Yuz Mertebe

8/14/2019 Yuz Mertebe

1/87

smail Ankarav Dede

Minhac'l Fukara adl eserden

Mertib-i slk (Slkun mertebeleri)ve Yz Mertebe

Bu ksm on bb zere meydana getirilmitir. Ve her bb onar dereceye mildir.


2/87

1. DERECE: YAKAZA (Uyank Olma Hali)

Hak Tel bir hadis-i kuds'sinde Davud (as)'a hitaben yle buyurdu:"Ey Davud! Uyank ol... Din kardeine kar yumuak davran. Sana, benim isteim dorultusunda

itaat etmeyene ve seninle muvafk olmayana dost ol ma. nk o senin dmanndr."Buradaki yakazadan (uyanklktan) murad, gaflet uykusundan kurtulmaktr. Ve cehaletten ber

olmaktr.Salike evvela lzm olan ey; gaflet uykusundan uyanmas ve Hak iin, onun rzas dorultusunda

kyama kalkmasdr. Nitekim Allah-u Tel Habibine hitaben yle buyurmutur:"Ey Muhammed! Sen onlara yle de: 'Size birtek dm var. kier ikier ve teker teker Allah'a

ynelin. Sonra dnn. Arkadanzda delilikten hi bir eser yoktur. O, iddetli bir azabn gelipatmasndan nce sizi uyaran bir peygamberden baka birey deildir." (Sebe, 46)

uras hi phesiz ki, insan, ftrat icab gaflet uykusuna ve bunun muktezas olarak da cehaletedaha fazla meyyaldir.

Canmz Hak ile uyank olmazsauyanklk bizim iin iki da arasndaki boaz ve geit gibidir.

Resulullah efendimiz(sav) bir hadis-i eriflerinde yle buyurmulard: "insanlar uykudadr.ldkleri zaman uyanrlar." Yani, insanlar ekseriya gaflet uykusudadrlar. Ve dinin emirlerini her demuyank olarak huzur-u kalb ile yeri ne getiremezler. Bir kimsenin kalbi ve ruhu uyank ve bilgili olursa,o zahiren (grnrde) uyua bile, o ehl-i tahkikin nazarnda uyanktr. Ve ona uyuyor denilmez. Ziraonun uyumas, Hz. Peygamberin uyumas gibidir. Nitekim Hz. Peygamber(s.a.v.) yle buyurmutur:"Benim gzlerim uyusa bile kalbim ve ru hum Rabbimden haberdar ve uyanktr." Ruhun ve kalbinbdar (uyank) olmas ve bu uyankln istikrarl olarak devam etmesi iin bir stad'a ihtiya vardr.Onun va'z ve nasihatleri talip olan salikin ruh melekelerini gelitirir. Bu geli melerle beraber kalb inkiaflar zuhur eder. Bu zuhurlar saliki daima uyank tu tar. Bu sayede, salik, hangi derecede vemakamda olduunu anlamakta glk ekmez. Hangi mertebede olduunu mahede etmesi onunayn zamanda ne ye ihtiyac olduunu ve eksiini nasl kapatmas gerektiini ihsas eder. Uyankl nen makbul, slikin nefsine ait fesid ve msiyetleri grmesi ve onlar izle etmeye almashususundaki uyankldr. Ve akabinde tevbe ve istifara koabilme isteidir.

2. DERECE: Tevbe"Ey iman edenler! Allah'a samimiyetle tevbe edin. Belki Rabbiniz ktlklerinizi siler." (Tahrim; 8)

Tevbe demek meyihe gre Allah'n hkmne muhalefet etmekten rcu' etmektir. Buradakircu'dan kast kalbin Allah'a asi olmaktan vazgeip ona boyun emesi demektir. te buna gre birkimse; kalben fsk- fcurdan vazgemeyip lisan ile tevbe ederse, onun tevbesi kezzaplarn(yalanclarn) tevbesidr. Ve asla kabul edilmez. Ali (a.s.) yle buyurmutur: "Yalanclarn yaptklartevbe, dillerinin ucuyla yaptklar tevbedir." Arapa "Tevbete'nNasha" ifadesi terkip olarak "samimitevbe" manasna gelir ve yet-i kerimede de aynen bu ekliyle geer. Nasuh (samimi) kelimesi,

mny kuvvetlendirmek zere, mbalaa sigasnda kullanlmtr. Yani "halis, samimi ve itenliindeasla sphe olmayan" demektir. Nitekim, halk arasnda kullanlan bir terkipte "ase-l'n-nash" denir.Bunun mns; "szme bal" demektir. Buradaki nash kelimesi "szme, saf, effaf ve iinde herhangibir itah karc krnt veya pis birikintinin bulunmad bal" mnsna gelir. te tebihi tevbeyle


3/87

birletirecek olursak, samimi olarak yaplan tvbe, saf bal gibi szme, effaf ve kirsiz demektir. Balnasl ki iindeki bal mumundan arndrlp saf hale getiriliyorsa, tevbe de iinden riya ve irkefliklerintemizlenmesiyle nasuh (samimi) hale getirilir. Yan, halis, sadk ve tertemiz olmas nasuh tevbenin ennemli hususiyetleridir.

Muaz ibn i Cebel, Resulullah(sav) efendimize yle sordular; "Tevbe-i nasuh nedir ya Resulullah?"Resulullah efendimiz cevaben; "Tevbe; Allah'a tevbe edenin, tevbe ettikten sonra, stn memedenktktan sonra, bir daha ona dnemeyecei gibi, gnahlara dnmemesidir."

Nitekim Hz. Mevln beinci ciltte bu hadis-i erifi tefsir ederek yle buyuruyor:"Tevbe ksmdr. Birincisi, tevbe-i avam. kincisi tevbe-i havas. ncs tevbe-i ehass-

havas'dr. Znnn hazretleri yle buyurdular: 'Avamn tevbesi, zulmetten kurtulmak iindir. Havasntevbesi, gafletten kurtulmak iindir. Ehass- Havas'n tevbesi ise, hereyi Allah'tan bilip, her trlyapt eyden kendini yok saymak ve Allah' mahede etmek iindir.' Zira, ehass- havas olankimseler, hayrat, hasenat, ibadetleri ve tatleri kendilerinden bilmezler. Ve ortada kendilerinigrmezler. nk onlarn uhudundan nazar itibariyle, vcudlarn grmek ve bireyi kendilerindenbilmek byk gnahtr. Resulullah(sav) bu mevzua mnasip olarak yle buyurmutur: "Seninvcudun (varln senden bilmen) hi bir gnahla kyas edilemeyecek derecede byk gnahtr." itebu ehass- havas (havasn da havas') olan kimseler yapm olduklar tevbeyi de Allah'tan bilirler. "

Nuri hazretleri yle demitir:

"Ariflerin tevbesi, btn masivadan Allah'a snmaktr." Belki de asl tevbe, tevbeden tevbeetmektir. Revim'in dedii gibi; "Asl tevbe, tevbeden tevbe etmektir." Ve Hz. Mevln Mesnev'sinde yle buyuruyor:

Yok olann yolu baka yoldur.nk akl banda olmak da baka bir gnahtr.

Haberlerin haber vericisine bhaber.Tvben gnahndan beter.

Ey geen hallerden tevbe etmek isteyen!Bu tevbe etmekten ne vakit tvbe edeceksin? Syle.

Kh zir namesini kble edinirsin,kh alayp inlemeyi per durursun.

Ekmel-i Kamilin olanlarn tevbesi budur: Mazi (gemi zaman) bunlarn katnda zikrolunmaz. Vegelecek zamana nazar klnmaz. Bulunduklar zamanda ise bir an olsun tevbeden geri kalmazlar.Bunlar ibn-i vakttirler. Yani vakte uyarlar. Gemi zamann tevbesi ile megul olmak zaman zayietmektir derler.

Onlara gre aslnda vaktin hkm, btn masivadan tevbe edip, taib ola nn vcudundan datevbe etmesidir. Hal byle olunca, fani olanlarn duas ve tevbe ederek Allah'a ynelmeleri, ebrar(sekin) olanlarn tevbesi gibi deildir. Zira kendini akll olarak gren ve tevbeyi kendinden bilenlerinbu zanlar bile balbana bir gnahtr. Akllln gereklerinden ve daha doru bir ifadeyle sylenecek olursa vehimlerinden biri de kiinin yapm olduu hayr ve hase nat kendine maletmesi ve srf kendinden bilmesidir. Bunlarn yoluna vcut sahibi olanlar gidemez.

eyh hazretleri Ftuhat'nn yetmibeinci babnda yer alan "Tvbenin Terki" ksmnda ylebuyuruyor:Ben ne zaman Hakk'a muhalif oldum ki tevbe edeceim

Onun iindir ki tevbeyi terkeyledimZira terk-i tevbe Hakk' mahedeye delildir

Sen tevbe edenlere de ki; siz mahcup oldunuz Vrdla olan hakaykn idrakinden.

Ey Talip olan kimse, unu iyi bil ki; salik olan kimse "Nerede olursanz olun, o sizinle beraberdir"hkmnce ve "Allah hereyi kudretiyle ihata eder" takdir-i ilahisince, her an Allah'la beraberolduunu hissetmeli ve bilmelidir.

"Biz ona sizden daha yaknzdr. Fakat siz grmezsiniz" (Vaka; 85.) yet-i kerimesindeki srranlamal ve idrak etmelidir. Bunu idrak eden tevbe eylemez. Ancak ve ancak bu yaknl idrak edemeyenler tevbe eylerler. Bir istei veya ihtiyac iin sz tasarrufunda bulunmaz. Zira sarf edende, edilen de mevcut olan Haktadrlar.


4/87

te salik olan bu sfatlarla muttasf olarak Allah'a rcu ederse hakikati mahede eder. Yoksatevbe nevinden gayretkeliini bir cemaate isbat etmek iin gayret sarfederse onun tevbesi riyadanbaka birey deildir. Ve vcud-u isbat iindir. Hakikatte en gzel tevbe mahedeye erer ermeztevbeyi terketmektir. Bu mertebe ehl-i uhud mertebesidir. Ehl-i vcd'un mertebesi deildir.Beeriyet menzilesinde ve tabiat makamnda kalanlara ruhsat olsun diye bu mevzuu izah etmideiliz. Zira bu gibi hasletler (tvbeyi terkederek tevbe etmek) keml ehline aittir. Bu, hccet ittihazedilerek nefsan istekler muvace hesinde kullanlmamaldr. Zira bakiyye-i nefs bir insanda mevcut

iken bu delilleri alarak kendisine temil eylemesi byk vebaldir. Ama bir kimse ki imdiye kadar izahettiimiz mertebelere ve mahedelere ermise o zaman bu delillerin hepsi o kimseye helaldir. Yeterki hakkyla tevbe etsin ve yapt tevbesine riyet etmenin ne olduunu bilsin...

3.DERECE: nabet

"Size azap gelmeden nce Rabbinize ynelin ve ona teslim olun. Sonra yardm olunmazsnz."(Zmer; 54)nabet, lgatte rc demektir. Daha ak ifadeyle, Allah'a ynelip tevbe etmektir. Ancak tevbe ile

inabet arasnda fark vardr. Tvbe, Allah'a isyan ve muhalefet ettikten sonra Allah'a ynelmek ve af dilemektir. nabet ise, bir kulun Allah'a isyan etmese bile normal haliyle de O'na tevbe ederek ynelmesidir. Nitekim Osman Marib hazretleri dahi bu mevzua muvafk olarak yle buyurmutur:"Bir kimsenin masiyetten tr Allah'a ynelmesi tevbedir. Ve ona taib denir, mnib denmez. Mnibise; btnyle Rabb'na ynelen demektir." Ama Ebu Ali Dekkk hazretleri tevbeyi mertebeyeayrmtr. Ve bu mertebelerde inabeti, tevbenin orta dereceli olan diye tarif etmitir. Ve eyhu'l-slm hazretleri Menazil-i Sairin'de buyuruyor ki, "nabet eyden mteekkildir. Hakk'a rceylemek ve bundan taat ve slah olmay gaye edinmektir. nk tevbe, gnah ve masiyetten Allah'asnmaktr. Ahdine vefa eylemektir. Tvbesinde vermi olduu sze sadk kalmaktr." "Topluca

Allah'a tevbe ediniz ey m'minler!" emrine icabet etmekle, amelini ve taatini slah etmi saylmaz. Vebu haliyle de Hakka rc etmi saylmaz.Tvbe etmenin art tr. Evvela gnahlardan piman olmak ve onlardan dolay tevbe etmek

gerekir. Farz ve vacip ibadetlerinden klmayp da fevt ettii ibadetleri varsa onlar eda etmek lazmdr. Hakka rc etmek ve ahdine vefa gstermek ise eyle mmkndr. Birincisi,gnahlardan alnan lezzeti terketmek lazmdr, ikincisi, gnahkrlara kar tavr almak vegnahlarndan dolay onlar ihtar edercesine tahkirle bakmak gerekir. ncs, gnahkrlaraHakk'tan mafiret dilemek ve kendisinin onlardan daha gnahkar olduunu kabul etme tevazuunuelden brakmamaktr.

Buna benzer olarak hlen tevbe etmek de esasa dayanr: Birincisi, "Allah sizi yaratt, ancak sizbunu bilmezsiniz" yetine binaen tek fiil sahibinin Allah olduunu kabul etmekle hl tevbesigerekleir, ikincisi, tevbe edenin Allah karsnda fakrn ve acziyetini ifade eden bir hal ierisinegirmesidir. ncs, ise "lmeden evvel lnz" srrna matuf olarak inabn srrn anlamasdr.

4. DERECE: Muhasebe

Resulullah efendimiz (a.s.) bir hadis-i eriflerinde yle buyuruyorlar: "Hesaba ekilmeden evvel,kendinizi hesaba ekiniz. Kyamet gn amelleriniz tartlmadan, amellerinizi tartnz. Ve lmedennce lnz." Amellerinizi, aklnzn ve eriate ait llerin yardmyla tartnz. Zira bir yet-ikerimede; "O gn, sevap tarts ar gelen, raz olaca bir hayat iindedir. Sevap tarts hafif geleninise, kucana snaca anas, bir uurumdur." (Karia, 6, 7, 8, 9) buyurulmaktadr. Ahirete memnunve mesrur gitmenin yolu, bu dnyada insann kendisini hesaba ekmesidir.

eyh hazretleri Ftuhat'n otuznc babnda yle buyuruyor:


5/87

"Bizim eyhlerimiz, Hz. Peygamberin; 'hesaba ekilmeden evvel, nefislerinizi hesaba ekiniz'emrine imtislen, konutuklar ve iledikleri btn amellerden kendilerini hesaba ekerlerdi. Hattasyledikledi szleri ve yaptklar ileri bir deftere kaydederlerdi. Yats namazn kldktan sonraevlerine ekilip kendilerini muhasebe ederlerdi. Ve defterlerini hazr hale getirirler di. Deftere yazmolduklar amellerini okuyarak muhasebe ederler, ayet yaptklar ilerde msiyet mevcut ise tevbeistifar ederler, yok ayet kr gerektirecek bir husus var ise krederlerdi. O gn bu muhasebeyiyapmadan uyumazlard."

