Upload
ricmgomes
View
245
Download
1
Embed Size (px)
Citation preview
8/12/2019 Zamenhof-Fundamento de Esperanto
1/315
Fundamento de Esperanto
Lazaro Ludoviko Zamenhof
8/12/2019 Zamenhof-Fundamento de Esperanto
2/315
Lazaro Ludoviko Zamenhof
2
8/12/2019 Zamenhof-Fundamento de Esperanto
3/315
Fundamento de Esperanto
3
Antaparolo
Por ke lingvo internacia povu bone kaj regule progresadi kaj por
ke i havu plenan certecon, ke i neniam disfalos kaj ia facilanima pao
de iaj amikoj estontaj ne detruos la laborojn de iaj amikoj estintaj, -
estas plej necesa anta io unu kondio: la ezistado de klare difinita,
neniam tuebla kaj neniam angebla Fundamento de la lingvo. Kiam nia
lingvo estos oficiale akceptita de la registaroj de la plej efaj regnoj kaj
tiuj i registaroj per speciala leo garantios al Esperanto tute certan vivon
kaj uzatecon kaj plenan sendanerecon kontraiaj personaj kapricoj a
disputoj, tiam atoritata komitato, interkonsente elektita de tiuj registaroj,
havos la rajton fari en la fundamento de la lingvo unu fojon por iamiujn deziritajn anojn, se tiaj anoj montrios necesaj; sed is tiu
tempo la fundameto de Esperanto devas plej severe resti absolute
senana, ar severa netuebleco de nia fundamento estas la plej grava
kazo por nia isnuna progresado kaj la plej grava kondio por nia regula
kaj paca progesado estonta. Neniu persono kaj neniu societo devas havi la
rajton arbitre fari en nia Fundamento iun eplej malgrandan anon! Tiun
i tre gravan principon la esperantistoj volu iam bone memori kaj
kontra la ektuo de tiu i principo ili volu iam energie batali, ar la
momento, en kiu ni ektuus tiun principon, estus la komenco de nia
morto.
La silenta intekonsento de iuj esperantistoj jam de tre longa
tempo la sekvantaj tri verkoj estas rigardataj kiel fundamento de
8/12/2019 Zamenhof-Fundamento de Esperanto
4/315
Lazaro Ludoviko Zamenhof
4
Esperanto: 1) La 16-regula gramatiko; 2) la "Universala Vortaro"; 3) la
"Ekzercaro". Tiujn i tri verkojn la atoro de Esperanto rigardadis iam
kiel leojn por li, kaj malgraoftaj tentoj kaj delogoj li neniam permesis
al si (almenakonscie) ela plej malgrandan pekon kontratiuj i leoj;li esperas ke pro la bono de nia afero ankaiuj aliaj esperantistoj iam
rigardos tiujn i tri verkojn kiel la solan lean kaj netueblan
fundamenton de Esperanto.
Por ke ia regno estu forta kaj glora kaj povu sane disvolviadi,estas necese, ke iu regnano sciu, ke li neniam dependos de la kapricoj de
tiu a alia persono, sed devas obei iam nur klarajn, tute difinitajn
fundamentajn leojn de sia lando, kiuj estas egale devigaj por la regantoj
kaj regatoj kaj en kiuj neniu havas la rajton fari arbitre la persona
bontrovo ian anon a aldonon. Tiel same por ke nia afero bone
progresadu, estas necese, ke iu esperantisto havu la plenan certecon, keledonanto por li iam estos ne ia persono, sed ia klare difinita verko.
Tial, por meti finon al iuj malkomprenioj kaj disputoj, kaj por ke iu
esperantisto sciu tute klare, per kio li devas en io sin gvidi, la atoro de
Esperanto decidis nun eldoni nun en formo de unu libro tiujn tri verkojn,
kiuj la silenta interkonsento de iuj esperantistoj jam delonge fariis
fundamento por Esperanto, kaj li petas, ke la okuloj de iuj esperantistoj
estu iam turnataj ne al li, sed al tiu i libro. is la tempo, kiam ia por iuj
atoritata kaj nedisputebla institucio decidos alie, io, kio trovias en tiu
i libro, devas esti rigardata kiel deviga por iuj; io, kio estas kontratiu
i libro, devas esti rigardata kiel malbona, se i eapartenus al la plumo
de la atoro de Esperanto mem. Nur la supre nomitaj tri verkoj
publikigitaj en la libro "Fundamento de Esperanto", devas esti rigardata
kiel oficialaj; io alia, kion mi verkis a verkos, konsilas, korektas,
8/12/2019 Zamenhof-Fundamento de Esperanto
5/315
Fundamento de Esperanto
5
aprobas, k. t. p., estas nur verkoj privataj, kiujn la esperantistoj - se ili
trovas tion i utila por la unueco de nia afero - povas rigardi kiel modela,
sed ne kiel deviga.
Havante la karakteron de fundamento, la tri verkoj represitaj en
tiu i libro devas antaio esti netueblaj. Tial la legantoj ne miru, ke ili
trovos en la nacia traduko de diversaj vortoj en tiu i libro (precipe en la
angla parto) tute nekorektite tiujn samajn erarojn, kiuj sin trovis en la
unua eldono de la "Universala Vortaro". Mi permesis al mi nur korekti lapreserarojn; sed se ia vorto estis erare anelerte tradukita, mi in lasis en
tiu i libro tute senane; ar se ni volus plibonigi, tio i jam estus ano,
kiu povus kazi disputojn kaj kiu en verko fundamenta ne povas esti
tolerata. La fundamento devas resti severe netuebla e kune kun siaj
eraroj. La erareco de la nacia traduko de tiu a alia vorto ne prezentas
grandan malfelion, ar, komparante la kuntekstan tradukon en la aliajlingvoj, oni facile trovos la veran sencon de iu vorto; sed senkompare pli
grandan daneron prezentus la anado de la traduko de ia vorto, ar
perdinte la severan netueblecon, la verko perdus sian eksterordinaran
necesan karakteron de dogma fundamenteco, kaj, trovante en unu eldono
alian tradukon ol en alia, la uzanto ne havos la certecon, ke mi morgane
faros ian alian anon, kaj li perdus sian konfidon kaj apogon. Al iuj,
kiuj montros al mi ian nebonan esprimon en la Fundamenta libro, mi
respondos trankvile: jes, i estas eraro, sed i devas resti netuebla, ar i
apartenas al la fundamenta dokumento, en kiu neniu havas la rajton fari
ian anon. "
La "Fundamento de Espernto" tute ne devas esti rigardata kiel la
plej bona lernilibro kaj vortaro de Esperanto. Ho ne! Kiu volas perfektii
8/12/2019 Zamenhof-Fundamento de Esperanto
6/315
Lazaro Ludoviko Zamenhof
6
en Esperanto, al tiu mi rekomendas la diversajn lernilibrojn kaj vortarojn,
multe pli bonajn kaj pli vastajn, kiuj estas eldinitaj de niaj plej
kompetentaj amikoj por iu nacio aparte kaj el kiuj la plej gravaj estas
eldonitaj tre bone kaj zorgeme, sub mia persona kontrolo kaj kunhelpo.Sed la "Fundamento de Esperanto" devas trovii en la manoj de iu bona
esperantisto kiel konstanta gvida dokumento, por ke li bone ellernu kaj
per ofta enrigardado konstante memorigadu al si, kio en nia lingvo estas
oficiala kaj netuebla, por ke li povu ian bone distingi la vortojn kaj
regulojn oficialajn, kiuj devas trovii en iuj lernoverkoj de Esperanto, de
la vortoj kaj reguloj rekomendataj private, kiuj eble ne al iuj
esperantistoj estas konataj a eble ne de iuj estas aprobataj. La
"Fundamento de Esperanto" devas trovii en la manoj de iu esperantisto
kiel konstanta kontrolilo, kiu gardos lin de deflankiado de la vojo de
unueco.
Mi diras, ke la fundamento de nia lingvo devas esti absolute
netuebla, se eajnus al ni, ke tiu aalia punkto estas sendube erara. Tio
i povus naski la penson, ke nia lingvo restos iam rigida kaj neniam
disvilvios... Ho, ne! Malgrala severa netuebleco de la fundamento, nia
lingvo havos la plenan eblon ne sole konstante riiadi, sed ekonstante
pliboniadi kaj perfektiadi; la netuebleco de la fundamento nur
garantios al ni konstante, ke tiu perfektiado fariados ne per arbitra,
interbatala kaj ruiniga rompado kaj anado, ne per nuligado a
sentagigado de nia isnuna literaturo, sed per vojo matura, senkonfuza
kaj sendanera. Pli detale mi parolos pri tio i en la Bulonja kongreso;
nun mi diros pri tio i nur kelkajn vortojn, por ke mia opinio ne ajnu tro
paradoksa:
8/12/2019 Zamenhof-Fundamento de Esperanto
7/315
Fundamento de Esperanto
7
1) Riigadi la lingvon per novaj vortoj oni povas jam nun, per
konsiliado kun tiuj personoj, kiuj estas rigardataj kiel la plej atoritataj
en nia lingvo, kaj zorgante pri tio, ke iuj uzu tiujn vortojn en la sama
formo; sed tiuj i vortoj devas esti nur rekomendataj, ne altrudataj; onidevas ilin uzadi nur en la literaturo; sed en korespondado kun personoj
nekonataj estas bone iam peni uzadi nur vortojn el la "Fundamento" ar
nur pri tiaj vortoj ni povas esti certaj, ke nia adresato ilin nepre trovos en
sia vortaro. Nur iam poste, kiam la plej granda parto de la novaj vortoj
estos jam tute matura, ia atoritata institucio enkondukos ilin en la
vortaron oficialan, kiel "Aldonon al la Fundamento"
2) Se ia atoritata centra institucio trovos, ke tiu aalia vorto a
regulo de nia lingvo estas tro neoportuna, i ne devos forigi aani la
diritan formon, sed i povos preni formon novan, kiun i rekomendos
uzadi paralele kun la formo malnova. Kun la tempo la formo nova iompost iom elpuos la formon malnovan, kiu farios araismo, kiel ni tion i
vidas en iu natura lingvo. Sed, prezentante parton de la fundamento, tiuj
i araismoj neniam estos eletitaj, sed iam estos presataj en iuj
lernolibroj kaj vortaroj samtempe kun la formoj novaj, kaj tiamaniere ni
havos la certecon, ke e e la plej granda perfektkiado la unueco de
Esperanto neniam estos rompata kaj neniu verko Esperanta eel la plej
frua tempo iam perdos sian valoron kaj kompreneblecon por la estontaj
generacioj.
Mi montris en principo, kiamaniere la severa netuebleco de la
"Fundamento" gardos iam la unuecon de nia lingvo, ne malhelpante
tamen al la lingvo ne sole riiadi, sed ekonstante perfektiadi. Sed en
la praktiko ni (pro kazoj jam multajn fojojn priparolitaj) devas
8/12/2019 Zamenhof-Fundamento de Esperanto
8/315
Lazaro Ludoviko Zamenhof
8
kompreneble esti tre singardaj kun ia "perfektiado" de la lingvo: a) ni
devas tion i fari ne facilanime, sed nur en okazoj de efektiva neceseco;
b) fari tion i (post matura prijuado) povas ne apartaj personoj, sed nur
ia centra institucio, kiu havos nedisputeblan atoritatecon por la tutaesperantistaro.
Mi finas do per la jenaj vortoj:
1. pro la unueco de nia afero iu bona esperantisto devas anta
io bone koni la fundamenton de nia lingvo;
2. la fundamento de nia lingvo devas resti por iam netuebla;
3. is la tempo kiam atoritata centra institucio decidos
pligrandigi (neniam ani!) la isnunan fundamenton per oficialigo de
novaj vortoj areguloj, io bona, kio ne trovias en la "Fundamento de
Esperanto", devas esti rigardata ne kiel deviga, sed nur kiel rekomendata.
La ideoj, kiujn mi supre esprimis pri la Fundamento de
Esperanto, prezentas dume nur mian privatan opinion. Lean sankcion ili
ricevos nur en tia kazo, se ili estos akceptitaj de la unua intenacia
kongreso de esperantistoj, al kiu tiu i verko kune kun sia antaparolo
estos prezentita.
