ZAGADJIVANJE ZEMLJIŠTA

Zemljište predstavlja polifazni sistem koji se sastoji od čvrste, tečne i gasovite faze i živih organizama. Zemljište ili tlo predstavlja posebnu prirodnu tvorevinu koja obuhvata čvrst površinski sloj Zemlje, karakterističan za biosferu. Nastaje kao rezultat dejstva klimatskih (temperature, vode, vetra) i drugih fizičkih faktora i živih organizama na geološku podlogu Zemlje. Od živih organizama u procesu stvaranja zemljišta naročito su značajni biljni organizmi, mikroorganizmi kao i životinje. Čvrstu fazu čine mnogi minerali, tečnu – voda sa rastvorenim razlilčitim materijalima, gasovitu – vazduh sa svojim sastojcima, dok žive organizme predstavljaju mikroorganizmi, kao isvi drugi organizmi. Od pojave čoveka na zemlji pa do današnjih dana zemljište je bilo, a sigurno će i ostati, osnovni resurs proizvodnje hrane. Zemljište je i uslov opstanka ne samo čoveka već i mnogih drugih organizama na Zemlji. Između njega i drugih životnih sfera postoji dinamična ravnoteža, koja stvara uslove za opstanak živog sveta. Smatra se da zemljište, zajedno sa vodom i vazduhom spada u obnovljive prirodne resurse. Međutim, s obzirom na ograničenu ukupnu količinu i izuzetno spor proces nastajanja, kao i neprekidno zagađivanje i neracionalno korišćenje od strane čoveka, zemljište ipak treba smatrati ograničenim, odnosno neobnovljivim prirodnim bogatstvom.Ukoliko se zemljište racionalno iskorišćava i pri tom se podstiče njegovo prirodno obnavljanje ono može biti obnovljivi resurs. Jednom uništeno, obnavlja se sporo, tokom geoloških epoha, te se može smatrati potpuno izgubljenim i neobnovljivim. Proces gubljenja zemljišta teče sporo, a posledice se najčešće manifestuju posle niza godina, kada više i nema uslova za revitalizaciju ovakvih površina.

PRIRODNI USLOVI STVARANJA ZEMLJIŠTA

Prirodni uslovi obrazovanja zemljišta su veoma složeni, čime se može objasniti veliki broj različitih tipova na relativno malom geografskom prostoru. Sva zemljišta obrazovana su pod uticajem prirodnih činilaca, a to su reljef, geološki (petrografski) sastav terena, klima, vegetacija, hidrografija sa hidrologijom, vreme ali i uticaj čoveka – antropogeni faktor. PRIRODNI USLOVI STVARANJA ZEMLJIŠTA

RELJEFGEOLOŠKA GRAĐAKLIMA i VEGETACIJA HIDROGEOLOGIJA VREMEČOVEK je u poslednje vreme postao dominantan činilac promena i stvaranja zemljišta.

PRIRODNI USLOVI STVARANJA ZEMLJIŠTA

Pozitivan uticaj čoveka je kada štiti zemljište od erozije, odvodnjava terene močvarnog tla, navodnjava sušna zemljišta, ozelenjava pustinje, koriguje kisela zemljišta, uvodi nove agrotehničke mere itd. Zbog pozitivnog uticaja čoveka u klasifikaciju su uvedena takozvana antropogena zemljišta.

PRIRODNI USLOVI STVARANJA ZEMLJIŠTA

Negativno dejstvo čoveka na zemljšte ispoljava se kada se podstiče erozija na nestabilnim kosinama, kada se izazivaju klizišta, kada se izaziva zaslanjivanje zemljišta, neadekvatno koriste veštačka đubriva itd. Posebno se ističe narušavanje ravnoteže i uništavanje zemljišta rudarskom delatnošću – veliki površinski kopovi, jalovišta, raskrivke, pepelišta, šljačišta, ispuštanje otpadnih voda u vodotokove, ispuštanje kiselih rudničkih voda, izgradnja puteva, hidroakumulacija i širenjem gradova. Ovakve pojave su klasifikovane pod nazivom tehnogena zemljišta.

PRIRODNI USLOVI STVARANJA ZEMLJIŠTA

Raspadanje granita pod dejstvom atmosferilija (odozgo), kao pod dejstvom hidrotermalnih fluida (odozdo).

PRIRODNI USLOVI STVARANJA ZEMLJIŠTA

Rezultat raspadanja stena pod dejstvom hemijskog i mehaničkog delovanja – erozijom. Zaostali erodovani delovi

Ilustracija različitih tipova tla nastalog raspadanjem različitog stenskog materijala u različitim klimatskim oblastima (lateritske kore raspadanja).