Ve eyh hazretleri devamen yle dedi:"Ben btn bu sfatlar kendisinde tayan iki kimseyle karlatm. Biri Abdullah bin Mcahid,

dieri ise Abdullah bin Kasm idi. Bunlar bu makama sahip idiler. Ve bunlar tevbe edenlerin kutbuydudeta."

Ey Hak talibi olan kimse, ite hakik muhasebe edenler, bu itinay ve ihtimam gstermilerdir. Enbyk sermayesi olan mrn bo ilerle dolduran ne byk zarardadr bir dn... Onun sonuhsrandr. Hakk'n huzurunda rezil olmaktr.

Nitekim, Hasan bin Ali'den, Hz. Aie(anha)'dan ve Hasan- Basr'den rivayet edilen bir hadis-ierifte Resulullah efendimiz(a.s.) yle buyurmutur:

"Kim, iki gn birbirine eitse zarardadr. Kimin gn dnne gre, ktlkle geiyorsa o mahrumolanlardandr. Kimin gn de ziyadesiz geerse o apak bir noksanlk ierisindedir. Bu haliyle lmona daha hayrldr."

Ahmed dedi ki:ki gn bir olan kimse aldanmtr ve pheye kaplmtr.

Yaknsiz kimse aptallk iinde yaar.Bo torba gibi ii havayla dolu olur.

Bu kapy reddeden Cehennem'e doru gider;yangn ve izdi rap iinde kalr.

bn'l-Ata hazretleri yle dedi:"Allah'n dahil olmad hi bir vakit ve saniye yoktur. yleyse her vakit yeniden Allah' mahede

et." Allah' mahede etmenin yolu zahir ve btn ibadetleri yerine getirmekle olur. Zahir ibadetler;

namaz, oru vs. Btn ibadetler ise mnacaat, tevcht ve tecelliyt ve varidattr. Her vakit iin biribadet vaz'edilmitir. Ve ibadetlerin vaktinde eda edilmesi, hassasiyetle yaplmas gereken birhusustur. ayet bir ibadeti zamannda yapamamsan, onu dier bir vakitte kaza etmen lazmdr.Nakledildiine gre birgn Cneyd hazretleri hznl bir vaziyetteydi. Mridlerden biri onun mahzunolmasnn sebebini merak ederek niin hznl olduunu sordu. Cneyd hazretleri cevaben ylebuyurdu: "Evrad vaktim geti onun iin hznlym." Arkada ona yle dedi: "O halde kaza et."Cneyd hazretleri, "Nasl kaza edebilirim. Her vaktin tasarrufu ve faidesi o vakte aittir." Cneydhazretlerinin bu sz ibadeti ve virdi zamannda eda etmenin hassasln ve gemi zamandan dahaehemmiyetli olduunu ifade eder. Zamannda eda edilmeyen vird kamil olanlarda ciddi bir eksiklik husule getirir. nk virdi olmayann evrad olmaz, ibn-i Ata hazretleri yle buyuruyor:

"Virdi hakir grp onu brakmak, dalavere ve sahtekrlktan baka birey deildir. Veya virdibirtakm hilelerde kullanmak istidractr. stidrac ise hile yoluyla insanlara bir ksm hayali gz boyamahadiseleri sergilemektir. Zahirdeki bu muvaffakiyet gibi gzken gz boyamaclk ekseriyeti virddenyz evirtir. Ve ibadetlerde tembellie yol aar. stidrac sayesinde kemale erdiini zannedenleribadet ve taati de brakrlar."

Mevln hazretleri Mesnev'sinde yle buyurmutur:Kendisini her konakta

sofra bana varacak sanmayan kiiye kul olaym. Adamn, bir gn evine varabilmesi iin

birok konaklar terketmesi lazmdr.Kim kendi noksann grp anlarsa,

yedeinde dokuz at olduu halde tekemml yolunda koar.Kendisini kmil sanan, ululuk sahibi

Allah'n yolunda uamaz.


6/87

Ey marur ve sapk!Cannda kendini kmil sanmaktan daha

beter bir illet olamaz.Senden bu kendini beenme illetidefoluncaya kadar gnlnden de

ok kan akar, gznden de!Bu istidrcn asl, hayal ve nefsan ahvale itimad ve hev ve hevese uymakla olur. Sana gereken

ise hev ve heveslerinin esiri olup o gzelim mrn heder etmemendir. Zira mrde karlanfrsatlar ve kymetli vakitler tekrar geri dnmez. Gzel vakitlerin kymetini ise hibir ey deyemez.Cneyd hazretleri bu mevzuda yle buyurmutur:

"Kaybolan vaktin deerini hibir ey karlayamaz. Ve vakitten daha aziz birey yoktur."Bu mevzua mnasip olarak Mesnev'de yle gemektedir:"Birgn Mevln hazretleri mecliste sakin bir vaziyette oturuyorlard. nsanlardan birisi meclisteki

sktu bozmak iin lafa girdi; 'Sultanm, bugn ehre evketli bir paa hazretleri geldi. Ve filan Beye,Sultan Alaaddin byk bir beylik yetkisi verip gitti.' Bunun zerine Hz. Mevln yle buyurdular:

kz gelmi, eek gitmi.

Bize ne bu hikyeden? Aman ha, mr ok azizdir.Bu arbededen kurtul da gel.

eyh hazretleri Ftuhat'n 92. babnda yle buyuruyor: Bizim yaranmz dan bazlar seyahatleriesnasnda baz abdallarla karlayorlarm. Karlatklar bu ahslar bulunduklar yerin fsk- fcuraait ahvalini bir bir anlatyorlarm ihvanmza. Bununla da kalmayp balarnda bulunan hkmdarnynetimdeki kusurlarn anlatmlar. Bunun zerine ihvanmzdan vel olan birisi kzarak yle demi:"Efendiyle tebs arasna girilmez. Sen kim oluyorsun ki, haddine olmayan meselede ahkamkesiyorsun. Eer bir meguliyet istiyorsan o da Allah'a tat ve ibadettir. Nazarn Allah'tan bakasnaevirme." Ne gzel demi. nk umumun ilerine ait lakrdlarla mr telef etmek en byk ziyandr. Ve en gzel sermayeyi mahvetmektir.

Hz. Ali (ra) yle buyurmulardr:"M'minin mrnn kymet karl yoktur,Zira fevt olan eyleri o gzel mrnde idrak eder."

Eer slik, mrn bo yere geirirse, dnyas da ahireti de hsrana urar. Yolcu! Kendine gel, kendine...

Vakit geti; mr gnei kuyuya doruldu.Bu iki gnceizinde olsun,

kuvvetin varken kocaln Hak yoluna sarfet.Elinde kalan u kadarck tohumu ek de

u iki anlk mddetten uzun bir mr bitsin.Bu aydn era snmeden kendine gel de

hemen fitilini dzelt, yan tazele. Yarn yaparm deme.

Nice yarnlar geti.Ekin zaman tamamiyle gemesin.

Uyank ol.


7/87

5. DERECE: Tefekkr

Resulullah efendimiz (sav) yle buyurdular: "Tefekkrden byk ibadet yoktur. nk tefekkrkalbe mahsustur. Ve Hakk'a tahsis edilmitir." nk kalb en erefli zadr. En erefli zya mahsusolan mefhum elbette ki erefli olacaktr. Onun iin bir saat tefekkr etmek, bir sene ibadet etmektenefdaldir. Yine Resulullah efendimiz(sav) bir hadis-i eriflerinde yle buyururlar: "Bir saatlik tefekkr,

bir senelik ibadetten daha hayrldr." Ancak tefekkrn yaplaca yerlerin de iyi tayin ve tespitedilmesi artyla... Tefekkr ya hayrl ilerde, ya Allah'a ait sanatn mucizev muvzenesini mahedeetmede yada Allah'n sfatlarnn tezahr olan nimetlerinde yaplmaldr. Yalnz Allah'n Zat-Nahiyesine ait meselelerde fazla tefekkre dalmak nehyedilmitir. Abbas(r.a.)'dan rivayet edildiinegre; Resulullah[savl tefekkr etmekte olan bir kavmi grd ve onlara hangi hususta tefekkrettiklerini sordu. Onlar da cevaben; 'Allah'n ztn ya Resulallah' dediler. Bunun zerinePeygamberimiz(sav) yle buyurdular: "Allah'n ztn dnmeyiniz. Bilakis O'nun ulhiyyetinitefekkr eyleyiniz." Zira Allah'n ztn tasavvur etmek insan zihninin g yetirecei birey deildir.ayet byle bir tefekkre girerse, kafasnda ekillendirdii sama sapan ve btla ait hayal unsurlarn

Allah'a temil eder ki bu son derece tehlikeli bir durumdur.Nimetler hakknda dnmek yolun artdr.

Fakat Hakk'n zt hakknda dnmek gnaha sebep olur.Hakk'n ztn dnmek btl olur.

Hsl tahsil etmeyi imknsz bilEvham ve hayale ait bir ksm tasavvurlar onun cellini asla mahede edemez. nsan hayalinin

Allah u Tel hakkndaki tasavvurunun en son varaca nokta hayret noktasdr. Zira "Allah'n ilminihibir ey iht edemez." Bu hkme binaen hi bir kimsenin bilgisi Allah' mutlak hviyetiyle bilmeyeyetmez. Hi bir akl onun gayb hviyetini idrak edemez. Slike lzm olan ise; grm olduueyadaki ahenk ve muvazeneye binen Allah' sanatnda aramas ve on da tefekkr etmesidir. nki

Allah' yaratt sanatnda dnmek insana srr verdii gibi bilgisizliini izle eder. ibn-i Ata yledemitir:

"Fikir (tefekkr) sadrn nurudur. Ve srrn kaynadr. Tefekkrsz kalan kalb kararmayamahkumdur. Ve cehaletle beraber kesif bir gurura kaplr."

Tefekkr seni bu evden yukar eker.Seni srlar sarayna doru eker.

Bu misilli fikir etfl-i eriatin fikridir. Ama eshb- hakikatin fikri ise; Allah'n sfatlarna ait srlarntecelliyatn tefekkr etmektir. Masna (yaratlm gzelliklere) baksalar, onda Sanii grrler.Messirden eseri istidlal klarlar. Ve onun nuruyla bu eyay bulurlar. Bu derinlikteki tefekkre eshb-eriat vkf deildir.

Ylda emekleyen ocukta erlerin dncesi nerde?Nerde onun hayali, nerde dosdoru hakikat?

ocuklarn dnceleri ya daddr ya st. Ya kuru zmdr, cevizdir, yahut barp alama.

Abdurrahman Selemi'ye u soruyu sordular: "Zikir mi daha evldr, fikir mi? nk zikir, Allah'nsfatn zikretmektir. Allah (c.c.) 'Siz beni zikrediniz ki ben de sizi anaym' buyuruyor. Fikir ise kulunsfatdr. Nitekim Allah u Teala yet-i kerimesinde yle buyurmutur: 'Gklerin ve yerin yaratlndnr ler ve yle derler; Rabbimiz sen bunu bo yere yaratmadn. Seni tebih ve tenzih ederiz.Bizi cehennem ateinden koru'." (l-i Imran 191)

Bu yet-i kerimenin ifadesinden de anlalaca zere, zikir, fikirden (tefekkrden) evldr.Ben bu kadarn syledim; tesini sen dn.

Fikrin donmusa, dnemiyorsan, yr zikret.Zikir fikri titretir, harekete getirir.Zikri bu donmu fikre gne yap.


8/87

6. DERECE: i'tism

Allah u Tel bir ayet-i kerimesinde yle buyuruyor: "Hep birlikte Allah'n ipine smsk sarln."(l-i mran, 103) Allah'n ipinden murd "bir tark zere ahdetmek" mnsdr. Bu mn istir birslpla iaret edilmitir. 'tisam; tutunma, yapma ve sarlma mnlarna gelir. Kur'n'n iaret ettiimn ise sk skya balanmadr. Bylece slik'e den; Kur'n'n yolundan asla ayrlmamas ve

Hakk'n daimi kulu olmasdr. T ki lem-i mny bulana kadar.Nitekim Hz. Mevln bu mevzua mnsip yle buyuruyor:Ey Ysuf canl! Niin beden kuyusunda kalyorsun?

Bu Kur'n ipine tutun ve subhn ara yksel.'tismn derecesi vardr: Birinci derecesi, avamn i'tismdr. Onlarn i'tism zahir haberleri

tasdik edip va'd ve vidi ikrar etmektir. Ve gc yettii mddete Hakk'n emir ve nehiylerini yerinegetirmektir. Bununla birlikte Allah'n merhametine ynelip onun tecellisi ynnde gayret sarfetmektir.

iirHalkn i'tism senin mafiretin iindir.

Vasfedenler aciz kald sfatn.

Tevbeler olsun bize ki; biz beeriz."M arefnke Hakk'a ma'rifetik."'tismm ikinci derecesi havasn i'tismdr. Havasn i'tism gizli haberler zeredir. Yani zahir ve

btn terkedip "urvet'l- vsk" ya muhabbet duymaktr. Dier bir ifadeyle, urvet'l vskya istimsk etmektir. Allah'n ipi, "muhabbetullahdr". Buna erien elbette Allah'a ulam olur.

'tismm nc derecesi "ehass- havas"dr. Bu gruba tbi olanlar msivadan el ekip, "Allah'nipine sarlnz zira o sizin mevlanzdr" emrince, mevllar olan Allah'a sarlmlardr. Nitekim yet-ikerimede, "Kim ki, Allah'n dinine smsk sarlrsa phesiz ki o, doru yola iletilmitir." (l-i imran101) buyurulmaktadr.

Allah'a i'tism etmek demek, bizzat vastasz olarak Allah' mahede klp ona temessk (sarlmak) etmektir. Kur'an- Kerim'de dahi, hitap iki ksm zere olmutur. Birincisi avam ve havasa

hitaptr ki, "Hep birlikte Allah'n ipine sarlrz" buyurulur. kincisi ise Ehass- Havasa hitaptr ki;vastasz olarak "Allah'a (dinine) sarlnz" buyuruldu. Zira avam olanlar Cenb- Allah'a vastaszolarak i'tism edemezler. Onlara lyk olan vasta ile Allah'a sarlmaktr. Ancak kamil olanlar iin buvasta ref edilmitir (kaldrlmtr). Ve bylece sebeplerin halkedicisi olan yaratcy mahedeetmilerdir. En aziz olan hitab ise, yine onlaradr. Onun iin Seyyid et-Taife hazretleri bu mevzuamnsip olarak "Allah'a vastasz olarak i'tism ediniz" buyurmutur.