L. ZAMENHOF.
Varsovio, Julio 1905.
8/12/2019 Zamenhof-Fundamento de Esperanto
9/315
Fundamento de Esperanto
9
TEXTO COMPARATIVO DE LA
GRAMTICA DEL FUNDAMENTO EN
SEIS IDIOMAS
8/12/2019 Zamenhof-Fundamento de Esperanto
10/315
Lazaro Ludoviko Zamenhof
10
GRAMTICA
a) ALFABETO
Aa,
a
Bb,
b
Cc,
c
(ts)
,
ch
Dd,
d
Ee,
e
Ff,
f
Gg,
g
(gato)
,
j en "Jeep",
"jockey".
Hh,suenaaspiradacomoeningls
,
j
(jabon)
Ii,
i
Jj,
y (voy)
,
como la s eningls"treasure" o"vision".
Kk,k
Ll,l
Mm,m
Nn,n
Oo,o
Pp,p
Rr,r
Ss,
s
,
sh
(sharon)
Tt,
t
Uu,
u
,
es la u
breve
de
Europa
Vv,
La v es
siempre
labidental
Zz,como
pronunciamosla s de
musgo, rasgo
8/12/2019 Zamenhof-Fundamento de Esperanto
11/315
Fundamento de Esperanto
11
|
Observacin. - Las imprentas que no posean las letras , , ,, ,
, pueden en lugar de ellas usar ch, gh, hh, jh, sh, u.
B) PARTES DE LA ORACIN
1. El ARTCULO indefinodo no existe; existe slamente elartculo definido la, igual para todos los gneros, casos y nmeros.
Observacin. - El uso del artculo es igual que en alemn, francs
y otros idioma. Las personas para quienes el uso del artculo presenta
dificultad pueden dejar de usarlo.
2. Los SUSTANTIVOS tienen la terminacin o. Para la
formacin del plural se aade la terminacin j. Casos existen solamente
dos: nominativo y acusativo; el ltimo es recibido del nominativo por la
adicin de la erminacin n. Los dems casos son expresados con la ayuda
de preposiciones: el genitivo con de, el dativo con al, el instrumental con
per, u otras preposiciones de acuerdo al significado. p. ej.: la patr|o, al la
patr|o, la patr|o|n, por la patr|o, kun la patr|o, la patr|o|j|n, per la patr|o|j,
por la patr|o|j.
3. El ADJETIVO termina en a. Casos y nmeros como en el
sustantivo. El comparativo est hecho con la palabra pli, el superlativo
8/12/2019 Zamenhof-Fundamento de Esperanto
12/315
Lazaro Ludoviko Zamenhof
12
con plej. la palabra que se traduce por ol. p. ej.: pli blank|a ol ne| o; mi
hav|as la plej bel|a|n patr|in|o|n el iuj; mi hav|as la plej bon|a|n patr|in|o|n.
4. Los NUMERALES bsicos (que no se declinan) son: unu (1),
du (2), tri (3), kvar (4), kvin (5), ses (6), sep (7), ok (8), na(9), dek (10),
cent (100), mil (1000). Las decenas y la centenas son formadas por la
simple unin de los numerales. Para la sealizacin de los numerales de
orden se aade la terminacin de adjetivo; para los multiplos - el sufijo
obl; para los fraccionarios - on; para los colectivos op; para losdistributivos - la palabra po. Adems de eso, pueden ser usados numerales
sustantivados o adverbiales. p. ej.: kvin|cent tri|dek tri (533); kvar|a,
unu|a, du|a; unu|o, cent|o; sep|e, unu|e, du|e; tri|obl|a; kvar|on|o, du|on|o;
du|op|e, kvar|op|e; po kvin.
5. PRONOMBRES personales: mi, vi, li, i, i - para animales o
cosas; si, ni, ili, oni (pronombre impersonal del plural). Los pronombres
posesivos son formados por la adicin de la terminacin del adjetivo. La
declinacin de los pronombres es como la de los sustantivos. p. ej.: mi|n,
mi|a.
6. El VERBO no cambia ni por las personas ni por los nmeros;
p. ej.: mi far|as, la patr|o far|as, ili far| as.
a) El tiempo PRESENTE acepta la terminacin as; p. ej.: mi
far|as.
8/12/2019 Zamenhof-Fundamento de Esperanto
13/315
Fundamento de Esperanto
13
b) El tiempo PRETRITO is: vi far|is, li far|is.
c) El tiempo FUTURO os: ili far|os.
) El modo CONDICIONAL us: i far|us.
d) El modo VOLITIVO u: far|u, ni far|u.
e) El modo INFINITIVO i: far|i.
PARTICIPIOS
(CON SENTIDO ADJETIVAL O ADVERBIAL):
f) El PARTICIPIO ACTIVO PRESENTE ant: far|ant|a, far|ant|e.
g) El PARTICIPIO ACTIVO PRETRITO int: far|int|a, far|int|e.
) El PARTICIPIO ACTIVO FUTURO ont: far|ont|a, far|ont|e.
h) El PARTICIPIO PASIVO PRESENTE at: far|at|a, far|at|e.
) El PARTICIPIO PASIVO PRETRITO it: far|it|a, far|it|e.
8/12/2019 Zamenhof-Fundamento de Esperanto
14/315
Lazaro Ludoviko Zamenhof
14
i) El PARTICIPIO PASIVO FUTURO ot: far|ot|a, far|ot|e.
Todas las formas del PASIVO son formadas con la ayuda de las
respectivas formas del verbo est y el participio pasivo del verbo
necesitado; la preposicin en el pasivo es de. P. ej.: i est|as am|at|a de
iu|j (participio presente: el asunto se hace); la pord|o est|as ferm|it|a
(participio pretrito: el asunto ya est hecho).
7. Los ADVERBIOS terminan en e. Grados de comparacin
como los adjetivos. P. ej.: mi|a frat|o pli bon|e kant|as ol mi.
8. Todas las PREPOSICIONES por si mismas exigen el
nominativo.
C) REGLAS GENERALES
9. Cada palabra es leida, como ella es escrita.
10. El acento est siempre sobre la peniltima slaba.
11. Las palabras compuestas se forman por la simple unin de las
palabras (la principal est al final); ellas se escriben unidas, pero divididaspor un guin. Las terminaciones gramaticales son vistas tambin como
8/12/2019 Zamenhof-Fundamento de Esperanto
15/315
Fundamento de Esperanto
15
palabras independientes. P. ej.: vapor|ip|o est formada por: vapor, ip y
o (terminacin de los sustantivos).
12. Si en una frase hay una palabra negativa, la palabra ne es
suprimida. P. ej.: Mi neniam vid|is, mi neni|on vidis.
13. En frases que eresponden la pregunta "a dnde?"
(significando direccin), las palabras reciben la terminacin del acusativo.
P. ej.: kie|n vi ir|as?, tien (A dnde vas?, a ese lugar); dom|on; (a casa);
London|o|n, (A Londres)
14. Cada preposicin tiene un significado definido y constante;
pero si debemos usar alguna preposicin y el significado directo no nos
muestra que prepiosicin debemos tomar, entonces usamos la preposicinje, que no tiene un significado independiente; p. ej.: oj|i je tio; rid|i je tio;
enu|o je la patr|uj|o; mal|san|a je la okul|o|j.
La claridad nunca sufre por eso, porque en todos los idiomas se
usa en tales casos cualquier preposicin, si slamente el uso le da unasancin; en el idioma internacional siempre es usada en casos similares la
preposicin je.
15. Las llamada palabras "extranjeras" o sea, aquellas que la
mayora delso idioamas tomaron de una fuente, son usadas en el idiomainternacional sin cambios, recibiendo nicamente la ortografa de este
idioma; pero en algunas palabra de una raz es mejor usar sin cambios
8/12/2019 Zamenhof-Fundamento de Esperanto
16/315
Lazaro Ludoviko Zamenhof
16
solamente la palabra bsica y las dems formarlas de esta ltima de
acuerdo a las reglas del idioma internacional. P. ej.: teatr|o (teatro), pero
teatr|a, (teatral), no teatral|a), etc.
16. Las terminaciones del sustantivo y del artculo pueden ser
quitadas y reemplazadas por un apstrofe. P. ej.: iller| en lugar de
illero; del l| mondo en lugar de de la mondo; dom| en lugar de dom|o.
8/12/2019 Zamenhof-Fundamento de Esperanto
17/315
Fundamento de Esperanto
17
GRAMMAIRE
A) ALPHABET
Aa,
Bb,
b
Cc,
ts(tsar)
,
tch(tchque)
Dd,
d
Ee,
Ff,
f
Gg,
g
dur (gant)
,
dj
(adjudant)
Hh,
h lgre-
ment
aspir
,
h forte-
ment
aspir
Ii,
i
Jj,
y (yeux)
,
Kk,
k
Ll,
l
Mm,
m
Nn,
n
Oo,
Pp,
p
Rr,
r
Ss,
ss,
,
ch (chat)
Tt,
t
Uu,
ou
,
ou bre
(dans
lalle-
mand
"laut")
Vv,
v
Zz,
z
8/12/2019 Zamenhof-Fundamento de Esperanto
18/315
Lazaro Ludoviko Zamenhof
18
Remarque.Les typographies qui nont pas les caractres ,, ,, , ,
peuvent les remplacer par ch, gh, hh, jh, sh, u.
B) PARTIES DU DISCOURS
1. LEsperanto na quun article dfini(la), invariable pour tous
les genres, nombres et cas. Il na pas darticle indfini.
Remarque.Lemploi de larticle est le mme quen franais ou en
allemand. Mais les personnes auxquelles il prsenterait quelque difficult
peuvent fort bien ne pas sen servir.
2. Le substantif finit toujours par o. Pour former le pluriel on
ajoute j au singulier. La langue na que deux cas: le nominatif et
laccusatif. Ce dernier se forme du nominatif par laddition dun n. Les
autres cas sont marqus par des prpositions: legnitifpar de(de), le datifpar al (), lablatif par per (par, au moyen de) ou par dautres
prpositions, selon le sens. Ex.: la patr'o le pre; al la patr'o au
pre, de la patr'odu pre, la patr'o'nle pre ( laccusatif, c.--d.
complment direct), per la patr'o'j par les pres ou au moyen des
pres, la patr'o'j'n les pres (accus. plur.), por la patr'o pour le
pre, kun la patr'oavec le pre, etc.
3. Ladjectif finit toujours par a. Ses cas et ses nombres se
marquent de la mme manire que ceux du substantif. Le comparatifse
forme laide du motpliplus, et lesuperlatif laide du motplejle
plus. Le que du comparatif se traduit par olet le de du superlatif par
el(dentre). Ex.:pli blank'a ol ne'oplus blanc que neige; mi hav'as la
plej bel'a'n patr'in'o'n el iu'jjai la plus belle mre de toutes.
8/12/2019 Zamenhof-Fundamento de Esperanto
19/315
Fundamento de Esperanto
19
4. Les adjectifs numraux cardinaux sont invariables: unu (1),
du(2), tri(3), kvar(4), kvin(5),ses(6),sep(7), ok(8), na(9), dek(10),
cent (100), mil (1000). Le dizaines et les centaines se forment par la
simple runion des dix premiers nombres. Aux adjectifs numrauxcardinaux on ajoute: la terminaison (a) de ladjectif, pour les numraux
ordinaux; obl, pour les numraux multiplicatifs; on, pour les numraux
fractionnaires; op, pour les numraux collectifs. On met po avant ces
nombres pour marquer les numraux distributifs. Enfin, dans la langue,
les adjectifs numraux peuvent semployer substantivement ou
adverbialement. Ex.:Kvin'cent tri'dek tri533; kvar'a4me; tri'obl'a
triple; kvar'on'oun quart; du'op'e deux;po kvinau taux de
cinq (chacun); unu'o(l) unit;sep'eseptimement.
