edilmesi gereken bir unsurdur.

Ekonomik i~birligi ve Kalkmma Te~kilatl (OEeD) iilkelerinde, milli kaynaklann onemli bir bolumu egitime aynlmaktadlr. Kamu ve ozel kaynaklann tiimu goz onune almdlgmda, OEeD iilkeleri, ortalama olarak Gayri Safi Yurt iyi HasIla'mn (GSYiH) % 5,9'unu egitim kurumlanna harcamaktadIr. Bu konuyla ilgili olarak veri saglayan 17 OEeD iilkesi igerisindeki sadece altl iilkede (italya, Japonya, Turkiye, Aljantin, Hindistan, Yunanistan) bu oran % 5'in altmdadIr. Yuksekogretime yapIlan harcamalann GSYiH iyerisindeki payl ise, OEeD iilkeleri iyin ortalama % 1,6'dIr. 1995 YIlt iyin degi~ik iilkelerde, egitime yapIlan toplam harcamalann ve yiiksekogretime yapIlan harcamalann GSYiH'ya oranlan Tablo 8.3' de gosterilmi~tir.

Tum dunyada, egitime yapIlan yatmmlann buyiik bir yogunlugu kamu kaynaklanndan kar~llanmaktadIr. OEeD iilkelerinde, egitime yapIlan kamu harcamalannm GSYiH'ya oram, ortalama olarak % 4,7'dir. Bu oranm degi~ik ulkelerdeki degi~imi Tablo 8.4'te gosterilmi~tir.

Tablo 8.3 Toplam egitime ve yiiksekogretime yapdan kamu ve ozel sektor harcamaIanmn GSYiH'ye oranlan (1995).

DIke Toplam EgitimlGSYiH Y iiksekogretim/GSYiH

(%) (%) Almanya 5,8 1,2 ABD 6,7 2,4 Atjantin 4,1 1,0 A vusturalya 5,6 1,8 <;::ek Cumhuriyeti 5,7 1,0 Danimarka 7,1 1,3 Finlandiya 6,6 1,7 Fransa 6,3 1,1 Hindistan 2,6 0,7 israil 8,3 1,8 isvey 6,7 1,7 italya 4,7 0,8 Japonya 4,7 1,0 Kore 6,2 1,9 Sili 5,6 1,8 TORKiYE 2,4 0,9 Yunanistan 3,7 0,8

Kaynak: OECD Indicators - 1998

Tablo 8.4 Toplam egitime ve yiiksekogretime yap dan kamu harcamaIarmm GSYiH'ye oranlan (1995).

DIke Toplam EgitimlGSYiH Yiiksekogretim/GSYiH

(%) (%)

Almanya 4,5 1,0 ABD 5,0 1,1 Atjantin 3,4 0,7 A vusturalya 4,5 1,2 <;::ek Cumhuriyeti 4,8 0,7 Danimarka 6,5 1,3 Finlandiya 6,6 1,7 Fransa 5,8 1,0 Hindistan 2,4 0,6 israil 7,0 1,2 isvey 6,6 1,6 italya 4,5 0,7 Japonya 3,6 0,4 Kore 3,6 0,3 Sili 3,0 0,4 TURKiYE 2,2 0,8 Yunanistan 3,7 0,8

Kaynak: OECD Indicators - 1998

117

Egitime yapdan harcamalann 1990-1995 Yillan arasmdaki 5 Yllhk donemde nasIl degi~tigi incelendiginde, OECD iilkeleri iyerisinde genelde bir artl~ egiliminin oldugu, iyinde Tiirkiye 'nin de bulundugu az saYldaki iilkede ise gerileme oldugu gozlenmektedir. Bununla ilgili veriler Tablo 8.5'te gosterilmi~tir.

Tablo 8.5 1990 ve 1995 yIllan araslllda egitime ve yiiksekogretime yapiian kamu harcamalarllllll degi~im endeksi (1990 = 100 olarak ahnml~tJ.r).

Ulke Tum Egitim Kurumlan Yuksekogretim Kurumlan

Avustralya 114 126 Kanada 111 102 Finlandiya 96 123 Fransa 118 130 italya 80 72 Japonya 105 123 ispanya 119 130 TORKiYE 76 91 ingiltere 113 111 Meksika 163 125

Kaynak: OECD IndIcators - 1998

8.2 Ogrenci Ba~llla Biit~e Odenekieri

Yiiksekogretimde ogrenci ba~ma biitye odeneklerinin Yillara gore degi~imi Tablo 8.6'da gosterilmi~tir. Bu tabloda goriildiigii gibi, 1981'de orgiin ogretimdeki ogrenci ba~ma 2.014 $ olan biitye odenegi, 1993'de Cumhuriyet tarihinin en yiiksek degeri olan 2.658 $'a ula~ml~tlr. 2001 yllmda ya~anan ekonomik krizle birlikte 1.190 $ seviyesine dii~en ogrenci ba~ma odenek 2003 yllmda 2.059 $ seviyesine Ylkml~tlr.

Tablo 8.6 Ogrenci ba~llla biit~e odeneginin yIllara gore degi~imi.

Ogrenci Ba~lDa Toplam But~e Odenegi Ogrenci Ba~lDa Cari Yll 2004 Fiyatlarn la (Milyon TL) Cad Fiyatlarla (ABD $) Harcama (ABD $)

Orgun Toplam Orgun Toplam Orgun Toplam

1981 4.000,00 4.000,00 2.014 1.932 1.551 1.487 1982 3.164,56 3.164,56 1.885 1.778 1.376 1.297 1983 4.901,96 3.676,47 2.287 2.048 1.738 1.556 1984 3.445,31 3.445,31 1.701 1.494 1.343 1.180 1985 2.414,00 2.414,00 1.270 1.070 965 813 1986 2.595,16 2.162,63 1.270 1.002 990 781 1987 2.424,24 1.818,18 1.263 952 947 714 1988 2.626,40 1.969,80 1.369 1.020 985 734 1989 2.933,87 2.031,14 1.433 1.002 945 661 1990 4.317,20 2.802,39 2.114 1.389 1.522 1.000 1991 4.484,71 2.899,21 2.055 1.319 1.520 976 1992 4.614,65 3.038,91 2.288 1.503 1.761 1.157 1993 5.273,85 3.241,41 2.658 1.632 2.046 1.256 1994 3.575,25 2.092,46 2.025 1.185 1.519 889 1995 2.892,17 1.419,79 1.538 755 1.230 604 1996 3.275,16 1.965,09 1.509 943 1.042 651 1997 3.693,55 2.415,86 2.195 1.435 1.432 937 1998 4.156,66 2.569,21 2.002 1.238 1.328 821 1999 4.168,27 2.643,64 1.924 1.221 1.403 890 2000 4.430,10 2.856,98 1.934 1.247 1.389 896 2001 3.165,88 1.934,81 1.190 727 783 506 2002 3.327,65 2.248,46 1.463 989 1.049 709 2003 3.247,54 2.067,30 2.059 1.311 1.523 969 .. ..

Kaynak: Ogrenci saYlhlan OSYM'nm Yiiksek6gretim Istatlstlklen Kitabmdan almml~tlr.

118

OECD ulkeleri, ogrenci ba$llla ortalama olarak Yllda 10.444 ABD dolan harcama yapmaktadlr. Ancak bu ortalama, ABD'deki harcamamn yok yiiksek olmasllldan etkilenmektedir. Bu nedenle, tUm iilkelerin ortalamaslm goz onune almak daha ablel bir yakla$lm olacaktIr. Bu rakam, 8.130 ABD dolandu ve Turkiye'de ogrenci ba$llla yapIlan harcamalann yakla$lk 4 katIdlr. Degi$ik iilkelerde, 1997 Ylhnda orgun ogretimdeki ogrenci ba$llla yapllan harcamalar Tablo 8.7'de verilmi$tir.

Tablo 8.7 Yiiksekogretim kurumIarlllda ogrenci ba~llla yapIlan harcama (1997) (Satlllalma Giicii Paritesi kullamlarak ABD DoIarllla I;evrilmi~tir)

DIke Ogrenci Ba~llla YapIlan

Harcama (ABD $)

ABD 17.466 isvey 12.981 Avustralya 11.240 Japonya 10.157 israil 10.132 Almanya 9.466 Sili 8.775 Birle$ik Kralhk 8.169 Malezya 7.793 Fransa 7.177 Finlandiya 7.145 Kore 6.844 Portekiz 6.073 italya 5.972 (ek Cumhuriyeti 5.351 ispanya 5.166 Meksika 4.519 Yunanistan 3.990 Uruguay 2.394 Filipinler 2.170

Kaynak: "Education at a Glance OECD Indicators Education and Skills", Paris, 2000 ve Gilrilz, K., "Dilnyada ve Tilrkiye'de Yilksekogretim", OSYM Yay. No.2001-4.

Tablo 8.7'de verilmi$ olan rakamlar, yiiksekogretimde tam zamanh ogrenci e$degeri ba$llla, kamu kaynaklan ile ozel kaynaklardan yapIlan top lam harcamaYl gostermektedir. Ogrencilerin geyimi iyin kamu kaynaklanndan yapllan subvansiyonlar bu rakamlara dahil edilmemi$ ve harcamalann satlllalma giicu paritesine gore normalize edilmesiyle daha anlamh bir uluslararasl kar$Ila$tlrma yapIlabilecegi dU$uniilmu$tUr.

Tablo 8.6'da iilkemiz iyin verilen rakamlar ise, 0 yIlki yiiksekogretim butyesi odeneginin, o yIlki top lam ogrenci saYlSllla bolunmesi ve yine 0 yIlki ortalama doviz kuru uzerinden ABD dolanna yevrilmesi ile bulunmu$tur. Tablo 8.6'daki degerlerin Tablo 8.7'deki degerlerle kar$lla$tmlmasllldan goriildugu gibi, 1997' de iilkemizde aylkogretim dahil toplam ogrenci ba$llla kamu kaynaklanndan yapIlan 1.435 dolarhk harcama, 0 Yllki dunya ortalamasllllll a1tlda biri, sadece orgun ogretimde ogrenci ba$llla yapllan 2.195 dolarhk harcama ise, 0 Y1lki dunya ortalamasllllll yak1a$lk dortte bir seviyesinde bulunmaktadlr.

119

120

8.3 YatInm Odenekleri

Yuksekogretim yatmm odeneklerinin alt sektOrlere gore daglhml Tablo 8.8' de gosterilmi~tir. Gorllidugu gibi, yatmmlann yakla~lk % 30 ile % 40 arasmda degi~en bir klsml saghk sektOrllnde, yani universite hastanelerindedir. Buna kar~lhk, orgun ogretimdeki ogrencilerin yakla~lk % 4'u tIp fakultelerindedir. Ba~ka bir deyi~le, tIP fakulteleri hariy tutuldugunda, orgun ogretimdeki ogrenci ba~ma yapllan ortalama harcama duzeyinde az da olsa bir du~me gorllimektedir. Yatmm odeneklerinin artmlmasml gerektiren ba~hca nedenler a~aglda verilmi~tir.

Tablo 8.8 Yiiksekogretim yatmm odeneklerinin son on yIlda alt sektorlere dagIlIIDl.