7. DERECE: Halktan ve sair eylerden Hakk'a firar etmek

Allah u Tel Kur'an- Kerim'de yle buyuruyor: "Ey Muhammed! Sen onlara yle syle; "Allah'akoun! phesiz ben, Allah tarafndan sizlere gnderilen apak bir uyarcym." (Zariyat, 50)

eyhu'l-slm 'menzil- irin' de yle buyuruyor: "Firar, vcudu olmayandan (halktan) vcdubak olana (Hakk'a) kamaktr." Bir kul safay kalp ile Allah'a firar etmez ise ve buna mukabil Hak Teala onu kendi katna cezbetmek isterse, bunun almetleri halkn o kimseye buz ve dmanlk gstermeleri eklinde tezahr eder. Bylece o kimsenin kalbi halktan sour ve Hakk'a ynelir. Ibn-i

Ata hazretleri yle buyurmutur. "Allah u Teala birini rahatsz etmek isterse, onun bana zor eylermusallat eder ki, t sknete ersinler." Zira, halkla yetinmek ve onlarn arasnda tatmin bulmak Hakk'tan yz evirmeye vesiledir. Halkn slike kar buzetmeleri de, onu sevmeleri de ayndr. Bu

meyanda Hz. Mevln slikleri irad maksadyla u beyitleri buyurdular:Hakikatte dostlar senin dmanlarndr.nk Allah'tan seni uzaklatrr ve megul ederler.


9/87

Eer lemde halkn sana u cefasn bilsen,bu sence gizli bir altn hazinesi saylr.

Halk sana kar kt huylu eder de sonunda aresiz kalr;hepsinden yz evirirsin.

Senden yz evirdii iin feryad etme.Kendini ahmak ve bilgisiz bir hale drme.

Allah'a kret; yoksullara ekmek ver ki onun uvalndaeskimedin, ypranmadn.

Ebu'l-Hasan zel ve Abd's-Selm'n ounlukla ettikleri dua u imi:"Ey Allahm! Halkn bana olan nefretini arttr. Ve onlarn kalplerini benden erilt. Tki

yneleceim tek yol ve tek merci sen olasn."Hz. eyh Ftuht'nda yle buyurdular:"Allah u Teala'nn Kur'an'nda anlatt zere Hz. Msa[as] Firavun ve ona tbi olanlara yle dedi:

"Ben o suu ilerken cahillerden biriydim. Sizden korkunca da aranzdan katm. Nihayet Rabbimbana hikmet ltfetti ve beni peygamberlerden kld. Israiloullarn kleletirmesi karsnda, o bamakaktn bir nimetmidir?" (uara, 20-21-22)

eyh hazretleri buyururlar ki:"Allah u Tel Msa[as]'nn firarna, rislet, hkm ve hilfeti verdi. Halkn errinden klara ise;

zevk-i hilfeti, zevk-i vuslat verir." Avamn firar ise, eyadan hidayete katr. Ve onlarn duas;"Allahm yaratm olduun eylerin errinden sana snrm." duasdr. Havasn firar ise sfattansfatadr. Onlarn duas ise; "Allahm fkenden rahmetine snrm. Allahn gazabndan rzanasnrm" duasdr. Ancak Ehass- Havassn duas, Hddan yine Hdyadr. "Allahm senden sanasnrm" derler.

eyh'l-lslm Menzil- es-sirn de yle diyor:"Firar derece zeredir. Birincisi, avamn cehaletten ilme ve eshab- yakine kamasdr. Ve

bunlara gre firar, amel etmek ve itikd dorultuda kararllkla ibdetleri devam ettirmektir. nsanntabiatnda bulunan tembellii yenip sa'ye sarlmasdr. Havasn firar ise; sr olan haberlerden hdalemine gemek ve grnten muhtevaya (usule) gemek ve kalabalktan - tecrid olarak yalnzkamaktr. Yani eriatin grnte va'z ettii ahkm ve uslden, tarikatn btn srlarna dalmak veorada Allah' mahedeye ermektir. Buradaki tarkin usl Allah'n sfatlar ve onun tecellileridir.Ehass- Havas'n firarna gelince, bunlarn firar, msivdan Hakk'a firar etmektir. Bu nevi firar,insann kendi vcudundan hals olup Hakk'a erimesidir. Ve Hakk'ta vcud bulmasdr. Ondan sonraise Hakk'a firar

8. DERECE: Hult

Allah u Tel (c.c.) Davud'a [a.s.] vahyetti: "Y Dvud benim iin bir ev boalt ki oras benimolsun." Kn bu hadisi yle tefsir etti:

Buradaki evden murad, Dvud(a.s.)'un kalbidir. Evi boaltmak ise, Dvud(a.s.)'n kalbinimsivdan temizlemesidir ki Allah u aziman orada tecelli eylesin. Bir kimse kalb sarayntemizlemek isteyerek yabanclardan emin hale getirmeye azmetmise, o kimsenin kalb saraynnkapsn ve pencerelerinin perdelerini kapatmas lazmdr. Bu kap ve pencereler onun be duyuorgandr. Bu organlar her trl vesveseye ve eytan eylere kapamak, kalp sarayn tertemiz ve pk olarak Allah'a amaktr. Tariktimizin en akll ve salim olan kimseleri, halktan kap halvette tecrdolanlardr. Bilhassa gen saliklerin bu sayede halkn eytan fitnelerinden hals olmalar mmknolacaktr.

Bu mevzua mnasip olarak Hz. Mevln yle buyurmutur. Akll olan kimse oturmak iin kuyu dibini semitir.


10/87

nk gnl saf al ar halvetlerdi.Kuyunun karanl halkn verdii karanlklardan iyidir.

Halkn ayan tutan, halkla karp gren,ban kurtaramam, selamete erimemitir.

Hult etmek snnettir. Nitekim Hz. Resulullah(sav) efendimiz bidayet hallerinde Hir maarasnakarak pek ok kere hult yapmlardr. Ta ki vahiy gelene kadar. Bu mehur ve mtevatirhaberlerden biridir. Hz. Mevln bidayet hallerinde halvete epeyi bir mddet devam etmilerdi.Bunun byle olduu menkblarnda yazl olduu gibi halk arasnda da mehurdur. Ancak daha sonraems ile grtkten sonra halvetten km celveti ihtiyar eylemitir. Fakat ou vakitte yine dehalveti terketmemitir. Selefimizin de yolu budur. Tarikimizde slike halvet yapmas arttr. Ancak ou halifeler halveti terkederek, celveti ihtiyar eylemilerdir. Ve tarikatte bu minval zere devametmilerdir. Zira, halvetten maksat kalbi, ktlklerden ve yabanc olan eylerden temizlemektir. Vekalbi yrin (Allah'n) tahtgh olarak hazr tutmaktr. Bu ise msivdan perhiz etmekle, ve nefsiterbiye etmekle mmkn olacak bireydir. Hz. Mevln Mesnevisinde yle buyurmulardr.

Ayardan halvet etmek gerek, yardan deil.Krk kn ie yarar, baharn deil.

Hakikat u ki halvet hne olan kalbi, ayardan (msivadan) temizlemek ve gnl yrin evi klarak

kesret ierisinde vahdete eriebilmektir. Eer bir kimse mr boyu halvette olsa bile kalbinimsivadan temizlemedii mddete asla halvet yapm olamaz. Ama bir kimsenin kalbi msivadantemizlenmise, o kimse kesrette de olsa ehl-i halvettir.

Ftuhatta zikredildiine gre; "nsanlardan bazlar halvet sahibi olan birine yle dediler;Rabbinin katnda halvete girdiin an bize anlat." Adam yle cevap verdi: Ben sana bunuanlattmda O'nunla halvette olamyorum." Allah u Telnn lisanndan Hz. Mevln u beyitleri irdeylediler:

Mademki bizim mahallemize geliyorsun,gnln yabanclardan tahliye et.

Mademki bizim yzmz grmeye niyetlenmisin,bizden bakasna bakma.

eyh hazretleri Ftuht'n tk-i halvet ksmnda yle dedi: "Vahdet-i ztn kefi, halveti meneder.Bu durum halvette olan iin de ayndr. Eer bir kimse halvet annda olmadan, kendi basnaykenvahdet-i zt mahede etse ve bu mahededen sonra da halvete girse, bu hareketi onun cahilliinedelildir. Zira bu kimse zten lem-i ayardan ve msivadan hals olmutur." insan zahirde ve btnda

Allah'tan baka kimseyi grmeyince halvet ona muhal olur. Bu kadar izhdan sonra sana lzm olanmahede sahibi olman ve halveti terkedip celvette karar klmandr.

9. DERECE: Uzlet

Allah u Tealal(cc) Dvud(a.s.)'a yle vahyetti: " Ya Dvud! Sana ne oluyor ki halktan kopuyorsunve tecrd oluyorsun? Dvud[as] yle cevap verdi: "Ey Rabbim halk senin iin terkediyorum." Allah(cc)yle buyurdu: "Ey Dvud! Uyank ol. Ve kendine din kardei edin. Kim ki bana itaat hususunda sanamutabk olmazsa, onunla asla dost olma. nk o, senin apak dmanndr." Bu hadis-i eriftetlib-i Hak olmayanlardan kaarak uzlete girmenin caiz olduunu anlyoruz.

Ve tarikimizin en nemli artlarndan biri de avamdan olan insanlardan i'tizl etmektir(uzaklamaktr). Bu mnya muvafk olarak Hz. Mevln "Dnya ve hiret iyilii iin insanlardankamak daha hayrldr" buyurmaktadr. Ebu Bekir el-Verrk yle dedi: "Dnya ve ahirete ait hayr,

uzlette buldum. Hem dnya ve hem ahiretin errini ise kesrette (insanlarn ok olduklar yerlerde)buldum." hlas ve sdk, ancak halktan kanp onlara olan muhabbeti kalbten skp atmaklammkndr.


11/87

Znnn-u Msr yle buyurdular:"ihlas ve Sdk'n husule gelmesinde uzletten daha gzel birey grmedim. Bir kimse uzletin ipine

sarlrsa, ihls mutlaka yakalayacaktr."nk, insanlar grmek ve onlarla hemhal olmak, ounlukla slikin ihlsn fevt eder. imam

Gazl hazretleri bu mevzuda yle buyurmutur:"Muhakkak ki insanlar, ibadetten ve taatten husule gelen ihlas ifsd ediyorlar. Allah'a si olmak

istemiyor ve ihlsn muhafaza etmek istiyorsan uzlete ekil. Ta ki insanlarn errinden de eminolursun."Slik'e lzm olan, hcresinde Allah' zikrederek kalbini msivadan temizlemesidir. Abdurrahman

es-Selem yle diyor:"Kim uzlet yapmak istiyorsa, girmi olduu uzlette samimi bir kalp bile btn isteklerden syrlm

olarak Allah' zikretsin. Kim uzletini bu minval zere yapmaz ise, onun uzleti fitne olur."te bu hakikat gereince slikin uzleti, Allah'n rzs iin olmaldr. Bunun aksine halk arasnda

hret bulmak iin, halkn kendisine rabet etmesi iin ve bu sayede birtakm dnyev menfaatlerdenistifde etmek iin yaplan uzlet eytan bir uzlettir. Ve riyadan baka birey deildir. Tarikatimizdedahi bazlarnn halkn tevecchn kazanmak, alakalarn avlamak iin bu yola bavurduklarngryoruz. Halbuki uzlet kelimesinin her harfi ayr bir hususiyete iaret eder. yleki Arapa yazlitibariyle (uzlet) kelimesinin birinci harfi olan 'ayn' harfi ilme iaret eder. "Z" harfi zhd'e iareteder. "Lam" harfi Allah iin olmasna ve "ta" harfi de takvaya iaret eder. Bu drt esasn olmad biruzlet, zilletten baka birey deildir. Zira "ayn" harfini kaldrdnzda geriye kalan harfler "zillet"kelimesini meydana getirir. Zhd'e iaret eden "za"y kaldrdnzda "illet" olur. Hal byle olunca buhususiyetleri gznnde bulundurmadan uzlete giren bir kimsenin hayvandan fark kalmaz. Uzletinher harfi bir art muhtevidir. Uzlete giren kimsenin bu drt art katiyyetle gznnde bulundurmasicap eder.

10.DERECE: Riyazet

Riyazet kelimesi lgatta, yaban ve vah olan bir at ehliletirmek mnsna gelir. Dier birmnyla, nefsi krmak, terbiye etmek ve ezmek mnlarna gelir. eyh Hazreteri Ftht'nda ylebuyuruyor:

Riyziyyet; nefsi zelil etmek ve onu ubdiyyet yularyla balamaktr. Bizim katmzda riyazet, nefsitpk toprak gibi mtevzi hle getirmektir. Bundan gaye ise, iyi ve kt ona ne trl ayak basarsabassn, elem ve zdrap ekmesine man olmaktr.

Onun iin Hz. Mevln yle buyurmutur.Toprak ol, toprak ki gl bitsin.

nk gl topraktan baka birey gstermez.diyerek bu mertebeye iaret buyurmulardr.

Ta, baharla nasl yeerir? Mmkn m?Toprak ol da renk renk gl bitsin.

diye nasihat klar.eyh hazretleri Ftht'nda yle buyuruyor:"Meyih-i Sfiyyeye gre riyazet iki ksmdr. Birincisi, riyzet-i edep; ikincisi riyzet-i talep'tir ve

riyazet onlarn katnda nefsin tabiatndan kmaktr (kurtulmaktr). Riyziyet-i talep ise, riyazetiistemedeki niyyetin hlis ve samimi olmasdr, istemenin shhati ve hlis olmas, Hakk'a olupolmamasyla tyin edilir."

Ve devamnda yle buyuruluyor: "Bizim katmzda riyazet ahlk temizliktir. Yani hokarlanmayan huylar izle etmektir. Neticede Allah'n emrettii bir ahlka eriebilmektir. eyhu'l-lslm hazretleri Menzil's-Sirin'de, riyziyeti dereceye taksim eder.


12/87

Birincisi, avamn riyazetidir. Ki bu riyazet ilimle olur. Yani ilim dorultusunda ahlaka yn verip bubilgiler muvacehesinde farza, vacibe ve snnete ait ibadetleri yerine getirmektir, insanlarla karlklmnasebetlerde onlara merhametle yardm eylemektir.

Havas'n riyazeti ise, btn tefrikay kesmesi ve bulunduu makama iltifat etmeden huzuru kalbile Allah'a ynelmesidir. Bu minval zere mertib-i liyyeye devam etmesidir.