5. Les pronomspersonnels sont: mi(je, moi), vi(vous, tu, toi), li
(il, lui), i(elle), i(il, elle, pour les animaux ou les choses), si(soi), ni
(nous), ili(ils, elles), oni(on). Pour en faire des adjectifs ou des pronoms
possessifs, on ajoute la terminaison (a) de ladjectif. Les pronoms se
dclinent comme le substantif. Ex.: mi'n moi, me (accus.), mi'a
mon, la vi'a'jles vtres.
6. Le verbene change ni pour les personnes, ni pour les nombres.
Ex.: mi far'as je fais, la patr'o far'as le pre fait, ili far'as ils
font.Formes du verbe:
Leprsentest caractris par as; ex.: mi far'asje fais.
Lepass, par is: vi far'isvous faisiez, vous avez fait.
Lefutur, par os: ili far'osils feront.
Le conditionnel, par us:i far'uselle ferait.Limpratif, par u:far'ufais, faites; ni far'ufaisons.
Linfinitif, par i:far'ifaire.
8/12/2019 Zamenhof-Fundamento de Esperanto
20/315
Lazaro Ludoviko Zamenhof
20
Le participe prsent actif, par ant: far'ant'a faisant, far'ant'e
en faisant.
Leparticipe pass actif, par int:far'int'aayant fait.
Leparticipe futur actif, par ont:far'ont'adevant faire, qui fera.Le participe prsent passif, par at: far'at'a tant fait, quon
fait.
Le participe pass passif, par it: far'it'a- ayant t fait, quon a
fait.
Leparticipe futur passif, par ot:far'ot'adevant tre fait, quon
fera.
La voix passive nest que la combinaison du verbe est(tre) et du
participe prsent ou pass du verbe passif donn. Le de ou le par du
complment indirect se rendent par de. Ex.: i est'as am'at'a de iu'j
elle est aime de tous (part. prs.: la chose se fait). La pord'o est'as
ferm'it'ala porte est ferme (part. pas.: la chose a t faite).
7. Ladverbeest caractris par e. Ses degrs de comparaison se
marquent de la mme manire que ceux de ladjectif. Ex.: mi'a frat'o pli
bon'e kant'as ol mimon frre chante mieux que moi.
8. Toutes les prpositionsveulent, par elles-mmes, le nominatif.
C) RGLES GNRALES9. Chaque mot se prononce absolument comme il est crit.
10. Laccent tonique se place toujours sur lavant-dernire
syllabe.
11. Les mots composs sobtiennent par la simple runion des
lments qui les forment, crits ensemble, mais spars par de petits
traits1). Le mot fondamental doit toujours tre la fin. Les terminaisons
grammaticales sont considres comme des mots. Ex.: vapor'ip'o(bateau
8/12/2019 Zamenhof-Fundamento de Esperanto
21/315
8/12/2019 Zamenhof-Fundamento de Esperanto
22/315
Lazaro Ludoviko Zamenhof
22
16. Les terminaisons des substantifs et de larticle peuvent se
supprimer et se remplacer par une apostrophe. Ex.: iller (Schiller) au
lieu de iller'o; de l mond'oau lieu de de la mond'o.
8/12/2019 Zamenhof-Fundamento de Esperanto
23/315
Fundamento de Esperanto
23
GRAMMAR
A) THE ALPHABET
Aa,
a as in
"last"
Bb,
b as in
"be"
Cc,
ts as in
"wits"
,
ch as in
"church"
Dd,
d as in
"do"
Ee,
a as in
"make"
Ff,
f as in
"fly"
Gg,
g as in
"gun"
,
j as in
"join"
Hh,
h as in
"half"
,
strongly
aspirated
h, "ch"in "loch"
(scotch)
Ii,
i as in
"marine"
Jj,
y as in
"yoke"
,
z as in
"azure"
Kk,
k as in
"key"
Ll,
l as in
"line"
Mm,
m as in
"make"
Nn,
n as in
"now"
Oo,
o as in
"not"
Pp,
p as in
"pair"
Rr,
r as in
"rare"
Ss,
s as in
"see"
,
sh as in
"show"
Tt,
t as in
"tea"
Uu,
u as in
"bull"
,
u as in
"mount"
(used in
diphtongs)
Vv,
v as in
"very"
Zz,
z as in
"zeal"
8/12/2019 Zamenhof-Fundamento de Esperanto
24/315
Lazaro Ludoviko Zamenhof
24
Remark. If it be found impraticable to print works with the
diacritical signs (^,), the letter hmay be substituted for the sign (^), and the sign
(), may be altogether omitted.
B) PARTS OF SPEECH
1. There is no indefinite, and only one definite, article, la, for all
genders, numbers, and cases.
2. Substantives are formed by adding oto the root. For the plural,
the letter j must be added to the singular. There are two cases: the
nominative and the objective (accusative). The root with the added o isthe nominative, the objective adds an nafter the o. Other cases are formed
by prepositions; thus, the possessive (genitive) by de, of; the dative by
al, to, the instrumental (ablative) by kun, with, or other preposition as
the sense demands. E. g. root patr, father; la patr'o, the father; la
patr'o'n, the father (objective), de la patr'o, of the father; al la patr'o,
to the father; kun la patr'o, with the father; la patr'o'j, the fathers;
la patr'o'j'n, the fathers (obj.),por la patr'o'j, for the fathers.
3. Adjectives are formed by adding a to the root. The numbers
and cases are the same as in substantives. The comparative degree is
formed by prefixing pli(more); the superlative byplej(most). The word
than is rendered by ol, e. g.pli blanka ol neo, whiter than snow.4. The cardinal numerals do not change their forms for the
different cases. They are: unu(1), du(2), tri(3), kvar(4), kvin(5),ses(6),
sep (7), ok (8), na (9), dek (10), cent (100), mil (1000). The tens and
hundreds are formed by simple junction of the numerals, e. g. 533 =
kvin'cent tri'dek tri. Ordinals are formed by adding the adjectival ato the
cardinals, e. g. unu'a, first; du'a, second, etc. Multiplicatives (asthreefold, fourfold, etc.) add obl, e. g. tri'obl'a, threefold.
Fractionals add on, as du'on'o, a half; kvar'on'o, a quarter. Collective
8/12/2019 Zamenhof-Fundamento de Esperanto
25/315
Fundamento de Esperanto
25
numerals add op, as kvar'op'e, four together. Distributive prefix po, e.
g.,po kvin, five apiece. Adverbials take e, e. g., unu'e, firstly, etc.
5. The personal pronouns are: mi, I; vi, thou, you; li, he;
i, she; i, it; si, self; ni, we; ili, they; oni, one, people,(French on). Possessive pronouns are formed by suffixing to the
required personal, the adjectival termination. The declension of the
pronouns is identical with that of substantives. E. g. mi, I; mi'n, me
(obj.); mi'a, my, mine.
6. The verb does not change its form for numbers or persons, e. g.
mi far'as, I do; la patr'o far'as, the father does; ili far'as, they do.
Forms of the Verb:
The present tense ends in as, e. g. mi far'as, I do.
The past tense ends in is, e. g. li far'is, he did.
The future tense ends in os, e. g. ili far'os, they will do.
The subjunctive mood ends in us, e. g.i far'us, she may do.
The imperative mood ends in u, e. g. ni far'u, let us do.
The infinitive mood ends in i, e. g. fari, to do. There are two
forms of the participle in the international language, the changeable or
adjectival, and the unchangeable or adverbial.
The present participle active ends in ant, e. g. far'ant'a, he who
is doing;far'ant'e, doing.
The past participle active ends in int, e. g.far'int'a, he who has
done;far'int'e, having done.
The future participle active ends in ont, e. g. far'ont'a, he who
will do;far'ont'e, about to do.
The present participle passive ends in at, e. g. far'at'e, beingdone.
8/12/2019 Zamenhof-Fundamento de Esperanto
26/315
Lazaro Ludoviko Zamenhof
26
The past participle passive ends in it, e. g.far'it'a, that which has
been done;far'it'e, having been done.
The future participle passive ends in ot, e. g.far'ot'a, that which
will be done;far'ot'e, about to be done.All forms of the passive are rendered by the respective forms of
the verb est (to be) and the participle passive of the required verb; the
preposition used is de, by. E. g. i est'as am'at'a de iu'j, she is loved
by every one.
7. Adverbs are formed by adding e to the root. The degrees of
comparison are the same as in adjectives, e. g., mi'a frat'o kant'as pli
bon'e ol mi, my brother sings better than I.
8. All prepositions govern the nominative case.
C) GENERAL RULES
9. Every word is to be read exactly as written, there are no silentletters.
10. The accent falls on the last syllable but one, (penultimate).
11. Compound words are formed by the simple junction of roots,
(the principal word standing last), which are written as a single word, but,
in elementary works, separated by a small line ('). Grammatical
terminations are considered as independent words. E. g. vapor'ip'o,
steamboat is composed of the roots vapor, steam, and ip, a boat,
with the substantival termination o.
12. If there be one negative in a clause, a second is not
admissible.
13. In phrases answering the question where? (meaning
direction), the words take the termination of the objective case; e. g. kie'n
vi ir'as?where are you going?; dom'o'n, home; London'o'n, to
London, etc.
8/12/2019 Zamenhof-Fundamento de Esperanto
27/315
Fundamento de Esperanto
27
14. Every preposition in the international language has a definite
fixed meaning. If it be necessary to employ some preposition, and it is not
quite evident from the sense which it should be, the word je is used,
which has no definite meaning; for example, oj'i je tio, to rejoice overit; rid'i je tio, to laugh atit; enu'o je la patr'uj'o, a longing for ones
fatherland. In every language different prepositions, sanctioned by
usage, are employed in these dubious cases, in the international language,
one word, je, suffices for all. Instead of je, the objective without a
preposition may be used, when no confusion is to be feared.
15. The so-called foreign words, i. e. words which the greater
number of languages have derived from the same source, undergo no
change in the international language, beyond conforming to its system of
orthography.Such is the rule with regard to primary words, derivatives
are better formed (from the primary word) according to the rules of the
international grammar, e. g. teatr'o, theatre, but teatr'a, theatrical,
(not teatricul'a), etc.
16. The a of the article, and final o of substantives, may be
sometimes dropped euphoniae gratia, e. g. de l mond'ofor de la mond'o;
iller for iller'o; in such cases an apostrophe should be substituted for
the discarded vowel.
8/12/2019 Zamenhof-Fundamento de Esperanto
28/315
Lazaro Ludoviko Zamenhof
28
GRAMMATIK
A) DAS ALPHABET
Aa,
a
Bb,
b
Cc,
c, z
,
tsch
Dd,
d
Ee,
e
Ff,
f
Gg,
g
,
dsch
Hh,
h
,
ch
Ii,
i
Jj,
j
,
sh, j
Kk,
k
Ll,
l
Mm,
m
Nn,
n
Oo,
o
Pp,
p
Rr,
r
Ss,
ss
,
sch
Tt,
t
Uu,
u
,
kurzes u
Vv,
w
Zz,
s
(wie in
"lesen")
Anmerkung: lautet wie das englische g in gentleman; wie das
franzsischejinjournal; uwie das kurze uinglauben(wird nur nach einem
Vokal gebraucht). Bei mangelnden Typen im Druck ersetzt man , , , , ,
durch ch, gh, hh, jh, sh, u.
B) Redetheile.
8/12/2019 Zamenhof-Fundamento de Esperanto
29/315
Fundamento de Esperanto
29
1. Der bestimmte Artikel ist la, fr alle Geschlechter und Flle,
fr die Einzahl und Mehrzahl. Einen unbestimmten Artikel gibt es nicht.
2. Das Hauptwort bekommt immer die Endung o. Der Plural
bekommt die Endungj. Es gibt nur zwei Flle: Nominativ und Akkusativ;der letztere entsteht aus dem Nominativ, indem die Endung nhinzugefgt
wird. Die brigen Flle werden vermittelst der Prpositionen ausgedrckt:
der Genitiv durch de(von), der Dativ durch al(zu), der Ablativ durch kun
(mit), oder andere, dem Sinne entsprechende, Prpositionen. Z.B. la
patr'o, der Vater; al la patr'o, dem Vater; la patr'o'n, den Vater; la
patr'o'j'n, die Vter (Akkusativ).
