YÜNLÜ MALZEMELERİN APRESİ

Yünlü malzemelerde aprenin çok özel bir önemi vardır. Pamuklu malzemeler

için kasar (ön-terbiye) ne kadar önemli ise, yünlü malzemelerde apre işlemleri o kadar

önemlidir. Çünkü; yünün kullanma özellikleri, bazı ayrıcalıklar taşır.

- En büyük özelliği keçeleşmesidir.

- İçerdiği higroskopik nem, tutum açısından en önemli faktördür. % 20-25 nem

içeren yünlüler çok yumuşak, % 10 nem içerenler sert, dalgalı bir tutuma sahiptir.

- İyi terbiye edilmemiş yün, ütü tutmaz ve kolaylıkla buruşur. Konfeksiyoncu da

çekmeyecek türde iyi ütü tutan mamul ister. Bu nedenle; bazı kullanım özelliklerinin

kazandırılması için yünlü malzemeler bir seri apre işlemleri görür. Bunlar; yaş ve kuru

apreler olmak üzere iki bölümde incelenecektir. Kimyasal (yaş) apreler;

- Keçeleşmezlik apresi, süper yıkama apresi,

- Su iticilik apresi,

- Güve yemezlik apresi,

- Güç tutuşurluk apresi. Mekanik (kuru) apreler;

-Fiksaj,

- Çekmezlik,

-Nemlendirme,

- Presleme,

- Şardonlama,

- Makaslama,

- Fırçalama,

- Polisaj (hav parlatma),

- Melton apresi,

- Ratine apresi'dir.

Kimyasal (Yaş) Apreler

1

Yünlü mamuller için, 80'li yıllardan bu yan apre işlemlerinde kolay kullanım

özellikleri kazandırmaya yönelik apre uygulamaları öner kazanmıştır. Bunlar;

- Keçeleşmezlik apresi, süper yıkama apresi,

- Kir iticilik apresi (özellikle duvardan duvar halılarda önem kazanmıştır),

- Güve yemezlik apresi'dir. Bunların yanında, kullanım yeri dikkate alınarak üst

giyim kumaşlarında ilave bir su iticili apresi veya isteğe bağlı olarak güç tutuşurlu

apresi uygulanabilir.

Keçeleşme Olayı

Keçeleşme; yün liflen ve pulcuk ihtiva eden diğer hayvansal liflerde, pulcukların

sürtünmeye karşı koyması nedeniyle ortaya çıkar. Lif yapısı sıkılanır ve liflerin boylan

kısalır.Dolayısıyla mamul de daha sıkı bir yapı kazanır, boyu kısalır.

Keçeleşme, işleme sırasında veya kullanım esnasında ısı, yıkama, su, mekanik

etkiler ile ortaya çıkar. Lifleri birbirine kilitlenip karışık bir yüzey oluştururlar.

Kumaşlarda iki yada daha çok ipliğin liflerinin bir araya gelerek yapağılaşmış bir yapı

oluşturması şeklinde gelişir.

Keçeleşme, yün ve hayvansal esaslı liflere ait bir özelliktir. Liflerin üzerinde

bulunan pulcukların diğer liflerin pulcukları ile içice geçmesinden oluşur.

Keçeleştirilmiş dokuma yada örme kumaş bu durumda, hem kendine özgü iplikli bir

yapıya hem de keçeleşmiş bir yapıya sahiptir. Çoğu kez keçeleşmeler; nem, sıcaklık,

basınç ve hareket ortamından oluşur.

Keçeleşme işlemi boyunca yün liflerinin pullu yapısı birbiri üzerine, birbiri içine

geçer ve kumaş kalınlaşır. Bu durumda; giysilerin hava geçirgenliğini, yumuşak ve

havalı tulumunu yitirir, kumaş eski haline dönemez bir şekilde sert ve kalın hale gelir.

Keçeleşme Çekmesi

Keçeleşme işlemi sonucu elyaf çeker ve bu keçeleşme çekmesi olarak

isimlendirilir. Keçeleşme çekmesi, yün ve kıldan mamul kumaşların sıcak su, buhar,

yıkama maddeleri ve çalkalama etkisine maruz kalarak lifletin bir kalıp şeklinde

birbirine daha sık hale gelmesine yol açılmasıdır.

2

Yünlüde Keçeleşmeyi Etkileyen Özellikler

- Kumaş sıklığı arttıkça, keçeleşme isteği azalır. Bu, hem dokuma hem örme

mamuller için geçerlidir.

- İnce yün liflerinden üretilmiş mamuller, kaba liflerden yapılmış mamullere

nazaran, daha fazla keçeleşme işleğine sahiptir.

- İplikte büküm arttıkça keçeleşme özelliği azalır.

- Çok katlı iplikler tek katlı ipliklere nazaran daha düşük keçeleşme isteği

gösterirler.

Tarama bantları, lizözlerde kontinü olarak keçeleşmezlik işlemine tabi

tutulabilir. Ancak; gerek elyaf, gerekse tops halinde reçine oluşturucu maddelerle

klorlama mamulün işlenmesini zorlaştırır. Bu nedenle, katma yöntemleri uygulanmaz.

Genel olarak keçeleşmezlik işlemi; kamgam 'malzemelerde tarama bantlarına,

ştrayltgarn malzemelerde bitmiş ürüne uygulanır.

Keçeleşmezlik Apre Yöntemleri

a) Yükseltgen maddelerle muamele

b) Liflerin yüzeyini reçine ile kaplama (maskeleme)

c) Kombine metod ile muamele

d) Fiziksel yöntemler

Yükseltgeme ile Keçeleşmezlik

Bu keçeleşmezlik yönteminde amaç, yündeki pulcuk tabakasında

modifikasyondur. Çeşitli kimyasal maddelerin etkisi ile gerçekleştirilebilir. En yaygın

olanı klorlamadır.

YÜNLÜ MAMÜLLERİN SU İTİCİLİK BİTİRME İŞLEMLERİ

Bilhassa pardösü, palto, kaput, kaban gibi soğuğa ve yağmura karşı koruyacak

giyim eşyalarının yapımın da kullanılan yünlü kumaşların da, su iticilik kazandıran bir

apre görmesi istenilmektedir. Bu işlem için, selüloz liflerinin su iticilik terbiyesinde

incelediğimiz ürünler ve metotların büyük kısmı kullanılabilir. İki banyolu metoda göre,

mamulün üzerinde su itici alüminyum sabunu meydana getirebileceği gibi, tek banyolu

3

metoda göre parafin emülsiyonu ile de çalışabilir.

Selüloz makro moleküllerine kovalent bağlarla bağlanarak yıkamaya, kuru

temizlemeye karşı dayanıklı su itici tesirler sağlayan ürünler de kullanılabilir. Yalnız

bunlar selüloz da serbest –OH (hidroksil) gruplarıyla tepkimeye girerken, yünde fazla-

NH ² (amino) gruplarıyla tepkimeye girmektedirler. Örneğin valen metodundaki gibi.

Yağ asidi- kromklorür kompleksi bileşikleri de, yünlü mamullerin terbiyesinde,

pamuklulardakinden daha fazla kullanma sahası bulmaktadır.

Silikonlar yünlü mamule su itici karakter kazandırdıkları gibi, keçeleşme

kabiliyetini de biraz azaltmaktadır. Bilhassa üç boyutlu silikonlar (silantriol’lerin

polikondensasyonu sonu meydana gelen silikonlar) kullanıldığı takdirde, keçeleşmezlik

özelliği de iyice artmaktadır. Fakat bu takdirde yünün kendine has güzel yumuşaklığı

kaybolmaktadır.

GÜVE YEMEZLİK APRESİ

Güve kurdu ve halı kınkanatlıları, hayvansal liflerden oluşan malzemelere, zarar

verici olarak bilinirler. Bu lifler karışım halde iken de, karışımı oluşturan diğer lif, bu

zararlının sindirebileceği bir lif olmasa dahi, hayvansal lif ile birlikte zarar görebilir.