Ehass- Havas'n riyazeti ise, hid ve mehd ikiliinden tecrid olup, mutlak hda ermesidir.Cenb- Allah'n sfatlar biribirine zt veya uygun olabilir. Mesel; affedici sfatyla beraber mntakim(intikam alc) sfatnn olmas gibi. Ehass- Havasn riyazetinde ise bu sfatlar, bu lemdeki tecellilerinezdinde cem'edilir. Ve mertebe-i cem'e ykselinir.


13/87

1 . DERECE: Hzn

Hzn; srrn zdddr. Meayihin stlahna gre ise, "Bir insann gemite kaybettii birey iinzlmesi ve elem duymasdr." Kaybolan ey nev'ine gre tedrik edilebilir veya edilemez mahiyetteolabilir. Mesel, vaktinde klnmam namaz ve vaktinde tutulmam oru gibi... Bu nev tembelliktenveya baka bir sebepten dolay fevt olmu ibdetler kaza edilebilir. Eer zlmek lazmsa bu nevikayplara zlmek evladr. Fakat bir de lm gibi tedriki ve kazas mmkn olmayan eyler vardr. Ozaman tarikimizce bu neviden olan eylere zlmenin mns da lzumu da yoktur. Karm olduunamazndan vesair ibadetinden dolay elem duymak ve teessf ederek Rabb'e kar pimanlnarzetmek, elbette gzel bir eydir. Bu sylediimiz mnda mahzun olan kullarn hakknda, Hz.Peygamber(sav) yle buyurmutur; "Allah (CC) btn hznl kalb sahiplerini sever" ve bu hznmertibden gzel bir mertebedir.

eyhu'l-islm'a gre hznn mertebesi vardr. Birincisi avamn hzndr ki bu, Allah'a olanibdetlerindeki aksamalara ve bu sayede geip giden mrne zlmektir. ayet bu kimsenin gcyeterse geirdii ibadetlerini kaza eder. Bylece hzn de kabul olur. Yok yine tembellie devamediyorsa, onun hzn bou bouna olan bir hzndr. Hibir kymeti yoktur. Hznn ikinci derecesimridlerin hzndr. Mridlerin hznnn sebebi ise, kalblerinin uhd-u Hakk'tan gfl olmashasebiyledir. Ve gnllerinin msivya meyl gsterdikleri iindir. Hznn nc derecesi ise ehass-havasndr. Onlarn hzn yoktur. Zira hzn normal insanlar ekebilir. Halbuki onlar, vecdhalindedirler ve bunlar; "Onlara o gn korku yoktur. Onlar zlmeyeceklerdir de..." yeti kerimesininiaret buyurduu makamdadrlar. Lakin u kadar var ki, baz arza ve eksiklikler sebebiyle zntduyarlar. Ve hzn bakalar iin ekerler. Tpk Resulullah'n mmetine olan hzn gibi... Nitekim

Allah u Teala yeti-i kerimesinde yle buyurmutur: "Ey Muhammedi Demek onlarn sanaindirdiimiz bu Kur'an'a inanmayp davetinden yz evirmelerine zlerek, arkalarndan kendinideta mahvedeceksin!" (Kehf, 6)

Raslullah efendimiz(sav) yle buyuruyor: "O gn kyametin dehetinden herkes, nefs nefs diyecek. Ben ise, mmet mmet diyeceim."

2. DERECE: Korku

Allah'(cc) bir hadis-i kudssinde yle buyuruyor: "Kuluma iki korkuyu birden vermem. Ve ikiemniyeti de vermem. Eer kulum benden dnyada korkarsa, hirette korkmaz. Ve eer dnyadabenden emin olursa ahirette olmaz." Bir kimse ahirette Rabbinin huzuruna kmadan evvel, ondankorkarak kendini dnyada hesaba ekerse ve hev ve heveslerinden syrlrsa onun varp kalaca yer"cennt'l-me'v"dr. Nitekim Allah u Teala yet-i kerimesinde yle buyuruyor: "Rabbininazametinden korkup kendini ehev arzularndan koruyana gelince, onun da varp kalaca yermutlaka cennettir." (Naziat, 40-41)

"Korkmayn" sz korkanlara sunulan hazr yemektir. Ve bu yemek tam onlara layktr.

Korkan emn ederler, gnln yattrrlar.Korku ve hznn arasndaki fark udur. Hzn, gemite kaybedilen eyler iin ekilen elemdir.

Korku ise, gelecekte vuku bulacak menfi eyler iin znt duymaktr. Korkunun derecesi vardr.


14/87

Avamn korkusu, havasn korkusu ve ehass- havasn korkusu. Nitekim eyh'l-islm hazretleriylebuyuruyor:

"Avamn korkusu, ahiret azabndandr. ayet bir kimsede bu korku olmaz ise iman sahih olmaz.Dier bir ifadeyle ahireti kabul etmemi olsayd zaten cehennem azabndan korkmasna gerek kalmayacakt. Dolaysyla korku imann muktezasdr. Havas, avamn korktuu azaptan korkmaz.Hatta hadis-i erifte getii gibi Allah u Teala, onlar cennetle mjdelese ve cehennemden emineylese, bu (garantiye ramen) yine de isyan eylemezler. Belki ihticb ederler (gizlenirler).

kinci derece, eshb- murakabe ve ashb- mahede'nin korkusudur. Bunlar mekr-i ilhden veistidrc- Rabbn'den korkarlar. Mekr-i ilahiden, hsrana urayanlardan bakas emin olamaz. Allahu Teala yle buyurmutur: "Yoksa onlar, Allah'n kendilerini anszn yakalayvermesinden emin mioldular? Allah'n anszn yakalamasndan ancak hsrana urayan bir topluluk emin olur." (A'raf, 99)

eyh hazretleri Ftuhatnn 231. babnda yle buyuruyorlar:"Ey slik unu iyi bil ki mekr, bizim katmzda Allah'n kendisine ilim verdii kimsenin amelinin

olmamas, ayet ameli varsa ihlasnn olmamasdr. Bu zikrettiim hasleti kendinde veya bakasndagryorsan, o zaman bil ki Allah'n mekriyle kar karyasn. Eer Allah u Tel bir kimseyimekrinden muhafaza edip ona hayr ihsan etmise o kimse eriatn llerini asla terketmez. oumeayih mekri yle tarif ederler: Mekr, bir kimsenin Allah'a muhalefet ederek isyan ierisinebattka, Allah'n ona olan nimetlerini ve rzkn arttrmasdr. Yani Allah onu hesabn aceleyle

grmez. Biraz mhlet verir. Ve bu mhletle beraber nimetlerini de arttrr ki o kimsenin azgnlartsn. ine dt gafletten dolay Allah'n azabndan emin olduunu zannetsin ve bu minval zerelnceye kadar oyalansn dursun. te bu Hakk'n kula olan mekridir.

ibn-i At hazretleri yle buyurmulardr: Mekr demek, kulun, Allah'tan gelecek azabn kendisinetesadf etmeyecei vehmine kaplmas demektir." Onun iin bu noktay- nazarda ok dikkatli vehassas olmak lzmdr. nk Allah'n azab tedric olarak da gelebilir. Buna mukabil, birden helak etme eklinde tezahr etmeyebilir. te burada slike lzm olan dakik bir nefs muhasebesine sahipolabilmesi ve bu yndeki kabiliyetini azami derecede kullanmas gerekir."

eyh hazretleri; "kt edep, nimetin bollamas, ve muahezenin kalkmas avamn mekridir"buyuruyorlar. Eshab- tarikin ve ashab- tahkikin mekri ise, Allah tarafndan bahedilen kerameti vevecd halini bahane ederek: "Biz Hakk yolunda olmasaydk, btn bu haller bize verilmezdi" deyipgururlanmalardr. Halbuki, kerameti gizlemek ve setretmek evliyann nndandr. Ve kerametisetretmek vaciptir. Resuller iin ise tam tersi, izhar etmek vaciptir. Veli ise resul makamnda deildir. Ve Allah, Resullerini daha bir donatmtr. Ve onlarn tasarruflar ve yetkileri veliye nazaran dahafazladr. Onun iin veli yapt daveti ve teblii, sanki kendisi resulm gibi kendi azndan yapmaz.O ancak Allah'n gnderdii resullerin sylediklerini (vahyi) onlarn dilinden hikye ederek anlatr veinsanlar bu minval zere irad eder. Yoksa kendinden birey ihdas edemez.

eyh hazretleri Ftht'nda yle buyuruyor:"Erbb- tarikatte, zevk-i bitmenin devamn salamak iin birtakm edebe mugayir hareketler

yaplr. Bu kstahlklara ve edepsizliklere ramen szkonusu olan eshab- tarikten keramet ve vecdhalleri kesilmez. Bunun ke-silmemesinin sebebi bu kimselerin Allah'n mekrine uramalar hasebiyle-dir. Yani Allah(cc) bir nevi onlarn daha da azmas ve azaplarnn artmas iin, gstermeklevndkleri kerametlerini vererek, hesabn grlecei gne kadar oyalar. Onlar da zannederler ki,eer biz Hakk'n rzas zere olmasaydk, Allah u Teala bizden bu halleri oktan keserdi. Halbuki bu

Allah'n onlara vermi olduu mekirden baka birey deildir. Ve onlarn sergiledikleri ve adnakeramet dedikleri ey, istidrctan baka birey deildir."

Allah u Tel yle buyuruyor: "phesiz ben onlara mhlet veririm. Muhakkak ki benim tedbirimok kuvvetlidir." (A'raf, 183) eyh hazretleri havasn mekri hakknda yle buyuruyor; "Allah'n izniolmakszn harikulade hadiseler ve kerametler izhar etmektir. Nitekim Resul, kendine ait lisanylaHakk'n kendine vahyettii hususlar insanlara aktarabilir. Veli ise, Resule mutabakatla bu ii yapmak durumundadr. Baz meyih kef-i kerametle gururlanarak izhar ettii kef-i kerametine meftun(k) olur. Bu lezzet onu artr ve Allah'n mekrine uram olur. Havasn korkusu buzikredilenlerden ibarettir.

nc derece ise ehass- havasn korkusudur. Bu nc derecede olanlarn korkusu, avamnkorkusuna benzemez. Ehass- havas mahede makamnda olanlardr. Bunlarn korkusu ise; hey'et-i

ilhnin bir noktada dayanlmaz olan cellinin, kendilerini yakp mahvetmesidir. Zira ayet-i kerimedegetii ifadesiyle, Musa(as) "Allah'n daa tecelli etmesiyle beraber baylmt." Bu mnya iaret edermahiyette Hz. Mevln yle buyurmutur.


15/87

Heybet ateini parlatrsa,cier onun parlaklndan kebab olur.

Onun kahr denizi kunfekne,dalgasn meydana karrsa,

herey harab olur.

3. DERECE: Rec (mit)

Rec (mit) ariflerin en zayf menzilleri ve taliplerin en gzel mertebelerindendir. Taliplerin ittihzetmesi gereken gzel bir sfattr. Ancak rec yani mit etmek, bir ynyle Allah'n iradesine ters

dmek mnsna yorulmutur. yle ki Allah(cc)

btn eyann mlikidir. Bir mlike yakan ise;mlknde istedii gibi tasarrufta bulunabilmesidir. Bir kulun mit ettii mevzuda recya sarlmas birynyle Allah'n iradesine muarz olmaktr. Mesel; Allah'n takdir ettiinin aksine; "yle olmasaydda, byle olsayd" kabilinden isteklerde bulunmas, bir mnda Allah'n iradesine itiraz etmek veserzenite bulunmaktr. Bylece kul kendi isteini, Allah'n istei zere tercih etmitir. Asl kula layk olan ise; mlikin takdir ettii emrine teslim olmasdr. Ve iradesini Allah'n iradesi istikametindeyapmasdr.

Ben sana ulamak isterken,Sen beni terk ediyorsun.

yleyse Rabbim sen isterken,Ben muradm terkediyorum.

diyen, azizlerin mertebesini bulur. Rec edenin mertebesinin zayf olmasnn sebebi, mit ettiieyin, Rabbin murad ettii eyden daha evl olduunu zannetmesidir. Arif olanlar ise, Hakk'n irdesive istei karsnda skt eder ve ondan gelen hereye raz olurlar. Ancak rec'a; kokunun hararetini(dozunu) ve mitsizlie ait atei sndrmede ve ayarlamada ok mhim ve faydaldr. Eer korku,mit tarafna galip gelirse, ye's kendisinden izle olur ve tehlike olmaktan kar. Nitekim yet-ikerimede; "...Allah'n merhametinden midinizi kesmeyiniz. nk Allah'n merhametinden ancak kafir bir millet midini keser." (Yusuf, 87) belirtildii gibi, Allah'n rahmetinden midini kesen ancak ve ancak kafirlerdir.

ayet mit taraf, korku tarafna ar basarsa o zaman kii "Yoksa onlar Allah'n kendilerini ansznyakalayvermesinden emin mi oldular? Allah'n anszn yakalamasndan ancak hsrana uram birkavim emin olabilir." (A'raf 99) yet-i kerimesine muhatab olur. Kula yakan, havf (korku) ve rec(mit) arasnda bir denge kurup, kendisini bu ekil ayarlamasdr. Rec'nn bir dier faydas da; mit

sayesinde kalblerin Allah'a ynelmekten srr bulmas, Hakk'a olan hsn- zanla ak ve evkinmuhafaza edilmesidir. Bu ibadetlerin istikrarl yaplmas ynnde de bir teviktir . ayet reca olmasa,kul yapm olduu ibadetlerinden sour ve tembellesin Bylece kemale doru ilerlemekten ve din-imbn-i islm hadim olmaktan geri kalr. Netice olarak slike lazm olan, kendisine havf ve rec'nnarasnda bir menzile bulmasdr. Bu onun zerine vaciptir.


16/87

4. DERECE: Huu

Allah u Tel, yet-i kerimesinde yle buyuruyor: "iman edenlerin Allah'n zikrine ve indirilenHakk'a kar kalblerinin huu iinde olmas, daha nce kendilerine kitap verilip zerlerinden uzunzaman geince kalbleri katlaan kimseler gibi olmamalarnn zaman gelmedi mi? Onlar doru yoldankarlm kimselerdir." (Hadid, 16)

Huu demek; kalbin yumuakl ve naziklii yannda, Allah'a kar olan tevazuu ve inkiyddemektir. Mmin olan kimsenin, kalbi kat olmas mevzuunda hibir "Bahanesi yoktur. Tevazu vehuu mm'inin iardr. Ve kat kalblilik m'minlikte asla yoktur. Istlahi olarak huu: Allah'nbykl karsnda kulun korku ve muhabbetle onun merhametine snmas halidir. Bu hale vaslolan kimse, nefsan ve ehvan isteklerini izale etmelidir. Eshb- tertbe ve erbab- ibadete en lazmolan sfat huudur.