Toplam YatInm Odenegi Sektorlere Gore DagIllm

YIl (Milyon TL) (%)

Cari 2004 Egitim Saghk Diger Fiyatlarla Fiyatlanyla

1995 8.923.450 386.363.239 59,9 34,7 5,4 1996 25.455.754 618.763.742 66,2 29,3 4,5 1997 63.248.573 848.804.682 59,8 35,9 4,3 1998 128.812.700 1.002.127.921 54,3 40,3 5,4 1999 157.602.300 817.868.346 61,5 32,9 5,6 2000 249.508.000 1.293.357.083 60,1 33,9 6,0 2001 354.220.850 721.813.121 62,0 30,0 8,0 2002 624.490.000 917.217.063 61,0 28,1 10,9 2003 790.940.000 889.807.489 51,8 33,5 14,8 2004* 807.615.000 807.615.000 53,2 32,6 14,2

(*) 10 tnlyon kamula~tmna odenegl hany

8.3.1 Yeni Yiiksekogretim Kurumlannm Kurulmasl

Yuksekogretim kurumlan saylSlnda son on Yllda buyllk artl~ olmu~tur ve yeni ayllan bu yllksekogretim kurumlanmn fiziki altyapIsI ile makine-teyhizat aylgl bulunmaktadlr. Aynca, ogrenci kontenjanlanndaki yIlhk artl~lar nedeniyle yllksekogretim kurumlanmlzda hizmet geni~lemesi olmaktadlr.

8.3.2 YIllar itibariyle Proje Sayllan

Yuksekogretim kurumlanmn yllrllttUkleri yatmm proJesl saYllanmn Ylllar itibanyla daglhml Tablo 8.9'da gosterilmi~tir.

Tablo 8.9 Yiiksekogretim kurumlarmm son be~ yllda yiiriittiikleri yatlnm projesi sayllan

YII Ei:!itim Sai:!hk Spor Teknolojik Ara~tIrma Genel Toplam DE Y T DE Y T DE Y T DE Y T DE Y T

2000 516 161 677 104 101 205 61 - 61 385 1 386 1066 263 1329 2001 504 203 707 119 88 207 62 - 62 390 - 390 1075 291 1366 2002 428 168 596 92 93 185 63 - 63 344 - 344 927 261 1188 2003 332 205 537 84 102 186 60 - 60 289 - 289 765 307 1072 2004 316 255 571 82 99 181 59 - 59 231 - 231 688 354 1042

DE = Devam Eden; Y = YIlhk; T = Toplam (*) Kultur, Tanm ve Klrsal Alan Planlamasl Sektor projeleri Egitim Sektoru proje toplamma dahil edilmi~tir.

8.3.3 Odenek Tahsislerinin Yetersizligi

Yliksekogretime tahsis edi1en odenek1er, tekliflerin yok altmda olmaSI nedeniyle projeler plan1anan zamanda bitirilememektedir. Bu neden1e, iiniversite1erimizdeki egitim-ogretim ve bilimsel ara~tIrma yah~malan olumsuz yonde ciddi olarak etkilenmektedir. Bu durumun bir uzantlsl da, kontenjan1ann yeterince artmlamamasma neden olmaktadIr.

Tablo 8.10'dan goriildiigii gibi, son be~ yllda yliksekogretim kurumlanmIza yatmm iyin tahsis edilen kaynaklar, tekliflerin yok altmda kalmaktadIr. Ba~ka bir deyi~le, son be~ yllda 9.052,5 tri1yon kaynak aynimasl teklif edi1mi~, buna kar~lhk 4.629,9 tri1yon kaynak aynlml~tIr. Universitelerimizin ihtiyacI olan 4.422,6 trilyon odenek ihtiyacI kar~llanamaml~tIr. Bu neden1e iiniversite1erimiz, altyapI yatmmlan bakImmdan geri kalml~tlr.

Tablo 8.10 2004 ydI fiyatlan He yatmm teklifve tahsislerinin kar§da§tmlmasl (Milyar TL)

YII 2004 YIII Fiyatlanyla Tahsis/Teklif

Teklif Tahsis (%) 2000 3.269.450 1.293.357 39,56 2001 1.894.260 721.813 38,11 2002 1.571.771 917.217 58,36

2003* 1.109.301 889.807 80,21 2004* 1.207.796 807.615 66,86

TOPLAM 9.052.578 4.629.809 51,14 ."' ... .. _, .0

*2003 ve 2004 Mali yllmda, YPK'ca tekliftavam belirlendlgl H;m oran yuksek gorulmektedlr •

Universitelerin son be~ YI1daki 2004 YIh fiyat1an ile yatmm teklifleri Tablo 8.11 'de, ve buna kar~lhk yapIlan odenek tahsisleri Tablo 8.12' de gosterilmi~tir.

121

...... N N

Tablo 8.11 Son be~ yllda 2004 yIlI fiyatlan He teklif edHen yatmm odeneklerinin sektOrlere dagIllml.

YII TaJep Edilen Odenek Miktan Sektorlerdeki PaYI (%)

Egitim Saghk Diger Toplam Ejitim Sai!hk Dii!er 2000 1.784.504 897.448 587.497 3.269.449 54,6 27,5 17,9 2001 1.230.615 588.324 283.190 2.102.129 58,5 28,0 13,5 2002 960.424 565.978 297.418 1.823.820 52,7 31,0 16,3 2003 674.522 400.881 165.923 1.241.326 54,3 32,3 13,4 2004 636.757 528.105 225.323 1.390.185 45,8 38,0 16,2

---- - - ----

Tablo 8.12 Son be~ Yllda 2004 Ylb fiyatlan He tahsis edilen yatmm odeneklerinin sektOrlere dagIllml.

Tahsis Edilen Odenek Miktan Sektorlerdeki PaYI (%) YII

Egitim Saghk Dii!er Toplam Egitim Saghk Diger 2000 150.000 84.600 14.908 249.508 60,1 33,9 6,0 2001 219.676 106.585 27.960 354.221 62,0 30,1 7,9 2002 385.905 177.666 69.050 632.621 61,0 28,1 10,9 2003 409.500 264.650 116.790 790.940 51,8 33,4 14,8 2004 430.182 262.960 114.473 807.615 ~,2 _~2,6 __ 14,2

--

8.3.4 Universitelerin Gayn Menkullerinden Kaynaklanan Odenek ihtiyaci (Onanm Giderleri)

Universitelerin kapah fiziki alanlan 14.644.121 m2'dir. Universitelerin fiziki alanlannm bir kIsml Osmanh doneminden kalma tarihi yapllar olup, bu yapllann tarihi ozelliklerinin bozulmamaSl i<;in yapIlan restorasyonlara nonnal onanmm ii<;-dort katr daha fazla harcama yapllmaktadlr. Onanm giderleri i<;in yiiksekogretim kurumlan 2004 Ylh yatmm biit<;esi teklifinde 134,4 trilyon lirahk onanm odenegi talebine kar~lhk, iilkemizin i<;inde bulundugu ekonomik ~artlar sebebiyle 77.103 milyar lira olarak tahsis edilmi~tir.

8.3.5 ilerleme ve <;agda~la~ma PaYI

Universitelerin ilerlemesi ve <;agda~la~abilmesi, diger bir anlatrmla eskiyen ve eksik olan ara<;-gere<;lerin yenilenerek tamamlanabilmesi i<;in, iiniversitelere aynlan kaynaklann en az ortalama iktisadi biiyiime hlzma e~it bir hlzla arttmlmaSl soz konusu olmahdlr. VIII. Be~ YIlhk Kalkmma Plam doneminde yiiksekogretimde okulla~ma orammn orgiin ogretimde % 28.3 olmak iizere, a<;lkogretimle birlikte % 37.3'e <;lkart1lmasl dii~iiniildiigiinde buna paralel olarak yiiksekogretime aynlan kaynaklann da arttmlmasl gerekmektedir.

8.3.6 Biit<;e Uygulamasmdan Dogan Finansman A<;lgl

Biit<;e uygulamalan slrasmda Biit<;e Kanunundaki kesinti, Maliye Bakanhgmca diizenlenen harcama programl, Hazinece nakit saglamadaki gii<;liik ile taahhiit i~leri, malzeme ve hizmet ahmlannda uygulanan KDV, giimriik vergisi gibi nedenlerle her yll yatrnm 6deneklerinin asgari % 25'i kullamlamaz hale gelmektedir.

8.3.7 Yiiksekogretimde Fiziki Alan Yetersizligi

Yiiksekogretim kurumlanmlzda ya~anan fiziki alan darbogazmm <;ozume ula~trnlmasl,

egitim kalitesinin arttmlmasl ve ol<;ek ekonomilerinden en iist diizeyde yararlamlmasl gibi hedeflerin tam olarak gewekle~tirilebilmesi a<;lSlndan onem ta~lmaktadlr. Ogrenci ba~ma dii~en kapah alan miktan, iiniversiteden iiniversiteye biiyiik farkhhklar gostennektedir. Her iiniversitenin kurumsal yaplsl ve komposizyonu farkh oldugundan, bu rakamlar <;ewevesinde anlamh sonu<;lara ula~mak miimkiin goriilmemektedir.

Ulkemizde 01 Haziran 2004 tarihi itibariyle Devlet iiniversitesi saYlsl 53, Fakiilte saylSl 530, Yiiksekokul saylSl 214, Meslek yiiksekokulu saYlsl 476, Saghk Hizmetleri Meslek yiiksekokulu saylSl 107, Enstitii saylSl 223 olup, Yeni birimlerin a<;Ilmasl ile fiziki mekan ihtiyacl kendini daha fazla hissettinni~tir. 2003-2004 Ylh orgiin ogrenci saYlsl 1.206.624 (vakIf iiniversiteleri ogrenci saYlsl hari<;, lisansiistii ogrenci saYlsl dahil), a<;lk ogretim ogrenci saYlsl 652.270 olmak iizere toplam 1.858.894'diir.

Universitelerimizde, 2003 Ylh itibariyle ogrenci ba~ma dii~en kapah alan, Tablo 8.13'te goriildiigu gibi, 12,14 m2'dir. Bu rakamm Avrupa ortalamasl yakla~lk 25 m2 'dir.

123

124

Tablo 8.13 Tiirkiye'de ogrenci ba~llla dii~en kapah alan (m2)

Kapah Alan (m~) Orgiin ve Orgiin

Alan A~lkogretim Ogretim Toplam Ogrenci Ogrenci

Ba~llla Dii~en Ba~llla Dii~en Alan Alan

idari 3.810.981 2,05 3,16 Egitim 5.750.927 3,09 4,77 Sosyal 3.628.308 1,95 3,01 Spor 1.453.905 0,78 1,21

TOPLAM 14.644.121 7,88 12,14

* 2003-2004 ogrenci saYlsma gore hesaplanml~tlr.

8.3.8 Yiiksekogretimde Ara~-Gere~ Yetersizligi

Yirmibirinci yiiZYlhn ba~mda, Turkiye gibi ekonomik potansiyeli yiiksek olan bir iilkede, yiiksekogretim kurumlarmm makine-teyhizat ihtiyaylanna bir slmrlama getirmek mumkun degildir. Bu nedenle, egitim kalitesinin arttmlmasl ve ara~tlrma-geli~tirme faaliyetlerinin geli~tirilebilmesi gibi yok ye~itli amaylar aylsmdan aray-gerey ihtiyacl buyiik onem ta~lmaktadlf.