Güve yemezlik apresi; yün yada diğer protein liflerini (örneğin kürk), güve vb.

gibi yünü sindirebilen böceklerin (giysi güveleri, ev güveleri) verebileceği zararlardan

korumak amacıyla uygulanan apre işlemidir.

Güve Yemezlik Apresinin Prensibi

Hayvansal yünlerin, tüylerin ve kuş tüylerinin, güve ve böcek kurtçukları

tarafından zedelenmesi;

- Hayvanın (haşaratın) değmesi ile etki eden zehirler (DDT, spreyli maddeler),

- Materyali haşarat için uygunsuz hale getiren kimyasal maddeler veya

- Nefes yollarına etkisi olan zehirler (naftalin) ile önlenir.

Bunlardan bazılarını, örneğin; geçici spreyi ev kadınları da uygulayabilir.

Bundan daha etkin olanı; daimi, kolay aktarılan ve nispeten ucuz olan kimyasal apre

işlemidir ki, bunlar da boyama sırasında aktarılmalıdırlar.

Bu kimyasallar, genellikle boya banyosuna eklenir ve yünü bu zararlılarca

4

sindirilemez hale getirir, kalıcı bir güve yemezlik oluşturur. Bu işlem yün liflerinde

geniş olarak kullanılmaktadır.

Halılara yapılan aplikasyonlarda halının her iki yüzü flotte ile temas ettirilir.

Yada daha iyisi elyaf veya tops boyama gibi son yaş işlemde mamule aplike edilir.

Güve Yemezlik Maddeleri

Güve yemezlik maddeleri, esasen özel isimler altında satılırlar; Eulan (Bayer),

Mitin (Ciba) markaları gibi.

Bugün için, güve yemezlik maddelerinin büyük bir kısmı, etki mekanizması

bakımından iki grupta toplanabilir:

a) Temas yoluyla etki gösteren zehirli maddeler (DDT, vb.)

b) Yün liflerinin sindirilmesini önleyerek etki gösteren zehirli maddeler. Hem

güvelerin iştahını kapatırlar, hem de yediklerinde ölmelerine neden olurlar.

Güve yemezlik maddeleri aromatik sülfonamid, sulfanilid türevleri, klorlanmış

difenil üre türevi gibi bileşiklerdir. Üreticinin amacı; yüne uyguladıktan sonra, lifi larva

için zehirli hale getiren maddeler üretmektir. Bu maddelerin yüne substantifliği vardır

ve boyama sırasında aktarılabilir. Liflere kuru temizleme ve yıkamaya dayanıklı güve

yemezlik özelliği kazandırır.

Güç Tutuşurluk Apresi

Yünde, piroliz gazlarının oluşması ve kendiliğinden tutuşma temparatürünün

yüksek olması nedeniyle, tutuşmazlık apresi büyük önem taşımaz. Yün

makromoleküllerinin yapıcında bulunan azot ve yüksek higroskopik nem, yanma tehli-

kesini azaltma açısından etkilidir. Yünün yanma hızı, pamuğa nazaran yavaştır.

Pamuklu malzemelerde kullanılan diamonyumfosfat, amonyumsüllat, fosforazot

bileşikleri ile yıkamaya dayanıksız veya kısmen dayanıklı etkiler elde edilir. THPC ile

melamin yada üre/formaldehit ön kondensatları sertleşmeye neden olur.

Yünün tutuşmazlık apresinde en uygun olan madde, hafif bir sararmaya neden

olmakla birlikte, titan-4 tuzlandır.Uygulama, oksalik veya limon asidi bulunan ortamda

TİCI4 kompleksi oluşturulması ve kaynar ortamda H4(TİOC14) kompleksi oluşturarak,

amonyum grupları üzerinden yüne bağlanması şeklindedir, pil 2-J'te uygulanır. Boyama

işlemi ile kombine edilebilir. Titan biledikleri yerine, zirkon bileşikleri kullanıldığında 5

sararma ortadan kalkar.

Basit Apre

Yalnızca ştrayhgarn kumaşlara uygulanan bu aprenin amacı, kumaşın orijinal

karakterini muhafaza etmektir. Kumaşın yıkanması, boyanması, hafifçe istenen ene

gerilmesi ve hafifçe preslenmesi işlemlerini içeren bir apredir. Kumaş tüylendirilmeden

aprelenmektedir.

Yünlü Kumaşta mekanik (Kuru) Apreler

Yünlü malzemelerde kuru apreler, kimyasal aprelerden daha çok önem taşır.

Yüne kullanım özelliklerini geliştirmek ile ilgili birçok özellik (tuşe, ütü tutma, düzgün

yüzey vb.) mekanik etkilerle sağlanır. Birçok durumda ısı ve nem etkisinden

yararlanılır. Yünlü malzemelere uygulanan kuru apreler;

- Yüzeysel fiksaj,

- Çekmezlik (London Schrunk),

- Dekatür,

- Presleme, bastırma, Mulden pres, Karton pres,

- Şardonlama,

- Makaslama,

- Fırçalama,

-Hav polisajı,

-Katine apresi,

- Melton apresidir.

FİKSAJ, FİKSE

Fiksaj iplik yada kumaşlara sıcak su, nem veya kuru sıcak hava ile boyutsal

stabilite kazandırılmasıdır. Fiksajda amaç;

1- İplik eldesi, dokuma, terbiye işlemleri sırasında oluşan iç gerilimlerin

uzaklaştırılarak mamulde çekme etkisini sağlamak,

2- Mamulün görünüm ve tutumunu düzeltmek,

6

3- Mamule belirli bir şekil vermek yada kırışıklıkları yok etmektir. Fiksajda en

önemli faktörler; su, ısı ve/veya kimyasal madde, süre, basınçtır. Bunların hepsi veya

birkaçının etkisiyle materyal yeni bir şekil verilebilecek hale getirildikten sonra,

mekanik etkilerle istenilen sonuç elde etmeye çalışılır. Burada lif içerisinde istenilene

uygun yeni bağlar oluşturulur. Bir tekstil mamulü değişik aşamalarda birkaç kez

fiksajdan geçebilir.

Fiksaj işleminde basınç altında kimyasal reaksiyonlar ve diğer işlemler için

kullanılan kapalı, sağlam yapıda kazanlar kullanılır.

Yünlüde Yüzeysel Fiksaj

Yüzeysel fiksajın amacı; yünlü mamullerin tutum, görünüm ve kullanım

özelliklerini geliştirmektir. Yün, kimyasal yapı bakımından en karışık yapıda olan liftir.

Kovalent bağları (özellikle disülfür köprüleri), tuz köprüleri, H-köprüleri (daha çok

aynı makromolekül üzerinde), zayıf hidrofob çekim kuvvetleri (apolar bağlar) vardır.

Yünün plastik hale geçebilmesi için, bu bağların koparılması gerekir.

Soğuk suyun etkisi ile, yünde H ve tuz köprülerinin önemli bir kısmı kopar. Bu

nedenle; yünde yaş kopma dayanımı, kuru kopma dayanımına nazaran düşüktür. Ancak,

kopma anındaki esneme miktarı daha yüksektir. Sıcak suda kopan bağ sayısı artar ve

sıcaklık artışı ile orantılı olarak disülfür köprüleri de az miktarda kopar.

90°C'ye kadar sıcaklıktaki sularda geçici fiksaj oluşur. Geçici fiksajda iki çeşit

bağ vardır:

1) Yeni şekle uygun olarak oluşan kopmuş bağlar,

2) Kopmamış bağlar.

Yün lifleri, normal boylarının % 50 nispetinde gerilerek, 20 dakika buharlanırlar

ve su buharı ile temperatürün tesiriyle şekil verildikten sonra, şekli veren basınç

kaldırılmadan, su buharının ve temperatürün etkisi kaldırılırsa, kopan tuz ve H köprüleri

yeni şekle uygun olarak oluşur (fikse olur). Buna kalıcı (permanent) fiksaj denir.

Fiksajda, disülfür ve H köprüleri çok büyük rol oynar. Kalıcı fiksajda üç çeşit

bağ oluşur:

1) Su buharında kopmayan eski şekle uygun gerilimsiz bağlar,

2) Su buharında kopan yeni şekle uygun gerilimsiz bağlar,7

3) Buharda oluşmuş, buhara dayanıklı yeni şekle uygun gerilimsiz bağlar.