3. Das Eigenschaftswortendet immer auf a. Deklinationen wie
beim Substantiv. Der Komparativ wird mit Hlfe des Wortespli(mehr),
der Superlativ durchplej(am meisten) gebildet. Das Wort "als" heit ol.
Z.B.:pli blank'a ol ne'o, weier als Schnee.
4. Die Grundzahlwrter(undeklinirbar) sind folgende: unu(1),
du(2), tri(3), kvar(4), kvin(5),ses(6),sep(7), ok(8), na(9), dek(10),
cent (100), mil (1000). Zehner und Hunderte werden durch einfache
Anreihung der Zahlwrter gebildet; z.B.: kvin'cent tri'dek tri = 533.
Ordnungszahlwrter entstehen, indem sie die Endung des Adjektivs
annehmen; z.B. kvar'a, vierter. Vervielfltigungszahlwrter durch
Einschiebung des Suffixes obl; z.B.: tri'obl'a, dreifach. Bruchzahlwrterdurch on; z.B. kvar'on'o, ein Viertel. Sammelzahlwrter durch op;
z.B. du'op'e, selbander. Distributive Zahlwrter durch das Wort po;
z.B. po kvin, zu fnf. Ausserdem gibt es Substantiv- und
Adverbialzahlwrter; z.B. cent'o, das Hundert, du'e, zweitens.
5. Die persnlichen Frwrtersind: mi(ich), vi(du, Ihr), li(er),
i (sie), i (es; von Thieren oder Sachen), si (sich), ni (wir), ili (sie
[Mehrzahl]), oni (man). Possessive Pronomina werden durch die
8/12/2019 Zamenhof-Fundamento de Esperanto
30/315
Lazaro Ludoviko Zamenhof
30
Hinzufgung der Endung des Adjektivs gebildet. Die Pronomina werden
gleich den Substantiven deklinirt. Z.B.: mi'a, mein, mi'n, mich.
6. Das Zeitwort hat weder Personen noch Mehrzahl; z.B. mi
far'as, ich mache; la patr'o far'as, der Vater macht; ili far'as, sie machen.
Formen des Zeitwortes:
Das Prsens endet auf as; z.B. mi far'as, ich mache.
Die vergangene Zeit auf is; z.B. li far'is, er hat gemacht.
Das Futurumauf os; z.B. ili far'os, sie werden machen.
Der Konditionalis auf us; z.B.i far'us, sie wrde machen.Der Imperativ auf u; z.B. far'u, mache, macht; ni far'u, lasset
uns machen.
Der Infinitiv auf i; z.B.far'i, machen.
Partizipium prsentis aktivi auf ant; z.B.far'ant'a, machender;
far'ant'e, machend.
Partizipium perfekti aktiviint; z.B.far'int'a, der gemacht hat.
Partizipium futuri aktivi ont;far'ont'a, der machen wird.
Partizipium prsentis passivi at; z.B. far'at'a, der gemacht
wird.
Partizipium perfekti passiviit; z.B.far'it'a, gemacht.
Partizipium futuri passivi ot; far'ot'a, der gemacht werden
wird.
Alle Formen des Passivs werden mit Hlfe der entsprechenden
Form des Wortes est (sein) und des Partizipium passivi des gegebenen
Zeitwortes gebildet, wobei die Prposition de gebraucht wird; z.B. i
est'as am'at'a de iu'j, sie wird von Allen geliebt.
7. Das Adverbiumendet auf e; Komparation wie beim Adjektiv.Z.B: mi'a frat'o pli bon'e kanta'as ol mi= mein Bruder singt besser als
ich.
8/12/2019 Zamenhof-Fundamento de Esperanto
31/315
Fundamento de Esperanto
31
8. Alle Prpositionenregieren de Nominativ.
C) Allgemeine Regeln.
9. Jedes Wort wird gelesen so wie es geschrieben steht.10. Der Accent fllt immer auf die vorletzte Silbe.
11. Zusammengesetzte Wrter entstehen durch einfache
Anreihung der Wrter, indem man sie durch hochstehende Striche trennt1.
Das Grundwort kommt zuletzt. Grammatikalische Endungen werden als
selbststndige Wrter betrachtet. Z.B. vapor'ip'o(Dampfschiff) besteht
aus vapor, Dampf,ip, Schiff, und o=Endung des Substantivs.
1. Im Briefwechsel mit solchen Personen, die der internationalen
Sprache schon mchtig sind, fallen die hochstehenden Striche zwischen den
verschiedenen Theilen der Wrter weg.
12. Wenn im Satze ein Wort vorkommt, das von selbst eine
verneinende Bedeutung hat, so wird die Negation neweggelassen; z.B. mi
nenio'n vid'is, ich habe Nichts gesehen.
13. Auf die Frage "wohin" nehmen die Wrter die Endung des
Akkusativs an; z.B. tie, da; tie'n, dahin; Varsovi'o'n, nach Warschau.
14. Jede Prposition hat eine bestimmte, feste Bedeutung; ist es
aber aus dem Sinne des Satzes nicht ersichtlich, welche Prposition
anzuwenden ist, so wird die Prposition je gebraucht, welche keine
selbststndige Bedeutung hat; z.B. oj'i je tio, sich darber freuen; rid'i je
tio, darber lachen; enu'o je la patr'uj'o, Sehnsucht nach dem Vaterlande,
etc. Die Klarheit leidet keineswegs darunter, da doch dasselbe in allen
Sprachen geschieht, nmlich, da man in solchen Fllen eine beliebige
Prposition begraucht, wenn sie nur einmal angenommen ist. In der
internationalen Sprache wird in solchen Fllen immer nur die eine
Prposition je angewendet. Statt der Prposition je kann man auch den
8/12/2019 Zamenhof-Fundamento de Esperanto
32/315
Lazaro Ludoviko Zamenhof
32
Akkusativ ohne Prposition gebrauchen, wo kein Doppelsinn zu
befrchten ist.
15. Sogenannte Fremdwrter, d.h. solche Wrter, welche die
Mehrheit der Sprachen aus einer und derselben fremden Quelle entlehnthat, werden in der internationalen Sprache unverndert gebraucht, indem
sie nur die internationale Orthographie annehmen; aber bei verschiedenen
Wrtern, die eine gemeinsame Wurzel haben, ist es besser, nur das
Grundwort unverndert zu gebrauchen, die abgeleiteten Wrter aber
nach den Regeln der internationalen Sprache zu bilden; z.B. Theater,
teatr'o; theatralisch, teatr'a.
16. Die Endung des Substantivs und des Artikels kann
ausgelassen werden, indem man dieselbe durch einen Apostroph ersetzt;
z.B. iller, statt iller'o; de l mond'o, statt de la mond'o.
8/12/2019 Zamenhof-Fundamento de Esperanto
33/315
Fundamento de Esperanto
33
A)
Aa,
Bb,
Cc,
,
Dd,
Ee,
Ff,
Gg,
,
Hh,
(, )
,
Ii,
Jj,
,
Kk,
Ll,
Mm,
Nn,
Oo,
Pp,
Rr,
Ss,
,
Tt,
Uu,
,
()
Vv,
Zz,
I. h h , ; (
), u kaufen
laudo. ,
, h,
.
II. , , , , , , ,ch, gh, hh, jh, sh, u.
8/12/2019 Zamenhof-Fundamento de Esperanto
34/315
Lazaro Ludoviko Zamenhof
34
B)
1. ;
(la), , .
. , , . ,
, .
2. o.
j.
: ;
n.
:
de (), al (), per ()
. (:patr|o , al patr|o ,patr|o|n (. .), por patr|o|j, patr|o|j|n,
(. .).
3. a. .
pli(), plej();
ol. (.:pli blank|a ol ne|o; mi
hav|as la plej bon|a|n patr|in|o|n).
4. (): unu (1),
du(2), tri(3), kvar(4), kvin(5)ses(6),sep(7), ok(8), na(9), dek(10),
cent (100), mil (1000).
8/12/2019 Zamenhof-Fundamento de Esperanto
35/315
Fundamento de Esperanto
35
.
;
obl, on, op,
po.
. (: Kvin|centtri|dek tri = 533; kvar|a; unu|o ; du|e;
tri|obl|a , kvar|on|o ; du|op|e ; po kvin
).
5. : mi(), vi(, ), li(), i(),i(; ),si(), ni(), ili(, ), oni
( );
.
(: mi|n(.); mi|a).6. (.: mi
far|as, la patr|o far|as, ili far|as).
:
as (: mi
far|as).
is(li far|is).
os(ili far|os).
us(i far|us).
u(far|u).
8/12/2019 Zamenhof-Fundamento de Esperanto
36/315
Lazaro Ludoviko Zamenhof
36
i(far|i).
()
. ant (far|ant|a
, far|ant|e ).
. . int (far|int|a
).
. . ont (far|ont|a
).
. . at(far|at|a).
. . it(far|it|a
).
. . ot(far|ot|a
).
est () ;
de (: i est|as am|at|a de iu|j ).
7. e. (: mi|a frat|o pli bon|e kant|as ol mi).
8/12/2019 Zamenhof-Fundamento de Esperanto
37/315
Fundamento de Esperanto
37
8. .
C) .
9. , .
10. .
11.
(), ,
1
.).
(:vapor|ip|o, vapor,ip, o).
1. , ,
,
.
12. ne
(:mi neniam vid|is).13.
(: tie tie|n; Varsovi|o|n).
14.
; ,
, , je,
(: oj|i je tio; rid|i je tio; enu|o je la patr|uj|o
8/12/2019 Zamenhof-Fundamento de Esperanto
38/315
Lazaro Ludoviko Zamenhof
38
. .).,
, ; je.
je.
15. , .. ,
,
, ;
,
(:teatr|o, teatr|a).
16.
(:dom. dom|o;de lmond|o. de la mond|o.
8/12/2019 Zamenhof-Fundamento de Esperanto
39/315
Fundamento de Esperanto
39
GRAMATYKA
A) ABECADO
Aa,
a
Bb,
b
Cc,
c
,
cz
Dd,
d
Ee,
e
Ff,
f
Gg,
g
,
d
Hh,
h
,
ch
Ii,
i
Jj,
j
,
Kk,
k
Ll,
l
Mm,
m
Nn,
n
Oo,
o
Pp,
p
Rr,
r
Ss,
s
,
sz
Tt,
t
Uu,
u
,
u
(krtkie)
Vv,
w
Zz,
z
UWAGA.Drukarnia, nie posiadajca czcionek ze znaczkami, moe
zamiast ,, ,,, , drukowach, gh, hh, jh, sh, u.
B) CZSCI MOWY
1. Przedimka nieokrelnego niema; jest tylko okrelny la,
wsplny dla wszystkich rodzajw, przypadkw i liczb.
2. Rzeczownik koczy si zawsze na o. Dla utworzenia liczbymnogij dodaje si kocwka j. Przypadkw jest dwa: mianownik
(nominativus) i biernik (accusativus); ten ostatni powstaje z mianownika
8/12/2019 Zamenhof-Fundamento de Esperanto
40/315
Lazaro Ludoviko Zamenhof
40
przez dodanie zakoczenia n. Resztprzypadkw oddaje si za pomoc
przyimkw: dla dopeniacza (genitivus) de (od), dla celownika
(dativus) al (do), dla narzdnika (instrumentalis) per (przez), lub
inne przyimki odpowiednio do znaczenia. Przykady: patr/o ojciec, alpatr/o ojcu, patr/o/n ojca (przypadek czwarty), por patr/o/j dla ojcw,
patro/j/nojcw (przyp. czwarty).
3. Przymiotnik zawsze koczy si na a. Przypadki i liczby te
same co dla rzeczownika. Stopie wyszy tworzy si przez dodanie
wyrazu pli (wicj), a najwyszy przez dodanie plej (najwicj); wyraz
ni tomaczy si przez ol. Przykad: Pli blank/a ol ne/o bielszy od
niegu.
4. Liczebnikigwne nie odmieniajsi: unu(1), du(2), tri(3),
kvar(4), kvin(5),ses(6),sep(7), ok(8), na(9), dek(10), cent(100), mil
(1000). Dziesitki i setki tworzsiprzez proste poczenie liczebnikw.