8.3.9 Halen Devam Etmekte Olan ve 2004 Ydl Yatmm Programlllda Yer Alan Projelerin Odenek ihtiyaci

Tablo 8.l4'den goriilecegi uzere, universitelerimizin 2004 Ylh yatmm programmda yer alan projelerin tamamlanabilmesi iyin Egitim Sektoriinde 475,8 trilyon TL, Saghk SektOriinde 1.481,5 trilyon TL, olmak uzere top lam 1.957,3 trilyon TL odenege ihtiyay duyulmaktadlr.

Tablo 8.14 Universitelerin 2004 ydl yatmm programmda yer alan projelerinin tamamlamasl ic;in gerekli odenek ihtiyaci

(MHyarTL)

Sektorler ihtiya~ (2003 Cari Fiyatlan He )

Egitim 475,785 Saghk 1.481,547 TOPLAM 1.957.332

Sonuy olarak, universitelerimizin gerek egitim-ogretim, gerekse ara~tlrma-geli~tirme

faaliyetleri baklmmdan yagm gerektirdigi evrensel kalite duzeyine ula~abilmeleri, bilimsel, teknolojik ve sosyo-ekonomik geli~melere gore kendilerini surekli olarak yenileyebilmeleri iyin, geymi~ten gelen yatmm aylklanmn hlZh bir ~ekilde kapahlmasl, bundan soma aynlacak kaynaklann ise reel olarak arttmlmasl gerekmektedir.

8.4 Cari Odenekler

Yiiksekogretim Kurumlan 2003 ve 2004 mali Odenek teklifleri, kar~Ila~tlImah olarak Tablo 8.15'te verilmi~tir.

Tablo 8.15 Yiiksekogretim Kurumlarmm 2003-2004 mali yIlI odenek teklifleri

(Milyon TL.)

ODENEK Artl~

TURU PROGRAM BUT<;:E ANALiTiK BUT<;:E Oram

(%) 2003 Y111 Biitye Teklifi ODENEK TURU 2004 YII! Biitye Teklifi

01 PERSONEL GiDERLERi 2.1 02.533.305

PERSONEL 1.980.854.414 02 SOSY AL GDvENLiK (1) 23

GiDERLERi KURUMLARINA DEVLET PRiMi 272.625.926 GiDERLERi

DiGERCARi 443.253.010

03 MAL VE HizMET ALIM 596.748.410 35

GiDERLER GiDERLERi

TRANSFERLER 204.168.396 05 CARi TRANSFERLER 116.211.774 -43

TOPLAM 2.628.275.820 TOPLAt'1 3.088.119.415 17

(1) SosyaI GiivenlIk Kurumlanna Devlet pnm! grderlen 2004)'I1I personeI glderlerme lIave edllerek oranlanm!~tlr.

8.4.1 Yeni Yiiksekogretim Kurumlarmm Kurulmasl

Yeni kurulan yiiksekogretim kurumlan ic;in gerekli yeni idari ve akademik kadrolann tahsisi ve bu kadrolara yap1lan atamalar sonucunda persone1 Odeneklerinde onemli artI~lar ortaya C;lkm1~tIr. Buna paralel olarak, hizmet ahmlan ile tiiketim mallan ve malzeme ahmlannda da biiyiik art1~lar olmaktad1r. Ozellikle soz konusu kurumlann demirba~ ihtiyac;lannm, hizmetin yiiriitiilmesi bakImllldan biiyiik onem ta~ld1g1 dikkate alllld1g111da, bu kalemlere daha fazla kaynak aynlmas1 gerekmektedir.

8.4.2 Yiiksekogretim Kurumlarma Ogretim Uyesi Yeti~tirmek ic;in YapIlan Egitim Harcamalan

Yiiksekogretim kurumlanndaki h1Zh geni~leme, ogretim elemam ve ozellikle nitelikli ogretim iiyesi yeti~tirilmesini acil bir ihtiyac; haline getinni~, bu c;erc;evede yurt ic;inde ve yurt d1~lllda geni~ c;aph egitim programlan ba~lat1Im1~t1r. Diger taraftan, onceki yIllarda yurtdI~llla gonderilmi~ ve gonderilecek ogrenciler ic;in daha fazla kaynak aynimasl gerekmektedir.

8.5 Devlet Universitelerinin Gelir Kaynaklan

Devlet iiniversitelerinin gelir kaynaklannlll YIllara gore degi~imi Tablo 8.16'da gosterilmi~tir. 2003 YIh ic;in iiniversitelerin toplam geliri cari fiyatlarla 6.053,6 trilyon TL olup, bunun % 55'i biitc;eden, % 41'i ise iiniversiteler tarafllldan doner sennaye ve diger kaynaklardan saglanmI~tIr. Ogrencilerin odedigi katkI paylannlll top lam gelirlere oram ise sadece % 4' dir.

125

....... N 0\ Tablo 8.16 Devlet Universitelerinin gelir kaynaklannm yIllara gore degi~imi.

YIl Katma Biit~e Odenekleri

Personel D.Cari Yatmm Transferler TOPLAM

1983 53.054 14.876 23.385 4.206 95.521

1984 61.780 21.875 27.130 7.402 118.187

1985 75.000 24.500 37.712 14.502 151.714

1986 110.000 37.000 50.486 25.000 222.486

1987 156.027 55.172 79.261 30.164 320.624

1988 320.000 90.000 171.038 32.743 614.944

1989 500.800 147.678 356.686 45.519 1.050.683

1990 1.704.400 302.862 709.206 87.166 1.505.362

1991 2.704.400 515.000 1.198.014 278.580 4.695.994

1992 5.600.000 835.000 2.165.231 522.671 9.122.902

1993 10.000.000 1.529.100 3.198.940 967.474 16.659.514

1994 18.808.000 3.218.500 7.842.265 1.314.055 31.182.820

1995 30.000.000 5.000.000 8.923.450 1.309.320 45.232.770

1996 55.002.000 8.631.257 25.441.754 3.097.739 92.172.750

1997 114.000.000 18.016.000 63.142.830 7.193.550 202.352.380

1998 246.900.000 33.433.000 128.812.700 13.366.199 422.656.899

1999 439.927.300 53.444.550 157.602.300 25.925.665 676.899.815

2000 675.015.500 82.258.500 256.083.500 41.253.200 1.054.610.700

2001 850.851.600 104.800.000 347.600.000 61.658.950 1.364.910.550

2002 1.547.043.000 242.695.000 624.490.000 81.739.700 2.495.967.700

2003 2.203.537.000 271.907.000 790.940.000 80.285.000 3.346.669.000

2004 2.431.844.000 553.214.000 817.615.000 91.397.670 3.894.070.670

2003 YIlt doner sermaye rakarnlan teklifhr. ** Kantin, kafeterya, yurt, kira vb. gelirier (2004 YIII gelirieri tekliftir.) VY=Veri Yok

Universitenin Gelirleri*

1 2 3 Biit~e Diiner Sermaye Diger **

77.650 VY 2.079

112.305 VY 1.093

148.711 VY 3.461

225.268 VY 7.850

357.171 VY 16.040

599.893 159.992 20.521

1.349.902 351.186 46.850

2.780.753 618.036 69.862

5.149.624 1.077.563 182.203

8.617.127 1.786.108 182.879

14.725.568 3.213.737 381.079

28.834.345 7.189.873 493.778

43.268.165 15.926.889 1.310.330

87.564.113 35.486.478 3.014.829

192.234.761 119.196.099 7.792.874

422.656.899 216.364.661 15.123.476

676.899.815 370.935.014 25.342.819

1.054.610.700 716.839.495 52.933.104

1.364.910.550 l.l 04.871.188 65.256.011

2.495.967.700 1.491.749.181 94.028.772

3.346.669.000 2.363.986.283 97.262.919

3.894.070.670 VY 163.839.141

,_._--.; -- ---;1 ----- - - ----------/

Ogrenci Gelirler GeIir Kaynaklarmm Genel Paylan (%)

(2+3) KatkI Payl Toplaml TOPLAM Biit~e ij niversite Ogrenci

VY - Vy Vy Vy VY

VY 978 VY Vy Vy VY

VY 9.432 VY Vy Vy VY

VY 13.190 VY Vy Vy VY

VY 15.051 VY Vy Vy VY

180.513 22.321 802.727 75 22 3

398.036 24.349 1.772.287 76 22 2

687.898 60.412 3.529.063 79 19 2

1.259.766 65.718 6.475.108 80 19 1

1.968.987 137.655 10.723.769 80 18 2

3.594.816 425.157 18.745.541 79 19 2

7.683.651 1.108.889 37.626.885 77 20 3

17.237.219 2.214.730 62.720.114 69 27 4

38.501.307 9.419.610 135.485.030 65 28 7

126.988.973 17.019.333 336.243.067 57 38 5

231.488.137 33.338.073 687.483.109 61 34 5

396.277.833 51.198.604 I.J 24.376.252 60 35 5

769.772.599 91.017.072 1.915.400.371 57 38 5

1.170.127.199 113.783.097 3.162.909.996 52 44 4

1.585.777.953 193.764.894 4.275.5\0.547 58 37 5

2.461.249.202 245.729.959 6.053.648.161 55 41 4

VY Vy Vy Vy Vy Vy

8.6 Ogrenci Ba~llla Cari Maliyetler ve Ogrenci KatkI Paylan

Sec;ilmi~ bazl universite egitim programlanna gore, ogrenci cari maliyetleri ve kath paylan Tabla 8.17' de verilmi~tir. Kath paylannm harcama kalemlerine gore daglhml ise Tabla 8.18'de gosterilmi~tir.

Tablo 8.17 Programlara gore ogrenci ba~llla cari maliyetler ve ogrenciler tarafllldan odenen katkI paylan (Milyon TL)

2002-2003 2003-2004

Program Ort. Cari Katlu PaYl Ort. Katlu PaYl Maliyet I. Ogretim II.Ogretim Cari I. Ogretim II.Ogretim

Maliyet

TIp 8.235 310 - 9.882 375 YabancI Diller YO 6.331 210 3.170 7.597 250 Sivil Havaclhk YO 4.522 250 2.265 5.427 300 Konservatuvar 4.522 310 2.265 5.427 375 Diger Saghk Bilimleri 2.970 260 - 3.564 315 GUzei Sanatlar 2.038 165 1.020 2.446 200 Miihendislik-Mimarhk 1.620 205 810 1.944 245 Ziraat-Orman 1.620 205 810 1.944 245 Fen-Edebiyat 1.357 150 680 1.625 180 Hukuk-iktisat-i;;Ietme 1.223 165 615 1.467 200 Diger 4 Yllhk YO 1.223 100 615 1468 120 Egitim 1.085 150 545 1.305 180 iJeti;;im 1.019 150 510 1.223 180 2 YIlhkMYO 815 100 410 978 120 Lisansiistii Programlar 813 135 - 968 165

A91k Ogretim 104 35 - 125 45

Tablo 8.18 Son dort ydda ogrencilerden allllan katkI payllllll harcama kalemlerine oransal dagIllml

Harcama Kalemi 2000 (%) 2001 (%) 2002 (%) 2003 (%)

Beslenme 35 35 34 33

Saghk 11 11 11 10

Spor 7 7 7 8

Bannma 3 4 4 4

Kiilttir 3 4 4 4

Diger Sosyal Bizmetler 7 8 8 8

Genel Yonetim 3 2 2 2

Transferler 5 4 4 4

Univ. Cari ve Yat. Biz. 26 25 26 27

TOPLAM 100 100 100 100

-

3.805 2.715 2.715

-

1.225 975 975 815 735 735 655 615 490 --

Tabla 8.18'den goruldiigu gibi, ogrencilerin Odedigi kath paylanndan universitelerin cari ve yatmm harcamalanmn paYI, yasal duzenlemeler ile 2000 yIlI ile 2003 yIllan arasmda % 26 civanndadlr.