Sistin köprülerinin hidrolize uğrayarak kopması;

R-CH2-S-S-CH2-R + H2O ΔT→ R-CH2-SH + R-CH2-SOH

R-CH2-SOH — R-CHO+H2S

Uzun süreli etkilerde yeni bağların oluşması;

R-CH2-SOH + H2N-CH2-R → R-CH2-S-NH-CH2-R + H2O

R-CHO + H2N-CH2-R → R-CH-N-CH2-R + H2O

Krablama, dekatür, london-shrunk ve nemlendirme işlemlerinin prensibi budur.

Ancak; su buharı ve yüksek temperatür yardımıyla elde edilen fiksaj etkisi, belirli bir

dayanıklılığa sahiptir. Nem, ısı ve mekanik etkilerle kısmen bozulur. Bu nedenle,

bakımı kolay ürünler için özel kimyasal bitim işlemleri gereklidir.

ÇEKMEZLİK

Çekmezlik apresi; tekstil materyalinin çekmesine neden olan etkileri en aza

indirmek veya yok etmek amacıyla yapılan işlemlerdir. Ancak, bir mamulün çekmezlik

işlemi görmesi halinde çekmeyi sağlayan tüm şartlara karşı kesin direnç kazanacağı

söylenemez. Bu; materyalin yapısına ve daha çok işlem koşullarına bağlıdır. Yünlü

mamullerde çekmezlik sağlama için en önemli yol keçeleşmezlik sağlamaktır. Yünlü

mamullerde çekme nedenleri;

- Relaksiyon çekmesi (iç gerilimler),

- Higral esneme-çekme,

- Keçeleşme çekmesidir.

Relaksiyon çekmesi

Yünlü tekstil mamulünün iplik eldesi, dokuma, örme, terbiye işlemlerinde

makromoleküllerinde iç gerilimlerin oluşması ve bunların giderilebileceği su-ısı-nem

ortam bulduğunda gerilimlerinden kurtulması sonucu ortaya çıkan çekmedir.

Relaksiyon çekmesi;

- London-Shrunk,

- Her kuru işlemden sonra (hatta önce) bir nemlendirmeden geçirmek,

8

- Soğutma ile azaltılabilir. Soğutmada, su buharı yoğuşur, sis halinde çok

homojen etki sağlanmalıdır. Derin soğutma kanalı kullanılabilir. Bu sayede; higral

esneme de, relaksiyon çekmesi de azalır. Tutum yumuşar, parlaklık artar.

Higral esneme

Yünlü mamuller, ortamın bağıl nemliliği arttıkça % 5-10 esnerler. Bunda, liflerin

nem aldıkça kıvırcıklılığının azalmasının rolü vardır. Ancak, higral esnemenin nedeni

konusunda tam bir sonuç, olmamakla birlikte; liflerin şişmesi, orto ve para korteksin

farklı uzamaları, yerleşmeleri gibi sebeplere dayandırılmaktadır. Yün lifleri ne kadar iyi

fikse edilirse, higral esneme o denli fazla olur.

Kumaş buharlı preste basınç nedeniyle higral esneme yapamaz. Ancak sonradan

soğuyup kururken daha fazla çeker. Bağıl nemi sıfır olan bir ortamdan alınan yünlü

mamul buharlanırsa, higral esneme çok artar. % 90 bağıl nemden alınıp buharlanırsa,

çok az artar.

Süper Büzülme, Süperkontraksiyon

Gerilmiş durumdaki (normal boyuna göre % 50) yün lifleri, kısa bir süre (1-2

dakika) buharlanır ve daha buhar atmosferinde iken germe kaldırılırsa, liflerin normal

boylarına nazaran % 30 daha kısa olacak şekilde büzüklükleri görülür. Bu olay

sırasında; su buharının etkisiyle lifi oluşturan makromoleküller ve fibriller arasındaki

tuz köprüleri ile H köprülerinin önemli bir kısmı, disülfür köprülerinin ise daha az bir

kısmı kopmaktadır.

Germe etkisi kalktığında makromolekülleri birbirine bağlayan kuvvetler iyice

azaldığından, liflerdeki kıvırcıklaşma eğilimine uyarak, boylarında önemli büzülme

(kısalma) olmaktadır. Buna süper büzülme denir. Eğer 1-2 dakika yerine, 20 dakika

bekledikten sonra germe kaldırılırsa, ilk boyundan biraz daha uzun olduğu görülür.

Bunun nedeni, su buharı ve su etkisi ile sistin köprülerinin daha büyük bir kısmının

kopmağıdır. Yeni durumdu üç çeşit bağ oluşmuş olur:

1) Su buharında kopmayan eski şekle uygun gerilimli bağlar,

2) Su buharında kopan yeni şekle uygun gerilimsiz bağlar,

3) Buharda oluşmuş buhara dayanıklı yeni şekle uygun gerilimsiz bağlar. Bu

kalıcı fiksajdır.

9

Keçeleşme Çekmesi

Yün lifleri yıkandıkça keçeleşme olayına maruz kalmaları sonucu çekmeye

devam eder. Buna gelişken çekme denir. Keçeleşmezlik apresi bu sakıncayı gidermek

için önemlidir. Yünlüde çekmezlik apresi; yünün normal yıkama imlenilen gibi

keçeleşme ve çekmeyi sağlayan etkilere direncinin, bilinen birçok metoddan biri

kullanılarak önemli derecede geliştirilmesidir. Çekmezlik kazandırma;

- Çeşitli kimyasal işlemlerle yada

- Dekalür,

-London-shrunk,

- Mulden pres gibi yüzey fiksajı sağlayan işlemlerle sağlanır.

Kimyasal metodun tipik onu yi, yünün klor ile işlem görmesi (klorlanmış yün)

seklinde ise de klor kullanılmadan gerçekleştirilen metodlar da mevcuttur.

Kimyasal Fiksaj ile Çekmezlik Apresi

Kimyasal fiksajda; esas su buharı ve temperatür yanında indirgen madde

kullanılarak tuz ve H köprüleri yanında daha fazla oranda sistin köprülerinin

kopmasının sağlanması ve yeni şekil verilmesidir. Bu şekilde elde edilen etkiler, yüzey

fiksajına nazaran çok dana dayanıklıdır. İndirgen madde olarak; sodyumbisüllit,

tioglikol asidi, amonyumlioglikolat, monoetanola-minsülfal, monoetanolaminkarbonat

kullanılır. Uygulama, genellikle; emdirme, (ara durulama), kurutma ve fikse (buharlı

ütü ve presle şekil verme) şeklindedir. Krablama makinesinde de çalışılabilir.

Piyasadaki çeşitli markalardaki indirgen maddeler ütü yerine püskürtülerek,

buharlı ve ardından buharsız presleme ve soğutma ile kalıcı ütü yerleri elde

edilebilmektedir. İndirgen maddelerle çalışılırken dikkat edilecek noktalar:

- pH ayarı,

- Liflerin zarar görme durumu,

- Melallerle oluşacak reaksiyonların lifi kirletmesi (yumuşak su kullanılmalıdır),

- Boyamalarda nüans değişikliği,

- Tuşenin olumsuz etkileri.

10

Su buharı, sıcaklık ve indirgen madde ile verilen fiksaj; çamaşır makinesinde

yıkamaya, bazik muamelelere karşı çok dayanıklı değildir. Çünkü, yeni bağlar bazlara

dayanıklı değildir. Bazlara ve daha ağır koşullara dayanıklı yeni köprü bağlarının

oluşturulması, bifonksiyonel veya polifonksiyonel bileşikler ile sağlanır. Bu liflerin

sararma tehlikesini de azaltır. Ancak yünün kendine özgü yumuşaklığı ve elastikiyet;

kaybolur.

London-Shrunk, London Çektirmesi

London-Shrunk, yünlü mamullerde çekme eğilimini tamamen ortadan kaldıran

son yün apre sidir. Amaç, erkek yünlü kumaşlarda kibar, mat bir parlaklık oluşturmak,

yün liflerinin belli bir durumdaki fiksajını sağlamak ve belli bir boyut değişmezliği elde

etmektir. Bu işlemde, yünün daha önceki işlemlerde kaybettiği doğal neminin bir

kısmını yeniden alması da sağlanır.