Dla utworzenia liczebnikw porzdkowych dodaje si kocwka
przymiotnika, dla wielorakich przyrostek obl, dla uamkowych on,
dla zbiorowych op, dla podziaowych wyraz po. Prcz tego mog
by liczebniki rzeczowne i przyswkowe. Przykady: kvin/cent tri/dek
tri = 533; kvar/a czwarty; unu/o jednostka; du/e powtre; tri/obl/a
potrjny, trojaki; kvar/on/oczwarta cz; du/op/ewe dwoje; po kvinpo
pi.5. Zaimkiosobiste: mi(ja), vi(wy, ty) li(on),i(ona),i(ono; o
rzeczy lub zwierzciu), si (siebie) ni (my), ili (oni, one), oni (zaimek
nieosobisty liczby mnogij); dzierawcze tworz si przez dodanie
kocwki przymiotnika. Zaimki odmieniaj si jak rzeczowniki.
Przykady: mi/nmnie (przyp. czwarty); mi/amj.
6. Sowonie odmienia siprzez osoby i liczby. Np. mi far/asja
czyni, la patr/o far/asojciec czyni, ili far/asoni czyni.
Formy sowa:
8/12/2019 Zamenhof-Fundamento de Esperanto
41/315
Fundamento de Esperanto
41
Czas teraniejszy ma zakoczenie as. (Przykad: mi far/as ja
czyni).
Czas przeszy is(li far/ison czyni).
Czas przyszy os(ili far/osoni bdczynili).Tryb warunkowy us(i far/usona by czynila).
Tryb rozliazujcy u(far/uczy, czycie).
Tryb bezokolicznyi(far/iczyni).
Imiesowy (odmienne i nieodmienne):
Imiesw czynny czasu teraniejszego ant(far/ant/aczynicy,far/ant/eczynic).
Imiesw czynny czasu przeszego int(far/int/aktry uczyni).
Imiesw czynny czasu przyszego ont (far/ont/a ktry
uczyni).
Imiesw bierny czasu teran. at(far/at/aczyniony).
Imiesw bierny czasu przeszego it(far/it/auczyniony).
Imiesw bierny czasu przyszego ot (far/ot/a majcy by
uczynionym).
Wszystkie formy strony biernj tworz si zapomoc
odpowiednij formy sowa est by i imiesow biernego danego sowa;
uywa si przytem przyimka de (np. i est/as am/at/a de iu/j ona
kochana jest przez wszystkich).
7. Przyswkimajzakoczenie e. Stopniowanie podobnem jest
do stopniowania przymiotnikw (np. mi/a frat/o pli bon/e kant/as ol mi
brat mj lepiej piewa odemnie).
8. Przyimkirzdzwszystkie przypadkiem pierwszym
C) PRAWIDA OGOLNE
9. Kady wyraz tak siczyta, jak sipisze.
8/12/2019 Zamenhof-Fundamento de Esperanto
42/315
Lazaro Ludoviko Zamenhof
42
10. Akcent pada zawsze na przedostatnizgosk.
11. Wyrazy zoone tworzsiprzez proste poczenie wyrazw
(gwny na kocu). Przykad: vapor/ip/o, parostatek z vapor para,
ipokrt, okocwka rzeczownika.12. Przy innym przeczcym wyrazie opuszcza si przyswek
przeczcy ne(np. mi neniam vid/isnigdy nie widziaem).
13. Na pytanie dokd wyrazy przybierajkocwkprzypadku
czwartego (np. tie tam (w tamtem miejscu) tie/n tam (do tamtego
miejsca); Varsovi/o/n(do Warszawy).
14. Kady przyimek ma okrelone, stae znaczenie; jeeli naley
uy przyimka w wypadkach, gdzie wybr jego nie wypywa z natury
rzeczy, uywany bywa przyimekje, ktry nie ma samoistnego znaczenia
(np.oj/i je tiocieszysiztego; mal/san/a je la okul/o/jchory naoczy;
enu/o je la patr/uj/o tsknota za ojczyzn i t. p. Jasno jzyka wcale
wskutek tego nie szwankuje, albowiem w tym razie wszystkie jzyki
uywaja jakiegokolwiek przyimka, byle go tylko zwyczaj uwici; w
jzyku za midzynarodowym sankcja we wszystkich podobnych
wypadkach nadan zostaa jednemu tylko przyimkowi je). Zamiast
przmyikajeuywatemona, przypadku czwartego bez przyimka tam,
gdzie nie zachodzi obawa dwuznacznoci.
15. Tak zwane wyrazy cudzoziemskie t. j. takie, ktrewikszo jzykw przyja z jednego obcego rda, nie ulegaj w
jzyku midzynarodowym adnj zmianie, lecz otrzymujtylko pisowni
midzynarodow; przy rozmaitych wszake wyrazach jednego
rdosowu, lepij uywabez zmiany tylko wyrazu pierwotnego, a inne
tworzywedug prawidejzyka midzynarodowego (np. teatr/oteatr,
lecz teatralny teatr/a).
16. Kocwkrzeczownika i przedimka mona opucii zastpi
apostrofem (np. illerzam. iller/o; de l mond/ozamiast de la mond/o).
8/12/2019 Zamenhof-Fundamento de Esperanto
43/315
Fundamento de Esperanto
43
EKZERCAROde la lingvo internacia
"Esperanto"
Lazaro Ludoviko Zamenhof
8/12/2019 Zamenhof-Fundamento de Esperanto
44/315
Lazaro Ludoviko Zamenhof
44
1.
Alfabeto
Aa, Bb, Cc, , Dd, Ee, Ff, Gg, , Hh, , Ij, Jj, , Kk, Ll,
Mm, Nn, Oo, Pp, Rr, Ss, , Tt, Uu, , Vv, Zz.
Nomoj de la literoj: a, bo, co, o, do, e, fo, go, o, ho, o, i, jo,o,ko, lo, mo, no, o, po, ro, so, o, to, u, o, vo, zo.
2.
Ekzerco de legado.
Al. B-lo. P-tro. N-bo. C-lo. Ci-tr no. Cn-to. Sn-to. Sc-no.
Sc-o. C-lo. K-lo. O-fi-c- ro. Fa-c-la. L-ca. Pa-c-lo. ar. e-m-zo.
i-k-no. i--lo. u. Fe-l-a. C-a. -a. Pro-c- so. Sen--sa Ec. E.
Ek. Da. L-do. Dn-to. Pln-di. El. En. De. T-ni. Sen. V-ro. F-li. Fi-
d-la. Tr-fi. G-lo. Grn-da. Gn-to. Gp-so. Gs-to. L-gi. P-go. P-o.is. s-ta. R-i. ar-d-no. Ln-ga. Rg-no. Sg-ni. Gvar-d-o. Ln-
gvo. u--do. H-ro. Hi-rn-do. H-ki. Ne- h-la. Pac-h-ro. Ses-h-ra
Bat-h-fo. H-ro. -ro. K-ro. o-l-ro. e-m-o. I-m-ti. F-lo. Br-do.
Tr-vi. Prin-tm-po. Min. Fo--ro. Fe--no. I-el. I-am. In. Jam. Ju. Jes. Ju-
ris-to. Kra-j- no. Ma-js-ta. Tuj. D-moj. Ru--no. Prj-no. Ba-l-i. P-
laj. De--no. Vj-no. Pe-r-i. Ml-plej. Js-ta. us. -ti. a-l-za. ur-nlo.M-jo. Bo-n-o. K-po. Ma-k-lo. Ks-to. Su-k-ro. Ak- vo. Ko-k-to.
Li-kv-ro. Pac-k-po.
8/12/2019 Zamenhof-Fundamento de Esperanto
45/315
Fundamento de Esperanto
45
3.
Ekzerco de legado.
L-vi. Le-v-lo. Pa-r-li. Mem. Im-pl-ki. Em-ba-r-so. N-mo.
In-di-fe-rn-ta. In-ter-na-c-a. Ol. He-r-i. He-ro--no. Fj-no. P-a. Pl-pi.
Ri-p-ti. Ar-b-ro. S-ma. St-ri. Si-g-lo. Sis-t- mo. Pe-s-lo. Pe-z-lo.
Sn-ti. So-fs-mo. Ci-pr-so. i. P-o. St-lo. t-lo. Vs-to. V-to. Dis-
-ri. an-c-li. Ta-p-o Te-o-r-o. Pa-tn-to. U-t-la. Un-go. Pl-mo. Tu-
ml-to. Plu. L-i. K-u. Ba-l-u. Tra--lo. Pe-r-u. Ne--lo. Fr-lo. Pa-
l-no. L-di. E-r-po. Tro--zi. Ho-d- a. V-na. Vr-so. Sl-vi. Zr-
gi. Ze-n-to. Zo-o-lo-g-o. A-z-no. Me-z-ro. N-zo. Tre-z-ro. Mez-
nk-to. Z-mo. S-mo. Z-no. S-no. P-zo. P-co. P-so. Ne-n-o. A-d-
a. Fi-z-ko. Ge- o-gra-f-o. Spi-r-to. Lip-h-ro. In-dg-ni. Ne-n-el. Spe-
g-lo. p-no. N-i. R-e. He-r-o. Kon- sc-i. Tra-e-t-ra. He-ro--to. L-
e. M-le. P-le. Tra--re. Pa-s-e. Me-t-o. In-e-ni--ro. In- sk-to. Re-
sr-vi. Re-zr-vi.
4.
Ekzerco de legado.
Citrono. Cento. Sceno. Scio. Balau. anceli. Neniel. Embaraso.
Zoologio. Reservi. Traire. Hodia. Disiri. Neulo. Majesta. Packapo.
Heroino. Pezo. Internacia. Seshora. Cipreso. Stalo. Feino. Plu. Sukero.
Gento. Indigni. Sigelo. Krajono. Ruino. Pesilo. Lipharo. Metio. ardeno.
Sono. Ladi. Pale. Facila. Insekto. Kiu. Zorgi. Cikano. Traetera. Sofismo.
Domoj. Spino. Majo. Signi. Ec. Bonao. Legi. Iel. Juristo. ielo. emio.
8/12/2019 Zamenhof-Fundamento de Esperanto
46/315
Lazaro Ludoviko Zamenhof
46
5.
Patro kaj frato. - Leono estas besto. - Rozo estas floro kaj
kolombo estas birdo. - La rozo apartenas al Teodoro. - La suno brilas. -
La patro estas sana. - La patro estas tajloro.
patropadre | pre | father | Vater | | ojciec.
o teminacin del sustantivo | marque le substantif | ending of
nouns (substantive) | bezeichnet das Substantiv |
| oznacza rzeczownik.
kajy | et | and | und | | i.
fratohermano | frre | brother | Bruder | | brat.
leonolen | lion | lion | Lwe | | lew.estiser/estar | tre | be | sein | | by.
as terminacin del tiempo presente de los verbos | marque le
prsent dun verbe | ending of the present tense in verbs | bezeichnet das
Prsens | | oznacza czas
teraniejszy.
bestoanimal | animal | beast | Thier | | zwierz.
rozorosa | rose | rose | Rose || ra.
floroflor | fleur | flouwer | Blume | , | kwiat.
kolombopaloma | pigeon | dove | Taube | | gob.
birdoave | oiseau | bird | Vogel | | ptak.
laartculo definido (el, la, los, las) | article dfini (le, la, les) | the |
bestimmter Artikel (der, die, das) | (
) | przedimek okrelny (nie tmaczy si).
8/12/2019 Zamenhof-Fundamento de Esperanto
47/315
Fundamento de Esperanto
47
aparteni pertenecer | appartenir | belong | gehren |
| nalee.
al a, hacia (indica direccin) | | to | zu (ersetzt zugleich den
Dativ) | ( ) | do (zastpuje te
przypadek trzeci).
sunosol | soleil | sun | Sonne | | soce.
brilibrillar | briller | shine | glnzen | | byszcze.
sana sano, sana | sain, en sant | well, healthy | gesund |
| zdrowy.
a terminacin del adjetivo | marque ladjectif | termination of
adjectives | bezeichnet das Adjektiv | |
oznacza przymiotnik.
tajlorosastre | tailleur | tailor | Schneider | | krawiec.