127

128

Bolum 9

TUrk ve Akraba Topluluklan ile ili~kiler ve Yurt DI~lnda Okuyan T.e. Vatanda~1 Ogrenciler

9.1 Turk Cumhuriyetleri ile Asya ve Balkanlarda Ya~ayan Turk ve Akraba Topluluklarmdan Gelen Ogrenciler

1992-1993 egitim-ogretim yllmdan itibaren Tiirk Cumhuriyetleri ile Asya ve Balkanlarda Ya~ayan Tiirk ve Akraba Topluluklanndan; on lisans, lisans ve lisansiistii egitimlerini iilkemiz iiniversitelerinde yapmak iizere gelen ogrenci saYllan Tablo 9.1 ve 9.2'de gosterilmi~tir .

Tiirkiye'de Ogrenim Goren Yabancl Uyruklu ogrencilere ili~kin 2922 sayIll Kanun ve 85/9380 saYlh yonetmeligin 4. maddesi geregince yapIlan Degerlendirme Kurulu toplantlsmda, 2004-2005 egitim-ogretim Ylh i<;in Tiirk Cumhuriyetlerine 600 (150x4), Balkanlara 350, Asya Ulkeleri, Tiirk Topluluklan ve Rusya'ya 450, ve ek 100 kontenjan olmak iizere toplam 1500 kontenjan aynlml~tlr. Devlet Bakanhgl'nda 27 Ocak 2004 tarihinde yapllan Koordinasyon Kurulu toplantlSlnda kararla~t1fllan ogrenci kontenjanlannm iilke ve topluluklara gore daglhml Tablo 9.3'te verilmi~tir.

Aynlan kontenjanlara program da~hml, iilkelerin ihtiya<;lan dogrultusunda yapllmaktadu. ihtiya<; duyulan programlar, Dl~i~leri Bakanhgl kanah ile ilgili iilkelerden istenmekte, bilgiler Kurulumuza ula~t1gmda, iiniversitelerimizin fiziki imkanlan ve iilkelerin istekleri dikkate almarak, ogrencilerin ogrenim gorecekleri programlar ve yiiksekogretim kurumlan belirlenmektedir.

2004 yllmda Amavutluk, Azerbaycan, Bosna-Hersek, Kmm, KIrglzistan, Kazakistan, Kosova, Makedonya, Moldova, Romanya, Tacikistan, Tataristan ve Tiirkmenistan se<;me ve yer1e~tirme smavlan yapIlml~tlr.

Smavda, Tiirk<;e bilen ogrenciler i<;in Tiirk<;e seviye tespit smaVl da uygulanmaktadlr. Smav sonucunda (A) ve (B) seviyesinde Tiirk<;e bilen ogrenciler yerle~tirildikleri yiiksekogretim kurumlannda ogrenime ba~lamakta, (C) seviyesindeki Tiirk<;e bilen ogrenciler ise 1 yll Tiirkiye Tiirk<;esi egitimi gorerek bir sonraki yll iiniversite1erde kazanml~ olduklan programlarda egitimlerini siirdiinnektedirler.

Tiirkiye'de yapllan Tiirk Cumhuriyetleri ile Akraba Topluluklan SmaVl'nm (TCS) Tiirk<;e Seviye Tespit Boliimiinde baraj sistemi uygulanmaktadu. Baraj, ogrencinin iiniversitedeki egitim-ogretimini siirdiirebilecek derecede Tiirkiye Tiirk<;esi bildiginin kamtlanmasl amacma yoneliktir.

........ tv \0

Tablo 9.1 Turk Cumhutiyetieri i1e Asya ve Balkanlarda Ya~ayan Turk ve Akraba Topluluklanndan Ulkemizde Egitim Gormeye Gelen Ogrencilerin Ulkelere ve YIllara Gore Dagdlml

YILAR 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 GENEL

<: 1E <: 1E <: 1E <: 1E <: 1E <: ~ <: 1E <: 1E <: 1E <: 1E <: 1E <: 1E <: 1E 1E ~ ~ til ~ ~ til :5 a:: 5 ~ ~ til ~ a:: til ~ til ~ a:: til ~

a:: til ~ a:: til ~ a:: til ~

a:: til ~ a:: til ~

a::

!~ Q Q Q Q Q Q Q Q Q

"" <: ('J

"" <: ('J

"" t;j <: ('J "" <: ('J

"" ('J "" <: ('J

"" ('J "" <: ('J

"" ('J "" ('J

"" ('J

"" ('J

a:: :5 ::. ~ ~ ~ ~ :5 ::. ~ :5 § ~ :5 § a:: :5 ::. ~ :5 § a:: :5 ::. ffi :s ::. a:: :s ::. a:: :s ::. a:: :5 ::. ~ --' j::; -.J j::; ::. --' j::; --' ~ ~ ~ j::; ~ ~ --' j::; ~ j::; ~ --' j::; ~ ~ j::; ~ ~ j::;

::, - ::, - ::, - ~ ~ ~ ~ ::>

~ ~ ~ 1B ~ OLKELER " Gl " Gl "Gl " Gl " IJJ " IJJ " IJJ IJJ " IJJ IJJ " " IJJ

AZERBAYCAN 1400 1291 0 600 314 0 240 79 0 31 202 2 237 220 7 198 195 24 151 149 18 150 133 24 170 149 84 150 128 118 156 156 156 159 159 159 3813 3175 592

KAZAKISTAN 1400 1007 0 600 290 0 240 84 0 17 108 9 200 200 13 182 160 22 150 143 29 152 142 56 184 135 97 157 157 108 150 150 113 150 150 90 3767 2726 537

KIRGIZISTAN 1400 267 0 600 272 1 240 183 1 56 97 1 182 172 5 186 171 11 200 190 36 166 159 66 173 173 114 182 165 129 180 180 161 162 162 119 3906 2191 644

bZBEKISTAN 1400 1383 0 600 240 3 240 2 0 0 147 2 150 127 5 175 4 1 5 4 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3 3 3 2773 1910 14

TACIKlsTAN 0 0 0 40 1 1 40 40 0 5 27 1 66 66 11 60 59 12 64 64 16 70 62 39 40 38 29 40 40 37 40 38 37 40 40 23 530 475 206

TORKMENISTAN 1400 1040 0 614 561 0 240 214 0 109 176 2 441 415 19 479 353 44 215 211 59 197 197 84 152 145 87 150 138 115 150 118 114 150 121 117 4388 3689 641

BALKANLAR 869 440 0 789 331 0 320 206 0 121 209 2 352 254 8 343 327 34 296 248 76 405 365 160 386 341 216 357 317 255 395 357 274 397 397 371 5224 3792 1396

ASYA OLKELERI 52 49 0 758 541 3 221 161 2 44 242 30 278 188 40 216 194 34 209 178 75 242 194 107 181 175 135 162 152 126 244 229 188 234 234 218 3098 2537 958

TORK TOPLULUKLARI 117 89 0 75 32 0 89 64 0 35 79 2 96 86 8 125 115 23 105 85 30 143 136 61 153 139 85 121 111 76 163 159 135 205 205 134 1482 1300 554

RUSYAFED. 159 129 0 544 497 1 295 176 0 43 187 3 259 183 2 212 173 32 184 165 28 216 162 35 155 94 55 126 81 47 147 85 52 96 75 49 2678 2007 304

GENEL TOPLAM 8197 5695 o 5220 3079 9 2165 1209 3 461 1474 54 2261 1911 118 2176 1751 237 1579 14_37 367 1741 1550 632 1594 1389 902 1445 1289 1011 1625 1472 1230 1596 1546 1283 31659 23802 5846

Tablo9.2 Tiirk Cumhuriyetleri ile Asya ve Balkanlarda Ya§ayan Tiirk ve Akraba Toplnluklanndan UIkemizde Egitim Gormeye Gelen Ogrencilerin Ulkelere ve Yillara Gore DagIhm

YILLAR 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998

'" ai '" ai '" ai '" ai '" ai '" ~ '" ~ ai ~ 0: ~ « '" « 0: ~ ~

0: ~

« 0: ~ «

~ «

'0 !Jl 0: UJ !Jl '0 '0 !Jl '0 !Jl '0 !Jl '0 '0 .:o! '" .:o! '" .:! '" .:! '" .:! '" .:o! '" .:o! '" 0: :3 ~ 0: :3 ~ ~ :5 ~

0: :5 ~ 0: :5 ~

0: :5 ~ 0: :5 ~ ~ 5 ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ " :t5 :t5 <.'l <.'l <.'l <.'l <.'l

UJ UJ UJ UJ UJ UJ OLKELER

UJ

AZERBAYCAN 1400 1291 0 600 314 0 240 79 0 202 202 2 237 220 7 198 195 24 151 149 18 KAZAKlsTAN 1400 1007 0 600 290 0 240 84 0 202 108 9 200 200 13 182 160 22 150 143 29 KIRGIZiSTAN 1400 267 0 600 272 1 240 183 1 235 97 1 182 172 5 186 171 11 200 190 36 QZBEKiSTAN 1400 1383 0 600 240 3 240 2 0 200 147 2 150 127 5 175 4 1 5 4 0 TACiKISTAN 0 0 0 40 1 1 40 40 0 30 27 1 66 66 11 60 59 12 64 64 16

TORKMENisTAN 1400 1040 0 614 561 0 240 214 0 200 176 2 441 415 19 479 353 44 215 211 59

CUMHURIYETLER 7000 4988 0 3054 1678 5 1240 602 1 1069 757 17 1276 1200 60 1280 942 114 785 761 158

ARNAVUTLUK 0 0 0 0 0 0 20 17 0 20 19 1 20 20 0 25 25 5 25 22 12 BATITRAKYA 0 0 0 33 1 0 20 1 0 10 10 0 10 9 1 11 11 0 10 9 3

BOSNA HERSEK 0 0 0 400 47 0 60 32 0 60 19 0 60 28 0 49 49 2 40 25 9 BULGARiSTAN 0 0 0 100 84 0 80 73 0 100 86 0 122 95 3 120 120 18 80 66 31

GAGAVUZ 82 80 0 100 90 0 20 13 0 20 11 0 22 22 0 35 22 0 26 26 5 HIRVATisTAN 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 5 5 1 7 4 1

KARADAG 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3 2 0 2 2 0 KOSOVA 12 12 0 50 31 0 40 10 0 31 15 0 34 13 1 30 29 2 36 36 5

POLONYA 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 MAKEDONYA 1 1 0 86 60 0 30 29 0 41 33 1 45 38 2 30 29 2 36 32 5