London-Shrunk; yüksek kalitede yünlü kumaşlara, kumaş tamamen ve iyice

ıslatıldıktan sonra gerilimsiz durumda kurutmaya bırakılarak uygulanan etkili bir ön

çektirme işlemidir. Delikli, büyük çaplı tamburlarda kumaşın buharlanması sağlanır.

Özel bir dekatür işlemidir. Kesintisiz olarak gerçekleştirilir. Buhar tamburunda

buharlamadan sonra kumaş, hafif eğilimli ısıtılabilen kaygan bir levha üzerinden

geçerken fazla nemini vermekte ve gerilim allında bulunmadığından çekebilmektedir.

Daha sonra taşıma bandına aktarılan kumaş üzerine, kontinü olarak işlem devam

ederken, ince su zerrecikleri püskürtülerek ters yüzünden emilir ve böylece soğuyup

fikse olması sağlanır.

Kumaş, nem ve ısı etkisinde gerilimsiz olarak bulunduğundan, gerilimlerinden

kurtularak, büzülmesi sağlanır. Burada, çekme üzerine en büyük etkiyi, geçiş hızı yapar.

Geçiş hızı, kumaşın çekme %'sine göre ayarlanır. Kumaşın, buharlama, çekme ve

nemlendirme-soğutma kısımlarındaki kalış süresini direkt olarak etkilediğinden,

kumaşın makineden çıkarkenki ısı ve nem miktarları geçiş hızına bağlıdır. Aşağıdaki iki

etkenin arlısı, çekme miktarını arttırır ve ilerideki çekmeyi azaltır.

1) Kumaşta temperatür ve nem,

2) Çektirme levhasındaki kalış süresi.

Bu etkenler direkt olarak geçiş hızına bağlı olduğundan, geçiş hızı yavaşlatılırsa

ilerideki çekme tehlikesi az olacaktır. Çekmenin % l'in altında olması istenir.

11

NEMLENDİRME

Eskiden yünlü kumaşlar aprelenirken,kurutma işlemlerinden sonra birkaç gün

bekletilirdi ki,doğal nemini kazanabilsin. Hatta İngiltere’de bekletme özel nemli

odalarda yahut ta nemli bezler arasına dürerek, asarak yapılmakta idi ve değerli

kumaşlarda hala yapılmaktadır. Seri çalışmanın esas olduğu devrimizde, bekletme

yerine nemlendirme makinaları ile muamele ederek, yünün higroskopik nemini

kazanmasına çalışılır.

Nemlendirme için çeşitli makinalar geliştirilmiştir. Örneğin basit bir

kontrüksiyon kumaşın her iki yüzüne memeciklerden çıkan basınçlı hava yardımıyla

çok ince su zerrecikleri püskürtülmektedir. Hava emmeli nemlendirme makinaların da

kumaş delikli bir tambur üzerinde hareket etmektedir. Dıştan içe doğru emme kumaşın

tambura yapışmasına ve beraberce dönmesini sağlamaktadır. Özel püskürtme

nemcikleri veya vantilâtörler yardımıyla makinaların içerisine ince su

püskürtülmektedir. Kamburun içindeki emme tertibatı yardımıyla makinadaki nemle

hava devamlı olarak kumaşın içerisinden geçirilmektedir. Geçiş hızını ayarlayarak,

alınacak nem miktarı ayarlanmaktadır.

DEKATÜR

Yünlü kumaşların istenilen tuşe ve görünüme ulaşması için uygulanan işlemdir.

İstenilen efektler iki şekilde sağlanır.

Birinci olarak; kumaşın delikli silindir üzerine sarılması ve bu sırada silindir

içinden buhar üflenmesi ve soğutulması ile elde edilebilir. Buna kuru dekatür denir.

İkinci yolda; sarılı durumdaki mamul sıcak su ile işleme sokulup, soğuk su ile

soğutularak fiksaj sağlanır. Bu, yaş dekatürdür. Bitmiş kumaşta istenilen parlaklığa

bağlı olarak bu iki esastan biri seçilir. Dekatür işlemi; yünlü ve yünlü karışım kumaşlara

uygulanır. Genellikle son işlem olarak yapılır. Mamul dikime hazır bir duruma getirilir.

Dekatür; yüzey düzgünlüğü, parlaklığı ve diğer bazı apre özellikleri sağladığı

gibi, kumaşı fikse eden de bir işlemdir. Kumaşta daha sonra oluşabilecek çekmeye karşı

bir önlemdir. Dekatürleme ile;

- Kumaşa doğal bir lif parlaklığı kazandırılır,

- Kumaşın tutumu güzelleşir,

- Şardonlama, presleme gibi işlemlerden elde edilen etkiler fikse edilir,

12

- Boyut stabilitesi (çekmezlik) kazandırılır.

- Dekatür sırasında mamul belli bir miktarda nem aldığından, tutum yumuşak ve

dolgundur. Dekatürden sonra çekmenin % l'den az olması istenir. Ancak bu sonuç,

dekatür koşullarına bağlıdır. Sarma sırasındaki gerilim ve dekatür sırasında gergin şekil

ile fiksaj sağlandığında, beklenenin tersine çekme oranı daha da artar. Yünlü

mamullerde çekme nedenleri; relaksiyon çekmesi, higral esneme ve keçeleşme

çekmesidir. Ortamın nemine bağlı olarak esnerler. Ancak, buharlı preste basınç

nedeniyle higral esneme oluşmaz.

Dekatürlemede elde edilen sonuçları etkileyen faktörler:

1- Isı:

Buharlama sırasında veya sıcak suyun temperatürü arttıkça, kopan bağ sayısı

artacağından, elde edilen etkilerin derecesi ve kalıcılığı artar. 100 0C'nin üzerindeki

etkiler daha kalıcıdır.

2- Nem:

Nem, kopan bağ sayısını etkileyerek fiksaj derecesini etkiler, tutum üzerinde

olumlu etki yapar.

3 – Süre:

Isı ve nemin etki süresi ve soğutmanın yeterli yapılması için, süre önemlidir.

Süre ile, elde edilen etkilerin kalıcılığı artar.

4 – Basınç:

Taşıma bezi ile birlikte yünlü kumaş sarılırken, taşıma bezinin gerilimi ve

bastırma silindirdeki basınç, tutum etkiler.

Sıkı hazırlanan ve kat sayısı yüksek sargılarda, mamulün tutumu diri, settir.

5 - Buhar geçiş yönü:

İçten-dışa buhar geçişinde mamul daha yumuşak ve hacimli, dıştan-içe buhar

geçişinde basık ve sert tutumludur.

6 – Sargıda soğutma:

Sargıda soğutma sırasında, mamul içerisindeki boşluklarda bulunan buhar

yoğunlaştığından, kumaş terlemekte ve bu da parlaklığı arttırmaktadır.13

7 – Soğuma:

Sargı açılırken, kumaşın katlanmanda önce soğuması gerekir. Aksi halde, kat

yerleri iz bırakabilir.

8- Silindir çapı ve sargı sayısı:

Silindir çapı büyüdükçe, basınç düşer. Sargının iç kısımlarındaki basınç,

dışarıdaki kısımlardan fazla olduğundan, basınç farkı söz konusudur. Silindir çapı

büyütülerek kat sayısı düşürülür ve basınç farkı azaltılmış olur.

9- Taşıma bezinin yüzey yapısı:

Parlak, düz yüzeye sahip taşıma bezleri; sert, diri tutum, şardonlu,

-Tüylü yüzey yapısı; yumuşak, dolgun bir tutum sağlar.

Kuru Dedaktör

Kuru dekatürün esası; silindire sanlı kumaş içinden doymuş buhar geçirme ve

soğuk hava emerek soğutmadır.