6.
Infano ne estas matura homo. - La infano jam ne ploras. - La
ielo estas blua. - Kie estas la libro kaj la krajono? - La libro estas sur la
tablo, kaj la kkrajono kuas sur la fenestro. - Sur la fenestro kuas krajono
kaj plumo. - Jen estas pomo. - Jen estas la pomo, kiun mi trovis. - Sur latero kuas tono.
infanonio | enfant | child | Kind | | dzieci.
neno | non, ne, ne... pas | no, not | nicht, nein | , | nie.
matura maduro, madura | mr | mature, ripe | reif | |
dojrzay.
8/12/2019 Zamenhof-Fundamento de Esperanto
48/315
Lazaro Ludoviko Zamenhof
48
homo ser humano | homme | man | Mensch | |
czowiek.
jamya | dj | already | schon | | ju.
plorillorar | pleurer | mourn, weep | weinen | | paka.
ielocielo | ciel | heaven | Himmel | | niebo.
bluaazul | bleu | blue | blau | | niebieski.
kiedonde | o | where | wo | | gdzie.
librolibro | livre | book | Buch | | ksiga, ksika.
krajonolpiz | crayon | pencil | Bleistift | | owek.sursobre, encima de | sur | upon, on | auf | | na.
tablomesa | table | table | Tisch | | st.
kui yacer, estar acostado | tre couch | lie (down) | liegen |
| lee.
fenestroventana | fentre | window | Fenster | | okno.
plumopluma | plume | pen | Feder | | piro.
jenhe aqu | voici, voil | behold, lo | da, siehe | | ot.
pomomanzana | pomme | apple | Apfel | | jabko.
kiuquin, cual | qui lequel, laquelle | who, which | wer, welcher |
, | kto, ktry.
n terminacin del acusativo o complemento directo | marquelaccusatif ou complement direct | ending of the objective | bezeichnet den
Accusativ | | oznacza przypadek
czwarty.
miyo | je, moi | I | ich | | ja.
trovi encontrar, hallar | trouver | find | finden | |
znajdowa.
8/12/2019 Zamenhof-Fundamento de Esperanto
49/315
Fundamento de Esperanto
49
isterminacin del tiempo pasado de los verbos | marque le pass |
ending of past tense in verbs | bezeichnet die vergangene Zeit |
| oznaczca czas przeszy.
terotierra | terre | earth | Erde | | ziemia.tonopiedra | pierre | stone | Stein | | kamie.
7.
Leono estas forta. - La dentoj de leono estas akraj. - Al leono ne
donu la manon. - Mi vidas leonon. - Resti kun leono estas danere. - Kiukuraas rajdi sur leono? - Mi parolas pri leono.
fortafuerte | fort | strong | stark, krftig | | silny, mocny.
dentodiente | dent | tooth | Zahn | | zb.
j terminacin del plural | marque le pluriel | sign of the plural |
bezeichnet die Mehrzahl | | oznacza
liczbmnog.
de de | de | of, from | von; ersetzt auch den Genitiv | ;
| od; zastpuje te
przypadek drugi.
akraagudo, aguda | aigu | sharp | scharf | | ostry.
donidar | donner | give | geben | | dawa.
uu terminacin del imperativo de los verbos | marque limpratif
| ending of the imperative in verbs | bezeichnet den Imperativ |
| oznacza tryb rozkazujcy.
manomano | main | hand | Hand || rka.
vidiver | voir | see | sehen | | widzie.
8/12/2019 Zamenhof-Fundamento de Esperanto
50/315
Lazaro Ludoviko Zamenhof
50
resti permanecer | rester | remain | bleiben | |
pozostawa.
kuncon | avec | with | mit | | z.
danero peligro | danger | danger | Gefahr | |niebezpieczestwo.
e terminacin de los adverbios | marque ladverbe | ending of
adverbs | Endung des Adverbs | | zakoczenie
przyswka.
kuraavaliente | courageux | courageous, daring | khn, dreist |
| miay.
rajdicabalgar | aller cheval | ride | reiten | |
jedzikonno.
i terminacin del infinitivo de los verbos | marque linfinitif |
termination of the intinitive in verbs | bezeichnet den Intinitiv |
| oznacza tryb bezokoliczny sowa.
parolihablar | parler | speak | sprechen | | mwi.
priacerca de, sobre | sur, touchant, de | concerning, about | von,
ber | , | o.
8.
La patro estas bona. - Jen kuas la apelo de la patro. - Diru al la
patro, ke mi estas diligenta. - Mi amas la patron. - Venu kune kun la
patro. - La filo staras apud la patro. - La mano de Johano estas pura. - Mi
konas Johanon. - Ludoviko, donu al mi panon. - Mi manas per la buokaj flaras per la nazo. - Antala domo staras arbo. - La patro estas en la
ambro.
8/12/2019 Zamenhof-Fundamento de Esperanto
51/315
Fundamento de Esperanto
51
bonabueno, buena | bon | good | gut | | dobry.
apelosombrero | chapeau | hat | Hut | | kapelusz.
diridecir | dire | say | sagen | | powiada.
keque (conjuncin) | que | that (conj.) | dass | | e.
diligenta diligentemente | diligent, assidu | diligent | fleissig |
| pilny.
amiamar | aimer | love | lieben | | lubi, kocha.
venivenir | venir | come | kommen | | przychodzi.
kunejuntos | ensemble | together | zusammen | | razem,
wraz.
filohijo | fils | son | Sohn | | syn.
stariestar de pie | tre debout | stand | stehen | | sta.
apudjunto a | auprs de | near by | neben, an | , | przy,
obok.pura limpio, limpia | pur, propre | clean, pure | rein | |
czysty.
koniconocer | connatre | know, recognise | kennen | (
) | zna.
panopan | pain | bread | Brot | | chleb.
manicomer | manger | eat | essen | | je.
per por medio de | par, au moyen de | through, by means of |
mittelst, vermittelst, durch | | przez, za pomoc.
buoboca | bouche | mouth | Mund || usta.
flari oler | flairer, sentir | smell | riechen, schnupfen | ,| wcha.
nazonariz | nez | nose | Nase | | nos.
8/12/2019 Zamenhof-Fundamento de Esperanto
52/315
Lazaro Ludoviko Zamenhof
52
antaantes | devant | before | vor | | przed.
domocasa | maison | house | Haus | | dom.
arborbol | arbre | tree | Baum | | drzewo.
ambrohabitacin | chambre | room | Zimmer | | pokj.
9.
La birdoj flugas. - La kanto de la birdoj estas agrabla. - Donu al la
birdoj akvon, ar ili volas trinki. - La knabo forpelis la birdojn. - Ni vidas
per la okuloj kaj adas per la oreloj. - Bonaj infanoj lernas diligente. -Aleksandro ne volas lerni, kaj tial mi batas Aleksandron. - De la patro mi
ricevis libron, kaj de la frato mi ricevis plumon. - Mi venas de la avo, kaj
mi iras nun al la onklo. - Mi legas libron. - La patro ne legas libron, sed li
skribas leteron.
flugivolar | voler (avec des ailes) | fly (vb.) | fliegen | |
lata.
kanticantar | chanter | sing | singen | | piewa.
agrablaagradable | agrable | agreeable | angenehm | |
przyjemny.akvoagua | eau | water | Wasser | | woda.
arporque | car, parce que | for | weil, da, denn | , |
albowiem, poniewa.
iliellos, ellas | ils, elles | they | sie (Mehrzahl) | , | oni,
one.voliquerer | vouloir | wish, will | wollen | | chcie.
trinkibeber | boire | drink | trinken | | pi.
8/12/2019 Zamenhof-Fundamento de Esperanto
53/315
Fundamento de Esperanto
53
knabomuchacho | garon | boy | Knabe | | chopiec.
forlejos | loin, hors | forth, out | fort | | precz.
peliacusiar, arrear | chasser, renvoyer | pursue, chase out | jagen,
treiben | | goni.ninosotros, nosotras | nous | we | wir | | my.
okuloojo | il | eye | Auge | | oko.
adioir | entendre | hear | hren | | sysze.
orelooreja | oreille | ear | Ohr | | ucho.
lerniaprender | apprendre | learn | lernen | | uczysi.
tialpor eso | cest pourquoi | therefore | darum, deshalb | |
dla tego.
batigolpear | battre | beat | schlagen | | bi.
ricevirecibir | recevoir, obtenir | obtain, get, receive | bekommen,
erhalten | | otrzymywa.
avo abuelo | grand-pre | grandfather | Grossvater | ,
| dziad, dziadek.
iriir | aller | go | gehen | | i.
nunahora | maintenant | now | jetzt | | teraz.
onklotio | oncle | uncle | Onkel | | wuj, stryj.
legileer | lire | read | lesen | | czyta.sedpero | mais | but | aber, sondern | , | lecz.
liel | il, lui | he | er | | on.
skribiescribir | crire | write | schreiben | | pisa.
leterocarta | lettre, ptre | letter | Brief | | list.
10.
8/12/2019 Zamenhof-Fundamento de Esperanto
54/315
Lazaro Ludoviko Zamenhof
54
Papero estas blanka. - Blanka papero kuas sur la tablo. - La
blanka papero jam ne kuas sur la tablo. - Jen estas la kajero de la juna
fralino. - La patro donis al mi dolan pomon. - Rakontu al mia juna
amiko belan historion. - Mi ne amas obstinajn homojn. - Mi deziras al vibonan tagon, sinjoro! - Bonan matenon! - ojan feston! (mi deziras al vi).
- Kia oja festo! (estas hodia). - Sur la ielo staras la bela suno. - En la
tago ni vidas la helan sunon, kaj en la nokto ni vidas la palan lunon kaj la
belajn stelojn. - La papero estas tre blanka, sed la neo estas pli blanka. -
Lakto estas pli nutra, ol vino. - Mi havas pli frean panon, ol vi. - Ne, vi
eraras, sinjoro: via pano estas malpli frea, ol mia. - El iuj miaj infanoj
Ernesto estas la plej juna. - Mi estas tiel forta, kiel vi. - El iuj siaj fratoj
Antono estas la malplej saa.
paperopapel | papier | paper | Papier | | papier.
blankablanco, blanca | blanc | white | weiss | | biay.
kajerocuaderno | cahier | copy book | Heft | | kajet.
junajoven | jeune | young | jung | | mody.
fralo soltero | homme non mari | bachelor | unverheiratheter
Herr | | kawaler.
in terminacin de las palabras femeninas; p. ej.: patro padre -patrino madre | marque le fminin; ex.: patro pre patrino mre |
ending of feminine words; e.g. patro father patrino mother |
bezeichnet das weibliche Geschlecht; z.B. paroVater patrinoMutter;
fiano Brutigam fianino Braut | ; .
patro patrino ; fiano fianino |
oznacza peesk; np. patroojciec patrinomatka; kokokogut
kokinokura.
8/12/2019 Zamenhof-Fundamento de Esperanto
55/315
Fundamento de Esperanto
55
(fralino seorita | demoiselle, mademoiselle | miss | Frulein |
| panna.)
doladulce | doux | sweet | sss | | sodki.
rakonti narrar, contar | raconter | tell, relate | erzhlen || opowiada.
miamo, ma | mon | my | mein | | mj.
amikoamigo | ami | friend | Freund | | przyjaciel.
bela bello, bella | beau | beautiful | schn, hbsch | ,
| pikny, adny.
historiohistoria | histoire | history, story | Geschichte | |
historja.
obstina obstinado, obstinada | entt, obstin | obstinate |
eigensinnig | | uparty.
deziridesear | dsirer | desire | wnschen | | yczy.
vit, usted | vous, toi, tu | you | Ihr, du, Sie | , | wy, ty.
tagoda | jour | day | Tag | | dzie.
sinjoroseor | monsieur | Sir, Mr | Herr | | pan.
mateno maana (primera parte del da) | matin | morning |
Morgen | | poranek.
ojigozar | se rjouir | rejoice | sich freuen || cieszy
si.festifestejar | fter | feast | feiern | | witowa.
kiade qu calidad, cmo | quel | of what kind, what a | was fr
ein, welcher | | jaki.
hodiahoy | aujourdhui | to-day | heute | | dzi.
enen | en, dans | in | in, ein- | | w.
helaluminoso, claro | clair (qui nest pas obscur) | clear, glaring |
hell, grell | | jasny, jaskrawy.
noktonoche | nuit | night | Nacht | | noc.