NAČINI ZAGAĐIVANJA ZEMLJIŠTAČovek svojim aktivnostima neprekidno smanjuje ukupnu površinu zemljišta. Ovo se naročito odnosi na poljoprivredno zemljište koje postaje sve ugroženije. Osnovne čovekove aktivnosti koje najviše degradiraju tlo odnose se prvenstveno na širenje gradova, izgradnju industrijskih kompleksa i saobraćajnica, kao i deponovanje otpadnog materijala. Velike površine zemljišta izložene su intenzivnom procesu erozije. Erozija nastaje kao posledica seče šuma, raznih građevinskih i hidrotehničkih zahvata itd. Sve veće korišćenje hemijskih sredstava u poljoprivredi (đubriva, zaštita bilja, deponovanje čvrstih otpadaka, raznošenje vetromj nestabilizovanog elektrofilterskog pepela, rasejavanje čestica prašine oko cementara) dovodi do znatnog zagađivanja poljoprivrednog zemljišta.

Prema vrstama narušavanja, i zagađivanja, ugrožena zemljišta se dele na četiri kategorije:

jalovine, nastale eksploatacijom, preradom i korišćenjem mineralnih sirovina ili industrijskih pogona; materijali iz industrijskih, otpadnih voda koji se kao nerastvorljiva komponenta taloži duž vodotokova, rečnih terasa ili plavljenom zemljištu (otpadne vode flotacija, otpadne vode čišćenja i sušenja uglja, otpadne vode metalurške prerade itd.); urbano i industrijsko zemljište koje više ne služi poljoprivrednoj proizvodnji; aerosedimenti, čestice neorganskog i organskog porekla koje se rasejavaju vetrom i atmosferskim talozima.

Zemlji š ta prema vrstama narušavanja i zagađivanja

Zemlji š ta prema vrstama narušavanja i zagađivanja

Posebno štetne zagađujuće materije predstavljaju i teški metali, naročito olova, cinka, kadmijuma, žive, hroma, nikla i drugih. Mnogi teški metali se nalaze u tlu u obliku minerala. Njihovi katjoni vremenom dospevaju u okolno tlo, površinske i podzemne vode koje ih dalje rasejavaju i gde mogu biti toksični za sve žive organizme. Drugi važan izvor teških metala su određeni industrijski pogoni, poljoprivredna dobra, saobraćajnice, tehnološka postrojenja za preradu mineralnih sirovina i dr.

Posebno štetne zagađujuće materije predstavljaju i teški metali, naročito olova, cinka, kadmijuma, žive, hroma, nikla i drugih.

Redni broj

Hemijski element

Maksimalno dozvoljena količina u mg/kg zemlje

1 kadmijum do 22 olovo do 1003 živa do 24 arsen do 285 hrom do1006 nikl do 507 fluor do 3008 bakar do 1009 cink do 30010 bor do 50

ZAGADJIVANJE ZEMLJIŠTA OTPADNIM MATERIJALIMA

Prema poreklu i sastavu mogu se podeliti na sledeće kategorije: Razgradivi otpadci organskog porekla, iz poljoprivredne proizvodnje; Sagorljivi organski otpadci koji nicu podložni brzom raspadanju; Neorganski nesagorljivi otpadci; Ostaci spaljivanja sagorljivih materija; Kabasti otpad - predmeti;

Ostaci prečišćavanja voda i gasova (mulj, talog, čvrsti otpadci); Čvrsti otpadci iz hemijske industrije; Otpadci pripreme, koncentracije, separacije i korišćenja mineralnih sirovina (jalovina, pepeo, šljaka, ugljena prašina).

INDUSTRIJSKI OTPAD

U procesu industrijske proizvodnje nastaju značajne količine i različite vrste otpadnih materijala zavisno od industrijske grane, sirovine koja se preradjuje i primenjene tehnologije. Pri korišćenju energetskih sirovina, fosilnih goriva takođe nastaju značajne količine otpada. Način deponovanja ovakvih industrijskih otpada zavisi od njegovih karakteristika - hemijskog sastava, agregatnog stanja, mogućnosti razgradnje, količine ili sposobnosti reciklaže – kao sekundarnih sirovina.

OTPAD IZ URBANE SREDINE

Intenzivnom urbanizacijom neprekidno se povećavaju količine otpadnih materija (čovek dnevno produkuje od 0,5 do 1,8 kg otpadaka). Pri tom poseban problem predstavlja bezbedno deponovanje i obrada čvrstih otpadaka iz gradova. Iako postoje različiti postupci deponovanja i uništavanja urbanog smeća, nijedan od postojećih postupaka nije u celosti dovoljno efikasan.