Kazan Dekatürü

Bu dekatür çeşidinde kumaş, gerilim altında, taşıma bezi ile birlikte delikli bir

silindire sarılır. Daha sonra bu silindir, vakum sistemine sahip, önceden ısıtılmış yatay

bir buhar kazanma yerleştirilir. Önce silindirin havası boşaltılır, sonra içinden buhar

tazyiki verilir. Bu işlem iki-üç dakika sürer, daha sonra kumaş içinden hava emilir,

kumaş soğutularak fikse sağlanır.

Kazan dekatürünün avantajları

- Kazan dekatüründe buharın yer yer yoğunlaşması ve su damlası oluşma

tehlikesi yoktur.

- İzole edilmiştir.

- Kazan dekatüründe elde edilen etkiler, diğerlerine nazaran daha dayanıklıdır.

- Basınç 1-2 atü olduğundan, kumaşın tutumu gevrek ve kağıdımsı parlaklıkta

olmaktadır. Bu da hava boşaldıktan sonra bir süre buhar emme ve bir süre doymuş

buharlı ortamda bekletme ile giderilir.

- Daha hacimli, daha az parlak bir tutum ve görünüş elde edilir.

14

Kazan dekatürü

1- Sargı sarma ve açma,

2- Dekatür kazanı,

3- Sargıda soğutma (hava emme),

4- Kumaş soğutma ve katlama kısımlarından oluşur.

Bitim (Finish) Dekatürü, Yarı Dekatür

Bu dekatürün özelliği; silindir çapının büyük, taşıma bezinin şardonlanmış emici

bez veya keçe olması, gevşek sarım yapılması ve içten dışa buharlamadır. Basınç; 0-200

CN/cm2'dir. Fazla parlak olmayan, mat görünümlü, hacimli, çok yumuşak bir tuşe elde

edilmektedir. 3 dakika buharlama, 3 dakika emme şeklinde çalışılır. Sargıların sıklığı

arttırılarak ve buharlama-dan sonra soğuma silindirinin üzerinde soğuma sağlanarak,

daha parlak kumaşlar elde edilir. Emme başka bir delikli silindirde taşıma bezsiz

yapılırsa, çok yumuşak bir tutum elde edilir silindirin başlangıç kısmına ve en üstüne

sarılan taşıma bezi tabakası fazladır.

Bastırmalı Parlaklık Dekatürü

Bastırmalı dekatürün özellikleri; silindir çapının küçük, taşıma bezinin düzgün

saten yüzeyli olması, sargıların yüksek gerilimde yapılmasıdır. Buharlama dıştan içeriye

doğrudur. Bu durumda elde edilen sonuç; diri, sert bir tutum, parlak bir görünümdür.

Doymuş buharla çalışılır. Kızgın buhar daha parlak neticeler verir.

Sentetik yün karışımlarında pillinglenmeyi azaltır, düzgün, kaygan bir yüzey

sağlar. Kamgam erkek elbiselikleri, sentetik / yün karışımlarında uygulanır.

Kontinü Dekatür

Üretim hızını arttırmak ve emek gereksinimini azaltmak için geliştirilmiştir.

Amaç; taşıma bezi ile birlikte silindirler üzerinden geçirilen yünlü kumaşı, önce buhar

etkisine daha sonra soğutmaya tabi tutmaktır. Buhar geçiş yönü ve basıncı, her

silindirde ayrı ayrı ayarlanabilir. Buharlamadan sonra soğutma, soğuk hava emme ile

gerçekleştirilir.

15

Buhar Üflemeli Dekatür

Buhar üflemeli dekatür; aralarına pamuklu kumaşlar yerleştirilerek delikli bir

silindire sarılmış olan yünlü kumaşlara, içinden kuru buhar üflemek suretiyle uygulanır.

Yaş Dekatür

Yaş dekatürde prensip, kısmen yaş krablamadaki (potting) gibidir. Kumaş önce,

düzelticiden geçirilerek ve gerektiğinde çözgü yönünde avans verilerek (çek-rnezlik

sağlama amacıyla) delikli bir silindire sarılır.

Sarma; kuru dekatürde olduğu gibi taşıma bezi ile birlikte yapılır. Burada; ince,

parlak, kaygan pamuklu bez kullanılır. Dekatür silindirlerinin üzeri de, jüt veya

yumuşak pamuklu bez ile sarılır, kayışlarla bağlanır. Daha sonra, hazırlanan sargı

dekatür teknesine yerleştirilir. İçeriden dışarıya doğru, 60 ile 99°C'de sıcak su

pompalanır. Su önce içten dışa, sonra dıştan içe de geçirilebilir.

Kullanılan su yada buhar sıcaklığı arttıkça, işlemin etkinliği o denli artar.

Teknedeki su seviyesi sargıyı tamamen örtünceye kadar su gönderilir. Sargı daha sonra

malın cinsine göre 40 dakika kadar döndürülür. Daha sonra; ya suyun kendi kendine

soğuması beklenir, ya da önce içten dışa, sonra dıştan içe. soğuk su pompalanarak

soğutulur. Sıcak su boşaltılarak, kısa bir buhar geçişinden sonra sargının soğutulması

daha iyi bir parlaklık sağlar.

Kurutma, kuru dekatürle kıyaslandığında, ek bir maliyet getirir. Ancak yaş

dekatür ile elde edilen güzel ve kalıcı parlaklık, başka hiçbir şekilde elde edilemez.

Uzun ve pahalı bir işlem olduğundan, ancak yüksek kaliteli mallara uygulanır.

Boyanacak mallarda, dekatürdeki su sıcaklığının, boyama temperatürünün üzerinde

olması gerekir. Dekatür banyosuna apre maddeleri eklenebilir. Karışımlarda, kumaş

levendi boyama aparatlarında (106 "C'ye kadar) boyama yapılacaksa, dekatür veya yaş

dekatüre gerek yoktur. Çünkü, basınç altında tutulan levent fikse olur.

PRESLEME, BASTIRMA

Yünlü kumaşlarda presleme işlemi, pamukluda olduğu gibi kalandır ile

yapılamaz. Kalandırlar fazla basınç nedeniyle yünü ezerler, yapay bir parlaklık oluşur,

basık bir görünüm ortaya çıkar. Bu nedenle, yünlü mamullerin yüzey düzgünlüğü;

16

Mulden (silindirik) pres ve Kartonlu preslerle saklanır.

Mulden preste; yünlü kumaş, ısıtılabilen bir silindir ve onun alımda yarım ay

şeklindeki muide arasında preslenir.

Elektrikli karton preste; kumaş tabakaları Sarasına karton ve belirli aralıklarla

ısıtılabilen kartonlar konur ve presleme yapılır.

Mulden Pres Ayar ve Bakımı

Bazı durumlarda kumaş rahatça silindir ve mulden arasından geçip gitmez ve

kumaş bir hareketle katlanıp mulde yüzeyini silindir hareketiyle itilir. Bu durumda

kolay kolay uzaklaştırması mümkün olmayan pres kırışık hatası oluşur.

Bu durum daha ziyade, eğer kumaş aninoplast (örneğin; reçine oluşturan

buruşmazlık ürünleri) maddeleriyle önceden işlem görmüş ise veya herhangi bir

yardımcı madde, yağ kir atığı da buna neden olabilir. Bu maddeler tırtıllıca olan silindir

yüzeyin kayganlaştıracağından silindir ile kumaş arasındaki sürtünerek tutunma

etkisinin ortadan kaldırır. Böylece kumaş hareketi geriler veya durur.

Uzun süre soğuyup sıcaklık düşmesini beklemek gerekiyorsa da sıcaklık biraz

azalınca kuvvetli alkali ile silindir silinir. Silindir ve mulde olduğu şekilde bırakılarak

pres yonga ve bunların temizlenmesi gerekiyorsa, silindire bir taşıma bezi sarılır ve

gene bir alkali ile alt gümüş kaplama parlatılır. 20-30 dakika içinde taşıma bezi

kurumuş olur. Daha sonra basınç yükseltilerek parlatma işlemi 20 dakika daha

sürdürülür.

Yeni işletmeye alınan preslerde kumaş geçişi çoğu kere gecikmeli şekilde olur.