8/12/2019 Zamenhof-Fundamento de Esperanto
56/315
Lazaro Ludoviko Zamenhof
56
palapalido, palida | ple | pale | bleich, blass | | blady.
lunoluna | lune | moon | Mond | | ksiy.
steloestrella | toile | star | Stern | | gwiazda.
neonieve | neige | snow | Schnee | | nieg.
plims | plus | more | mehr | , | wicej.
laktoleche | lait | milk | Milch | | mleko.
nutri nutrir | nourrir | nourish | nhren | | karmi,
poywia.olque (comparativo) | que (dans une comparaison) | than | als |
| ni.
vinovino | vin | vine | Wein | | wino.
havitener | avoir | have | haben | | mie.
freafresco, fresca | frais, rcent | fresh | frisch | | wiey.
erarierrar | errer | err, mistake | irren | , |
bdzi, mylisi.
malindica lo contrario; p. ej. bona bueno, buena - malbona malo,
mala; estimi estimar - malestimi desestimar | marque les contraires; ex.
bonabon malbonamauvais; estimiestimer malestimimpriser |denotes opposites; e.g. bona good malbona evil; estimi esteem
malestimidespise | bezeichnet einen geraden Gegensatz; z.B. bonagut
malbona schlecht; estimi schtzen malestimi verachten |
; . bona malbona ; estimi
malestimi | oznacza preciwiestwo; np. bona
dobry malbonazy; estimipowaamalestimigardzi.
8/12/2019 Zamenhof-Fundamento de Esperanto
57/315
Fundamento de Esperanto
57
elde (origen), desde | de, dentre, -, ex- | from, out from | aus |
| z.
iu cada uno | chacun | each, every one | jedermann | ,
| wszystek, kady.
(iujtodos | tous | all | alle | | wszyscy.)
plejel ms | le plus | most | am meisten | | najwicej.
tielas, de esa manera | ainsi, de cette manire | thus, so | so |
| tak.
kielcomo | comment | how, as | wie | | jak.sis (reflexivo) | soi, se | ones self | sich | | siebie.
(siasuyo, suya -del sujeto- | son, sa | ones | sein | | swj.)
saasabio, sabia | sage, sens | wise | klug, vernnftig | |
mdry.
11.
La feino.
Unu vidvino havis du filinojn. La pli maljuna estis tiel simila al la
patrino per sia karaktero kaj vizao, ke iu, kiu in vidis, povis pensi, ke li
vidas la patrinon; ili ambaestis tiel malagrablaj kaj tiel fieraj, ke oni nepovis vivi kun ili. La pli juna filino, kiu estis la plena portreto de sia patro
lasia boneco kaj honesteco, estis krom tio unu el la plej belaj knabinoj,
kiujn oni povis trovi.
feinohada | fe | fairy | Fee | | wieszczka.
unuuno | un | one | ein, eins | | jeden.
vidvoviudo | veuf | widower | Wittwer | | wdowiec.
8/12/2019 Zamenhof-Fundamento de Esperanto
58/315
Lazaro Ludoviko Zamenhof
58
dudos | deux | two | zwei | | dwa.
simila similar | semblable | like, similar | hnlich | |
podobny.
karakterocarcter | caractre | character | Charakter | |charakter.
vizaocara | visage | face | Gesicht | | twarz.
povipoder | pouvoir | be able, can | knnen | | mdz.
pensipensar | penser | think | denken | | myle.
ambaambos, ambas | lun et lautre | both | beide | | obaj.
fiera orgulloso, orgullosa | fier, orgueilleux | proud | stolz |
| dumny.
oni uno, se (impersonal) | on | one, people, they | man |
| zaimek nieosobisty
liczby mnogiej.
vivivivir | vivre | live | leben | | y.plenalleno, llena | plein | full, complete | voll | | peny.
portretoretrato | portrait | portrait | Portrait | | portret.
la segn | selon, daprs | according to | nach, gemss | ,
| wedug.
ec indica cualidad; p. ej. bona bueno - boneco bondad; viro
hombre - vireco virilidad; virino mujer - virineco feminidad | marque la
qualit (abstraitement); ex. bonabon bonecobont; virohomme
vireco virilit | denotes qualities; e.g. bona good bonecogoodness;
viroman virecomanliness; virinowoman virinecowomanliness |
Eigenschaft; z.B. bona gut boneco Gte; virino Weib virineco
Weiblichkeit | ; . bonaboneco
; virino virineco | przymiot; np.
bonadobry bonecodobro; infanodzieciinfanecodziecintwo.
8/12/2019 Zamenhof-Fundamento de Esperanto
59/315
8/12/2019 Zamenhof-Fundamento de Esperanto
60/315
Lazaro Ludoviko Zamenhof
60
nursolamente (adverbio) | seulement, ne... que | only (adv.) | nur
| | tylko.
promeni pasear | se promener | walk, promenade | spazieren |
| spacerowa.tritres | trois | three | drei | | trzy.
hundoperro | chien | dog | Hund | , | pies.
iotodo | tout | everything | alles | | wszystko.
dekdiez | dix | ten | zehn | | dziesi.
fingrodedo | doigt | finger | Finger | | palec.
aliaotro, otra | autre | other | ander | | inny.
kvincinco | cinq | five | fnf | | pi.
sepsiete | sept | seven | sieben | | siedm.
kvarcuatro | quatre | four | vier | | cztery.
okocho | huit | eight | acht | | om.
milmil | mille (nombre) | thousand | tausend | | tysic.
centcien | cent | hundred | hundert | | sto.
nanueve | neuf (9) | nine | neun | | dziewi.
sesseis | six | six | sechs | | sze.
minutominuto | minute | minute | Minute | | minuta.
horohora | heure | hour | Stunde | | godzina.
konsisti consistir | consister | consist | bestehen | |skadasi.
sekundo segundo | seconde | second | Sekunde | |
sekunda.
Januaroenero | Janvier | January | Januar || Stycze.
monatomes | mois | month | Monat | | miesic.
jaroao | anne | year | Jahr | | rok.
Apriloabril | Avril | April | April | | Kwiecie.
8/12/2019 Zamenhof-Fundamento de Esperanto
61/315
Fundamento de Esperanto
61
Novembro noviembre | Novembre | November | November |
| Listopad.
Decembro diciembre | Dcembre | December | December |
| Grudzie.Februarofebrero | Fvrier | February | Februar || Luty.
semajnosemana | semaine | week | Woche | | tydzie.
DioDios | Dieu | God | Gott | | Bg.
elektielegir | choisir | choose | whlen | | wybiera.
iel, ella (neutro) | cela, il, elle | it | es, dieses | , | ono, to.
sanktasanto, santa | saint | holy | heilig | , |
wity.
krei crear | crer | create | schaffen, erschaffen | |
stwarza.
datofecha | date | date | Datum | () | data.
Martomarzo | Mars | March | Mrz | | Marzec.
naskiengendrar | enfanter, faire natre | bear, produce | gebren |
| rodzi.
itterminacin de participio pasado pasivo de los verbos | marque
le participe pass passif | ending of past part. pass. in verbs | bezeichnet
das Participium perfecti passivi | . | oznacza imiesw bierny czasu przeszego.
13.
La feino (Darigo).
ar iu amas ordinare personon, kiu estas simila al li, tial tiu ipatrino varmege amis sian pli maljunan filinon, kaj en tiu sama tempo i
havis teruran malamon kontra la pli juna. i devigis in mani en la
8/12/2019 Zamenhof-Fundamento de Esperanto
62/315
Lazaro Ludoviko Zamenhof
62
kuirejo kaj laboradi senese. Inter aliaj aferoj tiu i malfelia infano devis
du fojojn en iu tago iri erpi akvon en tre malproksima loko kaj alporti
domen plenan grandan kruon.
daridurar | durer | endure, last | dauern | | trwa.
ighacer, volver; p. ej. pura limpio, limpia - purigi limpiar; morti
morir - mortigi matar - sidi estar sentado - sidigi sentar | faire...; ex. pura
pur, propre purigi nettoyer; morti mourir mortigi tuer (faire
mourir) | cause to be; e.g. purapure purigi purify; sidisit sidigiseat | zu etwas machen, lassen; z.B. purarein purigireinigen; bruli
brennen (selbst) bruligi brennen (etwas) | ,
; . purapurigi; bruli
bruligi | robiczem; np. puraczysty purigiczyci; bruli
palisibruligipali.
ordinaraordinario, ordinaria | ordinaire | ordinary | gewhnlich |
| zwyczajny.
persono persona | personne | person | Person | , |
osoba.
tiuese, esa | celui-l | that | jener | | tamten.
iindica proximidad; p. ej. tiu ese, esa - tiu i este, esta; tie all,
alla - tie i aqu | ce qui est le plus prs; ex. tiucelui-l tiu icelui-ci |
denotes proximity; e. g. tiuthat tiu ithis; tiethere tie ihere | die
nchste Hinweisung; z. B. tiujener tiu idieser; tiedort tie ihier |
; . tiutiu i; tietie i
| wskazanie najblisze; np. tiutamten tiu iten; tietam tie i
tu.
varmacaliente | chaud | warm | warm | | ciepy.
8/12/2019 Zamenhof-Fundamento de Esperanto
63/315
Fundamento de Esperanto
63
eg indica aumentativo; p. ej. varma caliente - varmega
calientsimo; pordo puerta - pordego portn | marque augmentation, plus
haut degr; ex. pordoporte pordegogrande porte; petiprier petegi
supplier | denotes increase of degree; e.g. varmawarm varmegahot |bezeichnet eine Vergsserung oder Steigerung; z.B. pordo Thr
pordegoThor; varmawarm varmegaheiss |
; . mano manego; varma
varmega | oznacza zwikszenie lub wzmocnienie
stopnia; np. mano rka manego apa; varma ciepy varmega
gorcy.
samamismo, misma | mme (qui nest pas autre) | same | selb,
selbst (z. B. derselbe, daselbst) | , (. , )
| e, sam (np. tam e, ten sam).
tempotiempo | temps (dure) | time | Zeit | | czas.
teruro terror | terreur, effroi | terror | Schrecken | |
przeraenie.
kontra contra, frente a | contre | against | gegen | |
przeciw.
devi deber | devoir | ought, must | mssen | |
musie.
kuiricocinar | faire cuire | cook | kochen | | gotowa.ej lugar de una accin; p. ej. prei rezar - preejo iglesia; kuiri
cocinar - kuirejo cocina | marque le lieu spcialement affect ... ex. prei
prier preejoglise; kuirifaire cuire kuirejocuisine | place of an
action; e.g. kuiricook kuirejokitchen | Ort fr...; z.B. kuirikochen
kuirejoKche; preibeten preejoKirche | ...; .
kuiri kuirejo; prei preejo |
8/12/2019 Zamenhof-Fundamento de Esperanto
64/315
Lazaro Ludoviko Zamenhof
64
miejsce dla...; np. kuirigotowakuirejokuchnia; preimodlisi
preejokoci.
labori trabajar | travailler | labor, work | arbeiten | |
pracowa.ad indica duracin de una accin; p. ej. pafo disparo - pafado
tiroteo | marque dure dans laction; ex. pafo coup de fusil pafado
fusillade | denotes duration of action; e.g. danco dance dancado
dancing | bezeichnet die Dauer der Thtigkeit; z.B. danco der Tanz
dancadodas Tanzen | : .
iriiradi, | oznacza trwanie czynnoci; np. iri
i-- iradichodzi.
sensin | sans | without | ohne | | bez.
esi cesar | cesser | cease, desist | aufhren | |
przestawa.
interentre | entre, parmi | between, among | zwischen | |midzy.
afero asunto | affaire | affair | Sache, Angelegenheit | |
sprawa.
felia feliz | heureux | happy | glcklich | |
szczliwy.fojovez | fois | time (e. g. three times etc.) | Mal || raz.
erpi sacar, extraer | puiser | draw | schpfen (z. B. Wasser) |
| czerpa.
tremuy | trs | very | sehr | | bardzo.
proksima cercano, cercana | proche, prs de | near | nahe |
| blizki.
lokolugar | place, lieu | place | Ort | | miejsce.
portillevar | porter | pack, carry | tragen | | nosi.