Allah u Teala bir yet-i kerimede yle buyuruyor; "O gn bir ksm yzler zelil ve periandr.Uram, yorulmulardr". (Gaiye 2-3) Huu, tecelliyi ilahden hasl olan bir sfattr. Ahirette bu sfatbunlardan gidip bir ehline naklolunur. Yukardaki yet buna iarettir. Huu tecelliyi ilhden hasl olanbir sfattr ki; her neye tecelli ederse o ey Allah'a huu duyar. Reslullah efendimiz bir hadis-ieriflerinde yle buyurmulardr: Allah neye tecell ederse, o ona tevazu gsterir. Onun iin Allah'tanen ok korkan limlerdir. Zira yet-i kerimede "Muhakkak ki Allah'tan en ok korkan limlerdir"

buyrulmaktadr.Ve Reslullah efendimiz(sav) "Ben sizin Allah' en ok bileniniz ve ondan en ok korkannzm" buyuruyorlar. Allah(cc) bir kalbe tecelli ettiinde, o kalp Allah korkusu ve muhabbetiylehuu ierisine girer, insann kalbi bu huyu yaad an, dier vcut azalarnda ona tabi olur. Amabir kimsenin kalbi Allah'a kar huu duymuyorsa, sir azalar da huu duymaz. Nitekim Reslullahefendimiz[savl namaz kld esnada bir kimsenin saa sola sallandn grnce yle buyurdu: "Eerbu adamn kalbi huu duysayd muhakkak ki azalar da huu duyacakt." Ksacas, zahir btnn birnevi aynasdr.

5. DERECE Zhd

Zhd; btn isteklerden, zellikle eyaya ait isteklerden vazgemektir. Dnyadan ve ondaolandan, dnya malna muhabbetten yz evirmektir.

Avamn zhd Allah'a yaklamak iindir. Mertebeyi iradede olanlar zhd sayesinde kemle eriir.Kemle erienler sahip olduklar bir nceki dereceyi ok aada grerek bir st mertebeye ulamak iin, dnyaya ve masivya ait hereyi terkederek tecrid olurlar. Bylece Hakk'a yaklamaya yolbulurlar. Ve mridler nefislerini masivdan tecrid etmekle cemiyyet-i batna vsl olurlar. Ehass-havasn zhdne gelince, bunlarn gzleri Hakk'n huduyla doludur; Ve gzlerinde Hakk'tanbakasna yol yoktur. O'nun iindir ki onlar baktklar eye Hak nazaryla bakarlar. Onlarn gzndebu dnyann p kadar bir deeri yoktur. Resllulah efendimiz bunlar iaret eder mhiyette ylebuyurmutur: "Eer Allah'n indinde dnyann bir deeri olsayd, hi bir kfire ondan bir iimlik dahisu iirmezdi."

eyh hazretleri, Beyzd hazretlerinden naklen Futhat'nda yle buyuruyor."Beyzd- Bestm hazretleri yle buyurdu: Ben gn zhde girdim. Zhdmn birinci gn

dnyaya yz evirdim, ikinci gn ahirete ait zhde girdim. nc gn ise, btn masivdan yzevirip zhde girdim. Bunun zerine Rabbim bana nida ederek; "Ne istiyorsun ya Beyazd" buyurdu.Cevaben yle dedim: istememeyi istiyorum. Zira ben muradm sen mrd'sin". ou talebe bunabenzer kelam ve szleri renmekle kemale erdiklerini zannederek; dnyann kendilerine gre bir hiolduunu sylyorlar. Oysa ki hemen akabinde bir eyleri kaybolsa veya fevt olsa zlyorlar. Ama

hakk- kemal sahiplerinin an ise; isterse btn dnyya malik olsun ve elindeki herey bir andafevtolsun, bundan dolay asla zlmemelidirler. Slikin bu mertebeye ulaabilmesi iin hem madd vehem de manev ou eyi terketmesi icap eder.

Slikin hususiyetle dikkat etmesi gereken hususlardan bir tanesi de haram olduu belli olan


17/87

eylerin haricinde bir de pheli olan eylerden saknmasdr. Ve bu nevi pheli eylere meyil vemuhabbet gstermemesidir. Zira pheli olan eylere meyleden mal ve servet sevgisini bir kenarabrakp, slikin elinde bulunan mallarndan infak etmesi gerekir. bn'l-Frz hazretleri; "Kolay, sadeve halk namna olan bir hayat yaamann yolu, Allah yolunda infak etmektir" buyurmulardr.Bundan sonra slike lazm olan; cile olan zevklerini ve lezzetlerini ve Hda'dan baka msivahkmndeki hereyi terketmesi ve kalbinde Hda'dan gayrisine muhabbet duymamasdr. te budsturlar zere olursa byklerimizden olan meayih-i kiramn ve kemal ehlinin ald gnl lezzetini

alr. Ve onlarn mertebesini bulmu olur. Ve ariflerin zhdne vsl olmu olur. Zira zhdn derecesi vardr. Birincisi, avamn zhd. kincisi, havasn,ncs ise ariflerin zhd. Avamn zhdharam terketmektir. Havasn zhd, zaruret zerindeki ihtiyac terketmektir. Ariflerin zhd ise,msivullh terketmektir.

Bir kimse Allah'tan gayr olan msivya ait muhabbeti atarak kalbine yalnzca Allah sevgisiniyerletirmise; o kimsenin mlk altnda ne kadar zenginlik olursa olsun, o kimseye menfi yndezarar veremez. Zira o kimse kalbini Huda'ya balamtr. Bu neviden misaller oktur. Mesel; Hz.brahim'in mal mlk oktu ama bu mal ve mlk onun kalbini, Hda'dan koparmad. Hz. Sleymanve evliyaullahdan nicelerinin bol serveti, tahtlar ve tadar olmasna ramen, onlar Allah'a boyunemekten alkoymad. Ve mallar kendileriyle Al-lah (cc) arasna perde olmad. Peygamberimiz birhadis-i eriflerinde; "Senin helakin sevdiin eydendir. O sevdiin ey ise dnyadr" buyurmulardr,

Hz. Mevln Mesnevi'sinde bu mevzu'a mnasip yle buyurmulardr:Dnya nedir? Allah'tan gafil olmaktr.

Kuma, para, lp tartarak ticaret etmek ve kadn; dnya deildir.

Mal mlk sevgisini gnlden srp kardndandr kiSleyman ancak yoksul adn taknd.

6. DERECE: Takva

Allah u Teala bir yet-i kerimesinde yle buyuruyor: " Allah indinde en stn olannz, takvacaen ileride olannzdr" Reslullah efendimiz bir hadis-i eriflerinde, "Dnyalk stn, zenginolanlardr. Ahirette stn olacaklar ise; takva ynyle stn olanlardr."

Allah katnda, nesep, mal, hret gibi stnlkler hibir ey ifade etmez. Allah indinde stnlktetek miras, takvadr. Allah'tan korkmaktr. Nitekim Peygamberimiz(sav) "Kim Allah katnda en stnolmak istiyorsa, Allah'tan korksun" buyuruyor. nk Allah'n katnda nesep, an , eref ve mevkidiye bir snflandrma yoktur. stnlk takvayladr. Ebu Hseyin(ra) nin rivayet ettii bir hads-ierifte Peygamberimiz(sav) yle buyuruyor: "Sizden birinizin dierinden stnl, takvayladr."

eriat ehline gre takva; ahirette kt neticeye yol aabilecek zararl alkanlk ve fiildenkanmaktr. Ve nefsi bu tr ktlklerden korumaktr. Takvann derecesi vardr. Evvela nefsi irk ve kfr gibi hastalklardan uzak tutmaktr. Bu sayede slikin kendisini cehennem azabndankurtarmaldr, ikincisi, slikin ilemi olduu btn gnahlardan dolay pimanlk duyup tevbeetmesidir. Bu havasn takvsdr. eriat ehlinin katnda ariflerin takvadaki derecesi budur. Hz.Mevln bu mevzua muvafk yle buyurmutur.

Takva sahibi de,Firavunun gittii yoldan usanan, Musalaan kiidir.

Muttak olan kimse; zarur olan eyin korkusundan dolay terketmelidir ki bu sayede muttaklerinderecesine ulasn. Nitekim Hz. Rasulullah bir hadis-i eriflerinde yle buyuruyorlar "Bir kii; zarur olmayan bireyi, zarur olan bir eyden dolay terketmedii mdete, takva derecesine eriemez."Meyih-i kiram muttak olanlar yle tarif ediyor. "Takva demek; tariki Mustafa'dan giderek haramlar terkedip, ihlasla Allah'tan ekinme ve bu uurda btn cefalara gs germektir".

Takvann nc derecesi ise; msivullahtan temizlenmektir. Ksacas yet-i kerimede ifadeedildii zere; "Ey iman edenler! Allah'tan hakkyla korkun ve ancak mslman olarak ln." (l-i


18/87

imran, 102) Allah'tan hakkyla korkmaktr.Gayrlk kavgasndan kurtulmadka,yrin halveti iin sana yol vermezler.

Hakik takva; Hasan- Basr'nin sahip olduu msivadan vazgeebilme, havf- lahiyesidir. Vemam- Kueyr hazretlerinin buyurduklar gibi, kendini muttk klmaktan ittika etmektir. Ve daimaHakk'a muttak ve mu'temed olmaktr.

Ezel ltuftan medet um.nk slk yolunda kendi

tat ve takvana dayanamazsn.

7. DERECE: Ver Ver lgatta; pheli olan eylerden kanmak mnsnda kullanlr. Helal ve haram aikar olarak

ortada olduuna gre; bir de dikkate alnmas lazm gelen pheli eyler vardr. M'niinin phelieyler hususunda iradesini tayin edecek merci, kalbidir. M'minin kalbi onun danmas gerekenmanev mftsdr. Eer bir hususun-haraml veya helallii mevzuunda pheye sahipse,vicdanna danr. Takva llerinin verdii hassasiyete gre, o hususun haraml ve helalliimevzuunda kalbi bir kanaate varr. Ve bu kanatini ameliyle tatbik eder. Eer haramsa ondan kanr, helalse gnl rahatlyla alr. Nitekim bir hadis-i erifte: "Kalbinin zerre kadar da olsa pheyedt bireyi terket" buyrulmutur. Kalbin bireye ait phe duymas, o eyin haram olduunadelildir. Kalbin o ey hakknda itimd ve skn bulmas ise, o eyin hell olmasna delildir. Slikeverdan daha gzel bir haslet yoktur. nk btn hasletlerin en gzeli ve efdali ver'dr.

Cbir hazretleri'nden rivayet edildiine gre bir hadis-i erifte yle buyrulur: "Bir gn bir kimse;Reslullah'n huzurunda gzel ahlakyla, ibadetiyle, itaatyla, cihadyla ve hayrtyla zikredildi. Dierbir kimse ise ver sahibi olmasyla vld. Bunun zerine Raslullah efendimiz(sav) yle buyurdu."Hibir ey ver'n yerini tutamaz. Zira ver, hasletlerin en gzelidir". Dier bir hadis-i erifte

Reslullah efendimiz(sav) yle buyuruyor. "Dinimizin z ver'dr." ibli hazretlerine vera hakkndasorulduunda u cevab verdi."Halkn Hak canibinden baka yne ynelmemesidir". Havastanbazlarna vera sorulduunda ise; "ister kzgnlk an olsun isterse rz, daima Hakk'la mkalemeeylemendir" diye cevap verdiler.

8. DERECE: Tebettl

Allah u Aziman bir yet-i kerimesinde yle buyuruyor; "Rabbi'nin adn an ve hereyikalbinden karp sadece O'na ynel". (Mzzemmil,8)Beyzv yle dedi: "Rabbinin adn anmaktan murad; tebih etmek ve gece gndz O'na ibadet

etmektir. Kur'an okumak ve ilim tahsil etmektir." Tebettl; masivay brakp hereyi ile Allah'aynelmektir. Hatta ehl-i tahkike gre cennet ve ahiret hayalini brakp Allah'a erimek ve O'namuttasl olmak iin tevhide girmektir. Mesel bir kimse yalnzca cennet beklentisiyle ve ahiretendiesiyle Allah'a ynelse, bu yneli hakik bir ynelme deildir. Ve bu yolda dnyadan tecrit olmuolur ve tebettl, btn msivadan kopup Allah'a ynelmektir. Nefsin heva ve hevesinden elekmektir. Ve bununla beraber; Allah'tan bakasna itimat etmekten, O'ndan bakasndankorkmaktan, medet ummaktan ve yardm beklemekten ictinb etmektir.


19/87

9. DERECE: badet ve ubdet

badet, Allah'a kar alakgnlllktr. Meyihin ou ibadetle ubdet arasnda fark olduunubeyan etmilerdir. Ama baz muhakkikler lafzan ve manen ikisinin de arasnda fark olmadnbelirtmilerdir, ibadet, kullua denir. Ubdet ise, kul olmaya denir, ibadet edene bid denir. Sahib-iubdete ise, abd tlak olunur. Bu iki sfat, slike lzm olan sfatlardr. Bir kimse btn ibadetlerin

esrarna vakf olup nuruyla nrlanmazsa, o kimse ubdet sahibi olamaz. Ve ibadeti Allah katndamakbul deildir. Ve bu kimse bu nev'i ibadetle kemle eremez. Allah'a ibadet ve kulluk et.

nk bunlarn her ikisiyle gnln hayat bulur.badet gnl baka eylerden uzak tutar.

Kulluu itaat etmeye doru eker.Cenab- Hakk'a ibadet iki trldr. Birincisi, mutlak olan Zt'a ibadet, ikincisi safiyyet-i

mukayyedeye ibadettir. Ibadet-i ztiyye-i mutlaka, hereyi ilm-i Hakk'ta iken emrine imtisal etmek vetekvini ve tayini kabul klp vcda gelmesidir, istikrarl olan ibadet, rahmet-i Rahmann tecellisindeen nemli vastadr. Bu rahmet-i rahmaniyye kesintisiz yaplan amelin varlna mildir. Kul ayetteklif ve tekellfsz olarak teslimiyette ise kuldur. Ama ibadet-i sftiyye-i mukayyede ise, rahmet-i

rahmiyye-i hssa mukabelesinde vaki olmutur. Nebiler ve Resuller vastasyla namaz insanlara teklif edilmitir.Rahmet-i rahmiyye-i hssann vusul iin bu ibadet arttr. Bu ibadet istekle yaplan ibadettir.

badet diye, ihtiyarla (istekle) yaplan fiillere denir. Hz. Mevln yle buyuruyor.htiyarla yapmak kudreti ibadetin tuzudur, lezzetidir.