ROMANYA 0 0 0 10 8 0 30 20 0 13 7 0 13 10 0 11 11 1 15 11 4 SANCAK 774 347 0 10 10 0 20 11 0 20 9 0 26 19 1 24 24 3 19 15 1

YUGOSLAVYA 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

BALKANLAR 869 440 0 789 331 0 320 206 0 315 209 2 352 254 8 343 327 34 296 248 76

AFGANiSTAN 1 0 0 602 452 3 35 8 0 75 55 12 38 33 6 25 7 1 22 22 10 )RAK TORKMEN 8 8 0 4 1 0 73 52 1 80 68 8 90 49 8 50 47 2 50 48 9

iRAN 2 2 0 5 0 0 17 8 0 5 0 0 5 3 0 10 10 0 20 2 1 LOBNAN 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 1 0 2 2 2 SURiYE 4 2 0 50 0 0 40 37 1 41 37 3 45 8 3 14 14 4 20 20 17 ORDON 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 AHISKA 37 37 0 97 88 0 56 56 0 100 82 7 100 95 23 115 115 27 95 84 36

ASYA ULKELERI 52 49 0 758 541 3 221 161 2 301 242 30 278 188 40 216 194 34 209 178 75

GORCiSTAN 0 0 0 0 0 0 20 1 0 10 3 1 8 7 0 10 7 1 10 0 0 KAZAKTORKO 0 0 0 10 8 0 0 0 0 5 5 0 2 2 0 3 0 0 5 0 0

KIRIM 47 41 0 23 0 0 36 36 0 50 49 1 60 54 5 65 62 10 50 46 16 MOGOLiSTAN 26 23 0 22 22 0 15 14 0 10 10 0 8 8 2 20 20 7 20 20 9

UKRAYNA 0 0 0 0 0 0 3 2 0 5 3 0 5 2 1 5 4 2 5 4 1 UYGUR 44 25 0 20 2 0 15 11 0 10 9 0 13 13 0 22 22 3 15 15 4

TURK TOPLULUKLARI 117 89 0 75 32 0 89 64 0 90 79 2 96 86 8 125 115 23 105 85 30

ADIGE 0 0 0 15 13 0 3 0 0 5 1 0 2 0 0 2 0 0 2 0 0 ALTAY 0 0 0 10 8 0 10 9 0 10 9 0 5 0 0 5 5 2 5 5 0

BA$KORDiSTAN 21 7 0 62 52 0 31 31 0 30 29 0 34 24 0 34 34 3 25 24 3 BELARUSYA 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 2 1 0 2 1 0

BURYAT 0 0 0 0 0 0 25 10 0 10 0 0 2 2 0 5 3 1 2 2 0 <;:E<;:ENiSTAN 0 0 0 100 91 0 23 23 0 13 1 0 22 20 0 10 5 0 8 8 5 <;:UVA$iSTAN 0 0 0 13 13 0 22 22 0 40 26 0 20 17 0 15 9 3 10 8 1

DAGISTAN 5 5 0 10 10 0 27 23 0 25 24 2 15 13 0 15 15 7 15 15 4 HAKAS 7 7 0 10 10 0 10 6 0 10 0 0 5 0 0 3 3 1 5 5 2

iNGU$ETYA 0 0 0 36 35 0 21 21 0 6 1 0 5 5 0 5 2 0 5 5 0 KABARTAY-BALKAR 25 14 0 59 56 0 20 0 0 20 20 0 10 10 1 20 15 8 10 9 3 KAFKAS TOPLULUK. 15 15 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

KALMUKLAR 0 0 0 5 0 0 3 0 0 5 0 0 2 0 0 2 0 0 2 0 0 KARA<;:AY <;:ERKEZ 60 57 0 54 54 0 20 2 0 34 27 1 20 16 1 11 11 3 10 10 2

KARAKALPAK 2 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 KUMUK 2 1 0 12 12 0 0 0 0 5 5 0 10 2 0 0 0 0 0 0 0

LiTVANYAVE BALTIK 0 0 0 3 3 0 3 0 0 0 0 0 4 1 0 5 3 1 5 5 0 MARi 0 0 0 0 0 0 1 1 0 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

MORDViN FED.CUM. 0 0 0 0 0 0 1 0 0 2 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 NOGAY 3 3 0 12 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 5 0 0

OSETYA 0 0 0 6 5 0 2 0 0 3 0 0 2 0 0 0 0 0 0 0 0 PERM OBLASTI 0 0 0 0 0 0 4 4 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

RUSYAFED. 0 0 0 13 13 0 5 3 0 10 1 0 10 1 0 5 0 0 0 0 0 SAHA (YAKUT) 0 0 0 20 20 0 15 12 0 15 15 0 5 5 0 5 4 2 5 2 0

SAMARA 0 0 0 0 0 0 4 4 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

$OR TORKLERi 0 0 0 7 7 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 5 3 0 TATARisTAN 16 16 0 86 84 0 35 5 0 30 17 0 80 62 0 63 63 1 58 58 8

TUVA 3 3 0 11 11 1 10 0 0 10 10 0 5 5 0 5 0 0 5 5 0

RUSYAFEDERASYONU 159 129 0 544 497 1 295 176 0 285 187 3 259 183 2 212 173 32 184 165 28

GENEL TOPLAM 8197 5695 0 5220 3079 9 2165 1209 3 2060 1474 54 2261 1911 118 2176 1751 237 1579 1437 367

130

1999

'" ai ~ ~

0: '0

.:! '" ~ :3 § ~ UJ

150 133 24 152 142 56 166 159 66 0 0 0

70 62 39 197 197 84

735 693 269

28 24 15 20 20 11 36 24 15 78 70 38 32 32 11 5 5 3 2 0 0

126 116 44 0 0 0

48 48 13 10 6 3 20 20 7 0 0 0

405 365 160

40 23 6 50 42 20 30 18 12 2 2 0

20 9 4 0 0 0

100 100 65

242 194 107

2 2 2 5 1 0

68 68 28 31 29 18 5 4 2

32 32 11

143 136 61

2 0 0 3 1 0

25 23 4 6 6 0 4 4 1 5 5 2 18 10 5 27 19 4 4 4 2 2 1 0 12 10 4 0 0 0 1 0 0

20 9 6 0 0 0 8 8 0 6 4 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 15 0 0 2 2 0 0 0 0 0 0 0 49 49 5 7 7 0

216 162 35

1741 1550 632

Tablo 9.2 (Devam)Tiirk Cumhuriyetleri He Asya ve Balkanlarda Ya~ayan Tiirk ve Akraba Topinluklarmdan VIkemizde Egitim Gormeye Gelen Ogrencilerin VIkeIere ve YIlIara Gore DagIllml

YILLAR 2000 2001 2002 2003 GENEL

<: ttl <: <:

<: ~ <: ttl UJ <: ifi '" Il: ifi '" Il: ifi '" ifi '" Il: ifi '" -J 0 -J 0 -J 0 -J 0 -J

.~ ~ (!) .~ ~ (!) .~ ~ (!) .~ ~ (!) .~ ~

'" ~ :3 .~ :3 ~ '" .~ '" ~ -J

~ ~ ~ -J

~ -J

:5 ~ :5 :5 'f:: :5 :5 >.: >.: 1B >.: 0 >.: 0 >.:

OLKELER LU LU

AZERBAYCAN 170 149 84 150 128 118 156 156 156 159 159 159 3813 3175 KAZAKisTAN 184 135 97 157 157 108 150 150 113 150 150 90 3767 2726 KIRGIZiSTAN 173 173 114 182 165 129 180 180 161 162 162 119 3906 2191 QZBEKiSTAN 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3 3 3 2773 1910 TACiKisTAN 40 38 29 40 40 37 40 38 37 40 40 23 530 475

TORKMENISTAN 152 145 87 150 138 115 150 118 114 150 121 117 4388 3689

CUMHURiYETLER 719 640 411 679 628 507 676 642 581 664 635 511 19177 14166

ARNAVUTLUK 15 14 13 16 14 13 15 14 14 20 20 19 204 189 BATITRAKYA 22 22 8 33 22 19 30 28 15 25 25 24 224 158

BOSNA HERSEK 26 22 17 30 27 21 32 22 17 30 30 28 823 325 BULGARiSTAN 130 111 87 85 80 73 94 93 70 83 83 83 1072 961

GAGAVUZ 30 30 15 42 41 29 40 40 27 40 40 34 489 447 HIRVATisTAN 6 4 4 5 5 5 5 5 1 5 5 3 38 33

KARADAG 2 0 0 2 0 0 2 2 2 2 2 1 15 8 KOSOVA 91 91 49 67 66 54 78 75 64 99 99 90 694 593

POLONYJl 0 0 0 2 0 0 1 1 1 0 0 0 3 1 MAKEDONYJl 36 34 15 47 47 28 53 49 40 53 53 53 506 453

ROMANYJl 8 2 2 8 6 6 20 19 14 20 20 18 158 120 SANCAK 20 11 6 20 9 7 20 4 4 14 14 14 987 493

YUGOSLAVYA 0 0 0 0 0 0 5 5 5 6 6 4 11 11

BALKANLAR 386 341 216 357 317 255 395 357 274 397 397 371 5224 3792

AFGANiSTAN 11 11 9 15 15 7 50 50 30 53 53 53 967 729 IRAK TORKMEN 40 40 26 40 40 32 43 43 42 50 50 44 578 488

iRAN 35 34 31 28 27 26 24 24 15 15 15 15 196 143 LOBNAN 3 3 3 5 4 4 5 5 5 5 5 3 24 22 SURiYE 11 11 8 12 9 4 23 18 18 20 20 15 300 185 ORDON 0 0 0 2 2 0 6 4 4 4 4 1 12 10

AHISKA 81 76 58 60 55 53 93 85 74 87 87 87 1021 960

ASYA OLKELERi 181 175 135 162 152 126 244 229 188 234 234 218 3098 2537

GORCiSTAN 7 7 0 10 7 6 12 12 11 60 60 1 149 106 KAZAKTORKO 0 0 0 0 0 0 10 10 0 10 10 0 50 36

KIRIM 79 72 46 45 45 27 61 57 50 47 47 47 631 577 MOGOLiSTAN 40 36 24 41 40 33 51 51 51 52 52 52 336 325

UKRAYNA 7 6 2 4 4 4 7 7 2 5 5 3 51 41 UYGUR 20 18 13 21 15 6 22 22 21 31 31 31 265 215

irORK TOPLULUKLARI 153 139 85 121 111 76 163 159 135 205 205 134 1482 1300

ADIGE 3 2 2 3 3 3 3 3 3 3 3 2 43 25 ALTAY 3 3 0 3 1 1 3 3 2 3 3 0 60 47

BASKORDiSTAN 23 18 12 11 4 1 10 8 6 10 10 6 316 264 BELARUSYA 2 1 1 2 0 0 2 0 0 2 2 0 19 11

BURYAT 4 1 1 4 4 2 4 3 3 3 3 2 63 32 CECENisTAN 13 10 4 10 0 0 19 7 4 7 7 5 230 177 cUVA$iSTAN 6 6 4 6 4 3 5 3 2 3 3 0 158 121

DAGISTAN 10 9 7 9 1 1 8 0 0 5 0 0 171 134 HAKAS 3 3 2 3 3 2 4 3 3 3 3 2 67 47

iNGUSETYA 2 2 2 2 2 1 3 3 3 3 0 0 90 77 KABARTAY-BALKAR 10 6 5 7 7 4 8 2 2 5 0 0 206 149 KAFKAS TOPLULUK. 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 15 15

KALMUKLAR 2 0 0 2 0 0 2 0 0 1 1 0 27 1 KARACAY CERKEZ 8 3 2 6 6 4 5 0 0 5 0 0 253 195

KARAKALPAK 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 1 KUMUK 4 2 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 41 30

LiTVANYA VE BALTIK 5 1 1 5 4 3 8 3 3 4 1 1 48 25 MARi 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3 1

MORDViN FED.CUM. 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3 1 NOGAY 4 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 24 3

OSETYA 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 14 5 PERM OBLASTI 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 4 4

RUSYA FED. 10 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 68 18 SAHA(YAKUT 3 3 1 6 4 1 3 2 0 3 3 1 82 72

SAMARA 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 4 4 $OR TORKLERi 2 0 0 2 0 0 2 1 0 1 1 0 19 12

TATARiSTAN 30 16 7 36 31 18 50 40 17 30 30 27 563 471 TUVA 8 8 3 8 7 3 8 4 4 5 5 3 85 65

RUSYA FEDERASYONU 155 94 55 126 81 47 147 85 52 96 75 49 2678 2007

GENEL TOPLAM 1594 1389 902 1445 1289 1011 1625 1472 1230 1596 1546 1283 31659 23802

ttl Il: 0 (!)