8/12/2019 Zamenhof-Fundamento de Esperanto
65/315
8/12/2019 Zamenhof-Fundamento de Esperanto
66/315
8/12/2019 Zamenhof-Fundamento de Esperanto
67/315
Fundamento de Esperanto
67
danki agradecer | remercier | thank | danken | |
dzikowa.
porpara | pour | for | fr | , | dla, za.
petipedir | prier | request, beg | bitten | | prosi.ankatambin | aussi | also | auch | | take.
postdespus, detrs | aprs | after, behind | nach, hinter | ,
| po, za, potem.
kiamcuando | quand, lorsque | when | wann | | kiedy.
bezoni necesitar | avoir besoin de | need, want | brauchen |
| potrzebowa.
obl indica los mltiplos; p. ej. du dos - duobla doble | marque
ladjectif numral multiplicatif; ex. du deux duobladouble | ...fold;
e.g. du two duobla twofold, duplex | bezeichnet das
Vervielfachungszahlwort; z.B. duzwei duobla zweifach |
; . du duobla |oznacza liczebnik wieloraki; np. dudwaduoblapodwjny.
pagipagar | payer | pay | zahlen | | paci.
tofotela | toffe | stuff, matter, goods | Stoff | ,
| materja, materja.
kosticostar | coter | cost | kosten | | kosztowa.
iamsiempre | toujours | always | immer | | zawsze.
opindica los colectivos numerales; p. ej. du dos - duope de a dos
| marque ldjectif numral collectif; ex. dudeux duope deux | marks
collective numerals; e.g. tri three triope three together |
Sammelzahlwort; z.B. du zwei duope selbander, zwei zusammen |
; . du duope
| oznacza liczebnik zbiorowy; np. dudwa duopewe dwoje.
etilanzar, tirar | jeter | throw | werfen | | rzuca.
8/12/2019 Zamenhof-Fundamento de Esperanto
68/315
Lazaro Ludoviko Zamenhof
68
venki vencer | vaincre | conquer | siegen | |
zwycia.
atakiatacar | attaquer | attack | angreifen | | atakowa.
paopgina | page (dun livre) | page | Seite (Buch-) | |
stronica.
sesi (condicional) | si | if | wenn | | jeeli.
fini termiar | finir | end, finish | enden, beendigen | |
koczy.
tuta completo, completa | entier, total | whole | ganz | ,| cay.
15.
La feino (Darigo).
En unu tago, kiam i estis apud tiu fonto, venis al i malria
virino, kiu petis in, ke i donu al i trinki. "Tre volonte, mia bona," diris
la bela knabino. Kaj i tuj lavis sian kruon kaj erpis akvon en la plej
pura loko de la fonto kaj alportis al la virino, iam subtenante la kruon,
por ke la virino povu trinki pli oportune. Kiam la bona virino trankviligis
sian soifon, i diris al la knabino: "Vi estas tiel bela, tiel bona kaj tielhonesta, ke mi devas fari al vi donacon" (ar tio i estis feino, kiu prenis
sur sin la formon de malria vilaa virino, por vidi, kiel granda estos la
entileco de tiu i juna knabino). "Mi faras al vi donacon," darigis la
feino, "ke e iu vorto, kiun vi diros, el via buo eliros a floro a
multekosta tono."
fontofuente | source | fountain | Quelle | | rdo.
8/12/2019 Zamenhof-Fundamento de Esperanto
69/315
Fundamento de Esperanto
69
riarico, rica | riche | rich | reich | | bogaty.
viro hombre | homme (sexe) | man | Mann | , |
mczyzna, m.
volonte de buena gana | volontiers | willingly | gern | |chtnie.
tuj inmediatamente | tout de suite, aussitt | immediate | bald,
sogleich | | natychmiast.
lavilavar | laver | wash | waschen | | my.
subdebajo de | sous | under, beneath, below | unter | | pod.
tenitener asido | tenir | hold, grasp | halten | | trzyma.
oportuna oportuno, oportuna | commode, qui est propos |
opportune, suitable | bequem | | wygodny.
trankvila tranquilo, tranquila | tranquille | quiet | ruhig |
| spokojny.
soifitener sed | avoir soif | thirst | dursten | | pragn.
donaciregalar | faire cadeau | make a present | schenken |
| darowa.
prenitomar, coger | prendre | take | nehmen | | bra.
formoforma | forme | form | Form | | forma, ksztat.
vilaopueblo | village | village | Dorf | | wie.
entilagentil | gentil, poli | polite, gentle | hflich | |
grzeczny.
een, en casa de | chez | at | bei | , | u, przy.
16.
Mi legas. - Ci skribas (anstata"ci" oni uzas ordinare "vi"). - Li
estas knabo, kaj i estas knabino. - La tranilo tranas bone, ar i estas
akra. - Ni estas homoj. - Vi estas infanoj. - Ili estas rusoj. - Kie estas la
8/12/2019 Zamenhof-Fundamento de Esperanto
70/315
Lazaro Ludoviko Zamenhof
70
knaboj? - Ili estas en la ardeno. - Kie estas la knabinoj? - Ili ankaestas
en la ardeno. - Kie estas la traniloj? - Ili kuas sur la tablo. - Mi vokas
la knabon, kaj li venas. - Mi vokas la knabinon, kaj i venas. - La infano
ploras, ar i volas mani. - La infanoj ploras, ar ili volas mani. -Knabo, vi estas neentila. - Sinjoro, vi estas neentila. - Sinjoroj, vi estas
neentilaj. - Mia hundo, vi estas tre fidela. - Oni diras, ke la vero iam
venkas. - En la vintro oni hejtas la fornojn. - Kiam oni estas ria (a
riaj), oni havas multajn amikojn.
17.
La feino (Darigo).
Kiam tiu i bela knabino venis domen, ia patrino insultis in,
kial i revenis tiel malfrue de la fonto. "Pardonu al mi, patrino," diris la
malfelia knabino, "ke mi restis tiel longe". Kaj kiam i parolis tiujn i
vortojn, elsaltis el ia buo tri rozoj, tri perloj kaj tri grandaj diamantoj.
"Kion mi vidas!" diris ia patrino kun grandega miro. "ajnas al mi, ke el
ia buo elsaltas perloj kaj diamantoj! De kio tio i venas, mia filino?"
(Tio i estis la unua fojo, ke i nomis in sia filino). La malfelia infano
rakontis al i naive ion, kio okazis al i, kaj, dum i parolis, elfalis el ia
buo multego da diamantoj. "Se estas tiel," diris la patrino, mi devas tiensendi mian filinon. Marinjo, rigardu, kio eliras el la buo de via fratino,
kiam i parolas; u ne estus al vi agrable havi tian saman kapablon? Vi
devas nur iri al la fonto erpi akvon; kaj kiam malria virino petos de vi
trinki, vi donos in al i entile."
insulti insultar | injurier | insult | schelten, schimpfen | |
beszta, aja.
8/12/2019 Zamenhof-Fundamento de Esperanto
71/315
Fundamento de Esperanto
71
kial por qu | pourquoi | because, wherefore | warum | |
dlaczego.
fruetemprano | de bonne heure | early | frh || rano, wczenie.
pardoni perdonar | perdonar | pardonner | forgive | verzeihen |
| przebacza.
longalargo, larga | long | long | lang | , | dugi.
saltisaltar | sauter, bondir | leap, jump | springen | | skaka.
perloperla | perle | pearl | Perle | | pera.
grandagrande | grand | great, tall | gross | , | wielki,
duy.
diamantodiamante | diamant | diamond | Diamant | | djament.
miri admirar | stonner, admirer | wonder | sich wundern |
| dziwisi.
ajniaperentar | sembler | seem | scheinen | | wydawasi.
nomillamar, nombrar | nommer, appeler | name, nominate | nennen |
| naywa.
naivaingenuo, ingenua | naf | nave | naiv | | naiwny.
okazi ocurrir | avoir lieu, arriver | happen | vorfallen | |zdarzasi.
dumdurante | pendant, tandis que | while | whrend | ,
| pki.
sendienviar | envoyer | send | senden, schicken | | posya.
kapablacapaz | capable, apte | capable | fhig | | zdolny.
8/12/2019 Zamenhof-Fundamento de Esperanto
72/315
Lazaro Ludoviko Zamenhof
72
18.
Li amas min, sed mi lin ne amas. - Mi volis lin bati, sed li
forkuris de mi. - Diru al mi vian nomon. - Ne skribu al mi tiajn longajn
leterojn. - Venu al mi hodiavespere. - Mi rakontos al vi historion. - u
vi diros al mi la veron? - La domo apartenas al li. - Li estas mia onklo, ar
mia patro estas lia frato. - Sinjoro Petro kaj lia edzino tre amas miajn
infanojn; mi ankatre amas iliajn (infanojn). - Montru al ili vian novan
veston. - Mi amas min mem, vi amas vin mem, li amas sin mem, kaj iu
homo amas sin mem. - Mia frato diris al Stefano, ke li amas lin pli, ol sin
mem. - Mi zorgas pri i tiel, kiel mi zorgas pri mi mem; sed i mem tute
ne zorgas pri si kaj tute sin ne gardas. - Miaj fratoj havis hodiagastojn;
post la vespermano niaj fratoj eliris kun la gastoj el sia domo kaj
akompanis ilin is ilia domo. - Mi jam havas mian apelon; nun seru vi
vian. - Mi lavis min en mia ambro, kaj i lavis sin en sia ambro. - La
infano seris sian pupon; mi montris al la infano, kie kuas ia pupo. -Oni ne forgesas facile sian unuan amon.
kuricorrer | courir | run | laufen | | biega, lecie.
vespero tarde (final del da) | soir | evening | Abend | |
wieczr.
uacaso | est-ce que | whether | ob | ,| czy.
edzo esposo | mari, poux | married person, husband | Gemahl |
| maonek.
montri mostrar | montrer | show | zeigen | |
pokazywa.novanuevo, nueva | nouveau | new | neu | | nowy.
8/12/2019 Zamenhof-Fundamento de Esperanto
73/315
Fundamento de Esperanto
73
vesti vestir | vtir, habiller | clothe | ankleiden | |
odziewa, ubiera.
memmismo | mme (moi-, toi-, etc.) | self | selbst | | sam.
zorgi cuidar de | avoir soin | care, be anxious | sorgen |
| troszczysi.
gardicuidar | garder | guard | hten | , | strzedz.
gastohuesped | hte | guest | Gast | | go.
akompani acompaar | accompagner | accompany | begleiten |
| towarzyszy.
ishasta | jusqu | up to, until | bis | | do, a.
seribuscar | chercher | search | suchen | | szuka.
pupomueco | poupe | doll | Puppe | | lalka.
forgesi olvidar | oublier | forget | vergessen | |
zapomina.
facilafcil | facile | easy | leicht | | atwy, lekki.
19.
La feino (Darigo).
"Estus tre bele," respondis la filino malentile, "ke mi iru al la
fonto!" - "Mi volas ke vi tien iru," diris la patrino, "kaj iru tuj!" La filino
iris, sed iam murmurante. i prenis la plej belan arentan vazon, kiu
estis en la loejo. Apenai venis al la fonto, i vidis unu sinjorinon, tre
rie vestitan, kiu eliris el la arbaro kaj petis de i trinki (tio i estis tiu
sama feino, kiu prenis sur sin la formon kaj la vestojn de princino, por
vidi, kiel granda estos la malboneco de tiu i knabino). "u mi venis tieni," diris al i la malentila kaj fiera knabino, "por doni al vi trinki? Certe,
mi alportis arentan vazon speciale por tio, por doni trinki al tiu i
8/12/2019 Zamenhof-Fundamento de Esperanto
74/315
Lazaro Ludoviko Zamenhof
74
sinjorino! Mia opinio estas: prenu mem akvon, se vi volas trinki." - "Vi
tute ne estas e