Yoksa bu gkyz de ihtiyarsz dnp durmada.badetle ykml olanlarn bid olan, ibadet-i sftiyye ile zahir olur. Nitekim bazlar

ibadetsizlikleriyle farkl bir mercidedirler. Yani ibadet ayrtedici bir vasftr. Nitekim bazs ibadetederek itaat eder. Bazs ise ibadet etmemekle isyan eder. isteyerek ibadet edenler cennetnimetlerine eriecektirler. Ve isteyerek ibadet etmeyip isyan edenler, elbette ki cehennemitadacaklardr.

badette biri makam mevki sahibi oldu,dieri de serkelikle kuyunun dibini buldu.

Kulluk itibarn ls oldu.Bu mihenk tandan her birinin ayar bellidir.

Hakk'a hakkyla ibadet etmek, Hakk'n fermann, kendi hev ve hevesinin fermanna tercihetmektir. Fermn- Hdya mutabk olmaktr.

Ya dostun rzas gerekir ya da kendi heva hevesin. Allah u Tel bir ayet-i kerimesinde yle buyuruyor: "Hevasn ilah edineni grdn m?"Ehl-i tarikin yapmas gereken nefsini ilah edinmeyip, Rabbini ilah edinmesidir.

Heva hevesine uyduka Allah'a ibadet etmen mmkn olmaz.Hdya ibadet edenler drt ksmdr. Bir ksm sahiden samimi olarak Hd'ya tapar. Bir ksm ise

hevaperesttir. Birinci ksm ibadet edenler, ibadeti cennet iin yaparlar. Bunlar tacirlerdir, ikinci ksmibadet edenler ise, ubudiyyet korkusu yznden ibadet ederler. Bunlar klelerdir. nc ksm ise,

Allah'tan utand iin ibadet ederler. Bunlar sdikn ve mridndr. Drdnc ksm ise, yanlzca, Allah'n rzasn talep ederek ibadet edenlerdir. Bunlar ise huss klardr. Rbia (r.anha)'nn dediigibi: "Allahm sana yaklamak ve senin rzan kazanmak iin ibadet ediyorum. Senin ateindenkorktuum iin deil ve cennetini elde etmek iin deil."

Bu mertebeye ubdet denir, ibadet mkilt, havf (korku), rec (mid) ve klfetle yaplr. Ubdetise, ne meakkat, ne havf ve reca ve ne de klfetle yaplr. Zevk-i ilah ve evkle yaplr. Nitekim ibn-iFarz hazretleri bu mnya iaret ederek yle diyor:

Her bir makam, slkun makamlarndan katettim.

Ubdetle, ubdiyyeti tahkik ve tesbit eyledim.Havasn tati, daima zevk ve evkle yaplr. Avamn ibadeti ise kerhen ve zorlama iledir.


20/87

Bu nev'i ibadet (avamn ibdeti) ise makbul deildir. Bir yet-i kerimede Allah u Tel ylebuyuruyor: "Sonra Allah'n irdesi duman halinde bulunan semya yneldi. Semya ve yere isteyerek veya istemeyerek gelin." dedi. Onlar da: "isteyerek geldik dediler." (Fussilet, 11)

Aklllarn yular "zorla gelin" emridir;gnln kaptranlarn bahar "dileyerek gelin" emri.

Nebiler, Resuller, Enbiyalar, Evliyalar ve cmle kmilinden olan kimseler ibdetlerini ak ve evkle

yapmlardr. Allah u Telt(cc) yle buyuruyor: "Ne is Mesih Allah'a kulluk yapmaktan kanr. Nede Allah'a yaklatrlm melekler. Kim Allah'a kulluk etmekten ekinir ve kibirlenirse, bilsin ki, hepsinihuzurunda toplayacaktr." (Nisa, 172)

Ben kul oldum, kul oldum, kul oldum.Ben senin hizmetinde kul olup, bam koydum.

zd olan kul d olur. Ben sana kul olduum iin dm.

10. DERECE: Hrriyet

Hrriyet, insan dnyaya balayan hereyden nefsi kurtarmak zd etmek demektir. Hz. Mevlnbu hususta yle buyurmulardr:

Ey oul! Ba z; zd ol.Ne zamana kadar gm, altn esiri olacaksn?

Bu halkn her birisi bireylerin kulu olmutur ve onu kendine put edinmitir. Kimisi dnyann esiri,kimisi ehvetin esiri, kimisi nefsinin ve gururunun esiri, kimisi ise hretin esiri olmutur. Onun iinHz. Peygamber(sav) bu sfattaki insanlara beddua ederek yle buyurmutur: "Dnyann esiri olanhelak oldu, dirhemin esiri olan helak oldu, midesinin esiri olan helak oldu, kadnn esiri olan helak oldu." ite slike lazm olan, btn bu kt hasletlerden salim olmasdr.

Cneyd hazretlerine yle soruldu: "Kul ne zaman Allah'n rzas dorultusunda kul olabilir?"Cneyd hazretleri cevap verdi: "Hr olduu zaman. Gerek hrriyet, Allah'a kul olmaklammkndr."

Hakk'a kullukla d olan o gnl iki dnyann gam, kederinden de kurtulur.

eyh hazretleri Ftuhatnda yle buyuruyorlar: "Hrriyet, Allah'tan baka eyann balantsndankurtulup, yalnz ve yalnz Allah'a kul olmaktr. Ve msivullahdan hr olmaktr. Allah'tan bakasnRab edinmemektir. Bu sayede dirhem ve dinara esir olmaktan kurtulmaktr. Bununla beraber,benlikten ve nefse ait hrriyet esiri olmaktan kurtulmaktr. Nitekim bu mevzua mnasip olarak Hz.Beyzd'dan yle rivayet edilmitir: "Adamn birisi ona sordu: Senin hrriyetin nedir? O da cevaben;"benlikten kurtulmaktr" dedi. Bunun zerin adam; Allah senin himrn (merkebini) ldrd ki, senonun kulu olmayasn. Ve bilakis Allah'n kulu olasn" dedi.

Sen beden lezzetine kaplp onun esiri olmusunSenin gnl leminde hi bir hayat hazr deil


21/87

1. DERECE: Murakebe

Murakabe, kiinin kalbiyle Allah'(cc) mlhaza etmesi demektir. Allah' kalbiyle mlhaza etmek ise onu daima kendisine yakn hissetmek ve yapt her ite kendisini seyrediyor olmasndnmektir. Zira Allah u Tel her yerde hzr ve nazrdr. Zira Allah u Tel'nn iradesi vemahedesi dnda hibir ey vuku bulmaz.

Allah u Tel(cc) bu mevzua mnasip olarak yle buyurmutur: "Ey Muhammed! Bizimehadetimiz olmakszn ne Kur'an'dan okuyabilirsin, ne de birey yapabilirsin. Ve ey kullarm! Allah'ngzetimi dnda amellerden hibir amel yapamazsnz. Siz btla daldnzda biz onugzetiyoruzdur."

Slike lazm olan, "Allah'n her an kendisini gzetiyor" olmasna mdrik olmasdr. Allah u Telbir yet-i kerimesinde yle buyuruyor: "Allah u Tel(cc) o s ve kfir olanlar bilmez mi?" Yanibunun mns, Allah kfirin kfrn ve mslimin teslimiyyetini grr. Ona gre azap veya mkafatnverir. Onun hakimiyetinde olmayan hi bir fiil, eya ve tasarruf yoktur. yet-i kerimenin hitab hususiolmakla beraber mul ummdir. Bu si olanlara tevbe etmeleri ynnde bir uyardr. Zira Allahkimin ne yaptn bilir.

M'minlere de ayr bir hitap vardr. O da udur: Ey m'min kii, bo ve yalnz kaldn tenhavakitlerde, yapayalnz olduunu zannederek sakn hataya dme. Zira Allah(cc) seni gryor. Ohalde ihls ile amel et. Hibir zaman babo olmadn iyice anla. Meayih-i Kiram bu hususta yledemilerdir: "Rabbine s olduunda unu iyi bil ki, Rabbin her tarafta seni grr".

Rivayet edildiine gre Cneyd-i Badad hazretleri mridlerinden bir tanesine daha bir yaknlk ve alka gsteriyordu. Bu hal dier mritler arasnda rahatszlk yaratt. Ve "Niin ona byledavranyor?" diye dedikodu etmeye baladlar. Derken bir gn Cneyd hazretleri btn mridnntoplayp ellerine birer bakla tavuk tututurdu. Ve onlara yle dedi: "Gidin bunu kimsenin olmadbir yerde kesin getirin." Herkes gidip bir tenha yerde tavuu keserek getirdi. Ancak ilerinden birielindeki tavuu kesmeden geri getirdi. Bu mrid nceden Cneyd hazretlerinin iltifat eylediikimseydi. Cneyd hazretleri ona niin kesmediini sordu. O da: "kesmek iin hi kimsenin olmadbir yer bulamadm. Zira her yerde Allah var" diye cevap verdi. Bunun arkasndan Cneyd hazretlerimridna dnerek yle dedi.

"te bunu sizin zerinize stn tutmamn sebebi budur, ite Allah'n her yerde var olduunu

idrak eden bir kimse, asla irkin bir davranta bulunmaz."Hz. Mevln bu mevzuda yle buyurmulardr. Allah hereyi grr.

Bu gr de daima seni korkutsun diyekendisine "gren" dedi.

Kt szlerden dudan yumasn diye dekendisini "duyan" diye anlatt.

Korkasn da bir fesat dnmeyesin diye"bilen" adn taknd.

Bu beyitlere mnasip olarak Vsit yle der:"Murakabe kalbi kt dncelerden alkoymak, korumak ve zahirde de btnda da Hakk'

mahede etmektir."Kn de yle der:


22/87

"Murakabe, Hakk'n sana olan uhdunun devaml olmasdr. Ve bylece senin de daima onumahede etmendir. Ve fiillerini bu mahedeye gre ayarlamandr.

Ayrca murakabe mertebesine ulaanlara kar hrmette kusur etmemek lzmdr. Murakabesahibi olan birisi daima, hrmetle ve muvazeneli olarak davranlarn ayarlamas lzmdr.

2. DERECE: Hrmet ve riayet

Meyih-i Kiram yle buyurmulardr:"Hrmet demek Hakk'a kar tazim demektir. Emr-i bi'lma'ruf ve nehy-i ani'l mnker demektir.

Rabbinin emrine, itaatle, ibadetle ve tazimle uymaktr. Allah' mahede etme makamna erildiindehrmet ve riayet, kyamda (ayakta), oturarak ve yatarak ta yaplabilir. Zira Hak katnda kle olanhrmetini muhafaza etmek mecburiyetindedir."

Rivayet edilir ki, Beyzd hazretleri bir gece ayakta durmaktan yorgun dt ve oturdu.Oturduunda igal ettii yer o kadar kkt ki, bu oturuu ancak melekler yapard. ylesinetoparlanarak ve edeple oturdu. Ve oturduktan sonra Hazret, bir daha ebediyyen Rabbinin huzurundaoturmamaya yemin etti.

Hrmet eken hrmet bier.eker getiren baklava yer.

Asl lazm olan ey, slikin rahatlamak istedii anda hrmet etmesidir. "Rahatlamak hakkm"diyerek yaylmann ve sereserpe uzanmann edebe yarar bir yan yoktur. Allah'n huzurundaykenbuna cr'et edilmez.

Ey kardeim unu iyi bil ki, ehlullahn hrmeti ksmdr:Birinci ksm, ister yorgunluktan dolay dinlenme annda olsun, isterse baka bir halde olsun, her

annda ve saniyesinde hrmetle davranr. Ve nmahremden srr- vahdeti setreder.kinci ksm ise, Allah'a kar gstermi olduu hrmetini aka izhar eder. Fakat tamamyla ve

drt ba mamur bir hrmet klmaz.nc ksm ise, kemliyle hrmet klar ve bunu da aka izhr etmekten ekinmez.Birinci ksma misal Cneyd-i Badad'dir. kinci ksma misal, ibl'dir. nc misal ise

Mansr'dur.

3. DERECE: hls

Allah u aziman bir hadis-i kudssinde yle buyuruyor: "ihlas, benim srlarmdan bir srdr. Onukullarmdan setiim kimselerin kalbine emanet olarak braktm."

hls: Din amelleri, ucp ve riyadan temizleyip halis hale getirmektir. Nitekim Allah(cc) bir yet-ikerimesinde, "iyi bilinmelidir ki hlis din Allah'ndr." buyurmaktadr.

eyh'l-islm hazretleri ihls yle tarif etmektedir:"ihls, insann yapm olduu ameli btn aibelerden temizlemesi ve gsterii terketmesidir. Ve

amele itimt etmemektir. Zira amele itimt eylemek irfann noksanlna iarettir."ibn-i At hazretleri yle buyuruyor:"Amele itimt etmek hakikate vakf olanlar nezdinde zillettir." Sevap kazanmak iin amel etmek


23/87

ve ihlsa ynelmek, ihls elde etmeye mnidir. Ve bir kimsenin hret iin amel etmesi de ihlsamnidir, ite ihls, btn bunlardan amelleri uzak tutmaktr.

Ebu Osman Marib yle buyuruyor: "ihls, ierisinde nefsin haz duyaca ve bbrleneceieyin bulunmad halettir." Daha da tesi, ihlasl olann kendini muhlis grmemesidir. Onun iin"ihls, senin kendini ihlsl grmemendir." diye tarif edilmitir. Zira hlasn devam tevzuylammkndr.

Hakikat u ki, ihlas yalnz ve yalnz Allah iin ve onun rzasn kazanmak yolunda yaplan ibadetlekazanlr.

4. DERECE: Tehzib

Meyih Allah onlara rahmet eylesin tehzibi yle tarif eder: "Tehzib, ilim ve amelin ona layk olmayan aibeli eylerden arndrlmas demektir." Tehzib ve tenkiye hlis olmayanlar ve safabulmayanlar iindir. Nitekim yle buyurulmutur'Tenkiye ve tehzib, hasta olana ila hkmndedir."

Bu riyazetler, bu cefa ekmeler,ocan posay gmten karmas iindir.

yinin ve ktnn imtihan,altnn kaynayp tortusunun ste kmas iindir.

Bu haslet hlis olan ve salh bulan kimselere ve doru mizal olan kimselere lzm deildir. Ancak slke yeni girenlere ve riyazet erbabna vaciptir. eyh'l islm hazretleri bu hususta yledemitir: "Tehzib, slke yeni girenler ve riyazet ehli iin bir imtihandr." Bu imtihandan murd ise,beeriyete ait pisliklerden (madd ve manev) arnmaktr. Slk'e yeni girenlere lzm olmasnn

sebebi, onlarn tehzib sayesinde huylarn ve tabiatlerini dzeltmeleridir. Gsteriten ve riyakarlktankurtulmalardr. Zira nefsniyyete ait basitlik ve huysuzluklarla asla ibdet yaplamaz.Meyihden bazlar yle demilerdir: "det zere yaplan ibdetler, ibadet olarak kabul

olunmazlar, ibadet hlis niyetle ve uurlu bir ekilde yaplrsa ibdet olur. Bilhassa ibdet eden iinnefse muhalefet vaciptir. Srf det olduu vehile oru tutann orucu ne oru olur ne de orusuzluk.Naks (eksik) bir oru olur. nk nefse itimt vardr."