Bu durumda silindirin muldeye tam olarak uygun oturmadığı akla gelmelidir. Bu

silindirin muldeye tam olarak uygun oturmadığı akla gelmelidir. Daha fazladır basınç

vererek bunu sağlamaya kalkılmamalı mulde altında bulunun vidalarla bu tam oturma

sağlanmalıdır.

Kartonlu Pres, Elektrikli Pres

Değerli yünlü kumaşların yüzey apresi için, oldukça emek yoğun ve zaman alıcı

bir apre çeşididir. Elektrikli preste elde edilen parlaklık kibar, hoş bir parlaklıktır.

Kumaş mulden preste olduğu gibi çözgü yönünde gerilmez. Elektrikli preste, kumaş

neminin azalma tehlikesi yoktur. Kumaş düzgün bir şekilde katlanır, aralarına özel

17

parlak kartonlar konur. Malın inceliğine göre, 3-20 katta bir elektrikli ısıtıcı karton yer-

leştirilir. Kartonların yerleştirilmesi için yüksekliği ayarlanabilen masalar vardır.

Katlamaların yüksekliği arttıkça masalar aşağıya iner, işçilerin çalışma düzeyi sabit

kalır.

Yerleştirme işleminden sonra presleme yapılır. Bu esnada ısıtılabilen kartonların

çıkış telleri presteki elektrik prizlerine takılarak, kumaş katlarının 40-80 °C'ye ısıtılması

sağlanır. Daha sonra ısıtma durdurulur. Tüm katların aynı sıcaklıkta olması ve kumaşın

soğuyuncaya kadar basınç altında kalması önemlidir.

Kumaş katlarının kıvrım yerlerinin iz bırakmaması için işlem, birinci presteki

kat yerleri ortaya gelecek şekilde ikinci kere tekrarlanır, katlar, presin bastırma

yüzeyinden daha geniş hazırlanır ve böylece kıvrım yerlerinin preslenmesi önlenmiş

olur.

ŞARDONLAMA, TÜYLENDİRME

Şardonlama; dokuma yada örme kumaşların ipliklerinin içerisinden, liflerin

çekilerek kumaş yüzeyine çıkarılması ve böylece tüylendirilmiş yüzeyli bir kumaş

görünüşü oluşturulmasıdır

Şardonlama İşleminin Esası

Şardonlama; enlemesine açık durumdaki kumaşın, dönen doğal veya metalik

ince teller yada zımpara kaplı dönen silindirler ile aksi yönde geçirilirken, içerisinden

liflerin çekilmesi ile gerçekleştirilir. Esas olarak bir ana tambur ve bunun etrafında

dönen tellerle kaplı çok sayıda .silindirden oluşan şardonlama makinelerinde, hafiften

ağıra çok değişik şardonlama etkilen ekle edilebilmektedir.

Kumaşlar şardonlama için özel olarak oluşturulurlar. Atkı iplikleri,

tüylendirilecek lifler olarak yumuşak bükümlü ipliklerden seçilir. Şardonlanacak kumaş

için ayrı bir iplik sistemine gerek yoktur. Özel dokularda, kumaşın yüzeyinde ilave hav

iplikleri bırakılarak; bunların şardonlanması sırasında hav ipliklerinin durumuna göre,

yer yer tüylü bir görünüm de kazandırılabilmektedir.

Şardonlanacak mamullerde yüzeyi parlaklaştıran, havları bastıran presleme gibi

işlemler yapılmaz. Şardonlama sırasında kumaşın hafif nemli olması, şardonlanma

süresini kısaltır ve lif kaybını azaltır. Yün mutlaka nemli olarak şardonlanmalıdır.

18

Şardonlu Kumaş Özellikleri

Şardonlu kumaşlar, havlı kumaşlarla karıştırılmamalıdırlar. Havlı kumaşlar

yüksek yüzeylerdir, ancak ekstra çözgü yada atkı iplikleri ile oluşturulurlar. Şardonlu

kumaşlar havlı kumaşlardan, bir atkı ipliğini çıkarmak sureti ile ayrılırlar. Dokuma

şardonlu kumaşların atkı iplikleri farklı bir tüylü yüzeye sahiptir.

Birçok şardonlu kumaş aynı zamanda traşlanmıştır. Bu, şardonlu yüzeyin daha

üniform hale gelmesini sağlar. Ştrayhgarn ve kamgam şardonlu kumaşlar, öncelikle

takım elbise ve paltoluk olarak kullanılırlar. Bunlar; flanel, kersey, melton ve

benzeridir.

Şardonlamanın kumaşa kazandırdığı olumlu özellikler:

Şardonlu yünlü kumaşlar daha yumuşak tutuma sahiptir.

- Aynı materyalin tüylendirilmemişine nazaran daha yalıtkandır, sıcak tutarlar.

Çünkü, tüyler arasında hava hapsedebilirler.

- Şardonlama gevşek dokunmuş kumaşı gizler.

- Şardonlama ile kumaşlar, doğal olarak su ve leke itici özellik kazanırlar.

Şardonlamanın kumaşa kazandırdığı olumsuz özellikler:

- Şardonlanmış kumaşlarda kalkık tüyleri nedeniyle, lif uçları boncuklanır ve

nispeten daha çabuk aşınmaya maruz kalırlar. Bu durum; kol uçları, ceket önleri, ilikler,

dirsekler ve diğer aşınmaya maruz bölümlerde ortaya çıkar. Bu bölgelerde tüylerin yok

olması, sürekli giyilen bir cekette bir sezon boyu bile sürmez. Tüylü (şardonlu)

kumaştan giysiler, eğer yoğun kullanım sözkonusu ise tavsiye edilmez.

- Birçok şardonlu kumaş şardonlamadan sonra tek yönde (uzunlamasına)

fırçalanır, böylece tüyler kesin bir yön kazanır. Bu kumaşlar konfeksiyonda kesilirken,

bu özellikleri çok dikkatle incelenmelidir.

- Yüzeydeki iplikler zarara uğrayacaklarından, kopma sağlamlıklarında bir

azalma meydana gelir. Özellikle atkı yönünde sağlamlık belirli derecede azalır.

- Tüyler özellikle sentetik karışımlarında boncuklanma eğilimini arttırır.

Şardonlamada Dikkat Edilecek Noktalar

- Mamulün her tarafında aynı nem bulunmalıdır.19

- Açıcılar ve taşıma silindirleri her iki kenarda da aynı düzgünlükte çalışmalıdır.

- Mamul tam açılmış şekilde makineden geçirilmelidir. Aksi halde kumaşlarda

delik ve yırtıklar meydana gelir.

- Kumaşta buruşukluk olmamalıdır. Bu amaçla, önceden krablama veya dekatür

yapılır. Ancak, bu işlemler, şardonlamayı zorlaştırır.

- Kumaşta atkı ve çözgü gerilimlerinin bulunması, eşit olmayan şardonlaına

etkisi verir.

- Dikiş yerlerinde potluk olmamalıdır. Büzgülü bir şekilde yapılan

birleştirmelerde, dikiş yerinin her iki tarafında devam eden şardonlama çizgileri

meydana gelir.

- Belli bir miktar lif kaybı olur. Bu kaybın kalın kumaşlarda % 10'u geçmemesi,

ince kumaşlarda daha az olması istenir.

- Dinklenmiş yünlü kumaşlarda kumaşın kenarlarındaki dinkleme daha az ise,

çekme daha da az olmakta ve kenarlar dalgalı bir durum almaktadır. Bu durumda,

düzgünsüz bir şardonlama ortaya çıkar.

-Tamburlu, doğal dikenli makinelerde, dikenlerin eksenleri etrafında serbest

dönememeleri, sopalı tiplerde taşıyıcılardaki dikenlerin kopmuş liflerle fazla kirlenerek

etkinliğini yitirmesi de şardonlama çizgilerinin meydana gelmesine yol açar. Metalik

kancalı makinelerde aşınan kancalar da aynı hataya neden olur.

Şardonlama Çeşitleri

Elde edilen etkilere göre şardonlama;

- Yatık tüylü,

- Keçeleşme ve

- Kadifemsi şardonlama tiplerine ayrılır.