~ 'f::

1B 592 537 644 14

206

641

2634

92 81 109 403 121 18 3

309 1

159 48 43

9

1396

137 192 100 17 77 5

430

958

22 0

230 196 17 89

554

10 5

35 1

10 20 18 25 14 6

27 0 0 19 0 1

11 0 0 0 0 0 0 5 0 0

83 14

304

5846

131

Tablo 9.3 2004-2005 Ogretim Yllmda Tiirk Cumhuriyetleri He Tiirk ve Akraba ToplulukIarma Aynlau Kontenjanlar

KONTENJAN OLKELER O_LKE ~OPLAM

~ERBAVCAN 150 150 KAZAKiSTAN 150 150 KIRGlZiST AN 150 150

irORKMENisTAN 150 150

CUMHURivETLER 600 600

IARNAVUTLUK 20 20 BATITRAKYA 15 15 BOSNA HERSEK 30 30 BULGARiSTAN 70 70 HIRVATisTAN 5 5 SIRBiSTAN-KARADAG 5 5 KOSOVA 90 90

Kosova 65 Arnavut,B~ak ve dJge 25

MAKEDONYA 45 45 MOLDOVA 40 40

Gagau, 35 Moldovan 5

ROMANYA 20 20

SANCAK 10 10

BALKANLAR 350 350

IAFGANiSTAN 30 30 IRAK TORKMENLERi 80 80 iRAN(Azeri, Tiirkmen, Ka,.gay) 10 10 LOBNAN ~ 4 SURivE TORKMENLERi 10 10 ORDON 4 4

ASYA OLKELERi 138 138

iN HALK CUMHURiYETi 10 10 GO RcisT AN_ (Abhazya, G: Osetya, Acaristall1 10 10 MOGOLiSTAN 60 60

Mogo 50 Kazal 10

UKRAYNA 50 50 Klrlm Tatarlaro 45

Ukr~na 5 IAHISKA TURKLERi 81 81

Azerbaycan 20 Kazakistan 20 KlI'g,zistan 20

Rusya Federasyonu 20 Ukrayna 1

AciKisTAN ~o 40

TURK TOPLULUKLARI 251 251

BELARUS 1 1 BALTIK ULKELERi 4 4 RUSYA 56 56

Adlge~ 1 Alta~ 1

B~kortostan 4 Burya 2

C~enistan 4 C_uva§istan 1

D~stanjKumuk+N~ 1

Haka~ 1 ingu,.etya 1

Kabartay Balka 2 KalmuJ<1'a 1

Kara~ay Cerke. 2 Saha 1

~or Tiirkleri 1 Tataristan 30

Tuva 3

RUSYAFEDERASYONU 61 61

GENEL TOPLAM 1400 1400

132

Devlet burslusu ogrencilerin dl~mda, Tiirkiye Diyanet Valifi tarafmdan ilahiyat Fakiiltelerinde egitim gormesi istenen ogrenciler de bulunmaktadlr. 2003-2004 egitim­ogretim ylhnda Kuglzistan'dan 65, Azerbaycan'dan 4, Daglstan'dan 3, Arnavutluk'tan 18, Bulgaristan'dan 10, Kosova'dan 7, Afganistan'dan 27, Nijerya'dan 2, Bosna-Hersek'ten 1, KKTC'den 4 ve Makedonya'dan 2 olmak iizere toplam 143 ogrenci Ulkemizde bulunmaktadu. 1998-1999 Ylhndan itibaren Tiirkiye Diyanet Valifi tarafmdan toplam 1272 ogrenciye burs verilmi~tir.

jslam Kalkznma Bankasl burslusu olarak 445; Kiiltiir Anla~malan, Kiiltiirel Degi~im Programlan ve benzeri anla~malar yeryevesinde hiikiimetler emrine verilen yiiksekogretim burslanndan yararlanan 607; Dogu Tiirkistan Valifi tarafmdan getirilen ve burs verilen 96 ogrenci yiiksekogretim kurumlanmlZln lisans ve lisansiistii programlannda ogrenim gormektedirler.

Tiirk Cumhuriyetleri ile Tiirk ve Akraba Topluluklan Liselerinden mezun ogrencilerden isteyenlerin kendi imkanlan ile iilkemizde egitimlerini siirdiirmelerini saglamak amaclyla; Tiirkiye'de Ankara'da, Tiirkiye dl~mda Tiran (Arnavutluk), Bakii (Azerbaycan), Dakka (Bangalde~), Alman (Kazakistan), Nairobi (Kenya), Bi~kek (Klrglzistan), Beyrut (Liibnan), Uskiip (Makedonya), Kabil ve Mezar-l Serif (Afganistan), Kuala Lumpur (Malezya), Kahire (MlSlr) , Ulanbator (Mogolistan), Ta~kent (Ozbekistan), islamabad (Pakistan), Kazan (Rusya Federasyonu), Sam (Suriye) ve Amman (Urdiin)'de Yabancl Uyruklu Ogrenci Sznavl (YOS) yapllmaktadlr.

Yabanci uyruklu ogrencilerden kendi mali imkanlan ile Tiirkiye'de yiiksekogrenim gormek isteyenler Yabancl Uyruklu Ogrenci Sznavl (YOS Temel Ogrenme Becerileri Testinden en az 40 puan) sonuylan veya YOS'e e~degerligi kabul edilen ba~ka uluslararasl smav sonuylanyla da iiniversitelere ba~vurabileceklerdir. YOS' iin e~degeri olarak belirlenen smavlar iiniversitelerin kabul ko~ullan arasmda yer alacaktIr. Yiiksekogretim Kurulunun YOS dl~mda kabul ettigi uluslararasl smavlar ~unlardlr. Scholastic Aptitude Test (SAT I) American College Testing (ACT), General Certificate Education (GCE-A Level), Uluslararasl Bakalorya (IB), Abitur, FranSlZ Bakaloryasl, Matura, Urdiin ve Filistin'de yapllan Tevcihi (Tawjihi) SmavI, Liibnan'da yapIlan Bakalorya smavlan, aynca TUBiTAK'm tamdlgl ve katIldlgl uluslararasl bilim olimpiyatlannda altm, giimii~ ve bronz madalya alml~ olan adaylar dogrudan iiniversiteye ba~vurabilirler. Bu smavlardan hangi iiniversitenin hangilerini ve hangi diizeyde kabul edecekleri, iiniversitelerin kendi kararlanna blrakIlml~tlr. 1998-1999 egitim-ogretim yllmdan itibaren YOS' de ba~anh olan ogrenci saYlsl 10311' dir.

9.1.1 Tiirk~e ogretimi

Ogrencilere bir Yll Tiirkiye Tiirkyesi ogretilmesi ile ilgili gorev Kurulumuza verilmi~tir. Bu hizmetin yapllmasl iyin Ankara Universitesi Tiirkr;e Ogretim Merkezi (TOMER), 8 ilde ogrencilere Tiirkiye Tiirkyesi egitimi vermenin yamnda ye~itli uyum sorunlannm yoziilmesinde de yardlmcl olmu~tur. Ankara Universitesi'nin yiikiinii hafifletInek amaclyla, 1995-1996 egitim-ogretim yllmdan itibaren Gazi ve Abant izzet Baysal Universiteleri, 1996-1997 egitim-ogretim Ylhndan itibaren Ege Universitesi Tiirk Diinyasl Ara~tlrma Enstitiisii, 2000-2001 egitim-ogretim yllmdan itibaren de istanbul Universitesi DiLMER tarafmdan Tiirkiye Tiirkyesi egitimi verilmeye ba~lanml~tIr.

133

134

9.1.2 Ogrencilerin ba~an durumu

1992-1993 egitim-ogretim Ylhndan itibaren gelen ogrencilerin ba~an durumlan Kurulumuz tarafmdan takip edilmektedir. Universitelerimizden alman ba~an durumlanna ili~kin bilgiler incelendiginde, iyi bir se<;im yapllarak getirilen Ulkelerin ogrencilerinin daha ba~anh olduklan gorulmektedir. Bu nedenle, se<;me ve yerle~tirme smaVl yapllan Ulkelerde ba~vurulann <;ok olmasmm saglanmasl, diger iilke ve topluluklarda ise ogrenci se<;imlerine daha fazla ozen gosterilmesi gerektigi kamsma vanlml~tlr.

........ w VI

Tablo 9.4 Turk Cumhuriyetleri He Turk Akraba Topluluklanndan Gelen Ogrencilerden Bursu Kesilenlerin YIllara ve Nedenlere Gore DagIilml

VERiLEN KULLANILAN OGRENiM BURSU KESiLEN YILLAR OLKE OLKE GOREN MEZUN OEVAMSIZ oisipLiN KAYIT BA~ARISIZ OiGER TOPLAM

KONT. KONT. OGRENCi OGRENCi Y APTIRMAY AN

1992 8197 5695 0 2110 496 17 544 352 2176 3585 1993 5220 3079 9 1018 340 8 553 372 779 2052 1994 2165 1209 3 461 92 2 135 186 330 745 1995 2060 1474 54 504 87 6 101 356 366 916 1996 2261 1911 118 585 67 8 283 281 569 1208 1997 2176 1751 237 588 77 4 182 249 414 926 1998 1579 1437 367 439 52 2 111 208 258 631 1999 1741 1550 632 254 37 4 137 231 255 664 2000 1594 1389 902 107 30 0 28 113 209 380 2001 1445 1289 1011 36 26 2 23 62 129 242 2002 1625 1472 1230 3 16 0 6 35 182 239 2003 1596 1546 1283 0 4 0 1 5 253 263

TOPLAM 31659 23802 5846 6105 1324 53 2104 2450 5920 11851 _.- --- -- -

136

Tablo 9.4 'ten goriildiigii gibi, iiniversitelerimize yerle~tirilen ogrencilerden 11851'inin ye~itli nedenlerle burslan kesilmi~tir. Bursu kesilen ogrencilerin durumlan incelendiginde, devamslz ogrencilerin saYIslmn yok oldugu gOriilmektedir. On lisans, lisans ve lisansiistii ogrencilerine verilen burs miktarzmn yetersizligi, ogrencilerin egitimleri dl:jznda i:jlerle ilgilenmelerine neden olmaktadlr. Aynca, Tiirkiye Tiirkyesi egitimine gey gelmeleri, ogrenimlerine yeterli Tiirkye ogrenmeden ba~lamalan, ortaogretimlerindeki egitim­ogretimin farkhhgl, bazl ders kitaplanmn pahah olmasl ve kitap bedellerinin yeterli bulunmamasl veya gee;: verilmesi, diger ba~anslzhk nedenleri arasmda saYllabilir.