Tehzib, ibadetlere istikamet verir. Ve tehzib-i nefs olan kimse hakkyla mstakim olanlardandr.

5. DERECE: stikamet

stikmet demek, yemede, imede, akdede, ibadette, amellerde, ahvlde, vakti geirmede vebtn yaplan ilerde, ifrat ve tefride kamamak ve orta yolu tutmaktr. Ve slke, manev ykseligayesiyle girmektir. Onun iin: "stikamet, sulke manev irtifa niyetiyle girmektir" denmitir. Allah uTel istikmet zere olanlar hakknda yle buyurmutur:

"O kimseler ki, bizim Rabbimiz Allah'tr derler. Ve sonra amellerinde dosdoru olduklarnda dabiz onlara melekleri indirdik. Ki o melekler onlara, korkmaynz, zlmeyiniz, dnyada vaadedilencennet sizin iindir. Mjdeler olsun dediler."

Bu yet-i kerme ihls, ameli ve ilmi muhtevdir. Hepsini bir arada birletirir, ihls, amel ve ilim birletii zaman gerek istikmeti tayin eder. stikmet, hls-i amel olduu iin bunun sevabve karl tasavvur edilemeyecek kadar oktur. S'bn hazretlerinden rivayet edildiine gre,Reslullah efendimizin yle buyurmutur:


24/87

"Ey mmetim! Dosdoru olunuz, istikmetin sevabn sayamazsnz. Ve bilin ki, sizin en hayrlameliniz namazdr. M'min olan temizliini kemliyle yapandr." Namaz iki vecih zere klnr.Birincisi, eklen klnan namazdr, ikincisi ise kalben (manen) klnan namazdr. Makbul olan ikincisidir.Zahiren yaplan ta'dl-i erkan, fkhn tayin ettii ekl namazda olur. Oysa batini olarak klnannamazda gsterie ve riyaya yer yoktur. Btn kalple klnan namazda kalbi teviden mahfuzeylemek lzmdr. Asl temizlik budur. Bunu ise hakkyla gerekletirecek olanlar, hakik m'minlerdir.Mstakim olan m'min, Allah'n hidyet nuruna erien kimsedir.

stikamet ehlinden birini bilirim.Hidayet mahallesinin banda durur.

Hviyet nurlaryla cann vermi.Tabiatn kirinden, irkefinden temiz olmu.

Avrif adl eserde Eb Ali ez-Zevc'den hikye edildiine gre o yle dedi, "stikmet sahibiolmay iste. Kerameti deil... nk senin Rabb'in senden doruluu bekliyor ve doru olman istiyor,keramet gstermeni deil..."

Taleb-i istikmet Rabb'in rzsdr. Taleb-i keramet nefsin hevsdr. Ehl-i Hak olann ise nefsinisteklerinden kanp, Hakkn rzsna snmas gerekir. En gzel keramet istikamettir.

Tpk ibn-i At'nn yle sylemesi gibi, "Keramet ancak ve ancak istikmettir. Ancak bir kimseye

istikmete girmeden nce kerametin verilmesi istisna bir nasiptir. Onun iin slik olan evvelaistikmete ncelik vermeli ve bu mevzuda hrsl olmaldr. Bunun byle olmas vaciptir. Zira,harikuladelik olan kerametin, istikamet olmakszn hakkat ehli yannda bir kymeti yoktur. Hakikatehlinin katnda en byk keramet te'dib-i ahlaktr. Sehl ibn Abdullah yle buyurmutur: "Muhakkak ki, en byk keramet, senin zemmedilmi olan ahlkn, Muhammed ahlka tebdil etmendir." Erbb-keml bu nev'i harikulade olan kerameti, "insann hayzdr" diye, terketmilerdir. Ve akabinde, nefsislaha ve terbiyeye ynelmilerdir. Birgn Beyazd- Bestmi hazretlerine yle denildi: "Filanca kiibir saatte Mekke'ye ulayor, ne dersiniz?" O'da yle cevap verdi: "Ona bakarsan eytan gz apyumana kadar maribden merka gidiyor. Halbuki o bir lnetlidir." Bunun zerine tekrar soruldu:"Filanca kii hem su zerinde yryor hem de havada uuyor?" Beyzd hazretleri yle cevap verdi:"Suyun zerinde bir odun paras da yryor (yzyor). Havada dersen bir sinek dahi uuyor. Bundaaacak ve bytecek ne var ki? Siz esas o kimselerin, istikmetini ve ahlkn bana syleyiniz ki bensize onun ne olup olmadn syleyeyim." Grld gibi Hazret, ekseriya Hakk'a tevecch veistikmeti ngryor.

Yahya bin Muaz'n naklettiine gre, bir gn Beyzd hazretleri denizin kenarna secde eder birvaziyette yle dua ediyordu:

"Ey Rabbim! Kavmim benden su zerinde yrmeyi ve havada uabilmeyi talep ediyor. EyRabbim! Senden bunlar istemekten yine sana snrm. Rabbim, Kavmim benden tayy-i zaman vetayy- mekan istiyor. Rabbim, onlardan honut ol ve onlara ac. Ama bunu istemekten sanasanrm. Rabbim! Kavmim benden yeryznn hazinelerini istiyor. Onlardan honut ol ve onlaramerhamet et. Ama onlarn istediini istemekten sana snrm. Onlarn akladklarndan yzeviriyorum. Benden raz ol. Ve bana, sana hakkyla istikmet sahibi bir kul olmam ynnde yardmet. Y ilh beni sende yok et ki sana ulaaym."

eyh hazretleri, eyh Eb Medyen'den hikye ederek yle buyurdular: "Bu lemde tasarrufta

bulunan abdallardan bazlar eyhin mridlerine dediler ki: Erbab- tasavvuf kendi murdlarn,Hakk'n muradna tercih etmeyip, onu terkederek Hakk'ta fni olanlardr. Erbab- tasarrufta iseaibeyi murd etmek vardr. Onun iin "Tasavvuf ile tasarruf birarada olmaz" denilmitir."


25/87

6. DERECE: Tevekkl

Abbs(ra)'dan rivayet edilen bir hadis-i erifte Reslullah(sav) efendimiz yle buyurmulardr:"mmetimden yetmibin kii hesapsz olarak cennete girecektir. Bu kimseler, by yapmayan vebakalarnn sylediklerini te'vil edip abartmayan ve Rabblerine tevekkl eden kimselerdir."

eyh hazretleri yle buyurdular: "Tevekkl iki ksmdr. Birincisi mm; ikincisi hss. mm olantevekkl, kiinin hereyde messir olann Allah olduuna inanmasdr. Mesel, atein yakcl, suyunakcl, karn soukluu hep Allah'n emriyledir. Bunun aksi asla sahih deildir. Hass tevekkl ise,te'vil ve byy brakp Allah'n kendisi hakknda yazm olduu kadere teslim olmaktr." Dier birmn ile tedbiri brakarak tmyle Allah'n iradesine teslim olmaktr.

Znnn hazretleri bu hususta yle diyor: "Tevekkl, kulun tedbiri brakp kendini Allah'nkudretinin eline terketmesidir. Tpk meyyitin (lnn) kendisini ykayan gassl'a terketmesi gibi."

Yani kulun, btn olacak eylerin hkimiyetini ve ayarlamasn Halikna brakmasdr tevekkl.eyh'l-slm hazretleri yle buyuruyor: "Tevekkl, ilerin btnn mlikine terketmektir. Ve

onun delletine itimt etmektir." Bu tevekkl avama en zor gelen tevekkl ekli olmakla beraber,havasa en zayf gelen tevekkldr.

Avama zor gelmesinin sebebi, avamn esbaba tevessle alm olmasndan ve muhabbetduymasndandr. Bu muhabbetlerinden dolay, sevmi olduklar sebepler, kendileriyle Allah(cc)arasnda perde olmutur. Sebeplere olan itimatlar, Allah'a olan itimatlarndan daha fazladr. Onuniin sebepleri terkedemezler. Ve tevekkl yoluna gidemezler. Zannederler ki, esbaba tevessletmeden bir kr edilmez. Ve sebepsiz hibir ey zuhur etmez. Halbuki sebep bir lettir. Ama avambunu byle anlamaz. Onun iin avama tevekkl zor gelir.

Sen ocukluundan sebepleri gryor,bilgisizliinden sebeplere yapyorsun.

Sebepleri gryor da msebbibten gafil kalyorsun.Bu hakikati rten, msebbibin yzn gizleyen sebeplere

ondan meyletmektesin sen.Sebepler gitti mi bana vurmaya balar,

'Aman Yarabb' demeye koyulursun. Allah da sana "Hadi, yr, sebebe git. Ne acayip ey; sen beni

yarattm sebepler iin andn ha!" der.eyh hazretleri Ftuhat'nda yle diyor:"Tevekkl, kalbin Allah'a itimaddr. Kalb sebeplere meyletmekle zayi olur. Sebeplere meyletmek

ise nefsin nndandr. Eer kalb bu nev'i meyillerle hasta ise, esbaba tevessl etmekten asla zdrapduymaz. Allah'a hakik mnda tevekkl edenlerin kalbi ise, gassal elindeki meyyit gibi, tamamyla

Allah'n tasarrufuna ait kudretinin elindedir. Tpk efendisinin emrindeki kle gibidir. Bazlarnntevekkldeki hali, babasyla olu arasndaki hale benzer. Ama tevekkln havas katnda en zayf haliifde etmesi, "Her i Allah'ndr" hkmne binendir. Havasa gre btn mlk Allah'ndr. Ve hertrl sebepli sebepsiz hkmranlk ona aittir. Bu kanaate sahip olan havas hibir zaman vesile ittihazetmez. Ve ondan gelen hereye raz olur."

7. DERECE: Tevfiz

Allah u Teala, l-i firavn' anlatrken Kur'an- Kerim'inde yle buyuruyor: "leride sizesylediklerimi hatrlayacaksnz. Ben iimi Allah'a brakyorum. phesiz ki Allah, kullarn ok iyigrendir." (M'min, 44)

Hakik bir slike lazm olan ey, onun her hlini ve krn Allah'a tefvid (havale) etmesidir. Tefvid,


26/87

tevekklden daha efdaldir. Zira mn itibariyle de olsa tefvid tevekklden daha geni mnlarmuhtevidir. Tevekkl, sebebin vuku bulmasndan sonra hsl olur. Oysa tefevvd hem vukuundannce ve hem de sonra hsl olur. Tevekkln, sebebin vukuundan sonra hsl olmasna misal: Kur'an- Kerim'deki ifdeye binen Yakup (a.s.) oullarna yle dedi: "Ey oullarm! Msr'a girerken hepinizbir kapdan girmeyiniz. Ve her biriniz ayr ayr kaplardan giriniz. Ve ben size, Allah'tan gelecek bireyidefetmeye kadir deilim. Zira hkm yanlzca Allah'ndr. Ve ben ona tevekkl ediyorum." Yani onasizin adnza snyorum ve sizi ona emnet ediyorum demektir. Bu tevekkl, sebebin vukuundan

ncedir. Bir misal de sebebin vukuundan sonra hsl olan hle verelim. Resulllaht(sav) Ashbylaberaber iken kendilerine yet-i kerimenin ifadesiyle yle denildi: "insanlar, onlara: 'Dmanlarnzsize kar ordu toplad. Onlardan korkun" dediklerinde bu, onlarn imann artrmtr ve yledemilerdir: 'Allah bize yeter. O ne gzel vekildir.'" Tevekkl, sebebin vukuundan sonradr. Sebep isemriklerden, Allah'a snmaktr. Tefevvde misal verecek olursak, Hz. Peygamberimiz(sav)yattklar yerden yle buyururlard: "Allahm! Kendimi sana emnet ve teslim ediyorum. Srtm sanadayyorum. Ve ilerimi sana havale ediyorum." Bu sebeplerin vuku bulmadan nce hasl olantefevvde misaldir. Sebebin vukuundan sonraki tefevvde misal ise, yet-i kerimede buyurulduuzere l-i firavn anlatrken: "Ben ilerimi Allah'a brakyorum" diyen m'min kimsenin tefevvddr.

Buradaki sebep, firavn'n korkusudur. Tefevvd ile tevekkl arasnda, umum ve husus ynndenfark vardr. Tevekkl ehass'tr. Tefevvd ise eamdr. Ve bu haliyle tevekkl, tefevvdn bir ubesidurumundadr. Tefevvd her ynyle, tevekklden mnca daha stndr ve genitir. Slike yakan

ve lyk olan da tefevvddr. Zira slikin btn kuvvetini ve kudretini Allah'n istei istikametinebahetmesidir. Ve onun tasarrufuna boyun emesidir. Kendini Hakk'n rzs iin kendi tasarrufundantahliye eder ve Hakk' tasarruf etmesi ynnde kendisine yegne dayanak ve hkmran ittihz eder.

Ve her murad ettii eye rz gsterir.Tevekklde ise, kiinin istekleri ve menfaati dorultusunda Hakk' vekil tayin etme durumu

szkonusudur. Burada cr'et ve s-i edep (edepsizlik) sz konusudur. Onun iin tefevvdtevekklden menduptur. Evliya ve enbiynn tercihleri de bu meyanda olmutur. Ve, "Sevgiliden(Allah'dan) gelen herey bize sevimlidir." demilerdir.

8. DERECE: "Sika"

Sika, kalbin Allah'a gveni, itimd ve hkmne baemesidir. Tevekklden, teslimden ve tefevvddendaha evldr. Bu makamlarn medr- hayat sika'dr. Tevekkl gzn siyah noktas ise, teslim ve tefevvdonun dairesidir. Sika ise o gze yn veren rh'dur. Nitekim bu makama mnasip olarak Cenb- Hakk Musa'nn annesini hikyeten yle buyuruyor:

"Biz, Musa'nn annesine yle ilham ettik; ocuu emzir. Bana birey gelmesinden korkunca da,onu hemen sanda koyup, Nil nehrine brak. Sakn korkma! Mahzun da olma! Biz onu sana geridndreceiz ve onu peygamberlerden yapacaz." (Kasas, 7)

Eer Musa(as)'n annesi Allah'a bu denli tevekklle bel balamasayd, Musa(as)' rmaabrakmazd. Bu mertebede olanlar, kemliyle Allah'n takdir ettii kadere boyun eerler. Zira bilirlerki, Allah'n takdir ettii eyin aksi asla vuku bulmaz.