Yatık Tüylü Şardonlama

Şardonlama neticesinde ortaya çıkan tüylerin aynı anda veya takiben bir yönde

yatırılarak fikse edilmesidir. Kıvırcık olmayan, düz ve kalın liflerden yapılmış

mamullerde daha iyi sonuçlar alınır.

20

Yatık tüylü şardonlamada sopalı doğal dikenli şardonlama makineleri iyi

sonuçlar verir. Metalik kancalılarda doğrudan yatık tüylü şardonlama mümkün değildir.

Keçeleşme Şardonlaması

Lifler şardonlama parçaları yardımıyla mamülün, ipliklerin içerisinden çekilir ve

çekildikleri gibi ünsüz şekilde bırakılır. Daha ziyade tekstil mamüllerinin sıcak tutma

özelliklerini geliştirmek için yapılan bir şardonlama işidir. Bu şekilde şardonlanmış

yünlü mamüllerin bir de dinklemeden geçirerek yüzey keçeleşmesi iyice stabilize edilir.

Genellikle mamülün iki yüzü de şardonlanır (moda nedeniyle tek yüzünü şardonlanması

da mümkündür). Sonradan makaslanacak kumaşlardan önce bu tiep hafif bir

şardonlamaya tabii tutulur. Böylece daha yumuşak ve dolgun bir tuşe elde edildiği gibi

hav tüycüklerİni müteakiben yapılan makaslamada kesilebilmeleri de kolaylaşır.

Kadifemsi şardonlanma veya yatık tüylü şardonlama yapılacağı takdirde de

istenirse önce bir keçeleşme şardonlaması yapılabilir.

Kadifemsi Şardonlama:

Lifler şardonlama parçaları yardımıyla mamülün, ipliklerin içerisinden çekilir

yüzeye mümkün derecede dik vaziyete getirildikten sonra belirli yükseklikte kesilirler.

Böylece kumaş kadifeye sıklığına erişemez. Bu şekildeki şardonlama için de, düz ve

dayanıklı yün liflerden yapılmış mamüllerde iyi neticeler alınabilmektedir. Elde edilen

kadifemsikumaşlar ( velür) daha ziyade paltoluk veya döşemelik olarak kullanılır. elbise

yapımında pek kullanılmaz.

Genellikle velürlarda şardonlama sırasında lifler mamülün ipliklerin içerisinden

çekilmekte, sonra özel makinalarda yüzeye dik hale getirilmekte, buharlanmakta ve

birkaç pasajda kesilmektedirler.

Selülöz liflerinden yapılmış mamüllerin, yukarıda anlatılan şekilde

şardonlanması iyi netice vermekte olup, özel dokulara ihtiyaç göstermektedir. Doku

sırasında fazladan kullanılan pol (kutup, tüy) iplikleri kesilerek kadifemsi görünüş

sağlanmaktadır.

Şardonlama Makineleri

Doğal dikenli şardonlama makineleri,

Sopalı doğal dikenli şardonlama makineleri.

21

Tamburlu doğal dikenli şardonlama makineleri

Metalik dikenli (kancalı) şarbonlama makineleri

MAKASLAMA

Makaslama esas olarak iki gaye için yapılır:

Kumaş yüzeyindeki tüyleri belirli yükseklikte, düzgün bir seviyede kesmek;

Kumaş yüzeyindeki hav tüycüklerini tamamen uzaklaştırmak.

Bilindiği gibi yıkamada hava tüycüklerini uzaklaştırmak için yapılan bir işlemdir

ve yıkamada, bilhassa tırtıllı bir yüzeye sahip olan kumaşlarda, tırtıllar arasında kalan

kısımlardaki hav tüycükleri de tamamen uzaklaştırılabilmektedir. Bir kaide olmamakla

beraber genellikle yünlü kumaşlar makaslanır, selülöz veya sentetik liflerden yapılmış

kumaşlar yakılır. Tırtıllar arasında kalan kısımlarda ki hava tüycüklerin de

uzaklaştırılması isteniyorsa, yünlü kumaşlarda yakılır. Sentetik yün karışımlarının

yüzeylerinin tamamen parlak olması, boncuklama (pilling) tesirini azaltmak bakımından

istenir. Bunlar da genellikle kumaş yakılır. Yalnız yakma sırasında sentetik liflerin hafif

erimesi neticesinde, erime boncukları meydana gelir ki, bunlar daha koyu boyanırlar.

Bu nedenle yakmadan sonra bir de makaslama yaparak erime boncuklarının

uzaklaştırılması tavsiye edilir.

Makaslamanın esası: Makaslama esasının üzerinden geçerken kumaş yüzeyine

dik hale gelen tüy veya tüycüklerin uçları, sabit bir alt bıçak tarafından tutulur ve dönem

üst bıçak tarafından kesilir. Demek ki, makinanın esas kesme tertibatı makaslama

masası, alt bıçak ve üst bıçaktan meydana gelmektedir.

Makaslama Makineleri

Makaslamada;

- Makaslama masası,

- Alt bıçak,

- Üst bıçak vardır,

Kumaş makaslama masasından geçerken, kumaş yüzeyine dik hale gelen

tüycükler sabit alt bıçak tarafından tutturulur, döner üst bıçak tarafından kesilir.

Makaslamada pasaj sayısı bir veya daha fazla olabilir. Velur tipi kesimlerde tüyleri dik

22

konuma getirecek ilave bir tertibat vardır.

Makaslama makineleri, şardonlama makinelerinin arkasına konularak kontinü

işlem sağlanır.

Makaslama İşleminde Dikkat Edilecek Noktalar

- Kumaşın ters yüzünde düğümler varsa, makaslamada düğümler geldiğinde

kumaş makaslama masasının üzerinde fazla kaldırılacak ve kesilecektir.

- Makaslamada kumaş kalınlığının hep aynı olması istenir.

- Kumaş partilerinin birbirine dikildiği yerlerde makaslama masası yatırılarak

veya bıçak kaldırılarak önlem alınır.

- Kumaşın her tarafta aynı kurulukta olması istenir. Aksi takdirde, düzgünsüzlük

meydana gelir.

FIRÇALAMA

Kumaş yüzeyinde şardon ve makaslamadan sonra liflerin kalmasını engellemek

için, yapılan mekanik bir işlemdir. Fırçalama; yaş durumda ve kuru durumda yapılabilir.

Kum fırçalamadan önce kumaş buharlamadan geçer. Kullanılacak fırçalama

makinesindeki fırça silindiri sayısı, mamule ve gördüğü işlemlere bağlıdır. Fırçalamada

döner etkili fırçalar kullanılır. Fırçalamadan sonra kumaş parlaklık, yumuşaklık kazanır.

Yaş fırçalamada, kumaş fırçalanmadan önce fırçalama silindirinin arasından

geçer.

HAV POLİSAJI

Dokuma, örme veya tafting döşemelik ve perdelik veltırların, kadifelerin,

şardonlanmış ve zımparalanmış yüzeylerin, battaniyelerin, halıların parlak hoş bir

görünüm kazandırılması, taklit kürklerin güzelleştirilmesi amacıyla yapılır. Hav polisaj

işlemi ile; hav elyafları açılır, düzeltilir ve aynı yöne getirilir. Havlan düzelen yüzey bu

işlem sonunda yüksek bir parlaklık efekti kazanmaktadır. Bu parlaklık; elektrik, buhar,

yağ ve IR ısıtma etkisi ile pürüzsüz yüzeyli döner çelik silindirler ile sağlanır.

Silindir içine 4 adet hafif yivli kertik açılmıştır. Bu kertiklerde çelik ve

alüminyumdan yapılmış pabuç şeklinde parçalar bulunmaktadır. Silindirlerin yüksek 23

devirde dönmesi esnasında bu kertikler ve kertik içindeki pabuçlar, hav üzerine darbe

etkisi yapan bir çekim yaratırlar. Bu çekimin yönü, materyalin hareket yönündedir.

Bu arada, rotor silindirinin elektrikle ısıtılmış olması ve yüksek süratle dönmesi

sayesinde sentetik elyafta şok tarzında bir plastikleşme oluşur.