1992-1993 egitim-ogretim Yllmdan itibaren ogrenim goren ogrencilerden 6105'i mezun olmu~tur. On lisans diplomasl alan ogrencilerden ba~anh olanlann lisans programlanna dikey geyi~leri te~vik edilmektedir. Aynca, lisans egitimlerini iilkemizde tamamlayan ogrencilerden iilkelerince talep edilenler, lisansiistii egitimlerine devam etmektedirler.

9.2 Yurt DI~lllda Okuyan T.e. Vatanda~l Ogrenciler ve Yurtdl~l Yiiksekogretim Diplomalan Denklik i~lemleri

Tiirkiye Cumhuriyeti vatanda~l ogrencilerin yiiksek ogretim amaclyla Tiirk Cumhuriyetlerine gidi~lerinin ve kar~Ila~Ilacak diploma denkligi sorunlanmn disiplin altma ahnmasl gerekliligi dii~iiniildiigiinden, 1999 Yllmdan itibaren bu programlann Ogrenci Seyme ve Y erle~tinne Merkezi Ba~kanhgl'mn hazlrladlgl OSYS Yiiksekogretim Programlan ve Kontenjanlan KIlavuzu'nda yer almasl uygun goriilmii~tiir.

Yurtdl~mdaki yiiksekogretim kurumlanndan alman on lisans, lisans ve yiiksek lisans diplomalannm denklik i~lemleri 2547 saYlh Kanun ile bu kanun uyannca e;:lkanlan ve 14 Temmuz 1996 tarih ve 22696 saYlh Resmi Gazete'de yaYlmlanarak yiiriirliige giren "Yurtdl§l Yiiksekogretim Diplomalan Denklik Yonetmeligi" hiikiimleri uyannca yapIlmaktadlr.

Diploma denkligini yaptlnnak isteyenler bir dileke;:e e~liginde, amlan yonetmelikte belirtilen; bir onceki egitim-ogretime ili~kin diploma ash veya onayh sureti, denkligi istenilen diploma veya mezuniyet beIge ash, ogrenim siiresi ie;:inde ahnml~ ders, not ve ders saatlerini gosterir iiniversitesinden onayh beIge (transkript) ash, yabancI dildeki belgelerin noter tasdikli Tiirkye terciimeleri ve pasaportlanm ibraz ederek ba~vunnaktadlrlar.

Diplomalann on incelemesi Diploma Denklik Komisyonunca yapIlmakta, komisyonca olu~turulan oneriler Yiiksekogretim Yiiriitme Kurulu Karan ile kesinle~mektedir. Diploma Denklik Komisyonu, Yiiksekogretim Kurulu Ba~kam tarafmdan gorevlendirilen Yiiksekogretim Yiiriitme Kurulu iiyelerinden birinin ba~kanhgmda; Milli Komiteler Ust Kurulu tarafmdan onerilen ki~iler arasmdan, Yiiksekogretim Genel Kurulu tarafmdan see;:ilen en az 2 ogretim iiyesinden olu~makta, soz konusu komisyon gerektigi kadar alt komisyonlar kurabilmektedir.

Diploma Denklik Komisyonunca; belgelerin orijinal olup oimadlgl, iizerlerinde kazmtl, silinti ve benzeri tahrifatm bulunup bulunmadlgl, belgelerin ba~vuran ki~iye ait olup olmadlgl, diplomaYI veren iiniversite veya yiiksekogretim kurumunun ve egitimin yapIldlgl programm tanmml~ ve itibarh bir kurum ve program olup olmadlgl, diplomanm almdlgl egitim programmm Tiirkiye'deki iiniversitelerde verilmekte olan hangi diizeydeki egitim programlan ile e~ deger oldugu ara~tmlmakta, diplomamn uluslararasl diizeyde

veya ikili anla~malarla tamnan bir tiniversiteden ahnml~ olmasma ragmen, egitim programmm ttirti, niteligi, dtizeyi konusunda tereddtide dti~tildtigti durumlarda, ki~iden tiniversitenin resmi katalogu ve ek belgelerle birlikte egitimin yapildigi tilkede hangi tarihlerde bulunmu~ oldugunu pasaport veya diger belgelerle kamtlamasl istenmekte, gerekirse 0 tilkedeki Ttirk Egitim Mti~avirliginin veya Egitim Ata~eliginin gorti~lerine ba~vurulmakta ve ihtiyae; halinde belgeler bir ytiksekogretim kurumuna incelettirilerek gorti~ ahnmaktadir.

Akademik belgelerin orijinal olmadlgl, tizerinde tahrifat yapIldlgl veya belgelerin ki~iye ait olmadigi tespit edildiginde denklik i~lemi yapilmamakta ve bu ki~iler hakkmda yasal i~lem yapllmak tizere Cumhuriyet Ba~savcIhklanna sue; duyurusunda bulunulmaktadlr.

Yapllan incelemeler sonucunda;

a) Onlisans diplomalanmn denklik i~lemleri kabul veya red ~eklinde bir karara baglanmakta, kabul edilenlere denklik belgesi verilmekte,

b) Lisans diplomalanmn denklik i~lemlerinde, diplomamn almdigi kurumun uluslararasl veya ikili anla~malarla tamnml~ bir kurum oldugu, egitimin yapIldlgl programm Ttirkiye'deki benzeri egitim programma denk oldugu, egitim dtizeyi ve ogrenim alam ae;lke;a tespit edilenlere "denklik belgesi" verilmekte,

c) Lisans egitimi dtizeyi ve ie;erigi konusunda bir tereddtit hasil oldugunda ogrenci, usul ve esaslan Ytiksekogretim Kurulunca belirlenen ve bir simf gee;me, ders gee;me smavi niteliginde olmayan, ancak ogrencinin alml~ oldugu derslerin kapsammm ve ogrencinin kazanmasl gereken en az bilgi dtizeyinin tespitine yonelik ozel bir "seviye tespit smaVI"na tabi tutulmakta, seviye tespit smavlan Yllda bir kez iki a~amah olarak 45 ayn alanda gefgekle~tirilmekte, bunlardan 21 tanesi Kurulumuzca, 4 tanesi Universitelerce, 20 tanesi OSYM tarafmdan yapilmakta, bu smav ve belgelerin birlikte degerlendirilmesi sonucunda a~agldaki hususlardan birine karar verilmektedir:

1. Lisans diplomasmm denkligi kabul edilenlere denklik belgesi verilmekte,

2. Egitim dtizeyi onlisans dtizeyinde oldugu tespit edilenlere onlisans diplomasl denklik belgesi verilmekte, bu ki~ilerden dileyenler Ttirkiye'de lisans denklik tamamlama programma devam edebilmekte,

3. Egitim dtizeyi tiniversiter bir egitime denk gortilmeyenlerin talepleri reddedilmekte ve herhangi bir denklik belgesi verilmemektedir.

d) Hazlrhk simfl harie; en az 4 Yllhk bir ytiksekogretim programmdan mezunolmalanna ragmen diploma denklikleri onlisans dtizeyi olarak tespit edilmi~ olan veya seviye tespit smavlannm birinci a~amasmda ba~anh olup ikinci a~amasmda ba~ansiz olan ki~iler diledikleri takdirde, Ttirkiye'deki bir tiniversitede lisans denklik tamamlama egitimine ba~vurabilmektedirler. Lisans denklik tamamlama egitimine kanlmak isteyen ogrencilerin alanlar itibariyle hangi tiniversitelerde ve hangi faktitlelerde egitim-ogretim gorebilecekleri Ytiksekogretim Ytirtitme Kurulunca belirlenmekte, bu ogrencilerin ogrenim ticretleri hakkmda, 3843 saYlh "Ytiksekogretim Kurumlannda ikili Ogretim Yapilmasl, 2547 saYIh Ytiksekogretim Kanunu'nun Bazi Maddelerinin Degi~tirilmesi ve Bu Kanuna Bir Ek

. Madde Eklenmesi Hakkmda Kanun"un 7. maddesi htiktimleri uygulanmaktadir. Soz

137

138

konusu tamamlama egitiminin siiresi ve ogrencmm almak zorunda oldugu dersler hakkmda karar verme yetkisi iiniversitelere ait olup, intibakI yapIlan aday, 0 iiniversitenin normalogrencisi gibi 2547 sayIll Kanun'un 44. maddesine ve iiniversitenin egitim-ogretim ve smav yonetmeligine gore egitim-ogretimine devam etmekte, tamamlama egitimini ba~;an ile bitiren ogrencilere Yiiksekogretim Kurulu'nca lisans diplomasl denklik belgesi verilmektedir.

e) Yiiksek lisans denklik i$lemleri kabul veya red $eklinde karara baglanmakta, kabul edilenlere denklik belgesi verilmektedir.

1) Ki$ilerin her ne ad altmda olursa olsun yurt dl$mdan ayIk, ekstem, glyabi egitim gibi devam zorunlulugu bulunmayan bir egitim-ogretim sonunda aldIklan sertifika veya diplomalara denklik verilmemekte, modem egitim teknolojileri kullallllarak egitim veren "uzaktan egitim" programlanllln talllnml$hgl Yiiksekogretim Kurulu'nca aynca incelenerek karara baglanmaktadIr.

Yiiksekogretim Yiiriitme Kurulu tarafmdan alman kararlar yewevesinde mevcut uygulamada;

1. Yurtdl$mdan TIP, Di$ Hekimligi ve Eczaclhk alanlannda alman diplomalarla yapIlan denklik ba$vurulan allllan yonetmelik hiikiimlerine gore incelenmekte, eksikligi bulunmadlgl tespit edilen ilgililerin denklik ba$vurulan, iilke aynml gozetilmeksizin, yapIlacak olan Seviye Tespit SmaVl sonucuna gore degerlendirilmektedir.

2. <;::e$itli iilkelerin yurtdl$mda bulunan yiiksekogretim kurumlan 1997 yllmdan itibaren ass kIlavuzlannda yer alml$ olup, ass kllavuzunda yer alan KKTC haricindeki iilkelerde ogrenim goren ogrencilerden, kIlavuzda yer alan programlara ass sonucuna gore aSYM tarafmdan yerle$tirilen ogrencilerin alacaklan diplomalara, yapIlacak inceleme sonucunda ilgili mevzuata uygunlugu saptandlgt takdirde, denklik belgesi diizenlenmekte, aSYM tarafmdan yerle$tirilmeyen ogrencilerin denklik ba$vurulan reddedilmektedir. Yine ass kllavuzunda yer alan "ozel yetenek" smavI ile ogrenci kabul eden programlarda ogrenime ba$ladIklan yll itibanyla geyerli olan aSS'den 2003-2004 egitim-6gretim yllma kadar 105, 2003-2004 egitim-ogretim YIhndan itibaren 160 (azel yetenek ogretmenlik programlan iyin 2003-2004 egitim-ogretim yllma kadar 120, 2003-2004 egitim-ogretim yllmdan itibaren 185) ve iizeri puan alan ve ass kllavuzunda belirtilen kontenjan yewevesinde yerle$en ogrencilerin alacaklan diplomalara, yapllan inceleme sonucunda ilgili mevzuata uygunlugu saptandlgl takdirde, denklik belgesi diizenlenmekte, aksi takdirde denklik ba$vurulan reddedilmektedir.