Ali(ra) kerremallah veche yle buyurmutur: "unu yaknen biliniz ki, Allah'n azmettii eyi kulhibir zaman deitiremez. nk Allah'n murd ettii herey zikr-i hakm'de mahfuzdur." Rahatbulmak isteyen bu srra vkf olur. Zahmet ve meakkat ekmek isteyen bu srdan gafil kalr. "De ki,btn iler Allah'n katndadr" emrine binaen, kiinin kendi kuvvetini terkedip, Allah'n kuvvetineboyun emesi gerekir. Nitekim yet-i kerimede:

"Yeryzne ve kendinize inen hibir musbet yoktur ki, biz onu yapmadan nce levh-i mahfuzdayazlm olmasn. phesiz ki bu, Allah iin ok kolaydr." (Hadid, 22) buyurulmutur. Dier bir ayette


27/87


28/87

10. DERECE: Tasavvuf nedir?

Srr hazretleri yle dedi:"Peygamberimiz(sav)'i ryamda grdm ve kendisine yle sordum. 'Ya Resulallah[sav] tasavvuf

nedir?" Cevaben yle buyurdu: 'D'vy terketmek; mny ketmetmektir.Erbb- tasavvufa vacip olan dvay terketmek, mny da ketmetmektir. "Sudr'l-ahrr,

kubr'l-esrr" fehvasnca btn byklerimiz, ehli olmayanlardan ve ayardan (cahillerden) esrr-Hakk' saklamlar, setretmilerdir. Ve sanki ondan habersizmicesine techl etmilerdir. te bunlarayard beeriyyettin hazzn aamayanlardr. Erbab- tasavvuf ise beer st manevi nazlara sahipolanlardr.

Hem yle zevk ki, bu mertebede olan kimse, Hakk'tan bakasn grmez. Onda alyim-i nefsn ve melim-i insan olmaz. te hakikatte tasavvuf:

nsann hereyiyle, hem zahiren, hem de btnen Allah'la olan balantsn kurmasdr. Bir k,zahir ve btn olarak ru'yet-i halk iskt eylese Hakk'n srrna lyk olur. Ve nur-u ilahde fena bulur.

Cneyd-i Badadi hazretlerine tasavvufun ne olduunu sordular, o da cevaben: "Tasavvuf nefsin, Allah'n Vahdetinde fena bulmasdr." buyurdu. Sahib-i tasavvuf, bu fenaya erdikten sonra hakik mutasavvf olur.

Ebu Muhammed el- Harir yle buyurdu: "Tasavvuf, yaratlm olan eylerin alaklndankurtulup, Allah'n vd eylerin dairesi ierisine girmektir."

Hereyin en iyisini Allah bilir.


29/87

1. DERECE: Hulk (Huy, Ahlk, Seciye)

Hulk, lgatte, huy'a denir. stlahda ise, meleke-i nefsniyyeye denir. Tasavvuf ehline gre ise ahlk-seniyyeye denir.

eyh hazretleri Ftht'nda yle diyor: "Tasavvuf demek ahlk demektir. Kim ahlaken daha yksek mertebedeyse, o, tasavvufta da ykselmi olur. Kim de ahlaken alt seviyede olursa onun tasavvufu daancak o kadar olur." eyh hazretleri, bu sznden sonra yle devam etti:

Hz. Aie'ye Peygamberimizin ahlk sorulduunda yle dedi: "Onun ahlk Kur'an idi." Nitekim Allah uTel Kur'an- Kerim'inde "Biz seni phesiz ki sekin bir ahlkla ahlaklandrdk." buyuruyor. Grldgibi Allah u Teala Peygamberimizin ahlkn, en sekin ve byk ekliyle tayin etmitir. ZiraPeygamberimizin kayna Kur'an'dr. Ve ondan mstefid olmutur. Ve Kur'an'n edebiyle meddebolmutur. Nitekim Kur'an- Kerim'de Allah u Tel Peygamberimize hitaben yle buyurmutur: "Aff al vedorulukla emret, cahillerden de yz evir". Bir hadis-i erifte yle buyuruluyor: "Rabbim beni en gzeledep ekliyle edeplendirdi ve sonra beni mekarim-i ahlkla emretti ve yle buyurdu: "Aff al, doruluklaemret ve cahillerden yz evir".

Reslullah efendimizden rivayet edildiine gre bir gn ocuklar Reslullah efendimizin etrafnsararak; "Ya Reslallah! Hasan ve Hseyin'le oynadn gibi bizimle de oyna" dediler. Reslullah(sav) Hz.Bilal'i ararak, Ya Bilal eve git ve beni bunlardan kurtaracak bireyler getir. Hz. Bill sekiz tane cevizgetirdi. Peygamberimiz bunlar ocuklara datarak kendini onlardan kurtard. Ve yle buyurdu:"Kardeim Yusuf kendisini be semene kurtarmt. Sizse beni sekiz cevize satn aldnz."

Hz. Mevln Mesnev'sinde yle buyuruyor:Benim devem af yapnca, btn otlar telef eder

Onun afv btn gnahkarlarn gnahlarn yok eder

imam Hseyin ve imam Hasan, Hz. Peygamberimizin(sav) deve stili srtna binerlerdi. Ve Reslullahefendimiz onlar bu minval zere elendirirdi. Buna kyasen br ocuklarda ayn ekilde elenmek isteyince, Reslullah efendimiz(sav) onlar krmadan, cevizlerle gnllerini ald. Ve onlara gzel ahlakylaiyilikte bulundu.

Slik'e lazm olan Muhammed mereb olmasdr. Ve daima mtevaz olmal, kibirden kanmaldr.

2. DERECE: Tevazu

Allah u Tel(cc) bir yet-i kerimede yle buyuruyor: "Rahman olan Allah'n kullar, yeryznde tevazu ve vakar ile yrrler. Cahiller kendilerine laf atp

satatklarnda aldrmadan; "selmetle" deyip geerler:" (Furkan, 63) Kmil olan bir m'minin sfatyumuak ve mtevzi olmaktr. Nitekim Reslullah efendimiz[savl yle buyuruyor:

"M'min mtevzdr. Tpk, balandnda boyun een, bir ta zerine ekilse ken bir deve gibimlayimdir."

Hz. Cneyd'den naklolunduuna gre; bir kimse gelip Hz. Cneyd'i davet eyledi. O da hemen kalkponunla beraber yryerek davete icabet etti. Davet edenin evine vardklarnda adam Cneyd'e yle dedi:


30/87

u an evimde bireyim yoktur sen iyisi mi bir vakti iki eyle (nleri birletir). Cneyd Hz. bunun zerineevine dnd. Ayn kimse bir saat sonra yine geldi ve yine Cneyd'i davet etti. O da evvelki yapt gibionun davetini kabul etti ve kalkp tekrar evine gittiler. Adam eve varnca Cneyd hazretlerine, sen tekrarevine git. nk u an seni arlayacak bir kolayla sahip deilim. eyh hazretleri tekrar evine dnd. Budavet tam drt kere tekerrr etti ve eyh hazretleri hepsine de fkelenmeden icabet etti. Drdncdavette, adam dayanamayarak sordu: "Ya eyh! Seni drt kere davet ettim ve drdnde de terbiyesizlievaracak derecede reddedip gerisin geri tekrar evine gnderdim. Ve sen bana asla kzmadn. Bunun sebeb-

i hikmeti nedir?" eyh hazretleri yle dedi:"Ey kardeim! Ben yirmi senedir nefsimi zillet altnda brakarak riyazette kaldm. T ki nefsim benimkatmda kpek derecesine indi. Hem yle kpek ki; onu hrpalarlar, kovarlar o yine gelir. Sonra yinehrpalarlar, nne bir kemik paras atldnda yine gelir. Ve buna raz olur. Eer sen beni elli kere kovsanve ellibirinci defa davet etsen ben sana yine gelirim" buyurdu.

Ey kardeim! ite bu anlatlanlar iyi anla ve tevzuun ne demek olduunu ren. Nefsine kymetvermeyenler ve tevazu sahibi olanlar ne gzel bir makamdadrlar.

Beyazd hazretleri yle buyuruyor:"Bir insann mtekebbir (kibirli) olmas kadar er birey yoktur." Bu sz syledikten sonra Beyazd

hazretlerine "Tevazu nasl elde edilir?" diye soruldu. O da cevaben;"Bir insann nefsine kymet vermedii zaman mtevaz olmas mmkndr" buyurdu.Ey kardeim! unu iyi bil ki kendi nefsini stn grp kymetli olduunu gerek szleriyle ve gerekse

haliyle izhar eden bir kimse kesinlikle mtekebbirdir. Ve hatta bunlarn katnda tevazu bile bir tekebbrvesilesidir. Ama tevhid ehlinin katnda bu byle deildir. Tevhid ehli nefislerini grmedikleri gibi kendilerinide grmezler. Onlar hereyde Hakk' grrler. Onun iin kendilerinde olan tevazuu dahi Allah'tan bilirler.

Ve ondan zuhur ettiine kani olurlar, ite gerek tevazu budur. Allah en iyisini bilir.

3. DERECE: sr

sr, lgatte ihtiyar (istemek) mnsna gelir. Filancay kendime sr ettim (tercih ettim) eklindekulanlr. sr asl mansyla, dnya, ahiret ve nefsin lezzet ald her ne hazlar var ise hepsine karlk

Allah' istemek ve onu murd etmektir.Ebu Hafs- Kebir yle buyurmutur: "sr, gerek dnya ilerinde ve gerekse ahirete taalluk eden

ilerde, kardeini kendi nefsine tercih etmendir." Bu tarif de baka bir vecihtir.Birgn sahabeden birine bir sark hediye edildi. Hediye eden adam tam hediyeyi takdim edecei srada

sahabi, onu bir bakasna vermesi konusunda tavsiyede bulundu. Zira o daha muhtat. Bunun zerine oadam daha muhta olana gitti. O da bir bakasnn daha muhta olduunu syleyerek ona vermesinisyledi. Bylece adam bu minval zere tam yedi sahabi gezdi. En sonuncusu hediyeyi kabul etti. Bununzerine u yet- kerime nazil oldu: "... ihtiya iinde olsalar bile, onlar kendilerine tercih ederler..."(Har, 9)

Hakik messir olan kimse, kardeini dnyev ve uhrev, nefsn ve ruhan her ne hazz ve istei varsaonu kendisine tercih eder.


31/87

4. DERECE: Ftvvet (Eli aklk, mertlik, temizlik)Musa(as) Rabbine ftvvetin ne olduunu sordu. Rabbi de ona cevaben yle buyurdu: "Nefsini

gnahlardan temizlemendir."eyh hazretleri Ftht'nda yle buyuruyor: "Ftvvetin asl, nefsin hazzndan kmaktr. Ve Rabbin

tevhidini sr eylemektir. Nitekim brahim(as) nefsinin hazzndan kt ve onu nr'a (atee) att. nk oRabbinin tevhidini istiyordu. Eer nefsini atee atmas Rabbinin emriyle idiyse ve buna mukabil nefsiniatee atm ise bu ftvvet byk bir ftvvettir. Yok ayet Rabbinin istei olmadan bu tercihi kendisiyapm ise byk mertliktir."

Hakikat o ki; ftvvet, Reslullah'n tavsiyeleri ve emirleri zere, insann nefsn isteklerinitemizlemesini akln delillerini de dikkate alarak istikmet kazanmasn muhtevdir.

eyh'l-islm hazretleri Menazl's-Sirn'de ftvveti ksma ayrr. Birincisi, bakasn (kardeini)kendi nefsine tercih etme yiitliidir. Ve kardeinin hukukunu daha bir gzetmendir. kincisi, kardeinekar, hak hukuk mevzuunda bir husumetin varsa onu terketmendir. ayet o apak bir zillet ierisinde olsabile onu grmemezlikten gelmendir. ncs ise, senden kaan veya rak olan kardeine yaklaman veona kurbiyyet salamandr. Seni incitse bile onu affedebilmendir. ayet kardein bir cinayet ilese, sanki ocinayeti o deilde sen ilemisincesine ona mukabelede bulunup onu gzel bir vaziyette uyarman gerekir.

Eer bir kimse sana ktlk eylerseOnun zilletinden dolay ona yz evir

imam Ebu Hanife hazretlerine ait anlatlan bir menkbta yle geiyor: Bir gn mam Ebu Hanifeyolda giderken, yolun dar bir yerinde halktan birine hafiften dokundu. Bunu frsat bilen, adam, silahylaimam'a vurdu, imam' tanmamt. mam ona yle dedi: Be adam, ben u an sana misliyle ksas etmeyekadirim. Hatta seni alp halifeye de gtrebilirim. Fakat senin bu hareketine ramen ben ahirette ayetcennete gireceksem seni de yanma almak isterim' dedi. Adam bunun zerine yaptndan piman olup,mam'dan af diledi ve slihlerden oldu.

Anlatldna gre Kad Sircddin, Hz. Rir'e daima eziyet ederdi. Birgn bir dnimende Hz.Mevln'ya ez etmesi karlnda, kendisine bir medreseyi tahsis edeceini syledi. Bunun zerine okimse, Hz. Mevln ve mridleri sem ederlerken gelerek edepsizce ve kaba kfrlerle Hz. Pr'i rencideedecek szler syledi. O ne kadar kfrettiyse Hz. Pr: "Ey Mslman! Sen ne dersen biz oyuz" dedi. Ve herseferinde cevab bu oldu. Bunun zerine adam hzn alamayp; "Siz yetmi iki frkann dndasnz" dedi.

Bunun zerine Hz. Pri tebessm buyurdu. Ve arkasndan yle dedi: "Doru syledin, yetmiiki taifenindndayz." O kimse Hz. Pr'in gstermi olduu tahamml karsnda ararak, kalbine bir yumuaklngeldiini hissetti. Bu hal zerine abucak tevbe etti. Ve Hz. Rr'in mridi oldu. Ve muhlislerden oldu.

Seyis tekrar gelerek;"Ya Ali, beni tez ldr ki o kt vakti,

o fena zaman grmeyeyim.Sana helal ediyorum. Kanm dk kigzm o kyameti grmesin" dedi.

Dedim ki: Eer her zerre bir kanl katil olsa da,elinde haner olarak senin kastna yrse,

yine senin bir tek kln kesemez.nk kader kalemi byle yazmtr.Sen beni ldreceksin.

Fakat tasalanma.Senin efaatin benim.

Ben ruhun eri ve sultanym,ten kulu deil.

Yanmda bu tenin kymeti yok;ten kaydna dmeyen bir eroluerim.


32/87

5. DERECE: Sdk (Sadka

Documents

Yuz Mertebe