Pasaj sona erdiğinde havlar tekrar aynı yönde düzeltilir ve gevşek (gerilimsiz)

bir durumda serilir, akabinde soğutularak bu durumda fikse edilir.

Hav rotor silindiri özel bir çelik dökümden yapılmaktadır ve çapı 300 mm'dir,

Hav polisaj tesisi; bir hav rotoru ve bir de nemlendirme tertibatından oluşmaktadır.

Nemlendirme tertibatı çok çeşitli yapılarda olabilmekte ve materyalin buharlama veya

su püskürtme ve fırçalama işlemleri ile nemlendirilmesin! sağlamaktadır. Aynı tertibat,

materyale ıslatma yardımcı maddeleri içeren bir flotteyi de püskürtebilmektedir.

Materyalin buhar, su ve ıslatıcı madde ile nemlendirilmesi, polisaj efektinin

artmasını ve stabil olmasını sağlamaktadır. Yünlü materyaller için silindir sıcaklığı 160-

1800C, viskoz materyaller için viskoz karışımları için 140-1600C, poliakrilnitril

materyaller için (Voltex örme kürkler) 110-1700C olarak denenmiş ve tespit edilmiştir.

Materyalin silindirler üzerine bastırılması için gereken basınç materyale ve istenilen

efekte göre makine üzerinde ayarlanabilmektedir. Materyal hızı 3-7 m/dak. civarındadır.

Hav polisajı için bazı teknolojik öneriler:

Burada asıl şart çok iyi şardonlanmış bir materyalin hazır olmasıdır.

1- Varyasyon: Kurutma, polisaj.

2- Varyasyon: Buharlama, polisaj.

3- Varyasyon: Nemlendirme, buharlama, polisaj.

4- Varyasyon: Nemlendirme, polisaj.

KATİNE APRESİ

Şardonlanmış kumaşın tüy (hav) tabakasına, mekanik işlemler sonucu düğümlü

ve dalgalı bir görünüm kazandırılması işlemidir,

Daha çok yünlü mamullerde fantezi kumaş eldesi için kullanılan, özel apre

türüdür.

24

MELTON APRESİ

Bilardo masası kaplama kumaşına uygulanan apredir.

Kalın, ştrayhgarn yünlü kumaşa etkili bir dinkleme yapılır.

Bu apre işleminde, kuvvetli bir dinkleme ve hafif bir şardonlama ile çizgisiz,

küt, keçeleşmiş ve sık bir lif havı oluşur. Bundan dolayı da örgüsü tanınmayacak

(görülemeyecek) durumdadır.

Aşınmaya daha fazla maruz kalan yerler kolayca yıpranırlar. Ştrayhgarn melton,

flanelden daha ağırdır, yüzeyi daha pürüzlüdür ve karışıktır. Apre hataları apreleme

işlemlerinde ortaya çıkan hatalardır.

- Reçete içeriği

- Mamul üzerinde daha önce kalan artıklar,

- Apre maddelerindeki bozukluklar,

- İşlem koşullarının doğru ayarlanamaması gibi nedenlerden kaynaklanırlar.

Yünlü apre işlemlerinde görülebilecek hatalar

- Keçeleşmezlik apresinde renk değişimi yada sararma olması. Apre yöntemine

bağlı olarak tutumun sertleşmesi.

-Şardonlama işleminde aşınan şardon telleri nedeniyle oluşabilecek şardonlama

çizgileri.

- Presleme işleminde basınç-sıcaklık ve nemin doğru ayarlanamaması nedeniyle

yapay parlaklık (basınç izi).

- Çeşitli işlemlerde kumaşın kırışık halde sarılmasından oluşan kat izi, kırık

izleri.

- Dikiş yerinin kalın olması yüzünden kumaşta basınçla oluşan iz.

- Bazı apre maddeleri aplikasyonunda ard işlemlerin gereği gibi yapılmaması

sonucu oluşan kötü koku. Yündeki sülfür kokusu hidrojenperoksit ile giderilebilir.

- Yüzeysel fiksaj işlemlerinin gereği gibi yapılmaması sonucu yetersiz ütü tutma

özelliği.

- Apre işlemlerinde koşulların hassas ayarlanmaması nedeniyle elyafın zarar

25

görmesi, mukavemet kaybı.

-vb.

KAYNAKLAR

- Mehmet YAKARTEPE, Zerrin YAKARTEPE. Tekstil Terbiye Teknolojisi.

Kasar’dan Apreye., Birinci Baskı, İstanbul, 1995.

- Doç. Dr. Işık TARAKÇIOĞLU. Bitim İşlemleri ve Makineler.

İÇİNDEKİLER

YÜNLÜ MALZEMELERİN APRESİ..............................................................................1

Kimyasal (Yaş) Apreler.....................................................................................................1

Keçeleşme Olayı................................................................................................................2

Keçeleşme Çekmesi...........................................................................................................2

Yünlüde Keçeleşmeyi Etkileyen Özellikler.....................................................................2

Keçeleşmezlik Apre Yöntemleri.......................................................................................3

Yükseltgeme ile Keçeleşmezlik........................................................................................3

YÜNLÜ MAMÜLLERİN SU İTİCİLİK BİTİRME İŞLEMLERİ...................................3

GÜVE YEMEZLİK APRESİ............................................................................................4

Güve Yemezlik Apresinin Prensibi...................................................................................4

Güve Yemezlik Maddeleri................................................................................................5

Güç Tutuşurluk Apresi......................................................................................................5

Basit Apre..........................................................................................................................5

Yünlü Kumaşta mekanik (Kuru) Apreler..........................................................................6

FİKSAJ, FİKSE.................................................................................................................6

26

Yünlüde Yüzeysel Fiksaj...................................................................................................7

ÇEKMEZLİK....................................................................................................................8

Relaksiyon çekmesi...........................................................................................................8

Higral esneme....................................................................................................................8

Süper Büzülme, Süperkontraksiyon..................................................................................9

Keçeleşme Çekmesi...........................................................................................................9

Kimyasal Fiksaj ile Çekmezlik Apresi............................................................................10

London-Shrunk, London Çektirmesi...............................................................................11

NEMLENDİRME............................................................................................................11

DEKATÜR......................................................................................................................12

Kuru Dedaktör.................................................................................................................14

Kazan Dekatürü...............................................................................................................14

Kazan dekatürünün avantajları........................................................................................14

Kazan dekatürü................................................................................................................14

Bitim (Finish) Dekatürü, Yarı Dekatür...........................................................................15

Bastırmalı Parlaklık Dekatürü.........................................................................................15

Kontinü Dekatür..............................................................................................................15

Buhar Üflemeli Dekatür..................................................................................................15

Yaş Dekatür.....................................................................................................................15

PRESLEME, BASTIRMA..............................................................................................16

Mulden Pres Ayar ve Bakımı..........................................................................................16

Kartonlu Pres, Elektrikli Pres..........................................................................................17

ŞARDONLAMA, TÜYLENDİRME..............................................................................18

Şardonlama İşleminin Esası............................................................................................18

Şardonlu Kumaş Özellikleri............................................................................................18

Şardonlamanın kumaşa kazandırdığı olumlu özellikler:.................................................18

Şardonlamanın kumaşa kazandırdığı olumsuz özellikler:...............................................19

Şardonlamada Dikkat Edilecek Noktalar........................................................................19

Şardonlama Çeşitleri.......................................................................................................20

Yatık Tüylü Şardonlama..................................................................................................20

Keçeleşme Şardonlaması.................................................................................................20

Kadifemsi Şardonlama:...................................................................................................21

Şardonlama Makineleri...................................................................................................21

27

i

MAKASLAMA...............................................................................................................21

Makaslama Makineleri....................................................................................................22

Makaslama İşleminde Dikkat Edilecek Noktalar...........................................................22

FIRÇALAMA..................................................................................................................23

HAV POLİSAJI...............................................................................................................23

Hav polisajı için bazı teknolojik öneriler:.......................................................................24

KATİNE APRESİ...........................................................................................................24

MELTON APRESİ..........................................................................................................24

KAYNAKLAR................................................................................................................25

28

ii