3. KKTC dl$mda ass kllavuzunda yer alan iilkelerin ana dili haricinde kllavuzda yer alan dil programlanna aSYM tarafmdan yer1e$tirilen ogrencilerin a1acaklan diplomalann denklik degerlendirmesi, yapllan inceleme sonucunda, ilgili mevzuata uygunlugu saptandlgl takdirde, KPDS ya da yalmzca ingiliz dili iyin TOEFL smaVl sonucuna gore yapIlmakta, ilgili dil iyin KPDS'dan 70 ve iizeri TOEFL'dan 550 ve iizerinde puan alan ba$vuru sahipleri adma denklik belgesi diizenlenmektedir.

4. KKTC haricinde, ass kIlavuzunda yer alan iilkeler dl~mda, yurtdl~mda bulunan yiiksekogretim kurumlannda ogrenim gorecek olan ogrencilerin, yiiksekogrenime ba~ladIklan YII itibanyla geyerli olan ass' dan, ilgili alan tiiriinde, onlisans programlan iyin 160 ve iizeri, lisans programlan iyin 185 ve iizeri puan almalan gerekmekte olup, bu ko~ulu saglamayan adaylann denklik ba~vurulan

reddedilmektedir.

5. Sovyetler Birligi'nin dagIlmasmdan sonra olu~an Rusya Federasyonu, Tiirk Cumhuriyetleri ve diger BagImsIz Devletler ile Balkan iilkelerinde bulunan ve Kurulumuzca tanman yiiksekogretim kurumlannda, ass kIlavuzunda yer almaya ba~lamadan onceki bir tarihte ogrenime ba~layanlann denklik ba~vurulan iizerinde yapIlan incelemeler neticesinde, Temel Fen Bilimleri, Tarih, Sanat Tarihi, Cografya, Sosyoloji, ogrenim goriilen iilkelerin ana dilleri iizerine verilen egitim, Klasik Arkeoloji ve Guzel Sanatlar dallannda alman diplomalan ile yapIlan ba~vurulann incelenmesi sonucunda ilgili mevzuata uygunlugu saptandlgl takdirde denklik belgesi diizenlenmekte, ogrenim goriilen iilkelerin ana dillerinden farkh dil programlanmn denklik degerlendinnesi KPDS ya da yalmzca ingilizce iyin TOEFL smaVI sonucuna gore yapIlmakta, ilgili dil iyin KPDS'dan 70 ve iizeri TOEFL' dan 550 ve iizerinde puan alan ba~vuru sahipleri adma denklik belgesi diizenlenmekte, TIP, ECzaCIhk, Di~ Hekimligi, Miihendislik, Hukuk, agretmenlik alanlannda alman diplomalann denklik ba~vurulan yapIlacak olan Seviye Tespit SmavI sonucuna gore degerlendirilmekte, diger alanlarda alman diplomalann denklik ba~vurulan Ise olu~turulan alt komisyonlardan veya iiniversitelerimizden alman gorii~

dogrultusunda degerlendirilerek kabul edilmekte, reddedilmekte ya da yapIlacak olan seviye tespit smaVI sonucuna gore degerlendirilmektedir.

6. KKTC'de bulanan iiniversitelerde ogrenim gorerek diploma alan ilgililerin denklik ba~vurulan incelenerek, ogrenime ba~ladIklan yll itibanyla geyerli olan ass' dan ilgili alan tiiriinde on lisans programlan iyin 160 ve iizeri lisans programlan iyin 185 ve iizeri puan almalan ve 26 MaYIs 1998 tarihinde imzalanan "T.C Yiiksekogretim Kurulu ile KKTC Milli Egitim, Kiiltiir,Genylik ve Spor Bakanhgl Arasmda Yiiksekogretimde i~birligi Protokolii" hiikiimleri uyannca tespit ve tesis edilen usul ve esaslar yeryevesinde ogrenim gorerek diploma almalan ve ba~vurulannm ilgili mevzuata uygunlugunun saptanmasl halinde denklik verilmekte, aksi takdirde ba~vurular reddedilmekte ya da yapIlacak olan Seviye Tespit SmavI sonucuna gore degerlendirilmektedir.

9.3 Ogretim Uyeleri

1991 yllmdan bu yana iilkemiz ile Tiirk Cumhuriyetleri arasmda yogun bir ogretim iiyesi degi~imi siinnektedir. Bu degi~im ilk yIllarda sadece Tiirkiye'ye dogru goriiliiyorsa da, son YIllarda iilkemizden de gittikye artan saYIda ogretim elemam bu iilkelerde gorev almaktadlr. 1997 yllmdan giiniimiize BagImsIz Tiirk Cumhuriyetlerinde T.C uyruklu 1519 bilim adaml gorevlendirilmi~tir.

2547 SayIlI Yiiksekogretim Kanunu'nun 34. maddesine gore, iilkemiz devlet ve vakIf iiniversitelerinde sozle~meli olarak 2427 Turk Cumhuriyetleri uyruklu ogretim elemam yah~maktadlf.

139

140

9.4 Yurt DI~mda Kurulan Ortak Universiteler

9.4.1 UluslararaSI Boca Ahmet Yesevi Tiirk-Kazak Universitesi

Ahmet Yesevi Universitesi, Kazakistan Cumhurba~kam Saym Nursultan Nazarbayev'in buyrugu ile 06.06.1991 tarihinde Kazakistan'm Tiirkistan ~ehrinde

kurulmu~tur. Tiirkiye Cumhuriyeti Hiikiimeti ile Kazakistan Cumhuriyeti Hiikiimeti arasmda Tiirkistan ~ehrinde Hoca Ahmet Yesevi Uluslararasz Turk-Kazak Universitesi kurulmasma dair anla~ma, 31 Ekim 1992 tarihinde Ankara'da imzalanml~t1r. Bu anla~mamn onaylanmasmm uygun bulundugu hakkmdaki 3904 sayIlI Kanun'un 4 MaYls 1993 tarih ve 21571 saYIh Resmi Gazete'de yaYlmlanmasl ile Universite bugiinkii ortak uiusiararasl iiniversite statiisiine kavu~turulmu~tur. Universitenin klsaltIlml~ adl Ahmet Yesevi Universitesi'dir. Akademik, idari ve mali ozerklige sahip olan iiniversitenin Miitevelli Heyet Ba~kanhgl Ankara'da, egitim-ogretim Ise Kazakistan'dadu.

iki iilke arasmda vanlan sozle~me ve mutabakat geregi Miitevelli Heyet Ba~kam ile Rektor 1. Yardimcisl Tiirkiye Cumhuriyeti tarafmdan; Miitevelli Heyet Ba~kan

YardImclsl ile Universitenin Rektorii Kazakistan Cumhuriyeti tarafmdan atanmaktadir.

Yiiriitlne Kurulu'nun 28.04.2000 tarih ve 26. Oturumunda Ahmet Yesevi Ulusiararasl Tiirk Kazak Universitesi'nin talebi dogrultusunda, iiniversitenin programlanmn 2000 YIh Yiiksekogretim Programlan ve Kontenjanlan Kilavuzundan yIkartllmasl karan ahnml~t1r.

Univeresitenin web adresi: http://www.yesevi.edutr

9.4.2 KIrglzistan-Tiirkiye Manas Universitesi

Tiirkiye Cumhuriyeti Hiikiimeti ile KUglz Cumhuriyeti Hiikiimeti arasmda Kugizistan'm Ba~kenti Bi~kek ~ehrinde Kzrgzzistan-Turkiye Manas Universitesi kurulmasma ili~kin anla~ma 30.09.1995 tarihinde izmir'de imzalanml~t1r. Anla~manm onaylanmasmm uygun bulundugu hakkmdaki 4144 saYIh Kanun 23.06.1996 tarih ve 22675 saYIh Resmi Gazete'de yaYlmlanml~ ve adl geyen anla~ma 09.07.1996 tarih ve· 96/8350 sayIlI Bakanlar Kurulu Karan ile onaylanml~t1r.

17.12.1995 tarihinde Bi~kek'te imzalamp DI~i~leri Bakanhgl'nca 13.08.1996 tarihinde Bakanlar Kurulu'na sevkedilen ve 21.08.1996 tarihinde Bakanlar Kurulu'nda kabul edilen Kzrgzzistan-Turkiye Manas Universitesi Tuzugu "nun onaylanmasl, 22.09.1996 tarih ve 22765 sayIlI Resmi Gazete'de, Mutabakat ZaptI'nm onayianmasl Ise 23.09.1995 tarih ve 22766 sayIlI Resmi Gazete'de yaYlmlanml~t1r.

Universite 20.11.1997 tarihinde Fen-Edebiyat Fakiiltesi, Teknik Egitim Fakiiltesi ve iktisadi ve idari Bilimler Fakiiltesi'nde toplam 100 ogrenci ile egitim-ogretim ba~laml~tu. TIP Fakiiltesi ve hastanesinin kurulmasl ise 24.10.1997 tarihinde imzalanan ek protokolle kararla~tmlml~tlr. Aynca Miitevelli Heyetin 05.02.2001 tarihli karan ile Universitenin Miihendislik Fakiiltesi kurulmu~ ve bu Fakiilte 2001-2002 egitim ogretim Yllmda egitime ba~laml~tIr.

Universitede Kuglzistan'dan 1302, Turkiye'den 440 ve diger ulke ve topluluklardan 145 (Kazakistan, Azerbaycan, Ozbekistan, Rusya Federasyonu, Tacikistan, ~in ve Turkmen) olmak uzere toplam 1887 ogrenci ogrenim gormektedir. Mezun vermeye ba~layan Universiteden 2002-2003 egitim ogretim yllmda 91 ogrenci mezun olmu~tur. Universitede halen ulkemizden 70 akademik ve 35 idari personel, Kuglzistan'dan 100 akademik ve 201 idari personel hizmet vermektedir.Aynca 2003-2004 egitim-ogretim yIlmm bahar doneminde universiteye ilk defa 1 Turk uyruklu, 9 KIrglz uyruklu olmak uzere top1am 1 0 ara~tIrma gorevlisi ahnml~tIr.

Universitenin e-mail adresi: www.manas.kg

9.5 i~birligi Anla~malan

Ara~tIrma-geli~tirme faaliyetleri yewevesinde, universitelerarasl ve enstitiilerarasl i~birligine gidilmesi, ortak projeler hazlrlanmasl amaclyla Turk universiteleri ile Diger Turk Cumhuriyetleri universiteleri arasmda 1989 Yllmdan itibaren 89 i~birligi protokolu yapllml~tlr.

141